Wikipedia ttwiki https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%88_%D0%B1%D0%B8%D1%82 MediaWiki 1.39.0-wmf.21 first-letter Медиа Махсус Бәхәс Кулланучы Кулланучы бәхәсе Википедия Википедия бәхәсе Файл Файл бәхәсе МедиаВики МедиаВики бәхәсе Калып Калып бәхәсе Ярдәм Ярдәм бәхәсе Төркем Төркем бәхәсе Портал Портал бәхәсе TimedText TimedText talk Модуль Обсуждение модуля Гаджет Обсуждение гаджета Определение гаджета Обсуждение определения гаджета 0 12507 3524556 3521167 2022-07-24T12:46:48Z Lysenko97 38759 wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Адыге́я Республикасы́''' (''Адыгея'', {{lang-ady|Адыгэ Республик}}, {{lang-ru|Республика Адыгея}})&nbsp;— [[Русия Федерациясе]] эчендәге республика<ref>[http://ru.wikisource.org/wiki/Конституция_Российской_Федерации#.D0.A1.D1.82.D0.B0.D1.82.D1.8C.D1.8F_5 Конституция Российской Федерации. Ст. 5, пп. 1, 2]</ref>, [[Русиянең федератив төзелеше|Русия Федерациясенең субъекты]], [[Көньяк федераль округы|Көньяк федератив округына]] керә. [[1922 ел]]да Адыгея автономияле өлкәсе кебек нигезләнгән. Башкаласы — [[Майкоп]] шәһәре. == Географик мәгълүмат == [[Рәсем:Adygea Topography.png|right|300px|thumb|Адыгеяның физик харитасы]] === Рельеф === Республиканың төньяк өлеше тигезле, көньякта — Зур [[кавказ]] таулары торалар. Адыгея территориясын 40 % чамасы урманнар алалар. === Климат === Республиканың климат җылы дип карала, урта температура −2 °С [[гыйнвар]]да, ә [[июль]]дә +28 °С белән санлана. === Гидрография === Адыгеяның иң зур елгалары: [[Кубань]], [[Лаба]], [[Белая]]. === Чиктәшлек === Адыгея Русия Федерациясе субъектлары яки чит ил дәүләтләре белән чиктәш түгел. == Тарих == Адыгея территориясе электән урнашкан иде. Майкоп районында Абадзех палеолитик туктау урнашкан, күп археологик [[бронза гасыр|бронза]] һәм [[тимер гасыр]]ларның һәйкәлләре бар. [[Адыглар]] төрле вакытларда ирек халык булып яшәгәннәр, әмма [[Кавказ сугышы]] нәтиҗәсендә, 1859—1864 елларда адыгларның күбесе [[Госман империясе]]нә киткәннәр, калганнарны Кубаньнең сул якка күчкәннәр. [[1922 ел]]ның 27 июлендә Чиркәс (Адыгей) автоном өлкә кебек, Краснодарда үзәк белән барлыкка килде, аннары соң Адыгей автоном өлкә белән булды. [[1936 ел]]ның 10 апрелендә үзәк Майкопка күчерелде. [[1990 ел]]ның 5 октябрендә Адыгей АССРы игълан ителде, ә [[1992 ел]]ның 24 мартынан Адыгея Республикасы ясалган иде. [[2007 ел]]дан бирле республиканың президенты — [[Аслан Тхакушинов]]. == Халык == Халык — 440 327 кеше ([[2011 ел|2011]]), шәһәрдә яшәүчеләре — 52,6 % ([[2006 ел|2006]]). Халыкның тыгызлыгы — 56,5 кеше/[[Км²]] ([[2011 ел|2011]]). {| class="standard" !Халык ||[[1979 ел]]дагы сан <br />мең ([http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_79.php?reg=44 *])||[[2002 ел]]дагы сан <br />мең ([http://www.perepis2002.ru/index.html?id=17 *])||[[2010 ел]]дагы сан<br />мең<ref>{{Citation |title=Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года |url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab7.xls |access-date=2012-06-09 |archive-date=2020-05-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200501193326/https://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab7.xls |dead-url=yes }}</ref> |- |[[Руслар]] |285,6 (70,6 %) |288,3 (64,5 %) |270,7 (63,6 %) |- |[[Адыгэлар]] |86,4 (21,4 %) |108,1 (24,2 %) |107 (25,2 %) |- |[[Әрмәннар]] |6,4 (1,6 %) |15,3 (3,4 %) |15,6 (3,7 %) |- |[[Украиннар]] |12,1 (3,0 %) |9,1 (2,0 %) |5,9 (1,4 %) |- |[[Курдлар]] |… |3,6 |4,5 (1,1 %) |- |[[Черкеслар]] |… |… |2,7 (0,6 %) |- |[[Татарлар]] |2,4 |2,9 |2,6 (0,6 %) |- |[[Цыганнар]] |1,1 |1,8 |2,4 (0,5 %) |- |[[Белоруслар]] |2,2 |1,9 |… |- |[[Греклар]] |1,0 |1,7 |… |- |[[Әзериләр]] |… |1,4 |… |- |[[Алманнар]] |1,4 |1,2 |… |- |[[Чеченнар]] |… |1,1 |… |} [[Татарлар]] Адыгеядә [[Карагач (Адыгея)|Киров]] авылында (Шовгенов районы), [[Политотдел (Адыгея)|Политотдел]], [[Отрадный (Адыгея)|Отрадный]] авылларында (Кошехабль районы), Афипсип авылында (Тахтамукай районы), [[Майкоп]] шәһәрендә торалар. == Административ-территориаль бүленеш == Республикада 2 шәһәр округы — Майкоп һәм Адыгейск, 7 муниципаль район, 5 шәһәр поселениесе — шәһәрсыман поселогы, 43 авыл поселениесе, 225 авыл торак пункты ([[2006]]). '''Шәһәр округлары:''' * Адыгейск шәһәре * Майкоп шәһәре '''Муниципаль районнар:''' * [[Гиагинская районы]] * [[Кошехабль районы]] * Красногвардейское районы * [[Майкоп районы]] * [[Тахтамукай районы]] * Теучеж районы * Шовгенов районы === Торак пунктлар === {| class="standard" !Торак пункты ||[[2010 ел]]дагы испәбе буенча халык саны <br /> мең<ref name="Perep2010">{{Citation |title=Росстат. Информационные материалы о предварительных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года. Численность населения районов и городских населённых пунктов субъектов Российской Федерации |url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/perepis2010/svod.xls |access-date=2012-06-09 |archive-date=2011-06-27 |archive-url=https://www.webcitation.org/5zkxwkUEt?url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/perepis2010/svod.xls |dead-url=yes }}</ref> |- |'''[[Майкоп]]'''||{{кимү}} 166,5 |- |[[Яблоновский (Адыгея)|Яблоновский]]||{{үсү}} 26,8 |- |[[Энем]]||{{кимү}} 18,0 |- |[[Гиагинская]]|| 15,0 ([[2008 ел|2008]]) |- |'''[[Адыгейск]]'''|| 14,7 |- |[[Ханская]]|| 11,1 ([[2008 ел|2008]]) |- |[[Тульский (Адыгея)|Тульский]]||{{үсү}} 10,7 |- |[[Красногвардейское (Адыгея)|Красногвардейское]]|| 9,0 ([[2008 ел|2008]]) |- |[[Кошехабль]]|| 7,7 ([[2008 ел|2008]]) |- |[[Каменномостский]]||{{кимү}} 7,2 |- |[[Дондуковская]]|| 6,5 ([[2008 ел|2008]]) |- |[[Тлюстенхабль]]|| {{үсү}} 5,5 |- |[[Тахтамукай]]|| 5,2 |} == Дин == [[Рәсем:Maykopta sobor myachete.jpg|190px|thumb|right|Майкоп җәмигъ мәчете]] Адыгеяда яшәүчеләр төрле [[дин]] вәкилләре булып торалар. [[Адыглар]]ның күпчелеге [[Ислам|мөселман]]. Анда яшәгән татарлар да нигездә [[мөселман]]нар. Адыгеяда яшәүче [[руслар]], [[украиннар]] һәм [[беларуслар]] [[христианлык|христиан]] диненә ышаналар. Халыкның берничә өлеше [[атеист]], яки бер дин тарафдары да түгел. Хәзерге вакытта Адыгеядә [[чиркәү]] тергезелә, ләкин [[мөселман]] гыйбәдәт урыннары бик аз. [[2000 ел]]ның [[2 ноябрь|2 ноябрендә]] [[Майкоп җәмигъ мәчете]] ачылды, бөтен республиканың мөселманнарына бу вакыйга бик зур бәйрәм белән булды. == Мәдәният == * [[Нальмэс (ансамбль)|«Нальмэс»]] — Адыгеяның дәүләт «Нальмэс» академия халык биюе ансамбле. == Искәрмәләр == <references/> == Чыганаклар == * [http://ru.wikipedia.org Рус википедиясе] * [http://adygweb.narod.ru Адыгея республикасы] == Сылтамалар == * [http://www.adygheya.ru Адыгея Республиканың рәсми сайты] * [http://adygweb.narod.ru Адыгея республикасы] {{Русия республикалары}} {{Русия субъектлары}} [[Төркем:Адыгея]] [[Төркем:Көньяк федераль округы]] [[Төркем:Русия Федерациясе республикалары]] {{Russia-geo-stub}} rv78hduootvfttn4pymfbxvvyzaanu3 0 13227 3524590 3105576 2022-07-24T16:49:16Z A.Khamidullin 6685 /* Янартаулар */ wikitext text/x-wiki {{ДәүләтВМ |Татарча исем = Италия Җөмһүрияте |Тулы исеме = Repubblica Italiana |Дәүләт исеме = Италия |Герб = Italy-Emblem.svg |Герб урынында = |Байрак = Flag of Italy.svg |Байрак зурлыгы = 135px |Девиз = |Гимннынң исеме = Inno di Mameli |Аудио = Inno di Mameli instrumental.ogg |Идарә итү формасы = |Дәүләт дине = [[Католицизм]] |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = |CoordScale = |Харитада = EU-Italy.svg |Харитада2 = |Тел = [[Итальян теле|Итальян]] |Нигезләнгән = |Бәйсезлек көне = |Бәйсезлек ала = |Башкала = [[Рум]] |Эре шәһәрләр = Рум, Милан, Неаполь, Турин |Җитәкчеләр вазифалары = [[Президент]]<br />[[Премьер-министр]] |Җитәкчеләр = {{wikidata|p35|}}<br />{{wikidata|p6|}} |Мәйдан буенча урыны = 71 |Мәйдан = 301 340 |Су өлеше = |Этнохороним = |Халык саны буенча урыны = 23 |Халык = 61 482 297 |Тикшерү елы = 2013 |Исәпләү буенча халык = 59 570 581 |Исәпләү елы = 2011 |Халык тыгызлыгы = 201,1 |Халык тыгызлыгы буенча урыны = 43 |ТЭП (САМП) = |ТЭП исәпләү елы (САМП) = |ТЭП буенча урыны(САМП) = |ТЭП (САМП) кеше башына = |ТЭП (САМП) буенча урыны кеше башына = |ТЭП = 1,801 трлн. |ТЭП исәпләү елы = 2005 |ТЭП буенча урыны = 10 |ТЭП кеше башына = 39 565 |ТЭП кеше башына булган өлеше буенча урыны = |КПҮИ = |КПҮИ исәпләү елы = |КПҮИ буенча урыны = |КПҮИ баскычы = |Авиакомпания = |Акча берәмлеге = евро |Домен = [[.it]] |ISO = |Телефон коды = 39 |Сәгать поясы = |Искәрмәләр = }} '''Ита́лия''' ({{lang-it|Italia}} {{IPA|[iˈtaːlja]}}), рәсми атамасы '''Ита́лия Җөмһүрияте''' ({{lang-it|Repubblica Italiana}}) — [[Көньяк Аурупа]]да урнашкан [[дәүләт]]. Төньяк-көнбатышта [[Франция]] белән, төньякта [[Швейцария]] һәм [[Австрия]] белән, һәм төньяк-көнчыгышта [[Словения]] белән чикләнә. Шулай ук эчендә [[Ватикан]] һәм Сан-Марино белән чикләнә. Италия үзенә [[Аппенин ярымутравы]]н, [[Балкан ярымутравы]]н, Падан тигезлеген, [[Альп таулары]]ның көньяк битләүләрен, Сардиния һәм Сицилия утравларын алган. == Дәүләт символлары == === Байрак === Беренче тапкыр италия байрагы Эмилиядә җөмһүрият байрагы булып 1797 елның 7 гыйнварында барлыкка килде. [[Наполеон]] идарә иткән чордагы [[Бөек француз инкыйлабы]] символы булган. Вена конгрессыннан һәм Реставрациядән соң байрак иреклек символы булып калган һәм 1831 белән 1848 революция хәрәкәте елларында кулланган. === Герб === Официаль рәвештә Италия гербы 1948 елның 5 маенда халыкка белдерелде. Эмблема биш энәле тәгәрмәчкә куелган, сул яктан торган оливка ботагыннан һәм уң яктан торган [[имән]] ботагы арасында ак төстәге биш почмаклы йолдыздан тора. Яшел ботаклар «Италия Җөмһүрияте» (итал. REPUBBLICA ITALIANA) дип язылган кызыл лента белән бәйләнгәннәр. === Дәүләт гимны === [[Файл:National anthem of Italy - U.S. Navy Band (long version).ogg|200px|noicon]] '''FRATELLI D'ITALIA (ИТАЛИЯ ТУГАНЛЫГЫ)''' Fratelli d’Italia,                    Әй, туганнар, итальяннар, L’Italia s’è desta,                Италия уянды, Dell’elmo di Scipio             Шипионың данлы очламын S’è cinta la testa.                Таҗ итеп ул киеп алды. Dove’è la Vittoria ?             Олы җиңү – кайда соң ул? Le porga la chioma;           Ул бит безгә баш иде: Chè schiava di Roma         Рум коллары торыннары Iddio la creò.                       Ил хуҗасы булсын, диде. Fratelli d’Italia,                    Әй, итальяннар, L’Italia s’è desta,                Италия уянды, Dell’elmo di Scipio             Шипио очламын S’è cinta la testa.                Таҗ итеп ул алды. Dove’è la Vittoria ?             Олы җиңү – кайда?  Le porga la chioma;           Ул безгә баш иде: Chè schiava di Roma         Рум оныклары Iddio la creò.                       Хуҗа булсын, дип. Stringiamci a coorte,           “Бер тарафка, – дип, – әйдә, берләшик, Siam pronti alla morte,        Җан фида кылып, бергә без көрәшик, Siam pronti alla morte:        Җан фида кылып, бергә без көрәшик”, Italia chiamò !                      Италия дәшә! Italia chiamò !                      Италия дәшә! Si !                                       Һәй! '''гимнның тарихы''' Икенче Бөтендөнья сугышы тәмамланыр алдыннан барлыкка килгән Италия Республикасы күпмедер вакыт рәсми рәвештә кабул ителмәгән дәүләт гимнын кулланып яшәгән. Бу – халыкта “Inno di Mameli” (Мамели гимны) дип аталган марш. Аның сүзләрен итальян шагыйре Гоффредо Мамели (Goffredo Mameli (1827-1849) 1848 елның ноябрендә үк язган булган. Бу вакытта ул Гарибальдиның (Garibaldi) Ломбардиядәге гаскәрендә штаб башлыгы булып торган. “Fratelli d’Italia” (Италия туганлыгы) дип аталган шигырьне композитор Микеле Новаро (Michele Novaro (1822-1885) көйгә салган. Бу марш Италиядә патриотик һәм революцион хәрәкәтне кузгатуга зур өлеш керткән. Конституция монархиясе заманында “Marcia reale” (Король маршы) рәсми гимн дип саналган. Хакимияткә Муссолини килгәч, 1922-1943 елларда ул җирле фашистларның “Giovinezza” (“Яшьләр”, тулы исеме – “Милли фашистларның тантаналы гимны”) җыры белән бергә башкарылган. Муссолини режимы юкка чыкканнан бирле итальяннар яңадан үз туганлыгын данлаучы маршны рухланып җырлыйлар. == Административ төзелеш == Италиянең башкаласы — [[Рум]]. Италия 20 өлкәгә бүленгән — Валле-д’Аоста, Ломбардия, Трентино-Альто Адиҗе, Фриули-Венеция Джулия, Пьемонт, Лигурия, Венето, Тоскана, Умбрия, Эмилия-Романья, Марке, Абруццо, Лацио, Молизе, Базиликата, Кампания, Калабрия, Апулья, Сардиния һәм Сицилия, (шуларның бишесе — Сицилия, Сардиния, Трентино-Альто-Адиҗе, Валле-д’Аоста һәм Фриули-Венеция Джулия — аерым статуска ия), аларга җәмгысе 110 административ-территориаль берәмлек — [[провинция]] буйсына. Провинцияләр үз чиратта коммуналарга бүленә, коммуналар саны 8101. Автономияле өлкәләрдә үз парламентлар — өлкә шуралары һәм хөкүмәтләр — җирле үзидарә мәсәләләрендә вәкаләтле «җунта»лар бар. [[Image:Italie par régions sans noms.svg|350px|thumb|right]] {| class="wikitable sortable" !width="100px"| Өлкә !width="60px"| Башкала !width="60px"| Мәйдан (км²) !width="60px"| Халык саны |- | [[Абруццо]] |[[Л'Акуила|Л’Акуила]] | style="text-align:right"|{{nts|10794}} | style="text-align:right"|{{nts|1324000}} |- |[[Пулия|Апулия]] | [[Бари]] | style="text-align:right"|{{nts|19362}} | style="text-align:right"|{{nts|4076000}} |- | [[Базиликата]] | [[Потенца]] | style="text-align:right"|{{nts|9992}} | style="text-align:right"|{{nts|591000}} |- | ''[[Валле д'Аоста|Валле-д’Аоста]]'' | [[Аоста]] | style="text-align:right"|{{nts|3263}} | style="text-align:right"|{{nts|126000}} |- | [[Венето]] | [[Венеция]] | style="text-align:right"|{{nts|18391}} | style="text-align:right"|{{nts|4832000}} |- | [[Калабрия]] | [[Катандзаро]] | style="text-align:right"|{{nts|15080}} | style="text-align:right"|{{nts|2007000}} |- |[[Кампания]] | [[Неаполь]] | style="text-align:right"|{{nts|13595}} | style="text-align:right"|{{nts|5811000}} |- | [[Лацио (төбәк)|Лацио]] | [[Рум]] | style="text-align:right"|{{nts|17207}} | style="text-align:right"|{{nts|5561000}} |- | [[Лигурия]] | [[Генуя]] | style="text-align:right"|{{nts|5421}} | style="text-align:right"|{{nts|1610000}} |- | [[Ломбардия]] | [[Милан]] | style="text-align:right"|{{nts|23861}} | style="text-align:right"|{{nts|9642000}} |- |[[Марке (төбәк)|Марке]] | [[Анкона]] | style="text-align:right"|{{nts|9694}} | style="text-align:right"|{{nts|1553000}} |- | [[Молизе]] | [[Кампобассо]] | style="text-align:right"|{{nts|4438}} | style="text-align:right"|{{nts|320000}} |- | [[Пьемонт]] | [[Турин]] | style="text-align:right"|{{nts|25399}} | style="text-align:right"|{{nts|4401000}} |- | ''[[Сарденья|Сардиния]]'' | [[Кальяри]] | style="text-align:right"|{{nts|24090}} | style="text-align:right"|{{nts|1666000}} |- | ''[[Сицилия (төбәк)|Сицилия]]'' | [[Палермо]] | style="text-align:right"|{{nts|25708}} | style="text-align:right"|{{nts|5030000}} |- | [[Тоскана]] | [[Флоренция]] | style="text-align:right"|{{nts|22997}} | style="text-align:right"|{{nts|3677000}} |- | ''[[Трентино-Альто-Адиҗе|Трентино — Альто-Адиҗе]]'' | [[Тренто]] | style="text-align:right"|{{nts|13607}} | style="text-align:right"|{{nts|1007000}} |- | [[Умбрия]] | [[Перуджа|Перуҗа]] | style="text-align:right"|{{nts|8456}} | style="text-align:right"|{{nts|884000}} |- | ''[[Фриули-Венеция-Җулия|Фриули-Венеция-Джулия]]'' | [[Триест]] | style="text-align:right"|{{nts|7855}} | style="text-align:right"|{{nts|1222000}} |- | [[Эмилия-Романья]] | [[Болонья]] | style="text-align:right"|{{nts|22124}} | style="text-align:right"|{{nts|4276000}} |} == Тарих == === Этимология === Italia сүзенең аңлатмасы билгесез. Иң күп фикерләр буенча ул грек теленнән алынган "бозаулар иле" дигән сүзне аңлата. Италиянең күп халыкларының символы үгез дип саналган. Электән Italia сүзен хәзерге Көнбатыш Италияне аңлату эчен кулланганнар. === Борыңгы Рум === Б. э. к. V гасырдан — б.э. III гасырга кадәр Италия [[Рум империясе]]нең төп элеше булган ([[Борынгы Рум]]ны карагыз). === Урта гасырлар === Төньяк һәм Урта Италиядә XIV—XVI гасырларда шәһәрләрдә иртә капитал мөнәсәбәтләр урнашты. Урта гасырларның ахырына [[Көнбатыш Аурупа]]да фәкать Италия һәм [[Алмания]] генә таркауланган булган. [[Рәсем:It-map-ru.jpg|thumb|328px|right|Италия харитасы]] === Ренессанс === [[XVI гасыр]]да Италиянең шактый зур ягында [[Испания]] өстенлеге сакланды, Испания мирасына сугышыннан соң(1701-1714) — австрия Габсбурглары идарәсе башланды. [[1797 ел]]да Италия эченә Француз гаскәрләре керде, һәм тәрле җөмһүриятләр барлыкка килделәр, аларның бөтенесе олигархик җөмһүриятләр булды. 1814 елда Француз гаскәрләре Италияне ташлап киттеләр, күп өлкәләр яңадан торгызылды. === Яңа вакыт === Италия берлеге өчен карбонарийлар, «Яшь Италия», һ.б. оешмалар көрәштеләр, ул көрәшүдә иң мөһим кешеләр [[Джузеппе Гарибальди]] һәм [[Джузеппе Мадзини]] булдылар. 1860 елның ахырына Италиянең территориясе Сардиния корольлеге тирәсендә берләштерелгән (1861 елдан бирле Италия корольлеге), 1870 елда Италия корольлегенә [[Рум]] кушылды. === XX һәм XXI гасырлар === * [[1914 ел]] [[29 сентябрь]] — Италия [[Төркия]]гә сугыш игълан итә. 1914 елда дөнья сугышында катнашмаучылык турында Италия Декларациясе язылды. 1915 елның апрелендә Италия Антанта илләре белән сугышта бер якта булуы турында үзара килешүгә имза куя. Шул ук елның маенда Италия [[Австро-Венгрия империясе]]нә, соңыннан [[Алмания]]гә каршы сугыша башлый. * [[1940 ел]]ның [[27 сентябрь]] — [[Алмания]], Италия һәм [[Япония]] дуслык турында пактны имзалыйлар. * [[1941 ел]] [[11 декабрь]] — [[Алмания]] һәм Италия [[Америка Кушма Штатлары]]на сугыш игълан итә. == География == Италия — күбесенчә таулы ил. Төньягында — [[Альп таулары]]ның көньяк битләвләрендәге [[Монблан]] тауы, көньяктарак Падан тигезлеге; ярымутрауда — [[Аппенин таулары]]. Тагын ярымутравның көнчыгыш ягында Гаргано, Салентина һәм Калабрия ярымутраулары урнашкан. Ата торган [[янартау]]лар — Везувий, Этна. Әйләндереп алган диңгезләр — көнчыгыштан [[Әдрән диңгез]]е. Апулия һәм [[Албания]] арасындагы Отранто бугазы Әдрән диңгезен һәм Ион диңгезен берләштерә. Апулия һәм Калабрия арасында тирән итеп коры җиргә Таранто култыгы урнаша. Өч почмаклы Тирән диңгезе Сардиния, Корсика, Тоскан архипелагы, Сицилия һәм Аппенин ярымутравы белән чикләнә. Корсикадан төньяктарак Лигурий диңгезе урнаша. Сицилиянең төньяк-көнчыгыш ягында Неброди таулары, ә Сардиниянең көньяк-көнбатыш ягында Кампидано тигезлеге урнашкан. Кечкенә утрауларның куп өлеше архипелагларга бүленгән, мәсәлән, Тоскан архипелагы, ул үзенә Эльба утравын кертә. Аңа [[Наполеон Бонапарт]] сөргенгә җибәрелгән булган. Иң озын елга По, аның озынлыгы — 682 км. Иң эре күл — Гарда. === [[Җир тетрәү]]ләре === Җир тетрәүләр Италиядә еш була торган күренеш, чөнки ул литосфера плиталары чикләрендә урнашкан. Иң көчле җир тетрәүләр XX һәм XXI гасырларда теркәлгән. === [[Вулкан]]лар === Италиядә атыла торган һәм сүнгән вулканнар бар. Алар арасында дүрт иң эресе: # '''Этна''' — Аврупада иң биек ата торган вулкан — 3340 м. Ул Сицилиянең төньяк-көнчыгыш ягында урнашкан. # '''Везувий''' —(1277 м) Неаполь өстеннән күтәрелә. # '''Стромболи''' — Тиррән диңгезендә Липар утраулары арасындагы янартау. # '''Вулькано''' — тагын бер Липар утраулары вулканы. === Файдалы казылмалар === Италия файдалы казылмалар белән бай. Әмма чыганакларның кубесенең запаслар әз, бетен дәүләт буенча таралган һәм җайлы урыннары әз. 1982 елда тимер табылуы тукталды. Башка төрле чималлар запасы мөскен. Әз санда антрацит һәм торф табыла. Урта Италиядә һәм Лигуриядә сирәк кенә марганис очраша. Хәзерге вакытта бокситлар тотып бетерелгән диярлек. Сицилиядә калий һәм таш тозлары, асфальт һәм битум бар. Энергетик ресурслар дәүләтне һич 15 % гына үти. Сардиниядә, Падан тигезлегендә һәм Урта Италиянең көнчыгыш яр буенда чикләнгән нефть запаслары Италиянең нефтьтагы ихтыяҗны 2 % гына үти. Табигый газ чыганаклары илнең экономикасына бик мөһим. Табигый газ Төньяк, Урта һәм Көньяк Аппенинда һәм Сицилиядә табылган. Сугыштан соңгы елларда бик зур нефть чыганаклары табылды. Аларга өстәмә тагын битум сланецлары ачылды. == Халык == === Демография === 2008 елның ахырында Италиянең халык саны 60 млн кешедән арттырды. Хәзерге вакытты Италия [[Аурупа берлеге]]ндә дүртенче урында, ә бөтен илләр арасында ул 23 нче урында. Халыкның тыгызлыгы бер кв. кмга 199,2 кеше — Аурупа берлегендә бишенче урын. Иң бөек тыгызлык Италиянең төньягында урнашкан. X гасрыга кадәр илнең көньягы күп халыклы дип саналган. Әмма хәзерге вакытта киресенчә — илнең төньягы. [[Икенче бөтендөнья сугышы]]ннан соң Италиядә озын экономик "бум" килеп чыкты. 1970 елларга кадәр туучылар саны сакланып калган иде, әмма тиздән туучылар саны халыкның җитештерүеннән дә кимеде. 2008 елда һәр бишенче ир кеше 65 яшьтән олырак иде. Купчеллек имиграциягә карамастан күп елларга беренче тапкыр 2000 елларда туучылар саны үсүе күренде. ''Халык саны:'' {| class="wikitable collapsible collapsed" |- ! Ел ! Халык саны |- | [[1931]] | 41,2 млн кеше |- | [[1960]] | 51,0 млн кеше |- | [[1977]] | 56,3 млн кеше |- | [[2000]] | 57,7 млн кеше |- | [[2007]] | 60,1 млн кеше |- | [[2008]] | 59,9 млн кеше |- | [[2009]] | 60,2 млн кеше |- | [[2011]] | 59,6 млн кеше |} '''Халык структурасы''' 28 750 942 ир кеше һәм 30 713 702 хатын-кыз (2011 елда). ''Уртача яше буенча'' Барлыгы — 42,5 яшь; ир-ат — 41,1 яшь; хатын-кыз — 44,1 яшь (2007 елгы мәгълүмат). ''Яше буенча'' 14 яшькә кадәр: 13,8 % (ир кешеләр — 4 121 246 / хатын-кызлар — 3 874 971); 15-тән 64-кә кадәр: 66,4 % (ир кешеләр 19 527 203/хатын-кызлар 19 059 897); 65-тән һәм картрак: 19,9 % (ир кешеләр 4 823 244/хатын-кызлар 6 741 172) (2007 елга). ''Ел дәвамында халыкның артуы'' 2004 елда халыкның уртача еллык халык артуы 0,9 % булды (1971-1981 — 0,47 %, 1961-1971 — 0,77 %). ''Фертильлек коэффициенты'' 2005 ел белән чагыштырганда, 2008 елда Италиядә фертильлек (бала табуга сәләтле хатын-кызлар тудырган балаларның уртача саны) 1,32 дән 1,41 гә кадәр күтәрелде. === Тел === Рәсми тел — итальян теле. Шулай ук Италиядә төрле итальян диалектлары бар. Бөтен диалектларны Төньяк, Урта һәм Көньяк бүлергә кабул ителгән. Хәзерге итальян телен дә диалект дип санап була. Шкл ук вакытта флорентия диалектында күбрәк политика турында түгел, мәдәният турында сөйләшәләр. Больцанода һәм Көньяк Тирольдә рәсми тел булып шулай ук алман теле таныла, Горициядә һәм Триестта словен теле региональ статуска ия, ә Аоста үзәнендә — француз теле. == Кораллы көчләр == Италиянең кораллы көчләренә гаскәр, флот, һава гаскәре, карабинерлар керә. 2005 елның 1 гыйнвареннән хәрби йөкләмә бетерелде. Моңа кадәр призыв яше 18 яшьтән башланган һәм хөзмәт итү срогы 10 ай булган. [[Рәсем:Festa della republica 2005 con frecce tricolori.jpg|thumb|340px|right|Frecce Tricolori]] Хәрби сәләт булган халык (ир кешеләр): 15—49 яшь − 2001 елга 14 248 674; Сугышка сәләт булган халык (ир кешеләр): 15—49 яшь хәрби хөзмәткә килә — 2001 елга 12 244 166; Хәрби хөзмәт резервлары (һәр елны призыв яшенә җитә): 2001 елга 304 369 кеше; Хәрби чыгымнар: $20,7 млрд, ягъни 1,7 % ВВП кую. == Дин == [[2003 ел]]ның [[31 март]]ы мәгълүматлары буенча, [[католиклык|Рум-католик чиркәвенә]] 55 752 000 — 57 610 000 кеше йөри (Италия халкының якынча 96,77 % ы), алар арасында 33 — 38 % ы актив йөрүче мәхәллә кешесе; католикларның 10 % ы төрле чиркәү хезмәтләренә лаек (???). Башка [[христианлык|христиан диннәре]] арасында [[Йәһвә]] шаһитләре, [[Православие]] һ. б. урын алган. [[2011 ел]]да Италиядә 1 400 000 [[мөселман]] (ил халкының 2,3 % ы), [[2020 ел]]да 2 987 000 мөселман (ил халкының 4,80 % ы) исәпләнгән<ref>[http://worldpopulationreview.com/countries/muslim-population-by-country/ Muslim Population By Country 2020]{{ref-en}}</ref>. Италиядә [[Һинд дине]] тарафдарлары — ~177 200 кеше<ref>{{Cite news|url=http://www.worldatlas.com/articles/the-religious-demographics-of-italy.html|title=The Religious Demographics Of Italy|work=WorldAtlas|access-date=2017-08-05|language=en}}</ref>. * [[Италиядә ислам]] * [[Италиядә Һинд дине]] == Сәнәгать == Италия — алга киткән индустриаль ил. Аның Тулай эчке продукты (ВВП) 1,8 трлн. евро тәшкил итә. Италиядә җир астыннан төрле казылма байлыклар табылса да, алар җитәрлек түгел. [[Валле]]дә әз-мәз антрацит бар, [[Тоскана]]да коллоид лигнитлар. [[Лигурия]]дә [[марганис]] табыла. Ә [[Апулия]]дәге [[бокситлар]] бетте дип әйтеп була. [[Сицилия]]дә [[битум]], [[асфальт]], калийлы һәм ташлы тоз табыла. Италиянең энергетикасы зәгыйфь хәлдә — ул илнең ихтыяҗын 15% гына каплый. [[Сардиния]]дә, [[Тоскана]]да, [[Умбрия]]дә һәм [[Калабрия]]дә әз-мәз таш күмер табыла. Күпмедер нефть [[Сицилия]]дә, үзәк Италияда һәм Падан үзәнендә (Падан үзәне — [[По]] елгасының буенда урнашкан) булса да бик әз — илнең ихтыяҗының хәттә 2% да каплый алмый инде. Падан үзәнендә газ бар һәм [[Адриатик дингезе]]нең [[шельф]]ында. Газ [[Аппенин]]да һәм Сицилиядә да табыла. [[Ташкүмер]]не кайчандыр [[Эльба]] утравыннан алганнар, ләкин 1982-дә ул шахталарны яптылар. Алга киткән өлкәләр: машина төзелеше (аеруча [[автомобил]]ләр), [[электротехника]], азык-төлек һәм җиңел индустрияләр, химия һәм нефтехимия ([[синтетик каучык]], каустик сода, [[пластмасса]]лар һ.б.) — бөтен дөньяга танылган ENI, FIAT, Alfa Romeo, Lancia, Benetton, Olivetti, Gucci, Montedison, Ferrari, Pirelli брендлары. Монда [[сәпит]]ләр, автомобилләр, [[трактор]]лар (Татарстанда «New Holland» исемле [[Fiat]] брендын беләләр), [[кер юу машинасы|кер юу машиналары]], [[суыткычлар]], [[цемент]], тимер торбалар, [[компрессор]]лар (Россиядәге [[Газпром]] оешмасы да Италиядән кайтарткан «Nuovo Pignone» ширкәтенең газ турбиналарын куллана), резин тәгәрмәчләр (Pirelli), электр моторлар һәм генераторлар (Ansaldo мәсәлән). Кием, макарон, сыр, зәйтүн мае, томат соуслар турында әйткән дә юк инде… Италиянең көньягында эшсезлек 3 тапкыр күбрәк. Төньякта күбесенчә фабрик-заводлар урнашкан, көньякта исә — фермалар, ашау-эчү фабрикалары, көньяк — күбрәк авыл хуҗылык ягы димәк. Авыл хуҗалыгын алганда, Италия — [[томат]], [[йөзем]], [[зәйтүн]], [[цитрус]] җимешләре һәм [[дөге]] үстерүе буенча [[Аурупа]]да беренче урында тора. == Кошлар аулау == Илдә 710 мең аучы хисапка алынган. Алара арасында 60 көндә (аучылык сезоны) якынча 17 млн шәхес атыла. Монын белән популяциягә бик каты зыян ясыйлар. == Астрономиядә == Итәлиягә багышлап бер [[астероид]]ка (477) Италия дигән исем куштылар. Ул 1901 елда итальян астрономы Луиҗи Карнер белән ачылды. == Чыганаклар == * [http://turistlar.ru/italy/ Н. Барсили. Италия]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Аурупа илләре}} {{Аурупа берлеге}} {{НАТО дәүләтләре}} [[Төркем:Аурупа дәүләтләре]] [[Төркем:Җөмһүриятләр]] 07b8ldkwfvwmdrg12e1tq9vywgxwumv 0 13269 3524567 3521061 2022-07-24T13:12:40Z Frhdkazan 3171 /* {{Туулар}} */ +[[|]] wikitext text/x-wiki '''26 июль''' — [[Милади тәкъвиме]]ндә җиденче айның егерме алтынчы көне. Ел ахырына кадәр 158 көн кала. {{Июль тәкъвиме}} {{Шулай ук карагыз/Көн}} {{Тарихта бу көн}} =={{Бәйрәмнәр һәм вакыйгалар}}== ==={{Халыкара истәлекле период}}=== ==={{Илләр буенча бәйрәмнәр}}=== * {{ARG}}, {{BRA}}, {{ESP}}, {{NIC}}, {{PAN}}, {{PRY}} һәм {{PRT}} — '''''[[әби]]-[[бабай]]лар көне''''' <small>({{lang-es|[[:es:Día del abuelo|Día del abuelo]]}}, {{lang-pt|[[:pt:Dia dos avós|Dia dos avós]]}})</small>.<ref name="es.wikipedia.org">http://es.wikipedia.org/wiki/26_de_julio#Celebraciones</ref><ref name="pt.wikipedia.org">http://pt.wikipedia.org/wiki/26_de_julho#Feriados_e_eventos_c.C3.ADclicos</ref> * {{Байрак/Куба}} [[Куба]] — '''''Милли инкыйлаб көне''''' <small>({{lang-es|[[:es:Anexo:Festividades y celebraciones#Cuba|Día de la Rebeldía Nacional]]}})</small>.<ref>{{ref-es}} [http://www.visitarcuba.org/dias-festivos Fiestas y días festivos en Cuba]</ref> * {{Байрак/Либерия}} [[Либерия]] — '''''Бәйсезлек көне''''' <small>({{lang-en|[[:en:Public holidays in Liberia|Independence Day]]}})</small>. * {{Байрак/Мальдивалар}} [[Мальдивалар]] — '''''Бәйсезлек көне''''' <small>({{lang-en|[[:en:Public holidays in the Maldives|Independence Day]]}}, {{lang-dv|[[:dv:މިނިވަން ދުވަސް|މިނިވަން_ދުވަސް]]}})</small>. * {{IND}} — '''''Каргиль жинү көне''''' <small>({{lang-hi|[[:hi:कारगिल विजय दिवस|कारगिल_विजय_दिवस]]}}, {{lang-en|[[:en:Kargil Vijay Diwas|Kargil Vijay Diwas]]}})</small>. ==={{Һөнәри һәм җәмгыяви бәйрәмнәр}}=== * {{BRA}}: ** '''''археологлар көне''''' <small>({{lang-pt|Dia do [[:pt:Arqueólogo|Arqueólogo]]}})</small>.<ref>{{ref-pt}}[http://arqueologiadigital.com/anuncios/26-de-julho-dia-do-arqueologo?context=tag-julho 26 de julho – Dia do Arqueólogo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151024041455/http://arqueologiadigital.com/anuncios/26-de-julho-dia-do-arqueologo?context=tag-julho |date=2015-10-24 }}</ref> ** илнең күпчелегендә ''«Изге» Анна'' хөрмәтенә багышланган муниципаль ял көннәре (мәсәлән, {{Гояс штаты байрагы}}ның {{Анаполис гербы}} һәм башкаларны китереп була<ref>http://pt.wikipedia.org/wiki/26_de_julho#Brasil</ref>). * {{ITA}} — «Изге» Анна көне (катол.)<ref name="ru.wikipedia.org">http://ru.wikipedia.org/wiki/26_июля#.D0.9D.D0.B0.D1.86.D0.B8.D0.BE.D0.BD.D0.B0.D0.BB.D1.8C.D0.BD.D1.8B.D0.B5</ref>. * {{USSR}}/{{RUS}} — '''''Парашютистлар көне''''' <small>({{lang-ru|[[:ru:День парашютиста|День парашютиста]]}})</small>. * {{ESP}}: ** {{Кастилия — Ла-Манча автоном җәмгыяте байрагы}}ндәге {{Куэнка вилаяте байрагы}} — {{Карраскоса гербы}} муниципалитетында ''«Изге» Анна һәм «Изге» Иоаким'' бәйрәме (Хәзрәти Мәрьям ана-аталары, Гайсә пәйгамбәрнең әби-бабалары)<ref name="es.wikipedia.org"/>. ** {{Эстремадура автоном җәмгыяте байрагы}}ндәге {{Касерес вилаяте байрагы}} — {{Вильянуэва-де-ла-Вера гербы}} муниципалитетның яклаучысы ''«Изге» Анна'' бәйрәме<ref name="es.wikipedia.org"/>. == {{Вакыйгалар}} == [[Рәсем:STS-114 launch.jpg|right|100px|«Дискавери»]] * [[1847 ел|1847]] — [[Африка]] колонияләрдән беренче булып, {{LBR}} бәйсезлеген игълан итә. * [[1930 ел|1930]] — [[Рәсем:Flag of Tatar ASSR.svg|20px]] [[ТАССР]] 46 районга бүленә (аңарчы 8 район гына була). * [[1999 ел|1999]] — [[Каргиль сугышы]] тәмамлана, {{IND}} җиңү яулый. * [[2005 ел|2005]] — «Колумбия» һәлакәтеннән соң беренче шаттлны җибәрү: STS-114 очуына «Дискавери» китә. == {{Туулар}} == {{Шулай ук карагыз|:Төркем:26 июль көнне туганнар}} * [[1801 ел|1801]] ― [[Мария Рёль]], * [[1805 ел|1805]] ― [[Василий Дивов]], гвардия мичманы, декабрислар фетнәсендә катнашучысы. * [[1840 ел|1840]] ― [[Николай Мельников (1840)|Николай Мельников]], Казан университетының зоология профессоры, зоология музее мөдире. * [[1842 ел|1842]] ― [[Альфред Маршалл]], * [[1844 ел|1844]] ― [[Илья Репин]], рус рәссамы. * [[1856 ел|1856]] — [[Джордж Бернард Шоу]], [[Бөекбритания|британ]] язучысы, драматург, [[әдәбият өлкәсендә Нобель премиясе]] лауреаты. * [[1876 ел|1876]] — [[Владимир Воробьёв (1876)|Владимир Воробьёв]], праваслав дин эшлеклесе, протоиерей. * [[1885 ел|1885]] — [[Андре Моруа]], * 1885 — [[Борис Збарский]], биохимик, ССРБ МФА академиге (1944), Социалистик хезмәт каһарманы (1945). * [[1887 ел|1887]] — [[Борис Залесский]], * [[1888 ел|1888]] — [[Казанфар Мусабәков]], инкыйлабчы, азәри совет дәүләт эшлеклесе. * [[1897 ел|1897]] — [[Галимҗан Нигъмәти]], татар язучысы. * [[1900 ел|1900]] — [[Симон Джанашиа]], * [[1912 ел|1912]] — [[Михаил Просвирнин]], Советлар Берлеге каһарманы (1944). * [[1913 ел|1913]] — [[Виктор Хохряков]], СССР актеры, театр режиссеры, нәфис сүз остасы. * [[1916 ел|1916]] — [[Иван Сериков]], * [[1926 ел|1926]] — [[Александра Токарева]], совет авыл хуҗалыгы алдынгысы, Социалистик Хезмәт Каһарманы (1971). * 1926 — [[Алмаз Юлдашев]], галим-механик, техник фәннәр докторы. * [[1928 ел|1928]] — [[Стэнли Кубрик]], * [[1933 ел|1933]] — [[Игорь Плеханов]], спортчы (мотоспорт) һәм тренер, СССР чемпионы. * 1933 — [[Клаудио Аббадо]], итальян дирижеры. * 1933 — [[Эдмунд Фелпс]], икътисадчы, профессор, Икътисад өлкәсендә Нобель премиясе иясе (2006). * [[1939 ел|1939]] — [[Дамира Ягъфәрова]], * 1939 — [[Ева Лисина]], чуаш шагыйрәсе, драматург, язучы, тәрҗемәче. * [[1942 ел|1942]] — [[Борис Барабанщиков]], генетик, биология фәннәре докторы, профессор. * [[1945 ел|1945]] — [[Һелен Миррен]], инглиз кино актрисасы. * [[1948 ел|1948]] — [[София Исламова]], * [[1949 ел|1949]] — [[Озад Хәбибуллин]], татар рәссамы. * [[1952 ел|1952]] — [[Марат Мәһдиев]], татар инженер-геолог. * [[1953 ел|1953]] — [[Александр Карпов (1953)|Александр Карпов]], * 1953 — [[Рафаил Зиннуров]], * 1953 — [[Роман Дубровкин]], тәрҗемәче, әдәби тәнкыйтьче һәм әдәбият белгече. * [[1962 ел|1962]] — [[Айдар Абдуллин]], * 1962 — [[Сергей Кириенко]], Россия дәүләт эшлеклесе. * [[1967 ел|1967]] — [[Зәйнетдин Батманов]], урманчы, РФ Каһарманы. * [[1968 ел|1968]] — [[Гөлшат Нигъмәтуллина]], [[ТР МК Гражданлык хәле актларын теркәү идарәсе|ТР МК ГАТХИ]] башлыгы (2019). * [[1970 ел|1970]] — [[Алсу Бәхтиева]], * 1970 — [[Игорь Меньщиков]], Россия футболчысы (ярымсакчы), тренер. * [[1971 ел|1971]] — [[Сергей Пинчук]], * [[1975 ел|1975]] — [[Айрат Гайнуллин]], Россия һөнәри футболчысы (сакчы). * [[1978 ел|1978]] — [[Олег Кваша]], Россия һөнәри һоккейчесе (һөҗүмче). * [[1979 ел|1979]] — [[Наталья Фенкина]], Россия драма театры һәм кино артисты. * [[1980 ел|1980]] — [[Рөстәм Булатов (1980)|Рөстәм Булатов]], Россия вокалисты һәм җырлар авторы. * [[1982 ел|1982]] — [[Владимир Солодов]], == {{Вафатлар}} == {{Шулай ук карагыз|:Төркем:26 июль көнне вафатлар}} * [[1817 ел|1817]] — [[Karacorce|Караҗорҗе]], [[Госман империясе]]нә каршы беренче [[серблар]] баш күтәрүе җитәкчесе. * [[1890 ел|1890]] — [[Әхмәтзәки Вәлиди]], [[башкортлар|башкорт]] [[милли хәрәкәт]]е җитәкчесе, [[галим]]. * [[1925 ел|1925]] — [[Вильям Җенниңс Браян]], АКШ хокук белгече, сәясәтче, дипломат. * [[1942 ел|1942]] — [[Роберто Арльт]], [[аргентина|аргентин]] [[язучы]]сы. * [[1944 ел|1944]] — [[Барый Шәймәрданов]], фирка эшлеклесе. * [[1947 ел|1947]] — [[Михаил Агарков]], хокук белгече, [[МДУ]] профессоры. * [[1955 ел|1955]] — [[Дмитрий Абрамович]], [[әдәбият]] белгече, [[тарих]]чы. * [[1961 ел|1961]] — [[Сергей Макаров (1898)|Сергей Макаров]], химия белгече, Сталин премиясе лауреаты. * [[1970 ел|1970]] — [[Виктор Баранов]], хәрби эшлеклесе, [[Советлар Берлеге каһарманы]]. * [[1976 ел|1976]] — [[Николай Носов]], балалар язучысы. * 1976 — [[Габделкадир Инан]], язучы, башкорт милли-азатлык хәрәкәте эшлеклесе, төрки телләр профессоры. * [[1982 ел|1982]] — [[Мөгаллим Гыймазов]], боралау мастеры, [[Социалистик Хезмәт Каһарманы]]. * [[1985 ел|1985]] — [[Александр Богоявленский]], химия профессоры, [[Татарстан Республикасының Атказанган фән һәм техника эшлеклесе|ТАССРның атказанган фән һәм техника эшлеклесе]]. * 1985 — [[Генрих Литинский]], композиторы, педагог, ТАССР атказанган сәнгать эшлелесе һәм халык артисты. * [[1996 ел|1996]] — [[Әнәс Галиев]], татар язучысы. * [[2010 ел|2010]] — [[Ләбибә Ихсанова]], татар [[язучы]]сы. * [[2013 ел|2013]] — [[Сеонг Дже-Ги]], көньяккореяле [[кеше хокуклары]] яклаучысы. * [[2014 ел|2014]] — [[Борис Бузыкин]], химия белгече, профессор, ТР һәм РФ атказанган фән эшлеклесе. * [[2017 ел|2017]] — [[Анатолий Лифшиц]], штурман, кораб командиры, хәрби-диңгез академиясе профессоры. =={{Дини бәйрәмнәр}}== ===={{Исем бәйрәмнәре}}==== == Шулай ук карагыз == {{commonscat|26 July}} ==Искәрмәләр== {{искәрмәләр}} {{Тәкъвим}} [[Төркем:Ел көннәре]] [[Төркем:26 июль]] 0ze0s4m8q8emd51pwvsuzn45gsf6g6c 3524571 3524567 2022-07-24T14:43:49Z Frhdkazan 3171 /* {{Вафатлар}} */ +[[|]] wikitext text/x-wiki '''26 июль''' — [[Милади тәкъвиме]]ндә җиденче айның егерме алтынчы көне. Ел ахырына кадәр 158 көн кала. {{Июль тәкъвиме}} {{Шулай ук карагыз/Көн}} {{Тарихта бу көн}} =={{Бәйрәмнәр һәм вакыйгалар}}== ==={{Халыкара истәлекле период}}=== ==={{Илләр буенча бәйрәмнәр}}=== * {{ARG}}, {{BRA}}, {{ESP}}, {{NIC}}, {{PAN}}, {{PRY}} һәм {{PRT}} — '''''[[әби]]-[[бабай]]лар көне''''' <small>({{lang-es|[[:es:Día del abuelo|Día del abuelo]]}}, {{lang-pt|[[:pt:Dia dos avós|Dia dos avós]]}})</small>.<ref name="es.wikipedia.org">http://es.wikipedia.org/wiki/26_de_julio#Celebraciones</ref><ref name="pt.wikipedia.org">http://pt.wikipedia.org/wiki/26_de_julho#Feriados_e_eventos_c.C3.ADclicos</ref> * {{Байрак/Куба}} [[Куба]] — '''''Милли инкыйлаб көне''''' <small>({{lang-es|[[:es:Anexo:Festividades y celebraciones#Cuba|Día de la Rebeldía Nacional]]}})</small>.<ref>{{ref-es}} [http://www.visitarcuba.org/dias-festivos Fiestas y días festivos en Cuba]</ref> * {{Байрак/Либерия}} [[Либерия]] — '''''Бәйсезлек көне''''' <small>({{lang-en|[[:en:Public holidays in Liberia|Independence Day]]}})</small>. * {{Байрак/Мальдивалар}} [[Мальдивалар]] — '''''Бәйсезлек көне''''' <small>({{lang-en|[[:en:Public holidays in the Maldives|Independence Day]]}}, {{lang-dv|[[:dv:މިނިވަން ދުވަސް|މިނިވަން_ދުވަސް]]}})</small>. * {{IND}} — '''''Каргиль жинү көне''''' <small>({{lang-hi|[[:hi:कारगिल विजय दिवस|कारगिल_विजय_दिवस]]}}, {{lang-en|[[:en:Kargil Vijay Diwas|Kargil Vijay Diwas]]}})</small>. ==={{Һөнәри һәм җәмгыяви бәйрәмнәр}}=== * {{BRA}}: ** '''''археологлар көне''''' <small>({{lang-pt|Dia do [[:pt:Arqueólogo|Arqueólogo]]}})</small>.<ref>{{ref-pt}}[http://arqueologiadigital.com/anuncios/26-de-julho-dia-do-arqueologo?context=tag-julho 26 de julho – Dia do Arqueólogo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151024041455/http://arqueologiadigital.com/anuncios/26-de-julho-dia-do-arqueologo?context=tag-julho |date=2015-10-24 }}</ref> ** илнең күпчелегендә ''«Изге» Анна'' хөрмәтенә багышланган муниципаль ял көннәре (мәсәлән, {{Гояс штаты байрагы}}ның {{Анаполис гербы}} һәм башкаларны китереп була<ref>http://pt.wikipedia.org/wiki/26_de_julho#Brasil</ref>). * {{ITA}} — «Изге» Анна көне (катол.)<ref name="ru.wikipedia.org">http://ru.wikipedia.org/wiki/26_июля#.D0.9D.D0.B0.D1.86.D0.B8.D0.BE.D0.BD.D0.B0.D0.BB.D1.8C.D0.BD.D1.8B.D0.B5</ref>. * {{USSR}}/{{RUS}} — '''''Парашютистлар көне''''' <small>({{lang-ru|[[:ru:День парашютиста|День парашютиста]]}})</small>. * {{ESP}}: ** {{Кастилия — Ла-Манча автоном җәмгыяте байрагы}}ндәге {{Куэнка вилаяте байрагы}} — {{Карраскоса гербы}} муниципалитетында ''«Изге» Анна һәм «Изге» Иоаким'' бәйрәме (Хәзрәти Мәрьям ана-аталары, Гайсә пәйгамбәрнең әби-бабалары)<ref name="es.wikipedia.org"/>. ** {{Эстремадура автоном җәмгыяте байрагы}}ндәге {{Касерес вилаяте байрагы}} — {{Вильянуэва-де-ла-Вера гербы}} муниципалитетның яклаучысы ''«Изге» Анна'' бәйрәме<ref name="es.wikipedia.org"/>. == {{Вакыйгалар}} == [[Рәсем:STS-114 launch.jpg|right|100px|«Дискавери»]] * [[1847 ел|1847]] — [[Африка]] колонияләрдән беренче булып, {{LBR}} бәйсезлеген игълан итә. * [[1930 ел|1930]] — [[Рәсем:Flag of Tatar ASSR.svg|20px]] [[ТАССР]] 46 районга бүленә (аңарчы 8 район гына була). * [[1999 ел|1999]] — [[Каргиль сугышы]] тәмамлана, {{IND}} җиңү яулый. * [[2005 ел|2005]] — «Колумбия» һәлакәтеннән соң беренче шаттлны җибәрү: STS-114 очуына «Дискавери» китә. == {{Туулар}} == {{Шулай ук карагыз|:Төркем:26 июль көнне туганнар}} * [[1801 ел|1801]] ― [[Мария Рёль]], * [[1805 ел|1805]] ― [[Василий Дивов]], гвардия мичманы, декабрислар фетнәсендә катнашучысы. * [[1840 ел|1840]] ― [[Николай Мельников (1840)|Николай Мельников]], Казан университетының зоология профессоры, зоология музее мөдире. * [[1842 ел|1842]] ― [[Альфред Маршалл]], * [[1844 ел|1844]] ― [[Илья Репин]], рус рәссамы. * [[1856 ел|1856]] — [[Джордж Бернард Шоу]], [[Бөекбритания|британ]] язучысы, драматург, [[әдәбият өлкәсендә Нобель премиясе]] лауреаты. * [[1876 ел|1876]] — [[Владимир Воробьёв (1876)|Владимир Воробьёв]], праваслав дин эшлеклесе, протоиерей. * [[1885 ел|1885]] — [[Андре Моруа]], * 1885 — [[Борис Збарский]], биохимик, ССРБ МФА академиге (1944), Социалистик хезмәт каһарманы (1945). * [[1887 ел|1887]] — [[Борис Залесский]], * [[1888 ел|1888]] — [[Казанфар Мусабәков]], инкыйлабчы, азәри совет дәүләт эшлеклесе. * [[1897 ел|1897]] — [[Галимҗан Нигъмәти]], татар язучысы. * [[1900 ел|1900]] — [[Симон Джанашиа]], * [[1912 ел|1912]] — [[Михаил Просвирнин]], Советлар Берлеге каһарманы (1944). * [[1913 ел|1913]] — [[Виктор Хохряков]], СССР актеры, театр режиссеры, нәфис сүз остасы. * [[1916 ел|1916]] — [[Иван Сериков]], * [[1926 ел|1926]] — [[Александра Токарева]], совет авыл хуҗалыгы алдынгысы, Социалистик Хезмәт Каһарманы (1971). * 1926 — [[Алмаз Юлдашев]], галим-механик, техник фәннәр докторы. * [[1928 ел|1928]] — [[Стэнли Кубрик]], * [[1933 ел|1933]] — [[Игорь Плеханов]], спортчы (мотоспорт) һәм тренер, СССР чемпионы. * 1933 — [[Клаудио Аббадо]], итальян дирижеры. * 1933 — [[Эдмунд Фелпс]], икътисадчы, профессор, Икътисад өлкәсендә Нобель премиясе иясе (2006). * [[1939 ел|1939]] — [[Дамира Ягъфәрова]], * 1939 — [[Ева Лисина]], чуаш шагыйрәсе, драматург, язучы, тәрҗемәче. * [[1942 ел|1942]] — [[Борис Барабанщиков]], генетик, биология фәннәре докторы, профессор. * [[1945 ел|1945]] — [[Һелен Миррен]], инглиз кино актрисасы. * [[1948 ел|1948]] — [[София Исламова]], * [[1949 ел|1949]] — [[Озад Хәбибуллин]], татар рәссамы. * [[1952 ел|1952]] — [[Марат Мәһдиев]], татар инженер-геолог. * [[1953 ел|1953]] — [[Александр Карпов (1953)|Александр Карпов]], * 1953 — [[Рафаил Зиннуров]], * 1953 — [[Роман Дубровкин]], тәрҗемәче, әдәби тәнкыйтьче һәм әдәбият белгече. * [[1962 ел|1962]] — [[Айдар Абдуллин]], * 1962 — [[Сергей Кириенко]], Россия дәүләт эшлеклесе. * [[1967 ел|1967]] — [[Зәйнетдин Батманов]], урманчы, РФ Каһарманы. * [[1968 ел|1968]] — [[Гөлшат Нигъмәтуллина]], [[ТР МК Гражданлык хәле актларын теркәү идарәсе|ТР МК ГАТХИ]] башлыгы (2019). * [[1970 ел|1970]] — [[Алсу Бәхтиева]], * 1970 — [[Игорь Меньщиков]], Россия футболчысы (ярымсакчы), тренер. * [[1971 ел|1971]] — [[Сергей Пинчук]], * [[1975 ел|1975]] — [[Айрат Гайнуллин]], Россия һөнәри футболчысы (сакчы). * [[1978 ел|1978]] — [[Олег Кваша]], Россия һөнәри һоккейчесе (һөҗүмче). * [[1979 ел|1979]] — [[Наталья Фенкина]], Россия драма театры һәм кино артисты. * [[1980 ел|1980]] — [[Рөстәм Булатов (1980)|Рөстәм Булатов]], Россия вокалисты һәм җырлар авторы. * [[1982 ел|1982]] — [[Владимир Солодов]], == {{Вафатлар}} == {{Шулай ук карагыз|:Төркем:26 июль көнне вафатлар}} * [[1817 ел|1817]] — [[Karacorce|Караҗорҗе]], [[Госман империясе]]нә каршы беренче [[серблар]] баш күтәрүе җитәкчесе. * [[1890 ел|1890]] — [[Әхмәтзәки Вәлиди]], [[башкортлар|башкорт]] [[милли хәрәкәт]]е җитәкчесе, [[галим]]. * [[1925 ел|1925]] — [[Вильям Җенниңс Браян]], АКШ хокук белгече, сәясәтче, дипломат. * [[1942 ел|1942]] — [[Роберто Арльт]], [[аргентина|аргентин]] [[язучы]]сы. * [[1944 ел|1944]] — [[Барый Шәймәрданов]], фирка эшлеклесе. * [[1947 ел|1947]] — [[Михаил Агарков]], хокук белгече, [[МДУ]] профессоры. * [[1955 ел|1955]] — [[Дмитрий Абрамович]], [[әдәбият]] белгече, [[тарих]]чы. * [[1961 ел|1961]] — [[Сергей Макаров (1898)|Сергей Макаров]], химия белгече, Сталин премиясе лауреаты. * [[1962 ел|1962]] — [[Лев Каминский]], * [[1970 ел|1970]] — [[Әхмәтзәки Вәлиди]], * 1970 — [[Виктор Баранов]], хәрби эшлеклесе, [[Советлар Берлеге каһарманы]]. * 1970 — [[Михаил Верещагин (1891)|Михаил Верещагин]], * [[1976 ел|1976]] — [[Габделкадир Инан]], язучы, башкорт милли-азатлык хәрәкәте эшлеклесе, төрки телләр профессоры. * 1976 — [[Николай Носов]], балалар язучысы. * [[1982 ел|1982]] — [[Мөгаллим Гыймазов]], боралау мастеры, [[Социалистик Хезмәт Каһарманы]]. * [[1985 ел|1985]] — [[Александр Богоявленский]], химия профессоры, [[Татарстан Республикасының Атказанган фән һәм техника эшлеклесе|ТАССРның атказанган фән һәм техника эшлеклесе]]. * 1985 — [[Генрих Литинский]], композиторы, педагог, ТАССР атказанган сәнгать эшлелесе һәм халык артисты. * [[1990 ел|1990]] — [[Анисим Шокуров]], * [[1996 ел|1996]] — [[Әнәс Галиев]], татар язучысы. * [[1999 ел|1999]] — [[Александр Кузин]], * [[2010 ел|2010]] — [[Ләбибә Ихсанова]], татар [[язучы]]сы. * [[2013 ел|2013]] — [[Сеонг Дже-Ги]], көньяккореяле [[кеше хокуклары]] яклаучысы. * [[2014 ел|2014]] — [[Борис Бузыкин]], химия белгече, профессор, ТР һәм РФ атказанган фән эшлеклесе. * [[2017 ел|2017]] — [[Анатолий Лифшиц]], штурман, кораб командиры, хәрби-диңгез академиясе профессоры. * [[2018 ел|2018]] — [[Давыд Менделевич]], =={{Дини бәйрәмнәр}}== ===={{Исем бәйрәмнәре}}==== == Шулай ук карагыз == {{commonscat|26 July}} ==Искәрмәләр== {{искәрмәләр}} {{Тәкъвим}} [[Төркем:Ел көннәре]] [[Төркем:26 июль]] 6xb2vx55tbuu2awvxgtut8v6bjgluoo 0 13319 3524587 3085692 2022-07-24T15:55:44Z Frhdkazan 3171 /* {{Туулар}} */ +[[|]] wikitext text/x-wiki '''27 июль''' — [[Милади тәкъвиме]]ндә җиденче айның егерме җиденче көне. Ел ахырына кадәр 157 көн кала. {{Июль тәкъвиме}} {{Шулай ук карагыз/Көн}} {{Тарихта бу көн}} =={{Бәйрәмнәр һәм вакыйгалар}}== ==={{Халыкара истәлекле период}}=== ==={{Илләр буенча бәйрәмнәр}}=== * {{Байрак/Вьетнам}} [[Вьетнам]] — '''''Корбан төшкәннәрне искә алу көне''''' <small>({{lang-vi|[[:vi:Ngày thương binh liệt sĩ|Ngày thương binh liệt sĩ]]}}, {{lang-en|[[:en:Public holidays in Vietnam#Other Holidays|Martyrs and Wounded Soldiers Day]]}})</small>. * {{PRK}} / [[Төньяк Корея]] — '''''Бөек бабалар җирен азат итү сугышында [[Җиңү бәйрәме|җиңү көне]]''''' <small>({{lang-ko|[[:ko:조국해방전쟁 승리 기념일|조국해방전쟁 승리 기념일]]}})</small>. * {{PRI}} — '''''Доктор Хосе Челсо Барбоза туган көне''''' <small>({{lang-es|[[:es:Puerto Rico#Fiestas nacionales|Natalicio de José Celso Barbosa]]}}, {{lang-en|[[:en:Public holidays in Puerto Rico#Official public holidays|Birthday of Dr. José Celso Barbosa]]}})</small>. * {{PHL}} — '''''[[Христос]] чиркәвен булдыруга багышланган милли бәйрәм''''' <small>({{lang-en|[[:en:Public holidays in the Philippines#Other holidays|Iglesia ni Cristo Day]]}}, филипинча ''Araw ng Iglesia ni Cristo'')</small>. ==={{Һөнәри һәм җәмгыяви бәйрәмнәр}}=== * {{BRA}}<ref>http://pt.wikipedia.org/wiki/27_de_julho#Feriados_e_eventos_c.C3.ADclicos</ref>.: ** '''''Брокерлар көне''''', <small>({{lang-pt|Dia do [[:pt:Despachante|Despachante]]}})</small>,<ref>{{ref-pt}} [http://jcrs.uol.com.br/site/noticia.php?codn=35136 Jornal do Comercio: Dia do Despachante]</ref> ** '''''Мотоциклистлар көне''''' <small>({{lang-pt|Dia do [[:pt:Motociclista|Motociclista]]}})</small>,<ref>{{ref-pt}} [http://www.revistamotoclubes.com.br/2012_07/Materia_2012_07_27_DiadoMotociclista.htm Conheça a história da criação do Dia do Motociclista] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130917100340/http://revistamotoclubes.com.br/2012_07/Materia_2012_07_27_DiadoMotociclista.htm |date=2013-09-17 }}</ref> ** '''''Педиатрлар көне''''' <small>({{lang-pt|Dia do [[:pt:Pediatra|Pediatra]]}})</small>,<ref>{{ref-pt}} [http://www.oabsp.org.br/portaldamemoria/datas-comemorativas/dia-do-pediatra Dia do pediatra]</ref> ** '''''Эш урыны аварияларга каршы профилактика көне''''' <small>({{lang-pt|Dia da Prevenção de [[:pt:Acidente de Trabalho|Acidentes de Trabalho]]}})</small>,<ref>{{ref-pt}} [http://csbbrasil.org.br/27-de-julho-dia-nacional-de-prevencao-de-acidentes-de-trabalho/ 27 de julho: Dia Nacional de Prevenção de Acidentes de Trabalho]</ref> ** {{Сан Паулу штаты байрагы}}ндагы {{Жардинополис гербы}} шәһәре көне (1898). * {{FIN}} — '''''Милли йокы чүлмәге көне''''' <small>({{lang-fi|[[:fi:Unikeonpäivä|Unikeonpäivä]]}})</small>. == {{Вакыйгалар}} == * [[1549 ел|1549]] — [[Франциск Ксаверий]] [[Рәсем:Imperial Seal of Japan.svg|20px]] [[Япония|Япон империясе]] ярларына җитә. * [[1694 ел|1694]] — [[Англия банкы]] оештырыла. * [[1922 ел|1922]] — [[Адыгея]] автоном өлкәсе барлыкка килә. * [[1943 ел|1943]] — {{ITA}}нең фашистик фикасе таратыла. * [[1990 ел|1990]] — {{MOL}} парламенты [[Рәсем:Flag of Gagauzia.svg|20px]] [[Гагаузия]] автономиясен кире кага. * [[2010 ел|2010]] — {{KGZ}} конституциясе кабул ителә. * [[2012 ел|2012]] — {{GBR}}ның {{Лондон гербы}} шәһәрендә [[Рәсем:Olympic flag.svg|border|20px]] [[Җәйге Олимпия уеннары 2012]] чарасы ачылышы булачак дип көтелә. == {{Туулар}} == {{Шулай ук карагыз|:Төркем:27 июль көнне туганнар}} * [[1612 ел|1612]] — [[Морад IV]], [[Госман империясе]]нең 17 солтаны. * [[1775 ел|1775]] — [[Тереза Брунсвик]], * [[1824 ел|1824]] — [[Александр Дюма (угыл)]], язучы. * [[1835 ел|1835]] — [[Җозуе Кардуччи]], * [[1848 ел|1848]] — [[Лоранд Этвөш]], * [[1853 ел|1853]] — [[Владимир Короленко]], язучы. * [[1881 ел|1881]] — [[Һанс Фишер]], * [[1887 ел|1887]] — [[Сара Шакулова]], математик-галим һәм мәгариф эшлеклесе. * [[1894 ел|1894]] — [[Галләм Саттаров]], * [[1897 ел|1897]] — [[Николай Кощиенко]], * [[1898 ел|1898]] — [[Миикул Крисун]], * [[1907 ел|1907]] — [[Сәгадәт Исхакый-Чагатай]], * [[1908 ел|1908]] — [[Эржебет Шаар]], * [[1911 ел|1911]] — [[Мифтахетдин Шәймөхәммәтов]], * [[1914 ел|1914]] — [[Прохор Щербаков]], * [[1915 ел|1915]] — [[Александр Сергеев (1915)|Александр Сергеев]], * [[1916 ел|1916]] — [[Зиннәт Шәрифуллин]], * [[1935 ел|1935]] — [[Владимир Васильев (1935)|Владимир Васильев]], дирижёр, [[Тукай премиясе]] лауреаты. * [[1936 ел|1936]] — [[Эдуард Вәлишин]], * [[1937 ел|1937]] — [[Ринарт Сөләйманов]], * 1937 — [[Фиркат Мәхмүтов]], * [[1938 ел|1938]] — [[Валентин Логунов]], * 1938 — [[Өлфәт Хәмәтҗанов]], * [[1945 ел|1945]] — [[Мәхмүт Гасыймов]], сынчы, [[ТР атказанган сәнгать эшлеклесе]] (''[[2008]]''). * [[1946 ел|1946]] — [[Валерий Чурилов]], * [[1948 ел|1948]] — [[Гүзәл Апанаева]], балет биючесе. * 1948 — [[Клара Хәйретдинова]], җырчы, РФ атказанган, ТР халык артисты. * [[1952 ел|1952]] — [[Динә Талхина]], * [[1953 ел|1953]] — [[Динә Арсланова]], * [[1956 ел|1956]] — [[Альберт Гыйльметдинов]], [[физика]] галиме, [[мәгариф]] чиновнигы. * [[1961 ел|1961]] — [[Әминә Әсфәндиярева]], * [[1963 ел|1963]] — [[Илшат Әминов]], * 1963 — [[Иршат Минкин]], * [[1965 ел|1965]] — [[Наталия Половынка]], * [[1975 ел|1975]] — [[Энҗе Камалиева]], * [[1976 ел|1976]] — [[Артем Анисимов (1976)|Артем Анисимов]], * [[1990 ел|1990]] — [[Роман Куц]], * [[1992 ел|1992]] — [[Ольга Сосина]], * [[1993 ел|1993]] — [[Габриэла Гунчикова]], * [[1995 ел|1995]] — [[Виктор Полетаев]], == {{Вафатлар}} == {{Шулай ук карагыз|:Төркем:27 июль көнне вафатлар}} * [[1194 ел|1194]] — [[Святослав Всеволод улы (Киев кенәзе)|Святослав Всеволод улы]], [[Бөек Киев кенәзләре|Бөек Киев кенәзе]]. * [[1841 ел|1841]] — [[Михаил Лермонтов]], рус шагыйре. * [[1942 ел|1942]] — [[Фәрит Фәтхуллин]], [[Совет-фин сугышы (1939-1940)|Совет-фин]] һәм [[Бөек Ватан сугышы|Бөек Ватан сугышлары]] чорында [[Кызыл Гаскәр]]енең [[истребитель]] эскадрильясе командиры, майор, [[Советлар Берлеге каһарманы]]. * [[1944 ел|1944]] — [[Нух Идрисов]], лейтенант, [[Матросовчылар|матросовчы]]. * [[1944 ел|1944]] — [[Нурмый Шәрипов]], [[Советлар Берлеге Каһарманы]], гвардия өлкән сержанты. * [[1968 ел|1968]] — [[Камал III]], драма актеры. * [[2000 ел|2000]] — [[Габделхәй Сәетов]], [[Советлар Берлеге каһарманы]]. * [[2011 ел|2011]] — [[Агота Кристоф]], [[Швейцария]] язучысы. * [[2017 ел|2017]] — [[Хәния Фәрхи]], татар эстрада җырчысы. * [[2018 ел|2018]] — [[Гафур Каюмов]], татар драматургы, театр режиссеры, актер. =={{Дини бәйрәмнәр}}== ===={{Исем бәйрәмнәре}}==== == Шулай ук карагыз == {{commonscat|27 July}} == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} {{Тәкъвим}} [[Төркем:Ел көннәре]] [[Төркем:27 июль]] cit2wudbdq847vvokd2x9ikoykstylk 0 15552 3524607 3504825 2022-07-24T20:02:54Z Әмир 15082 яңа бүлек исеме өстәү: /* Логотип */ wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Үзәкләштерелгән дини оешма - Татарстан Җөмһүрияте мөселманнарының Диния нәзарәте''' – Татарстан мөселманнарын, мөселман дини оешмаларын, мәхәллә-мәчетләрен, мәдрәсә һәм башка уку йортларын берләштергән үзәкләштерелгән дини оешма. ==Тарих== [[1990-еллар]]га кадәр Татарстандагы дини оешмалар Уфадагы [[Русия мөселманнарының үзәк Диния нәзарәте|дини идарәгә]] буйсыналар. Казанда Татарстан мөхтәсибәте урнаша. [[1992 ел]]да Татарстанның мөстәкыйль диния нәзарәте формалаша. Аның җитәкчесе, мөфти итеп [[Габдулла Галиулла|Габдулла Галиуллин]] сайлана. Шул ук вакытта Уфа нәзарәтенең дә Татарстандагы структур өлеше – икенче нәзарәт барлыкка килә. Аның эше белән [[Фәрид Сәлман]] җитәкчелек итә. === Исхакый чоры === [[1998 ел]]да Татарстан мөселманнарының I корылтае уздырыла. Нәтиҗәдә, бердәм дини оешма барлыкка килә. Ул Габдулла Галиуллин мөфтияте нигезендә төзелә, Уфага буйсынган нәзарәт юкка чыгарыла. [[14 февраль]]дә Татарстан Җөмһүрияте мөселманнарының Диния нәзарәте рәисе итеп [[Госман Исхакый]] сайлана. Алдагы берничә корылтайда Г. Исхакый янәдән рәис вәкаләтләрен ала. [[2010 ел]]гы [[Норлат вакыйгалары (2010)|Норлат вакыйгаларыннан]] соң, ул вазифасыннан вакытыннан алда китә<ref>[http://www.azatliq.org/content/article/2274988.html Госман Исхакый мөфтилектән китте]</ref> . === [[Илдус Фәиз]] чоры === [[2011 ел]]ның [[13 апрель|13 апрелендә]] узган Бишенче чираттан тыш корылтайда мөфти итеп [[Илдус Фәиз]] сайлана <ref>http://www.tatar-inform.ru/news/2011/04/13/265725/</ref>. Аның идарәсе чорында мөфтиятнең эшчәнлеге каршылыклы була. Имамнарны, мәдрәсә җитәкчеләрен, мөхтәсибләрне билгеләү өлкәсендә конфликтлар килеп чыга<ref>[http://www.tatartime.com/?p=8527 Рамил Юныс Кол Шәрифтән китә ]</ref><ref> [http://www.tatar-islam.com/publ/m_kal_l_r/t_b_n_kamada_300_khatyn_kyz_bash_k_t_rde/3-1-0-14317 Түбән Камада 300 хатын-кыз баш күтәрде]</ref>. Икенче яктан, Татарстанда мөселман мәгариф системасында тәртип урнаштыруда һәм аны реформалауда җитди эшчәнлек башлана. Илдус Фәиз чорының кульминацион мизгеле – [[2012 ел]]ның [[19 июль]] [[Казанда июль вакыйгалары|вакыйгалары]]. Бу көнне мөфтинең машинасын шартлаталар, ә нәзарәтнең уку-укыту бүлеге мөдире [[Вәлиулла Якупов]] атып үтерелә<ref>[http://www.tatartime.com/?p=10032 Вәлиулла Якупов үтерелгән, мөфти яраланган] </ref>. Июль вакыйгаларыннан соң мөфтинең эшчәнлеге кими, ә 2013 елның мартында ул вазифасыннан ваз кичә <ref>[http://www.azatliq.org/content/article/24920712.html Фәиз китте, мөфти вазифаларын Фәиз башкарачак]</ref>. === Сәмигуллин чоры === 2013 елның 17 апрелендә мөфти вазифасына 28 яшьлек [[Камил Сәмигуллин]] сайлана <ref>{{Citation |title=Татарстан мөфтие итеп Камил Сәмигуллин сайланды |url=http://tat.tatar-inform.ru/news/2013/04/17/84737/ |access-date=2013-08-06 |archive-date=2016-03-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304211349/http://tat.tatar-inform.ru/news/2013/04/17/84737/ |dead-url=yes }}</ref>. == Структура == Диния нәзарәт рәис җитәкли. Аңа [[мөфти]] дигән дини дәрәҗә бирелә. Оешманың үз эчендә төрле бүлекләр, аның каршында эшләүче оешмалар бар. Аерым әһәмияткә ия органнар - пленум, голәмәлар шурасы һәм казыят институты. ===Голәмәлар шурасы === * Әдһәмов Габдулла - Голәмәләр шурасы рәисе, [[РИУ]] мөгаллиме; * Нургалиев Рөстәм - РИУ мөгаллиме ; * Вәлиуллин Камил -, "Мөхәммәдия" мәдрәсәсе мөгаллиме; * Хисамов Илмир - РИУ мөгаллиме; * Моратов Мөхәммәд-Морат - РИУ мөгаллиме; * Гыйззәтуллин Рамил - [[Änilär mäçete|"Әниләр" мәчете]] имам-хатыйбы; * Миңнеәхмәтов Рәфыйк – [[Әлмәт районы]] имам-мөхтәсибе; * Хәлилрахманов Җәлил – [[Әлмәт мәдрәсәсе]] мөгаллиме; * Габдуллин Зөлфәт – [["Мөхәммәдия" мәдрәсәсе]] проректоры; * Мөлеков Булат -"Амал" финанслар йорты белгече; * Бикбаев Равил - [[Өметлеләр мәчете|"Өметлеләр" мәчете]] имам-хатыйбы; * Нәүмов Абдрахманов - РИУ мөгаллиме; * Шәһәвиев Сәет-Дамир - ТР Фәннәр академиясенең ислам тикшеренүләр үзәге җитәкчесе; * Яхин Илшат - "Фәнис" мәдрәсәсе мөгаллиме; * Акбашев Камил - РИУ мөгаллиме. ===Казыятлар === Казыят дини-хокукый мәсьәләләр буенча карарлар кабул итүче оешма. Татарстанның баш казые – [[Җәлил Фазлыев]]. * Төньяк төбәк - Җәлил Фазлыев (Баш казый) (Арча, Әтнә, Балтач, Кукмара, Саба, Теләче районнары керә) * Башкала төбәге – [[Мәхмүт Шәрәфетдинов]] (Казан) * Төньяк-көнбатыш төбәге – Рөстәм Вәлиуллин (Югары Ослан, Биектау, Яшел Үзән, Лаеш, Питрәч, Балык Бистәсе) * Көньяк-көнбатыш төбәге - Фәһим Әхмәтҗанов (Апас, Буа, Чүпрәле, Кайбыч, Кама Тамагы, Тәтеш районы) * Көньяк төбәге - Алмаз Шәрифуллин (Аксубай, Алексеевск, Әлки, Яңа Чишмә, Спасс, Чистай) * Көньяк-көнчыгыш төбәге - Марат Мәрданшин (Баулы, Бөгелмә, Лениногорск,Норлат, Чирмешән, Ютазы) * Көнчыгыш төбәге - Рәфыйк Миңнеәхмәтов (Азнакай , Әлмәт, Зәй, Мөслим, Сарман) * Төньяк-көнчыгыш төбәге - Руслан Мортазин (Әгерҗе, Актаныш, Мамадыш, Менделеевск, Минзәлә) * Кама буе төбәге – Рөстәм Шәйхивәлиев (Яр-Чаллы, Түбән Кама, Тукай, Алабуга) === Бүлекләр === === Буйсынучы оешмалар === == Логотип == [[Файл:DUM RT emblem.png|250px|thumb|right|[[ТР МДН]] логотибы (эмблемасы)]] {{цитата|автор=Татарстан Республикасы мөселманнарының Диния нәзарәте матбугат хезмәте|Татарстан Республикасы мөселманнарының Диния нәзарәтенең логотибының (''эмблема, бренд'') өч өлеше бар: ярымай һәм [[Сөембикә манарасы]] рәсеме. Ярымайның эчке өлешендә [[гарәп язуы]]нда алтын хәрефләр белән [[Коръән]] [[аять|аятеннән]] алынган сүзләр язылган: «Аллаһының бавына тотыныгыз, бүленмәгез!». Мөфтият барлык көчен [[мөселманнар]]ның [[Пәйгамбәр]]ебез [[Мөхәммәд]] (с.г.в.) сөннәте кыйммәтләре һәм үз милли традицияләре тирәсенә берләшүенә куя. Татар халкының мөһим символларының берсе булган Сөембикә манарасын әйләндереп алган ярымай диндәшләрне уртак бер мохиткә җыеп, өммәтне төркемнәргә, агымнарга бүленүдән, дошманлыктан, фетнәдән саклый кебек. Хак дин нигезендә берләшүне [[Аллаһы Тәгалә]] кушкан. Әлеге билгегә салынган мәгънә тормышта да чагылыш таба, Татарстан Республикасы мөселманнарының Диния нәзарәте Татарстанда бердәнбер һәм бердәм мөфтият булып кала <ref>''Гөлия Хәсбиуллина.''[https://intertat.tatar/news/soembika-isemen-iorta-uramnar-kafe-rizyk-macet-opera-balet-kitaplar-5853941 Сөембикә һәм дин. // Сөембикәне халык ничек хәтерли: Ханбикә исеме белән нәрсәләр аталган?] [[Интертат]], 23.07.2022</ref>}} == Сылтамалар == * [http://dumrt.ru Рәсми сайт] == Искәрмәләр == {{reflist}} {{Татарстан Җөмһүрияте мөселманнарының Диния нәзарәте җитәкчеләре}} {{rq|stub|image}} [[Төркем:Татарстанда Ислам]] [[Төркем:Мөселман оешмалары]] [[Төркем:Дини оешмалар]] [[Төркем:Казан оешмалары]] [[Төркем:Мөселманнарның Диния нәзарәтләре]] k7fzmop0j1myoj56khv1bjisskk7oiu 0 18759 3524555 3186541 2022-07-24T12:46:05Z Lysenko97 38759 wikitext text/x-wiki {{РФ субъекты |TtNm = Калмыкия Җөмһүрияте |OfNm1 = Республика Калмыкия |OfNm2 = Хальмг Таңһч |FSAnthem = |FSCtrWhat = Башкала |FSCtrNm = [[Әлиста]] |AreaRnk = 40-нчы |TotArea = {{formatnum:{{ПлощадьРегионы|Калмыкия}}}} |WaterPrcnt = 2,4<ref name="Kadastr2008">[http://pda.rosreestr.ru/upload/www/files/gos_doclad_2008.pdf Министерство экономического развития Российской Федерации. Федеральное агентство кадастра объектов недвижимости. ГОСУДАРСТВЕННЫЙ (НАЦИОНАЛЬНЫЙ) ДОКЛАД О СОСТОЯНИИ И ИСПОЛЬЗОВАНИИ ЗЕМЕЛЬ В РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИИ В 2008 ГОДУ МОСКВА, 2008 с.188]</ref>| |PopRnk = 78-нче |PopQty = {{ Население | Калмыкия | тс }} |PopCtDate = {{ Население | Калмыкия | г }} |PopDens = {{ #expr: ({{ Население | Калмыкия | ч }} / {{ПлощадьРегионы|Калмыкия}}) round 2 }} кеше |GDP = {{ВРП|8}} |GDPCtDate = {{ВРП|Дата}} |GDP(PPP) = {{ВРП НДН|8}} |GDPRnk = 81-нче |FedDistrNm = [[Көньяк федераль округ]] |EcRegNm = [[Идел буе икътисади районы]] |CadNo = 08 |LangLangs = s |OfLangs = [[калмык теле]], [[рус теле]] |HeadTtl = Җөмһүрият башлыгы <small>({{comment|в. в. б.|вазифаны вакытлыча башкаручы}})</small> |HeadNm = [[Бату Хасиков]] }} '''Калмыкия Республикасы''' ([[Калмык теле|калмык.]] ''Хальмг Таңһч'') — [[Русия Федерациясе]] эчендә булган республика. [[Көньяк федераль округ]]ына керә. Башкаласы — [[Әлиста]] шәһәре. == Чиктәшлек == {|class="wikitable" !Як!![[Русия Федерациясе субъектлары|РФ субъекты]] яки дәүләт |- |Төньяк-көнбатыш|| [[Волгоград өлкәсе]] |- |Көнбатыш|| [[Ростов өлкәсе]] |- |Көнчыгыш|| [[Әстерхан өлкәсе]] |- |Көньяк|| [[Дагстан]] |- |Көньяк-көнбатыш|| [[Ставрополь крае]] |- |} Калмыкия [[Каспий буе түбәнлеге]]нең көнбатыш өлешен, Ергени калулыгының (иң биек ноктасы 222 м) зур өлешен һәм Кума-Маныч иңкүлеген алып тора. Көньяк-көнчыгышта [[Каспий диңгезе]] сулары белән юыла. Файдалы казылмалардан газ, [[нефть]], ташкүмер, [[тоз]], төрле төзелеш материаллары бар. Климаты кискен континенталь, җәй эссе, коры; кыш суык, аз карлы. Уртача температура гыйнварда -5°…-8° гача, июльдә +23…+26°. Уртача еллык явым көньяк-көчыгышта 170—200 мм, төньяк-көнбатышта 300—400 мм. Җир өсте сулар аз. Каспий буе түбәнлеге һәм Кума-Манич иңкүлегендә сай тозлы күлләр (Сарпа, Состин, Маныч-Гудило һәм башкалар) бар. Каспий диңгезенең яр буе сазлы камышлык. Туфраклар нигездә аксым кәстәнә балчыксыл һәм [[көрән (төс)|көрән]] балчыксыл. Хайваннардан үр куяны, [[кимерүчеләр]], [[бүре]], [[төлке]], [[көзән]], [[сайгак]], кошлардан чүл [[бөркет]]е, [[тургай]], [[дүдәк]] бар; күл вә елгаларда балыклар очрый. Калмыкия территориясендә ''Кара җирләр'' тыюлыгы бар. == Административ бүленеш == === Шәһәрләр === # [[Әлиста]] # [[Городовиковск]] === Районнар === # Городовиковск районы # Ики-Бурул районы # Кетченеры районы # Лагань районы # Кече Дербеты районы # [[Октябрь районы (Калмыкия)|Октябрь районы]] # Приютное районы # Сарпа районы # Целина районы # Черноземельский районы # Юста районы # Яшалта районы # Яшкүл районы == Мәдәният == * [[Тюльпан (ансамбль)|«Тюльпан»]] — Калмык дәүләт җыр һәм бию ансамбле. == Шулай ук карагыз == * [[Калмык ханлыгы]] * [[Калмык гаскәре]] * [[Калмыкия Республикасы Дәүләт гимны]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} {{Рәсәй субъектлары}} {{Русия республикалары}} [[Төркем:Калмыкия|*]] [[Төркем:Русия Федерациясе республикалары]] {{Russia-geo-stub}} atttz6y1c35c7uf4wnt1yvidvu49602 0 19092 3524622 3169713 2022-07-25T10:08:25Z YiFeiBot 15804 Бот: бу мәкаләнең [[Википедия:Интервики|интервики]] сылтамалары (2) хәзер [[d:q622148|Wikidata-да]] wikitext text/x-wiki '''Руне́т''' («ru» — [[Россия]], [[рус теле]] яйсә [[домен исеме]] коды + «net» — челтәр) — [[Интернет]] челтәренең бер өлеше. Бер мәгънәле билгеләмәсе юк. Төрле билгеләмәләр буенча, Рунет — ул: * Рус интернеты (рус телле һәм/яйсә Россиягә бәйле сайтлар)<ref>{{Citation |title=Интернетско-русский разговорник |url=http://slovari.yandex.ru/%D1%80%D1%83%D0%BD%D0%B5%D1%82/%D0%98%D0%BD%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%B5%D1%82/%D0%A0%D1%83%D0%BD%D0%B5%D1%82/ |access-date=2021-08-11 |archive-date=2013-05-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130510174950/http://slovari.yandex.ru/%D1%80%D1%83%D0%BD%D0%B5%D1%82/%D0%98%D0%BD%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%B5%D1%82/%D0%A0%D1%83%D0%BD%D0%B5%D1%82/ |dead-url=yes }}</ref> ([[Интернет]]ның барлык доменнарында да); * [[.рф|рф]], [[.su|su]], [[.ru|ru]], [[.am|am]], [[.az|az]], [[.by|by]], [[.ge|ge]], [[.kg|kg]], [[.kz|kz]], [[.md|md]], [[.ua|ua]], [[.укр|укр]], [[.uz|uz]] доменнарында урнашкан серверлар<ref>[http://forum.yandex.ru/yandex/quest-arch.xhtml?message_id=519250 Яндекста билгеләмәсендә] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20051106053319/http://forum.yandex.ru/yandex/quest-arch.xhtml?message_id=519250 |date=2005-11-06 }}: «Робот Yandex.Ru автоматически считает сервера в доменах su, ru, am, az, by, ge, kg, kz, md, ua, uz принадлежащими Рунету».</ref>; * Интернетның Россия өлеше<ref>[http://slovari.yandex.ru/рунет/Естественные%20науки/Рунет./ Рунет. — Естественные науки — Яндекс. Словари<!-- Заголовок добавлен ботом -->]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> (бу билгеләмәне Россия рәсми органнары куллана <ref>[http://yandex.ru/yandsearch?text=российский+интернет&site=minsvyaz.ru Минкомсвязь РФ]</ref><ref>{{Citation |title=Премия Рунета (Федеральное агентство по печати и массовым коммуникациям) |url=http://www.premiaruneta.ru/about/rules/ |access-date=2012-11-08 |archive-date=2018-04-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180427161847/http://premiaruneta.ru/about/rules/ |dead-url=yes }}</ref><ref>{{Citation |title=Рунету — 10 лет (Федеральное Агентство по печати и массовым коммуникациям) |url=http://www.10ru.ru/ |access-date=2012-11-08 |archive-date=2012-06-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120605210001/http://www.10ru.ru/ |dead-url=yes }}</ref>); * [[.ru]] доменында Интернет. == Рунет үлчәме == {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="standard sortable" style="border:1px solid #aaa; border-collapse:collapse" |- ! [[Россия Федерациясенең федераль округлары|Федераль округ]] яисә шәһәр ! Интернет кулланучылар саны ! Кереш |- | [[Үзәк федераль округ]] (Мәскәүсез) | align="center" | 7,4 млн | 33 % |- | [[Мәскәү]] | align="center" | 5,8 млн | 64 % |- | [[Көньяк федераль округ]] и [[Төньяк Кавказ федераль округы]] | align="center" | 5,5 млн |30 % |- | [[Төньяк-Көнбатыш федераль округ]] | align="center" | 5,7 млн | 51 % |- | [[Ерак Көнчыгыш федераль округы]] | align="center" | 1,7 млн | 33 % |- | [[Себер федераль округы]] | align="center" | 5 млн | 30 % |- | [[Урал федераль округы]] | align="center" | 3,7 млн | 38 % |- | [[Идел буе федераль округы]] | align="center" | 8,6 млн | 35 % |} Әгәр [[интернет]] аудиториясен чагыштырсак, [[2009 ел]]да [[Россия]]нең өч шәһәрендә 50% кеше интернет белән куллана - алар [[Мәскәү]] (көн саен 5 816 000 кеше), [[Санкт-Петербург]] (2 244 000) һәм [[Екатеринбург]] (657 000). [[Казан]]да көн аудиториясе 428 000 кеше == Моны да карагыз == *[[Татнет]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} [[Төркем:Интернет]] [[Төркем:Рус теле]] [[Төркем:Россия мәдәнияте]] [[it:Internet in Russia]] [[pt:Runet]] 642xh7cbkde999gwlxqywlqmratcnj9 0 19728 3524586 3523672 2022-07-24T15:42:45Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.8.8 wikitext text/x-wiki {{Шәхес | исем = Мәҗит Гафури | рәсем =Мажит Гафури в Уфа (1911).jpg | рәсем_зурлыгы = 195px | alt = <!--рәсемгә курсорны куйганда чыга торган язу--> | рәсем язуы = | тулы исем =Габделмәҗит Нургани улы Гафуров | һөнәр = язучы, шагыйрь, журналист | туу датасы = 01.08.1880 | туу җире = РИ, [[Уфа губернасы]], {{туу җире|Эстәрлетамак өязе|Гафури районында}} [[Җилем-Каран]] | гражданлык = {{байраклаштыру|Русия империясе}}→<br/>{{байраклаштыру|РСФСР}}→<br/>{{байраклаштыру|ССРБ}} | милләт = татар | үлем датасы = 28.10.1934 | үлем җире = [[ССРБ]], [[РСФСР]], [[БАССР]], {{үлем җире|Уфа|Уфада}} | әти =Нургани хәлфә | әни =Марзыя | ир = | хатын =Зөһрә Насыйрова | балалар ='''уллары''' Әнвәр, Халит | бүләк һәм премияләр = [[File:Geroy Truda Znak.png|30px]]&nbsp; '''[[Хезмәт Батыры]]''' | сайт = | башка мәгълүмат = }}{{Викиханә}} {{Башка мәгънәләр/фамилия|Гафуров}} '''Мәҗит Гафури''', Габделмәҗит Нургани улы Гафуров (''[[1880 ел]]ның [[1 август]]ы, [[РИ]], [[Уфа губернасы]], [[Эстәрлетамак өязе]], [[Җилем-Каран]]—[[1934 ел]]ның [[28 октябрь|28 октябре]], [[ССРБ]], [[РСФСР]], [[БАССР]], [[Уфа]]'') — күренекле [[татар]] [[шагыйрь|шагыйре]] һәм [[язучы]]сы, [[татар әдәбияты|татар]] һәм башкорт әдәбияте классигы. [[Башкорт әдәбияты]]на нигез салучы. Башкортстан АССР халык шагыйре. [[File:Geroy Truda Znak.png|20px]]&nbsp; [[Хезмәт Батыры]]. [[File:Памятник М. Гафури.jpg|thumb|right|250px|[[Башкорт дәүләт академия драма театры|Мәҗит Гафури исемендәге Башкорт дәүләт академия драма театры]] каршындагы мәйданда Мәҗит Гафури һәйкәле. [[Уфа]].]] == Тәрҗемәи хәле == Ул [[1880 ел]]ның [[1 август]]ында [[Уфа губернасы]]ның [[Эстәрлетамак өязе]] [[Җилем-Каран]] авылында хәлфә гаиләсендә бишенче бала булып дөньяга килә. Җиде яшендә авыл мәктәбендә, соңыннан [[Үтәш (Гафури районы)|Үтәш]] белән Кыешкы авылларындагы мәдрәсәләрендә белем ала. Нәкъ шул вакытларда аның бер-бер артлы әтисе ([[1893]]), әнисе ([[1894]]) үлә, өйләнгән абыйсы Нурислам тәрбиясенә калган гаиләнең тормышы авырлаша, Габделмәҗит гаиләдән китә. [[1898 ел]]да [[Троицки]]дагы “Рәсүлия” мәдрәсәсендә, [[1905 ел]]да [[Казан]]га килеп [[«Мөхәммәдия» мәдрәсәсе]]ндә укый башлый һәм [[1906 ел]]да [[Уфа]]дагы [[«Галия» мәдрәсәсе]]нә күчә. [[1909 ел|1909]]-[[1912 ел|1912]] елларда Мәҗит Гафури бары тик язу эше белән шөгыльләнә. Сатирик әсәрләре [[Ырынбур]]да чыккан «[[Кармак (журнал)|Кармак]]» журналында (''[[1915]]-[[1917]]'') басыла<ref>[http://tatarile.org/maglumat/tt/%D0%BC%D3%99%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D3%99/%C2%AB%D0%BA%D0%B0%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BA%C2%BB «Татар иле» мәгълүмати-ресурслы татар социаль челтәрендә]</ref>. Инкыйлабтан соң язучы [[Уфа]]да төрле газета редакцияләрендә, шул исәптән татар телендә чыгучы «Башкортстан» (хәзер [[Кызыл Таң|«Кызыл Таң»]]) газетасында корректор, тәрҗемәче булып эшли. Башкорт теленең язмасын булдыруда катнаша. Шул ук вакытта, шигырьләрдән тыш, “Кара йөзләр”, ”Тормыш баскычлары”, “Шагыйрьнең алтын приискасында “дигән повестьлар, “Кызыл йолдыз” пьесасын, ”Эшче” операсының либреттосын яза. Балалар өчен шигырь һәм хикәяләр иҗат итә. [[1923 ел]]да аның егерме еллык иҗат бәйрәме зурлап уздырыла, шул уңай белән әдипкә [[Башкортстан]]ның халык шагыйре дигән мактаулы исем бирелә. [[1931]]-[[1933]] елда авыруы көчәя. Мәҗит Гафури [[1934 ел]]да [[Уфа]] шәһәрендә вафат булды. == Әдәби мирас == Мәҗит Гафури бер генә телдә — [[татар теле]]ндә иҗат иткән. Совет чорында Мәҗит Гафуриның әсәрләре [[башкорт теле|башкорт]], [[рус теле|рус]] һәм башка милли телләрдә бик күп мәртәбәләр басылган. [[1954 ел|1954]]-[[1957 ел|1957]] еллар арасында [[Башкортстан китап нәшрияты]]нда әдипнең башкортча тәрҗемәдә алты томлык әсәрләр җыелмасы һәм [[1980 ел|1980]]-[[1984 ел|1984]] елларда [[Татарстан китап нәшрияты]]нда дүрт томлыгы дөнья күрде. == Хәтер == * [[1925 ел]]да [[Уфа]]ның Никольская урамы исеме [[Мәҗит Гафури урамы (Уфа)|Гафури урамы]] итеп үзгәртелгән. * [[1940 ел]]да [[БАССР]]ның Красноусольский районы [[Гафури районы]] итеп үзгәртелә. * [[1949 ел]]да [[Казан]]ның Кече Ямашев урамы (''1923 елга кадәр Кече Сембер урамы'') исеме [[Мәҗит Гафури урамы (Казан)|Гафури урамы]] итеп үзгәртелгән. * [[1971 ел]]да [[Башкорт дәүләт академия драма театры]]на исеме бирелгән. * [[Кардәш каләмнәр (журнал)|«Кардәш каләмнәр»]] журналының [[2010 ел]]ның [[ноябрь]] саны Мәҗит Гафуриның 130 еллыгына багышланган<ref>''Әхәт Салихов''. [http://www.bashinform.ru/news/322204-ocherednoy-nomer-turetskogo-zhurnala-kardesh-kalemler-posvyashchen-yubileyu-narodnogo-poeta-bashkortostana-mazhita-gafuri/ Очередной номер турецкого журнала «Кардеш калемлер» посвящен юбилею народного поэта Башкортостана Мажита Гафури.] ИА «Башинформ», 2.12.2010 {{ref-ru}}</ref>. [[File:Могила Мажита Гафури в Уфе.jpg|thumb|right|250px|[[Республика Йорты|Башкортстан Җөмһүрият йорты]] каршындагы мәйданда [[Уфа]]ның [[Ленин исемендәге парк]]ында Мәҗит Гафури кабере.]] == Әсәрләре == === Шигырьләр === * "Ишан шәкертләренә", 1902 * "Себер тимер юлы" * "Башка мәмләкәтләрдә мөселманнарның хәле" * "Белем" * "Яшь гомер" * "Вакыт җитте", 1905 * "Шатлык җыры", 1905 * "Ирек дәверендә", 1905 * "Бай", 1905 ("Бай", 1907) * "Ике кош", 1906 * "1906 елның 1907 елга васыяте", * "Җиденче елның җавап" * "Безнең көн", 1907 * "Үзе һәм халкым", 1912 * "Мин кайда", 1912 * "Бир кулыңны", 1920 * "Сарыкны кем ашаган" === Хикәяләр === * "Ярлылык белән үткән тереклек", 1904 * "Ачлык ел яки сатлык кыз" * "Ярлылар, яки өйдәш хатын" * "Үги балалар" * "Онытылган [[җинаять]]" * [[Файл:Gafuri mzhit khan kyzy altyn chch dumavi nzhip bolgar kyzy t.pdf|мини|ماجيت غفور خان قزي آلتن چچ.<br/> Мәҗит Гафури. Хан кызы Алтын чәч.]]"Сугышчы хатыны Хәмидә" === Повестьләр === * "[[Кара йөзләр]]", 1926 * "Шагыйрьнең алтын приискысында", 1930 * "Тормыш баскычлары". === Поэмалар === * "Эшче", 1921 === Драмалар === * "Кызыл йолдыз", 1925 == Гаиләсе == * Атасы — Нургани хәлфә, анасы — Марзыя. * Бертуганнары — Нурислам, Мәһди, Әхсән, Суфия, Фатыйма. * Хатыны — {{s|Зөһрә Насыйрова}} (1892-1938), [[Килем]]нән тегүче кызы<ref>{{Citation |title=Муза народного поэта |url=http://www.tatworld.ru/article.shtml?article=855&section=0&heading=0 |access-date=2011-09-11 |archive-date=2012-01-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120111094902/http://www.tatworld.ru/article.shtml?article=855&section=0&heading=0 |dead-url=yes }}</ref>. * Уллары — Әнвәр (1910-1977) белән Халит (1919-1935) * Оныклар — Рәиф Әнвәр улы Гафури — техник фәннәр докторы, профессор; Халит Әнвәр улы Гафури — балалар өчен хикәяләр һәм шигырьләр иҗат итүче. * Оныкларының оныгы – Мирсәет Халит улы (1998).<ref>[http://zvezda.pressarb.ru/index.php?option=com_content&view=article&id=2394:2010-07-26-06-08-27&catid=6:2008-11-18-12-19-07{{Deadlink|date=July 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=July 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=June 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=June 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=May 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=March 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=March 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=March 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=March 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=February 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=February 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=December 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=November 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=November 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=November 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=November 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=October 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=October 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=October 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=October 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=October 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} Гафури районының «Звезда» газ. {{ref-ru}}]</ref> == Шулай ук карагыз == *[[Мәҗит Гафуриның мемориаль йорт-музее]] {{Викиөзек}} == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} ;[[Башкортостан Республикасының Әхмәтзәки Вәлиди исемендәге Милли китапханәсе]]нең электрон бүлегендә * [http://ebook.bashnl.ru/dsweb/View/ResourceCollection-3425 башкорт телендә басылып чыккан әсәрләре] * [http://ebook.bashnl.ru/dsweb/View/ResourceCollection-3426 башка телләрдә басылып чыккан әсәрләре] ; башка чыганаклар * [http://www.azatliq.org/content/article/2204145.html Казанда “Мәҗит Гафури мирасы һәм хәзерге заман” фәнни җыены узды] * {{Татарстан китап нәшрияты аудиосы| автор = [[Мәҗит Гафури]] | башлык = Шагыйрьнең алтын приискасында | серия = аудиоязма | файл = shagyjrnen-altyn-priiskasynda }} * {{Татарстан китап нәшрияты аудиосы| автор = [[Мәҗит Гафури]] | башлык = Кара йөзләр | серия = аудиоязма | файл = kara-jozlar }} * {{Татарстан китап нәшрияты аудиосы| автор = [[Мәҗит Гафури]] | башлык = Кыр казы | серия = аудиоязма | файл = kyr-kazy }} * {{Татарстан китап нәшрияты аудиосы| автор = [[Мәҗит Гафури]] | башлык = Тормыш баскычлары | серия = аудиоязма | файл = tormysh-baskychlary }} {{DEFAULTSORT:Гафури, Мәҗит}} [[Төркем:Татар язучылары]] [[Төркем:Балалар язучылары]] [[Төркем:Татар шагыйрьләре]] [[Төркем:Башкортстан халык шагыйрьләре]] [[Төркем:Хезмәт Батырлары]] [[Төркем:«Мөхәммәдия» (Казан) мәдрәсәсе шәкертләре]] [[Төркем:Мәҗит Гафури]] n7wgxgoe8jgnkno44lgr93gsnfg2ins 0 19754 3524572 2281438 2022-07-24T14:45:11Z Әмир 15082 калып өстәү wikitext text/x-wiki {{мәгънәләр|Мәдинә (мәгънәләр)}} {{ТП |халәт = шәһәр |татар исеме = Мәдинә |чын исем = {{lang-ar|المدينة المنورة}}<br />''Мәдинәт әл-Мүнәвәрә'' |ил = Согуд Гарәбстаны |герб = |байрак = |герб киңлеге = |байрак киңлеге = |lat_dir = |lat_deg = 24 |lat_min = 28 |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = 39 |lon_min = 36 |lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ЯндексХарита = |ил харитасы зурлыгы = 250 |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк төре = |төбәк = |төбәк җәдвәлдә = |район төре = |район = Хиҗаз |район җәдвәлдә = |җәмгыять төре = |җәмгыять = |җәмгыять таблицада = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |эчке бүленеш = |башлык төре = мэр |башлык = Габделгазиз бин Мәҗит (عبدالعزيز بن ماجد) |нигезләү датасы = |беренче телгә алу = б.э.к. 6 гасыр |элеккеге исемнәр = |халәт = |мәйдан = 589 |биеклек төре = |ТП мәркәзе биеклеге = |климат = |рәсми тел = гарәпчә |халык саны = 1 300 000 |исәп елы = 2006 |халык тыгызлыгы = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |сәгать кушагы = +3 |DST = |телефон коды = |почта индексы = |почта индекслары = |автомобил коды = |Commons-та төркем = |сайт = |сайт теле = |сайт теле 2 = |сайт теле 3 = |сайт теле 4 = |сайт теле 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} '''Мәдинә''' ({{lang-ar|المدينة المنورة}}, яки ''المدينة'') — [[Согуд Гарәбстаны]]ның [[Хиҗаз]] өлкәсендә урнашкан шәһәр. Халкы 1,3 млн кеше. == Тарих == === Исламга кадәрге чор === Хәзерге Мәдинә шәһәре урнашкан җирдә б.э.к. 6 гасырда ук кешеләр яшәве билгеле булган Ясриб {{comment|ваһа|оазис}}-шәһәр була. Б.э. II гасырында бу җирләргә [[Рим империясе]]нең яулап алуларыннан качкан яһүдиләр күчеп килә. === Һиҗрәт === [[622 ел]]да Мөхәммәт пәйгамбәр һәм [[мөһаҗир]]ләр [[Мәккә]] шәһәреннән Мәдинәгә күчеп киләләр. Бу вакыйга ''Һиҗрәт'' буларак билгеле. [[Рәсем:Madina Haram at evening.jpg|center|thumb|750px| Мәдинәдә Пәйгамбәребез мәчетендә Көн Батышының күренеше]] [[Төркем:Согуд Гарәбстаны шәһәрләре]] [[Төркем:Мәдинә]] [[hu:Medina]] 18lb14mxbspjfmy5kkp739b60dvezcn 0 22399 3524559 2886282 2022-07-24T12:57:25Z 2003:D2:5720:CE00:C1D8:C66C:DFFF:E127 wikitext text/x-wiki {{ТП/ВМ |халәт = шәһәр |татар исеме = Чернигов |чын исем = Чернігів |ил = Украина |герб = Coat of Arms of Chernihiv.svg |байрак = Alex K Chernihiv prapor 1992.svg |герб киңлеге = |байрак киңлеге = |lat_dir = N |lat_deg = 51 |lat_min = 30 |lon_dir = E |lon_deg = 31 |lon_min = 18 |CoordAddon = type:city(514000)_region:UA |CoordScale = |ЯндексХарита = http://beta-maps.yandex.ru/?ll=32.043185,46.982638&spn=0.358086,0.096568 |ил харитасы зурлыгы = 350 |төбәк төре = Өлкә |төбәк = Чернигов өлкәсе |төбәк җәдвәлдә = |район төре = |район = |район җәдвәлдә = |җәмгыять төре = |җәмгыять = |җәмгыять таблицада = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |эчке бүленеш = |башлык төре = Шәһәр башлыгы |башлык = Александр Соколов |нигезләү датасы = |беренче телгә алу = |элеккеге исемнәр = |халәт = |мәйдан = |биеклек төре = |ТП мәркәзе биеклеге = |климат = уртача |рәсми тел = украин теле |халык саны = 299&nbsp;989 |исәп елы = 2009 |халык тыгызлыгы = |агломерация = |милли состав = [[украиннар]], [[руслар]], [[белоруслар]], [[яһүдләр]] |дини состав = |этнохороним = |сәгать кушагы = +2 |DST = 1 |телефон коды = +380 0462 (2) |почта индексы = 14000 |автомобил коды = СВ (2004 елга кадәр — ММ, МН) |Commons-та төркем = Chernihiv |сайт = }} '''Черни́гов''' ({{lang-uk|Чернігів}}) — Көнчыгыш [[Украина]]ның тарихи мәркәзе, Чернигов өлкәсе административ үзәге. Украинаның икътисади, мәдәни, сәяси үзәкләренең берсе. == География == Шәһәр [[Украина]]ның төньягында урнашкан. === Климат === <div style="width:90%"> {{Шәһәр климаты |Шәһәр=Чернигов |Чыганак= | Гый_ур=-7.1 | Гый_ур_явым=42 | Фев_ур=-5.6 | Фев_ур_явым=36 | Мар_ур=-0.6 | Мар_ур_явым=35 | Апр_ур=7.8 | Апр_ур_явым=42 | Май_ур=14.5 | Май_ур_явым=45 | Июн_ур=17.6 | Июн_ур_явым=79 | Июл_ур=18.7 | Июл_ур_явым=80 | Авг_ур=17.7 | Авг_ур_явым=67 | Сен_ур=12.8 | Сен_ур_явым=43 | Окт_ур=6.8 | Окт_ур_явым=35 | Ноя_ур=1.2 | Ноя_ур_явым=48 | Дек_ур=-3.3 | Дек_ур_явым=47 | Ел_ур=6.7 | Ел_ур_явым=599 | Гый_ур_мин=-8 | Гый_ур_макс=-3 | Фев_ур_мин=-7 | Фев_ур_макс=-2 | Мар_ур_мин=-2 | Мар_ур_макс=3 | Апр_ур_мин=3 | Апр_ур_макс=12 | Май_ур_мин=8 | Май_ур_макс=19 | Июн_ур_мин=12 | Июн_ур_макс=22 | Июл_ур_мин=13 | Июл_ур_макс=23 | Авг_ур_мин=12 | Авг_ур_макс=22 | Сен_ур_мин=8 | Сен_ур_макс=17 | Окт_ур_мин=3 | Окт_ур_макс=11 | Ноя_ур_мин=-1 | Ноя_ур_макс=3 | Дек_ур_мин=-5 | Дек_ур_макс=-1 | Ел_ур_мин=3 | Ел_ур_макс=11 |}} == Кардәш шәһәрләр<ref>https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B5%D1%80%D0%BD%D1%96%D0%B3%D1%96%D0%B2#cite_note-29</ref> == * {{байрак|Россия}} [[Брянск]], [[Россия]] * {{байрак|Россия}} [[Мытищи]], [[Россия]] * {{байрак|Россия}} [[Псков]], [[Россия]] * {{байрак|Беларус}} [[Һомел]], [[Беларус]] * {{байрак|Алмания}} [[Мемминген]], [[Алмания]] * {{байрак|Польша}} [[Тарнобжег]], [[Польша]] * [[Рәсем:Flag of Israel.svg|border|20px]] [[Петах-Тиква]], [[Исраил]] * {{байрак|Болгария}} [[Габрово]], [[Болгария]] * {{байрак|Чехия}} [[Градец-Кралове]], [[Чехия]] * [[Рәсем:Flag of Latvia.svg|border|20px]] [[Огре]], [[Латвия]] * [[Рәсем:Flag of the Republic of Macedonia.svg|border|20px]] [[Прилеп]], [[Македония]] * {{байрак|АКШ}} [[Детройт]], [[АКШ]] == Фото == <center> <gallery> Image:AX Chernigiv Pyatnitska Church.jpg|1201 Spasopreobrazh-cathedral-chernihiv.JPG|1030 Чернигов. Елецкий монастырь.jpg| 2014 Чернігів Україна Адміністративний будинок.jpg Чернігів. Обласна філармонія.JPG Дзвіниця, 5 ярусів,висота 58 метрів, Троїцький монастир.jpg Chernigiv Desna hotel IMG 8722 74-101-0076.JPG NSH Chernigiv Spaso-Preobrazhenskiy Sobor 001.JPG Чернигов, храм Михаила и Федора.JPG Драматичний театр ім.Т.Г.Шевченка - Teatro Dramático Shevchenko.jpg Введенська церква. Чернігів.jpg 74-101-0020 Troyckiy Sobor 3.jpg BudArhiepiskop.JPG Чернігівський вокзал.JPG </gallery> </center> == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} </div> {{Rq|stub}} {{Украинаның зур шәһәрләре}} [[Төркем:Чернигов өлкәсе шәһәрләре]] [[Төркем:Борынгы рус шәһәрләре]] kxn2dctrkqg5zi0evffb7ekai2wn8uq 3524560 3524559 2022-07-24T12:59:10Z 2003:D2:5720:CE00:C1D8:C66C:DFFF:E127 wikitext text/x-wiki {{ТП/ВМ |халәт = шәһәр |татар исеме = Чернигов |чын исем = Чернігів |ил = Украина |герб = Coat of Arms of Chernihiv.svg |байрак = Alex K Chernihiv prapor 1992.svg |герб киңлеге = |байрак киңлеге = |lat_dir = N |lat_deg = 51 |lat_min = 30 |lon_dir = E |lon_deg = 31 |lon_min = 18 |CoordAddon = type:city(514000)_region:UA |CoordScale = |ЯндексХарита = http://beta-maps.yandex.ru/?ll=32.043185,46.982638&spn=0.358086,0.096568 |ил харитасы зурлыгы = 350 |төбәк төре = Өлкә |төбәк = Чернигов өлкәсе |төбәк җәдвәлдә = |район төре = |район = |район җәдвәлдә = |җәмгыять төре = |җәмгыять = |җәмгыять таблицада = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |эчке бүленеш = |башлык төре = Шәһәр башлыгы |башлык = Александр Соколов |нигезләү датасы = |беренче телгә алу = |элеккеге исемнәр = |халәт = |мәйдан = |биеклек төре = |ТП мәркәзе биеклеге = |климат = уртача |рәсми тел = украин теле |халык саны = 299&nbsp;989 |исәп елы = 2009 |халык тыгызлыгы = |агломерация = |милли состав = [[украиннар]], [[руслар]], [[белоруслар]], [[яһүдләр]] |дини состав = |этнохороним = |сәгать кушагы = +2 |DST = 1 |телефон коды = +380 0462 (2) |почта индексы = 14000 |автомобил коды = СВ (2004 елга кадәр — ММ, МН) |Commons-та төркем = Chernihiv |сайт = }} '''Черни́гов''' ({{lang-uk|Чернігів}}) — Көнчыгыш [[Украина]]ның тарихи мәркәзе, Чернигов өлкәсе административ үзәге. Украинаның икътисади, мәдәни, сәяси үзәкләренең берсе. == География == Шәһәр [[Украина]]ның төньягында урнашкан. === Климат === <div style="width:90%"> {{Шәһәр климаты |Шәһәр=Чернигов |Чыганак= | Гый_ур=-7.1 | Гый_ур_явым=42 | Фев_ур=-5.6 | Фев_ур_явым=36 | Мар_ур=-0.6 | Мар_ур_явым=35 | Апр_ур=7.8 | Апр_ур_явым=42 | Май_ур=14.5 | Май_ур_явым=45 | Июн_ур=17.6 | Июн_ур_явым=79 | Июл_ур=18.7 | Июл_ур_явым=80 | Авг_ур=17.7 | Авг_ур_явым=67 | Сен_ур=12.8 | Сен_ур_явым=43 | Окт_ур=6.8 | Окт_ур_явым=35 | Ноя_ур=1.2 | Ноя_ур_явым=48 | Дек_ур=-3.3 | Дек_ур_явым=47 | Ел_ур=6.7 | Ел_ур_явым=599 | Гый_ур_мин=-8 | Гый_ур_макс=-3 | Фев_ур_мин=-7 | Фев_ур_макс=-2 | Мар_ур_мин=-2 | Мар_ур_макс=3 | Апр_ур_мин=3 | Апр_ур_макс=12 | Май_ур_мин=8 | Май_ур_макс=19 | Июн_ур_мин=12 | Июн_ур_макс=22 | Июл_ур_мин=13 | Июл_ур_макс=23 | Авг_ур_мин=12 | Авг_ур_макс=22 | Сен_ур_мин=8 | Сен_ур_макс=17 | Окт_ур_мин=3 | Окт_ур_макс=11 | Ноя_ур_мин=-1 | Ноя_ур_макс=3 | Дек_ур_мин=-5 | Дек_ур_макс=-1 | Ел_ур_мин=3 | Ел_ур_макс=11 |}} == Кардәш шәһәрләр<ref>https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B5%D1%80%D0%BD%D1%96%D0%B3%D1%96%D0%B2#cite_note-29</ref> == * {{байрак|Алмания}} [[Мемминген]], [[Алмания]] * {{байрак|Польша}} [[Тарнобжег]], [[Польша]] * [[Рәсем:Flag of Israel.svg|border|20px]] [[Петах-Тиква]], [[Исраил]] * {{байрак|Болгария}} [[Габрово]], [[Болгария]] * {{байрак|Чехия}} [[Градец-Кралове]], [[Чехия]] * [[Рәсем:Flag of Latvia.svg|border|20px]] [[Огре]], [[Латвия]] * [[Рәсем:Flag of the Republic of Macedonia.svg|border|20px]] [[Прилеп]], [[Македония]] * {{байрак|АКШ}} [[Детройт]], [[АКШ]] * {{байрак|Беларусь}} [[Һомел]], [[Беларус]] == Фото == <center> <gallery> Image:AX Chernigiv Pyatnitska Church.jpg|1201 Spasopreobrazh-cathedral-chernihiv.JPG|1030 Чернигов. Елецкий монастырь.jpg| 2014 Чернігів Україна Адміністративний будинок.jpg Чернігів. Обласна філармонія.JPG Дзвіниця, 5 ярусів,висота 58 метрів, Троїцький монастир.jpg Chernigiv Desna hotel IMG 8722 74-101-0076.JPG NSH Chernigiv Spaso-Preobrazhenskiy Sobor 001.JPG Чернигов, храм Михаила и Федора.JPG Драматичний театр ім.Т.Г.Шевченка - Teatro Dramático Shevchenko.jpg Введенська церква. Чернігів.jpg 74-101-0020 Troyckiy Sobor 3.jpg BudArhiepiskop.JPG Чернігівський вокзал.JPG </gallery> </center> == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} </div> {{Rq|stub}} {{Украинаның зур шәһәрләре}} [[Төркем:Чернигов өлкәсе шәһәрләре]] [[Төркем:Борынгы рус шәһәрләре]] szo3xsz6521u5f6wqkrli6exn0piosk 4 23992 3524578 1980751 2022-07-24T15:07:31Z Ilnur efende 6874 /* Мәкаләләр */ wikitext text/x-wiki {{Кагыйдә}} __NOTOC__ Кайбер очракта [[ВП:Администраторлар|администраторлар]] махсус кисәтүсез һәм бәхәссез мәкаләләрне бетерә алалар. Түбәндә әлеге очраклар исемлеге урнаша. Исемлек тулы, аны үзгәртер өчен махсус бәхәс һәм тавыш бирү оештырырга кирәк. Администратор хокукларына ия булмаган кулланучылар шаблонын куя алалар. <div class="toc" style="float:left; line-height: 150%; padding: 0.5em">[[#Гомуми|Гомуми&nbsp;критерийлар]]<br />[[#Мәкаләләр|Мәкаләләр]]<br />[[#Юнәлтүләр|Юнәлтүләр]]<br />[[#Файллар|Файллар]]<br />[[#Төркемнәр|Төркемнәр]]<br />[[#Кулланучылар сәхифәләре|Кулланучылар&nbsp;сәхифәләре]]</div><div style="clear: left"></div> == Гомуми == {{/~|Төр=Г|Чират=1 |Шаблоннар= * {{tl|db-nonsense}} |Критерий=Мәгънәсез эчтәлек |Аңлатма=Бер нинди мәгънәсе булмаган яки очраклы символлардан торган сәхифә. '''Моңа керми:''' хаталы язу, озын күңелсез монолог-текстлар, начар аңлатылган фикерләр, [[#О3|вандализм]], башка телләрдән начар тәрҗемә ителгән текстлар, [[#С2|башка телләрдәге текстлар]], ялган мәгълүматлар һ. б. }} {{/~|Төр=Г|Чират=2 |Шаблоннар= * {{tl|db-test}} |Критерий= Күнекмә бите |Аңлатма= Википедиянең техник мөмкинчелекләрен тикшерү өчен ясалган мәкалә. }} {{/~|Төр=Г|Чират=3 |Шаблоннар= * {{tl|db-vand}} |Критерий= Вандализм |Аңлатма= Шулай ук вандализм нәтиҗәләреннән котылу максатыннан ясалган вакытлы юнәлтүләр. }} {{/~|Төр=Г|Чират=4 |Шаблоннар= * {{tl|db-repost}} |Критерий= Элек яңадан язарга тыелу сәбәпле бетерелгән мәкаләләр |Аңлатма= Бәхәс нәтиҗәсендә сәхифә бетерелгән иде, аны торгызу тыелды. Искәрмә: мөһимлек критерие буенча бетерелгән мәкаләдә мөһимлекне күрсәтү. }} {{/~|Төр=Г|Чират=5 |Шаблоннар= * {{tl|db-author}} |Критерий= Бетерүне бердәнбер автор сорады |Аңлатма= Андый бетерүнең сәбәпләре күрсәтелергә тиеш. }} {{/~|Төр=Г|Чират=6 |Шаблоннар= * {{tl|db-talk}} |Критерий= Булмаган сәхифәнең бәхәс бите |Аңлатма= Мөһим мәгълүмат ташыган очрактан тыш. }} {{/~|Төр=Г|Чират=7 |Шаблоннар= * {{tl|db-move}} |Критерий= Исемен үзгәртү мөмкинлеге өчен |Аңлатма= Төзәтүләр тарихын берләштерү яки мәкаләне күчерү максатыннан. }} {{/~|Төр=Г|Чират=8 |Шаблоннар= * {{tlp|db-fork}} |Критерий= Инде булган мәкаләнең копиясе |Аңлатма= Википедиянең башка сәхифәсеннән текстны күчерү, копияләү. }} == Мәкаләләр == {{/~|Төр=М|Чират=1 |Шаблоннар= * {{tl|db-empty}} |Критерий= Энциклопедик эчтәлеге булмаган буш яки бик кыска мәкалә |Аңлатма= Мәсәлән, ''«Габдулла Габдуллаев. Бик яхшы кеше, намаз укый, гаиләсе бар»''. Шулай ук мәкалә исемен копияләгән сәхифәләр бу төркемгә керә. Әгәр мәкаләне яхшыртып була икән, бетерү алдыннан өч сәгать көтәргә кирәк. Бәлки, мәкаләне коручы аны яхшыртыр. Бу темасы [[Википедия:Мөһимлек|мөһим]] һәм [[Википедия:Тикшерүчәнлек|чыганагы бирелгән]] [[Википедия:Мәкалә төпчекләре|мәкалә төпчекләренә]] һәм [[Википедия:Исемлекләр|исемлекләргә]] карамый. }} {{/~|Төр=М|Чират=2 |Шаблоннар= * {{tl|db-foreign}} |Критерий= Татар телендә булмаган яки машина тәрҗемәсе белән генә язылган мәкалә |Аңлатма= Әгәр берәр мәкаләдә чит телдәге сүзләрдән башка татартелле текст булса, бетерү алдыннан тикшерергә кирәк, бәлки аны яхшыртып булырдыр. Башка телдә зур цитаталар булган мәкаләләр бу төркемгә '''карамый''' (мәсәлән, төрле илләр гимннары). Бу яңа булдырылган һәм тәрҗемә процессында булган [[ВП:Мәкалә|мәкаләләргә]] карамый. Соңгыларына {{tl|Ds}} [[:Төркем:Калыплар:Кисәтү|кисәтү]] [[ВП:Калып|калыбы]] урнаштырыла. }} {{/~|Төр=М|Чират=3 |Шаблоннар= * {{tl|db-nocontent}} |Критерий= Фәкать сылтамалардан торган мәкалә |Аңлатма= Яки интервикилар, төркемнәр, «Шулай ук кара» бүлеге генә булган мәкаләләр Исемлекләр бу төркемгә '''карамый'''. }} {{/~|Төр=М|Чират=4 |Шаблоннар= * {{tl|db-nn}} |Критерий= Энциклопедик мөһимлеген дәлилләмәгән мәкаләләр |Аңлатма= Мәсәлән, мөһимлеге исбат ителмәгән танылмаган шәхес, кешеләр төркеме, сайт яки оешма турында мәкалә. Берәркем мәкалә мөһимлеген дәлилләргә теләсә, бәхәс [[ВП:Бетерүгә]] сәхифәсенә күчерелә. }} {{/~|Төр=М|Чират=5 |Шаблоннар= * {{tlp|db-copyvio|<nowiki> </nowiki>{{nobr|<nowiki>url=http://…</nowiki>}}}} |Критерий= Автор хокукларын бозу |Аңлатма=Түбәндәге билгеләр: * Мәкалә автор хокуклары белән якланган чыганактан тулысынча копияләнә (төркемнәр, интервики һәм кечкенә төзәтүләрдән тыш) * Мәкалә коручысы автор хокуклары белән якланган материал хуҗасының урнаштыруга рөхсәтен исбатламаган. <small>Андый мәкаләләр авторларына аларның эшчәнлеге Википедия кагыйдәләрен бозу турында хәбәр итәргә кирәк. Моның өчен {{tl|nothanks cv}} шаблоны кулланыла.</small> }} {{/~|Төр=М|Чират=6 |Шаблоннар= * {{tl|Delete}} |Критерий= Мәкалә исемендә норматив булмаган лексика булса. |Аңлатма= Яки мәкалә тулысынча цензура чикләренә сыймаган лексикадан торса. <small>[[Википедия:Цензура чикләренә сыймаган лексика]] кагыйдәсенә нигезләнә.</small> }} == Юнәлтүләр == {{/~|Төр=Ю|Чират=1 |Шаблоннар= * {{tl|db-redirnone}} |Критерий= Булмаган сәхифәгә юнәлтү |Аңлатма=<small>Ялгышлык булса, кирәкле биткә юнәлтергә.</small> }} {{/~|Төр=Ю|Чират=2 |Шаблоннар= * {{tl|db-redirspace}} |Критерий= Төрле аланнардагы битләр арасында юнәлтүләр |Аңлатма= Мәсәлән, мәкаләләрдән бәхәскә, порталдан ярдәм аланына һ. б. }} {{/~|Төр=Ю|Чират=3 |Шаблоннар= * {{tl|db-redirtypo}} |Критерий= Исемдә хата булган юнәлтүләр |Аңлатма= Шулай ук бер сүздә төрле әлифбалар кулланылса. Иң еш ясала торган хаталар, берлек/күплек саннары мөнәсәбәте, сүзнең башка вариантлары моңа '''керми'''. }} {{/~|Төр=Ю|Чират=4 |Шаблоннар= * {{tl|db-redirflect}} |Критерий= Баш килештә булмаган исем |Аңлатма= }} {{/~|Төр=Ю|Чират=5 |Шаблоннар= * {{tl|db-redirsense}} |Критерий= Семантик (мәгънә) ягыннан дөрес булмаган юнәлтү |Аңлатма= Юнәлтелгән бит юнәлә торган бит белән синонимнар түгел, мәгънә ягыннан төрле мәкаләләр. }} == Файллар == {{/~|Төр=Ф|Чират=1 |Шаблоннар= * {{tlp|db-duplicate|<nowiki> </nowiki>''Filename.ext''}} |Критерий= Булган файл копиясе |Аңлатма=<small>Копияләнгән файлны күрсәтү кирәк.</small> }} {{/~|Төр=Ф|Чират=2 |Шаблоннар= * {{tl|db-badimage}} |Критерий= Хаталы яки буш файл |Аңлатма= }} {{/~|Төр=Ф|Чират=3 |Шаблоннар= # {{tls|nld}} <span style="color:#666">&nbsp;&nbsp;'''l'''icense</span> # {{tls|nsd}} <span style="color:#666">&nbsp;&nbsp;'''s'''ource</span> # {{tls|nad}} <span style="color:#666">&nbsp;&nbsp;'''a'''uthor</span> # {{tls|dd}} <span style="color:#666">&nbsp;&nbsp;'''d'''isputed</span> # {{tls|npd}} <span style="color:#666">&nbsp;&nbsp;'''p'''ermission</span> |Критерий=Аңлашылмаган лицензион халәте |Аңлатма= Түбәндәге билгеләргә ия булса: # Лицензия турында мәгълүматлар юк # Чыганак турында мәгълүматлар юк # Авторлык турында мәгълүматлар юк # Лицензиясе, авторлыгы яки чыганагы шик тудыра }} {{/~|Төр=Ф|Чират=4 |Шаблоннар= * {{tls|ofud}} |Критерий= Кулланылмаган, ирексез файл |Аңлатма= Бер мәкаләдә дә кулланылмаган, ирекле булмаган файл. }} {{/~|Төр=Ф|Чират=5 |Шаблоннар= * {{tls|ädäb}} |Критерий= Әхлакый нормаларына туры килмәгән файл |Аңлатма= Әдәб-әхлак нормаларына туры килмәсә. }} {{/~|Төр=Ф|Чират=6 |Шаблоннар= * {{tlp|RCT|<nowiki> </nowiki>''Filename.ext''}} |Критерий= Ирекле булмаган, алыштырыла алган файл |Аңлатма= Викиҗыентыкта әлеге тема буенча алыштырыла алган файл булса. }} {{/~|Төр=Ф|Чират=7 |Шаблоннар= * {{tlp|NCT|<nowiki> </nowiki>''Filename.ext''}} |Критерий= Викиҗыентыкта шул ук файл булса |Аңлатма= Викиҗыентыкка сылтама куярга }} == Төркемнәр == {{/~|Төр=Т|Чират=1 |Шаблоннар= * {{tl|db-catempty}} |Критерий= Буш төркем |Аңлатма= Бернинди бит, [[Ярдәм:Рәсем|файл]] яки <u>буш булмаган төркем</u> кермәгән [[ВП:Төркемнәр|төркемнәр]]. Бу {{tl|Төркемнәр өчен төркем}} калыбы белән билгеләнгән, һәм табигатьләре буенча, кайвакыт буш кала алган ''күп мәгънәлелек, юнәлтү, сайланган тема, бәхәсләшү процессы дәвам иткән яки проект төркемнәренә'' '''кагылмый'''. Шундый төркем юк ителмәве өчен, өстенә {{tl|empty category}}/({{tl|Буш төркем}}) калыбын урнаштыруыгыз сорала. }} == Кулланучылар сәхифәләре == {{/~|Төр=К|Чират=1 |Шаблоннар= * {{tl|db-owner}} |Критерий= Хуҗасы соравы буенча |Аңлатма=Әгәр сәхифәнең (аккаунтның) хуҗасы сораса. }} {{/~|Төр=К|Чират=2 |Шаблоннар= * {{tl|db-anon}} |Критерий= Аноним кулланучы бәхәс бите |Аңлатма= Теркәлмәгән кулланучының бәхәс бите актуальлеген югалтса. <small>Шул ук IP-адреслы кулланучылар белән бутамас өчен.</small> }} {{/~|Төр=К|Чират=3 |Шаблоннар= * {{tl|db-nouser}} |Критерий= Булмаган кулланучы |Аңлатма= Википедиядә теркәлмәгән, ләкин сәхифәсе булган кулланучылар. }} == Шулай ук кара == * [[Википедия:Мәкаләләрне бетерү критерийлары]] [[Төркем:Википедия:Кагыйдәләр]] [[Төркем:Википедия:Мәкаләләрне бетерү]] [[ar:ويكيبيديا:حذف سريع]] [[arz:ويكيبيديا:مسح سريع]] [[br:Wikipedia:Goulenn diverkañ raktal]] [[ca:Viquipèdia:Criteris de supressió ràpida]] [[cs:Wikipedie:Rychlé smazání]] [[cv:Википеди:Хăвăрт пăрахăçлас критерисем]] [[de:Wikipedia:Schnelllöschantrag]] [[el:Βικιπαίδεια:Γρήγορη διαγραφή σελίδων]] [[en:Wikipedia:Criteria for speedy deletion]] [[es:Wikipedia:Criterios para el borrado rápido]] [[fa:ویکی‌پدیا:معیارهای حذف سریع]] [[fi:Wikipedia:Roska]] [[fr:Wikipédia:Demande de suppression immédiate]] [[id:Wikipedia:Penghapusan cepat]] [[ig:Wikipedia:Criteria for speedy deletion]] [[ik:Wikipedia:Speedy deletions]] [[it:Wikipedia:Cancellazioni immediate]] [[ja:Wikipedia:即時削除の方針]] [[ka:ვიკიპედია:სწრაფი წაშლის კრიტერიუმები]] [[kk:Уикипедия:Жедел жою сынбағалары]] [[km:វិគីភីឌា:គោលការណ៍នៃការលុបជាបន្ទាន់]] [[mk:Википедија:Критериуми за брзо бришење]] [[ml:വിക്കിപീഡിയ:പെട്ടന്നു നീക്കം ചെയ്യപ്പെടേണ്ടതിന്റെ മാനദണ്ഡങ്ങള്‍]] [[nds:Wikipedia:Gauweg]] [[pap:Wikipedia:Páginanan pa sea kitá]] [[pl:Wikipedia:Zasady ekspresowego kasowania]] [[pt:Wikipedia:Eliminação rápida]] [[ru:Википедия:Критерии быстрого удаления]] [[sh:Wikipedia:Kriteriji za brzo brisanje]] [[sk:Wikipédia:Kritériá na rýchle zmazanie]] [[sl:Wikipedija:Merila za hitri izbris]] [[sr:Википедија:Критеријуми за брзо брисање]] [[sv:Wikipedia:Snabbraderingar]] [[ta:விக்கிப்பீடியா:துரித நீக்கல் தகுதிகள்]] [[te:వికీపీడియా:త్వరిత తొలగింపు]] [[th:วิกิพีเดีย:เงื่อนไขสำหรับการลบทันที]] [[tr:Vikipedi:Hızlı silme]] [[uk:Вікіпедія:Критерії швидкого вилучення]] [[uz:Vikipediya:Tezda yoʻqotish]] [[zh:Wikipedia:快速刪除的標準]] [[zh-yue:Wikipedia:即刻刪除嘅標準]] 2gwsoxdcp7wvfxlrqxbpoj4ac0wgr70 0 41823 3524611 3504410 2022-07-25T07:56:50Z Ilnur efende 6874 wikitext text/x-wiki {{АТБВМ | Төс1 = {{Төс/Русия}} | Татар исеме = Ярмәкәй районы | Чын исем = {{lang-ru|Ермекеевский район}}<br/><small>муниципальный район Ермекеевский район</small><br/>{{lang-ba|Йәрмәкәй районы}}<br/><small>Йәрмәкәй районы муниципаль районы</small> | Герб = Coat of Arms of Ermekeevo rayon (Bashkortostan).png | Байрак = Flag of Ermekeevo rayon (Bashkortostan).png | Байрак киңлеге = | Герб тасвирламасы = | Байрак тасвирламасы = | Ил = [[Русия]] |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = |type = |уровень = |CoordScale = | Гимн = | Статус = [[Район]] | Регион төре = [[Республика]] | Регион = [[Башкортстан]] | Башкала = [[Ярмәкәй]] | Эре Шәһәрләр = | Нигезләү = [[1935 ел|1935]] | Юкка чыгу = | Башлык = Илшат Райманов | Башлык исеме = Район башлыгы | Башлык2 = | Башлык исеме2 = | ТЭП = | ТЭП елы = | ТЭП буенча урын = | Кеше башына ТЭП = | Кеше башына ТЭП буенча урын = | Тел = | Телләр = [[башкорт теле]], [[рус теле]] | Халык саны = {{сан|16563|кеше}} | Халык саны исәбе елы = 2010 | Халыктан % = | Халык саны буенча урын = | Халык тыгызлыгы = | Халык тыгызлыгы буенча урын = | Милли состав = | Дини состав = | Мәйдан = 1 438 | Мәйданнан % = | Мәйдан буенча урын = | Максималь биеклеге = | Урта биеклеге = | Минималь биеклеге = | Киңлек = | Озынлык = | Харита = Location of Ermekeevskiy rayon (Bashkortostan).svg | Харита зурлыгы = 350px | Административ берәмлек харитасы = | Харита зурлыгы ае = | Сәгать поясы = MSK+2 (UTC+6) | Аббревиатура = | ISO = | Телефон коды = | Почта индекслары = | Интернет домены = | Автомобиль номерлар коды = 02, 102 | Сайт = https://ermekeevo.bashkortostan.ru/ | Commons-та төркем = | Искәрмә = }}'''Ярмәкәй районы''' ({{lang-ru|Ермекеевский район}})&nbsp;— [[Русия Федерациясе]]нең [[Башкортстан Республикасы]]на керүче [[административ-территориаль берәмлек]] (район) һәм үзенең чикләрендә '''Ярмәкәй районы муниципаль районы''' ({{Lang-ba|Йәрмәкәй районы муниципаль районы}}) атамасы белән куллана торган [[муниципаль берәмлек]] ([[муниципаль район]]). [[Административ үзәк|Административ үзәге]]&nbsp;— [[Ярмәкәй]] авылы, [[2011 ел]] мәгълүматларына күрә биредә 4&nbsp;226 кеше яши. == Тарих == [[1935 ел]]ның [[31 гыйнвар]]ында [[Бәләбәй районы]]ның бер өлешендә төзелә. Үзәк башкарма комитетының карары белән барлыкка килгән. == География == Ярмәкәй муниципаль районы [[Бөгелмә-Бәләбәй калкулыгы]]нын уртасында, өч төбәк (Татарстан, Башкортстан, Ырынбур өлкәсе) тоташкан җирдә урнашкан. Район [[Ык]]ның уң ярында ята, район аша аның кушылдыгы&nbsp;— [[Рә]] елгасы ага. Мәйданы {{сан|1437|км}}² тәшкил итә. [[Туймазы районы|Туймазы]], [[Бәләбәй районы|Бәләбәй]], [[Бишбүләк районы|Бишбүләк]] районнары белән, [[Татарстан]]ның [[Баулы районы|Баулы]] һәм [[Ырынбур өлкәсе]]нең Северный районнары белән чиктәш. Район үзәге [[Уфа]]дан {{сан|235|[[км]]}} ераклыкта урнашкан. Район уңдырышлы җирләргә ия, каратуфрак җирнең {{сан|73.4|%}}-тын биләп тора. Урманнар {{сан|15|%}} җирне били. == Халык == 51 авыл бар, иң эреләре: [[Ярмәкәй]], [[Спартак (Ярмәкәй районы)|Спартак]] ({{сан|1.05|мең}}), [[Тарказы]] ({{сан|0.84|мең}}), [[8 март ис.]] ({{сан|0.8|мең}}), [[Иске Турай]] ({{сан|0.74|мең}}), [[Суыккүл (Ярмәкәй районы)|Суыккүл]] ({{сан|0.79|мең}}). Районның төп халыклары&nbsp;— [[татарлар]], [[чуашлар]], [[руслар]]. Шулай ук [[мукшылар|мукшы]] һәм [[Арлар|удмурт]] авыллары бар. {|data-cx-draft="true" style="margin-bottom: 10px;" data-cx-weight="18340" data-source="19" class="wikitable sortable" id="cx19" contenteditable="true" !Ел ![[татарлар]] ![[чуашлар]] ![[башкортлар]] ![[руслар]]<ref>[http://ru.wikipedia.org/wiki/Население_Башкортостана Рус Википедиясе]</ref> |- |[[1939 ел|1939]]<ref>demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_39_ra.php?reg=2096</ref> |{{сан|30.3|%}} |{{сан|13.8|%}} |{{сан|21.3|%}} |{{сан|24|%}} |- |[[1970 ел|1970]] |{{сан|37.6|%}} | |{{сан|24.4|%}} | |- |[[1989 ел|1989]] |{{сан|54.4|%}} |{{сан|16|%}} |{{сан|11.3|%}} | |- |[[2002 ел|2002]] |{{сан|20.3|%}} |{{сан|14.5|%}} |{{сан|46.3|%}} |{{сан|10.6|%}} |- |[[2010 ел|2010]]<ref name="ВПН-2010">{{cite web|url=http://www.bashstat.ru/perepis2010/pub_work/Итоги%20Всероссийской%20переписи%20населения%202010%20года%20по%20Республике%20Башкортостан.pdf|title=Итоги Всероссийской переписи населения по Республике Башкортостан|format=pdf|publisher=Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Башкортостан|accessdate=2013-03-05|archiveurl=https://www.webcitation.org/6EzC0FMGq?url=http://www.bashstat.ru/perepis2010/pub_work/%D0%98%D1%82%D0%BE%D0%B3%D0%B8%20%D0%92%D1%81%D0%B5%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9%20%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%B8%20%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%25|archivedate=2013-03-09}}</ref> |{{сан|36.4|%}} |{{сан|14.6|%}} |{{сан|28.6|%}} |{{сан|11.8|%}} |- |} [[Мукшылар]] ({{сан|3.7|%}}), [[Арлар|удмуртлар]] ({{сан|2.9|%}}). {{ХСВМ||Таблица}} Туган тел буенча халык ([[2010 ел|2010]]): [[татар теле]]&nbsp;— {{сан|54.8|%}}, [[рус теле]]&nbsp;— {{сан|15.3|%}}, [[чуаш теле]]&nbsp;— {{сан|13.4|%}}, [[башкорт теле]]&nbsp;— {{сан|9.3|%}}, [[ар теле]]&nbsp;— {{сан|2.8|%}}.<ref>{{Citation |title=архив күчермәсе |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/login.xhtml |access-date=2015-07-20 |archive-date=2019-03-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190327161813/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/login.xhtml |dead-url=yes }}</ref> == Административ бүленеш == {{wikidata-2|properties|qualifiers|{{#invoke:wikibase|id}}|P527|P527|format=<li>%p</li>}} == Район җирендә туган танылган кешеләр == * [[Василий Бабенко]] (1950), тарих фәннәре кандидаты (1985), доцент (2006). * [[Җәүдәт Ильясов]]&nbsp;— язучы; * [[Риф Мөхәммәтҗанов]]&nbsp;— фольклорчы галим; * [[Флера Низамова]]&nbsp;— журналист. * [[Ризван Хәмид]]&nbsp;— татар драматургы; * [[Мөкәрәмә Садыйкова]]&nbsp;— татар шагыйрәсе, драматург; * [[Рәис Хәннанов]] (''Бату Гыйниятов'', 1956, [[Яңа Шах]]), җырчы, үзешчән композитор. [[БР атказанган мәдәният хезмәткәре]] (1998). * [[Гариф Шабаев]]&nbsp;— җәлилче; * [[Мәсгуть Шәрифуллин]]&nbsp;— язучы; === Сугыш геройлары === * [[Гали Мәҗитов]]. === Сәяси золым корбаннары === * [[Сәлах Атнагулов]]&nbsp;— татар гәҗитләре мөхәррире. == Икътисад == === Авыл хуҗалыгы === Районда 25 эре хуҗалык, 51 фермер хуҗалыгы исәпләнә. Авыл хуҗалыгы өчен уңышсыз килгән [[2010 ел]]да район {{сан|1178.3|млн}} ([[2009 ел]]да {{сан|1407.2|млн}}) сумлык авыл хуҗалыгы продукциясен җитештергән. Эре хуҗалыкларга {{сан|27.8|%}} бәя туры килә ([[2009 ел]]да&nbsp;— {{сан|37.2|%}}), шәхси хуҗалыкларда {{сан|65.5|%}} ({{сан|57.2|%}}) җитештерелгән, фермерлар {{сан|6.7|%}} ({{сан|5.6|%}}) җитештергәннәр. Районның авыл хуҗалыгына зәгыйфь матди-техник нигез, түбән уңышдырышлык, терлекчелектә түбән җитештерүчәнлек хас. == Мәгариф өлкәсе == [[2010 ел]]ның [[1 июнь|1 июненә]] Ярмәкәй районында 24 мәктәп эшләде. Ул уку елын мәктәпләрдә 1&nbsp;892 бала тәмамлаган. Аларның 971&nbsp;— [[татар]] балалары. [[Татар теле]]ндә 8 мәктәптә һәм 2 филиалда 271 бала белем ала. Бу татар балаларының {{сан|27.9|%}}-тын тәшкил итә. 14 мәктәптә татар телен туган теле буларак тагын 568 бала өйрәнә ({{сан|54.5|%}}). 6 мәктәптә [[чуаш теле]]н 288 бала өйрәнә ({{сан|91.1|%}}). 1 мәктәптә ([[Күпчәнәй]]дә) [[ар теле]] өйрәнелә (59 бала&nbsp;— {{сан|77.6|%}}). 1 мәктәптә ([[Яңа Сүлле]]) 20 бала [[эрзә теле]]н өйрәнә ({{сан|32.8|%}}). == Матбугат == [[1935 ел]]дан бирле [[татар теле|татар]] һәм [[рус теле|рус]] телләрендә «[[Ярмәкәй яңалыклары]]» / ''«Ермекеевские новости»'' дип аталган район гәҗите чыгарыла. Айга 1 тапкыр [[башкорт теле]]ндәге ''«Етегән»'' дигән гәҗит-кушымтасы чыгарыла.<ref>[http://www.ermekeevo.ru/ Ермекеево.Ру (Радмир Рамазанов сайты)]</ref> == Сылтамалар == * [https://ermekeevo.bashkortostan.ru/ Рәсми сайт] {{ref-ru}} == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Башкортстан}} {{Ярмәкәй районы}} [[Төркем:Башкортстан районнары]] 8ghb26823ct2v6i9y0nr4vkgyoxbqp1 10 43560 3524574 3519152 2022-07-24T14:47:45Z Әмир 15082 викиләштерү wikitext text/x-wiki {{Navbox | name = Казан мәчетләре | state = <includeonly>{{{state|autocollapse}}}</includeonly> | titlestyle = background:#00AA00; color:#FFFF00; border-bottom: 1px solid #fdfdfd; | title = [[Казан мәчетләре|<span style="color:#FFFF00;">Казан мәчетләре</span>]] | evenstyle = background:#f0f0f0 | group1 = [[Казан тарихи мәчетләре|<span style="color:#FFFF00;">Тарихи</span>]] | group1style = background: #00AA00; color:#FFFF00; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 1px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list1 = [[Мәрҗани мәчете|Мәрҗани]]&nbsp;{{!}} [[Апанай мәчете|Апанай]]&nbsp;{{!}} [[Борнай мәчете|Борнай]]&nbsp;{{!}} [[Зәңгәр мәчет|Зәңгәр]]&nbsp;{{!}} [[Галиев мәчете|Галиев]]&nbsp;{{!}} [[Әҗем мәчете|Әҗем]]&nbsp;{{!}} [[Нурулла мәчете|Нурулла]]&nbsp;{{!}} [[Солтан мәчете|Солтан]]&nbsp;{{!}} [[Иске Таш мәчете|Иске Таш]]&nbsp;{{!}} [[Ал мәчет|Ал]]&nbsp;{{!}} [[Ак мәчет (Казан)|Ак]]&nbsp;{{!}} [[Казаков мәчете|Казаков]]&nbsp;{{!}} [[Иске татар зиратындагы мәчет|Иске татар зиратындагы]]&nbsp;{{!}} [[Кабан арты мәчете|Кабан арты]]&nbsp;{{!}} [[Җиләк бистәсе мәчете|Җиләк бистәсе]]&nbsp;{{!}} [[Баруди бистәсе беренче мәчете|Баруди I]]&nbsp;{{!}} [[Баруди бистәсе икенче мәчете|Баруди II]]&nbsp;{{!}} [[Бишбалта бистәсе беренче мәчете|Бишбалта I]]&nbsp;{{!}} [[Бишбалта бистәсе икенче мәчете|Бишбалта II]]</div> | group2 = Хәзерге заман | group2style = background: #00AA00; color:#FFFF00; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list2 = [[Колшәриф мәчете|Кол-Шәриф]] {{!}} [[Әниләр мәчете |Әниләр]] {{!}} [[Ярдәм мәчете|Ярдәм]] {{!}} [[Нур Ислам мәчете|Нур-Ислам]] {{!}} [[Болгар мәчете (Казан)|Болгар]] {{!}} [[Бохара мәчете (Казан)|Бохара]] {{!}} [[Дин Ислам мәчете|Дин Ислам]] {{!}} [[Рамазан мәчете (Казан)|Рамазан]] {{!}} [[Хөзәйфә мәчете|Хөзәйфә]] {{!}} [[Ислам мәчете|Ислам]] {{!}} [[Иман нуры мәчете|Иман нуры]] {{!}} [[Ислам нуры мәчете|Ислам нуры]] {{!}} [[Мәдинә (мәчет, Казан)|Мәдинә]] {{!}} [[Мәүлид мәчете|Мәүлид]] {{!}} [[Мөслимә мәчете|Мөслимә]] {{!}} [[Тынычлык мәчете|Тынычлык]] {{!}} [[Казан нуры мәчете|Казан нуры]] {{!}} [[Ризван мәчете|Ризван]] {{!}} [[Гаилә мәчете|Гаилә]] {{!}} [[Гадел мәчете|Гадел]] {{!}} [[Рамис мәчете|Рамис]] {{!}} [[Рафик мәчете|Рафик]] {{!}} [[Рәҗәб мәчете|Рәҗәб]] {{!}} [[Рөстәм мәчете|Рөстәм]] {{!}} [[Салихҗан мәчете|Салихҗан]] {{!}} [[Сөләйман мәчете|Сөләйман]] {{!}} [[Шамил мәчете|Шамил]] {{!}} [[Әл-Иман мәчете|Әл-Иман]] {{!}} [[Әмәт бистәсе мәчете|Әмәт бистәсе]] {{!}} [[Өмет мәчете|Өмет]] {{!}} [[Миргазиян мәчете|Миргазиян]] {{!}} [[Хәтер мәчете|Хәтер]] {{!}} [[Өметлеләр мәчете|Өметлеләр]] {{!}} [[Ай нуры мәчете|Ай нуры]] {{!}} [[Туган авылым мәчете|Туган авылым]] {{!}} [[Кадыш бистәсе мәчете|Кадыш бистәсе]] {{!}} [[Котдус мәчете|Котдус]] {{!}} [[Кәүсәр мәчете|Кәүсәр]] {{!}} [[Бишбалта мәчете|Бишбалта]] {{!}} [[Зәйнулла мәчете|Зәйнулла]] {{!}} [[Җомга мәчете (Казан)|Җомга]] {{!}} [[Утар бистәсе мәчете|Утар бистәсе]] {{!}} [[Фәрһад мәчете|Фәрһад]] {{!}} [[Нефтьчеләр бистәсе мәчете|Нефтьчеләр бистәсе]] {{!}} [[Хәдиҗә мәчете|Хәдиҗә]] {{!}} [[Габделгалләм мәчете|Габделгалләм]] {{!}} [[2 колониянең Касыйм мәчете|2 колониянең Касыйм]] {{!}} [[Шәрәфетдин мәчете|Шәрәфетдин]] {{!}} [[Ибраһим мәчете|Ибраһим]] {{!}} [[Кыйбла мәчете|Кыйбла]] {{!}} [[Әхтәм мәчете|Әхтәм]] {{!}} [[Әтиләр мәчете|Әтиләр]] {{!}} [[Петровский бистәсе мәчете|Петровский бистәсе]] {{!}} [[Сәләх мәчете|Сәләх]] {{!}} [[Әминә мәчете|Әминә]] {{!}} [[Рәхмәтулла мәчете|Рәхмәтулла]] {{!}} [[Әхмәдзәки мәчете|Әхмәдзәки]] </div> | group3 = Төзелүче | group3style = background: #00AA00; color:#FFFF00; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list3 = [[Утыз Имәни мәчете|Утыз Имәни]] {{!}} [[Рауза мәчете|Рауза]] {{!}} [[Тәүфикъ мәчете|Тәүфикъ]] {{!}} [[Казан шәһәренең Җәмигъ мәчете|Яңа Җәмигъ]] | group4 = Сүтелгән | group4style = background: #00AA00; color:#FFFF00; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list4 = [[Әл-Ихлас мәчете|Әл-Ихлас]] {{!}} [[Фәйзрахманчылар мәчете|Фәйзрахманчылар]] | group5 = Рәсмиләштерелмәгән | group5style = background: #00AA00; color:#FFFF00; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list5 = [[Лагерная урамындагы мәчет|Лагерная урамындагы]] }} <includeonly> [[Төркем:Казан мәчетләре]] </includeonly> <noinclude>[[Төркем:Калыплар:Казан]]</noinclude> h0p9prcwwvosp1nlyytxcivg4yqfy22 0 48594 3524554 3433032 2022-07-24T12:44:11Z Lysenko97 38759 /* саннар */ wikitext text/x-wiki {{тел |төс= 9ACD32 |исем=Коми теле |үзисем=Коми кыв |илләр=[[Россия]] |төбәкләр=[[Коми Республикасы]], <br />[[Перьм төбәге]],<br /> [[Киров өлкәсе]],<br /> [[Мурманск өлкәсе]],<br /> [[Көнбатыш Себер]] |сөйләшүче= |дәрәҗә=300 мең кеше |төркем=Урал гаиләсе :[[Фин-угыр телләре]] |рәсми тел=[[Коми Республикасы]] |идарә= |iso1= |iso2=myv |sil=MYV }} '''Коми теле''' яки '''коми-зырян теле''' ({{lang-kv|коми кыв}}) – [[коми]] халкының милли теле. Коми теле [[Коми Республикасы]]нда, [[Перьм төбәге]]ндә, [[Киров өлкәсе]]ндә, [[Мурманск өлкәсе]]ндә, [[Көнбатыш Себер]]дә таралган. [[2002 ел]]га сөйләшүеләр саны якынча 312 мең кеше ([[2010]]да 156 мең). Коми теле [[перьм телләре]]нә керүче ике телнең берсе булып тора. Коми теле, һәрберсе үз әдәби теленә ия булган, өч сөйләштән тора: *коми-{{коммент|коми|зырян}}, *коми-перьм, *коми-язьвин. == Саннар == {| class="wikitable" |- ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 20 ! 30 ! 40 ! 50 ! 60 ! 70 ! 80 ! 90 ! 100 ! 1000 |- | Ӧтик (медводдза — беренче) | Кык | Куим | Нёль | Вит | Квайт | Сизим | Кӧкъямыс | Ӧкмыс | Дас | Дас ӧтик | Кызь | Комын | Нелямын | Ветымын | Квайтымын | Сизимдас | Кӧкъямысдас | Ӧкмысдас | Сё | Сюрс |} == Гади сүзләр таблицасы == Башка фин-угыр телләре белән чагыштырма таблица: {|border="1" cellspacing="0" cellpadding="4" class="wikitable" !'''Коми теле''' !! тӧлысь !! выль !! мам !!чой !! вой !! ныр !! куим!! сьӧд !! гӧрд !! виж !! турунвиж !!кӧин |- ! !! ай !! яңа !! әни !! апа !! төн !! борын!! өч !! кара !! кызыл !! сары !! яшел !! бүре |- ! colspan="13" style="text-align:center; background:#dedede"| Башка [[фин-угыр телләре]] |- | '''[[Коми-пермь теле]]''' || месяц, тӧлісь || виль || мамö || сой || ой || ныр || куим || сьӧд || гӧрд || веж || зелёнӧй, турунвеж || кӧин |- | '''[[ар теле]]''' || толэзь || выль || мумы, нэнэ, анай || сузэр || уй || ныр || куинь || сьӧд || горд || ӵуж || вож || кион |- | '''[[Чирмеш теле]]''' || тылзе || у || ава || ака, шÿжар || йÿд || нер || кум || шем || йошкар || саре || ужар || пире |- | '''[[Эрзә теле]]''' || ков || од || ава || патяй || ве || судо, нерь (хайваннарга кулланыла) || колмо || раужо || якстере || ожо || пижэ || верьгиз |- | '''[[Мукшы теле]]''' || ков || од || тядяй || сазор || ве || шалкха || колма || равжа || якстерь || тюжя || пиже || врьгаз |- | '''[[Вепс теле]]''' || ku || uz’ || mam || sizar || ö || nena || koume || must || rusked || pakuine || vihand, viher || händikaz |- | '''[[Карел теле]]''' || kuu || uuzi || emä, muamo || sizär, čikko || yö || nenä, nokka (''томшык'') || kolme || mušta || ruskie || keldaine ||vihrie || hukka |- | '''[[Фин теле]]''' || kuu || uusi || äiti || sisar, sisko || yö || nenä, nokka (''томшык'') || kolme || musta || punainen || keltainen || vihreä || susi |- | '''[[Эст теле]]''' || kuu || uus || ema || õde, sõsar || öö || nina, nokk (''томшык'') || kolm || must || punane || kollane || roheline || hunt |- | '''[[Лив теле]]''' || kū || ūž || jemā; ǟma || sõzār || īe || nanā || kuolm || mustā || punni || vīri || ōļaz; mõltsi || suž <ref>{{Citation |title=Šuvcāne V., Ernštreite I, Latviešu-lībiešu-angļu sarunvārdnīca, 1999, 9984-771-74-1, 69 |url=http://www.eraksti.lv/R013.php?gid=86 |access-date=2012-02-16 |archive-date=2007-01-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070123230116/http://www.eraksti.lv/R013.php?gid=86 |dead-url=yes }}</ref> |- | '''[[Ижор теле]]''' || kuu || uuz || emoi || siar || öö || nenä || kolt || mussa || punnain || keltain || haljaz, rohoin || suzi <ref>Чернявский В.,Ижорский язык (Самоучитель),2005</ref> |- | '''[[Вод теле]]''' || kuu || vassõn || emä || sõzar || yy || nenä, nokka (''томшык'') || kõlmõd, kõm || mussa || kauniz || kõltain || rohoin || susi <ref>Чернявский В.,Водский язык (Самоучитель),2005, 162</ref> |- | '''[[Саам теле]]''' || ма̅нн || о̅дт || е̅ннҍ || вуэррьпенҍ|| ыйй|| нюннҍ || ко̅ллм || чо̅а̅ххпесь || ру̅ппьсесь || руччкесь || руэнн, руэнас || пальтӭсь, чиррм, скуммьп |- | '''[[Манси теле]]''' || э̅тпос || йильпи || сянь, а̅ӈкв ''уст.''|| у̅вси, яныг яга̅ги (старшая); йигирись, мань яга̅ги, э̅сь (младшая) || э̅т, э̅ти || нёл || ху̅рум (χūrəm) || сэ̅мыл|| вы̅гыр, келп || восьрамхарпа || ня̅рппум оспа|| ха̅йтнут, са̅лыпурнуй, салыуй <ref>Афанасьева К.В.,Русско-мансийский тематический словарь</ref> |- | '''[[Ханты теле]]''' || тылщ || илуп || анки || упи || атл || нюл || хэлум || питы || вырты || вусы || няртурн || пастывой |- | '''[[Маҗар теле]]''' || hónap || új || anya || lánytestvér || éj || orr || három || fekete || vörös, piros || sárga || zöld || farkas |} [[Рәсем:Ulicha.jpg|thumb|left|440 px|[[Сыктывкар]] каласында коми теле язылышы (астагысы)]] == Массакүләм мәгълүмат чаралары == * [[«Коми му» газетасы]] == Шулай ук карагыз == * [[Василий Молодцов]] * [[Василий Лыткин]] {{Портал|Тел|Тел белеме}} == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} {{interwiki|kv|Медшӧр лист бок|коми-{{коммент|коми|зырян}}|}} {{Россия телләре}}{{Фин-угыр телләре}} [[Төркем:Коми Республикасы]] [[Төркем:Коми халкы]] [[Төркем:Фин-угыр телләре]] kw14yjh017czjeach554vt40lsx44ac 0 52338 3524573 2180847 2022-07-24T14:46:13Z Әмир 15082 Әмир юнәлтү калдырмыйча [[Мәдинә мәчете]] сәхифәсен [[Мәдинә (мәчет, Казан)]] итеп күчерде wikitext text/x-wiki {{Гыйбадәтханә |Гыйбадәтханә төре = Мәчет |Татар атамасы = Мәдинә мәчете |Үз атамасы = |Рәсем = |Рәсем язуы = |Рәсем зурлыгы = |Хәзерге халәте = |Ил = Татарстан |Урнашу урыны статусы = шәһәр |Урнашу урыны = Казан |Координатлары = |Дин = Ислам |Мәхәллә = |Кайсы дини агымга карый = |Бина төре = мәчет |Архитектура стиле = |Проект авторы = Р. Билялов |Төзүче = |Нигезләүче = |Беренче телгә алу = |Нигезләү = |Төп даталар = |Юк ителгән = |Төзелешнең башлануы = 1996 |Төзелешнең тәмамлануы = 1997 |Янкормалары = |Ядкәрләре = |Халәте = гамәлдә |Сайт = |Commons = }} '''Мәдинә мәчете''' — [[Казан]]ның Курчатов урамында урнашкан [[мәчет]]. Мәчет [[1996]]-[[1997]] елларда [[Татарстан Республикасының Атказанган архитекторы|Татарстанның атказанган архитекторы]] Р. Билялов проекты буенча төзелә. Инженеры — М. Шәймәрданов. Мәчет бинасы агачтан төзелгән, бер катлы. Мәчеткә керү төньяктан. Түбәнең уртасында дүрт яруслы манара урнаша. Татар архитектурасы үрнәге. == Сылтамалар == * [http://russian-mosques.com/ShowMosque.aspx?regionCode=TA+&cityName=Kazan&mosqueID=2af2c3cc-aa4a-4b22-98e6-7058375c5c81 Русия мәчетләре порталы] {{ref-ru}} {{Rq|stub|image}} {{Казан мәчетләре}} [[Төркем:Казан мәчетләре]] iw5mp9wmg5awjf2r066vg80zxfxoy3l 3524575 3524573 2022-07-24T14:48:38Z Әмир 15082 калып өстәү wikitext text/x-wiki {{мәгънәләр|Мәдинә (мәгънәләр)}} {{Гыйбадәтханә |Гыйбадәтханә төре = Мәчет |Татар атамасы = Мәдинә мәчете |Үз атамасы = |Рәсем = |Рәсем язуы = |Рәсем зурлыгы = |Хәзерге халәте = |Ил = Татарстан |Урнашу урыны статусы = шәһәр |Урнашу урыны = Казан |Координатлары = |Дин = Ислам |Мәхәллә = |Кайсы дини агымга карый = |Бина төре = мәчет |Архитектура стиле = |Проект авторы = Р. Билялов |Төзүче = |Нигезләүче = |Беренче телгә алу = |Нигезләү = |Төп даталар = |Юк ителгән = |Төзелешнең башлануы = 1996 |Төзелешнең тәмамлануы = 1997 |Янкормалары = |Ядкәрләре = |Халәте = гамәлдә |Сайт = |Commons = }} '''Мәдинә мәчете''' — [[Казан]]ның Курчатов урамында урнашкан [[мәчет]]. Мәчет [[1996]]-[[1997]] елларда [[Татарстан Республикасының Атказанган архитекторы|Татарстанның атказанган архитекторы]] Р. Билялов проекты буенча төзелә. Инженеры — М. Шәймәрданов. Мәчет бинасы агачтан төзелгән, бер катлы. Мәчеткә керү төньяктан. Түбәнең уртасында дүрт яруслы манара урнаша. Татар архитектурасы үрнәге. == Сылтамалар == * [http://russian-mosques.com/ShowMosque.aspx?regionCode=TA+&cityName=Kazan&mosqueID=2af2c3cc-aa4a-4b22-98e6-7058375c5c81 Русия мәчетләре порталы] {{ref-ru}} {{Rq|stub|image}} {{Казан мәчетләре}} [[Төркем:Казан мәчетләре]] ghj9mmusicmg5rcuax2a76esamouf6x 0 77742 3524557 2345566 2022-07-24T12:48:21Z Lysenko97 38759 wikitext text/x-wiki {{тел |исем= Абазин теле |үзисем= абаза-бызшва |төс= |илләр= [[Русия]] |төбәкләр= [[Төньяк Кавказ]] |сөйләшүче= як. 38 мең |дәрәҗә= |классификация= [[Төньяк Кавказ телләре]] :[[Абхаз-адыг телләре]] ::[[Абазин-абхаз телләре]] |рәсми тел= [[Карачай-Чиркәс Республикасы]] |идарә= |iso1= |iso2= |iso3= |sil= }} '''Абазин теле''' — [[Төньяк Кавказ]]да таралган тел, [[абазиннар]]ның туган теле, [[Карачай-Чиркәс Республикасы]]нда рәсми тел булып санала. Башлангы мәктәпләрдә, [[Карачай педагогика институты]]нда өйрәнелә. == Таралышы == Абазин теле [[Төньяк Кавказ]]да таралган. Телне якынча 38 меңнән артык кеше белә дип санала (2002 ел). == Шулай ук карагыз == {{Портал|Тел|Тел белеме}} == Чыганаклар == *[http://www.lingvarium.org/koryakov/works/Koryakov-2010-Jazyki_Rossii_Duma-zapros.pdf Языки, наречия, диалекты, говоры Российской Федерации] {{Русия телләре}} [[Төркем:Карачай-Чиркәс Республикасы телләре]] [[Төркем:Русия телләре]] [[Төркем:Абазин теле]] s5znmkm7mv2nusbgd2zwa8fdysqa92l 0 127750 3524600 2812420 2022-07-24T18:02:46Z Әмир 15082 яңа бүлек исеме өстәү: /* Шәхесләр */ wikitext text/x-wiki {{АТБВМ |Төс1 = {{Төс/Русия}} |Татар исеме = Павловка районы |Чын исем = {{lang-ru|Павловсᴋи район}} |Герб = Coat of arms of Pavlovsky Raion.png |Байрак = Flag of Pavlovsky district (Ulyanovsk oblast).png |Герб киңлеге = |Байрак киңлеге = |Герб тасвирламасы = |Байрак тасвирламасы = |Ил = [[Русия]] |lat_deg =|lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |region = |type = |уровень = |CoordScale = |һимн = |cтaтыс = [[Район]] |Регион төре =[[Өлкә]] |Регион = [[Сембер өлкәсе]] |Башкала = [[Павловка (Сембер өлкәсе)|Павловка]] |ЭреШәһәрләр = |Нигезләү = |Юкка чыгу = |Башлык =Вальков Александр Иван улы<ref>http://pavlovka.ulregion.ru/76/106.html</ref> |Башлык исеме = Район башлыгы |Башлык2 = |Башлык исеме2 = |ТЭП = |ТЭП елы = |ТЭП буенча урын = |Кеше башына ТЭП = |Кеше башына ТЭП буенча урын = |Тел = |Телләр = |Халык саны = 15 109 кеше |Халык саны исәбе елы = 2010 |Халыктан % = |Халык саны буенча урын = |Халык тыгызлыгы = |Халык тыгызлыгы буенча урын = |Милли cастaф = |Дини cастaф = |Мәйдан = 1 637 |Мәйданнан % = |Мәйдан буенча урын = |Максималь биеклеге = |Урта биеклеге = |Минималь биеклеге = |Киңлек = |Озынлык = |Харита = Pavlovsky Raion of Ulyanovsk Oblast.png |Харита зурлыгы = 350px |Административ берәмлек харитасы = |Харита зурлыгы ае = |Сәгать поясы = MSK ([[UTC+4]]) |Аббревиатура = |ISO = |Телефон коды = |ᴨyчᴛьı индекслары = |Интернет домены = |афтaᴍабᴎᴫ номерлар коды = 73 |Сайт =http://pavlovka.ulregion.ru/ |Commons-та төркем = |Искәрмә = }} '''Павловка районы''' ({{lang-ru|Павловсᴋи район}}) — [[Сембер өлкәсе]] cастaфына керүче муниципаль район. Административ үзәк — [[Павловка (Сембер өлкәсе)|Павловка]] [[шәһәр тибындагы бистә]]се. == Халык == {| class='standard' style='text-align: center;' width=63% |- class='bright' ! [[1939]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_pop_39_2.php</ref> !! [[1959]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus59_reg1.php</ref> !! [[1970]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus70_reg1.php</ref> !! [[1979]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus79_reg1.php</ref> !! [[1989]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus89_reg1.php</ref> !! [[2002]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus02_reg1.php</ref> !! [[2010]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus10_reg1.php</ref> |- class='bright' |19 160 |17 318 |21 667 |18 573 |17 453 |16 539 |15 109 |} Милли cостав (2010): [[руслар]] — 58,5%, [[татарлар]] — 21,9%, [[мордва]] — 15,7%, [[чуашлар]] — 2,2%. == Административ бүленеш == Павловка районы cастaфына 1 шәһәр җирлеге һәм 5 авыл җирлеге керә: * '''Павловка шәһәр җирлеге''' * Баклуши авыл җирлеге * Пичеур авыл җирлеге * Холстовка авыл җирлеге * Шаховское авыл җирлеге * Шомалак авыл җирлеге == Шәхесләр == * [[Сибгатулла Гафуров]] (1888, [[Татар Шомалагы]] ― 1938, [[Казан]]), партия эшлеклесе, сәяси репрессия корбаны. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Тышкы сылтамалар == * [http://pavlovka.ulregion.ru/ Рәсми сайт] {{Сембер өлкәсе}} [[Төркем:Павловка районы|*]] {{ulyan-obl-geo-stub}} 98ky8b8e0uk3u650efzynnn5lmh0t54 0 128429 3524565 3437317 2022-07-24T13:09:36Z Әмир 15082 яңа бүлек исеме өстәү: /* Дин */ wikitext text/x-wiki {{Infobox |name = '''Дим районы''' |bodystyle = |title = Дим районы |titlestyle = |image = [[Файл:Location of Ufa 02.svg|300px]] |imagestyle = |caption = |captionstyle = |headerstyle = background:#A3EEA3; |labelstyle = background:#A3EEA3; |datastyle = |header1 = |label1 = Ил |data1 = [[Русия]] |header2 = |label2 = Статус |data2 = Шәһәр районы |header3 = |label3 = Керү |data3 = [[Уфа]] |header4 = |label4 = Барлыкка килү датасы |data4 = [[1944 ел]] |header5 = |label5 = Халык ([[2010 ел|2010]]) |data5 = 64 306 кеше<ref>http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/perepis2010/svod.xls</ref> |header6 = |label6 = Мәйдан |data6 = [[56]] [[км²]] |belowstyle = background:#A3EEA3; |below = }} '''Дим районы''' ({{lang-ru|Дёмский район Уфы}}, {{lang-ba|Өфөнөң Дим районы}}) — [[Уфа]] шәһәре районнарының берсе. Район [[1944 ел]]да нигезләнгән. Халык саны — 64 306 кеше (2010). == Дин == ;[[Ислам]] * Район мәчете (''Мусоргский ур., 48'') * [[Мәдинә (мәчет, Дим районы, Уфа)|Мәдинә мәчете]] (''Гатчина ур,, 1'') <gallery> File:Madina (mosque, Ufa).jpg|thumb|[[Мәдинә (мәчет, Дим районы, Уфа)|Мәдинә мәчете]] </gallery> == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == * [http://www.ufacity.info/district/2472/index.php Страница района на сайте Администрации Уфы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160308064215/http://ufacity.info/district/2472/index.php |date=2016-03-08 }} {{Уфа районнары}} {{stub-meta}} [[Төркем:Уфа районнары]] 1uf5qptgc4tlvmru0cvj14xpprl1lrh 14 164050 3524602 2036040 2022-07-24T18:06:02Z 178.70.234.131 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Rivers of Adygea}} [[Төркем:Русия елгалары]] [[Төркем:Адыгея географиясе]] b7fgyipo0b4jeaynh4si73hz6tbtthn 14 164055 3524603 2036099 2022-07-24T18:06:24Z 178.70.234.131 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Rivers of Chechnya}} [[Төркем:Русия елгалары]] [[Төркем:Чечня географиясе]] ndkv05gqs2lkrx1me1s711ju9342g32 0 174553 3524599 3510742 2022-07-24T18:00:03Z Әмир 15082 мәгълүмат өстәү wikitext text/x-wiki '''Гафуров''' — фамилия. [[Гарәп теле]]ннән кергән «Гафур» («''ярлыкаучы''») исеменнән ясалган<ref>[http://matbugat.ru/enc/g-tatarskie-imena-na-bukvu-g-2630/ Татар исемнәре һәм аларның мәгънәләре]</ref>. ''[[Татар]]ча [[Википедия]]дә әлеге фамилияне кулланып ясалган түбәндәге мәкаләләр урнаштырылган:'' * [[Бабаҗан Гафуров]] (1904-1977), таҗик тарихчысы һәм дәүләт эшлеклесе. * [[Галиәсгар Гафуров]] (''Галиәсгар Чыгътай'', 1867-1942), язучы, журналист. * [[Ибраһим Гафуров]] ** [[Ибраһим Гафуров (1910)|Ибраһим Гафуров]] (1910—1972), драма актеры, ТАССР халык артисты ([[1970]]). ** [[Ибраһим Гафуров (1937)|Ибраһим Гафуров]] (1937), үзбәк язучысы. * [[Илшат Гафуров]] (01.08.1961), КФУ ректоры (?―2021). * [[Марсель Гафуров]] (1933-2013), язучы, тәрҗемәче. * [[Мәҗит Гафури|Мәҗит Гафури (Гафуров)]] (1880-1934), язучы. * [[Сибгатулла Гафуров]] (1888―1938), партия эшлеклесе, сәяси репрессия корбаны. ---- * [[Гөлчирә Гафурова]] (1901-1967), журналист, [[«Азат хатын» журналы]]на нигез салуда катнашучы. [[Сибгатулла Гафуров|С. С. Гафуровның]] хатыны. * [[Зөһрә Гафурова]] (1940), медицина фәннәре докторы (1997), профессор (1997). == Топонимнар == * [[Гафуров (Карамалы-Вәлит)|Гафуров]] (Карамалы-Вәлит) — БР [[Туймазы районы]]ндагы авыл. == <small>Искәрмәләр</small> == {{искәрмәләр}} {{күп мәгънәле}} [[Төркем:Фамилияләр]] [[Төркем:Топонимнар]] h2dx0vf777s7xmpetabx32g3955toec 0 183770 3524562 3170362 2022-07-24T13:03:03Z Frhdkazan 3171 1888 wikitext text/x-wiki {{Шәхес | исем = Казанфар Мусабәков<br>Qəzənfər Musabəyov | рәсем =Газанфар Мусабеков.png | рәсем_зурлыгы = 250px | alt = <!--рәсемгә курсорны куйганда чыга торган язу--> | рәсем язуы = | тулы исем = | һөнәр = | туу датасы = | туу җире = | гражданлык = | милләт = | үлем датасы = | үлем җире = | әти = | әни = | ир = | хатын = | балалар = | бүләк һәм премияләр = {{Хезмәт Кызыл Байрагы ордены}}|сурәт=}} '''Казанфар Мусабәков''' ({{lang-az|Qəzənfər Musabəyov}}; {{СС2|26|июль|1888|14}}, Пирәбәдил, [[Бакы губернасы]], [[Рәсәй империясе]]<ref>([[Азәрбайҗан]])</ref>—{{Үлем датасы|9|2|1938}}, [[Мәскәү]], [[СССР|ССРБ]]) — инкыйлабчы, азәри совет дәүләт эшлеклесе. <br/>БК(б)Ф [[Әстерхан губернасы|Әстерхан]] губерна комитеты мөселман секциясе рәисе (1918-1920), АзССР игенчелек, аннары сәүдә һәм сәнәгать, азык-төлек халык комиссары (1920-1922), АзССР Халык комиссарлары шурасы рәисе (1922-1928), ССРБ ҮБК рәисе (1925-1937), АзССР Үзәк башкарма комитеты рәисе (1929-1931), ЗСФСР ҮБК рәисе (1931-1932), ЗСФСР халык комиссарлары рәисе (1931-1937). [[БК(б)Ф ҮК]] әгъзалыгына нәмзәт (1931-1937). == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} {{АзССР җитәкчеләре}} [[Төркем:ССРБ ҮБК рәисләре]] [[Төркем:Азәрбайҗан революционерлары]] [[Төркем:Сталин репрессияләре корбаннары]] t4pi72tr4jphfcctw7rgdpr5tbjztfi 0 200310 3524615 2360557 2022-07-25T09:30:23Z Рифат Сәлах 9053 Татарда ал төс ул розовый була. Урысча алый, татарча кызыл. wikitext text/x-wiki {{Төс карточкасы|title=Маҗента (Magenta, RGB) / <br/>Фуксия (Fuchsia, HTML)|textcolor=white |hex=FF00FF |r=255|g= 0|b=255 |c= 0|m=100|y= 0|k= 0 |h=300|s=100|v=100 }} {{color swatch|#FF00FF|Маҗента (<tt>#FF00FF</tt>)|right}} {{Төс карточкасы|title=Маҗента (CMYK, буяу маҗентасы)|textcolor=white | hex= FF0090 | r=255|g= 0|b=144 | c= 0|m=100|y= 44|k= 0 | h=326|s=100|v=100 }} {{Төс карточкасы|title=Маҗента (баштагы, 1860)|textcolor=white | hex= CA1F7B | r=202|g= 31|b=123 | c= 0|m= 90|y= 31|k= 21 | h=326|s= 90|v= 79 }} '''Маҗента''' ({{lang-en|magenta}}, {{lang-ru|маджента}}) — [[кызыл төс|кызгылт]] [[миләүшә төсе|миләүшә]] [[төс]], ал төс. [[RGB]] төсләр моделендә маҗента икенчел төс булып тора. RGB төсләр түгәрәгендә маҗента [[гөлчәчәк төсе|гөлчәчәк]] ({{lang-en|rose}}) һәм [[миләүшә төсе|миләүшә]] ({{lang-en|violet}}) арасында, [[кызыл]] һәм [[зәңгәр]] уртасында урнаша. == Шулай ук кара == {| border=1 !RGB төсе!!Сурәт |- |[[Гөлчәчәк төсе|Гөлчәчәк]] |bgcolor="#FF007F"|&nbsp; |- |'''Маҗента''' |bgcolor="#FF00FF"|&nbsp; |- |[[Миләүшә төсе|Миләүшә]] |bgcolor="#7F00FF"|&nbsp; |- !RYB төсе!!Сурәт |- |[[Кызыл төс|Кызыл]] |bgcolor="#FF0000"|&nbsp; |- |[[Кызыл-шәмәхә төс|Кызыл-шәмәхә]] |bgcolor="#C71585"|&nbsp; |- |[[Шәмәхә төс|Шәмәхә]] |bgcolor="#800080"|&nbsp; |- |} {{Төсләр}} [[Төркем:Төс]] l1m409j3hhgbdyy467brgmnczaqvj5v 0 208949 3524592 3524191 2022-07-24T16:52:42Z CommonsDelinker 176 Removing [[:c:File:Humberto_De_La_Calle.jpg|Humberto_De_La_Calle.jpg]], it has been deleted from Commons by [[:c:User:Túrelio|Túrelio]] because: [[:c:COM:L|Copyright violation]]: The cited source ([https://www.elespectador.com El Espectador]) do not use C wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Колумбия президентын сайлаулар''' ({{lang-es| Elecciones presidenciales de Colombia de 2018}}) — [[2018 ел]]ның [[27 май|27 маенда]] (1нче тур) һәм [[17 июнь|17 июнендә]] (2нче тур) уза. Беренче турда бер кандидат та 50% тавыш җыймагач, [[2018 ел]]ның [[17 июнь|17 июнендә]] иң күп тавыш җыйган ике кандидат арасында икенче тур үткәрелә. Икенче турда Колумбиянең демократик үзәге кандидаты [[Иван Дуке Маркес]] көндәше Густаво Петроны 53, 97 % : 41. 81 % тавыш җыеп, җиңә. == Президентлыкка кандидатлар == Конституция нигезендә, Колумбия президенты гомумхалык яшерен туры сайлау юлы белән сайлана һәм тагын бер срокка сайлана ала, бер тапкырдан да артык (өченче срокка) яңадан сайлана алмый. Беренче турда бер кандидат та 50% тавыш җыймаса, 1нче турда иң күп тавыш җыйган ике кандидат арасында икенче тур үткәрелә. <center> {| class="wikitable" style="font-size:90%; text-align:center;" |- ! colspan=6 | Сайлау бюллетененә кертү өчен президентлыкка кандидатларның рәсми исемлеге |- | '''1''' | '''2''' | '''3''' | '''4''' | '''5''' | '''6''' |- | [[File:Sergio Fajardo (cropped).jpg|150x150px]] | | | [[File:Ivan Duque 2018 (cropped).jpg|150x150px]] | [[File: GERMANVARGAS (cropped).JPG|150x150px]] |- | '''[[Серхио Фахардо]]''' | '''[[Умберто де ла Калье]]''' | '''[[Густаво Петро]]''' | '''[[Иван Дуке Маркес]]''' | '''[[Херман Варгас Льерас]]''' | '''[[Хорхе Антонио Трухильо]]''' |- | Колумбия коалициясе | Колумбия либераль фиркасе / Асаба халыклар социаль альянсы | Кешелекле Колумбия / Әхлаклылык исемлеге | Колумбия демократик үзәге / Колумбия өчен зур альянс | Варгас Льерас командасы | Без барыбыз да Колумбия |- ! colspan=4 | |- |} </center> == Нәтиҗәләр == {| class=wikitable style=text-align:right ! colspan=2 rowspan=2|Кандидат !rowspan=2|Фирка / Коалиция !colspan=2|1нче тур !colspan=2|2нче тур |- !Тавышлар !% !Тавышлар !% |- |style=background:#00B5FE| |align=left|[[Иван Дуке Маркес]]||align=left|Колумбия демократик үзәге / Колумбия өчен зур альянс ||7 569 693||39,14||10 373 080||53,98 |- |style=background:#72248D| |align=left|[[Густаво Петро]]||align=left|Кешелекле Колумбия / Әхлаклылык исемлеге||4 851 254||25,09||8 034 189||41,81 |- |style=background:#A0BE00| |align=left|[[Серхио Фахардо]]||align=left|Колумбия коалициясе||4 589 696||23,73||colspan=2 rowspan=6| |- |style=background:#0000CD| |align=left|[[Херман Варгас Льерас]]||align=left|Варгас Льерас командасы||1 407 840||7,28 |- |style=background:#AF0E0E| |align=left|Умберто де ла Калье||align=left|[[Колумбия либераль фиркасе|PLC]]–ASI||399 180||2,06 |- |style=background:#F4C914| |align=left|Хорхе Антонио Трухильо||align=left|Без барыбыз да Колумбия||75 614||0,39 |- |style=background:#795548| |align=left|''Promotores Voto En Blanco''||align=left|Party of Ethnic Reclamation "PRE"||60 312||0,31 |- |style=background:#EB6109| |align=left|Viviane Morales Hoyos||align=left|[[:es:Partido Somos Región Colombia|Somos Región Colombia]]||41 458||0,21 |- |colspan=3 align=left|Буш бюллетеньнәр||341 087||1,76||808 104||4,21 |- |colspan=3 align=left|Яраксыз бюллетеньнәр||300 080||–||295 499||– |- |colspan=3 align=left|'''Барлыгы'''||'''19 336 134'''||'''100'''||'''19 510 684'''||'''100''' |- |colspan=3 align=left| Исәпкә алынган сайлаучылар / Килү||36 227 267||53,37||36 783 940||53,02 |- |colspan=7 align=left|Чыганак: [http://www.eltiempo.com/election-module/pres_portafolio/index.html El Tiempo] [https://presidente2018.registraduria.gov.co/resultados/html/resultados.html Government] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180528015947/https://presidente2018.registraduria.gov.co/resultados/html/resultados.html |date=2018-05-28 }} |} == Сылтамалар == * [https://www.as-coa.org/articles/explainer-colombias-2018-elections Colombia's 2018 Elections] * [http://ru.euronews.com/2018/06/18/ru-colombia-gme-news Итоги президентских выборов в Колумбии.] euronews.com, 18.06.2018 == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> [[Төркем:2018 ел сайлаулары]] [[Төркем:Колумбия тарихы]] dzveexfbirkvkbwnaw71bbr5guqmxrs 0 233687 3524610 3439368 2022-07-25T06:14:21Z 46.183.185.18 wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Тормоз''' - [[транспорт]] [[хәрәкәт]]ен туктату, тоткарлау җайланмасы. Тормоз ярдәмендә тәгәрмәчнең хәрәкәтен туктату.<ref>[https://truckbuszone.com/blog/otkazali-tormoza-5-variantov-ostanovit-avtomobil Прокачивание тормозной системасын]</ref><ref>[https://aleto.ua/art/prokachka-tormozov/ Тормоз системасын урнаштыру]</ref> Беренче тормоз системалары җигүле транспортта да кулланылган. Ат чагыштырмача зур тизлек белән йөртүне куа һәм үзе дә аның тукталышын үти алмый. Беренче механизмнары тормозили үзе көпчәкләре ярдәмендә кул рычаг яки системасы рычагов. Агач колодка, кайчагында-белән обитой тире өслеге прижималась турыдан-туры ободе көпчәкләре, аны затормаживая. Сырлы һава торышында бу аз нәтиҗәле булды, өстәвенә, резин пневматик шиналар таралуга, тәгәрмәчне шул рәвешле тоткарлау мөмкин түгел иде, чөнки тормозлауның нәтиҗәлелеге түбән булыр иде, ә колодка белән элемтәгә керү резинасы бик тиз югалыр иде. Колодочный тормоз талпан тибындагы велосипедта Шул вакыттан бирле тормоз механизмы җитди эволюция кичергән. Иң зур үсеш эшләү тормозных системаларын барлыкка килү белән автомобиль. ==Аңлатма== Грек сүзе булу шикле,<ref>Дмитриев ("Лексикогр. сб.", 3, 1958, стр. 45)</ref> төрки телләрдән turmaz "тормас"; шулай ук арба көпчәге тубырчыгы дигән мәгънәгә туры килә. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} [[Төркем:Автомобиль]] [[Төркем:Тормоз]] nhi0v6niq0pfvq2h5genbnwtpxp9lzx 14 258530 3524593 3522787 2022-07-24T17:43:39Z 31.200.12.242 wikitext text/x-wiki [[Төркем:Азәрбайҗан шәһәрләре буенча университетлар]] [[Төркем:Бакы югары уку йортлары|Университетлар]] 11wrsxxqi8qcwred8ers38chir4m69h 4 258879 3524612 3524214 2022-07-25T07:57:47Z AAkhmedova (WMF) 39696 wikitext text/x-wiki {{Index box}} {| cellspacing="3" width="100%" |- |style="padding-right: 1em; margin-bottom: 0.5em; border: #99B3FF solid 1px"| {{Википедия:Форум/Башлык}} |{{Userbox |id = [[Рәсем:Replacement filing cabinet.svg|40px|none|Архив]] |border-c = #aaaaaa |info-c = #f9f9f9 |info = '''[[Википедия:Яңалыклар форумы/Архив|Архив]]''' }} {{Кнопка|Яңа тема башлар өчен, монда басыгыз</br>Press here to start a new topic</br>Нажмите сюда, чтобы начать новую тему|url=https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Википедия:Яңалыклар_форумы&action=edit&section=new|class=mw-ui-constructive}} |} [[Төркем:Википедия:Форум]] {{TOC right}} == 2021 Республика көне Вики-бәйгесе == Хәерле көн, хөрмәтле коллегалар! Сезгә зур яңалыгыбыз бар: "[[Сәләт (яшьләр оешмасы)|Сәләт]]" оешмасы Татарстан республикасы хакимияте белән берлектә Республика көненә багышланган яңа бәйге оештырмакчы була. Форматы мәкаләләр язу марафоны булыр дип көтәбез. Бәйге турында тулырак бәйге битен булдыргач укырга мөмкин булачак. -- {{u|Хабиль Сәхәбиев}} ([[Кулланучы бәхәсе:Хабиль Сәхәбиев|бәхәс]]) 17 авг 2021, 18:14 ''Җәмгыять үзәгенә урнаштырылган [https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F%3A%D2%96%D3%99%D0%BC%D0%B3%D1%8B%D1%8F%D1%82%D1%8C_%D2%AF%D0%B7%D3%99%D0%B3%D0%B5&type=revision&diff=3115403&oldid=3065511 оригиналы]'' :{{u|Хабиль Сәхәбиев}}, Татарча Википедиянең гамәлдәге [[Википедия:Бәйге оештыру кагыйдәләре]]н истә тотып эшләвегезгә ышанабыз. Ихтирам белән, --[[Кулланучы:Frhdkazan|frhdkazan]] ([[Кулланучы бәхәсе:Frhdkazan|бәхәс]]) 17 авг 2021, 17:10 (UTC) ::'''[[Википедия:Бәйгеләр/Татар җирләре җәмгыяте/2021|Татар җирләре җәмгыяте 2021]]''' бәйгесе өчен [[wmru:Умный регион/Многоязычие/Татарский/Устройство татарских земель|рус телле положение]] әзерләдем, {{u|Фәрһад}} белән {{u|Ilnur efende}}ләр белән килештерүгә, бу проект турында [[wmru:User:Drbug|Владимир Медейко]] белән сөйләштем. Идеологиясе үткән елгы [[Википедия:Энциклопедик үзәк|Энциклопедик үзәккә]] охшаш булуы, бар кешегә ачык булуы һәм тәртипле оештырылуы аркасында хуплады. Быелгысына призлар буларак [[Татарстан Республикасы Президенты каршындагы татар телен саклау һәм үстерү мәсьәләләре комиссиясе|Тат.Комиссия]] җитәкчесе [[Марат Әхмәтов (1954)|Марат Әхмәтов]] ярдәмендә ВМРУга [[Википедия:Бәйгеләр/Минем Татарстан|Минем Татарстан]] һәм [[Википедия:Бәйгеләр/Татар 4.0/2021|Татар 4.0 - 2021]] оештыру өчен тапшырылган фондның җиңүчеләргә вакытында таратыла алмаган акчаларны кулланырга килештек. Ягъни төп спонсорларыбыз буларак {{u|Әмир}} әфәнде һәм кайбер башкалар булып чыга. Сертификат-дипломнар проектын әзерләрмен, Татарстан Фәннәр Академиясенең [[Татар энциклопедиясе һәм төбәкне өйрәнү институты|Татар энциклопедия]] һәм [[Шиһабетдин Мәрҗани исемендәге Тарих институты|тарих институтларына]] бергәләп бирү тәкъдиме белән чыгармын. --[[Кулланучы:Frhdkazan|frhdkazan]] ([[Кулланучы бәхәсе:Frhdkazan|бәхәс]]) 28 авг 2021, 19:40 (UTC) ::{{u|Хабиль Сәхәбиев}} һәм {{u|Тимерхан}}, шулай ук барыбыз өчен бу яхшы хәбәр! Бәйгене ВМРУ исеменнән оештыра алабыз икән, бар [[Википедия:Бәйге оештыру кагыйдәләре|җирле килештерү чараларны]] үтмичә 31 август көнне үк башлап була.--[[Кулланучы:Frhdkazan|frhdkazan]] ([[Кулланучы бәхәсе:Frhdkazan|бәхәс]]) 28 авг 2021, 19:55 (UTC) == Июнь-июль-август яңалыклары == [[Файл:Wiki4Tatarstan-Knowledge-RU.pdf|thumb|[[:ru:n:Татарский регулятор и Википедия: сотрудничество во благо языка|Хисап]]]] {{seealso|ВП:Яңалыклар форумы|ВП:Безнең турында матбугатта|m:Wikimedia Community of Tatar language User Group/Plans/2019-2020}} * 21.08.2021 Икенче Төрки Вики-конференция онлайн килеш узды, Zoom-конференциягә катнашучылар өчен синхрон рәвештә рус теленә тәрҗемә ителде. * 13-17.08.2021 [[:wmania:Wikimania/ru|Викимания 2021 Онлайн]] узды, Zoom-конференциягә катнашучылар өчен синхрон рәвештә рус теленә тәрҗемә ителде. * 13.08.2021 [[Татмедиа]] җитәкчесе [[Шамил Садыйков]] белән холдинг ММЧлары сайтларын [[Creative Commons лицензияләре|Creative Commons ирекле лицензияләргә]] күчерү, хезмәткәрләрне Вики-мөмкинлекләре белән таныштыру, ТатВики бәйгеләренә спонсорлык, һәм башка мәсьәләләр турында сөйләшенде. * 25.07.2021 UTC 12:00 / МСК 15:00дә [[m:Wikimedia_Languages_of_Russia_Community_User_Group|Россия халыклары телләрендә язучы Викимедиа җәмгыятенең]] тәҗрибә уртаклашу һәм киңәшләшүгә юнәлгән [[m:Wikimedia_Languages_of_Russia_Community_User_Group/Meetings/ru#2021.01.10|киләсе айлык видео-очрашу]] үтте. * 1.07.2021 [[Татарстан Республикасы Фәннәр академиясе]] [[Тел, әдәбият һәм сәнгать институты]] җитәкчелеге чакыруы буенча Татарча Википедия җәмгыяте белән ихтимал хезмәттәшлек юнәлешләре турында '''[[:ru:n:Татарский регулятор и Википедия: сотрудничество во благо языка|очрашу-аралашу]]''' узды. * 27.06.2020 UTC 12:00 / МСК 15:00дә [[m:Wikimedia_Languages_of_Russia_Community_User_Group|Россия халыклары телләрендә язучы Викимедиа җәмгыятенең]] тәҗрибә уртаклашу һәм киңәшләшүгә юнәлгән [[m:Wikimedia_Languages_of_Russia_Community_User_Group/Meetings/ru#2021.06.27|айлык видео-очрашуы узды]]. [[Файл:RU Arctic Knot 2021 Sustainability of underrepresented language Wikipedias Russia update.pdf|thumb|[[m:Arctic Knot Conference 2021/Submissions/Sustainability of underrepresented language wikis: DEATH NO VALUE/tt|Тезислар]] {{*}} Чыгышның [[:Файл:2021ArcticKnot-Wiki-Sustainability-RussiaCommunity.webm|видеоязмасы]], 16 мин. {{ref-en}} {{*}} [[:ru:n:От кельтов в Арктику: многоязычие Викимедиа встречали саамский парламентарий и норвежский министр|Чарадан хисап]] {{ref-ru}}]] * 24-25.06.2021 Татар викимедиачылары «Арктик төен 2021» Викимедиа күптеллелек конференциясендә [[:ru:n:От кельтов в Арктику: многоязычие Викимедиа встречали саамский парламентарий и норвежский министр|бар россияле викимедистлар исеменнән чыгыш ясады]]. * 22.06.2021 Татар викимедиачылары [[Казан (Идел буе) федераль университеты]] Л. Н. Толстой ис. филология һәм мәдәниятара багланышлар институты һәм Габдулла Тукай исемендәге Милли мәдәният һәм мәгариф югары мәктәбе җитәкчелеге белән онлайн-очрашуда катнашты, нәтиҗәдә [[wmru:Умный регион/Татарстан/Партнёры/ВШНКОГТ ИФМК КФУ|хезмәттәшлек концепциясе]] барлыкка килде, халыкара Викимедиа җәмгыяте белән консультацияләр нигезендә аның [[wmru:Умный регион/Татарстан/Партнёры/ВШНКОГТ ИФМК КФУ/ТатВики|практик тәртип нигезләре]] килешенде. == УКП - Обзор проекта руководства по обеспечению правоприменения == Привет, [[:m:Universal Code of Conduct/Drafting committee#Phase 2|Редакционный Комитет 2-го этапа Универсального Кодекса Поведения]] хочет получить мнения [[:m:Universal Code of Conduct/Enforcement draft guidelines review/ru|по проекту руководства по обеспечения правоприменения]] [[:m:Universal Code of Conduct|Универсального Кодекса Поведения]] (УКП). Период обзора начнется 17 августа 2021 года. Сообщество и сотрудники Фонда сотрудничали в разработке проекта этого руководства на основе [[:m:Universal Code of Conduct/Discussions|консультаций, обсуждений и исследований]]. Это руководство не является окончательным, но вы можете помочь продвинуть его вперед. Предоставьте отзывы и комментарии по руководству до 17 октября 2021 года. Комитет будет пересматривать руководство на основе вклада от сообщества. Каждый может поделиться комментариями на разных местах. Посредники приветствуют комментарии на любом языке [[:m:Talk:Universal Code of Conduct/Enforcement draft guidelines review|на странице обсуждения проекта]] или по электронной почте. Комментариями также можете поделиться на страницах обсуждений переводов, в ходе локальных дискуссий или во время круглых столов и во время встреч. Запланированы прямые обсуждения проекта руководтсва по обеспечения правоприменения УКП: * [[:m:Universal Code of Conduct/2021 consultations/Roundtable discussions#Conversation hours|Во время встреч]] - 24 августа, 31 августа, 7 сентября @ 03:00 UTC & 14:00 UTC * [[:m:Universal Code of Conduct/2021 consultations/Roundtable discussions|Во время круглых столов]] - 18 сентября @ 03:00 UTC & 15:00 UTC Группа посредников, поддерживающая этот период обзора руководства, надеется охватить больше сообществ. Важно иметь общее понимание ситуации. Если вы не можете найти встречу в вашем сообществе, пожалуйста, организуйте обсуждение сами. Посредники могут помочь вам в организации встречи. Все обсуждения будут обобщаться и будут представлены редакционному комитету, каждые две недели. Сводки будут опубликованы [[:m:Universal Code of Conduct/Drafting committee/Digests|здесь]]. Пожалуйста, дайте мне знать, если у вас возникнут какие-либо вопросы. --[[Кулланучы:Mehman (WMF)|Mehman (WMF)]] ([[Кулланучы бәхәсе:Mehman (WMF)|бәхәс]]) 23 авг 2021, 14:14 (UTC) == Голосование на выборах Совета Попечителей 2021 года началось == [[:m:Wikimedia Foundation elections/2021/Voting/ru|Голосование на выборах Совета Попечителей 2021 года началось]]. Кандидатам от сообществ было предложено представить свою кандидатуру. После трехнедельного приема заявок от кандидатов, на выборах 2021 года [[:m:Wikimedia Foundation elections/2021/Candidates#Candidate%20Table|участвуют 19 кандидатов]]. [[:m:Wikimedia Foundation Board of Trustees|Совет Попечителей Фонда Викимедиа]] осуществляет надзор за работой Фонда Викимедиа. Совет хочет повысить свою компетентность и разнообразие, как команды. Они поделились [[:m:Wikimedia Foundation elections/2021/Candidates#Skills|теми областями]], которых им в настоящее время не хватает, и надеются найти их у новых попечителей. Движение Викимедиа имеет возможность проголосовать за попечителей от сообществ и организаций Викимедиа. Проголосовав, вы поможете определить тех лиц, которые обладают теми качествами, которые необходимы для наилучшего удовлетворения потребностей всего движения в течение следующих нескольких лет. Ожидается, что Совет выберет четырех кандидатов, которые набрали больше всего голов в качестве попечителей. Срок начнется в сентябре этого года и продлится три года. Узнайте больше о Совете Попечителей с помощью [[Commons:File:Wikimedia_Foundation_Board_of_Trustees.webm|этого видео]]. Голосуйте с сегодняшнего дня до 31 августа. Ниже приведена некоторая полезная информация о выборах. ;Узнайте больше о кандидатах Кандидаты со всего движения представили [[:m:Wikimedia Foundation elections/2021#Candidate%20Table|свои кандидатуры]]. Узнайте о каждом кандидате, чтобы проголосовать зная их. Сообщество задало [[:m:Wikimedia Foundation elections/2021/Candidates/CandidateQ&A|кандидатам вопросы]], на которые они должны были ответить во время предвыборной кампании. Кандидаты ответили на список вопросов сообщества, собранных [[:m:Wikimedia Foundation elections committee|Избирательной Комиссией]] на Мета-Вики. ;Голосуй Процесс голосования на выборах в Совет Попечителей 2021 года начнется 18 августа и завершится 31 августа 2021 года. Избирательный Комиссия выбрала для голосования систему [[:ru:Система единого передаваемого голоса|единого передаваемого голоса]]. Узнайте больше о [[:m:Wikimedia Foundation elections/2021/Voting#Voting_eligibility|требованиях для голосования]], о том, [[:m:Wikimedia Foundation elections/2021/Voting|как голосовать]] и ознакомьтесь с [[:m:Wikimedia Foundation elections/2021/Voting#Voting_FAQ|ЧаВо]]. Пожалуйста, помогите нам в выборе тех людей, которые наилучшим образом соответствуют потребностям всего движения в настоящее время. Всего наилучшего, Избирательная Комиссия. --[[Кулланучы:Mehman (WMF)|Mehman (WMF)]] ([[Кулланучы бәхәсе:Mehman (WMF)|бәхәс]]) 23 авг 2021, 14:14 (UTC) == The 2022 Community Wishlist Survey will happen in January == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> Hello everyone, We hope all of you are as well and safe as possible during these trying times! We wanted to share some news about a change to the Community Wishlist Survey 2022. We would like to hear your opinions as well. Summary: <div style="font-style:italic;"> We will be running the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey|Community Wishlist Survey]] 2022 in January 2022. We need more time to work on the 2021 wishes. We also need time to prepare some changes to the Wishlist 2022. In the meantime, you can use a [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Sandbox|dedicated sandbox to leave early ideas for the 2022 wishes]]. </div> === Proposing and wish-fulfillment will happen during the same year === In the past, the [[m:Special:MyLanguage/Community Tech|Community Tech]] team has run the Community Wishlist Survey for the following year in November of the prior year. For example, we ran the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021|Wishlist for 2021]] in November 2020. That worked well a few years ago. At that time, we used to start working on the Wishlist soon after the results of the voting were published. However, in 2021, there was a delay between the voting and the time when we could start working on the new wishes. Until July 2021, we were working on wishes from the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2020|Wishlist for 2020]]. We hope having the Wishlist 2022 in January 2022 will be more intuitive. This will also give us time to fulfill more wishes from the 2021 Wishlist. === Encouraging wider participation from historically excluded communities === We are thinking how to make the Wishlist easier to participate in. We want to support more translations, and encourage under-resourced communities to be more active. We would like to have some time to make these changes. === A new space to talk to us about priorities and wishes not granted yet === We will have gone 365 days without a Wishlist. We encourage you to approach us. We hope to hear from you in the [[m:Special:MyLanguage/Talk:Community Wishlist Survey|talk page]], but we also hope to see you at our bi-monthly Talk to Us meetings! These will be hosted at two different times friendly to time zones around the globe. We will begin our first meeting '''September 15th at 23:00 UTC'''. More details about the agenda and format coming soon! === Brainstorm and draft proposals before the proposal phase === If you have early ideas for wishes, you can use the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Sandbox|new Community Wishlist Survey sandbox]]. This way, you will not forget about these before January 2022. You will be able to come back and refine your ideas. Remember, edits in the sandbox don't count as wishes! === Feedback === * What should we do to improve the Wishlist pages? * How would you like to use our new [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Sandbox|sandbox?]] * What, if any, risks do you foresee in our decision to change the date of the Wishlist 2022? * What will help more people participate in the Wishlist 2022? Answer on the [[m:Special:MyLanguage/Talk:Community Wishlist Survey|talk page]] (in any language you prefer) or at our Talk to Us meetings. </div> [[user:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[user talk:SGrabarczuk (WMF)|talk]]) 7 сен 2021, 00:23 (UTC) <!-- Сообщение отправил Участник:SGrabarczuk (WMF)@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=21980442 --> == Call for Candidates for the Movement Charter Drafting Committee ending 14 September 2021 == <div lang="ru" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content"/>Стратегия Движения объявляет [[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee|прием заявок от кандидатов в Редакционный Комитет Устава Движения]]. Прием заявок начнется 2 августа 2021 года и продлится до 14 сентября 2021 года. Есть ожидание, что Комитет будет представлять [[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Diversity_and_Expertise_Matrices|разнообразие всего Движении]]. Разнообразие включает в себя пол, язык, географию и опыт. Это включает участие в проектах, организациях Викимедиа и в Фонде Викимедиа. Свободное владение английским не требуется для того, чтобы стать членом комитета. При необходимости, будет предоставлена поддержка письменного и устного перевода. Участники получат компенсацию расходов на участие. Это составляет 100 долларов США раз в каждые два месяца. Мы ищем людей, которые обладают некоторыми из следующих [[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee#Role_Requirements|навыков]]: * Навыки коллективной работы и писания. (продемонстрированный опыт - это плюс) * Готовность находить компромиссы. * Сосредоточенность на инклюзивность и разнообразие. * Обладание знаниями консультаций с сообществом. * Опыт межкультурного общения. * Опыт управления или организационной работы в некоммерческих организациях или сообществах. * Опыт ведения переговоров с различными сторонами. Ожидается, что Комитет начнет работу 15 человеком. Если будет 20 или более кандидатов, будет проведен смешанный процесс выборов и отбора. Если кандидатов будет 19 или меньше, то будет процесс отбора без выборов. Поможете ли вы Викимедии в этой роли? Представьте свою кандидатуру, [[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee#Candidate_Statements|здесь]]. Пожалуйста, свяжитесь с нами по адресу strategy2030[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org с вопросами.<section end="announcement-content"/> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 10 сен 2021, 17:02 (UTC) <!-- Сообщение отправил Участник:Xeno (WMF)@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Xeno_(WMF)/Delivery/Wikipedia&oldid=22002240 --> == Круглой стол об УКП == Добрый день, Хочу проинформировать вас, что команда посредников по Стратегии Движения и Управления, проводит [[:m:Universal Code of Conduct/2021 consultations/Roundtable discussions|круглый стол]] '''18 сентября 2021 года в 03:00 по UTC и 15:00 по UTC''' для всех, чтобы вместе обсудить, как обеспечить соблюдение правоприменения [[:m:Universal Code of Conduct|Универсального Кодекса Поведения]]. В настоящее время эти встречи являются частью обзора 2-го этапа проекта по [[:m:Universal Code of Conduct/Enforcement draft guidelines review|обеспечению соблюдения правоприменения Универсального Кодекса Поведения (EDGR)]]. Каждая сессия продлится от 90 до 120 минут и будет обеспечено перевод на разные языки. Кроме этого, сессии на конкретных языках можем организовать в зависимости от спроса на это. Членам сообщества рекомендуется зарегистрироваться заранее и добавить тему для обсуждения во время круглого стола. Если вы не можете принять участие на заседании круглого стола, вы можете предоставить комментарии [[:m:Talk:Universal Code of Conduct/Enforcement draft guidelines review|на странице обсуждения проекта обзора]] (на любом языке), а также на страницах обсуждения переводов и в локальных дискуссиях. Для получения дополнительной информации, пожалуйста, посетите [[:m:Universal Code of Conduct/2021 consultations/Roundtable discussions|страницу круглого стола на Мете]]. Спасибо, --[[Кулланучы:Mehman (WMF)|Mehman (WMF)]] ([[Кулланучы бәхәсе:Mehman (WMF)|бәхәс]]) 10 сен 2021, 21:26 (UTC) == Server switch == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> [[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch|Read this message in another language]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Tech%2FServer+switch&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}] The [[foundation:|Wikimedia Foundation]] tests the switch between its first and secondary data centers. This will make sure that Wikipedia and the other Wikimedia wikis can stay online even after a disaster. To make sure everything is working, the Wikimedia Technology department needs to do a planned test. This test will show if they can reliably switch from one data centre to the other. It requires many teams to prepare for the test and to be available to fix any unexpected problems. They will switch all traffic back to the primary data center on '''Tuesday, 14 September 2021'''. Unfortunately, because of some limitations in [[mw:Manual:What is MediaWiki?|MediaWiki]], all editing must stop while the switch is made. We apologize for this disruption, and we are working to minimize it in the future. '''You will be able to read, but not edit, all wikis for a short period of time.''' *You will not be able to edit for up to an hour on Tuesday, 14 September 2021. The test will start at [https://zonestamp.toolforge.org/1631628049 14:00 UTC] (07:00 PDT, 10:00 EDT, 15:00 WEST/BST, 16:00 CEST, 19:30 IST, 23:00 JST, and in New Zealand at 02:00 NZST on Wednesday, 15 September). *If you try to edit or save during these times, you will see an error message. We hope that no edits will be lost during these minutes, but we can't guarantee it. If you see the error message, then please wait until everything is back to normal. Then you should be able to save your edit. But, we recommend that you make a copy of your changes first, just in case. ''Other effects'': *Background jobs will be slower and some may be dropped. Red links might not be updated as quickly as normal. If you create an article that is already linked somewhere else, the link will stay red longer than usual. Some long-running scripts will have to be stopped. * We expect the code deployments to happen as any other week. However, some case-by-case code freezes could punctually happen if the operation require them afterwards. This project may be postponed if necessary. You can [[wikitech:Switch_Datacenter|read the schedule at wikitech.wikimedia.org]]. Any changes will be announced in the schedule. There will be more notifications about this. A banner will be displayed on all wikis 30 minutes before this operation happens. '''Please share this information with your community.'''</div></div> [[user:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[user talk:SGrabarczuk (WMF)|<span class="signature-talk">{{int:Talkpagelinktext}}</span>]]) 11 сен 2021, 00:45 (UTC) <!-- Сообщение отправил Участник:SGrabarczuk (WMF)@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=21980442 --> == Talk to the Community Tech == [[File:Magic Wand Icon 229981 Color Flipped.svg|{{dir|{{pagelang}}|left|right}}|frameless|50px]] [[:m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Updates/2021-09 Talk to Us|Read this message in another language]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Community_Wishlist_Survey/Updates/2021-09_Talk_to_Us&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}] Hello! As we have [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Updates|recently announced]], we, the team working on the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey|Community Wishlist Survey]], would like to invite you to an online meeting with us. It will take place on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20210915T2300 '''September 15th, 23:00 UTC'''] on Zoom, and will last an hour. [https://wikimedia.zoom.us/j/89828615390 '''Click here to join''']. '''Agenda''' * [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/Status report 1#Prioritization Process|How we prioritize the wishes to be granted]] * [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Updates|Why we decided to change the date]] from November 2021 to January 2022 * Update on the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/Warn when linking to disambiguation pages|disambiguation]] and the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/Real Time Preview for Wikitext|real-time preview]] wishes * Questions and answers '''Format''' The meeting will not be recorded or streamed. Notes without attribution will be taken and published on Meta-Wiki. The presentation (first three points in the agenda) will be given in English. We can answer questions asked in English, French, Polish, and Spanish. If you would like to ask questions in advance, add them [[m:Talk:Community Wishlist Survey|on the Community Wishlist Survey talk page]] or send to sgrabarczuk@wikimedia.org. [[m:Special:MyLanguage/User:NRodriguez (WMF)|Natalia Rodriguez]] (the [[m:Special:MyLanguage/Community Tech|Community Tech]] manager) will be hosting this meeting. '''Invitation link''' * [https://wikimedia.zoom.us/j/89828615390 Join online] * Meeting ID: 898 2861 5390 * One tap mobile ** +16465588656,,89828615390# US (New York) ** +16699006833,,89828615390# US (San Jose) * [https://wikimedia.zoom.us/u/kctR45AI8o Dial by your location] See you! [[User:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[User talk:SGrabarczuk (WMF)|<span class="signature-talk">{{int:Talkpagelinktext}}</span>]]) 11 сен 2021, 03:04 (UTC) <!-- Сообщение отправил Участник:SGrabarczuk (WMF)@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=21980442 --> == Выборы в Редакционный Комитет Устава Движения == Привет, Это краткая информация о процессе создания Устава Движения. Прием заявок от кандидатов в Редакционный Комитет завершился 14 сентября, и теперь у нас есть полный список кандидатов. Комитет будет состоять из 15 членов и они будут избраны/отобраны тремя различными путями. Комитет из 15 членов будет избран/отобран [[:m:Movement Charter/Drafting Committee/Set Up Process/ru|в 3 этапа]]: #Процесс выборов кандидатов, где будут голосовать сообщества для избрания 7 членов комитета. #Процесс отбора от организаций (аффилиаций) Викимедиа для отбора 6 членов комитета. #Фонд Викимедиа планирует назначить 2 членов комитета. Выборы, где будут голосовать сообщества состоятся в период с 11 по 24 октября. Другие процессы выборов/отбора будут происходить параллельно, так что все процессы будут завершены к 1 ноябрю. Для полного понятия Устава Движения, роли, а также процесса создания, пожалуйста, ознакомьтесь [[:m:Movement Charter|страницей на Мета-Вики]]. Вы также можете связаться с нами в любое время по Телеграмму или по электронной почте (wikimedia2030@wikimedia.org). Спасибо, --[[Кулланучы:Mehman (WMF)|Mehman (WMF)]] ([[Кулланучы бәхәсе:Mehman (WMF)|бәхәс]]) 21 сен 2021, 22:23 (UTC) == A elongation: The questions for the candidates into Drafting Committee Movement_Charter == Into 2021-09-'''29''' 11:59:59 UTC You can [[:m:Movement Charter/Drafting Committee/Election Compass Statements|suggest the questions]] for the [[:m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates|candidates]] into [[:m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee|Drafting Committee]] [[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter|Movement Charter]]. ✍️ [[Кулланучы:Dušan Kreheľ|Dušan Kreheľ]] ([[Кулланучы бәхәсе:Dušan Kreheľ|бәхәс]]) 27 сен 2021, 18:29 (UTC) == Select You the question statements for candidates of Drafting Committee Movement Charter == Into 2021-10-04 11:59:59 UTC you can select [[:m:Movement Charter/Drafting Committee/Election Compass Statements|question statements]] for the [[:m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates|candidates]] of [[:m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee|Drafting Committee]] [[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter|Movement Charter]]. ✍️ [[Кулланучы:Dušan Kreheľ|Dušan Kreheľ]] ([[Кулланучы бәхәсе:Dušan Kreheľ|бәхәс]]) 30 сен 2021, 01:41 (UTC) == Alumni and Mentors of Russia 2021 == Уважаемые коллеги, пожалуйста выскажите своё мнение по поводу ''[[m:CentralNotice/Request/Alumni and Mentors of Russia 2021|баннерной кампании CentralNotice]]'' для объявления о российском конкурсе статей [[wmru:Конкурсы/Выпускники и наставники России 2021|Конкурсы/Выпускники и наставники России 2021]] (15 сентября - 30 ноября 2021, все IP из России, Википедии, 3 показа в неделю, в течении ноября). Спасибо. [[Кулланучы:JukoFF|JukoFF]] ([[Кулланучы бәхәсе:JukoFF|бәхәс]]) 11 окт 2021, 13:43 (UTC) == Voting for the election for the members for the Movement Charter drafting committee is now open == <div lang="ru" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content"/> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/MCDC Voter Email short 12-10-2021|{{int:otherlanguages}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Movement Charter/Drafting Committee/MCDC Voter Email short 12-10-2021}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]'' Открыто голосование по выборам членов редакционного комитета Устава Движения. В общей сложности 70 викимедийцев со всего мира претендуют на 7 мест в этих выборах. '''Голосование открыто с 12 октября по 24 октября 2021 года.''' Всего в состав комитета войдут 15 человек: 7 членов будут выбраны голосованием онлайн-сообществ, 6 членов будут выбраны филиалами Викимедиа в ходе параллельного процесса, а 2 члена будут назначены Фондом Викимедиа. Планируется собрать комитет к 1 ноября 2021 года. Узнайте о каждом кандидате, чтобы информировать голосование на том языке, который вы предпочитаете: <https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Candidates> Узнайте о Редакционном комитете: <https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee> На этих выборах мы в качестве эксперимента используем приложение для получения рекомендаций по голосованию. Проведите себя через инструмент и вы увидите, какой кандидат ближе всего к вам! Проверьте на <https://mcdc-election-compass.toolforge.org/> Читайте полный текст объявления: <https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Elections> '''Проголосуйте на SecurePoll:''' <https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Elections> С уважением, Команда по стратегии и управлению движением, Фонд Викимедиа <section end="announcement-content"/> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 14 окт 2021, 02:25 (UTC) <!-- Сообщение отправил Участник:Xeno (WMF)@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Xeno_(WMF)/Delivery/Wikipedia&oldid=22185710 --> == Learn how Movement Strategy Implementation Grants can support your Movement Strategy plans == <section begin="announcement-content"/>Movement Strategy Implementation grants now provide more than $2,000 USD to put Movement Strategy plans into action. Find out more about [[:m:Special:MyLanguage/Grants:MSIG/About|Movement Strategy Implementation grants, the criteria, and how to apply]].<section end="annoumcent-content"/> [[User:MNadzikiewicz (WMF)|MNadzikiewicz (WMF)]] ([[User talk:MNadzikiewicz (WMF)#top|talk]]) 13:30, 29 October 2021 (UTC) <!-- Сообщение отправил Участник:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:MNadzikiewicz_(WMF)/Delivery&oldid=22247589 --> == Meet the new Movement Charter Drafting Committee members == <section begin="announcement-content"/> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Elections/Results/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Movement Charter/Drafting Committee/Elections/Results/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' The Movement Charter Drafting Committee election and selection processes are complete. * The [[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Elections/Results|election results have been published]]. 1018 participants voted to elect seven members to the committee: '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Richard_Knipel_(Pharos)|Richard Knipel (Pharos)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Anne_Clin_(Risker)|Anne Clin (Risker)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Alice_Wiegand_(lyzzy)|Alice Wiegand (Lyzzy)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Micha%C5%82_Buczy%C5%84ski_(Aegis_Maelstrom)|Michał Buczyński (Aegis Maelstrom)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Richard_(Nosebagbear)|Richard (Nosebagbear)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Ravan_J_Al-Taie_(Ravan)|Ravan J Al-Taie (Ravan)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Ciell_(Ciell)|Ciell (Ciell)]]'''. * The [[m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Candidates#Affiliate-chosen_members|affiliate process]] has selected six members: '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Anass_Sedrati_(Anass_Sedrati)|Anass Sedrati (Anass Sedrati)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#%C3%89rica_Azzellini_(EricaAzzellini)|Érica Azzellini (EricaAzzellini)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Jamie_Li-Yun_Lin_(Li-Yun_Lin)|Jamie Li-Yun Lin (Li-Yun Lin)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Georges_Fodouop_(Geugeor)|Georges Fodouop (Geugeor)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Manavpreet_Kaur_(Manavpreet_Kaur)|Manavpreet Kaur (Manavpreet Kaur)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Pepe_Flores_(Padaguan)|Pepe Flores (Padaguan)]]'''. * The Wikimedia Foundation has [[m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Candidates#Wikimedia_Foundation-chosen_members|appointed]] two members: '''[[m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Candidates#Runa_Bhattacharjee_(Runab_WMF)|Runa Bhattacharjee (Runab WMF)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Candidates#Jorge_Vargas_(JVargas_(WMF))|Jorge Vargas (JVargas (WMF))]]'''. The committee will convene soon to start its work. The committee can appoint up to three more members to bridge diversity and expertise gaps. If you are interested in engaging with [[m:Special:MyLanguage/Movement Charter|Movement Charter]] drafting process, follow the updates [[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee|on Meta]] and join the [https://t.me/joinchat/U-4hhWtndBjhzmSf Telegram group]. With thanks from the Movement Strategy and Governance team<section end="announcement-content"/> 5 ноя 2021, 15:53 (UTC) <!-- Сообщение отправил Участник:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:MNadzikiewicz_(WMF)/Delivery&oldid=22300322 --> == The volunteer call for Wikimania 2022== [[File:Search icon.svg|left|100px]] <table><tr><th style="vertical-align:top;color:#732121">„Event“:</th><td>[[:m:Special:MyLanguage/Wikimania 2022/Volunteer|<b style="color:#008e00">The volunteer call for Wikimania 2022</b>]]</td></tr> <tr><th style="vertical-align:top;color:#732121">When:</th><td>Until {{Tooltip|2022-01-08 09:59:59|First second of 2021-01-09 AoE minus one second.}} [[:en:Coordinated Universal Time|UTC]] guaranteed.</td></tr> <tr><th style="vertical-align:top;color:#732121">Call positions:</th><td style="font-style:italic">Core organizing team • Program committee • Other roles</td></tr> <tr><th style="vertical-align:top;color:#732121">Links:</th><td>[[:m:Special:MyLanguage/Wikimania 2022/Volunteer|More about this call]] • [[:m:Special:MyLanguage/Wikimania 2022|Wikimania 2022]]</td></tr> </table> ✍️ [[Кулланучы:Dušan Kreheľ|Dušan Kreheľ]] ([[Кулланучы бәхәсе:Dušan Kreheľ|бәхәс]]) 22 дек 2021, 19:04 (UTC) == Upcoming Call for Feedback about the Board of Trustees elections == <div lang="ru" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content /> :''Вы можете найти перевод данного сообщения на другие языки на Мета-вики.'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback:2022 Board of Trustees election/Upcoming Call for Feedback about the Board of Trustees elections|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback:2022 Board of Trustees election/Upcoming Call for Feedback about the Board of Trustees elections}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Совет попечителей готовит приём обратной связи от сообщества по поводу предстоящих выборов в Совет, которые пройдут с 7 января по 10 февраля 2022 года. Несмотря на то, что подробности обратной связи будут уточнены за неделю до начала приёма, мы подтвердили, что будут заданы два нижеприведённых вопроса: * Каким образом можно обеспечить справедливую представленность формирующихся сообществ среди членов Совета? * Какое участие должны принимать кандидаты во время выборов? Дополнительные вопросы могут быть внесены в список. Команда по Стратегии Движения и Управлению хочет дать время членам сообщества и партнёрским организациям рассмотреть и подготовить идеи по подтвержденным вопросам до начала запуска. Мы приносим извинения за то, что на данный момент у нас нет полного списка вопросов. Дополнительно могут быть поставлены два или три вопроса. Наша задача состоит в том, чтобы не перегружать сообщество запросами, но предоставить уведомление и приветствовать обратную связь по этим важным вопросам. '''Хотите ли Вы помочь организовать разговор на местном уровне во время приёма обратной связи?''' Свяжитесь с [[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance|командой по Стратегии Движения и Управлению]] на Meta, в [https://t.me/wmboardgovernancechat Телеграме] или по электронной почте по адресу msg[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org. Если у вас есть вопросы или проблемы, свяжитесь с нами. Команда по Стратегии Движения и Управлению будет минимально задействована до 3 января. Пожалуйста, извините за задержку с ответом в это время. Мы также понимаем, что некоторые члены сообщества и партнёрские организации не работают во время декабрьских праздников. Мы приносим свои извинения, если наше сообщение дошло до Вас, когда Вы были в отпуске. С уважением, Команда по Стратегии Движения и Управлению<section end="announcement-content" /> </div> {{int:thank-you}} [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 27 дек 2021, 17:56 (UTC) <!-- Сообщение отправил Участник:Xeno (WMF)@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/Wikipedia&oldid=22502754 --> == Опрос о пожеланиях сообщества — 2022 == [[File:Community Wishlist Survey Lamp.svg|right|200px]] '''[[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022|Опрос о пожеланиях сообщества — 2022]]''' открыт! Это процесс, в котором сообщества решают, над чем команда [[m:Special:MyLanguage/Community Tech|Community Tech]] должна работать в течение следующего года. Мы рекомендуем всем подавать предложения до истечения крайнего срока '''23 января''', или комментировать другие предложения, чтобы помочь сделать их лучше. The communities will vote on the proposals between 28 января and 11 февраля. Команда технической помощи сообществам сосредоточена на инструментах для опытных редакторов проектов Викимедиа. Вы можете писать предложения на любом языке, и мы переведем их для вас. Мы ждём ваших предложений с благодарностью и нетерпением! [[User:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[User talk:SGrabarczuk (WMF)|talk]]) 10 гый 2022, 18:39 (UTC) <!-- Сообщение отправил Участник:SGrabarczuk (WMF)@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGrabarczuk_(WMF)/sandbox/MM/Ru_fallback&oldid=20689486 --> == Feminism and Folklore 2022 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> {{int:please-translate}} Greetings! You are invited to participate in '''[[:m:Feminism and Folklore 2022|Feminism and Folklore 2022]]''' writing competion. This year Feminism and Folklore will focus on feminism, women biographies and gender-focused topics for the project in league with Wiki Loves Folklore gender gap focus with folk culture theme on Wikipedia. You can help us in enriching the folklore documentation on Wikipedia from your region by creating or improving articles focused on folklore around the world, including, but not limited to folk festivals, folk dances, folk music, women and queer personalities in folklore, folk culture (folk artists, folk dancers, folk singers, folk musicians, folk game athletes, women in mythology, women warriors in folklore, witches and witch hunting, fairy tales and more. You can contribute to new articles or translate from the list of suggested articles [[:m:Feminism and Folklore 2022/List of Articles|here]]. You can also support us in organizing the contest on your local Wikipedia by signing up your community to participate in this project and also translating the [[m:Feminism and Folklore 2022|project page]] and help us spread the word in your native language. Learn more about the contest and prizes from our project page. Feel free to contact us on our [[:m:Talk:Feminism and Folklore 2022|talk page]] or via Email if you need any assistance... Thank you. '''Feminism and Folklore Team''', [[User:Tiven2240|Tiven2240]] --11 гый 2022, 05:49 (UTC) </div> <!-- Сообщение отправил Участник:Tiven2240@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tiven2240/wlf&oldid=22574381 --> == Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open == <div lang="ru" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" />:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open/Short|Вы можете найти перевод данного сообщения на другие языки на Мета-вики.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open/Short|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open/Short}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Приём ваших отзывов: Выборы в Совет попечителей объявлены открытыми и завершатся 7 февраля 2022 года. В настоящем приглашении к приёму обратной связи команда по Стратегии и управлению движением применяет другой подход. Этот подход принимает во внимание отзывы сообщества полученные в 2021 году. Вместо того чтобы выдвигать предложения, этот приём обратной связи состоит из ключевых вопросов полученных от Совета попечителей. Ключевые вопросы были сформулированы на основе отзывов о выборах в Совет попечителей 2021 года. Цель состоит в том, чтобы вдохновить коллективное обсуждение и совместную разработку предложений по этим ключевым вопросам. [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections|Присоединяйтесь к обсуждению]]. С уважением, Команда по Стратегии и управлению движением<section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 15 гый 2022, 01:04 (UTC) <!-- Сообщение отправил Участник:Xeno (WMF)@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/Wikipedia&oldid=22610145 --> == Поговорите с Техническим Сообществом == [[File:Community Wishlist Survey Lamp.svg|150px|right]] {{int:Hello}} Как было [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey|недавно объявлено]], мы, команда, работающая над [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey|Опросом о пожеланиях сообщества]], хотели бы пригласить вас на онлайн-встречу с нами. It will take place on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20220119T1800 '''{{#time:j xg|2022-01-19}} ({{#time:l|2022-01-19}}), {{#time:H:i e|18:00|en|1}}'''] on Zoom, and will last an hour. This external system is not subject to the [[foundation:Privacy_policy|WMF Privacy Policy]]. [https://wikimedia.zoom.us/j/85804347114 '''Нажмите, чтобы присоединиться''']. '''Повестка''' * Bring drafts of your proposals and talk to to a member of the Community Tech Team about your questions on how to improve the proposal '''Формат''' Встреча не будет записываться или транслироваться. Будет вестись краткий протокол без указания авторства реплик; он будет опубликован на Meta-Wiki. Мы можем ответить на вопросы на английском, французском, польском, испанском, немецком и итальянском языках. Если вы хотите задать вопросы заранее, добавьте их [[m:Talk:Community Wishlist Survey|на странице обсуждения опроса о пожеланиях сообщества]] или отправьте на sgrabarczuk@wikimedia.org. Эту встречу будет проводить [[m:Special:MyLanguage/User:NRodriguez (WMF)|Наталья Родригес]] (менеджер [[m:Special:MyLanguage/Community Tech|Технического Сообщества]]). '''Ссылка-приглашение''' * [https://wikimedia.zoom.us/j/85804347114 Присоединяйтесь онлайн] * ID встречи: <span dir=ltr>85804347114</span> * [https://wikimedia.zoom.us/u/keu6UeRT0T Наберите по своему местоположению] Будем рады увидеться с вами! [[User:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[User talk:SGrabarczuk (WMF)|talk]]) 18 гый 2022, 17:27 (UTC) <!-- Сообщение отправил Участник:SGrabarczuk (WMF)@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGrabarczuk_(WMF)/sandbox/MM/Ru_fallback&oldid=20689486 --> == Новости Стратегии движения и управления – Выпуск 5 == <section begin="ucoc-newsletter"/> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5/Global message|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Movement Strategy and Governance/Newsletter/5/Global message}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' <span style="font-size:200%;">'''Новости Стратегии движения и управления'''</span><br> <span style="font-size:120%; color:#404040;">'''Выпуск 5 — Январь 2022'''</span><span style="font-size:120%; float:right;">[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5|'''Прочитайте полный текст информационного бюллетеня''']]</span> ---- Добро пожаловать в пятый выпуск Новостей о Стратегии движения и управления (ранее именуемый как Новости Универсального кодекса поведения)! Этот обновлённый бюллетень содержит актуальные новости и события, касающиеся Устава Движения, Универсального кодекса поведения, грантов на реализацию Стратегии движения, выборов в Совет попечителей и других соответствующих тем по Стратегии движения и управлению. Этот информационный бюллетень будет выпускаться ежеквартально. Дополнительные новости будут рассылаться подписчикам еженедельно или раз в две недели. Пожалуйста, не забудьте подписаться [[:m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/MSG Newsletter Subscription|здесь]], чтобы получать эти обновления. <div style="margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;"> *'''Приглашение к обратной связи по поводу выборов в Совет попечителей'''. Мы приглашаем вас поделиться своим мнением о предстоящих выборах в Совет попечителей Фонда Викимедиа. Приём вашей обратной связи по поводу этих выборов был объявлен 10 января 2022 года и завершится 16 февраля 2022 года. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#Call for Feedback about the Board elections|продолжить чтение]]) *'''Ратификация Универсального кодекса поведения''' - В 2021 году Фонд Викимедиа обратился к сообществам с вопросом о том, как обеспечить правоприменение текста политики Универсального кодекса поведения. Пересмотренный проект руководства по обеспечению правоприменения будет готов для голосования сообществ в марте. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#Universal Code of Conduct Ratification|продолжить чтение]]) *'''Гранты на реализацию Стратегии движения''' - Продолжая рассматривать ряд интересных проектных предложений, мы поощряем и приветствуем новые предложения и идеи, направленные на конкретную инициативу из рекомендаций Стратегии движения. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#Movement Strategy Implementation Grants|продолжить чтение]]) *'''Преобразование информационного бюллетеня''' - В связи с преобразованием Информационного бюллетеня УКП в Информационный бюллетень Стратегии движения и управления, мы приглашаем вас присоединиться к команде фасилитаторов для разработки и определения новых направлений этого информационного бюллетеня. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#The New Direction for the Newsletter|продолжить чтение]]) *'''Блог «Diff»''' - Ознакомьтесь с самыми последними публикациями по Стратегии движения и управлению Фонда на Викимедиа Diff. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#Diff Blogs|продолжить чтение]])</div><section end="ucoc-newsletter"/> [[Кулланучы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Кулланучы бәхәсе:AAkhmedova (WMF)|бәхәс]]) 31 гый 2022, 08:22 (UTC) == Wiki Loves Folklore is extended till 15th March == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">{{int:please-translate}} [[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|frameless|180px]] Greetings from Wiki Loves Folklore International Team, We are pleased to inform you that [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore|Wiki Loves Folklore]] an international photographic contest on Wikimedia Commons has been extended till the '''15th of March 2022'''. The scope of the contest is focused on folk culture of different regions on categories, such as, but not limited to, folk festivals, folk dances, folk music, folk activities, etc. We would like to have your immense participation in the photographic contest to document your local Folk culture on Wikipedia. You can also help with the [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022/Translations|translation]] of project pages and share a word in your local language. Best wishes, '''International Team'''<br /> '''Wiki Loves Folklore''' [[Кулланучы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Кулланучы бәхәсе:MediaWiki message delivery|бәхәс]]) 22 фев 2022, 04:50 (UTC) </div> <!-- Сообщение отправил Участник:Rockpeterson@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=22754428 --> == Coming soon == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> === Several improvements around templates === Hello, from March 9, several improvements around templates will become available on your wiki: * Fundamental improvements of the [[Mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/User guide#Editing templates|VisualEditor template dialog]] ([[m:WMDE Technical Wishes/VisualEditor template dialog improvements|1]], [[m:WMDE Technical Wishes/Removing a template from a page using the VisualEditor|2]]), * Improvements to make it easier to put a template on a page ([[m:WMDE Technical Wishes/Finding and inserting templates|3]]) (for the template dialogs in [[Mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/User guide#Editing templates|VisualEditor]], [[Mw:Special:MyLanguage/Extension:WikiEditor#/media/File:VectorEditorBasic-en.png|2010 Wikitext]] and [[Mw:Special:MyLanguage/2017 wikitext editor|New Wikitext Mode]]), * and improvements in the syntax highlighting extension [[Mw:Special:MyLanguage/Extension:CodeMirror|CodeMirror]] ([[m:WMDE Technical Wishes/Improved Color Scheme of Syntax Highlighting|4]], [[m:WMDE Technical Wishes/Bracket Matching|5]]) (which is available on wikis with writing direction left-to-right). All these changes are part of the “[[m:WMDE Technical Wishes/Templates|Templates]]” project by [[m:WMDE Technical Wishes|WMDE Technical Wishes]]. We hope they will help you in your work, and we would love to hear your feedback on the talk pages of these projects. </div> - [[m:User:Johanna Strodt (WMDE)|Johanna Strodt (WMDE)]] 28 фев 2022, 12:39 (UTC) <!-- Сообщение отправил Участник:Johanna Strodt (WMDE)@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&oldid=22907463 --> == Универсаль Тәртип Кодексы Ратификация тавышын 2022 елның 7 мартыннан 21 мартына кадәр ачык == <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]] :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' (Зинһар, онытмагыз, бу хәбәр Google тәрҗемәсен кулланып, хаталарым өчен гафу үтенәм.) һәркемгә сәлам, [https://meta.wikimedia.org/wiki/Universal_Code_of_Conduct/ru Универсаль Тәртип Кодексының] (UCoC) [https://meta.wikimedia.org/wiki/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/ru яңартылган күрсәтмәләре] өчен ратификация тавыш бирү процессы хәзер ачык! Тавыш бирү 2022 елның 7 мартында [https://meta.wikimedia.org/wiki/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Voting/ru SecurePoll'та башланып], 2022 елның 21 мартында тәмамланачак. Зинһар, [https://meta.wikimedia.org/wiki/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Voter_information/ru сайлаучы турында мәгълүмат һәм сайлау хокуклары турында күбрәк укыгыз]. Универсаль Тәртип Кодексы (UCoC) бөтен хәрәкәт өчен яраклы тәртипнең нигезен бирә. Яңартылган үтәү принциплары 2022 елның 24 гыйнварында политиканы хәрәкәт буенча куллануның тәкъдим ителгән ысулы буларак бастырылды. Монда сез [https://meta.wikimedia.org/wiki/Universal_Code_of_Conduct/Project/ru UCoC проекты турында күбрәк белә аласыз]. Фикерләр һәм аңлатмалар MetaWiki проектының сөйләшү битендә сез теләгән телдә рәхим итегез. UCoC командасына сораулар өчен языгыз: ucocproject[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org Хөрмәт белән, Movement Strategy and Governance team Викимедиа Фонды === <section begin="announcement-header" />Universal Code of Conduct Enforcement guidelines ratification voting open from 7 to 21 March 2022<section end="announcement-header" /> === <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]] :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello everyone, The ratification voting process for the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|revised enforcement guidelines]] of the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] (UCoC) is now open! '''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting|Voting commenced on SecurePoll]]''' on 7 March 2022 and will conclude on 21 March 2022. Please [[m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voter information|read more on the voter information and eligibility details]]. The Universal Code of Conduct (UCoC) provides a baseline of acceptable behavior for the entire movement. The revised enforcement guidelines were published 24 January 2022 as a proposed way to apply the policy across the movement. You can [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Project|read more about the UCoC project]]. You can also comment on Meta-wiki talk pages in any language. You may also contact the team by email: ucocproject[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org Sincerely, Movement Strategy and Governance Wikimedia Foundation<section end="announcement-content" /> --[[Кулланучы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Кулланучы бәхәсе:AAkhmedova (WMF)|бәхәс]]) 7 мар 2022, 12:26 (UTC) === <section begin="announcement-header" />Голосование завершено. Спасибо всем за участие! <section end="announcement-header" /> === <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voter information/Announcement|Вы можете найти перевод данного сообщения на другие языки на Мета-вики.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote/Closing message|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote/Closing message}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' 21 марта 2022 года завершилось голосование по ратификации [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|обновлённого Руководства по обеспечению правоприменения]] [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Универсального кодекса поведения]] (УКП). В голосовании приняли участие более {{#expr:2300}} викимедийцев из разных регионов нашего Движения. Группа по проверке итогов голосования приступила к работе. Потребуется примерно две недели, чтобы они завершили подсчет голосов. Окончательные итоги голосования будут объявлены [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Results|здесь]] вместе с соответствующей статистикой и резюме комментариев, как только они будут доступны. [[Кулланучы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Кулланучы бәхәсе:AAkhmedova (WMF)|бәхәс]]) 22 мар 2022, 18:17 (UTC) === Следующие шаги: Универсальный кодекс поведения (УКП) и Руководство по обеспечению правоприменения УКП === После изучения результатов голосования и комментариев, Комитет по делам сообщества принял решение о проведении нового раунда консультаций с сообществом. После этого доработанный текст Руководства будет вынесен на повторное голосование. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_Board_noticeboard/April_2022_-_Board_of_Trustees_on_Next_steps:_Universal_Code_of_Conduct_(UCoC)_and_UCoC_Enforcement_Guidelines/ru Подробнее об этом здесь]. --[[Кулланучы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Кулланучы бәхәсе:AAkhmedova (WMF)|бәхәс]]) 23 апр 2022, 11:38 (UTC) === <section begin="announcement-header" />Отчёт об отзывах участниц_ков голосования по Руководству по обеспечению правоприменения УКП<section end="announcement-header" />=== ---- Новость от команды по проекту УКП об отчёте по результатам комментариев сообщества. --[[Кулланучы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Кулланучы бәхәсе:AAkhmedova (WMF)|бәхәс]]) 26 май 2022, 10:04 (UTC) ---- <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Report/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Report/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Доброго дня, Команда проекта УКП завершила анализ отзывов, полученных в ходе голосования по Руководству по обеспечению правоприменения УКП. В 2022 году черновая версия Руководства по правоприменению УКП было вынесено на голосование в сообществе Викимедиа. В голосовании приняли участие представители 137 сообществ, из них топ-9 сообществ: Английская, Немецкая, Французская, Русскоязычная, Польская, Испанская, Китайская, Японская, Итальянская Википедии и Мета-вики. Проголосовавшие имели возможность представить комментарии по содержанию документа. Комментарии оставили 658 участниц_ков. 77% комментариев на английском языке. Комментарии были представлены на 24 языках, при этом наибольшее количество отзывов было написано на английском (508), немецком (34), японском (28), французском (25) и русском (12) языках. Отчёт будет направлен в Revision Drafting Committee для доработки Руководства по обеспечению правоприменения на основе отзывов. Версия отчёта для общественности и перевод [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Results|'''опубликованы на Мета-вики''']]. {{int:please-translate}} Мы ещё раз благодарим всех, кто принял участие в голосовании и обсуждениях. Приглашаем всех внести свой вклад в следующих обсуждениях сообщества. Более подробную информацию об Универсальном кодексе поведения и Руководстве по его применению можно найти [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Project|на Мета-вики]]. От лица команды проекта Универсального кодекса поведения<br /><section end="announcement-content" /> ===Поправки к Руководству по обеспечению правоприменения Универсального кодекса поведения (УКП)=== :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' ---- Новость от команды по проекту УКП - [https://meta.wikimedia.org/wiki/Universal%20Code%20of%20Conduct/Drafting%20committee/ru Комитет по пересмотру] принимает ваши комментарии и предложения по улучшению текста Руководства по обеспечению правоприменения. --[[Кулланучы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Кулланучы бәхәсе:AAkhmedova (WMF)|бәхәс]]) 2 июн 2022, 16:05 (UTC) ---- Доброго дня, После проведённого голосования по Руководству, [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Комитет Совета по делам сообщества (CAC)]] [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ предложил пересмотреть несколько разделов Руководства с целью внесения улучшений]. Проанализировав полученные комментарии, Комитет по делам сообщества принял решение начать ещё один раунд консультаций с сообществом. После этих обсуждений у сообщества будет возможность проголосовать по обновлённому тексту Руководства по обеспечению правоприменения УКП. Комитет также предложил пересмотреть спорное примечание в пункте 3.1 самого УКП. Согласно анализу, в комментариях были выделены три основные группы вопросов: 1. О прохождении (обязательного) обучения по УКП и его применению; 2. О балансе защиты конфиденциальности и надлежащей процедуры; 3. О требовании, чтобы определенные группы пользователей подтвердили, что они признают и будут придерживаться Универсального кодекса поведения. Комитет по пересмотру просит Вас оставить комментарии и ответы на следующих страницах: [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Обсуждение пересмотра Руководства по применению]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Обсуждение пересмотра текста правил]] От лица команды проекта Универсального кодекса поведения == <section begin="announcement-header" />Приглашение на глобальное обсуждение по инициативе хабов 12 марта 2022 года в 13:00 UTC<section end="announcement-header" /> == :''[[m:Special:MyLanguage/Hubs/Global Conversations March 12, 2022/Invitation|Вы можете найти перевод данного сообщения на другие языки на Мета-вики.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Hubs/Global Conversations March 12, 2022/Invitation|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Hubs/Global Conversations March 12, 2022/Invitation}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' ---- Всем доброго дня, ознакомьтесь с приглашением от моего коллеги о предстоящей глобальной беседе о хабах. [[Кулланучы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Кулланучы бәхәсе:AAkhmedova (WMF)|бәхәс]]) 9 мар 2022, 18:26 (UTC) ---- Команда по Стратегии Движения и Управлению Фонда Викимедиа приглашает вас на мероприятие по теме "Региональные и тематические хабы". Движение Викимедиа работает над определением того, какими должны быть региональные и тематические хабы. Воркшоп проведённый в ноябре 2021 года дал старт обсуждениям ([[m:Special:MyLanguage/Hubs/Documentation/27 November Workshop|прочитать отчёт]]), но это ещё не всё. За последние недели мы провели порядка 16 интервью с группами, работающими над созданием хабов в своих регионах ([[m:Special:MyLanguage/Hubs/Dialogue|прочитать Диалог по созданию хабов]]). Данные интервью легли в основу отчёта, который послужит фундаментом для обсуждения 12 марта. Отчёт будет доступен 9 марта. Мероприятие состоится 12 марта с 13:00 до 16:00 UTC на платформе Zoom. Будет обеспечен устный перевод на французский, испанский, арабский, русский и португальский языки. Регистрация завершится 10 марта (поздняя регистрация возможна по эл. почте: strategy2030@wikimedia.org). К участию приглашаются все заинтересованные члены Движения. '''[[m:Special:MyLanguage/Hubs/Global Conversations March 12, 2022|Дополнительная информация о мероприятии на Мета-вики]]'''. С уважением, [[m:User:KVaidla (WMF)|Kaarel Vaidla]]<br />Стратегия Движения == Wiki Loves Folklore 2022 ends tomorrow == [[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|frameless|180px]] International photographic contest [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022| Wiki Loves Folklore 2022]] ends on 15th March 2022 23:59:59 UTC. This is the last chance of the year to upload images about local folk culture, festival, cuisine, costume, folklore etc on Wikimedia Commons. Watch out our social media handles for regular updates and declaration of Winners. ([https://www.facebook.com/WikiLovesFolklore/ Facebook] , [https://twitter.com/WikiFolklore Twitter ] , [https://www.instagram.com/wikilovesfolklore/ Instagram]) The writing competition Feminism and Folklore will run till 31st of March 2022 23:59:59 UTC. Write about your local folk tradition, women, folk festivals, folk dances, folk music, folk activities, folk games, folk cuisine, folk wear, folklore, and tradition, including ballads, folktales, fairy tales, legends, traditional song and dance, folk plays, games, seasonal events, calendar customs, folk arts, folk religion, mythology etc. on your local Wikipedia. Check if your [[:m:Feminism and Folklore 2022/Project Page|local Wikipedia is participating]] A special competition called '''Wiki Loves Falles''' is organised in Spain and the world during 15th March 2022 till 15th April 2022 to document local folk culture and [[:en:Falles|Falles]] in Valencia, Spain. Learn more about it on [[:ca:Viquiprojecte:Falles 2022|Catalan Wikipedia project page]]. We look forward for your immense co-operation. Thanks Wiki Loves Folklore international Team [[Кулланучы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Кулланучы бәхәсе:MediaWiki message delivery|бәхәс]]) 14 мар 2022, 14:40 (UTC) <!-- Сообщение отправил Участник:Rockpeterson@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=22754428 --> == Feminism and Folklore 2022 ends soon == [[File:Feminism and Folklore 2022 logo.svg|right|frameless|250px]] [[:m:Feminism and Folklore 2022|Feminism and Folklore 2022]] which is an international writing contest organized at Wikipedia ends soon that is on <b>31 March 2022 11:59 UTC</b>. This is the last chance of the year to write about feminism, women biographies and gender-focused topics such as <i>folk festivals, folk dances, folk music, folk activities, folk games, folk cuisine, folk wear, fairy tales, folk plays, folk arts, folk religion, mythology, folk artists, folk dancers, folk singers, folk musicians, folk game athletes, women in mythology, women warriors in folklore, witches and witch hunting, fairy tales and more</i> Keep an eye on the project page for declaration of Winners. We look forward for your immense co-operation. Thanks Wiki Loves Folklore international Team [[Кулланучы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Кулланучы бәхәсе:MediaWiki message delivery|бәхәс]]) 26 мар 2022, 14:28 (UTC) <!-- Сообщение отправил Участник:Rockpeterson@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Rockpeterson/fnf&oldid=23060054 --> == <section begin="announcement-header" />Новости Стратегии Движения и Управления — Выпуск 6<section end="announcement-header"/> == <section begin="ucoc-newsletter"/> <div style = "line-height: 1.2"> <span style="font-size:200%;">'''Новости Стратегии Движения и Управления'''</span><br> <span style="font-size:120%; color:#404040;">'''Выпуск 6, апрель 2022 года'''</span><span style="font-size:120%; float:right;">[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6|'''Читать полную версию информационного бюллетеня''']]</span> ---- Добро пожаловать в шестой выпуск новостей Стратегии движения и управления! Обновлённый бюллетень содержит информацию, в частности, о новостях и событиях связанных с Уставом движения, Универсальным кодексом поведения, грантами на реализацию Стратегии движения, выборами в Совет попечителей. Информационный бюллетень выходит ежеквартально, а обновления — еженедельно. Не забудьте [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/MSG Newsletter Subscription|подписаться]], чтобы получать последующие выпуски. </div><div style="margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;"> *'''Развитие лидерства -''' формируется Рабочая группа! - Приём заявок на участие в Рабочей группе по развитию лидерства завершился 10 апреля 2022 года. Для участия в рабочей группе будут отобраны до 12 членов сообщества. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A1|продолжить чтение]]) *'''Голосование по ратификации Универсального кодекса поведения -''' С 7 по 21 марта было проведено глобальное голосование по Руководству по обеспечению правоприменения УКП через SecurePoll. Более 2300 пользователей с правом голоса, по меньшей мере из 128 домашних вики-проектов поделились мнениями и комментариями. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A2|продолжить чтение]]) *'''Дискуссии движения о хабах -''' 12 марта провели глобальное обсуждение по вопросам региональных и тематических хабов. В нём приняли участие 84 викимедийцев со всего движения. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A3|продолжить чтение]]) *'''Гранты по Стратегии движения по-прежнему открыты! -''' С начала года было одобрено шесть проектных предложений общей суммой порядка 80 000 долларов США. У вас есть проектная идея по Стратегии движения? Свяжитесь с нами! ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A4|продолжить чтение]]) *'''Комитет по разработке Устава движения приступил к работе! -''' Комитет из пятнадцати членов, избранный в октябре 2021 года, согласовал основные ценности, методы работы, а также приступил к составлению плана работы над проектом Устава движения. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A5|продолжить чтение]]) *'''Еженедельные обновления по Стратегии движения -''' Участвуйте и подписывайтесь! - Команда по Стратегии движения и управлению запустила портал обновлений, где собраны все страницы Стратегии движения на Мета-вики. Подпишитесь и получайте последние новости о текущих проектах. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A6|продолжить чтение]]) *'''Diff Блоги -''' Прочитайте последние публикации о Стратегии движения на Викимедиа Diff. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A7|продолжить чтение]]) </div><section end="ucoc-newsletter"/> --[[Кулланучы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Кулланучы бәхәсе:AAkhmedova (WMF)|бәхәс]]) 14 апр 2022, 09:54 (UTC) == <section begin="announcement-header" />Присоединяйтесь к обсуждению Годового плана Фонда Викимедиа с Марьяной Искандер<section end="announcement-header" /> == <section begin="announcement-content" /> :[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/Conversations/Announcement|''Вы можете найти перевод этого сообщения на другие языки на Мета-вики''.]] :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/Conversations/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/Conversations/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Добрый день, [[m:Special:MyLanguage/Movement Communications|Команды по Коммуникациям движения]] и по [[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance|Стратегии движения и управлению]] приглашают вас обсудить '''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/draft|Годовой план Фонда Викимедиа на 2022-23 годы]]'''. Эти беседы являются продолжением [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Chief Executive Officer/Maryana’s Listening Tour|тура прослушиваний исполнительного директора Фонда Викимедиа]] [[m:User:MIskander-WMF|Марьяны Искандер]]. Беседы посвящены следующим вопросам: * [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia 2030|Стратегия движения Викимедиа до 2030 года]] определяет направление «знания как услуга» и «равенство знаний». Фонд Викимедиа стремиться планировать свою деятельность в соответствии с этими двумя целями. Как, по вашему мнению, Фонд Викимедиа должен применить эти цели в своей работе? * Фонд Викимедиа продолжает искать пути улучшения работы на региональном уровне. Мы усилили региональный подход в таких направлениях, как гранты, новые функции и разговоры с сообществом. Что работает успешно? Что может быть улучшено? * Каждый может внести свой вклад в процесс разработки Стратегии движения. Расскажите о своей деятельности, идеях, пожеланиях и извлечённых уроках. Как Фонд Викимедиа может лучше поддерживать волонтёров и партнёрских организаций, работающих в рамках Стратегии движения? Вы можете найти [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/draft/Your Input|'''график встреч на Мета-вики''']]. Информация доступна на нескольких языках. На встречах могут принять участие все желающие. Синхронный перевод на русский язык будет доступен во встрече, которая состоится 23 апреля в [https://zonestamp.toolforge.org/1650722420 14.00 UTC]. С уважением,<br /><section end="announcement-content" /> --[[Кулланучы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Кулланучы бәхәсе:AAkhmedova (WMF)|бәхәс]]) 15 апр 2022, 09:14 (UTC) === Обсуждение Годового плана Фонда состоится 23 апреля в 14.00 UTC === Напоминаем, что сегодня, 23 апреля, в 14.00 UTC ([https://zonestamp.toolforge.org/1650722420 проверьте ваше местное время]) состоится встреча с [https://meta.wikimedia.org/wiki/User:MIskander-WMF Марьяной Искандер], где вы можете обсудить [https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_Annual_Plan/2022-2023/draft/ru '''Годовой план Фонда Викимедиа на 2022-2023 годы''']. Будет обеспечен синхронный перевод на русский язык. Ссылка на Zoom встречу: https://wikimedia.zoom.us/j/5792045919 --[[Кулланучы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Кулланучы бәхәсе:AAkhmedova (WMF)|бәхәс]]) 23 апр 2022, 09:53 (UTC) == <section begin="announcement-header" />Объявление о выдвижении кандидатур в Совет попечителей Фонда Викимедиа 2022<section end="announcement-header" /> == <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Call for Candidates/Short|Вы можете найти перевод данного сообщения на другие языки на Мета-вики.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Call for Candidates/Short|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Call for Candidates/Short}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Совет попечителей объявляет поиск кандидатов на участие в выборах в Совет 2022 года. [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Announcement/Call_for_Candidates|'''Подробнее на Мета-вики''']]. [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|Выборы в Совет попечителей 2022 года]] объявляются открытыми! Просим вас рассмотреть возможность выдвижения своей кандидатуры для службы в Совете попечителей. Совет попечителей Фонда Викимедиа осуществляет контроль за деятельностью Фонда Викимедиа. В состав Совета входят попечители от сообществ и партнёрских организаций, а также назначенные попечители. Каждый попечитель служит три года. Сообщество Викимедиа имеет возможность голосовать за попечителей от сообществ и партнёрских организаций. Участники_цы сообщества будут голосовать за два места в Совете попечителей в 2022 году. Это возможность улучшить представительство, разнообразие и компетентность Совета как команды. Вы являетесь потенциальным кандидатом? Узнайте подробности на странице [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Apply to be a Candidate|Подать заявку на выдвижение своей кандидатуры]]. Благодарим вас за поддержку, Команда по Стратегии движения и управлению от лица Комитета по выборам и Совета попечителей<br /><section end="announcement-content" /> --[[Кулланучы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Кулланучы бәхәсе:AAkhmedova (WMF)|бәхәс]]) 25 апр 2022, 09:10 (UTC) == New Wikipedia Library Collections Available Now - April 2022 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> Hello Wikimedians! [[File:Wikipedia_Library_owl.svg|thumb|upright|The TWL owl says sign up today!]] [[m:The Wikipedia Library|The Wikipedia Library]] has free access to new paywalled reliable sources. You can these and dozens more collections at https://wikipedialibrary.wmflabs.org/: * '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/128/ Wiley]''' – journals, books, and research resources, covering life, health, social, and physical sciences * '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/125/ OECD]''' – OECD iLibrary, Data, and Multimedia​​ published by the Organisation for Economic Cooperation and Development * '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/129/ SPIE Digital Library]''' – journals and eBooks on optics and photonics applied research Many other sources are freely available for experienced editors, including collections which recently became accessible to all eligible editors: Cambridge University Press, BMJ, AAAS, Érudit and more. Do better research and help expand the use of high quality references across Wikipedia projects: log in today! <br>--The Wikipedia Library Team 26 апр 2022, 13:17 (UTC) :<small>This message was delivered via the [https://meta.wikimedia.org/wiki/MassMessage#Global_message_delivery Global Mass Message] tool to [https://meta.wikimedia.org/wiki/Global_message_delivery/Targets/Wikipedia_Library The Wikipedia Library Global Delivery List].</small> </div> <!-- Сообщение отправил Участник:Samwalton9@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikipedia_Library&oldid=23036656 --> == Coming soon: Improvements for templates == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> <!--T:11--> [[File:Overview of changes in the VisualEditor template dialog by WMDE Technical Wishes.webm|thumb|Fundamental changes in the template dialog.]] Hello, more changes around templates are coming to your wiki soon: The [[mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/User guide#Editing templates|'''template dialog''' in VisualEditor]] and in the [[mw:Special:MyLanguage/2017 wikitext editor|2017 Wikitext Editor]] (beta) will be '''improved fundamentally''': This should help users understand better what the template expects, how to navigate the template, and how to add parameters. * [[metawiki:WMDE Technical Wishes/VisualEditor template dialog improvements|project page]], [[metawiki:Talk:WMDE Technical Wishes/VisualEditor template dialog improvements|talk page]] In '''syntax highlighting''' ([[mw:Special:MyLanguage/Extension:CodeMirror|CodeMirror]] extension), you can activate a '''colorblind-friendly''' color scheme with a user setting. * [[metawiki:WMDE Technical Wishes/Improved Color Scheme of Syntax Highlighting#Color-blind_mode|project page]], [[metawiki:Talk:WMDE Technical Wishes/Improved Color Scheme of Syntax Highlighting|talk page]] Deployment is planned for May 10. This is the last set of improvements from [[m:WMDE Technical Wishes|WMDE Technical Wishes']] focus area “[[m:WMDE Technical Wishes/Templates|Templates]]”. We would love to hear your feedback on our talk pages! </div> -- [[m:User:Johanna Strodt (WMDE)|Johanna Strodt (WMDE)]] 29 апр 2022, 11:14 (UTC) <!-- Сообщение отправил Участник:Johanna Strodt (WMDE)@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&oldid=23222263 --> == <section begin="announcement-header" />Выборы в Совет попечителей Фонда Викимедиа 2022. Приглашаем волонтёров<section end="announcement-header" /> == <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Election Volunteers/2022/Call for Election Volunteers|Вы можете найти перевод данного сообщения на другие языки на Мета-вики.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Election Volunteers/2022/Call for Election Volunteers|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Movement Strategy and Governance/Election Volunteers/2022/Call for Election Volunteers}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Команда по Стратегии движения и управлению приглашает членов сообщества принять участие в качестве волонтёров на предстоящих выборах в Совет попечителей. Идея программы "Волонтёры на выборах" возникла во время выборов в Совет попечителей Викимедиа в 2021 году. Программа была успешной. Благодаря помощи волонтёров на выборах мы смогли увеличить охват сообществ и участие в выборах на 1 753 избирателя по сравнению с 2017 годом. Общая явка составила 10,13%, что на 1,1 процентных пункта больше. Были представлены 214 википроектов. Но 74 вики, не участвовавших в 2017 году, дали голоса на выборах 2021 года. Хотите помочь изменить ситуацию с участием? Волонтёры на выборах будут помогать в следующем: * Переводить короткие сообщения и анонсировать текущий избирательный процесс на каналах сообщества * По желанию: Мониторить каналы сообщества на предмет комментариев и вопросов Волонтёры должны: * Соблюдать политику дружественного пространства во время бесед и мероприятий * Представлять руководящие принципы и информацию о голосовании сообществу в нейтральном ключе Вы хотите стать волонтёром на выборах и обеспечить представительство вашего сообщества в голосовании? Подпишитесь [[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Election Volunteers/About|здесь]], чтобы получать обновления. Вы можете использовать [[m:Special:MyLanguage/Talk:Movement Strategy and Governance/Election Volunteers/About|страницу обсуждения]] для вопросов о переводе.<br /><section end="announcement-content" /> --[[Кулланучы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Кулланучы бәхәсе:AAkhmedova (WMF)|бәхәс]]) 6 май 2022, 11:47 (UTC) ==Протестируйте новый форум Стратегии движения== Добрый день. Приглашаем вас протестировать и поделиться мнением о [https://forum.movement-strategy.org/ новом форуме Стратегии Движения]. Форум предлагает улучшенный способ обсуждения [https://meta.wikimedia.org/wiki/Movement%20Strategy/ru Стратегии Движения] в многоязычной и удобной для использования платформе. Пожалуйста, расскажите, что вы думаете об этом форуме, ответив на [https://forum.movement-strategy.org/t/movement-strategy-forum-community-review/46 вопросы для сообщества]. [https://forum.movement-strategy.org/t/say-hello/79/43 Здесь] вы можете поприветствовать сообщество на любом языке! Функциональный форум доступен для тестирования до 24 июля. Вы можете перевести посты используя кнопку 🌐, также можете делиться комментариями на любом удобном вам языке. Если отзывы сообщества будут положительными, форум будет запущен в августе 2022 года перед Викиманией. Если нет, команда будет следовать полученным отзывам, менять предложение или закрывать форум. Подробнее на [https://meta.wikimedia.org/wiki/Movement_Strategy/Forum/Proposal/ru Мета]. С уважением, --[[Кулланучы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Кулланучы бәхәсе:AAkhmedova (WMF)|бәхәс]]) 2 июн 2022, 08:47 (UTC) ==Глобальные обсуждения по региональным и тематическим хабам== Добрый день! Приглашаем вас принять участие во встрече по обсуждению минимальных критериев для пилотных хабов с 24 по 26 июня 2022 года. 24 июня с 11:00 - 13:00 UTC ([https://zonestamp.toolforge.org/1656068431 проверить ваше местное время]) будет обеспечен устный перевод на русский язык. Встреча будет проходить на платформе Zoom. Цель встречи - сбор отзывов и предложений по улучшению [https://forum.movement-strategy.org/t/draft-minimum-criteria-for-hub-pilots/487 минимальных критерий для пилотных хабов]. [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSfhTVdCVM2VTftvWf5YUSeF1Gj5-sJDWqF0DvbOdrturBKcoQ/viewform Регистрация] на мероприятие открыто до 23 июня. Все подробности на странице мероприятия на [https://meta.wikimedia.org/wiki/Hubs/Global_Conversations_June_24-26,_2022/ru Мета]. С уважением,— [[Кулланучы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Кулланучы бәхәсе:AAkhmedova (WMF)|бәхәс]]) 17 июн 2022, 08:21 (UTC) == Обновление улучшенного интерфейса настольной версии == [[File:Table of contents shown on English Wikipedia 02.webm|thumb]] Привет. Я хотел поделиться с вами обновленной информацией о проекте [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements|улучшенного интерфейса настольной версии]], над которым команда «Веб» Фонда Викимедиа работала последние несколько лет. Наша работа почти завершена! 🎉 Мы хотели бы, чтобы эти функции стали по умолчанию для читателей и редакторов во всех вики. <span style="background-color:#fc3;">В ближайшие недели мы начнем обсуждение для других вики, включая ваш. 🗓️</span> Мы с удовольствием ознакомимся с вашими предложениями! Цели проекта - сделать интерфейс более гостеприимным и удобным для читателей и полезным для опытных пользователей. Проект состоит из ряда улучшенных функций, которые облегчают чтение и изучение, навигацию по странице, поиск, переключение между языками, использование вкладок статей и пользовательского меню и многое другое. Эта функция уже доступно по умолчанию для читателей и редакторов в 30 разделах, включая [[:fr:|французскую]], [[:pt:|португальскую]] и [[:fa:|персидскую]] Википедию. Эти изменения доступны только пользователям стиля [{{fullurl:{{FULLPAGENAMEE}}|useskin=vector}} Vector]. Те, кто использует [{{fullurl:{{FULLPAGENAMEE}}|useskin=monobook}} Monobook] или [{{fullurl:{{FULLPAGENAMEE}}|useskin=timeless}} Timeless], не будут затронуты. ; Новейшие функции * [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements/Features/Table of contents|Содержание]] - наша версия удобна для того, чтобы найти, получить контекст страницы и перемещаться по странице без необходимости прокрутки. В настоящее время оно тестируется на наших пробных вики-сайтах. Оно также доступно для редакторов, которые выбрали внешний вид для Вики «Вектор 2022». * [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements/Features/Page tools|Инструменты страницы]] - теперь на боковой панели есть два типа ссылок. Существуют действия и инструменты для отдельных страниц (например, [[Special:RecentChangesLinked|связанные правки]]) и ссылки обще-википедийного характера (например, [[Special:RecentChanges|свежие правки]]). Мы собираемся разделить их на два интуитивно понятных меню. ; Как включить улучшения [[File:Desktop Improvements - how to enable globally.png|thumb|[[Special:GlobalPreferences#mw-prefsection-rendering|{{int:globalpreferences}}]]]] * Можно включить самостоятельно [[Special:Preferences#mw-prefsection-rendering|на вкладке Внешний вид в настройках]], выбрав "{{int:skinname-vector-2022}}". Такую же опцию можно включить в [[Special:GlobalPreferences#mw-prefsection-rendering|глобальных настройках]] для всех разделов. * В тех разделах, где изменения включены по умолчанию, зарегистрированные пользователи могут переключится на Vector. Для этого есть легко доступная ссылка на боковой панели. ; Узнайте больше и присоединяйтесь к нам Если вы хотите следить за прогрессом нашего проекта, вы можете подписаться на [[mw:Special:Newsletter/28/subscribe|нашу рассылку]]. Вы можете ознакомиться [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements|страницей проекта]], проверить наше [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements/Frequently_asked_questions|ЧаВо]], написать [[mw:Talk:Reading/Web/Desktop_Improvements|на странице обсуждения проекта]] и [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|присоединиться к онлайн-встрече с нами]]. Спасибо! [[User:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[User talk:SGrabarczuk (WMF)|обс.]]) 21 июн 2022, 02:45 (UTC) <!-- Сообщение отправил Участник:SGrabarczuk (WMF)@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGrabarczuk_(WMF)/sandbox/MM/Ru_fallback&oldid=20689486 --> == <section begin="announcement-header" /> Выдвижение предложений для Компаса избирателя 2022 года <section end="announcement-header" /> == <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass| Вы можете найти перевод данного сообщения на другие языки на Мета-вики.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Всем привет, Приглашаем членов сообщества принять участие в [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|выборах в Совет попечителей 2022 года]] и выдвинуть [https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Election_Compass/ru свои предложения для Компаса избирателя]. Компас избирателя - это инструмент, помогающий голосующим выбрать тех кандидатов, которые в наибольшей степени соответствуют вашим убеждениям и взглядам. Члены сообщества предложат кандидатам свои предложения, на которые кандидаты ответят по шкале Ликерта (согласен/нейтрален/не согласен). Ответы кандидатов будут загружены в инструмент "Компас избирателя". Голосующие смогут ввести свои ответы по предложениям (согласен/не согласен/нейтрален). В конце вы увидите тех кандидатов, которые в наибольшей степени соответствуют вашим убеждениям и взглядам. Ниже приведена временная шкала по использованию Компаса избирателя: * 8 - 20 июля: Члены сообщества выдвигают предложения для Компаса избирателя * * 21 - 22 июля: Комитет по выборам рассматривает предложения на предмет ясности и удаляет предложения, не относящиеся к теме * * 23 июля - 1 августа: Волонтеры голосуют по предложениям * * 2 - 4 августа: Комитет по выборам отбирает 15 лучших предложений * * 5 - 12 августа: кандидаты определяют свои позиции по предложениям * * 15 августа: Компас избирателя открывается для голосующих, чтобы помочь им в принятии решения во время голосования. Комитет по выборам отберет 15 лучших предложений в начале августа. Комитет по выборам будет наблюдать за процессом при поддержке команды по Стратегии движения и управлению. Команда по Стратегии движения и управлению проверит, чтобы вопросы были четкими, не было дубликатов, опечаток и так далее. С уважением, Команда по Стратегии движения и управлению ''Данное сообщение было отправлено от имени Целевой группы по отбору членов Совета и Комитета по выборам''.<br /><section end="announcement-content" /> --[[Кулланучы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Кулланучы бәхәсе:AAkhmedova (WMF)|бәхәс]]) 12 июл 2022, 11:50 (UTC) == <section begin="announcement-header" /> Объявление шести кандидатов на выборах в Совет попечителей 2022 года<section end="announcement-header" /> == <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election/Short| Вы можете найти перевод данного сообщения на другие языки на Мета-вики.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election/Short|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election/Short}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Всем привет, По итогам голосования представителей партнёрских организаций были отобраны следующие кандидаты в Совет попечителей 2022 года: * Tobechukwu Precious Friday ([[:m:User:Tochiprecious|Tochiprecious]]) * Farah Jack Mustaklem ([[:m:User:Fjmustak|Fjmustak]]) * Shani Evenstein Sigalov ([[:m:User:Esh77|Esh77]]) * Kunal Mehta ([[:m:User:Legoktm|Legoktm]]) * Michał Buczyński ([[:m:User:Aegis Maelstrom|Aegis Maelstrom]]) * Mike Peel ([[:m:User:Mike Peel|Mike Peel]]) Вы можете посмотреть дополнительную информацию о [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Results|результатах]] и [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Stats|статистике]] этих выборов. Партнёрские организации выбрали своих представителей для голосования. Представители партнёрских организаций задали кандидатам вопросы, на которые кандидаты ответили в середине июня. Ответы кандидатов и информация, предоставленная Комитетом по анализу, послужили основой для представителей при принятии решений. Пожалуйста, найдите минутку, чтобы поблагодарить представителей партнёрских организаций и членов Комитета по анализу за участие в этом процессе и содействие в расширении разнообразия Совета попечителей. Эти часы добровольной работы объединяют нас в понимании и перспективе. Благодарим вас за участие. Выражаем благодарность также членам сообщества, которые выдвинули свою кандидатуру в Совет попечителей. Рассмотрение вопроса о вступлении в Совет попечителей — нелегкое решение. Время и преданность, которые кандидаты продемонстрировали к этому моменту, говорит об их приверженности этому движению. Поздравляем кандидатов, которые прошли на следующий этап. Выражаем огромную признательность и благодарность тем кандидатам, которые не были отобраны. Пожалуйста, продолжайте делиться своим лидерским потенциалом с Викимедиа. Что теперь? [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Results|Ознакомьтесь с результатами процесса отбора представителями партнёрских организаций]]. [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election|Узнайте о следующих шагах]]. С уважением, Команда по Стратегии движения и управлению ''Данное сообщение было отправлено от имени Целевой группы по отбору членов Совета и Комитета по выборам''.<br /><section end="announcement-content" /> --[[Кулланучы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Кулланучы бәхәсе:AAkhmedova (WMF)|бәхәс]]) 20 июл 2022, 19:06 (UTC) == <section begin="announcement-header" />Новости Стратегии движения и управления – Выпуск 7<section end="announcement-header"/> == <section begin="msg-newsletter"/> <div style = "line-height: 1.2"> <span style="font-size:200%;">'''Новости Стратегии движения и управления'''</span><br> <span style="font-size:120%; color:#404040;">'''Выпуск 7 — Июль - сентябрь 2022 года'''</span><span style="font-size:120%; float:right;">[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7|'''Прочитайте полный текст''']]</span> ---- Информационный бюллетень знакомит с новостями и событиями о реализации [[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy/Initiatives|рекомендаций Стратегии движения]] Викимедиа. В бюллетене содержится информация об управлении Движением, а также о проектах и мероприятиях, поддерживаемых командой Фонда Викимедиа по Стратегии движения и управлению (MSG). Информационный бюллетень MSG выходит ежеквартально. Для желающих внимательнее следить за нашими процессами предлагается бюллетень «Еженедельные новости Стратегии движения»‎. Чтобы оставаться в курсе новостей, не забудьте подписаться на рассылку [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/MSG Newsletter Subscription|здесь]]. </div><div style="margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;"> * '''Устойчивость движения''': Опубликован ежегодный отчёт Фонда Викимедиа об устойчивом развитии. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A1|продолжить чтение]]) * '''Улучшение пользовательского опыта''': последние улучшения интерфейса настольной версии проектов Викимедиа. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A2|продолжить чтение]]) * '''Безопасность и инклюзивность''': последние новости о процессе пересмотра Руководства по обеспечению правоприменения Универсального кодекса поведения. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A3|продолжить чтение]]) * '''Обеспечение справедливости при принятии решений''': отчёты об обсуждениях по поводу пилотных хабов, последние достижения Комитета по разработке Устава движения и новое исследование по проектированию будущего участия в движении Викимедиа. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A4|продолжить чтение]]) * '''Координация между заинтересованными сторонами''': запуск службы поддержки для партнёрских организаций и волонтёрских сообществ, работающих над партнёрством в области контента. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A5|продолжить чтение]]) * '''Развитие лидерства''': обновления о проектах лидерства от организаторов движения Викимедиа в Бразилии и Кабо-Верде. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A6|продолжить чтение]]) * '''Управление внутренними знаниями''': запуск нового портала для технической документации и ресурсов сообщества. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A7|продолжить чтение]]) * '''Инновации в области свободных знаний''': высококачественные аудиовизуальные ресурсы для научных экспериментов и новый набор инструментов для транскрипции устных культур. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A8|продолжить чтение]]) * '''Оценка, итерация и адаптация''': результаты пилотного проекта Equity Landscape ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A9|продолжить чтение]]) * '''Другие новости и обновления''': новый форум для обсуждения реализации Стратегии движения, предстоящие выборы в Совет попечителей Фонда Викимедиа, новый подкаст для обсуждения Стратегии движения, а также кадровые изменения в команде Фонда по Стратегии движения и управлению. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A10|продолжить чтение]]) </div><section end="msg-newsletter"/> --[[Кулланучы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Кулланучы бәхәсе:AAkhmedova (WMF)|бәхәс]]) 25 июл 2022, 07:57 (UTC) qys1lcq3ex4zmwtpcuzqnlk711lzn39 0 271567 3524609 3482415 2022-07-25T00:48:12Z CommonsDelinker 176 Replacing Madame_Tussauds_London_00813_Nevit.jpg with [[File:Olga_Korbut_at_Madame_Tussauds_London.jpg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)). wikitext text/x-wiki {{Универсаль калып}}'''Ольга Валентиновна Корбут''' ([[16 май]] [[1955 ел]], Гродно, [[Беларус Совет Социалистик Республикасы|Белорус ССР ы]], [[Совет Социалистик Республикалар Берлеге|ССРБ]]) — [[Совет Социалистик Республикалар Берлеге|совет]] гимнасты, дүрт тапкыр олимпия чемпионы, ССРБ-ның атказанган спорт мастеры (1972). Кораллы Көчләр өчен чыгыш ясый. Ренальд Кнышта шөгыльләнә. Укытучы тренер специальносте буенча Гродно дәүләт педагогия институтын тәмамлый (1977). [[Файл:Olga Korbut at Madame Tussauds London.jpg|мини|слева|Лондонда мадам Тюссо музеенда Ольга Коруның балавыз сыны ]] Ольга Корбут 1963 елда икенче класта укыган чагында Ярослав Иванович Корольнең гимнастика түгәрәгенә килә. 1965 елда 10 яшендә Ренальд Кнышның төркеменә эләгә. Тәүге зур уңышка 1970 елда ирешә — таянып сикерүдә ССРБ чемпионы була һәм ССРБ җыелма командасына кертелә. Хатын-кыз арасында бүрәнәдә сальто эшли алган тәүге гимнаст. Спорт гимнастикасы тарихына Людмила Турищева белән Ольга Корбутның бер-берсенә каршы тору тарихы ингән. Турищева иске академик гимнастика мәктәбен гәүдәләндәрә, ә Корбут спорттагы яңа агымны чагылдыра: дуамал элементлар, атлетизм һәм яшьлек. 1972 елда Мюнхен Олимпиадасында Корбут новаторларча гимнастика элементларын күрсәтә һәм тамашачы сөюен яулый. Ләкинабсолют беренчелек өчен каты алышта Турищевадан җиңелә<ref>[http://www.kommersant.ru/doc.aspx?DocsID=353735 «Нашу гимнастику губит увлечение трюкачеством»]</ref>. Абсолют беренчелектә үзенең яраткан снаряды булган бүрәнәдә чыгыш ясаганда ул җитди хата җибәрә һәм нәтиҗәдә хәтта призерлар исәбенә дә керми<ref name="Ref1">[https://books.google.kz/books?id=mYBtMajLAaAC&pg=RA1-PA333 Sports around the World: History, Culture, and Practice by John Nauright / p333] {{Тикшерелгән|25|12|2015}}(Тикшерелгән 25 декабрь 2015)</ref>. 1976 елда Ольга Монреальдәге Уеннарда ССРБ җыелма командасында була, команда составында - алтын һәм бүрәнәдә көмеш награда яулый. 1991 елдан [[Америка Кушма Штатлары|АКШ]]-та яши, Америка гражданлыгына ия<ref>[http://novosti24.by/sport/olga-korbut-hotya-ya-imeyu-amerikanskoe-grazhdanstvo-dusha-u-menya-vse-ravno-ostalas-belorusskoy.html Ольга Корбут: «Хотя я имею американское гражданство, душа у меня всё равно осталась белорусской»]</ref>. == Казанышлары == * 4 тапкыр Олимпия чемпионы: ** 1972 ел — биеклек беренчелегендә, бүрәнә һәм ирекле күнегүләр ** 1976 ел — команда беренчелегендә * Ике тапкыр Олимпия уеннары вице-чемпионы (1972 — брус, 1976 — бүрәнә) * Таянып сикерүдә 1974 елгы дөнья чемпионы * 1970 һәм 1974 елларда команда беренчелегендә дөнья чемпионы * 1975 елда ССРБ халыклары спартакиадасы җиңүчесе һәм ССРБ-ның чикләнмәгән чемпионы, күп тапкырлар ССРБ чемпионы * 1973 елда абсолют беренчелектә Аурупа чемпионатының көмеш медаль белән бүләкләнүчесе. == Искәрмәләр == {{Reflist|2}} == Сылтамалар == {{Тышкы медиафайллар}} * [http://slovari.incd.info/content-id-29506.html Энциклопедический словарь] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070929190916/http://slovari.incd.info/content-id-29506.html |date=2007-09-29 }} * [http://www.olgakorbut.com/ Официальный сайт] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201123121712/http://olgakorbut.com/ |date=2020-11-23 }} * [https://twitter.com/OlgaKorbut1 Корбут, Ольга Валентиновна] на сайте ''Twitter'' * [https://www.youtube.com/watch?v=f-yQonuVVRU Петля Корбут в исполнении немецкой гимнасти Steffi Kraker (0:06-0:09)] * [https://www.youtube.com/watch?v=NZYPcdj_wn4 Петля Корбут в исполнении самой Корбут на олимпиаде 1972 года в Мюнхен] {{Тышкы сылтамалар}} [[Төркем:Әлифба буенча спортчылар]] [[Төркем:1955 елда туганнар]] [[Төркем:16 май көнне туганнар]] [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Халыклар дуслыгы ордены кавалерлары]] [[Төркем:«Хөрмәт Билгесе» ордены кавалерлары]] [[Төркем:ССРБ атказанган спорт осталары]] [[Төркем:Беларусиядә туганнар]] [[Төркем:Википедия:Замандашлар биографиясе]] tfwzki3q614k3fd4ftzci0mokbykvzl 0 335473 3524580 3524551 2022-07-24T15:12:59Z A.Khamidullin 6685 wikitext text/x-wiki '''Аййяважи''' (Тамил телендә:அய்யாவழி, Малаялам телендә:അയ്യാവഴി) ''Аййявали''<ref>Аййяважи сүзенең өлеше '[[ɻ|zh]]i' ([[ழி]]) [[ретрофлекс аппроксиманта]] булып тора һәм [[Колкатада Милли Китапханәсе романизациясе]] буенча ''Ayyāvaḻi'' буларак дөрес [[транслитерация|транслитерацияләнә]].</ref> IPA-ml:əjːaːvəɻi, "Остаз Юлы") ул [[Көньяк Һиндстан]]да килеп чыккан [[Һенотеизм|һенотеистик]] ышану.<ref>{{cite book |last1=Singh |first1=Janak |title=World Religions and the New Era of Science |date=2010 |location=Rutherford County, Tennessee, US |page=30}}</ref> Ул [[Көньяк Һиндстан]]да килеп чыккан.<ref name= "Ayya vazhi religion from Tha.Krishna Nathan">Tha. Krishna Nathan, ''Ayyaa vaikuNdarin vaazvum sinthanaiyum'', p. 62: "{{lang|ta|அவர் (வைகுண்டர்) மாற்றுப் பிறப்பு பெற்ற நாளே அய்யாவழி சமய மரபு தோற்றம் பெற்ற நாள்(கி.பி.1833) எனக் கூறலாம்.}}" (The day at which Vaikundar is given rebirth could be considered as the date of origin of the Ayyavazhi religion.)</ref> Ул берничә газет тарафыннан аерым [[монизм|монистик]]<ref>N. Vivekanandan, ''Akilathirattu Ammanai moolamum Uraiyum'', Volume 2, p. 97</ref> <ref>{{cite book|last1=Wallis|first1=Graham Harvey [and] Robert J.|last2=J. Wallis|first2=Robert|title=The A to Z of shamanism|date=2010|publisher=Scarecrow Press|location=Lanham, Md.|isbn=978-0810876002|page=101|url=https://books.google.com/books?id=Mf-xa4cisbUC&q=Ayyavazhi|accessdate=4 October 2014}}</ref> дин буларак карала,<ref> Түбәндәге иртәнге һәм кичке көн саен матбугатта Аййяважи дин буларак карала: * [[Малай Малар]] (әйдәп баручы кичке [[Тамил теле|Тамил]] көн саен басмасы), ''Nagercoil Edition'', 4 March 2007, p. 5, "சுவாமி ஊர்வலத்தை அய்யாவழி பக்தர்கள் சமய தலைவர் பால பிரஜாபதி அடிக..." (биредә Аййяважи ('அய்யாவழி சமயம்') "аерым дин" дип атала); * [[Динакаран]] (Тамил Көн саен басмасы), Nagercoil Edition, 1 March 2007, p. 3: "அய்யாவழி சமய தலைவர் பால பிரஜாபதி அடிகளார் அடிக்கல் நாட்டினார் ("Бала Праджапатһи Адикалар, Аййяважи диненең башы ... өчен нигез ташын корган..."); * [[Динакаран]] (Тамил Көн саен басмасы), Nagercoil Edition, 14 February 2011, p. 2: "...தலைமை பதிக்கு வந்த ரவிசங்கர்ஜியை அய்யாவழி சமய தலைவர் பால பிரஜாபதி அடிகளார் வரவேற்றார். ("Бала Праджапатһи Адикалар, Аййяважи дине башы монда [[Свамитһопе патһи]]га килгән [[Шри Шри Рави Шанкар]]ны каршы алган..."); * [[Дина Тһантһи]], Nagercoil Edition, 2/3/2007, p. 5. "மாநாட்டுக்கு அய்யாவழி சமய தலைவர் பால பிரஜாபதி அடிகளார் தலைமை தாங்குகிறார்." Тәрҗемәсе – "дини конференцияны Аййяважи диненең җитәкчесе Бала Праджапатһи Адикалар алып бара." Бу Һиндстанда әйдәп баручы газеттан яңалык 175-енче Аййя Вайкунда Аватарам турында мәгълүмат бирә, биредә Аййяважи дин дип атала һәм Бала Праджапатһи Адикалар Аййяважи диненең башы дип атала; * [[Тамил Мурасу]] (4/3/2006), p. 3:"இதையொட்டி குமரி மாவட்டம் சாமி தோப்பில் 'அய்யா வழி சமய' மாநாடு ( 'Аййяважи дин'е буенча конференция) உள்பட..."</ref> унтугызынчы гасыр уртасына Аййяважи аерым дин буларак хөкүмәт рапортларында, журналларда һәм академик өйрәнүчеләр тарафыннан танылган булган. Аййяважи [[Аййя Вайкундар]] тормышы һәм дәгъвасы тирәли үзәкләшкән; аның фикерләре һәм фәлсәфәсе ''[[Акилатһиратту Амманаи]]'' һәм ''[[Арул Нул]]'' изге текстларында нигезләнгән. Аның буенча [[Нараяна]]ның Пурна [[аватар]]ы булган.<ref>{{cite book|last1=David|first1=A. Maria|title=Beyond boundaries : Hindu-Christian relationship and basic Christian communities|date=2009|publisher=Indian Society for Promoting Christian Knowledge|location=Delhi|isbn=9788184650013|page=32|edition=First}}</ref> Аййяважиның ышану һәм практика буенча күп фикерләре уртак, әмма ул [[яхшы һәм начар]] һәм [[дхарма]] концепцияләре шактый аерылып тора.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', pp. 111–113,</ref> Айяважи игътибар үзәгендә дхарма булганга күрә дхармик дин буларак төркемләнә.<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, pp. 160–161.</ref> Аййяважи җәмәгать игътибарына беренче мәртәбә XIX гасырда Һинду сектасы буларак килгән.<ref>R. Ponnu, ''Sri Vaikunda Swamigal and the Struggle for Social Equality in South India'', p. 98.</ref> Вайкундарның эшчәнлеге һәм үсүче төркем тарафдарлары 19-ынчы гасыр [[Траванкор]]да һәм [[Тамил халкы]] арасында реформация һәм инкыйлабка сәбәп булган <ref>R. Ponnu, Sri Vaikunda Swamigal and Struggle for Social Equality in South India, p. 63, ''"The religious reform of Sri Vaikunda Swamigal left an everlasting influence on South Travancorean society."''</ref> <ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', pp. 90–91.</ref> һәм Көньяк Һиндстан феодаль иҗтимагый системасы өчен бик яңа булып таң калдырган.<ref>R. Ponnu, Sri Vaikunda Swamigal and Struggle for Social Equality in South India, p. 86.</ref> Ул шулай ук берничә реформа хәрәкәтләренең этәргече булган, алар арасында [[Нараяна Гуру]]ныкы <ref name= "Selvister:First Reform Movement" /> һәм [[Рамалинга Свамигал]]ныкы.<ref name= "Ponnu:First Reform Movement" /> Гәрчә Аййяважи тарафдарлары бөтен Һиндстан буенча булса да,<ref>''[[Dina Malar]]''(Leading Tamil News paper), ''Nagercoil Edition'', 4/3/2005 p. 12: "எனேவ இன்று அய்யா வைகுண்டசாமி வழிபாட்டு ஆலயங்கள் இந்தியா முழுவதும் வேராயிரம் பெற்ற விழுதுகளாய் படந்து ஆறாயிரத்துக்கு மேல் தோன்றி வளர்ந்து வருகிறது" Translated to "So today these worship centers of Vaikunda Sami is spread ''across India'' and growing with more than 6000 of them"</ref><ref name="Paulose: Spread of Ayyavazhi">C. Paulose, ''Advaita Philosophy of Brahmasri Chattampi Swamikal'', p. 24, "To propagate his teachings and ideas he opened upon seven Pathis and seven Tangs (The Primary Nizhal Thangals) in Travancore, hundreds of small pagodas (Nizhal Thangals) throughout India." Accrediting the [[Worship centers of Ayyavazhi]] across [[India]] and so the Ayyavazhi followers.</ref> күбесенчә Көньяк Һиндстанда,<ref>R. Ponnu, ''Sri Vaikunda Swamigal and Struggle for Social Equality in South India'', p. 100, '"At present thousands of Pathis ([[Nizhal Thangal]]s) are seen throughout South India."''</ref> алар күбесенчә [[Тамил Наду]]да һәм <ref>[[Dina Thanthi]], (Tamil Daily) [[Nagercoil]] Edition, 4 March 2007, p. 23: ''"The Ayyavazhi followers are highly populated in the districts of [[Chennai]], [[Virudhunagar]], [[Tirunelveli]], [[Tuticorin]] and [[Kanyakumari district|Kanyakumari]]."''</ref> [[Керала]]да күпләп яшиләр.<ref>Tha. Krishna Nathan, ''Ayya Vaikundarin Vazhvum Sinthanaiyum'', Chapter 4, p. 83: "இதற்கு ஆதாரமாக அய்யா வைகுண்டரைத் தெய்வமாக ஏற்றுக்கொண்ட சுமார் 8000 – க்கும் மேற்பட்ட அய்யாவழிப் பதிகள் தமிழ்நாடு மற்றும் கேரளப்பகுதிகளில் இயங்குவதைக் கூறலாம்." (This citation was included here from Tamil Wikipedia article)</ref> Бу динне практикалаучылар саны 8000000 һәм <ref>''[[Dinakaran]]'', [[:File:Ayyavazhi Movie.JPG|Nagercoil edition]], p. 15, 25 February 2007.</ref> 10000000 арасында дип фараз ителә.<ref>31st Indian Social Science Congress, ''[http://sndt.digitaluniversity.ac/WebFiles/XXXI%20Abstracts%20Part%201%20page%201-189.pdf A note on People's Struggles and Movements for Equitable Society] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20160303215453/http://sndt.digitaluniversity.ac/WebFiles/XXXI%20Abstracts%20Part%201%20page%201-189.pdf |date=3 March 2016 }}'', Plenary IV: People's Struggles and Movements For Gender/ Racial/ Caste-Discrimination-free Equitable Society, p. 47.</ref> Гәрчә төгәл саннары мәгълүм булмаса да Аййяважиларны халык санын алганда Һиндулар дип язалар.<!-- The university paper cited says Ayyavazhi as a Hindu sect; so on this account, Ayyavazhi is considered as a Hindu sect and since data on sub-sects are not pinned-up with census reports, exact estimation for the number of Ayyavazhis are not there. --><ref>{{cite web |url=http://www.censusindia.gov.in/Census_Data_2001/Census_data_finder/C_Series/Population_by_religious_communities.htm|title= Indian Census 2001 – Population by religious communities|accessdate=23 January 2008 |format= Other Religious Communities|work=256, Tamil Nadu.| archiveurl= https://web.archive.org/web/20080119031333/http://www.censusindia.gov.in/Census_Data_2001/Census_data_finder/C_Series/Population_by_religious_communities.htm| archivedate= 19 January 2008 | url-status= live}}</ref><ref>{{cite web|url= http://www.indiareach.org/religion|title= Religion|accessdate= 7 November 2009|format= Religion in India|work= Paragraph 6.|archive-url= https://web.archive.org/web/20090815201015/http://www.indiareach.org/religion|archive-date= 15 August 2009|url-status= dead}}</ref> ==Этимология һәм тарихы== [[File:Swamithope Pathi West view.jpg|thumb|right|[[Свамитһопе патһи]], [[Панча патһи]] арасында беренчел [[Патһи]], Аййяважиның дини штаб-фатиры һәм иң изге гыйбадәтханәсе.]] ''Аййя'' Тамилча ''Остаз'' дигәнне аңлата һәм ''важи'', ''юл'' дигәнне аңлата; гади тәрҗемә булып "Остаз юлы" һәм ''Әти юлы'' тора<ref>{{cite book|last1=Swamy|first1=Muthuraj|title=The Problem with Interreligious Dialogue: Plurality, Conflict and Elitism in Hindu-Christian-Muslim Relations Bloomsbury Advances in Religious Studies|date=2016|publisher=Bloomsbury Publishing|location=Bloomsbury|isbn=9781474256414|page=52}}</ref> Тамилча фраза өчен төрле [[синоним]]ик юрамалар булуга күрә ул шулай ук төрле башка теорияләргә китерә.<ref name= "Ayyavazhi belief system">Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', 2002, p. 4</ref><ref>R. Shanmugam, Narayana Kulatthil Narayanar Avataram, p. 188</ref><ref>''Akilathirattu ammanai Arappadanool'', First Stage, p. 27, published by ''Vaikundar Seva Sangam''</ref> Аййяважи башта [[Аййя Вакундар]] (тарихи рәвештә "Мудисудум Перумал" буларак) табынуына күп кеше җыелганга күрә игътибар ителә башлаган.<ref name="Sociology of Ayyavazhi" /> (як. 1809 – як. 1851 [[б.э.]])<ref>Вайкундар тарихи да, мифик шәхес булып тора. Тарихи Вайкундар ''(еш ул 'Вайкунта Свами' исеме белән мәгълүм)'' безнең эраның 1809 һәм 1851 еллар арасында яшәгән шәхескә карый. [[Акилам]] мифында әйтелгәнчә Вайкундар [[Сампуранатһеван]] (шулай ук Мутһукутти) тәнендә 1833 елда инкарнацияләгән Ходай булган һәм ул 1851 елга кадәр булган . Шулай итеп Акилам буенча, Сампуранатһеван 1809 һәм 1833 еллар арасында яшәгән һәм Вайкундар шуннан соң 1833 елдан 1851 елга кадәр яшәгән Мадисудум Перумал (Сампуранатһеван) тәнендә инкарнацияләгән.</ref> [[Пувандантһоппе]]да.<ref>{{cite web | vauthors = | title = Life History of Lord Vaikundar | work=Ayyavazhi.org – Life History | url = http://ayyavazhi.org/index.php?option=com_content&task=view&id=23&Itemid=41 | accessdate =31 January 2008}}</ref> 1840 елда [[Тһуваял тһавасу]] (юу [[аскеза]]сы) Аййяважиның альтернатив дини-мәдәни феномен буларак килеп чыгышы булып тора.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 6, p. 139.</ref> Катнашучыларның күпчелеге җәмгыятьнең маргинализацияләнгән һәм ярлы өлешләреннән булган.<ref name="Sociology of Ayyavazhi">G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, pp. 90–91</ref> Алар аерым һәм автоном җәмгыять буларак функцияли башлаганнар һәм әкренләп юлларын 'Аййя важи' гыйбарәсе белән идентификацияли башлаганнар.<ref>{{cite web |url=http://thatstamil.oneindia.in/movies/heroines/sujibala_070516.html |title=thatstamil.oneindia.in |accessdate=23 January 2008 |format='Ayyavazhi' Sujibala |work="...தனிப் பிரிவாக செயல்படத் தொடங்கினர். தங்களது மார்க்கத்திற்கு அய்யா வழி என்றும் பெயரிட்டுக் கொண்டனர்." (... they functioned autonomously. They named their pathway as 'Ayyavazhi'.) }}{{Deadlink|date=April 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{dead link|date=January 2017|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}}</ref> Гәрчә бу тарафдарларның күбесе [[Надар]] кастасыннан булса да, шулай ук башка касталaрдан да күп кешеләр аның тарафдарлары.<ref>G. Patrick's ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, p. 91 ''"However, people from other castes also formed part of the gathering"''</ref> Аййяважиның булуның беренче гасырында тиз үсеше 19-ынчы гасыр [[Христиан миссионерлары]] биргән мәгълүматларда билгеләнгән булган.<ref>See the LMS Reports gathered in the article [[Ayyavazhi in reports by Christian missionaries]] from the book ''Religion and Subaltern Agency''.</ref> 19-ынчы гасыр уртасыына Аййяважи Көньяк [[Траванкор]] һәм Көньяк [[Тирунелвели]] төбәкләрендә тирән тамырлары белән әһәмияткә ия дини феномен булып киткән.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'' Chapter 5, p. 91: ''"By the middle of the nineteenth century, AV (abbreviation of Ayyavazhi) had expanded into a recognisable religious phenomenon, making its presence felt in South Tiruvitankur (Travancore) and in the southern parts of Tirunelveli. From the LMS reports, one gathers the information that AV was spreading with 'extraordinary' speed."''</ref> Тугърылар саны 1840-ынчы еллардан бирле әһәмияткә ия итеп арткан.<ref name="Sociology of Ayyavazhi" /> 19-ынчы гасыр якынлашканнан соң Свамитһопе Аййяважиның дини-мәдәни эпицентры булып танылган булган.<ref>[[London Missionary Society|LMS]] [[Report]] for the year 1872, p. 107.</ref> Вайкундар вакытыннан соң Аййяважи тәгълиматы аша дәгъва ителгән булган. Вайкундарның өйрәнчекләре биш [[Сидар]] һәм алардан соң килүчеләр илнең төрле өлешләре буенча Аййяважи миссиясе белән сәяхәт иткәннәр.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, p. 120 ''"Vaikunda cami chose these disciples as close associates to propagate his teachings and ideas to the people"''</ref> Шул ук вакытта [[Паййян династиясе]] [[Свамитһоппе]] [[патһи]] белән идарә итә башлаганнар,<ref>N. Elango and Vijaya Shanthi Elango, ''Ayya Vaikuntar – The Light of the World'' Chapter 4, p. 21 ''"The temple is managed by the Gurus of Lord Vaikuntar's gurukulam. The Gurus are the descendants of Guru Podukutti."''</ref> шул ук вакытта башка Патһилар Аййя тарафдарлары идарәсенә күчкән.<ref>N. Elango and Vijaya Shanathi Elango, ''Ayya Vaikuntar – The Light of The World'' Chapter 8, pp. 41–44 (sources).</ref> [[Акилаттиратту Амманаи]] (Акилам) күрсәтмәләре буенча ил буенча табыну һәм язманы өйрәнү өчен [[Нижал Тһангал]]лар (кечкенә пагодалар) нигезләнгән булган.<ref>V.T. Chellam, ''Thamizaka Varalarum Panpadum'', Chapter 12, p. 493</ref> [[File:Ayya's Holy Perambu and Surai koodu.jpg|thumb|left| '' Изге ''Пирамбу'', ''Хадайям'' һәм ''Сураи куду''— [[Свамитһопе патһи]]да сакаланган [[Вайкундар]] әйберләре.]] Басмада булган беренче Аййяважи эше Арул Нул 1927 елда бастырылган булган, аннан соң 1933 елда Акилам булган,<ref>(Another view has [[Akilam]] published in 1939 and [[Arul Nool]] in 1918. This uncertainty results from the unfortunate absence of publication data in early editions of the Arul Nool. Source: N. Vivekanandan, ''Arul Nool Moolamum Uraiyum'').</ref> бу язылганнан соң бер гасыр диярлек вакыт узгач.<ref>N. Vivekanandan, ''Arul Nool Moolamum Uraiyum''.</ref> Нәтиҗәдә Аййяважи актив авыз иҗаты традицияләрен әдәби язмалар өчен калдырган. Аййяважи штаб-фатиры мәгълүматы буенча Аййяважи тизрәк [[Һиндстан бүленеше]]ннән соң (1940-ынчы еллар) тизрәк таралган һәм тагын да тизрәк 1990-ынчы елларда.<ref name="Ayyavazhi developments">N. Elango and Vijaya Shanthi Elango, ''Ayya Vaikuntar The light of the world'', p. 61</ref> Күп Аййяважига нигезләнгән иганә оешмалары 20-енче гасыр ахырында нигезләнгән булган.<ref>V.T. Chellam,''Thamizaka Varalarum Panpadum'', Chapter 16, pp. 598–599.</ref> Кайбер капма-каршы юрамалларны кертеп Акиламның берничә альтернатив юрамаллары шул ук период вакытында чыккан булган.<ref>N. Vivekanandan, Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum, Part 1, pp.(additional) 18–23</ref> Демократик бюро [[Анбуккодимаккал Тһируччабаи]] дини штаб-фатир буенча 1990-ынчы елларда динне оештыру һәм аның белән идарә итү өчен нигезләнгән булган. Оешма киңәшмәләре Көньяк Һиндстанда [[Мумбаи]]ны, [[Ченнаи]]ны һәм [[Тһируванантһапурам]]ны кертеп төрле шәһәрләрдә уздырыла.<ref>{{cite web |url=http://tholthiruma.blogspot.com/2009/02/blog-post_15.html |publisher=tholthiruma.blogspot.com on News report|title=3rd Religious conference|accessdate=15 April 2009 }}</ref> <ref name="Ayyavazhi developments"/> Аййяважиның үсешен танып, Вайкундарның инкарнациясе көне Аййя Вайкунда Аватарам 1994 елда [[Каньякумари районы]]нда штат хөкүмәте тарафыннан бәйрәм булып игълан ителгән булган, алар артыннан 2006 елда [[Тирунелвели]] һәм [[Тутикорин]] районнары ияргән.<ref>{{cite web|url=http://www.dinamalar.com/2006mar03/general_tn3.asp |title=Report on declaration of the holiday |publisher=[[Dina Malar]] |accessdate=3 February 2007 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070927021910/http://www.dinamalar.com/2006mar03/general_tn3.asp |archivedate=27 September 2007 }}</ref><ref>R. Ponnu, ''Vaikunda Swamigal Ore Avataram'', p. 59.</ref> Безнең эраның 2012 елдан бирле [[Аййя Вайкунда Аватарам]] бөтен [[Тамил Наду]] штаты өчен чикләнгән бәйрәм булып игълан ителгән булган.<ref>[http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-tamilnadu/article2959703.ece Thousands take part in Ayya Vaikundar Avatar day – The Hindu] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20160111155823/http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-tamilnadu/article2959703.ece |date=11 January 2016 }}, India's National Daily, 4 March 2012, ' " The government had also declared a restricted holiday on Saturday, for the first time, in the State in view of Ayya Vaikundar Avatar day. " '</ref> <ref>{{cite news|last1=The Indian Express|first1=The New|title=List of public holidays for 2018 announced|url=http://www.newindianexpress.com/states/kerala/2017/oct/13/list-of-public-holidays-for-2018-announced-1672693.html|accessdate=22 January 2018|date=13 October 2017}}</ref> Хәзерге вакытта [[Паййян династиясе]] варисы [[Бала Праджапатһи Адикалар]] Аййяважиның җитәкчесе дип таныла.<ref>[[Dina Thanthi]], [[Nagercoil]] Edition, 2/3/2007, p. 5. "மாநாட்டுக்கு அய்யாவழி சமய தலைவர் பால பிரஜாபதி அடிகளார் தலைமை தாங்குகிறார்." ''Translation – "The religious conference is led by Bala Prajapathi Adikalar, the head of Ayyavazhi religion."''</ref><ref>N. Elango and Vijaya Shanthi Elango, ''Ayya Vaikuntar – The Light of the World'' Chapter 4, pp. 21–22 ''"The Gurus are Payyan Chella Raj, Bala Prajapathi, Bala Janathipathi, Balalokathipathi, Payyan Sami, Thangapandian, Sekar and others. Bala Prajapathi is the most popular personality among them."''</ref> ==Язмалар һәм изге урыннар== [[File:Akila Thirattu Ammanai.JPG|thumb|right|Унберенче илһамланудан күренгән ''Каппу'' [http://www.worldcatlibraries.org/oclc/20287371?tab=details Пала Рамачандран юрамасы] [[Акилам]].]] Аййяважиның изге китаплары [[Акилаттиратту Амманаи]] ''<nowiki>Akilam</nowiki>'')<ref>{{cite web |url= http://www.worldcatlibraries.org/wcpa/top3mset/20287371|title= www.worldcatlibraries.org|accessdate=23 January 2008 |format= Akilam: vacan̲a kāviyam|work=Publisher: K Patchaimal, Cāmitōppu.}}</ref> һәм [[Арул Нул]] һәм алар [[Аййяважи мифологиясе]]нең чыганагы булып тора. ''Акилаттиратту Амманаи'' [[Һари Гоапалан Сидар]] тарафыннан 1841 елда язылган булган,<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, pp. 118–119 ''"The author claims that God woke him up during sleep and commissioned him to write it by 'telling' him what to write"''</ref> Акиламның эчтәлеге [[Нараяна]] тарафыннан хатыны [[Лакшми]]га сөйләнгән буларак.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, p. 119 ''"It is presented as if Vishnu is narrating the whole story to his consort Leksmi"''</ref> Риваять чараларына өстәп Акиламда шулай ук күп тарихи фактлар китерелә,<ref>Pon. T. Dharmarasan, ''Akilathirattu'', p. 183.</ref> аеруча [[2-нче меңьеллык]]ның уртасыннан һәм соңыннан. Баштагы текст зыянланган булып, ''Свамитһопе'' юрамасы ''Коттангаду'' юрамасы һәм шулай ук ''Панчалакуричи'' юрамалары кебек кыз юрамаллары Акиламның иң иртә пальма яфрагы юрамаллары булып тора.<ref name = "Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum: Akilam versions"/> Башка бастырылган юрамаларга [[Сентратисаи Вентраперумал]] юрамасы, [[Вивеканандан]] юрамасы, югары тәнкыйтьләнгән [[Вайкундар Тһируккудумбам юрамасы]] <ref name = "Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum: Akilam versions">''N. Vivekanandan'', ''Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum'', Part-1.</ref> һәм иң иртә һәм киң кабул ителгән [[Паларамачандран юрамасы]] керә.<ref name = "Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum: Akilam versions"/> Акиламда унҗиде бүлектә 15000-нән артык шигырь бар. Ул шигъри [[Тамил теле]]ндә in a [[баллада]] формасында язылган һәм уникаль әдәби стильдә китап буенча ике субжанрда ''Вируттам'' һәм ''Натай''да язылган. Икенчел язма [[Арул Нул]]да Арулаларкал (Илаһи көч шуңа ия булган) тарафыннан язылган дип ышаныла.<ref name="Arul Nool">G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, pp. 119–120</ref> Анда догалар, [[гимн]]нар һәм Аййяважида табыну юллары өчен күрсәтмәләр, шулай ук [[ритуаллар]] [[күрәзәчелеге]] һәм күп актлар бар.<ref name="Arul Nool" /> Анда шулай ук Акиламда булган күп чаралар бар, алар Вайкундар тормышына карый.<ref>R. Ponnu, ''Vaikunda Swamigal Ore Avataram'', Ram Publications, pp. 11–12</ref> Анкиламнан аермалы буларак Арул Нул өчен билгеле тарих юк. Барлык бу текстлар [[Тамил теле]]ндә җыелган.<ref name="Dr. Paulose's book">C. Paulose, ''Advaita Philosophy of Brahmasri Chattampi Swamikal'', p. 24.</ref> [[File:Location of Pancha Pathi.png|thumb|left|[[Панча патһи]] – урнашу картасы]] Аййяважи тугърылары өчен [[Патһи]] дип аталган җиде изге урын бар,<ref name=Ayyavazhi>{{cite book|last=Chryssides|first=George|title=Historical Dictionary of New Religious Movements|year=2011|publisher=[[Rowman & Littlefield]]|location=[[Lanham, Maryland|Lanham]], [[Maryland]]|isbn=9780810861947|page=48|url=https://books.google.com/books?id=WA12nHRtmAwC&q=Ayya+Vaikundar&pg=PA48}}</ref><ref name="Nadar Kulatthil Narayanar Avatara">R.Shanmugam, ''Nadar Kulatthil Narayanar Avataram'', p. 195</ref> иң әһәмиятле булып [[Панча патһи]] тора.<ref>{{cite book|last1=Singh|first1=editor, L.K.|title=Indian cultural heritage perspective for tourism|date=2008|publisher=Isha Books|location=Delhi|isbn=978-8182054752|page=123|url=https://books.google.com/books?id=u21tp_JG9I0C&q=Ayyavazhi|accessdate=4 October 2014}}</ref> Свамитһопе патһи гыйбадәтханәсе Аййяважиның штаб-фатиры булып тора.<ref>[[The New Indian Express]]''(English Daily)'', [[Madurai]] Edition, 3/4/2008.</ref><ref>{{cite web |url=http://www.tsi.org.in/conference/chennai_tourism.asp#temple |title=www.tsi.org.in |accessdate=11 October 2007 |format=Tourism in Chennai |work=Temples: "Swamithoppe – Ayya Vaikundar Pathi, religious head quarters of Ayyavazhi." |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071009031519/http://www.tsi.org.in/conference/chennai_tourism.asp#temple |archivedate=9 October 2007 |url-status=dead}}</ref><ref>N. Elango and Vijaya Shanthi Elango, ''Ayya Vaikuntar – The Light of the World'' Chapter 8, p. 41 " The first Pathi is Swamithoppu, the headquarters of Ayyavazhi. "''</ref> Биш Панча патһи булып болар тора:<br/> 1. [[Свамитһопе патһи]], бөек [[Тавам]]ның урнашуы һәм диннең штаб-фатиры.<br/> 2. [[Амбала Патһи]], Вайкундар үзенә Җиде Илаһка кушылган урын.<br/> 3. [[Мутта Патһи]], Икенче һәм Өченче [[Винчаи]]ның урнашу урыны.<br/> 4. [[Тһамараикулам Патһи]], [[Акилаттирату Амманаи]] язылган урын.<br/> 5. [[Пу Патһи]], Аййя үзенә символик өйләнешү өчен Җир Алиһәсен [[Бхуми|Пумадантһай]] үзенә берләштергән урын.<br/> [[Вакаиппатһи]], гәрчә штаб-фатир тарафыннан [[Панча патһи]]га кертелмәсә дә, һаман да Пати дип, әмма әзрәк әһәмият белән дип таныла.<ref>N. Elango and Vijaya Shanthi Elango, ''Ayya Vaikuntar the light of the world'', Chapter 6 (Thuvayal Panthy), p. 31</ref><ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, p. 117 ''" However, there is also another list which includes Vakaipati in tuvaiyal tavacu's place "''</ref> Аййяважи тарафдарлары арасында кайбер башка Патһилар изгелеге буенча килешмәү бар, мәсьәлән, [[Вайкунда Патһи]] һәм [[Аватһара Патһи]]. Аййяважи штаб-фатиры тарафыннан Патһилар исемлектә бу Патһилар кертелмәгән.<ref>N. Elango and Vijaya Shanthi Elango, ''Ayya Vaikuntar the light of the world'', Chapter 8, p. 41 (Panchappathi)</ref> [[File:Adiyogi Shiva Statue (233423143).jpeg|thumb|right|220px|Аййяважи [[Тһирунамам]] белән [[Иша Йога Үзәге]]ндә [[Адийоги Шива сыны]].]] ==Символизм== [[File:Ayyavazhi Sahasrara.jpg|thumb|left|Аййяважида ''Лотосны тотучы Намам'' дип символлаштырган [[Саһасрара]].]] Аййяважиның символы булып ялкын формасындагы ''[[Намам]]''-ны тотучы [[Падма (лотос)|лотос]] тора.<ref name= "Lotus with Namam">Tha. Krishnanathan, ''Ayya Vaikundarin Vazhvum Sinthanaiyum'', p. 108.</ref> Лотос 1008 таҗ яфраклы ''[[Саһасрара]]''ны ([[Тамил теле]]ндә, ''Ладам'') чагылдыра, шул ук вакытта Намам ''Аанма Джйотһи''ны яки ''[[Атман (Һинд дине)|атман]]ны'' чагылдыра.<ref name= "Lotus with Namam" /> Аййяважи язмаларының икесе дә<ref>Akilam15:39 "Petti ceelai Uduthu Periya ''Thirunama'' Pottumittu"</ref><ref>Sivakanda Athikara Pathiram, First Act. Source: N. Vivekanandan's Arul Nool – Moolamum Uraiyum, p. 62</ref> [[Тһирунамам]]га карый ("ялкын формасындагы символ" Аййяважи символында лотосның өстен чагылдыра), әмма бөтен лотосны түгел. Символ булып Акиламга нигезләнгән фәлсәфәнең идеологик нәтиҗәсе булып тора. Бу символ 20-нче гасыр уртасыннан бирле кулланылышта булган.<ref>In the absence of written references, there is a painting at the residence of Bala Prajapathi Adikalar which was considered older, but is not less than 50 years. There are also oral traditions which suggest the same age for this symbol.</ref>[[File:Thiru Nizhal Thangal of Attoor.jpg|thumb|right| [[Саһасрара]] архитектурасы стилендә төзелгән [[Тһируваттар]] янында [[Нижал Тһангал]].]] Акиламда сигез [[юга]] турында мифик сөйләү еш фәлсәфи рәвештә сигез [[чакра]]га карый дип карала.<ref name="Yugas as Chakras">A. Arisundara Mani, Akilathirattu Ammanai Parayana Urai, pp. (Additional) XII–XIII " Athara thana vilakka attavanai ".</ref> Беренчесе [[Нитийя Юкам]], ул [[Бинду]] һәм иң соң халәте, [[Дһарма Юкам]], Саһасрара яки абсолют балкыш. Бу серияләрдә берлекнең [[аң]] (''намам'') энергиясе Биндудан (Нитийя Юкам) соңгы Саһасрарага (Дһарма Юкам)га кадәр үсә. Яктыртуның иң югары рухи үзәге бу лотос абсолют "балкыш" тәҗрибәсе өчен.<ref>A. Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', p. 374.</ref> Соңгы Дһарма Юкамда (Саһасрара) иң көчле куәт булып [[Экам]] тора, ул Вайкундарның [[Өчлек]] концепциясенең берсе булып тора, яки иң олы абсолютның манифестациясе.<ref name="Lotus with Namam" /> Шулай итеп Аййяважиның символы Акиламнан алынган. "Тһируманам белән лотос" символы "Саһасрада тәҗрибә ителгән Вайкундар"ны күрсәтә. Билгеле [[Һинду]] текстларында Саһасрара чакрада 1000 таҗ яфрагы бар.<ref>{{cite web |url=http://malankazlev.com/kheper/topics/chakras/Sahasrara.htm |publisher=malankazlev.com |title=Sahasrara Chakra |accessdate=8 April 2020}}</ref> Әмма [[Аййяважи символизмыы]]нда Саһарараның 1008 таҗ яфрагы бар.<ref name="Yugas as Chakras" /> Аййяважида 1000-нең әһәмиятенә ишарә иткән язма абруе юк, әмма 1008 саны киң искә алына. Шулай ук Вайкундарның инкарнациясе елы 1008 M.E. (Малаялам Эрасының). ''Саһасрара'' сабаксыз лотос буларак символ булып тора. Аййяважи архитектурасы Нижал Тһангалларны төзүдә үстерелгән булган, шунда әйләндереп куелган ''Саһасрара'' чәчәге түбәне каплау өчен кулланыла.<ref>See this image[[:File:Nelli Nintra Vilai Thangal.png]], a Nizhal Thangal constructed in this architectural manner near Marthandam, [[Tamil Nadu]].</ref> Лотос [[Кеше йөрәге|йөрәк]]не чагылдырырга мөмкин һәм ялкын формасы (Тһирунамам) Илаһны чагылдыра.<ref>Pulavar. R. Shanmugam's, (2000), ''Nadar Kulathil Narayanar Avatharam'', Nadar Kulatheebam Publications, p. 207</ref> Аййяважи башка символларны да кулланган [[Вайшнавизм|Вишнуит]] ' ''Өчлек Намам'' 'ны кертеп (хәзерге вакытта кулланылмый) һәм [[кабырчык]]. ==Тәгълиматы һәм йогынтысы== Аййяважи тәгълиматының күпчелеге ''Акилаттиратту Амманаи'' китабында һәм башка тәгълиматта табылырга мөмкин һәм Арул Нулда очраган башка мәгълүм булмаган авторларның төрле китапларыннан берләштерелгән булган.<ref>N. Vivekanandan, ''Arul Nool Moolamum Uraiyum'', p. 8</ref> Дһарма кебек Аййяважиның башка тәгълиматлары икеләтә, иҗтимагый һәм мистик. [[Мистика|мистик]] тәгълиматлар илаһи мәгълүматны багышланган, шул ук вакытта иҗтимагый тәгълиматлар беренче чиратта җәмгыятьтә тигезсезлек һәм дискриминациягә карый. Тәгълиматлар Илаһка уңайлы мөнәсәбәтне илһамландыра, куркуга нигезләнгәнгә каршы булган кебек. Тарафдарлар Илаһка интимлыгын һәм назын көчәйтү өчен Илаһка ''Аййя'', "әти" дип мөрәҗәгать итәләр.<ref>R. Ponnu, ''Ayya Vaikundar Ore Avatharam'', pp. 128–129</ref> [[File:Lord Ayya.jpg|thumb|"Аййя" – Иң олы берлек|alt=]] [[File:Ekam evolution.jpg|thumb|left|бөтен[[булу]]ның чыганагы [[Экам]]ның эволюциясе ([[Кали Юга]]га кадәр.)]] Аййяважи мистиклары игътибарны иң олы берлектә туплыйлар.<ref>''A. Ari Sundara Mani'', ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', p. 384</ref> Аның юрамаллары арасында теология игътибарын һәрвакыт берлектә туплыйлар. [[Кали (асурасы)|Кали шәйтаны явызлыгы]] шәхси җаннар һәм Галәм арасында иң соңгы [[һеносиз|берлек]]не блоклый һәм алар арасында [[Үз]] һәм [[Эго]]ның ялган сизүен барлыкка китерә. Бу хаталы караш берлекнең ачык сизүнең сәбәбе булып тора һәм аңа каршы мотивацияли.<ref>N. Vivekanandan, Akilathirattu Ammanaiyil Vaikunda Suvami Sampooranathevana?, p. 12</ref> Экам<ref>{{cite book|last1=Woldman|first1=Jeanette|title=Travel guide to other dimensions.|date=2010|publisher=Woldman|location=[S.l.]|isbn=978-0984531011|page=16|edition=Illustrated}}<!--|accessdate=4 October 2014--></ref> —иң олы җанның "өстәрәк җаны" яки иң олы җан—булуның бөтенлеге дип идентификацияләнә, ул табигате буенча үзгәрүсез һәм бөтен урында да бар. Ул явыз көч [[майя]] булуга күрә “ [[урын һәм вакыт]]”ка күрә төрле үзгәрүләрне кичерә торган.<ref>A. Ari Sundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', pp. 103–121</ref> Бөтен мәхлукат бу Экамнан, иң олы аңнан эволюцияләгән.<ref>N. Vivekanandan, Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum, p. 97</ref> Экамның барлык сыйфатлары берәүнең җанында һәм аннан эволюциялиләр. Һәр җан чагылышы булыып тора,<ref>{{cite book|last1=Singh|first1=Janak|title=World religions and the new era of science|date=2010|publisher=Xlibris Corp.|location=[S. l.]|isbn=978-1453535721|page=Hinduism 5}}<!--|accessdate=4 October 2014-->{{Self-published inline|certain=yes|date=January 2018}}</ref> яки абсолют Олының көзгесе,<ref>T. Krishnanathan, ''Ayya Vaikundarin vazvum Sinthanaiyum'', pp. 60–61.</ref> ул [[Аййяважи ритуаллары]]нда текст нигезе һәм метафораны тәэмин итә. Кеше һәм барлык башка җаннар чикләнгән һәм Кали асурасы явызлыгы белән чикләнгән. Шуңа күрә шәхси җаннар иң олы балкышка ия була алмыйлар һәм Экамга икенчел булып тора. Җан майяның йогынтсыннан азат булгач, ул Экам белән бер була. Аның индивидуальлеге китә һәм шулай итеп Экам да.<ref>N. Vivekanandan, Akilathirattu Ammanaiyil Vaikunda Suvami Sampooranathevana?, p. 14</ref> Икенче яктан бу иң олы аң [[Параматма]] (иң олы җан) дип шәхесләнә, аның белән Илаһ "Ир" була, шул ук вакытта барлык башка җаннар аның "хатын"нары булып тора,<ref name= "Unifying souls as Thirukkalyana Ikanai" >Ari Sundara Mani, Akilathirattu Ammanai Parayan Urai, p. 534</ref> бу [[Тһируккалйана Эканай]] белән символлана, монда Вайкундар шәхси җаннарга өйләнә.<ref name= "Unifying souls as Thirukkalyana Ikanai" /> Шулай ук Аййяважи фәлсәфәсе [[Кеше мәхлукат]]ларының һәм барлык башка Галәмнең [[акыл ия]]ләре өчен уртак формула булып тора. Шулай итеп акыл ияләре өчен тышта булган бөтен нәрсә шулай ук эчтә дә бар.<ref>P. Sundaram Swamigal and K. Ponnumani, ''Ucchippadippu'', pp. 32–33.</ref>[[File:The Palliyarai of Swamithope Pathi.jpg|thumb|right|[[Паллиярай]]ның [[Свамитһоппе]] [[патһи]]ның потлары урынына [[Элунетру]].]] Аййяважи тәгълиматы [[каста]]ларга нигезләнгән тигезсезлекләр тәфсилләп тәнкыйть ителә.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, p. 114 ''" Other verses from Akilattirattu like, 'throw the eighteen castes and the demons into the mountain and the sea', 'do not discriminate between the powerful and powerless', 'the caste would disappear by itself', etc., point to the fact of a considerable indoctrination against the inequalities of Castes."''</ref> Ул 'каста системасы'н үзен түгел, ә каста дискриминациясен тәнкыйть итә. Башлануыннан бирле Аййяважи иҗтимагый реформа буларак хезмәт иткән, аеруча Траванкор даирәсендә, ул элек көчле каста системасы өчен билгеләнгән булган.<ref>Cf. Ward and Conner, Geographical and Statistical Memoir, p. 133; V. Nagam Aiya, The Travancore State Manual, Volume-2, p. 72.</ref> Аййя Вайкундар <ref>{{cite news |url=http://www.hindu.com/2004/08/29/stories/2004082904420400.htm |title=The Hindu |accessdate=7 February 2007 |format=The Sree Narayana effect |work=Credit to reformers: "The first of the social revolutionaries was Vaikunta Swami (1809–1851)." |location=Chennai, India |date=29 August 2004 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070305164930/http://www.hindu.com/2004/08/29/stories/2004082904420400.htm |archivedate=5 March 2007 |url-status=live |=http://www.hindu.com/2004/08/29/stories/2004082904420400.htm }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040927174958/http://www.hindu.com/2004/08/29/stories/2004082904420400.htm |date=2004-09-27 }}</ref> иҗтимагый реформатор буларак уңышка ирешеп<ref>{{cite news |url= http://www.hindu.com/2006/03/19/stories/2006031900640200.htm|title= The Hindu|accessdate=7 February 2007 |format= Communalism an important factor in politics|work=Great reformers|location=Chennai, India|date=19 March 2006| archiveurl= https://web.archive.org/web/20070111132234/http://www.hindu.com/2006/03/19/stories/2006031900640200.htm| archivedate= 11 January 2007 | url-status= live}}</ref><ref>{{cite news|url= http://www.hindu.com/2004/07/06/stories/2004070612160300.htm|title= The Hindu – India's National Newspaper|accessdate= 16 September 2007|format= Around the City|work= AIR programme|location= Chennai, India|date= 6 July 2004|= http://www.hindu.com/2004/07/06/stories/2004070612160300.htm}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040710151050/http://www.hindu.com/2004/07/06/stories/2004070612160300.htm |date=2004-07-10 }} This link about a programme by '[[All India Radio]]' includes [[Ayya Vaikundar]] as a [[Social reformer]].</ref> сәяси көрәшне һәм дини реформацияләүне башлауда беренче булган.<ref>{{cite news |url= http://www.hindu.com/cp/2007/09/28/stories/2007092850300800.htm|title= The Hindu – India's National Newspaper|accessdate=23 January 2008 |format= Stargazing|work=Ayya's story|location=Chennai, India|date=28 September 2007| archiveurl= https://web.archive.org/web/20080214111454/http://www.hindu.com/cp/2007/09/28/stories/2007092850300800.htm| archivedate= 14 February 2008 | url-status= live}}</ref> <ref>{{cite web|url=http://www.education.kerala.gov.in/englishmedium/historyeng/chapter9.pdf |title=www.education.kerala.gov.in |accessdate=23 January 2008 |format=Towards Modern Kerala |work=10th Standard Text Book, Chapter 9, p. 101. |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081217193847/http://www.education.kerala.gov.in/englishmedium/historyeng/chapter9.pdf |archivedate=17 December 2008 }}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.dinamalar.com/2008MAR03/general_tn7.asp |title=www.dinamalar.com |accessdate=3 May 2008 |format=Silently spreading Love-flag |work=Dinamalar (Leading Tamil Daily), 3 March 2008. |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081202150511/http://dinamalar.com/2008MAR03/general_tn7.asp |archivedate=2 December 2008 }}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.tnuniv.ac.in/tansche/reports/History%20Education%20in%20the%2021st%20Century.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20071129185218/http://www.tnuniv.ac.in/tansche/reports/History%20Education%20in%20the%2021st%20Century.pdf |url-status=dead |archive-date=29 November 2007 |title=www.tnuniv.ac.in |accessdate=16 September 2007 |format=Tamil Nadu State Council for Higher Education, Social and Cultural History of Tamil Nadu from 1529 to Present day |work=Reform Movements and National Movement, p. 27 |archivedate=2007-11-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071129185218/http://www.tnuniv.ac.in/tansche/reports/History%20Education%20in%20the%2021st%20Century.pdf }}</ref> <ref>{{cite web|url=http://www.bdu.ac.in/cb-ug-his.pdf |title=History of Tamil Nadu from 1800 AD to the Present Day |accessdate=23 January 2008 |format=Bharathidasan University |work=B.A. History – Course Structure under CBCS, Core Course – V, p. 9. |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071129185219/http://www.bdu.ac.in/cb-ug-his.pdf |archivedate=29 November 2007 |url-status=dead}}</ref> <ref>{{cite web|url=http://www.bdu.ac.in/cb-pg-his.pdf |title=www.bdu.ac.in |accessdate=7 February 2007 |format=SOCIAL REFORMERS OF MODERN INDIA |work=Unit IV |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20051128094048/http://www.bdu.ac.in/cb-pg-his.pdf |archivedate=28 November 2005 }}</ref> Вайкундар Тамил Надуның һәм Кераланың иҗтимагый инкыйлабчыларының беренчесе булган.<ref>M. Ilanchezhiyan, ''Pandiyarkula Nadrakal Kulamurai Kilathal'', p. 197.</ref> <ref name = "Sreedharamenon"/> Өйрәнүче галимнәр Вайкундарны галим, дәвалаучы һәм могъҗиза язаучыы дип атыйлар.<ref>George D. Chryssides, ''Historical dictionary of new religious movements'', (Publisher: Lanham, Md., Scarecrow Press) 2012, Page 48, Ayyavazhi.</ref> Ул шулай ук Һиндстанның барлык иҗтимагый реформаторларының алдан килеп чыгучысы дип әйтелә.<ref name= "Immanuel:First Reform Movement">Immanuel, ''Kanniyakumari: Aspects and Architects'', Chapter 11, pp. 115–116.</ref> Акилам хезмәт сыйныфларына симпатия күрсәткән һәм алар түләргә тиеш югары салымнарга каршы торган.<ref>{{cite web|url= http://www.kuttyjapan.com/nadar/nadar-what-they-do.asp|title= Nadars of South India|accessdate= 23 January 2008|format= www.nadar.org|work= Vaikunda Swamy opposed the excessive taxes and corvee labour imposed on&nbsp;...|archiveurl= https://web.archive.org/web/20080110121900/http://www.kuttyjapan.com/nadar/nadar-what-they-do.asp|archivedate= 10 January 2008|url-status= dead}}</ref> Башыннан бирле үк тарафдарлар тәгълимат белән көчәйтелеп шулай ук сәяси бастыруга каршы көчле позициядә торганнар. Бу иң ачык итеп Акиламда күренә, биредә Тһирувитканур патшасы Калинисан буларак идентификацияләнә (Кали шәйтанының тоткыны) һәм Британияле иҗтимагый мәгънәдә [[Веннисан]] (ак нисан) буларак идентификацияләнә.<ref>''Akilattirattu Ammanai'', published by T. Palaramachandran Nadar, pp. 214, 266</ref><ref>''Akilattirattu Ammanai'', published by T. Palaramachandran Nadar, 9th impression, 1989, pp. 119, 120 and 121.</ref> Аййяважи Кеше Хокуклары һәм Иҗтимагый Тигезлек Кеше Хокукларының алгы фронтында булган.<ref name= "Immanuel:First Reform Movement" /> Аййяважи шулай ук көньяк Һиндстанда күп иҗтимагый үзгәрүләргә йогынты ясаган,<ref>R. Ponnu, ''Vaikunda Swamigal Ore Avataram'', p. 152</ref> аның нәтиҗәсе иҗтимагый һәм [[үз-ихтирам хәркәт]]ләр булган, мәсьәлән, ''Өске кием агитациясе'',<ref name = "Sreedharamenon">A. Sreedhara Menon, ''A Survey of Kerala History'', p. 314</ref><ref>{{cite web |url= http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-tamilnadu/article1064574.ece|title= The Hindu|accessdate=3 March 2011 |format= Jayalalithaa to visit Kanyakumari tomorrow|work=' "He (Vaikundar) spearheaded the thol seelai struggle..." ' 3 March 2011.}}</ref><ref>{{cite news |title=Republic-day-parade :: Tamil Nadu tableau showing women without blouses draws criticism |url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/chennai/republic-day-parade-tamil-nadu-tableau-showing-women-without-blouses-draws-criticism/articleshow/67705502.cms |accessdate=8 February 2019 |agency=Times of India}}</ref> [[:en:Temple Entry Proclamation|Гыйбадәтханәгә керү агитациясе]] һәм башка хәрәкәтләр, [[Нараяна Гуру]]ныкын,<ref name= "Selvister:First Reform Movement" >Selvister Ponnumuthan, (1996), ''The spirituality of basic ecclesial communities in the socio-religious context of Trivandrum/Kerala, India'', {{ISBN|88-7652-721-4}}, Editrice Pontificia Università Gregoriana, pp. 77–78</ref><ref>{{cite web |url=http://www.nairs.org/?a086 |publisher=nairs.org|title= Are the Travancore Kings Nairs?|accessdate=9 September 2007 |quote="It is worth mentioning here that Chattambi Swamikal and Sreenarayana Gurudevan were ardent devotees of Lord Muruka, so also their predecessor Ayya Vaikuntar." This statement says that Chattampi Swamikal and Narayana Guru are the (predecessors or disciples) of Vaikundar}}</ref> [[Чаттампи Свамикал]]ныкын,<ref>{{cite web|url=http://www.nairs.org/?a083 |title=Marutwamala: Heritage Site Threatened |accessdate=23 January 2008 |format=www.nairs.org |work=as two of the great sages and social reformers Chattambi Swamikal and Shree Narayana Gurudevan, born in the leading [[Nair|Nayar]] and [[Ezhava]] communities, lived and did penance here before embarking on their mission of liberating the caste ridden people. They were believed to be influenced by the teachings of Ayya. |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071229044754/http://www.nairs.org/?a083 |archivedate=29 December 2007 |url-status=dead}}</ref> [[Arutprakasa Vallalar Chidambaram Ramalinga Swamigal|Валлалар]]ныкын <ref name= "Ponnu:First Reform Movement" >R. Ponnu, ''Vaikunda swamigal Ore Avataram'', p. 178.</ref> һәм [[Аййянкали]]ныкын кертеп. ==Табыну үзәкләре== [[File:Nelli Nintra Vilai Thangal.png|thumb|left|Тамил Надуда [[Мартһандам]] янында [[Нелли-нинра Вилайның Нижал Тһангалы]].]] Аййяважи тарафдарлары ''Патһилар''ны һәм ''Нижал Тһангал''ларны нигезләгәннән, алар илнең төрле өлешләрендә табыну һәм дини белем алу үзәкләре булып тора.<ref name ="Worship Centers">G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', pp. 116–117</ref> Алар Аййяважи ышанулары һәм практикалары дәгъвасы өчен үзәкләр булып хезмәт итә.<ref name ="Worship Centers" /> Бөтен Һиндстан буенча меңнәрчә ''Нижал Тһангал'' бар.<ref>{{cite web|url=http://www.tamilstar.com/news/publish/article_3251.shtml |title=Sujibala without a blouse in Ayyavazhi (Preview about the Film 'Ayyavazhi') |accessdate=23 January 2008 |format=www.tamilstar.com |work=Now there are thousands of temples erected in honour of Vaigundaswamy. |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070818154224/http://www.tamilstar.com/news/publish/article_3251.shtml |archivedate=18 August 2007 |url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web |url= http://www.kollywoodtoday.com/news/nallakannu-watches-ayyavazhi/|title= Nallakannu Watches Ayyavazhi|accessdate=9 June 2008 |format= www.kollywoodtoday.com|work=Now there are thousands of temples erected in Honour of Vaigundaswamy.}}</ref> <ref>C. Paulose, ''Advaita Philosophy of Brahmasri Chattampi Swamikal'', p. 24, "To propagate his teachings and ideas he opened up 7 Pathis and 7 Tangs (The Primary Nizhal Thangals) in Travancore as well as hundreds of small pagodas (Nizhal Thangals) throughout India." Accrediting the [[Worship centers of Ayyavazhi]] across [[India]] and so the Ayyavazhi followers.</ref><ref>R. Shanmugam, ''Nadar Kulathil Narayanar Avatharam'', p. 192, "நாடெங்கும் உள்ள நிழல் தாங்கல்களுக்கெல்லாம் தலைமைப் பதி, குமரி மாவட்டதில் முன்கூறிய சாமிதோப்பு என்ற ஊரில் இருக்கிறது." ("The headquarters of all these Nizhal Thangals which are found across the country, is at the place called Swamithoppe as told earlier.")</ref> Бөтен Һиндстан буенча, аеруча Көньяк Һиндстанда. Көньяк Һиндстанда 7000-нән артык табыну үзәкләре бар, аеруча Тамил Наду һәм Кералада.<ref>Tha. Krishna Nathan's, ''Ayyaa vaikuNdarin vaazvum sinthanaiyum'' (Tamil), Chapter 4, p. 83: "இதற்கு ஆதாரமாக அய்யா வைகுண்டரைத் தெய்வமாக ஏற்றுக்கொண்ட சுமார் 8000 – க்கும் மேற்பட்ட அய்யாவழிப் பதிகள் தமிழ்நாடு மற்றும் கேரளப்பகுதிகளில் இயங்குவதைக் கூறலாம்." (This citation is from a Tamil Wikipedia article)</ref> 19-ынчы гасыр утрасы [[Лондон Миссионерлык Җәмгыяте]] (LMS) игъланнарында шулай ук ''Нижал Тһангаллар'' турында сөйләнә.<ref>From the following reports: ''James Town Mission District'' for 1863, ''Neyoor Mission District'' for 1869, ''Santhapuram Mission District'' for 1858, ''Nagercoil Mission District'' for 1864, from the ARTDC for the respective years.</ref> Аййяважи үзәкләшеп оешкан булмаганга күрә, ''Свамитһопе патһи'' бөтенесе өчен дини штаб-фатир булып хезмәт итә. Табыну үзәкләре арасында ''Патһи''лар табыну үзәкләре арасында күбрәк әһәмияткә ия.<ref name ="Worship Centers" /> Җиде ''[[Патһи]]''<ref name="Dr. Paulose's book" /> Вайкундар һәм аның эшчәнлеге бу табыну үзәкләре белән тарихи бәйле булуына күрә әһәмияткә ия.<ref name ="Worship Centers" /> Гәрчә диннең штаб-фатиры дип саналса да ''Свамитһопе патһи'' рәсми рәвештә башка дини үзәкләр белән идарә итми. Үзеннән башка барлык ''Патһи''лар белән бәйсез комитетлар идарә итәләр.<ref>N. Elango and Vijaya Shanthi Elango, ''Ayya Vaikuntar – The Light of the World'', pp. 41–44</ref> [[Панча патһи]]лар буларак мәгълүм биш ''Патһи'' Патһилар арасында әйдәп баручы буларак мәгълүм. <ref>{{cite book|last1=Boundaries|first1=Beyond|title=Hindu-Christian Relationship and Basic Christian Communities|date=2009|publisher=ISPCK|location=Delhi|isbn=978-8184650013|page=32|url=https://books.google.com/books?id=YYlC_qF_eB0C&q=Ayyavazhi|accessdate=4 October 2014}}</ref> [[Нижал Тһангал]]лар ''Патһи''лар белән чагыштырганда [[Нижал Тһангал]]лар Вайкундар тәгълиматын өйрәнү һәм табыну өчен гади кечкенә корылмалар булып тора. Алар иртә көннәрендә белем бирү үзәкләре буларак хезмәт иткәннәр.<ref>R. Ponnu, ''Vaikundacuvamikal Valvum Valikattalum'', p. 71.</ref> Бу үзәкләрдә мохтаҗларга ашамлык һәм сыену урыннары тәкъдим ителә.<ref>P. Sarvesvaran, ''Sri Vaikunda Swamikal – A Forgotten Social Reformer'', p. 8.</ref> Аларның кайберәүләре Вайкундар исән булганда нигезләнгән булган. Алар арасында Арул Нул җиде Тһангалны билгели,<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'' Chapter 5, p. 118. Вайкунтачами Четтикудийиррупу, Агастисварам, Палур, Чундавилай, Вадаливилай, Кадампанкулам һәм Пампанкуламда бу нилатанкалкалларның җидесен нигезләгән.</ref> Һәм алар башкаларга караганда өстен булып санала. Хәзерге вакытта бу үзәкләрдә төп эшчәнлекләрнең берсе булып иганә тора.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'' Chapter 5, p. 118.</ref> Бу үзәкләр Дһарма сыену урыны буларак пәйда булган.<ref>''Journal of Dharma'' (1985), Published by 'Center for the Study of World Religions', Dharmaram College, Bangalore.</ref> Нижал Тһангаллар Аййяважи кешеләре иҗтимагый дини тормышында әһәмиятле оешманы формалаштыралар. Панивидай көненә өч мәртәбә башкарыла ала, әмма барлык табыну үзәкләрендә көненә кимендә берә мәртәбә [[Панивидай]] тәэмин ителә. ==Әхлак== [[File:Flag mast of Swamithoppe.jpg|170px|thumb|right|Түбәсендә Аййяважи символы белән [[Свамитһоппе]] байрагы мачтасы.]] Мета-сөйләү мифологиясе белән интеграцияләгән Аййяважи әхлакы беренчел язма ''Акилаттиратту Амманаи''да табыла.<ref name="Ayyavazhi ethics">T. Krishnanathan, ''Ayya Vaikundarin Vazhvum Sinthanaiyum'', p. 112.</ref> Әхлак буенча Арул Нул Акиламда булган төп концепцияләрнең җыелмасы булып тора.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern agency'', Chapter 5, p. 120</ref> Акиламда әхлакый абстракцияләр берничә урында берничә ситуацияләрдә соралганда кече[[Дэва (Һинд дине)|дэваларга]], [[изге]]ләргә, һ.б. "Ходай тарафыннан сөйләнгән" дип күрсәтелә. [[Нитһам]] Аййяважиның төп кыйммәте булып тора. Бу иртә гасырларда җәмгыять, аның кешеләре, хөкем итүче патша, һәм башкалар Иң Көчлене эшләрендә, гамәлләрендә һәм эшчәнлекләрендә урнаштырып . табигать белән абсолют гармониядә яшәгәннәр. Җавап итеп, табигать һәм илаһи мәхлукатлар Нитһам тарафдары булган җәмгыятьне саклыйлар. Табигать белән иң ахыргы берлектә үзәк теманы формалаштыралар, шул ысул буенча бару өчен әхлакый форма. Акиламда кебек үк, [[Винчай]] Ходай (Нараяна) тарафыннан Вайкундарга тәэмин ителгән кагыйдәләр һәм көйләмәләр. Шундый өч Винчай бар. Шунда табылган актлар кешеләр өчен әхлакый кодларын камилләштерү өчен яраклы. Беренче ''Тиручендур Винчай''сы Акиламда иң зур әхлакый тупланманы формалаштыра.<ref name="Ayyavazhi ethics" /> Берникадәр дәрәҗәдә [[Аййяважида Дһармик тәгълиматы]] әхлак дип таныла. Иҗтимагый әхлакта иганә һәм "берлекнең иң ахыр хакыйкатен реализацияләп карау" Аййяважи дһарманың байрагы астында әхлакый кодлар булып тора. Акилам шулай ук [[Дэва (Һинд дине)|Дэвалар]] өчен аерым әхлакны бирә.<ref name="Dharma for devas" >Mani Bharathi, ''Akilathirattu Ammanai Vilakka Urai (Part – 2)''.</ref> Аййяважи әхлакы Вайкундар инкарнациясеннән киң тайпылышка дучар була, чөнки шул вакытта универсаль үзгәрү булган.<ref name="Dharma for devas" /> Барсыннан да өстен, әхлакый закон буларак кешеләргә[[калимайяи]]ның явыз көчләрен мәхәббәт, түземлек һәм тынычлык кораллары белән җиңәргә киңәш ителә, чөнки [[майя]] буларак Калийян кеше акыллары белән хөкем итә. Арул Нул әхлакны да кертеп Аййяважи кагыйдәләре һәм көйләүләрендә төп рольне тәшкил итә. Ул аерым итеп иҗтимагый әхлакны һәм шулай ук илаһи әхлакны да бирә. Биредә [[Шиваканта Атһикара Патһирам]] әхлакны өйрәтүгә багышланган бүлек. Әхлаксыз фикерләрдән һәм гамәлләрдән килеп чыккан гөнаһларны ярлыкау өчен ритуалларны, аеруча [[әйләнеп йөрүләр]]не башкарырга кирәк. ==Дини тәгълимат== [[File:Tamarai-Namam glossy.png|thumb|left|Изге [[Аййяважи символы]].]] Аййяважи концепцияләренең ачык исемлеген бирү авыр, чөнки Аййяважи язмалары [[Һинд дине язмалары]] белән бәйле. Акиламда беренче чиратта булган язмаларның (Һинду булган) үзәк темалары Вайкундар килгән вакытка бозылган булган дип әйтә.<ref name="G. Patrick, p.119">G. Patrick, ''Religion and Subaltern agency'', 'The Religious Phenomenon of Ayya Vali', p.119.</ref> Шулай ук Акилам кешелеккә альтернатива буларак бирелгән булган дип сөйләнә, чөнки Калиян баштагы Ведаларны һәм Шастраларны җимергән булган, һәм Кали Юга башында аның тарафыннан элек булган язмаларга берничә өстәүләр бирелгән булган.<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, pp. 120–121.</ref> Бу ике караш та Акиламның Һинду язмаларына караш бирәләр һәм аларны баш тарту өчен сәбәпләр итеп урнаштыралар. Аййяважи язмаларының фәлсәфәсе, төшенчәләре һәм мифологиясе [[Аййяважи теологиясе]]н дини өйрәнү өчен нигез булып тора.<ref>P. Sundaram Swamigal and K. Ponnu Mani, ''Ayya Vaikunta Nathar Jeevacharithram'', pp. 20–21</ref> Әмма Акиламда цитаталанган берничә төшенчә Һинду язмаларында шул төшенчәләрнең тасвирлау тәфсилләп аңлатуларын карамыйча тулаем аңлашыла торган булмаган.<ref name= "Hindu keys to Akilam">N. Vivekanandan, ''Akilathirattu Ammanaiyil Vaikunda Suvami Sampooranathevana?'', pp.10–20.</ref> Мисал өчен 96 [[татва]] аңлашылса, шуннан соң [[Кали (асурасы) |Калиян]] шәйтаны турында да аңлап була. Шулай итеп, хәзерге заманда теологлар һәм фәлсәфәчеләр Акиламда тәфсилләп сөйләнмәгән кеше тәне әгъзалары сыман татваларны аңлау өчен Һинду язмаларын карыйлар.<ref>N. Vivekanandan, ''Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum'', pp. 190–191.</ref> Шулай да фәлсәфәсендә Акиламны аңлау өчен берәүнең нигез [[Һинду]] фикерләре һәм концепцияләрнең нигез белеме булырга тиеш.<ref name= "Hindu keys to Akilam" /> Акиламның Һинду язмаларыннан аермалы карашлары булмыйча, ул шуннан алынырга калдырылган булган. Гомумән, ниндидер концепция Аййяважи язмаларында, мәсьәлән, Акилаттиратту Амманаи яки Арул Нулда (Һинду язмаларында тәфсилле булган кебек) яхшы тасвирламасы булмаса, ә аның урынына бары тик цитаталанган булса, шул вакытта билгеле концепция Һинд дине язмаларында дини өйрәнү өчен кабул ителә.<ref name="Ayyavazhi and Hindu scriptures" /> Әмма Акиламның булган (Һинду) язмалардан аермалы карашлары булса, шул вакытта ул тирән итеп Акиламда тирән тасвирлана һәм башка язмаларны карарга кирәк түгел.<ref name="Ayyavazhi and Hindu scriptures">''Arisundara Mani'', Akilathirattu Ammanai Parayana Urai, p. (additional) v. ''To be noted, Whole contents of this book is written including the heavy details to 'mere noted' Akilam concepts from Hindu scriptures.''</ref> ==Теология== [[File:The Evolution of Ekam.png|thumb|right|The Evolution – [[Экам]]нан [[Вайкундар]]га кадәр эволюциясе.]] Аййяважи теологиясе башка [[монизм|монистик]] диннәрендә шактый аерылып тора.<ref>V.T. Chellam, Thamizaka Varalarum Panpadum, Chapter 12, p. 493</ref> Анда Экам, Берлек турында сөйләнелә, аннан бөтен булган нәрсә формалаша һәм шулай ук барлык аермалар артында иң ахыр чик берлек. Үзе эчендә һәм барлык үзгәрүләр артында иң олы илаһи куәт буларак әйтелә торган Экамнан бөтен булган нәрсә формалаша. Иң олы илаһи куәт дип әйтелә торган Экам һәр үзгәрә торган метериянең тирән эчендә Майядан йогынтысы булмыйча [[Абсолют|абсолют]] константа. Теологик төшенчәләрдә, Ходай иң олы мәгънәдә формасыз, [[Чиксезлек|чиксез]], җенессез һәм вакыт һәм пространствадан тыш. ''Экам'' сүзенең Тамил телендә мәгънәсе фәкать ''бер'', ''абсолют'',<ref>M. Winslow (1869), ''A Comprehensive Tamil and English Dictionary'', American Mission Press ([[Madras]]), {{ISBN|81-206-0001-0}}, p. 185</ref> ''булган бөтен''<ref>V.T. Ramasupramaniyam, ''Thirumagal Thamizhagarathi'', p. 210</ref> һәм ''чагыштырып булмый торган'';<ref>''Narmadavin Thamizh Agarathi'', p. 173.</ref> барысы да Аййяважи теологиясеннән Ходай турында туры монистик билгеләмә бирә. Мифология аша сөйләшеп ''Сивам'' һәм ''Шакти'' Экамнан эволюцияләнгән беренчеләр булып тора. ''Натһам'' (тавыш), Тримурти, башка кече Илаһлар һәм бөтен Галәм дәвам итеп эволюцияләгән. Тримурти башка шәхесләндерелгән [[Дэва]]лар арасында бөегрәк. Тримуртилар арасында олысы Шива Кали Югага кадәр иң олы куәт булган. Вишну Кали Юга килүеннән иң олы. Шулай итеп, Вайкундарның инкарнациясеннән бирле Вишнуны кертеп барлык Илаһларның куәтләре Вайкундарга трансформацияләнә. [[Аййяважи Өчлеге]] арасында иң олы берлек Экам Вайкундар эчендә хәзерге эрада урын ала. Шулай итеп, Вайкундар бердәнбер табыныла торган һәм иң олы куәт дип әйтелә. Шулай да, [[Акилам унөч]]тән цитатада әйтелгәнчә иң олы берлек (Экам) үзе шәхесләнгән Ходай булган Вайкундарның [[барлыкка китерүе]] булып тора. Шул яктан караганда, Вайкундарда үзәкләшкән Аййяважи күбрәк [[Монотеизм|монотеистик]], ә монистик түгел. Аййяважида Башка Илаһлар, хәттә Вайкундарның әтисе дә Вайкундарга тигез яки олырак статуска ия түгел. Вайкундар [[Аййяважи Өчлеге]] үзендә Сантрорның, Нараянаның һәм Экамның сыйфатларын тоткан берәү. Аййяважи мифологиясендә иң элек манифестация Крони,<ref>{{cite book|title=The Devil What Does He Look Like?|date=2012|publisher=Millennial Mind Pub|isbn=978-1589826625|page=43|url=https://books.google.com/books?id=SD6-YKBqGr0C&q=Ayyavazhi|accessdate=4 October 2014}}</ref> алтыга бүленгән булган һәм һәр фрагмент шуннан соң булган югаларда туу һәм уеннарын алган. Ул иң ахыр чик хөкем сөрү тарафыннан җимерелгән булган, аннан соң Илаһлар тарафыннан Дхарма Юкам булган. Бу сөйләү Аййяважи теологиясенә берникадәр дуалистик үлчәм бирә. Әмма Арул Нулның игътибары, Аййяважи тәгълиматы бик монистик һәм Крониның финал фрагменттан бирле''Калимайаи'' (концепция, ә физик яки материаль инкарнация түгел) дип аталган булган, киң рәвештә 'Майя' шулай дип символлаштырылган дип кабул ителгән булган<ref>Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', Chapter 1, p. 36, "Kroni is nothing but a subtle revelation of spiritual ignorance."</ref> бу Аййяважига [[Dualism (Indian philosophy)|дуалистик]] караш белән аерылып тора. Боларның барысыннан тыш, Аййяважида Аййяважига [[Пантеизм|пантеистик]] һәм [[Панентеизм|панентеистик]] билгеләмәләр бирә торган аерым цитаталар бар. ==Фестивальләр һәм ритуаллар== [[File:Kodiyetru Thirunal.jpg|thumb|left|[[Свамитһопе патһи]]да [[Кодийеттру Тһирунал]] дәвамында эленеп торучы байрак.]] Аййяважи өчен ике ел саен уза торган фестиваль була. [[Аййя Вайкунда Аватарам]] [[Тамил календаре]]нең ''Маси'' (Фев – Март) аеның егерменче көнендә бәйрәм ителә. Бу [[Кояш календаре]] буенча бәйрәм ителә торган бердәнбер Айяважи календаре.<ref>Tha. Krishna Nathan, ''Ayyaa vaikundarin vaazvum sinthanaiyum'', Chapter 4, p. 74.</ref> [[Нагеркоил]]дан [[Свамитһоппе]]га алып барыла торган күп кешеле йөреш илнең бу өлешендә популяр булып тора.<ref>{{cite web|url= http://www.dinamalar.com/2007mar05/district/kanyakumari.asp#3%20(Dinamalar)|archive-url= https://web.archive.org/web/20070927021744/http://www.dinamalar.com/2007mar05/district/kanyakumari.asp|url-status= dead|archive-date= 27 September 2007|title= Dina Malar|accessdate= 5 March 2007|format= Kanyakumari District|work= Ayya Vaikundar Avathara Dina Vizha|archivedate= 2007-09-27|archiveurl= https://web.archive.org/web/20070927021744/http://www.dinamalar.com/2007mar05/district/kanyakumari.asp#3%20(Dinamalar)}}</ref> The [[Тһиру Эду-Васиппу]] ул Тамил календаре Картһигай (Ноябрь–Декабрь) аенда унҗиде көн дәвамында бәйрәм ителә торган фестиваль.<ref>{{cite web |url= http://ayyavazhi.org/index.php?option=com_content&task=view&id=13&Itemid=30|title= www.ayyavazhi.org|accessdate=11 November 2007 |format= Festivals|work=Thiru Edu Vasippu | archiveurl= https://web.archive.org/web/20071224221645/http://ayyavazhi.org/index.php?option=com_content&task=view&id=13&Itemid=30| archivedate= 24 December 2007 | url-status= live}}</ref> Фестивальнең үзе булып текст уку булып торган бу бәйрәм итү Аййяважиның уникаль хасияте булып тора. Моннан тыш Свамитһопеда өч елга бер [[Кодиеттру Тһирунал]] бәйрәм итүе була. Свамитһопеда һәр көн бәйрәм итүнең башка уникаль хасияте (Свамитһопе өчен эксклюзив) '' 'Нитһам Тһирунал' '' дип атала.<ref>Tha. Krishna Nathan, ''Ayyaa vaikundarin vazhvum sinthanaiyum'', Chapter 4, p. 70.</ref> Фәлсәфи концепцияләргә һәм мифологиягә өстәп, Аййяважи ритуаллары үз ысулында эволюциягән. Ритуалларның күбесенең башка гамәл һәм тарихи мәгънәләре бар. <ref>G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, p. 19</ref> Барлык касталарны тигез күрү '' 'Анна Дһармам' '' буларак ризыкны тарату, Тһуваял Тһавасу дәвамында рухи һәм физик [[чисталык]],<ref>''[https://books.google.com/books?id=zBa2AAAAIAAJ&q=Sami+thope&dq=Sami+thope&pgis=1 The Quarterly Journal of the Mythic Society] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20160629181101/https://books.google.com/books?id=zBa2AAAAIAAJ&q=Sami+thope&dq=Sami+thope&pgis=1 |date=29 June 2016 }}'' (1986), Published by 'Mythic Society', Bangalore, India, v.77 (1986).</ref> Тһоттунамам вакытында кагылышсызлыктан арыну Thottunamam, баш киеме аша үзеңне ихтирам итү һәм батырлык,<ref name="Krishnanathan's Ayyavazhi practices" >''T. Krishnanathan'', ''Ayya Vaikundarin Vazhvum Sinthanaiyum'', pp. 93–96.</ref> һәм Мутһириккинару аша төрле касталарны берләштерү.<ref>Akilathirattu p. 252: "the eighteen castes gathered in one place and bathed from the same well."</ref> [[File:Churul.jpg|thumb|right|Панивидай өчен тәкъдим ителер өчен әзерләнгән '' 'чурул' '']] Әмма алар шулай ук ритуаль телдә дәгъва ителгән югары фәлсәфи фикерләрәне ачалар. Тһирунамамда [[Мутһириккинару]] дини рәвештә аларның ''Патһам'' һәм ''Намам''ы бөтен физик, яки акыл авыруын дәвалый ала торган итеп карала.<ref>''N. Amalan'', ''Ayya Vaikundar Punitha Varalaru'', Akilam Publications, 86–87: "முத்திரிபுகளை (மும்மலம்) போக்க முத்திரிக்கிணற்றில் பதம் விட்டுக்கொள்ள வேண்டும்".</ref> <ref name="Krishnanathan's Ayyavazhi practices" /><ref>The [[London Missionary Society|LMS]] Report for the year ''1847'', pp. 88–89: ''"They take no medicine; but rub ashes on the forehead and drink cold water as the cure for all their diseases."''</ref> Тһуваял тһавасу Дһарма Юкамның ахыр чик максатына ирешү өчен күнегү буларак фараз ителә.<ref>''A. Ari Sundaramani'', ''Akilathirattu Ammani Parayana Urai'', p. 485.</ref> [[Таҗ кию]] ритуалы "барысы да патшалар" икәнен ачыклый, ул ''адвайта''га охшаш идеологиянең визуализациясе булып тора. Шулай ук Аййяважи язмалары гади халыкка бу фәлсәфи фикерләрне ярдәм итүдә бик уңышлы булганнар, бу бик гадәттән чыгып торучы хәл. Аййяважи табынуның хасиятләре булган шәхси ритуаллар, экстатик диндарлык һәм ритуаль дәвалау эмансипация һәм иҗтимагый әңгәмә формалаштыруы фикеренә кертем ясаган.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', p. 137.</ref> Ритуаллар хаксызларны күтәрергә һәм дәваларга максат итеп куя. Башка әһәмиятле әйбер булып Аййяважида билгеле практикаларны чагылдырыр өчен Һинд диненнән аермалы булган фразалар кулланыла. ==Инклюзивлык һәм эксклюзивлык== Аййяважиның дини-мәдәни Галәменә кулланылышта караган өлкәдә [[Инклюзивизм|инклюзивлык]] һәм [[Эксклюзивлык|эксклюзивлык]] уникаль булып тора, чөнки ике теория дә Аййяважи язмалары белән кушылган. Инклюзив теория билгеле вакыт периоды өчен төрле дин карашларын кертә һәм шуннан бирле сөйләүләрдә эксклюзив рәвештә алардан баш тарта. [[File:Ten Incarnation door.jpg|thumb|left|[[Дашаватар|Вишнуның ун аватары]] кисеп ясалган [[Паллиярай]] [[Свамитһоппе]]ның ишеге.]] Аййяважи төрле диннәрнең Илаһларын кабул итә, мәсьәлән, [[Аллаһ]] концепциясен һәм Һинд диненең барлык диярлек Илаһларын.<ref name = "Gods in Ayyavazhi">T. Krishnanathan, ''Ayya Vaikundarin Vazhvum Sinthanaiyum'', pp. 61–65.</ref> Анда шулай ук шул ук һәм бер Илаһ дөньяның төрле өлешләрендә һәм төрле вакытта кешеләрне газапланулардан саклап калыр өчен инкарнацияли дип әйтелә.<ref name = "Gods in Ayyavazhi" /> Әмма Калиян килүе һәм аның явыз хасиятләренә күрә иң олы көч Экам дөньяда Вайкундар буларак инкарнацияли һәм шулай ук барлык кече Илаһлар һәм аңа кадәр язмалар да асылын югалаткан булалар.<ref>Pon. T. Dharmarasan, ''Akilathirattu'', Chapter 3, p. 30.</ref> Шулай итеп, Вайкунда [[Аватар]] вакытыннан соң, Вайкундар табынылырга тиеш бердәнбер Илаһ дип әйтелә һәм Аййяважи теологиясе эксклюзивизмга таба каналланган булган. Акилам төрле диннәрнең язмалары белән эш итә торган ысул катлаулы. Мәсьәлән, Аййяважи текстларында 'Гайсә' яки 'Тәүрат' төшенчәләренә туры искә алу булмаса да, [[Акилам унөч]]тә туры булмаган искә алу бар, анда Гайсә Нараянаның инкарнациясе булган дип фараз ителә,<ref name = "Gods in Ayyavazhi" /> әмма киң каралган караш булып аның [[Тәүрат Китаплары]]н танымау тора. Акиламның Тәүратка карашы булып "ул Ходай максаты белән түгел, ә кеше максаты белән барлыкка китерелгән" дип тора.<ref>"He created a Veda (scripture) of his own intention". – Akilam5:571</ref> Гомумән, диннәрне барлыкка китерү һәм алар өчен шәхесләрне формалаштыру каты тәнкыйтьләнә. The concepts 'Илаһ' һәм 'Дин' концепцияләре Аклиамда котып рәвешендә читтә тотыла һәм ул '' 'Илаһны кабул ит; диннән баш тарт' '' идеологияне тәэмин иткән кебек.<ref>Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'' p. 470.</ref> Аййяважи Һинд диненең төрле [[инкарнация]]ләрен кабул итә, әмма мәҗбури рәвештә шулай аталган ' ''Һинд дине'' ' язмаларын инкарь итә. Беренче чиратта ул Веданы кабул итә.<ref>Akilam 12:151 – "Poorana Vetha Purana mun akamangkal"</ref> Соңрак бирелгән алкыш сәбәпле Калиян Веданы сатып алган, шулай итеп алар Калиян килүе белән асылын югалаткан һәм бозылган булган. Шулай ук (Калиян) берничә өстәмә керткән һәм күпмедер эчтәлеген яшергән дип әйтелә. Һәм шулай итеп Илаһ Вайкундар буларак инкарнацияли. Шулай итеп хәзерге вакытта, Акилам бердәнбер '' 'Камиллек Китабы' '' булып тора. Шуңа Аййяважи барлык башка язмалардан баш тарта һәм бары тик [[Аййяважи язмалары|үз язмалары]] буенча эшли. Акилам диннәрне барлыкка китерүне һәм аеруча эксклюзивистик дини һәм теологик фикерләрне каты тәнкыйтьли. Ул аларны иң алда баручы ''Кали майяи'' (Кали явызлыгы) дип күрсәтә.<ref>R. Ponnu, ''Vaikunda Swamikal Ore Avataram'', pp. 114–116.</ref> Язмалар сиземле һәм символик рәвештә Ходай һәм аның эшчәнлекләре диннәрнең ирешүләреннән тыш дип өйрәтә. Ул шулай ук универсаль берлек турында дәгъва итә.<ref name= "Ayyavazhi belief system" /> ==Мифология== Аййяважи мифологиясе бу карашның асылы тарих турында белешмә дип өйрәтә – үткән, хәзерге заман һәм киләчәк – бу тәҗрибә фактларын, тарихи чараларны һәм шулай ук мифик хикәяләрне кертә.<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern agency Chapter 6, p. 151, "A reading of the mythography of AV makes explicit the fact that the essence of this vision is an account of a history – a past, a present, and a future – constructed by weaving together of empirical facts as well as mythical accounts."</ref> Ул өч аксиоматик типология тирәли хәрәкәтләнә, атап ук әйткәндә [[Сантрор]], Кали Юкам һәм Дһарма Юкам, алар нигезләрен [[Һинд дине мифологиясе]] белән ассоциацияләнгән элеккеге югалар концепцияләре һәм чаралары нигезендә урнаштыра. Нигез концепцияләр шул ук вакытта дини һәм иҗтимагый булган символик карашны бирә.<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern agency Chapter 6, p. 151, "It is fitting to analyse and see how these basic concepts have been woven together to give a symbolic vision which is at once religious and social."</ref> Ул Һинд диннекенә якын бәйле. Акилам элеккеге югалар һәм алар аша [[Крони]] эволюция турында сөйли. Вакыйгалар, мифик персонажлар һәм концепцияләр Һинд дине белән уртак, гәрчә алар төрле формада булырга мөмкин булса да. Аййяважида Югалар һәм Аватарлар саны Һинд диненекеннән аерылып тора.<ref>Pon. T. Dharmarasan, Akilathirattu, Introduction, p. 1.</ref> Хәзерге юга өчен Явыз берлек, [[Калиян]], Аййяважи өчен уникаль булып тора. Акилам әйткәнчә чын концепцияләр җимерелгән булган, шулай итеп элекке язмалар Кали килүе сәбәпле асылларын югалтканнар.<ref>Akilam8:Thiru Nadana Ula −6th&11th Venpaas (a species of verse).</ref> Китап шулай ук Илаһның Кали Юкамда (хәзерге вакытта) явыз рухны, [[Крони]]ның соңгы һәм явыз манифестациясен җимерү турында сөйли. Илаһ Вайкундар кебек инкарнацияли, чөнки Вайкундар күптән түгел генә яшәгән, ул тарихта яхшы мәгълүм булган Шулай итеп мифологиянең икенче өлешендә күп мифик һәм шулай ук тарихи фактлар бергә үрелгән булган. Күп вакыйгалар, мәсьәлән, Мутһириккинару, <ref>Samuel Zecharia (1826–1906), one of the prominent pastors of the London Mission Society, testifies to the existence of this well in his book titled The London Missionary Society in South Travancore 1805–1855, Nagercoil: LMS Press, 1897, p. 201.</ref> <ref>M.S.S. Pandiyan, Meanings of 'Colonialism and 'Nationalism p. 180.</ref> Тһуваял Тһавасу<ref>LMS Report for 1838, p. 71 says "About 70 families of this sect, having subsequently established a community of goods, removed under the guidance of a man of some influence to a part of the seashore of Tinnevelly, where they erected huts, performed frequent ablutions, and often assembled to hear the dreams and vision of their leader and to witness the miracles he was said to perform."</ref> барысы да тарихита билгеле. {| class="wikitable" style="margin: 3 auto;" align="center" |+ Югалар аша аватарлар һәм асуралар <!-- if required --> ! style="background: #ccc;"|Юк ! style="background: #ccc;"|[[Юга]] ! style="background: #ccc;"|[[Асуралар]] ! style="background: #ccc;"|[[Аватар]] ! style="background: #ccc;"|[[Чакралар|Чакра*]]<ref name="Yugas as Chakras" /> (Метафора) ! style="background: #ccc;"|[[Геологик вакыт шкаласы|Геология*]]<ref>A. Rajagopal(2004), Vaikundar Narayanarin Santravar Avataram, Page 3-4</ref> (Метафора) ! style="background: #ccc;"|(Геологик төшенчәләрдә) югалар ахыры<ref>A.S Ahimohanan(2012), Susupthi Masika, A Study on the Sacred Book Akilathirattu Ammanai —- the secrets of the universe decoded. Pages 40–41</ref> |- | 1 | [[Нитийя Йога]] | [[Крони]] | [[Нараяна]] | [[Бинду]] | [[Катархей]], [[Архей]], [[Протерозой]] эоннары | [[Кембрий Шартлавы]] ** |- | 2 | [[Чатһура Юкам]] | [[Кундомасали]] | [[Нараяна]] | [[Муладһара]] | [[Ордовик чоры]] | [[Ордовик–Силлур массакүләм төрләр бетүе вакыйгасы]] |- | 3 | [[Нету Юкам]] | [[Тһиллай маллалан]] һәм [[Маллосиваһанан]] | [[Тһирумал]] | [[Свадһистһана]] | [[Девон чоры]] | [[Соң Девон төрләр бетүе]] |- | 4 | [[Кретһа Юкам]] | [[Сурападман]] һәм [[Ираниян]] | [[Муруган|Муруга]] һәм [[Нарасимһа]] | [[Манипура]] | [[Пермь периоды]] | [[Пермь–Триасс бетү вакыйгасы]] |- | 5 | [[Трета Юга]] | [[Равана]] | [[Рама]] | [[Анаһата]] | [[Триасс периоды]] | [[Триасс–Юра бетү вакыйгасы]] |- | 6 | [[Двапара Юга]] | [[Дурйодһана]] | [[Кришна]] | [[Вишуддһа]] | [[Акбур периоды]] | [[Акбур–Палеоген төрләр бетүе вакыйгасы]] |- | 7 | [[Кали Юга]] | [[Калиян]] | [[Аййяважи Өчлеге]] | [[Аҗна]] | [[Плейстоцен]], [[Һолоцен]] эпохалары (Соң [[Дүрткел Период]]) | [[Һолоцен төрләр бетүе]] |- | 8 | [[Дһарма Юкам]] | юк | [[Аййя Вайкундар]] | [[Саһасрара]] | – | – |} ::::<small> * Чакралар: Югалар чакралар & өстә геологик вакыт периодлар буларак фараз ителә, фәлсәфи һәм геологик метафоралар булып тора һәм Акиламда турыдан-туры искә алынмый. </small> ::::<small> ** Кембрий Шартлавы: As per [[Акилам]] буенча [[Крони]] алтыга бүленгән булган һәм һәр фрагмент һәр алга таба югада тумыш алган. Шулай итеп Акилам сөйләве буенча Крони үлеме [[Кембрий Шартлавы]] буларак танылган, биредә тормыш төрлелеге башлана, гәрчә ул Крони җимерелүе контекстында бетү буларак исемлеккә кертелсә дә. </small> Гәрчә Арул Нулда Вишнуның [[Дашаватар|Вишнуның ун аватарын]] таныса да, алар бу инкарнацияләр белән тигез булган статуста (таблицада кебек) күренми. Ул Крони фрагментлары белән ассоциацияләнгән беренчел аватарларга карата икенчел дип таныла. Бу караш Һинд диненә каршы түгел, чөнки бары тик [[Нарасимһа]], Рама һәм Кришна гына һаман табыныла торган беренчел аватарлар булып таныла. Башка аватарлар икенчел аватарлар дип таныла. ==Сантрор һәм Дһарма юкам== [[File:Borassus shape.jpg|thumb|right|[[Пальмира]], [[Кали-юга]] җиткәнче [[Сантрор]] өчен пальма суты формасында күк [[нектары]]н тәэмин итәргә ырымланган агач.]] [[Сантрор]] Аййяважи дини карашының темасы булып тора.<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, Chapter 6, p. 151 "Canror (Santror) is a name that stands for a people who are the subject of the religious vision of AV (Ayyavazhi)"</ref> Бу коннотациядә дини дә, иҗтимагый да төркем бар.<ref name="Chanar">G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, Chapter 6, pp. 151–152.</ref> Иҗтимагый мәгънәдә Сантрор төшенчәсе иртә "Чанарлар"га туры килә, алар Гарәпләр тарафыннан "Әл Һинд" дип аталган булганнар, һәм Тәүрат вакытларында "Биш Елга Кешеләре" дип аталган; алар хәзер бөтен дөнья буйлап 250 тармак итеп таралган.<ref>{{cite web| url= http://nadar.kuttyjapan.com/nadar-who-are-they.asp| title= Nadar Community – Who Are they| accessdate= 23 January 2008| format= Nadars – Where they live? what they do? reason behind their success| work= "Nadars are one of the earliest inhabitants of our land, Bharat, which was later called by the Arabs as 'Al Hind'. In biblical times they were known as the 'People of Five Rivers'."| archiveurl= https://web.archive.org/web/20080127144306/http://nadar.kuttyjapan.com/nadar-who-are-they.asp| archivedate= 27 January 2008| url-status= dead}}</ref> Әмма үз чиратында Тамил телендә "Сантрор" төшенчәсенең туры мәгънәсендә һәм идеологик мәгънәдә ул асыл зат булган һәм дәрәҗә белән һәм иң олы белем белән яшәүчене аңлата<ref>R. Ponnu, ''Sri Vaikunda Swamigal and the Struggle for Social Equality in South India'', p. 23, line 5.</ref>,<ref>A. Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', Chapter 3, p. 92.</ref> бу инклюзив характер һәм универсаль ирешү бирә. Тарихчылар мәгълүматы буенча борынгы Дравид мәдәниятләрендә Илаһның дәртле тугърылар 'Чанарлар' дип аталган.<ref>Pon. T. Dharmarasan, ''Akilathirattu'', Chapter 3, p. 25.</ref> Акиламнан цитатада шулай дип әйтелә Чанарлар (Сантрор) алар 'күренми торган'ны даими рәвештә күрергә сәләтә булганнар."<ref name="Chanar" /> Сантрор Аййяважи мифологиясендә мифик [[Айотһа Амиртһа Гангаи]] (хәзерге заманда [[Шрирангам]], Тамил Наду һәм Тринкомале, [[Шри Ланка]]) бакчасында җиде кызга [[Тһирумал]] тарафыннан җиде күк дөньясыннан җиде орлыкны кулланып туган җиде угылга карый тарихи килеп чыгыш. Теологлар интерпретациясе буенча бу 'Җиде малай' бөтен кеше расасына карый һәм шулай итеп "Сантрор" төшенчәсе тулаем [[кеше раса]]сына карый.<ref>A. Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', Chapter 3, p. 90.</ref> Аларның сызыгы [[Двапара Юкам]]ның ахыргы фазасында башланган һәм Кали Юкам аша Дһарма Юкамга кадәр дәвам иткән. Вайкундар Юлында Сантрор гамәлләре белән Кали җимерелә дип әйтелә һәм шулай итеп Дһарма Юкам чишелеп ачыла. Бу мәгънәдә аларның җитәкче явыз Калины җимерүдә әһәмияткә ия роле бар. Аййяважи [[Дһарма Юкам]] байрагы астында эмансипация утопиясен тәкъдим итә.<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, Chapter 6, p. 159 says, "AV, having emerged in a context of distress, proposes an emancipatory utopia under the banner of tarmayukam."</ref> Ышануның нигезе булып [[Аййя Вайкундар]] нигезләү һәм гел булучы патша булып хөкем итәр өчен килгән<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, Chapter 5, p. 109 says, "Akilattirattu begins its narration by stating that the account contained in it is the story of God coming into this kaliyukam to transform it into tarmayukam and to rule over it."</ref> [[Кали Юкам]] урынына Дһарма Юкам.<ref>G. Patrick's Religion and Subaltern Agency, Chapter 6, p. 159 says, "The core of the proposal was that Vaikuntacami had come to establish and rule over a tarmayukam in the place of the kaliyukam."</ref> Хәзерге Каньякумаридан көньяк-көнчыгышта урнашкан калкучы мифик җир массасы (ул  [[Двапара Юга]] ахырында [[Кришна]] тарафыннан батырылган булган) “Дварака патһи”ның Арслан тәхетеннән ахыр чик хөкем нәтиҗәсендә  тәмугъка хөкем ителгән булган.<ref>{{cite book|first1=SM. |last1=Ramasamy|title=Geomatics in tsunami|date=2006|publisher=New India Publ. agency|location=New Dehli|isbn=8189422316|page=4|url=https://books.google.com/books?id=5gEBfvCBclUC&q=Ayyavazhi|accessdate=4 October 2014}}</ref> Дһарма Юкам вакыт һәм пространство чикләреннән тыш дип сөйләнелә.<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, Chapter 6, p. 161, "Yet another point to be taken note of in the symbolic vision of AV is its conception of time. AV gives a list of seven aeons, and, at the end of it, postulates a tarmayukam that is to exist eternally&nbsp;..."</ref> Ул еш [[Мокша (һинд дине)|Мокша]]га карый — шәхси азат ителү һәм шулай ук ''Берлек'' халәтенә.<ref>Ari Sundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', pp. 657–658</ref><ref>Mani Bharathi, Akilathirattu Vilakka Urai (Part 2), pp. 300–301</ref> ==Һинд дине белән мөнәсәбәте== [[File:Kailash Tibet.jpg|thumb|left|[[Калиян]]га Ходай [[Шива]] тарафыннан [[:en:Boons offered to Kaliyan|алкышлар]] бирелгән |[[Кайлаш тавы]] Аййяважида изге булып тора.<ref>{{cite book|last1=Courtney|first1=Tom|title=Walkabout Northern California : hiking inn to inn|date=2011|publisher=Wilderness Press|location=Birmingham, AL|isbn=978-0899976587|page=196|edition=1st|url=https://books.google.com/books?id=MQZLAQAAQBAJ&q=Ayyavazhi|accessdate=4 October 2014}}</ref><ref>{{cite web|last1=Adventure|first1=National Geographic|title=World's Best Hikes: Epic Trails|url=http://www.nationalgeographic.com/adventure/lists/hiking-backpacking/worlds-best-grail-trails/|website=www.nationalgeographic.com|publisher=National Geographic Society}}</ref>]] Һинду һәм Аййяважи идеологияләре бер-берсенә якын бйәле. Аййяважи һәм Һинд дине аерылган урын ул Кали Юга килүе. Акиламда әйтелгәнчә Кали Юга килгәнче, Ведалар һәм башка [[Һинд дине язмалары]] Илаһилык белән калган. (Һинду) язмаларда искә төшерелгән [[Һинд дине Илаһлары]]ның һәрберсе шулай ук көчендә калган. Әмма Кали Юга башыннан алар һәм аларның барлык кыйммәтләре җимерелгән булган.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', p. 214</ref> Калиян булган язмаларда һәм Дэвалар турында[[майя]]ны тараткан дөньяви электән булган манифестациянең өлеше булган.<ref>T. Kirushnanathan, ''Ayya Vaikundarin Vazvum Sinthanaiyum'', p. 63.</ref> Кали Югада барлык язмалар [[Майя]]га бәйле һәм ярдәме юк. [[Акилам]]да расланганча [[Двапара Юга]] ахырына тулаем системаның дезинтеграция сәбәбе шунда [[Кайлаш Тавы]]нда. Дэваларның сүзләренә ышанып, Шива Калиянны Вишну белән сөйләшмичә барлыкка китергән, Вишнуның Калиянны элеккеге гамәлләре өчен җимерергә җаваплылыгы булган.<ref>T. Krishnanathan, ''Ayya Vaikundar Vazhvum Sinthanaiyum'', p. 106</ref> Шулай итеп Вишну дөньяда Калиянны җимерер өчен тумыш алырга баш тарткан.<ref>N. Vivekanandan, ''Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum'', Part 1, p. 315</ref>Шулай итеп [[Шива]] һәм [[Брахма]] барлык көчләрен бирешеп Вишнуга биргәннәр.<ref>N. Vivekanandan, ''Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum'', Part 1, p. 321</ref> Бу вакыйгага кадәр, Акилам буенча Шива иң олы көч булган. Бу Шива бөтенлесенә олы булган [[Шиваизм]]га охшаш кебегрәк теологик фикер икәне билгеле. Шулай да, шуннан бирле, Вишну иң олы көч булып тора.<ref>Pon. T. Dharmarasan, Akilathirattu, p. 52</ref> Биредә идеология [[Вишнуизм]]га охшаш итеп үзгәрә. Вишнуның бу өстенлеге [[Кали Юга]] башыннан Вайкундарның килүенә кадәр шулай итеп кала, шуннан соң ул дәвам итеп үзгәрә. [[File:Kumbas is Swamithope.PNG|thumb|right|[[Свамитһопе]], [[Паллиярай]], [[Аййя]] эчендә [[Өчлек]]нең символы булган “Три-Кумбас”, ул аның өстенлеген ачыклый.]] Инкарнация вакытында Вишну Калиянны җимерер өчен турыдан-туры итеп инкарнацияләмәгән, чөнки Калиянның алкыш буларак, шул исәптән Вишнудан да, Дэвалар көче булган һәм ул бөтен дөнья буйлап майяны тараткан. Шулай итеп Илаһ яңа туплама кагыйдәләр белән һәм уникаль әһәмият белән инкарнацияләргә кирәк булган. Илаһларның куәт мөнәсәбәте, язма кагыйдәләренең, дхарманың тулаем универсаль трансформациясе булган һәм Экамның көчен алып [[Лакшми]] һәм Вишнуның диңгездә кавышуыннан Вайкундарга тумыш бирелгән булган.<ref>A. Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammani Parayan Urai'', pp. 270–271</ref> Һәм шуннан бирле Вишнудан Вайкундарга диңгез эчендә барлык көчләр бирелгән булган. Шулай итеп, Шива, Вишну һәм [[Брахма]] Вайкундар эчендә өлеш формалаштыралар.<ref name="Arisundara mani Supremacy of Vaikundar" >A. Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammani Parayan Urai'', pp. 288–289</ref> [[Тримурти]] (куәте тигез булган өчлек) турында идеология Смартизмга охшаш. Вишну үзе генә икеләтә рольне формалаштыра; берәү Вайкундарда һәм башкасы аның әтисе буларак диңгездә кала һәм Вайкундарны [[Винчай]]лар ярдәмендә көйли.<ref name="Arisundara mani Supremacy of Vaikundar" /> Вайкундар Экамның көчен алып тумыш алгач, Вайкундарның Вишнуга һәм башка Ходайларга өстенлеге булган, гәрчә Вишну Вайкундарга Әти ролен уйнаса да. Шулай да, Вайкундар Вишнуның әмеренә буйсынырга тиеш булган, чөнки Вайкундар Вишну эшли алмаган Вишнуның вазифаларын башкарыр өчен тумыш бирелгән булган. Вайкундар (һәм аңа бирелгән язмалар) иң олы Экамның манифестациясе булып тора, Аййяважи рухилыгында ул бердәнбер табыныла торган универсаль көч.<ref>A. Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammani Parayan Urai'', pp. 290–291</ref> Язмалар буенча Акиламның беренче өлеше ул Һинд дине язмаларында булган элеккеге югаларның кыскартылып ясалган нәтиҗәсе.<ref name="Akilathirattu parts" >G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', p. 119</ref> Икенче өлештә универсаль трансформация һәм Вайкундарның һәм аның инкарнация эшләре турында сөйли.<ref name="Akilathirattu parts" /> Нәтиҗәдә Кали юга башланганчы Һинд дине һәм Аййяважи бер. Шуннан бирле күпмедер сәбәпләр аркасында 'Һинду' язмалар һәм аларның идеологиясе җимерелгән булган,<ref>N. Vivekanandan, ''Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum'', Part 1, p. 427</ref> һәм шулай итеп [[Аййяважи Дһарма]] һәм Вайкундар Акилам исемендә янә конфигурацияләнгән булган һәм 'Һинду' фикерләре янә реформацияләнгән булган. ==Феноменология== [[File:Prajapathi Adikalar.jpg|thumb|left|[[Свамитһопе патһи]]ның [[Паййян династиясе|Паййян]] гаиләсенең соңгы буыны кешесе |[[Бала Праджапатһи Адикалар|Праджапати Адикалар]].]] ''[[Акилам]]'' ниегезн тулаем яңа идеология формасында Дһарма регенерациясе өчен күрсәтә.<ref>Akilam8:Thiruvasakam – 1 (As per Akilam this Thiruvasakam is written down by Sarasvathi because the previous religious ideas and scripture were destroyed by Kaliyan.)</ref> Әмма хәзерге вакытта Аййяважи тарафдараларының күбесе Вайкундарга бары тик Вишну инкарнациясенә буларак мөрәҗәгать итәләр. Моңа охшаш рәвештә, Нижал Тһангалларның күпчелеге Һинду [[Вайшнавизм]]ына охшаш рәвештә ''Нараяна Свами Патһи'' яки ''Нараяна Свами Гыйбадәтханәсе'' дип аталган булганнар. Тарафдарларның күпчелеге шулай ук Аййяважи язмаларында анти--[[политеистик]] фикерләргә карамастан [[Кали Алиһәсе]], [[Хануман]] һәм башка халык Илаһлары кебек Һинду Илаһларына табыналар.<ref name= "Nizal Thangal activities">Vaikundar Seva Sangham's,''Ayya Vaikundar 170th Avathar-Special Edition'', The activities of Nizhal Thangals, pp. 2–4.</ref> Аййяважи тарафдарларының кайберәүләре Вайкунадрны Вишнуның ун [[Аватар]]ларына [[Калки]] дип кертәләр, шул ук вакытта кайбер деноминацияләр шәхси азат ителүне мокшаны яклыйлар, гәрчә ул Акиламда турыдан-туры расланмаган булса да. Кайберәүләр хәттә Аййяважи [[Аййяважи Өчлеге|Өчлек]] концепциясеннән баш тарталар һәм Нараяна иң олы универсаль көч дип таныйлар.<ref>Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', Chapter 1, p. 1, ''"Sreehari who is known as Athi Narayana is praised as Ayya."''</ref> Акиламның үзәге булган үзәк монотеистик ышану хәзерге вакытта күпчелек тарафдарлар арасында бөтенләй мәгълүм түгел.<ref name= "Nizal Thangal activities" /> Акиламның кырыс монотеистик тәгълиматыннан ерак чигенеп, кайбер тһангаллар башка кече Илаһлар өчен ''панивидаис''ны тәэмин итәләр.<ref name= "Nizal Thangal activities" /> Аййяважиның гади кешеләр арасында киң таралышы күбесенчә [[Шаманизм]] практикасына күрә булган. Һиндуларга күпчелек аспектларда охшаш булып Аййяважи тарафдарларын идентификацияләргә авыр. Аййяважи практикалаучыларны аеру өчен бердәнбер билге булып аларның Тһирунамамны (маңгайларында билге) буявы тора.<ref name= "Shunmugam's Ayyavazhi Palliyarai">R. Shunmugam, ''Nadar Kulathi Narayanar Avataram'', pp. 189–191</ref> Нижал Тһангаллар башка гыйбадәтханәләр арасында [[Паллиярай]]да сыннар көзгеләр белән алмыштырылу хасияте белән аерылып торалар.<ref name= "Shunmugam's Ayyavazhi Palliyarai" /> Бары тик Аййяважи язмаларын өйрәнгән күпмедер галимнәрнең укулары Акиламның чын фактларын һәм концепцияләрен күрсәтә һәм Аййяважиның Һинд диненннән идеологик тайпылышын күрсәтә.<ref>Samithopu Ayya Vaikunda Suvami 172-vathu avathara thina vizha, Thina Malar vazangkum Avathara Thina vizha Sirappu Malar, p. 3, " ... but it is questionable that how many people know that. Every one who came to know newly about Ayya wonders and&nbsp;..." Bala Prajapathi Adikalar writes about Vaikundar.</ref> Хәттә штаб-фатирдан [[Паййян династиясе|Паййяннар]] да Акиламга нигезләнгән идеологияне ачык итеп сурәтли алмыйлар.<ref>Court Judgement, District Court, Nagercoil, Case: O.S. No.80/1110, '' "The doctrines and the philosophic basis of this cult are not clearly known. Not even the 2nd defendant who is one of the hereditary high priests in the temple (Swamithope Pathi) and who enjoys the Gurusthanam of the community is able to throw much light on the question, whether there are any essential or fundamental differences between the Narayanaswamy margom (Ayyavazhi) and the Popular Hinduism"''</ref> Аййяважи җәмгыятендә барлык бу фәлсәфи, идеологик һәм дини юрамалар аларга [[аерым ышану]] буларак идентификацияләргә һәм аерырга авыр итә һәм шуның урынына алар [[Һинду сектасы]] буларак кабул ителә. Аййя Вайкундар [[пәйгамбәр]] дигән киң таралган караш бар һәм ул Җирдә еллары вакытында күп алдан әйтүләр эшләгән булган. Икенче яктан [[Акилам]]да яки [[Арул Нул]] китапларында Вайкундар үзе алдан берәр нәрсә әйтүе турында искә алулар юк, бары тик [[Тһирувасакам (Аййяважи)|Thiruvasagam 4]], Akilam:12-да. Уртак аңлашылмаган урын булып Акилам һәм Арул Нулда йөзләрчә [[алдан әйтүләр]] булуы һәм ике китапларның илаһи рәвештә [[Сидарлар]]га Вайкундар тарафыннан ачыклануы һәм Сидарларның аны язма формада алып килүе тора. Шулай итеп, ике китапта да алдан әйтү урынына Сидарлар турында алдан әйтүләр Вайкундарныкы дип танылган. <ref>{{cite book|last1=Bergunder|first1=Michael|last2=Frese|first2=Heiko|title=Ritual, caste, and religion in colonial South India|date=2011|publisher=Primus Books|location=Delhi|isbn=978-9380607214|page=136|url=https://books.google.com/books?id=OcEM2IsnA1AC&q=Ayya+Vaikundar&pg=PA136|accessdate=4 October 2014}}</ref> ==Иҗтимагый структура== [[File:Avatara oorvalam.jpg|thumb|right|[[Нагеркоил]]дан [[Свамитһопе]]га Бөек Маси Йөреше.]] Аййяважи табынуы гадилеге белән билгеләнгән булган. Потларга табыну булмау һәм каһиннәрчә медитация һәм альтернатив табыну үзәкләрен кертү, [[Патһи]]лар һәм [[Нижал Тһангал]]лар Аййяважи табынуның башка хасиятләре булган. Аййяважи ритуаллары революцион активлыкның реформасы булып ул Һинд диненнән тайпылыш булган иҗтимагый тигезлек. [[Аййяважи ритуаллары]] шулай ук аларга альтернатив рухи мәгънә бирүче дини ышанулар белән сыйфатлана һәм чикләнә.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', "Rituals", p. 98.</ref> Аның язмалары Һинд дине аша нигез элементларны һәм фикерләрне кертә. Алар [[Шастра]]ларга, [[Агама]]ларга, [[Веда]]ларга һәм [[Пурана]]ларга карый.<ref>Akilattirattu Ammanai (T. Palaramachandran Nadar), p. 180.</ref> Гәрчә Аййяважида Һинд динендә кебек Илаһлар күп булса да, ул алар турында уникаль идеологияне һәм көч фараз итүен кертә. Аййяважи ''Һинду яңарышы'' буларак сурәтләнергә мөмкин.<ref>T. Krishnanathan, ''Ayya Vaikundarin Vazhvum Sinthanaiyum'', pp.62–63.</ref> Аййяважи шулай ук реформа хәрәкәте буларак карала,<ref>R. Ponnu, ''Vaikunda Swamikal Ore Avataram'', pp.163–178.</ref> Ул [[Тамил халкы|Тамиллар]] һәм [[Керала]] җәмгыятендә 19-ынчы гасырда күп иҗтимагый үзгәрешләр керткән. Дини структура Аййяважи юлында эволюцияләгән һәм нәтиҗәдә ул үзен иҗтимагый төркемдә альтернатив дини-мәдәни система буларак үзгәрткән. Аййяважи үз системасын ''"Аййя Важи"'' гыйбарәсе белән ''"Ходай Юлы"'' дип атый. Бер яктан алар традицияләре барлык иске традицияләрне (диннәрне) алыштырырга килгән дип ышанганнар, әмма икенче яктан, алар Аййяважи дөнья дини белеменең синопсисы дип ышаналар. Бер яктан алар [[Вайкундар]] аның эчендә барлык Илаһларны берләштергән дип ышаналар; икенче яктан Вайкундар килгәнчә, барлык башка бозылган булган дип.<ref name="All previous gone awry after Vaikundar">G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, '' "Ayya Vali – A New and Singular Religious Phenomenon" '', p. 120.</ref> Моннан тыш, Аййяважи аерым [[Аййяважи теологиясе]], [[Аййяважи мифологиясе]], [[Аййяважи изге урыннары]], [[Аййяважи табыну үзәкләре]] һәм үз этикасы бар. Гәрчә күп газеталар, академик галимнәр һәм аның кайбер тарафдарлары аның турында аны аерым дип танысалар да, күп тарафдарлар аны аерым дин түгел, ә Һинду секта дип таныйлар.<ref>See {{cite web|last = Bagavathikan|first = M. Raj|title = Ayya Vaikuntar|date = 10 February 1999|url = http://www.vaikunt.org/AyyaVaikuntar/index.htm|accessdate = 13 January 2008|archiveurl = https://web.archive.org/web/20080214072150/http://www.vaikunt.org/AyyaVaikuntar/index.htm|archivedate = 14 February 2008|url-status = dead}}</ref> Алар Тамил Надуның кабилә диннәренә охшаш ия булу һәм илаһилык мистик практикаларында катнашалар. Шулай ук, аның күп төп ышанулар Адвайта һәм Смартизм кебек Һинду секталарына охшаш. Демография турында сөйләшкәндә, Аййяважи тарафдарлары күбесенчә Көньяк Һиндстанда концентрацияләнгән, гәрчә бөтен [[Һиндстан]]да да чагыштырмача кечерәк саннарда булса да. [[Тамил Наду]]ның Каньякумари һәм Тирунелвели районнарында [[Аййяважи табыну үзәкләре|Аййяважиның табыну үзәге]] булмаган авылны табу авыр.<ref name="Ponnu Ayyavazhi followers" /> Дини штаб-фатирдан исемлекләрдән тыш (гәрчә университет газеталарыннан билгеле булганча Аййяважи тарафдарлары бөтен Һиндстан буенча таралган булса да)<ref name="Paulose: Spread of Ayyavazhi" /><ref name="Ponnu Ayyavazhi followers">R. Ponnu, ''Sri Vaikunda Swamigal and the Struggle for Social Equality in South India'', p. 100.</ref> Аййяважи тарафдарларының рәсми саннары юк, гәрчә халык санын алуда алар [[Һинду]]лар дип танылса да. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} [[Төркем:Һинд дине]] [[Төркем:Аййяважи]] 0f93soytl94qz9v17teu8sttlx58d0e 3524581 3524580 2022-07-24T15:23:31Z A.Khamidullin 6685 wikitext text/x-wiki '''Аййяважи''' (Тамил телендә:அய்யாவழி, Малаялам телендә:അയ്യാവഴി) ''Аййявали''<ref>Аййяважи сүзенең өлеше '[[ɻ|zh]]i' ([[ழி]]) [[ретрофлекс аппроксиманта]] булып тора һәм [[Колкатада Милли Китапханәсе романизациясе]] буенча ''Ayyāvaḻi'' буларак дөрес [[транслитерация|транслитерацияләнә]].</ref> IPA-ml:əjːaːvəɻi, "Остаз Юлы") ул [[Көньяк Һиндстан]]да килеп чыккан [[Һенотеизм|һенотеистик]] ышану.<ref>{{cite book |last1=Singh |first1=Janak |title=World Religions and the New Era of Science |date=2010 |location=Rutherford County, Tennessee, US |page=30}}</ref> Ул [[Көньяк Һиндстан]]да килеп чыккан.<ref name= "Ayya vazhi religion from Tha.Krishna Nathan">Tha. Krishna Nathan, ''Ayyaa vaikuNdarin vaazvum sinthanaiyum'', p. 62: "{{lang|ta|அவர் (வைகுண்டர்) மாற்றுப் பிறப்பு பெற்ற நாளே அய்யாவழி சமய மரபு தோற்றம் பெற்ற நாள்(கி.பி.1833) எனக் கூறலாம்.}}" (The day at which Vaikundar is given rebirth could be considered as the date of origin of the Ayyavazhi religion.)</ref> Ул берничә газет тарафыннан аерым [[монизм|монистик]]<ref>N. Vivekanandan, ''Akilathirattu Ammanai moolamum Uraiyum'', Volume 2, p. 97</ref> <ref>{{cite book|last1=Wallis|first1=Graham Harvey [and] Robert J.|last2=J. Wallis|first2=Robert|title=The A to Z of shamanism|date=2010|publisher=Scarecrow Press|location=Lanham, Md.|isbn=978-0810876002|page=101|url=https://books.google.com/books?id=Mf-xa4cisbUC&q=Ayyavazhi|accessdate=4 October 2014}}</ref> дин буларак карала,<ref> Түбәндәге иртәнге һәм кичке көн саен матбугатта Аййяважи дин буларак карала: * [[Малай Малар]] (әйдәп баручы кичке [[Тамил теле|Тамил]] көн саен басмасы), ''Nagercoil Edition'', 4 March 2007, p. 5, "சுவாமி ஊர்வலத்தை அய்யாவழி பக்தர்கள் சமய தலைவர் பால பிரஜாபதி அடிக..." (биредә Аййяважи ('அய்யாவழி சமயம்') "аерым дин" дип атала); * [[Динакаран]] (Тамил Көн саен басмасы), Nagercoil Edition, 1 March 2007, p. 3: "அய்யாவழி சமய தலைவர் பால பிரஜாபதி அடிகளார் அடிக்கல் நாட்டினார் ("Бала Праджапатһи Адикалар, Аййяважи диненең башы ... өчен нигез ташын корган..."); * [[Динакаран]] (Тамил Көн саен басмасы), Nagercoil Edition, 14 February 2011, p. 2: "...தலைமை பதிக்கு வந்த ரவிசங்கர்ஜியை அய்யாவழி சமய தலைவர் பால பிரஜாபதி அடிகளார் வரவேற்றார். ("Бала Праджапатһи Адикалар, Аййяважи дине башы монда [[Свамитһопе патһи]]га килгән [[Шри Шри Рави Шанкар]]ны каршы алган..."); * [[Дина Тһантһи]], Nagercoil Edition, 2/3/2007, p. 5. "மாநாட்டுக்கு அய்யாவழி சமய தலைவர் பால பிரஜாபதி அடிகளார் தலைமை தாங்குகிறார்." Тәрҗемәсе – "дини конференцияны Аййяважи диненең җитәкчесе Бала Праджапатһи Адикалар алып бара." Бу Һиндстанда әйдәп баручы газеттан яңалык 175-енче Аййя Вайкунда Аватарам турында мәгълүмат бирә, биредә Аййяважи дин дип атала һәм Бала Праджапатһи Адикалар Аййяважи диненең башы дип атала; * [[Тамил Мурасу]] (4/3/2006), p. 3:"இதையொட்டி குமரி மாவட்டம் சாமி தோப்பில் 'அய்யா வழி சமய' மாநாடு ( 'Аййяважи дин'е буенча конференция) உள்பட..."</ref> унтугызынчы гасыр уртасына Аййяважи аерым дин буларак хөкүмәт рапортларында, журналларда һәм академик өйрәнүчеләр тарафыннан танылган булган. Аййяважи [[Аййя Вайкундар]] тормышы һәм дәгъвасы тирәли үзәкләшкән; аның фикерләре һәм фәлсәфәсе ''[[Акилатһиратту Амманаи]]'' һәм ''[[Арул Нул]]'' изге текстларында нигезләнгән. Аның буенча [[Нараяна]]ның Пурна [[аватар]]ы булган.<ref>{{cite book|last1=David|first1=A. Maria|title=Beyond boundaries : Hindu-Christian relationship and basic Christian communities|date=2009|publisher=Indian Society for Promoting Christian Knowledge|location=Delhi|isbn=9788184650013|page=32|edition=First}}</ref> Аййяважиның ышану һәм практика буенча күп фикерләре уртак, әмма ул [[яхшы һәм начар]] һәм [[дхарма]] концепцияләре шактый аерылып тора.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', pp. 111–113,</ref> Айяважи игътибар үзәгендә дхарма булганга күрә дхармик дин буларак төркемләнә.<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, pp. 160–161.</ref> Аййяважи җәмәгать игътибарына беренче мәртәбә XIX гасырда Һинду сектасы буларак килгән.<ref>R. Ponnu, ''Sri Vaikunda Swamigal and the Struggle for Social Equality in South India'', p. 98.</ref> Вайкундарның эшчәнлеге һәм үсүче төркем тарафдарлары 19-ынчы гасыр [[Траванкор]]да һәм [[Тамил халкы]] арасында реформация һәм инкыйлабка сәбәп булган <ref>R. Ponnu, Sri Vaikunda Swamigal and Struggle for Social Equality in South India, p. 63, ''"The religious reform of Sri Vaikunda Swamigal left an everlasting influence on South Travancorean society."''</ref> <ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', pp. 90–91.</ref> һәм Көньяк Һиндстан феодаль иҗтимагый системасы өчен бик яңа булып таң калдырган.<ref>R. Ponnu, Sri Vaikunda Swamigal and Struggle for Social Equality in South India, p. 86.</ref> Ул шулай ук берничә реформа хәрәкәтләренең этәргече булган, алар арасында [[Нараяна Гуру]]ныкы <ref name= "Selvister:First Reform Movement" /> һәм [[Рамалинга Свамигал]]ныкы.<ref name= "Ponnu:First Reform Movement" /> Гәрчә Аййяважи тарафдарлары бөтен Һиндстан буенча булса да,<ref>''[[Dina Malar]]''(Leading Tamil News paper), ''Nagercoil Edition'', 4/3/2005 p. 12: "எனேவ இன்று அய்யா வைகுண்டசாமி வழிபாட்டு ஆலயங்கள் இந்தியா முழுவதும் வேராயிரம் பெற்ற விழுதுகளாய் படந்து ஆறாயிரத்துக்கு மேல் தோன்றி வளர்ந்து வருகிறது" Translated to "So today these worship centers of Vaikunda Sami is spread ''across India'' and growing with more than 6000 of them"</ref><ref name="Paulose: Spread of Ayyavazhi">C. Paulose, ''Advaita Philosophy of Brahmasri Chattampi Swamikal'', p. 24, "To propagate his teachings and ideas he opened upon seven Pathis and seven Tangs (The Primary Nizhal Thangals) in Travancore, hundreds of small pagodas (Nizhal Thangals) throughout India." Accrediting the [[Worship centers of Ayyavazhi]] across [[India]] and so the Ayyavazhi followers.</ref> күбесенчә Көньяк Һиндстанда,<ref>R. Ponnu, ''Sri Vaikunda Swamigal and Struggle for Social Equality in South India'', p. 100, '"At present thousands of Pathis ([[Nizhal Thangal]]s) are seen throughout South India."''</ref> алар күбесенчә [[Тамилнад|Тамил Наду]]да һәм <ref>[[Dina Thanthi]], (Tamil Daily) [[Nagercoil]] Edition, 4 March 2007, p. 23: ''"The Ayyavazhi followers are highly populated in the districts of [[Chennai]], [[Virudhunagar]], [[Tirunelveli]], [[Tuticorin]] and [[Kanyakumari district|Kanyakumari]]."''</ref> [[Керала]]да күпләп яшиләр.<ref>Tha. Krishna Nathan, ''Ayya Vaikundarin Vazhvum Sinthanaiyum'', Chapter 4, p. 83: "இதற்கு ஆதாரமாக அய்யா வைகுண்டரைத் தெய்வமாக ஏற்றுக்கொண்ட சுமார் 8000 – க்கும் மேற்பட்ட அய்யாவழிப் பதிகள் தமிழ்நாடு மற்றும் கேரளப்பகுதிகளில் இயங்குவதைக் கூறலாம்." (This citation was included here from Tamil Wikipedia article)</ref> Бу динне практикалаучылар саны 8000000 һәм <ref>''[[Dinakaran]]'', [[:File:Ayyavazhi Movie.JPG|Nagercoil edition]], p. 15, 25 February 2007.</ref> 10000000 арасында дип фараз ителә.<ref>31st Indian Social Science Congress, ''[http://sndt.digitaluniversity.ac/WebFiles/XXXI%20Abstracts%20Part%201%20page%201-189.pdf A note on People's Struggles and Movements for Equitable Society] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20160303215453/http://sndt.digitaluniversity.ac/WebFiles/XXXI%20Abstracts%20Part%201%20page%201-189.pdf |date=3 March 2016 }}'', Plenary IV: People's Struggles and Movements For Gender/ Racial/ Caste-Discrimination-free Equitable Society, p. 47.</ref> Гәрчә төгәл саннары мәгълүм булмаса да Аййяважиларны халык санын алганда Һиндулар дип язалар.<!-- The university paper cited says Ayyavazhi as a Hindu sect; so on this account, Ayyavazhi is considered as a Hindu sect and since data on sub-sects are not pinned-up with census reports, exact estimation for the number of Ayyavazhis are not there. --><ref>{{cite web |url=http://www.censusindia.gov.in/Census_Data_2001/Census_data_finder/C_Series/Population_by_religious_communities.htm|title= Indian Census 2001 – Population by religious communities|accessdate=23 January 2008 |format= Other Religious Communities|work=256, Tamil Nadu.| archiveurl= https://web.archive.org/web/20080119031333/http://www.censusindia.gov.in/Census_Data_2001/Census_data_finder/C_Series/Population_by_religious_communities.htm| archivedate= 19 January 2008 | url-status= live}}</ref><ref>{{cite web|url= http://www.indiareach.org/religion|title= Religion|accessdate= 7 November 2009|format= Religion in India|work= Paragraph 6.|archive-url= https://web.archive.org/web/20090815201015/http://www.indiareach.org/religion|archive-date= 15 August 2009|url-status= dead}}</ref> ==Этимология һәм тарихы== [[File:Swamithope Pathi West view.jpg|thumb|right|[[Свамитһопе патһи]], [[Панча патһи]] арасында беренчел [[Патһи]], Аййяважиның дини штаб-фатиры һәм иң изге гыйбадәтханәсе.]] ''Аййя'' Тамилча ''Остаз'' дигәнне аңлата һәм ''важи'', ''юл'' дигәнне аңлата; гади тәрҗемә булып "Остаз юлы" һәм ''Әти юлы'' тора<ref>{{cite book|last1=Swamy|first1=Muthuraj|title=The Problem with Interreligious Dialogue: Plurality, Conflict and Elitism in Hindu-Christian-Muslim Relations Bloomsbury Advances in Religious Studies|date=2016|publisher=Bloomsbury Publishing|location=Bloomsbury|isbn=9781474256414|page=52}}</ref> Тамилча фраза өчен төрле [[синоним]]ик юрамалар булуга күрә ул шулай ук төрле башка теорияләргә китерә.<ref name= "Ayyavazhi belief system">Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', 2002, p. 4</ref><ref>R. Shanmugam, Narayana Kulatthil Narayanar Avataram, p. 188</ref><ref>''Akilathirattu ammanai Arappadanool'', First Stage, p. 27, published by ''Vaikundar Seva Sangam''</ref> Аййяважи башта [[Аййя Вакундар]] (тарихи рәвештә "Мудисудум Перумал" буларак) табынуына күп кеше җыелганга күрә игътибар ителә башлаган.<ref name="Sociology of Ayyavazhi" /> (як. 1809 – як. 1851 [[б.э.]])<ref>Вайкундар тарихи да, мифик шәхес булып тора. Тарихи Вайкундар ''(еш ул 'Вайкунта Свами' исеме белән мәгълүм)'' безнең эраның 1809 һәм 1851 еллар арасында яшәгән шәхескә карый. [[Акилам]] мифында әйтелгәнчә Вайкундар [[Сампуранатһеван]] (шулай ук Мутһукутти) тәнендә 1833 елда инкарнацияләгән Ходай булган һәм ул 1851 елга кадәр булган . Шулай итеп Акилам буенча, Сампуранатһеван 1809 һәм 1833 еллар арасында яшәгән һәм Вайкундар шуннан соң 1833 елдан 1851 елга кадәр яшәгән Мадисудум Перумал (Сампуранатһеван) тәнендә инкарнацияләгән.</ref> [[Пувандантһоппе]]да.<ref>{{cite web | vauthors = | title = Life History of Lord Vaikundar | work=Ayyavazhi.org – Life History | url = http://ayyavazhi.org/index.php?option=com_content&task=view&id=23&Itemid=41 | accessdate =31 January 2008}}</ref> 1840 елда [[Тһуваял тһавасу]] (юу [[аскеза]]сы) Аййяважиның альтернатив дини-мәдәни феномен буларак килеп чыгышы булып тора.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 6, p. 139.</ref> Катнашучыларның күпчелеге җәмгыятьнең маргинализацияләнгән һәм ярлы өлешләреннән булган.<ref name="Sociology of Ayyavazhi">G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, pp. 90–91</ref> Алар аерым һәм автоном җәмгыять буларак функцияли башлаганнар һәм әкренләп юлларын 'Аййя важи' гыйбарәсе белән идентификацияли башлаганнар.<ref>{{cite web |url=http://thatstamil.oneindia.in/movies/heroines/sujibala_070516.html |title=thatstamil.oneindia.in |accessdate=23 January 2008 |format='Ayyavazhi' Sujibala |work="...தனிப் பிரிவாக செயல்படத் தொடங்கினர். தங்களது மார்க்கத்திற்கு அய்யா வழி என்றும் பெயரிட்டுக் கொண்டனர்." (... they functioned autonomously. They named their pathway as 'Ayyavazhi'.) }}{{Deadlink|date=April 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{dead link|date=January 2017|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}}</ref> Гәрчә бу тарафдарларның күбесе [[Надар]] кастасыннан булса да, шулай ук башка касталaрдан да күп кешеләр аның тарафдарлары.<ref>G. Patrick's ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, p. 91 ''"However, people from other castes also formed part of the gathering"''</ref> Аййяважиның булуның беренче гасырында тиз үсеше 19-ынчы гасыр [[Христиан миссионерлары]] биргән мәгълүматларда билгеләнгән булган.<ref>See the LMS Reports gathered in the article [[Ayyavazhi in reports by Christian missionaries]] from the book ''Religion and Subaltern Agency''.</ref> 19-ынчы гасыр уртасыына Аййяважи Көньяк [[Траванкор]] һәм Көньяк [[Тирунелвели]] төбәкләрендә тирән тамырлары белән әһәмияткә ия дини феномен булып киткән.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'' Chapter 5, p. 91: ''"By the middle of the nineteenth century, AV (abbreviation of Ayyavazhi) had expanded into a recognisable religious phenomenon, making its presence felt in South Tiruvitankur (Travancore) and in the southern parts of Tirunelveli. From the LMS reports, one gathers the information that AV was spreading with 'extraordinary' speed."''</ref> Тугърылар саны 1840-ынчы еллардан бирле әһәмияткә ия итеп арткан.<ref name="Sociology of Ayyavazhi" /> 19-ынчы гасыр якынлашканнан соң Свамитһопе Аййяважиның дини-мәдәни эпицентры булып танылган булган.<ref>[[London Missionary Society|LMS]] [[Report]] for the year 1872, p. 107.</ref> Вайкундар вакытыннан соң Аййяважи тәгълиматы аша дәгъва ителгән булган. Вайкундарның өйрәнчекләре биш [[Сидар]] һәм алардан соң килүчеләр илнең төрле өлешләре буенча Аййяважи миссиясе белән сәяхәт иткәннәр.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, p. 120 ''"Vaikunda cami chose these disciples as close associates to propagate his teachings and ideas to the people"''</ref> Шул ук вакытта [[Паййян династиясе]] [[Свамитһоппе]] [[патһи]] белән идарә итә башлаганнар,<ref>N. Elango and Vijaya Shanthi Elango, ''Ayya Vaikuntar – The Light of the World'' Chapter 4, p. 21 ''"The temple is managed by the Gurus of Lord Vaikuntar's gurukulam. The Gurus are the descendants of Guru Podukutti."''</ref> шул ук вакытта башка Патһилар Аййя тарафдарлары идарәсенә күчкән.<ref>N. Elango and Vijaya Shanathi Elango, ''Ayya Vaikuntar – The Light of The World'' Chapter 8, pp. 41–44 (sources).</ref> [[Акилаттиратту Амманаи]] (Акилам) күрсәтмәләре буенча ил буенча табыну һәм язманы өйрәнү өчен [[Нижал Тһангал]]лар (кечкенә пагодалар) нигезләнгән булган.<ref>V.T. Chellam, ''Thamizaka Varalarum Panpadum'', Chapter 12, p. 493</ref> [[File:Ayya's Holy Perambu and Surai koodu.jpg|thumb|left| '' Изге ''Пирамбу'', ''Хадайям'' һәм ''Сураи куду''— [[Свамитһопе патһи]]да сакаланган [[Вайкундар]] әйберләре.]] Басмада булган беренче Аййяважи эше Арул Нул 1927 елда бастырылган булган, аннан соң 1933 елда Акилам булган,<ref>(Another view has [[Akilam]] published in 1939 and [[Arul Nool]] in 1918. This uncertainty results from the unfortunate absence of publication data in early editions of the Arul Nool. Source: N. Vivekanandan, ''Arul Nool Moolamum Uraiyum'').</ref> бу язылганнан соң бер гасыр диярлек вакыт узгач.<ref>N. Vivekanandan, ''Arul Nool Moolamum Uraiyum''.</ref> Нәтиҗәдә Аййяважи актив авыз иҗаты традицияләрен әдәби язмалар өчен калдырган. Аййяважи штаб-фатиры мәгълүматы буенча Аййяважи тизрәк [[Һиндстан бүленеше]]ннән соң (1940-ынчы еллар) тизрәк таралган һәм тагын да тизрәк 1990-ынчы елларда.<ref name="Ayyavazhi developments">N. Elango and Vijaya Shanthi Elango, ''Ayya Vaikuntar The light of the world'', p. 61</ref> Күп Аййяважига нигезләнгән иганә оешмалары 20-енче гасыр ахырында нигезләнгән булган.<ref>V.T. Chellam,''Thamizaka Varalarum Panpadum'', Chapter 16, pp. 598–599.</ref> Кайбер капма-каршы юрамалларны кертеп Акиламның берничә альтернатив юрамаллары шул ук период вакытында чыккан булган.<ref>N. Vivekanandan, Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum, Part 1, pp.(additional) 18–23</ref> Демократик бюро [[Анбуккодимаккал Тһируччабаи]] дини штаб-фатир буенча 1990-ынчы елларда динне оештыру һәм аның белән идарә итү өчен нигезләнгән булган. Оешма киңәшмәләре Көньяк Һиндстанда [[Мумбаи]]ны, [[Ченнаи]]ны һәм [[Тһируванантһапурам]]ны кертеп төрле шәһәрләрдә уздырыла.<ref>{{cite web |url=http://tholthiruma.blogspot.com/2009/02/blog-post_15.html |publisher=tholthiruma.blogspot.com on News report|title=3rd Religious conference|accessdate=15 April 2009 }}</ref> <ref name="Ayyavazhi developments"/> Аййяважиның үсешен танып, Вайкундарның инкарнациясе көне Аййя Вайкунда Аватарам 1994 елда [[Каньякумари районы]]нда штат хөкүмәте тарафыннан бәйрәм булып игълан ителгән булган, алар артыннан 2006 елда [[Тирунелвели]] һәм [[Тутикорин]] районнары ияргән.<ref>{{cite web|url=http://www.dinamalar.com/2006mar03/general_tn3.asp |title=Report on declaration of the holiday |publisher=[[Dina Malar]] |accessdate=3 February 2007 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070927021910/http://www.dinamalar.com/2006mar03/general_tn3.asp |archivedate=27 September 2007 }}</ref><ref>R. Ponnu, ''Vaikunda Swamigal Ore Avataram'', p. 59.</ref> Безнең эраның 2012 елдан бирле [[Аййя Вайкунда Аватарам]] бөтен [[Тамил Наду]] штаты өчен чикләнгән бәйрәм булып игълан ителгән булган.<ref>[http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-tamilnadu/article2959703.ece Thousands take part in Ayya Vaikundar Avatar day – The Hindu] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20160111155823/http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-tamilnadu/article2959703.ece |date=11 January 2016 }}, India's National Daily, 4 March 2012, ' " The government had also declared a restricted holiday on Saturday, for the first time, in the State in view of Ayya Vaikundar Avatar day. " '</ref> <ref>{{cite news|last1=The Indian Express|first1=The New|title=List of public holidays for 2018 announced|url=http://www.newindianexpress.com/states/kerala/2017/oct/13/list-of-public-holidays-for-2018-announced-1672693.html|accessdate=22 January 2018|date=13 October 2017}}</ref> Хәзерге вакытта [[Паййян династиясе]] варисы [[Бала Праджапатһи Адикалар]] Аййяважиның җитәкчесе дип таныла.<ref>[[Dina Thanthi]], [[Nagercoil]] Edition, 2/3/2007, p. 5. "மாநாட்டுக்கு அய்யாவழி சமய தலைவர் பால பிரஜாபதி அடிகளார் தலைமை தாங்குகிறார்." ''Translation – "The religious conference is led by Bala Prajapathi Adikalar, the head of Ayyavazhi religion."''</ref><ref>N. Elango and Vijaya Shanthi Elango, ''Ayya Vaikuntar – The Light of the World'' Chapter 4, pp. 21–22 ''"The Gurus are Payyan Chella Raj, Bala Prajapathi, Bala Janathipathi, Balalokathipathi, Payyan Sami, Thangapandian, Sekar and others. Bala Prajapathi is the most popular personality among them."''</ref> ==Язмалар һәм изге урыннар== [[File:Akila Thirattu Ammanai.JPG|thumb|right|Унберенче илһамланудан күренгән ''Каппу'' [http://www.worldcatlibraries.org/oclc/20287371?tab=details Пала Рамачандран юрамасы] [[Акилам]].]] Аййяважиның изге китаплары [[Акилаттиратту Амманаи]] ''<nowiki>Akilam</nowiki>'')<ref>{{cite web |url= http://www.worldcatlibraries.org/wcpa/top3mset/20287371|title= www.worldcatlibraries.org|accessdate=23 January 2008 |format= Akilam: vacan̲a kāviyam|work=Publisher: K Patchaimal, Cāmitōppu.}}</ref> һәм [[Арул Нул]] һәм алар [[Аййяважи мифологиясе]]нең чыганагы булып тора. ''Акилаттиратту Амманаи'' [[Һари Гоапалан Сидар]] тарафыннан 1841 елда язылган булган,<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, pp. 118–119 ''"The author claims that God woke him up during sleep and commissioned him to write it by 'telling' him what to write"''</ref> Акиламның эчтәлеге [[Нараяна]] тарафыннан хатыны [[Лакшми]]га сөйләнгән буларак.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, p. 119 ''"It is presented as if Vishnu is narrating the whole story to his consort Leksmi"''</ref> Риваять чараларына өстәп Акиламда шулай ук күп тарихи фактлар китерелә,<ref>Pon. T. Dharmarasan, ''Akilathirattu'', p. 183.</ref> аеруча [[2-нче меңьеллык]]ның уртасыннан һәм соңыннан. Баштагы текст зыянланган булып, ''Свамитһопе'' юрамасы ''Коттангаду'' юрамасы һәм шулай ук ''Панчалакуричи'' юрамалары кебек кыз юрамаллары Акиламның иң иртә пальма яфрагы юрамаллары булып тора.<ref name = "Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum: Akilam versions"/> Башка бастырылган юрамаларга [[Сентратисаи Вентраперумал]] юрамасы, [[Вивеканандан]] юрамасы, югары тәнкыйтьләнгән [[Вайкундар Тһируккудумбам юрамасы]] <ref name = "Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum: Akilam versions">''N. Vivekanandan'', ''Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum'', Part-1.</ref> һәм иң иртә һәм киң кабул ителгән [[Паларамачандран юрамасы]] керә.<ref name = "Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum: Akilam versions"/> Акиламда унҗиде бүлектә 15000-нән артык шигырь бар. Ул шигъри [[Тамил теле]]ндә in a [[баллада]] формасында язылган һәм уникаль әдәби стильдә китап буенча ике субжанрда ''Вируттам'' һәм ''Натай''да язылган. Икенчел язма [[Арул Нул]]да Арулаларкал (Илаһи көч шуңа ия булган) тарафыннан язылган дип ышаныла.<ref name="Arul Nool">G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, pp. 119–120</ref> Анда догалар, [[гимн]]нар һәм Аййяважида табыну юллары өчен күрсәтмәләр, шулай ук [[ритуаллар]] [[күрәзәчелеге]] һәм күп актлар бар.<ref name="Arul Nool" /> Анда шулай ук Акиламда булган күп чаралар бар, алар Вайкундар тормышына карый.<ref>R. Ponnu, ''Vaikunda Swamigal Ore Avataram'', Ram Publications, pp. 11–12</ref> Анкиламнан аермалы буларак Арул Нул өчен билгеле тарих юк. Барлык бу текстлар [[Тамил теле]]ндә җыелган.<ref name="Dr. Paulose's book">C. Paulose, ''Advaita Philosophy of Brahmasri Chattampi Swamikal'', p. 24.</ref> [[File:Location of Pancha Pathi.png|thumb|left|[[Панча патһи]] – урнашу картасы]] Аййяважи тугърылары өчен [[Патһи]] дип аталган җиде изге урын бар,<ref name=Ayyavazhi>{{cite book|last=Chryssides|first=George|title=Historical Dictionary of New Religious Movements|year=2011|publisher=[[Rowman & Littlefield]]|location=[[Lanham, Maryland|Lanham]], [[Maryland]]|isbn=9780810861947|page=48|url=https://books.google.com/books?id=WA12nHRtmAwC&q=Ayya+Vaikundar&pg=PA48}}</ref><ref name="Nadar Kulatthil Narayanar Avatara">R.Shanmugam, ''Nadar Kulatthil Narayanar Avataram'', p. 195</ref> иң әһәмиятле булып [[Панча патһи]] тора.<ref>{{cite book|last1=Singh|first1=editor, L.K.|title=Indian cultural heritage perspective for tourism|date=2008|publisher=Isha Books|location=Delhi|isbn=978-8182054752|page=123|url=https://books.google.com/books?id=u21tp_JG9I0C&q=Ayyavazhi|accessdate=4 October 2014}}</ref> Свамитһопе патһи гыйбадәтханәсе Аййяважиның штаб-фатиры булып тора.<ref>[[The New Indian Express]]''(English Daily)'', [[Madurai]] Edition, 3/4/2008.</ref><ref>{{cite web |url=http://www.tsi.org.in/conference/chennai_tourism.asp#temple |title=www.tsi.org.in |accessdate=11 October 2007 |format=Tourism in Chennai |work=Temples: "Swamithoppe – Ayya Vaikundar Pathi, religious head quarters of Ayyavazhi." |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071009031519/http://www.tsi.org.in/conference/chennai_tourism.asp#temple |archivedate=9 October 2007 |url-status=dead}}</ref><ref>N. Elango and Vijaya Shanthi Elango, ''Ayya Vaikuntar – The Light of the World'' Chapter 8, p. 41 " The first Pathi is Swamithoppu, the headquarters of Ayyavazhi. "''</ref> Биш Панча патһи булып болар тора:<br/> 1. [[Свамитһопе патһи]], бөек [[Тавам]]ның урнашуы һәм диннең штаб-фатиры.<br/> 2. [[Амбала Патһи]], Вайкундар үзенә Җиде Илаһка кушылган урын.<br/> 3. [[Мутта Патһи]], Икенче һәм Өченче [[Винчаи]]ның урнашу урыны.<br/> 4. [[Тһамараикулам Патһи]], [[Акилаттирату Амманаи]] язылган урын.<br/> 5. [[Пу Патһи]], Аййя үзенә символик өйләнешү өчен Җир Алиһәсен [[Бхуми|Пумадантһай]] үзенә берләштергән урын.<br/> [[Вакаиппатһи]], гәрчә штаб-фатир тарафыннан [[Панча патһи]]га кертелмәсә дә, һаман да Пати дип, әмма әзрәк әһәмият белән дип таныла.<ref>N. Elango and Vijaya Shanthi Elango, ''Ayya Vaikuntar the light of the world'', Chapter 6 (Thuvayal Panthy), p. 31</ref><ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, p. 117 ''" However, there is also another list which includes Vakaipati in tuvaiyal tavacu's place "''</ref> Аййяважи тарафдарлары арасында кайбер башка Патһилар изгелеге буенча килешмәү бар, мәсьәлән, [[Вайкунда Патһи]] һәм [[Аватһара Патһи]]. Аййяважи штаб-фатиры тарафыннан Патһилар исемлектә бу Патһилар кертелмәгән.<ref>N. Elango and Vijaya Shanthi Elango, ''Ayya Vaikuntar the light of the world'', Chapter 8, p. 41 (Panchappathi)</ref> [[File:Adiyogi Shiva Statue (233423143).jpeg|thumb|right|220px|Аййяважи [[Тһирунамам]] белән [[Иша Йога Үзәге]]ндә [[Адийоги Шива сыны]].]] ==Символизм== [[File:Ayyavazhi Sahasrara.jpg|thumb|left|Аййяважида ''Лотосны тотучы Намам'' дип символлаштырган [[Саһасрара]].]] Аййяважиның символы булып ялкын формасындагы ''[[Намам]]''-ны тотучы [[Падма (лотос)|лотос]] тора.<ref name= "Lotus with Namam">Tha. Krishnanathan, ''Ayya Vaikundarin Vazhvum Sinthanaiyum'', p. 108.</ref> Лотос 1008 таҗ яфраклы ''[[Саһасрара]]''ны ([[Тамил теле]]ндә, ''Ладам'') чагылдыра, шул ук вакытта Намам ''Аанма Джйотһи''ны яки ''[[Атман (Һинд дине)|атман]]ны'' чагылдыра.<ref name= "Lotus with Namam" /> Аййяважи язмаларының икесе дә<ref>Akilam15:39 "Petti ceelai Uduthu Periya ''Thirunama'' Pottumittu"</ref><ref>Sivakanda Athikara Pathiram, First Act. Source: N. Vivekanandan's Arul Nool – Moolamum Uraiyum, p. 62</ref> [[Тһирунамам]]га карый ("ялкын формасындагы символ" Аййяважи символында лотосның өстен чагылдыра), әмма бөтен лотосны түгел. Символ булып Акиламга нигезләнгән фәлсәфәнең идеологик нәтиҗәсе булып тора. Бу символ 20-нче гасыр уртасыннан бирле кулланылышта булган.<ref>In the absence of written references, there is a painting at the residence of Bala Prajapathi Adikalar which was considered older, but is not less than 50 years. There are also oral traditions which suggest the same age for this symbol.</ref>[[File:Thiru Nizhal Thangal of Attoor.jpg|thumb|right| [[Саһасрара]] архитектурасы стилендә төзелгән [[Тһируваттар]] янында [[Нижал Тһангал]].]] Акиламда сигез [[юга]] турында мифик сөйләү еш фәлсәфи рәвештә сигез [[чакра]]га карый дип карала.<ref name="Yugas as Chakras">A. Arisundara Mani, Akilathirattu Ammanai Parayana Urai, pp. (Additional) XII–XIII " Athara thana vilakka attavanai ".</ref> Беренчесе [[Нитийя Юкам]], ул [[Бинду]] һәм иң соң халәте, [[Дһарма Юкам]], Саһасрара яки абсолют балкыш. Бу серияләрдә берлекнең [[аң]] (''намам'') энергиясе Биндудан (Нитийя Юкам) соңгы Саһасрарага (Дһарма Юкам)га кадәр үсә. Яктыртуның иң югары рухи үзәге бу лотос абсолют "балкыш" тәҗрибәсе өчен.<ref>A. Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', p. 374.</ref> Соңгы Дһарма Юкамда (Саһасрара) иң көчле куәт булып [[Экам]] тора, ул Вайкундарның [[Өчлек]] концепциясенең берсе булып тора, яки иң олы абсолютның манифестациясе.<ref name="Lotus with Namam" /> Шулай итеп Аййяважиның символы Акиламнан алынган. "Тһируманам белән лотос" символы "Саһасрада тәҗрибә ителгән Вайкундар"ны күрсәтә. Билгеле [[Һинду]] текстларында Саһасрара чакрада 1000 таҗ яфрагы бар.<ref>{{cite web |url=http://malankazlev.com/kheper/topics/chakras/Sahasrara.htm |publisher=malankazlev.com |title=Sahasrara Chakra |accessdate=8 April 2020}}</ref> Әмма [[Аййяважи символизмыы]]нда Саһарараның 1008 таҗ яфрагы бар.<ref name="Yugas as Chakras" /> Аййяважида 1000-нең әһәмиятенә ишарә иткән язма абруе юк, әмма 1008 саны киң искә алына. Шулай ук Вайкундарның инкарнациясе елы 1008 M.E. (Малаялам Эрасының). ''Саһасрара'' сабаксыз лотос буларак символ булып тора. Аййяважи архитектурасы Нижал Тһангалларны төзүдә үстерелгән булган, шунда әйләндереп куелган ''Саһасрара'' чәчәге түбәне каплау өчен кулланыла.<ref>See this image[[:File:Nelli Nintra Vilai Thangal.png]], a Nizhal Thangal constructed in this architectural manner near Marthandam, [[Tamil Nadu]].</ref> Лотос [[Кеше йөрәге|йөрәк]]не чагылдырырга мөмкин һәм ялкын формасы (Тһирунамам) Илаһны чагылдыра.<ref>Pulavar. R. Shanmugam's, (2000), ''Nadar Kulathil Narayanar Avatharam'', Nadar Kulatheebam Publications, p. 207</ref> Аййяважи башка символларны да кулланган [[Вайшнавизм|Вишнуит]] ' ''Өчлек Намам'' 'ны кертеп (хәзерге вакытта кулланылмый) һәм [[кабырчык]]. ==Тәгълиматы һәм йогынтысы== Аййяважи тәгълиматының күпчелеге ''Акилаттиратту Амманаи'' китабында һәм башка тәгълиматта табылырга мөмкин һәм Арул Нулда очраган башка мәгълүм булмаган авторларның төрле китапларыннан берләштерелгән булган.<ref>N. Vivekanandan, ''Arul Nool Moolamum Uraiyum'', p. 8</ref> Дһарма кебек Аййяважиның башка тәгълиматлары икеләтә, иҗтимагый һәм мистик. [[Мистика|мистик]] тәгълиматлар илаһи мәгълүматны багышланган, шул ук вакытта иҗтимагый тәгълиматлар беренче чиратта җәмгыятьтә тигезсезлек һәм дискриминациягә карый. Тәгълиматлар Илаһка уңайлы мөнәсәбәтне илһамландыра, куркуга нигезләнгәнгә каршы булган кебек. Тарафдарлар Илаһка интимлыгын һәм назын көчәйтү өчен Илаһка ''Аййя'', "әти" дип мөрәҗәгать итәләр.<ref>R. Ponnu, ''Ayya Vaikundar Ore Avatharam'', pp. 128–129</ref> [[File:Lord Ayya.jpg|thumb|"Аййя" – Иң олы берлек|alt=]] [[File:Ekam evolution.jpg|thumb|left|бөтен[[булу]]ның чыганагы [[Экам]]ның эволюциясе ([[Кали Юга]]га кадәр.)]] Аййяважи мистиклары игътибарны иң олы берлектә туплыйлар.<ref>''A. Ari Sundara Mani'', ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', p. 384</ref> Аның юрамаллары арасында теология игътибарын һәрвакыт берлектә туплыйлар. [[Кали (асурасы)|Кали шәйтаны явызлыгы]] шәхси җаннар һәм Галәм арасында иң соңгы [[һеносиз|берлек]]не блоклый һәм алар арасында [[Үз]] һәм [[Эго]]ның ялган сизүен барлыкка китерә. Бу хаталы караш берлекнең ачык сизүнең сәбәбе булып тора һәм аңа каршы мотивацияли.<ref>N. Vivekanandan, Akilathirattu Ammanaiyil Vaikunda Suvami Sampooranathevana?, p. 12</ref> Экам<ref>{{cite book|last1=Woldman|first1=Jeanette|title=Travel guide to other dimensions.|date=2010|publisher=Woldman|location=[S.l.]|isbn=978-0984531011|page=16|edition=Illustrated}}<!--|accessdate=4 October 2014--></ref> —иң олы җанның "өстәрәк җаны" яки иң олы җан—булуның бөтенлеге дип идентификацияләнә, ул табигате буенча үзгәрүсез һәм бөтен урында да бар. Ул явыз көч [[майя]] булуга күрә “ [[урын һәм вакыт]]”ка күрә төрле үзгәрүләрне кичерә торган.<ref>A. Ari Sundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', pp. 103–121</ref> Бөтен мәхлукат бу Экамнан, иң олы аңнан эволюцияләгән.<ref>N. Vivekanandan, Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum, p. 97</ref> Экамның барлык сыйфатлары берәүнең җанында һәм аннан эволюциялиләр. Һәр җан чагылышы булыып тора,<ref>{{cite book|last1=Singh|first1=Janak|title=World religions and the new era of science|date=2010|publisher=Xlibris Corp.|location=[S. l.]|isbn=978-1453535721|page=Hinduism 5}}<!--|accessdate=4 October 2014-->{{Self-published inline|certain=yes|date=January 2018}}</ref> яки абсолют Олының көзгесе,<ref>T. Krishnanathan, ''Ayya Vaikundarin vazvum Sinthanaiyum'', pp. 60–61.</ref> ул [[Аййяважи ритуаллары]]нда текст нигезе һәм метафораны тәэмин итә. Кеше һәм барлык башка җаннар чикләнгән һәм Кали асурасы явызлыгы белән чикләнгән. Шуңа күрә шәхси җаннар иң олы балкышка ия була алмыйлар һәм Экамга икенчел булып тора. Җан майяның йогынтсыннан азат булгач, ул Экам белән бер була. Аның индивидуальлеге китә һәм шулай итеп Экам да.<ref>N. Vivekanandan, Akilathirattu Ammanaiyil Vaikunda Suvami Sampooranathevana?, p. 14</ref> Икенче яктан бу иң олы аң [[Параматма]] (иң олы җан) дип шәхесләнә, аның белән Илаһ "Ир" була, шул ук вакытта барлык башка җаннар аның "хатын"нары булып тора,<ref name= "Unifying souls as Thirukkalyana Ikanai" >Ari Sundara Mani, Akilathirattu Ammanai Parayan Urai, p. 534</ref> бу [[Тһируккалйана Эканай]] белән символлана, монда Вайкундар шәхси җаннарга өйләнә.<ref name= "Unifying souls as Thirukkalyana Ikanai" /> Шулай ук Аййяважи фәлсәфәсе [[Кеше мәхлукат]]ларының һәм барлык башка Галәмнең [[акыл ия]]ләре өчен уртак формула булып тора. Шулай итеп акыл ияләре өчен тышта булган бөтен нәрсә шулай ук эчтә дә бар.<ref>P. Sundaram Swamigal and K. Ponnumani, ''Ucchippadippu'', pp. 32–33.</ref>[[File:The Palliyarai of Swamithope Pathi.jpg|thumb|right|[[Паллиярай]]ның [[Свамитһоппе]] [[патһи]]ның потлары урынына [[Элунетру]].]] Аййяважи тәгълиматы [[каста]]ларга нигезләнгән тигезсезлекләр тәфсилләп тәнкыйть ителә.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, p. 114 ''" Other verses from Akilattirattu like, 'throw the eighteen castes and the demons into the mountain and the sea', 'do not discriminate between the powerful and powerless', 'the caste would disappear by itself', etc., point to the fact of a considerable indoctrination against the inequalities of Castes."''</ref> Ул 'каста системасы'н үзен түгел, ә каста дискриминациясен тәнкыйть итә. Башлануыннан бирле Аййяважи иҗтимагый реформа буларак хезмәт иткән, аеруча Траванкор даирәсендә, ул элек көчле каста системасы өчен билгеләнгән булган.<ref>Cf. Ward and Conner, Geographical and Statistical Memoir, p. 133; V. Nagam Aiya, The Travancore State Manual, Volume-2, p. 72.</ref> Аййя Вайкундар <ref>{{cite news |url=http://www.hindu.com/2004/08/29/stories/2004082904420400.htm |title=The Hindu |accessdate=7 February 2007 |format=The Sree Narayana effect |work=Credit to reformers: "The first of the social revolutionaries was Vaikunta Swami (1809–1851)." |location=Chennai, India |date=29 August 2004 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070305164930/http://www.hindu.com/2004/08/29/stories/2004082904420400.htm |archivedate=5 March 2007 |url-status=live |=http://www.hindu.com/2004/08/29/stories/2004082904420400.htm }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040927174958/http://www.hindu.com/2004/08/29/stories/2004082904420400.htm |date=2004-09-27 }}</ref> иҗтимагый реформатор буларак уңышка ирешеп<ref>{{cite news |url= http://www.hindu.com/2006/03/19/stories/2006031900640200.htm|title= The Hindu|accessdate=7 February 2007 |format= Communalism an important factor in politics|work=Great reformers|location=Chennai, India|date=19 March 2006| archiveurl= https://web.archive.org/web/20070111132234/http://www.hindu.com/2006/03/19/stories/2006031900640200.htm| archivedate= 11 January 2007 | url-status= live}}</ref><ref>{{cite news|url= http://www.hindu.com/2004/07/06/stories/2004070612160300.htm|title= The Hindu – India's National Newspaper|accessdate= 16 September 2007|format= Around the City|work= AIR programme|location= Chennai, India|date= 6 July 2004|= http://www.hindu.com/2004/07/06/stories/2004070612160300.htm}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040710151050/http://www.hindu.com/2004/07/06/stories/2004070612160300.htm |date=2004-07-10 }} This link about a programme by '[[All India Radio]]' includes [[Ayya Vaikundar]] as a [[Social reformer]].</ref> сәяси көрәшне һәм дини реформацияләүне башлауда беренче булган.<ref>{{cite news |url= http://www.hindu.com/cp/2007/09/28/stories/2007092850300800.htm|title= The Hindu – India's National Newspaper|accessdate=23 January 2008 |format= Stargazing|work=Ayya's story|location=Chennai, India|date=28 September 2007| archiveurl= https://web.archive.org/web/20080214111454/http://www.hindu.com/cp/2007/09/28/stories/2007092850300800.htm| archivedate= 14 February 2008 | url-status= live}}</ref> <ref>{{cite web|url=http://www.education.kerala.gov.in/englishmedium/historyeng/chapter9.pdf |title=www.education.kerala.gov.in |accessdate=23 January 2008 |format=Towards Modern Kerala |work=10th Standard Text Book, Chapter 9, p. 101. |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081217193847/http://www.education.kerala.gov.in/englishmedium/historyeng/chapter9.pdf |archivedate=17 December 2008 }}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.dinamalar.com/2008MAR03/general_tn7.asp |title=www.dinamalar.com |accessdate=3 May 2008 |format=Silently spreading Love-flag |work=Dinamalar (Leading Tamil Daily), 3 March 2008. |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081202150511/http://dinamalar.com/2008MAR03/general_tn7.asp |archivedate=2 December 2008 }}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.tnuniv.ac.in/tansche/reports/History%20Education%20in%20the%2021st%20Century.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20071129185218/http://www.tnuniv.ac.in/tansche/reports/History%20Education%20in%20the%2021st%20Century.pdf |url-status=dead |archive-date=29 November 2007 |title=www.tnuniv.ac.in |accessdate=16 September 2007 |format=Tamil Nadu State Council for Higher Education, Social and Cultural History of Tamil Nadu from 1529 to Present day |work=Reform Movements and National Movement, p. 27 |archivedate=2007-11-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071129185218/http://www.tnuniv.ac.in/tansche/reports/History%20Education%20in%20the%2021st%20Century.pdf }}</ref> <ref>{{cite web|url=http://www.bdu.ac.in/cb-ug-his.pdf |title=History of Tamil Nadu from 1800 AD to the Present Day |accessdate=23 January 2008 |format=Bharathidasan University |work=B.A. History – Course Structure under CBCS, Core Course – V, p. 9. |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071129185219/http://www.bdu.ac.in/cb-ug-his.pdf |archivedate=29 November 2007 |url-status=dead}}</ref> <ref>{{cite web|url=http://www.bdu.ac.in/cb-pg-his.pdf |title=www.bdu.ac.in |accessdate=7 February 2007 |format=SOCIAL REFORMERS OF MODERN INDIA |work=Unit IV |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20051128094048/http://www.bdu.ac.in/cb-pg-his.pdf |archivedate=28 November 2005 }}</ref> Вайкундар Тамил Надуның һәм Кераланың иҗтимагый инкыйлабчыларының беренчесе булган.<ref>M. Ilanchezhiyan, ''Pandiyarkula Nadrakal Kulamurai Kilathal'', p. 197.</ref> <ref name = "Sreedharamenon"/> Өйрәнүче галимнәр Вайкундарны галим, дәвалаучы һәм могъҗиза язаучыы дип атыйлар.<ref>George D. Chryssides, ''Historical dictionary of new religious movements'', (Publisher: Lanham, Md., Scarecrow Press) 2012, Page 48, Ayyavazhi.</ref> Ул шулай ук Һиндстанның барлык иҗтимагый реформаторларының алдан килеп чыгучысы дип әйтелә.<ref name= "Immanuel:First Reform Movement">Immanuel, ''Kanniyakumari: Aspects and Architects'', Chapter 11, pp. 115–116.</ref> Акилам хезмәт сыйныфларына симпатия күрсәткән һәм алар түләргә тиеш югары салымнарга каршы торган.<ref>{{cite web|url= http://www.kuttyjapan.com/nadar/nadar-what-they-do.asp|title= Nadars of South India|accessdate= 23 January 2008|format= www.nadar.org|work= Vaikunda Swamy opposed the excessive taxes and corvee labour imposed on&nbsp;...|archiveurl= https://web.archive.org/web/20080110121900/http://www.kuttyjapan.com/nadar/nadar-what-they-do.asp|archivedate= 10 January 2008|url-status= dead}}</ref> Башыннан бирле үк тарафдарлар тәгълимат белән көчәйтелеп шулай ук сәяси бастыруга каршы көчле позициядә торганнар. Бу иң ачык итеп Акиламда күренә, биредә Тһирувитканур патшасы Калинисан буларак идентификацияләнә (Кали шәйтанының тоткыны) һәм Британияле иҗтимагый мәгънәдә [[Веннисан]] (ак нисан) буларак идентификацияләнә.<ref>''Akilattirattu Ammanai'', published by T. Palaramachandran Nadar, pp. 214, 266</ref><ref>''Akilattirattu Ammanai'', published by T. Palaramachandran Nadar, 9th impression, 1989, pp. 119, 120 and 121.</ref> Аййяважи Кеше Хокуклары һәм Иҗтимагый Тигезлек Кеше Хокукларының алгы фронтында булган.<ref name= "Immanuel:First Reform Movement" /> Аййяважи шулай ук көньяк Һиндстанда күп иҗтимагый үзгәрүләргә йогынты ясаган,<ref>R. Ponnu, ''Vaikunda Swamigal Ore Avataram'', p. 152</ref> аның нәтиҗәсе иҗтимагый һәм [[үз-ихтирам хәркәт]]ләр булган, мәсьәлән, ''Өске кием агитациясе'',<ref name = "Sreedharamenon">A. Sreedhara Menon, ''A Survey of Kerala History'', p. 314</ref><ref>{{cite web |url= http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-tamilnadu/article1064574.ece|title= The Hindu|accessdate=3 March 2011 |format= Jayalalithaa to visit Kanyakumari tomorrow|work=' "He (Vaikundar) spearheaded the thol seelai struggle..." ' 3 March 2011.}}</ref><ref>{{cite news |title=Republic-day-parade :: Tamil Nadu tableau showing women without blouses draws criticism |url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/chennai/republic-day-parade-tamil-nadu-tableau-showing-women-without-blouses-draws-criticism/articleshow/67705502.cms |accessdate=8 February 2019 |agency=Times of India}}</ref> [[:en:Temple Entry Proclamation|Гыйбадәтханәгә керү агитациясе]] һәм башка хәрәкәтләр, [[Нараяна Гуру]]ныкын,<ref name= "Selvister:First Reform Movement" >Selvister Ponnumuthan, (1996), ''The spirituality of basic ecclesial communities in the socio-religious context of Trivandrum/Kerala, India'', {{ISBN|88-7652-721-4}}, Editrice Pontificia Università Gregoriana, pp. 77–78</ref><ref>{{cite web |url=http://www.nairs.org/?a086 |publisher=nairs.org|title= Are the Travancore Kings Nairs?|accessdate=9 September 2007 |quote="It is worth mentioning here that Chattambi Swamikal and Sreenarayana Gurudevan were ardent devotees of Lord Muruka, so also their predecessor Ayya Vaikuntar." This statement says that Chattampi Swamikal and Narayana Guru are the (predecessors or disciples) of Vaikundar}}</ref> [[Чаттампи Свамикал]]ныкын,<ref>{{cite web|url=http://www.nairs.org/?a083 |title=Marutwamala: Heritage Site Threatened |accessdate=23 January 2008 |format=www.nairs.org |work=as two of the great sages and social reformers Chattambi Swamikal and Shree Narayana Gurudevan, born in the leading [[Nair|Nayar]] and [[Ezhava]] communities, lived and did penance here before embarking on their mission of liberating the caste ridden people. They were believed to be influenced by the teachings of Ayya. |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071229044754/http://www.nairs.org/?a083 |archivedate=29 December 2007 |url-status=dead}}</ref> [[Arutprakasa Vallalar Chidambaram Ramalinga Swamigal|Валлалар]]ныкын <ref name= "Ponnu:First Reform Movement" >R. Ponnu, ''Vaikunda swamigal Ore Avataram'', p. 178.</ref> һәм [[Аййянкали]]ныкын кертеп. ==Табыну үзәкләре== [[File:Nelli Nintra Vilai Thangal.png|thumb|left|Тамил Надуда [[Мартһандам]] янында [[Нелли-нинра Вилайның Нижал Тһангалы]].]] Аййяважи тарафдарлары ''Патһилар''ны һәм ''Нижал Тһангал''ларны нигезләгәннән, алар илнең төрле өлешләрендә табыну һәм дини белем алу үзәкләре булып тора.<ref name ="Worship Centers">G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', pp. 116–117</ref> Алар Аййяважи ышанулары һәм практикалары дәгъвасы өчен үзәкләр булып хезмәт итә.<ref name ="Worship Centers" /> Бөтен Һиндстан буенча меңнәрчә ''Нижал Тһангал'' бар.<ref>{{cite web|url=http://www.tamilstar.com/news/publish/article_3251.shtml |title=Sujibala without a blouse in Ayyavazhi (Preview about the Film 'Ayyavazhi') |accessdate=23 January 2008 |format=www.tamilstar.com |work=Now there are thousands of temples erected in honour of Vaigundaswamy. |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070818154224/http://www.tamilstar.com/news/publish/article_3251.shtml |archivedate=18 August 2007 |url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web |url= http://www.kollywoodtoday.com/news/nallakannu-watches-ayyavazhi/|title= Nallakannu Watches Ayyavazhi|accessdate=9 June 2008 |format= www.kollywoodtoday.com|work=Now there are thousands of temples erected in Honour of Vaigundaswamy.}}</ref> <ref>C. Paulose, ''Advaita Philosophy of Brahmasri Chattampi Swamikal'', p. 24, "To propagate his teachings and ideas he opened up 7 Pathis and 7 Tangs (The Primary Nizhal Thangals) in Travancore as well as hundreds of small pagodas (Nizhal Thangals) throughout India." Accrediting the [[Worship centers of Ayyavazhi]] across [[India]] and so the Ayyavazhi followers.</ref><ref>R. Shanmugam, ''Nadar Kulathil Narayanar Avatharam'', p. 192, "நாடெங்கும் உள்ள நிழல் தாங்கல்களுக்கெல்லாம் தலைமைப் பதி, குமரி மாவட்டதில் முன்கூறிய சாமிதோப்பு என்ற ஊரில் இருக்கிறது." ("The headquarters of all these Nizhal Thangals which are found across the country, is at the place called Swamithoppe as told earlier.")</ref> Бөтен Һиндстан буенча, аеруча Көньяк Һиндстанда. Көньяк Һиндстанда 7000-нән артык табыну үзәкләре бар, аеруча Тамил Наду һәм Кералада.<ref>Tha. Krishna Nathan's, ''Ayyaa vaikuNdarin vaazvum sinthanaiyum'' (Tamil), Chapter 4, p. 83: "இதற்கு ஆதாரமாக அய்யா வைகுண்டரைத் தெய்வமாக ஏற்றுக்கொண்ட சுமார் 8000 – க்கும் மேற்பட்ட அய்யாவழிப் பதிகள் தமிழ்நாடு மற்றும் கேரளப்பகுதிகளில் இயங்குவதைக் கூறலாம்." (This citation is from a Tamil Wikipedia article)</ref> 19-ынчы гасыр утрасы [[Лондон Миссионерлык Җәмгыяте]] (LMS) игъланнарында шулай ук ''Нижал Тһангаллар'' турында сөйләнә.<ref>From the following reports: ''James Town Mission District'' for 1863, ''Neyoor Mission District'' for 1869, ''Santhapuram Mission District'' for 1858, ''Nagercoil Mission District'' for 1864, from the ARTDC for the respective years.</ref> Аййяважи үзәкләшеп оешкан булмаганга күрә, ''Свамитһопе патһи'' бөтенесе өчен дини штаб-фатир булып хезмәт итә. Табыну үзәкләре арасында ''Патһи''лар табыну үзәкләре арасында күбрәк әһәмияткә ия.<ref name ="Worship Centers" /> Җиде ''[[Патһи]]''<ref name="Dr. Paulose's book" /> Вайкундар һәм аның эшчәнлеге бу табыну үзәкләре белән тарихи бәйле булуына күрә әһәмияткә ия.<ref name ="Worship Centers" /> Гәрчә диннең штаб-фатиры дип саналса да ''Свамитһопе патһи'' рәсми рәвештә башка дини үзәкләр белән идарә итми. Үзеннән башка барлык ''Патһи''лар белән бәйсез комитетлар идарә итәләр.<ref>N. Elango and Vijaya Shanthi Elango, ''Ayya Vaikuntar – The Light of the World'', pp. 41–44</ref> [[Панча патһи]]лар буларак мәгълүм биш ''Патһи'' Патһилар арасында әйдәп баручы буларак мәгълүм. <ref>{{cite book|last1=Boundaries|first1=Beyond|title=Hindu-Christian Relationship and Basic Christian Communities|date=2009|publisher=ISPCK|location=Delhi|isbn=978-8184650013|page=32|url=https://books.google.com/books?id=YYlC_qF_eB0C&q=Ayyavazhi|accessdate=4 October 2014}}</ref> [[Нижал Тһангал]]лар ''Патһи''лар белән чагыштырганда [[Нижал Тһангал]]лар Вайкундар тәгълиматын өйрәнү һәм табыну өчен гади кечкенә корылмалар булып тора. Алар иртә көннәрендә белем бирү үзәкләре буларак хезмәт иткәннәр.<ref>R. Ponnu, ''Vaikundacuvamikal Valvum Valikattalum'', p. 71.</ref> Бу үзәкләрдә мохтаҗларга ашамлык һәм сыену урыннары тәкъдим ителә.<ref>P. Sarvesvaran, ''Sri Vaikunda Swamikal – A Forgotten Social Reformer'', p. 8.</ref> Аларның кайберәүләре Вайкундар исән булганда нигезләнгән булган. Алар арасында Арул Нул җиде Тһангалны билгели,<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'' Chapter 5, p. 118. Вайкунтачами Четтикудийиррупу, Агастисварам, Палур, Чундавилай, Вадаливилай, Кадампанкулам һәм Пампанкуламда бу нилатанкалкалларның җидесен нигезләгән.</ref> Һәм алар башкаларга караганда өстен булып санала. Хәзерге вакытта бу үзәкләрдә төп эшчәнлекләрнең берсе булып иганә тора.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'' Chapter 5, p. 118.</ref> Бу үзәкләр Дһарма сыену урыны буларак пәйда булган.<ref>''Journal of Dharma'' (1985), Published by 'Center for the Study of World Religions', Dharmaram College, Bangalore.</ref> Нижал Тһангаллар Аййяважи кешеләре иҗтимагый дини тормышында әһәмиятле оешманы формалаштыралар. Панивидай көненә өч мәртәбә башкарыла ала, әмма барлык табыну үзәкләрендә көненә кимендә берә мәртәбә [[Панивидай]] тәэмин ителә. ==Әхлак== [[File:Flag mast of Swamithoppe.jpg|170px|thumb|right|Түбәсендә Аййяважи символы белән [[Свамитһоппе]] байрагы мачтасы.]] Мета-сөйләү мифологиясе белән интеграцияләгән Аййяважи әхлакы беренчел язма ''Акилаттиратту Амманаи''да табыла.<ref name="Ayyavazhi ethics">T. Krishnanathan, ''Ayya Vaikundarin Vazhvum Sinthanaiyum'', p. 112.</ref> Әхлак буенча Арул Нул Акиламда булган төп концепцияләрнең җыелмасы булып тора.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern agency'', Chapter 5, p. 120</ref> Акиламда әхлакый абстракцияләр берничә урында берничә ситуацияләрдә соралганда кече[[Дэва (Һинд дине)|дэваларга]], [[изге]]ләргә, һ.б. "Ходай тарафыннан сөйләнгән" дип күрсәтелә. [[Нитһам]] Аййяважиның төп кыйммәте булып тора. Бу иртә гасырларда җәмгыять, аның кешеләре, хөкем итүче патша, һәм башкалар Иң Көчлене эшләрендә, гамәлләрендә һәм эшчәнлекләрендә урнаштырып . табигать белән абсолют гармониядә яшәгәннәр. Җавап итеп, табигать һәм илаһи мәхлукатлар Нитһам тарафдары булган җәмгыятьне саклыйлар. Табигать белән иң ахыргы берлектә үзәк теманы формалаштыралар, шул ысул буенча бару өчен әхлакый форма. Акиламда кебек үк, [[Винчай]] Ходай (Нараяна) тарафыннан Вайкундарга тәэмин ителгән кагыйдәләр һәм көйләмәләр. Шундый өч Винчай бар. Шунда табылган актлар кешеләр өчен әхлакый кодларын камилләштерү өчен яраклы. Беренче ''Тиручендур Винчай''сы Акиламда иң зур әхлакый тупланманы формалаштыра.<ref name="Ayyavazhi ethics" /> Берникадәр дәрәҗәдә [[Аййяважида Дһармик тәгълиматы]] әхлак дип таныла. Иҗтимагый әхлакта иганә һәм "берлекнең иң ахыр хакыйкатен реализацияләп карау" Аййяважи дһарманың байрагы астында әхлакый кодлар булып тора. Акилам шулай ук [[Дэва (Һинд дине)|Дэвалар]] өчен аерым әхлакны бирә.<ref name="Dharma for devas" >Mani Bharathi, ''Akilathirattu Ammanai Vilakka Urai (Part – 2)''.</ref> Аййяважи әхлакы Вайкундар инкарнациясеннән киң тайпылышка дучар була, чөнки шул вакытта универсаль үзгәрү булган.<ref name="Dharma for devas" /> Барсыннан да өстен, әхлакый закон буларак кешеләргә[[калимайяи]]ның явыз көчләрен мәхәббәт, түземлек һәм тынычлык кораллары белән җиңәргә киңәш ителә, чөнки [[майя]] буларак Калийян кеше акыллары белән хөкем итә. Арул Нул әхлакны да кертеп Аййяважи кагыйдәләре һәм көйләүләрендә төп рольне тәшкил итә. Ул аерым итеп иҗтимагый әхлакны һәм шулай ук илаһи әхлакны да бирә. Биредә [[Шиваканта Атһикара Патһирам]] әхлакны өйрәтүгә багышланган бүлек. Әхлаксыз фикерләрдән һәм гамәлләрдән килеп чыккан гөнаһларны ярлыкау өчен ритуалларны, аеруча [[әйләнеп йөрүләр]]не башкарырга кирәк. ==Дини тәгълимат== [[File:Tamarai-Namam glossy.png|thumb|left|Изге [[Аййяважи символы]].]] Аййяважи концепцияләренең ачык исемлеген бирү авыр, чөнки Аййяважи язмалары [[Һинд дине язмалары]] белән бәйле. Акиламда беренче чиратта булган язмаларның (Һинду булган) үзәк темалары Вайкундар килгән вакытка бозылган булган дип әйтә.<ref name="G. Patrick, p.119">G. Patrick, ''Religion and Subaltern agency'', 'The Religious Phenomenon of Ayya Vali', p.119.</ref> Шулай ук Акилам кешелеккә альтернатива буларак бирелгән булган дип сөйләнә, чөнки Калиян баштагы Ведаларны һәм Шастраларны җимергән булган, һәм Кали Юга башында аның тарафыннан элек булган язмаларга берничә өстәүләр бирелгән булган.<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, pp. 120–121.</ref> Бу ике караш та Акиламның Һинду язмаларына караш бирәләр һәм аларны баш тарту өчен сәбәпләр итеп урнаштыралар. Аййяважи язмаларының фәлсәфәсе, төшенчәләре һәм мифологиясе [[Аййяважи теологиясе]]н дини өйрәнү өчен нигез булып тора.<ref>P. Sundaram Swamigal and K. Ponnu Mani, ''Ayya Vaikunta Nathar Jeevacharithram'', pp. 20–21</ref> Әмма Акиламда цитаталанган берничә төшенчә Һинду язмаларында шул төшенчәләрнең тасвирлау тәфсилләп аңлатуларын карамыйча тулаем аңлашыла торган булмаган.<ref name= "Hindu keys to Akilam">N. Vivekanandan, ''Akilathirattu Ammanaiyil Vaikunda Suvami Sampooranathevana?'', pp.10–20.</ref> Мисал өчен 96 [[татва]] аңлашылса, шуннан соң [[Кали (асурасы) |Калиян]] шәйтаны турында да аңлап була. Шулай итеп, хәзерге заманда теологлар һәм фәлсәфәчеләр Акиламда тәфсилләп сөйләнмәгән кеше тәне әгъзалары сыман татваларны аңлау өчен Һинду язмаларын карыйлар.<ref>N. Vivekanandan, ''Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum'', pp. 190–191.</ref> Шулай да фәлсәфәсендә Акиламны аңлау өчен берәүнең нигез [[Һинду]] фикерләре һәм концепцияләрнең нигез белеме булырга тиеш.<ref name= "Hindu keys to Akilam" /> Акиламның Һинду язмаларыннан аермалы карашлары булмыйча, ул шуннан алынырга калдырылган булган. Гомумән, ниндидер концепция Аййяважи язмаларында, мәсьәлән, Акилаттиратту Амманаи яки Арул Нулда (Һинду язмаларында тәфсилле булган кебек) яхшы тасвирламасы булмаса, ә аның урынына бары тик цитаталанган булса, шул вакытта билгеле концепция Һинд дине язмаларында дини өйрәнү өчен кабул ителә.<ref name="Ayyavazhi and Hindu scriptures" /> Әмма Акиламның булган (Һинду) язмалардан аермалы карашлары булса, шул вакытта ул тирән итеп Акиламда тирән тасвирлана һәм башка язмаларны карарга кирәк түгел.<ref name="Ayyavazhi and Hindu scriptures">''Arisundara Mani'', Akilathirattu Ammanai Parayana Urai, p. (additional) v. ''To be noted, Whole contents of this book is written including the heavy details to 'mere noted' Akilam concepts from Hindu scriptures.''</ref> ==Теология== [[File:The Evolution of Ekam.png|thumb|right|The Evolution – [[Экам]]нан [[Вайкундар]]га кадәр эволюциясе.]] Аййяважи теологиясе башка [[монизм|монистик]] диннәрендә шактый аерылып тора.<ref>V.T. Chellam, Thamizaka Varalarum Panpadum, Chapter 12, p. 493</ref> Анда Экам, Берлек турында сөйләнелә, аннан бөтен булган нәрсә формалаша һәм шулай ук барлык аермалар артында иң ахыр чик берлек. Үзе эчендә һәм барлык үзгәрүләр артында иң олы илаһи куәт буларак әйтелә торган Экамнан бөтен булган нәрсә формалаша. Иң олы илаһи куәт дип әйтелә торган Экам һәр үзгәрә торган метериянең тирән эчендә Майядан йогынтысы булмыйча [[Абсолют|абсолют]] константа. Теологик төшенчәләрдә, Ходай иң олы мәгънәдә формасыз, [[Чиксезлек|чиксез]], җенессез һәм вакыт һәм пространствадан тыш. ''Экам'' сүзенең Тамил телендә мәгънәсе фәкать ''бер'', ''абсолют'',<ref>M. Winslow (1869), ''A Comprehensive Tamil and English Dictionary'', American Mission Press ([[Madras]]), {{ISBN|81-206-0001-0}}, p. 185</ref> ''булган бөтен''<ref>V.T. Ramasupramaniyam, ''Thirumagal Thamizhagarathi'', p. 210</ref> һәм ''чагыштырып булмый торган'';<ref>''Narmadavin Thamizh Agarathi'', p. 173.</ref> барысы да Аййяважи теологиясеннән Ходай турында туры монистик билгеләмә бирә. Мифология аша сөйләшеп ''Сивам'' һәм ''Шакти'' Экамнан эволюцияләнгән беренчеләр булып тора. ''Натһам'' (тавыш), Тримурти, башка кече Илаһлар һәм бөтен Галәм дәвам итеп эволюцияләгән. Тримурти башка шәхесләндерелгән [[Дэва]]лар арасында бөегрәк. Тримуртилар арасында олысы Шива Кали Югага кадәр иң олы куәт булган. Вишну Кали Юга килүеннән иң олы. Шулай итеп, Вайкундарның инкарнациясеннән бирле Вишнуны кертеп барлык Илаһларның куәтләре Вайкундарга трансформацияләнә. [[Аййяважи Өчлеге]] арасында иң олы берлек Экам Вайкундар эчендә хәзерге эрада урын ала. Шулай итеп, Вайкундар бердәнбер табыныла торган һәм иң олы куәт дип әйтелә. Шулай да, [[Акилам унөч]]тән цитатада әйтелгәнчә иң олы берлек (Экам) үзе шәхесләнгән Ходай булган Вайкундарның [[барлыкка китерүе]] булып тора. Шул яктан караганда, Вайкундарда үзәкләшкән Аййяважи күбрәк [[Монотеизм|монотеистик]], ә монистик түгел. Аййяважида Башка Илаһлар, хәттә Вайкундарның әтисе дә Вайкундарга тигез яки олырак статуска ия түгел. Вайкундар [[Аййяважи Өчлеге]] үзендә Сантрорның, Нараянаның һәм Экамның сыйфатларын тоткан берәү. Аййяважи мифологиясендә иң элек манифестация Крони,<ref>{{cite book|title=The Devil What Does He Look Like?|date=2012|publisher=Millennial Mind Pub|isbn=978-1589826625|page=43|url=https://books.google.com/books?id=SD6-YKBqGr0C&q=Ayyavazhi|accessdate=4 October 2014}}</ref> алтыга бүленгән булган һәм һәр фрагмент шуннан соң булган югаларда туу һәм уеннарын алган. Ул иң ахыр чик хөкем сөрү тарафыннан җимерелгән булган, аннан соң Илаһлар тарафыннан Дхарма Юкам булган. Бу сөйләү Аййяважи теологиясенә берникадәр дуалистик үлчәм бирә. Әмма Арул Нулның игътибары, Аййяважи тәгълиматы бик монистик һәм Крониның финал фрагменттан бирле''Калимайаи'' (концепция, ә физик яки материаль инкарнация түгел) дип аталган булган, киң рәвештә 'Майя' шулай дип символлаштырылган дип кабул ителгән булган<ref>Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', Chapter 1, p. 36, "Kroni is nothing but a subtle revelation of spiritual ignorance."</ref> бу Аййяважига [[Dualism (Indian philosophy)|дуалистик]] караш белән аерылып тора. Боларның барысыннан тыш, Аййяважида Аййяважига [[Пантеизм|пантеистик]] һәм [[Панентеизм|панентеистик]] билгеләмәләр бирә торган аерым цитаталар бар. ==Фестивальләр һәм ритуаллар== [[File:Kodiyetru Thirunal.jpg|thumb|left|[[Свамитһопе патһи]]да [[Кодийеттру Тһирунал]] дәвамында эленеп торучы байрак.]] Аййяважи өчен ике ел саен уза торган фестиваль була. [[Аййя Вайкунда Аватарам]] [[Тамил календаре]]нең ''Маси'' (Фев – Март) аеның егерменче көнендә бәйрәм ителә. Бу [[Кояш календаре]] буенча бәйрәм ителә торган бердәнбер Айяважи календаре.<ref>Tha. Krishna Nathan, ''Ayyaa vaikundarin vaazvum sinthanaiyum'', Chapter 4, p. 74.</ref> [[Нагеркоил]]дан [[Свамитһоппе]]га алып барыла торган күп кешеле йөреш илнең бу өлешендә популяр булып тора.<ref>{{cite web|url= http://www.dinamalar.com/2007mar05/district/kanyakumari.asp#3%20(Dinamalar)|archive-url= https://web.archive.org/web/20070927021744/http://www.dinamalar.com/2007mar05/district/kanyakumari.asp|url-status= dead|archive-date= 27 September 2007|title= Dina Malar|accessdate= 5 March 2007|format= Kanyakumari District|work= Ayya Vaikundar Avathara Dina Vizha|archivedate= 2007-09-27|archiveurl= https://web.archive.org/web/20070927021744/http://www.dinamalar.com/2007mar05/district/kanyakumari.asp#3%20(Dinamalar)}}</ref> The [[Тһиру Эду-Васиппу]] ул Тамил календаре Картһигай (Ноябрь–Декабрь) аенда унҗиде көн дәвамында бәйрәм ителә торган фестиваль.<ref>{{cite web |url= http://ayyavazhi.org/index.php?option=com_content&task=view&id=13&Itemid=30|title= www.ayyavazhi.org|accessdate=11 November 2007 |format= Festivals|work=Thiru Edu Vasippu | archiveurl= https://web.archive.org/web/20071224221645/http://ayyavazhi.org/index.php?option=com_content&task=view&id=13&Itemid=30| archivedate= 24 December 2007 | url-status= live}}</ref> Фестивальнең үзе булып текст уку булып торган бу бәйрәм итү Аййяважиның уникаль хасияте булып тора. Моннан тыш Свамитһопеда өч елга бер [[Кодиеттру Тһирунал]] бәйрәм итүе була. Свамитһопеда һәр көн бәйрәм итүнең башка уникаль хасияте (Свамитһопе өчен эксклюзив) '' 'Нитһам Тһирунал' '' дип атала.<ref>Tha. Krishna Nathan, ''Ayyaa vaikundarin vazhvum sinthanaiyum'', Chapter 4, p. 70.</ref> Фәлсәфи концепцияләргә һәм мифологиягә өстәп, Аййяважи ритуаллары үз ысулында эволюциягән. Ритуалларның күбесенең башка гамәл һәм тарихи мәгънәләре бар. <ref>G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, p. 19</ref> Барлык касталарны тигез күрү '' 'Анна Дһармам' '' буларак ризыкны тарату, Тһуваял Тһавасу дәвамында рухи һәм физик [[чисталык]],<ref>''[https://books.google.com/books?id=zBa2AAAAIAAJ&q=Sami+thope&dq=Sami+thope&pgis=1 The Quarterly Journal of the Mythic Society] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20160629181101/https://books.google.com/books?id=zBa2AAAAIAAJ&q=Sami+thope&dq=Sami+thope&pgis=1 |date=29 June 2016 }}'' (1986), Published by 'Mythic Society', Bangalore, India, v.77 (1986).</ref> Тһоттунамам вакытында кагылышсызлыктан арыну Thottunamam, баш киеме аша үзеңне ихтирам итү һәм батырлык,<ref name="Krishnanathan's Ayyavazhi practices" >''T. Krishnanathan'', ''Ayya Vaikundarin Vazhvum Sinthanaiyum'', pp. 93–96.</ref> һәм Мутһириккинару аша төрле касталарны берләштерү.<ref>Akilathirattu p. 252: "the eighteen castes gathered in one place and bathed from the same well."</ref> [[File:Churul.jpg|thumb|right|Панивидай өчен тәкъдим ителер өчен әзерләнгән '' 'чурул' '']] Әмма алар шулай ук ритуаль телдә дәгъва ителгән югары фәлсәфи фикерләрәне ачалар. Тһирунамамда [[Мутһириккинару]] дини рәвештә аларның ''Патһам'' һәм ''Намам''ы бөтен физик, яки акыл авыруын дәвалый ала торган итеп карала.<ref>''N. Amalan'', ''Ayya Vaikundar Punitha Varalaru'', Akilam Publications, 86–87: "முத்திரிபுகளை (மும்மலம்) போக்க முத்திரிக்கிணற்றில் பதம் விட்டுக்கொள்ள வேண்டும்".</ref> <ref name="Krishnanathan's Ayyavazhi practices" /><ref>The [[London Missionary Society|LMS]] Report for the year ''1847'', pp. 88–89: ''"They take no medicine; but rub ashes on the forehead and drink cold water as the cure for all their diseases."''</ref> Тһуваял тһавасу Дһарма Юкамның ахыр чик максатына ирешү өчен күнегү буларак фараз ителә.<ref>''A. Ari Sundaramani'', ''Akilathirattu Ammani Parayana Urai'', p. 485.</ref> [[Таҗ кию]] ритуалы "барысы да патшалар" икәнен ачыклый, ул ''адвайта''га охшаш идеологиянең визуализациясе булып тора. Шулай ук Аййяважи язмалары гади халыкка бу фәлсәфи фикерләрне ярдәм итүдә бик уңышлы булганнар, бу бик гадәттән чыгып торучы хәл. Аййяважи табынуның хасиятләре булган шәхси ритуаллар, экстатик диндарлык һәм ритуаль дәвалау эмансипация һәм иҗтимагый әңгәмә формалаштыруы фикеренә кертем ясаган.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', p. 137.</ref> Ритуаллар хаксызларны күтәрергә һәм дәваларга максат итеп куя. Башка әһәмиятле әйбер булып Аййяважида билгеле практикаларны чагылдырыр өчен Һинд диненнән аермалы булган фразалар кулланыла. ==Инклюзивлык һәм эксклюзивлык== Аййяважиның дини-мәдәни Галәменә кулланылышта караган өлкәдә [[Инклюзивизм|инклюзивлык]] һәм [[Эксклюзивлык|эксклюзивлык]] уникаль булып тора, чөнки ике теория дә Аййяважи язмалары белән кушылган. Инклюзив теория билгеле вакыт периоды өчен төрле дин карашларын кертә һәм шуннан бирле сөйләүләрдә эксклюзив рәвештә алардан баш тарта. [[File:Ten Incarnation door.jpg|thumb|left|[[Дашаватар|Вишнуның ун аватары]] кисеп ясалган [[Паллиярай]] [[Свамитһоппе]]ның ишеге.]] Аййяважи төрле диннәрнең Илаһларын кабул итә, мәсьәлән, [[Аллаһ]] концепциясен һәм Һинд диненең барлык диярлек Илаһларын.<ref name = "Gods in Ayyavazhi">T. Krishnanathan, ''Ayya Vaikundarin Vazhvum Sinthanaiyum'', pp. 61–65.</ref> Анда шулай ук шул ук һәм бер Илаһ дөньяның төрле өлешләрендә һәм төрле вакытта кешеләрне газапланулардан саклап калыр өчен инкарнацияли дип әйтелә.<ref name = "Gods in Ayyavazhi" /> Әмма Калиян килүе һәм аның явыз хасиятләренә күрә иң олы көч Экам дөньяда Вайкундар буларак инкарнацияли һәм шулай ук барлык кече Илаһлар һәм аңа кадәр язмалар да асылын югалаткан булалар.<ref>Pon. T. Dharmarasan, ''Akilathirattu'', Chapter 3, p. 30.</ref> Шулай итеп, Вайкунда [[Аватар]] вакытыннан соң, Вайкундар табынылырга тиеш бердәнбер Илаһ дип әйтелә һәм Аййяважи теологиясе эксклюзивизмга таба каналланган булган. Акилам төрле диннәрнең язмалары белән эш итә торган ысул катлаулы. Мәсьәлән, Аййяважи текстларында 'Гайсә' яки 'Тәүрат' төшенчәләренә туры искә алу булмаса да, [[Акилам унөч]]тә туры булмаган искә алу бар, анда Гайсә Нараянаның инкарнациясе булган дип фараз ителә,<ref name = "Gods in Ayyavazhi" /> әмма киң каралган караш булып аның [[Тәүрат Китаплары]]н танымау тора. Акиламның Тәүратка карашы булып "ул Ходай максаты белән түгел, ә кеше максаты белән барлыкка китерелгән" дип тора.<ref>"He created a Veda (scripture) of his own intention". – Akilam5:571</ref> Гомумән, диннәрне барлыкка китерү һәм алар өчен шәхесләрне формалаштыру каты тәнкыйтьләнә. The concepts 'Илаһ' һәм 'Дин' концепцияләре Аклиамда котып рәвешендә читтә тотыла һәм ул '' 'Илаһны кабул ит; диннән баш тарт' '' идеологияне тәэмин иткән кебек.<ref>Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'' p. 470.</ref> Аййяважи Һинд диненең төрле [[инкарнация]]ләрен кабул итә, әмма мәҗбури рәвештә шулай аталган ' ''Һинд дине'' ' язмаларын инкарь итә. Беренче чиратта ул Веданы кабул итә.<ref>Akilam 12:151 – "Poorana Vetha Purana mun akamangkal"</ref> Соңрак бирелгән алкыш сәбәпле Калиян Веданы сатып алган, шулай итеп алар Калиян килүе белән асылын югалаткан һәм бозылган булган. Шулай ук (Калиян) берничә өстәмә керткән һәм күпмедер эчтәлеген яшергән дип әйтелә. Һәм шулай итеп Илаһ Вайкундар буларак инкарнацияли. Шулай итеп хәзерге вакытта, Акилам бердәнбер '' 'Камиллек Китабы' '' булып тора. Шуңа Аййяважи барлык башка язмалардан баш тарта һәм бары тик [[Аййяважи язмалары|үз язмалары]] буенча эшли. Акилам диннәрне барлыкка китерүне һәм аеруча эксклюзивистик дини һәм теологик фикерләрне каты тәнкыйтьли. Ул аларны иң алда баручы ''Кали майяи'' (Кали явызлыгы) дип күрсәтә.<ref>R. Ponnu, ''Vaikunda Swamikal Ore Avataram'', pp. 114–116.</ref> Язмалар сиземле һәм символик рәвештә Ходай һәм аның эшчәнлекләре диннәрнең ирешүләреннән тыш дип өйрәтә. Ул шулай ук универсаль берлек турында дәгъва итә.<ref name= "Ayyavazhi belief system" /> ==Мифология== Аййяважи мифологиясе бу карашның асылы тарих турында белешмә дип өйрәтә – үткән, хәзерге заман һәм киләчәк – бу тәҗрибә фактларын, тарихи чараларны һәм шулай ук мифик хикәяләрне кертә.<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern agency Chapter 6, p. 151, "A reading of the mythography of AV makes explicit the fact that the essence of this vision is an account of a history – a past, a present, and a future – constructed by weaving together of empirical facts as well as mythical accounts."</ref> Ул өч аксиоматик типология тирәли хәрәкәтләнә, атап ук әйткәндә [[Сантрор]], Кали Юкам һәм Дһарма Юкам, алар нигезләрен [[Һинд дине мифологиясе]] белән ассоциацияләнгән элеккеге югалар концепцияләре һәм чаралары нигезендә урнаштыра. Нигез концепцияләр шул ук вакытта дини һәм иҗтимагый булган символик карашны бирә.<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern agency Chapter 6, p. 151, "It is fitting to analyse and see how these basic concepts have been woven together to give a symbolic vision which is at once religious and social."</ref> Ул Һинд диннекенә якын бәйле. Акилам элеккеге югалар һәм алар аша [[Крони]] эволюция турында сөйли. Вакыйгалар, мифик персонажлар һәм концепцияләр Һинд дине белән уртак, гәрчә алар төрле формада булырга мөмкин булса да. Аййяважида Югалар һәм Аватарлар саны Һинд диненекеннән аерылып тора.<ref>Pon. T. Dharmarasan, Akilathirattu, Introduction, p. 1.</ref> Хәзерге юга өчен Явыз берлек, [[Калиян]], Аййяважи өчен уникаль булып тора. Акилам әйткәнчә чын концепцияләр җимерелгән булган, шулай итеп элекке язмалар Кали килүе сәбәпле асылларын югалтканнар.<ref>Akilam8:Thiru Nadana Ula −6th&11th Venpaas (a species of verse).</ref> Китап шулай ук Илаһның Кали Юкамда (хәзерге вакытта) явыз рухны, [[Крони]]ның соңгы һәм явыз манифестациясен җимерү турында сөйли. Илаһ Вайкундар кебек инкарнацияли, чөнки Вайкундар күптән түгел генә яшәгән, ул тарихта яхшы мәгълүм булган Шулай итеп мифологиянең икенче өлешендә күп мифик һәм шулай ук тарихи фактлар бергә үрелгән булган. Күп вакыйгалар, мәсьәлән, Мутһириккинару, <ref>Samuel Zecharia (1826–1906), one of the prominent pastors of the London Mission Society, testifies to the existence of this well in his book titled The London Missionary Society in South Travancore 1805–1855, Nagercoil: LMS Press, 1897, p. 201.</ref> <ref>M.S.S. Pandiyan, Meanings of 'Colonialism and 'Nationalism p. 180.</ref> Тһуваял Тһавасу<ref>LMS Report for 1838, p. 71 says "About 70 families of this sect, having subsequently established a community of goods, removed under the guidance of a man of some influence to a part of the seashore of Tinnevelly, where they erected huts, performed frequent ablutions, and often assembled to hear the dreams and vision of their leader and to witness the miracles he was said to perform."</ref> барысы да тарихита билгеле. {| class="wikitable" style="margin: 3 auto;" align="center" |+ Югалар аша аватарлар һәм асуралар <!-- if required --> ! style="background: #ccc;"|Юк ! style="background: #ccc;"|[[Юга]] ! style="background: #ccc;"|[[Асуралар]] ! style="background: #ccc;"|[[Аватар]] ! style="background: #ccc;"|[[Чакралар|Чакра*]]<ref name="Yugas as Chakras" /> (Метафора) ! style="background: #ccc;"|[[Геологик вакыт шкаласы|Геология*]]<ref>A. Rajagopal(2004), Vaikundar Narayanarin Santravar Avataram, Page 3-4</ref> (Метафора) ! style="background: #ccc;"|(Геологик төшенчәләрдә) югалар ахыры<ref>A.S Ahimohanan(2012), Susupthi Masika, A Study on the Sacred Book Akilathirattu Ammanai —- the secrets of the universe decoded. Pages 40–41</ref> |- | 1 | [[Нитийя Йога]] | [[Крони]] | [[Нараяна]] | [[Бинду]] | [[Катархей]], [[Архей]], [[Протерозой]] эоннары | [[Кембрий Шартлавы]] ** |- | 2 | [[Чатһура Юкам]] | [[Кундомасали]] | [[Нараяна]] | [[Муладһара]] | [[Ордовик чоры]] | [[Ордовик–Силлур массакүләм төрләр бетүе вакыйгасы]] |- | 3 | [[Нету Юкам]] | [[Тһиллай маллалан]] һәм [[Маллосиваһанан]] | [[Тһирумал]] | [[Свадһистһана]] | [[Девон чоры]] | [[Соң Девон төрләр бетүе]] |- | 4 | [[Кретһа Юкам]] | [[Сурападман]] һәм [[Ираниян]] | [[Муруган|Муруга]] һәм [[Нарасимһа]] | [[Манипура]] | [[Пермь периоды]] | [[Пермь–Триасс бетү вакыйгасы]] |- | 5 | [[Трета Юга]] | [[Равана]] | [[Рама]] | [[Анаһата]] | [[Триасс периоды]] | [[Триасс–Юра бетү вакыйгасы]] |- | 6 | [[Двапара Юга]] | [[Дурйодһана]] | [[Кришна]] | [[Вишуддһа]] | [[Акбур периоды]] | [[Акбур–Палеоген төрләр бетүе вакыйгасы]] |- | 7 | [[Кали Юга]] | [[Калиян]] | [[Аййяважи Өчлеге]] | [[Аҗна]] | [[Плейстоцен]], [[Һолоцен]] эпохалары (Соң [[Дүрткел Период]]) | [[Һолоцен төрләр бетүе]] |- | 8 | [[Дһарма Юкам]] | юк | [[Аййя Вайкундар]] | [[Саһасрара]] | – | – |} ::::<small> * Чакралар: Югалар чакралар & өстә геологик вакыт периодлар буларак фараз ителә, фәлсәфи һәм геологик метафоралар булып тора һәм Акиламда турыдан-туры искә алынмый. </small> ::::<small> ** Кембрий Шартлавы: As per [[Акилам]] буенча [[Крони]] алтыга бүленгән булган һәм һәр фрагмент һәр алга таба югада тумыш алган. Шулай итеп Акилам сөйләве буенча Крони үлеме [[Кембрий Шартлавы]] буларак танылган, биредә тормыш төрлелеге башлана, гәрчә ул Крони җимерелүе контекстында бетү буларак исемлеккә кертелсә дә. </small> Гәрчә Арул Нулда Вишнуның [[Дашаватар|Вишнуның ун аватарын]] таныса да, алар бу инкарнацияләр белән тигез булган статуста (таблицада кебек) күренми. Ул Крони фрагментлары белән ассоциацияләнгән беренчел аватарларга карата икенчел дип таныла. Бу караш Һинд диненә каршы түгел, чөнки бары тик [[Нарасимһа]], Рама һәм Кришна гына һаман табыныла торган беренчел аватарлар булып таныла. Башка аватарлар икенчел аватарлар дип таныла. ==Сантрор һәм Дһарма юкам== [[File:Borassus shape.jpg|thumb|right|[[Пальмира]], [[Кали-юга]] җиткәнче [[Сантрор]] өчен пальма суты формасында күк [[нектары]]н тәэмин итәргә ырымланган агач.]] [[Сантрор]] Аййяважи дини карашының темасы булып тора.<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, Chapter 6, p. 151 "Canror (Santror) is a name that stands for a people who are the subject of the religious vision of AV (Ayyavazhi)"</ref> Бу коннотациядә дини дә, иҗтимагый да төркем бар.<ref name="Chanar">G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, Chapter 6, pp. 151–152.</ref> Иҗтимагый мәгънәдә Сантрор төшенчәсе иртә "Чанарлар"га туры килә, алар Гарәпләр тарафыннан "Әл Һинд" дип аталган булганнар, һәм Тәүрат вакытларында "Биш Елга Кешеләре" дип аталган; алар хәзер бөтен дөнья буйлап 250 тармак итеп таралган.<ref>{{cite web| url= http://nadar.kuttyjapan.com/nadar-who-are-they.asp| title= Nadar Community – Who Are they| accessdate= 23 January 2008| format= Nadars – Where they live? what they do? reason behind their success| work= "Nadars are one of the earliest inhabitants of our land, Bharat, which was later called by the Arabs as 'Al Hind'. In biblical times they were known as the 'People of Five Rivers'."| archiveurl= https://web.archive.org/web/20080127144306/http://nadar.kuttyjapan.com/nadar-who-are-they.asp| archivedate= 27 January 2008| url-status= dead}}</ref> Әмма үз чиратында Тамил телендә "Сантрор" төшенчәсенең туры мәгънәсендә һәм идеологик мәгънәдә ул асыл зат булган һәм дәрәҗә белән һәм иң олы белем белән яшәүчене аңлата<ref>R. Ponnu, ''Sri Vaikunda Swamigal and the Struggle for Social Equality in South India'', p. 23, line 5.</ref>,<ref>A. Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', Chapter 3, p. 92.</ref> бу инклюзив характер һәм универсаль ирешү бирә. Тарихчылар мәгълүматы буенча борынгы Дравид мәдәниятләрендә Илаһның дәртле тугърылар 'Чанарлар' дип аталган.<ref>Pon. T. Dharmarasan, ''Akilathirattu'', Chapter 3, p. 25.</ref> Акиламнан цитатада шулай дип әйтелә Чанарлар (Сантрор) алар 'күренми торган'ны даими рәвештә күрергә сәләтә булганнар."<ref name="Chanar" /> Сантрор Аййяважи мифологиясендә мифик [[Айотһа Амиртһа Гангаи]] (хәзерге заманда [[Шрирангам]], Тамил Наду һәм Тринкомале, [[Шри Ланка]]) бакчасында җиде кызга [[Тһирумал]] тарафыннан җиде күк дөньясыннан җиде орлыкны кулланып туган җиде угылга карый тарихи килеп чыгыш. Теологлар интерпретациясе буенча бу 'Җиде малай' бөтен кеше расасына карый һәм шулай итеп "Сантрор" төшенчәсе тулаем [[кеше раса]]сына карый.<ref>A. Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', Chapter 3, p. 90.</ref> Аларның сызыгы [[Двапара Юкам]]ның ахыргы фазасында башланган һәм Кали Юкам аша Дһарма Юкамга кадәр дәвам иткән. Вайкундар Юлында Сантрор гамәлләре белән Кали җимерелә дип әйтелә һәм шулай итеп Дһарма Юкам чишелеп ачыла. Бу мәгънәдә аларның җитәкче явыз Калины җимерүдә әһәмияткә ия роле бар. Аййяважи [[Дһарма Юкам]] байрагы астында эмансипация утопиясен тәкъдим итә.<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, Chapter 6, p. 159 says, "AV, having emerged in a context of distress, proposes an emancipatory utopia under the banner of tarmayukam."</ref> Ышануның нигезе булып [[Аййя Вайкундар]] нигезләү һәм гел булучы патша булып хөкем итәр өчен килгән<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, Chapter 5, p. 109 says, "Akilattirattu begins its narration by stating that the account contained in it is the story of God coming into this kaliyukam to transform it into tarmayukam and to rule over it."</ref> [[Кали Юкам]] урынына Дһарма Юкам.<ref>G. Patrick's Religion and Subaltern Agency, Chapter 6, p. 159 says, "The core of the proposal was that Vaikuntacami had come to establish and rule over a tarmayukam in the place of the kaliyukam."</ref> Хәзерге Каньякумаридан көньяк-көнчыгышта урнашкан калкучы мифик җир массасы (ул  [[Двапара Юга]] ахырында [[Кришна]] тарафыннан батырылган булган) “Дварака патһи”ның Арслан тәхетеннән ахыр чик хөкем нәтиҗәсендә  тәмугъка хөкем ителгән булган.<ref>{{cite book|first1=SM. |last1=Ramasamy|title=Geomatics in tsunami|date=2006|publisher=New India Publ. agency|location=New Dehli|isbn=8189422316|page=4|url=https://books.google.com/books?id=5gEBfvCBclUC&q=Ayyavazhi|accessdate=4 October 2014}}</ref> Дһарма Юкам вакыт һәм пространство чикләреннән тыш дип сөйләнелә.<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, Chapter 6, p. 161, "Yet another point to be taken note of in the symbolic vision of AV is its conception of time. AV gives a list of seven aeons, and, at the end of it, postulates a tarmayukam that is to exist eternally&nbsp;..."</ref> Ул еш [[Мокша (һинд дине)|Мокша]]га карый — шәхси азат ителү һәм шулай ук ''Берлек'' халәтенә.<ref>Ari Sundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', pp. 657–658</ref><ref>Mani Bharathi, Akilathirattu Vilakka Urai (Part 2), pp. 300–301</ref> ==Һинд дине белән мөнәсәбәте== [[File:Kailash Tibet.jpg|thumb|left|[[Калиян]]га Ходай [[Шива]] тарафыннан [[:en:Boons offered to Kaliyan|алкышлар]] бирелгән |[[Кайлаш тавы]] Аййяважида изге булып тора.<ref>{{cite book|last1=Courtney|first1=Tom|title=Walkabout Northern California : hiking inn to inn|date=2011|publisher=Wilderness Press|location=Birmingham, AL|isbn=978-0899976587|page=196|edition=1st|url=https://books.google.com/books?id=MQZLAQAAQBAJ&q=Ayyavazhi|accessdate=4 October 2014}}</ref><ref>{{cite web|last1=Adventure|first1=National Geographic|title=World's Best Hikes: Epic Trails|url=http://www.nationalgeographic.com/adventure/lists/hiking-backpacking/worlds-best-grail-trails/|website=www.nationalgeographic.com|publisher=National Geographic Society}}</ref>]] Һинду һәм Аййяважи идеологияләре бер-берсенә якын бйәле. Аййяважи һәм Һинд дине аерылган урын ул Кали Юга килүе. Акиламда әйтелгәнчә Кали Юга килгәнче, Ведалар һәм башка [[Һинд дине язмалары]] Илаһилык белән калган. (Һинду) язмаларда искә төшерелгән [[Һинд дине Илаһлары]]ның һәрберсе шулай ук көчендә калган. Әмма Кали Юга башыннан алар һәм аларның барлык кыйммәтләре җимерелгән булган.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', p. 214</ref> Калиян булган язмаларда һәм Дэвалар турында[[майя]]ны тараткан дөньяви электән булган манифестациянең өлеше булган.<ref>T. Kirushnanathan, ''Ayya Vaikundarin Vazvum Sinthanaiyum'', p. 63.</ref> Кали Югада барлык язмалар [[Майя]]га бәйле һәм ярдәме юк. [[Акилам]]да расланганча [[Двапара Юга]] ахырына тулаем системаның дезинтеграция сәбәбе шунда [[Кайлаш Тавы]]нда. Дэваларның сүзләренә ышанып, Шива Калиянны Вишну белән сөйләшмичә барлыкка китергән, Вишнуның Калиянны элеккеге гамәлләре өчен җимерергә җаваплылыгы булган.<ref>T. Krishnanathan, ''Ayya Vaikundar Vazhvum Sinthanaiyum'', p. 106</ref> Шулай итеп Вишну дөньяда Калиянны җимерер өчен тумыш алырга баш тарткан.<ref>N. Vivekanandan, ''Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum'', Part 1, p. 315</ref>Шулай итеп [[Шива]] һәм [[Брахма]] барлык көчләрен бирешеп Вишнуга биргәннәр.<ref>N. Vivekanandan, ''Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum'', Part 1, p. 321</ref> Бу вакыйгага кадәр, Акилам буенча Шива иң олы көч булган. Бу Шива бөтенлесенә олы булган [[Шиваизм]]га охшаш кебегрәк теологик фикер икәне билгеле. Шулай да, шуннан бирле, Вишну иң олы көч булып тора.<ref>Pon. T. Dharmarasan, Akilathirattu, p. 52</ref> Биредә идеология [[Вишнуизм]]га охшаш итеп үзгәрә. Вишнуның бу өстенлеге [[Кали Юга]] башыннан Вайкундарның килүенә кадәр шулай итеп кала, шуннан соң ул дәвам итеп үзгәрә. [[File:Kumbas is Swamithope.PNG|thumb|right|[[Свамитһопе]], [[Паллиярай]], [[Аййя]] эчендә [[Өчлек]]нең символы булган “Три-Кумбас”, ул аның өстенлеген ачыклый.]] Инкарнация вакытында Вишну Калиянны җимерер өчен турыдан-туры итеп инкарнацияләмәгән, чөнки Калиянның алкыш буларак, шул исәптән Вишнудан да, Дэвалар көче булган һәм ул бөтен дөнья буйлап майяны тараткан. Шулай итеп Илаһ яңа туплама кагыйдәләр белән һәм уникаль әһәмият белән инкарнацияләргә кирәк булган. Илаһларның куәт мөнәсәбәте, язма кагыйдәләренең, дхарманың тулаем универсаль трансформациясе булган һәм Экамның көчен алып [[Лакшми]] һәм Вишнуның диңгездә кавышуыннан Вайкундарга тумыш бирелгән булган.<ref>A. Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammani Parayan Urai'', pp. 270–271</ref> Һәм шуннан бирле Вишнудан Вайкундарга диңгез эчендә барлык көчләр бирелгән булган. Шулай итеп, Шива, Вишну һәм [[Брахма]] Вайкундар эчендә өлеш формалаштыралар.<ref name="Arisundara mani Supremacy of Vaikundar" >A. Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammani Parayan Urai'', pp. 288–289</ref> [[Тримурти]] (куәте тигез булган өчлек) турында идеология Смартизмга охшаш. Вишну үзе генә икеләтә рольне формалаштыра; берәү Вайкундарда һәм башкасы аның әтисе буларак диңгездә кала һәм Вайкундарны [[Винчай]]лар ярдәмендә көйли.<ref name="Arisundara mani Supremacy of Vaikundar" /> Вайкундар Экамның көчен алып тумыш алгач, Вайкундарның Вишнуга һәм башка Ходайларга өстенлеге булган, гәрчә Вишну Вайкундарга Әти ролен уйнаса да. Шулай да, Вайкундар Вишнуның әмеренә буйсынырга тиеш булган, чөнки Вайкундар Вишну эшли алмаган Вишнуның вазифаларын башкарыр өчен тумыш бирелгән булган. Вайкундар (һәм аңа бирелгән язмалар) иң олы Экамның манифестациясе булып тора, Аййяважи рухилыгында ул бердәнбер табыныла торган универсаль көч.<ref>A. Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammani Parayan Urai'', pp. 290–291</ref> Язмалар буенча Акиламның беренче өлеше ул Һинд дине язмаларында булган элеккеге югаларның кыскартылып ясалган нәтиҗәсе.<ref name="Akilathirattu parts" >G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', p. 119</ref> Икенче өлештә универсаль трансформация һәм Вайкундарның һәм аның инкарнация эшләре турында сөйли.<ref name="Akilathirattu parts" /> Нәтиҗәдә Кали юга башланганчы Һинд дине һәм Аййяважи бер. Шуннан бирле күпмедер сәбәпләр аркасында 'Һинду' язмалар һәм аларның идеологиясе җимерелгән булган,<ref>N. Vivekanandan, ''Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum'', Part 1, p. 427</ref> һәм шулай итеп [[Аййяважи Дһарма]] һәм Вайкундар Акилам исемендә янә конфигурацияләнгән булган һәм 'Һинду' фикерләре янә реформацияләнгән булган. ==Феноменология== [[File:Prajapathi Adikalar.jpg|thumb|left|[[Свамитһопе патһи]]ның [[Паййян династиясе|Паййян]] гаиләсенең соңгы буыны кешесе |[[Бала Праджапатһи Адикалар|Праджапати Адикалар]].]] ''[[Акилам]]'' ниегезн тулаем яңа идеология формасында Дһарма регенерациясе өчен күрсәтә.<ref>Akilam8:Thiruvasakam – 1 (As per Akilam this Thiruvasakam is written down by Sarasvathi because the previous religious ideas and scripture were destroyed by Kaliyan.)</ref> Әмма хәзерге вакытта Аййяважи тарафдараларының күбесе Вайкундарга бары тик Вишну инкарнациясенә буларак мөрәҗәгать итәләр. Моңа охшаш рәвештә, Нижал Тһангалларның күпчелеге Һинду [[Вайшнавизм]]ына охшаш рәвештә ''Нараяна Свами Патһи'' яки ''Нараяна Свами Гыйбадәтханәсе'' дип аталган булганнар. Тарафдарларның күпчелеге шулай ук Аййяважи язмаларында анти--[[политеистик]] фикерләргә карамастан [[Кали Алиһәсе]], [[Хануман]] һәм башка халык Илаһлары кебек Һинду Илаһларына табыналар.<ref name= "Nizal Thangal activities">Vaikundar Seva Sangham's,''Ayya Vaikundar 170th Avathar-Special Edition'', The activities of Nizhal Thangals, pp. 2–4.</ref> Аййяважи тарафдарларының кайберәүләре Вайкунадрны Вишнуның ун [[Аватар]]ларына [[Калки]] дип кертәләр, шул ук вакытта кайбер деноминацияләр шәхси азат ителүне мокшаны яклыйлар, гәрчә ул Акиламда турыдан-туры расланмаган булса да. Кайберәүләр хәттә Аййяважи [[Аййяважи Өчлеге|Өчлек]] концепциясеннән баш тарталар һәм Нараяна иң олы универсаль көч дип таныйлар.<ref>Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', Chapter 1, p. 1, ''"Sreehari who is known as Athi Narayana is praised as Ayya."''</ref> Акиламның үзәге булган үзәк монотеистик ышану хәзерге вакытта күпчелек тарафдарлар арасында бөтенләй мәгълүм түгел.<ref name= "Nizal Thangal activities" /> Акиламның кырыс монотеистик тәгълиматыннан ерак чигенеп, кайбер тһангаллар башка кече Илаһлар өчен ''панивидаис''ны тәэмин итәләр.<ref name= "Nizal Thangal activities" /> Аййяважиның гади кешеләр арасында киң таралышы күбесенчә [[Шаманизм]] практикасына күрә булган. Һиндуларга күпчелек аспектларда охшаш булып Аййяважи тарафдарларын идентификацияләргә авыр. Аййяважи практикалаучыларны аеру өчен бердәнбер билге булып аларның Тһирунамамны (маңгайларында билге) буявы тора.<ref name= "Shunmugam's Ayyavazhi Palliyarai">R. Shunmugam, ''Nadar Kulathi Narayanar Avataram'', pp. 189–191</ref> Нижал Тһангаллар башка гыйбадәтханәләр арасында [[Паллиярай]]да сыннар көзгеләр белән алмыштырылу хасияте белән аерылып торалар.<ref name= "Shunmugam's Ayyavazhi Palliyarai" /> Бары тик Аййяважи язмаларын өйрәнгән күпмедер галимнәрнең укулары Акиламның чын фактларын һәм концепцияләрен күрсәтә һәм Аййяважиның Һинд диненннән идеологик тайпылышын күрсәтә.<ref>Samithopu Ayya Vaikunda Suvami 172-vathu avathara thina vizha, Thina Malar vazangkum Avathara Thina vizha Sirappu Malar, p. 3, " ... but it is questionable that how many people know that. Every one who came to know newly about Ayya wonders and&nbsp;..." Bala Prajapathi Adikalar writes about Vaikundar.</ref> Хәттә штаб-фатирдан [[Паййян династиясе|Паййяннар]] да Акиламга нигезләнгән идеологияне ачык итеп сурәтли алмыйлар.<ref>Court Judgement, District Court, Nagercoil, Case: O.S. No.80/1110, '' "The doctrines and the philosophic basis of this cult are not clearly known. Not even the 2nd defendant who is one of the hereditary high priests in the temple (Swamithope Pathi) and who enjoys the Gurusthanam of the community is able to throw much light on the question, whether there are any essential or fundamental differences between the Narayanaswamy margom (Ayyavazhi) and the Popular Hinduism"''</ref> Аййяважи җәмгыятендә барлык бу фәлсәфи, идеологик һәм дини юрамалар аларга [[аерым ышану]] буларак идентификацияләргә һәм аерырга авыр итә һәм шуның урынына алар [[Һинду сектасы]] буларак кабул ителә. Аййя Вайкундар [[пәйгамбәр]] дигән киң таралган караш бар һәм ул Җирдә еллары вакытында күп алдан әйтүләр эшләгән булган. Икенче яктан [[Акилам]]да яки [[Арул Нул]] китапларында Вайкундар үзе алдан берәр нәрсә әйтүе турында искә алулар юк, бары тик [[Тһирувасакам (Аййяважи)|Thiruvasagam 4]], Akilam:12-да. Уртак аңлашылмаган урын булып Акилам һәм Арул Нулда йөзләрчә [[алдан әйтүләр]] булуы һәм ике китапларның илаһи рәвештә [[Сидарлар]]га Вайкундар тарафыннан ачыклануы һәм Сидарларның аны язма формада алып килүе тора. Шулай итеп, ике китапта да алдан әйтү урынына Сидарлар турында алдан әйтүләр Вайкундарныкы дип танылган. <ref>{{cite book|last1=Bergunder|first1=Michael|last2=Frese|first2=Heiko|title=Ritual, caste, and religion in colonial South India|date=2011|publisher=Primus Books|location=Delhi|isbn=978-9380607214|page=136|url=https://books.google.com/books?id=OcEM2IsnA1AC&q=Ayya+Vaikundar&pg=PA136|accessdate=4 October 2014}}</ref> ==Иҗтимагый структура== [[File:Avatara oorvalam.jpg|thumb|right|[[Нагеркоил]]дан [[Свамитһопе]]га Бөек Маси Йөреше.]] Аййяважи табынуы гадилеге белән билгеләнгән булган. Потларга табыну булмау һәм каһиннәрчә медитация һәм альтернатив табыну үзәкләрен кертү, [[Патһи]]лар һәм [[Нижал Тһангал]]лар Аййяважи табынуның башка хасиятләре булган. Аййяважи ритуаллары революцион активлыкның реформасы булып ул Һинд диненнән тайпылыш булган иҗтимагый тигезлек. [[Аййяважи ритуаллары]] шулай ук аларга альтернатив рухи мәгънә бирүче дини ышанулар белән сыйфатлана һәм чикләнә.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', "Rituals", p. 98.</ref> Аның язмалары Һинд дине аша нигез элементларны һәм фикерләрне кертә. Алар [[Шастра]]ларга, [[Агама]]ларга, [[Веда]]ларга һәм [[Пурана]]ларга карый.<ref>Akilattirattu Ammanai (T. Palaramachandran Nadar), p. 180.</ref> Гәрчә Аййяважида Һинд динендә кебек Илаһлар күп булса да, ул алар турында уникаль идеологияне һәм көч фараз итүен кертә. Аййяважи ''Һинду яңарышы'' буларак сурәтләнергә мөмкин.<ref>T. Krishnanathan, ''Ayya Vaikundarin Vazhvum Sinthanaiyum'', pp.62–63.</ref> Аййяважи шулай ук реформа хәрәкәте буларак карала,<ref>R. Ponnu, ''Vaikunda Swamikal Ore Avataram'', pp.163–178.</ref> Ул [[Тамил халкы|Тамиллар]] һәм [[Керала]] җәмгыятендә 19-ынчы гасырда күп иҗтимагый үзгәрешләр керткән. Дини структура Аййяважи юлында эволюцияләгән һәм нәтиҗәдә ул үзен иҗтимагый төркемдә альтернатив дини-мәдәни система буларак үзгәрткән. Аййяважи үз системасын ''"Аййя Важи"'' гыйбарәсе белән ''"Ходай Юлы"'' дип атый. Бер яктан алар традицияләре барлык иске традицияләрне (диннәрне) алыштырырга килгән дип ышанганнар, әмма икенче яктан, алар Аййяважи дөнья дини белеменең синопсисы дип ышаналар. Бер яктан алар [[Вайкундар]] аның эчендә барлык Илаһларны берләштергән дип ышаналар; икенче яктан Вайкундар килгәнчә, барлык башка бозылган булган дип.<ref name="All previous gone awry after Vaikundar">G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, '' "Ayya Vali – A New and Singular Religious Phenomenon" '', p. 120.</ref> Моннан тыш, Аййяважи аерым [[Аййяважи теологиясе]], [[Аййяважи мифологиясе]], [[Аййяважи изге урыннары]], [[Аййяважи табыну үзәкләре]] һәм үз этикасы бар. Гәрчә күп газеталар, академик галимнәр һәм аның кайбер тарафдарлары аның турында аны аерым дип танысалар да, күп тарафдарлар аны аерым дин түгел, ә Һинду секта дип таныйлар.<ref>See {{cite web|last = Bagavathikan|first = M. Raj|title = Ayya Vaikuntar|date = 10 February 1999|url = http://www.vaikunt.org/AyyaVaikuntar/index.htm|accessdate = 13 January 2008|archiveurl = https://web.archive.org/web/20080214072150/http://www.vaikunt.org/AyyaVaikuntar/index.htm|archivedate = 14 February 2008|url-status = dead}}</ref> Алар Тамил Надуның кабилә диннәренә охшаш ия булу һәм илаһилык мистик практикаларында катнашалар. Шулай ук, аның күп төп ышанулар Адвайта һәм Смартизм кебек Һинду секталарына охшаш. Демография турында сөйләшкәндә, Аййяважи тарафдарлары күбесенчә Көньяк Һиндстанда концентрацияләнгән, гәрчә бөтен [[Һиндстан]]да да чагыштырмача кечерәк саннарда булса да. [[Тамил Наду]]ның Каньякумари һәм Тирунелвели районнарында [[Аййяважи табыну үзәкләре|Аййяважиның табыну үзәге]] булмаган авылны табу авыр.<ref name="Ponnu Ayyavazhi followers" /> Дини штаб-фатирдан исемлекләрдән тыш (гәрчә университет газеталарыннан билгеле булганча Аййяважи тарафдарлары бөтен Һиндстан буенча таралган булса да)<ref name="Paulose: Spread of Ayyavazhi" /><ref name="Ponnu Ayyavazhi followers">R. Ponnu, ''Sri Vaikunda Swamigal and the Struggle for Social Equality in South India'', p. 100.</ref> Аййяважи тарафдарларының рәсми саннары юк, гәрчә халык санын алуда алар [[Һинду]]лар дип танылса да. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} [[Төркем:Һинд дине]] [[Төркем:Аййяважи]] 9v2pbsy7lg8txm431w6mk15taguo8nu 3524582 3524581 2022-07-24T15:24:17Z A.Khamidullin 6685 /* Символизм */ wikitext text/x-wiki '''Аййяважи''' (Тамил телендә:அய்யாவழி, Малаялам телендә:അയ്യാവഴി) ''Аййявали''<ref>Аййяважи сүзенең өлеше '[[ɻ|zh]]i' ([[ழி]]) [[ретрофлекс аппроксиманта]] булып тора һәм [[Колкатада Милли Китапханәсе романизациясе]] буенча ''Ayyāvaḻi'' буларак дөрес [[транслитерация|транслитерацияләнә]].</ref> IPA-ml:əjːaːvəɻi, "Остаз Юлы") ул [[Көньяк Һиндстан]]да килеп чыккан [[Һенотеизм|һенотеистик]] ышану.<ref>{{cite book |last1=Singh |first1=Janak |title=World Religions and the New Era of Science |date=2010 |location=Rutherford County, Tennessee, US |page=30}}</ref> Ул [[Көньяк Һиндстан]]да килеп чыккан.<ref name= "Ayya vazhi religion from Tha.Krishna Nathan">Tha. Krishna Nathan, ''Ayyaa vaikuNdarin vaazvum sinthanaiyum'', p. 62: "{{lang|ta|அவர் (வைகுண்டர்) மாற்றுப் பிறப்பு பெற்ற நாளே அய்யாவழி சமய மரபு தோற்றம் பெற்ற நாள்(கி.பி.1833) எனக் கூறலாம்.}}" (The day at which Vaikundar is given rebirth could be considered as the date of origin of the Ayyavazhi religion.)</ref> Ул берничә газет тарафыннан аерым [[монизм|монистик]]<ref>N. Vivekanandan, ''Akilathirattu Ammanai moolamum Uraiyum'', Volume 2, p. 97</ref> <ref>{{cite book|last1=Wallis|first1=Graham Harvey [and] Robert J.|last2=J. Wallis|first2=Robert|title=The A to Z of shamanism|date=2010|publisher=Scarecrow Press|location=Lanham, Md.|isbn=978-0810876002|page=101|url=https://books.google.com/books?id=Mf-xa4cisbUC&q=Ayyavazhi|accessdate=4 October 2014}}</ref> дин буларак карала,<ref> Түбәндәге иртәнге һәм кичке көн саен матбугатта Аййяважи дин буларак карала: * [[Малай Малар]] (әйдәп баручы кичке [[Тамил теле|Тамил]] көн саен басмасы), ''Nagercoil Edition'', 4 March 2007, p. 5, "சுவாமி ஊர்வலத்தை அய்யாவழி பக்தர்கள் சமய தலைவர் பால பிரஜாபதி அடிக..." (биредә Аййяважи ('அய்யாவழி சமயம்') "аерым дин" дип атала); * [[Динакаран]] (Тамил Көн саен басмасы), Nagercoil Edition, 1 March 2007, p. 3: "அய்யாவழி சமய தலைவர் பால பிரஜாபதி அடிகளார் அடிக்கல் நாட்டினார் ("Бала Праджапатһи Адикалар, Аййяважи диненең башы ... өчен нигез ташын корган..."); * [[Динакаран]] (Тамил Көн саен басмасы), Nagercoil Edition, 14 February 2011, p. 2: "...தலைமை பதிக்கு வந்த ரவிசங்கர்ஜியை அய்யாவழி சமய தலைவர் பால பிரஜாபதி அடிகளார் வரவேற்றார். ("Бала Праджапатһи Адикалар, Аййяважи дине башы монда [[Свамитһопе патһи]]га килгән [[Шри Шри Рави Шанкар]]ны каршы алган..."); * [[Дина Тһантһи]], Nagercoil Edition, 2/3/2007, p. 5. "மாநாட்டுக்கு அய்யாவழி சமய தலைவர் பால பிரஜாபதி அடிகளார் தலைமை தாங்குகிறார்." Тәрҗемәсе – "дини конференцияны Аййяважи диненең җитәкчесе Бала Праджапатһи Адикалар алып бара." Бу Һиндстанда әйдәп баручы газеттан яңалык 175-енче Аййя Вайкунда Аватарам турында мәгълүмат бирә, биредә Аййяважи дин дип атала һәм Бала Праджапатһи Адикалар Аййяважи диненең башы дип атала; * [[Тамил Мурасу]] (4/3/2006), p. 3:"இதையொட்டி குமரி மாவட்டம் சாமி தோப்பில் 'அய்யா வழி சமய' மாநாடு ( 'Аййяважи дин'е буенча конференция) உள்பட..."</ref> унтугызынчы гасыр уртасына Аййяважи аерым дин буларак хөкүмәт рапортларында, журналларда һәм академик өйрәнүчеләр тарафыннан танылган булган. Аййяважи [[Аййя Вайкундар]] тормышы һәм дәгъвасы тирәли үзәкләшкән; аның фикерләре һәм фәлсәфәсе ''[[Акилатһиратту Амманаи]]'' һәм ''[[Арул Нул]]'' изге текстларында нигезләнгән. Аның буенча [[Нараяна]]ның Пурна [[аватар]]ы булган.<ref>{{cite book|last1=David|first1=A. Maria|title=Beyond boundaries : Hindu-Christian relationship and basic Christian communities|date=2009|publisher=Indian Society for Promoting Christian Knowledge|location=Delhi|isbn=9788184650013|page=32|edition=First}}</ref> Аййяважиның ышану һәм практика буенча күп фикерләре уртак, әмма ул [[яхшы һәм начар]] һәм [[дхарма]] концепцияләре шактый аерылып тора.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', pp. 111–113,</ref> Айяважи игътибар үзәгендә дхарма булганга күрә дхармик дин буларак төркемләнә.<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, pp. 160–161.</ref> Аййяважи җәмәгать игътибарына беренче мәртәбә XIX гасырда Һинду сектасы буларак килгән.<ref>R. Ponnu, ''Sri Vaikunda Swamigal and the Struggle for Social Equality in South India'', p. 98.</ref> Вайкундарның эшчәнлеге һәм үсүче төркем тарафдарлары 19-ынчы гасыр [[Траванкор]]да һәм [[Тамил халкы]] арасында реформация һәм инкыйлабка сәбәп булган <ref>R. Ponnu, Sri Vaikunda Swamigal and Struggle for Social Equality in South India, p. 63, ''"The religious reform of Sri Vaikunda Swamigal left an everlasting influence on South Travancorean society."''</ref> <ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', pp. 90–91.</ref> һәм Көньяк Һиндстан феодаль иҗтимагый системасы өчен бик яңа булып таң калдырган.<ref>R. Ponnu, Sri Vaikunda Swamigal and Struggle for Social Equality in South India, p. 86.</ref> Ул шулай ук берничә реформа хәрәкәтләренең этәргече булган, алар арасында [[Нараяна Гуру]]ныкы <ref name= "Selvister:First Reform Movement" /> һәм [[Рамалинга Свамигал]]ныкы.<ref name= "Ponnu:First Reform Movement" /> Гәрчә Аййяважи тарафдарлары бөтен Һиндстан буенча булса да,<ref>''[[Dina Malar]]''(Leading Tamil News paper), ''Nagercoil Edition'', 4/3/2005 p. 12: "எனேவ இன்று அய்யா வைகுண்டசாமி வழிபாட்டு ஆலயங்கள் இந்தியா முழுவதும் வேராயிரம் பெற்ற விழுதுகளாய் படந்து ஆறாயிரத்துக்கு மேல் தோன்றி வளர்ந்து வருகிறது" Translated to "So today these worship centers of Vaikunda Sami is spread ''across India'' and growing with more than 6000 of them"</ref><ref name="Paulose: Spread of Ayyavazhi">C. Paulose, ''Advaita Philosophy of Brahmasri Chattampi Swamikal'', p. 24, "To propagate his teachings and ideas he opened upon seven Pathis and seven Tangs (The Primary Nizhal Thangals) in Travancore, hundreds of small pagodas (Nizhal Thangals) throughout India." Accrediting the [[Worship centers of Ayyavazhi]] across [[India]] and so the Ayyavazhi followers.</ref> күбесенчә Көньяк Һиндстанда,<ref>R. Ponnu, ''Sri Vaikunda Swamigal and Struggle for Social Equality in South India'', p. 100, '"At present thousands of Pathis ([[Nizhal Thangal]]s) are seen throughout South India."''</ref> алар күбесенчә [[Тамилнад|Тамил Наду]]да һәм <ref>[[Dina Thanthi]], (Tamil Daily) [[Nagercoil]] Edition, 4 March 2007, p. 23: ''"The Ayyavazhi followers are highly populated in the districts of [[Chennai]], [[Virudhunagar]], [[Tirunelveli]], [[Tuticorin]] and [[Kanyakumari district|Kanyakumari]]."''</ref> [[Керала]]да күпләп яшиләр.<ref>Tha. Krishna Nathan, ''Ayya Vaikundarin Vazhvum Sinthanaiyum'', Chapter 4, p. 83: "இதற்கு ஆதாரமாக அய்யா வைகுண்டரைத் தெய்வமாக ஏற்றுக்கொண்ட சுமார் 8000 – க்கும் மேற்பட்ட அய்யாவழிப் பதிகள் தமிழ்நாடு மற்றும் கேரளப்பகுதிகளில் இயங்குவதைக் கூறலாம்." (This citation was included here from Tamil Wikipedia article)</ref> Бу динне практикалаучылар саны 8000000 һәм <ref>''[[Dinakaran]]'', [[:File:Ayyavazhi Movie.JPG|Nagercoil edition]], p. 15, 25 February 2007.</ref> 10000000 арасында дип фараз ителә.<ref>31st Indian Social Science Congress, ''[http://sndt.digitaluniversity.ac/WebFiles/XXXI%20Abstracts%20Part%201%20page%201-189.pdf A note on People's Struggles and Movements for Equitable Society] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20160303215453/http://sndt.digitaluniversity.ac/WebFiles/XXXI%20Abstracts%20Part%201%20page%201-189.pdf |date=3 March 2016 }}'', Plenary IV: People's Struggles and Movements For Gender/ Racial/ Caste-Discrimination-free Equitable Society, p. 47.</ref> Гәрчә төгәл саннары мәгълүм булмаса да Аййяважиларны халык санын алганда Һиндулар дип язалар.<!-- The university paper cited says Ayyavazhi as a Hindu sect; so on this account, Ayyavazhi is considered as a Hindu sect and since data on sub-sects are not pinned-up with census reports, exact estimation for the number of Ayyavazhis are not there. --><ref>{{cite web |url=http://www.censusindia.gov.in/Census_Data_2001/Census_data_finder/C_Series/Population_by_religious_communities.htm|title= Indian Census 2001 – Population by religious communities|accessdate=23 January 2008 |format= Other Religious Communities|work=256, Tamil Nadu.| archiveurl= https://web.archive.org/web/20080119031333/http://www.censusindia.gov.in/Census_Data_2001/Census_data_finder/C_Series/Population_by_religious_communities.htm| archivedate= 19 January 2008 | url-status= live}}</ref><ref>{{cite web|url= http://www.indiareach.org/religion|title= Religion|accessdate= 7 November 2009|format= Religion in India|work= Paragraph 6.|archive-url= https://web.archive.org/web/20090815201015/http://www.indiareach.org/religion|archive-date= 15 August 2009|url-status= dead}}</ref> ==Этимология һәм тарихы== [[File:Swamithope Pathi West view.jpg|thumb|right|[[Свамитһопе патһи]], [[Панча патһи]] арасында беренчел [[Патһи]], Аййяважиның дини штаб-фатиры һәм иң изге гыйбадәтханәсе.]] ''Аййя'' Тамилча ''Остаз'' дигәнне аңлата һәм ''важи'', ''юл'' дигәнне аңлата; гади тәрҗемә булып "Остаз юлы" һәм ''Әти юлы'' тора<ref>{{cite book|last1=Swamy|first1=Muthuraj|title=The Problem with Interreligious Dialogue: Plurality, Conflict and Elitism in Hindu-Christian-Muslim Relations Bloomsbury Advances in Religious Studies|date=2016|publisher=Bloomsbury Publishing|location=Bloomsbury|isbn=9781474256414|page=52}}</ref> Тамилча фраза өчен төрле [[синоним]]ик юрамалар булуга күрә ул шулай ук төрле башка теорияләргә китерә.<ref name= "Ayyavazhi belief system">Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', 2002, p. 4</ref><ref>R. Shanmugam, Narayana Kulatthil Narayanar Avataram, p. 188</ref><ref>''Akilathirattu ammanai Arappadanool'', First Stage, p. 27, published by ''Vaikundar Seva Sangam''</ref> Аййяважи башта [[Аййя Вакундар]] (тарихи рәвештә "Мудисудум Перумал" буларак) табынуына күп кеше җыелганга күрә игътибар ителә башлаган.<ref name="Sociology of Ayyavazhi" /> (як. 1809 – як. 1851 [[б.э.]])<ref>Вайкундар тарихи да, мифик шәхес булып тора. Тарихи Вайкундар ''(еш ул 'Вайкунта Свами' исеме белән мәгълүм)'' безнең эраның 1809 һәм 1851 еллар арасында яшәгән шәхескә карый. [[Акилам]] мифында әйтелгәнчә Вайкундар [[Сампуранатһеван]] (шулай ук Мутһукутти) тәнендә 1833 елда инкарнацияләгән Ходай булган һәм ул 1851 елга кадәр булган . Шулай итеп Акилам буенча, Сампуранатһеван 1809 һәм 1833 еллар арасында яшәгән һәм Вайкундар шуннан соң 1833 елдан 1851 елга кадәр яшәгән Мадисудум Перумал (Сампуранатһеван) тәнендә инкарнацияләгән.</ref> [[Пувандантһоппе]]да.<ref>{{cite web | vauthors = | title = Life History of Lord Vaikundar | work=Ayyavazhi.org – Life History | url = http://ayyavazhi.org/index.php?option=com_content&task=view&id=23&Itemid=41 | accessdate =31 January 2008}}</ref> 1840 елда [[Тһуваял тһавасу]] (юу [[аскеза]]сы) Аййяважиның альтернатив дини-мәдәни феномен буларак килеп чыгышы булып тора.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 6, p. 139.</ref> Катнашучыларның күпчелеге җәмгыятьнең маргинализацияләнгән һәм ярлы өлешләреннән булган.<ref name="Sociology of Ayyavazhi">G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, pp. 90–91</ref> Алар аерым һәм автоном җәмгыять буларак функцияли башлаганнар һәм әкренләп юлларын 'Аййя важи' гыйбарәсе белән идентификацияли башлаганнар.<ref>{{cite web |url=http://thatstamil.oneindia.in/movies/heroines/sujibala_070516.html |title=thatstamil.oneindia.in |accessdate=23 January 2008 |format='Ayyavazhi' Sujibala |work="...தனிப் பிரிவாக செயல்படத் தொடங்கினர். தங்களது மார்க்கத்திற்கு அய்யா வழி என்றும் பெயரிட்டுக் கொண்டனர்." (... they functioned autonomously. They named their pathway as 'Ayyavazhi'.) }}{{Deadlink|date=April 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{dead link|date=January 2017|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}}</ref> Гәрчә бу тарафдарларның күбесе [[Надар]] кастасыннан булса да, шулай ук башка касталaрдан да күп кешеләр аның тарафдарлары.<ref>G. Patrick's ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, p. 91 ''"However, people from other castes also formed part of the gathering"''</ref> Аййяважиның булуның беренче гасырында тиз үсеше 19-ынчы гасыр [[Христиан миссионерлары]] биргән мәгълүматларда билгеләнгән булган.<ref>See the LMS Reports gathered in the article [[Ayyavazhi in reports by Christian missionaries]] from the book ''Religion and Subaltern Agency''.</ref> 19-ынчы гасыр уртасыына Аййяважи Көньяк [[Траванкор]] һәм Көньяк [[Тирунелвели]] төбәкләрендә тирән тамырлары белән әһәмияткә ия дини феномен булып киткән.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'' Chapter 5, p. 91: ''"By the middle of the nineteenth century, AV (abbreviation of Ayyavazhi) had expanded into a recognisable religious phenomenon, making its presence felt in South Tiruvitankur (Travancore) and in the southern parts of Tirunelveli. From the LMS reports, one gathers the information that AV was spreading with 'extraordinary' speed."''</ref> Тугърылар саны 1840-ынчы еллардан бирле әһәмияткә ия итеп арткан.<ref name="Sociology of Ayyavazhi" /> 19-ынчы гасыр якынлашканнан соң Свамитһопе Аййяважиның дини-мәдәни эпицентры булып танылган булган.<ref>[[London Missionary Society|LMS]] [[Report]] for the year 1872, p. 107.</ref> Вайкундар вакытыннан соң Аййяважи тәгълиматы аша дәгъва ителгән булган. Вайкундарның өйрәнчекләре биш [[Сидар]] һәм алардан соң килүчеләр илнең төрле өлешләре буенча Аййяважи миссиясе белән сәяхәт иткәннәр.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, p. 120 ''"Vaikunda cami chose these disciples as close associates to propagate his teachings and ideas to the people"''</ref> Шул ук вакытта [[Паййян династиясе]] [[Свамитһоппе]] [[патһи]] белән идарә итә башлаганнар,<ref>N. Elango and Vijaya Shanthi Elango, ''Ayya Vaikuntar – The Light of the World'' Chapter 4, p. 21 ''"The temple is managed by the Gurus of Lord Vaikuntar's gurukulam. The Gurus are the descendants of Guru Podukutti."''</ref> шул ук вакытта башка Патһилар Аййя тарафдарлары идарәсенә күчкән.<ref>N. Elango and Vijaya Shanathi Elango, ''Ayya Vaikuntar – The Light of The World'' Chapter 8, pp. 41–44 (sources).</ref> [[Акилаттиратту Амманаи]] (Акилам) күрсәтмәләре буенча ил буенча табыну һәм язманы өйрәнү өчен [[Нижал Тһангал]]лар (кечкенә пагодалар) нигезләнгән булган.<ref>V.T. Chellam, ''Thamizaka Varalarum Panpadum'', Chapter 12, p. 493</ref> [[File:Ayya's Holy Perambu and Surai koodu.jpg|thumb|left| '' Изге ''Пирамбу'', ''Хадайям'' һәм ''Сураи куду''— [[Свамитһопе патһи]]да сакаланган [[Вайкундар]] әйберләре.]] Басмада булган беренче Аййяважи эше Арул Нул 1927 елда бастырылган булган, аннан соң 1933 елда Акилам булган,<ref>(Another view has [[Akilam]] published in 1939 and [[Arul Nool]] in 1918. This uncertainty results from the unfortunate absence of publication data in early editions of the Arul Nool. Source: N. Vivekanandan, ''Arul Nool Moolamum Uraiyum'').</ref> бу язылганнан соң бер гасыр диярлек вакыт узгач.<ref>N. Vivekanandan, ''Arul Nool Moolamum Uraiyum''.</ref> Нәтиҗәдә Аййяважи актив авыз иҗаты традицияләрен әдәби язмалар өчен калдырган. Аййяважи штаб-фатиры мәгълүматы буенча Аййяважи тизрәк [[Һиндстан бүленеше]]ннән соң (1940-ынчы еллар) тизрәк таралган һәм тагын да тизрәк 1990-ынчы елларда.<ref name="Ayyavazhi developments">N. Elango and Vijaya Shanthi Elango, ''Ayya Vaikuntar The light of the world'', p. 61</ref> Күп Аййяважига нигезләнгән иганә оешмалары 20-енче гасыр ахырында нигезләнгән булган.<ref>V.T. Chellam,''Thamizaka Varalarum Panpadum'', Chapter 16, pp. 598–599.</ref> Кайбер капма-каршы юрамалларны кертеп Акиламның берничә альтернатив юрамаллары шул ук период вакытында чыккан булган.<ref>N. Vivekanandan, Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum, Part 1, pp.(additional) 18–23</ref> Демократик бюро [[Анбуккодимаккал Тһируччабаи]] дини штаб-фатир буенча 1990-ынчы елларда динне оештыру һәм аның белән идарә итү өчен нигезләнгән булган. Оешма киңәшмәләре Көньяк Һиндстанда [[Мумбаи]]ны, [[Ченнаи]]ны һәм [[Тһируванантһапурам]]ны кертеп төрле шәһәрләрдә уздырыла.<ref>{{cite web |url=http://tholthiruma.blogspot.com/2009/02/blog-post_15.html |publisher=tholthiruma.blogspot.com on News report|title=3rd Religious conference|accessdate=15 April 2009 }}</ref> <ref name="Ayyavazhi developments"/> Аййяважиның үсешен танып, Вайкундарның инкарнациясе көне Аййя Вайкунда Аватарам 1994 елда [[Каньякумари районы]]нда штат хөкүмәте тарафыннан бәйрәм булып игълан ителгән булган, алар артыннан 2006 елда [[Тирунелвели]] һәм [[Тутикорин]] районнары ияргән.<ref>{{cite web|url=http://www.dinamalar.com/2006mar03/general_tn3.asp |title=Report on declaration of the holiday |publisher=[[Dina Malar]] |accessdate=3 February 2007 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070927021910/http://www.dinamalar.com/2006mar03/general_tn3.asp |archivedate=27 September 2007 }}</ref><ref>R. Ponnu, ''Vaikunda Swamigal Ore Avataram'', p. 59.</ref> Безнең эраның 2012 елдан бирле [[Аййя Вайкунда Аватарам]] бөтен [[Тамил Наду]] штаты өчен чикләнгән бәйрәм булып игълан ителгән булган.<ref>[http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-tamilnadu/article2959703.ece Thousands take part in Ayya Vaikundar Avatar day – The Hindu] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20160111155823/http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-tamilnadu/article2959703.ece |date=11 January 2016 }}, India's National Daily, 4 March 2012, ' " The government had also declared a restricted holiday on Saturday, for the first time, in the State in view of Ayya Vaikundar Avatar day. " '</ref> <ref>{{cite news|last1=The Indian Express|first1=The New|title=List of public holidays for 2018 announced|url=http://www.newindianexpress.com/states/kerala/2017/oct/13/list-of-public-holidays-for-2018-announced-1672693.html|accessdate=22 January 2018|date=13 October 2017}}</ref> Хәзерге вакытта [[Паййян династиясе]] варисы [[Бала Праджапатһи Адикалар]] Аййяважиның җитәкчесе дип таныла.<ref>[[Dina Thanthi]], [[Nagercoil]] Edition, 2/3/2007, p. 5. "மாநாட்டுக்கு அய்யாவழி சமய தலைவர் பால பிரஜாபதி அடிகளார் தலைமை தாங்குகிறார்." ''Translation – "The religious conference is led by Bala Prajapathi Adikalar, the head of Ayyavazhi religion."''</ref><ref>N. Elango and Vijaya Shanthi Elango, ''Ayya Vaikuntar – The Light of the World'' Chapter 4, pp. 21–22 ''"The Gurus are Payyan Chella Raj, Bala Prajapathi, Bala Janathipathi, Balalokathipathi, Payyan Sami, Thangapandian, Sekar and others. Bala Prajapathi is the most popular personality among them."''</ref> ==Язмалар һәм изге урыннар== [[File:Akila Thirattu Ammanai.JPG|thumb|right|Унберенче илһамланудан күренгән ''Каппу'' [http://www.worldcatlibraries.org/oclc/20287371?tab=details Пала Рамачандран юрамасы] [[Акилам]].]] Аййяважиның изге китаплары [[Акилаттиратту Амманаи]] ''<nowiki>Akilam</nowiki>'')<ref>{{cite web |url= http://www.worldcatlibraries.org/wcpa/top3mset/20287371|title= www.worldcatlibraries.org|accessdate=23 January 2008 |format= Akilam: vacan̲a kāviyam|work=Publisher: K Patchaimal, Cāmitōppu.}}</ref> һәм [[Арул Нул]] һәм алар [[Аййяважи мифологиясе]]нең чыганагы булып тора. ''Акилаттиратту Амманаи'' [[Һари Гоапалан Сидар]] тарафыннан 1841 елда язылган булган,<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, pp. 118–119 ''"The author claims that God woke him up during sleep and commissioned him to write it by 'telling' him what to write"''</ref> Акиламның эчтәлеге [[Нараяна]] тарафыннан хатыны [[Лакшми]]га сөйләнгән буларак.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, p. 119 ''"It is presented as if Vishnu is narrating the whole story to his consort Leksmi"''</ref> Риваять чараларына өстәп Акиламда шулай ук күп тарихи фактлар китерелә,<ref>Pon. T. Dharmarasan, ''Akilathirattu'', p. 183.</ref> аеруча [[2-нче меңьеллык]]ның уртасыннан һәм соңыннан. Баштагы текст зыянланган булып, ''Свамитһопе'' юрамасы ''Коттангаду'' юрамасы һәм шулай ук ''Панчалакуричи'' юрамалары кебек кыз юрамаллары Акиламның иң иртә пальма яфрагы юрамаллары булып тора.<ref name = "Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum: Akilam versions"/> Башка бастырылган юрамаларга [[Сентратисаи Вентраперумал]] юрамасы, [[Вивеканандан]] юрамасы, югары тәнкыйтьләнгән [[Вайкундар Тһируккудумбам юрамасы]] <ref name = "Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum: Akilam versions">''N. Vivekanandan'', ''Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum'', Part-1.</ref> һәм иң иртә һәм киң кабул ителгән [[Паларамачандран юрамасы]] керә.<ref name = "Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum: Akilam versions"/> Акиламда унҗиде бүлектә 15000-нән артык шигырь бар. Ул шигъри [[Тамил теле]]ндә in a [[баллада]] формасында язылган һәм уникаль әдәби стильдә китап буенча ике субжанрда ''Вируттам'' һәм ''Натай''да язылган. Икенчел язма [[Арул Нул]]да Арулаларкал (Илаһи көч шуңа ия булган) тарафыннан язылган дип ышаныла.<ref name="Arul Nool">G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, pp. 119–120</ref> Анда догалар, [[гимн]]нар һәм Аййяважида табыну юллары өчен күрсәтмәләр, шулай ук [[ритуаллар]] [[күрәзәчелеге]] һәм күп актлар бар.<ref name="Arul Nool" /> Анда шулай ук Акиламда булган күп чаралар бар, алар Вайкундар тормышына карый.<ref>R. Ponnu, ''Vaikunda Swamigal Ore Avataram'', Ram Publications, pp. 11–12</ref> Анкиламнан аермалы буларак Арул Нул өчен билгеле тарих юк. Барлык бу текстлар [[Тамил теле]]ндә җыелган.<ref name="Dr. Paulose's book">C. Paulose, ''Advaita Philosophy of Brahmasri Chattampi Swamikal'', p. 24.</ref> [[File:Location of Pancha Pathi.png|thumb|left|[[Панча патһи]] – урнашу картасы]] Аййяважи тугърылары өчен [[Патһи]] дип аталган җиде изге урын бар,<ref name=Ayyavazhi>{{cite book|last=Chryssides|first=George|title=Historical Dictionary of New Religious Movements|year=2011|publisher=[[Rowman & Littlefield]]|location=[[Lanham, Maryland|Lanham]], [[Maryland]]|isbn=9780810861947|page=48|url=https://books.google.com/books?id=WA12nHRtmAwC&q=Ayya+Vaikundar&pg=PA48}}</ref><ref name="Nadar Kulatthil Narayanar Avatara">R.Shanmugam, ''Nadar Kulatthil Narayanar Avataram'', p. 195</ref> иң әһәмиятле булып [[Панча патһи]] тора.<ref>{{cite book|last1=Singh|first1=editor, L.K.|title=Indian cultural heritage perspective for tourism|date=2008|publisher=Isha Books|location=Delhi|isbn=978-8182054752|page=123|url=https://books.google.com/books?id=u21tp_JG9I0C&q=Ayyavazhi|accessdate=4 October 2014}}</ref> Свамитһопе патһи гыйбадәтханәсе Аййяважиның штаб-фатиры булып тора.<ref>[[The New Indian Express]]''(English Daily)'', [[Madurai]] Edition, 3/4/2008.</ref><ref>{{cite web |url=http://www.tsi.org.in/conference/chennai_tourism.asp#temple |title=www.tsi.org.in |accessdate=11 October 2007 |format=Tourism in Chennai |work=Temples: "Swamithoppe – Ayya Vaikundar Pathi, religious head quarters of Ayyavazhi." |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071009031519/http://www.tsi.org.in/conference/chennai_tourism.asp#temple |archivedate=9 October 2007 |url-status=dead}}</ref><ref>N. Elango and Vijaya Shanthi Elango, ''Ayya Vaikuntar – The Light of the World'' Chapter 8, p. 41 " The first Pathi is Swamithoppu, the headquarters of Ayyavazhi. "''</ref> Биш Панча патһи булып болар тора:<br/> 1. [[Свамитһопе патһи]], бөек [[Тавам]]ның урнашуы һәм диннең штаб-фатиры.<br/> 2. [[Амбала Патһи]], Вайкундар үзенә Җиде Илаһка кушылган урын.<br/> 3. [[Мутта Патһи]], Икенче һәм Өченче [[Винчаи]]ның урнашу урыны.<br/> 4. [[Тһамараикулам Патһи]], [[Акилаттирату Амманаи]] язылган урын.<br/> 5. [[Пу Патһи]], Аййя үзенә символик өйләнешү өчен Җир Алиһәсен [[Бхуми|Пумадантһай]] үзенә берләштергән урын.<br/> [[Вакаиппатһи]], гәрчә штаб-фатир тарафыннан [[Панча патһи]]га кертелмәсә дә, һаман да Пати дип, әмма әзрәк әһәмият белән дип таныла.<ref>N. Elango and Vijaya Shanthi Elango, ''Ayya Vaikuntar the light of the world'', Chapter 6 (Thuvayal Panthy), p. 31</ref><ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, p. 117 ''" However, there is also another list which includes Vakaipati in tuvaiyal tavacu's place "''</ref> Аййяважи тарафдарлары арасында кайбер башка Патһилар изгелеге буенча килешмәү бар, мәсьәлән, [[Вайкунда Патһи]] һәм [[Аватһара Патһи]]. Аййяважи штаб-фатиры тарафыннан Патһилар исемлектә бу Патһилар кертелмәгән.<ref>N. Elango and Vijaya Shanthi Elango, ''Ayya Vaikuntar the light of the world'', Chapter 8, p. 41 (Panchappathi)</ref> [[File:Adiyogi Shiva Statue (233423143).jpeg|thumb|right|220px|Аййяважи [[Тһирунамам]] белән [[Иша Йога Үзәге]]ндә [[Адийоги Шива сыны]].]] ==Символизм== [[File:Ayyavazhi Sahasrara.jpg|thumb|left|Аййяважида ''Лотосны тотучы Намам'' дип символлаштырган [[Саһасрара]].]] Аййяважиның символы булып ялкын формасындагы ''[[Намам]]''-ны тотучы [[Падма (лотос)|лотос]] тора.<ref name= "Lotus with Namam">Tha. Krishnanathan, ''Ayya Vaikundarin Vazhvum Sinthanaiyum'', p. 108.</ref> Лотос 1008 таҗ яфраклы ''[[Саһасрара]]''ны ([[Тамил теле]]ндә, ''Ладам'') чагылдыра, шул ук вакытта Намам ''Аанма Джйотһи''ны яки ''[[Атман (Һинд дине)|атман]]ны'' чагылдыра.<ref name= "Lotus with Namam" /> Аййяважи язмаларының икесе дә<ref>Akilam15:39 "Petti ceelai Uduthu Periya ''Thirunama'' Pottumittu"</ref><ref>Sivakanda Athikara Pathiram, First Act. Source: N. Vivekanandan's Arul Nool – Moolamum Uraiyum, p. 62</ref> [[Тһирунамам]]га карый ("ялкын формасындагы символ" Аййяважи символында лотосның өстен чагылдыра), әмма бөтен лотосны түгел. Символ булып Акиламга нигезләнгән фәлсәфәнең идеологик нәтиҗәсе булып тора. Бу символ 20-нче гасыр уртасыннан бирле кулланылышта булган.<ref>In the absence of written references, there is a painting at the residence of Bala Prajapathi Adikalar which was considered older, but is not less than 50 years. There are also oral traditions which suggest the same age for this symbol.</ref>[[File:Thiru Nizhal Thangal of Attoor.jpg|thumb|right| [[Саһасрара]] архитектурасы стилендә төзелгән [[Тһируваттар]] янында [[Нижал Тһангал]].]] Акиламда сигез [[юга]] турында мифик сөйләү еш фәлсәфи рәвештә сигез [[чакра]]га карый дип карала.<ref name="Yugas as Chakras">A. Arisundara Mani, Akilathirattu Ammanai Parayana Urai, pp. (Additional) XII–XIII " Athara thana vilakka attavanai ".</ref> Беренчесе [[Нитийя Юкам]], ул [[Бинду]] һәм иң соң халәте, [[Дһарма Юкам]], Саһасрара яки абсолют балкыш. Бу серияләрдә берлекнең [[аң]] (''намам'') энергиясе Биндудан (Нитийя Юкам) соңгы Саһасрарага (Дһарма Юкам)га кадәр үсә. Яктыртуның иң югары рухи үзәге бу лотос абсолют "балкыш" тәҗрибәсе өчен.<ref>A. Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', p. 374.</ref> Соңгы Дһарма Юкамда (Саһасрара) иң көчле куәт булып [[Экам]] тора, ул Вайкундарның [[Өчлек]] концепциясенең берсе булып тора, яки иң олы абсолютның манифестациясе.<ref name="Lotus with Namam" /> Шулай итеп Аййяважиның символы Акиламнан алынган. "Тһируманам белән лотос" символы "Саһасрада тәҗрибә ителгән Вайкундар"ны күрсәтә. Билгеле [[Һинду]] текстларында Саһасрара чакрада 1000 таҗ яфрагы бар.<ref>{{cite web |url=http://malankazlev.com/kheper/topics/chakras/Sahasrara.htm |publisher=malankazlev.com |title=Sahasrara Chakra |accessdate=8 April 2020}}</ref> Әмма [[Аййяважи символизмыы]]нда Саһарараның 1008 таҗ яфрагы бар.<ref name="Yugas as Chakras" /> Аййяважида 1000-нең әһәмиятенә ишарә иткән язма абруе юк, әмма 1008 саны киң искә алына. Шулай ук Вайкундарның инкарнациясе елы 1008 M.E. (Малаялам Эрасының). ''Саһасрара'' сабаксыз лотос буларак символ булып тора. Аййяважи архитектурасы Нижал Тһангалларны төзүдә үстерелгән булган, шунда әйләндереп куелган ''Саһасрара'' чәчәге түбәне каплау өчен кулланыла.<ref>See this image[[:File:Nelli Nintra Vilai Thangal.png]], a Nizhal Thangal constructed in this architectural manner near Marthandam, [[Tamil Nadu]].</ref> Лотос [[Кеше йөрәге|йөрәк]]не чагылдырырга мөмкин һәм ялкын формасы (Тһирунамам) Илаһны чагылдыра.<ref>Pulavar. R. Shanmugam's, (2000), ''Nadar Kulathil Narayanar Avatharam'', Nadar Kulatheebam Publications, p. 207</ref> Аййяважи башка символларны да кулланган [[Вайшнавизм|Вишнуит]] ''Өчлек Намам''ны кертеп (хәзерге вакытта кулланылмый) һәм [[кабырчык]]. ==Тәгълиматы һәм йогынтысы== Аййяважи тәгълиматының күпчелеге ''Акилаттиратту Амманаи'' китабында һәм башка тәгълиматта табылырга мөмкин һәм Арул Нулда очраган башка мәгълүм булмаган авторларның төрле китапларыннан берләштерелгән булган.<ref>N. Vivekanandan, ''Arul Nool Moolamum Uraiyum'', p. 8</ref> Дһарма кебек Аййяважиның башка тәгълиматлары икеләтә, иҗтимагый һәм мистик. [[Мистика|мистик]] тәгълиматлар илаһи мәгълүматны багышланган, шул ук вакытта иҗтимагый тәгълиматлар беренче чиратта җәмгыятьтә тигезсезлек һәм дискриминациягә карый. Тәгълиматлар Илаһка уңайлы мөнәсәбәтне илһамландыра, куркуга нигезләнгәнгә каршы булган кебек. Тарафдарлар Илаһка интимлыгын һәм назын көчәйтү өчен Илаһка ''Аййя'', "әти" дип мөрәҗәгать итәләр.<ref>R. Ponnu, ''Ayya Vaikundar Ore Avatharam'', pp. 128–129</ref> [[File:Lord Ayya.jpg|thumb|"Аййя" – Иң олы берлек|alt=]] [[File:Ekam evolution.jpg|thumb|left|бөтен[[булу]]ның чыганагы [[Экам]]ның эволюциясе ([[Кали Юга]]га кадәр.)]] Аййяважи мистиклары игътибарны иң олы берлектә туплыйлар.<ref>''A. Ari Sundara Mani'', ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', p. 384</ref> Аның юрамаллары арасында теология игътибарын һәрвакыт берлектә туплыйлар. [[Кали (асурасы)|Кали шәйтаны явызлыгы]] шәхси җаннар һәм Галәм арасында иң соңгы [[һеносиз|берлек]]не блоклый һәм алар арасында [[Үз]] һәм [[Эго]]ның ялган сизүен барлыкка китерә. Бу хаталы караш берлекнең ачык сизүнең сәбәбе булып тора һәм аңа каршы мотивацияли.<ref>N. Vivekanandan, Akilathirattu Ammanaiyil Vaikunda Suvami Sampooranathevana?, p. 12</ref> Экам<ref>{{cite book|last1=Woldman|first1=Jeanette|title=Travel guide to other dimensions.|date=2010|publisher=Woldman|location=[S.l.]|isbn=978-0984531011|page=16|edition=Illustrated}}<!--|accessdate=4 October 2014--></ref> —иң олы җанның "өстәрәк җаны" яки иң олы җан—булуның бөтенлеге дип идентификацияләнә, ул табигате буенча үзгәрүсез һәм бөтен урында да бар. Ул явыз көч [[майя]] булуга күрә “ [[урын һәм вакыт]]”ка күрә төрле үзгәрүләрне кичерә торган.<ref>A. Ari Sundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', pp. 103–121</ref> Бөтен мәхлукат бу Экамнан, иң олы аңнан эволюцияләгән.<ref>N. Vivekanandan, Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum, p. 97</ref> Экамның барлык сыйфатлары берәүнең җанында һәм аннан эволюциялиләр. Һәр җан чагылышы булыып тора,<ref>{{cite book|last1=Singh|first1=Janak|title=World religions and the new era of science|date=2010|publisher=Xlibris Corp.|location=[S. l.]|isbn=978-1453535721|page=Hinduism 5}}<!--|accessdate=4 October 2014-->{{Self-published inline|certain=yes|date=January 2018}}</ref> яки абсолют Олының көзгесе,<ref>T. Krishnanathan, ''Ayya Vaikundarin vazvum Sinthanaiyum'', pp. 60–61.</ref> ул [[Аййяважи ритуаллары]]нда текст нигезе һәм метафораны тәэмин итә. Кеше һәм барлык башка җаннар чикләнгән һәм Кали асурасы явызлыгы белән чикләнгән. Шуңа күрә шәхси җаннар иң олы балкышка ия була алмыйлар һәм Экамга икенчел булып тора. Җан майяның йогынтсыннан азат булгач, ул Экам белән бер була. Аның индивидуальлеге китә һәм шулай итеп Экам да.<ref>N. Vivekanandan, Akilathirattu Ammanaiyil Vaikunda Suvami Sampooranathevana?, p. 14</ref> Икенче яктан бу иң олы аң [[Параматма]] (иң олы җан) дип шәхесләнә, аның белән Илаһ "Ир" була, шул ук вакытта барлык башка җаннар аның "хатын"нары булып тора,<ref name= "Unifying souls as Thirukkalyana Ikanai" >Ari Sundara Mani, Akilathirattu Ammanai Parayan Urai, p. 534</ref> бу [[Тһируккалйана Эканай]] белән символлана, монда Вайкундар шәхси җаннарга өйләнә.<ref name= "Unifying souls as Thirukkalyana Ikanai" /> Шулай ук Аййяважи фәлсәфәсе [[Кеше мәхлукат]]ларының һәм барлык башка Галәмнең [[акыл ия]]ләре өчен уртак формула булып тора. Шулай итеп акыл ияләре өчен тышта булган бөтен нәрсә шулай ук эчтә дә бар.<ref>P. Sundaram Swamigal and K. Ponnumani, ''Ucchippadippu'', pp. 32–33.</ref>[[File:The Palliyarai of Swamithope Pathi.jpg|thumb|right|[[Паллиярай]]ның [[Свамитһоппе]] [[патһи]]ның потлары урынына [[Элунетру]].]] Аййяважи тәгълиматы [[каста]]ларга нигезләнгән тигезсезлекләр тәфсилләп тәнкыйть ителә.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, p. 114 ''" Other verses from Akilattirattu like, 'throw the eighteen castes and the demons into the mountain and the sea', 'do not discriminate between the powerful and powerless', 'the caste would disappear by itself', etc., point to the fact of a considerable indoctrination against the inequalities of Castes."''</ref> Ул 'каста системасы'н үзен түгел, ә каста дискриминациясен тәнкыйть итә. Башлануыннан бирле Аййяважи иҗтимагый реформа буларак хезмәт иткән, аеруча Траванкор даирәсендә, ул элек көчле каста системасы өчен билгеләнгән булган.<ref>Cf. Ward and Conner, Geographical and Statistical Memoir, p. 133; V. Nagam Aiya, The Travancore State Manual, Volume-2, p. 72.</ref> Аййя Вайкундар <ref>{{cite news |url=http://www.hindu.com/2004/08/29/stories/2004082904420400.htm |title=The Hindu |accessdate=7 February 2007 |format=The Sree Narayana effect |work=Credit to reformers: "The first of the social revolutionaries was Vaikunta Swami (1809–1851)." |location=Chennai, India |date=29 August 2004 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070305164930/http://www.hindu.com/2004/08/29/stories/2004082904420400.htm |archivedate=5 March 2007 |url-status=live |=http://www.hindu.com/2004/08/29/stories/2004082904420400.htm }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040927174958/http://www.hindu.com/2004/08/29/stories/2004082904420400.htm |date=2004-09-27 }}</ref> иҗтимагый реформатор буларак уңышка ирешеп<ref>{{cite news |url= http://www.hindu.com/2006/03/19/stories/2006031900640200.htm|title= The Hindu|accessdate=7 February 2007 |format= Communalism an important factor in politics|work=Great reformers|location=Chennai, India|date=19 March 2006| archiveurl= https://web.archive.org/web/20070111132234/http://www.hindu.com/2006/03/19/stories/2006031900640200.htm| archivedate= 11 January 2007 | url-status= live}}</ref><ref>{{cite news|url= http://www.hindu.com/2004/07/06/stories/2004070612160300.htm|title= The Hindu – India's National Newspaper|accessdate= 16 September 2007|format= Around the City|work= AIR programme|location= Chennai, India|date= 6 July 2004|= http://www.hindu.com/2004/07/06/stories/2004070612160300.htm}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040710151050/http://www.hindu.com/2004/07/06/stories/2004070612160300.htm |date=2004-07-10 }} This link about a programme by '[[All India Radio]]' includes [[Ayya Vaikundar]] as a [[Social reformer]].</ref> сәяси көрәшне һәм дини реформацияләүне башлауда беренче булган.<ref>{{cite news |url= http://www.hindu.com/cp/2007/09/28/stories/2007092850300800.htm|title= The Hindu – India's National Newspaper|accessdate=23 January 2008 |format= Stargazing|work=Ayya's story|location=Chennai, India|date=28 September 2007| archiveurl= https://web.archive.org/web/20080214111454/http://www.hindu.com/cp/2007/09/28/stories/2007092850300800.htm| archivedate= 14 February 2008 | url-status= live}}</ref> <ref>{{cite web|url=http://www.education.kerala.gov.in/englishmedium/historyeng/chapter9.pdf |title=www.education.kerala.gov.in |accessdate=23 January 2008 |format=Towards Modern Kerala |work=10th Standard Text Book, Chapter 9, p. 101. |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081217193847/http://www.education.kerala.gov.in/englishmedium/historyeng/chapter9.pdf |archivedate=17 December 2008 }}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.dinamalar.com/2008MAR03/general_tn7.asp |title=www.dinamalar.com |accessdate=3 May 2008 |format=Silently spreading Love-flag |work=Dinamalar (Leading Tamil Daily), 3 March 2008. |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081202150511/http://dinamalar.com/2008MAR03/general_tn7.asp |archivedate=2 December 2008 }}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.tnuniv.ac.in/tansche/reports/History%20Education%20in%20the%2021st%20Century.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20071129185218/http://www.tnuniv.ac.in/tansche/reports/History%20Education%20in%20the%2021st%20Century.pdf |url-status=dead |archive-date=29 November 2007 |title=www.tnuniv.ac.in |accessdate=16 September 2007 |format=Tamil Nadu State Council for Higher Education, Social and Cultural History of Tamil Nadu from 1529 to Present day |work=Reform Movements and National Movement, p. 27 |archivedate=2007-11-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071129185218/http://www.tnuniv.ac.in/tansche/reports/History%20Education%20in%20the%2021st%20Century.pdf }}</ref> <ref>{{cite web|url=http://www.bdu.ac.in/cb-ug-his.pdf |title=History of Tamil Nadu from 1800 AD to the Present Day |accessdate=23 January 2008 |format=Bharathidasan University |work=B.A. History – Course Structure under CBCS, Core Course – V, p. 9. |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071129185219/http://www.bdu.ac.in/cb-ug-his.pdf |archivedate=29 November 2007 |url-status=dead}}</ref> <ref>{{cite web|url=http://www.bdu.ac.in/cb-pg-his.pdf |title=www.bdu.ac.in |accessdate=7 February 2007 |format=SOCIAL REFORMERS OF MODERN INDIA |work=Unit IV |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20051128094048/http://www.bdu.ac.in/cb-pg-his.pdf |archivedate=28 November 2005 }}</ref> Вайкундар Тамил Надуның һәм Кераланың иҗтимагый инкыйлабчыларының беренчесе булган.<ref>M. Ilanchezhiyan, ''Pandiyarkula Nadrakal Kulamurai Kilathal'', p. 197.</ref> <ref name = "Sreedharamenon"/> Өйрәнүче галимнәр Вайкундарны галим, дәвалаучы һәм могъҗиза язаучыы дип атыйлар.<ref>George D. Chryssides, ''Historical dictionary of new religious movements'', (Publisher: Lanham, Md., Scarecrow Press) 2012, Page 48, Ayyavazhi.</ref> Ул шулай ук Һиндстанның барлык иҗтимагый реформаторларының алдан килеп чыгучысы дип әйтелә.<ref name= "Immanuel:First Reform Movement">Immanuel, ''Kanniyakumari: Aspects and Architects'', Chapter 11, pp. 115–116.</ref> Акилам хезмәт сыйныфларына симпатия күрсәткән һәм алар түләргә тиеш югары салымнарга каршы торган.<ref>{{cite web|url= http://www.kuttyjapan.com/nadar/nadar-what-they-do.asp|title= Nadars of South India|accessdate= 23 January 2008|format= www.nadar.org|work= Vaikunda Swamy opposed the excessive taxes and corvee labour imposed on&nbsp;...|archiveurl= https://web.archive.org/web/20080110121900/http://www.kuttyjapan.com/nadar/nadar-what-they-do.asp|archivedate= 10 January 2008|url-status= dead}}</ref> Башыннан бирле үк тарафдарлар тәгълимат белән көчәйтелеп шулай ук сәяси бастыруга каршы көчле позициядә торганнар. Бу иң ачык итеп Акиламда күренә, биредә Тһирувитканур патшасы Калинисан буларак идентификацияләнә (Кали шәйтанының тоткыны) һәм Британияле иҗтимагый мәгънәдә [[Веннисан]] (ак нисан) буларак идентификацияләнә.<ref>''Akilattirattu Ammanai'', published by T. Palaramachandran Nadar, pp. 214, 266</ref><ref>''Akilattirattu Ammanai'', published by T. Palaramachandran Nadar, 9th impression, 1989, pp. 119, 120 and 121.</ref> Аййяважи Кеше Хокуклары һәм Иҗтимагый Тигезлек Кеше Хокукларының алгы фронтында булган.<ref name= "Immanuel:First Reform Movement" /> Аййяважи шулай ук көньяк Һиндстанда күп иҗтимагый үзгәрүләргә йогынты ясаган,<ref>R. Ponnu, ''Vaikunda Swamigal Ore Avataram'', p. 152</ref> аның нәтиҗәсе иҗтимагый һәм [[үз-ихтирам хәркәт]]ләр булган, мәсьәлән, ''Өске кием агитациясе'',<ref name = "Sreedharamenon">A. Sreedhara Menon, ''A Survey of Kerala History'', p. 314</ref><ref>{{cite web |url= http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-tamilnadu/article1064574.ece|title= The Hindu|accessdate=3 March 2011 |format= Jayalalithaa to visit Kanyakumari tomorrow|work=' "He (Vaikundar) spearheaded the thol seelai struggle..." ' 3 March 2011.}}</ref><ref>{{cite news |title=Republic-day-parade :: Tamil Nadu tableau showing women without blouses draws criticism |url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/chennai/republic-day-parade-tamil-nadu-tableau-showing-women-without-blouses-draws-criticism/articleshow/67705502.cms |accessdate=8 February 2019 |agency=Times of India}}</ref> [[:en:Temple Entry Proclamation|Гыйбадәтханәгә керү агитациясе]] һәм башка хәрәкәтләр, [[Нараяна Гуру]]ныкын,<ref name= "Selvister:First Reform Movement" >Selvister Ponnumuthan, (1996), ''The spirituality of basic ecclesial communities in the socio-religious context of Trivandrum/Kerala, India'', {{ISBN|88-7652-721-4}}, Editrice Pontificia Università Gregoriana, pp. 77–78</ref><ref>{{cite web |url=http://www.nairs.org/?a086 |publisher=nairs.org|title= Are the Travancore Kings Nairs?|accessdate=9 September 2007 |quote="It is worth mentioning here that Chattambi Swamikal and Sreenarayana Gurudevan were ardent devotees of Lord Muruka, so also their predecessor Ayya Vaikuntar." This statement says that Chattampi Swamikal and Narayana Guru are the (predecessors or disciples) of Vaikundar}}</ref> [[Чаттампи Свамикал]]ныкын,<ref>{{cite web|url=http://www.nairs.org/?a083 |title=Marutwamala: Heritage Site Threatened |accessdate=23 January 2008 |format=www.nairs.org |work=as two of the great sages and social reformers Chattambi Swamikal and Shree Narayana Gurudevan, born in the leading [[Nair|Nayar]] and [[Ezhava]] communities, lived and did penance here before embarking on their mission of liberating the caste ridden people. They were believed to be influenced by the teachings of Ayya. |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071229044754/http://www.nairs.org/?a083 |archivedate=29 December 2007 |url-status=dead}}</ref> [[Arutprakasa Vallalar Chidambaram Ramalinga Swamigal|Валлалар]]ныкын <ref name= "Ponnu:First Reform Movement" >R. Ponnu, ''Vaikunda swamigal Ore Avataram'', p. 178.</ref> һәм [[Аййянкали]]ныкын кертеп. ==Табыну үзәкләре== [[File:Nelli Nintra Vilai Thangal.png|thumb|left|Тамил Надуда [[Мартһандам]] янында [[Нелли-нинра Вилайның Нижал Тһангалы]].]] Аййяважи тарафдарлары ''Патһилар''ны һәм ''Нижал Тһангал''ларны нигезләгәннән, алар илнең төрле өлешләрендә табыну һәм дини белем алу үзәкләре булып тора.<ref name ="Worship Centers">G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', pp. 116–117</ref> Алар Аййяважи ышанулары һәм практикалары дәгъвасы өчен үзәкләр булып хезмәт итә.<ref name ="Worship Centers" /> Бөтен Һиндстан буенча меңнәрчә ''Нижал Тһангал'' бар.<ref>{{cite web|url=http://www.tamilstar.com/news/publish/article_3251.shtml |title=Sujibala without a blouse in Ayyavazhi (Preview about the Film 'Ayyavazhi') |accessdate=23 January 2008 |format=www.tamilstar.com |work=Now there are thousands of temples erected in honour of Vaigundaswamy. |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070818154224/http://www.tamilstar.com/news/publish/article_3251.shtml |archivedate=18 August 2007 |url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web |url= http://www.kollywoodtoday.com/news/nallakannu-watches-ayyavazhi/|title= Nallakannu Watches Ayyavazhi|accessdate=9 June 2008 |format= www.kollywoodtoday.com|work=Now there are thousands of temples erected in Honour of Vaigundaswamy.}}</ref> <ref>C. Paulose, ''Advaita Philosophy of Brahmasri Chattampi Swamikal'', p. 24, "To propagate his teachings and ideas he opened up 7 Pathis and 7 Tangs (The Primary Nizhal Thangals) in Travancore as well as hundreds of small pagodas (Nizhal Thangals) throughout India." Accrediting the [[Worship centers of Ayyavazhi]] across [[India]] and so the Ayyavazhi followers.</ref><ref>R. Shanmugam, ''Nadar Kulathil Narayanar Avatharam'', p. 192, "நாடெங்கும் உள்ள நிழல் தாங்கல்களுக்கெல்லாம் தலைமைப் பதி, குமரி மாவட்டதில் முன்கூறிய சாமிதோப்பு என்ற ஊரில் இருக்கிறது." ("The headquarters of all these Nizhal Thangals which are found across the country, is at the place called Swamithoppe as told earlier.")</ref> Бөтен Һиндстан буенча, аеруча Көньяк Һиндстанда. Көньяк Һиндстанда 7000-нән артык табыну үзәкләре бар, аеруча Тамил Наду һәм Кералада.<ref>Tha. Krishna Nathan's, ''Ayyaa vaikuNdarin vaazvum sinthanaiyum'' (Tamil), Chapter 4, p. 83: "இதற்கு ஆதாரமாக அய்யா வைகுண்டரைத் தெய்வமாக ஏற்றுக்கொண்ட சுமார் 8000 – க்கும் மேற்பட்ட அய்யாவழிப் பதிகள் தமிழ்நாடு மற்றும் கேரளப்பகுதிகளில் இயங்குவதைக் கூறலாம்." (This citation is from a Tamil Wikipedia article)</ref> 19-ынчы гасыр утрасы [[Лондон Миссионерлык Җәмгыяте]] (LMS) игъланнарында шулай ук ''Нижал Тһангаллар'' турында сөйләнә.<ref>From the following reports: ''James Town Mission District'' for 1863, ''Neyoor Mission District'' for 1869, ''Santhapuram Mission District'' for 1858, ''Nagercoil Mission District'' for 1864, from the ARTDC for the respective years.</ref> Аййяважи үзәкләшеп оешкан булмаганга күрә, ''Свамитһопе патһи'' бөтенесе өчен дини штаб-фатир булып хезмәт итә. Табыну үзәкләре арасында ''Патһи''лар табыну үзәкләре арасында күбрәк әһәмияткә ия.<ref name ="Worship Centers" /> Җиде ''[[Патһи]]''<ref name="Dr. Paulose's book" /> Вайкундар һәм аның эшчәнлеге бу табыну үзәкләре белән тарихи бәйле булуына күрә әһәмияткә ия.<ref name ="Worship Centers" /> Гәрчә диннең штаб-фатиры дип саналса да ''Свамитһопе патһи'' рәсми рәвештә башка дини үзәкләр белән идарә итми. Үзеннән башка барлык ''Патһи''лар белән бәйсез комитетлар идарә итәләр.<ref>N. Elango and Vijaya Shanthi Elango, ''Ayya Vaikuntar – The Light of the World'', pp. 41–44</ref> [[Панча патһи]]лар буларак мәгълүм биш ''Патһи'' Патһилар арасында әйдәп баручы буларак мәгълүм. <ref>{{cite book|last1=Boundaries|first1=Beyond|title=Hindu-Christian Relationship and Basic Christian Communities|date=2009|publisher=ISPCK|location=Delhi|isbn=978-8184650013|page=32|url=https://books.google.com/books?id=YYlC_qF_eB0C&q=Ayyavazhi|accessdate=4 October 2014}}</ref> [[Нижал Тһангал]]лар ''Патһи''лар белән чагыштырганда [[Нижал Тһангал]]лар Вайкундар тәгълиматын өйрәнү һәм табыну өчен гади кечкенә корылмалар булып тора. Алар иртә көннәрендә белем бирү үзәкләре буларак хезмәт иткәннәр.<ref>R. Ponnu, ''Vaikundacuvamikal Valvum Valikattalum'', p. 71.</ref> Бу үзәкләрдә мохтаҗларга ашамлык һәм сыену урыннары тәкъдим ителә.<ref>P. Sarvesvaran, ''Sri Vaikunda Swamikal – A Forgotten Social Reformer'', p. 8.</ref> Аларның кайберәүләре Вайкундар исән булганда нигезләнгән булган. Алар арасында Арул Нул җиде Тһангалны билгели,<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'' Chapter 5, p. 118. Вайкунтачами Четтикудийиррупу, Агастисварам, Палур, Чундавилай, Вадаливилай, Кадампанкулам һәм Пампанкуламда бу нилатанкалкалларның җидесен нигезләгән.</ref> Һәм алар башкаларга караганда өстен булып санала. Хәзерге вакытта бу үзәкләрдә төп эшчәнлекләрнең берсе булып иганә тора.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'' Chapter 5, p. 118.</ref> Бу үзәкләр Дһарма сыену урыны буларак пәйда булган.<ref>''Journal of Dharma'' (1985), Published by 'Center for the Study of World Religions', Dharmaram College, Bangalore.</ref> Нижал Тһангаллар Аййяважи кешеләре иҗтимагый дини тормышында әһәмиятле оешманы формалаштыралар. Панивидай көненә өч мәртәбә башкарыла ала, әмма барлык табыну үзәкләрендә көненә кимендә берә мәртәбә [[Панивидай]] тәэмин ителә. ==Әхлак== [[File:Flag mast of Swamithoppe.jpg|170px|thumb|right|Түбәсендә Аййяважи символы белән [[Свамитһоппе]] байрагы мачтасы.]] Мета-сөйләү мифологиясе белән интеграцияләгән Аййяважи әхлакы беренчел язма ''Акилаттиратту Амманаи''да табыла.<ref name="Ayyavazhi ethics">T. Krishnanathan, ''Ayya Vaikundarin Vazhvum Sinthanaiyum'', p. 112.</ref> Әхлак буенча Арул Нул Акиламда булган төп концепцияләрнең җыелмасы булып тора.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern agency'', Chapter 5, p. 120</ref> Акиламда әхлакый абстракцияләр берничә урында берничә ситуацияләрдә соралганда кече[[Дэва (Һинд дине)|дэваларга]], [[изге]]ләргә, һ.б. "Ходай тарафыннан сөйләнгән" дип күрсәтелә. [[Нитһам]] Аййяважиның төп кыйммәте булып тора. Бу иртә гасырларда җәмгыять, аның кешеләре, хөкем итүче патша, һәм башкалар Иң Көчлене эшләрендә, гамәлләрендә һәм эшчәнлекләрендә урнаштырып . табигать белән абсолют гармониядә яшәгәннәр. Җавап итеп, табигать һәм илаһи мәхлукатлар Нитһам тарафдары булган җәмгыятьне саклыйлар. Табигать белән иң ахыргы берлектә үзәк теманы формалаштыралар, шул ысул буенча бару өчен әхлакый форма. Акиламда кебек үк, [[Винчай]] Ходай (Нараяна) тарафыннан Вайкундарга тәэмин ителгән кагыйдәләр һәм көйләмәләр. Шундый өч Винчай бар. Шунда табылган актлар кешеләр өчен әхлакый кодларын камилләштерү өчен яраклы. Беренче ''Тиручендур Винчай''сы Акиламда иң зур әхлакый тупланманы формалаштыра.<ref name="Ayyavazhi ethics" /> Берникадәр дәрәҗәдә [[Аййяважида Дһармик тәгълиматы]] әхлак дип таныла. Иҗтимагый әхлакта иганә һәм "берлекнең иң ахыр хакыйкатен реализацияләп карау" Аййяважи дһарманың байрагы астында әхлакый кодлар булып тора. Акилам шулай ук [[Дэва (Һинд дине)|Дэвалар]] өчен аерым әхлакны бирә.<ref name="Dharma for devas" >Mani Bharathi, ''Akilathirattu Ammanai Vilakka Urai (Part – 2)''.</ref> Аййяважи әхлакы Вайкундар инкарнациясеннән киң тайпылышка дучар була, чөнки шул вакытта универсаль үзгәрү булган.<ref name="Dharma for devas" /> Барсыннан да өстен, әхлакый закон буларак кешеләргә[[калимайяи]]ның явыз көчләрен мәхәббәт, түземлек һәм тынычлык кораллары белән җиңәргә киңәш ителә, чөнки [[майя]] буларак Калийян кеше акыллары белән хөкем итә. Арул Нул әхлакны да кертеп Аййяважи кагыйдәләре һәм көйләүләрендә төп рольне тәшкил итә. Ул аерым итеп иҗтимагый әхлакны һәм шулай ук илаһи әхлакны да бирә. Биредә [[Шиваканта Атһикара Патһирам]] әхлакны өйрәтүгә багышланган бүлек. Әхлаксыз фикерләрдән һәм гамәлләрдән килеп чыккан гөнаһларны ярлыкау өчен ритуалларны, аеруча [[әйләнеп йөрүләр]]не башкарырга кирәк. ==Дини тәгълимат== [[File:Tamarai-Namam glossy.png|thumb|left|Изге [[Аййяважи символы]].]] Аййяважи концепцияләренең ачык исемлеген бирү авыр, чөнки Аййяважи язмалары [[Һинд дине язмалары]] белән бәйле. Акиламда беренче чиратта булган язмаларның (Һинду булган) үзәк темалары Вайкундар килгән вакытка бозылган булган дип әйтә.<ref name="G. Patrick, p.119">G. Patrick, ''Religion and Subaltern agency'', 'The Religious Phenomenon of Ayya Vali', p.119.</ref> Шулай ук Акилам кешелеккә альтернатива буларак бирелгән булган дип сөйләнә, чөнки Калиян баштагы Ведаларны һәм Шастраларны җимергән булган, һәм Кали Юга башында аның тарафыннан элек булган язмаларга берничә өстәүләр бирелгән булган.<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, pp. 120–121.</ref> Бу ике караш та Акиламның Һинду язмаларына караш бирәләр һәм аларны баш тарту өчен сәбәпләр итеп урнаштыралар. Аййяважи язмаларының фәлсәфәсе, төшенчәләре һәм мифологиясе [[Аййяважи теологиясе]]н дини өйрәнү өчен нигез булып тора.<ref>P. Sundaram Swamigal and K. Ponnu Mani, ''Ayya Vaikunta Nathar Jeevacharithram'', pp. 20–21</ref> Әмма Акиламда цитаталанган берничә төшенчә Һинду язмаларында шул төшенчәләрнең тасвирлау тәфсилләп аңлатуларын карамыйча тулаем аңлашыла торган булмаган.<ref name= "Hindu keys to Akilam">N. Vivekanandan, ''Akilathirattu Ammanaiyil Vaikunda Suvami Sampooranathevana?'', pp.10–20.</ref> Мисал өчен 96 [[татва]] аңлашылса, шуннан соң [[Кали (асурасы) |Калиян]] шәйтаны турында да аңлап була. Шулай итеп, хәзерге заманда теологлар һәм фәлсәфәчеләр Акиламда тәфсилләп сөйләнмәгән кеше тәне әгъзалары сыман татваларны аңлау өчен Һинду язмаларын карыйлар.<ref>N. Vivekanandan, ''Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum'', pp. 190–191.</ref> Шулай да фәлсәфәсендә Акиламны аңлау өчен берәүнең нигез [[Һинду]] фикерләре һәм концепцияләрнең нигез белеме булырга тиеш.<ref name= "Hindu keys to Akilam" /> Акиламның Һинду язмаларыннан аермалы карашлары булмыйча, ул шуннан алынырга калдырылган булган. Гомумән, ниндидер концепция Аййяважи язмаларында, мәсьәлән, Акилаттиратту Амманаи яки Арул Нулда (Һинду язмаларында тәфсилле булган кебек) яхшы тасвирламасы булмаса, ә аның урынына бары тик цитаталанган булса, шул вакытта билгеле концепция Һинд дине язмаларында дини өйрәнү өчен кабул ителә.<ref name="Ayyavazhi and Hindu scriptures" /> Әмма Акиламның булган (Һинду) язмалардан аермалы карашлары булса, шул вакытта ул тирән итеп Акиламда тирән тасвирлана һәм башка язмаларны карарга кирәк түгел.<ref name="Ayyavazhi and Hindu scriptures">''Arisundara Mani'', Akilathirattu Ammanai Parayana Urai, p. (additional) v. ''To be noted, Whole contents of this book is written including the heavy details to 'mere noted' Akilam concepts from Hindu scriptures.''</ref> ==Теология== [[File:The Evolution of Ekam.png|thumb|right|The Evolution – [[Экам]]нан [[Вайкундар]]га кадәр эволюциясе.]] Аййяважи теологиясе башка [[монизм|монистик]] диннәрендә шактый аерылып тора.<ref>V.T. Chellam, Thamizaka Varalarum Panpadum, Chapter 12, p. 493</ref> Анда Экам, Берлек турында сөйләнелә, аннан бөтен булган нәрсә формалаша һәм шулай ук барлык аермалар артында иң ахыр чик берлек. Үзе эчендә һәм барлык үзгәрүләр артында иң олы илаһи куәт буларак әйтелә торган Экамнан бөтен булган нәрсә формалаша. Иң олы илаһи куәт дип әйтелә торган Экам һәр үзгәрә торган метериянең тирән эчендә Майядан йогынтысы булмыйча [[Абсолют|абсолют]] константа. Теологик төшенчәләрдә, Ходай иң олы мәгънәдә формасыз, [[Чиксезлек|чиксез]], җенессез һәм вакыт һәм пространствадан тыш. ''Экам'' сүзенең Тамил телендә мәгънәсе фәкать ''бер'', ''абсолют'',<ref>M. Winslow (1869), ''A Comprehensive Tamil and English Dictionary'', American Mission Press ([[Madras]]), {{ISBN|81-206-0001-0}}, p. 185</ref> ''булган бөтен''<ref>V.T. Ramasupramaniyam, ''Thirumagal Thamizhagarathi'', p. 210</ref> һәм ''чагыштырып булмый торган'';<ref>''Narmadavin Thamizh Agarathi'', p. 173.</ref> барысы да Аййяважи теологиясеннән Ходай турында туры монистик билгеләмә бирә. Мифология аша сөйләшеп ''Сивам'' һәм ''Шакти'' Экамнан эволюцияләнгән беренчеләр булып тора. ''Натһам'' (тавыш), Тримурти, башка кече Илаһлар һәм бөтен Галәм дәвам итеп эволюцияләгән. Тримурти башка шәхесләндерелгән [[Дэва]]лар арасында бөегрәк. Тримуртилар арасында олысы Шива Кали Югага кадәр иң олы куәт булган. Вишну Кали Юга килүеннән иң олы. Шулай итеп, Вайкундарның инкарнациясеннән бирле Вишнуны кертеп барлык Илаһларның куәтләре Вайкундарга трансформацияләнә. [[Аййяважи Өчлеге]] арасында иң олы берлек Экам Вайкундар эчендә хәзерге эрада урын ала. Шулай итеп, Вайкундар бердәнбер табыныла торган һәм иң олы куәт дип әйтелә. Шулай да, [[Акилам унөч]]тән цитатада әйтелгәнчә иң олы берлек (Экам) үзе шәхесләнгән Ходай булган Вайкундарның [[барлыкка китерүе]] булып тора. Шул яктан караганда, Вайкундарда үзәкләшкән Аййяважи күбрәк [[Монотеизм|монотеистик]], ә монистик түгел. Аййяважида Башка Илаһлар, хәттә Вайкундарның әтисе дә Вайкундарга тигез яки олырак статуска ия түгел. Вайкундар [[Аййяважи Өчлеге]] үзендә Сантрорның, Нараянаның һәм Экамның сыйфатларын тоткан берәү. Аййяважи мифологиясендә иң элек манифестация Крони,<ref>{{cite book|title=The Devil What Does He Look Like?|date=2012|publisher=Millennial Mind Pub|isbn=978-1589826625|page=43|url=https://books.google.com/books?id=SD6-YKBqGr0C&q=Ayyavazhi|accessdate=4 October 2014}}</ref> алтыга бүленгән булган һәм һәр фрагмент шуннан соң булган югаларда туу һәм уеннарын алган. Ул иң ахыр чик хөкем сөрү тарафыннан җимерелгән булган, аннан соң Илаһлар тарафыннан Дхарма Юкам булган. Бу сөйләү Аййяважи теологиясенә берникадәр дуалистик үлчәм бирә. Әмма Арул Нулның игътибары, Аййяважи тәгълиматы бик монистик һәм Крониның финал фрагменттан бирле''Калимайаи'' (концепция, ә физик яки материаль инкарнация түгел) дип аталган булган, киң рәвештә 'Майя' шулай дип символлаштырылган дип кабул ителгән булган<ref>Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', Chapter 1, p. 36, "Kroni is nothing but a subtle revelation of spiritual ignorance."</ref> бу Аййяважига [[Dualism (Indian philosophy)|дуалистик]] караш белән аерылып тора. Боларның барысыннан тыш, Аййяважида Аййяважига [[Пантеизм|пантеистик]] һәм [[Панентеизм|панентеистик]] билгеләмәләр бирә торган аерым цитаталар бар. ==Фестивальләр һәм ритуаллар== [[File:Kodiyetru Thirunal.jpg|thumb|left|[[Свамитһопе патһи]]да [[Кодийеттру Тһирунал]] дәвамында эленеп торучы байрак.]] Аййяважи өчен ике ел саен уза торган фестиваль була. [[Аййя Вайкунда Аватарам]] [[Тамил календаре]]нең ''Маси'' (Фев – Март) аеның егерменче көнендә бәйрәм ителә. Бу [[Кояш календаре]] буенча бәйрәм ителә торган бердәнбер Айяважи календаре.<ref>Tha. Krishna Nathan, ''Ayyaa vaikundarin vaazvum sinthanaiyum'', Chapter 4, p. 74.</ref> [[Нагеркоил]]дан [[Свамитһоппе]]га алып барыла торган күп кешеле йөреш илнең бу өлешендә популяр булып тора.<ref>{{cite web|url= http://www.dinamalar.com/2007mar05/district/kanyakumari.asp#3%20(Dinamalar)|archive-url= https://web.archive.org/web/20070927021744/http://www.dinamalar.com/2007mar05/district/kanyakumari.asp|url-status= dead|archive-date= 27 September 2007|title= Dina Malar|accessdate= 5 March 2007|format= Kanyakumari District|work= Ayya Vaikundar Avathara Dina Vizha|archivedate= 2007-09-27|archiveurl= https://web.archive.org/web/20070927021744/http://www.dinamalar.com/2007mar05/district/kanyakumari.asp#3%20(Dinamalar)}}</ref> The [[Тһиру Эду-Васиппу]] ул Тамил календаре Картһигай (Ноябрь–Декабрь) аенда унҗиде көн дәвамында бәйрәм ителә торган фестиваль.<ref>{{cite web |url= http://ayyavazhi.org/index.php?option=com_content&task=view&id=13&Itemid=30|title= www.ayyavazhi.org|accessdate=11 November 2007 |format= Festivals|work=Thiru Edu Vasippu | archiveurl= https://web.archive.org/web/20071224221645/http://ayyavazhi.org/index.php?option=com_content&task=view&id=13&Itemid=30| archivedate= 24 December 2007 | url-status= live}}</ref> Фестивальнең үзе булып текст уку булып торган бу бәйрәм итү Аййяважиның уникаль хасияте булып тора. Моннан тыш Свамитһопеда өч елга бер [[Кодиеттру Тһирунал]] бәйрәм итүе була. Свамитһопеда һәр көн бәйрәм итүнең башка уникаль хасияте (Свамитһопе өчен эксклюзив) '' 'Нитһам Тһирунал' '' дип атала.<ref>Tha. Krishna Nathan, ''Ayyaa vaikundarin vazhvum sinthanaiyum'', Chapter 4, p. 70.</ref> Фәлсәфи концепцияләргә һәм мифологиягә өстәп, Аййяважи ритуаллары үз ысулында эволюциягән. Ритуалларның күбесенең башка гамәл һәм тарихи мәгънәләре бар. <ref>G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, p. 19</ref> Барлык касталарны тигез күрү '' 'Анна Дһармам' '' буларак ризыкны тарату, Тһуваял Тһавасу дәвамында рухи һәм физик [[чисталык]],<ref>''[https://books.google.com/books?id=zBa2AAAAIAAJ&q=Sami+thope&dq=Sami+thope&pgis=1 The Quarterly Journal of the Mythic Society] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20160629181101/https://books.google.com/books?id=zBa2AAAAIAAJ&q=Sami+thope&dq=Sami+thope&pgis=1 |date=29 June 2016 }}'' (1986), Published by 'Mythic Society', Bangalore, India, v.77 (1986).</ref> Тһоттунамам вакытында кагылышсызлыктан арыну Thottunamam, баш киеме аша үзеңне ихтирам итү һәм батырлык,<ref name="Krishnanathan's Ayyavazhi practices" >''T. Krishnanathan'', ''Ayya Vaikundarin Vazhvum Sinthanaiyum'', pp. 93–96.</ref> һәм Мутһириккинару аша төрле касталарны берләштерү.<ref>Akilathirattu p. 252: "the eighteen castes gathered in one place and bathed from the same well."</ref> [[File:Churul.jpg|thumb|right|Панивидай өчен тәкъдим ителер өчен әзерләнгән '' 'чурул' '']] Әмма алар шулай ук ритуаль телдә дәгъва ителгән югары фәлсәфи фикерләрәне ачалар. Тһирунамамда [[Мутһириккинару]] дини рәвештә аларның ''Патһам'' һәм ''Намам''ы бөтен физик, яки акыл авыруын дәвалый ала торган итеп карала.<ref>''N. Amalan'', ''Ayya Vaikundar Punitha Varalaru'', Akilam Publications, 86–87: "முத்திரிபுகளை (மும்மலம்) போக்க முத்திரிக்கிணற்றில் பதம் விட்டுக்கொள்ள வேண்டும்".</ref> <ref name="Krishnanathan's Ayyavazhi practices" /><ref>The [[London Missionary Society|LMS]] Report for the year ''1847'', pp. 88–89: ''"They take no medicine; but rub ashes on the forehead and drink cold water as the cure for all their diseases."''</ref> Тһуваял тһавасу Дһарма Юкамның ахыр чик максатына ирешү өчен күнегү буларак фараз ителә.<ref>''A. Ari Sundaramani'', ''Akilathirattu Ammani Parayana Urai'', p. 485.</ref> [[Таҗ кию]] ритуалы "барысы да патшалар" икәнен ачыклый, ул ''адвайта''га охшаш идеологиянең визуализациясе булып тора. Шулай ук Аййяважи язмалары гади халыкка бу фәлсәфи фикерләрне ярдәм итүдә бик уңышлы булганнар, бу бик гадәттән чыгып торучы хәл. Аййяважи табынуның хасиятләре булган шәхси ритуаллар, экстатик диндарлык һәм ритуаль дәвалау эмансипация һәм иҗтимагый әңгәмә формалаштыруы фикеренә кертем ясаган.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', p. 137.</ref> Ритуаллар хаксызларны күтәрергә һәм дәваларга максат итеп куя. Башка әһәмиятле әйбер булып Аййяважида билгеле практикаларны чагылдырыр өчен Һинд диненнән аермалы булган фразалар кулланыла. ==Инклюзивлык һәм эксклюзивлык== Аййяважиның дини-мәдәни Галәменә кулланылышта караган өлкәдә [[Инклюзивизм|инклюзивлык]] һәм [[Эксклюзивлык|эксклюзивлык]] уникаль булып тора, чөнки ике теория дә Аййяважи язмалары белән кушылган. Инклюзив теория билгеле вакыт периоды өчен төрле дин карашларын кертә һәм шуннан бирле сөйләүләрдә эксклюзив рәвештә алардан баш тарта. [[File:Ten Incarnation door.jpg|thumb|left|[[Дашаватар|Вишнуның ун аватары]] кисеп ясалган [[Паллиярай]] [[Свамитһоппе]]ның ишеге.]] Аййяважи төрле диннәрнең Илаһларын кабул итә, мәсьәлән, [[Аллаһ]] концепциясен һәм Һинд диненең барлык диярлек Илаһларын.<ref name = "Gods in Ayyavazhi">T. Krishnanathan, ''Ayya Vaikundarin Vazhvum Sinthanaiyum'', pp. 61–65.</ref> Анда шулай ук шул ук һәм бер Илаһ дөньяның төрле өлешләрендә һәм төрле вакытта кешеләрне газапланулардан саклап калыр өчен инкарнацияли дип әйтелә.<ref name = "Gods in Ayyavazhi" /> Әмма Калиян килүе һәм аның явыз хасиятләренә күрә иң олы көч Экам дөньяда Вайкундар буларак инкарнацияли һәм шулай ук барлык кече Илаһлар һәм аңа кадәр язмалар да асылын югалаткан булалар.<ref>Pon. T. Dharmarasan, ''Akilathirattu'', Chapter 3, p. 30.</ref> Шулай итеп, Вайкунда [[Аватар]] вакытыннан соң, Вайкундар табынылырга тиеш бердәнбер Илаһ дип әйтелә һәм Аййяважи теологиясе эксклюзивизмга таба каналланган булган. Акилам төрле диннәрнең язмалары белән эш итә торган ысул катлаулы. Мәсьәлән, Аййяважи текстларында 'Гайсә' яки 'Тәүрат' төшенчәләренә туры искә алу булмаса да, [[Акилам унөч]]тә туры булмаган искә алу бар, анда Гайсә Нараянаның инкарнациясе булган дип фараз ителә,<ref name = "Gods in Ayyavazhi" /> әмма киң каралган караш булып аның [[Тәүрат Китаплары]]н танымау тора. Акиламның Тәүратка карашы булып "ул Ходай максаты белән түгел, ә кеше максаты белән барлыкка китерелгән" дип тора.<ref>"He created a Veda (scripture) of his own intention". – Akilam5:571</ref> Гомумән, диннәрне барлыкка китерү һәм алар өчен шәхесләрне формалаштыру каты тәнкыйтьләнә. The concepts 'Илаһ' һәм 'Дин' концепцияләре Аклиамда котып рәвешендә читтә тотыла һәм ул '' 'Илаһны кабул ит; диннән баш тарт' '' идеологияне тәэмин иткән кебек.<ref>Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'' p. 470.</ref> Аййяважи Һинд диненең төрле [[инкарнация]]ләрен кабул итә, әмма мәҗбури рәвештә шулай аталган ' ''Һинд дине'' ' язмаларын инкарь итә. Беренче чиратта ул Веданы кабул итә.<ref>Akilam 12:151 – "Poorana Vetha Purana mun akamangkal"</ref> Соңрак бирелгән алкыш сәбәпле Калиян Веданы сатып алган, шулай итеп алар Калиян килүе белән асылын югалаткан һәм бозылган булган. Шулай ук (Калиян) берничә өстәмә керткән һәм күпмедер эчтәлеген яшергән дип әйтелә. Һәм шулай итеп Илаһ Вайкундар буларак инкарнацияли. Шулай итеп хәзерге вакытта, Акилам бердәнбер '' 'Камиллек Китабы' '' булып тора. Шуңа Аййяважи барлык башка язмалардан баш тарта һәм бары тик [[Аййяважи язмалары|үз язмалары]] буенча эшли. Акилам диннәрне барлыкка китерүне һәм аеруча эксклюзивистик дини һәм теологик фикерләрне каты тәнкыйтьли. Ул аларны иң алда баручы ''Кали майяи'' (Кали явызлыгы) дип күрсәтә.<ref>R. Ponnu, ''Vaikunda Swamikal Ore Avataram'', pp. 114–116.</ref> Язмалар сиземле һәм символик рәвештә Ходай һәм аның эшчәнлекләре диннәрнең ирешүләреннән тыш дип өйрәтә. Ул шулай ук универсаль берлек турында дәгъва итә.<ref name= "Ayyavazhi belief system" /> ==Мифология== Аййяважи мифологиясе бу карашның асылы тарих турында белешмә дип өйрәтә – үткән, хәзерге заман һәм киләчәк – бу тәҗрибә фактларын, тарихи чараларны һәм шулай ук мифик хикәяләрне кертә.<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern agency Chapter 6, p. 151, "A reading of the mythography of AV makes explicit the fact that the essence of this vision is an account of a history – a past, a present, and a future – constructed by weaving together of empirical facts as well as mythical accounts."</ref> Ул өч аксиоматик типология тирәли хәрәкәтләнә, атап ук әйткәндә [[Сантрор]], Кали Юкам һәм Дһарма Юкам, алар нигезләрен [[Һинд дине мифологиясе]] белән ассоциацияләнгән элеккеге югалар концепцияләре һәм чаралары нигезендә урнаштыра. Нигез концепцияләр шул ук вакытта дини һәм иҗтимагый булган символик карашны бирә.<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern agency Chapter 6, p. 151, "It is fitting to analyse and see how these basic concepts have been woven together to give a symbolic vision which is at once religious and social."</ref> Ул Һинд диннекенә якын бәйле. Акилам элеккеге югалар һәм алар аша [[Крони]] эволюция турында сөйли. Вакыйгалар, мифик персонажлар һәм концепцияләр Һинд дине белән уртак, гәрчә алар төрле формада булырга мөмкин булса да. Аййяважида Югалар һәм Аватарлар саны Һинд диненекеннән аерылып тора.<ref>Pon. T. Dharmarasan, Akilathirattu, Introduction, p. 1.</ref> Хәзерге юга өчен Явыз берлек, [[Калиян]], Аййяважи өчен уникаль булып тора. Акилам әйткәнчә чын концепцияләр җимерелгән булган, шулай итеп элекке язмалар Кали килүе сәбәпле асылларын югалтканнар.<ref>Akilam8:Thiru Nadana Ula −6th&11th Venpaas (a species of verse).</ref> Китап шулай ук Илаһның Кали Юкамда (хәзерге вакытта) явыз рухны, [[Крони]]ның соңгы һәм явыз манифестациясен җимерү турында сөйли. Илаһ Вайкундар кебек инкарнацияли, чөнки Вайкундар күптән түгел генә яшәгән, ул тарихта яхшы мәгълүм булган Шулай итеп мифологиянең икенче өлешендә күп мифик һәм шулай ук тарихи фактлар бергә үрелгән булган. Күп вакыйгалар, мәсьәлән, Мутһириккинару, <ref>Samuel Zecharia (1826–1906), one of the prominent pastors of the London Mission Society, testifies to the existence of this well in his book titled The London Missionary Society in South Travancore 1805–1855, Nagercoil: LMS Press, 1897, p. 201.</ref> <ref>M.S.S. Pandiyan, Meanings of 'Colonialism and 'Nationalism p. 180.</ref> Тһуваял Тһавасу<ref>LMS Report for 1838, p. 71 says "About 70 families of this sect, having subsequently established a community of goods, removed under the guidance of a man of some influence to a part of the seashore of Tinnevelly, where they erected huts, performed frequent ablutions, and often assembled to hear the dreams and vision of their leader and to witness the miracles he was said to perform."</ref> барысы да тарихита билгеле. {| class="wikitable" style="margin: 3 auto;" align="center" |+ Югалар аша аватарлар һәм асуралар <!-- if required --> ! style="background: #ccc;"|Юк ! style="background: #ccc;"|[[Юга]] ! style="background: #ccc;"|[[Асуралар]] ! style="background: #ccc;"|[[Аватар]] ! style="background: #ccc;"|[[Чакралар|Чакра*]]<ref name="Yugas as Chakras" /> (Метафора) ! style="background: #ccc;"|[[Геологик вакыт шкаласы|Геология*]]<ref>A. Rajagopal(2004), Vaikundar Narayanarin Santravar Avataram, Page 3-4</ref> (Метафора) ! style="background: #ccc;"|(Геологик төшенчәләрдә) югалар ахыры<ref>A.S Ahimohanan(2012), Susupthi Masika, A Study on the Sacred Book Akilathirattu Ammanai —- the secrets of the universe decoded. Pages 40–41</ref> |- | 1 | [[Нитийя Йога]] | [[Крони]] | [[Нараяна]] | [[Бинду]] | [[Катархей]], [[Архей]], [[Протерозой]] эоннары | [[Кембрий Шартлавы]] ** |- | 2 | [[Чатһура Юкам]] | [[Кундомасали]] | [[Нараяна]] | [[Муладһара]] | [[Ордовик чоры]] | [[Ордовик–Силлур массакүләм төрләр бетүе вакыйгасы]] |- | 3 | [[Нету Юкам]] | [[Тһиллай маллалан]] һәм [[Маллосиваһанан]] | [[Тһирумал]] | [[Свадһистһана]] | [[Девон чоры]] | [[Соң Девон төрләр бетүе]] |- | 4 | [[Кретһа Юкам]] | [[Сурападман]] һәм [[Ираниян]] | [[Муруган|Муруга]] һәм [[Нарасимһа]] | [[Манипура]] | [[Пермь периоды]] | [[Пермь–Триасс бетү вакыйгасы]] |- | 5 | [[Трета Юга]] | [[Равана]] | [[Рама]] | [[Анаһата]] | [[Триасс периоды]] | [[Триасс–Юра бетү вакыйгасы]] |- | 6 | [[Двапара Юга]] | [[Дурйодһана]] | [[Кришна]] | [[Вишуддһа]] | [[Акбур периоды]] | [[Акбур–Палеоген төрләр бетүе вакыйгасы]] |- | 7 | [[Кали Юга]] | [[Калиян]] | [[Аййяважи Өчлеге]] | [[Аҗна]] | [[Плейстоцен]], [[Һолоцен]] эпохалары (Соң [[Дүрткел Период]]) | [[Һолоцен төрләр бетүе]] |- | 8 | [[Дһарма Юкам]] | юк | [[Аййя Вайкундар]] | [[Саһасрара]] | – | – |} ::::<small> * Чакралар: Югалар чакралар & өстә геологик вакыт периодлар буларак фараз ителә, фәлсәфи һәм геологик метафоралар булып тора һәм Акиламда турыдан-туры искә алынмый. </small> ::::<small> ** Кембрий Шартлавы: As per [[Акилам]] буенча [[Крони]] алтыга бүленгән булган һәм һәр фрагмент һәр алга таба югада тумыш алган. Шулай итеп Акилам сөйләве буенча Крони үлеме [[Кембрий Шартлавы]] буларак танылган, биредә тормыш төрлелеге башлана, гәрчә ул Крони җимерелүе контекстында бетү буларак исемлеккә кертелсә дә. </small> Гәрчә Арул Нулда Вишнуның [[Дашаватар|Вишнуның ун аватарын]] таныса да, алар бу инкарнацияләр белән тигез булган статуста (таблицада кебек) күренми. Ул Крони фрагментлары белән ассоциацияләнгән беренчел аватарларга карата икенчел дип таныла. Бу караш Һинд диненә каршы түгел, чөнки бары тик [[Нарасимһа]], Рама һәм Кришна гына һаман табыныла торган беренчел аватарлар булып таныла. Башка аватарлар икенчел аватарлар дип таныла. ==Сантрор һәм Дһарма юкам== [[File:Borassus shape.jpg|thumb|right|[[Пальмира]], [[Кали-юга]] җиткәнче [[Сантрор]] өчен пальма суты формасында күк [[нектары]]н тәэмин итәргә ырымланган агач.]] [[Сантрор]] Аййяважи дини карашының темасы булып тора.<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, Chapter 6, p. 151 "Canror (Santror) is a name that stands for a people who are the subject of the religious vision of AV (Ayyavazhi)"</ref> Бу коннотациядә дини дә, иҗтимагый да төркем бар.<ref name="Chanar">G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, Chapter 6, pp. 151–152.</ref> Иҗтимагый мәгънәдә Сантрор төшенчәсе иртә "Чанарлар"га туры килә, алар Гарәпләр тарафыннан "Әл Һинд" дип аталган булганнар, һәм Тәүрат вакытларында "Биш Елга Кешеләре" дип аталган; алар хәзер бөтен дөнья буйлап 250 тармак итеп таралган.<ref>{{cite web| url= http://nadar.kuttyjapan.com/nadar-who-are-they.asp| title= Nadar Community – Who Are they| accessdate= 23 January 2008| format= Nadars – Where they live? what they do? reason behind their success| work= "Nadars are one of the earliest inhabitants of our land, Bharat, which was later called by the Arabs as 'Al Hind'. In biblical times they were known as the 'People of Five Rivers'."| archiveurl= https://web.archive.org/web/20080127144306/http://nadar.kuttyjapan.com/nadar-who-are-they.asp| archivedate= 27 January 2008| url-status= dead}}</ref> Әмма үз чиратында Тамил телендә "Сантрор" төшенчәсенең туры мәгънәсендә һәм идеологик мәгънәдә ул асыл зат булган һәм дәрәҗә белән һәм иң олы белем белән яшәүчене аңлата<ref>R. Ponnu, ''Sri Vaikunda Swamigal and the Struggle for Social Equality in South India'', p. 23, line 5.</ref>,<ref>A. Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', Chapter 3, p. 92.</ref> бу инклюзив характер һәм универсаль ирешү бирә. Тарихчылар мәгълүматы буенча борынгы Дравид мәдәниятләрендә Илаһның дәртле тугърылар 'Чанарлар' дип аталган.<ref>Pon. T. Dharmarasan, ''Akilathirattu'', Chapter 3, p. 25.</ref> Акиламнан цитатада шулай дип әйтелә Чанарлар (Сантрор) алар 'күренми торган'ны даими рәвештә күрергә сәләтә булганнар."<ref name="Chanar" /> Сантрор Аййяважи мифологиясендә мифик [[Айотһа Амиртһа Гангаи]] (хәзерге заманда [[Шрирангам]], Тамил Наду һәм Тринкомале, [[Шри Ланка]]) бакчасында җиде кызга [[Тһирумал]] тарафыннан җиде күк дөньясыннан җиде орлыкны кулланып туган җиде угылга карый тарихи килеп чыгыш. Теологлар интерпретациясе буенча бу 'Җиде малай' бөтен кеше расасына карый һәм шулай итеп "Сантрор" төшенчәсе тулаем [[кеше раса]]сына карый.<ref>A. Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', Chapter 3, p. 90.</ref> Аларның сызыгы [[Двапара Юкам]]ның ахыргы фазасында башланган һәм Кали Юкам аша Дһарма Юкамга кадәр дәвам иткән. Вайкундар Юлында Сантрор гамәлләре белән Кали җимерелә дип әйтелә һәм шулай итеп Дһарма Юкам чишелеп ачыла. Бу мәгънәдә аларның җитәкче явыз Калины җимерүдә әһәмияткә ия роле бар. Аййяважи [[Дһарма Юкам]] байрагы астында эмансипация утопиясен тәкъдим итә.<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, Chapter 6, p. 159 says, "AV, having emerged in a context of distress, proposes an emancipatory utopia under the banner of tarmayukam."</ref> Ышануның нигезе булып [[Аййя Вайкундар]] нигезләү һәм гел булучы патша булып хөкем итәр өчен килгән<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, Chapter 5, p. 109 says, "Akilattirattu begins its narration by stating that the account contained in it is the story of God coming into this kaliyukam to transform it into tarmayukam and to rule over it."</ref> [[Кали Юкам]] урынына Дһарма Юкам.<ref>G. Patrick's Religion and Subaltern Agency, Chapter 6, p. 159 says, "The core of the proposal was that Vaikuntacami had come to establish and rule over a tarmayukam in the place of the kaliyukam."</ref> Хәзерге Каньякумаридан көньяк-көнчыгышта урнашкан калкучы мифик җир массасы (ул  [[Двапара Юга]] ахырында [[Кришна]] тарафыннан батырылган булган) “Дварака патһи”ның Арслан тәхетеннән ахыр чик хөкем нәтиҗәсендә  тәмугъка хөкем ителгән булган.<ref>{{cite book|first1=SM. |last1=Ramasamy|title=Geomatics in tsunami|date=2006|publisher=New India Publ. agency|location=New Dehli|isbn=8189422316|page=4|url=https://books.google.com/books?id=5gEBfvCBclUC&q=Ayyavazhi|accessdate=4 October 2014}}</ref> Дһарма Юкам вакыт һәм пространство чикләреннән тыш дип сөйләнелә.<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, Chapter 6, p. 161, "Yet another point to be taken note of in the symbolic vision of AV is its conception of time. AV gives a list of seven aeons, and, at the end of it, postulates a tarmayukam that is to exist eternally&nbsp;..."</ref> Ул еш [[Мокша (һинд дине)|Мокша]]га карый — шәхси азат ителү һәм шулай ук ''Берлек'' халәтенә.<ref>Ari Sundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', pp. 657–658</ref><ref>Mani Bharathi, Akilathirattu Vilakka Urai (Part 2), pp. 300–301</ref> ==Һинд дине белән мөнәсәбәте== [[File:Kailash Tibet.jpg|thumb|left|[[Калиян]]га Ходай [[Шива]] тарафыннан [[:en:Boons offered to Kaliyan|алкышлар]] бирелгән |[[Кайлаш тавы]] Аййяважида изге булып тора.<ref>{{cite book|last1=Courtney|first1=Tom|title=Walkabout Northern California : hiking inn to inn|date=2011|publisher=Wilderness Press|location=Birmingham, AL|isbn=978-0899976587|page=196|edition=1st|url=https://books.google.com/books?id=MQZLAQAAQBAJ&q=Ayyavazhi|accessdate=4 October 2014}}</ref><ref>{{cite web|last1=Adventure|first1=National Geographic|title=World's Best Hikes: Epic Trails|url=http://www.nationalgeographic.com/adventure/lists/hiking-backpacking/worlds-best-grail-trails/|website=www.nationalgeographic.com|publisher=National Geographic Society}}</ref>]] Һинду һәм Аййяважи идеологияләре бер-берсенә якын бйәле. Аййяважи һәм Һинд дине аерылган урын ул Кали Юга килүе. Акиламда әйтелгәнчә Кали Юга килгәнче, Ведалар һәм башка [[Һинд дине язмалары]] Илаһилык белән калган. (Һинду) язмаларда искә төшерелгән [[Һинд дине Илаһлары]]ның һәрберсе шулай ук көчендә калган. Әмма Кали Юга башыннан алар һәм аларның барлык кыйммәтләре җимерелгән булган.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', p. 214</ref> Калиян булган язмаларда һәм Дэвалар турында[[майя]]ны тараткан дөньяви электән булган манифестациянең өлеше булган.<ref>T. Kirushnanathan, ''Ayya Vaikundarin Vazvum Sinthanaiyum'', p. 63.</ref> Кали Югада барлык язмалар [[Майя]]га бәйле һәм ярдәме юк. [[Акилам]]да расланганча [[Двапара Юга]] ахырына тулаем системаның дезинтеграция сәбәбе шунда [[Кайлаш Тавы]]нда. Дэваларның сүзләренә ышанып, Шива Калиянны Вишну белән сөйләшмичә барлыкка китергән, Вишнуның Калиянны элеккеге гамәлләре өчен җимерергә җаваплылыгы булган.<ref>T. Krishnanathan, ''Ayya Vaikundar Vazhvum Sinthanaiyum'', p. 106</ref> Шулай итеп Вишну дөньяда Калиянны җимерер өчен тумыш алырга баш тарткан.<ref>N. Vivekanandan, ''Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum'', Part 1, p. 315</ref>Шулай итеп [[Шива]] һәм [[Брахма]] барлык көчләрен бирешеп Вишнуга биргәннәр.<ref>N. Vivekanandan, ''Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum'', Part 1, p. 321</ref> Бу вакыйгага кадәр, Акилам буенча Шива иң олы көч булган. Бу Шива бөтенлесенә олы булган [[Шиваизм]]га охшаш кебегрәк теологик фикер икәне билгеле. Шулай да, шуннан бирле, Вишну иң олы көч булып тора.<ref>Pon. T. Dharmarasan, Akilathirattu, p. 52</ref> Биредә идеология [[Вишнуизм]]га охшаш итеп үзгәрә. Вишнуның бу өстенлеге [[Кали Юга]] башыннан Вайкундарның килүенә кадәр шулай итеп кала, шуннан соң ул дәвам итеп үзгәрә. [[File:Kumbas is Swamithope.PNG|thumb|right|[[Свамитһопе]], [[Паллиярай]], [[Аййя]] эчендә [[Өчлек]]нең символы булган “Три-Кумбас”, ул аның өстенлеген ачыклый.]] Инкарнация вакытында Вишну Калиянны җимерер өчен турыдан-туры итеп инкарнацияләмәгән, чөнки Калиянның алкыш буларак, шул исәптән Вишнудан да, Дэвалар көче булган һәм ул бөтен дөнья буйлап майяны тараткан. Шулай итеп Илаһ яңа туплама кагыйдәләр белән һәм уникаль әһәмият белән инкарнацияләргә кирәк булган. Илаһларның куәт мөнәсәбәте, язма кагыйдәләренең, дхарманың тулаем универсаль трансформациясе булган һәм Экамның көчен алып [[Лакшми]] һәм Вишнуның диңгездә кавышуыннан Вайкундарга тумыш бирелгән булган.<ref>A. Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammani Parayan Urai'', pp. 270–271</ref> Һәм шуннан бирле Вишнудан Вайкундарга диңгез эчендә барлык көчләр бирелгән булган. Шулай итеп, Шива, Вишну һәм [[Брахма]] Вайкундар эчендә өлеш формалаштыралар.<ref name="Arisundara mani Supremacy of Vaikundar" >A. Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammani Parayan Urai'', pp. 288–289</ref> [[Тримурти]] (куәте тигез булган өчлек) турында идеология Смартизмга охшаш. Вишну үзе генә икеләтә рольне формалаштыра; берәү Вайкундарда һәм башкасы аның әтисе буларак диңгездә кала һәм Вайкундарны [[Винчай]]лар ярдәмендә көйли.<ref name="Arisundara mani Supremacy of Vaikundar" /> Вайкундар Экамның көчен алып тумыш алгач, Вайкундарның Вишнуга һәм башка Ходайларга өстенлеге булган, гәрчә Вишну Вайкундарга Әти ролен уйнаса да. Шулай да, Вайкундар Вишнуның әмеренә буйсынырга тиеш булган, чөнки Вайкундар Вишну эшли алмаган Вишнуның вазифаларын башкарыр өчен тумыш бирелгән булган. Вайкундар (һәм аңа бирелгән язмалар) иң олы Экамның манифестациясе булып тора, Аййяважи рухилыгында ул бердәнбер табыныла торган универсаль көч.<ref>A. Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammani Parayan Urai'', pp. 290–291</ref> Язмалар буенча Акиламның беренче өлеше ул Һинд дине язмаларында булган элеккеге югаларның кыскартылып ясалган нәтиҗәсе.<ref name="Akilathirattu parts" >G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', p. 119</ref> Икенче өлештә универсаль трансформация һәм Вайкундарның һәм аның инкарнация эшләре турында сөйли.<ref name="Akilathirattu parts" /> Нәтиҗәдә Кали юга башланганчы Һинд дине һәм Аййяважи бер. Шуннан бирле күпмедер сәбәпләр аркасында 'Һинду' язмалар һәм аларның идеологиясе җимерелгән булган,<ref>N. Vivekanandan, ''Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum'', Part 1, p. 427</ref> һәм шулай итеп [[Аййяважи Дһарма]] һәм Вайкундар Акилам исемендә янә конфигурацияләнгән булган һәм 'Һинду' фикерләре янә реформацияләнгән булган. ==Феноменология== [[File:Prajapathi Adikalar.jpg|thumb|left|[[Свамитһопе патһи]]ның [[Паййян династиясе|Паййян]] гаиләсенең соңгы буыны кешесе |[[Бала Праджапатһи Адикалар|Праджапати Адикалар]].]] ''[[Акилам]]'' ниегезн тулаем яңа идеология формасында Дһарма регенерациясе өчен күрсәтә.<ref>Akilam8:Thiruvasakam – 1 (As per Akilam this Thiruvasakam is written down by Sarasvathi because the previous religious ideas and scripture were destroyed by Kaliyan.)</ref> Әмма хәзерге вакытта Аййяважи тарафдараларының күбесе Вайкундарга бары тик Вишну инкарнациясенә буларак мөрәҗәгать итәләр. Моңа охшаш рәвештә, Нижал Тһангалларның күпчелеге Һинду [[Вайшнавизм]]ына охшаш рәвештә ''Нараяна Свами Патһи'' яки ''Нараяна Свами Гыйбадәтханәсе'' дип аталган булганнар. Тарафдарларның күпчелеге шулай ук Аййяважи язмаларында анти--[[политеистик]] фикерләргә карамастан [[Кали Алиһәсе]], [[Хануман]] һәм башка халык Илаһлары кебек Һинду Илаһларына табыналар.<ref name= "Nizal Thangal activities">Vaikundar Seva Sangham's,''Ayya Vaikundar 170th Avathar-Special Edition'', The activities of Nizhal Thangals, pp. 2–4.</ref> Аййяважи тарафдарларының кайберәүләре Вайкунадрны Вишнуның ун [[Аватар]]ларына [[Калки]] дип кертәләр, шул ук вакытта кайбер деноминацияләр шәхси азат ителүне мокшаны яклыйлар, гәрчә ул Акиламда турыдан-туры расланмаган булса да. Кайберәүләр хәттә Аййяважи [[Аййяважи Өчлеге|Өчлек]] концепциясеннән баш тарталар һәм Нараяна иң олы универсаль көч дип таныйлар.<ref>Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', Chapter 1, p. 1, ''"Sreehari who is known as Athi Narayana is praised as Ayya."''</ref> Акиламның үзәге булган үзәк монотеистик ышану хәзерге вакытта күпчелек тарафдарлар арасында бөтенләй мәгълүм түгел.<ref name= "Nizal Thangal activities" /> Акиламның кырыс монотеистик тәгълиматыннан ерак чигенеп, кайбер тһангаллар башка кече Илаһлар өчен ''панивидаис''ны тәэмин итәләр.<ref name= "Nizal Thangal activities" /> Аййяважиның гади кешеләр арасында киң таралышы күбесенчә [[Шаманизм]] практикасына күрә булган. Һиндуларга күпчелек аспектларда охшаш булып Аййяважи тарафдарларын идентификацияләргә авыр. Аййяважи практикалаучыларны аеру өчен бердәнбер билге булып аларның Тһирунамамны (маңгайларында билге) буявы тора.<ref name= "Shunmugam's Ayyavazhi Palliyarai">R. Shunmugam, ''Nadar Kulathi Narayanar Avataram'', pp. 189–191</ref> Нижал Тһангаллар башка гыйбадәтханәләр арасында [[Паллиярай]]да сыннар көзгеләр белән алмыштырылу хасияте белән аерылып торалар.<ref name= "Shunmugam's Ayyavazhi Palliyarai" /> Бары тик Аййяважи язмаларын өйрәнгән күпмедер галимнәрнең укулары Акиламның чын фактларын һәм концепцияләрен күрсәтә һәм Аййяважиның Һинд диненннән идеологик тайпылышын күрсәтә.<ref>Samithopu Ayya Vaikunda Suvami 172-vathu avathara thina vizha, Thina Malar vazangkum Avathara Thina vizha Sirappu Malar, p. 3, " ... but it is questionable that how many people know that. Every one who came to know newly about Ayya wonders and&nbsp;..." Bala Prajapathi Adikalar writes about Vaikundar.</ref> Хәттә штаб-фатирдан [[Паййян династиясе|Паййяннар]] да Акиламга нигезләнгән идеологияне ачык итеп сурәтли алмыйлар.<ref>Court Judgement, District Court, Nagercoil, Case: O.S. No.80/1110, '' "The doctrines and the philosophic basis of this cult are not clearly known. Not even the 2nd defendant who is one of the hereditary high priests in the temple (Swamithope Pathi) and who enjoys the Gurusthanam of the community is able to throw much light on the question, whether there are any essential or fundamental differences between the Narayanaswamy margom (Ayyavazhi) and the Popular Hinduism"''</ref> Аййяважи җәмгыятендә барлык бу фәлсәфи, идеологик һәм дини юрамалар аларга [[аерым ышану]] буларак идентификацияләргә һәм аерырга авыр итә һәм шуның урынына алар [[Һинду сектасы]] буларак кабул ителә. Аййя Вайкундар [[пәйгамбәр]] дигән киң таралган караш бар һәм ул Җирдә еллары вакытында күп алдан әйтүләр эшләгән булган. Икенче яктан [[Акилам]]да яки [[Арул Нул]] китапларында Вайкундар үзе алдан берәр нәрсә әйтүе турында искә алулар юк, бары тик [[Тһирувасакам (Аййяважи)|Thiruvasagam 4]], Akilam:12-да. Уртак аңлашылмаган урын булып Акилам һәм Арул Нулда йөзләрчә [[алдан әйтүләр]] булуы һәм ике китапларның илаһи рәвештә [[Сидарлар]]га Вайкундар тарафыннан ачыклануы һәм Сидарларның аны язма формада алып килүе тора. Шулай итеп, ике китапта да алдан әйтү урынына Сидарлар турында алдан әйтүләр Вайкундарныкы дип танылган. <ref>{{cite book|last1=Bergunder|first1=Michael|last2=Frese|first2=Heiko|title=Ritual, caste, and religion in colonial South India|date=2011|publisher=Primus Books|location=Delhi|isbn=978-9380607214|page=136|url=https://books.google.com/books?id=OcEM2IsnA1AC&q=Ayya+Vaikundar&pg=PA136|accessdate=4 October 2014}}</ref> ==Иҗтимагый структура== [[File:Avatara oorvalam.jpg|thumb|right|[[Нагеркоил]]дан [[Свамитһопе]]га Бөек Маси Йөреше.]] Аййяважи табынуы гадилеге белән билгеләнгән булган. Потларга табыну булмау һәм каһиннәрчә медитация һәм альтернатив табыну үзәкләрен кертү, [[Патһи]]лар һәм [[Нижал Тһангал]]лар Аййяважи табынуның башка хасиятләре булган. Аййяважи ритуаллары революцион активлыкның реформасы булып ул Һинд диненнән тайпылыш булган иҗтимагый тигезлек. [[Аййяважи ритуаллары]] шулай ук аларга альтернатив рухи мәгънә бирүче дини ышанулар белән сыйфатлана һәм чикләнә.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', "Rituals", p. 98.</ref> Аның язмалары Һинд дине аша нигез элементларны һәм фикерләрне кертә. Алар [[Шастра]]ларга, [[Агама]]ларга, [[Веда]]ларга һәм [[Пурана]]ларга карый.<ref>Akilattirattu Ammanai (T. Palaramachandran Nadar), p. 180.</ref> Гәрчә Аййяважида Һинд динендә кебек Илаһлар күп булса да, ул алар турында уникаль идеологияне һәм көч фараз итүен кертә. Аййяважи ''Һинду яңарышы'' буларак сурәтләнергә мөмкин.<ref>T. Krishnanathan, ''Ayya Vaikundarin Vazhvum Sinthanaiyum'', pp.62–63.</ref> Аййяважи шулай ук реформа хәрәкәте буларак карала,<ref>R. Ponnu, ''Vaikunda Swamikal Ore Avataram'', pp.163–178.</ref> Ул [[Тамил халкы|Тамиллар]] һәм [[Керала]] җәмгыятендә 19-ынчы гасырда күп иҗтимагый үзгәрешләр керткән. Дини структура Аййяважи юлында эволюцияләгән һәм нәтиҗәдә ул үзен иҗтимагый төркемдә альтернатив дини-мәдәни система буларак үзгәрткән. Аййяважи үз системасын ''"Аййя Важи"'' гыйбарәсе белән ''"Ходай Юлы"'' дип атый. Бер яктан алар традицияләре барлык иске традицияләрне (диннәрне) алыштырырга килгән дип ышанганнар, әмма икенче яктан, алар Аййяважи дөнья дини белеменең синопсисы дип ышаналар. Бер яктан алар [[Вайкундар]] аның эчендә барлык Илаһларны берләштергән дип ышаналар; икенче яктан Вайкундар килгәнчә, барлык башка бозылган булган дип.<ref name="All previous gone awry after Vaikundar">G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, '' "Ayya Vali – A New and Singular Religious Phenomenon" '', p. 120.</ref> Моннан тыш, Аййяважи аерым [[Аййяважи теологиясе]], [[Аййяважи мифологиясе]], [[Аййяважи изге урыннары]], [[Аййяважи табыну үзәкләре]] һәм үз этикасы бар. Гәрчә күп газеталар, академик галимнәр һәм аның кайбер тарафдарлары аның турында аны аерым дип танысалар да, күп тарафдарлар аны аерым дин түгел, ә Һинду секта дип таныйлар.<ref>See {{cite web|last = Bagavathikan|first = M. Raj|title = Ayya Vaikuntar|date = 10 February 1999|url = http://www.vaikunt.org/AyyaVaikuntar/index.htm|accessdate = 13 January 2008|archiveurl = https://web.archive.org/web/20080214072150/http://www.vaikunt.org/AyyaVaikuntar/index.htm|archivedate = 14 February 2008|url-status = dead}}</ref> Алар Тамил Надуның кабилә диннәренә охшаш ия булу һәм илаһилык мистик практикаларында катнашалар. Шулай ук, аның күп төп ышанулар Адвайта һәм Смартизм кебек Һинду секталарына охшаш. Демография турында сөйләшкәндә, Аййяважи тарафдарлары күбесенчә Көньяк Һиндстанда концентрацияләнгән, гәрчә бөтен [[Һиндстан]]да да чагыштырмача кечерәк саннарда булса да. [[Тамил Наду]]ның Каньякумари һәм Тирунелвели районнарында [[Аййяважи табыну үзәкләре|Аййяважиның табыну үзәге]] булмаган авылны табу авыр.<ref name="Ponnu Ayyavazhi followers" /> Дини штаб-фатирдан исемлекләрдән тыш (гәрчә университет газеталарыннан билгеле булганча Аййяважи тарафдарлары бөтен Һиндстан буенча таралган булса да)<ref name="Paulose: Spread of Ayyavazhi" /><ref name="Ponnu Ayyavazhi followers">R. Ponnu, ''Sri Vaikunda Swamigal and the Struggle for Social Equality in South India'', p. 100.</ref> Аййяважи тарафдарларының рәсми саннары юк, гәрчә халык санын алуда алар [[Һинду]]лар дип танылса да. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} [[Төркем:Һинд дине]] [[Төркем:Аййяважи]] e0nfzgqhol7p0xp2irx3c06edsyx536 3524583 3524582 2022-07-24T15:25:53Z A.Khamidullin 6685 /* Инклюзивлык һәм эксклюзивлык */ wikitext text/x-wiki '''Аййяважи''' (Тамил телендә:அய்யாவழி, Малаялам телендә:അയ്യാവഴി) ''Аййявали''<ref>Аййяважи сүзенең өлеше '[[ɻ|zh]]i' ([[ழி]]) [[ретрофлекс аппроксиманта]] булып тора һәм [[Колкатада Милли Китапханәсе романизациясе]] буенча ''Ayyāvaḻi'' буларак дөрес [[транслитерация|транслитерацияләнә]].</ref> IPA-ml:əjːaːvəɻi, "Остаз Юлы") ул [[Көньяк Һиндстан]]да килеп чыккан [[Һенотеизм|һенотеистик]] ышану.<ref>{{cite book |last1=Singh |first1=Janak |title=World Religions and the New Era of Science |date=2010 |location=Rutherford County, Tennessee, US |page=30}}</ref> Ул [[Көньяк Һиндстан]]да килеп чыккан.<ref name= "Ayya vazhi religion from Tha.Krishna Nathan">Tha. Krishna Nathan, ''Ayyaa vaikuNdarin vaazvum sinthanaiyum'', p. 62: "{{lang|ta|அவர் (வைகுண்டர்) மாற்றுப் பிறப்பு பெற்ற நாளே அய்யாவழி சமய மரபு தோற்றம் பெற்ற நாள்(கி.பி.1833) எனக் கூறலாம்.}}" (The day at which Vaikundar is given rebirth could be considered as the date of origin of the Ayyavazhi religion.)</ref> Ул берничә газет тарафыннан аерым [[монизм|монистик]]<ref>N. Vivekanandan, ''Akilathirattu Ammanai moolamum Uraiyum'', Volume 2, p. 97</ref> <ref>{{cite book|last1=Wallis|first1=Graham Harvey [and] Robert J.|last2=J. Wallis|first2=Robert|title=The A to Z of shamanism|date=2010|publisher=Scarecrow Press|location=Lanham, Md.|isbn=978-0810876002|page=101|url=https://books.google.com/books?id=Mf-xa4cisbUC&q=Ayyavazhi|accessdate=4 October 2014}}</ref> дин буларак карала,<ref> Түбәндәге иртәнге һәм кичке көн саен матбугатта Аййяважи дин буларак карала: * [[Малай Малар]] (әйдәп баручы кичке [[Тамил теле|Тамил]] көн саен басмасы), ''Nagercoil Edition'', 4 March 2007, p. 5, "சுவாமி ஊர்வலத்தை அய்யாவழி பக்தர்கள் சமய தலைவர் பால பிரஜாபதி அடிக..." (биредә Аййяважи ('அய்யாவழி சமயம்') "аерым дин" дип атала); * [[Динакаран]] (Тамил Көн саен басмасы), Nagercoil Edition, 1 March 2007, p. 3: "அய்யாவழி சமய தலைவர் பால பிரஜாபதி அடிகளார் அடிக்கல் நாட்டினார் ("Бала Праджапатһи Адикалар, Аййяважи диненең башы ... өчен нигез ташын корган..."); * [[Динакаран]] (Тамил Көн саен басмасы), Nagercoil Edition, 14 February 2011, p. 2: "...தலைமை பதிக்கு வந்த ரவிசங்கர்ஜியை அய்யாவழி சமய தலைவர் பால பிரஜாபதி அடிகளார் வரவேற்றார். ("Бала Праджапатһи Адикалар, Аййяважи дине башы монда [[Свамитһопе патһи]]га килгән [[Шри Шри Рави Шанкар]]ны каршы алган..."); * [[Дина Тһантһи]], Nagercoil Edition, 2/3/2007, p. 5. "மாநாட்டுக்கு அய்யாவழி சமய தலைவர் பால பிரஜாபதி அடிகளார் தலைமை தாங்குகிறார்." Тәрҗемәсе – "дини конференцияны Аййяважи диненең җитәкчесе Бала Праджапатһи Адикалар алып бара." Бу Һиндстанда әйдәп баручы газеттан яңалык 175-енче Аййя Вайкунда Аватарам турында мәгълүмат бирә, биредә Аййяважи дин дип атала һәм Бала Праджапатһи Адикалар Аййяважи диненең башы дип атала; * [[Тамил Мурасу]] (4/3/2006), p. 3:"இதையொட்டி குமரி மாவட்டம் சாமி தோப்பில் 'அய்யா வழி சமய' மாநாடு ( 'Аййяважи дин'е буенча конференция) உள்பட..."</ref> унтугызынчы гасыр уртасына Аййяважи аерым дин буларак хөкүмәт рапортларында, журналларда һәм академик өйрәнүчеләр тарафыннан танылган булган. Аййяважи [[Аййя Вайкундар]] тормышы һәм дәгъвасы тирәли үзәкләшкән; аның фикерләре һәм фәлсәфәсе ''[[Акилатһиратту Амманаи]]'' һәм ''[[Арул Нул]]'' изге текстларында нигезләнгән. Аның буенча [[Нараяна]]ның Пурна [[аватар]]ы булган.<ref>{{cite book|last1=David|first1=A. Maria|title=Beyond boundaries : Hindu-Christian relationship and basic Christian communities|date=2009|publisher=Indian Society for Promoting Christian Knowledge|location=Delhi|isbn=9788184650013|page=32|edition=First}}</ref> Аййяважиның ышану һәм практика буенча күп фикерләре уртак, әмма ул [[яхшы һәм начар]] һәм [[дхарма]] концепцияләре шактый аерылып тора.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', pp. 111–113,</ref> Айяважи игътибар үзәгендә дхарма булганга күрә дхармик дин буларак төркемләнә.<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, pp. 160–161.</ref> Аййяважи җәмәгать игътибарына беренче мәртәбә XIX гасырда Һинду сектасы буларак килгән.<ref>R. Ponnu, ''Sri Vaikunda Swamigal and the Struggle for Social Equality in South India'', p. 98.</ref> Вайкундарның эшчәнлеге һәм үсүче төркем тарафдарлары 19-ынчы гасыр [[Траванкор]]да һәм [[Тамил халкы]] арасында реформация һәм инкыйлабка сәбәп булган <ref>R. Ponnu, Sri Vaikunda Swamigal and Struggle for Social Equality in South India, p. 63, ''"The religious reform of Sri Vaikunda Swamigal left an everlasting influence on South Travancorean society."''</ref> <ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', pp. 90–91.</ref> һәм Көньяк Һиндстан феодаль иҗтимагый системасы өчен бик яңа булып таң калдырган.<ref>R. Ponnu, Sri Vaikunda Swamigal and Struggle for Social Equality in South India, p. 86.</ref> Ул шулай ук берничә реформа хәрәкәтләренең этәргече булган, алар арасында [[Нараяна Гуру]]ныкы <ref name= "Selvister:First Reform Movement" /> һәм [[Рамалинга Свамигал]]ныкы.<ref name= "Ponnu:First Reform Movement" /> Гәрчә Аййяважи тарафдарлары бөтен Һиндстан буенча булса да,<ref>''[[Dina Malar]]''(Leading Tamil News paper), ''Nagercoil Edition'', 4/3/2005 p. 12: "எனேவ இன்று அய்யா வைகுண்டசாமி வழிபாட்டு ஆலயங்கள் இந்தியா முழுவதும் வேராயிரம் பெற்ற விழுதுகளாய் படந்து ஆறாயிரத்துக்கு மேல் தோன்றி வளர்ந்து வருகிறது" Translated to "So today these worship centers of Vaikunda Sami is spread ''across India'' and growing with more than 6000 of them"</ref><ref name="Paulose: Spread of Ayyavazhi">C. Paulose, ''Advaita Philosophy of Brahmasri Chattampi Swamikal'', p. 24, "To propagate his teachings and ideas he opened upon seven Pathis and seven Tangs (The Primary Nizhal Thangals) in Travancore, hundreds of small pagodas (Nizhal Thangals) throughout India." Accrediting the [[Worship centers of Ayyavazhi]] across [[India]] and so the Ayyavazhi followers.</ref> күбесенчә Көньяк Һиндстанда,<ref>R. Ponnu, ''Sri Vaikunda Swamigal and Struggle for Social Equality in South India'', p. 100, '"At present thousands of Pathis ([[Nizhal Thangal]]s) are seen throughout South India."''</ref> алар күбесенчә [[Тамилнад|Тамил Наду]]да һәм <ref>[[Dina Thanthi]], (Tamil Daily) [[Nagercoil]] Edition, 4 March 2007, p. 23: ''"The Ayyavazhi followers are highly populated in the districts of [[Chennai]], [[Virudhunagar]], [[Tirunelveli]], [[Tuticorin]] and [[Kanyakumari district|Kanyakumari]]."''</ref> [[Керала]]да күпләп яшиләр.<ref>Tha. Krishna Nathan, ''Ayya Vaikundarin Vazhvum Sinthanaiyum'', Chapter 4, p. 83: "இதற்கு ஆதாரமாக அய்யா வைகுண்டரைத் தெய்வமாக ஏற்றுக்கொண்ட சுமார் 8000 – க்கும் மேற்பட்ட அய்யாவழிப் பதிகள் தமிழ்நாடு மற்றும் கேரளப்பகுதிகளில் இயங்குவதைக் கூறலாம்." (This citation was included here from Tamil Wikipedia article)</ref> Бу динне практикалаучылар саны 8000000 һәм <ref>''[[Dinakaran]]'', [[:File:Ayyavazhi Movie.JPG|Nagercoil edition]], p. 15, 25 February 2007.</ref> 10000000 арасында дип фараз ителә.<ref>31st Indian Social Science Congress, ''[http://sndt.digitaluniversity.ac/WebFiles/XXXI%20Abstracts%20Part%201%20page%201-189.pdf A note on People's Struggles and Movements for Equitable Society] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20160303215453/http://sndt.digitaluniversity.ac/WebFiles/XXXI%20Abstracts%20Part%201%20page%201-189.pdf |date=3 March 2016 }}'', Plenary IV: People's Struggles and Movements For Gender/ Racial/ Caste-Discrimination-free Equitable Society, p. 47.</ref> Гәрчә төгәл саннары мәгълүм булмаса да Аййяважиларны халык санын алганда Һиндулар дип язалар.<!-- The university paper cited says Ayyavazhi as a Hindu sect; so on this account, Ayyavazhi is considered as a Hindu sect and since data on sub-sects are not pinned-up with census reports, exact estimation for the number of Ayyavazhis are not there. --><ref>{{cite web |url=http://www.censusindia.gov.in/Census_Data_2001/Census_data_finder/C_Series/Population_by_religious_communities.htm|title= Indian Census 2001 – Population by religious communities|accessdate=23 January 2008 |format= Other Religious Communities|work=256, Tamil Nadu.| archiveurl= https://web.archive.org/web/20080119031333/http://www.censusindia.gov.in/Census_Data_2001/Census_data_finder/C_Series/Population_by_religious_communities.htm| archivedate= 19 January 2008 | url-status= live}}</ref><ref>{{cite web|url= http://www.indiareach.org/religion|title= Religion|accessdate= 7 November 2009|format= Religion in India|work= Paragraph 6.|archive-url= https://web.archive.org/web/20090815201015/http://www.indiareach.org/religion|archive-date= 15 August 2009|url-status= dead}}</ref> ==Этимология һәм тарихы== [[File:Swamithope Pathi West view.jpg|thumb|right|[[Свамитһопе патһи]], [[Панча патһи]] арасында беренчел [[Патһи]], Аййяважиның дини штаб-фатиры һәм иң изге гыйбадәтханәсе.]] ''Аййя'' Тамилча ''Остаз'' дигәнне аңлата һәм ''важи'', ''юл'' дигәнне аңлата; гади тәрҗемә булып "Остаз юлы" һәм ''Әти юлы'' тора<ref>{{cite book|last1=Swamy|first1=Muthuraj|title=The Problem with Interreligious Dialogue: Plurality, Conflict and Elitism in Hindu-Christian-Muslim Relations Bloomsbury Advances in Religious Studies|date=2016|publisher=Bloomsbury Publishing|location=Bloomsbury|isbn=9781474256414|page=52}}</ref> Тамилча фраза өчен төрле [[синоним]]ик юрамалар булуга күрә ул шулай ук төрле башка теорияләргә китерә.<ref name= "Ayyavazhi belief system">Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', 2002, p. 4</ref><ref>R. Shanmugam, Narayana Kulatthil Narayanar Avataram, p. 188</ref><ref>''Akilathirattu ammanai Arappadanool'', First Stage, p. 27, published by ''Vaikundar Seva Sangam''</ref> Аййяважи башта [[Аййя Вакундар]] (тарихи рәвештә "Мудисудум Перумал" буларак) табынуына күп кеше җыелганга күрә игътибар ителә башлаган.<ref name="Sociology of Ayyavazhi" /> (як. 1809 – як. 1851 [[б.э.]])<ref>Вайкундар тарихи да, мифик шәхес булып тора. Тарихи Вайкундар ''(еш ул 'Вайкунта Свами' исеме белән мәгълүм)'' безнең эраның 1809 һәм 1851 еллар арасында яшәгән шәхескә карый. [[Акилам]] мифында әйтелгәнчә Вайкундар [[Сампуранатһеван]] (шулай ук Мутһукутти) тәнендә 1833 елда инкарнацияләгән Ходай булган һәм ул 1851 елга кадәр булган . Шулай итеп Акилам буенча, Сампуранатһеван 1809 һәм 1833 еллар арасында яшәгән һәм Вайкундар шуннан соң 1833 елдан 1851 елга кадәр яшәгән Мадисудум Перумал (Сампуранатһеван) тәнендә инкарнацияләгән.</ref> [[Пувандантһоппе]]да.<ref>{{cite web | vauthors = | title = Life History of Lord Vaikundar | work=Ayyavazhi.org – Life History | url = http://ayyavazhi.org/index.php?option=com_content&task=view&id=23&Itemid=41 | accessdate =31 January 2008}}</ref> 1840 елда [[Тһуваял тһавасу]] (юу [[аскеза]]сы) Аййяважиның альтернатив дини-мәдәни феномен буларак килеп чыгышы булып тора.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 6, p. 139.</ref> Катнашучыларның күпчелеге җәмгыятьнең маргинализацияләнгән һәм ярлы өлешләреннән булган.<ref name="Sociology of Ayyavazhi">G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, pp. 90–91</ref> Алар аерым һәм автоном җәмгыять буларак функцияли башлаганнар һәм әкренләп юлларын 'Аййя важи' гыйбарәсе белән идентификацияли башлаганнар.<ref>{{cite web |url=http://thatstamil.oneindia.in/movies/heroines/sujibala_070516.html |title=thatstamil.oneindia.in |accessdate=23 January 2008 |format='Ayyavazhi' Sujibala |work="...தனிப் பிரிவாக செயல்படத் தொடங்கினர். தங்களது மார்க்கத்திற்கு அய்யா வழி என்றும் பெயரிட்டுக் கொண்டனர்." (... they functioned autonomously. They named their pathway as 'Ayyavazhi'.) }}{{Deadlink|date=April 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{dead link|date=January 2017|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}}</ref> Гәрчә бу тарафдарларның күбесе [[Надар]] кастасыннан булса да, шулай ук башка касталaрдан да күп кешеләр аның тарафдарлары.<ref>G. Patrick's ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, p. 91 ''"However, people from other castes also formed part of the gathering"''</ref> Аййяважиның булуның беренче гасырында тиз үсеше 19-ынчы гасыр [[Христиан миссионерлары]] биргән мәгълүматларда билгеләнгән булган.<ref>See the LMS Reports gathered in the article [[Ayyavazhi in reports by Christian missionaries]] from the book ''Religion and Subaltern Agency''.</ref> 19-ынчы гасыр уртасыына Аййяважи Көньяк [[Траванкор]] һәм Көньяк [[Тирунелвели]] төбәкләрендә тирән тамырлары белән әһәмияткә ия дини феномен булып киткән.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'' Chapter 5, p. 91: ''"By the middle of the nineteenth century, AV (abbreviation of Ayyavazhi) had expanded into a recognisable religious phenomenon, making its presence felt in South Tiruvitankur (Travancore) and in the southern parts of Tirunelveli. From the LMS reports, one gathers the information that AV was spreading with 'extraordinary' speed."''</ref> Тугърылар саны 1840-ынчы еллардан бирле әһәмияткә ия итеп арткан.<ref name="Sociology of Ayyavazhi" /> 19-ынчы гасыр якынлашканнан соң Свамитһопе Аййяважиның дини-мәдәни эпицентры булып танылган булган.<ref>[[London Missionary Society|LMS]] [[Report]] for the year 1872, p. 107.</ref> Вайкундар вакытыннан соң Аййяважи тәгълиматы аша дәгъва ителгән булган. Вайкундарның өйрәнчекләре биш [[Сидар]] һәм алардан соң килүчеләр илнең төрле өлешләре буенча Аййяважи миссиясе белән сәяхәт иткәннәр.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, p. 120 ''"Vaikunda cami chose these disciples as close associates to propagate his teachings and ideas to the people"''</ref> Шул ук вакытта [[Паййян династиясе]] [[Свамитһоппе]] [[патһи]] белән идарә итә башлаганнар,<ref>N. Elango and Vijaya Shanthi Elango, ''Ayya Vaikuntar – The Light of the World'' Chapter 4, p. 21 ''"The temple is managed by the Gurus of Lord Vaikuntar's gurukulam. The Gurus are the descendants of Guru Podukutti."''</ref> шул ук вакытта башка Патһилар Аййя тарафдарлары идарәсенә күчкән.<ref>N. Elango and Vijaya Shanathi Elango, ''Ayya Vaikuntar – The Light of The World'' Chapter 8, pp. 41–44 (sources).</ref> [[Акилаттиратту Амманаи]] (Акилам) күрсәтмәләре буенча ил буенча табыну һәм язманы өйрәнү өчен [[Нижал Тһангал]]лар (кечкенә пагодалар) нигезләнгән булган.<ref>V.T. Chellam, ''Thamizaka Varalarum Panpadum'', Chapter 12, p. 493</ref> [[File:Ayya's Holy Perambu and Surai koodu.jpg|thumb|left| '' Изге ''Пирамбу'', ''Хадайям'' һәм ''Сураи куду''— [[Свамитһопе патһи]]да сакаланган [[Вайкундар]] әйберләре.]] Басмада булган беренче Аййяважи эше Арул Нул 1927 елда бастырылган булган, аннан соң 1933 елда Акилам булган,<ref>(Another view has [[Akilam]] published in 1939 and [[Arul Nool]] in 1918. This uncertainty results from the unfortunate absence of publication data in early editions of the Arul Nool. Source: N. Vivekanandan, ''Arul Nool Moolamum Uraiyum'').</ref> бу язылганнан соң бер гасыр диярлек вакыт узгач.<ref>N. Vivekanandan, ''Arul Nool Moolamum Uraiyum''.</ref> Нәтиҗәдә Аййяважи актив авыз иҗаты традицияләрен әдәби язмалар өчен калдырган. Аййяважи штаб-фатиры мәгълүматы буенча Аййяважи тизрәк [[Һиндстан бүленеше]]ннән соң (1940-ынчы еллар) тизрәк таралган һәм тагын да тизрәк 1990-ынчы елларда.<ref name="Ayyavazhi developments">N. Elango and Vijaya Shanthi Elango, ''Ayya Vaikuntar The light of the world'', p. 61</ref> Күп Аййяважига нигезләнгән иганә оешмалары 20-енче гасыр ахырында нигезләнгән булган.<ref>V.T. Chellam,''Thamizaka Varalarum Panpadum'', Chapter 16, pp. 598–599.</ref> Кайбер капма-каршы юрамалларны кертеп Акиламның берничә альтернатив юрамаллары шул ук период вакытында чыккан булган.<ref>N. Vivekanandan, Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum, Part 1, pp.(additional) 18–23</ref> Демократик бюро [[Анбуккодимаккал Тһируччабаи]] дини штаб-фатир буенча 1990-ынчы елларда динне оештыру һәм аның белән идарә итү өчен нигезләнгән булган. Оешма киңәшмәләре Көньяк Һиндстанда [[Мумбаи]]ны, [[Ченнаи]]ны һәм [[Тһируванантһапурам]]ны кертеп төрле шәһәрләрдә уздырыла.<ref>{{cite web |url=http://tholthiruma.blogspot.com/2009/02/blog-post_15.html |publisher=tholthiruma.blogspot.com on News report|title=3rd Religious conference|accessdate=15 April 2009 }}</ref> <ref name="Ayyavazhi developments"/> Аййяважиның үсешен танып, Вайкундарның инкарнациясе көне Аййя Вайкунда Аватарам 1994 елда [[Каньякумари районы]]нда штат хөкүмәте тарафыннан бәйрәм булып игълан ителгән булган, алар артыннан 2006 елда [[Тирунелвели]] һәм [[Тутикорин]] районнары ияргән.<ref>{{cite web|url=http://www.dinamalar.com/2006mar03/general_tn3.asp |title=Report on declaration of the holiday |publisher=[[Dina Malar]] |accessdate=3 February 2007 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070927021910/http://www.dinamalar.com/2006mar03/general_tn3.asp |archivedate=27 September 2007 }}</ref><ref>R. Ponnu, ''Vaikunda Swamigal Ore Avataram'', p. 59.</ref> Безнең эраның 2012 елдан бирле [[Аййя Вайкунда Аватарам]] бөтен [[Тамил Наду]] штаты өчен чикләнгән бәйрәм булып игълан ителгән булган.<ref>[http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-tamilnadu/article2959703.ece Thousands take part in Ayya Vaikundar Avatar day – The Hindu] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20160111155823/http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-tamilnadu/article2959703.ece |date=11 January 2016 }}, India's National Daily, 4 March 2012, ' " The government had also declared a restricted holiday on Saturday, for the first time, in the State in view of Ayya Vaikundar Avatar day. " '</ref> <ref>{{cite news|last1=The Indian Express|first1=The New|title=List of public holidays for 2018 announced|url=http://www.newindianexpress.com/states/kerala/2017/oct/13/list-of-public-holidays-for-2018-announced-1672693.html|accessdate=22 January 2018|date=13 October 2017}}</ref> Хәзерге вакытта [[Паййян династиясе]] варисы [[Бала Праджапатһи Адикалар]] Аййяважиның җитәкчесе дип таныла.<ref>[[Dina Thanthi]], [[Nagercoil]] Edition, 2/3/2007, p. 5. "மாநாட்டுக்கு அய்யாவழி சமய தலைவர் பால பிரஜாபதி அடிகளார் தலைமை தாங்குகிறார்." ''Translation – "The religious conference is led by Bala Prajapathi Adikalar, the head of Ayyavazhi religion."''</ref><ref>N. Elango and Vijaya Shanthi Elango, ''Ayya Vaikuntar – The Light of the World'' Chapter 4, pp. 21–22 ''"The Gurus are Payyan Chella Raj, Bala Prajapathi, Bala Janathipathi, Balalokathipathi, Payyan Sami, Thangapandian, Sekar and others. Bala Prajapathi is the most popular personality among them."''</ref> ==Язмалар һәм изге урыннар== [[File:Akila Thirattu Ammanai.JPG|thumb|right|Унберенче илһамланудан күренгән ''Каппу'' [http://www.worldcatlibraries.org/oclc/20287371?tab=details Пала Рамачандран юрамасы] [[Акилам]].]] Аййяважиның изге китаплары [[Акилаттиратту Амманаи]] ''<nowiki>Akilam</nowiki>'')<ref>{{cite web |url= http://www.worldcatlibraries.org/wcpa/top3mset/20287371|title= www.worldcatlibraries.org|accessdate=23 January 2008 |format= Akilam: vacan̲a kāviyam|work=Publisher: K Patchaimal, Cāmitōppu.}}</ref> һәм [[Арул Нул]] һәм алар [[Аййяважи мифологиясе]]нең чыганагы булып тора. ''Акилаттиратту Амманаи'' [[Һари Гоапалан Сидар]] тарафыннан 1841 елда язылган булган,<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, pp. 118–119 ''"The author claims that God woke him up during sleep and commissioned him to write it by 'telling' him what to write"''</ref> Акиламның эчтәлеге [[Нараяна]] тарафыннан хатыны [[Лакшми]]га сөйләнгән буларак.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, p. 119 ''"It is presented as if Vishnu is narrating the whole story to his consort Leksmi"''</ref> Риваять чараларына өстәп Акиламда шулай ук күп тарихи фактлар китерелә,<ref>Pon. T. Dharmarasan, ''Akilathirattu'', p. 183.</ref> аеруча [[2-нче меңьеллык]]ның уртасыннан һәм соңыннан. Баштагы текст зыянланган булып, ''Свамитһопе'' юрамасы ''Коттангаду'' юрамасы һәм шулай ук ''Панчалакуричи'' юрамалары кебек кыз юрамаллары Акиламның иң иртә пальма яфрагы юрамаллары булып тора.<ref name = "Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum: Akilam versions"/> Башка бастырылган юрамаларга [[Сентратисаи Вентраперумал]] юрамасы, [[Вивеканандан]] юрамасы, югары тәнкыйтьләнгән [[Вайкундар Тһируккудумбам юрамасы]] <ref name = "Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum: Akilam versions">''N. Vivekanandan'', ''Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum'', Part-1.</ref> һәм иң иртә һәм киң кабул ителгән [[Паларамачандран юрамасы]] керә.<ref name = "Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum: Akilam versions"/> Акиламда унҗиде бүлектә 15000-нән артык шигырь бар. Ул шигъри [[Тамил теле]]ндә in a [[баллада]] формасында язылган һәм уникаль әдәби стильдә китап буенча ике субжанрда ''Вируттам'' һәм ''Натай''да язылган. Икенчел язма [[Арул Нул]]да Арулаларкал (Илаһи көч шуңа ия булган) тарафыннан язылган дип ышаныла.<ref name="Arul Nool">G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, pp. 119–120</ref> Анда догалар, [[гимн]]нар һәм Аййяважида табыну юллары өчен күрсәтмәләр, шулай ук [[ритуаллар]] [[күрәзәчелеге]] һәм күп актлар бар.<ref name="Arul Nool" /> Анда шулай ук Акиламда булган күп чаралар бар, алар Вайкундар тормышына карый.<ref>R. Ponnu, ''Vaikunda Swamigal Ore Avataram'', Ram Publications, pp. 11–12</ref> Анкиламнан аермалы буларак Арул Нул өчен билгеле тарих юк. Барлык бу текстлар [[Тамил теле]]ндә җыелган.<ref name="Dr. Paulose's book">C. Paulose, ''Advaita Philosophy of Brahmasri Chattampi Swamikal'', p. 24.</ref> [[File:Location of Pancha Pathi.png|thumb|left|[[Панча патһи]] – урнашу картасы]] Аййяважи тугърылары өчен [[Патһи]] дип аталган җиде изге урын бар,<ref name=Ayyavazhi>{{cite book|last=Chryssides|first=George|title=Historical Dictionary of New Religious Movements|year=2011|publisher=[[Rowman & Littlefield]]|location=[[Lanham, Maryland|Lanham]], [[Maryland]]|isbn=9780810861947|page=48|url=https://books.google.com/books?id=WA12nHRtmAwC&q=Ayya+Vaikundar&pg=PA48}}</ref><ref name="Nadar Kulatthil Narayanar Avatara">R.Shanmugam, ''Nadar Kulatthil Narayanar Avataram'', p. 195</ref> иң әһәмиятле булып [[Панча патһи]] тора.<ref>{{cite book|last1=Singh|first1=editor, L.K.|title=Indian cultural heritage perspective for tourism|date=2008|publisher=Isha Books|location=Delhi|isbn=978-8182054752|page=123|url=https://books.google.com/books?id=u21tp_JG9I0C&q=Ayyavazhi|accessdate=4 October 2014}}</ref> Свамитһопе патһи гыйбадәтханәсе Аййяважиның штаб-фатиры булып тора.<ref>[[The New Indian Express]]''(English Daily)'', [[Madurai]] Edition, 3/4/2008.</ref><ref>{{cite web |url=http://www.tsi.org.in/conference/chennai_tourism.asp#temple |title=www.tsi.org.in |accessdate=11 October 2007 |format=Tourism in Chennai |work=Temples: "Swamithoppe – Ayya Vaikundar Pathi, religious head quarters of Ayyavazhi." |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071009031519/http://www.tsi.org.in/conference/chennai_tourism.asp#temple |archivedate=9 October 2007 |url-status=dead}}</ref><ref>N. Elango and Vijaya Shanthi Elango, ''Ayya Vaikuntar – The Light of the World'' Chapter 8, p. 41 " The first Pathi is Swamithoppu, the headquarters of Ayyavazhi. "''</ref> Биш Панча патһи булып болар тора:<br/> 1. [[Свамитһопе патһи]], бөек [[Тавам]]ның урнашуы һәм диннең штаб-фатиры.<br/> 2. [[Амбала Патһи]], Вайкундар үзенә Җиде Илаһка кушылган урын.<br/> 3. [[Мутта Патһи]], Икенче һәм Өченче [[Винчаи]]ның урнашу урыны.<br/> 4. [[Тһамараикулам Патһи]], [[Акилаттирату Амманаи]] язылган урын.<br/> 5. [[Пу Патһи]], Аййя үзенә символик өйләнешү өчен Җир Алиһәсен [[Бхуми|Пумадантһай]] үзенә берләштергән урын.<br/> [[Вакаиппатһи]], гәрчә штаб-фатир тарафыннан [[Панча патһи]]га кертелмәсә дә, һаман да Пати дип, әмма әзрәк әһәмият белән дип таныла.<ref>N. Elango and Vijaya Shanthi Elango, ''Ayya Vaikuntar the light of the world'', Chapter 6 (Thuvayal Panthy), p. 31</ref><ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, p. 117 ''" However, there is also another list which includes Vakaipati in tuvaiyal tavacu's place "''</ref> Аййяважи тарафдарлары арасында кайбер башка Патһилар изгелеге буенча килешмәү бар, мәсьәлән, [[Вайкунда Патһи]] һәм [[Аватһара Патһи]]. Аййяважи штаб-фатиры тарафыннан Патһилар исемлектә бу Патһилар кертелмәгән.<ref>N. Elango and Vijaya Shanthi Elango, ''Ayya Vaikuntar the light of the world'', Chapter 8, p. 41 (Panchappathi)</ref> [[File:Adiyogi Shiva Statue (233423143).jpeg|thumb|right|220px|Аййяважи [[Тһирунамам]] белән [[Иша Йога Үзәге]]ндә [[Адийоги Шива сыны]].]] ==Символизм== [[File:Ayyavazhi Sahasrara.jpg|thumb|left|Аййяважида ''Лотосны тотучы Намам'' дип символлаштырган [[Саһасрара]].]] Аййяважиның символы булып ялкын формасындагы ''[[Намам]]''-ны тотучы [[Падма (лотос)|лотос]] тора.<ref name= "Lotus with Namam">Tha. Krishnanathan, ''Ayya Vaikundarin Vazhvum Sinthanaiyum'', p. 108.</ref> Лотос 1008 таҗ яфраклы ''[[Саһасрара]]''ны ([[Тамил теле]]ндә, ''Ладам'') чагылдыра, шул ук вакытта Намам ''Аанма Джйотһи''ны яки ''[[Атман (Һинд дине)|атман]]ны'' чагылдыра.<ref name= "Lotus with Namam" /> Аййяважи язмаларының икесе дә<ref>Akilam15:39 "Petti ceelai Uduthu Periya ''Thirunama'' Pottumittu"</ref><ref>Sivakanda Athikara Pathiram, First Act. Source: N. Vivekanandan's Arul Nool – Moolamum Uraiyum, p. 62</ref> [[Тһирунамам]]га карый ("ялкын формасындагы символ" Аййяважи символында лотосның өстен чагылдыра), әмма бөтен лотосны түгел. Символ булып Акиламга нигезләнгән фәлсәфәнең идеологик нәтиҗәсе булып тора. Бу символ 20-нче гасыр уртасыннан бирле кулланылышта булган.<ref>In the absence of written references, there is a painting at the residence of Bala Prajapathi Adikalar which was considered older, but is not less than 50 years. There are also oral traditions which suggest the same age for this symbol.</ref>[[File:Thiru Nizhal Thangal of Attoor.jpg|thumb|right| [[Саһасрара]] архитектурасы стилендә төзелгән [[Тһируваттар]] янында [[Нижал Тһангал]].]] Акиламда сигез [[юга]] турында мифик сөйләү еш фәлсәфи рәвештә сигез [[чакра]]га карый дип карала.<ref name="Yugas as Chakras">A. Arisundara Mani, Akilathirattu Ammanai Parayana Urai, pp. (Additional) XII–XIII " Athara thana vilakka attavanai ".</ref> Беренчесе [[Нитийя Юкам]], ул [[Бинду]] һәм иң соң халәте, [[Дһарма Юкам]], Саһасрара яки абсолют балкыш. Бу серияләрдә берлекнең [[аң]] (''намам'') энергиясе Биндудан (Нитийя Юкам) соңгы Саһасрарага (Дһарма Юкам)га кадәр үсә. Яктыртуның иң югары рухи үзәге бу лотос абсолют "балкыш" тәҗрибәсе өчен.<ref>A. Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', p. 374.</ref> Соңгы Дһарма Юкамда (Саһасрара) иң көчле куәт булып [[Экам]] тора, ул Вайкундарның [[Өчлек]] концепциясенең берсе булып тора, яки иң олы абсолютның манифестациясе.<ref name="Lotus with Namam" /> Шулай итеп Аййяважиның символы Акиламнан алынган. "Тһируманам белән лотос" символы "Саһасрада тәҗрибә ителгән Вайкундар"ны күрсәтә. Билгеле [[Һинду]] текстларында Саһасрара чакрада 1000 таҗ яфрагы бар.<ref>{{cite web |url=http://malankazlev.com/kheper/topics/chakras/Sahasrara.htm |publisher=malankazlev.com |title=Sahasrara Chakra |accessdate=8 April 2020}}</ref> Әмма [[Аййяважи символизмыы]]нда Саһарараның 1008 таҗ яфрагы бар.<ref name="Yugas as Chakras" /> Аййяважида 1000-нең әһәмиятенә ишарә иткән язма абруе юк, әмма 1008 саны киң искә алына. Шулай ук Вайкундарның инкарнациясе елы 1008 M.E. (Малаялам Эрасының). ''Саһасрара'' сабаксыз лотос буларак символ булып тора. Аййяважи архитектурасы Нижал Тһангалларны төзүдә үстерелгән булган, шунда әйләндереп куелган ''Саһасрара'' чәчәге түбәне каплау өчен кулланыла.<ref>See this image[[:File:Nelli Nintra Vilai Thangal.png]], a Nizhal Thangal constructed in this architectural manner near Marthandam, [[Tamil Nadu]].</ref> Лотос [[Кеше йөрәге|йөрәк]]не чагылдырырга мөмкин һәм ялкын формасы (Тһирунамам) Илаһны чагылдыра.<ref>Pulavar. R. Shanmugam's, (2000), ''Nadar Kulathil Narayanar Avatharam'', Nadar Kulatheebam Publications, p. 207</ref> Аййяважи башка символларны да кулланган [[Вайшнавизм|Вишнуит]] ''Өчлек Намам''ны кертеп (хәзерге вакытта кулланылмый) һәм [[кабырчык]]. ==Тәгълиматы һәм йогынтысы== Аййяважи тәгълиматының күпчелеге ''Акилаттиратту Амманаи'' китабында һәм башка тәгълиматта табылырга мөмкин һәм Арул Нулда очраган башка мәгълүм булмаган авторларның төрле китапларыннан берләштерелгән булган.<ref>N. Vivekanandan, ''Arul Nool Moolamum Uraiyum'', p. 8</ref> Дһарма кебек Аййяважиның башка тәгълиматлары икеләтә, иҗтимагый һәм мистик. [[Мистика|мистик]] тәгълиматлар илаһи мәгълүматны багышланган, шул ук вакытта иҗтимагый тәгълиматлар беренче чиратта җәмгыятьтә тигезсезлек һәм дискриминациягә карый. Тәгълиматлар Илаһка уңайлы мөнәсәбәтне илһамландыра, куркуга нигезләнгәнгә каршы булган кебек. Тарафдарлар Илаһка интимлыгын һәм назын көчәйтү өчен Илаһка ''Аййя'', "әти" дип мөрәҗәгать итәләр.<ref>R. Ponnu, ''Ayya Vaikundar Ore Avatharam'', pp. 128–129</ref> [[File:Lord Ayya.jpg|thumb|"Аййя" – Иң олы берлек|alt=]] [[File:Ekam evolution.jpg|thumb|left|бөтен[[булу]]ның чыганагы [[Экам]]ның эволюциясе ([[Кали Юга]]га кадәр.)]] Аййяважи мистиклары игътибарны иң олы берлектә туплыйлар.<ref>''A. Ari Sundara Mani'', ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', p. 384</ref> Аның юрамаллары арасында теология игътибарын һәрвакыт берлектә туплыйлар. [[Кали (асурасы)|Кали шәйтаны явызлыгы]] шәхси җаннар һәм Галәм арасында иң соңгы [[һеносиз|берлек]]не блоклый һәм алар арасында [[Үз]] һәм [[Эго]]ның ялган сизүен барлыкка китерә. Бу хаталы караш берлекнең ачык сизүнең сәбәбе булып тора һәм аңа каршы мотивацияли.<ref>N. Vivekanandan, Akilathirattu Ammanaiyil Vaikunda Suvami Sampooranathevana?, p. 12</ref> Экам<ref>{{cite book|last1=Woldman|first1=Jeanette|title=Travel guide to other dimensions.|date=2010|publisher=Woldman|location=[S.l.]|isbn=978-0984531011|page=16|edition=Illustrated}}<!--|accessdate=4 October 2014--></ref> —иң олы җанның "өстәрәк җаны" яки иң олы җан—булуның бөтенлеге дип идентификацияләнә, ул табигате буенча үзгәрүсез һәм бөтен урында да бар. Ул явыз көч [[майя]] булуга күрә “ [[урын һәм вакыт]]”ка күрә төрле үзгәрүләрне кичерә торган.<ref>A. Ari Sundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', pp. 103–121</ref> Бөтен мәхлукат бу Экамнан, иң олы аңнан эволюцияләгән.<ref>N. Vivekanandan, Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum, p. 97</ref> Экамның барлык сыйфатлары берәүнең җанында һәм аннан эволюциялиләр. Һәр җан чагылышы булыып тора,<ref>{{cite book|last1=Singh|first1=Janak|title=World religions and the new era of science|date=2010|publisher=Xlibris Corp.|location=[S. l.]|isbn=978-1453535721|page=Hinduism 5}}<!--|accessdate=4 October 2014-->{{Self-published inline|certain=yes|date=January 2018}}</ref> яки абсолют Олының көзгесе,<ref>T. Krishnanathan, ''Ayya Vaikundarin vazvum Sinthanaiyum'', pp. 60–61.</ref> ул [[Аййяважи ритуаллары]]нда текст нигезе һәм метафораны тәэмин итә. Кеше һәм барлык башка җаннар чикләнгән һәм Кали асурасы явызлыгы белән чикләнгән. Шуңа күрә шәхси җаннар иң олы балкышка ия була алмыйлар һәм Экамга икенчел булып тора. Җан майяның йогынтсыннан азат булгач, ул Экам белән бер була. Аның индивидуальлеге китә һәм шулай итеп Экам да.<ref>N. Vivekanandan, Akilathirattu Ammanaiyil Vaikunda Suvami Sampooranathevana?, p. 14</ref> Икенче яктан бу иң олы аң [[Параматма]] (иң олы җан) дип шәхесләнә, аның белән Илаһ "Ир" була, шул ук вакытта барлык башка җаннар аның "хатын"нары булып тора,<ref name= "Unifying souls as Thirukkalyana Ikanai" >Ari Sundara Mani, Akilathirattu Ammanai Parayan Urai, p. 534</ref> бу [[Тһируккалйана Эканай]] белән символлана, монда Вайкундар шәхси җаннарга өйләнә.<ref name= "Unifying souls as Thirukkalyana Ikanai" /> Шулай ук Аййяважи фәлсәфәсе [[Кеше мәхлукат]]ларының һәм барлык башка Галәмнең [[акыл ия]]ләре өчен уртак формула булып тора. Шулай итеп акыл ияләре өчен тышта булган бөтен нәрсә шулай ук эчтә дә бар.<ref>P. Sundaram Swamigal and K. Ponnumani, ''Ucchippadippu'', pp. 32–33.</ref>[[File:The Palliyarai of Swamithope Pathi.jpg|thumb|right|[[Паллиярай]]ның [[Свамитһоппе]] [[патһи]]ның потлары урынына [[Элунетру]].]] Аййяважи тәгълиматы [[каста]]ларга нигезләнгән тигезсезлекләр тәфсилләп тәнкыйть ителә.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, p. 114 ''" Other verses from Akilattirattu like, 'throw the eighteen castes and the demons into the mountain and the sea', 'do not discriminate between the powerful and powerless', 'the caste would disappear by itself', etc., point to the fact of a considerable indoctrination against the inequalities of Castes."''</ref> Ул 'каста системасы'н үзен түгел, ә каста дискриминациясен тәнкыйть итә. Башлануыннан бирле Аййяважи иҗтимагый реформа буларак хезмәт иткән, аеруча Траванкор даирәсендә, ул элек көчле каста системасы өчен билгеләнгән булган.<ref>Cf. Ward and Conner, Geographical and Statistical Memoir, p. 133; V. Nagam Aiya, The Travancore State Manual, Volume-2, p. 72.</ref> Аййя Вайкундар <ref>{{cite news |url=http://www.hindu.com/2004/08/29/stories/2004082904420400.htm |title=The Hindu |accessdate=7 February 2007 |format=The Sree Narayana effect |work=Credit to reformers: "The first of the social revolutionaries was Vaikunta Swami (1809–1851)." |location=Chennai, India |date=29 August 2004 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070305164930/http://www.hindu.com/2004/08/29/stories/2004082904420400.htm |archivedate=5 March 2007 |url-status=live |=http://www.hindu.com/2004/08/29/stories/2004082904420400.htm }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040927174958/http://www.hindu.com/2004/08/29/stories/2004082904420400.htm |date=2004-09-27 }}</ref> иҗтимагый реформатор буларак уңышка ирешеп<ref>{{cite news |url= http://www.hindu.com/2006/03/19/stories/2006031900640200.htm|title= The Hindu|accessdate=7 February 2007 |format= Communalism an important factor in politics|work=Great reformers|location=Chennai, India|date=19 March 2006| archiveurl= https://web.archive.org/web/20070111132234/http://www.hindu.com/2006/03/19/stories/2006031900640200.htm| archivedate= 11 January 2007 | url-status= live}}</ref><ref>{{cite news|url= http://www.hindu.com/2004/07/06/stories/2004070612160300.htm|title= The Hindu – India's National Newspaper|accessdate= 16 September 2007|format= Around the City|work= AIR programme|location= Chennai, India|date= 6 July 2004|= http://www.hindu.com/2004/07/06/stories/2004070612160300.htm}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040710151050/http://www.hindu.com/2004/07/06/stories/2004070612160300.htm |date=2004-07-10 }} This link about a programme by '[[All India Radio]]' includes [[Ayya Vaikundar]] as a [[Social reformer]].</ref> сәяси көрәшне һәм дини реформацияләүне башлауда беренче булган.<ref>{{cite news |url= http://www.hindu.com/cp/2007/09/28/stories/2007092850300800.htm|title= The Hindu – India's National Newspaper|accessdate=23 January 2008 |format= Stargazing|work=Ayya's story|location=Chennai, India|date=28 September 2007| archiveurl= https://web.archive.org/web/20080214111454/http://www.hindu.com/cp/2007/09/28/stories/2007092850300800.htm| archivedate= 14 February 2008 | url-status= live}}</ref> <ref>{{cite web|url=http://www.education.kerala.gov.in/englishmedium/historyeng/chapter9.pdf |title=www.education.kerala.gov.in |accessdate=23 January 2008 |format=Towards Modern Kerala |work=10th Standard Text Book, Chapter 9, p. 101. |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081217193847/http://www.education.kerala.gov.in/englishmedium/historyeng/chapter9.pdf |archivedate=17 December 2008 }}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.dinamalar.com/2008MAR03/general_tn7.asp |title=www.dinamalar.com |accessdate=3 May 2008 |format=Silently spreading Love-flag |work=Dinamalar (Leading Tamil Daily), 3 March 2008. |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081202150511/http://dinamalar.com/2008MAR03/general_tn7.asp |archivedate=2 December 2008 }}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.tnuniv.ac.in/tansche/reports/History%20Education%20in%20the%2021st%20Century.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20071129185218/http://www.tnuniv.ac.in/tansche/reports/History%20Education%20in%20the%2021st%20Century.pdf |url-status=dead |archive-date=29 November 2007 |title=www.tnuniv.ac.in |accessdate=16 September 2007 |format=Tamil Nadu State Council for Higher Education, Social and Cultural History of Tamil Nadu from 1529 to Present day |work=Reform Movements and National Movement, p. 27 |archivedate=2007-11-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071129185218/http://www.tnuniv.ac.in/tansche/reports/History%20Education%20in%20the%2021st%20Century.pdf }}</ref> <ref>{{cite web|url=http://www.bdu.ac.in/cb-ug-his.pdf |title=History of Tamil Nadu from 1800 AD to the Present Day |accessdate=23 January 2008 |format=Bharathidasan University |work=B.A. History – Course Structure under CBCS, Core Course – V, p. 9. |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071129185219/http://www.bdu.ac.in/cb-ug-his.pdf |archivedate=29 November 2007 |url-status=dead}}</ref> <ref>{{cite web|url=http://www.bdu.ac.in/cb-pg-his.pdf |title=www.bdu.ac.in |accessdate=7 February 2007 |format=SOCIAL REFORMERS OF MODERN INDIA |work=Unit IV |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20051128094048/http://www.bdu.ac.in/cb-pg-his.pdf |archivedate=28 November 2005 }}</ref> Вайкундар Тамил Надуның һәм Кераланың иҗтимагый инкыйлабчыларының беренчесе булган.<ref>M. Ilanchezhiyan, ''Pandiyarkula Nadrakal Kulamurai Kilathal'', p. 197.</ref> <ref name = "Sreedharamenon"/> Өйрәнүче галимнәр Вайкундарны галим, дәвалаучы һәм могъҗиза язаучыы дип атыйлар.<ref>George D. Chryssides, ''Historical dictionary of new religious movements'', (Publisher: Lanham, Md., Scarecrow Press) 2012, Page 48, Ayyavazhi.</ref> Ул шулай ук Һиндстанның барлык иҗтимагый реформаторларының алдан килеп чыгучысы дип әйтелә.<ref name= "Immanuel:First Reform Movement">Immanuel, ''Kanniyakumari: Aspects and Architects'', Chapter 11, pp. 115–116.</ref> Акилам хезмәт сыйныфларына симпатия күрсәткән һәм алар түләргә тиеш югары салымнарга каршы торган.<ref>{{cite web|url= http://www.kuttyjapan.com/nadar/nadar-what-they-do.asp|title= Nadars of South India|accessdate= 23 January 2008|format= www.nadar.org|work= Vaikunda Swamy opposed the excessive taxes and corvee labour imposed on&nbsp;...|archiveurl= https://web.archive.org/web/20080110121900/http://www.kuttyjapan.com/nadar/nadar-what-they-do.asp|archivedate= 10 January 2008|url-status= dead}}</ref> Башыннан бирле үк тарафдарлар тәгълимат белән көчәйтелеп шулай ук сәяси бастыруга каршы көчле позициядә торганнар. Бу иң ачык итеп Акиламда күренә, биредә Тһирувитканур патшасы Калинисан буларак идентификацияләнә (Кали шәйтанының тоткыны) һәм Британияле иҗтимагый мәгънәдә [[Веннисан]] (ак нисан) буларак идентификацияләнә.<ref>''Akilattirattu Ammanai'', published by T. Palaramachandran Nadar, pp. 214, 266</ref><ref>''Akilattirattu Ammanai'', published by T. Palaramachandran Nadar, 9th impression, 1989, pp. 119, 120 and 121.</ref> Аййяважи Кеше Хокуклары һәм Иҗтимагый Тигезлек Кеше Хокукларының алгы фронтында булган.<ref name= "Immanuel:First Reform Movement" /> Аййяважи шулай ук көньяк Һиндстанда күп иҗтимагый үзгәрүләргә йогынты ясаган,<ref>R. Ponnu, ''Vaikunda Swamigal Ore Avataram'', p. 152</ref> аның нәтиҗәсе иҗтимагый һәм [[үз-ихтирам хәркәт]]ләр булган, мәсьәлән, ''Өске кием агитациясе'',<ref name = "Sreedharamenon">A. Sreedhara Menon, ''A Survey of Kerala History'', p. 314</ref><ref>{{cite web |url= http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-tamilnadu/article1064574.ece|title= The Hindu|accessdate=3 March 2011 |format= Jayalalithaa to visit Kanyakumari tomorrow|work=' "He (Vaikundar) spearheaded the thol seelai struggle..." ' 3 March 2011.}}</ref><ref>{{cite news |title=Republic-day-parade :: Tamil Nadu tableau showing women without blouses draws criticism |url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/chennai/republic-day-parade-tamil-nadu-tableau-showing-women-without-blouses-draws-criticism/articleshow/67705502.cms |accessdate=8 February 2019 |agency=Times of India}}</ref> [[:en:Temple Entry Proclamation|Гыйбадәтханәгә керү агитациясе]] һәм башка хәрәкәтләр, [[Нараяна Гуру]]ныкын,<ref name= "Selvister:First Reform Movement" >Selvister Ponnumuthan, (1996), ''The spirituality of basic ecclesial communities in the socio-religious context of Trivandrum/Kerala, India'', {{ISBN|88-7652-721-4}}, Editrice Pontificia Università Gregoriana, pp. 77–78</ref><ref>{{cite web |url=http://www.nairs.org/?a086 |publisher=nairs.org|title= Are the Travancore Kings Nairs?|accessdate=9 September 2007 |quote="It is worth mentioning here that Chattambi Swamikal and Sreenarayana Gurudevan were ardent devotees of Lord Muruka, so also their predecessor Ayya Vaikuntar." This statement says that Chattampi Swamikal and Narayana Guru are the (predecessors or disciples) of Vaikundar}}</ref> [[Чаттампи Свамикал]]ныкын,<ref>{{cite web|url=http://www.nairs.org/?a083 |title=Marutwamala: Heritage Site Threatened |accessdate=23 January 2008 |format=www.nairs.org |work=as two of the great sages and social reformers Chattambi Swamikal and Shree Narayana Gurudevan, born in the leading [[Nair|Nayar]] and [[Ezhava]] communities, lived and did penance here before embarking on their mission of liberating the caste ridden people. They were believed to be influenced by the teachings of Ayya. |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071229044754/http://www.nairs.org/?a083 |archivedate=29 December 2007 |url-status=dead}}</ref> [[Arutprakasa Vallalar Chidambaram Ramalinga Swamigal|Валлалар]]ныкын <ref name= "Ponnu:First Reform Movement" >R. Ponnu, ''Vaikunda swamigal Ore Avataram'', p. 178.</ref> һәм [[Аййянкали]]ныкын кертеп. ==Табыну үзәкләре== [[File:Nelli Nintra Vilai Thangal.png|thumb|left|Тамил Надуда [[Мартһандам]] янында [[Нелли-нинра Вилайның Нижал Тһангалы]].]] Аййяважи тарафдарлары ''Патһилар''ны һәм ''Нижал Тһангал''ларны нигезләгәннән, алар илнең төрле өлешләрендә табыну һәм дини белем алу үзәкләре булып тора.<ref name ="Worship Centers">G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', pp. 116–117</ref> Алар Аййяважи ышанулары һәм практикалары дәгъвасы өчен үзәкләр булып хезмәт итә.<ref name ="Worship Centers" /> Бөтен Һиндстан буенча меңнәрчә ''Нижал Тһангал'' бар.<ref>{{cite web|url=http://www.tamilstar.com/news/publish/article_3251.shtml |title=Sujibala without a blouse in Ayyavazhi (Preview about the Film 'Ayyavazhi') |accessdate=23 January 2008 |format=www.tamilstar.com |work=Now there are thousands of temples erected in honour of Vaigundaswamy. |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070818154224/http://www.tamilstar.com/news/publish/article_3251.shtml |archivedate=18 August 2007 |url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web |url= http://www.kollywoodtoday.com/news/nallakannu-watches-ayyavazhi/|title= Nallakannu Watches Ayyavazhi|accessdate=9 June 2008 |format= www.kollywoodtoday.com|work=Now there are thousands of temples erected in Honour of Vaigundaswamy.}}</ref> <ref>C. Paulose, ''Advaita Philosophy of Brahmasri Chattampi Swamikal'', p. 24, "To propagate his teachings and ideas he opened up 7 Pathis and 7 Tangs (The Primary Nizhal Thangals) in Travancore as well as hundreds of small pagodas (Nizhal Thangals) throughout India." Accrediting the [[Worship centers of Ayyavazhi]] across [[India]] and so the Ayyavazhi followers.</ref><ref>R. Shanmugam, ''Nadar Kulathil Narayanar Avatharam'', p. 192, "நாடெங்கும் உள்ள நிழல் தாங்கல்களுக்கெல்லாம் தலைமைப் பதி, குமரி மாவட்டதில் முன்கூறிய சாமிதோப்பு என்ற ஊரில் இருக்கிறது." ("The headquarters of all these Nizhal Thangals which are found across the country, is at the place called Swamithoppe as told earlier.")</ref> Бөтен Һиндстан буенча, аеруча Көньяк Һиндстанда. Көньяк Һиндстанда 7000-нән артык табыну үзәкләре бар, аеруча Тамил Наду һәм Кералада.<ref>Tha. Krishna Nathan's, ''Ayyaa vaikuNdarin vaazvum sinthanaiyum'' (Tamil), Chapter 4, p. 83: "இதற்கு ஆதாரமாக அய்யா வைகுண்டரைத் தெய்வமாக ஏற்றுக்கொண்ட சுமார் 8000 – க்கும் மேற்பட்ட அய்யாவழிப் பதிகள் தமிழ்நாடு மற்றும் கேரளப்பகுதிகளில் இயங்குவதைக் கூறலாம்." (This citation is from a Tamil Wikipedia article)</ref> 19-ынчы гасыр утрасы [[Лондон Миссионерлык Җәмгыяте]] (LMS) игъланнарында шулай ук ''Нижал Тһангаллар'' турында сөйләнә.<ref>From the following reports: ''James Town Mission District'' for 1863, ''Neyoor Mission District'' for 1869, ''Santhapuram Mission District'' for 1858, ''Nagercoil Mission District'' for 1864, from the ARTDC for the respective years.</ref> Аййяважи үзәкләшеп оешкан булмаганга күрә, ''Свамитһопе патһи'' бөтенесе өчен дини штаб-фатир булып хезмәт итә. Табыну үзәкләре арасында ''Патһи''лар табыну үзәкләре арасында күбрәк әһәмияткә ия.<ref name ="Worship Centers" /> Җиде ''[[Патһи]]''<ref name="Dr. Paulose's book" /> Вайкундар һәм аның эшчәнлеге бу табыну үзәкләре белән тарихи бәйле булуына күрә әһәмияткә ия.<ref name ="Worship Centers" /> Гәрчә диннең штаб-фатиры дип саналса да ''Свамитһопе патһи'' рәсми рәвештә башка дини үзәкләр белән идарә итми. Үзеннән башка барлык ''Патһи''лар белән бәйсез комитетлар идарә итәләр.<ref>N. Elango and Vijaya Shanthi Elango, ''Ayya Vaikuntar – The Light of the World'', pp. 41–44</ref> [[Панча патһи]]лар буларак мәгълүм биш ''Патһи'' Патһилар арасында әйдәп баручы буларак мәгълүм. <ref>{{cite book|last1=Boundaries|first1=Beyond|title=Hindu-Christian Relationship and Basic Christian Communities|date=2009|publisher=ISPCK|location=Delhi|isbn=978-8184650013|page=32|url=https://books.google.com/books?id=YYlC_qF_eB0C&q=Ayyavazhi|accessdate=4 October 2014}}</ref> [[Нижал Тһангал]]лар ''Патһи''лар белән чагыштырганда [[Нижал Тһангал]]лар Вайкундар тәгълиматын өйрәнү һәм табыну өчен гади кечкенә корылмалар булып тора. Алар иртә көннәрендә белем бирү үзәкләре буларак хезмәт иткәннәр.<ref>R. Ponnu, ''Vaikundacuvamikal Valvum Valikattalum'', p. 71.</ref> Бу үзәкләрдә мохтаҗларга ашамлык һәм сыену урыннары тәкъдим ителә.<ref>P. Sarvesvaran, ''Sri Vaikunda Swamikal – A Forgotten Social Reformer'', p. 8.</ref> Аларның кайберәүләре Вайкундар исән булганда нигезләнгән булган. Алар арасында Арул Нул җиде Тһангалны билгели,<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'' Chapter 5, p. 118. Вайкунтачами Четтикудийиррупу, Агастисварам, Палур, Чундавилай, Вадаливилай, Кадампанкулам һәм Пампанкуламда бу нилатанкалкалларның җидесен нигезләгән.</ref> Һәм алар башкаларга караганда өстен булып санала. Хәзерге вакытта бу үзәкләрдә төп эшчәнлекләрнең берсе булып иганә тора.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'' Chapter 5, p. 118.</ref> Бу үзәкләр Дһарма сыену урыны буларак пәйда булган.<ref>''Journal of Dharma'' (1985), Published by 'Center for the Study of World Religions', Dharmaram College, Bangalore.</ref> Нижал Тһангаллар Аййяважи кешеләре иҗтимагый дини тормышында әһәмиятле оешманы формалаштыралар. Панивидай көненә өч мәртәбә башкарыла ала, әмма барлык табыну үзәкләрендә көненә кимендә берә мәртәбә [[Панивидай]] тәэмин ителә. ==Әхлак== [[File:Flag mast of Swamithoppe.jpg|170px|thumb|right|Түбәсендә Аййяважи символы белән [[Свамитһоппе]] байрагы мачтасы.]] Мета-сөйләү мифологиясе белән интеграцияләгән Аййяважи әхлакы беренчел язма ''Акилаттиратту Амманаи''да табыла.<ref name="Ayyavazhi ethics">T. Krishnanathan, ''Ayya Vaikundarin Vazhvum Sinthanaiyum'', p. 112.</ref> Әхлак буенча Арул Нул Акиламда булган төп концепцияләрнең җыелмасы булып тора.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern agency'', Chapter 5, p. 120</ref> Акиламда әхлакый абстракцияләр берничә урында берничә ситуацияләрдә соралганда кече[[Дэва (Һинд дине)|дэваларга]], [[изге]]ләргә, һ.б. "Ходай тарафыннан сөйләнгән" дип күрсәтелә. [[Нитһам]] Аййяважиның төп кыйммәте булып тора. Бу иртә гасырларда җәмгыять, аның кешеләре, хөкем итүче патша, һәм башкалар Иң Көчлене эшләрендә, гамәлләрендә һәм эшчәнлекләрендә урнаштырып . табигать белән абсолют гармониядә яшәгәннәр. Җавап итеп, табигать һәм илаһи мәхлукатлар Нитһам тарафдары булган җәмгыятьне саклыйлар. Табигать белән иң ахыргы берлектә үзәк теманы формалаштыралар, шул ысул буенча бару өчен әхлакый форма. Акиламда кебек үк, [[Винчай]] Ходай (Нараяна) тарафыннан Вайкундарга тәэмин ителгән кагыйдәләр һәм көйләмәләр. Шундый өч Винчай бар. Шунда табылган актлар кешеләр өчен әхлакый кодларын камилләштерү өчен яраклы. Беренче ''Тиручендур Винчай''сы Акиламда иң зур әхлакый тупланманы формалаштыра.<ref name="Ayyavazhi ethics" /> Берникадәр дәрәҗәдә [[Аййяважида Дһармик тәгълиматы]] әхлак дип таныла. Иҗтимагый әхлакта иганә һәм "берлекнең иң ахыр хакыйкатен реализацияләп карау" Аййяважи дһарманың байрагы астында әхлакый кодлар булып тора. Акилам шулай ук [[Дэва (Һинд дине)|Дэвалар]] өчен аерым әхлакны бирә.<ref name="Dharma for devas" >Mani Bharathi, ''Akilathirattu Ammanai Vilakka Urai (Part – 2)''.</ref> Аййяважи әхлакы Вайкундар инкарнациясеннән киң тайпылышка дучар була, чөнки шул вакытта универсаль үзгәрү булган.<ref name="Dharma for devas" /> Барсыннан да өстен, әхлакый закон буларак кешеләргә[[калимайяи]]ның явыз көчләрен мәхәббәт, түземлек һәм тынычлык кораллары белән җиңәргә киңәш ителә, чөнки [[майя]] буларак Калийян кеше акыллары белән хөкем итә. Арул Нул әхлакны да кертеп Аййяважи кагыйдәләре һәм көйләүләрендә төп рольне тәшкил итә. Ул аерым итеп иҗтимагый әхлакны һәм шулай ук илаһи әхлакны да бирә. Биредә [[Шиваканта Атһикара Патһирам]] әхлакны өйрәтүгә багышланган бүлек. Әхлаксыз фикерләрдән һәм гамәлләрдән килеп чыккан гөнаһларны ярлыкау өчен ритуалларны, аеруча [[әйләнеп йөрүләр]]не башкарырга кирәк. ==Дини тәгълимат== [[File:Tamarai-Namam glossy.png|thumb|left|Изге [[Аййяважи символы]].]] Аййяважи концепцияләренең ачык исемлеген бирү авыр, чөнки Аййяважи язмалары [[Һинд дине язмалары]] белән бәйле. Акиламда беренче чиратта булган язмаларның (Һинду булган) үзәк темалары Вайкундар килгән вакытка бозылган булган дип әйтә.<ref name="G. Patrick, p.119">G. Patrick, ''Religion and Subaltern agency'', 'The Religious Phenomenon of Ayya Vali', p.119.</ref> Шулай ук Акилам кешелеккә альтернатива буларак бирелгән булган дип сөйләнә, чөнки Калиян баштагы Ведаларны һәм Шастраларны җимергән булган, һәм Кали Юга башында аның тарафыннан элек булган язмаларга берничә өстәүләр бирелгән булган.<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, pp. 120–121.</ref> Бу ике караш та Акиламның Һинду язмаларына караш бирәләр һәм аларны баш тарту өчен сәбәпләр итеп урнаштыралар. Аййяважи язмаларының фәлсәфәсе, төшенчәләре һәм мифологиясе [[Аййяважи теологиясе]]н дини өйрәнү өчен нигез булып тора.<ref>P. Sundaram Swamigal and K. Ponnu Mani, ''Ayya Vaikunta Nathar Jeevacharithram'', pp. 20–21</ref> Әмма Акиламда цитаталанган берничә төшенчә Һинду язмаларында шул төшенчәләрнең тасвирлау тәфсилләп аңлатуларын карамыйча тулаем аңлашыла торган булмаган.<ref name= "Hindu keys to Akilam">N. Vivekanandan, ''Akilathirattu Ammanaiyil Vaikunda Suvami Sampooranathevana?'', pp.10–20.</ref> Мисал өчен 96 [[татва]] аңлашылса, шуннан соң [[Кали (асурасы) |Калиян]] шәйтаны турында да аңлап була. Шулай итеп, хәзерге заманда теологлар һәм фәлсәфәчеләр Акиламда тәфсилләп сөйләнмәгән кеше тәне әгъзалары сыман татваларны аңлау өчен Һинду язмаларын карыйлар.<ref>N. Vivekanandan, ''Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum'', pp. 190–191.</ref> Шулай да фәлсәфәсендә Акиламны аңлау өчен берәүнең нигез [[Һинду]] фикерләре һәм концепцияләрнең нигез белеме булырга тиеш.<ref name= "Hindu keys to Akilam" /> Акиламның Һинду язмаларыннан аермалы карашлары булмыйча, ул шуннан алынырга калдырылган булган. Гомумән, ниндидер концепция Аййяважи язмаларында, мәсьәлән, Акилаттиратту Амманаи яки Арул Нулда (Һинду язмаларында тәфсилле булган кебек) яхшы тасвирламасы булмаса, ә аның урынына бары тик цитаталанган булса, шул вакытта билгеле концепция Һинд дине язмаларында дини өйрәнү өчен кабул ителә.<ref name="Ayyavazhi and Hindu scriptures" /> Әмма Акиламның булган (Һинду) язмалардан аермалы карашлары булса, шул вакытта ул тирән итеп Акиламда тирән тасвирлана һәм башка язмаларны карарга кирәк түгел.<ref name="Ayyavazhi and Hindu scriptures">''Arisundara Mani'', Akilathirattu Ammanai Parayana Urai, p. (additional) v. ''To be noted, Whole contents of this book is written including the heavy details to 'mere noted' Akilam concepts from Hindu scriptures.''</ref> ==Теология== [[File:The Evolution of Ekam.png|thumb|right|The Evolution – [[Экам]]нан [[Вайкундар]]га кадәр эволюциясе.]] Аййяважи теологиясе башка [[монизм|монистик]] диннәрендә шактый аерылып тора.<ref>V.T. Chellam, Thamizaka Varalarum Panpadum, Chapter 12, p. 493</ref> Анда Экам, Берлек турында сөйләнелә, аннан бөтен булган нәрсә формалаша һәм шулай ук барлык аермалар артында иң ахыр чик берлек. Үзе эчендә һәм барлык үзгәрүләр артында иң олы илаһи куәт буларак әйтелә торган Экамнан бөтен булган нәрсә формалаша. Иң олы илаһи куәт дип әйтелә торган Экам һәр үзгәрә торган метериянең тирән эчендә Майядан йогынтысы булмыйча [[Абсолют|абсолют]] константа. Теологик төшенчәләрдә, Ходай иң олы мәгънәдә формасыз, [[Чиксезлек|чиксез]], җенессез һәм вакыт һәм пространствадан тыш. ''Экам'' сүзенең Тамил телендә мәгънәсе фәкать ''бер'', ''абсолют'',<ref>M. Winslow (1869), ''A Comprehensive Tamil and English Dictionary'', American Mission Press ([[Madras]]), {{ISBN|81-206-0001-0}}, p. 185</ref> ''булган бөтен''<ref>V.T. Ramasupramaniyam, ''Thirumagal Thamizhagarathi'', p. 210</ref> һәм ''чагыштырып булмый торган'';<ref>''Narmadavin Thamizh Agarathi'', p. 173.</ref> барысы да Аййяважи теологиясеннән Ходай турында туры монистик билгеләмә бирә. Мифология аша сөйләшеп ''Сивам'' һәм ''Шакти'' Экамнан эволюцияләнгән беренчеләр булып тора. ''Натһам'' (тавыш), Тримурти, башка кече Илаһлар һәм бөтен Галәм дәвам итеп эволюцияләгән. Тримурти башка шәхесләндерелгән [[Дэва]]лар арасында бөегрәк. Тримуртилар арасында олысы Шива Кали Югага кадәр иң олы куәт булган. Вишну Кали Юга килүеннән иң олы. Шулай итеп, Вайкундарның инкарнациясеннән бирле Вишнуны кертеп барлык Илаһларның куәтләре Вайкундарга трансформацияләнә. [[Аййяважи Өчлеге]] арасында иң олы берлек Экам Вайкундар эчендә хәзерге эрада урын ала. Шулай итеп, Вайкундар бердәнбер табыныла торган һәм иң олы куәт дип әйтелә. Шулай да, [[Акилам унөч]]тән цитатада әйтелгәнчә иң олы берлек (Экам) үзе шәхесләнгән Ходай булган Вайкундарның [[барлыкка китерүе]] булып тора. Шул яктан караганда, Вайкундарда үзәкләшкән Аййяважи күбрәк [[Монотеизм|монотеистик]], ә монистик түгел. Аййяважида Башка Илаһлар, хәттә Вайкундарның әтисе дә Вайкундарга тигез яки олырак статуска ия түгел. Вайкундар [[Аййяважи Өчлеге]] үзендә Сантрорның, Нараянаның һәм Экамның сыйфатларын тоткан берәү. Аййяважи мифологиясендә иң элек манифестация Крони,<ref>{{cite book|title=The Devil What Does He Look Like?|date=2012|publisher=Millennial Mind Pub|isbn=978-1589826625|page=43|url=https://books.google.com/books?id=SD6-YKBqGr0C&q=Ayyavazhi|accessdate=4 October 2014}}</ref> алтыга бүленгән булган һәм һәр фрагмент шуннан соң булган югаларда туу һәм уеннарын алган. Ул иң ахыр чик хөкем сөрү тарафыннан җимерелгән булган, аннан соң Илаһлар тарафыннан Дхарма Юкам булган. Бу сөйләү Аййяважи теологиясенә берникадәр дуалистик үлчәм бирә. Әмма Арул Нулның игътибары, Аййяважи тәгълиматы бик монистик һәм Крониның финал фрагменттан бирле''Калимайаи'' (концепция, ә физик яки материаль инкарнация түгел) дип аталган булган, киң рәвештә 'Майя' шулай дип символлаштырылган дип кабул ителгән булган<ref>Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', Chapter 1, p. 36, "Kroni is nothing but a subtle revelation of spiritual ignorance."</ref> бу Аййяважига [[Dualism (Indian philosophy)|дуалистик]] караш белән аерылып тора. Боларның барысыннан тыш, Аййяважида Аййяважига [[Пантеизм|пантеистик]] һәм [[Панентеизм|панентеистик]] билгеләмәләр бирә торган аерым цитаталар бар. ==Фестивальләр һәм ритуаллар== [[File:Kodiyetru Thirunal.jpg|thumb|left|[[Свамитһопе патһи]]да [[Кодийеттру Тһирунал]] дәвамында эленеп торучы байрак.]] Аййяважи өчен ике ел саен уза торган фестиваль була. [[Аййя Вайкунда Аватарам]] [[Тамил календаре]]нең ''Маси'' (Фев – Март) аеның егерменче көнендә бәйрәм ителә. Бу [[Кояш календаре]] буенча бәйрәм ителә торган бердәнбер Айяважи календаре.<ref>Tha. Krishna Nathan, ''Ayyaa vaikundarin vaazvum sinthanaiyum'', Chapter 4, p. 74.</ref> [[Нагеркоил]]дан [[Свамитһоппе]]га алып барыла торган күп кешеле йөреш илнең бу өлешендә популяр булып тора.<ref>{{cite web|url= http://www.dinamalar.com/2007mar05/district/kanyakumari.asp#3%20(Dinamalar)|archive-url= https://web.archive.org/web/20070927021744/http://www.dinamalar.com/2007mar05/district/kanyakumari.asp|url-status= dead|archive-date= 27 September 2007|title= Dina Malar|accessdate= 5 March 2007|format= Kanyakumari District|work= Ayya Vaikundar Avathara Dina Vizha|archivedate= 2007-09-27|archiveurl= https://web.archive.org/web/20070927021744/http://www.dinamalar.com/2007mar05/district/kanyakumari.asp#3%20(Dinamalar)}}</ref> The [[Тһиру Эду-Васиппу]] ул Тамил календаре Картһигай (Ноябрь–Декабрь) аенда унҗиде көн дәвамында бәйрәм ителә торган фестиваль.<ref>{{cite web |url= http://ayyavazhi.org/index.php?option=com_content&task=view&id=13&Itemid=30|title= www.ayyavazhi.org|accessdate=11 November 2007 |format= Festivals|work=Thiru Edu Vasippu | archiveurl= https://web.archive.org/web/20071224221645/http://ayyavazhi.org/index.php?option=com_content&task=view&id=13&Itemid=30| archivedate= 24 December 2007 | url-status= live}}</ref> Фестивальнең үзе булып текст уку булып торган бу бәйрәм итү Аййяважиның уникаль хасияте булып тора. Моннан тыш Свамитһопеда өч елга бер [[Кодиеттру Тһирунал]] бәйрәм итүе була. Свамитһопеда һәр көн бәйрәм итүнең башка уникаль хасияте (Свамитһопе өчен эксклюзив) '' 'Нитһам Тһирунал' '' дип атала.<ref>Tha. Krishna Nathan, ''Ayyaa vaikundarin vazhvum sinthanaiyum'', Chapter 4, p. 70.</ref> Фәлсәфи концепцияләргә һәм мифологиягә өстәп, Аййяважи ритуаллары үз ысулында эволюциягән. Ритуалларның күбесенең башка гамәл һәм тарихи мәгънәләре бар. <ref>G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, p. 19</ref> Барлык касталарны тигез күрү '' 'Анна Дһармам' '' буларак ризыкны тарату, Тһуваял Тһавасу дәвамында рухи һәм физик [[чисталык]],<ref>''[https://books.google.com/books?id=zBa2AAAAIAAJ&q=Sami+thope&dq=Sami+thope&pgis=1 The Quarterly Journal of the Mythic Society] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20160629181101/https://books.google.com/books?id=zBa2AAAAIAAJ&q=Sami+thope&dq=Sami+thope&pgis=1 |date=29 June 2016 }}'' (1986), Published by 'Mythic Society', Bangalore, India, v.77 (1986).</ref> Тһоттунамам вакытында кагылышсызлыктан арыну Thottunamam, баш киеме аша үзеңне ихтирам итү һәм батырлык,<ref name="Krishnanathan's Ayyavazhi practices" >''T. Krishnanathan'', ''Ayya Vaikundarin Vazhvum Sinthanaiyum'', pp. 93–96.</ref> һәм Мутһириккинару аша төрле касталарны берләштерү.<ref>Akilathirattu p. 252: "the eighteen castes gathered in one place and bathed from the same well."</ref> [[File:Churul.jpg|thumb|right|Панивидай өчен тәкъдим ителер өчен әзерләнгән '' 'чурул' '']] Әмма алар шулай ук ритуаль телдә дәгъва ителгән югары фәлсәфи фикерләрәне ачалар. Тһирунамамда [[Мутһириккинару]] дини рәвештә аларның ''Патһам'' һәм ''Намам''ы бөтен физик, яки акыл авыруын дәвалый ала торган итеп карала.<ref>''N. Amalan'', ''Ayya Vaikundar Punitha Varalaru'', Akilam Publications, 86–87: "முத்திரிபுகளை (மும்மலம்) போக்க முத்திரிக்கிணற்றில் பதம் விட்டுக்கொள்ள வேண்டும்".</ref> <ref name="Krishnanathan's Ayyavazhi practices" /><ref>The [[London Missionary Society|LMS]] Report for the year ''1847'', pp. 88–89: ''"They take no medicine; but rub ashes on the forehead and drink cold water as the cure for all their diseases."''</ref> Тһуваял тһавасу Дһарма Юкамның ахыр чик максатына ирешү өчен күнегү буларак фараз ителә.<ref>''A. Ari Sundaramani'', ''Akilathirattu Ammani Parayana Urai'', p. 485.</ref> [[Таҗ кию]] ритуалы "барысы да патшалар" икәнен ачыклый, ул ''адвайта''га охшаш идеологиянең визуализациясе булып тора. Шулай ук Аййяважи язмалары гади халыкка бу фәлсәфи фикерләрне ярдәм итүдә бик уңышлы булганнар, бу бик гадәттән чыгып торучы хәл. Аййяважи табынуның хасиятләре булган шәхси ритуаллар, экстатик диндарлык һәм ритуаль дәвалау эмансипация һәм иҗтимагый әңгәмә формалаштыруы фикеренә кертем ясаган.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', p. 137.</ref> Ритуаллар хаксызларны күтәрергә һәм дәваларга максат итеп куя. Башка әһәмиятле әйбер булып Аййяважида билгеле практикаларны чагылдырыр өчен Һинд диненнән аермалы булган фразалар кулланыла. ==Инклюзивлык һәм эксклюзивлык== Аййяважиның дини-мәдәни Галәменә кулланылышта караган өлкәдә [[Инклюзивизм|инклюзивлык]] һәм [[Эксклюзивлык|эксклюзивлык]] уникаль булып тора, чөнки ике теория дә Аййяважи язмалары белән кушылган. Инклюзив теория билгеле вакыт периоды өчен төрле дин карашларын кертә һәм шуннан бирле сөйләүләрдә эксклюзив рәвештә алардан баш тарта. [[File:Ten Incarnation door.jpg|thumb|left|[[Дашаватар|Вишнуның ун аватары]] кисеп ясалган [[Паллиярай]] [[Свамитһоппе]]ның ишеге.]] Аййяважи төрле диннәрнең Илаһларын кабул итә, мәсьәлән, [[Аллаһ]] концепциясен һәм Һинд диненең барлык диярлек Илаһларын.<ref name = "Gods in Ayyavazhi">T. Krishnanathan, ''Ayya Vaikundarin Vazhvum Sinthanaiyum'', pp. 61–65.</ref> Анда шулай ук шул ук һәм бер Илаһ дөньяның төрле өлешләрендә һәм төрле вакытта кешеләрне газапланулардан саклап калыр өчен инкарнацияли дип әйтелә.<ref name = "Gods in Ayyavazhi" /> Әмма Калиян килүе һәм аның явыз хасиятләренә күрә иң олы көч Экам дөньяда Вайкундар буларак инкарнацияли һәм шулай ук барлык кече Илаһлар һәм аңа кадәр язмалар да асылын югалаткан булалар.<ref>Pon. T. Dharmarasan, ''Akilathirattu'', Chapter 3, p. 30.</ref> Шулай итеп, Вайкунда [[Аватар]] вакытыннан соң, Вайкундар табынылырга тиеш бердәнбер Илаһ дип әйтелә һәм Аййяважи теологиясе эксклюзивизмга таба каналланган булган. Акилам төрле диннәрнең язмалары белән эш итә торган ысул катлаулы. Мәсьәлән, Аййяважи текстларында "Гайсә" яки "Тәүрат" төшенчәләренә туры искә алу булмаса да, [[Акилам унөч]]тә туры булмаган искә алу бар, анда Гайсә Нараянаның инкарнациясе булган дип фараз ителә,<ref name = "Gods in Ayyavazhi" /> әмма киң каралган караш булып аның [[Тәүрат Китаплары]]н танымау тора. Акиламның Тәүратка карашы булып "ул Ходай максаты белән түгел, ә кеше максаты белән барлыкка китерелгән" дип тора.<ref>"He created a Veda (scripture) of his own intention". – Akilam5:571</ref> Гомумән, диннәрне барлыкка китерү һәм алар өчен шәхесләрне формалаштыру каты тәнкыйтьләнә. ''Илаһ'' һәм ''Дин'' концепцияләре Аклиамда котып рәвешендә читтә тотыла һәм ул '' 'Илаһны кабул ит; диннән баш тарт' '' идеологияне тәэмин иткән кебек.<ref>Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'' p. 470.</ref> Аййяважи Һинд диненең төрле [[инкарнация]]ләрен кабул итә, әмма мәҗбури рәвештә шулай аталган ' ''Һинд дине'' ' язмаларын инкарь итә. Беренче чиратта ул Веданы кабул итә.<ref>Akilam 12:151 – "Poorana Vetha Purana mun akamangkal"</ref> Соңрак бирелгән алкыш сәбәпле Калиян Веданы сатып алган, шулай итеп алар Калиян килүе белән асылын югалаткан һәм бозылган булган. Шулай ук (Калиян) берничә өстәмә керткән һәм күпмедер эчтәлеген яшергән дип әйтелә. Һәм шулай итеп Илаһ Вайкундар буларак инкарнацияли. Шулай итеп хәзерге вакытта, Акилам бердәнбер '' 'Камиллек Китабы' '' булып тора. Шуңа Аййяважи барлык башка язмалардан баш тарта һәм бары тик [[Аййяважи язмалары|үз язмалары]] буенча эшли. Акилам диннәрне барлыкка китерүне һәм аеруча эксклюзивистик дини һәм теологик фикерләрне каты тәнкыйтьли. Ул аларны иң алда баручы ''Кали майяи'' (Кали явызлыгы) дип күрсәтә.<ref>R. Ponnu, ''Vaikunda Swamikal Ore Avataram'', pp. 114–116.</ref> Язмалар сиземле һәм символик рәвештә Ходай һәм аның эшчәнлекләре диннәрнең ирешүләреннән тыш дип өйрәтә. Ул шулай ук универсаль берлек турында дәгъва итә.<ref name= "Ayyavazhi belief system" /> ==Мифология== Аййяважи мифологиясе бу карашның асылы тарих турында белешмә дип өйрәтә – үткән, хәзерге заман һәм киләчәк – бу тәҗрибә фактларын, тарихи чараларны һәм шулай ук мифик хикәяләрне кертә.<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern agency Chapter 6, p. 151, "A reading of the mythography of AV makes explicit the fact that the essence of this vision is an account of a history – a past, a present, and a future – constructed by weaving together of empirical facts as well as mythical accounts."</ref> Ул өч аксиоматик типология тирәли хәрәкәтләнә, атап ук әйткәндә [[Сантрор]], Кали Юкам һәм Дһарма Юкам, алар нигезләрен [[Һинд дине мифологиясе]] белән ассоциацияләнгән элеккеге югалар концепцияләре һәм чаралары нигезендә урнаштыра. Нигез концепцияләр шул ук вакытта дини һәм иҗтимагый булган символик карашны бирә.<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern agency Chapter 6, p. 151, "It is fitting to analyse and see how these basic concepts have been woven together to give a symbolic vision which is at once religious and social."</ref> Ул Һинд диннекенә якын бәйле. Акилам элеккеге югалар һәм алар аша [[Крони]] эволюция турында сөйли. Вакыйгалар, мифик персонажлар һәм концепцияләр Һинд дине белән уртак, гәрчә алар төрле формада булырга мөмкин булса да. Аййяважида Югалар һәм Аватарлар саны Һинд диненекеннән аерылып тора.<ref>Pon. T. Dharmarasan, Akilathirattu, Introduction, p. 1.</ref> Хәзерге юга өчен Явыз берлек, [[Калиян]], Аййяважи өчен уникаль булып тора. Акилам әйткәнчә чын концепцияләр җимерелгән булган, шулай итеп элекке язмалар Кали килүе сәбәпле асылларын югалтканнар.<ref>Akilam8:Thiru Nadana Ula −6th&11th Venpaas (a species of verse).</ref> Китап шулай ук Илаһның Кали Юкамда (хәзерге вакытта) явыз рухны, [[Крони]]ның соңгы һәм явыз манифестациясен җимерү турында сөйли. Илаһ Вайкундар кебек инкарнацияли, чөнки Вайкундар күптән түгел генә яшәгән, ул тарихта яхшы мәгълүм булган Шулай итеп мифологиянең икенче өлешендә күп мифик һәм шулай ук тарихи фактлар бергә үрелгән булган. Күп вакыйгалар, мәсьәлән, Мутһириккинару, <ref>Samuel Zecharia (1826–1906), one of the prominent pastors of the London Mission Society, testifies to the existence of this well in his book titled The London Missionary Society in South Travancore 1805–1855, Nagercoil: LMS Press, 1897, p. 201.</ref> <ref>M.S.S. Pandiyan, Meanings of 'Colonialism and 'Nationalism p. 180.</ref> Тһуваял Тһавасу<ref>LMS Report for 1838, p. 71 says "About 70 families of this sect, having subsequently established a community of goods, removed under the guidance of a man of some influence to a part of the seashore of Tinnevelly, where they erected huts, performed frequent ablutions, and often assembled to hear the dreams and vision of their leader and to witness the miracles he was said to perform."</ref> барысы да тарихита билгеле. {| class="wikitable" style="margin: 3 auto;" align="center" |+ Югалар аша аватарлар һәм асуралар <!-- if required --> ! style="background: #ccc;"|Юк ! style="background: #ccc;"|[[Юга]] ! style="background: #ccc;"|[[Асуралар]] ! style="background: #ccc;"|[[Аватар]] ! style="background: #ccc;"|[[Чакралар|Чакра*]]<ref name="Yugas as Chakras" /> (Метафора) ! style="background: #ccc;"|[[Геологик вакыт шкаласы|Геология*]]<ref>A. Rajagopal(2004), Vaikundar Narayanarin Santravar Avataram, Page 3-4</ref> (Метафора) ! style="background: #ccc;"|(Геологик төшенчәләрдә) югалар ахыры<ref>A.S Ahimohanan(2012), Susupthi Masika, A Study on the Sacred Book Akilathirattu Ammanai —- the secrets of the universe decoded. Pages 40–41</ref> |- | 1 | [[Нитийя Йога]] | [[Крони]] | [[Нараяна]] | [[Бинду]] | [[Катархей]], [[Архей]], [[Протерозой]] эоннары | [[Кембрий Шартлавы]] ** |- | 2 | [[Чатһура Юкам]] | [[Кундомасали]] | [[Нараяна]] | [[Муладһара]] | [[Ордовик чоры]] | [[Ордовик–Силлур массакүләм төрләр бетүе вакыйгасы]] |- | 3 | [[Нету Юкам]] | [[Тһиллай маллалан]] һәм [[Маллосиваһанан]] | [[Тһирумал]] | [[Свадһистһана]] | [[Девон чоры]] | [[Соң Девон төрләр бетүе]] |- | 4 | [[Кретһа Юкам]] | [[Сурападман]] һәм [[Ираниян]] | [[Муруган|Муруга]] һәм [[Нарасимһа]] | [[Манипура]] | [[Пермь периоды]] | [[Пермь–Триасс бетү вакыйгасы]] |- | 5 | [[Трета Юга]] | [[Равана]] | [[Рама]] | [[Анаһата]] | [[Триасс периоды]] | [[Триасс–Юра бетү вакыйгасы]] |- | 6 | [[Двапара Юга]] | [[Дурйодһана]] | [[Кришна]] | [[Вишуддһа]] | [[Акбур периоды]] | [[Акбур–Палеоген төрләр бетүе вакыйгасы]] |- | 7 | [[Кали Юга]] | [[Калиян]] | [[Аййяважи Өчлеге]] | [[Аҗна]] | [[Плейстоцен]], [[Һолоцен]] эпохалары (Соң [[Дүрткел Период]]) | [[Һолоцен төрләр бетүе]] |- | 8 | [[Дһарма Юкам]] | юк | [[Аййя Вайкундар]] | [[Саһасрара]] | – | – |} ::::<small> * Чакралар: Югалар чакралар & өстә геологик вакыт периодлар буларак фараз ителә, фәлсәфи һәм геологик метафоралар булып тора һәм Акиламда турыдан-туры искә алынмый. </small> ::::<small> ** Кембрий Шартлавы: As per [[Акилам]] буенча [[Крони]] алтыга бүленгән булган һәм һәр фрагмент һәр алга таба югада тумыш алган. Шулай итеп Акилам сөйләве буенча Крони үлеме [[Кембрий Шартлавы]] буларак танылган, биредә тормыш төрлелеге башлана, гәрчә ул Крони җимерелүе контекстында бетү буларак исемлеккә кертелсә дә. </small> Гәрчә Арул Нулда Вишнуның [[Дашаватар|Вишнуның ун аватарын]] таныса да, алар бу инкарнацияләр белән тигез булган статуста (таблицада кебек) күренми. Ул Крони фрагментлары белән ассоциацияләнгән беренчел аватарларга карата икенчел дип таныла. Бу караш Һинд диненә каршы түгел, чөнки бары тик [[Нарасимһа]], Рама һәм Кришна гына һаман табыныла торган беренчел аватарлар булып таныла. Башка аватарлар икенчел аватарлар дип таныла. ==Сантрор һәм Дһарма юкам== [[File:Borassus shape.jpg|thumb|right|[[Пальмира]], [[Кали-юга]] җиткәнче [[Сантрор]] өчен пальма суты формасында күк [[нектары]]н тәэмин итәргә ырымланган агач.]] [[Сантрор]] Аййяважи дини карашының темасы булып тора.<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, Chapter 6, p. 151 "Canror (Santror) is a name that stands for a people who are the subject of the religious vision of AV (Ayyavazhi)"</ref> Бу коннотациядә дини дә, иҗтимагый да төркем бар.<ref name="Chanar">G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, Chapter 6, pp. 151–152.</ref> Иҗтимагый мәгънәдә Сантрор төшенчәсе иртә "Чанарлар"га туры килә, алар Гарәпләр тарафыннан "Әл Һинд" дип аталган булганнар, һәм Тәүрат вакытларында "Биш Елга Кешеләре" дип аталган; алар хәзер бөтен дөнья буйлап 250 тармак итеп таралган.<ref>{{cite web| url= http://nadar.kuttyjapan.com/nadar-who-are-they.asp| title= Nadar Community – Who Are they| accessdate= 23 January 2008| format= Nadars – Where they live? what they do? reason behind their success| work= "Nadars are one of the earliest inhabitants of our land, Bharat, which was later called by the Arabs as 'Al Hind'. In biblical times they were known as the 'People of Five Rivers'."| archiveurl= https://web.archive.org/web/20080127144306/http://nadar.kuttyjapan.com/nadar-who-are-they.asp| archivedate= 27 January 2008| url-status= dead}}</ref> Әмма үз чиратында Тамил телендә "Сантрор" төшенчәсенең туры мәгънәсендә һәм идеологик мәгънәдә ул асыл зат булган һәм дәрәҗә белән һәм иң олы белем белән яшәүчене аңлата<ref>R. Ponnu, ''Sri Vaikunda Swamigal and the Struggle for Social Equality in South India'', p. 23, line 5.</ref>,<ref>A. Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', Chapter 3, p. 92.</ref> бу инклюзив характер һәм универсаль ирешү бирә. Тарихчылар мәгълүматы буенча борынгы Дравид мәдәниятләрендә Илаһның дәртле тугърылар 'Чанарлар' дип аталган.<ref>Pon. T. Dharmarasan, ''Akilathirattu'', Chapter 3, p. 25.</ref> Акиламнан цитатада шулай дип әйтелә Чанарлар (Сантрор) алар 'күренми торган'ны даими рәвештә күрергә сәләтә булганнар."<ref name="Chanar" /> Сантрор Аййяважи мифологиясендә мифик [[Айотһа Амиртһа Гангаи]] (хәзерге заманда [[Шрирангам]], Тамил Наду һәм Тринкомале, [[Шри Ланка]]) бакчасында җиде кызга [[Тһирумал]] тарафыннан җиде күк дөньясыннан җиде орлыкны кулланып туган җиде угылга карый тарихи килеп чыгыш. Теологлар интерпретациясе буенча бу 'Җиде малай' бөтен кеше расасына карый һәм шулай итеп "Сантрор" төшенчәсе тулаем [[кеше раса]]сына карый.<ref>A. Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', Chapter 3, p. 90.</ref> Аларның сызыгы [[Двапара Юкам]]ның ахыргы фазасында башланган һәм Кали Юкам аша Дһарма Юкамга кадәр дәвам иткән. Вайкундар Юлында Сантрор гамәлләре белән Кали җимерелә дип әйтелә һәм шулай итеп Дһарма Юкам чишелеп ачыла. Бу мәгънәдә аларның җитәкче явыз Калины җимерүдә әһәмияткә ия роле бар. Аййяважи [[Дһарма Юкам]] байрагы астында эмансипация утопиясен тәкъдим итә.<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, Chapter 6, p. 159 says, "AV, having emerged in a context of distress, proposes an emancipatory utopia under the banner of tarmayukam."</ref> Ышануның нигезе булып [[Аййя Вайкундар]] нигезләү һәм гел булучы патша булып хөкем итәр өчен килгән<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, Chapter 5, p. 109 says, "Akilattirattu begins its narration by stating that the account contained in it is the story of God coming into this kaliyukam to transform it into tarmayukam and to rule over it."</ref> [[Кали Юкам]] урынына Дһарма Юкам.<ref>G. Patrick's Religion and Subaltern Agency, Chapter 6, p. 159 says, "The core of the proposal was that Vaikuntacami had come to establish and rule over a tarmayukam in the place of the kaliyukam."</ref> Хәзерге Каньякумаридан көньяк-көнчыгышта урнашкан калкучы мифик җир массасы (ул  [[Двапара Юга]] ахырында [[Кришна]] тарафыннан батырылган булган) “Дварака патһи”ның Арслан тәхетеннән ахыр чик хөкем нәтиҗәсендә  тәмугъка хөкем ителгән булган.<ref>{{cite book|first1=SM. |last1=Ramasamy|title=Geomatics in tsunami|date=2006|publisher=New India Publ. agency|location=New Dehli|isbn=8189422316|page=4|url=https://books.google.com/books?id=5gEBfvCBclUC&q=Ayyavazhi|accessdate=4 October 2014}}</ref> Дһарма Юкам вакыт һәм пространство чикләреннән тыш дип сөйләнелә.<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, Chapter 6, p. 161, "Yet another point to be taken note of in the symbolic vision of AV is its conception of time. AV gives a list of seven aeons, and, at the end of it, postulates a tarmayukam that is to exist eternally&nbsp;..."</ref> Ул еш [[Мокша (һинд дине)|Мокша]]га карый — шәхси азат ителү һәм шулай ук ''Берлек'' халәтенә.<ref>Ari Sundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', pp. 657–658</ref><ref>Mani Bharathi, Akilathirattu Vilakka Urai (Part 2), pp. 300–301</ref> ==Һинд дине белән мөнәсәбәте== [[File:Kailash Tibet.jpg|thumb|left|[[Калиян]]га Ходай [[Шива]] тарафыннан [[:en:Boons offered to Kaliyan|алкышлар]] бирелгән |[[Кайлаш тавы]] Аййяважида изге булып тора.<ref>{{cite book|last1=Courtney|first1=Tom|title=Walkabout Northern California : hiking inn to inn|date=2011|publisher=Wilderness Press|location=Birmingham, AL|isbn=978-0899976587|page=196|edition=1st|url=https://books.google.com/books?id=MQZLAQAAQBAJ&q=Ayyavazhi|accessdate=4 October 2014}}</ref><ref>{{cite web|last1=Adventure|first1=National Geographic|title=World's Best Hikes: Epic Trails|url=http://www.nationalgeographic.com/adventure/lists/hiking-backpacking/worlds-best-grail-trails/|website=www.nationalgeographic.com|publisher=National Geographic Society}}</ref>]] Һинду һәм Аййяважи идеологияләре бер-берсенә якын бйәле. Аййяважи һәм Һинд дине аерылган урын ул Кали Юга килүе. Акиламда әйтелгәнчә Кали Юга килгәнче, Ведалар һәм башка [[Һинд дине язмалары]] Илаһилык белән калган. (Һинду) язмаларда искә төшерелгән [[Һинд дине Илаһлары]]ның һәрберсе шулай ук көчендә калган. Әмма Кали Юга башыннан алар һәм аларның барлык кыйммәтләре җимерелгән булган.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', p. 214</ref> Калиян булган язмаларда һәм Дэвалар турында[[майя]]ны тараткан дөньяви электән булган манифестациянең өлеше булган.<ref>T. Kirushnanathan, ''Ayya Vaikundarin Vazvum Sinthanaiyum'', p. 63.</ref> Кали Югада барлык язмалар [[Майя]]га бәйле һәм ярдәме юк. [[Акилам]]да расланганча [[Двапара Юга]] ахырына тулаем системаның дезинтеграция сәбәбе шунда [[Кайлаш Тавы]]нда. Дэваларның сүзләренә ышанып, Шива Калиянны Вишну белән сөйләшмичә барлыкка китергән, Вишнуның Калиянны элеккеге гамәлләре өчен җимерергә җаваплылыгы булган.<ref>T. Krishnanathan, ''Ayya Vaikundar Vazhvum Sinthanaiyum'', p. 106</ref> Шулай итеп Вишну дөньяда Калиянны җимерер өчен тумыш алырга баш тарткан.<ref>N. Vivekanandan, ''Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum'', Part 1, p. 315</ref>Шулай итеп [[Шива]] һәм [[Брахма]] барлык көчләрен бирешеп Вишнуга биргәннәр.<ref>N. Vivekanandan, ''Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum'', Part 1, p. 321</ref> Бу вакыйгага кадәр, Акилам буенча Шива иң олы көч булган. Бу Шива бөтенлесенә олы булган [[Шиваизм]]га охшаш кебегрәк теологик фикер икәне билгеле. Шулай да, шуннан бирле, Вишну иң олы көч булып тора.<ref>Pon. T. Dharmarasan, Akilathirattu, p. 52</ref> Биредә идеология [[Вишнуизм]]га охшаш итеп үзгәрә. Вишнуның бу өстенлеге [[Кали Юга]] башыннан Вайкундарның килүенә кадәр шулай итеп кала, шуннан соң ул дәвам итеп үзгәрә. [[File:Kumbas is Swamithope.PNG|thumb|right|[[Свамитһопе]], [[Паллиярай]], [[Аййя]] эчендә [[Өчлек]]нең символы булган “Три-Кумбас”, ул аның өстенлеген ачыклый.]] Инкарнация вакытында Вишну Калиянны җимерер өчен турыдан-туры итеп инкарнацияләмәгән, чөнки Калиянның алкыш буларак, шул исәптән Вишнудан да, Дэвалар көче булган һәм ул бөтен дөнья буйлап майяны тараткан. Шулай итеп Илаһ яңа туплама кагыйдәләр белән һәм уникаль әһәмият белән инкарнацияләргә кирәк булган. Илаһларның куәт мөнәсәбәте, язма кагыйдәләренең, дхарманың тулаем универсаль трансформациясе булган һәм Экамның көчен алып [[Лакшми]] һәм Вишнуның диңгездә кавышуыннан Вайкундарга тумыш бирелгән булган.<ref>A. Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammani Parayan Urai'', pp. 270–271</ref> Һәм шуннан бирле Вишнудан Вайкундарга диңгез эчендә барлык көчләр бирелгән булган. Шулай итеп, Шива, Вишну һәм [[Брахма]] Вайкундар эчендә өлеш формалаштыралар.<ref name="Arisundara mani Supremacy of Vaikundar" >A. Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammani Parayan Urai'', pp. 288–289</ref> [[Тримурти]] (куәте тигез булган өчлек) турында идеология Смартизмга охшаш. Вишну үзе генә икеләтә рольне формалаштыра; берәү Вайкундарда һәм башкасы аның әтисе буларак диңгездә кала һәм Вайкундарны [[Винчай]]лар ярдәмендә көйли.<ref name="Arisundara mani Supremacy of Vaikundar" /> Вайкундар Экамның көчен алып тумыш алгач, Вайкундарның Вишнуга һәм башка Ходайларга өстенлеге булган, гәрчә Вишну Вайкундарга Әти ролен уйнаса да. Шулай да, Вайкундар Вишнуның әмеренә буйсынырга тиеш булган, чөнки Вайкундар Вишну эшли алмаган Вишнуның вазифаларын башкарыр өчен тумыш бирелгән булган. Вайкундар (һәм аңа бирелгән язмалар) иң олы Экамның манифестациясе булып тора, Аййяважи рухилыгында ул бердәнбер табыныла торган универсаль көч.<ref>A. Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammani Parayan Urai'', pp. 290–291</ref> Язмалар буенча Акиламның беренче өлеше ул Һинд дине язмаларында булган элеккеге югаларның кыскартылып ясалган нәтиҗәсе.<ref name="Akilathirattu parts" >G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', p. 119</ref> Икенче өлештә универсаль трансформация һәм Вайкундарның һәм аның инкарнация эшләре турында сөйли.<ref name="Akilathirattu parts" /> Нәтиҗәдә Кали юга башланганчы Һинд дине һәм Аййяважи бер. Шуннан бирле күпмедер сәбәпләр аркасында 'Һинду' язмалар һәм аларның идеологиясе җимерелгән булган,<ref>N. Vivekanandan, ''Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum'', Part 1, p. 427</ref> һәм шулай итеп [[Аййяважи Дһарма]] һәм Вайкундар Акилам исемендә янә конфигурацияләнгән булган һәм 'Һинду' фикерләре янә реформацияләнгән булган. ==Феноменология== [[File:Prajapathi Adikalar.jpg|thumb|left|[[Свамитһопе патһи]]ның [[Паййян династиясе|Паййян]] гаиләсенең соңгы буыны кешесе |[[Бала Праджапатһи Адикалар|Праджапати Адикалар]].]] ''[[Акилам]]'' ниегезн тулаем яңа идеология формасында Дһарма регенерациясе өчен күрсәтә.<ref>Akilam8:Thiruvasakam – 1 (As per Akilam this Thiruvasakam is written down by Sarasvathi because the previous religious ideas and scripture were destroyed by Kaliyan.)</ref> Әмма хәзерге вакытта Аййяважи тарафдараларының күбесе Вайкундарга бары тик Вишну инкарнациясенә буларак мөрәҗәгать итәләр. Моңа охшаш рәвештә, Нижал Тһангалларның күпчелеге Һинду [[Вайшнавизм]]ына охшаш рәвештә ''Нараяна Свами Патһи'' яки ''Нараяна Свами Гыйбадәтханәсе'' дип аталган булганнар. Тарафдарларның күпчелеге шулай ук Аййяважи язмаларында анти--[[политеистик]] фикерләргә карамастан [[Кали Алиһәсе]], [[Хануман]] һәм башка халык Илаһлары кебек Һинду Илаһларына табыналар.<ref name= "Nizal Thangal activities">Vaikundar Seva Sangham's,''Ayya Vaikundar 170th Avathar-Special Edition'', The activities of Nizhal Thangals, pp. 2–4.</ref> Аййяважи тарафдарларының кайберәүләре Вайкунадрны Вишнуның ун [[Аватар]]ларына [[Калки]] дип кертәләр, шул ук вакытта кайбер деноминацияләр шәхси азат ителүне мокшаны яклыйлар, гәрчә ул Акиламда турыдан-туры расланмаган булса да. Кайберәүләр хәттә Аййяважи [[Аййяважи Өчлеге|Өчлек]] концепциясеннән баш тарталар һәм Нараяна иң олы универсаль көч дип таныйлар.<ref>Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', Chapter 1, p. 1, ''"Sreehari who is known as Athi Narayana is praised as Ayya."''</ref> Акиламның үзәге булган үзәк монотеистик ышану хәзерге вакытта күпчелек тарафдарлар арасында бөтенләй мәгълүм түгел.<ref name= "Nizal Thangal activities" /> Акиламның кырыс монотеистик тәгълиматыннан ерак чигенеп, кайбер тһангаллар башка кече Илаһлар өчен ''панивидаис''ны тәэмин итәләр.<ref name= "Nizal Thangal activities" /> Аййяважиның гади кешеләр арасында киң таралышы күбесенчә [[Шаманизм]] практикасына күрә булган. Һиндуларга күпчелек аспектларда охшаш булып Аййяважи тарафдарларын идентификацияләргә авыр. Аййяважи практикалаучыларны аеру өчен бердәнбер билге булып аларның Тһирунамамны (маңгайларында билге) буявы тора.<ref name= "Shunmugam's Ayyavazhi Palliyarai">R. Shunmugam, ''Nadar Kulathi Narayanar Avataram'', pp. 189–191</ref> Нижал Тһангаллар башка гыйбадәтханәләр арасында [[Паллиярай]]да сыннар көзгеләр белән алмыштырылу хасияте белән аерылып торалар.<ref name= "Shunmugam's Ayyavazhi Palliyarai" /> Бары тик Аййяважи язмаларын өйрәнгән күпмедер галимнәрнең укулары Акиламның чын фактларын һәм концепцияләрен күрсәтә һәм Аййяважиның Һинд диненннән идеологик тайпылышын күрсәтә.<ref>Samithopu Ayya Vaikunda Suvami 172-vathu avathara thina vizha, Thina Malar vazangkum Avathara Thina vizha Sirappu Malar, p. 3, " ... but it is questionable that how many people know that. Every one who came to know newly about Ayya wonders and&nbsp;..." Bala Prajapathi Adikalar writes about Vaikundar.</ref> Хәттә штаб-фатирдан [[Паййян династиясе|Паййяннар]] да Акиламга нигезләнгән идеологияне ачык итеп сурәтли алмыйлар.<ref>Court Judgement, District Court, Nagercoil, Case: O.S. No.80/1110, '' "The doctrines and the philosophic basis of this cult are not clearly known. Not even the 2nd defendant who is one of the hereditary high priests in the temple (Swamithope Pathi) and who enjoys the Gurusthanam of the community is able to throw much light on the question, whether there are any essential or fundamental differences between the Narayanaswamy margom (Ayyavazhi) and the Popular Hinduism"''</ref> Аййяважи җәмгыятендә барлык бу фәлсәфи, идеологик һәм дини юрамалар аларга [[аерым ышану]] буларак идентификацияләргә һәм аерырга авыр итә һәм шуның урынына алар [[Һинду сектасы]] буларак кабул ителә. Аййя Вайкундар [[пәйгамбәр]] дигән киң таралган караш бар һәм ул Җирдә еллары вакытында күп алдан әйтүләр эшләгән булган. Икенче яктан [[Акилам]]да яки [[Арул Нул]] китапларында Вайкундар үзе алдан берәр нәрсә әйтүе турында искә алулар юк, бары тик [[Тһирувасакам (Аййяважи)|Thiruvasagam 4]], Akilam:12-да. Уртак аңлашылмаган урын булып Акилам һәм Арул Нулда йөзләрчә [[алдан әйтүләр]] булуы һәм ике китапларның илаһи рәвештә [[Сидарлар]]га Вайкундар тарафыннан ачыклануы һәм Сидарларның аны язма формада алып килүе тора. Шулай итеп, ике китапта да алдан әйтү урынына Сидарлар турында алдан әйтүләр Вайкундарныкы дип танылган. <ref>{{cite book|last1=Bergunder|first1=Michael|last2=Frese|first2=Heiko|title=Ritual, caste, and religion in colonial South India|date=2011|publisher=Primus Books|location=Delhi|isbn=978-9380607214|page=136|url=https://books.google.com/books?id=OcEM2IsnA1AC&q=Ayya+Vaikundar&pg=PA136|accessdate=4 October 2014}}</ref> ==Иҗтимагый структура== [[File:Avatara oorvalam.jpg|thumb|right|[[Нагеркоил]]дан [[Свамитһопе]]га Бөек Маси Йөреше.]] Аййяважи табынуы гадилеге белән билгеләнгән булган. Потларга табыну булмау һәм каһиннәрчә медитация һәм альтернатив табыну үзәкләрен кертү, [[Патһи]]лар һәм [[Нижал Тһангал]]лар Аййяважи табынуның башка хасиятләре булган. Аййяважи ритуаллары революцион активлыкның реформасы булып ул Һинд диненнән тайпылыш булган иҗтимагый тигезлек. [[Аййяважи ритуаллары]] шулай ук аларга альтернатив рухи мәгънә бирүче дини ышанулар белән сыйфатлана һәм чикләнә.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', "Rituals", p. 98.</ref> Аның язмалары Һинд дине аша нигез элементларны һәм фикерләрне кертә. Алар [[Шастра]]ларга, [[Агама]]ларга, [[Веда]]ларга һәм [[Пурана]]ларга карый.<ref>Akilattirattu Ammanai (T. Palaramachandran Nadar), p. 180.</ref> Гәрчә Аййяважида Һинд динендә кебек Илаһлар күп булса да, ул алар турында уникаль идеологияне һәм көч фараз итүен кертә. Аййяважи ''Һинду яңарышы'' буларак сурәтләнергә мөмкин.<ref>T. Krishnanathan, ''Ayya Vaikundarin Vazhvum Sinthanaiyum'', pp.62–63.</ref> Аййяважи шулай ук реформа хәрәкәте буларак карала,<ref>R. Ponnu, ''Vaikunda Swamikal Ore Avataram'', pp.163–178.</ref> Ул [[Тамил халкы|Тамиллар]] һәм [[Керала]] җәмгыятендә 19-ынчы гасырда күп иҗтимагый үзгәрешләр керткән. Дини структура Аййяважи юлында эволюцияләгән һәм нәтиҗәдә ул үзен иҗтимагый төркемдә альтернатив дини-мәдәни система буларак үзгәрткән. Аййяважи үз системасын ''"Аййя Важи"'' гыйбарәсе белән ''"Ходай Юлы"'' дип атый. Бер яктан алар традицияләре барлык иске традицияләрне (диннәрне) алыштырырга килгән дип ышанганнар, әмма икенче яктан, алар Аййяважи дөнья дини белеменең синопсисы дип ышаналар. Бер яктан алар [[Вайкундар]] аның эчендә барлык Илаһларны берләштергән дип ышаналар; икенче яктан Вайкундар килгәнчә, барлык башка бозылган булган дип.<ref name="All previous gone awry after Vaikundar">G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, '' "Ayya Vali – A New and Singular Religious Phenomenon" '', p. 120.</ref> Моннан тыш, Аййяважи аерым [[Аййяважи теологиясе]], [[Аййяважи мифологиясе]], [[Аййяважи изге урыннары]], [[Аййяважи табыну үзәкләре]] һәм үз этикасы бар. Гәрчә күп газеталар, академик галимнәр һәм аның кайбер тарафдарлары аның турында аны аерым дип танысалар да, күп тарафдарлар аны аерым дин түгел, ә Һинду секта дип таныйлар.<ref>See {{cite web|last = Bagavathikan|first = M. Raj|title = Ayya Vaikuntar|date = 10 February 1999|url = http://www.vaikunt.org/AyyaVaikuntar/index.htm|accessdate = 13 January 2008|archiveurl = https://web.archive.org/web/20080214072150/http://www.vaikunt.org/AyyaVaikuntar/index.htm|archivedate = 14 February 2008|url-status = dead}}</ref> Алар Тамил Надуның кабилә диннәренә охшаш ия булу һәм илаһилык мистик практикаларында катнашалар. Шулай ук, аның күп төп ышанулар Адвайта һәм Смартизм кебек Һинду секталарына охшаш. Демография турында сөйләшкәндә, Аййяважи тарафдарлары күбесенчә Көньяк Һиндстанда концентрацияләнгән, гәрчә бөтен [[Һиндстан]]да да чагыштырмача кечерәк саннарда булса да. [[Тамил Наду]]ның Каньякумари һәм Тирунелвели районнарында [[Аййяважи табыну үзәкләре|Аййяважиның табыну үзәге]] булмаган авылны табу авыр.<ref name="Ponnu Ayyavazhi followers" /> Дини штаб-фатирдан исемлекләрдән тыш (гәрчә университет газеталарыннан билгеле булганча Аййяважи тарафдарлары бөтен Һиндстан буенча таралган булса да)<ref name="Paulose: Spread of Ayyavazhi" /><ref name="Ponnu Ayyavazhi followers">R. Ponnu, ''Sri Vaikunda Swamigal and the Struggle for Social Equality in South India'', p. 100.</ref> Аййяважи тарафдарларының рәсми саннары юк, гәрчә халык санын алуда алар [[Һинду]]лар дип танылса да. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} [[Төркем:Һинд дине]] [[Төркем:Аййяважи]] 8d1z4dhb8gjkdrnuuyka7jtca9egjcl 3524584 3524583 2022-07-24T15:34:57Z A.Khamidullin 6685 /* Тәгълиматы һәм йогынтысы */ wikitext text/x-wiki '''Аййяважи''' (Тамил телендә:அய்யாவழி, Малаялам телендә:അയ്യാവഴി) ''Аййявали''<ref>Аййяважи сүзенең өлеше '[[ɻ|zh]]i' ([[ழி]]) [[ретрофлекс аппроксиманта]] булып тора һәм [[Колкатада Милли Китапханәсе романизациясе]] буенча ''Ayyāvaḻi'' буларак дөрес [[транслитерация|транслитерацияләнә]].</ref> IPA-ml:əjːaːvəɻi, "Остаз Юлы") ул [[Көньяк Һиндстан]]да килеп чыккан [[Һенотеизм|һенотеистик]] ышану.<ref>{{cite book |last1=Singh |first1=Janak |title=World Religions and the New Era of Science |date=2010 |location=Rutherford County, Tennessee, US |page=30}}</ref> Ул [[Көньяк Һиндстан]]да килеп чыккан.<ref name= "Ayya vazhi religion from Tha.Krishna Nathan">Tha. Krishna Nathan, ''Ayyaa vaikuNdarin vaazvum sinthanaiyum'', p. 62: "{{lang|ta|அவர் (வைகுண்டர்) மாற்றுப் பிறப்பு பெற்ற நாளே அய்யாவழி சமய மரபு தோற்றம் பெற்ற நாள்(கி.பி.1833) எனக் கூறலாம்.}}" (The day at which Vaikundar is given rebirth could be considered as the date of origin of the Ayyavazhi religion.)</ref> Ул берничә газет тарафыннан аерым [[монизм|монистик]]<ref>N. Vivekanandan, ''Akilathirattu Ammanai moolamum Uraiyum'', Volume 2, p. 97</ref> <ref>{{cite book|last1=Wallis|first1=Graham Harvey [and] Robert J.|last2=J. Wallis|first2=Robert|title=The A to Z of shamanism|date=2010|publisher=Scarecrow Press|location=Lanham, Md.|isbn=978-0810876002|page=101|url=https://books.google.com/books?id=Mf-xa4cisbUC&q=Ayyavazhi|accessdate=4 October 2014}}</ref> дин буларак карала,<ref> Түбәндәге иртәнге һәм кичке көн саен матбугатта Аййяважи дин буларак карала: * [[Малай Малар]] (әйдәп баручы кичке [[Тамил теле|Тамил]] көн саен басмасы), ''Nagercoil Edition'', 4 March 2007, p. 5, "சுவாமி ஊர்வலத்தை அய்யாவழி பக்தர்கள் சமய தலைவர் பால பிரஜாபதி அடிக..." (биредә Аййяважи ('அய்யாவழி சமயம்') "аерым дин" дип атала); * [[Динакаран]] (Тамил Көн саен басмасы), Nagercoil Edition, 1 March 2007, p. 3: "அய்யாவழி சமய தலைவர் பால பிரஜாபதி அடிகளார் அடிக்கல் நாட்டினார் ("Бала Праджапатһи Адикалар, Аййяважи диненең башы ... өчен нигез ташын корган..."); * [[Динакаран]] (Тамил Көн саен басмасы), Nagercoil Edition, 14 February 2011, p. 2: "...தலைமை பதிக்கு வந்த ரவிசங்கர்ஜியை அய்யாவழி சமய தலைவர் பால பிரஜாபதி அடிகளார் வரவேற்றார். ("Бала Праджапатһи Адикалар, Аййяважи дине башы монда [[Свамитһопе патһи]]га килгән [[Шри Шри Рави Шанкар]]ны каршы алган..."); * [[Дина Тһантһи]], Nagercoil Edition, 2/3/2007, p. 5. "மாநாட்டுக்கு அய்யாவழி சமய தலைவர் பால பிரஜாபதி அடிகளார் தலைமை தாங்குகிறார்." Тәрҗемәсе – "дини конференцияны Аййяважи диненең җитәкчесе Бала Праджапатһи Адикалар алып бара." Бу Һиндстанда әйдәп баручы газеттан яңалык 175-енче Аййя Вайкунда Аватарам турында мәгълүмат бирә, биредә Аййяважи дин дип атала һәм Бала Праджапатһи Адикалар Аййяважи диненең башы дип атала; * [[Тамил Мурасу]] (4/3/2006), p. 3:"இதையொட்டி குமரி மாவட்டம் சாமி தோப்பில் 'அய்யா வழி சமய' மாநாடு ( 'Аййяважи дин'е буенча конференция) உள்பட..."</ref> унтугызынчы гасыр уртасына Аййяважи аерым дин буларак хөкүмәт рапортларында, журналларда һәм академик өйрәнүчеләр тарафыннан танылган булган. Аййяважи [[Аййя Вайкундар]] тормышы һәм дәгъвасы тирәли үзәкләшкән; аның фикерләре һәм фәлсәфәсе ''[[Акилатһиратту Амманаи]]'' һәм ''[[Арул Нул]]'' изге текстларында нигезләнгән. Аның буенча [[Нараяна]]ның Пурна [[аватар]]ы булган.<ref>{{cite book|last1=David|first1=A. Maria|title=Beyond boundaries : Hindu-Christian relationship and basic Christian communities|date=2009|publisher=Indian Society for Promoting Christian Knowledge|location=Delhi|isbn=9788184650013|page=32|edition=First}}</ref> Аййяважиның ышану һәм практика буенча күп фикерләре уртак, әмма ул [[яхшы һәм начар]] һәм [[дхарма]] концепцияләре шактый аерылып тора.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', pp. 111–113,</ref> Айяважи игътибар үзәгендә дхарма булганга күрә дхармик дин буларак төркемләнә.<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, pp. 160–161.</ref> Аййяважи җәмәгать игътибарына беренче мәртәбә XIX гасырда Һинду сектасы буларак килгән.<ref>R. Ponnu, ''Sri Vaikunda Swamigal and the Struggle for Social Equality in South India'', p. 98.</ref> Вайкундарның эшчәнлеге һәм үсүче төркем тарафдарлары 19-ынчы гасыр [[Траванкор]]да һәм [[Тамил халкы]] арасында реформация һәм инкыйлабка сәбәп булган <ref>R. Ponnu, Sri Vaikunda Swamigal and Struggle for Social Equality in South India, p. 63, ''"The religious reform of Sri Vaikunda Swamigal left an everlasting influence on South Travancorean society."''</ref> <ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', pp. 90–91.</ref> һәм Көньяк Һиндстан феодаль иҗтимагый системасы өчен бик яңа булып таң калдырган.<ref>R. Ponnu, Sri Vaikunda Swamigal and Struggle for Social Equality in South India, p. 86.</ref> Ул шулай ук берничә реформа хәрәкәтләренең этәргече булган, алар арасында [[Нараяна Гуру]]ныкы <ref name= "Selvister:First Reform Movement" /> һәм [[Рамалинга Свамигал]]ныкы.<ref name= "Ponnu:First Reform Movement" /> Гәрчә Аййяважи тарафдарлары бөтен Һиндстан буенча булса да,<ref>''[[Dina Malar]]''(Leading Tamil News paper), ''Nagercoil Edition'', 4/3/2005 p. 12: "எனேவ இன்று அய்யா வைகுண்டசாமி வழிபாட்டு ஆலயங்கள் இந்தியா முழுவதும் வேராயிரம் பெற்ற விழுதுகளாய் படந்து ஆறாயிரத்துக்கு மேல் தோன்றி வளர்ந்து வருகிறது" Translated to "So today these worship centers of Vaikunda Sami is spread ''across India'' and growing with more than 6000 of them"</ref><ref name="Paulose: Spread of Ayyavazhi">C. Paulose, ''Advaita Philosophy of Brahmasri Chattampi Swamikal'', p. 24, "To propagate his teachings and ideas he opened upon seven Pathis and seven Tangs (The Primary Nizhal Thangals) in Travancore, hundreds of small pagodas (Nizhal Thangals) throughout India." Accrediting the [[Worship centers of Ayyavazhi]] across [[India]] and so the Ayyavazhi followers.</ref> күбесенчә Көньяк Һиндстанда,<ref>R. Ponnu, ''Sri Vaikunda Swamigal and Struggle for Social Equality in South India'', p. 100, '"At present thousands of Pathis ([[Nizhal Thangal]]s) are seen throughout South India."''</ref> алар күбесенчә [[Тамилнад|Тамил Наду]]да һәм <ref>[[Dina Thanthi]], (Tamil Daily) [[Nagercoil]] Edition, 4 March 2007, p. 23: ''"The Ayyavazhi followers are highly populated in the districts of [[Chennai]], [[Virudhunagar]], [[Tirunelveli]], [[Tuticorin]] and [[Kanyakumari district|Kanyakumari]]."''</ref> [[Керала]]да күпләп яшиләр.<ref>Tha. Krishna Nathan, ''Ayya Vaikundarin Vazhvum Sinthanaiyum'', Chapter 4, p. 83: "இதற்கு ஆதாரமாக அய்யா வைகுண்டரைத் தெய்வமாக ஏற்றுக்கொண்ட சுமார் 8000 – க்கும் மேற்பட்ட அய்யாவழிப் பதிகள் தமிழ்நாடு மற்றும் கேரளப்பகுதிகளில் இயங்குவதைக் கூறலாம்." (This citation was included here from Tamil Wikipedia article)</ref> Бу динне практикалаучылар саны 8000000 һәм <ref>''[[Dinakaran]]'', [[:File:Ayyavazhi Movie.JPG|Nagercoil edition]], p. 15, 25 February 2007.</ref> 10000000 арасында дип фараз ителә.<ref>31st Indian Social Science Congress, ''[http://sndt.digitaluniversity.ac/WebFiles/XXXI%20Abstracts%20Part%201%20page%201-189.pdf A note on People's Struggles and Movements for Equitable Society] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20160303215453/http://sndt.digitaluniversity.ac/WebFiles/XXXI%20Abstracts%20Part%201%20page%201-189.pdf |date=3 March 2016 }}'', Plenary IV: People's Struggles and Movements For Gender/ Racial/ Caste-Discrimination-free Equitable Society, p. 47.</ref> Гәрчә төгәл саннары мәгълүм булмаса да Аййяважиларны халык санын алганда Һиндулар дип язалар.<!-- The university paper cited says Ayyavazhi as a Hindu sect; so on this account, Ayyavazhi is considered as a Hindu sect and since data on sub-sects are not pinned-up with census reports, exact estimation for the number of Ayyavazhis are not there. --><ref>{{cite web |url=http://www.censusindia.gov.in/Census_Data_2001/Census_data_finder/C_Series/Population_by_religious_communities.htm|title= Indian Census 2001 – Population by religious communities|accessdate=23 January 2008 |format= Other Religious Communities|work=256, Tamil Nadu.| archiveurl= https://web.archive.org/web/20080119031333/http://www.censusindia.gov.in/Census_Data_2001/Census_data_finder/C_Series/Population_by_religious_communities.htm| archivedate= 19 January 2008 | url-status= live}}</ref><ref>{{cite web|url= http://www.indiareach.org/religion|title= Religion|accessdate= 7 November 2009|format= Religion in India|work= Paragraph 6.|archive-url= https://web.archive.org/web/20090815201015/http://www.indiareach.org/religion|archive-date= 15 August 2009|url-status= dead}}</ref> ==Этимология һәм тарихы== [[File:Swamithope Pathi West view.jpg|thumb|right|[[Свамитһопе патһи]], [[Панча патһи]] арасында беренчел [[Патһи]], Аййяважиның дини штаб-фатиры һәм иң изге гыйбадәтханәсе.]] ''Аййя'' Тамилча ''Остаз'' дигәнне аңлата һәм ''важи'', ''юл'' дигәнне аңлата; гади тәрҗемә булып "Остаз юлы" һәм ''Әти юлы'' тора<ref>{{cite book|last1=Swamy|first1=Muthuraj|title=The Problem with Interreligious Dialogue: Plurality, Conflict and Elitism in Hindu-Christian-Muslim Relations Bloomsbury Advances in Religious Studies|date=2016|publisher=Bloomsbury Publishing|location=Bloomsbury|isbn=9781474256414|page=52}}</ref> Тамилча фраза өчен төрле [[синоним]]ик юрамалар булуга күрә ул шулай ук төрле башка теорияләргә китерә.<ref name= "Ayyavazhi belief system">Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', 2002, p. 4</ref><ref>R. Shanmugam, Narayana Kulatthil Narayanar Avataram, p. 188</ref><ref>''Akilathirattu ammanai Arappadanool'', First Stage, p. 27, published by ''Vaikundar Seva Sangam''</ref> Аййяважи башта [[Аййя Вакундар]] (тарихи рәвештә "Мудисудум Перумал" буларак) табынуына күп кеше җыелганга күрә игътибар ителә башлаган.<ref name="Sociology of Ayyavazhi" /> (як. 1809 – як. 1851 [[б.э.]])<ref>Вайкундар тарихи да, мифик шәхес булып тора. Тарихи Вайкундар ''(еш ул 'Вайкунта Свами' исеме белән мәгълүм)'' безнең эраның 1809 һәм 1851 еллар арасында яшәгән шәхескә карый. [[Акилам]] мифында әйтелгәнчә Вайкундар [[Сампуранатһеван]] (шулай ук Мутһукутти) тәнендә 1833 елда инкарнацияләгән Ходай булган һәм ул 1851 елга кадәр булган . Шулай итеп Акилам буенча, Сампуранатһеван 1809 һәм 1833 еллар арасында яшәгән һәм Вайкундар шуннан соң 1833 елдан 1851 елга кадәр яшәгән Мадисудум Перумал (Сампуранатһеван) тәнендә инкарнацияләгән.</ref> [[Пувандантһоппе]]да.<ref>{{cite web | vauthors = | title = Life History of Lord Vaikundar | work=Ayyavazhi.org – Life History | url = http://ayyavazhi.org/index.php?option=com_content&task=view&id=23&Itemid=41 | accessdate =31 January 2008}}</ref> 1840 елда [[Тһуваял тһавасу]] (юу [[аскеза]]сы) Аййяважиның альтернатив дини-мәдәни феномен буларак килеп чыгышы булып тора.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 6, p. 139.</ref> Катнашучыларның күпчелеге җәмгыятьнең маргинализацияләнгән һәм ярлы өлешләреннән булган.<ref name="Sociology of Ayyavazhi">G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, pp. 90–91</ref> Алар аерым һәм автоном җәмгыять буларак функцияли башлаганнар һәм әкренләп юлларын 'Аййя важи' гыйбарәсе белән идентификацияли башлаганнар.<ref>{{cite web |url=http://thatstamil.oneindia.in/movies/heroines/sujibala_070516.html |title=thatstamil.oneindia.in |accessdate=23 January 2008 |format='Ayyavazhi' Sujibala |work="...தனிப் பிரிவாக செயல்படத் தொடங்கினர். தங்களது மார்க்கத்திற்கு அய்யா வழி என்றும் பெயரிட்டுக் கொண்டனர்." (... they functioned autonomously. They named their pathway as 'Ayyavazhi'.) }}{{Deadlink|date=April 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{dead link|date=January 2017|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}}</ref> Гәрчә бу тарафдарларның күбесе [[Надар]] кастасыннан булса да, шулай ук башка касталaрдан да күп кешеләр аның тарафдарлары.<ref>G. Patrick's ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, p. 91 ''"However, people from other castes also formed part of the gathering"''</ref> Аййяважиның булуның беренче гасырында тиз үсеше 19-ынчы гасыр [[Христиан миссионерлары]] биргән мәгълүматларда билгеләнгән булган.<ref>See the LMS Reports gathered in the article [[Ayyavazhi in reports by Christian missionaries]] from the book ''Religion and Subaltern Agency''.</ref> 19-ынчы гасыр уртасыына Аййяважи Көньяк [[Траванкор]] һәм Көньяк [[Тирунелвели]] төбәкләрендә тирән тамырлары белән әһәмияткә ия дини феномен булып киткән.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'' Chapter 5, p. 91: ''"By the middle of the nineteenth century, AV (abbreviation of Ayyavazhi) had expanded into a recognisable religious phenomenon, making its presence felt in South Tiruvitankur (Travancore) and in the southern parts of Tirunelveli. From the LMS reports, one gathers the information that AV was spreading with 'extraordinary' speed."''</ref> Тугърылар саны 1840-ынчы еллардан бирле әһәмияткә ия итеп арткан.<ref name="Sociology of Ayyavazhi" /> 19-ынчы гасыр якынлашканнан соң Свамитһопе Аййяважиның дини-мәдәни эпицентры булып танылган булган.<ref>[[London Missionary Society|LMS]] [[Report]] for the year 1872, p. 107.</ref> Вайкундар вакытыннан соң Аййяважи тәгълиматы аша дәгъва ителгән булган. Вайкундарның өйрәнчекләре биш [[Сидар]] һәм алардан соң килүчеләр илнең төрле өлешләре буенча Аййяважи миссиясе белән сәяхәт иткәннәр.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, p. 120 ''"Vaikunda cami chose these disciples as close associates to propagate his teachings and ideas to the people"''</ref> Шул ук вакытта [[Паййян династиясе]] [[Свамитһоппе]] [[патһи]] белән идарә итә башлаганнар,<ref>N. Elango and Vijaya Shanthi Elango, ''Ayya Vaikuntar – The Light of the World'' Chapter 4, p. 21 ''"The temple is managed by the Gurus of Lord Vaikuntar's gurukulam. The Gurus are the descendants of Guru Podukutti."''</ref> шул ук вакытта башка Патһилар Аййя тарафдарлары идарәсенә күчкән.<ref>N. Elango and Vijaya Shanathi Elango, ''Ayya Vaikuntar – The Light of The World'' Chapter 8, pp. 41–44 (sources).</ref> [[Акилаттиратту Амманаи]] (Акилам) күрсәтмәләре буенча ил буенча табыну һәм язманы өйрәнү өчен [[Нижал Тһангал]]лар (кечкенә пагодалар) нигезләнгән булган.<ref>V.T. Chellam, ''Thamizaka Varalarum Panpadum'', Chapter 12, p. 493</ref> [[File:Ayya's Holy Perambu and Surai koodu.jpg|thumb|left| '' Изге ''Пирамбу'', ''Хадайям'' һәм ''Сураи куду''— [[Свамитһопе патһи]]да сакаланган [[Вайкундар]] әйберләре.]] Басмада булган беренче Аййяважи эше Арул Нул 1927 елда бастырылган булган, аннан соң 1933 елда Акилам булган,<ref>(Another view has [[Akilam]] published in 1939 and [[Arul Nool]] in 1918. This uncertainty results from the unfortunate absence of publication data in early editions of the Arul Nool. Source: N. Vivekanandan, ''Arul Nool Moolamum Uraiyum'').</ref> бу язылганнан соң бер гасыр диярлек вакыт узгач.<ref>N. Vivekanandan, ''Arul Nool Moolamum Uraiyum''.</ref> Нәтиҗәдә Аййяважи актив авыз иҗаты традицияләрен әдәби язмалар өчен калдырган. Аййяважи штаб-фатиры мәгълүматы буенча Аййяважи тизрәк [[Һиндстан бүленеше]]ннән соң (1940-ынчы еллар) тизрәк таралган һәм тагын да тизрәк 1990-ынчы елларда.<ref name="Ayyavazhi developments">N. Elango and Vijaya Shanthi Elango, ''Ayya Vaikuntar The light of the world'', p. 61</ref> Күп Аййяважига нигезләнгән иганә оешмалары 20-енче гасыр ахырында нигезләнгән булган.<ref>V.T. Chellam,''Thamizaka Varalarum Panpadum'', Chapter 16, pp. 598–599.</ref> Кайбер капма-каршы юрамалларны кертеп Акиламның берничә альтернатив юрамаллары шул ук период вакытында чыккан булган.<ref>N. Vivekanandan, Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum, Part 1, pp.(additional) 18–23</ref> Демократик бюро [[Анбуккодимаккал Тһируччабаи]] дини штаб-фатир буенча 1990-ынчы елларда динне оештыру һәм аның белән идарә итү өчен нигезләнгән булган. Оешма киңәшмәләре Көньяк Һиндстанда [[Мумбаи]]ны, [[Ченнаи]]ны һәм [[Тһируванантһапурам]]ны кертеп төрле шәһәрләрдә уздырыла.<ref>{{cite web |url=http://tholthiruma.blogspot.com/2009/02/blog-post_15.html |publisher=tholthiruma.blogspot.com on News report|title=3rd Religious conference|accessdate=15 April 2009 }}</ref> <ref name="Ayyavazhi developments"/> Аййяважиның үсешен танып, Вайкундарның инкарнациясе көне Аййя Вайкунда Аватарам 1994 елда [[Каньякумари районы]]нда штат хөкүмәте тарафыннан бәйрәм булып игълан ителгән булган, алар артыннан 2006 елда [[Тирунелвели]] һәм [[Тутикорин]] районнары ияргән.<ref>{{cite web|url=http://www.dinamalar.com/2006mar03/general_tn3.asp |title=Report on declaration of the holiday |publisher=[[Dina Malar]] |accessdate=3 February 2007 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070927021910/http://www.dinamalar.com/2006mar03/general_tn3.asp |archivedate=27 September 2007 }}</ref><ref>R. Ponnu, ''Vaikunda Swamigal Ore Avataram'', p. 59.</ref> Безнең эраның 2012 елдан бирле [[Аййя Вайкунда Аватарам]] бөтен [[Тамил Наду]] штаты өчен чикләнгән бәйрәм булып игълан ителгән булган.<ref>[http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-tamilnadu/article2959703.ece Thousands take part in Ayya Vaikundar Avatar day – The Hindu] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20160111155823/http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-tamilnadu/article2959703.ece |date=11 January 2016 }}, India's National Daily, 4 March 2012, ' " The government had also declared a restricted holiday on Saturday, for the first time, in the State in view of Ayya Vaikundar Avatar day. " '</ref> <ref>{{cite news|last1=The Indian Express|first1=The New|title=List of public holidays for 2018 announced|url=http://www.newindianexpress.com/states/kerala/2017/oct/13/list-of-public-holidays-for-2018-announced-1672693.html|accessdate=22 January 2018|date=13 October 2017}}</ref> Хәзерге вакытта [[Паййян династиясе]] варисы [[Бала Праджапатһи Адикалар]] Аййяважиның җитәкчесе дип таныла.<ref>[[Dina Thanthi]], [[Nagercoil]] Edition, 2/3/2007, p. 5. "மாநாட்டுக்கு அய்யாவழி சமய தலைவர் பால பிரஜாபதி அடிகளார் தலைமை தாங்குகிறார்." ''Translation – "The religious conference is led by Bala Prajapathi Adikalar, the head of Ayyavazhi religion."''</ref><ref>N. Elango and Vijaya Shanthi Elango, ''Ayya Vaikuntar – The Light of the World'' Chapter 4, pp. 21–22 ''"The Gurus are Payyan Chella Raj, Bala Prajapathi, Bala Janathipathi, Balalokathipathi, Payyan Sami, Thangapandian, Sekar and others. Bala Prajapathi is the most popular personality among them."''</ref> ==Язмалар һәм изге урыннар== [[File:Akila Thirattu Ammanai.JPG|thumb|right|Унберенче илһамланудан күренгән ''Каппу'' [http://www.worldcatlibraries.org/oclc/20287371?tab=details Пала Рамачандран юрамасы] [[Акилам]].]] Аййяважиның изге китаплары [[Акилаттиратту Амманаи]] ''<nowiki>Akilam</nowiki>'')<ref>{{cite web |url= http://www.worldcatlibraries.org/wcpa/top3mset/20287371|title= www.worldcatlibraries.org|accessdate=23 January 2008 |format= Akilam: vacan̲a kāviyam|work=Publisher: K Patchaimal, Cāmitōppu.}}</ref> һәм [[Арул Нул]] һәм алар [[Аййяважи мифологиясе]]нең чыганагы булып тора. ''Акилаттиратту Амманаи'' [[Һари Гоапалан Сидар]] тарафыннан 1841 елда язылган булган,<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, pp. 118–119 ''"The author claims that God woke him up during sleep and commissioned him to write it by 'telling' him what to write"''</ref> Акиламның эчтәлеге [[Нараяна]] тарафыннан хатыны [[Лакшми]]га сөйләнгән буларак.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, p. 119 ''"It is presented as if Vishnu is narrating the whole story to his consort Leksmi"''</ref> Риваять чараларына өстәп Акиламда шулай ук күп тарихи фактлар китерелә,<ref>Pon. T. Dharmarasan, ''Akilathirattu'', p. 183.</ref> аеруча [[2-нче меңьеллык]]ның уртасыннан һәм соңыннан. Баштагы текст зыянланган булып, ''Свамитһопе'' юрамасы ''Коттангаду'' юрамасы һәм шулай ук ''Панчалакуричи'' юрамалары кебек кыз юрамаллары Акиламның иң иртә пальма яфрагы юрамаллары булып тора.<ref name = "Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum: Akilam versions"/> Башка бастырылган юрамаларга [[Сентратисаи Вентраперумал]] юрамасы, [[Вивеканандан]] юрамасы, югары тәнкыйтьләнгән [[Вайкундар Тһируккудумбам юрамасы]] <ref name = "Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum: Akilam versions">''N. Vivekanandan'', ''Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum'', Part-1.</ref> һәм иң иртә һәм киң кабул ителгән [[Паларамачандран юрамасы]] керә.<ref name = "Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum: Akilam versions"/> Акиламда унҗиде бүлектә 15000-нән артык шигырь бар. Ул шигъри [[Тамил теле]]ндә in a [[баллада]] формасында язылган һәм уникаль әдәби стильдә китап буенча ике субжанрда ''Вируттам'' һәм ''Натай''да язылган. Икенчел язма [[Арул Нул]]да Арулаларкал (Илаһи көч шуңа ия булган) тарафыннан язылган дип ышаныла.<ref name="Arul Nool">G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, pp. 119–120</ref> Анда догалар, [[гимн]]нар һәм Аййяважида табыну юллары өчен күрсәтмәләр, шулай ук [[ритуаллар]] [[күрәзәчелеге]] һәм күп актлар бар.<ref name="Arul Nool" /> Анда шулай ук Акиламда булган күп чаралар бар, алар Вайкундар тормышына карый.<ref>R. Ponnu, ''Vaikunda Swamigal Ore Avataram'', Ram Publications, pp. 11–12</ref> Анкиламнан аермалы буларак Арул Нул өчен билгеле тарих юк. Барлык бу текстлар [[Тамил теле]]ндә җыелган.<ref name="Dr. Paulose's book">C. Paulose, ''Advaita Philosophy of Brahmasri Chattampi Swamikal'', p. 24.</ref> [[File:Location of Pancha Pathi.png|thumb|left|[[Панча патһи]] – урнашу картасы]] Аййяважи тугърылары өчен [[Патһи]] дип аталган җиде изге урын бар,<ref name=Ayyavazhi>{{cite book|last=Chryssides|first=George|title=Historical Dictionary of New Religious Movements|year=2011|publisher=[[Rowman & Littlefield]]|location=[[Lanham, Maryland|Lanham]], [[Maryland]]|isbn=9780810861947|page=48|url=https://books.google.com/books?id=WA12nHRtmAwC&q=Ayya+Vaikundar&pg=PA48}}</ref><ref name="Nadar Kulatthil Narayanar Avatara">R.Shanmugam, ''Nadar Kulatthil Narayanar Avataram'', p. 195</ref> иң әһәмиятле булып [[Панча патһи]] тора.<ref>{{cite book|last1=Singh|first1=editor, L.K.|title=Indian cultural heritage perspective for tourism|date=2008|publisher=Isha Books|location=Delhi|isbn=978-8182054752|page=123|url=https://books.google.com/books?id=u21tp_JG9I0C&q=Ayyavazhi|accessdate=4 October 2014}}</ref> Свамитһопе патһи гыйбадәтханәсе Аййяважиның штаб-фатиры булып тора.<ref>[[The New Indian Express]]''(English Daily)'', [[Madurai]] Edition, 3/4/2008.</ref><ref>{{cite web |url=http://www.tsi.org.in/conference/chennai_tourism.asp#temple |title=www.tsi.org.in |accessdate=11 October 2007 |format=Tourism in Chennai |work=Temples: "Swamithoppe – Ayya Vaikundar Pathi, religious head quarters of Ayyavazhi." |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071009031519/http://www.tsi.org.in/conference/chennai_tourism.asp#temple |archivedate=9 October 2007 |url-status=dead}}</ref><ref>N. Elango and Vijaya Shanthi Elango, ''Ayya Vaikuntar – The Light of the World'' Chapter 8, p. 41 " The first Pathi is Swamithoppu, the headquarters of Ayyavazhi. "''</ref> Биш Панча патһи булып болар тора:<br/> 1. [[Свамитһопе патһи]], бөек [[Тавам]]ның урнашуы һәм диннең штаб-фатиры.<br/> 2. [[Амбала Патһи]], Вайкундар үзенә Җиде Илаһка кушылган урын.<br/> 3. [[Мутта Патһи]], Икенче һәм Өченче [[Винчаи]]ның урнашу урыны.<br/> 4. [[Тһамараикулам Патһи]], [[Акилаттирату Амманаи]] язылган урын.<br/> 5. [[Пу Патһи]], Аййя үзенә символик өйләнешү өчен Җир Алиһәсен [[Бхуми|Пумадантһай]] үзенә берләштергән урын.<br/> [[Вакаиппатһи]], гәрчә штаб-фатир тарафыннан [[Панча патһи]]га кертелмәсә дә, һаман да Пати дип, әмма әзрәк әһәмият белән дип таныла.<ref>N. Elango and Vijaya Shanthi Elango, ''Ayya Vaikuntar the light of the world'', Chapter 6 (Thuvayal Panthy), p. 31</ref><ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, p. 117 ''" However, there is also another list which includes Vakaipati in tuvaiyal tavacu's place "''</ref> Аййяважи тарафдарлары арасында кайбер башка Патһилар изгелеге буенча килешмәү бар, мәсьәлән, [[Вайкунда Патһи]] һәм [[Аватһара Патһи]]. Аййяважи штаб-фатиры тарафыннан Патһилар исемлектә бу Патһилар кертелмәгән.<ref>N. Elango and Vijaya Shanthi Elango, ''Ayya Vaikuntar the light of the world'', Chapter 8, p. 41 (Panchappathi)</ref> [[File:Adiyogi Shiva Statue (233423143).jpeg|thumb|right|220px|Аййяважи [[Тһирунамам]] белән [[Иша Йога Үзәге]]ндә [[Адийоги Шива сыны]].]] ==Символизм== [[File:Ayyavazhi Sahasrara.jpg|thumb|left|Аййяважида ''Лотосны тотучы Намам'' дип символлаштырган [[Саһасрара]].]] Аййяважиның символы булып ялкын формасындагы ''[[Намам]]''-ны тотучы [[Падма (лотос)|лотос]] тора.<ref name= "Lotus with Namam">Tha. Krishnanathan, ''Ayya Vaikundarin Vazhvum Sinthanaiyum'', p. 108.</ref> Лотос 1008 таҗ яфраклы ''[[Саһасрара]]''ны ([[Тамил теле]]ндә, ''Ладам'') чагылдыра, шул ук вакытта Намам ''Аанма Джйотһи''ны яки ''[[Атман (Һинд дине)|атман]]ны'' чагылдыра.<ref name= "Lotus with Namam" /> Аййяважи язмаларының икесе дә<ref>Akilam15:39 "Petti ceelai Uduthu Periya ''Thirunama'' Pottumittu"</ref><ref>Sivakanda Athikara Pathiram, First Act. Source: N. Vivekanandan's Arul Nool – Moolamum Uraiyum, p. 62</ref> [[Тһирунамам]]га карый ("ялкын формасындагы символ" Аййяважи символында лотосның өстен чагылдыра), әмма бөтен лотосны түгел. Символ булып Акиламга нигезләнгән фәлсәфәнең идеологик нәтиҗәсе булып тора. Бу символ 20-нче гасыр уртасыннан бирле кулланылышта булган.<ref>In the absence of written references, there is a painting at the residence of Bala Prajapathi Adikalar which was considered older, but is not less than 50 years. There are also oral traditions which suggest the same age for this symbol.</ref>[[File:Thiru Nizhal Thangal of Attoor.jpg|thumb|right| [[Саһасрара]] архитектурасы стилендә төзелгән [[Тһируваттар]] янында [[Нижал Тһангал]].]] Акиламда сигез [[юга]] турында мифик сөйләү еш фәлсәфи рәвештә сигез [[чакра]]га карый дип карала.<ref name="Yugas as Chakras">A. Arisundara Mani, Akilathirattu Ammanai Parayana Urai, pp. (Additional) XII–XIII " Athara thana vilakka attavanai ".</ref> Беренчесе [[Нитийя Юкам]], ул [[Бинду]] һәм иң соң халәте, [[Дһарма Юкам]], Саһасрара яки абсолют балкыш. Бу серияләрдә берлекнең [[аң]] (''намам'') энергиясе Биндудан (Нитийя Юкам) соңгы Саһасрарага (Дһарма Юкам)га кадәр үсә. Яктыртуның иң югары рухи үзәге бу лотос абсолют "балкыш" тәҗрибәсе өчен.<ref>A. Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', p. 374.</ref> Соңгы Дһарма Юкамда (Саһасрара) иң көчле куәт булып [[Экам]] тора, ул Вайкундарның [[Өчлек]] концепциясенең берсе булып тора, яки иң олы абсолютның манифестациясе.<ref name="Lotus with Namam" /> Шулай итеп Аййяважиның символы Акиламнан алынган. "Тһируманам белән лотос" символы "Саһасрада тәҗрибә ителгән Вайкундар"ны күрсәтә. Билгеле [[Һинду]] текстларында Саһасрара чакрада 1000 таҗ яфрагы бар.<ref>{{cite web |url=http://malankazlev.com/kheper/topics/chakras/Sahasrara.htm |publisher=malankazlev.com |title=Sahasrara Chakra |accessdate=8 April 2020}}</ref> Әмма [[Аййяважи символизмыы]]нда Саһарараның 1008 таҗ яфрагы бар.<ref name="Yugas as Chakras" /> Аййяважида 1000-нең әһәмиятенә ишарә иткән язма абруе юк, әмма 1008 саны киң искә алына. Шулай ук Вайкундарның инкарнациясе елы 1008 M.E. (Малаялам Эрасының). ''Саһасрара'' сабаксыз лотос буларак символ булып тора. Аййяважи архитектурасы Нижал Тһангалларны төзүдә үстерелгән булган, шунда әйләндереп куелган ''Саһасрара'' чәчәге түбәне каплау өчен кулланыла.<ref>See this image[[:File:Nelli Nintra Vilai Thangal.png]], a Nizhal Thangal constructed in this architectural manner near Marthandam, [[Tamil Nadu]].</ref> Лотос [[Кеше йөрәге|йөрәк]]не чагылдырырга мөмкин һәм ялкын формасы (Тһирунамам) Илаһны чагылдыра.<ref>Pulavar. R. Shanmugam's, (2000), ''Nadar Kulathil Narayanar Avatharam'', Nadar Kulatheebam Publications, p. 207</ref> Аййяважи башка символларны да кулланган [[Вайшнавизм|Вишнуит]] ''Өчлек Намам''ны кертеп (хәзерге вакытта кулланылмый) һәм [[кабырчык]]. ==Тәгълиматы һәм йогынтысы== Аййяважи тәгълиматының күпчелеге ''Акилаттиратту Амманаи'' китабында һәм башка тәгълиматта табылырга мөмкин һәм Арул Нулда очраган башка мәгълүм булмаган авторларның төрле китапларыннан берләштерелгән булган.<ref>N. Vivekanandan, ''Arul Nool Moolamum Uraiyum'', p. 8</ref> Дһарма кебек Аййяважиның башка тәгълиматлары икеләтә, иҗтимагый һәм мистик. [[Мистика|мистик]] тәгълиматлар илаһи мәгълүматны багышланган, шул ук вакытта иҗтимагый тәгълиматлар беренче чиратта җәмгыятьтә тигезсезлек һәм дискриминациягә карый. Тәгълиматлар Илаһка уңайлы мөнәсәбәтне илһамландыра, куркуга нигезләнгәнгә каршы булган кебек. Тарафдарлар Илаһка интимлыгын һәм назын көчәйтү өчен Илаһка ''Аййя'', "әти" дип мөрәҗәгать итәләр.<ref>R. Ponnu, ''Ayya Vaikundar Ore Avatharam'', pp. 128–129</ref> [[File:Lord Ayya.jpg|thumb|"Аййя" – Иң олы берлек|alt=]] [[File:Ekam evolution.jpg|thumb|left|бөтен[[булу]]ның чыганагы [[Экам]]ның эволюциясе ([[Кали Юга]]га кадәр.)]] Аййяважи мистиклары игътибарны иң олы берлектә туплыйлар.<ref>''A. Ari Sundara Mani'', ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', p. 384</ref> Аның юрамаллары арасында теология игътибарын һәрвакыт берлектә туплыйлар. [[Кали (асурасы)|Кали шәйтаны явызлыгы]] шәхси җаннар һәм Галәм арасында иң соңгы [[һеносиз|берлек]]не блоклый һәм алар арасында [[Үз]] һәм [[Эго]]ның ялган сизүен барлыкка китерә. Бу хаталы караш берлекнең ачык сизүнең сәбәбе булып тора һәм аңа каршы мотивацияли.<ref>N. Vivekanandan, Akilathirattu Ammanaiyil Vaikunda Suvami Sampooranathevana?, p. 12</ref> Экам<ref>{{cite book|last1=Woldman|first1=Jeanette|title=Travel guide to other dimensions.|date=2010|publisher=Woldman|location=[S.l.]|isbn=978-0984531011|page=16|edition=Illustrated}}<!--|accessdate=4 October 2014--></ref> —иң олы җанның "өстәрәк җаны" яки иң олы җан—булуның бөтенлеге дип идентификацияләнә, ул табигате буенча үзгәрүсез һәм бөтен урында да бар. Ул явыз көч [[майя]] булуга күрә “ [[урын һәм вакыт]]”ка күрә төрле үзгәрүләрне кичерә торган.<ref>A. Ari Sundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', pp. 103–121</ref> Бөтен мәхлукат бу Экамнан, иң олы аңнан эволюцияләгән.<ref>N. Vivekanandan, Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum, p. 97</ref> Экамның барлык сыйфатлары берәүнең җанында һәм аннан эволюциялиләр. Һәр җан чагылышы булыып тора,<ref>{{cite book|last1=Singh|first1=Janak|title=World religions and the new era of science|date=2010|publisher=Xlibris Corp.|location=[S. l.]|isbn=978-1453535721|page=Hinduism 5}}<!--|accessdate=4 October 2014-->{{Self-published inline|certain=yes|date=January 2018}}</ref> яки абсолют Олының көзгесе,<ref>T. Krishnanathan, ''Ayya Vaikundarin vazvum Sinthanaiyum'', pp. 60–61.</ref> ул [[Аййяважи ритуаллары]]нда текст нигезе һәм метафораны тәэмин итә. Кеше һәм барлык башка җаннар чикләнгән һәм Кали асурасы явызлыгы белән чикләнгән. Шуңа күрә шәхси җаннар иң олы балкышка ия була алмыйлар һәм Экамга икенчел булып тора. Җан майяның йогынтсыннан азат булгач, ул Экам белән бер була. Аның индивидуальлеге китә һәм шулай итеп Экам да.<ref>N. Vivekanandan, Akilathirattu Ammanaiyil Vaikunda Suvami Sampooranathevana?, p. 14</ref> Икенче яктан бу иң олы аң [[Параматма]] (иң олы җан) дип шәхесләнә, аның белән Илаһ "Ир" була, шул ук вакытта барлык башка җаннар аның "хатын"нары булып тора,<ref name= "Unifying souls as Thirukkalyana Ikanai" >Ari Sundara Mani, Akilathirattu Ammanai Parayan Urai, p. 534</ref> бу [[Тһируккалйана Эканай]] белән символлана, монда Вайкундар шәхси җаннарга өйләнә.<ref name= "Unifying souls as Thirukkalyana Ikanai" /> Шулай ук Аййяважи фәлсәфәсе [[Кеше мәхлукат]]ларының һәм барлык башка Галәмнең [[акыл ия]]ләре өчен уртак формула булып тора. Шулай итеп акыл ияләре өчен тышта булган бөтен нәрсә шулай ук эчтә дә бар.<ref>P. Sundaram Swamigal and K. Ponnumani, ''Ucchippadippu'', pp. 32–33.</ref>[[File:The Palliyarai of Swamithope Pathi.jpg|thumb|right|[[Паллиярай]]ның [[Свамитһоппе]] [[патһи]]ның потлары урынына [[Элунетру]].]] Аййяважи тәгълиматы [[каста]]ларга нигезләнгән тигезсезлекләр тәфсилләп тәнкыйть ителә.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, p. 114 ''" Other verses from Akilattirattu like, 'throw the eighteen castes and the demons into the mountain and the sea', 'do not discriminate between the powerful and powerless', 'the caste would disappear by itself', etc., point to the fact of a considerable indoctrination against the inequalities of Castes."''</ref> Ул ''каста системасы''н үзен түгел, ә каста дискриминациясен тәнкыйть итә. Башлануыннан бирле Аййяважи иҗтимагый реформа буларак хезмәт иткән, аеруча Траванкор даирәсендә, ул элек көчле каста системасы өчен билгеләнгән булган.<ref>Cf. Ward and Conner, Geographical and Statistical Memoir, p. 133; V. Nagam Aiya, The Travancore State Manual, Volume-2, p. 72.</ref> Аййя Вайкундар <ref>{{cite news |url=http://www.hindu.com/2004/08/29/stories/2004082904420400.htm |title=The Hindu |accessdate=7 February 2007 |format=The Sree Narayana effect |work=Credit to reformers: "The first of the social revolutionaries was Vaikunta Swami (1809–1851)." |location=Chennai, India |date=29 August 2004 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070305164930/http://www.hindu.com/2004/08/29/stories/2004082904420400.htm |archivedate=5 March 2007 |url-status=live |=http://www.hindu.com/2004/08/29/stories/2004082904420400.htm }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040927174958/http://www.hindu.com/2004/08/29/stories/2004082904420400.htm |date=2004-09-27 }}</ref> иҗтимагый реформатор буларак уңышка ирешеп<ref>{{cite news |url= http://www.hindu.com/2006/03/19/stories/2006031900640200.htm|title= The Hindu|accessdate=7 February 2007 |format= Communalism an important factor in politics|work=Great reformers|location=Chennai, India|date=19 March 2006| archiveurl= https://web.archive.org/web/20070111132234/http://www.hindu.com/2006/03/19/stories/2006031900640200.htm| archivedate= 11 January 2007 | url-status= live}}</ref><ref>{{cite news|url= http://www.hindu.com/2004/07/06/stories/2004070612160300.htm|title= The Hindu – India's National Newspaper|accessdate= 16 September 2007|format= Around the City|work= AIR programme|location= Chennai, India|date= 6 July 2004|= http://www.hindu.com/2004/07/06/stories/2004070612160300.htm}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040710151050/http://www.hindu.com/2004/07/06/stories/2004070612160300.htm |date=2004-07-10 }} This link about a programme by '[[All India Radio]]' includes [[Ayya Vaikundar]] as a [[Social reformer]].</ref> сәяси көрәшне һәм дини реформацияләүне башлауда беренче булган.<ref>{{cite news |url= http://www.hindu.com/cp/2007/09/28/stories/2007092850300800.htm|title= The Hindu – India's National Newspaper|accessdate=23 January 2008 |format= Stargazing|work=Ayya's story|location=Chennai, India|date=28 September 2007| archiveurl= https://web.archive.org/web/20080214111454/http://www.hindu.com/cp/2007/09/28/stories/2007092850300800.htm| archivedate= 14 February 2008 | url-status= live}}</ref> <ref>{{cite web|url=http://www.education.kerala.gov.in/englishmedium/historyeng/chapter9.pdf |title=www.education.kerala.gov.in |accessdate=23 January 2008 |format=Towards Modern Kerala |work=10th Standard Text Book, Chapter 9, p. 101. |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081217193847/http://www.education.kerala.gov.in/englishmedium/historyeng/chapter9.pdf |archivedate=17 December 2008 }}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.dinamalar.com/2008MAR03/general_tn7.asp |title=www.dinamalar.com |accessdate=3 May 2008 |format=Silently spreading Love-flag |work=Dinamalar (Leading Tamil Daily), 3 March 2008. |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081202150511/http://dinamalar.com/2008MAR03/general_tn7.asp |archivedate=2 December 2008 }}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.tnuniv.ac.in/tansche/reports/History%20Education%20in%20the%2021st%20Century.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20071129185218/http://www.tnuniv.ac.in/tansche/reports/History%20Education%20in%20the%2021st%20Century.pdf |url-status=dead |archive-date=29 November 2007 |title=www.tnuniv.ac.in |accessdate=16 September 2007 |format=Tamil Nadu State Council for Higher Education, Social and Cultural History of Tamil Nadu from 1529 to Present day |work=Reform Movements and National Movement, p. 27 |archivedate=2007-11-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071129185218/http://www.tnuniv.ac.in/tansche/reports/History%20Education%20in%20the%2021st%20Century.pdf }}</ref> <ref>{{cite web|url=http://www.bdu.ac.in/cb-ug-his.pdf |title=History of Tamil Nadu from 1800 AD to the Present Day |accessdate=23 January 2008 |format=Bharathidasan University |work=B.A. History – Course Structure under CBCS, Core Course – V, p. 9. |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071129185219/http://www.bdu.ac.in/cb-ug-his.pdf |archivedate=29 November 2007 |url-status=dead}}</ref> <ref>{{cite web|url=http://www.bdu.ac.in/cb-pg-his.pdf |title=www.bdu.ac.in |accessdate=7 February 2007 |format=SOCIAL REFORMERS OF MODERN INDIA |work=Unit IV |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20051128094048/http://www.bdu.ac.in/cb-pg-his.pdf |archivedate=28 November 2005 }}</ref> Вайкундар Тамил Надуның һәм Кераланың иҗтимагый инкыйлабчыларының беренчесе булган.<ref>M. Ilanchezhiyan, ''Pandiyarkula Nadrakal Kulamurai Kilathal'', p. 197.</ref> <ref name = "Sreedharamenon"/> Өйрәнүче галимнәр Вайкундарны галим, дәвалаучы һәм могъҗиза язаучыы дип атыйлар.<ref>George D. Chryssides, ''Historical dictionary of new religious movements'', (Publisher: Lanham, Md., Scarecrow Press) 2012, Page 48, Ayyavazhi.</ref> Ул шулай ук Һиндстанның барлык иҗтимагый реформаторларының алдан килеп чыгучысы дип әйтелә.<ref name= "Immanuel:First Reform Movement">Immanuel, ''Kanniyakumari: Aspects and Architects'', Chapter 11, pp. 115–116.</ref> Акилам хезмәт сыйныфларына симпатия күрсәткән һәм алар түләргә тиеш югары салымнарга каршы торган.<ref>{{cite web|url= http://www.kuttyjapan.com/nadar/nadar-what-they-do.asp|title= Nadars of South India|accessdate= 23 January 2008|format= www.nadar.org|work= Vaikunda Swamy opposed the excessive taxes and corvee labour imposed on&nbsp;...|archiveurl= https://web.archive.org/web/20080110121900/http://www.kuttyjapan.com/nadar/nadar-what-they-do.asp|archivedate= 10 January 2008|url-status= dead}}</ref> Башыннан бирле үк тарафдарлар тәгълимат белән көчәйтелеп шулай ук сәяси бастыруга каршы көчле позициядә торганнар. Бу иң ачык итеп Акиламда күренә, биредә Тһирувитканур патшасы Калинисан буларак идентификацияләнә (Кали шәйтанының тоткыны) һәм Британияле иҗтимагый мәгънәдә [[Веннисан]] (ак нисан) буларак идентификацияләнә.<ref>''Akilattirattu Ammanai'', published by T. Palaramachandran Nadar, pp. 214, 266</ref><ref>''Akilattirattu Ammanai'', published by T. Palaramachandran Nadar, 9th impression, 1989, pp. 119, 120 and 121.</ref> Аййяважи Кеше Хокуклары һәм Иҗтимагый Тигезлек Кеше Хокукларының алгы фронтында булган.<ref name= "Immanuel:First Reform Movement" /> Аййяважи шулай ук көньяк Һиндстанда күп иҗтимагый үзгәрүләргә йогынты ясаган,<ref>R. Ponnu, ''Vaikunda Swamigal Ore Avataram'', p. 152</ref> аның нәтиҗәсе иҗтимагый һәм [[үз-ихтирам хәркәт]]ләр булган, мәсьәлән, ''Өске кием агитациясе'',<ref name = "Sreedharamenon">A. Sreedhara Menon, ''A Survey of Kerala History'', p. 314</ref><ref>{{cite web |url= http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-tamilnadu/article1064574.ece|title= The Hindu|accessdate=3 March 2011 |format= Jayalalithaa to visit Kanyakumari tomorrow|work=' "He (Vaikundar) spearheaded the thol seelai struggle..." ' 3 March 2011.}}</ref><ref>{{cite news |title=Republic-day-parade :: Tamil Nadu tableau showing women without blouses draws criticism |url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/chennai/republic-day-parade-tamil-nadu-tableau-showing-women-without-blouses-draws-criticism/articleshow/67705502.cms |accessdate=8 February 2019 |agency=Times of India}}</ref> [[:en:Temple Entry Proclamation|Гыйбадәтханәгә керү агитациясе]] һәм башка хәрәкәтләр, [[Нараяна Гуру]]ныкын,<ref name= "Selvister:First Reform Movement" >Selvister Ponnumuthan, (1996), ''The spirituality of basic ecclesial communities in the socio-religious context of Trivandrum/Kerala, India'', {{ISBN|88-7652-721-4}}, Editrice Pontificia Università Gregoriana, pp. 77–78</ref><ref>{{cite web |url=http://www.nairs.org/?a086 |publisher=nairs.org|title= Are the Travancore Kings Nairs?|accessdate=9 September 2007 |quote="It is worth mentioning here that Chattambi Swamikal and Sreenarayana Gurudevan were ardent devotees of Lord Muruka, so also their predecessor Ayya Vaikuntar." This statement says that Chattampi Swamikal and Narayana Guru are the (predecessors or disciples) of Vaikundar}}</ref> [[Чаттампи Свамикал]]ныкын,<ref>{{cite web|url=http://www.nairs.org/?a083 |title=Marutwamala: Heritage Site Threatened |accessdate=23 January 2008 |format=www.nairs.org |work=as two of the great sages and social reformers Chattambi Swamikal and Shree Narayana Gurudevan, born in the leading [[Nair|Nayar]] and [[Ezhava]] communities, lived and did penance here before embarking on their mission of liberating the caste ridden people. They were believed to be influenced by the teachings of Ayya. |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071229044754/http://www.nairs.org/?a083 |archivedate=29 December 2007 |url-status=dead}}</ref> [[Arutprakasa Vallalar Chidambaram Ramalinga Swamigal|Валлалар]]ныкын <ref name= "Ponnu:First Reform Movement" >R. Ponnu, ''Vaikunda swamigal Ore Avataram'', p. 178.</ref> һәм [[Аййянкали]]ныкын кертеп. ==Табыну үзәкләре== [[File:Nelli Nintra Vilai Thangal.png|thumb|left|Тамил Надуда [[Мартһандам]] янында [[Нелли-нинра Вилайның Нижал Тһангалы]].]] Аййяважи тарафдарлары ''Патһилар''ны һәм ''Нижал Тһангал''ларны нигезләгәннән, алар илнең төрле өлешләрендә табыну һәм дини белем алу үзәкләре булып тора.<ref name ="Worship Centers">G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', pp. 116–117</ref> Алар Аййяважи ышанулары һәм практикалары дәгъвасы өчен үзәкләр булып хезмәт итә.<ref name ="Worship Centers" /> Бөтен Һиндстан буенча меңнәрчә ''Нижал Тһангал'' бар.<ref>{{cite web|url=http://www.tamilstar.com/news/publish/article_3251.shtml |title=Sujibala without a blouse in Ayyavazhi (Preview about the Film 'Ayyavazhi') |accessdate=23 January 2008 |format=www.tamilstar.com |work=Now there are thousands of temples erected in honour of Vaigundaswamy. |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070818154224/http://www.tamilstar.com/news/publish/article_3251.shtml |archivedate=18 August 2007 |url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web |url= http://www.kollywoodtoday.com/news/nallakannu-watches-ayyavazhi/|title= Nallakannu Watches Ayyavazhi|accessdate=9 June 2008 |format= www.kollywoodtoday.com|work=Now there are thousands of temples erected in Honour of Vaigundaswamy.}}</ref> <ref>C. Paulose, ''Advaita Philosophy of Brahmasri Chattampi Swamikal'', p. 24, "To propagate his teachings and ideas he opened up 7 Pathis and 7 Tangs (The Primary Nizhal Thangals) in Travancore as well as hundreds of small pagodas (Nizhal Thangals) throughout India." Accrediting the [[Worship centers of Ayyavazhi]] across [[India]] and so the Ayyavazhi followers.</ref><ref>R. Shanmugam, ''Nadar Kulathil Narayanar Avatharam'', p. 192, "நாடெங்கும் உள்ள நிழல் தாங்கல்களுக்கெல்லாம் தலைமைப் பதி, குமரி மாவட்டதில் முன்கூறிய சாமிதோப்பு என்ற ஊரில் இருக்கிறது." ("The headquarters of all these Nizhal Thangals which are found across the country, is at the place called Swamithoppe as told earlier.")</ref> Бөтен Һиндстан буенча, аеруча Көньяк Һиндстанда. Көньяк Һиндстанда 7000-нән артык табыну үзәкләре бар, аеруча Тамил Наду һәм Кералада.<ref>Tha. Krishna Nathan's, ''Ayyaa vaikuNdarin vaazvum sinthanaiyum'' (Tamil), Chapter 4, p. 83: "இதற்கு ஆதாரமாக அய்யா வைகுண்டரைத் தெய்வமாக ஏற்றுக்கொண்ட சுமார் 8000 – க்கும் மேற்பட்ட அய்யாவழிப் பதிகள் தமிழ்நாடு மற்றும் கேரளப்பகுதிகளில் இயங்குவதைக் கூறலாம்." (This citation is from a Tamil Wikipedia article)</ref> 19-ынчы гасыр утрасы [[Лондон Миссионерлык Җәмгыяте]] (LMS) игъланнарында шулай ук ''Нижал Тһангаллар'' турында сөйләнә.<ref>From the following reports: ''James Town Mission District'' for 1863, ''Neyoor Mission District'' for 1869, ''Santhapuram Mission District'' for 1858, ''Nagercoil Mission District'' for 1864, from the ARTDC for the respective years.</ref> Аййяважи үзәкләшеп оешкан булмаганга күрә, ''Свамитһопе патһи'' бөтенесе өчен дини штаб-фатир булып хезмәт итә. Табыну үзәкләре арасында ''Патһи''лар табыну үзәкләре арасында күбрәк әһәмияткә ия.<ref name ="Worship Centers" /> Җиде ''[[Патһи]]''<ref name="Dr. Paulose's book" /> Вайкундар һәм аның эшчәнлеге бу табыну үзәкләре белән тарихи бәйле булуына күрә әһәмияткә ия.<ref name ="Worship Centers" /> Гәрчә диннең штаб-фатиры дип саналса да ''Свамитһопе патһи'' рәсми рәвештә башка дини үзәкләр белән идарә итми. Үзеннән башка барлык ''Патһи''лар белән бәйсез комитетлар идарә итәләр.<ref>N. Elango and Vijaya Shanthi Elango, ''Ayya Vaikuntar – The Light of the World'', pp. 41–44</ref> [[Панча патһи]]лар буларак мәгълүм биш ''Патһи'' Патһилар арасында әйдәп баручы буларак мәгълүм. <ref>{{cite book|last1=Boundaries|first1=Beyond|title=Hindu-Christian Relationship and Basic Christian Communities|date=2009|publisher=ISPCK|location=Delhi|isbn=978-8184650013|page=32|url=https://books.google.com/books?id=YYlC_qF_eB0C&q=Ayyavazhi|accessdate=4 October 2014}}</ref> [[Нижал Тһангал]]лар ''Патһи''лар белән чагыштырганда [[Нижал Тһангал]]лар Вайкундар тәгълиматын өйрәнү һәм табыну өчен гади кечкенә корылмалар булып тора. Алар иртә көннәрендә белем бирү үзәкләре буларак хезмәт иткәннәр.<ref>R. Ponnu, ''Vaikundacuvamikal Valvum Valikattalum'', p. 71.</ref> Бу үзәкләрдә мохтаҗларга ашамлык һәм сыену урыннары тәкъдим ителә.<ref>P. Sarvesvaran, ''Sri Vaikunda Swamikal – A Forgotten Social Reformer'', p. 8.</ref> Аларның кайберәүләре Вайкундар исән булганда нигезләнгән булган. Алар арасында Арул Нул җиде Тһангалны билгели,<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'' Chapter 5, p. 118. Вайкунтачами Четтикудийиррупу, Агастисварам, Палур, Чундавилай, Вадаливилай, Кадампанкулам һәм Пампанкуламда бу нилатанкалкалларның җидесен нигезләгән.</ref> Һәм алар башкаларга караганда өстен булып санала. Хәзерге вакытта бу үзәкләрдә төп эшчәнлекләрнең берсе булып иганә тора.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'' Chapter 5, p. 118.</ref> Бу үзәкләр Дһарма сыену урыны буларак пәйда булган.<ref>''Journal of Dharma'' (1985), Published by 'Center for the Study of World Religions', Dharmaram College, Bangalore.</ref> Нижал Тһангаллар Аййяважи кешеләре иҗтимагый дини тормышында әһәмиятле оешманы формалаштыралар. Панивидай көненә өч мәртәбә башкарыла ала, әмма барлык табыну үзәкләрендә көненә кимендә берә мәртәбә [[Панивидай]] тәэмин ителә. ==Әхлак== [[File:Flag mast of Swamithoppe.jpg|170px|thumb|right|Түбәсендә Аййяважи символы белән [[Свамитһоппе]] байрагы мачтасы.]] Мета-сөйләү мифологиясе белән интеграцияләгән Аййяважи әхлакы беренчел язма ''Акилаттиратту Амманаи''да табыла.<ref name="Ayyavazhi ethics">T. Krishnanathan, ''Ayya Vaikundarin Vazhvum Sinthanaiyum'', p. 112.</ref> Әхлак буенча Арул Нул Акиламда булган төп концепцияләрнең җыелмасы булып тора.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern agency'', Chapter 5, p. 120</ref> Акиламда әхлакый абстракцияләр берничә урында берничә ситуацияләрдә соралганда кече[[Дэва (Һинд дине)|дэваларга]], [[изге]]ләргә, һ.б. "Ходай тарафыннан сөйләнгән" дип күрсәтелә. [[Нитһам]] Аййяважиның төп кыйммәте булып тора. Бу иртә гасырларда җәмгыять, аның кешеләре, хөкем итүче патша, һәм башкалар Иң Көчлене эшләрендә, гамәлләрендә һәм эшчәнлекләрендә урнаштырып . табигать белән абсолют гармониядә яшәгәннәр. Җавап итеп, табигать һәм илаһи мәхлукатлар Нитһам тарафдары булган җәмгыятьне саклыйлар. Табигать белән иң ахыргы берлектә үзәк теманы формалаштыралар, шул ысул буенча бару өчен әхлакый форма. Акиламда кебек үк, [[Винчай]] Ходай (Нараяна) тарафыннан Вайкундарга тәэмин ителгән кагыйдәләр һәм көйләмәләр. Шундый өч Винчай бар. Шунда табылган актлар кешеләр өчен әхлакый кодларын камилләштерү өчен яраклы. Беренче ''Тиручендур Винчай''сы Акиламда иң зур әхлакый тупланманы формалаштыра.<ref name="Ayyavazhi ethics" /> Берникадәр дәрәҗәдә [[Аййяважида Дһармик тәгълиматы]] әхлак дип таныла. Иҗтимагый әхлакта иганә һәм "берлекнең иң ахыр хакыйкатен реализацияләп карау" Аййяважи дһарманың байрагы астында әхлакый кодлар булып тора. Акилам шулай ук [[Дэва (Һинд дине)|Дэвалар]] өчен аерым әхлакны бирә.<ref name="Dharma for devas" >Mani Bharathi, ''Akilathirattu Ammanai Vilakka Urai (Part – 2)''.</ref> Аййяважи әхлакы Вайкундар инкарнациясеннән киң тайпылышка дучар була, чөнки шул вакытта универсаль үзгәрү булган.<ref name="Dharma for devas" /> Барсыннан да өстен, әхлакый закон буларак кешеләргә[[калимайяи]]ның явыз көчләрен мәхәббәт, түземлек һәм тынычлык кораллары белән җиңәргә киңәш ителә, чөнки [[майя]] буларак Калийян кеше акыллары белән хөкем итә. Арул Нул әхлакны да кертеп Аййяважи кагыйдәләре һәм көйләүләрендә төп рольне тәшкил итә. Ул аерым итеп иҗтимагый әхлакны һәм шулай ук илаһи әхлакны да бирә. Биредә [[Шиваканта Атһикара Патһирам]] әхлакны өйрәтүгә багышланган бүлек. Әхлаксыз фикерләрдән һәм гамәлләрдән килеп чыккан гөнаһларны ярлыкау өчен ритуалларны, аеруча [[әйләнеп йөрүләр]]не башкарырга кирәк. ==Дини тәгълимат== [[File:Tamarai-Namam glossy.png|thumb|left|Изге [[Аййяважи символы]].]] Аййяважи концепцияләренең ачык исемлеген бирү авыр, чөнки Аййяважи язмалары [[Һинд дине язмалары]] белән бәйле. Акиламда беренче чиратта булган язмаларның (Һинду булган) үзәк темалары Вайкундар килгән вакытка бозылган булган дип әйтә.<ref name="G. Patrick, p.119">G. Patrick, ''Religion and Subaltern agency'', 'The Religious Phenomenon of Ayya Vali', p.119.</ref> Шулай ук Акилам кешелеккә альтернатива буларак бирелгән булган дип сөйләнә, чөнки Калиян баштагы Ведаларны һәм Шастраларны җимергән булган, һәм Кали Юга башында аның тарафыннан элек булган язмаларга берничә өстәүләр бирелгән булган.<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, pp. 120–121.</ref> Бу ике караш та Акиламның Һинду язмаларына караш бирәләр һәм аларны баш тарту өчен сәбәпләр итеп урнаштыралар. Аййяважи язмаларының фәлсәфәсе, төшенчәләре һәм мифологиясе [[Аййяважи теологиясе]]н дини өйрәнү өчен нигез булып тора.<ref>P. Sundaram Swamigal and K. Ponnu Mani, ''Ayya Vaikunta Nathar Jeevacharithram'', pp. 20–21</ref> Әмма Акиламда цитаталанган берничә төшенчә Һинду язмаларында шул төшенчәләрнең тасвирлау тәфсилләп аңлатуларын карамыйча тулаем аңлашыла торган булмаган.<ref name= "Hindu keys to Akilam">N. Vivekanandan, ''Akilathirattu Ammanaiyil Vaikunda Suvami Sampooranathevana?'', pp.10–20.</ref> Мисал өчен 96 [[татва]] аңлашылса, шуннан соң [[Кали (асурасы) |Калиян]] шәйтаны турында да аңлап була. Шулай итеп, хәзерге заманда теологлар һәм фәлсәфәчеләр Акиламда тәфсилләп сөйләнмәгән кеше тәне әгъзалары сыман татваларны аңлау өчен Һинду язмаларын карыйлар.<ref>N. Vivekanandan, ''Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum'', pp. 190–191.</ref> Шулай да фәлсәфәсендә Акиламны аңлау өчен берәүнең нигез [[Һинду]] фикерләре һәм концепцияләрнең нигез белеме булырга тиеш.<ref name= "Hindu keys to Akilam" /> Акиламның Һинду язмаларыннан аермалы карашлары булмыйча, ул шуннан алынырга калдырылган булган. Гомумән, ниндидер концепция Аййяважи язмаларында, мәсьәлән, Акилаттиратту Амманаи яки Арул Нулда (Һинду язмаларында тәфсилле булган кебек) яхшы тасвирламасы булмаса, ә аның урынына бары тик цитаталанган булса, шул вакытта билгеле концепция Һинд дине язмаларында дини өйрәнү өчен кабул ителә.<ref name="Ayyavazhi and Hindu scriptures" /> Әмма Акиламның булган (Һинду) язмалардан аермалы карашлары булса, шул вакытта ул тирән итеп Акиламда тирән тасвирлана һәм башка язмаларны карарга кирәк түгел.<ref name="Ayyavazhi and Hindu scriptures">''Arisundara Mani'', Akilathirattu Ammanai Parayana Urai, p. (additional) v. ''To be noted, Whole contents of this book is written including the heavy details to 'mere noted' Akilam concepts from Hindu scriptures.''</ref> ==Теология== [[File:The Evolution of Ekam.png|thumb|right|The Evolution – [[Экам]]нан [[Вайкундар]]га кадәр эволюциясе.]] Аййяважи теологиясе башка [[монизм|монистик]] диннәрендә шактый аерылып тора.<ref>V.T. Chellam, Thamizaka Varalarum Panpadum, Chapter 12, p. 493</ref> Анда Экам, Берлек турында сөйләнелә, аннан бөтен булган нәрсә формалаша һәм шулай ук барлык аермалар артында иң ахыр чик берлек. Үзе эчендә һәм барлык үзгәрүләр артында иң олы илаһи куәт буларак әйтелә торган Экамнан бөтен булган нәрсә формалаша. Иң олы илаһи куәт дип әйтелә торган Экам һәр үзгәрә торган метериянең тирән эчендә Майядан йогынтысы булмыйча [[Абсолют|абсолют]] константа. Теологик төшенчәләрдә, Ходай иң олы мәгънәдә формасыз, [[Чиксезлек|чиксез]], җенессез һәм вакыт һәм пространствадан тыш. ''Экам'' сүзенең Тамил телендә мәгънәсе фәкать ''бер'', ''абсолют'',<ref>M. Winslow (1869), ''A Comprehensive Tamil and English Dictionary'', American Mission Press ([[Madras]]), {{ISBN|81-206-0001-0}}, p. 185</ref> ''булган бөтен''<ref>V.T. Ramasupramaniyam, ''Thirumagal Thamizhagarathi'', p. 210</ref> һәм ''чагыштырып булмый торган'';<ref>''Narmadavin Thamizh Agarathi'', p. 173.</ref> барысы да Аййяважи теологиясеннән Ходай турында туры монистик билгеләмә бирә. Мифология аша сөйләшеп ''Сивам'' һәм ''Шакти'' Экамнан эволюцияләнгән беренчеләр булып тора. ''Натһам'' (тавыш), Тримурти, башка кече Илаһлар һәм бөтен Галәм дәвам итеп эволюцияләгән. Тримурти башка шәхесләндерелгән [[Дэва]]лар арасында бөегрәк. Тримуртилар арасында олысы Шива Кали Югага кадәр иң олы куәт булган. Вишну Кали Юга килүеннән иң олы. Шулай итеп, Вайкундарның инкарнациясеннән бирле Вишнуны кертеп барлык Илаһларның куәтләре Вайкундарга трансформацияләнә. [[Аййяважи Өчлеге]] арасында иң олы берлек Экам Вайкундар эчендә хәзерге эрада урын ала. Шулай итеп, Вайкундар бердәнбер табыныла торган һәм иң олы куәт дип әйтелә. Шулай да, [[Акилам унөч]]тән цитатада әйтелгәнчә иң олы берлек (Экам) үзе шәхесләнгән Ходай булган Вайкундарның [[барлыкка китерүе]] булып тора. Шул яктан караганда, Вайкундарда үзәкләшкән Аййяважи күбрәк [[Монотеизм|монотеистик]], ә монистик түгел. Аййяважида Башка Илаһлар, хәттә Вайкундарның әтисе дә Вайкундарга тигез яки олырак статуска ия түгел. Вайкундар [[Аййяважи Өчлеге]] үзендә Сантрорның, Нараянаның һәм Экамның сыйфатларын тоткан берәү. Аййяважи мифологиясендә иң элек манифестация Крони,<ref>{{cite book|title=The Devil What Does He Look Like?|date=2012|publisher=Millennial Mind Pub|isbn=978-1589826625|page=43|url=https://books.google.com/books?id=SD6-YKBqGr0C&q=Ayyavazhi|accessdate=4 October 2014}}</ref> алтыга бүленгән булган һәм һәр фрагмент шуннан соң булган югаларда туу һәм уеннарын алган. Ул иң ахыр чик хөкем сөрү тарафыннан җимерелгән булган, аннан соң Илаһлар тарафыннан Дхарма Юкам булган. Бу сөйләү Аййяважи теологиясенә берникадәр дуалистик үлчәм бирә. Әмма Арул Нулның игътибары, Аййяважи тәгълиматы бик монистик һәм Крониның финал фрагменттан бирле''Калимайаи'' (концепция, ә физик яки материаль инкарнация түгел) дип аталган булган, киң рәвештә 'Майя' шулай дип символлаштырылган дип кабул ителгән булган<ref>Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', Chapter 1, p. 36, "Kroni is nothing but a subtle revelation of spiritual ignorance."</ref> бу Аййяважига [[Dualism (Indian philosophy)|дуалистик]] караш белән аерылып тора. Боларның барысыннан тыш, Аййяважида Аййяважига [[Пантеизм|пантеистик]] һәм [[Панентеизм|панентеистик]] билгеләмәләр бирә торган аерым цитаталар бар. ==Фестивальләр һәм ритуаллар== [[File:Kodiyetru Thirunal.jpg|thumb|left|[[Свамитһопе патһи]]да [[Кодийеттру Тһирунал]] дәвамында эленеп торучы байрак.]] Аййяважи өчен ике ел саен уза торган фестиваль була. [[Аййя Вайкунда Аватарам]] [[Тамил календаре]]нең ''Маси'' (Фев – Март) аеның егерменче көнендә бәйрәм ителә. Бу [[Кояш календаре]] буенча бәйрәм ителә торган бердәнбер Айяважи календаре.<ref>Tha. Krishna Nathan, ''Ayyaa vaikundarin vaazvum sinthanaiyum'', Chapter 4, p. 74.</ref> [[Нагеркоил]]дан [[Свамитһоппе]]га алып барыла торган күп кешеле йөреш илнең бу өлешендә популяр булып тора.<ref>{{cite web|url= http://www.dinamalar.com/2007mar05/district/kanyakumari.asp#3%20(Dinamalar)|archive-url= https://web.archive.org/web/20070927021744/http://www.dinamalar.com/2007mar05/district/kanyakumari.asp|url-status= dead|archive-date= 27 September 2007|title= Dina Malar|accessdate= 5 March 2007|format= Kanyakumari District|work= Ayya Vaikundar Avathara Dina Vizha|archivedate= 2007-09-27|archiveurl= https://web.archive.org/web/20070927021744/http://www.dinamalar.com/2007mar05/district/kanyakumari.asp#3%20(Dinamalar)}}</ref> The [[Тһиру Эду-Васиппу]] ул Тамил календаре Картһигай (Ноябрь–Декабрь) аенда унҗиде көн дәвамында бәйрәм ителә торган фестиваль.<ref>{{cite web |url= http://ayyavazhi.org/index.php?option=com_content&task=view&id=13&Itemid=30|title= www.ayyavazhi.org|accessdate=11 November 2007 |format= Festivals|work=Thiru Edu Vasippu | archiveurl= https://web.archive.org/web/20071224221645/http://ayyavazhi.org/index.php?option=com_content&task=view&id=13&Itemid=30| archivedate= 24 December 2007 | url-status= live}}</ref> Фестивальнең үзе булып текст уку булып торган бу бәйрәм итү Аййяважиның уникаль хасияте булып тора. Моннан тыш Свамитһопеда өч елга бер [[Кодиеттру Тһирунал]] бәйрәм итүе була. Свамитһопеда һәр көн бәйрәм итүнең башка уникаль хасияте (Свамитһопе өчен эксклюзив) '' 'Нитһам Тһирунал' '' дип атала.<ref>Tha. Krishna Nathan, ''Ayyaa vaikundarin vazhvum sinthanaiyum'', Chapter 4, p. 70.</ref> Фәлсәфи концепцияләргә һәм мифологиягә өстәп, Аййяважи ритуаллары үз ысулында эволюциягән. Ритуалларның күбесенең башка гамәл һәм тарихи мәгънәләре бар. <ref>G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, p. 19</ref> Барлык касталарны тигез күрү '' 'Анна Дһармам' '' буларак ризыкны тарату, Тһуваял Тһавасу дәвамында рухи һәм физик [[чисталык]],<ref>''[https://books.google.com/books?id=zBa2AAAAIAAJ&q=Sami+thope&dq=Sami+thope&pgis=1 The Quarterly Journal of the Mythic Society] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20160629181101/https://books.google.com/books?id=zBa2AAAAIAAJ&q=Sami+thope&dq=Sami+thope&pgis=1 |date=29 June 2016 }}'' (1986), Published by 'Mythic Society', Bangalore, India, v.77 (1986).</ref> Тһоттунамам вакытында кагылышсызлыктан арыну Thottunamam, баш киеме аша үзеңне ихтирам итү һәм батырлык,<ref name="Krishnanathan's Ayyavazhi practices" >''T. Krishnanathan'', ''Ayya Vaikundarin Vazhvum Sinthanaiyum'', pp. 93–96.</ref> һәм Мутһириккинару аша төрле касталарны берләштерү.<ref>Akilathirattu p. 252: "the eighteen castes gathered in one place and bathed from the same well."</ref> [[File:Churul.jpg|thumb|right|Панивидай өчен тәкъдим ителер өчен әзерләнгән '' 'чурул' '']] Әмма алар шулай ук ритуаль телдә дәгъва ителгән югары фәлсәфи фикерләрәне ачалар. Тһирунамамда [[Мутһириккинару]] дини рәвештә аларның ''Патһам'' һәм ''Намам''ы бөтен физик, яки акыл авыруын дәвалый ала торган итеп карала.<ref>''N. Amalan'', ''Ayya Vaikundar Punitha Varalaru'', Akilam Publications, 86–87: "முத்திரிபுகளை (மும்மலம்) போக்க முத்திரிக்கிணற்றில் பதம் விட்டுக்கொள்ள வேண்டும்".</ref> <ref name="Krishnanathan's Ayyavazhi practices" /><ref>The [[London Missionary Society|LMS]] Report for the year ''1847'', pp. 88–89: ''"They take no medicine; but rub ashes on the forehead and drink cold water as the cure for all their diseases."''</ref> Тһуваял тһавасу Дһарма Юкамның ахыр чик максатына ирешү өчен күнегү буларак фараз ителә.<ref>''A. Ari Sundaramani'', ''Akilathirattu Ammani Parayana Urai'', p. 485.</ref> [[Таҗ кию]] ритуалы "барысы да патшалар" икәнен ачыклый, ул ''адвайта''га охшаш идеологиянең визуализациясе булып тора. Шулай ук Аййяважи язмалары гади халыкка бу фәлсәфи фикерләрне ярдәм итүдә бик уңышлы булганнар, бу бик гадәттән чыгып торучы хәл. Аййяважи табынуның хасиятләре булган шәхси ритуаллар, экстатик диндарлык һәм ритуаль дәвалау эмансипация һәм иҗтимагый әңгәмә формалаштыруы фикеренә кертем ясаган.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', p. 137.</ref> Ритуаллар хаксызларны күтәрергә һәм дәваларга максат итеп куя. Башка әһәмиятле әйбер булып Аййяважида билгеле практикаларны чагылдырыр өчен Һинд диненнән аермалы булган фразалар кулланыла. ==Инклюзивлык һәм эксклюзивлык== Аййяважиның дини-мәдәни Галәменә кулланылышта караган өлкәдә [[Инклюзивизм|инклюзивлык]] һәм [[Эксклюзивлык|эксклюзивлык]] уникаль булып тора, чөнки ике теория дә Аййяважи язмалары белән кушылган. Инклюзив теория билгеле вакыт периоды өчен төрле дин карашларын кертә һәм шуннан бирле сөйләүләрдә эксклюзив рәвештә алардан баш тарта. [[File:Ten Incarnation door.jpg|thumb|left|[[Дашаватар|Вишнуның ун аватары]] кисеп ясалган [[Паллиярай]] [[Свамитһоппе]]ның ишеге.]] Аййяважи төрле диннәрнең Илаһларын кабул итә, мәсьәлән, [[Аллаһ]] концепциясен һәм Һинд диненең барлык диярлек Илаһларын.<ref name = "Gods in Ayyavazhi">T. Krishnanathan, ''Ayya Vaikundarin Vazhvum Sinthanaiyum'', pp. 61–65.</ref> Анда шулай ук шул ук һәм бер Илаһ дөньяның төрле өлешләрендә һәм төрле вакытта кешеләрне газапланулардан саклап калыр өчен инкарнацияли дип әйтелә.<ref name = "Gods in Ayyavazhi" /> Әмма Калиян килүе һәм аның явыз хасиятләренә күрә иң олы көч Экам дөньяда Вайкундар буларак инкарнацияли һәм шулай ук барлык кече Илаһлар һәм аңа кадәр язмалар да асылын югалаткан булалар.<ref>Pon. T. Dharmarasan, ''Akilathirattu'', Chapter 3, p. 30.</ref> Шулай итеп, Вайкунда [[Аватар]] вакытыннан соң, Вайкундар табынылырга тиеш бердәнбер Илаһ дип әйтелә һәм Аййяважи теологиясе эксклюзивизмга таба каналланган булган. Акилам төрле диннәрнең язмалары белән эш итә торган ысул катлаулы. Мәсьәлән, Аййяважи текстларында "Гайсә" яки "Тәүрат" төшенчәләренә туры искә алу булмаса да, [[Акилам унөч]]тә туры булмаган искә алу бар, анда Гайсә Нараянаның инкарнациясе булган дип фараз ителә,<ref name = "Gods in Ayyavazhi" /> әмма киң каралган караш булып аның [[Тәүрат Китаплары]]н танымау тора. Акиламның Тәүратка карашы булып "ул Ходай максаты белән түгел, ә кеше максаты белән барлыкка китерелгән" дип тора.<ref>"He created a Veda (scripture) of his own intention". – Akilam5:571</ref> Гомумән, диннәрне барлыкка китерү һәм алар өчен шәхесләрне формалаштыру каты тәнкыйтьләнә. ''Илаһ'' һәм ''Дин'' концепцияләре Аклиамда котып рәвешендә читтә тотыла һәм ул '' 'Илаһны кабул ит; диннән баш тарт' '' идеологияне тәэмин иткән кебек.<ref>Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'' p. 470.</ref> Аййяважи Һинд диненең төрле [[инкарнация]]ләрен кабул итә, әмма мәҗбури рәвештә шулай аталган ' ''Һинд дине'' ' язмаларын инкарь итә. Беренче чиратта ул Веданы кабул итә.<ref>Akilam 12:151 – "Poorana Vetha Purana mun akamangkal"</ref> Соңрак бирелгән алкыш сәбәпле Калиян Веданы сатып алган, шулай итеп алар Калиян килүе белән асылын югалаткан һәм бозылган булган. Шулай ук (Калиян) берничә өстәмә керткән һәм күпмедер эчтәлеген яшергән дип әйтелә. Һәм шулай итеп Илаһ Вайкундар буларак инкарнацияли. Шулай итеп хәзерге вакытта, Акилам бердәнбер '' 'Камиллек Китабы' '' булып тора. Шуңа Аййяважи барлык башка язмалардан баш тарта һәм бары тик [[Аййяважи язмалары|үз язмалары]] буенча эшли. Акилам диннәрне барлыкка китерүне һәм аеруча эксклюзивистик дини һәм теологик фикерләрне каты тәнкыйтьли. Ул аларны иң алда баручы ''Кали майяи'' (Кали явызлыгы) дип күрсәтә.<ref>R. Ponnu, ''Vaikunda Swamikal Ore Avataram'', pp. 114–116.</ref> Язмалар сиземле һәм символик рәвештә Ходай һәм аның эшчәнлекләре диннәрнең ирешүләреннән тыш дип өйрәтә. Ул шулай ук универсаль берлек турында дәгъва итә.<ref name= "Ayyavazhi belief system" /> ==Мифология== Аййяважи мифологиясе бу карашның асылы тарих турында белешмә дип өйрәтә – үткән, хәзерге заман һәм киләчәк – бу тәҗрибә фактларын, тарихи чараларны һәм шулай ук мифик хикәяләрне кертә.<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern agency Chapter 6, p. 151, "A reading of the mythography of AV makes explicit the fact that the essence of this vision is an account of a history – a past, a present, and a future – constructed by weaving together of empirical facts as well as mythical accounts."</ref> Ул өч аксиоматик типология тирәли хәрәкәтләнә, атап ук әйткәндә [[Сантрор]], Кали Юкам һәм Дһарма Юкам, алар нигезләрен [[Һинд дине мифологиясе]] белән ассоциацияләнгән элеккеге югалар концепцияләре һәм чаралары нигезендә урнаштыра. Нигез концепцияләр шул ук вакытта дини һәм иҗтимагый булган символик карашны бирә.<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern agency Chapter 6, p. 151, "It is fitting to analyse and see how these basic concepts have been woven together to give a symbolic vision which is at once religious and social."</ref> Ул Һинд диннекенә якын бәйле. Акилам элеккеге югалар һәм алар аша [[Крони]] эволюция турында сөйли. Вакыйгалар, мифик персонажлар һәм концепцияләр Һинд дине белән уртак, гәрчә алар төрле формада булырга мөмкин булса да. Аййяважида Югалар һәм Аватарлар саны Һинд диненекеннән аерылып тора.<ref>Pon. T. Dharmarasan, Akilathirattu, Introduction, p. 1.</ref> Хәзерге юга өчен Явыз берлек, [[Калиян]], Аййяважи өчен уникаль булып тора. Акилам әйткәнчә чын концепцияләр җимерелгән булган, шулай итеп элекке язмалар Кали килүе сәбәпле асылларын югалтканнар.<ref>Akilam8:Thiru Nadana Ula −6th&11th Venpaas (a species of verse).</ref> Китап шулай ук Илаһның Кали Юкамда (хәзерге вакытта) явыз рухны, [[Крони]]ның соңгы һәм явыз манифестациясен җимерү турында сөйли. Илаһ Вайкундар кебек инкарнацияли, чөнки Вайкундар күптән түгел генә яшәгән, ул тарихта яхшы мәгълүм булган Шулай итеп мифологиянең икенче өлешендә күп мифик һәм шулай ук тарихи фактлар бергә үрелгән булган. Күп вакыйгалар, мәсьәлән, Мутһириккинару, <ref>Samuel Zecharia (1826–1906), one of the prominent pastors of the London Mission Society, testifies to the existence of this well in his book titled The London Missionary Society in South Travancore 1805–1855, Nagercoil: LMS Press, 1897, p. 201.</ref> <ref>M.S.S. Pandiyan, Meanings of 'Colonialism and 'Nationalism p. 180.</ref> Тһуваял Тһавасу<ref>LMS Report for 1838, p. 71 says "About 70 families of this sect, having subsequently established a community of goods, removed under the guidance of a man of some influence to a part of the seashore of Tinnevelly, where they erected huts, performed frequent ablutions, and often assembled to hear the dreams and vision of their leader and to witness the miracles he was said to perform."</ref> барысы да тарихита билгеле. {| class="wikitable" style="margin: 3 auto;" align="center" |+ Югалар аша аватарлар һәм асуралар <!-- if required --> ! style="background: #ccc;"|Юк ! style="background: #ccc;"|[[Юга]] ! style="background: #ccc;"|[[Асуралар]] ! style="background: #ccc;"|[[Аватар]] ! style="background: #ccc;"|[[Чакралар|Чакра*]]<ref name="Yugas as Chakras" /> (Метафора) ! style="background: #ccc;"|[[Геологик вакыт шкаласы|Геология*]]<ref>A. Rajagopal(2004), Vaikundar Narayanarin Santravar Avataram, Page 3-4</ref> (Метафора) ! style="background: #ccc;"|(Геологик төшенчәләрдә) югалар ахыры<ref>A.S Ahimohanan(2012), Susupthi Masika, A Study on the Sacred Book Akilathirattu Ammanai —- the secrets of the universe decoded. Pages 40–41</ref> |- | 1 | [[Нитийя Йога]] | [[Крони]] | [[Нараяна]] | [[Бинду]] | [[Катархей]], [[Архей]], [[Протерозой]] эоннары | [[Кембрий Шартлавы]] ** |- | 2 | [[Чатһура Юкам]] | [[Кундомасали]] | [[Нараяна]] | [[Муладһара]] | [[Ордовик чоры]] | [[Ордовик–Силлур массакүләм төрләр бетүе вакыйгасы]] |- | 3 | [[Нету Юкам]] | [[Тһиллай маллалан]] һәм [[Маллосиваһанан]] | [[Тһирумал]] | [[Свадһистһана]] | [[Девон чоры]] | [[Соң Девон төрләр бетүе]] |- | 4 | [[Кретһа Юкам]] | [[Сурападман]] һәм [[Ираниян]] | [[Муруган|Муруга]] һәм [[Нарасимһа]] | [[Манипура]] | [[Пермь периоды]] | [[Пермь–Триасс бетү вакыйгасы]] |- | 5 | [[Трета Юга]] | [[Равана]] | [[Рама]] | [[Анаһата]] | [[Триасс периоды]] | [[Триасс–Юра бетү вакыйгасы]] |- | 6 | [[Двапара Юга]] | [[Дурйодһана]] | [[Кришна]] | [[Вишуддһа]] | [[Акбур периоды]] | [[Акбур–Палеоген төрләр бетүе вакыйгасы]] |- | 7 | [[Кали Юга]] | [[Калиян]] | [[Аййяважи Өчлеге]] | [[Аҗна]] | [[Плейстоцен]], [[Һолоцен]] эпохалары (Соң [[Дүрткел Период]]) | [[Һолоцен төрләр бетүе]] |- | 8 | [[Дһарма Юкам]] | юк | [[Аййя Вайкундар]] | [[Саһасрара]] | – | – |} ::::<small> * Чакралар: Югалар чакралар & өстә геологик вакыт периодлар буларак фараз ителә, фәлсәфи һәм геологик метафоралар булып тора һәм Акиламда турыдан-туры искә алынмый. </small> ::::<small> ** Кембрий Шартлавы: As per [[Акилам]] буенча [[Крони]] алтыга бүленгән булган һәм һәр фрагмент һәр алга таба югада тумыш алган. Шулай итеп Акилам сөйләве буенча Крони үлеме [[Кембрий Шартлавы]] буларак танылган, биредә тормыш төрлелеге башлана, гәрчә ул Крони җимерелүе контекстында бетү буларак исемлеккә кертелсә дә. </small> Гәрчә Арул Нулда Вишнуның [[Дашаватар|Вишнуның ун аватарын]] таныса да, алар бу инкарнацияләр белән тигез булган статуста (таблицада кебек) күренми. Ул Крони фрагментлары белән ассоциацияләнгән беренчел аватарларга карата икенчел дип таныла. Бу караш Һинд диненә каршы түгел, чөнки бары тик [[Нарасимһа]], Рама һәм Кришна гына һаман табыныла торган беренчел аватарлар булып таныла. Башка аватарлар икенчел аватарлар дип таныла. ==Сантрор һәм Дһарма юкам== [[File:Borassus shape.jpg|thumb|right|[[Пальмира]], [[Кали-юга]] җиткәнче [[Сантрор]] өчен пальма суты формасында күк [[нектары]]н тәэмин итәргә ырымланган агач.]] [[Сантрор]] Аййяважи дини карашының темасы булып тора.<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, Chapter 6, p. 151 "Canror (Santror) is a name that stands for a people who are the subject of the religious vision of AV (Ayyavazhi)"</ref> Бу коннотациядә дини дә, иҗтимагый да төркем бар.<ref name="Chanar">G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, Chapter 6, pp. 151–152.</ref> Иҗтимагый мәгънәдә Сантрор төшенчәсе иртә "Чанарлар"га туры килә, алар Гарәпләр тарафыннан "Әл Һинд" дип аталган булганнар, һәм Тәүрат вакытларында "Биш Елга Кешеләре" дип аталган; алар хәзер бөтен дөнья буйлап 250 тармак итеп таралган.<ref>{{cite web| url= http://nadar.kuttyjapan.com/nadar-who-are-they.asp| title= Nadar Community – Who Are they| accessdate= 23 January 2008| format= Nadars – Where they live? what they do? reason behind their success| work= "Nadars are one of the earliest inhabitants of our land, Bharat, which was later called by the Arabs as 'Al Hind'. In biblical times they were known as the 'People of Five Rivers'."| archiveurl= https://web.archive.org/web/20080127144306/http://nadar.kuttyjapan.com/nadar-who-are-they.asp| archivedate= 27 January 2008| url-status= dead}}</ref> Әмма үз чиратында Тамил телендә "Сантрор" төшенчәсенең туры мәгънәсендә һәм идеологик мәгънәдә ул асыл зат булган һәм дәрәҗә белән һәм иң олы белем белән яшәүчене аңлата<ref>R. Ponnu, ''Sri Vaikunda Swamigal and the Struggle for Social Equality in South India'', p. 23, line 5.</ref>,<ref>A. Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', Chapter 3, p. 92.</ref> бу инклюзив характер һәм универсаль ирешү бирә. Тарихчылар мәгълүматы буенча борынгы Дравид мәдәниятләрендә Илаһның дәртле тугърылар 'Чанарлар' дип аталган.<ref>Pon. T. Dharmarasan, ''Akilathirattu'', Chapter 3, p. 25.</ref> Акиламнан цитатада шулай дип әйтелә Чанарлар (Сантрор) алар 'күренми торган'ны даими рәвештә күрергә сәләтә булганнар."<ref name="Chanar" /> Сантрор Аййяважи мифологиясендә мифик [[Айотһа Амиртһа Гангаи]] (хәзерге заманда [[Шрирангам]], Тамил Наду һәм Тринкомале, [[Шри Ланка]]) бакчасында җиде кызга [[Тһирумал]] тарафыннан җиде күк дөньясыннан җиде орлыкны кулланып туган җиде угылга карый тарихи килеп чыгыш. Теологлар интерпретациясе буенча бу 'Җиде малай' бөтен кеше расасына карый һәм шулай итеп "Сантрор" төшенчәсе тулаем [[кеше раса]]сына карый.<ref>A. Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', Chapter 3, p. 90.</ref> Аларның сызыгы [[Двапара Юкам]]ның ахыргы фазасында башланган һәм Кали Юкам аша Дһарма Юкамга кадәр дәвам иткән. Вайкундар Юлында Сантрор гамәлләре белән Кали җимерелә дип әйтелә һәм шулай итеп Дһарма Юкам чишелеп ачыла. Бу мәгънәдә аларның җитәкче явыз Калины җимерүдә әһәмияткә ия роле бар. Аййяважи [[Дһарма Юкам]] байрагы астында эмансипация утопиясен тәкъдим итә.<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, Chapter 6, p. 159 says, "AV, having emerged in a context of distress, proposes an emancipatory utopia under the banner of tarmayukam."</ref> Ышануның нигезе булып [[Аййя Вайкундар]] нигезләү һәм гел булучы патша булып хөкем итәр өчен килгән<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, Chapter 5, p. 109 says, "Akilattirattu begins its narration by stating that the account contained in it is the story of God coming into this kaliyukam to transform it into tarmayukam and to rule over it."</ref> [[Кали Юкам]] урынына Дһарма Юкам.<ref>G. Patrick's Religion and Subaltern Agency, Chapter 6, p. 159 says, "The core of the proposal was that Vaikuntacami had come to establish and rule over a tarmayukam in the place of the kaliyukam."</ref> Хәзерге Каньякумаридан көньяк-көнчыгышта урнашкан калкучы мифик җир массасы (ул  [[Двапара Юга]] ахырында [[Кришна]] тарафыннан батырылган булган) “Дварака патһи”ның Арслан тәхетеннән ахыр чик хөкем нәтиҗәсендә  тәмугъка хөкем ителгән булган.<ref>{{cite book|first1=SM. |last1=Ramasamy|title=Geomatics in tsunami|date=2006|publisher=New India Publ. agency|location=New Dehli|isbn=8189422316|page=4|url=https://books.google.com/books?id=5gEBfvCBclUC&q=Ayyavazhi|accessdate=4 October 2014}}</ref> Дһарма Юкам вакыт һәм пространство чикләреннән тыш дип сөйләнелә.<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, Chapter 6, p. 161, "Yet another point to be taken note of in the symbolic vision of AV is its conception of time. AV gives a list of seven aeons, and, at the end of it, postulates a tarmayukam that is to exist eternally&nbsp;..."</ref> Ул еш [[Мокша (һинд дине)|Мокша]]га карый — шәхси азат ителү һәм шулай ук ''Берлек'' халәтенә.<ref>Ari Sundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', pp. 657–658</ref><ref>Mani Bharathi, Akilathirattu Vilakka Urai (Part 2), pp. 300–301</ref> ==Һинд дине белән мөнәсәбәте== [[File:Kailash Tibet.jpg|thumb|left|[[Калиян]]га Ходай [[Шива]] тарафыннан [[:en:Boons offered to Kaliyan|алкышлар]] бирелгән |[[Кайлаш тавы]] Аййяважида изге булып тора.<ref>{{cite book|last1=Courtney|first1=Tom|title=Walkabout Northern California : hiking inn to inn|date=2011|publisher=Wilderness Press|location=Birmingham, AL|isbn=978-0899976587|page=196|edition=1st|url=https://books.google.com/books?id=MQZLAQAAQBAJ&q=Ayyavazhi|accessdate=4 October 2014}}</ref><ref>{{cite web|last1=Adventure|first1=National Geographic|title=World's Best Hikes: Epic Trails|url=http://www.nationalgeographic.com/adventure/lists/hiking-backpacking/worlds-best-grail-trails/|website=www.nationalgeographic.com|publisher=National Geographic Society}}</ref>]] Һинду һәм Аййяважи идеологияләре бер-берсенә якын бйәле. Аййяважи һәм Һинд дине аерылган урын ул Кали Юга килүе. Акиламда әйтелгәнчә Кали Юга килгәнче, Ведалар һәм башка [[Һинд дине язмалары]] Илаһилык белән калган. (Һинду) язмаларда искә төшерелгән [[Һинд дине Илаһлары]]ның һәрберсе шулай ук көчендә калган. Әмма Кали Юга башыннан алар һәм аларның барлык кыйммәтләре җимерелгән булган.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', p. 214</ref> Калиян булган язмаларда һәм Дэвалар турында[[майя]]ны тараткан дөньяви электән булган манифестациянең өлеше булган.<ref>T. Kirushnanathan, ''Ayya Vaikundarin Vazvum Sinthanaiyum'', p. 63.</ref> Кали Югада барлык язмалар [[Майя]]га бәйле һәм ярдәме юк. [[Акилам]]да расланганча [[Двапара Юга]] ахырына тулаем системаның дезинтеграция сәбәбе шунда [[Кайлаш Тавы]]нда. Дэваларның сүзләренә ышанып, Шива Калиянны Вишну белән сөйләшмичә барлыкка китергән, Вишнуның Калиянны элеккеге гамәлләре өчен җимерергә җаваплылыгы булган.<ref>T. Krishnanathan, ''Ayya Vaikundar Vazhvum Sinthanaiyum'', p. 106</ref> Шулай итеп Вишну дөньяда Калиянны җимерер өчен тумыш алырга баш тарткан.<ref>N. Vivekanandan, ''Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum'', Part 1, p. 315</ref>Шулай итеп [[Шива]] һәм [[Брахма]] барлык көчләрен бирешеп Вишнуга биргәннәр.<ref>N. Vivekanandan, ''Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum'', Part 1, p. 321</ref> Бу вакыйгага кадәр, Акилам буенча Шива иң олы көч булган. Бу Шива бөтенлесенә олы булган [[Шиваизм]]га охшаш кебегрәк теологик фикер икәне билгеле. Шулай да, шуннан бирле, Вишну иң олы көч булып тора.<ref>Pon. T. Dharmarasan, Akilathirattu, p. 52</ref> Биредә идеология [[Вишнуизм]]га охшаш итеп үзгәрә. Вишнуның бу өстенлеге [[Кали Юга]] башыннан Вайкундарның килүенә кадәр шулай итеп кала, шуннан соң ул дәвам итеп үзгәрә. [[File:Kumbas is Swamithope.PNG|thumb|right|[[Свамитһопе]], [[Паллиярай]], [[Аййя]] эчендә [[Өчлек]]нең символы булган “Три-Кумбас”, ул аның өстенлеген ачыклый.]] Инкарнация вакытында Вишну Калиянны җимерер өчен турыдан-туры итеп инкарнацияләмәгән, чөнки Калиянның алкыш буларак, шул исәптән Вишнудан да, Дэвалар көче булган һәм ул бөтен дөнья буйлап майяны тараткан. Шулай итеп Илаһ яңа туплама кагыйдәләр белән һәм уникаль әһәмият белән инкарнацияләргә кирәк булган. Илаһларның куәт мөнәсәбәте, язма кагыйдәләренең, дхарманың тулаем универсаль трансформациясе булган һәм Экамның көчен алып [[Лакшми]] һәм Вишнуның диңгездә кавышуыннан Вайкундарга тумыш бирелгән булган.<ref>A. Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammani Parayan Urai'', pp. 270–271</ref> Һәм шуннан бирле Вишнудан Вайкундарга диңгез эчендә барлык көчләр бирелгән булган. Шулай итеп, Шива, Вишну һәм [[Брахма]] Вайкундар эчендә өлеш формалаштыралар.<ref name="Arisundara mani Supremacy of Vaikundar" >A. Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammani Parayan Urai'', pp. 288–289</ref> [[Тримурти]] (куәте тигез булган өчлек) турында идеология Смартизмга охшаш. Вишну үзе генә икеләтә рольне формалаштыра; берәү Вайкундарда һәм башкасы аның әтисе буларак диңгездә кала һәм Вайкундарны [[Винчай]]лар ярдәмендә көйли.<ref name="Arisundara mani Supremacy of Vaikundar" /> Вайкундар Экамның көчен алып тумыш алгач, Вайкундарның Вишнуга һәм башка Ходайларга өстенлеге булган, гәрчә Вишну Вайкундарга Әти ролен уйнаса да. Шулай да, Вайкундар Вишнуның әмеренә буйсынырга тиеш булган, чөнки Вайкундар Вишну эшли алмаган Вишнуның вазифаларын башкарыр өчен тумыш бирелгән булган. Вайкундар (һәм аңа бирелгән язмалар) иң олы Экамның манифестациясе булып тора, Аййяважи рухилыгында ул бердәнбер табыныла торган универсаль көч.<ref>A. Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammani Parayan Urai'', pp. 290–291</ref> Язмалар буенча Акиламның беренче өлеше ул Һинд дине язмаларында булган элеккеге югаларның кыскартылып ясалган нәтиҗәсе.<ref name="Akilathirattu parts" >G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', p. 119</ref> Икенче өлештә универсаль трансформация һәм Вайкундарның һәм аның инкарнация эшләре турында сөйли.<ref name="Akilathirattu parts" /> Нәтиҗәдә Кали юга башланганчы Һинд дине һәм Аййяважи бер. Шуннан бирле күпмедер сәбәпләр аркасында 'Һинду' язмалар һәм аларның идеологиясе җимерелгән булган,<ref>N. Vivekanandan, ''Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum'', Part 1, p. 427</ref> һәм шулай итеп [[Аййяважи Дһарма]] һәм Вайкундар Акилам исемендә янә конфигурацияләнгән булган һәм 'Һинду' фикерләре янә реформацияләнгән булган. ==Феноменология== [[File:Prajapathi Adikalar.jpg|thumb|left|[[Свамитһопе патһи]]ның [[Паййян династиясе|Паййян]] гаиләсенең соңгы буыны кешесе |[[Бала Праджапатһи Адикалар|Праджапати Адикалар]].]] ''[[Акилам]]'' ниегезн тулаем яңа идеология формасында Дһарма регенерациясе өчен күрсәтә.<ref>Akilam8:Thiruvasakam – 1 (As per Akilam this Thiruvasakam is written down by Sarasvathi because the previous religious ideas and scripture were destroyed by Kaliyan.)</ref> Әмма хәзерге вакытта Аййяважи тарафдараларының күбесе Вайкундарга бары тик Вишну инкарнациясенә буларак мөрәҗәгать итәләр. Моңа охшаш рәвештә, Нижал Тһангалларның күпчелеге Һинду [[Вайшнавизм]]ына охшаш рәвештә ''Нараяна Свами Патһи'' яки ''Нараяна Свами Гыйбадәтханәсе'' дип аталган булганнар. Тарафдарларның күпчелеге шулай ук Аййяважи язмаларында анти--[[политеистик]] фикерләргә карамастан [[Кали Алиһәсе]], [[Хануман]] һәм башка халык Илаһлары кебек Һинду Илаһларына табыналар.<ref name= "Nizal Thangal activities">Vaikundar Seva Sangham's,''Ayya Vaikundar 170th Avathar-Special Edition'', The activities of Nizhal Thangals, pp. 2–4.</ref> Аййяважи тарафдарларының кайберәүләре Вайкунадрны Вишнуның ун [[Аватар]]ларына [[Калки]] дип кертәләр, шул ук вакытта кайбер деноминацияләр шәхси азат ителүне мокшаны яклыйлар, гәрчә ул Акиламда турыдан-туры расланмаган булса да. Кайберәүләр хәттә Аййяважи [[Аййяважи Өчлеге|Өчлек]] концепциясеннән баш тарталар һәм Нараяна иң олы универсаль көч дип таныйлар.<ref>Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', Chapter 1, p. 1, ''"Sreehari who is known as Athi Narayana is praised as Ayya."''</ref> Акиламның үзәге булган үзәк монотеистик ышану хәзерге вакытта күпчелек тарафдарлар арасында бөтенләй мәгълүм түгел.<ref name= "Nizal Thangal activities" /> Акиламның кырыс монотеистик тәгълиматыннан ерак чигенеп, кайбер тһангаллар башка кече Илаһлар өчен ''панивидаис''ны тәэмин итәләр.<ref name= "Nizal Thangal activities" /> Аййяважиның гади кешеләр арасында киң таралышы күбесенчә [[Шаманизм]] практикасына күрә булган. Һиндуларга күпчелек аспектларда охшаш булып Аййяважи тарафдарларын идентификацияләргә авыр. Аййяважи практикалаучыларны аеру өчен бердәнбер билге булып аларның Тһирунамамны (маңгайларында билге) буявы тора.<ref name= "Shunmugam's Ayyavazhi Palliyarai">R. Shunmugam, ''Nadar Kulathi Narayanar Avataram'', pp. 189–191</ref> Нижал Тһангаллар башка гыйбадәтханәләр арасында [[Паллиярай]]да сыннар көзгеләр белән алмыштырылу хасияте белән аерылып торалар.<ref name= "Shunmugam's Ayyavazhi Palliyarai" /> Бары тик Аййяважи язмаларын өйрәнгән күпмедер галимнәрнең укулары Акиламның чын фактларын һәм концепцияләрен күрсәтә һәм Аййяважиның Һинд диненннән идеологик тайпылышын күрсәтә.<ref>Samithopu Ayya Vaikunda Suvami 172-vathu avathara thina vizha, Thina Malar vazangkum Avathara Thina vizha Sirappu Malar, p. 3, " ... but it is questionable that how many people know that. Every one who came to know newly about Ayya wonders and&nbsp;..." Bala Prajapathi Adikalar writes about Vaikundar.</ref> Хәттә штаб-фатирдан [[Паййян династиясе|Паййяннар]] да Акиламга нигезләнгән идеологияне ачык итеп сурәтли алмыйлар.<ref>Court Judgement, District Court, Nagercoil, Case: O.S. No.80/1110, '' "The doctrines and the philosophic basis of this cult are not clearly known. Not even the 2nd defendant who is one of the hereditary high priests in the temple (Swamithope Pathi) and who enjoys the Gurusthanam of the community is able to throw much light on the question, whether there are any essential or fundamental differences between the Narayanaswamy margom (Ayyavazhi) and the Popular Hinduism"''</ref> Аййяважи җәмгыятендә барлык бу фәлсәфи, идеологик һәм дини юрамалар аларга [[аерым ышану]] буларак идентификацияләргә һәм аерырга авыр итә һәм шуның урынына алар [[Һинду сектасы]] буларак кабул ителә. Аййя Вайкундар [[пәйгамбәр]] дигән киң таралган караш бар һәм ул Җирдә еллары вакытында күп алдан әйтүләр эшләгән булган. Икенче яктан [[Акилам]]да яки [[Арул Нул]] китапларында Вайкундар үзе алдан берәр нәрсә әйтүе турында искә алулар юк, бары тик [[Тһирувасакам (Аййяважи)|Thiruvasagam 4]], Akilam:12-да. Уртак аңлашылмаган урын булып Акилам һәм Арул Нулда йөзләрчә [[алдан әйтүләр]] булуы һәм ике китапларның илаһи рәвештә [[Сидарлар]]га Вайкундар тарафыннан ачыклануы һәм Сидарларның аны язма формада алып килүе тора. Шулай итеп, ике китапта да алдан әйтү урынына Сидарлар турында алдан әйтүләр Вайкундарныкы дип танылган. <ref>{{cite book|last1=Bergunder|first1=Michael|last2=Frese|first2=Heiko|title=Ritual, caste, and religion in colonial South India|date=2011|publisher=Primus Books|location=Delhi|isbn=978-9380607214|page=136|url=https://books.google.com/books?id=OcEM2IsnA1AC&q=Ayya+Vaikundar&pg=PA136|accessdate=4 October 2014}}</ref> ==Иҗтимагый структура== [[File:Avatara oorvalam.jpg|thumb|right|[[Нагеркоил]]дан [[Свамитһопе]]га Бөек Маси Йөреше.]] Аййяважи табынуы гадилеге белән билгеләнгән булган. Потларга табыну булмау һәм каһиннәрчә медитация һәм альтернатив табыну үзәкләрен кертү, [[Патһи]]лар һәм [[Нижал Тһангал]]лар Аййяважи табынуның башка хасиятләре булган. Аййяважи ритуаллары революцион активлыкның реформасы булып ул Һинд диненнән тайпылыш булган иҗтимагый тигезлек. [[Аййяважи ритуаллары]] шулай ук аларга альтернатив рухи мәгънә бирүче дини ышанулар белән сыйфатлана һәм чикләнә.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', "Rituals", p. 98.</ref> Аның язмалары Һинд дине аша нигез элементларны һәм фикерләрне кертә. Алар [[Шастра]]ларга, [[Агама]]ларга, [[Веда]]ларга һәм [[Пурана]]ларга карый.<ref>Akilattirattu Ammanai (T. Palaramachandran Nadar), p. 180.</ref> Гәрчә Аййяважида Һинд динендә кебек Илаһлар күп булса да, ул алар турында уникаль идеологияне һәм көч фараз итүен кертә. Аййяважи ''Һинду яңарышы'' буларак сурәтләнергә мөмкин.<ref>T. Krishnanathan, ''Ayya Vaikundarin Vazhvum Sinthanaiyum'', pp.62–63.</ref> Аййяважи шулай ук реформа хәрәкәте буларак карала,<ref>R. Ponnu, ''Vaikunda Swamikal Ore Avataram'', pp.163–178.</ref> Ул [[Тамил халкы|Тамиллар]] һәм [[Керала]] җәмгыятендә 19-ынчы гасырда күп иҗтимагый үзгәрешләр керткән. Дини структура Аййяважи юлында эволюцияләгән һәм нәтиҗәдә ул үзен иҗтимагый төркемдә альтернатив дини-мәдәни система буларак үзгәрткән. Аййяважи үз системасын ''"Аййя Важи"'' гыйбарәсе белән ''"Ходай Юлы"'' дип атый. Бер яктан алар традицияләре барлык иске традицияләрне (диннәрне) алыштырырга килгән дип ышанганнар, әмма икенче яктан, алар Аййяважи дөнья дини белеменең синопсисы дип ышаналар. Бер яктан алар [[Вайкундар]] аның эчендә барлык Илаһларны берләштергән дип ышаналар; икенче яктан Вайкундар килгәнчә, барлык башка бозылган булган дип.<ref name="All previous gone awry after Vaikundar">G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, '' "Ayya Vali – A New and Singular Religious Phenomenon" '', p. 120.</ref> Моннан тыш, Аййяважи аерым [[Аййяважи теологиясе]], [[Аййяважи мифологиясе]], [[Аййяважи изге урыннары]], [[Аййяважи табыну үзәкләре]] һәм үз этикасы бар. Гәрчә күп газеталар, академик галимнәр һәм аның кайбер тарафдарлары аның турында аны аерым дип танысалар да, күп тарафдарлар аны аерым дин түгел, ә Һинду секта дип таныйлар.<ref>See {{cite web|last = Bagavathikan|first = M. Raj|title = Ayya Vaikuntar|date = 10 February 1999|url = http://www.vaikunt.org/AyyaVaikuntar/index.htm|accessdate = 13 January 2008|archiveurl = https://web.archive.org/web/20080214072150/http://www.vaikunt.org/AyyaVaikuntar/index.htm|archivedate = 14 February 2008|url-status = dead}}</ref> Алар Тамил Надуның кабилә диннәренә охшаш ия булу һәм илаһилык мистик практикаларында катнашалар. Шулай ук, аның күп төп ышанулар Адвайта һәм Смартизм кебек Һинду секталарына охшаш. Демография турында сөйләшкәндә, Аййяважи тарафдарлары күбесенчә Көньяк Һиндстанда концентрацияләнгән, гәрчә бөтен [[Һиндстан]]да да чагыштырмача кечерәк саннарда булса да. [[Тамил Наду]]ның Каньякумари һәм Тирунелвели районнарында [[Аййяважи табыну үзәкләре|Аййяважиның табыну үзәге]] булмаган авылны табу авыр.<ref name="Ponnu Ayyavazhi followers" /> Дини штаб-фатирдан исемлекләрдән тыш (гәрчә университет газеталарыннан билгеле булганча Аййяважи тарафдарлары бөтен Һиндстан буенча таралган булса да)<ref name="Paulose: Spread of Ayyavazhi" /><ref name="Ponnu Ayyavazhi followers">R. Ponnu, ''Sri Vaikunda Swamigal and the Struggle for Social Equality in South India'', p. 100.</ref> Аййяважи тарафдарларының рәсми саннары юк, гәрчә халык санын алуда алар [[Һинду]]лар дип танылса да. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} [[Төркем:Һинд дине]] [[Төркем:Аййяважи]] mhishwdsfu91xnj7jf459lmhw5cqk5l 3524585 3524584 2022-07-24T15:36:04Z A.Khamidullin 6685 /* Инклюзивлык һәм эксклюзивлык */ wikitext text/x-wiki '''Аййяважи''' (Тамил телендә:அய்யாவழி, Малаялам телендә:അയ്യാവഴി) ''Аййявали''<ref>Аййяважи сүзенең өлеше '[[ɻ|zh]]i' ([[ழி]]) [[ретрофлекс аппроксиманта]] булып тора һәм [[Колкатада Милли Китапханәсе романизациясе]] буенча ''Ayyāvaḻi'' буларак дөрес [[транслитерация|транслитерацияләнә]].</ref> IPA-ml:əjːaːvəɻi, "Остаз Юлы") ул [[Көньяк Һиндстан]]да килеп чыккан [[Һенотеизм|һенотеистик]] ышану.<ref>{{cite book |last1=Singh |first1=Janak |title=World Religions and the New Era of Science |date=2010 |location=Rutherford County, Tennessee, US |page=30}}</ref> Ул [[Көньяк Һиндстан]]да килеп чыккан.<ref name= "Ayya vazhi religion from Tha.Krishna Nathan">Tha. Krishna Nathan, ''Ayyaa vaikuNdarin vaazvum sinthanaiyum'', p. 62: "{{lang|ta|அவர் (வைகுண்டர்) மாற்றுப் பிறப்பு பெற்ற நாளே அய்யாவழி சமய மரபு தோற்றம் பெற்ற நாள்(கி.பி.1833) எனக் கூறலாம்.}}" (The day at which Vaikundar is given rebirth could be considered as the date of origin of the Ayyavazhi religion.)</ref> Ул берничә газет тарафыннан аерым [[монизм|монистик]]<ref>N. Vivekanandan, ''Akilathirattu Ammanai moolamum Uraiyum'', Volume 2, p. 97</ref> <ref>{{cite book|last1=Wallis|first1=Graham Harvey [and] Robert J.|last2=J. Wallis|first2=Robert|title=The A to Z of shamanism|date=2010|publisher=Scarecrow Press|location=Lanham, Md.|isbn=978-0810876002|page=101|url=https://books.google.com/books?id=Mf-xa4cisbUC&q=Ayyavazhi|accessdate=4 October 2014}}</ref> дин буларак карала,<ref> Түбәндәге иртәнге һәм кичке көн саен матбугатта Аййяважи дин буларак карала: * [[Малай Малар]] (әйдәп баручы кичке [[Тамил теле|Тамил]] көн саен басмасы), ''Nagercoil Edition'', 4 March 2007, p. 5, "சுவாமி ஊர்வலத்தை அய்யாவழி பக்தர்கள் சமய தலைவர் பால பிரஜாபதி அடிக..." (биредә Аййяважи ('அய்யாவழி சமயம்') "аерым дин" дип атала); * [[Динакаран]] (Тамил Көн саен басмасы), Nagercoil Edition, 1 March 2007, p. 3: "அய்யாவழி சமய தலைவர் பால பிரஜாபதி அடிகளார் அடிக்கல் நாட்டினார் ("Бала Праджапатһи Адикалар, Аййяважи диненең башы ... өчен нигез ташын корган..."); * [[Динакаран]] (Тамил Көн саен басмасы), Nagercoil Edition, 14 February 2011, p. 2: "...தலைமை பதிக்கு வந்த ரவிசங்கர்ஜியை அய்யாவழி சமய தலைவர் பால பிரஜாபதி அடிகளார் வரவேற்றார். ("Бала Праджапатһи Адикалар, Аййяважи дине башы монда [[Свамитһопе патһи]]га килгән [[Шри Шри Рави Шанкар]]ны каршы алган..."); * [[Дина Тһантһи]], Nagercoil Edition, 2/3/2007, p. 5. "மாநாட்டுக்கு அய்யாவழி சமய தலைவர் பால பிரஜாபதி அடிகளார் தலைமை தாங்குகிறார்." Тәрҗемәсе – "дини конференцияны Аййяважи диненең җитәкчесе Бала Праджапатһи Адикалар алып бара." Бу Һиндстанда әйдәп баручы газеттан яңалык 175-енче Аййя Вайкунда Аватарам турында мәгълүмат бирә, биредә Аййяважи дин дип атала һәм Бала Праджапатһи Адикалар Аййяважи диненең башы дип атала; * [[Тамил Мурасу]] (4/3/2006), p. 3:"இதையொட்டி குமரி மாவட்டம் சாமி தோப்பில் 'அய்யா வழி சமய' மாநாடு ( 'Аййяважи дин'е буенча конференция) உள்பட..."</ref> унтугызынчы гасыр уртасына Аййяважи аерым дин буларак хөкүмәт рапортларында, журналларда һәм академик өйрәнүчеләр тарафыннан танылган булган. Аййяважи [[Аййя Вайкундар]] тормышы һәм дәгъвасы тирәли үзәкләшкән; аның фикерләре һәм фәлсәфәсе ''[[Акилатһиратту Амманаи]]'' һәм ''[[Арул Нул]]'' изге текстларында нигезләнгән. Аның буенча [[Нараяна]]ның Пурна [[аватар]]ы булган.<ref>{{cite book|last1=David|first1=A. Maria|title=Beyond boundaries : Hindu-Christian relationship and basic Christian communities|date=2009|publisher=Indian Society for Promoting Christian Knowledge|location=Delhi|isbn=9788184650013|page=32|edition=First}}</ref> Аййяважиның ышану һәм практика буенча күп фикерләре уртак, әмма ул [[яхшы һәм начар]] һәм [[дхарма]] концепцияләре шактый аерылып тора.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', pp. 111–113,</ref> Айяважи игътибар үзәгендә дхарма булганга күрә дхармик дин буларак төркемләнә.<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, pp. 160–161.</ref> Аййяважи җәмәгать игътибарына беренче мәртәбә XIX гасырда Һинду сектасы буларак килгән.<ref>R. Ponnu, ''Sri Vaikunda Swamigal and the Struggle for Social Equality in South India'', p. 98.</ref> Вайкундарның эшчәнлеге һәм үсүче төркем тарафдарлары 19-ынчы гасыр [[Траванкор]]да һәм [[Тамил халкы]] арасында реформация һәм инкыйлабка сәбәп булган <ref>R. Ponnu, Sri Vaikunda Swamigal and Struggle for Social Equality in South India, p. 63, ''"The religious reform of Sri Vaikunda Swamigal left an everlasting influence on South Travancorean society."''</ref> <ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', pp. 90–91.</ref> һәм Көньяк Һиндстан феодаль иҗтимагый системасы өчен бик яңа булып таң калдырган.<ref>R. Ponnu, Sri Vaikunda Swamigal and Struggle for Social Equality in South India, p. 86.</ref> Ул шулай ук берничә реформа хәрәкәтләренең этәргече булган, алар арасында [[Нараяна Гуру]]ныкы <ref name= "Selvister:First Reform Movement" /> һәм [[Рамалинга Свамигал]]ныкы.<ref name= "Ponnu:First Reform Movement" /> Гәрчә Аййяважи тарафдарлары бөтен Һиндстан буенча булса да,<ref>''[[Dina Malar]]''(Leading Tamil News paper), ''Nagercoil Edition'', 4/3/2005 p. 12: "எனேவ இன்று அய்யா வைகுண்டசாமி வழிபாட்டு ஆலயங்கள் இந்தியா முழுவதும் வேராயிரம் பெற்ற விழுதுகளாய் படந்து ஆறாயிரத்துக்கு மேல் தோன்றி வளர்ந்து வருகிறது" Translated to "So today these worship centers of Vaikunda Sami is spread ''across India'' and growing with more than 6000 of them"</ref><ref name="Paulose: Spread of Ayyavazhi">C. Paulose, ''Advaita Philosophy of Brahmasri Chattampi Swamikal'', p. 24, "To propagate his teachings and ideas he opened upon seven Pathis and seven Tangs (The Primary Nizhal Thangals) in Travancore, hundreds of small pagodas (Nizhal Thangals) throughout India." Accrediting the [[Worship centers of Ayyavazhi]] across [[India]] and so the Ayyavazhi followers.</ref> күбесенчә Көньяк Һиндстанда,<ref>R. Ponnu, ''Sri Vaikunda Swamigal and Struggle for Social Equality in South India'', p. 100, '"At present thousands of Pathis ([[Nizhal Thangal]]s) are seen throughout South India."''</ref> алар күбесенчә [[Тамилнад|Тамил Наду]]да һәм <ref>[[Dina Thanthi]], (Tamil Daily) [[Nagercoil]] Edition, 4 March 2007, p. 23: ''"The Ayyavazhi followers are highly populated in the districts of [[Chennai]], [[Virudhunagar]], [[Tirunelveli]], [[Tuticorin]] and [[Kanyakumari district|Kanyakumari]]."''</ref> [[Керала]]да күпләп яшиләр.<ref>Tha. Krishna Nathan, ''Ayya Vaikundarin Vazhvum Sinthanaiyum'', Chapter 4, p. 83: "இதற்கு ஆதாரமாக அய்யா வைகுண்டரைத் தெய்வமாக ஏற்றுக்கொண்ட சுமார் 8000 – க்கும் மேற்பட்ட அய்யாவழிப் பதிகள் தமிழ்நாடு மற்றும் கேரளப்பகுதிகளில் இயங்குவதைக் கூறலாம்." (This citation was included here from Tamil Wikipedia article)</ref> Бу динне практикалаучылар саны 8000000 һәм <ref>''[[Dinakaran]]'', [[:File:Ayyavazhi Movie.JPG|Nagercoil edition]], p. 15, 25 February 2007.</ref> 10000000 арасында дип фараз ителә.<ref>31st Indian Social Science Congress, ''[http://sndt.digitaluniversity.ac/WebFiles/XXXI%20Abstracts%20Part%201%20page%201-189.pdf A note on People's Struggles and Movements for Equitable Society] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20160303215453/http://sndt.digitaluniversity.ac/WebFiles/XXXI%20Abstracts%20Part%201%20page%201-189.pdf |date=3 March 2016 }}'', Plenary IV: People's Struggles and Movements For Gender/ Racial/ Caste-Discrimination-free Equitable Society, p. 47.</ref> Гәрчә төгәл саннары мәгълүм булмаса да Аййяважиларны халык санын алганда Һиндулар дип язалар.<!-- The university paper cited says Ayyavazhi as a Hindu sect; so on this account, Ayyavazhi is considered as a Hindu sect and since data on sub-sects are not pinned-up with census reports, exact estimation for the number of Ayyavazhis are not there. --><ref>{{cite web |url=http://www.censusindia.gov.in/Census_Data_2001/Census_data_finder/C_Series/Population_by_religious_communities.htm|title= Indian Census 2001 – Population by religious communities|accessdate=23 January 2008 |format= Other Religious Communities|work=256, Tamil Nadu.| archiveurl= https://web.archive.org/web/20080119031333/http://www.censusindia.gov.in/Census_Data_2001/Census_data_finder/C_Series/Population_by_religious_communities.htm| archivedate= 19 January 2008 | url-status= live}}</ref><ref>{{cite web|url= http://www.indiareach.org/religion|title= Religion|accessdate= 7 November 2009|format= Religion in India|work= Paragraph 6.|archive-url= https://web.archive.org/web/20090815201015/http://www.indiareach.org/religion|archive-date= 15 August 2009|url-status= dead}}</ref> ==Этимология һәм тарихы== [[File:Swamithope Pathi West view.jpg|thumb|right|[[Свамитһопе патһи]], [[Панча патһи]] арасында беренчел [[Патһи]], Аййяважиның дини штаб-фатиры һәм иң изге гыйбадәтханәсе.]] ''Аййя'' Тамилча ''Остаз'' дигәнне аңлата һәм ''важи'', ''юл'' дигәнне аңлата; гади тәрҗемә булып "Остаз юлы" һәм ''Әти юлы'' тора<ref>{{cite book|last1=Swamy|first1=Muthuraj|title=The Problem with Interreligious Dialogue: Plurality, Conflict and Elitism in Hindu-Christian-Muslim Relations Bloomsbury Advances in Religious Studies|date=2016|publisher=Bloomsbury Publishing|location=Bloomsbury|isbn=9781474256414|page=52}}</ref> Тамилча фраза өчен төрле [[синоним]]ик юрамалар булуга күрә ул шулай ук төрле башка теорияләргә китерә.<ref name= "Ayyavazhi belief system">Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', 2002, p. 4</ref><ref>R. Shanmugam, Narayana Kulatthil Narayanar Avataram, p. 188</ref><ref>''Akilathirattu ammanai Arappadanool'', First Stage, p. 27, published by ''Vaikundar Seva Sangam''</ref> Аййяважи башта [[Аййя Вакундар]] (тарихи рәвештә "Мудисудум Перумал" буларак) табынуына күп кеше җыелганга күрә игътибар ителә башлаган.<ref name="Sociology of Ayyavazhi" /> (як. 1809 – як. 1851 [[б.э.]])<ref>Вайкундар тарихи да, мифик шәхес булып тора. Тарихи Вайкундар ''(еш ул 'Вайкунта Свами' исеме белән мәгълүм)'' безнең эраның 1809 һәм 1851 еллар арасында яшәгән шәхескә карый. [[Акилам]] мифында әйтелгәнчә Вайкундар [[Сампуранатһеван]] (шулай ук Мутһукутти) тәнендә 1833 елда инкарнацияләгән Ходай булган һәм ул 1851 елга кадәр булган . Шулай итеп Акилам буенча, Сампуранатһеван 1809 һәм 1833 еллар арасында яшәгән һәм Вайкундар шуннан соң 1833 елдан 1851 елга кадәр яшәгән Мадисудум Перумал (Сампуранатһеван) тәнендә инкарнацияләгән.</ref> [[Пувандантһоппе]]да.<ref>{{cite web | vauthors = | title = Life History of Lord Vaikundar | work=Ayyavazhi.org – Life History | url = http://ayyavazhi.org/index.php?option=com_content&task=view&id=23&Itemid=41 | accessdate =31 January 2008}}</ref> 1840 елда [[Тһуваял тһавасу]] (юу [[аскеза]]сы) Аййяважиның альтернатив дини-мәдәни феномен буларак килеп чыгышы булып тора.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 6, p. 139.</ref> Катнашучыларның күпчелеге җәмгыятьнең маргинализацияләнгән һәм ярлы өлешләреннән булган.<ref name="Sociology of Ayyavazhi">G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, pp. 90–91</ref> Алар аерым һәм автоном җәмгыять буларак функцияли башлаганнар һәм әкренләп юлларын 'Аййя важи' гыйбарәсе белән идентификацияли башлаганнар.<ref>{{cite web |url=http://thatstamil.oneindia.in/movies/heroines/sujibala_070516.html |title=thatstamil.oneindia.in |accessdate=23 January 2008 |format='Ayyavazhi' Sujibala |work="...தனிப் பிரிவாக செயல்படத் தொடங்கினர். தங்களது மார்க்கத்திற்கு அய்யா வழி என்றும் பெயரிட்டுக் கொண்டனர்." (... they functioned autonomously. They named their pathway as 'Ayyavazhi'.) }}{{Deadlink|date=April 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{dead link|date=January 2017|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}}</ref> Гәрчә бу тарафдарларның күбесе [[Надар]] кастасыннан булса да, шулай ук башка касталaрдан да күп кешеләр аның тарафдарлары.<ref>G. Patrick's ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, p. 91 ''"However, people from other castes also formed part of the gathering"''</ref> Аййяважиның булуның беренче гасырында тиз үсеше 19-ынчы гасыр [[Христиан миссионерлары]] биргән мәгълүматларда билгеләнгән булган.<ref>See the LMS Reports gathered in the article [[Ayyavazhi in reports by Christian missionaries]] from the book ''Religion and Subaltern Agency''.</ref> 19-ынчы гасыр уртасыына Аййяважи Көньяк [[Траванкор]] һәм Көньяк [[Тирунелвели]] төбәкләрендә тирән тамырлары белән әһәмияткә ия дини феномен булып киткән.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'' Chapter 5, p. 91: ''"By the middle of the nineteenth century, AV (abbreviation of Ayyavazhi) had expanded into a recognisable religious phenomenon, making its presence felt in South Tiruvitankur (Travancore) and in the southern parts of Tirunelveli. From the LMS reports, one gathers the information that AV was spreading with 'extraordinary' speed."''</ref> Тугърылар саны 1840-ынчы еллардан бирле әһәмияткә ия итеп арткан.<ref name="Sociology of Ayyavazhi" /> 19-ынчы гасыр якынлашканнан соң Свамитһопе Аййяважиның дини-мәдәни эпицентры булып танылган булган.<ref>[[London Missionary Society|LMS]] [[Report]] for the year 1872, p. 107.</ref> Вайкундар вакытыннан соң Аййяважи тәгълиматы аша дәгъва ителгән булган. Вайкундарның өйрәнчекләре биш [[Сидар]] һәм алардан соң килүчеләр илнең төрле өлешләре буенча Аййяважи миссиясе белән сәяхәт иткәннәр.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, p. 120 ''"Vaikunda cami chose these disciples as close associates to propagate his teachings and ideas to the people"''</ref> Шул ук вакытта [[Паййян династиясе]] [[Свамитһоппе]] [[патһи]] белән идарә итә башлаганнар,<ref>N. Elango and Vijaya Shanthi Elango, ''Ayya Vaikuntar – The Light of the World'' Chapter 4, p. 21 ''"The temple is managed by the Gurus of Lord Vaikuntar's gurukulam. The Gurus are the descendants of Guru Podukutti."''</ref> шул ук вакытта башка Патһилар Аййя тарафдарлары идарәсенә күчкән.<ref>N. Elango and Vijaya Shanathi Elango, ''Ayya Vaikuntar – The Light of The World'' Chapter 8, pp. 41–44 (sources).</ref> [[Акилаттиратту Амманаи]] (Акилам) күрсәтмәләре буенча ил буенча табыну һәм язманы өйрәнү өчен [[Нижал Тһангал]]лар (кечкенә пагодалар) нигезләнгән булган.<ref>V.T. Chellam, ''Thamizaka Varalarum Panpadum'', Chapter 12, p. 493</ref> [[File:Ayya's Holy Perambu and Surai koodu.jpg|thumb|left| '' Изге ''Пирамбу'', ''Хадайям'' һәм ''Сураи куду''— [[Свамитһопе патһи]]да сакаланган [[Вайкундар]] әйберләре.]] Басмада булган беренче Аййяважи эше Арул Нул 1927 елда бастырылган булган, аннан соң 1933 елда Акилам булган,<ref>(Another view has [[Akilam]] published in 1939 and [[Arul Nool]] in 1918. This uncertainty results from the unfortunate absence of publication data in early editions of the Arul Nool. Source: N. Vivekanandan, ''Arul Nool Moolamum Uraiyum'').</ref> бу язылганнан соң бер гасыр диярлек вакыт узгач.<ref>N. Vivekanandan, ''Arul Nool Moolamum Uraiyum''.</ref> Нәтиҗәдә Аййяважи актив авыз иҗаты традицияләрен әдәби язмалар өчен калдырган. Аййяважи штаб-фатиры мәгълүматы буенча Аййяважи тизрәк [[Һиндстан бүленеше]]ннән соң (1940-ынчы еллар) тизрәк таралган һәм тагын да тизрәк 1990-ынчы елларда.<ref name="Ayyavazhi developments">N. Elango and Vijaya Shanthi Elango, ''Ayya Vaikuntar The light of the world'', p. 61</ref> Күп Аййяважига нигезләнгән иганә оешмалары 20-енче гасыр ахырында нигезләнгән булган.<ref>V.T. Chellam,''Thamizaka Varalarum Panpadum'', Chapter 16, pp. 598–599.</ref> Кайбер капма-каршы юрамалларны кертеп Акиламның берничә альтернатив юрамаллары шул ук период вакытында чыккан булган.<ref>N. Vivekanandan, Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum, Part 1, pp.(additional) 18–23</ref> Демократик бюро [[Анбуккодимаккал Тһируччабаи]] дини штаб-фатир буенча 1990-ынчы елларда динне оештыру һәм аның белән идарә итү өчен нигезләнгән булган. Оешма киңәшмәләре Көньяк Һиндстанда [[Мумбаи]]ны, [[Ченнаи]]ны һәм [[Тһируванантһапурам]]ны кертеп төрле шәһәрләрдә уздырыла.<ref>{{cite web |url=http://tholthiruma.blogspot.com/2009/02/blog-post_15.html |publisher=tholthiruma.blogspot.com on News report|title=3rd Religious conference|accessdate=15 April 2009 }}</ref> <ref name="Ayyavazhi developments"/> Аййяважиның үсешен танып, Вайкундарның инкарнациясе көне Аййя Вайкунда Аватарам 1994 елда [[Каньякумари районы]]нда штат хөкүмәте тарафыннан бәйрәм булып игълан ителгән булган, алар артыннан 2006 елда [[Тирунелвели]] һәм [[Тутикорин]] районнары ияргән.<ref>{{cite web|url=http://www.dinamalar.com/2006mar03/general_tn3.asp |title=Report on declaration of the holiday |publisher=[[Dina Malar]] |accessdate=3 February 2007 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070927021910/http://www.dinamalar.com/2006mar03/general_tn3.asp |archivedate=27 September 2007 }}</ref><ref>R. Ponnu, ''Vaikunda Swamigal Ore Avataram'', p. 59.</ref> Безнең эраның 2012 елдан бирле [[Аййя Вайкунда Аватарам]] бөтен [[Тамил Наду]] штаты өчен чикләнгән бәйрәм булып игълан ителгән булган.<ref>[http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-tamilnadu/article2959703.ece Thousands take part in Ayya Vaikundar Avatar day – The Hindu] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20160111155823/http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-tamilnadu/article2959703.ece |date=11 January 2016 }}, India's National Daily, 4 March 2012, ' " The government had also declared a restricted holiday on Saturday, for the first time, in the State in view of Ayya Vaikundar Avatar day. " '</ref> <ref>{{cite news|last1=The Indian Express|first1=The New|title=List of public holidays for 2018 announced|url=http://www.newindianexpress.com/states/kerala/2017/oct/13/list-of-public-holidays-for-2018-announced-1672693.html|accessdate=22 January 2018|date=13 October 2017}}</ref> Хәзерге вакытта [[Паййян династиясе]] варисы [[Бала Праджапатһи Адикалар]] Аййяважиның җитәкчесе дип таныла.<ref>[[Dina Thanthi]], [[Nagercoil]] Edition, 2/3/2007, p. 5. "மாநாட்டுக்கு அய்யாவழி சமய தலைவர் பால பிரஜாபதி அடிகளார் தலைமை தாங்குகிறார்." ''Translation – "The religious conference is led by Bala Prajapathi Adikalar, the head of Ayyavazhi religion."''</ref><ref>N. Elango and Vijaya Shanthi Elango, ''Ayya Vaikuntar – The Light of the World'' Chapter 4, pp. 21–22 ''"The Gurus are Payyan Chella Raj, Bala Prajapathi, Bala Janathipathi, Balalokathipathi, Payyan Sami, Thangapandian, Sekar and others. Bala Prajapathi is the most popular personality among them."''</ref> ==Язмалар һәм изге урыннар== [[File:Akila Thirattu Ammanai.JPG|thumb|right|Унберенче илһамланудан күренгән ''Каппу'' [http://www.worldcatlibraries.org/oclc/20287371?tab=details Пала Рамачандран юрамасы] [[Акилам]].]] Аййяважиның изге китаплары [[Акилаттиратту Амманаи]] ''<nowiki>Akilam</nowiki>'')<ref>{{cite web |url= http://www.worldcatlibraries.org/wcpa/top3mset/20287371|title= www.worldcatlibraries.org|accessdate=23 January 2008 |format= Akilam: vacan̲a kāviyam|work=Publisher: K Patchaimal, Cāmitōppu.}}</ref> һәм [[Арул Нул]] һәм алар [[Аййяважи мифологиясе]]нең чыганагы булып тора. ''Акилаттиратту Амманаи'' [[Һари Гоапалан Сидар]] тарафыннан 1841 елда язылган булган,<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, pp. 118–119 ''"The author claims that God woke him up during sleep and commissioned him to write it by 'telling' him what to write"''</ref> Акиламның эчтәлеге [[Нараяна]] тарафыннан хатыны [[Лакшми]]га сөйләнгән буларак.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, p. 119 ''"It is presented as if Vishnu is narrating the whole story to his consort Leksmi"''</ref> Риваять чараларына өстәп Акиламда шулай ук күп тарихи фактлар китерелә,<ref>Pon. T. Dharmarasan, ''Akilathirattu'', p. 183.</ref> аеруча [[2-нче меңьеллык]]ның уртасыннан һәм соңыннан. Баштагы текст зыянланган булып, ''Свамитһопе'' юрамасы ''Коттангаду'' юрамасы һәм шулай ук ''Панчалакуричи'' юрамалары кебек кыз юрамаллары Акиламның иң иртә пальма яфрагы юрамаллары булып тора.<ref name = "Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum: Akilam versions"/> Башка бастырылган юрамаларга [[Сентратисаи Вентраперумал]] юрамасы, [[Вивеканандан]] юрамасы, югары тәнкыйтьләнгән [[Вайкундар Тһируккудумбам юрамасы]] <ref name = "Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum: Akilam versions">''N. Vivekanandan'', ''Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum'', Part-1.</ref> һәм иң иртә һәм киң кабул ителгән [[Паларамачандран юрамасы]] керә.<ref name = "Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum: Akilam versions"/> Акиламда унҗиде бүлектә 15000-нән артык шигырь бар. Ул шигъри [[Тамил теле]]ндә in a [[баллада]] формасында язылган һәм уникаль әдәби стильдә китап буенча ике субжанрда ''Вируттам'' һәм ''Натай''да язылган. Икенчел язма [[Арул Нул]]да Арулаларкал (Илаһи көч шуңа ия булган) тарафыннан язылган дип ышаныла.<ref name="Arul Nool">G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, pp. 119–120</ref> Анда догалар, [[гимн]]нар һәм Аййяважида табыну юллары өчен күрсәтмәләр, шулай ук [[ритуаллар]] [[күрәзәчелеге]] һәм күп актлар бар.<ref name="Arul Nool" /> Анда шулай ук Акиламда булган күп чаралар бар, алар Вайкундар тормышына карый.<ref>R. Ponnu, ''Vaikunda Swamigal Ore Avataram'', Ram Publications, pp. 11–12</ref> Анкиламнан аермалы буларак Арул Нул өчен билгеле тарих юк. Барлык бу текстлар [[Тамил теле]]ндә җыелган.<ref name="Dr. Paulose's book">C. Paulose, ''Advaita Philosophy of Brahmasri Chattampi Swamikal'', p. 24.</ref> [[File:Location of Pancha Pathi.png|thumb|left|[[Панча патһи]] – урнашу картасы]] Аййяважи тугърылары өчен [[Патһи]] дип аталган җиде изге урын бар,<ref name=Ayyavazhi>{{cite book|last=Chryssides|first=George|title=Historical Dictionary of New Religious Movements|year=2011|publisher=[[Rowman & Littlefield]]|location=[[Lanham, Maryland|Lanham]], [[Maryland]]|isbn=9780810861947|page=48|url=https://books.google.com/books?id=WA12nHRtmAwC&q=Ayya+Vaikundar&pg=PA48}}</ref><ref name="Nadar Kulatthil Narayanar Avatara">R.Shanmugam, ''Nadar Kulatthil Narayanar Avataram'', p. 195</ref> иң әһәмиятле булып [[Панча патһи]] тора.<ref>{{cite book|last1=Singh|first1=editor, L.K.|title=Indian cultural heritage perspective for tourism|date=2008|publisher=Isha Books|location=Delhi|isbn=978-8182054752|page=123|url=https://books.google.com/books?id=u21tp_JG9I0C&q=Ayyavazhi|accessdate=4 October 2014}}</ref> Свамитһопе патһи гыйбадәтханәсе Аййяважиның штаб-фатиры булып тора.<ref>[[The New Indian Express]]''(English Daily)'', [[Madurai]] Edition, 3/4/2008.</ref><ref>{{cite web |url=http://www.tsi.org.in/conference/chennai_tourism.asp#temple |title=www.tsi.org.in |accessdate=11 October 2007 |format=Tourism in Chennai |work=Temples: "Swamithoppe – Ayya Vaikundar Pathi, religious head quarters of Ayyavazhi." |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071009031519/http://www.tsi.org.in/conference/chennai_tourism.asp#temple |archivedate=9 October 2007 |url-status=dead}}</ref><ref>N. Elango and Vijaya Shanthi Elango, ''Ayya Vaikuntar – The Light of the World'' Chapter 8, p. 41 " The first Pathi is Swamithoppu, the headquarters of Ayyavazhi. "''</ref> Биш Панча патһи булып болар тора:<br/> 1. [[Свамитһопе патһи]], бөек [[Тавам]]ның урнашуы һәм диннең штаб-фатиры.<br/> 2. [[Амбала Патһи]], Вайкундар үзенә Җиде Илаһка кушылган урын.<br/> 3. [[Мутта Патһи]], Икенче һәм Өченче [[Винчаи]]ның урнашу урыны.<br/> 4. [[Тһамараикулам Патһи]], [[Акилаттирату Амманаи]] язылган урын.<br/> 5. [[Пу Патһи]], Аййя үзенә символик өйләнешү өчен Җир Алиһәсен [[Бхуми|Пумадантһай]] үзенә берләштергән урын.<br/> [[Вакаиппатһи]], гәрчә штаб-фатир тарафыннан [[Панча патһи]]га кертелмәсә дә, һаман да Пати дип, әмма әзрәк әһәмият белән дип таныла.<ref>N. Elango and Vijaya Shanthi Elango, ''Ayya Vaikuntar the light of the world'', Chapter 6 (Thuvayal Panthy), p. 31</ref><ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, p. 117 ''" However, there is also another list which includes Vakaipati in tuvaiyal tavacu's place "''</ref> Аййяважи тарафдарлары арасында кайбер башка Патһилар изгелеге буенча килешмәү бар, мәсьәлән, [[Вайкунда Патһи]] һәм [[Аватһара Патһи]]. Аййяважи штаб-фатиры тарафыннан Патһилар исемлектә бу Патһилар кертелмәгән.<ref>N. Elango and Vijaya Shanthi Elango, ''Ayya Vaikuntar the light of the world'', Chapter 8, p. 41 (Panchappathi)</ref> [[File:Adiyogi Shiva Statue (233423143).jpeg|thumb|right|220px|Аййяважи [[Тһирунамам]] белән [[Иша Йога Үзәге]]ндә [[Адийоги Шива сыны]].]] ==Символизм== [[File:Ayyavazhi Sahasrara.jpg|thumb|left|Аййяважида ''Лотосны тотучы Намам'' дип символлаштырган [[Саһасрара]].]] Аййяважиның символы булып ялкын формасындагы ''[[Намам]]''-ны тотучы [[Падма (лотос)|лотос]] тора.<ref name= "Lotus with Namam">Tha. Krishnanathan, ''Ayya Vaikundarin Vazhvum Sinthanaiyum'', p. 108.</ref> Лотос 1008 таҗ яфраклы ''[[Саһасрара]]''ны ([[Тамил теле]]ндә, ''Ладам'') чагылдыра, шул ук вакытта Намам ''Аанма Джйотһи''ны яки ''[[Атман (Һинд дине)|атман]]ны'' чагылдыра.<ref name= "Lotus with Namam" /> Аййяважи язмаларының икесе дә<ref>Akilam15:39 "Petti ceelai Uduthu Periya ''Thirunama'' Pottumittu"</ref><ref>Sivakanda Athikara Pathiram, First Act. Source: N. Vivekanandan's Arul Nool – Moolamum Uraiyum, p. 62</ref> [[Тһирунамам]]га карый ("ялкын формасындагы символ" Аййяважи символында лотосның өстен чагылдыра), әмма бөтен лотосны түгел. Символ булып Акиламга нигезләнгән фәлсәфәнең идеологик нәтиҗәсе булып тора. Бу символ 20-нче гасыр уртасыннан бирле кулланылышта булган.<ref>In the absence of written references, there is a painting at the residence of Bala Prajapathi Adikalar which was considered older, but is not less than 50 years. There are also oral traditions which suggest the same age for this symbol.</ref>[[File:Thiru Nizhal Thangal of Attoor.jpg|thumb|right| [[Саһасрара]] архитектурасы стилендә төзелгән [[Тһируваттар]] янында [[Нижал Тһангал]].]] Акиламда сигез [[юга]] турында мифик сөйләү еш фәлсәфи рәвештә сигез [[чакра]]га карый дип карала.<ref name="Yugas as Chakras">A. Arisundara Mani, Akilathirattu Ammanai Parayana Urai, pp. (Additional) XII–XIII " Athara thana vilakka attavanai ".</ref> Беренчесе [[Нитийя Юкам]], ул [[Бинду]] һәм иң соң халәте, [[Дһарма Юкам]], Саһасрара яки абсолют балкыш. Бу серияләрдә берлекнең [[аң]] (''намам'') энергиясе Биндудан (Нитийя Юкам) соңгы Саһасрарага (Дһарма Юкам)га кадәр үсә. Яктыртуның иң югары рухи үзәге бу лотос абсолют "балкыш" тәҗрибәсе өчен.<ref>A. Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', p. 374.</ref> Соңгы Дһарма Юкамда (Саһасрара) иң көчле куәт булып [[Экам]] тора, ул Вайкундарның [[Өчлек]] концепциясенең берсе булып тора, яки иң олы абсолютның манифестациясе.<ref name="Lotus with Namam" /> Шулай итеп Аййяважиның символы Акиламнан алынган. "Тһируманам белән лотос" символы "Саһасрада тәҗрибә ителгән Вайкундар"ны күрсәтә. Билгеле [[Һинду]] текстларында Саһасрара чакрада 1000 таҗ яфрагы бар.<ref>{{cite web |url=http://malankazlev.com/kheper/topics/chakras/Sahasrara.htm |publisher=malankazlev.com |title=Sahasrara Chakra |accessdate=8 April 2020}}</ref> Әмма [[Аййяважи символизмыы]]нда Саһарараның 1008 таҗ яфрагы бар.<ref name="Yugas as Chakras" /> Аййяважида 1000-нең әһәмиятенә ишарә иткән язма абруе юк, әмма 1008 саны киң искә алына. Шулай ук Вайкундарның инкарнациясе елы 1008 M.E. (Малаялам Эрасының). ''Саһасрара'' сабаксыз лотос буларак символ булып тора. Аййяважи архитектурасы Нижал Тһангалларны төзүдә үстерелгән булган, шунда әйләндереп куелган ''Саһасрара'' чәчәге түбәне каплау өчен кулланыла.<ref>See this image[[:File:Nelli Nintra Vilai Thangal.png]], a Nizhal Thangal constructed in this architectural manner near Marthandam, [[Tamil Nadu]].</ref> Лотос [[Кеше йөрәге|йөрәк]]не чагылдырырга мөмкин һәм ялкын формасы (Тһирунамам) Илаһны чагылдыра.<ref>Pulavar. R. Shanmugam's, (2000), ''Nadar Kulathil Narayanar Avatharam'', Nadar Kulatheebam Publications, p. 207</ref> Аййяважи башка символларны да кулланган [[Вайшнавизм|Вишнуит]] ''Өчлек Намам''ны кертеп (хәзерге вакытта кулланылмый) һәм [[кабырчык]]. ==Тәгълиматы һәм йогынтысы== Аййяважи тәгълиматының күпчелеге ''Акилаттиратту Амманаи'' китабында һәм башка тәгълиматта табылырга мөмкин һәм Арул Нулда очраган башка мәгълүм булмаган авторларның төрле китапларыннан берләштерелгән булган.<ref>N. Vivekanandan, ''Arul Nool Moolamum Uraiyum'', p. 8</ref> Дһарма кебек Аййяважиның башка тәгълиматлары икеләтә, иҗтимагый һәм мистик. [[Мистика|мистик]] тәгълиматлар илаһи мәгълүматны багышланган, шул ук вакытта иҗтимагый тәгълиматлар беренче чиратта җәмгыятьтә тигезсезлек һәм дискриминациягә карый. Тәгълиматлар Илаһка уңайлы мөнәсәбәтне илһамландыра, куркуга нигезләнгәнгә каршы булган кебек. Тарафдарлар Илаһка интимлыгын һәм назын көчәйтү өчен Илаһка ''Аййя'', "әти" дип мөрәҗәгать итәләр.<ref>R. Ponnu, ''Ayya Vaikundar Ore Avatharam'', pp. 128–129</ref> [[File:Lord Ayya.jpg|thumb|"Аййя" – Иң олы берлек|alt=]] [[File:Ekam evolution.jpg|thumb|left|бөтен[[булу]]ның чыганагы [[Экам]]ның эволюциясе ([[Кали Юга]]га кадәр.)]] Аййяважи мистиклары игътибарны иң олы берлектә туплыйлар.<ref>''A. Ari Sundara Mani'', ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', p. 384</ref> Аның юрамаллары арасында теология игътибарын һәрвакыт берлектә туплыйлар. [[Кали (асурасы)|Кали шәйтаны явызлыгы]] шәхси җаннар һәм Галәм арасында иң соңгы [[һеносиз|берлек]]не блоклый һәм алар арасында [[Үз]] һәм [[Эго]]ның ялган сизүен барлыкка китерә. Бу хаталы караш берлекнең ачык сизүнең сәбәбе булып тора һәм аңа каршы мотивацияли.<ref>N. Vivekanandan, Akilathirattu Ammanaiyil Vaikunda Suvami Sampooranathevana?, p. 12</ref> Экам<ref>{{cite book|last1=Woldman|first1=Jeanette|title=Travel guide to other dimensions.|date=2010|publisher=Woldman|location=[S.l.]|isbn=978-0984531011|page=16|edition=Illustrated}}<!--|accessdate=4 October 2014--></ref> —иң олы җанның "өстәрәк җаны" яки иң олы җан—булуның бөтенлеге дип идентификацияләнә, ул табигате буенча үзгәрүсез һәм бөтен урында да бар. Ул явыз көч [[майя]] булуга күрә “ [[урын һәм вакыт]]”ка күрә төрле үзгәрүләрне кичерә торган.<ref>A. Ari Sundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', pp. 103–121</ref> Бөтен мәхлукат бу Экамнан, иң олы аңнан эволюцияләгән.<ref>N. Vivekanandan, Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum, p. 97</ref> Экамның барлык сыйфатлары берәүнең җанында һәм аннан эволюциялиләр. Һәр җан чагылышы булыып тора,<ref>{{cite book|last1=Singh|first1=Janak|title=World religions and the new era of science|date=2010|publisher=Xlibris Corp.|location=[S. l.]|isbn=978-1453535721|page=Hinduism 5}}<!--|accessdate=4 October 2014-->{{Self-published inline|certain=yes|date=January 2018}}</ref> яки абсолют Олының көзгесе,<ref>T. Krishnanathan, ''Ayya Vaikundarin vazvum Sinthanaiyum'', pp. 60–61.</ref> ул [[Аййяважи ритуаллары]]нда текст нигезе һәм метафораны тәэмин итә. Кеше һәм барлык башка җаннар чикләнгән һәм Кали асурасы явызлыгы белән чикләнгән. Шуңа күрә шәхси җаннар иң олы балкышка ия була алмыйлар һәм Экамга икенчел булып тора. Җан майяның йогынтсыннан азат булгач, ул Экам белән бер була. Аның индивидуальлеге китә һәм шулай итеп Экам да.<ref>N. Vivekanandan, Akilathirattu Ammanaiyil Vaikunda Suvami Sampooranathevana?, p. 14</ref> Икенче яктан бу иң олы аң [[Параматма]] (иң олы җан) дип шәхесләнә, аның белән Илаһ "Ир" була, шул ук вакытта барлык башка җаннар аның "хатын"нары булып тора,<ref name= "Unifying souls as Thirukkalyana Ikanai" >Ari Sundara Mani, Akilathirattu Ammanai Parayan Urai, p. 534</ref> бу [[Тһируккалйана Эканай]] белән символлана, монда Вайкундар шәхси җаннарга өйләнә.<ref name= "Unifying souls as Thirukkalyana Ikanai" /> Шулай ук Аййяважи фәлсәфәсе [[Кеше мәхлукат]]ларының һәм барлык башка Галәмнең [[акыл ия]]ләре өчен уртак формула булып тора. Шулай итеп акыл ияләре өчен тышта булган бөтен нәрсә шулай ук эчтә дә бар.<ref>P. Sundaram Swamigal and K. Ponnumani, ''Ucchippadippu'', pp. 32–33.</ref>[[File:The Palliyarai of Swamithope Pathi.jpg|thumb|right|[[Паллиярай]]ның [[Свамитһоппе]] [[патһи]]ның потлары урынына [[Элунетру]].]] Аййяважи тәгълиматы [[каста]]ларга нигезләнгән тигезсезлекләр тәфсилләп тәнкыйть ителә.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, p. 114 ''" Other verses from Akilattirattu like, 'throw the eighteen castes and the demons into the mountain and the sea', 'do not discriminate between the powerful and powerless', 'the caste would disappear by itself', etc., point to the fact of a considerable indoctrination against the inequalities of Castes."''</ref> Ул ''каста системасы''н үзен түгел, ә каста дискриминациясен тәнкыйть итә. Башлануыннан бирле Аййяважи иҗтимагый реформа буларак хезмәт иткән, аеруча Траванкор даирәсендә, ул элек көчле каста системасы өчен билгеләнгән булган.<ref>Cf. Ward and Conner, Geographical and Statistical Memoir, p. 133; V. Nagam Aiya, The Travancore State Manual, Volume-2, p. 72.</ref> Аййя Вайкундар <ref>{{cite news |url=http://www.hindu.com/2004/08/29/stories/2004082904420400.htm |title=The Hindu |accessdate=7 February 2007 |format=The Sree Narayana effect |work=Credit to reformers: "The first of the social revolutionaries was Vaikunta Swami (1809–1851)." |location=Chennai, India |date=29 August 2004 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070305164930/http://www.hindu.com/2004/08/29/stories/2004082904420400.htm |archivedate=5 March 2007 |url-status=live |=http://www.hindu.com/2004/08/29/stories/2004082904420400.htm }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040927174958/http://www.hindu.com/2004/08/29/stories/2004082904420400.htm |date=2004-09-27 }}</ref> иҗтимагый реформатор буларак уңышка ирешеп<ref>{{cite news |url= http://www.hindu.com/2006/03/19/stories/2006031900640200.htm|title= The Hindu|accessdate=7 February 2007 |format= Communalism an important factor in politics|work=Great reformers|location=Chennai, India|date=19 March 2006| archiveurl= https://web.archive.org/web/20070111132234/http://www.hindu.com/2006/03/19/stories/2006031900640200.htm| archivedate= 11 January 2007 | url-status= live}}</ref><ref>{{cite news|url= http://www.hindu.com/2004/07/06/stories/2004070612160300.htm|title= The Hindu – India's National Newspaper|accessdate= 16 September 2007|format= Around the City|work= AIR programme|location= Chennai, India|date= 6 July 2004|= http://www.hindu.com/2004/07/06/stories/2004070612160300.htm}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040710151050/http://www.hindu.com/2004/07/06/stories/2004070612160300.htm |date=2004-07-10 }} This link about a programme by '[[All India Radio]]' includes [[Ayya Vaikundar]] as a [[Social reformer]].</ref> сәяси көрәшне һәм дини реформацияләүне башлауда беренче булган.<ref>{{cite news |url= http://www.hindu.com/cp/2007/09/28/stories/2007092850300800.htm|title= The Hindu – India's National Newspaper|accessdate=23 January 2008 |format= Stargazing|work=Ayya's story|location=Chennai, India|date=28 September 2007| archiveurl= https://web.archive.org/web/20080214111454/http://www.hindu.com/cp/2007/09/28/stories/2007092850300800.htm| archivedate= 14 February 2008 | url-status= live}}</ref> <ref>{{cite web|url=http://www.education.kerala.gov.in/englishmedium/historyeng/chapter9.pdf |title=www.education.kerala.gov.in |accessdate=23 January 2008 |format=Towards Modern Kerala |work=10th Standard Text Book, Chapter 9, p. 101. |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081217193847/http://www.education.kerala.gov.in/englishmedium/historyeng/chapter9.pdf |archivedate=17 December 2008 }}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.dinamalar.com/2008MAR03/general_tn7.asp |title=www.dinamalar.com |accessdate=3 May 2008 |format=Silently spreading Love-flag |work=Dinamalar (Leading Tamil Daily), 3 March 2008. |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081202150511/http://dinamalar.com/2008MAR03/general_tn7.asp |archivedate=2 December 2008 }}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.tnuniv.ac.in/tansche/reports/History%20Education%20in%20the%2021st%20Century.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20071129185218/http://www.tnuniv.ac.in/tansche/reports/History%20Education%20in%20the%2021st%20Century.pdf |url-status=dead |archive-date=29 November 2007 |title=www.tnuniv.ac.in |accessdate=16 September 2007 |format=Tamil Nadu State Council for Higher Education, Social and Cultural History of Tamil Nadu from 1529 to Present day |work=Reform Movements and National Movement, p. 27 |archivedate=2007-11-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071129185218/http://www.tnuniv.ac.in/tansche/reports/History%20Education%20in%20the%2021st%20Century.pdf }}</ref> <ref>{{cite web|url=http://www.bdu.ac.in/cb-ug-his.pdf |title=History of Tamil Nadu from 1800 AD to the Present Day |accessdate=23 January 2008 |format=Bharathidasan University |work=B.A. History – Course Structure under CBCS, Core Course – V, p. 9. |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071129185219/http://www.bdu.ac.in/cb-ug-his.pdf |archivedate=29 November 2007 |url-status=dead}}</ref> <ref>{{cite web|url=http://www.bdu.ac.in/cb-pg-his.pdf |title=www.bdu.ac.in |accessdate=7 February 2007 |format=SOCIAL REFORMERS OF MODERN INDIA |work=Unit IV |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20051128094048/http://www.bdu.ac.in/cb-pg-his.pdf |archivedate=28 November 2005 }}</ref> Вайкундар Тамил Надуның һәм Кераланың иҗтимагый инкыйлабчыларының беренчесе булган.<ref>M. Ilanchezhiyan, ''Pandiyarkula Nadrakal Kulamurai Kilathal'', p. 197.</ref> <ref name = "Sreedharamenon"/> Өйрәнүче галимнәр Вайкундарны галим, дәвалаучы һәм могъҗиза язаучыы дип атыйлар.<ref>George D. Chryssides, ''Historical dictionary of new religious movements'', (Publisher: Lanham, Md., Scarecrow Press) 2012, Page 48, Ayyavazhi.</ref> Ул шулай ук Һиндстанның барлык иҗтимагый реформаторларының алдан килеп чыгучысы дип әйтелә.<ref name= "Immanuel:First Reform Movement">Immanuel, ''Kanniyakumari: Aspects and Architects'', Chapter 11, pp. 115–116.</ref> Акилам хезмәт сыйныфларына симпатия күрсәткән һәм алар түләргә тиеш югары салымнарга каршы торган.<ref>{{cite web|url= http://www.kuttyjapan.com/nadar/nadar-what-they-do.asp|title= Nadars of South India|accessdate= 23 January 2008|format= www.nadar.org|work= Vaikunda Swamy opposed the excessive taxes and corvee labour imposed on&nbsp;...|archiveurl= https://web.archive.org/web/20080110121900/http://www.kuttyjapan.com/nadar/nadar-what-they-do.asp|archivedate= 10 January 2008|url-status= dead}}</ref> Башыннан бирле үк тарафдарлар тәгълимат белән көчәйтелеп шулай ук сәяси бастыруга каршы көчле позициядә торганнар. Бу иң ачык итеп Акиламда күренә, биредә Тһирувитканур патшасы Калинисан буларак идентификацияләнә (Кали шәйтанының тоткыны) һәм Британияле иҗтимагый мәгънәдә [[Веннисан]] (ак нисан) буларак идентификацияләнә.<ref>''Akilattirattu Ammanai'', published by T. Palaramachandran Nadar, pp. 214, 266</ref><ref>''Akilattirattu Ammanai'', published by T. Palaramachandran Nadar, 9th impression, 1989, pp. 119, 120 and 121.</ref> Аййяважи Кеше Хокуклары һәм Иҗтимагый Тигезлек Кеше Хокукларының алгы фронтында булган.<ref name= "Immanuel:First Reform Movement" /> Аййяважи шулай ук көньяк Һиндстанда күп иҗтимагый үзгәрүләргә йогынты ясаган,<ref>R. Ponnu, ''Vaikunda Swamigal Ore Avataram'', p. 152</ref> аның нәтиҗәсе иҗтимагый һәм [[үз-ихтирам хәркәт]]ләр булган, мәсьәлән, ''Өске кием агитациясе'',<ref name = "Sreedharamenon">A. Sreedhara Menon, ''A Survey of Kerala History'', p. 314</ref><ref>{{cite web |url= http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-tamilnadu/article1064574.ece|title= The Hindu|accessdate=3 March 2011 |format= Jayalalithaa to visit Kanyakumari tomorrow|work=' "He (Vaikundar) spearheaded the thol seelai struggle..." ' 3 March 2011.}}</ref><ref>{{cite news |title=Republic-day-parade :: Tamil Nadu tableau showing women without blouses draws criticism |url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/chennai/republic-day-parade-tamil-nadu-tableau-showing-women-without-blouses-draws-criticism/articleshow/67705502.cms |accessdate=8 February 2019 |agency=Times of India}}</ref> [[:en:Temple Entry Proclamation|Гыйбадәтханәгә керү агитациясе]] һәм башка хәрәкәтләр, [[Нараяна Гуру]]ныкын,<ref name= "Selvister:First Reform Movement" >Selvister Ponnumuthan, (1996), ''The spirituality of basic ecclesial communities in the socio-religious context of Trivandrum/Kerala, India'', {{ISBN|88-7652-721-4}}, Editrice Pontificia Università Gregoriana, pp. 77–78</ref><ref>{{cite web |url=http://www.nairs.org/?a086 |publisher=nairs.org|title= Are the Travancore Kings Nairs?|accessdate=9 September 2007 |quote="It is worth mentioning here that Chattambi Swamikal and Sreenarayana Gurudevan were ardent devotees of Lord Muruka, so also their predecessor Ayya Vaikuntar." This statement says that Chattampi Swamikal and Narayana Guru are the (predecessors or disciples) of Vaikundar}}</ref> [[Чаттампи Свамикал]]ныкын,<ref>{{cite web|url=http://www.nairs.org/?a083 |title=Marutwamala: Heritage Site Threatened |accessdate=23 January 2008 |format=www.nairs.org |work=as two of the great sages and social reformers Chattambi Swamikal and Shree Narayana Gurudevan, born in the leading [[Nair|Nayar]] and [[Ezhava]] communities, lived and did penance here before embarking on their mission of liberating the caste ridden people. They were believed to be influenced by the teachings of Ayya. |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071229044754/http://www.nairs.org/?a083 |archivedate=29 December 2007 |url-status=dead}}</ref> [[Arutprakasa Vallalar Chidambaram Ramalinga Swamigal|Валлалар]]ныкын <ref name= "Ponnu:First Reform Movement" >R. Ponnu, ''Vaikunda swamigal Ore Avataram'', p. 178.</ref> һәм [[Аййянкали]]ныкын кертеп. ==Табыну үзәкләре== [[File:Nelli Nintra Vilai Thangal.png|thumb|left|Тамил Надуда [[Мартһандам]] янында [[Нелли-нинра Вилайның Нижал Тһангалы]].]] Аййяважи тарафдарлары ''Патһилар''ны һәм ''Нижал Тһангал''ларны нигезләгәннән, алар илнең төрле өлешләрендә табыну һәм дини белем алу үзәкләре булып тора.<ref name ="Worship Centers">G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', pp. 116–117</ref> Алар Аййяважи ышанулары һәм практикалары дәгъвасы өчен үзәкләр булып хезмәт итә.<ref name ="Worship Centers" /> Бөтен Һиндстан буенча меңнәрчә ''Нижал Тһангал'' бар.<ref>{{cite web|url=http://www.tamilstar.com/news/publish/article_3251.shtml |title=Sujibala without a blouse in Ayyavazhi (Preview about the Film 'Ayyavazhi') |accessdate=23 January 2008 |format=www.tamilstar.com |work=Now there are thousands of temples erected in honour of Vaigundaswamy. |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070818154224/http://www.tamilstar.com/news/publish/article_3251.shtml |archivedate=18 August 2007 |url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web |url= http://www.kollywoodtoday.com/news/nallakannu-watches-ayyavazhi/|title= Nallakannu Watches Ayyavazhi|accessdate=9 June 2008 |format= www.kollywoodtoday.com|work=Now there are thousands of temples erected in Honour of Vaigundaswamy.}}</ref> <ref>C. Paulose, ''Advaita Philosophy of Brahmasri Chattampi Swamikal'', p. 24, "To propagate his teachings and ideas he opened up 7 Pathis and 7 Tangs (The Primary Nizhal Thangals) in Travancore as well as hundreds of small pagodas (Nizhal Thangals) throughout India." Accrediting the [[Worship centers of Ayyavazhi]] across [[India]] and so the Ayyavazhi followers.</ref><ref>R. Shanmugam, ''Nadar Kulathil Narayanar Avatharam'', p. 192, "நாடெங்கும் உள்ள நிழல் தாங்கல்களுக்கெல்லாம் தலைமைப் பதி, குமரி மாவட்டதில் முன்கூறிய சாமிதோப்பு என்ற ஊரில் இருக்கிறது." ("The headquarters of all these Nizhal Thangals which are found across the country, is at the place called Swamithoppe as told earlier.")</ref> Бөтен Һиндстан буенча, аеруча Көньяк Һиндстанда. Көньяк Һиндстанда 7000-нән артык табыну үзәкләре бар, аеруча Тамил Наду һәм Кералада.<ref>Tha. Krishna Nathan's, ''Ayyaa vaikuNdarin vaazvum sinthanaiyum'' (Tamil), Chapter 4, p. 83: "இதற்கு ஆதாரமாக அய்யா வைகுண்டரைத் தெய்வமாக ஏற்றுக்கொண்ட சுமார் 8000 – க்கும் மேற்பட்ட அய்யாவழிப் பதிகள் தமிழ்நாடு மற்றும் கேரளப்பகுதிகளில் இயங்குவதைக் கூறலாம்." (This citation is from a Tamil Wikipedia article)</ref> 19-ынчы гасыр утрасы [[Лондон Миссионерлык Җәмгыяте]] (LMS) игъланнарында шулай ук ''Нижал Тһангаллар'' турында сөйләнә.<ref>From the following reports: ''James Town Mission District'' for 1863, ''Neyoor Mission District'' for 1869, ''Santhapuram Mission District'' for 1858, ''Nagercoil Mission District'' for 1864, from the ARTDC for the respective years.</ref> Аййяважи үзәкләшеп оешкан булмаганга күрә, ''Свамитһопе патһи'' бөтенесе өчен дини штаб-фатир булып хезмәт итә. Табыну үзәкләре арасында ''Патһи''лар табыну үзәкләре арасында күбрәк әһәмияткә ия.<ref name ="Worship Centers" /> Җиде ''[[Патһи]]''<ref name="Dr. Paulose's book" /> Вайкундар һәм аның эшчәнлеге бу табыну үзәкләре белән тарихи бәйле булуына күрә әһәмияткә ия.<ref name ="Worship Centers" /> Гәрчә диннең штаб-фатиры дип саналса да ''Свамитһопе патһи'' рәсми рәвештә башка дини үзәкләр белән идарә итми. Үзеннән башка барлык ''Патһи''лар белән бәйсез комитетлар идарә итәләр.<ref>N. Elango and Vijaya Shanthi Elango, ''Ayya Vaikuntar – The Light of the World'', pp. 41–44</ref> [[Панча патһи]]лар буларак мәгълүм биш ''Патһи'' Патһилар арасында әйдәп баручы буларак мәгълүм. <ref>{{cite book|last1=Boundaries|first1=Beyond|title=Hindu-Christian Relationship and Basic Christian Communities|date=2009|publisher=ISPCK|location=Delhi|isbn=978-8184650013|page=32|url=https://books.google.com/books?id=YYlC_qF_eB0C&q=Ayyavazhi|accessdate=4 October 2014}}</ref> [[Нижал Тһангал]]лар ''Патһи''лар белән чагыштырганда [[Нижал Тһангал]]лар Вайкундар тәгълиматын өйрәнү һәм табыну өчен гади кечкенә корылмалар булып тора. Алар иртә көннәрендә белем бирү үзәкләре буларак хезмәт иткәннәр.<ref>R. Ponnu, ''Vaikundacuvamikal Valvum Valikattalum'', p. 71.</ref> Бу үзәкләрдә мохтаҗларга ашамлык һәм сыену урыннары тәкъдим ителә.<ref>P. Sarvesvaran, ''Sri Vaikunda Swamikal – A Forgotten Social Reformer'', p. 8.</ref> Аларның кайберәүләре Вайкундар исән булганда нигезләнгән булган. Алар арасында Арул Нул җиде Тһангалны билгели,<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'' Chapter 5, p. 118. Вайкунтачами Четтикудийиррупу, Агастисварам, Палур, Чундавилай, Вадаливилай, Кадампанкулам һәм Пампанкуламда бу нилатанкалкалларның җидесен нигезләгән.</ref> Һәм алар башкаларга караганда өстен булып санала. Хәзерге вакытта бу үзәкләрдә төп эшчәнлекләрнең берсе булып иганә тора.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'' Chapter 5, p. 118.</ref> Бу үзәкләр Дһарма сыену урыны буларак пәйда булган.<ref>''Journal of Dharma'' (1985), Published by 'Center for the Study of World Religions', Dharmaram College, Bangalore.</ref> Нижал Тһангаллар Аййяважи кешеләре иҗтимагый дини тормышында әһәмиятле оешманы формалаштыралар. Панивидай көненә өч мәртәбә башкарыла ала, әмма барлык табыну үзәкләрендә көненә кимендә берә мәртәбә [[Панивидай]] тәэмин ителә. ==Әхлак== [[File:Flag mast of Swamithoppe.jpg|170px|thumb|right|Түбәсендә Аййяважи символы белән [[Свамитһоппе]] байрагы мачтасы.]] Мета-сөйләү мифологиясе белән интеграцияләгән Аййяважи әхлакы беренчел язма ''Акилаттиратту Амманаи''да табыла.<ref name="Ayyavazhi ethics">T. Krishnanathan, ''Ayya Vaikundarin Vazhvum Sinthanaiyum'', p. 112.</ref> Әхлак буенча Арул Нул Акиламда булган төп концепцияләрнең җыелмасы булып тора.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern agency'', Chapter 5, p. 120</ref> Акиламда әхлакый абстракцияләр берничә урында берничә ситуацияләрдә соралганда кече[[Дэва (Һинд дине)|дэваларга]], [[изге]]ләргә, һ.б. "Ходай тарафыннан сөйләнгән" дип күрсәтелә. [[Нитһам]] Аййяважиның төп кыйммәте булып тора. Бу иртә гасырларда җәмгыять, аның кешеләре, хөкем итүче патша, һәм башкалар Иң Көчлене эшләрендә, гамәлләрендә һәм эшчәнлекләрендә урнаштырып . табигать белән абсолют гармониядә яшәгәннәр. Җавап итеп, табигать һәм илаһи мәхлукатлар Нитһам тарафдары булган җәмгыятьне саклыйлар. Табигать белән иң ахыргы берлектә үзәк теманы формалаштыралар, шул ысул буенча бару өчен әхлакый форма. Акиламда кебек үк, [[Винчай]] Ходай (Нараяна) тарафыннан Вайкундарга тәэмин ителгән кагыйдәләр һәм көйләмәләр. Шундый өч Винчай бар. Шунда табылган актлар кешеләр өчен әхлакый кодларын камилләштерү өчен яраклы. Беренче ''Тиручендур Винчай''сы Акиламда иң зур әхлакый тупланманы формалаштыра.<ref name="Ayyavazhi ethics" /> Берникадәр дәрәҗәдә [[Аййяважида Дһармик тәгълиматы]] әхлак дип таныла. Иҗтимагый әхлакта иганә һәм "берлекнең иң ахыр хакыйкатен реализацияләп карау" Аййяважи дһарманың байрагы астында әхлакый кодлар булып тора. Акилам шулай ук [[Дэва (Һинд дине)|Дэвалар]] өчен аерым әхлакны бирә.<ref name="Dharma for devas" >Mani Bharathi, ''Akilathirattu Ammanai Vilakka Urai (Part – 2)''.</ref> Аййяважи әхлакы Вайкундар инкарнациясеннән киң тайпылышка дучар була, чөнки шул вакытта универсаль үзгәрү булган.<ref name="Dharma for devas" /> Барсыннан да өстен, әхлакый закон буларак кешеләргә[[калимайяи]]ның явыз көчләрен мәхәббәт, түземлек һәм тынычлык кораллары белән җиңәргә киңәш ителә, чөнки [[майя]] буларак Калийян кеше акыллары белән хөкем итә. Арул Нул әхлакны да кертеп Аййяважи кагыйдәләре һәм көйләүләрендә төп рольне тәшкил итә. Ул аерым итеп иҗтимагый әхлакны һәм шулай ук илаһи әхлакны да бирә. Биредә [[Шиваканта Атһикара Патһирам]] әхлакны өйрәтүгә багышланган бүлек. Әхлаксыз фикерләрдән һәм гамәлләрдән килеп чыккан гөнаһларны ярлыкау өчен ритуалларны, аеруча [[әйләнеп йөрүләр]]не башкарырга кирәк. ==Дини тәгълимат== [[File:Tamarai-Namam glossy.png|thumb|left|Изге [[Аййяважи символы]].]] Аййяважи концепцияләренең ачык исемлеген бирү авыр, чөнки Аййяважи язмалары [[Һинд дине язмалары]] белән бәйле. Акиламда беренче чиратта булган язмаларның (Һинду булган) үзәк темалары Вайкундар килгән вакытка бозылган булган дип әйтә.<ref name="G. Patrick, p.119">G. Patrick, ''Religion and Subaltern agency'', 'The Religious Phenomenon of Ayya Vali', p.119.</ref> Шулай ук Акилам кешелеккә альтернатива буларак бирелгән булган дип сөйләнә, чөнки Калиян баштагы Ведаларны һәм Шастраларны җимергән булган, һәм Кали Юга башында аның тарафыннан элек булган язмаларга берничә өстәүләр бирелгән булган.<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, pp. 120–121.</ref> Бу ике караш та Акиламның Һинду язмаларына караш бирәләр һәм аларны баш тарту өчен сәбәпләр итеп урнаштыралар. Аййяважи язмаларының фәлсәфәсе, төшенчәләре һәм мифологиясе [[Аййяважи теологиясе]]н дини өйрәнү өчен нигез булып тора.<ref>P. Sundaram Swamigal and K. Ponnu Mani, ''Ayya Vaikunta Nathar Jeevacharithram'', pp. 20–21</ref> Әмма Акиламда цитаталанган берничә төшенчә Һинду язмаларында шул төшенчәләрнең тасвирлау тәфсилләп аңлатуларын карамыйча тулаем аңлашыла торган булмаган.<ref name= "Hindu keys to Akilam">N. Vivekanandan, ''Akilathirattu Ammanaiyil Vaikunda Suvami Sampooranathevana?'', pp.10–20.</ref> Мисал өчен 96 [[татва]] аңлашылса, шуннан соң [[Кали (асурасы) |Калиян]] шәйтаны турында да аңлап була. Шулай итеп, хәзерге заманда теологлар һәм фәлсәфәчеләр Акиламда тәфсилләп сөйләнмәгән кеше тәне әгъзалары сыман татваларны аңлау өчен Һинду язмаларын карыйлар.<ref>N. Vivekanandan, ''Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum'', pp. 190–191.</ref> Шулай да фәлсәфәсендә Акиламны аңлау өчен берәүнең нигез [[Һинду]] фикерләре һәм концепцияләрнең нигез белеме булырга тиеш.<ref name= "Hindu keys to Akilam" /> Акиламның Һинду язмаларыннан аермалы карашлары булмыйча, ул шуннан алынырга калдырылган булган. Гомумән, ниндидер концепция Аййяважи язмаларында, мәсьәлән, Акилаттиратту Амманаи яки Арул Нулда (Һинду язмаларында тәфсилле булган кебек) яхшы тасвирламасы булмаса, ә аның урынына бары тик цитаталанган булса, шул вакытта билгеле концепция Һинд дине язмаларында дини өйрәнү өчен кабул ителә.<ref name="Ayyavazhi and Hindu scriptures" /> Әмма Акиламның булган (Һинду) язмалардан аермалы карашлары булса, шул вакытта ул тирән итеп Акиламда тирән тасвирлана һәм башка язмаларны карарга кирәк түгел.<ref name="Ayyavazhi and Hindu scriptures">''Arisundara Mani'', Akilathirattu Ammanai Parayana Urai, p. (additional) v. ''To be noted, Whole contents of this book is written including the heavy details to 'mere noted' Akilam concepts from Hindu scriptures.''</ref> ==Теология== [[File:The Evolution of Ekam.png|thumb|right|The Evolution – [[Экам]]нан [[Вайкундар]]га кадәр эволюциясе.]] Аййяважи теологиясе башка [[монизм|монистик]] диннәрендә шактый аерылып тора.<ref>V.T. Chellam, Thamizaka Varalarum Panpadum, Chapter 12, p. 493</ref> Анда Экам, Берлек турында сөйләнелә, аннан бөтен булган нәрсә формалаша һәм шулай ук барлык аермалар артында иң ахыр чик берлек. Үзе эчендә һәм барлык үзгәрүләр артында иң олы илаһи куәт буларак әйтелә торган Экамнан бөтен булган нәрсә формалаша. Иң олы илаһи куәт дип әйтелә торган Экам һәр үзгәрә торган метериянең тирән эчендә Майядан йогынтысы булмыйча [[Абсолют|абсолют]] константа. Теологик төшенчәләрдә, Ходай иң олы мәгънәдә формасыз, [[Чиксезлек|чиксез]], җенессез һәм вакыт һәм пространствадан тыш. ''Экам'' сүзенең Тамил телендә мәгънәсе фәкать ''бер'', ''абсолют'',<ref>M. Winslow (1869), ''A Comprehensive Tamil and English Dictionary'', American Mission Press ([[Madras]]), {{ISBN|81-206-0001-0}}, p. 185</ref> ''булган бөтен''<ref>V.T. Ramasupramaniyam, ''Thirumagal Thamizhagarathi'', p. 210</ref> һәм ''чагыштырып булмый торган'';<ref>''Narmadavin Thamizh Agarathi'', p. 173.</ref> барысы да Аййяважи теологиясеннән Ходай турында туры монистик билгеләмә бирә. Мифология аша сөйләшеп ''Сивам'' һәм ''Шакти'' Экамнан эволюцияләнгән беренчеләр булып тора. ''Натһам'' (тавыш), Тримурти, башка кече Илаһлар һәм бөтен Галәм дәвам итеп эволюцияләгән. Тримурти башка шәхесләндерелгән [[Дэва]]лар арасында бөегрәк. Тримуртилар арасында олысы Шива Кали Югага кадәр иң олы куәт булган. Вишну Кали Юга килүеннән иң олы. Шулай итеп, Вайкундарның инкарнациясеннән бирле Вишнуны кертеп барлык Илаһларның куәтләре Вайкундарга трансформацияләнә. [[Аййяважи Өчлеге]] арасында иң олы берлек Экам Вайкундар эчендә хәзерге эрада урын ала. Шулай итеп, Вайкундар бердәнбер табыныла торган һәм иң олы куәт дип әйтелә. Шулай да, [[Акилам унөч]]тән цитатада әйтелгәнчә иң олы берлек (Экам) үзе шәхесләнгән Ходай булган Вайкундарның [[барлыкка китерүе]] булып тора. Шул яктан караганда, Вайкундарда үзәкләшкән Аййяважи күбрәк [[Монотеизм|монотеистик]], ә монистик түгел. Аййяважида Башка Илаһлар, хәттә Вайкундарның әтисе дә Вайкундарга тигез яки олырак статуска ия түгел. Вайкундар [[Аййяважи Өчлеге]] үзендә Сантрорның, Нараянаның һәм Экамның сыйфатларын тоткан берәү. Аййяважи мифологиясендә иң элек манифестация Крони,<ref>{{cite book|title=The Devil What Does He Look Like?|date=2012|publisher=Millennial Mind Pub|isbn=978-1589826625|page=43|url=https://books.google.com/books?id=SD6-YKBqGr0C&q=Ayyavazhi|accessdate=4 October 2014}}</ref> алтыга бүленгән булган һәм һәр фрагмент шуннан соң булган югаларда туу һәм уеннарын алган. Ул иң ахыр чик хөкем сөрү тарафыннан җимерелгән булган, аннан соң Илаһлар тарафыннан Дхарма Юкам булган. Бу сөйләү Аййяважи теологиясенә берникадәр дуалистик үлчәм бирә. Әмма Арул Нулның игътибары, Аййяважи тәгълиматы бик монистик һәм Крониның финал фрагменттан бирле''Калимайаи'' (концепция, ә физик яки материаль инкарнация түгел) дип аталган булган, киң рәвештә 'Майя' шулай дип символлаштырылган дип кабул ителгән булган<ref>Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', Chapter 1, p. 36, "Kroni is nothing but a subtle revelation of spiritual ignorance."</ref> бу Аййяважига [[Dualism (Indian philosophy)|дуалистик]] караш белән аерылып тора. Боларның барысыннан тыш, Аййяважида Аййяважига [[Пантеизм|пантеистик]] һәм [[Панентеизм|панентеистик]] билгеләмәләр бирә торган аерым цитаталар бар. ==Фестивальләр һәм ритуаллар== [[File:Kodiyetru Thirunal.jpg|thumb|left|[[Свамитһопе патһи]]да [[Кодийеттру Тһирунал]] дәвамында эленеп торучы байрак.]] Аййяважи өчен ике ел саен уза торган фестиваль була. [[Аййя Вайкунда Аватарам]] [[Тамил календаре]]нең ''Маси'' (Фев – Март) аеның егерменче көнендә бәйрәм ителә. Бу [[Кояш календаре]] буенча бәйрәм ителә торган бердәнбер Айяважи календаре.<ref>Tha. Krishna Nathan, ''Ayyaa vaikundarin vaazvum sinthanaiyum'', Chapter 4, p. 74.</ref> [[Нагеркоил]]дан [[Свамитһоппе]]га алып барыла торган күп кешеле йөреш илнең бу өлешендә популяр булып тора.<ref>{{cite web|url= http://www.dinamalar.com/2007mar05/district/kanyakumari.asp#3%20(Dinamalar)|archive-url= https://web.archive.org/web/20070927021744/http://www.dinamalar.com/2007mar05/district/kanyakumari.asp|url-status= dead|archive-date= 27 September 2007|title= Dina Malar|accessdate= 5 March 2007|format= Kanyakumari District|work= Ayya Vaikundar Avathara Dina Vizha|archivedate= 2007-09-27|archiveurl= https://web.archive.org/web/20070927021744/http://www.dinamalar.com/2007mar05/district/kanyakumari.asp#3%20(Dinamalar)}}</ref> The [[Тһиру Эду-Васиппу]] ул Тамил календаре Картһигай (Ноябрь–Декабрь) аенда унҗиде көн дәвамында бәйрәм ителә торган фестиваль.<ref>{{cite web |url= http://ayyavazhi.org/index.php?option=com_content&task=view&id=13&Itemid=30|title= www.ayyavazhi.org|accessdate=11 November 2007 |format= Festivals|work=Thiru Edu Vasippu | archiveurl= https://web.archive.org/web/20071224221645/http://ayyavazhi.org/index.php?option=com_content&task=view&id=13&Itemid=30| archivedate= 24 December 2007 | url-status= live}}</ref> Фестивальнең үзе булып текст уку булып торган бу бәйрәм итү Аййяважиның уникаль хасияте булып тора. Моннан тыш Свамитһопеда өч елга бер [[Кодиеттру Тһирунал]] бәйрәм итүе була. Свамитһопеда һәр көн бәйрәм итүнең башка уникаль хасияте (Свамитһопе өчен эксклюзив) '' 'Нитһам Тһирунал' '' дип атала.<ref>Tha. Krishna Nathan, ''Ayyaa vaikundarin vazhvum sinthanaiyum'', Chapter 4, p. 70.</ref> Фәлсәфи концепцияләргә һәм мифологиягә өстәп, Аййяважи ритуаллары үз ысулында эволюциягән. Ритуалларның күбесенең башка гамәл һәм тарихи мәгънәләре бар. <ref>G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, p. 19</ref> Барлык касталарны тигез күрү '' 'Анна Дһармам' '' буларак ризыкны тарату, Тһуваял Тһавасу дәвамында рухи һәм физик [[чисталык]],<ref>''[https://books.google.com/books?id=zBa2AAAAIAAJ&q=Sami+thope&dq=Sami+thope&pgis=1 The Quarterly Journal of the Mythic Society] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20160629181101/https://books.google.com/books?id=zBa2AAAAIAAJ&q=Sami+thope&dq=Sami+thope&pgis=1 |date=29 June 2016 }}'' (1986), Published by 'Mythic Society', Bangalore, India, v.77 (1986).</ref> Тһоттунамам вакытында кагылышсызлыктан арыну Thottunamam, баш киеме аша үзеңне ихтирам итү һәм батырлык,<ref name="Krishnanathan's Ayyavazhi practices" >''T. Krishnanathan'', ''Ayya Vaikundarin Vazhvum Sinthanaiyum'', pp. 93–96.</ref> һәм Мутһириккинару аша төрле касталарны берләштерү.<ref>Akilathirattu p. 252: "the eighteen castes gathered in one place and bathed from the same well."</ref> [[File:Churul.jpg|thumb|right|Панивидай өчен тәкъдим ителер өчен әзерләнгән '' 'чурул' '']] Әмма алар шулай ук ритуаль телдә дәгъва ителгән югары фәлсәфи фикерләрәне ачалар. Тһирунамамда [[Мутһириккинару]] дини рәвештә аларның ''Патһам'' һәм ''Намам''ы бөтен физик, яки акыл авыруын дәвалый ала торган итеп карала.<ref>''N. Amalan'', ''Ayya Vaikundar Punitha Varalaru'', Akilam Publications, 86–87: "முத்திரிபுகளை (மும்மலம்) போக்க முத்திரிக்கிணற்றில் பதம் விட்டுக்கொள்ள வேண்டும்".</ref> <ref name="Krishnanathan's Ayyavazhi practices" /><ref>The [[London Missionary Society|LMS]] Report for the year ''1847'', pp. 88–89: ''"They take no medicine; but rub ashes on the forehead and drink cold water as the cure for all their diseases."''</ref> Тһуваял тһавасу Дһарма Юкамның ахыр чик максатына ирешү өчен күнегү буларак фараз ителә.<ref>''A. Ari Sundaramani'', ''Akilathirattu Ammani Parayana Urai'', p. 485.</ref> [[Таҗ кию]] ритуалы "барысы да патшалар" икәнен ачыклый, ул ''адвайта''га охшаш идеологиянең визуализациясе булып тора. Шулай ук Аййяважи язмалары гади халыкка бу фәлсәфи фикерләрне ярдәм итүдә бик уңышлы булганнар, бу бик гадәттән чыгып торучы хәл. Аййяважи табынуның хасиятләре булган шәхси ритуаллар, экстатик диндарлык һәм ритуаль дәвалау эмансипация һәм иҗтимагый әңгәмә формалаштыруы фикеренә кертем ясаган.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', p. 137.</ref> Ритуаллар хаксызларны күтәрергә һәм дәваларга максат итеп куя. Башка әһәмиятле әйбер булып Аййяважида билгеле практикаларны чагылдырыр өчен Һинд диненнән аермалы булган фразалар кулланыла. ==Инклюзивлык һәм эксклюзивлык== Аййяважиның дини-мәдәни Галәменә кулланылышта караган өлкәдә [[Инклюзивизм|инклюзивлык]] һәм [[Эксклюзивлык|эксклюзивлык]] уникаль булып тора, чөнки ике теория дә Аййяважи язмалары белән кушылган. Инклюзив теория билгеле вакыт периоды өчен төрле дин карашларын кертә һәм шуннан бирле сөйләүләрдә эксклюзив рәвештә алардан баш тарта. [[File:Ten Incarnation door.jpg|thumb|left|[[Дашаватар|Вишнуның ун аватары]] кисеп ясалган [[Паллиярай]] [[Свамитһоппе]]ның ишеге.]] Аййяважи төрле диннәрнең Илаһларын кабул итә, мәсьәлән, [[Аллаһ]] концепциясен һәм Һинд диненең барлык диярлек Илаһларын.<ref name = "Gods in Ayyavazhi">T. Krishnanathan, ''Ayya Vaikundarin Vazhvum Sinthanaiyum'', pp. 61–65.</ref> Анда шулай ук шул ук һәм бер Илаһ дөньяның төрле өлешләрендә һәм төрле вакытта кешеләрне газапланулардан саклап калыр өчен инкарнацияли дип әйтелә.<ref name = "Gods in Ayyavazhi" /> Әмма Калиян килүе һәм аның явыз хасиятләренә күрә иң олы көч Экам дөньяда Вайкундар буларак инкарнацияли һәм шулай ук барлык кече Илаһлар һәм аңа кадәр язмалар да асылын югалаткан булалар.<ref>Pon. T. Dharmarasan, ''Akilathirattu'', Chapter 3, p. 30.</ref> Шулай итеп, Вайкунда [[Аватар]] вакытыннан соң, Вайкундар табынылырга тиеш бердәнбер Илаһ дип әйтелә һәм Аййяважи теологиясе эксклюзивизмга таба каналланган булган. Акилам төрле диннәрнең язмалары белән эш итә торган ысул катлаулы. Мәсьәлән, Аййяважи текстларында "Гайсә" яки "Тәүрат" төшенчәләренә туры искә алу булмаса да, [[Акилам унөч]]тә туры булмаган искә алу бар, анда Гайсә Нараянаның инкарнациясе булган дип фараз ителә,<ref name = "Gods in Ayyavazhi" /> әмма киң каралган караш булып аның [[Тәүрат Китаплары]]н танымау тора. Акиламның Тәүратка карашы булып "ул Ходай максаты белән түгел, ә кеше максаты белән барлыкка китерелгән" дип тора.<ref>"He created a Veda (scripture) of his own intention". – Akilam5:571</ref> Гомумән, диннәрне барлыкка китерү һәм алар өчен шәхесләрне формалаштыру каты тәнкыйтьләнә. ''Илаһ'' һәм ''Дин'' концепцияләре Аклиамда котып рәвешендә читтә тотыла һәм ул '' 'Илаһны кабул ит; диннән баш тарт' '' идеологияне тәэмин иткән кебек.<ref>Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'' p. 470.</ref> Аййяважи Һинд диненең төрле [[инкарнация]]ләрен кабул итә, әмма мәҗбури рәвештә шулай аталган ''Һинд дине'' ' язмаларын инкарь итә. Беренче чиратта ул Веданы кабул итә.<ref>Akilam 12:151 – "Poorana Vetha Purana mun akamangkal"</ref> Соңрак бирелгән алкыш сәбәпле Калиян Веданы сатып алган, шулай итеп алар Калиян килүе белән асылын югалаткан һәм бозылган булган. Шулай ук (Калиян) берничә өстәмә керткән һәм күпмедер эчтәлеген яшергән дип әйтелә. Һәм шулай итеп Илаһ Вайкундар буларак инкарнацияли. Шулай итеп хәзерге вакытта, Акилам бердәнбер '' 'Камиллек Китабы' '' булып тора. Шуңа Аййяважи барлык башка язмалардан баш тарта һәм бары тик [[Аййяважи язмалары|үз язмалары]] буенча эшли. Акилам диннәрне барлыкка китерүне һәм аеруча эксклюзивистик дини һәм теологик фикерләрне каты тәнкыйтьли. Ул аларны иң алда баручы ''Кали майяи'' (Кали явызлыгы) дип күрсәтә.<ref>R. Ponnu, ''Vaikunda Swamikal Ore Avataram'', pp. 114–116.</ref> Язмалар сиземле һәм символик рәвештә Ходай һәм аның эшчәнлекләре диннәрнең ирешүләреннән тыш дип өйрәтә. Ул шулай ук универсаль берлек турында дәгъва итә.<ref name= "Ayyavazhi belief system" /> ==Мифология== Аййяважи мифологиясе бу карашның асылы тарих турында белешмә дип өйрәтә – үткән, хәзерге заман һәм киләчәк – бу тәҗрибә фактларын, тарихи чараларны һәм шулай ук мифик хикәяләрне кертә.<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern agency Chapter 6, p. 151, "A reading of the mythography of AV makes explicit the fact that the essence of this vision is an account of a history – a past, a present, and a future – constructed by weaving together of empirical facts as well as mythical accounts."</ref> Ул өч аксиоматик типология тирәли хәрәкәтләнә, атап ук әйткәндә [[Сантрор]], Кали Юкам һәм Дһарма Юкам, алар нигезләрен [[Һинд дине мифологиясе]] белән ассоциацияләнгән элеккеге югалар концепцияләре һәм чаралары нигезендә урнаштыра. Нигез концепцияләр шул ук вакытта дини һәм иҗтимагый булган символик карашны бирә.<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern agency Chapter 6, p. 151, "It is fitting to analyse and see how these basic concepts have been woven together to give a symbolic vision which is at once religious and social."</ref> Ул Һинд диннекенә якын бәйле. Акилам элеккеге югалар һәм алар аша [[Крони]] эволюция турында сөйли. Вакыйгалар, мифик персонажлар һәм концепцияләр Һинд дине белән уртак, гәрчә алар төрле формада булырга мөмкин булса да. Аййяважида Югалар һәм Аватарлар саны Һинд диненекеннән аерылып тора.<ref>Pon. T. Dharmarasan, Akilathirattu, Introduction, p. 1.</ref> Хәзерге юга өчен Явыз берлек, [[Калиян]], Аййяважи өчен уникаль булып тора. Акилам әйткәнчә чын концепцияләр җимерелгән булган, шулай итеп элекке язмалар Кали килүе сәбәпле асылларын югалтканнар.<ref>Akilam8:Thiru Nadana Ula −6th&11th Venpaas (a species of verse).</ref> Китап шулай ук Илаһның Кали Юкамда (хәзерге вакытта) явыз рухны, [[Крони]]ның соңгы һәм явыз манифестациясен җимерү турында сөйли. Илаһ Вайкундар кебек инкарнацияли, чөнки Вайкундар күптән түгел генә яшәгән, ул тарихта яхшы мәгълүм булган Шулай итеп мифологиянең икенче өлешендә күп мифик һәм шулай ук тарихи фактлар бергә үрелгән булган. Күп вакыйгалар, мәсьәлән, Мутһириккинару, <ref>Samuel Zecharia (1826–1906), one of the prominent pastors of the London Mission Society, testifies to the existence of this well in his book titled The London Missionary Society in South Travancore 1805–1855, Nagercoil: LMS Press, 1897, p. 201.</ref> <ref>M.S.S. Pandiyan, Meanings of 'Colonialism and 'Nationalism p. 180.</ref> Тһуваял Тһавасу<ref>LMS Report for 1838, p. 71 says "About 70 families of this sect, having subsequently established a community of goods, removed under the guidance of a man of some influence to a part of the seashore of Tinnevelly, where they erected huts, performed frequent ablutions, and often assembled to hear the dreams and vision of their leader and to witness the miracles he was said to perform."</ref> барысы да тарихита билгеле. {| class="wikitable" style="margin: 3 auto;" align="center" |+ Югалар аша аватарлар һәм асуралар <!-- if required --> ! style="background: #ccc;"|Юк ! style="background: #ccc;"|[[Юга]] ! style="background: #ccc;"|[[Асуралар]] ! style="background: #ccc;"|[[Аватар]] ! style="background: #ccc;"|[[Чакралар|Чакра*]]<ref name="Yugas as Chakras" /> (Метафора) ! style="background: #ccc;"|[[Геологик вакыт шкаласы|Геология*]]<ref>A. Rajagopal(2004), Vaikundar Narayanarin Santravar Avataram, Page 3-4</ref> (Метафора) ! style="background: #ccc;"|(Геологик төшенчәләрдә) югалар ахыры<ref>A.S Ahimohanan(2012), Susupthi Masika, A Study on the Sacred Book Akilathirattu Ammanai —- the secrets of the universe decoded. Pages 40–41</ref> |- | 1 | [[Нитийя Йога]] | [[Крони]] | [[Нараяна]] | [[Бинду]] | [[Катархей]], [[Архей]], [[Протерозой]] эоннары | [[Кембрий Шартлавы]] ** |- | 2 | [[Чатһура Юкам]] | [[Кундомасали]] | [[Нараяна]] | [[Муладһара]] | [[Ордовик чоры]] | [[Ордовик–Силлур массакүләм төрләр бетүе вакыйгасы]] |- | 3 | [[Нету Юкам]] | [[Тһиллай маллалан]] һәм [[Маллосиваһанан]] | [[Тһирумал]] | [[Свадһистһана]] | [[Девон чоры]] | [[Соң Девон төрләр бетүе]] |- | 4 | [[Кретһа Юкам]] | [[Сурападман]] һәм [[Ираниян]] | [[Муруган|Муруга]] һәм [[Нарасимһа]] | [[Манипура]] | [[Пермь периоды]] | [[Пермь–Триасс бетү вакыйгасы]] |- | 5 | [[Трета Юга]] | [[Равана]] | [[Рама]] | [[Анаһата]] | [[Триасс периоды]] | [[Триасс–Юра бетү вакыйгасы]] |- | 6 | [[Двапара Юга]] | [[Дурйодһана]] | [[Кришна]] | [[Вишуддһа]] | [[Акбур периоды]] | [[Акбур–Палеоген төрләр бетүе вакыйгасы]] |- | 7 | [[Кали Юга]] | [[Калиян]] | [[Аййяважи Өчлеге]] | [[Аҗна]] | [[Плейстоцен]], [[Һолоцен]] эпохалары (Соң [[Дүрткел Период]]) | [[Һолоцен төрләр бетүе]] |- | 8 | [[Дһарма Юкам]] | юк | [[Аййя Вайкундар]] | [[Саһасрара]] | – | – |} ::::<small> * Чакралар: Югалар чакралар & өстә геологик вакыт периодлар буларак фараз ителә, фәлсәфи һәм геологик метафоралар булып тора һәм Акиламда турыдан-туры искә алынмый. </small> ::::<small> ** Кембрий Шартлавы: As per [[Акилам]] буенча [[Крони]] алтыга бүленгән булган һәм һәр фрагмент һәр алга таба югада тумыш алган. Шулай итеп Акилам сөйләве буенча Крони үлеме [[Кембрий Шартлавы]] буларак танылган, биредә тормыш төрлелеге башлана, гәрчә ул Крони җимерелүе контекстында бетү буларак исемлеккә кертелсә дә. </small> Гәрчә Арул Нулда Вишнуның [[Дашаватар|Вишнуның ун аватарын]] таныса да, алар бу инкарнацияләр белән тигез булган статуста (таблицада кебек) күренми. Ул Крони фрагментлары белән ассоциацияләнгән беренчел аватарларга карата икенчел дип таныла. Бу караш Һинд диненә каршы түгел, чөнки бары тик [[Нарасимһа]], Рама һәм Кришна гына һаман табыныла торган беренчел аватарлар булып таныла. Башка аватарлар икенчел аватарлар дип таныла. ==Сантрор һәм Дһарма юкам== [[File:Borassus shape.jpg|thumb|right|[[Пальмира]], [[Кали-юга]] җиткәнче [[Сантрор]] өчен пальма суты формасында күк [[нектары]]н тәэмин итәргә ырымланган агач.]] [[Сантрор]] Аййяважи дини карашының темасы булып тора.<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, Chapter 6, p. 151 "Canror (Santror) is a name that stands for a people who are the subject of the religious vision of AV (Ayyavazhi)"</ref> Бу коннотациядә дини дә, иҗтимагый да төркем бар.<ref name="Chanar">G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, Chapter 6, pp. 151–152.</ref> Иҗтимагый мәгънәдә Сантрор төшенчәсе иртә "Чанарлар"га туры килә, алар Гарәпләр тарафыннан "Әл Һинд" дип аталган булганнар, һәм Тәүрат вакытларында "Биш Елга Кешеләре" дип аталган; алар хәзер бөтен дөнья буйлап 250 тармак итеп таралган.<ref>{{cite web| url= http://nadar.kuttyjapan.com/nadar-who-are-they.asp| title= Nadar Community – Who Are they| accessdate= 23 January 2008| format= Nadars – Where they live? what they do? reason behind their success| work= "Nadars are one of the earliest inhabitants of our land, Bharat, which was later called by the Arabs as 'Al Hind'. In biblical times they were known as the 'People of Five Rivers'."| archiveurl= https://web.archive.org/web/20080127144306/http://nadar.kuttyjapan.com/nadar-who-are-they.asp| archivedate= 27 January 2008| url-status= dead}}</ref> Әмма үз чиратында Тамил телендә "Сантрор" төшенчәсенең туры мәгънәсендә һәм идеологик мәгънәдә ул асыл зат булган һәм дәрәҗә белән һәм иң олы белем белән яшәүчене аңлата<ref>R. Ponnu, ''Sri Vaikunda Swamigal and the Struggle for Social Equality in South India'', p. 23, line 5.</ref>,<ref>A. Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', Chapter 3, p. 92.</ref> бу инклюзив характер һәм универсаль ирешү бирә. Тарихчылар мәгълүматы буенча борынгы Дравид мәдәниятләрендә Илаһның дәртле тугърылар 'Чанарлар' дип аталган.<ref>Pon. T. Dharmarasan, ''Akilathirattu'', Chapter 3, p. 25.</ref> Акиламнан цитатада шулай дип әйтелә Чанарлар (Сантрор) алар 'күренми торган'ны даими рәвештә күрергә сәләтә булганнар."<ref name="Chanar" /> Сантрор Аййяважи мифологиясендә мифик [[Айотһа Амиртһа Гангаи]] (хәзерге заманда [[Шрирангам]], Тамил Наду һәм Тринкомале, [[Шри Ланка]]) бакчасында җиде кызга [[Тһирумал]] тарафыннан җиде күк дөньясыннан җиде орлыкны кулланып туган җиде угылга карый тарихи килеп чыгыш. Теологлар интерпретациясе буенча бу 'Җиде малай' бөтен кеше расасына карый һәм шулай итеп "Сантрор" төшенчәсе тулаем [[кеше раса]]сына карый.<ref>A. Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', Chapter 3, p. 90.</ref> Аларның сызыгы [[Двапара Юкам]]ның ахыргы фазасында башланган һәм Кали Юкам аша Дһарма Юкамга кадәр дәвам иткән. Вайкундар Юлында Сантрор гамәлләре белән Кали җимерелә дип әйтелә һәм шулай итеп Дһарма Юкам чишелеп ачыла. Бу мәгънәдә аларның җитәкче явыз Калины җимерүдә әһәмияткә ия роле бар. Аййяважи [[Дһарма Юкам]] байрагы астында эмансипация утопиясен тәкъдим итә.<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, Chapter 6, p. 159 says, "AV, having emerged in a context of distress, proposes an emancipatory utopia under the banner of tarmayukam."</ref> Ышануның нигезе булып [[Аййя Вайкундар]] нигезләү һәм гел булучы патша булып хөкем итәр өчен килгән<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, Chapter 5, p. 109 says, "Akilattirattu begins its narration by stating that the account contained in it is the story of God coming into this kaliyukam to transform it into tarmayukam and to rule over it."</ref> [[Кали Юкам]] урынына Дһарма Юкам.<ref>G. Patrick's Religion and Subaltern Agency, Chapter 6, p. 159 says, "The core of the proposal was that Vaikuntacami had come to establish and rule over a tarmayukam in the place of the kaliyukam."</ref> Хәзерге Каньякумаридан көньяк-көнчыгышта урнашкан калкучы мифик җир массасы (ул  [[Двапара Юга]] ахырында [[Кришна]] тарафыннан батырылган булган) “Дварака патһи”ның Арслан тәхетеннән ахыр чик хөкем нәтиҗәсендә  тәмугъка хөкем ителгән булган.<ref>{{cite book|first1=SM. |last1=Ramasamy|title=Geomatics in tsunami|date=2006|publisher=New India Publ. agency|location=New Dehli|isbn=8189422316|page=4|url=https://books.google.com/books?id=5gEBfvCBclUC&q=Ayyavazhi|accessdate=4 October 2014}}</ref> Дһарма Юкам вакыт һәм пространство чикләреннән тыш дип сөйләнелә.<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, Chapter 6, p. 161, "Yet another point to be taken note of in the symbolic vision of AV is its conception of time. AV gives a list of seven aeons, and, at the end of it, postulates a tarmayukam that is to exist eternally&nbsp;..."</ref> Ул еш [[Мокша (һинд дине)|Мокша]]га карый — шәхси азат ителү һәм шулай ук ''Берлек'' халәтенә.<ref>Ari Sundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', pp. 657–658</ref><ref>Mani Bharathi, Akilathirattu Vilakka Urai (Part 2), pp. 300–301</ref> ==Һинд дине белән мөнәсәбәте== [[File:Kailash Tibet.jpg|thumb|left|[[Калиян]]га Ходай [[Шива]] тарафыннан [[:en:Boons offered to Kaliyan|алкышлар]] бирелгән |[[Кайлаш тавы]] Аййяважида изге булып тора.<ref>{{cite book|last1=Courtney|first1=Tom|title=Walkabout Northern California : hiking inn to inn|date=2011|publisher=Wilderness Press|location=Birmingham, AL|isbn=978-0899976587|page=196|edition=1st|url=https://books.google.com/books?id=MQZLAQAAQBAJ&q=Ayyavazhi|accessdate=4 October 2014}}</ref><ref>{{cite web|last1=Adventure|first1=National Geographic|title=World's Best Hikes: Epic Trails|url=http://www.nationalgeographic.com/adventure/lists/hiking-backpacking/worlds-best-grail-trails/|website=www.nationalgeographic.com|publisher=National Geographic Society}}</ref>]] Һинду һәм Аййяважи идеологияләре бер-берсенә якын бйәле. Аййяважи һәм Һинд дине аерылган урын ул Кали Юга килүе. Акиламда әйтелгәнчә Кали Юга килгәнче, Ведалар һәм башка [[Һинд дине язмалары]] Илаһилык белән калган. (Һинду) язмаларда искә төшерелгән [[Һинд дине Илаһлары]]ның һәрберсе шулай ук көчендә калган. Әмма Кали Юга башыннан алар һәм аларның барлык кыйммәтләре җимерелгән булган.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', p. 214</ref> Калиян булган язмаларда һәм Дэвалар турында[[майя]]ны тараткан дөньяви электән булган манифестациянең өлеше булган.<ref>T. Kirushnanathan, ''Ayya Vaikundarin Vazvum Sinthanaiyum'', p. 63.</ref> Кали Югада барлык язмалар [[Майя]]га бәйле һәм ярдәме юк. [[Акилам]]да расланганча [[Двапара Юга]] ахырына тулаем системаның дезинтеграция сәбәбе шунда [[Кайлаш Тавы]]нда. Дэваларның сүзләренә ышанып, Шива Калиянны Вишну белән сөйләшмичә барлыкка китергән, Вишнуның Калиянны элеккеге гамәлләре өчен җимерергә җаваплылыгы булган.<ref>T. Krishnanathan, ''Ayya Vaikundar Vazhvum Sinthanaiyum'', p. 106</ref> Шулай итеп Вишну дөньяда Калиянны җимерер өчен тумыш алырга баш тарткан.<ref>N. Vivekanandan, ''Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum'', Part 1, p. 315</ref>Шулай итеп [[Шива]] һәм [[Брахма]] барлык көчләрен бирешеп Вишнуга биргәннәр.<ref>N. Vivekanandan, ''Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum'', Part 1, p. 321</ref> Бу вакыйгага кадәр, Акилам буенча Шива иң олы көч булган. Бу Шива бөтенлесенә олы булган [[Шиваизм]]га охшаш кебегрәк теологик фикер икәне билгеле. Шулай да, шуннан бирле, Вишну иң олы көч булып тора.<ref>Pon. T. Dharmarasan, Akilathirattu, p. 52</ref> Биредә идеология [[Вишнуизм]]га охшаш итеп үзгәрә. Вишнуның бу өстенлеге [[Кали Юга]] башыннан Вайкундарның килүенә кадәр шулай итеп кала, шуннан соң ул дәвам итеп үзгәрә. [[File:Kumbas is Swamithope.PNG|thumb|right|[[Свамитһопе]], [[Паллиярай]], [[Аййя]] эчендә [[Өчлек]]нең символы булган “Три-Кумбас”, ул аның өстенлеген ачыклый.]] Инкарнация вакытында Вишну Калиянны җимерер өчен турыдан-туры итеп инкарнацияләмәгән, чөнки Калиянның алкыш буларак, шул исәптән Вишнудан да, Дэвалар көче булган һәм ул бөтен дөнья буйлап майяны тараткан. Шулай итеп Илаһ яңа туплама кагыйдәләр белән һәм уникаль әһәмият белән инкарнацияләргә кирәк булган. Илаһларның куәт мөнәсәбәте, язма кагыйдәләренең, дхарманың тулаем универсаль трансформациясе булган һәм Экамның көчен алып [[Лакшми]] һәм Вишнуның диңгездә кавышуыннан Вайкундарга тумыш бирелгән булган.<ref>A. Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammani Parayan Urai'', pp. 270–271</ref> Һәм шуннан бирле Вишнудан Вайкундарга диңгез эчендә барлык көчләр бирелгән булган. Шулай итеп, Шива, Вишну һәм [[Брахма]] Вайкундар эчендә өлеш формалаштыралар.<ref name="Arisundara mani Supremacy of Vaikundar" >A. Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammani Parayan Urai'', pp. 288–289</ref> [[Тримурти]] (куәте тигез булган өчлек) турында идеология Смартизмга охшаш. Вишну үзе генә икеләтә рольне формалаштыра; берәү Вайкундарда һәм башкасы аның әтисе буларак диңгездә кала һәм Вайкундарны [[Винчай]]лар ярдәмендә көйли.<ref name="Arisundara mani Supremacy of Vaikundar" /> Вайкундар Экамның көчен алып тумыш алгач, Вайкундарның Вишнуга һәм башка Ходайларга өстенлеге булган, гәрчә Вишну Вайкундарга Әти ролен уйнаса да. Шулай да, Вайкундар Вишнуның әмеренә буйсынырга тиеш булган, чөнки Вайкундар Вишну эшли алмаган Вишнуның вазифаларын башкарыр өчен тумыш бирелгән булган. Вайкундар (һәм аңа бирелгән язмалар) иң олы Экамның манифестациясе булып тора, Аййяважи рухилыгында ул бердәнбер табыныла торган универсаль көч.<ref>A. Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammani Parayan Urai'', pp. 290–291</ref> Язмалар буенча Акиламның беренче өлеше ул Һинд дине язмаларында булган элеккеге югаларның кыскартылып ясалган нәтиҗәсе.<ref name="Akilathirattu parts" >G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', p. 119</ref> Икенче өлештә универсаль трансформация һәм Вайкундарның һәм аның инкарнация эшләре турында сөйли.<ref name="Akilathirattu parts" /> Нәтиҗәдә Кали юга башланганчы Һинд дине һәм Аййяважи бер. Шуннан бирле күпмедер сәбәпләр аркасында 'Һинду' язмалар һәм аларның идеологиясе җимерелгән булган,<ref>N. Vivekanandan, ''Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum'', Part 1, p. 427</ref> һәм шулай итеп [[Аййяважи Дһарма]] һәм Вайкундар Акилам исемендә янә конфигурацияләнгән булган һәм 'Һинду' фикерләре янә реформацияләнгән булган. ==Феноменология== [[File:Prajapathi Adikalar.jpg|thumb|left|[[Свамитһопе патһи]]ның [[Паййян династиясе|Паййян]] гаиләсенең соңгы буыны кешесе |[[Бала Праджапатһи Адикалар|Праджапати Адикалар]].]] ''[[Акилам]]'' ниегезн тулаем яңа идеология формасында Дһарма регенерациясе өчен күрсәтә.<ref>Akilam8:Thiruvasakam – 1 (As per Akilam this Thiruvasakam is written down by Sarasvathi because the previous religious ideas and scripture were destroyed by Kaliyan.)</ref> Әмма хәзерге вакытта Аййяважи тарафдараларының күбесе Вайкундарга бары тик Вишну инкарнациясенә буларак мөрәҗәгать итәләр. Моңа охшаш рәвештә, Нижал Тһангалларның күпчелеге Һинду [[Вайшнавизм]]ына охшаш рәвештә ''Нараяна Свами Патһи'' яки ''Нараяна Свами Гыйбадәтханәсе'' дип аталган булганнар. Тарафдарларның күпчелеге шулай ук Аййяважи язмаларында анти--[[политеистик]] фикерләргә карамастан [[Кали Алиһәсе]], [[Хануман]] һәм башка халык Илаһлары кебек Һинду Илаһларына табыналар.<ref name= "Nizal Thangal activities">Vaikundar Seva Sangham's,''Ayya Vaikundar 170th Avathar-Special Edition'', The activities of Nizhal Thangals, pp. 2–4.</ref> Аййяважи тарафдарларының кайберәүләре Вайкунадрны Вишнуның ун [[Аватар]]ларына [[Калки]] дип кертәләр, шул ук вакытта кайбер деноминацияләр шәхси азат ителүне мокшаны яклыйлар, гәрчә ул Акиламда турыдан-туры расланмаган булса да. Кайберәүләр хәттә Аййяважи [[Аййяважи Өчлеге|Өчлек]] концепциясеннән баш тарталар һәм Нараяна иң олы универсаль көч дип таныйлар.<ref>Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', Chapter 1, p. 1, ''"Sreehari who is known as Athi Narayana is praised as Ayya."''</ref> Акиламның үзәге булган үзәк монотеистик ышану хәзерге вакытта күпчелек тарафдарлар арасында бөтенләй мәгълүм түгел.<ref name= "Nizal Thangal activities" /> Акиламның кырыс монотеистик тәгълиматыннан ерак чигенеп, кайбер тһангаллар башка кече Илаһлар өчен ''панивидаис''ны тәэмин итәләр.<ref name= "Nizal Thangal activities" /> Аййяважиның гади кешеләр арасында киң таралышы күбесенчә [[Шаманизм]] практикасына күрә булган. Һиндуларга күпчелек аспектларда охшаш булып Аййяважи тарафдарларын идентификацияләргә авыр. Аййяважи практикалаучыларны аеру өчен бердәнбер билге булып аларның Тһирунамамны (маңгайларында билге) буявы тора.<ref name= "Shunmugam's Ayyavazhi Palliyarai">R. Shunmugam, ''Nadar Kulathi Narayanar Avataram'', pp. 189–191</ref> Нижал Тһангаллар башка гыйбадәтханәләр арасында [[Паллиярай]]да сыннар көзгеләр белән алмыштырылу хасияте белән аерылып торалар.<ref name= "Shunmugam's Ayyavazhi Palliyarai" /> Бары тик Аййяважи язмаларын өйрәнгән күпмедер галимнәрнең укулары Акиламның чын фактларын һәм концепцияләрен күрсәтә һәм Аййяважиның Һинд диненннән идеологик тайпылышын күрсәтә.<ref>Samithopu Ayya Vaikunda Suvami 172-vathu avathara thina vizha, Thina Malar vazangkum Avathara Thina vizha Sirappu Malar, p. 3, " ... but it is questionable that how many people know that. Every one who came to know newly about Ayya wonders and&nbsp;..." Bala Prajapathi Adikalar writes about Vaikundar.</ref> Хәттә штаб-фатирдан [[Паййян династиясе|Паййяннар]] да Акиламга нигезләнгән идеологияне ачык итеп сурәтли алмыйлар.<ref>Court Judgement, District Court, Nagercoil, Case: O.S. No.80/1110, '' "The doctrines and the philosophic basis of this cult are not clearly known. Not even the 2nd defendant who is one of the hereditary high priests in the temple (Swamithope Pathi) and who enjoys the Gurusthanam of the community is able to throw much light on the question, whether there are any essential or fundamental differences between the Narayanaswamy margom (Ayyavazhi) and the Popular Hinduism"''</ref> Аййяважи җәмгыятендә барлык бу фәлсәфи, идеологик һәм дини юрамалар аларга [[аерым ышану]] буларак идентификацияләргә һәм аерырга авыр итә һәм шуның урынына алар [[Һинду сектасы]] буларак кабул ителә. Аййя Вайкундар [[пәйгамбәр]] дигән киң таралган караш бар һәм ул Җирдә еллары вакытында күп алдан әйтүләр эшләгән булган. Икенче яктан [[Акилам]]да яки [[Арул Нул]] китапларында Вайкундар үзе алдан берәр нәрсә әйтүе турында искә алулар юк, бары тик [[Тһирувасакам (Аййяважи)|Thiruvasagam 4]], Akilam:12-да. Уртак аңлашылмаган урын булып Акилам һәм Арул Нулда йөзләрчә [[алдан әйтүләр]] булуы һәм ике китапларның илаһи рәвештә [[Сидарлар]]га Вайкундар тарафыннан ачыклануы һәм Сидарларның аны язма формада алып килүе тора. Шулай итеп, ике китапта да алдан әйтү урынына Сидарлар турында алдан әйтүләр Вайкундарныкы дип танылган. <ref>{{cite book|last1=Bergunder|first1=Michael|last2=Frese|first2=Heiko|title=Ritual, caste, and religion in colonial South India|date=2011|publisher=Primus Books|location=Delhi|isbn=978-9380607214|page=136|url=https://books.google.com/books?id=OcEM2IsnA1AC&q=Ayya+Vaikundar&pg=PA136|accessdate=4 October 2014}}</ref> ==Иҗтимагый структура== [[File:Avatara oorvalam.jpg|thumb|right|[[Нагеркоил]]дан [[Свамитһопе]]га Бөек Маси Йөреше.]] Аййяважи табынуы гадилеге белән билгеләнгән булган. Потларга табыну булмау һәм каһиннәрчә медитация һәм альтернатив табыну үзәкләрен кертү, [[Патһи]]лар һәм [[Нижал Тһангал]]лар Аййяважи табынуның башка хасиятләре булган. Аййяважи ритуаллары революцион активлыкның реформасы булып ул Һинд диненнән тайпылыш булган иҗтимагый тигезлек. [[Аййяважи ритуаллары]] шулай ук аларга альтернатив рухи мәгънә бирүче дини ышанулар белән сыйфатлана һәм чикләнә.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', "Rituals", p. 98.</ref> Аның язмалары Һинд дине аша нигез элементларны һәм фикерләрне кертә. Алар [[Шастра]]ларга, [[Агама]]ларга, [[Веда]]ларга һәм [[Пурана]]ларга карый.<ref>Akilattirattu Ammanai (T. Palaramachandran Nadar), p. 180.</ref> Гәрчә Аййяважида Һинд динендә кебек Илаһлар күп булса да, ул алар турында уникаль идеологияне һәм көч фараз итүен кертә. Аййяважи ''Һинду яңарышы'' буларак сурәтләнергә мөмкин.<ref>T. Krishnanathan, ''Ayya Vaikundarin Vazhvum Sinthanaiyum'', pp.62–63.</ref> Аййяважи шулай ук реформа хәрәкәте буларак карала,<ref>R. Ponnu, ''Vaikunda Swamikal Ore Avataram'', pp.163–178.</ref> Ул [[Тамил халкы|Тамиллар]] һәм [[Керала]] җәмгыятендә 19-ынчы гасырда күп иҗтимагый үзгәрешләр керткән. Дини структура Аййяважи юлында эволюцияләгән һәм нәтиҗәдә ул үзен иҗтимагый төркемдә альтернатив дини-мәдәни система буларак үзгәрткән. Аййяважи үз системасын ''"Аййя Важи"'' гыйбарәсе белән ''"Ходай Юлы"'' дип атый. Бер яктан алар традицияләре барлык иске традицияләрне (диннәрне) алыштырырга килгән дип ышанганнар, әмма икенче яктан, алар Аййяважи дөнья дини белеменең синопсисы дип ышаналар. Бер яктан алар [[Вайкундар]] аның эчендә барлык Илаһларны берләштергән дип ышаналар; икенче яктан Вайкундар килгәнчә, барлык башка бозылган булган дип.<ref name="All previous gone awry after Vaikundar">G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, '' "Ayya Vali – A New and Singular Religious Phenomenon" '', p. 120.</ref> Моннан тыш, Аййяважи аерым [[Аййяважи теологиясе]], [[Аййяважи мифологиясе]], [[Аййяважи изге урыннары]], [[Аййяважи табыну үзәкләре]] һәм үз этикасы бар. Гәрчә күп газеталар, академик галимнәр һәм аның кайбер тарафдарлары аның турында аны аерым дип танысалар да, күп тарафдарлар аны аерым дин түгел, ә Һинду секта дип таныйлар.<ref>See {{cite web|last = Bagavathikan|first = M. Raj|title = Ayya Vaikuntar|date = 10 February 1999|url = http://www.vaikunt.org/AyyaVaikuntar/index.htm|accessdate = 13 January 2008|archiveurl = https://web.archive.org/web/20080214072150/http://www.vaikunt.org/AyyaVaikuntar/index.htm|archivedate = 14 February 2008|url-status = dead}}</ref> Алар Тамил Надуның кабилә диннәренә охшаш ия булу һәм илаһилык мистик практикаларында катнашалар. Шулай ук, аның күп төп ышанулар Адвайта һәм Смартизм кебек Һинду секталарына охшаш. Демография турында сөйләшкәндә, Аййяважи тарафдарлары күбесенчә Көньяк Һиндстанда концентрацияләнгән, гәрчә бөтен [[Һиндстан]]да да чагыштырмача кечерәк саннарда булса да. [[Тамил Наду]]ның Каньякумари һәм Тирунелвели районнарында [[Аййяважи табыну үзәкләре|Аййяважиның табыну үзәге]] булмаган авылны табу авыр.<ref name="Ponnu Ayyavazhi followers" /> Дини штаб-фатирдан исемлекләрдән тыш (гәрчә университет газеталарыннан билгеле булганча Аййяважи тарафдарлары бөтен Һиндстан буенча таралган булса да)<ref name="Paulose: Spread of Ayyavazhi" /><ref name="Ponnu Ayyavazhi followers">R. Ponnu, ''Sri Vaikunda Swamigal and the Struggle for Social Equality in South India'', p. 100.</ref> Аййяважи тарафдарларының рәсми саннары юк, гәрчә халык санын алуда алар [[Һинду]]лар дип танылса да. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} [[Төркем:Һинд дине]] [[Төркем:Аййяважи]] o19rxvfpuuu8qqzqp88cw1uy2zqy580 0 425516 3524569 2993387 2022-07-24T14:39:40Z Frhdkazan 3171 {{Шәхес}} wikitext text/x-wiki {{Шәхес}} '''Дженни''' '''Карези'''(греч. Τζένη Καρέζη; төп исеме — '''Евгения Карпузи'''; [[12 гыйнвар]] [[1934 ел]]<ref>[https://www.sansimera.gr/biographies/28 Biodata], sansimera.gr; accessed 5 August 2016.</ref> — [[27 июль]] [[1992 ел]])<ref>[http://www.imdb.com/name/nm0439206/bio Biodata], imdb.com; accessed 18 February 2014.</ref> — [[Греция|Грециянең]] театр һәм кино актрисасы. == Биографиясе == Евгения Карпузи [[Афина|Афинада]] 1934 елның 12 гыйнварында (кайбер чыганакларда 1932 яисә 1936 ел күрсәтелә) туган. Аның әтисе математик, ә әнисе мәктәптә укытучы булып эшли. Евгения [[Сәләник|Салоникида]] шәхси [[Франция|француз]] мәктәбендә, ә аннары Афинада укый. Ул [[Француз теле|французча]] иркен аралаша. Яшүсмер елларында атасы гаиләсен ташлап китә, һәм кыз әнисе тәрбиясендә үсә. 1951 елда Грек Милли театрының театр мәктәбенә укырга кабул ителә. Аның укытучылары драматург Ангелос Терзакис һәм режиссер Димитрис Ронтирис булган. 1954 елда Театр мәктәбен тәмамлаганнан соң, ул шунда ук Алексис Минотис һәм Катина Паксино кебек актерлар белән төп рольләрдә уйный башлый. Марика Котопуля театрында ''La Heléne belle'' француз комедиясендә Мелина Меркури һәм Василисс Диамантополос белән бергә катнашуы аның беренче сәхнә чыгышы дебюты була. 1955 елда Карези, Алекос Сакеллариосның ''Laterna, kai filotimo ftoheia'' комедиясендә уйнап, кинода төшә, шулай ук бу фильмның 1957 елда чыккан дәвамы да, ''Laterna, kai garyfallo ftoheia'', зур уңыш казана. 1960 нчы еллар аның карьерасында иң югары нокта була, 1961 елда ул үзенең грек кинематографы классикасы дип аталган театр труппасын җитәкли: ''Лола'' (1964), ''Минем тиле, тиле гаиләм ''(1965), ''Дженни-Дженни'' (1966), һәм ''Пулемёт өчен концерт'' (1967). ''Кызыл фонарь'' (1963) фильмы «Оскар» премиясенең чит телдәге иң яхшы фильмы өчен номинациясында аның иң зур уңышы була. ''Лисистрата'' (1972) аның соңгы фильмы була. Киләсе дистә елда ул ''Кем Вирджиния Вульфтан курка?'', ''Медея'' һәм ''Электра'' кебек классик театр әсәрләрендә продюсер һәм актриса сыйфатында чыгыш ясый. Ул театр сәхнәсендә соңгы тапкыр 1990 елда Лула Анагностакиның ''Алмаз һәм блюз'' әсәрендә уйный. Аннары ул күкрәк бизендә яман шеше<ref>{{Cite web|url=http://treepony.com/tzeni-karezi-profile-on-the-greek-actress/|title=Tzeni Karezi: Profile on the Greek Actress|author=March 21, 2011|last=March 21, 2011|date=2011-03-21|publisher=Tree Pony|accessdate=2016-08-27}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.antiwarsongs.org/do_search.php?idartista=11017&stesso=1&lang=en|title=(AWS)|publisher=Antiwar Songs|accessdate=2016-08-27}}</ref> аркасында сәхнәне ташлап китергә мәҗбүр була. Дженни Карези 1992 елның 27 июлендә үз йортында яман шештән вафат була. Меңләгән кеше килә, аның белән хушлаша. Дженни Карези Беренче афина зиратында җирләнә. == Шәхси тормышы == 1960 нчы еллар башында Карези журналист Захос Хадзифотиуга кияүгә чыга, әммә ике елдан бу никах аерылышу белән тәмамлана. 1967 елда, ''Пулемёт өчен концерт'' фильмын төшергән вакытта, ул Костас Казакос белән таныша, бу никахтан аның Константинос исемле улы туа. == Искәрмәләр == {{Reflist|2}} == Сылтамалар == * Дженни Кари (инг.) на сайте Find a Grave * {{YouTube|id=Ut2GY6y-Ofs|title=Ut2GY6y-Ofs}} [[Төркем:1933 елда туганнар]] [[Төркем:12 гыйнвар көнне туганнар]] [[Төркем:1934 елда туганнар]] [[Төркем:Википедия:Викимәгълүматтан чыганак булган мәкаләләр]] [[Төркем:27 июль көнне вафатлар]] [[Төркем:1992 елда вафатлар]] [[Төркем:Афинада вафатлар]] [[Төркем:1930-елларда туганнар]] [[Төркем:Афинада туганнар]] esdcee8dchhumiiq0p4v8n3y6nye07i 0 427173 3524588 3073846 2022-07-24T16:08:04Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.8 wikitext text/x-wiki {{Музыкант|Фон=solo_singer|Сайт={{url|mozgient.com/dorofeeva}}|Тулы исеме=Надежда Владимировна Дорофеева|Туу көне=21 апрель 1990 ел|Туу урыны=Симферополь, Украина|Һөнәр=җырчы, дизайнер, актриса, телевидение алып баручысы, ютубер|Еллар=2005 - бүгенге көнгә кадәр|Корал=гитара, барабан|Жанр=поп-музыка}}'''Надежда Владимировна Дорофеева''' ({{Lang-uk|Надія Володимирівна Дорофєєва}}; туган 1990 елның 21 апрелендә, [[Акмәсҗит|Симферополь]], [[Украин Совет Социалистик Республикасы|Украина ССР]], [[Совет Социалистик Республикалар Берлеге|СССР]]) - Украина җырчысы, дизайнер, видеоблогер. == Биография == Ул 1990 елның 21 апрелендә [[Акмәсҗит|Симферопольдә]] туган. "Шанс" телевизион проектының финалисты (2005) <ref name="bio">[http://lady.tochka.net/viva/dossier-women/28518-nadezhda-dorofeeva/ Надежда Дорофеева] // «Lady.tochka.net», 23.01.2013</ref>. 2004 елда ул Кара диңгез уеннары конкурсында җиңеп чыга һәм Бөек Британиядә гастрольләрдә булган украин артистлары делегациясенә кертелә.{{АЧ юк|25|11|2017}} Ул Мәскәү дәүләт кинематография институтында югары белем ала, вокаль осталык факультетында читтән торып укый. 2010 елның гыйнварыннан ул [[Киев|Киевта]] яши, 2010 елның гыйнварыннан 2020 елның декабренә кадәр ул "Время и Стекло" <ref name="bio">[http://lady.tochka.net/viva/dossier-women/28518-nadezhda-dorofeeva/ Надежда Дорофеева] // «Lady.tochka.net», 23.01.2013</ref> дуэтында җырлый. 2020-нче елда әлеге төркем таркала һәм саубуллашу концертлары сериясен үткәрә. === Телевидение карьерасы === Ул Украина-Голливуд реаль-шоу "Америка мөмкинлеге" финалистларының берсе, соңрак әлеге төркемгә керә (2008) . 2011 елда "Зирка + Зирка-2" проектында иң яшь катнашучыларның берсе була. Ул актриса Олеся Железняк белән парлашып чыгышлар ясый <ref>[http://www.1plus1.ua/dorofeeva-zheleznyak/info Надя Дорофеева и Олеся Железняк] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151208100117/http://www.1plus1.ua/dorofeeva-zheleznyak/info|date=2015-12-08}}</ref>. Дуэт соңрак таркала. 2012 елда ул Яңа каналдагы [[:uk:ШОУМАSTГОУОН|SHOWMASTGOUON]] <ref name="ШОУМАЅТГОУОН">{{Citation |title=ШОУМАСТГОУОН |url=http://www.show.novy.tv/star/13/Nadiya-Dorofeeva |access-date=2021-05-08 |archive-date=2014-04-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140424034700/http://www.show.novy.tv/star/13/Nadiya-Dorofeeva |dead-url=yes }}</ref> шоуында катнаша. 2015 елның 11 октябреннән ул "Кечкенә гигантлар" тамашасында 1 + 1 тренеры булып эшләде. 2018 һәм 2020 елларда ул Көлү лигасы тренеры була. 2021 елда ул "Ил авазы " ның унберенче сезоны тренеры булачак. == Фильмография == 2016 елның октябрендә ул үзен "Кандидат" сериалында уйнады. Сюжет буенча, ул мэр вазыйфасына кандидатны яклап концертта катнашырга тиеш иде <ref>{{Cite web||url=http://segodnya.ua/culture/stars/pevica-nadya-dorofeeva-debyutirovala-v-kino--763251.html|title=Певица Надя Дорофеева дебютировала в кино|date=2016-10-24}}</ref>. 2016 елның ноябрендә ул "Бременские разбойники" мультфильмының украин версиясендә төп геройга тавышын яздыра <ref>{{Cite web|url=http://www.aif.ua/culture/showbiz/solistka_gruppy_vremya_i_steklo_nadya_dorofeeva_stala_princessoy|date=2016-11-15}}</ref> . 2017 елда ул Мэйбеллинның йөзе була һәм Нью-Йоркта фотосессиядә катнаша <ref>{{Cite web|url=http://1plus1.ua/malenki-giganti/novyny/nada-dorofeeva-stala-obliccam-maybelline-i-znalasa-u-fotosesii-v-nu-jorku|title=Надежда Дорофеева стала лицом Maybelline и снялась в фотосессии в Нью-Йорке|date=2016-10-11|publisher=1+1}}</ref>. == Видеоблог == 22 апрель, 2017 [[YouTube|YouTube каналында блог ача.]] 2020 елның апрелендә аның 933 мең язылучысы һәм 56 миллионнан артык караучысы була. == Шәхси тормышы == 2015 елның 8 июленнән ул украин җырчысы һәм телевидение алып баручысы Владимир Дантеска кияүгә чыга (1988 елда туган) <ref>[https://gazeta.ua/ru/articles/celebrities/_nadya-dorofeeva-v-cvetnom-bikini-otdohnula-s-vladimirom-dantesom-na-srilanke/535621 Надя Дорофеева в цветном бикини отдохнула с Владимиром Дантесом на Шри-Ланке]</ref> <ref>[http://m1.tv/news/6585-nadya-dorofeeva-pogodilasya-na-propoziciyu-volodimira-dantesa НАДЯ ДОРОФЕЄВА ПОГОДИЛАСЯ НА ПРОПОЗИЦІЮ ВОЛОДИМИРА ДАНТЕСА] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170922051055/http://m1.tv/news/6585-nadya-dorofeeva-pogodilasya-na-propoziciyu-volodimira-dantesa |date=2017-09-22 }} // ''m1.tv'', 17 березня 2015.</ref> <ref>{{Citation |title=Дантес і Дорофеева поженились // fakty.ictv.ua 8 июля 2015 |url=http://fakty.ictv.ua/ru/index/read-news/id/1555655/ |access-date=2021-05-08 |archive-date=2018-07-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180713010154/https://fakty.ictv.ua/ru/index/read-news/id/1555655/ |dead-url=yes }}</ref>. == Дискография == === Альбомнары һәм җыентыклары === {| class="wikitable" style="text-align:center;" ! style="width:10em;" scope="col" |Название ! style="width:20em;" scope="col" |Детали |- |«Время и стекло» | align="left" | * Релиз: 1 сентября 2014 * Лейбл: MOZGI Entertainment * Формат: Цифровая дистрибуция |- |«Глубокий дом» | align="left" | * Релиз: 11 декабря 2015 * Лейбл: MOZGI Entertainment * Формат: Цифровая дистрибуция |- |''VISLOVO'' | align="left" | * Релиз: 5 июля 2019 * Лейбл: MOZGI Entertainment * Формат: Цифровая дистрибуция |} === Ялгыз җырлары === {{Col-begin}} {{Col-2}} * 2010 — «Так выпала карта» * 2011 — «Любви точка нет» * 2011 — «Скачать бесплатно» * 2011 — «Серебряное море» * 2011 — «Кафель» * 2012 — «Гармошка» * 2012 — «Слеза» * 2013 — «#кАроче» * 2013 — «Потанцуй со мной» * 2014 — «Забери» * 2015 — «Имя 505» * 2015 — «Ритм 122» * 2015 — «Опасно 220» * 2015 — «Песня 404» * 2016 — «#Навернопотомучто» {{Col-2}} * 2016 — «На стиле» * 2017 — «Back2Leto» * 2017 — «Тролль» * 2018 — «До зiрок» * 2018 — «ТОП» * 2018 — «Промiнь» (feat.Michelle Andrade, MOZGI) * 2018 — «Е,Бой» * 2018 — «Песня про лицо» * 2018 — «Финальные титры» * 2019 — «Дим» * 2019 — «Vislovo» * 2019 — «Лох» * 2020 — «Навсегда/Никогда» * 2020 — «Last Dance» {{Col-end}} === Альбом === {| class="wikitable" style="text-align:center;" ! style="width:10em;" scope="col" |Название ! style="width:20em;" scope="col" |Детали |- |''Dofamin'' | align="left" | * Дата выхода: 19 марта 2021 * Лейбл: MOZGI Entertainment * Формат: Цифровая дистрибуция |} == Видео == {| class="wikitable" style="font-size: 90%;" border="2" cellpadding="4" ! style="background:#B0C4DE;" |Год ! style="background:#B0C4DE;" |Клип ! style="background:#B0C4DE;" |Режиссёр ! style="background:#B0C4DE;" |Альбом |- ! style="background:#B0C4DE;" colspan="4" |В составе группы «Время и Стекло» |- |2010 |«Так выпала карта» |Александра Стеганова | rowspan="9" |Время и Стекло |- | rowspan="3" |2011 |«Любви точка нет» | rowspan="3" |Алексей Потапенко |- |«Серебряное море» |- |«Кафель» |- | rowspan="2" |2012 |«Гармошка» |Виктор Скуратовский |- |«Слеза» <br /><br />(feat. Потап) | rowspan="2" |Алексей Потапенко |- | rowspan="2" |2013 |«#кАроче» |- |«Потанцуй со мной» |Леонид Колосовский |- |2014 |«Забери» |Владимир Шкляревский, Леонид Колосовский |- | rowspan="2" |2015 |«Имя 505» | rowspan="4" |Леонид Колосовский | rowspan="2" |Глубокий дом-EP |- |«Песня 404» |- | rowspan="2" |2016 |«Навернопотомучто» |- |«На стиле» |- | rowspan="3" |2017 |«Back2Leto» |Илларион Ефремов |- |«Ритм 122» |Юрий Казанин |Глубокий дом-EP |- |«Тролль» |Таня Муиньо | rowspan="4" {{n/a|без альбома}} |- | rowspan="5" |2018 |«До зiрок» |Сергей Чеботаренко |- |«Топ» <small>(Lyric Video)</small> |Денис Маноха |- |«Промiнь» <br /><br />(feat. MOZGI, Michelle Andrade) |Максим Шелковников |- |«Е,Бой» |Таня Муиньо | rowspan="5" |VISLOVO |- |«Песня про Лицо» |Леонид Колосовский |- | rowspan="3" |2019 |«Дим» |Максим Шелковников |- |«Vislovo» |Леонид Колосовский |- |«Лох» |Таня Муиньо |- | rowspan="3" |2020 |«20s» <br /><br />(feat. MOZGI, U_C, Michelle Andrade) |Марк Тельпис, Рома Шпарук |- |«Навсегда/Никогда» | rowspan="2" |Максим Шелковников, Денис Маноха |VISLOVO |- |«Last Dance |- ! style="background:#B0C4DE;" colspan="4" |Сольно |- |2018 |«Глубоко…» <br /><br />(feat. Monatik) | rowspan="2" |Таня Муиньо |LOVE IT Ритм/VISLOVO |- |2020 |«Gorit» |Dofamin-EP |- ! style="background:#B0C4DE;" colspan="4" |Участие у других исполнителей |- |2011 |«Мы отменяем к.с.» (клип группы Потап и Настя) |Алексей Потапенко |Всё Пучком |- |2019 |«Влюблена в МДК» (клип Клавы Коки) |Клава Кока |Неприлично о личном |- |2020 |«Самоизоляция» (клип Вечернего Урганта) |Александр Гудков |} == Телевидение == * 2017 — Тренер на проекте «Голос. Діти» * 2017 — Участница проекта «Танці з зірками» * 2019 - Лига Смеха (тренер, член жюри) * 2019 — Тренер на проекте «Голос. Діти» * 2019 — Лига Смеха (тренер джокер) * 2020 — Лига Смеха (тренер, член жюри) * 2020 — Маскарад. (В образе Курки) * 2021 — Тренер на проекте «Голос Страны» == Бүләкләре == "Новоя Врямя" журналы буенча 2021-нче елда Надежда Дорофеева Украинадагы иң яхшы 100 хатын-кыз исемлегенә керде. <ref>{{Cite web|title=Журнал НВ называет 100 самых успешных женщин Украины|url=https://nv.ua/ukraine/events/top-100-samyh-uspeshnyh-zhenshchin-ukrainy-po-versii-zhurnala-nv-novosti-ukrainy-50145627.html?utm_content=set_lang|accessdate=2021-03-04|language=ru}}</ref> == Искәрмәләр == {{Reflist|2}} == Сылтамалар == * [http://www.vremyaisteklo.com Время и Стекло төркеменең рәсми сайты] [[Төркем:Мәскәү дәүләт мәдәният институтын тәмамлаучылар]] [[Төркем:Википедия:Викиҗыентыкка мәкаләдә турыдан-туры сылтама булган мәкаләләр]] [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Әлифба буенча актрисалар]] [[Төркем:XXI гасыр җырчылары]] [[Төркем:Украина җырчылары]] [[Төркем:Әлифба буенча җырчылар]] [[Төркем:Википедия:Викимәгълүматтан чыганак булган мәкаләләр]] [[Төркем:Википедия:Замандашлар биографиясе]] [[Төркем:1990 елда туганнар]] [[Төркем:21 апрель көнне туганнар]] fok89gd37vonfwa57vticx2nkf3q6eo 0 427213 3524616 3520494 2022-07-25T09:50:13Z Xәkim 37256 я изменил название на его официальную форму. wikitext text/x-wiki {{Шәхес | исем = Гайсә Хәкимҗанов | рәсем = | рәсем_зурлыгы = 250px | alt = | рәсем язуы = | тулы исем = | һөнәр = [[сәүдәгәр]], [[сәнгатькәр]] | туу датасы = 13.03.1896 | туу җире = [[Актук]], [[Сергач өязе]], {{туу җире|Түбән Новгород губернасы|Нижгар өлкәсендә}}, [[Русия империясе]] | гражданлык = {{Русия империясе байрагы}}, {{Финляндия байрагы}} [[Финляндия]] | милләт = [[татар]] | үлем датасы = 5.11.1972 | үлем җире = {{үлем җире|Тампере|Тампереда}}, [[Финляндия]] | әти = | әни = | хатын = | балалар = [[Рәшид Хәкимҗан]], Алия | бүләк һәм премияләр = | сайт = | башка мәгълүмат = |image=Aisa Hakimcan with his son Rashid.jpg|image caption=Гайсә улы Рәшит белән 1930-нчы елларда.}} '''Гайсә Хәкимҗанов''' (''[[Мишәр диалекты|мишәрчә]]: Айсә'') ({{lang-fi|Aisja Hakimsan}}, 13 март 1896 — 5 ноябрь 1972) — татар сәүдәгәре, рәссам, нәшир һәм [[Тампере]] шәһәренең [[Финляндия татарлары|татар җәмгыятенә]] өлеш кертүче.<ref name=":0">{{Cite book|last=Baibulat|first=Muazzez|title=The Tampere Islamic Congregation: the Roots and History (in finnish, tatar and english)|publisher=Gummerus Kirjapaino Oy|year=2004|isbn=952-91-6753-9|location=Jyväskylä|pages=146}}</ref><ref>{{Cite book|last=Halen|first=Harry|title=Lahjan hedelmät (in a book called Tugan Tel: Kirjoituksia Suomen Tataareista, reporter: Kadriye Bedretdin, 2011)|publisher=Suomen Itämainen Seura|year=1996|isbn=978-951-9380-78-0|pages=346}}</ref> == Биографиясе == Гайсә Хәкимҗанов [[Россия империясе]]нең [[Нижгар губернасы]] [[Сергач өязе]] (хәзерге [[Түбән Новгород өлкәсе]] [[Кызыл Октябрь районы]]) [[Актук]] дип аталган кечкенә авылында туа. Һәм 1917 елда туган җирен ташлап [[Финляндия]]гә китеп яши башлый.<ref name=":0"/><ref>{{Cite book|last=Baibulat|first=Muazzez|title=The Tampere Islamic Congregation: the roots and history (in finnish,tatar, and english)|publisher=Gummerus Kirjapaino Oy|year=2004|isbn=952-91-6753-9|location=Jyväskylä|pages=14}}</ref> Ул Тампере шәһәренең Ислам җыелышына нигез салучыларның берсе, анда озак еллар директорлар советында эшләгән. [[Ramazan|Рамазан аенда]] Айсә үзенең моңлы тавышы белән Таравих намазларын укый. Ул шулай ук ​​1946-1948 елларда Тампере Төрек җәмгыяте рәисе һәм күп тапкыр аның урынбасары булып эшли. Айсәнең эшләвен яратканга, аны берничә тапкыр рәис итеп сайлыйлар.<ref name=":0"/> Хәкимҗанов шулай ук бик иҗади шәхес буларак та билгеле була. Шигырьләр яза, җырлар җырлый, скрипка һәм мандолинада уйный, хор директоры булып та эшли. Күп еллардан соң да ул куйган хор җырлары популяр була. Музыкаль сәләтенә өстәп, ул 1940 елларда берничә пьеса куя. Аның сәхнәләштергән пьесаларның кайбер исемнәре ''Алия Бану'' һәм ''Асыл Яр''. Ул пьесаларда, гадәттә өлкән персонажларны уйнарга ярата торган була.<ref name=":0"/> 1938 елда Хәкимҗанов [[Варшава|Варшавадагы]] [[Гаяз Исхакый]] оештырган [[İdel-Ural Ştatı|Идел-Урал дәүләтенең]] 20 еллык мемориаль хезмәтендә катнаша. Аның белән Гибадулла Муртазин, эшмәкәр Гомәр Сали<ref>{{Cite book|last=Baibulat|first=Muazzez|title=The Tampere Islamic Congregation: the Roots and History (in finnish, tatar and english)|publisher=Gummerus Kirjapaino Oy|year=2004|isbn=952-91-6753-9|location=Jyväskylä|pages=114}}</ref><ref>{{Cite book|last=Baibulat|first=Muazzez|title=The Tampere Islamic Congregation: the Roots and History (in finnish, tatar and english)|publisher=Gummerus Kirjapaino Oy|year=2004|isbn=952-91-6753-9|location=Jyväskylä|pages=38}}</ref> һәм башкалар сәяхәт итә. 1956 елда үзе җыйган җырлар һәм шигырьләрне тәшкил иткән өч буклет мөхәррирлек кыла һәм бастыра. Шул шигырьләр арасында аның үзе язган кайбер шигырләре дә була. Шигырьләренең берсендә ул үз хисләрен түбәндәгечә белдерә: <blockquote> Белмәсәм ил дәртләрен, мин болай язмас идем.<br/> Милләтемне сөймәсәм, кулыма каләм алмас идем. </blockquote> 1966 елда Хәкимҗанов татар шагыйре [[Габдулла Тукай|Габдулла]] [[Габдулла Тукай|Тукайның]] 80-еллыгы хөрмәтенә бер битле басма бастырып чыгара. Нәшер итүдә аңа [[Имам]] Хәбибур-Рахман Шакир булыша.<ref name=":0"/> Бу вакытларда Хәкимҗанов үзенең сәүдәгәр дусты Сәмигулла Вафин белән "Ислам - Чын иман" (тәрҗемә ителгән исем) дип аталган китабын бастырып чыгара. <ref name=":1">{{Cite book|last=Bedretdin|first=Kadriye|title=Tugan Tel - Kirjoituksia Suomen tataareista|publisher=Suomen Itämainen Seura|year=2011|isbn=978-951-9380-78-0|pages=346}}</ref> 1970-нче елның июнендә аңа Казанга бару мөмкинлеге бирелде, [[Үмәр Даһер|Гомәр Таһир]] (''[[Үмәр Даһер]]'') [[Тел, әдәбият һәм сәнгать институты|Галимҗан Ибраһимов исемендәге Тел, әдәбият һәм сәнгать институтына]] сәяхәт оештырганда. Анда аларны рәсми кунак итеп кабул иттеләр. Фольклорчы [[Илбарис Надиров]] та бар иде. Сәяхәт вакытында Г. Хәкимҗанов Габдулла Тукай каберенә барды, аңа хөрмәт күрсәтте. Хәкимҗанов Тампереда үлде, Финляндия.<ref name=":0"/><ref>Minnullin K.M., O.R. Khisamov & M.I. Ibragimov (eds) 2019. Institut yazyka, literatury i isskustva imeni G. Ibragimova [The Ġ. Ibrahimov Institute of Language, Literature and the Arts]. Kazan: Institut yazyka, literatury i isskustva imeni G. Ibragimova.</ref> == Гаиләсе == Хәкимҗаннең татар театры сәхнәсендә актив катнашучы Алия исемле кызы, хоккейчы [[Рәшит Хәкимҗан]] исемле улы<ref>{{Cite book|last=Baibulat|first=Muazzez|title=The Tampere Islamic Congregation: the Roots and History (in finnish, tatar and english)|publisher=Gummerus Kirjapaino Oy|year=2004|isbn=952-91-6753-9|location=Jyväskylä|pages=179 & 254}}</ref> һәм Ибраһим белән Сиддик исемле ике олы абыйсы була<ref>{{Cite book|last=Leitzinger|first=Antero|title=Mishäärit - Suomen vanha islamilainen yhteisö|publisher=Kirja-Leitzinger|year=1996|isbn=952-9752-08-3|location=Helsinki|pages=131}}</ref>. ==Кайбер нәшер иткән әсәрләре== * ''Kisäk millī ši`ïr vä ğïrlar'' <ref>{{Cite book|last=Halen|first=Harry|title=Lahjan Hedelmät (Tugan Tel - Kirjoituksia Suomen Tataareista китабында, хәбәрче: Kadriye Bedretdin, 2011)|publisher=Suomen Itämainen Seura|year=1996|isbn=978-951-9380-78-0|location=Helsinki|pages=341}}</ref> * ''Abdulla Tukay'' <ref>{{Cite web|title=Abdulla Tukay {{!}} Kansalliskirjasto|url=https://finna.fi/Record/fikka.4274716|url-status=live|website=Finna.fi}}</ref> * ''Islām dīne ḥaqq dīnder'' <ref>{{Cite book|last=Bedretdin|first=Kadriye|title=Lahjan Hedelmät (Tugan Tel - Kirjoituksia Suomen Tataareista китабында, 2011)|publisher=Suomen Itämainen Seura|year=2011|isbn=978-951-9380-78-0|pages=346}}</ref> ==Моны да карагыз== *[[Актук]] *[[Рәшит Хәкимҗан]] == Белешмәләр == <references /> [[Төркем:Нәширләр]] [[Төркем:Татар музыкантлары]] [[Төркем:1972 елда вафатлар]] [[Төркем:1896 елда туганнар]] [[Төркем:Татар язучылары]] [[Төркем:Сәүдәгәрләр]] [[Төркем:Финляндия татарлары]] ppij7y4aewswkckt9tkjz1tgm2f8kg2 3524617 3524616 2022-07-25T09:50:35Z Xәkim 37256 Xәkim [[Гайсә Хәкимҗан]] битенең исемен үзгәртте. Яңа исеме: [[Гайсә Хәкимҗанов]]: я изменил название на его официальную форму. wikitext text/x-wiki {{Шәхес | исем = Гайсә Хәкимҗанов | рәсем = | рәсем_зурлыгы = 250px | alt = | рәсем язуы = | тулы исем = | һөнәр = [[сәүдәгәр]], [[сәнгатькәр]] | туу датасы = 13.03.1896 | туу җире = [[Актук]], [[Сергач өязе]], {{туу җире|Түбән Новгород губернасы|Нижгар өлкәсендә}}, [[Русия империясе]] | гражданлык = {{Русия империясе байрагы}}, {{Финляндия байрагы}} [[Финляндия]] | милләт = [[татар]] | үлем датасы = 5.11.1972 | үлем җире = {{үлем җире|Тампере|Тампереда}}, [[Финляндия]] | әти = | әни = | хатын = | балалар = [[Рәшид Хәкимҗан]], Алия | бүләк һәм премияләр = | сайт = | башка мәгълүмат = |image=Aisa Hakimcan with his son Rashid.jpg|image caption=Гайсә улы Рәшит белән 1930-нчы елларда.}} '''Гайсә Хәкимҗанов''' (''[[Мишәр диалекты|мишәрчә]]: Айсә'') ({{lang-fi|Aisja Hakimsan}}, 13 март 1896 — 5 ноябрь 1972) — татар сәүдәгәре, рәссам, нәшир һәм [[Тампере]] шәһәренең [[Финляндия татарлары|татар җәмгыятенә]] өлеш кертүче.<ref name=":0">{{Cite book|last=Baibulat|first=Muazzez|title=The Tampere Islamic Congregation: the Roots and History (in finnish, tatar and english)|publisher=Gummerus Kirjapaino Oy|year=2004|isbn=952-91-6753-9|location=Jyväskylä|pages=146}}</ref><ref>{{Cite book|last=Halen|first=Harry|title=Lahjan hedelmät (in a book called Tugan Tel: Kirjoituksia Suomen Tataareista, reporter: Kadriye Bedretdin, 2011)|publisher=Suomen Itämainen Seura|year=1996|isbn=978-951-9380-78-0|pages=346}}</ref> == Биографиясе == Гайсә Хәкимҗанов [[Россия империясе]]нең [[Нижгар губернасы]] [[Сергач өязе]] (хәзерге [[Түбән Новгород өлкәсе]] [[Кызыл Октябрь районы]]) [[Актук]] дип аталган кечкенә авылында туа. Һәм 1917 елда туган җирен ташлап [[Финляндия]]гә китеп яши башлый.<ref name=":0"/><ref>{{Cite book|last=Baibulat|first=Muazzez|title=The Tampere Islamic Congregation: the roots and history (in finnish,tatar, and english)|publisher=Gummerus Kirjapaino Oy|year=2004|isbn=952-91-6753-9|location=Jyväskylä|pages=14}}</ref> Ул Тампере шәһәренең Ислам җыелышына нигез салучыларның берсе, анда озак еллар директорлар советында эшләгән. [[Ramazan|Рамазан аенда]] Айсә үзенең моңлы тавышы белән Таравих намазларын укый. Ул шулай ук ​​1946-1948 елларда Тампере Төрек җәмгыяте рәисе һәм күп тапкыр аның урынбасары булып эшли. Айсәнең эшләвен яратканга, аны берничә тапкыр рәис итеп сайлыйлар.<ref name=":0"/> Хәкимҗанов шулай ук бик иҗади шәхес буларак та билгеле була. Шигырьләр яза, җырлар җырлый, скрипка һәм мандолинада уйный, хор директоры булып та эшли. Күп еллардан соң да ул куйган хор җырлары популяр була. Музыкаль сәләтенә өстәп, ул 1940 елларда берничә пьеса куя. Аның сәхнәләштергән пьесаларның кайбер исемнәре ''Алия Бану'' һәм ''Асыл Яр''. Ул пьесаларда, гадәттә өлкән персонажларны уйнарга ярата торган була.<ref name=":0"/> 1938 елда Хәкимҗанов [[Варшава|Варшавадагы]] [[Гаяз Исхакый]] оештырган [[İdel-Ural Ştatı|Идел-Урал дәүләтенең]] 20 еллык мемориаль хезмәтендә катнаша. Аның белән Гибадулла Муртазин, эшмәкәр Гомәр Сали<ref>{{Cite book|last=Baibulat|first=Muazzez|title=The Tampere Islamic Congregation: the Roots and History (in finnish, tatar and english)|publisher=Gummerus Kirjapaino Oy|year=2004|isbn=952-91-6753-9|location=Jyväskylä|pages=114}}</ref><ref>{{Cite book|last=Baibulat|first=Muazzez|title=The Tampere Islamic Congregation: the Roots and History (in finnish, tatar and english)|publisher=Gummerus Kirjapaino Oy|year=2004|isbn=952-91-6753-9|location=Jyväskylä|pages=38}}</ref> һәм башкалар сәяхәт итә. 1956 елда үзе җыйган җырлар һәм шигырьләрне тәшкил иткән өч буклет мөхәррирлек кыла һәм бастыра. Шул шигырьләр арасында аның үзе язган кайбер шигырләре дә була. Шигырьләренең берсендә ул үз хисләрен түбәндәгечә белдерә: <blockquote> Белмәсәм ил дәртләрен, мин болай язмас идем.<br/> Милләтемне сөймәсәм, кулыма каләм алмас идем. </blockquote> 1966 елда Хәкимҗанов татар шагыйре [[Габдулла Тукай|Габдулла]] [[Габдулла Тукай|Тукайның]] 80-еллыгы хөрмәтенә бер битле басма бастырып чыгара. Нәшер итүдә аңа [[Имам]] Хәбибур-Рахман Шакир булыша.<ref name=":0"/> Бу вакытларда Хәкимҗанов үзенең сәүдәгәр дусты Сәмигулла Вафин белән "Ислам - Чын иман" (тәрҗемә ителгән исем) дип аталган китабын бастырып чыгара. <ref name=":1">{{Cite book|last=Bedretdin|first=Kadriye|title=Tugan Tel - Kirjoituksia Suomen tataareista|publisher=Suomen Itämainen Seura|year=2011|isbn=978-951-9380-78-0|pages=346}}</ref> 1970-нче елның июнендә аңа Казанга бару мөмкинлеге бирелде, [[Үмәр Даһер|Гомәр Таһир]] (''[[Үмәр Даһер]]'') [[Тел, әдәбият һәм сәнгать институты|Галимҗан Ибраһимов исемендәге Тел, әдәбият һәм сәнгать институтына]] сәяхәт оештырганда. Анда аларны рәсми кунак итеп кабул иттеләр. Фольклорчы [[Илбарис Надиров]] та бар иде. Сәяхәт вакытында Г. Хәкимҗанов Габдулла Тукай каберенә барды, аңа хөрмәт күрсәтте. Хәкимҗанов Тампереда үлде, Финляндия.<ref name=":0"/><ref>Minnullin K.M., O.R. Khisamov & M.I. Ibragimov (eds) 2019. Institut yazyka, literatury i isskustva imeni G. Ibragimova [The Ġ. Ibrahimov Institute of Language, Literature and the Arts]. Kazan: Institut yazyka, literatury i isskustva imeni G. Ibragimova.</ref> == Гаиләсе == Хәкимҗаннең татар театры сәхнәсендә актив катнашучы Алия исемле кызы, хоккейчы [[Рәшит Хәкимҗан]] исемле улы<ref>{{Cite book|last=Baibulat|first=Muazzez|title=The Tampere Islamic Congregation: the Roots and History (in finnish, tatar and english)|publisher=Gummerus Kirjapaino Oy|year=2004|isbn=952-91-6753-9|location=Jyväskylä|pages=179 & 254}}</ref> һәм Ибраһим белән Сиддик исемле ике олы абыйсы була<ref>{{Cite book|last=Leitzinger|first=Antero|title=Mishäärit - Suomen vanha islamilainen yhteisö|publisher=Kirja-Leitzinger|year=1996|isbn=952-9752-08-3|location=Helsinki|pages=131}}</ref>. ==Кайбер нәшер иткән әсәрләре== * ''Kisäk millī ši`ïr vä ğïrlar'' <ref>{{Cite book|last=Halen|first=Harry|title=Lahjan Hedelmät (Tugan Tel - Kirjoituksia Suomen Tataareista китабында, хәбәрче: Kadriye Bedretdin, 2011)|publisher=Suomen Itämainen Seura|year=1996|isbn=978-951-9380-78-0|location=Helsinki|pages=341}}</ref> * ''Abdulla Tukay'' <ref>{{Cite web|title=Abdulla Tukay {{!}} Kansalliskirjasto|url=https://finna.fi/Record/fikka.4274716|url-status=live|website=Finna.fi}}</ref> * ''Islām dīne ḥaqq dīnder'' <ref>{{Cite book|last=Bedretdin|first=Kadriye|title=Lahjan Hedelmät (Tugan Tel - Kirjoituksia Suomen Tataareista китабында, 2011)|publisher=Suomen Itämainen Seura|year=2011|isbn=978-951-9380-78-0|pages=346}}</ref> ==Моны да карагыз== *[[Актук]] *[[Рәшит Хәкимҗан]] == Белешмәләр == <references /> [[Төркем:Нәширләр]] [[Төркем:Татар музыкантлары]] [[Төркем:1972 елда вафатлар]] [[Төркем:1896 елда туганнар]] [[Төркем:Татар язучылары]] [[Төркем:Сәүдәгәрләр]] [[Төркем:Финляндия татарлары]] ppij7y4aewswkckt9tkjz1tgm2f8kg2 0 427263 3524619 3510956 2022-07-25T09:56:08Z Xәkim 37256 я изменил название на его официальную форму. а также исправил несколько вещей. wikitext text/x-wiki {{Шәхес | исем = Рәшид Хәкимҗанов | рәсем = Räshid Hakimsan Ilves.jpg | рәсем_зурлыгы = | рәсем язуы = | тулы исем = | һөнәр = [[хоккей]]чы | туу датасы = | туу җире = [[Финляндия]], [[Тампере]] | гражданлык = | милләт = [[татар]] | үлем датасы = | үлем җире = | әти = [[Айсә Хәкимҗан]] | әни = | ир = | хатын = | балалар = | бүләк һәм премияләр = | сайт = | башка мәгълүмат = }} '''Рәшит Хәкимҗанов''' ([[Фин теле]]: ''Räshid Hakimsan'', 5 апрель 1934 – 4 сентябрь 1997<ref>{{Cite book|last=|first=|title=Ilves Kausikirja 1997-1998}}</ref>) — фин [[Алкалы хоккей|хоккейчысы]] һәм хөкемдар булган<ref>{{Cite book|last=|first=|title=Jääkiekkokirja 2005-2006}}</ref><ref>{{Cite web|last=Huhtamäki|first=Martti|date=September 21, 2015|title=Tsunami Tornion joella|url=https://shl.fi/2015/09/21/tsunami-tornion-joella/}}</ref>. Ул 1951 – 1960 елларда фин хоккей лигасында уйнап, дүрт тапкыр Финляндия чемпионатында җиңүче. <ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Ilves-Historia - Pelaaja|url=https://www.ilveshistoria.com/pelaaja/101761/}}</ref> <ref>{{Cite book|last=|first=|title=Jääkiekkokirja 2005-2006}}</ref> == Карьерасы == Хәкимҗан үзенең бөтен карьерасын Тамперин Ильвес командасына багышлый, анда ул барлыгы 88 матч уйный. Шул елларда аның җыйган баллары 64 + 35 = 99 тәшкил итә, ә штраф 34 минут була. Ул 1952, 1957, 1958 һәм 1960 елларда Финляндия чемпионатында җиңә.<ref>{{Cite book|last=Forss|first=Risto|title=Suuri Jääkiekkoteos 1|publisher=Scandia-Kirjat Oy|year=1979|isbn=951-9466-14-2|location=|pages=285}}</ref> Һәм хоккейчы карьерасы тәмамлангач, ул халыкара дәрәҗәдә хөкемдар була. Кечкенә чагында ул сәләтле [[футбол]]<nowiki/>чы һәм [[Баскетбол|баскетболчы]] буларак та билгеле була. <ref>{{Cite book|last=Leinonen|first=Kimmo|title=Koulukadun Sankarit, Tampereen jääkiekkoilun historia 1928-1965|publisher=APALI|year=2014|isbn=978-952-5877-38-0|pages=162}}</ref> == Гаиләсе == Хәкимҗан [[Финляндия татарлары|фин татары була]]. Аның әтисе татар артисты/җитәкчесе [[Гайсә Хәкимҗанов]]. Сеңлесе татар театры актрисасы Алия.<ref>{{Cite book|last=Baibulat|first=Muazzez|title=The Tampere Islamic Congregation: the roots and history (in english, tatar and finnish)|publisher=Gummerus Kirjapaino Oy|year=2004|isbn=952-91-6753-9|location=Jyväskylä|pages=179 & 254}}</ref> ==Моны да карагыз== *[[Гайсә Хәкимҗанов]] == Әдәбият == * Суикки, Рейхо (päätoimittaja): ''Jääkiekkokirja 2005 - 2006'' . Эгмонт Кустаннус Ой Аб, 2005.{{ISBN|952-469-357-7}} . * Форсс, Ристо, йм.: ''Suuri Jääkiekkoteos 1'' . Скандия-Киржат Ой, 1979.{{ISBN|951-9466-14-2}}[[ISBN (identifier)|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/951-9466-14-2|951-9466-14-2]] . * Лейнонен, Киммо: ''Кулукадун Санкарит, Тамперин jääkiekkoilun тарихы 1928-1965'' . АПАЛИ, 2014.{{ISBN|978-952-5877-38-0}}[[ISBN (identifier)|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/978-952-5877-38-0|978-952-5877-38-0]] . == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}}   [[Төркем:Финляндия татарлары]] [[Төркем:1997 елда вафатлар]] [[Төркем:1934 елда туганнар]] csucmeeik5kppmm5dxez6euv98j3vtc 3524620 3524619 2022-07-25T09:56:29Z Xәkim 37256 Xәkim [[Рәшит Хәкимҗан]] битенең исемен үзгәртте. Яңа исеме: [[Рәшит Хәкимҗанов]]: я изменил название на его официальную форму. wikitext text/x-wiki {{Шәхес | исем = Рәшид Хәкимҗанов | рәсем = Räshid Hakimsan Ilves.jpg | рәсем_зурлыгы = | рәсем язуы = | тулы исем = | һөнәр = [[хоккей]]чы | туу датасы = | туу җире = [[Финляндия]], [[Тампере]] | гражданлык = | милләт = [[татар]] | үлем датасы = | үлем җире = | әти = [[Айсә Хәкимҗан]] | әни = | ир = | хатын = | балалар = | бүләк һәм премияләр = | сайт = | башка мәгълүмат = }} '''Рәшит Хәкимҗанов''' ([[Фин теле]]: ''Räshid Hakimsan'', 5 апрель 1934 – 4 сентябрь 1997<ref>{{Cite book|last=|first=|title=Ilves Kausikirja 1997-1998}}</ref>) — фин [[Алкалы хоккей|хоккейчысы]] һәм хөкемдар булган<ref>{{Cite book|last=|first=|title=Jääkiekkokirja 2005-2006}}</ref><ref>{{Cite web|last=Huhtamäki|first=Martti|date=September 21, 2015|title=Tsunami Tornion joella|url=https://shl.fi/2015/09/21/tsunami-tornion-joella/}}</ref>. Ул 1951 – 1960 елларда фин хоккей лигасында уйнап, дүрт тапкыр Финляндия чемпионатында җиңүче. <ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Ilves-Historia - Pelaaja|url=https://www.ilveshistoria.com/pelaaja/101761/}}</ref> <ref>{{Cite book|last=|first=|title=Jääkiekkokirja 2005-2006}}</ref> == Карьерасы == Хәкимҗан үзенең бөтен карьерасын Тамперин Ильвес командасына багышлый, анда ул барлыгы 88 матч уйный. Шул елларда аның җыйган баллары 64 + 35 = 99 тәшкил итә, ә штраф 34 минут була. Ул 1952, 1957, 1958 һәм 1960 елларда Финляндия чемпионатында җиңә.<ref>{{Cite book|last=Forss|first=Risto|title=Suuri Jääkiekkoteos 1|publisher=Scandia-Kirjat Oy|year=1979|isbn=951-9466-14-2|location=|pages=285}}</ref> Һәм хоккейчы карьерасы тәмамлангач, ул халыкара дәрәҗәдә хөкемдар була. Кечкенә чагында ул сәләтле [[футбол]]<nowiki/>чы һәм [[Баскетбол|баскетболчы]] буларак та билгеле була. <ref>{{Cite book|last=Leinonen|first=Kimmo|title=Koulukadun Sankarit, Tampereen jääkiekkoilun historia 1928-1965|publisher=APALI|year=2014|isbn=978-952-5877-38-0|pages=162}}</ref> == Гаиләсе == Хәкимҗан [[Финляндия татарлары|фин татары була]]. Аның әтисе татар артисты/җитәкчесе [[Гайсә Хәкимҗанов]]. Сеңлесе татар театры актрисасы Алия.<ref>{{Cite book|last=Baibulat|first=Muazzez|title=The Tampere Islamic Congregation: the roots and history (in english, tatar and finnish)|publisher=Gummerus Kirjapaino Oy|year=2004|isbn=952-91-6753-9|location=Jyväskylä|pages=179 & 254}}</ref> ==Моны да карагыз== *[[Гайсә Хәкимҗанов]] == Әдәбият == * Суикки, Рейхо (päätoimittaja): ''Jääkiekkokirja 2005 - 2006'' . Эгмонт Кустаннус Ой Аб, 2005.{{ISBN|952-469-357-7}} . * Форсс, Ристо, йм.: ''Suuri Jääkiekkoteos 1'' . Скандия-Киржат Ой, 1979.{{ISBN|951-9466-14-2}}[[ISBN (identifier)|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/951-9466-14-2|951-9466-14-2]] . * Лейнонен, Киммо: ''Кулукадун Санкарит, Тамперин jääkiekkoilun тарихы 1928-1965'' . АПАЛИ, 2014.{{ISBN|978-952-5877-38-0}}[[ISBN (identifier)|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/978-952-5877-38-0|978-952-5877-38-0]] . == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}}   [[Төркем:Финляндия татарлары]] [[Төркем:1997 елда вафатлар]] [[Төркем:1934 елда туганнар]] csucmeeik5kppmm5dxez6euv98j3vtc 0 460459 3524564 3522790 2022-07-24T13:04:49Z Dr.Wiki54 17916 ([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Coat of arms of Kirov AZERBAIJAN STATE UNIVERSITY.jpg]] → [[File:Coat of arms of Azerbaijan State University (1980).jpg]] wikitext text/x-wiki {{TurkicMarathon2021}} {{УК}} '''Бакы дәүләт университеты''' — [[Азәрбайҗан|Азәрбайҗанның]] югары һөнәри белем бирү учреждениесе. Университет European University Association (EUA) составына керә. Университетта ел саен 22 500 студент белем ала. Укытучылар саны — 1300, шуларның 250 — фәннәр докторы, [[Профессор|профессорлар]] һәм 750 [[фәннәр кандидаты]]. == Тарих == [[Файл:Coat of arms of Baku State University in 1919.svg|сулда|мини|204x204пкс| 1919 елда Бакы дәүләт университетының мөһере]] 19 июньдә «Азәрбайҗан» газетасында [[Бакы]] шәһәрендә дәүләт университетын булдыру турында закон проекты басыла. Бу мәсьәлә 1919 елның 21 августында Азәрбайҗан Демократик Республикасы парламенты утырышында карала. Мөселман хезмәт интеллигенция союзы ачылуга каршы була, моны университет Азәрбайҗанны руслаштыру үзәгенә әверелергә мөмкин дип аргументлыйлар. Мәгариф министры Рәшитхан Капланов университет эшчәнлегендә Азәрбайҗан дәүләтенең һәм төрки милли мәдәниятнең өстен булуы турындагы фикер белән чыгыш ясый<ref>[http://kumukia.ru/князь-рашид-хан-капланов.-вехи-судьбы.html Князь Рашид-хан Капланов. Вехи судьбы]</ref>. 1919 елның 1 сентябрендә Азәрбайҗан Демократик Республикасы парламенты утырышында Бакыда дәүләт университетын булдыру турында закон кабул ителә<ref>Азербайджанская Демократическая Республика (1918―1920). Законодательные акты. (Сборник документов). — Баку, 1998, с. 101—103</ref> — [[Аурупа|Ауропа]] һәм [[Азия]] кисешкән урында яңа уку йорты төзелә. Университет 4 факультет (тарих-филология, физика-математика, юридик һәм медицина) составында оештырылган. Университетның беренче ректоры танылган хирург [[Василий Разумовский]] була. [[Файл:Coat of arms of Azerbaijan State University (1980).jpg|сулда|мини|200x200пкс| Университет гербы]] 1920 елда Бакыда медицина һәм тарих-филология факультетлары составында дәүләт университеты ачыла. 1924 елда аңа Азәрбайҗан дәүләт университеты исеме бирелә. 1929 елда аның составына 4 факультет керә. 1930 елда университет берничә мөстәкыйль институт буларак үзгәртелә (медицина, педагогик, халык хуҗалыгы һ.б.). 1934 елда университет АДУ бкларак торгызыла, аңа [[Сергей Киров]] исеме бирелә. 1920—1930 елларда университетта танылган Азәрбайҗан язучылары Әбдүррәһим бәк Ахвердиев, Тагый Аббас улы Шаһбази, танылган шагыйрь, филолог һәм тарихчы Вячеслав Иванов, күренекле көнчыгыш белгечләре — профессор [[Пантелеймон Жузе]], профессор А. О. Мишель, тарихчы һәм философ [[Александр Маковельский]], ботаник Александр Гроссгейм, юрист — Агалар Сәйфәддин улы Кәримов һәм башка күренекле галимнәр әйдәп баручы педагоглар булалар. Ул чорда университет җитәкчелеге чакыруы буенча Бакыга үз белгечлекләре буенча лекцияләр уку өчен [[Николай Марр]], [[Василий Бартольд]], Александр Селиханович, Көнчыгыш фәннәр академиясе академигы Фуад бәк Кюпрюлюзаде киләләр. [[Бөек Ватан сугышы]] елларында күп кенә профессорлар һәм педагоглар булмауга карамастан, университет барыбер алдынгы булып кала. 1945 елда университет галимнәре Азәрбайҗан Фәннәр академиясен оештыруда актив катнаша. Республиканың күп югары уку йортлары, шул исәптән Азәрбайҗан медицина университеты, Азәрбайҗан дәүләт икътисад университеты, Азәрбайҗан дәүләт педагогика университеты һәм башкалар Бакы дәүләт университеты нигезендә булдырыла. Үзенең 50 яшьлек юбилеен университет 13 факультет белән каршы ала<ref>[http://bsu.edu.az/ru/content/istoria_bqu17062014045655 История БГУ]</ref>. 2019 елның октябрендә Азәрбайҗанның Үзәк банкы университетның 100 еллыгына 5 манат номиналы белән юбилей көмеш тәңкә чыгара<ref>{{Cite web|url=https://interfax.az/view/782049|title=ЦБ Азербайджана выпустил юбилейную 5-манатную монету в честь 100-летия БГУ|publisher=interfax.az|accessdate=2019-10-24}}</ref>. Шул ук елның 26 ноябрендә Бакы дәүләт университетының 100 еллык юбилее билгеләп үтелә<ref>{{Cite web|url=https://azertag.az/ru/xeber/Prezident_Ilham_Aliev_prinyal_uchastie_v_ceremonii_po_sluchayu_100_letnego_yubileya_Bakinskogo_gosudarstvennogo_universiteta__OBNOVLENO_VIDEO-1359801|title=Президент Ильхам Алиев принял участие в церемонии по случаю 100-летнего юбилея Бакинского государственного университета|publisher=azertag.az|lang=ru|accessdate=2019-11-27}}</ref>. == Структурасы == Университет 4 корпуста урнашкан, аның составында шулай ук китапханә һәм спорт мәйданчыгы бар. Университетта фәнни хезмәтләр өчен нәшрият, төрле әдәбият һәм «Бакы университеты» газетасы эшли. Университет составына гамәли математика, физик проблемалар фәнни-тикшеренү институтлары, күргәзмә үзәге, 5 музей, китапханә һәм нәшрият керә. Университетта 121 кафедра, шул исәптән табигый һәм гуманитар фәннәр кафедралары бар, 37 фәнни-тикшеренү һәм фәнни лабораторияләр бар, анда 200 фәнни хезмәткәр эшли, азәрбайҗан теле һәм әдәбияты кафедрасы, генетика кафедрасы бар. == Рейтинглар == 2014 елда «Эксперт РА» агентлыгы вузга чыгарылыш сыйныф укучыларын әзерләүнең «кулай дәрәҗәсен» аңлатучы «D» рейтинг классын бирә<ref name="Викиновости 20142">[https://ru.wikinews.org/wiki/Составлен%20свежий%20рейтинг%20ВУЗов%20России%20и%20стран%20СНГ#Рейтинг_ВУЗов_России_и_СНГ Рейтинг высших учебных заведений стран СНГ]</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.vesti.az/news/197614|title=БГУ вошел в список ведущих вузов СНГ|accessdate=2014-03-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140329021018/http://vesti.az/news/197614|archivedate=2014-03-29|deadlink=yes}}</ref>. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == * [http://bsu.edu.az/ Рәсми бит] <span class="ref-info" style="cursor:help;" title="на азербайджанском языке">{{ref-az}}</span>{{Ref-en}}{{Ref-ru}} * [http://nature.web.ru/db/msg.html?mid=1156116 Бакинский государственный университет] // nature.web.ru * [http://lr.bsulawss.org/en/about/ Baku State University Law Review] * [https://www.timeshighereducation.com/cn/world-university-rankings/baku-state-university The world university rankings] {{Тышкы сылтамалар}} [[Төркем:1919 елда нигезләнгән уку йортлары]] [[Төркем:Әлифба буенча университетлар]] [[Төркем:Бакы университетлары]] 5168juktrxqnswpr7ce95rrw4phdrug 0 549811 3524606 3388073 2022-07-24T19:42:06Z Pierre L'iserois 40487 wikitext text/x-wiki {{ТП}} '''Кисялёвка''' ({{lang-be|Кісялёўка}}<ref>Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Віцебская вобласць: нарматыўны даведнік / У. М. Генкін, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2009. — 668 с. ISBN 978-985-458-192-7</ref>) — [[Беларусия|Белоруссиянең]] [[Витебск өлкәсе]] Шаркавшчынский районында урнашкан авыл.<ref>Статистический ежегодник Витебской области. — Витебск: Главное статистическое управление Витебской области, 2013.</ref> == Тарихы == 1921-1945 елларда Польша Республикасы Виленский воеводалыгы Дисенский өязе Шаркавшчына гминасы составында авыл.<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 6</ref> == Климаты == Биредә климат уртача, җылы җәй һәм йомшак кыш хас. Җил җәен төньяк-көнбатыштан, кышын көньяк яки көньяк-көнбатыштан исә, кышын еш кына циклоннар уза һәм җепшек һава торышы тора.<ref>{{cite web|url=http://countrystudies.us/belarus/15.htm |title= Climate of Belarus.|author= |publisher= |date = |accessdate= 2015-10-04 |lang= en |description=}}</ref> == Халык саны == * 1921 елда авылда 10 кеше, 1 хуҗалык исәпләнгән.<ref name="skorowidz22">Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej — Tom VII — Część II — Ziemia Wileńska — Powiaty: Brasław, Duniłowicze, Brasław i Wilejka, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923, s 74.</ref> * 1931 елда авылда 7 кеше, 1 хуҗалык исәпләнгән.<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 25.</ref> {{ХСВМ||Таблица}} == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Әдәбият == * Регион. Витебская область. Время действий и преобразований = The region. Vitebsk region. The time of actions and transformations / ред.-сост. М. В. Шиманский, А. Ф. Градюшко; фото В. С. Стрелковский [и др.]. — Мн., 2006. — 196 с. * В. А. Жучкевич. Краткий топонимический словарь Белоруссии. — Минск: Белорусский Государственный Университет, 1974. — 448 с. * [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_IV/110 Kiesielówka, powiat dzisieński, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, Tom_IV/110] [[Төркем:Беларусия авыллары]] [[Төркем:Витебск өлкәсе торак пунктлары]] [[Төркем:Шаркавшчынский районы торак пунктлары]] {{Belarus-geo-stub}} 55q92nlhz72ohr3pb0kseaaftudkrpm 0 585188 3524608 3524462 2022-07-24T20:20:12Z Әмир 15082 + 1 Татарстанлы (Мамадыш районы) /* Н */ wikitext text/x-wiki {{мәгълүмати исемлек|show=2|Татарлар|Башкортлар|Россиянең Украинага бәреп керүе (2022)}} {{Портал|Шәхесләр}} {{TOC right}} {{notice|'''Бу биттәге исемлек тулы булмаска мөмкин!'''<br/>Мәгълүмат һәм дәлилләүче чыганакларга сылтамалар белән баетуыгыз өчен изге рәхмәт!}} == Исемлек == === А === # [[Айдар Аиткужин]] (22 яшь, [[Күгәрчен районы]], [[Башкортстан]])<ref name=":Пруфы" /> # [[Радмир Алиев]] ([[Сорокино (Төмән өлкәсе)|Сорокино]], [[Яркәү районы]], [[Төмән өлкәсе]])<ref>[https://72.ru/text/gorod/2022/05/20/71345213/ В спецоперации на Украине погиб 42-летний уроженец тюменского села.]</ref> # [[Альберт Аллагулов]] (25 яшь, [[Уфа]], [[Башкортстан]])<ref name=":Пруфы" /> # [[Фәдис Аллаяров]] (22 яшь, [[Бишбүләк районы]], [[Башкортстан]])<ref name=":Пруфы" /> # [[Шамил Алмәрдәнов]] (55 яшь, [[Учалы районы]], [[Башкортстан]])<ref name=":Пруфы" /> # [[Илгиз Алтыншин]] (40 яшь, [[Куергазы районы]], [[Башкортстан]])<ref name=":Пруфы" /> # [[Рөстәм Артемьев]] (45 яшь, [[Уфа]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Илфат Ахияров]] (33 яшь, [[Дүртөйле]], Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa">{{cite web|url=https://ufa-kp-ru.turbopages.org/ufa.kp.ru/s/daily/27376/4569323/|title = Список погибших солдат из Башкирии на Украине во время спецоперации|publisher=[[Комсомольская правда]].Уфа порталы|author=|date=[[2022 ел]]ның [[7 апрель]] көне|accessdate=[[2022 ел]]ның [[24 апрель]] көне|language= [[русча]]}}</ref><ref name=":Пруфы">[https://vk.com/prufy_ru?z=album-25561502_283304189 Альбом памяти погибших на Украине.] Пруфы.рф ВКонтакте</ref> === Ә === # [[Руслан Әетов]] ([[Березовский]], Свердловск өлкәсе)<ref>[https://www.ura.news/news/1052540266 Свердловский солдат погиб во время спецоперации на Украине.]</ref> # [[Хәйдәр Әфләтүнов]] ([[Яңа Комазан]], [[Мамадыш районы]], [[Татарстан]])<ref>[https://www.tatar-inform.ru/news/zitel-mamadysskogo-raiona-rt-pogib-vo-vremya-specoperacii-na-ukraine-5868729 Житель Мамадышского района РТ погиб во время спецоперации на Украине.]</ref> # [[Марат Әхмәтҗанов (1999)|Марат Әхмәтҗанов]] (23 яшь, [[Нуриман районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Николай Әхмәтҗанов]] ([[Новоуткинск]], [[Свердловск өлкәсе]])<ref>[https://66.ru/news/incident/251704/ На Украине погибли как минимум 40 солдат из Свердловской области. Список.]</ref> # [[Рөстәм Әхмәтҗанов]] ([[Көлмез (Киров өлкәсе)|Көлмез]], [[Киров өлкәсе]])<ref>[https://gorodkirov.ru/news/pod-ukrainskim-izyumom-pogib-desantnik-iz-kilmezi/ Под украинским Изюмом погиб десантник из Кильмези.]</ref> # [[Рафаэль Әхмәтов]] ([[Ырынбур]], [[Ырынбур өлкәсе]])<ref>[https://56orb.ru/news/society/13-05-2022/v-orenburge-prostilis-s-pogibshim-na-ukraine-ofitserom-rafaelem-ahmetovym В Оренбурге простились с погибшим в ходе спецоперации на Украине Рафаэлем Ахметовым.]</ref> # [[Фидарис Әхмәтов]] (35 яшь, [[Тәтешле районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Андрей Әхмәтшин]] ([[Тольятти]], [[Самар өлкәсе]])<ref>[https://www.samara.kp.ru/daily/27377.5/4570103/ "Он умер ради жизни других": погибшего на Украине старшину из Тольятти посмертно представили к Ордену.]</ref> # [[Руслан Әхмәтшин]], өлкән лейтенант, танкист, (25 яшь, [[Кизнер]], Удмуртия) <ref name="Tatar Today">[https://tatar-today.ru/2022/05/75372/ Украинада Казан танк училищесыннан тагын 4 офицер һәлак булган.] Tatar Today — татар яңалыклары</ref>. # [[Мәлик Әхтәров]] ([[Екатеринбург]], Свердловск өлкәсе)<ref name="ТС" /> # [[Рафил Әюпов]] (46 яшь, [[Белорет районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> === Б === # [[Илнар Байҗигетов]] (24 яшь, [[Учалы районы]], Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> # [[Рөстәм Бакиров]] (27 яшь, [[Дүртөйле]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Алмаз Батанов]], лейтенант, танкист (1999, [[Казан]]) # [[Артур Батыров]], өлкән лейтенант (28 яшь, [[Дәүләкән]], Башкортстан)<ref>''Азат Гиззатуллин''. [https://www.bashinform.ru/news/social/2022-05-23/v-bashkirii-prostilis-so-starshim-leytenantom-arturom-batyrovym-pogibshim-na-territorii-ukrainy-2814453 В Башкирии простились со старшим лейтенантом Артуром Батыровым, погибшим на территории Украины.] ИА «Башинформ», 23.05.2022</ref> # [[Байегет Бикбулатов]] (20 яшь, [[Бөрҗән районы]], Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> # [[Дамир Бикмансуров]] ([[Юкамен районы]], Удмуртия)<ref>[https://www.udm-info.ru/news/society/17-04-2022/urozhenets-udmurtii-damir-bekmansurov-pogib-na-ukraine%3famp=1 Уроженец Удмуртии Дамир Бекмансуров погиб на Украине.]</ref> # [[Сынбулат Билалов]] (21 яшь, [[Бөрҗән районы]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> === В === # [[Виктор Вәлиев]] ([[Киев]], Украина)<ref>[https://i-ua.tv/society/32881-zahynuv-viktor-valieiev-kolyshnii-dyrektor-asotsiatsii-it-ukrainy Загинув Віктор Валєєв, колишній директор асоціації ІТ України.]{{ref-ua}}</ref> # [[Данил Вәлиев]] (31 яшь, [[Чакмагыш районы]], Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> # [[Данис Вәлиев]] (21 яшь, [[Дурасау (Чишмә районы)|Дурасов]], [[Чишмә районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Зөфәр Вәхиев]] (23 яшь, [[Маты (Балтач районы)|Маты]], [[Балтач районы (Башкортстан)|Балтач районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Гомәр Волков]] ([[Кырым]])<ref>[https://www.24tv.ua/ru/u-vijni-za-ukrainu-zaginuv-krimskotatarskij-boyec-umer-volkov_n1895031/amp В войне за Украину погиб крымскотатарский боец Умер Волков.]</ref> === Г === # [[Виталий Габтуллин]] ([[Лысьва]], Пермь крае)<ref name="ПА" /> # [[Рөстәм Газизов]] (20 яшь, [[Балакатай районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Ренат Гайсин]], подполковник (1983, Казан) # [[Илнур Гайфетдинов]], фельдшер (2000, [[Кукмара районы]]) # [[Илгиз Гайфуллин]] (26 яшь, [[Учалы районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Әмир Галиәкбәров]] ([[Кызыл Алан (Нократ Аланы районы)|Кызыл Алан]], [[Нократ Аланы районы]], [[Киров өлкәсе]]) # [[Артём Галиев]] ([[Фаленки районы]], [[Киров өлкәсе]])<ref>[https://www.gtrk-vyatka.ru/vesti/incidents/amp/72956-major-iz-falenskogo-rajona-pogib-v-boju-na-ukraine.html Майор из Фалёнского района погиб в бою на Украине.]</ref> # [[Илдар Галиев]], рядовой ([[Балтач районы]]) # [[Илдар Гализиев]] ([[Подовинное]], [[Октябрьское районы (Чиләбе өлкәсе)|Октябрьское районы]], [[Чиләбе өлкәсе]])<ref>[https://74.ru/text/incidents/2022/06/04/71385302/ В Челябинской области простились с погибшим на Украине 19-летним ефрейтором.]</ref> # [[Рудольф Галимҗанов]] ([[Чусавай|Чусовой]], Пермь крае) # [[Руслан Галимов]] (42 яшь, [[Салават районы]], [[Башкортстан]])<ref name=":Пруфы" /> # [[Илшат Галин]] (28 яшь, Бөрҗән районы, Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> # [[Илвир Галләмов]], өлкән лейтенант, танк взводы командиры (1997, БР, [[Кушнаренко районы]], [[Калтай (Кушнарин районы)|Калтай]])<ref> # [[Илшат Галләмов]] ([[Яңа Пижмар]], [[Мари-Төрек районы]], [[Мари Ил]])[https://ok.ru/dorogamipamyiti/topic/154011032692096 ПАМЯТИ СТАРШЕГО ЛЕЙТЕНАНТА ВООРУЖЕННЫХ СИЛ РФ ГАЛЛЯМОВА]</ref>.<ref name="kazanreporter2304">{{cite web|url=https://kazanreporter.ru/news/49198_stalo-izvestno-o-gibeli-na-ukraine-semi-vypusknikov-kazanskogo-tankovogo-ucilisa|title = Еще пять выпускников казанского танкового училища погибли на Украине|publisher=«Казанский репортёр» порталы|author=|date=[[2022 ел]]ның [[23 апрель]] көне|accessdate=[[2022 ел]]ның [[23 апрель]] көне|language= [[русча]]}}</ref> # [[Руслан Галләмов]], прапорщик (1988, [[Чаллы]]) # [[Линар Гарипов]] (22 яшь, [[Салават (шәһәр)|Салават]])<ref name="kazanreporter2304"/><ref>[http://www.gorodsalavat.ru/news.php?id=1078 www.gorodSalavat.ru - Житель Салавата Линар Гарипов погиб на Украине.] Сайт города Салават, 25.03.2022</ref> # [[Риф Гафаров]] (38 яшь, [[Балакатай районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Руслан Гашиятуллин]] ([[Сафакүл]], [[Сафакүл районы]], [[Курган өлкәсе]])<ref>[https://45.ru/text/incidents/2022/03/24/70528796/ В Зауралье простятся с военнослужащим Русланом Гашиятуллиным, погибшим на Украине.]</ref> # [[Шамил Гаязетдинов]] ([[Уразавыл]], [[Кызыл Октябрь районы]], [[Түбән Новгород өлкәсе]])<ref>[https://www.nn.aif.ru/amp/society/34-letniy_shamil_gayazetdinov_iz_nizhegorodskoy_oblasti_pogib_na_ukraine 34-летний Шамиль Гаязетдинов из Нижегородской области погиб на Украине.]</ref> # [[Ленар Гәрәев]] (32 яшь, [[Тәбәрле]], [[Әгерҗе районы]], Татарстан) <ref>[http://agryz-rt.ru/news/nasha-zhizn/v-agryzskom-rayone-prostilis-s-geroicheski-pogibshim-na-ukraine-lenarom-garaevym В Агрызском районе простились с героически погибшим на Украине Ленаром Гараевым.] Агрызские вести, 9.07.2022</ref> # [[Сергей Гобәйдуллин]] ([[Чибәркүл]], Чиләбе өлкәсе)<ref name="КД" /> # [[Файл:RIAN archive 470774 Gold Star medal (cropped).jpg|15px|Россия Федерациясе Каһарманының Алтын Йолдыз медале - 2022]] [[Дамир Гыйлемханов (1999)]], танк механигы, ефрейтор (Казан) # [[Равил Ринат улы Гомәров| Равил Гомәров]] ([[Салават (шәһәр)|Салават]], Башкортстан) <ref>''Ирина Кудрина''. [https://gorobzor.ru/novosti/proisshestviya/170975-v-salavate-provodili-v-posledniy-put-ravilya-gumerova-pogibshego-na-ukraine В Салавате проводили в последний путь Равиля Гумерова, погибшего на Украине.] Новости Уфы и Башкирии, 09.07.2022</ref> # [[Сергей Гыйззәтуллин]] ([[Канлы (Кушнарин районы)|Канлы]], [[Кушнарен районы]], Башкортстан)<ref>[https://bash.news/news/181165-v-bashkirii-prostilis-s-pogibshim-na-ukraine-sergeem-gizatullinym В Башкирии простились с погибшим на Украине Сергеем Гизатуллиным]</ref> # [[Руслан Гыйлемханов]] (35 яшь, [[Дүртөйле]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Илмир Гыймалетдинов]] (43 яшь, [[Бүздәк районы]], Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> === Д === # [[Өметҗан Дәүләтов]] ([[Чиләбе]], Чиләбе өлкәсе)<ref name="КД" /> # [[Олег Дещеня-Стриж]] ([[Яхшы Бай]], [[Азнакай районы]], [[Татарстан]])<ref>[https://www.tatar-inform.ru/news/ryadovoi-iz-tatarstana-pogib-vo-vremya-specoperacii-na-ukraine-5873681 Рядовой из Татарстана погиб во время спецоперации на Украине.]</ref> # [[Дмитрий Дормидонтов]] ([[Теләче районы]], [[Кылбагыш]]) # [[Марат Дүсәкәев]] (Омск өлкәсе)<ref>[https://m.bk55.ru/news/article/202341/ Еще четверо жителей Омской области погибли в ходе спецоперации на Украине.]</ref> === З === # [[Вадим Заһиров]] (21 яшь, [[Борай районы]], Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> # [[Айрат Заһитов]] (21 яшь, [[Салават районы]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Рәмис Заһретдинов]], майор (34 яшь, [[Яр Чаллы]])<ref>[https://chelny-izvest.ru/news/facts/v-boyakh-na-ukraine-pogib-urozhenets-naberezhnykh-chelnov-ramis-zagretdinov?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop В боях на Украине погиб уроженец Набережных Челнов Рамис Загртдинов.] Челнинские известия. 14.05.2022</ref> # [[Айгиз Закиров]] (20 яшь, [[Учалы районы]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Рушан Закиров]] (19 яшь, [[Дуван районы]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Эльвир Зимасов]] ([[Түбән Авыл (Барда районы)|Түбән Авыл]], [[Барда районы]], [[Пермь крае]]) # [[Илгизәр Зиннуров]] (25 яшь, [[Кыйгы районы]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> === Җ === # [[Ренат Җангалиев]] (38 яшь, [[Аскын районы]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Илсур Җанюлдашев]] (34 яшь, [[Сибай]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> === И === # [[Айнур Измайлов]], танк взводы командиры, лейтенант (1998, Кукмара районы) # [[Тамерлан Илһамов]] ([[Әбҗәлил районы]], Башкортстан)<ref>[https://vk.com/wall-115466005_310269 В Башкирии простились с Тамерланом Ильгамовым.] ВКонтакте</ref> # [[Илдус Иманаев]] (32 яшь, [[Чишмә районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Руслан Исәнбаев]] (22 яшь, [[Салават районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Файл:RIAN archive 470774 Gold Star medal (cropped).jpg|15px|Россия Федерациясе Каһарманының Алтын Йолдыз медале - 2022]] [[Дамир Исламов (1996)]] ([[Лениногорск]]) # [[Самат Ишкилдин]] (42 яшь, [[Зиянчура районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Эдуард Ишманов]] ([[Әрәмә авыл|Әрәмә]], Барда районы, Пермь крае)<ref name="ПА">[https://www.perm.aif.ru/amp/incidents/nevernuvshiesya_spisok_pogibshih_na_ukraine_voennyh_iz_permskogo_kraya Невернувшиеся. Список погибших на Украине военных из Пермского края]</ref> # [[Александр Иштирәков]] ([[Новоуральск]], Свердловск өлкәсе)<ref name="ТС">[https://www.tagilcity.ru/news/incident/14-04-2022/spisok-pogibshih-sverdlovchan-v-hode-spetsoperatsii-na-ukraine%3famp=1 Список погибших свердловчан в ходе спецоперации на Украине (обновляется).]</ref> === Й === # [[Морат Йосыпов]], механик-радиотелефончы (2000, [[Иске Мөхәммәт]], [[Кыйгы районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> === К === # [[Илназ Кадыйров]], капитан, танк ротасы командиры (34 яшь, Казан) <ref>[https://kazanreporter.ru/news/49337_na-ukraine-pogib-komandir-roty-iz-kazani Казанский репортер: На Украине погиб командир роты из Казани.] Казанский репортер, 2.05.2022</ref> # [[Данил Казаков]] ([[Бөгелмә]])<ref name="prokazan20220421">{{cite web|url=https://prokazan.ru/news/view/157275|title = НА УКРАИНЕ ПОГИБ СЕРЖАНТ ИЗ ТАТАРСТАНА, КОМАНДИР ТАНКА АРТЕМ НАГОРКИН|publisher=«ProKazan» порталы|author=|date=[[2022 ел]]ның [[21 апрель]] көне|accessdate=[[2022 ел]]ның [[23 апрель]] көне|language= [[русча]]}}</ref> # [[Денис Камалов]] (28 яшь, [[Уфа]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Хәкимҗан Карагулов]] (24 яшь, Бөрҗән районы, Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Динаф Касыймов]] (20 яшь, [[Авык-Бүләк]], [[Тәтешле районы]], Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/><ref name="ПА" /> # [[Рәмис Каюмов]] ([[Бөгелмә районы]], [[Татарстан]])<ref>[https://www.kommersant.ru/amp/5382047 В Татарстане простились с погибшим в ходе спецоперации на Украине военнослужащим.]</ref> # [[Альберт Кәримов (1984)|Альберт Кәримов]], спецназ подполковнигы (38 яшь, [[Тирлән (авыл)|Тирлән]], [[Белорет районы]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Тимур Килмөхәммәтов]] (22 яшь, Учалы районы, Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Инсур Кинҗәкәев]] (34 яшь, Бөрҗән районы, Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> # [[Олег Кириллов]] (Кукмара районы, [[Түбән Чура]]) # [[Марсель Корманалин]], (28 яшь, [[Кырмыскалы районы]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Нурлан Куҗбасаров]] ([[Сосновка (Бреды районы)|Сосновка]], [[Бреды районы]], Чиләбе өлкәсе)<ref name="Пчела" /> # [[Тимур Кыпчатов]] ([[Иске Кулаткы]], [[Иске Кулаткы районы]], [[Сембер өлкәсе]])<ref name="УКП">[https://www.ul.kp.ru/daily/27399/4595610/Военные из Ульяновска и Ульяновской области, погибшие на Украине в 2022 году во время спецоперации.]</ref> === М === # [[Ренад Мәҗитов]] (1972―2022, [[Лаеш районы]], Татарстан) <ref>''Саша Ларина.'' [http://laishevskyi.ru/news/novosti/segodnya-vsem-selom-zhiteli-tat-yantyka-khoronili-pogibshego-v-voennoy-spetsoperatsii-na-ukraine Сегодня всем селом жители Тат. Янтыка хоронили погибшего в спецоперации на Украине.] Камская новь, 21.06.2022</ref> # [[Илья Мәүлетов]] ([[Ырынбур]], [[Ырынбур өлкәсе]])<ref>[https://www.ural56.ru/amp/news/678140/ «Невыносимо хочет домой»: В ходе спецоперации на Украине погиб 20-летний Илья Маулятов из Оренбурга]</ref> # [[Азат Мозафаров]] (23 яшь, [[Идрис (Салават районы)|Идрис]], [[Салават районы]], [[Башкортстан]])<ref>[https://ufa1.ru/text/incidents/2022/05/28/71367155/ В ходе спецоперации на Украине погиб контрактник из Башкирии Азат Музафаров.]</ref> # [[Илмир Монасыйпов]] (20 яшь, [[Ташлыяр (Мөслим районы)|Ташлыяр]], [[Төслим районы]], Татарстан)<ref>[https://muslumovo.tatarstan.ru/index.htm/news/2096571.htm В Муслюмовском районе простились с солдатом Ильмиром Мунасиповым.] Муслюмовский муниципальный район, 16.06.2022</ref> # [[Тимур Моратов]], (37 яшь, [[Зиянчура районы]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Марат Мостафин (1985)|Марат Мостафин]], (37 яшь, [[Дүртөйле]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Руслан Мөдәрисов]] ([[Шахи (Алтай крае)|Шахи]], [[Павловск районы]], [[Алтай крае]])<ref>[https://www.brl.mk.ru/amp/social/2022/04/05/v-altayskom-krae-pokhoronili-eshhe-odnogo-uchastnika-specoperacii-na-ukraine.html В Алтайском крае похоронили еще одного участника спецоперации на Украине.]</ref> # [[Нил Мөслимов]], гранатометчик (2003, [[Ахун]], Учалы районы, Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> # [[Вадим Мөхәммәдов]] (26 яшь, [[Мәчетле районы]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Марат Мөхәммәдиев]] (35 яшь, [[Учалы районы]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Рәхимҗан Мөхетдинов]] (28 яшь, [[Әбҗәлил районы]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Гаян Муллаҗанов]] ([[Азнакай районы]])<ref name="prokazan20220421"/> === Н === # [[Игорь Насыйбуллин]] (Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> # [[Рәмис Насыйров]] ([[Иске Кулаткы]], [[Иске Кулаткы районы]], [[Сембер өлкәсе]])<ref>[https://www.ul.kp.ru/daily/27395/4591384/ Список военных из Ульяновска и Ульяновской области, погибших на Украине в 2022 году во время спецоперации]</ref> # [[Артур Нәбиуллин]] (37 яшь, [[Яңавыл]], Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> # [[Рәмзәл Нәфыйков]] (23 яшь, [[Бишбүләк районы]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Динар Низаев]], (24 яшь, [[Кушнарин районы]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Линар Ниязов]] (Омск өлкәсе)<ref>[https://omsk.bezformata.com/listnews/spetcoperatcii-na-ukraine-omichah/105472239/ Власти региона сообщили еще о четырех погибших в спецоперации на Украине омичах.]</ref> # [[Инсаф Нуруллин]] ([[Урта Кирмән]], [[Мамадыш районы]], Татарстан)<ref>''Анна Лисина.'' [http://mamadysh-rt.ru/news/obshchestvo/v-mamadyshe-prostilis-s-pogibshim-na-ukraine-insafom-nurullinym В Мамадыше простились с погибшим на Украине Инсафом Нуруллиным.] Нократ, 23.07.2022</ref> # [[Тимур Нухов]] (23 яшь, [[Балтач районы (Башкортстан)|Балтач районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> === П === # [[Руслан Петрухин]] ([[Чкаловский (Ырынбур өлкәсе)|Чкаловский]], [[Әсәкәй районы]], [[Ырынбур өлкәсе]])<ref name="ИН" /> === Р === # [[Равил Рамазанов]] ([[Түбән Кама]], [[Татарстан]])<ref>[https://kazanfirst-ru.turbopages.org/kazanfirst.ru/s/news/582448?utm_source=yxnews&utm_medium=mobile&utm_referrer=https%3A%2F%2Fyandex.ru%2Fnews%2Fstory%2FNaUkraine_vkhode_specoperacii_pogib_37-letnij_zhitel_Nizhnekamska--33f60128e7de77e8b0371c41f50f5d2f В спецоперации на Украине погиб слесарь-ремонтник нижнекамского предприятия.]</ref> # [[Айнур Раянов]] (31 яшь, [[Чакмагыш районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Арсен Рәимов]], өлкән лейтенант, (29 яшь, [[Мәләвез районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Андрей Рәхмәтуллин]] ([[Түбән Новгород]])<ref>[https://newsroom24.ru/news/zhizn/244687/ Еще 11 нижегородских военных погибли при спецоперации на Украине]</ref> # [[Данис Рыбаков]] (23 яшь, [[Туймазы районы]], Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> === С === # [[Рүзәл Сабирҗанов]] ([[Кукмара районы]], [[Татарстан]])<ref>[https://www.kazan.mk.ru/amp/incident/2022/06/03/21letniy-soldat-iz-tatarstana-pogib-na-ukraine.html 21-летний солдат из Татарстана погиб на Украине.]</ref> # [[Илдар Садриев]] (22 яшь, [[Яр Чаллы]], Татарстан) <ref>[https://chelny-biz.ru/news/506267/ Выпускника колледжа, погибшего на Украине, похоронили в Тукаевском районе.] chelny-biz.ru, 29.06.2022</ref> # [[Ирек Садыйков]] (24 яшь, [[Мамадыш районы]], Югары Ошма)<ref name=":Ирек мәйданы">Без сакламасак, кем саклар. [[Ирек мәйданы (газета)|Ирек мәйданы]], 19.05.2022, 3нче бит</ref> # [[Руслан Садыйков]] (Казан)<ref name="prokazan20220421"/> # [[Рәшид Салаватов]] ([[Алешкин (Волгоград өдкәсе)|Алешкин]], [[Чернышковски районы]], [[Волгоград өлкәсе]])<ref name="ИН">[https://islamnews.ru/2022/3/28/voiny-tatary-i-bashkiry-pavshie-v-khode-spetsoperatsii-rf Воины-татары и башкиры, павшие в ходе спецоперации РФ. IslamNews.]</ref> # [[Денис Сафин]] (27 яшь, [[Белорет районы]], Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> # [[Артур Саяпов]] (26 яшь, [[Ильино-Поляна]], [[Благовещен районы]], Башкортстан)<ref>[https://ufa.aif.ru/politic/na_ukraine_pogib_leytenant_artur_sayapov_iz_bashkirii На Украине погиб лейтенант Артур Саяпов из Башкирии.] АиФ Уфа, 19.07.2022</ref> # [[Артур Сәетов]] (25 яшь, [[Шаран районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Винер Сәйфуллин]], механик-йөртүче (1999, [[Югары Кыйгы]], [[Кыйгы районы]], Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> # [[Илдар Сәйфуллин]] ([[Урыссу]], [[Ютазы районы]], Татарстан)<ref>[https://tatar-inform.tatar/news/ukrainadagy-maxsus-operaciyada-tatarstan-egete-kapitan-ildar-saifullin-halak-bulgan-5857037 Украинадагы махсус операциядә Татарстан егете капитан Илдар Сәйфуллин һәлак булган.] [[Татар-информ]], 7.07.2022</ref> # [[Камил Сәйфуллин]] (35 яшь, [[Уфа]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Руслан Сәйфуллин]], (Күктәкә, [[Азнакай районы]])<ref>''Лиза Нурлыева''. [http://aznakaevo-rt.ru/news/җәmgyiyat/tymytyk-m-kktk-il-iminlegen-saklagan-uly-beln-khushlashty Тымытык һәм Күктәкә ил иминлеген саклаган улы белән хушлашты.] [[ Маяк (Азнакай, гәзит)|Маяк]], 14.05.2022</ref> # [[Данис Сәләхетдинов]], прапорщик (1986, Казан) # [[Руслан Сәфәров]] ([[Бакчагөл]], [[Бараба районы]], [[Новосибирск өлкәсе]])<ref>[https://www.vn.ru/news-vodolaz-razvedchik-ruslan-safarov-iz-barabinskogo-rayona-pogib-na-ukraine/amp/ Водолаз-разведчик Руслан Сафаров из Барабинского района погиб на Украине.]</ref> # [[Илнур Сибгатуллин]], сержант (1990, [[Түбән Кама]]) # [[Денис Собханкулов]] (29 яшь, [[Әлшәй районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Вячеслав Солтанов]] ([[Коншак районы]], Чиләбе өлкәсе)<ref name="Пчела">[https://pchela.news/news/detail/21632 Во время спецоперации на Украине погиб 28-летний ефрейтор из Челябинской области.]</ref> # [[Фидан Солтанов]] (23 яшь, [[Әбҗәлил районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Тимур Сөләйманов]] ([[Пенза]])<ref>[https://www.e1.ru/text/world/2022/03/24/70524677/?utm_source=vk&utm_medium=social&utm_campaign=e1 «Он позвонил в день смерти». На Украине погиб офицер из Екатеринбурга.]</ref> # [[Динар Сөләйманов]] (30 яшь, [[Уфа районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> === У === # [[Артём Уразаев]] ([[Колюткино (Белоярски шәһәр бүлгесе)|Колюткино]], [[Белоярский шәһәр округы]], Свердловск өлкәсе)<ref name="ТС" /> # [[Илдар Усманов]] ([[Иске Кулаткы]], [[Иске Кулаткы районы]], [[Сембер өлкәсе]]) # [[Галим Усманов]] (37 яшь, [[Әбҗәлил районы]], Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> # [[Илгиз Усманов]] (38 яшь, Чишмә районы, Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> === Ф === # [[Айдар Фазылов]] (37 яшь, [[Дүртөйле районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Айрат Фатыйхов]] (32 яшь, [[Миякә районы]], Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> # [[Рәнис Фәсхитов]] (21 яшь, [[Абзай (Кыйгы районы)|Абзай]], [[Кыйгы районы]], Башкортстан) <ref>[https://vk.com/wall306580157_9541 С прискорбием сообщаю, что при исполнении воинского.] Зухра Гордиенко ВКонтакте</ref> # [[Данил Фәттахов]] (37 яшь, [[Уфа]], Башкортстан)<ref>[https://vk.com/wall-30988252_1894227?z=photo-30988252_457377071%2Falbum-30988252_00%2Frev В Уфе простились с Данилом Фаттаховым, погибшим..] Кумертау ВКонтакте</ref><ref name=":Пруфы" /> === Х === # [[Камил Хәбибнаҗаров]] ([[Новосибирск]])<ref>[https://ngs.ru/text/world/2022/04/11/71247221/ В Новосибирске похоронили 21-летнего ефрейтора, погибшего на Украине, — для опознания понадобился ДНК-тест.]</ref> # [[Рәмис Хәбибуллин]] ([[Мансур (Неверкин районы)|Мансур]], [[Неверкино районы]], [[Пенза өлкәсе]]) # [[Игорь Хаҗиәхмәтов]] ([[Каневская районы]], [[Краснодар крае]])<ref>[https://www.kanevskadm.ru/news/kanevskoy-rayon-prostilsya-s-voinami-pogibshimi-vo-vremya-spetsoperatsii-na-ukraine/ Каневской район простился с погибшими во время спецоперации на Украине]</ref> # [[Айдар Хайров]] (39 яшь, [[Норлат]], Татарстан)<ref>[http://nurlat-tat.ru/news/novosti/segodnya-v-nurlate-prostilis-s-aydarom-khayrovym Сегодня в Нурлате простились с Айдаром Хайровым]</ref> # [[Илназ Харисов]] ([[Яшел Үзән]])<ref name="kazanfirst20220420">{{cite web|url=https://kazanfirst.ru/news/579019|title = В Зеленодольске похоронили погибшего на Украине Ильназа Харисова|publisher=«KazanFirst» порталы|author=|date=[[2022 ел]]ның [[20 апрель]] көне|accessdate=[[2022 ел]]ның [[23 апрель]] көне|language= [[русча]]}}</ref> # [[Айнур Хаҗиев]] (21 яшь, [[Шаран районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Тимур Хәйруллин]] (27 яшь, [[Учалы районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Вадим Хәкимов]] (26 яшь, [[Кырмыскалы районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Руслан Хәлимов]] (22 яшь, [[Әлшәй районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Марсель Хәлиуллин]] (22 яшь, Кушнаренко районы, Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> # [[Наил Хәлиуллин]], өлкән сержант, {{comment|ирекле|доброволец}} (49 яшь, Яр Чаллы) <ref>[https://kazanreporter.ru/news/49329_49-letnij-soldat-dobrovolec-iz-tatarstana-pogib-na-ukraine Казанский репортер: На Украине погиб 49-летний доброволец из Набережных Челнов]</ref> # [[Марат Хәлитов]] ([[Ташлы районы]], [[Ырынбур өлкәсе]])<ref>[https://www.orenburg.media/%3fp=126575&amp На Украине погиб спецназовец из Оренбургской области.]</ref> # [[Динар Хәмитов (1980)]] ([[Питрәч]]) # [[Илшат Хәмидрәхимов]], взвод командиры, өлкән лейтенант (26 яшь, [[Аксубай районы]])<ref>[http://shahrikazan.ru/news/kyiskacha-yaңalyiklar/kechkendn-sportchy-ide-tatarstanda-tagyn-ber-batyr-soldat-beln-khushlashtylar "Кечкенәдән спортчы иде...": Татарстанда тагын бер батыр солдат белән хушлаштылар.] aksubayevo.ru, 8.05.2022</ref> # [[Таһир Хәсәнов]] ([[Югары Ләмәз]], [[Архангель районы (Башкортстан)|Архангель районы]], [[Башкортстан]])<ref>[https://www.gorobzor.ru/amp/novosti/proisshestviya/169780-v-hode-specoperacii-na-territorii-ukrainy-pogib-tagir-hasanov-iz-bashkirii В ходе спецоперации на территории Украины погиб Тагир Хасанов из Башкирии.]</ref> # [[Габдрахман Хисаметдинов]] ([[Яңа Атъял]], [[Яулытора районы]], [[Төмән өлкәсе]])<ref>[https://vsluh.ru/novosti/obshchestvo/v-tyumenskoy-oblasti-proshchayutsya-s-eshche-dvumya-voennymi-pogibshimi-na-ukraine_378704/ В Тюменской области прощаются с еще двумя военными, погибшими на Украине.]</ref> # [[Вадим Хисмәтуллин]] (34 яшь, [[Яңавыл]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Айнур Холматов]] (19 яшь, [[Дәүләкән]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Илнур Хөснетдинов]] (25 яшь, [[Салават районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> === Ш === # [[Гафур Шакирҗанов]], танк взводы командиры, өлкән лейтенант (1996, Яшел Үзән) # [[Азат Шакиров]] (''DJ Mongol'', 34 яшь, [[Уфа]], Башкортстан)<ref>[https://prufy.ru/news/society/127169-na_ukraine_pogib_izvestnyy_ufimskiy_didzhey_azat_shakirov_dj_mongol/ На Донбассе погиб известный уфимский DJ Mongol Азат Шакиров]</ref> # [[Ильяс Шамигулов]] (26 яшь, Бөрҗән районы, Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> # [[Рамил Шабуров]] (47 яшь, [[Танай (Алабуга районы)|Танайка]], [[Алабуга районы]]) <ref>[https://smartik.ru/elabuga/post/166198045 В Елабужском районе сегодня простились с погибшим.] Елабуга Онлайн, 21.06.2022</ref> # [[Эдуард Шәйдуллин]] (30 яшь, [[Яңавыл]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Эдуард Шаһиев (2001)|Эдуард Шаһиев]] ([[Такталым]], [[Коншак районы]], [[Чиләбе өлкәсе]])<ref>[https://www.kommersant.ru/amp/5366804 Военный из Кунашакского района погиб в ходе спецоперации на Украине.]</ref> # [[Дамир Шәймәрданов]], өлкән лейтенант, танкист ([[Йошкар-Ола]], [[Мари Ил]])<ref name="Tatar Today" /> # [[Изгар Шәйхелисламов]] (33 яшь, [[Иглин районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Равил Шәмсетдинов]] ([[Әбләз (Ырынбур өлкәсе)|Әбләз]], Саракташ районы, Ырынбур өлкәсе)<ref>[https://56orb.ru/news/society/12-05-2022/v-saraktashskom-rayone-pohoronili-pogibshego-na-ukraine-voennosluzhaschego В Саракташском районе похоронили погибшего на Украине военнослужащего.]</ref> # [[Гадел Шәмгунов]], өлкән сержант (1993, Казан) <ref>[https://kazanreporter.ru/news/49067_tatarstanec-damir-gilemhanov-pogib-na-ukraine-emu-prisvoeno-zvanie-geroa-rossii Татарстанец Дамир Гилемханов погиб на Украине. Ему присвоено звание Героя России.] Казанский репортер, 15.04.2022</ref> # [[Артур Шәрәфиев]] (2001, Яр Чаллы) # [[Дим Шәрипов]] (44 яшь, [[Мәләвез]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Илнар Шәфигуллин]] (23 яшь, [[Олы Бакырчы]], [[Апас районы]], Татарстан)<ref>[https://vk.com/wall-201846714_744 В селе Большие Бакрче Апастовского района.] Апастовский муниципальный район ВКонтакте</ref> # [[Роман Шәфыйков]] (29 яшь, [[Уфа]], [[Башкортстан]])<ref name=":Пруфы" /> === Ю === # [[Марат Юнысов (2001)|Марат Юнысов]] ([[Карталы районы]], Чиләбе өлкәсе)<ref name="КД">[https://www.kursdela.biz/news/society/10-05-2022/spisok-pogibshih-yuzhnouraltsev-v-hode-spetsoperatsii-na-ukraine%3famp=1 Список погибших южноуральцев в ходе спецоперации на Украине.]</ref> === Я === # [[Руслан Язданов]] (27 яшь, Когалым-[[Әлмәт]])<ref name=":Ирек мәйданы" /> # [[Айнур Ямалов]] ([[Амангилде (Әбҗәлил районы)|Амангилде]], [[Әбҗәлил районы]], [[Башкортстан]])<ref>[https://74.ru/text/incidents/2022/05/27/71363561/ В Башкирии простились с погибшим на Украине уроженцем Магнитогорска. Он посмертно награжден орденом Мужества]</ref> # [[Дим Ямилхин]] ([[Учалы]], Башкортстан)<ref>[https://vk.com/wall-165286587_42657 29 июня 2022 года при исполнении воинского..] Учалинская правда ВКонтакте</ref> # [[Айнур Янышев]] (36 яшь, [[Миякә районы]], Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> == Моны да карагыз == * ''[[Россия Федерациясе]] [[Россия Федерациясе дәүләт бүләкләре|дәүләт бүләкләре]]'' ([[:ru:Государственные награды Российской Федерации|ru]]) {{*}} [[Россия Федерациясе Каһарманы]] * ''[[Украина]] [[Украина дәүләт бүләкләре|дәүләт бүләкләре]]'' ([[:ru:Государственные награды Украины|ru]]) {{*}} [[Украина Каһарманы]]'' ([[:ru:Герой Украины|ru]]) * ''[[Луганск Халык Җөмһүрияте]] [[Луганск Халык Җөмһүрияте дәүләт бүләкләре|дәүләт бүләкләре]]'' ([[:ru:Награды Луганской Народной Республики|ru]]) {{*}} [[Луганск Халык Җөмһүрияте Каһарманы|Каһарманы]] * ''[[Донецк Халык Җөмһүрияте]] [[Донецк Халык Җөмһүрияте Каһарманы|Каһарманы]]'' ([[:ru:Герой Донецкой Народной Республики|ru]]) * [[«Телсез Күке» спектакле]] * [[Татарлар — Советлар Берлеге Каһарманнары исемлеге]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == * {{cite web|url=https://www.azatliq.org/a/31759329.html|title = Путин сугышы корбаннары|publisher=[[Азатлык радиосы]] порталы|author=|accessdate=[[2022 ел]]ның [[20 апрель]] көне|language= [[татарча]]}} * {{cite web|url=https://islamnews.ru/news-voiny-tatary-i-bashkiry-pavshie-v-khode-spetsoperatsii-rf|title = Воины-татары и башкиры, павшие в ходе спецоперации РФ|publisher=[[:ru:IslamNews.ru|IslamNews.ru]] порталы|author=|date=[[2022 ел]]ның [[28 март]] көне|accessdate=[[2022 ел]]ның [[20 апрель]] көне|language= [[русча]]}} * {{cite web|url=https://islamnews.ru/news-rasshirilsya-spisok-tatar-i-bashkir-pavshikh-na-ukraine|title = Расширился список татар и башкир, павших на Украине|publisher=[[:ru:IslamNews.ru|IslamNews.ru]] порталы|author=|date=[[2022 ел]]ның [[19 апрель]] көне|accessdate=[[2022 ел]]ның [[20 апрель]] көне|language= [[русча]]}} * {{cite web|url=https://ufa-kp-ru.turbopages.org/ufa.kp.ru/s/daily/27376/4569323/|title = Список погибших солдат из Башкирии на Украине во время спецоперации|publisher=[[Комсомольская правда]].Уфа порталы|author=|date=[[2022 ел]]ның [[7 апрель]] көне|accessdate=[[2022 ел]]ның [[24 апрель]] көне|language= [[русча]]}} * [https://vk.com/prufy_ru?z=album-25561502_283304189 Альбом памяти погибших на Украине.] Пруфы.рф [[ВКонтакте]]{{ref-ru}} == Сылтамалар == * [[:ru:Категория:Погибшие в ходе вторжения России на Украину|Категория:Погибшие в ходе вторжения России на Украину]] {{ref-ru}} * [[:uk:Категорія:Загиблі від російського вторгнення в Україну 2022|Категорія:Загиблі від російського вторгнення в Україну 2022]] {{ref-uk}} * [[:uk:Втрати_силових_структур_внаслідок_російського_вторгнення_в_Україну#2022 2|Втрати силових структур внаслідок російського вторгнення в Україну]] - көннәр буенча вафат булганнар исемлеге {{ref-uk}} [[Төркем:Россиянең 2022 елгы Украина хәрби чаралары дәвамында үтерелгән кешеләр|Татарлар]] [[Төркем:Татар хәрбиләре|2022]] [[Төркем:2022 елда вафатлар|Украина]] [[Төркем:Вафатлар исемлеге|*]] o8pm7udhh54nc7oxa33eoipoy92cv7d 0 585774 3524613 3524471 2022-07-25T09:14:51Z Рөстәм Нурыев 2651 /* Сылтамалар */ wikitext text/x-wiki {{Шәхес}} {{фш| Зарипов}} '''Айрат Зарипов''' ([[12 октябрь]] [[1962 ел]]) — галим-социолог, фәлсәфә фәннәре докторы, Башкортстан Фәннәр Академиясендә Фәлсәфә буенча фәнни киңәшмәнең гыйльми сәркатибе, Русиянең халыкара эшләр буенча Советы эксперты<ref>[http://ir.russiancouncil.ru/person/zaripov-ayrat-yansurovich/ Мәғлүмәт белешмәһе «Рәсәйҙә халыҡ ара ғилми хеҙмәттәр»]</ref>. == Биографиясе == Айрат Янчур улы Зарипов 1962 елның 12 октябрендә [[Башкорт Автономияле Совет Социалистик Республикасы|Башкорт АССРның]] [[Мәчетле районы]] Ләмәзтамак авылында туган. Әнисе -[[Гафифә Корбанова|Корбанова Гафифә Мәгафүр кызы]]. 1979 елда Олы Ыктамак урта мәктәбен тәмамлый. 1984 елда [[Акмулла исемендәге Башкортстан дәүләт педагогика университеты|Башкорт дәүләт педагогика институтын]], 1994 еылда [[Уфа дәүләт авиация техник университеты]] аспиратурасын тәмамлый. Хезмәт юлын 1986 елда [[Олы Ака]] урта мәктәбендә укытучы булып башлый. 1987 елдан [[Уфа]]<nowiki/>да яши һәм эшли. Башта [[Башкортстан Республикасы Милли музее|Башкортстан Республикасының Милли музеенда]] гыйльми хәзмәткәр, музейның баш хезмәткәре булып эшли. 1995 елда [[Уфа дәүләт авиация техник университеты|Уфа дәүләт авиация техник университетының]] фәлсәфә кафедрасына эшкә күчә һәм хәзергәчә эшли. Соңгы эш дәрәҗәсе — кафера мөдиренең фән буенча урынбасары. Бер үк вакытта 1997—2007 елдарда «Башкорт энциклопедиясе» гыйльми нәшриятының киң мәгълүмат чаралары бүлегендә мөхәррир булып эшли. == Гыйльми хезмәтләре == Этнос-ара мөнәсәбәтләрнең, этник аңның һәм үзаңның теоретик проблемаларын, этнополитология, этник мәдәниятне, тел һәм мәгарифны, хәзерге чит ил философиясен һәм аның агымнарын тикшерү белән шөгыльләнә. 150-нән күберәк фәнни хезмәт, шул исәптән 10 монография авторы. * Социальная структура и социальная стратификация. Уфа, 2009 (в соавторстве). {{Ref-ru}} * Этническое сознание и этническая идентичность. Уфа, 2009 (в соавторстве). {{Ref-ru}} * Этнополитическая движение как социальный феномен. Уфа, 2000 (в соавторстве). {{Ref-ru}} * Общие проблемы этногенеза и научная теория//Журнал социологии и социальной антропологии. 1999. Том II. Выпуск 4. {{Ref-ru}} * Грани этнической идентификации//Социальные исследования. 1997. № 8 (в соавторстве). {{Ref-ru}} == Искәрмәләр == <references group=""></references> == Сылтамалар == * Зарипов Айрат Янчура улы // Башкорт энциклопедиясе. — Уфа: «Башкорт энциклопедиясе» гыйльми-нәшрият комплексы, 2015-2020. — <nowiki>ISBN 978-5-88185-143-9</nowiki>. * [http://ir.russiancouncil.ru/person/zaripov-ayrat-yansurovich/ Зарипов Айрат Янсурович] [[Төркем:Башкорт дәүләт педагогия институтын тәмамлаучылар]] [[Төркем:Википедия:Замандашлар биографиясе]] [[Төркем:1962 елда туганнар]] [[Төркем:12 октябрь көнне туганнар]] 8tn9dnehx5nmf8i3d0xxqnj81agk88c 3524614 3524613 2022-07-25T09:15:46Z Рөстәм Нурыев 2651 wikitext text/x-wiki {{Шәхес}} {{фш| Зарипов}} '''Айрат Зарипов''' ([[12 октябрь]] [[1962 ел]]) — галим-социолог, фәлсәфә фәннәре докторы, Башкортстан Фәннәр Академиясендә Фәлсәфә буенча фәнни киңәшмәнең гыйльми сәркатибе, Русиянең халыкара эшләр буенча Советы эксперты<ref>[http://ir.russiancouncil.ru/person/zaripov-ayrat-yansurovich/ Мәғлүмәт белешмәһе «Рәсәйҙә халыҡ ара ғилми хеҙмәттәр»]</ref>, Гуманитар фәннәр академиясының мөхбир агзасы (2013). == Биографиясе == Айрат Янчур улы Зарипов 1962 елның 12 октябрендә [[Башкорт Автономияле Совет Социалистик Республикасы|Башкорт АССРның]] [[Мәчетле районы]] Ләмәзтамак авылында туган. Әнисе -[[Гафифә Корбанова|Корбанова Гафифә Мәгафүр кызы]]. 1979 елда Олы Ыктамак урта мәктәбен тәмамлый. 1984 елда [[Акмулла исемендәге Башкортстан дәүләт педагогика университеты|Башкорт дәүләт педагогика институтын]], 1994 еылда [[Уфа дәүләт авиация техник университеты]] аспиратурасын тәмамлый. Хезмәт юлын 1986 елда [[Олы Ака]] урта мәктәбендә укытучы булып башлый. 1987 елдан [[Уфа]]<nowiki/>да яши һәм эшли. Башта [[Башкортстан Республикасы Милли музее|Башкортстан Республикасының Милли музеенда]] гыйльми хәзмәткәр, музейның баш хезмәткәре булып эшли. 1995 елда [[Уфа дәүләт авиация техник университеты|Уфа дәүләт авиация техник университетының]] фәлсәфә кафедрасына эшкә күчә һәм хәзергәчә эшли. Соңгы эш дәрәҗәсе — кафера мөдиренең фән буенча урынбасары. Бер үк вакытта 1997—2007 елдарда «Башкорт энциклопедиясе» гыйльми нәшриятының киң мәгълүмат чаралары бүлегендә мөхәррир булып эшли. == Гыйльми хезмәтләре == Этнос-ара мөнәсәбәтләрнең, этник аңның һәм үзаңның теоретик проблемаларын, этнополитология, этник мәдәниятне, тел һәм мәгарифны, хәзерге чит ил философиясен һәм аның агымнарын тикшерү белән шөгыльләнә. 150-нән күберәк фәнни хезмәт, шул исәптән 10 монография авторы. * Социальная структура и социальная стратификация. Уфа, 2009 (в соавторстве). {{Ref-ru}} * Этническое сознание и этническая идентичность. Уфа, 2009 (в соавторстве). {{Ref-ru}} * Этнополитическая движение как социальный феномен. Уфа, 2000 (в соавторстве). {{Ref-ru}} * Общие проблемы этногенеза и научная теория//Журнал социологии и социальной антропологии. 1999. Том II. Выпуск 4. {{Ref-ru}} * Грани этнической идентификации//Социальные исследования. 1997. № 8 (в соавторстве). {{Ref-ru}} == Искәрмәләр == <references group=""></references> == Сылтамалар == * Зарипов Айрат Янчура улы // Башкорт энциклопедиясе. — Уфа: «Башкорт энциклопедиясе» гыйльми-нәшрият комплексы, 2015-2020. — <nowiki>ISBN 978-5-88185-143-9</nowiki>. * [http://ir.russiancouncil.ru/person/zaripov-ayrat-yansurovich/ Зарипов Айрат Янсурович] [[Төркем:Башкорт дәүләт педагогия институтын тәмамлаучылар]] [[Төркем:Википедия:Замандашлар биографиясе]] [[Төркем:1962 елда туганнар]] [[Төркем:12 октябрь көнне туганнар]] 8b3faczc0yes8vx0ygtcxas98lou070 0 587996 3524568 3524490 2022-07-24T13:23:09Z Әмир 15082 мәгълүмат өстәү: /* Һөнәри карьера */ wikitext text/x-wiki {{Музыкант |Исем = Фатыйма Мохтарова |Имза = |Фото = Fatma Mukhtarova.jpg |Рәсем асты язуы = |Фон = |Тугандагы исеме = |Тулы исеме = Фатыйма Саттар кызы Мохтарова |Туу көне = 26.03.1893 |Туу урыны = {{Туу урыны|Персия|Иранда}}, [[Урмия (шәһәр)|Урмия]] |Үлү көне = 19.10.1972 |Үлү урыны = [[СССР]], [[Азәрбайҗан ССР]], {{үлем җире| Баку| Бакыда}} |Еллар = 1911 – 1958 |Дәүләт = {{байраклаштыру|Иран}}<br/>{{байраклаштыру|РСФСР}}→<br/> {{байрак|СССР}} [[СССР]] |Һөнәрләр = опера [[җырчы]]сы, педагог |Моң = меццо-сопрано |Кораллар = |Жанрлар = опера, классика, халык җырлары, чегән романслары |Псевдонимнар = Катя Мухтарова |Коллективлар = Зимин театры<br/> Азәрбайҗан опера һәм балет театры |Хезмәттәшлек = |Лейбллар = |Бүләкләр = {{Хезмәт Кызыл Байрагы ордены}}{{Хөрмәт билгесе ордены}} [[Файл:People's Artist of the Azerbaijan SSR.png|20px|Азәрбайҗан ССР халык артисты - 1940]] |Сайт = }} {{фш|Мохтарова}} '''Фатыйма Мохтарова''', Фатыйма Саттар (''Аббас'') кызы Мохтарова ({{lang-az|Fatma Muxtarova}}, ''[[1893 ел]]ның [[23 март|14 (23) марты]], [[Персия]], [[Урмия (шәһәр)|Урмия]] – [[1972 ел]]ның [[19 октябрь|19 октябре]], [[СССР]], [[Азәрбайҗан ССР]], [[Баку]]'') – азәрбайҗан совет җырчысы (''меццо-сопрано'')<ref>{{Cite web |url=http://azerinfo.eu/old/az/images/stories/pdf/azerbaycanliliq.pdf |title=Contact Support|accessdate=2012-06-23 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120413022221/http://azerinfo.eu/old/az/images/stories/pdf/azerbaycanliliq.pdf |archivedate=2012-04-13 |deadlink=yes }}</ref>, Грузия ССР атказанган (1936), Азәрбайҗан ССР халык (1940) артисты<ref>Театральная энциклопедия. Том III. Под ред. С. Мокульского. М.: Советская энциклопедия. 1964. Стр. 1018</ref>. == Тәрҗемәи хәле == 1893 елның 14 (23) мартында (''вариант'': 1898 елда) <ref name="gracheva">Грачева Л. [http://library.sgu.ru/elcol/0115.htm Судьба певицы] {{Wayback|url=http://library.sgu.ru/elcol/0115.htm |date=20160304001313 }}. Годы и люди: [Сб. очерков]. Саратов, 1988. Вып. 3. С. 164-174.</ref> [[Персия]]нең (хәзерге [[Иран]]ның [[Көнбатыш Азәрбайҗан]] останы) [[Урмия (шәһәр)|Урмия шәһәрендә]] туган. Әтисе Аббас Рзаев [[фарсылар|фарсы]] <ref name="bbe">«Мухтарова Фатьма Саттаровна». Большая биографическая энциклопедия.</ref> (''версия'': [[азәрбайҗаннар|азәрбайҗан]])<ref name="azcongress">[http://www.azcongress.ru/article.php?2252 Лучшая в мире Кармен]. Из воспоминаний внучки Фатьмы Мухтаровой, Светланы Курочкиной. «Азербайджанский конгресс». 16 ноября 2009 года.</ref> милләтеннән, җырчы һәм {{Тәрҗемә ителмәгән 3| Тар (музыка коралы)| тарда| ru| Тар}} уйнаучы; әнисе Сара Хәсәнович, [[ Польша-Литва татарлары|липка татары]]<ref name="azcongress"/>. Тиздән, кызлары тугач, гаилә [[Россия]]гә, [[Ростов-на-Дону]]га күченә. 1901 елда Фатыйманың әтисе чахотка эләктерә һәм 28 яшендә үлә, әнисе икенче тапкыр шарманкада уйнаучы, милләте буенча Персия азәрбайҗаны булган Саттар Мохтаровка кияүгә чыга<ref name="azcongress"/>. Гаилә ачлы-туклы яши һәм Россия шәһәрләре буйлап озак күченеп йөри, ниһаять, 1910 елда [[Сарытау]]да урнашып кала<ref name="gracheva"/>. Биредә Фатыйманың әнисе кызын урам җырчыларына «җыр өйрәнергә» биргән. Тиздән Катя-шарманщица исеме астында украин костюмын кигән кыз бубен һәм гармун тавышына Сарытау урам-мәйданнарында һәм фабрикалар проходнойларында уңышлы гына чыгыш ясый башлый. Аның беренче тыңлаучыларының берсе ― фабрикада эшләүче яшь {{Тәрҗемә ителмәгән 3| Лидия Русланова| Лидия Русланова| ru| Русланова, Лидия Андреевна}} булган, ул кызның җырлавына сокланган һәм аңа үзе белән булган бөтен акчасын биргән<ref name="gracheva"/>. [[Файл:Muxtarova 1911.jpg|thumb|left|180px|Фатыйма-Катя. 1911 ел]]. Тиздән Катя Мохтарованың таланты турында журналист Архангельский «Саратовский вестник»та язып чыга. Фатыйманы опера җырчысы {{Тәрҗемә ителмәгән 3| Мария Каменская |Мария Каменскаяның| ru| Каменская, Мария Даниловна}} улы виолончелист Каменский үз канаты астына ала. Әмма яңа йортта Фатыйманы асрау-хезмәтче итеп күргәннәр. Мондый мөнәсәбәткә үпкәләгән Мохтарова Каменскийлар йортыннан китә һәм [[Сарытау губернасы]] шәһәрләре һәм бистәләрендә хәйрия концертлары үткәрүне дәвам итә, журналист Архангельский киңәше буенча, үзенә музыка буенча белем алырлык акча туплый. 1912 елда ул яңа ачылган Сарытау Император консерваториясенә укырга керергә омтылыш ясый, тик «суыкларда җырлап йөреп карлыккан, октавадан кимрәк диапазонлы тавышы» аркасында аны кабул итмиләр. Әмма Мохтаровага танылган опера җырчысы Михаил Медведев игътибар итә, кызны өйрәтергә алына һәм ике атна эчендә аның тавышын көйли. Шулай итеп, Фатыйма Мохтарова – Сарытау консерваториясенең беренче студентлары арасында. Бу чорда ул әти-әнисе белән яшәгән һәм, консерватория уставына карамастан, илнең башка шәһәрләрендә чыгыш ясаган, гаиләне тоткан<ref name="gracheva"/>. 1913 елда шундый гастрольләрнең берсендә Мохтарова [[Баку]]га килеп чыга, анда опера җырчысы [[Хөсәенкули Сарабский]] белән таныша. Мохтарованың авыр финанс хәле турында белгәч, Сарабский Баку нефть сәнәгатькәре һәм меценат {{Тәрҗемә ителмәгән 3 |Мортаза Мохтаров| Мортаза Мохтаровны| ru| Мухтаров, Муртуза Мухтар оглы}} (''җырчының фамилиядәше'') яшь җырчыга ярдәм итәргә үгетли, бай эшмәкәр акча бирергә ризалаша<ref name="azcongress"/>. == Һөнәри карьера == [[Файл:Fatma Mukhtarova in role.jpg|thumb|200px|]] Фатыйма Мохтарованың беренче профессиональ чыгышы Сарытау шәһәр театрында (хәзерге {{Тәрҗемә ителмәгән 3 |И. А. Слонов исемендәге Сарытау драма театры |И. А. Слонов исемендәге Сарытау драма театры| ru| Саратовский театр драмы имени И. А. Слонова}}) «Князь Матвей ставкасы» драмасында була. 1914 елда Сарытау консерваториясен тәмамлап, Мохтарова адвокат Александр Малининга кияүгә чыга (тиздән кызлары Ләйлә туа<ref name="azcongress"/>) һәм [[Мәскәү]]гә китә. Биредә ул җырлавын [[Фёдор Шаляпин]]га, аннары театр эшлеклесе {{Тәрҗемә ителмәгән 3| Сергей Зимин| Сергей Зиминга| ru| Зимин, Сергей Иванович}} тыңлатуга ирешә, аннары Зиминның опера театрында (хәзер Мәскәүнең [[Зур театр]]ы филиалы) эшләргә дигән тәкъдимне кабул итә. Бу театрда ул «Борис Годунов» операсында Шаляпинның партнеры булган, шулай ук соңыннан аның иң якты һәм истә калырлык роленә әверелгән Кармен партиясен өйрәнгән<ref name="gracheva"/><ref name="azcongress"/>. 1918 елда Мохтарова Сарытауга бер төркем җырчылар белән кайта һәм беренче тапкыр шул ук елның 31 декабрендә Сарытау опера театрында Кармен ролендә чыгыш ясый. 1910-1911 елларда Фатыйма Мохтарова, Мәскәү опера артисткасы булараак, [[Татар халык җырлары|татар җырларын]], көйләрен нота белән җырлап күрсәтә <ref>Хатын-кызлардан җырчылар. // ''[[Вәли Мортазин]], [[Төхфәт Ченәкәй]]''. [[Татар театры тарихыннан (китап, 1926)|Татар театры тарихыннан. 2нче басма]]. К.: [[ТКН]], «Җыен» фонды, 1996, 70нче бит</ref>. [[Октябрь революциясе|Революциядән]] соң Фатыйма Мохтарова [[Украина]], [[Идел елгасы|Идел буе]], [[Кавказ|Көньяк Кавказның]] төрле театрларында чыгыш ясый. Газеталар Мохтарова башкаруындагы Карменның «''гадәти булмаган табигый һәм эмоциональ''» булуын билгеләп үткән. 1924 елгы Баку гастрольләре вакытында Хозены уйнаган Георгий Нэлепп, саксызлык аркасында, Кармен-Мохтарова аркасына өч сантиметрга якын тирәнлеккә пычак кадый, Мохтарованың итәгеннән кан агуы артистлар баш игәндә генә күренә<ref name="azcongress2">[http://www.azcongress.ru/article.php?2294 Лучшая в мире Кармен]. Из воспоминаний внучки Фатьмы Мухтаровой, Светланы Курочкиной. «Азербайджанский конгресс». 23 ноября 2009 года.</ref>. 1921-1937 елларда [[Казан]]да, [[Ленинград]]та, [[Тбилиси]]да, [[Харьков]]та, [[Киев]]та, [[Одесса]]да җырлый. 1938 елдан – {{Тәрҗемә ителмәгән 3| М. Ф. Ахундов исемендәге Азәрбайҗан опера һәм балет театры |Азәрбайҗан опера һәм балет театры |ru |Азербайджанский театр оперы и балета имени М. Ф. Ахундова}} солисты. 1954 елда профессиональ сәхнәне калдырса да, яшь азәрбайҗан җырчыларын укытуын дәвам итә. Аның соңгы концерты [[Палиашвили исемендәге Грузин опера һәм балет театры|Грузия опера һәм балет театрында]] узган. == Партияләре == Полина («Пики дамасы»), Ваня («Иван Сусанин»), Весна («Снегурочка»), Зибель («Фауст»), Кармен («Кармен»); Любаша («{{comment|Патша кәләше|Царская невеста}}»), Любовь («Мазепа»), Марина Мнишек («Борис Годунов»), Амнерис; Азучена («Трубадур»), Ортруда («Лоэнгрнн»), Пугачёв хатыны («{{comment|Лачын фетнәсе|Орлиный бунт}}», Пащенко), Аксинья («Тын Дон»), Груня («Броненосец Потёмкин», Чишко), Азра («Низами», А. Бадалбәйли) һ. б. == Бүләкләре, мактаулы исемнәре == * 1936 – Грузия ССР атказанган артисты * 1940 – Азәрбайҗан ССР халык артисты == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> == Сылтамалар == * [http://enc.permculture.ru/showObject.do?object=1804264936&viewMode=B_1803401803 Мухтарова Фатьма Саттаровна] {{Wayback|url=http://enc.permculture.ru/showObject.do?object=1804264936&viewMode=B_1803401803 |date=20161122221756 }} {{DEFAULTSORT:Мохтарова, Фатыйма}} [[Төркем:Әлифба буенча җырчылар]] [[Төркем:Опера җырчылары]] [[Төркем:Азәрбайҗан җырчылары]] [[Төркем:Азәрбайҗан ССР халык артистлары]] [[Төркем:Грузия ССР атказанган артистлары]] [[Төркем:Меццо-сопрано]] [[Төркем:Сарытау консерваториясен тәмамлаучылар]] r12g0adkcf6gxqxp00ntzij21bneaag 3524570 3524568 2022-07-24T14:43:23Z Әмир 15082 /* Һөнәри карьера */ wikitext text/x-wiki {{Музыкант |Исем = Фатыйма Мохтарова |Имза = |Фото = Fatma Mukhtarova.jpg |Рәсем асты язуы = |Фон = |Тугандагы исеме = |Тулы исеме = Фатыйма Саттар кызы Мохтарова |Туу көне = 26.03.1893 |Туу урыны = {{Туу урыны|Персия|Иранда}}, [[Урмия (шәһәр)|Урмия]] |Үлү көне = 19.10.1972 |Үлү урыны = [[СССР]], [[Азәрбайҗан ССР]], {{үлем җире| Баку| Бакыда}} |Еллар = 1911 – 1958 |Дәүләт = {{байраклаштыру|Иран}}<br/>{{байраклаштыру|РСФСР}}→<br/> {{байрак|СССР}} [[СССР]] |Һөнәрләр = опера [[җырчы]]сы, педагог |Моң = меццо-сопрано |Кораллар = |Жанрлар = опера, классика, халык җырлары, чегән романслары |Псевдонимнар = Катя Мухтарова |Коллективлар = Зимин театры<br/> Азәрбайҗан опера һәм балет театры |Хезмәттәшлек = |Лейбллар = |Бүләкләр = {{Хезмәт Кызыл Байрагы ордены}}{{Хөрмәт билгесе ордены}} [[Файл:People's Artist of the Azerbaijan SSR.png|20px|Азәрбайҗан ССР халык артисты - 1940]] |Сайт = }} {{фш|Мохтарова}} '''Фатыйма Мохтарова''', Фатыйма Саттар (''Аббас'') кызы Мохтарова ({{lang-az|Fatma Muxtarova}}, ''[[1893 ел]]ның [[23 март|14 (23) марты]], [[Персия]], [[Урмия (шәһәр)|Урмия]] – [[1972 ел]]ның [[19 октябрь|19 октябре]], [[СССР]], [[Азәрбайҗан ССР]], [[Баку]]'') – азәрбайҗан совет җырчысы (''меццо-сопрано'')<ref>{{Cite web |url=http://azerinfo.eu/old/az/images/stories/pdf/azerbaycanliliq.pdf |title=Contact Support|accessdate=2012-06-23 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120413022221/http://azerinfo.eu/old/az/images/stories/pdf/azerbaycanliliq.pdf |archivedate=2012-04-13 |deadlink=yes }}</ref>, Грузия ССР атказанган (1936), Азәрбайҗан ССР халык (1940) артисты<ref>Театральная энциклопедия. Том III. Под ред. С. Мокульского. М.: Советская энциклопедия. 1964. Стр. 1018</ref>. == Тәрҗемәи хәле == 1893 елның 14 (23) мартында (''вариант'': 1898 елда) <ref name="gracheva">Грачева Л. [http://library.sgu.ru/elcol/0115.htm Судьба певицы] {{Wayback|url=http://library.sgu.ru/elcol/0115.htm |date=20160304001313 }}. Годы и люди: [Сб. очерков]. Саратов, 1988. Вып. 3. С. 164-174.</ref> [[Персия]]нең (хәзерге [[Иран]]ның [[Көнбатыш Азәрбайҗан]] останы) [[Урмия (шәһәр)|Урмия шәһәрендә]] туган. Әтисе Аббас Рзаев [[фарсылар|фарсы]] <ref name="bbe">«Мухтарова Фатьма Саттаровна». Большая биографическая энциклопедия.</ref> (''версия'': [[азәрбайҗаннар|азәрбайҗан]])<ref name="azcongress">[http://www.azcongress.ru/article.php?2252 Лучшая в мире Кармен]. Из воспоминаний внучки Фатьмы Мухтаровой, Светланы Курочкиной. «Азербайджанский конгресс». 16 ноября 2009 года.</ref> милләтеннән, җырчы һәм {{Тәрҗемә ителмәгән 3| Тар (музыка коралы)| тарда| ru| Тар}} уйнаучы; әнисе Сара Хәсәнович, [[ Польша-Литва татарлары|липка татары]]<ref name="azcongress"/>. Тиздән, кызлары тугач, гаилә [[Россия]]гә, [[Ростов-на-Дону]]га күченә. 1901 елда Фатыйманың әтисе чахотка эләктерә һәм 28 яшендә үлә, әнисе икенче тапкыр шарманкада уйнаучы, милләте буенча Персия азәрбайҗаны булган Саттар Мохтаровка кияүгә чыга<ref name="azcongress"/>. Гаилә ачлы-туклы яши һәм Россия шәһәрләре буйлап озак күченеп йөри, ниһаять, 1910 елда [[Сарытау]]да урнашып кала<ref name="gracheva"/>. Биредә Фатыйманың әнисе кызын урам җырчыларына «җыр өйрәнергә» биргән. Тиздән Катя-шарманщица исеме астында украин костюмын кигән кыз бубен һәм гармун тавышына Сарытау урам-мәйданнарында һәм фабрикалар проходнойларында уңышлы гына чыгыш ясый башлый. Аның беренче тыңлаучыларының берсе ― фабрикада эшләүче яшь {{Тәрҗемә ителмәгән 3| Лидия Русланова| Лидия Русланова| ru| Русланова, Лидия Андреевна}} булган, ул кызның җырлавына сокланган һәм аңа үзе белән булган бөтен акчасын биргән<ref name="gracheva"/>. [[Файл:Muxtarova 1911.jpg|thumb|left|180px|Фатыйма-Катя. 1911 ел]]. Тиздән Катя Мохтарованың таланты турында журналист Архангельский «Саратовский вестник»та язып чыга. Фатыйманы опера җырчысы {{Тәрҗемә ителмәгән 3| Мария Каменская |Мария Каменскаяның| ru| Каменская, Мария Даниловна}} улы виолончелист Каменский үз канаты астына ала. Әмма яңа йортта Фатыйманы асрау-хезмәтче итеп күргәннәр. Мондый мөнәсәбәткә үпкәләгән Мохтарова Каменскийлар йортыннан китә һәм [[Сарытау губернасы]] шәһәрләре һәм бистәләрендә хәйрия концертлары үткәрүне дәвам итә, журналист Архангельский киңәше буенча, үзенә музыка буенча белем алырлык акча туплый. 1912 елда ул яңа ачылган Сарытау Император консерваториясенә укырга керергә омтылыш ясый, тик «суыкларда җырлап йөреп карлыккан, октавадан кимрәк диапазонлы тавышы» аркасында аны кабул итмиләр. Әмма Мохтаровага танылган опера җырчысы Михаил Медведев игътибар итә, кызны өйрәтергә алына һәм ике атна эчендә аның тавышын көйли. Шулай итеп, Фатыйма Мохтарова – Сарытау консерваториясенең беренче студентлары арасында. Бу чорда ул әти-әнисе белән яшәгән һәм, консерватория уставына карамастан, илнең башка шәһәрләрендә чыгыш ясаган, гаиләне тоткан<ref name="gracheva"/>. 1913 елда шундый гастрольләрнең берсендә Мохтарова [[Баку]]га килеп чыга, анда опера җырчысы [[Хөсәенкули Сарабский]] белән таныша. Мохтарованың авыр финанс хәле турында белгәч, Сарабский Баку нефть сәнәгатькәре һәм меценат {{Тәрҗемә ителмәгән 3 |Мортаза Мохтаров| Мортаза Мохтаровны| ru| Мухтаров, Муртуза Мухтар оглы}} (''җырчының фамилиядәше'') яшь җырчыга ярдәм итәргә үгетли, бай эшмәкәр акча бирергә ризалаша<ref name="azcongress"/>. == Һөнәри карьера == [[Файл:Fatma Mukhtarova in role.jpg|thumb|200px|]] Фатыйма Мохтарованың беренче профессиональ чыгышы Сарытау шәһәр театрында (хәзерге {{Тәрҗемә ителмәгән 3 |И. А. Слонов исемендәге Сарытау драма театры |И. А. Слонов исемендәге Сарытау драма театры| ru| Саратовский театр драмы имени И. А. Слонова}}) «Князь Матвей ставкасы» драмасында була. 1914 елда Сарытау консерваториясен тәмамлап, Мохтарова адвокат Александр Малининга кияүгә чыга (тиздән кызлары Ләйлә туа<ref name="azcongress"/>) һәм [[Мәскәү]]гә китә. Биредә ул җырлавын [[Фёдор Шаляпин]]га, аннары театр эшлеклесе {{Тәрҗемә ителмәгән 3| Сергей Зимин| Сергей Зиминга| ru| Зимин, Сергей Иванович}} тыңлатуга ирешә, аннары Зиминның опера театрында (хәзер Мәскәүнең [[Зур театр]]ы филиалы) эшләргә дигән тәкъдимне кабул итә. Бу театрда ул «Борис Годунов» операсында Шаляпинның партнеры булган, шулай ук соңыннан аның иң якты һәм истә калырлык роленә әверелгән Кармен партиясен өйрәнгән<ref name="gracheva"/><ref name="azcongress"/>. 1918 елда Мохтарова Сарытауга бер төркем җырчылар белән кайта һәм беренче тапкыр шул ук елның 31 декабрендә Сарытау опера театрында Кармен ролендә чыгыш ясый. 1910-1911 елларда Фатыйма Мохтарова, Мәскәү опера артисткасы буларак, [[Татар халык җырлары|татар җырларын]], көйләрен нота белән җырлап күрсәтә <ref>Хатын-кызлардан җырчылар. // ''[[Вәли Мортазин]], [[Төхфәт Ченәкәй]]''. [[Татар театры тарихыннан (китап, 1926)|Татар театры тарихыннан. 2нче басма]]. К.: [[ТКН]], «Җыен» фонды, 1996, 70нче бит</ref>. [[Октябрь революциясе|Революциядән]] соң Фатыйма Мохтарова [[Украина]], [[Идел елгасы|Идел буе]], [[Кавказ|Көньяк Кавказның]] төрле театрларында чыгыш ясый. Газеталар Мохтарова башкаруындагы Карменның «''гадәти булмаган табигый һәм эмоциональ''» булуын билгеләп үткән. 1924 елгы Баку гастрольләре вакытында Хозены уйнаган Георгий Нэлепп, саксызлык аркасында, Кармен-Мохтарова аркасына өч сантиметрга якын тирәнлеккә пычак кадый, Мохтарованың итәгеннән кан агуы артистлар баш игәндә генә күренә<ref name="azcongress2">[http://www.azcongress.ru/article.php?2294 Лучшая в мире Кармен]. Из воспоминаний внучки Фатьмы Мухтаровой, Светланы Курочкиной. «Азербайджанский конгресс». 23 ноября 2009 года.</ref>. 1921-1937 елларда [[Казан]]да, [[Ленинград]]та, [[Тбилиси]]да, [[Харьков]]та, [[Киев]]та, [[Одесса]]да җырлый. 1938 елдан – {{Тәрҗемә ителмәгән 3| М. Ф. Ахундов исемендәге Азәрбайҗан опера һәм балет театры |Азәрбайҗан опера һәм балет театры |ru |Азербайджанский театр оперы и балета имени М. Ф. Ахундова}} солисты. 1954 елда профессиональ сәхнәне калдырса да, яшь азәрбайҗан җырчыларын укытуын дәвам итә. Аның соңгы концерты [[Палиашвили исемендәге Грузин опера һәм балет театры|Грузия опера һәм балет театрында]] узган. == Партияләре == Полина («Пики дамасы»), Ваня («Иван Сусанин»), Весна («Снегурочка»), Зибель («Фауст»), Кармен («Кармен»); Любаша («{{comment|Патша кәләше|Царская невеста}}»), Любовь («Мазепа»), Марина Мнишек («Борис Годунов»), Амнерис; Азучена («Трубадур»), Ортруда («Лоэнгрнн»), Пугачёв хатыны («{{comment|Лачын фетнәсе|Орлиный бунт}}», Пащенко), Аксинья («Тын Дон»), Груня («Броненосец Потёмкин», Чишко), Азра («Низами», А. Бадалбәйли) һ. б. == Бүләкләре, мактаулы исемнәре == * 1936 – Грузия ССР атказанган артисты * 1940 – Азәрбайҗан ССР халык артисты == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> == Сылтамалар == * [http://enc.permculture.ru/showObject.do?object=1804264936&viewMode=B_1803401803 Мухтарова Фатьма Саттаровна] {{Wayback|url=http://enc.permculture.ru/showObject.do?object=1804264936&viewMode=B_1803401803 |date=20161122221756 }} {{DEFAULTSORT:Мохтарова, Фатыйма}} [[Төркем:Әлифба буенча җырчылар]] [[Төркем:Опера җырчылары]] [[Төркем:Азәрбайҗан җырчылары]] [[Төркем:Азәрбайҗан ССР халык артистлары]] [[Төркем:Грузия ССР атказанган артистлары]] [[Төркем:Меццо-сопрано]] [[Төркем:Сарытау консерваториясен тәмамлаучылар]] 7q4hbg7f23vd3ebamqyaffy8kt5l251 0 588001 3524577 3524545 2022-07-24T15:05:56Z Ilnur efende 6874 wikitext text/x-wiki {{Музыкант|Фон=Композитор|Сайт=}} {{delete|Автотәрҗемә}} '''Богдан Андреевич Смирнов''' (туган. [[30 ноябрь]] [[2000]] ([[Тверь]], [[Тверь өлкәсе]], [[Россия]]), сәхнә тәхәллүсе астында танылган '''Melis Treat''' — Россия DJ, музыкаль продюсер, музыкант, [[композитор]], аранжировщик, автор-башкаручы, саунд дизайнер<ref>{{Cite web|url=https://7days.ru/stars/bio/melis-treat/bio.htm|title=Биография Melis Treat — статьи и новости на 7days.ru}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://tverlife.ru/music/muzykalnaja-sreda-diao/|title=Музыкальная среда. DIAO}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://tverlife.ru/music/muzykalnaja-sreda-evgenij-okunev/|title=Музыкальная среда. Евгений Окунев}}</ref> . Музыка этикеткалары әгъзасы: Сони Музыка, Эффектив Рекордлар, Студия Союзы, Правда музыкасы, DNK, Бәрхет Музыкасы <ref>{{Cite web|url=https://tverskaya13.ru/lica-stolicy/muzy-ka-nashego-vremeni/|title=Музыка нашего времени|date=2019-08-07}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://tverlife.ru/music/muzykalnaja-sreda-melis-treat/|title=Музыкальная среда. MELIS TREAT}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.1001tracklists.com/artist/2qs8981w/alex-helder-and-melis-treat/index.html|title=Alex Helder & Melis Treat Tracks / Remixes Overview}}</ref> "Курку хикәясе" саундтрекы ярдәмендә иң популярлык казанды, рәсми саундтрек булды "Патриот 2" сериясе <ref>{{Cite web|url=https://artmoskovia.ru/muzykalnoe-shou-detskij-myuzikl-sozvezdie-rozy-predstavyat-na-stsene-kts-salyut.html|title=Музыкальное шоу – детский мюзикл «Созвездие Розы», представят на сцене КЦ «Салют»|date=2022-02-10}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://artmoskovia.ru/dj-i-kompozitor-melis-treat-tvorchestvo-eto-realizatsiya-sebya-v-eto-mire.html|title=DJ и композитор MELIS TREAT: «Творчество – это реализация себя в этом мире»|date=2022-02-10}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://tophit.ru/ru/artist/Melis_Treat|title=Слушать все песни, треки, музыку Melis Treat бесплатно на ТопХит}}</ref> . Аның композицияләре радиостанцияләрдә балкып торды: Рекорд, Яңа Радио, Жара ФМ, Пилот Радио, шулай ук: Blasterjaxx, Markhese, ZROQ <ref>{{Cite news|title=Applications of Machine Learning to the Problem of Antimicrobial Resistance: an Emerging Model for Translational Research|url=https://journals.asm.org/doi/10.1128/JCM.01260-20|lang=en|first=Sanjat|author=Anahtar}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://moscultura.livejournal.com/1723886.html|title=MELIS TREAT: "Творчество — это реализация себя в этом мире"|author=moscultura|first=Михаил Брацилопише до}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://newradio.ru/artists/20941|title=Melis Treat}}</ref> . == Биография == === 2000–2015: Беренче еллар === Богдан [[2000 ел|2000]] [[30 ноябрь|елның 30 ноябрендә]] [[Тверь|Твер]] шәһәрендә туган, балачактан ук [[музыка]] язарга яраткан <ref>{{Cite web|url=https://patriot.tnt-online.ru/s2e1|title=Сериал Патриот Сезон 2 Серия 1 смотреть онлайн в хорошем качестве}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://music.yandex.ru/artist/5393902?lang=uk|title=Melis Treat}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://miml.co/music/melis-treat-cheap-tricks/|title=Melis Treat - 'Cheap Tricks'|date=2020-11-15}}</ref> . [[Файл:Melis_Treat_играет_на_пианино,_на_концерте_в_Москве.webp|сулда|мини|220x220пкс| Богдан Смирнов [[Мәскәү|Мәскәүдәге]] концертта фортепианода уйный.]] Бала чагымда мин төрле башкаручыларны тыңладым, ләкин Богдан өчен төп нәрсә Бенни Бенасси иде, кыска вакыт эчендә музыка <ref>{{Cite web|url=https://newsmgroup.wordpress.com/2022/02/10/melis-treat-%d1%82%d0%b2%d0%be%d1%80%d1%87%d0%b5%d1%81%d1%82%d0%b2%d0%be-%d1%8d%d1%82%d0%be-%d1%80%d0%b5%d0%b0%d0%bb%d0%b8%d0%b7%d0%b0%d1%86%d0%b8%d1%8f-%d1%81%d0%b5%d0%b1%d1%8f-%d0%b2-%d1%8d/|title=MELIS TREAT "CREATIVITY IS REALIZATION OF YOURSELF IN THIS WORLD"|date=2022-02-10}}</ref> шөгыльләнүне туктатты, ләкин 12 яшькә якынрак кызыксыну актив үсә башлады. яңадан иҗади <ref>{{Cite web|url=https://vk.com/wall155481245_4441|title=Попасть с треком в сериал ✅ Sony.. {{!}} Богдан Смирнов {{!}} VK}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://tverlife.ru/music/muzykalnaja-sreda-top4u/?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop&utm_referrer=https://yandex.ru/news/search?text=|title=Музыкальная среда. TOP4U}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://artmoskovia.ru/dj-i-kompozitor-melis-treat-tvorchestvo-eto-realizatsiya-sebya-v-eto-mire.html|title=DJ и композитор MELIS TREAT: «Творчество – это реализация себя в этом мире»|date=2022-02-10}}</ref> . == Лейблы == * Sony Music * Эффектив язмалар, * "Союз" студиясе * чын музыка * ДНК * Бәрхет музыкасы * гамма музыкасы == Дискография == === EP === {| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center" ! scope="col" style="width:15.8em;" |Исем ! scope="col" style="width:17.9em;" | Мәгълүмат |- ! scope="row" | ''Минем йөрәгем'' | * Чыгарылыш: [[2019 ел|2019]] [[3 февраль|елның 3 феврале]] * Этикетка: MT Музыканы кыйный * Форматы: Санлы |} === Синглы === {| class="wikitable" !Исем ! ясап чыгарылган көне |- | Сәхнәгә бару (feat. ПЛАНТИУМ) | 2019 елның 5 октябре |- | Музыкаль сирәклек Pt. 064 (тәнәфес) | rowspan="2" | 2019 елның 19 октябре |- | Сәхнәгә бару |- | сулыш | 4 декабрь, 2019 |- | Акча алыгыз | 23 март, 2020 |- | NASA (feat. Алекс Хелдер | 11 июнь, 2020 |- | Тылсымлы (feat. Алекс Хелдер | 10 июль, 2020 |- | Джуманжи (feat. Алекс Хелдер | 23 июль, 2020 |- | Арзан хәйләләр | 23 октябрь, 2020 |- | Рөхсәт итегез | 28 гыйнвар, 2021 |- | Рендезвоус (feat. Гексари, АВВА П) | 11 февраль, 2021 |- | Шанс (feat. Резников) | 20 февраль, 2021 |- | Курку хикәясе (feat. VADDS, Кесси Блэк) | 12 март, 2021 |- | Безне алмаслар (feat. Резников) | 11 июнь, 2021 |- | Теләк (feat. NADI) | 18 июнь, 2021 |- | Wanna (feat. снилекс) | 29 июнь, 2021 |- | Игътибар итмә (feat. Снилекс, Кесси Блэк) | 9 июль, 2021 |- | Дус булыгыз (feat. ЯАОВА) | 13 август, 2021 |- | Кире | 2021, 8 октябрь |- | Күбәләк (feat. гексари) | 2021, 15 октябрь |- | Эчемдәге серләр (feat. косвик) | 29 октябрь, 2021 |- | Анда булмаган кыз (feat. ксенон) | 9 ноябрь, 2021 |- | Билгесез (feat. Резников) | 28 гыйнвар, 2022 |- | U белән бул (feat. Кесси Блэк | 10 февраль, 2022 |- | Күз яшьләре (feat. Codemdvd, Кесси Блэк) | 18 февраль, 2022 |- | Артка йөгерү (feat. Галиаскаров) | 15 апрель, 2022 |- | Төне озын (feat. Резников) | 27 май, 2022 |- | бәхетле | 3 июнь, 2022 |- | Бирегез (feat. Резников) | 10 июнь, 2022 |- | Порт-Манана | 17 июнь, 2022 |- | Йөгерү (feat. Арчелли Файдз) | 24 июнь, 2022 |- | Бик тирәнлектә (feat. Резников) | 1 июль, 2022 |- | Бүген кич уйнарга телим | 8 июль, 2022 |- | Бик ерак | 22 июль, 2022 |} == Искәрмәләр == {{Reflist|2}} == Сылтамалар == * {{Official|https://vk.com/melistreat|}} {{Навигация}} [[Төркем:30 ноябрь көнне туганнар]] [[Төркем:2000 елда туганнар]] [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:XXI гасыр композиторлары]] [[Төркем:XX гасыр композиторлары]] [[Төркем:Русия композиторлары]] [[Төркем:Әлифба буенча музыкантлар]] [[Төркем:Википедия:Замандашлар биографиясе]] tj2zvf0vgs4w7bin15t4w6r9wsxla6t 3524598 3524577 2022-07-24T17:56:47Z 31.44.60.9 wikitext text/x-wiki {{Музыкант|Фон=Композитор|Сайт=}} {{delete|Автотәрҗемә}} '''Богдан Андреевич Смирнов''' (туган. [[30 ноябрь]] [[2000]],[[Тверь]], [[Тверь өлкәсе]], [[Россия]]), сәхнә тәхәллүсе астында танылган '''Melis Treat''' — Россия DJ, музыкаль продюсер, музыкант, [[композитор]], аранжировщик, автор-башкаручы, саунд дизайнер<ref>{{Cite web|url=https://7days.ru/stars/bio/melis-treat/bio.htm|title=Биография Melis Treat — статьи и новости на 7days.ru}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://tverlife.ru/music/muzykalnaja-sreda-diao/|title=Музыкальная среда. DIAO}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://tverlife.ru/music/muzykalnaja-sreda-evgenij-okunev/|title=Музыкальная среда. Евгений Окунев}}</ref> . Музыка этикеткалары әгъзасы: Сони Музыка, Эффектив Рекордлар, Студия Союзы, Правда музыкасы, DNK, Бәрхет Музыкасы <ref>{{Cite web|url=https://tverskaya13.ru/lica-stolicy/muzy-ka-nashego-vremeni/|title=Музыка нашего времени|date=2019-08-07}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://tverlife.ru/music/muzykalnaja-sreda-melis-treat/|title=Музыкальная среда. MELIS TREAT}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.1001tracklists.com/artist/2qs8981w/alex-helder-and-melis-treat/index.html|title=Alex Helder & Melis Treat Tracks / Remixes Overview}}</ref> "Курку хикәясе" саундтрекы ярдәмендә иң популярлык казанды, рәсми саундтрек булды "Патриот 2" сериясе <ref>{{Cite web|url=https://artmoskovia.ru/muzykalnoe-shou-detskij-myuzikl-sozvezdie-rozy-predstavyat-na-stsene-kts-salyut.html|title=Музыкальное шоу – детский мюзикл «Созвездие Розы», представят на сцене КЦ «Салют»|date=2022-02-10}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://artmoskovia.ru/dj-i-kompozitor-melis-treat-tvorchestvo-eto-realizatsiya-sebya-v-eto-mire.html|title=DJ и композитор MELIS TREAT: «Творчество – это реализация себя в этом мире»|date=2022-02-10}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://tophit.ru/ru/artist/Melis_Treat|title=Слушать все песни, треки, музыку Melis Treat бесплатно на ТопХит}}</ref> . Аның композицияләре радиостанцияләрдә балкып торды: Рекорд, Яңа Радио, Жара ФМ, Пилот Радио, шулай ук: Blasterjaxx, Markhese, ZROQ <ref>{{Cite news|title=Applications of Machine Learning to the Problem of Antimicrobial Resistance: an Emerging Model for Translational Research|url=https://journals.asm.org/doi/10.1128/JCM.01260-20|lang=en|first=Sanjat|author=Anahtar}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://moscultura.livejournal.com/1723886.html|title=MELIS TREAT: "Творчество — это реализация себя в этом мире"|author=moscultura|first=Михаил Брацилопише до}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://newradio.ru/artists/20941|title=Melis Treat}}</ref> . == Биография == === 2000–2015: Беренче еллар === Богдан [[2000 ел|2000]] [[30 ноябрь|елның 30 ноябрендә]] [[Тверь|Твер]] шәһәрендә туган, балачактан ук [[музыка]] язарга яраткан <ref>{{Cite web|url=https://patriot.tnt-online.ru/s2e1|title=Сериал Патриот Сезон 2 Серия 1 смотреть онлайн в хорошем качестве}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://music.yandex.ru/artist/5393902?lang=uk|title=Melis Treat}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://miml.co/music/melis-treat-cheap-tricks/|title=Melis Treat - 'Cheap Tricks'|date=2020-11-15}}</ref> . [[Файл:Melis_Treat_играет_на_пианино,_на_концерте_в_Москве.webp|сулда|мини|220x220пкс| Богдан Смирнов [[Мәскәү|Мәскәүдәге]] концертта фортепианода уйный.]] Бала чагымда мин төрле башкаручыларны тыңладым, ләкин Богдан өчен төп нәрсә Бенни Бенасси иде, кыска вакыт эчендә музыка <ref>{{Cite web|url=https://newsmgroup.wordpress.com/2022/02/10/melis-treat-%d1%82%d0%b2%d0%be%d1%80%d1%87%d0%b5%d1%81%d1%82%d0%b2%d0%be-%d1%8d%d1%82%d0%be-%d1%80%d0%b5%d0%b0%d0%bb%d0%b8%d0%b7%d0%b0%d1%86%d0%b8%d1%8f-%d1%81%d0%b5%d0%b1%d1%8f-%d0%b2-%d1%8d/|title=MELIS TREAT "CREATIVITY IS REALIZATION OF YOURSELF IN THIS WORLD"|date=2022-02-10}}</ref> шөгыльләнүне туктатты, ләкин 12 яшькә якынрак кызыксыну актив үсә башлады. яңадан иҗади <ref>{{Cite web|url=https://vk.com/wall155481245_4441|title=Попасть с треком в сериал ✅ Sony.. {{!}} Богдан Смирнов {{!}} VK}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://tverlife.ru/music/muzykalnaja-sreda-top4u/?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop&utm_referrer=https://yandex.ru/news/search?text=|title=Музыкальная среда. TOP4U}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://artmoskovia.ru/dj-i-kompozitor-melis-treat-tvorchestvo-eto-realizatsiya-sebya-v-eto-mire.html|title=DJ и композитор MELIS TREAT: «Творчество – это реализация себя в этом мире»|date=2022-02-10}}</ref> . == Лейблы == * Sony Music * Эффектив язмалар, * "Союз" студиясе * чын музыка * ДНК * Бәрхет музыкасы * гамма музыкасы == Дискография == === EP === {| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center" ! scope="col" style="width:15.8em;" |Исем ! scope="col" style="width:17.9em;" | Мәгълүмат |- ! scope="row" | ''Минем йөрәгем'' | * Чыгарылыш: [[2019 ел|2019]] [[3 февраль|елның 3 феврале]] * Этикетка: MT Музыканы кыйный * Форматы: Санлы |} === Синглы === {| class="wikitable" !Исем ! ясап чыгарылган көне |- | Сәхнәгә бару (feat. ПЛАНТИУМ) | 2019 елның 5 октябре |- | Музыкаль сирәклек Pt. 064 (тәнәфес) | rowspan="2" | 2019 елның 19 октябре |- | Сәхнәгә бару |- | сулыш | 4 декабрь, 2019 |- | Акча алыгыз | 23 март, 2020 |- | NASA (feat. Алекс Хелдер | 11 июнь, 2020 |- | Тылсымлы (feat. Алекс Хелдер | 10 июль, 2020 |- | Джуманжи (feat. Алекс Хелдер | 23 июль, 2020 |- | Арзан хәйләләр | 23 октябрь, 2020 |- | Рөхсәт итегез | 28 гыйнвар, 2021 |- | Рендезвоус (feat. Гексари, АВВА П) | 11 февраль, 2021 |- | Шанс (feat. Резников) | 20 февраль, 2021 |- | Курку хикәясе (feat. VADDS, Кесси Блэк) | 12 март, 2021 |- | Безне алмаслар (feat. Резников) | 11 июнь, 2021 |- | Теләк (feat. NADI) | 18 июнь, 2021 |- | Wanna (feat. снилекс) | 29 июнь, 2021 |- | Игътибар итмә (feat. Снилекс, Кесси Блэк) | 9 июль, 2021 |- | Дус булыгыз (feat. ЯАОВА) | 13 август, 2021 |- | Кире | 2021, 8 октябрь |- | Күбәләк (feat. гексари) | 2021, 15 октябрь |- | Эчемдәге серләр (feat. косвик) | 29 октябрь, 2021 |- | Анда булмаган кыз (feat. ксенон) | 9 ноябрь, 2021 |- | Билгесез (feat. Резников) | 28 гыйнвар, 2022 |- | U белән бул (feat. Кесси Блэк | 10 февраль, 2022 |- | Күз яшьләре (feat. Codemdvd, Кесси Блэк) | 18 февраль, 2022 |- | Артка йөгерү (feat. Галиаскаров) | 15 апрель, 2022 |- | Төне озын (feat. Резников) | 27 май, 2022 |- | бәхетле | 3 июнь, 2022 |- | Бирегез (feat. Резников) | 10 июнь, 2022 |- | Порт-Манана | 17 июнь, 2022 |- | Йөгерү (feat. Арчелли Файдз) | 24 июнь, 2022 |- | Бик тирәнлектә (feat. Резников) | 1 июль, 2022 |- | Бүген кич уйнарга телим | 8 июль, 2022 |- | Бик ерак | 22 июль, 2022 |} == Искәрмәләр == {{Reflist|2}} == Сылтамалар == * {{Official|https://vk.com/melistreat|}} {{Навигация}} [[Төркем:30 ноябрь көнне туганнар]] [[Төркем:2000 елда туганнар]] [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:XXI гасыр композиторлары]] [[Төркем:XX гасыр композиторлары]] [[Төркем:Русия композиторлары]] [[Төркем:Әлифба буенча музыкантлар]] [[Төркем:Википедия:Замандашлар биографиясе]] p37q9n54cggzb0fq0jlj94dl7rj5vuy 0 588004 3524558 2022-07-24T12:51:37Z Әмир 15082 яңа бит ясау wikitext text/x-wiki {{Гыйбадәтханә |Гыйбадәтханә төре = [[Мәчет]] |Татар атамасы = Мәдинә |Үз атамасы = {{lang-ba|Мәдинә}} |Рәсем = Madina (mosque, Ufa).jpg |Рәсем язуы = |Рәсем зурлыгы = |Хәзерге халәте = |Ил = Россия |Урнашу урыны статусы = Шәһәр |Урнашу урыны =450096, <br/> [[Файл:Flag of Bashkortostan.svg|20px]] [[Башкортстан]],<br/> [[Файл:Flag of Ufa.svg|20px]] [[Уфа]], [[Уфаның Дим районы|Дим районы]], Гатчина ур., 1 |Координатлары = 54°42′02″N, 55°49′00″E |Дин = [[Ислам]] |Мәхәллә = [[ҮДН]] 504нче [[мәхәллә]] |Кайсы дини агымга карый = [[сөнни]] ислам / [[хәнәфи мәзһәбе]] |Бина төре = [[манара]]сы түбәсендә урнашкан мәчет |Архитектура стиле = |Проект авторы = |Төзүче = «Дорстрансстрой» ҖЧҖ |Нигезләүче = |Беренче телгә алу = |Нигезләү = |Төп даталар = 2010 ел – төзелеш башланган<br/> 2013 ел – мәчет ачылган |Юк ителгән = |Төзелешнең башлануы = 2010 ел |Төзелешнең тәмамлануы = 2013 ел |Янкормалары = |Ядкәрләре = |Халәте = гамәлдә |Сайт = |Commons = }} {{мәгънәләр|Мәдинә (мәгънәләр)}} ''Уфаның Инорс микрорайонындагы [[Мәдинә (мәчет, Инорс, Уфа) |Мәдинә]] мәчете белән бутамагыз'' '''Мәдинә мәчете''' ({{lang-ba|Мәдинә мәсете}}) ― [[Башкортстан]] башкаласы [[Уфаның Дим районы|Уфа шәһәренең Дим районында]] урнашкан ислам гыйбадәтханәсе (''җәмигъ мәчете''). [[Үзәк Диния нәзарәте]] составындагы «Уфа шәһәренең Дим районы 504нче мәхәллә» җирле мөселман дини оешмасы карамагында<ref>[http://religrb.ru/index/islam/czdum/mestnaya-musulmanskaya-religioznaya-organizacziya-maxallya-№504-demskogo-rajona-g.-ufyi.html Местная мусульманская религиозная организация Махалля №504 Демского района г. Уфы.] Религии Башкортостана{{ref-ru}}</ref>. {{External media |рәсем1=[https://2gis.ru/ufa/gallery/firm/2393066583436551/photoId/2392537324563334?m=55.820567%2C54.699497%2F16.57 Мәчет интерьеры фотосурәтләре].}} == Тарих == [[Уфаның Дим районы]]нда зур булмаган район мәчете (''Мусоргский ур., 48'') генә булган, ул барлык [[мөселманнар]]ны сыйдыра алмый башлаган. Шуңа күрә яңа мәчет төзү мәсьәләсе күтәрелә. Мәчет Дим районының шәхси секторында «Баланово» паркы янәшәсендә буш яткан җирдә төзелгән<ref name=":1">[https://ufacity.info/press/news/150578.html В Уфе открылась новая мечеть.] Официальный сайт Администрации городского округа город Уфа, 21.10.2013{{ref-ru}}</ref>. Мәчет нигезенә беренче таш [[2010 ел]]ның көзендә салына. [[2013 ел]]ның октябрендә мәчет ачыла. Бу өч ел дәвамында гыйбадәтханә дин тотучылардан кергән һәм җәлеп ителгән акчалар хисабына төзелгән. Аның төзелешенә мәчетнең Попечительләр советы рәисе, «Дортрансстрой» ҖЧҖ Директорлар советы рәисе Марат Латыйпов зур өлеш керткән<ref name=":1" />. Мәчетне ачу тантанасы [[Ырынбур мөселман диния нәзарәте]] ([[Россия мөселманнарының Үзәк Диния нәзарәте]]) оешуга 225 ел тулуга багышланган тантаналы чаралар кысаларында узган<ref name=":0">[https://www.cdum.ru/news/44/3469/ В Демском районе Уфы открылась мечеть «Мадина».] ЦДУМ РФ, 21.10.2013{{ref-ru}}</ref>. Тантанада югары мөфти [[шәйхелислам]] Тәлгать Таҗетдин, [[Стамбул]] шәһәре мөфтие Рахми Яран, [[Индонезия]]нең дини эшләр министры Сурадхорм Али, 57 илне берләштерүче Халыкара ислам ризалыгы оешмасы рәисе Хәмит Ирен һәм башкалар катнашкан <ref name=":0" />. == Җитәкчелек == * [[Имам]]-[[хатиб]] ― Венир улы Замир хәзрәт Хәйруллин<ref>[https://vk.com/public85749570 Мечеть Мадина г.Уфа Демский район ВКонтакте]</ref> == Тасвирлама == Гыйбадәтханәнең иң биек манарасы белән гомуми биеклеге – 51 метр. Аның барлыгы 4 [[манара]]сы бар, иң биеге 10 м тәшкил итә, ярымайлы биек шпиле Дим микрорайонының теләсә кайсы почмагыннан диярлек күренә. Мәчет төзелеше өчен материал булып «Бессер» блоклары хезмәт иткән. Мәчетнең сыйдырышлыгы ― 800 кеше. Бина эчке бизәлеше белән аерылып тора. Мәчетне бизәү эшендә [[Сәмәрканд]] рәссамнары, [[Мисыр]] агач уемчылары, шулай ук җирле осталар катнашкан. Агачтан уемнар һәм диварлардагы гарәп язулы [[Коръән]] [[аять]]ләре яшь оста Юныс Хәйруллин кулы белән ясалган<ref name=":1" />. == Моны да карагыз == Уфаның Калинин районы Инорс микрорайонында 2015 елда ачылган «Мәдинә» мәчете турында: <ref>''Гульназира Биишева.'' [https://prufy.ru/news/society/3628-v_ufe_otkrylas_novaya_mechet_madina/ В Уфе открылась новая мечеть «Мадина».] prufy.ru, 13.04.2015{{ref-ru}}</ref> == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> == Сылтамалар == * {{cite web |url = http://cdum.ru/news/44/3469/ |title = В Демском районе Уфы открылась мечеть «Мадина» |author = |date = 2013-10-21 |work = |publisher = |accessdate = 2015-03-23 |lang = }} * {{cite web |url = http://ria.ru/society/20131021/971556443.html |title = Новая мечеть открылась в Уфе в рамках празднования 225-летия ЦДУМ |author = ''Рамиля Саляхова'' |date = 2013-10-21 |work = |publisher = РИА Новости |accessdate = 2015-03-23 |lang = }} * {{cite web |url = http://www.bashinform.ru/news/583538/ |title = В Демском районе Уфы открылась новая мечеть «Мадина» |author = ''Арина Рахимкулова'' |date = 2013-10-21 |work = |publisher = Башинформ.рф |accessdate = 2015-03-23 |lang = }} * {{cite web |url = http://fedpress.ru/news/society/news_society/1382358281-mechet-madina-otkrylas-v-demskom-raione-ufy |title = Мечеть «Мадина» открылась в Демском районе Уфы |author = |date = 2013-10-21 |work = |publisher = ФедералПресс |accessdate = 2015-03-23 |lang = }} * {{cite web |url = http://ufa-gid.com/news/v-ufe-otkrylas-novaya-mechet-madina.html |title = В УФЕ ОТКРЫЛАСЬ НОВАЯ МЕЧЕТЬ — «МАДИНА» |author = |date = 2013-10-21 |work = |publisher = Уфа-Гид |accessdate = 2015-03-23 |lang = }} * {{cite web |url = http://ufadts.ru/alms/madina.html |title = Ценности ислама |author = |date = |work = |publisher = Группа компаний «Дортрансстрой» |accessdate = 2015-03-23 |lang = }} [[Төркем:Әлифба буенча мәчетләр]] [[Төркем:2013 елда төзелгән мәчетләр]] [[Төркем:Уфа мәчетләре]] 0gw26icqfbptkxmt5v7ek5whkz42hq0 3524566 3524558 2022-07-24T13:11:38Z Әмир 15082 wikitext text/x-wiki {{Гыйбадәтханә |Гыйбадәтханә төре = [[Мәчет]] |Татар атамасы = Мәдинә |Үз атамасы = {{lang-ba|Мәдинә}} |Рәсем = Madina (mosque, Ufa).jpg |Рәсем язуы = |Рәсем зурлыгы = |Хәзерге халәте = |Ил = Россия |Урнашу урыны статусы = Шәһәр |Урнашу урыны =450096, <br/> [[Файл:Flag of Bashkortostan.svg|20px]] [[Башкортстан]],<br/> [[Файл:Flag of Ufa.svg|20px]] [[Уфа]], [[Уфаның Дим районы|Дим районы]], Гатчина ур., 1 |Координатлары = 54°42′02″N, 55°49′00″E |Дин = [[Ислам]] |Мәхәллә = [[ҮДН]] 504нче [[мәхәллә]] |Кайсы дини агымга карый = [[сөнни]] ислам / [[хәнәфи мәзһәбе]] |Бина төре = [[манара]]сы түбәсендә урнашкан мәчет |Архитектура стиле = |Проект авторы = |Төзүче = «Дорстрансстрой» ҖЧҖ |Нигезләүче = |Беренче телгә алу = |Нигезләү = |Төп даталар = 2010 ел – төзелеш башланган<br/> 2013 ел – мәчет ачылган |Юк ителгән = |Төзелешнең башлануы = 2010 ел |Төзелешнең тәмамлануы = 2013 ел |Янкормалары = |Ядкәрләре = |Халәте = гамәлдә |Сайт = |Commons = }} {{мәгънәләр|Мәдинә (мәгънәләр)}} ''Уфаның Инорс микрорайонындагы [[Мәдинә (мәчет, Инорс, Уфа) |Мәдинә]] мәчете белән бутамагыз'' '''Мәдинә мәчете''' ({{lang-ba|Мәдинә мәсете}}) ― [[Башкортстан]] башкаласы [[Уфаның Дим районы|Уфа шәһәренең Дим районында]] урнашкан ислам гыйбадәтханәсе (''җәмигъ мәчете''). [[Үзәк Диния нәзарәте]] составындагы «Уфа шәһәренең Дим районы 504нче мәхәллә» җирле мөселман дини оешмасы карамагында<ref>[http://religrb.ru/index/islam/czdum/mestnaya-musulmanskaya-religioznaya-organizacziya-maxallya-№504-demskogo-rajona-g.-ufyi.html Местная мусульманская религиозная организация Махалля №504 Демского района г. Уфы.] Религии Башкортостана{{ref-ru}}</ref>. {{External media |рәсем1=[https://2gis.ru/ufa/gallery/firm/2393066583436551/photoId/2392537324563334?m=55.820567%2C54.699497%2F16.57 Мәчет бинасы һәм интерьеры фотосурәтләре].}} == Тарих == [[Уфаның Дим районы]]нда зур булмаган район мәчете (''Мусоргский ур., 48'') генә булган, ул барлык [[мөселманнар]]ны сыйдыра алмый башлаган. Шуңа күрә яңа мәчет төзү мәсьәләсе күтәрелә. Мәчет Дим районының шәхси секторында «Баланово» паркы янәшәсендә буш яткан җирдә төзелгән<ref name=":1">[https://ufacity.info/press/news/150578.html В Уфе открылась новая мечеть.] Официальный сайт Администрации городского округа город Уфа, 21.10.2013{{ref-ru}}</ref>. Мәчет нигезенә беренче таш [[2010 ел]]ның көзендә салына. [[2013 ел]]ның октябрендә мәчет ачыла. Бу өч ел дәвамында гыйбадәтханә дин тотучылардан кергән һәм җәлеп ителгән акчалар хисабына төзелгән. Аның төзелешенә мәчетнең Попечительләр советы рәисе, «Дортрансстрой» ҖЧҖ Директорлар советы рәисе Марат Латыйпов зур өлеш керткән<ref name=":1" />. Мәчетне ачу тантанасы [[Ырынбур мөселман диния нәзарәте]] ([[Россия мөселманнарының Үзәк Диния нәзарәте]]) оешуга 225 ел тулуга багышланган тантаналы чаралар кысаларында узган<ref name=":0">[https://www.cdum.ru/news/44/3469/ В Демском районе Уфы открылась мечеть «Мадина».] ЦДУМ РФ, 21.10.2013{{ref-ru}}</ref>. Тантанада югары мөфти [[шәйхелислам]] Тәлгать Таҗетдин, [[Стамбул]] шәһәре мөфтие Рахми Яран, [[Индонезия]]нең дини эшләр министры Сурадхорм Али, 57 илне берләштерүче Халыкара ислам ризалыгы оешмасы рәисе Хәмит Ирен һәм башкалар катнашкан <ref name=":0" />. == Җитәкчелек == * [[Имам]]-[[хатиб]] ― Венир улы Замир хәзрәт Хәйруллин<ref>[https://vk.com/public85749570 Мечеть Мадина г.Уфа Демский район ВКонтакте]</ref> == Тасвирлама == Гыйбадәтханәнең иң биек манарасы белән гомуми биеклеге – 51 метр. Аның барлыгы 4 [[манара]]сы бар, иң биеге 10 м тәшкил итә, ярымайлы биек шпиле Дим микрорайонының теләсә кайсы почмагыннан диярлек күренә. Мәчет төзелеше өчен материал булып «Бессер» блоклары хезмәт иткән. Мәчетнең сыйдырышлыгы ― 800 кеше. Бина эчке бизәлеше белән аерылып тора. Мәчетне бизәү эшендә [[Сәмәрканд]] рәссамнары, [[Мисыр]] агач уемчылары, шулай ук җирле осталар катнашкан. Агачтан уемнар һәм диварлардагы гарәп язулы [[Коръән]] [[аять]]ләре яшь оста Юныс Хәйруллин кулы белән ясалган<ref name=":1" />. == Моны да карагыз == Уфаның Калинин районы Инорс микрорайонында 2015 елда ачылган «Мәдинә» мәчете турында: <ref>''Гульназира Биишева.'' [https://prufy.ru/news/society/3628-v_ufe_otkrylas_novaya_mechet_madina/ В Уфе открылась новая мечеть «Мадина».] prufy.ru, 13.04.2015{{ref-ru}}</ref> == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> == Сылтамалар == * {{cite web |url = http://cdum.ru/news/44/3469/ |title = В Демском районе Уфы открылась мечеть «Мадина» |author = |date = 2013-10-21 |work = |publisher = |accessdate = 2015-03-23 |lang = }} * {{cite web |url = http://ria.ru/society/20131021/971556443.html |title = Новая мечеть открылась в Уфе в рамках празднования 225-летия ЦДУМ |author = ''Рамиля Саляхова'' |date = 2013-10-21 |work = |publisher = РИА Новости |accessdate = 2015-03-23 |lang = }} * {{cite web |url = http://www.bashinform.ru/news/583538/ |title = В Демском районе Уфы открылась новая мечеть «Мадина» |author = ''Арина Рахимкулова'' |date = 2013-10-21 |work = |publisher = Башинформ.рф |accessdate = 2015-03-23 |lang = }} * {{cite web |url = http://fedpress.ru/news/society/news_society/1382358281-mechet-madina-otkrylas-v-demskom-raione-ufy |title = Мечеть «Мадина» открылась в Демском районе Уфы |author = |date = 2013-10-21 |work = |publisher = ФедералПресс |accessdate = 2015-03-23 |lang = }} * {{cite web |url = http://ufa-gid.com/news/v-ufe-otkrylas-novaya-mechet-madina.html |title = В УФЕ ОТКРЫЛАСЬ НОВАЯ МЕЧЕТЬ — «МАДИНА» |author = |date = 2013-10-21 |work = |publisher = Уфа-Гид |accessdate = 2015-03-23 |lang = }} * {{cite web |url = http://ufadts.ru/alms/madina.html |title = Ценности ислама |author = |date = |work = |publisher = Группа компаний «Дортрансстрой» |accessdate = 2015-03-23 |lang = }} [[Төркем:Әлифба буенча мәчетләр]] [[Төркем:2013 елда төзелгән мәчетләр]] [[Төркем:Уфа мәчетләре]] nh8nz5nnb073blv8jm8ld3i9z6j6d45 3524589 3524566 2022-07-24T16:32:26Z MR973 31959 wikitext text/x-wiki {{Гыйбадәтханә |Гыйбадәтханә төре = [[Мәчет]] |Татар атамасы = Мәдинә |Үз атамасы = {{lang-ba|Мәҙинә}} |Рәсем = Madina (mosque, Ufa).jpg |Рәсем язуы = |Рәсем зурлыгы = |Хәзерге халәте = |Ил = Россия |Урнашу урыны статусы = Шәһәр |Урнашу урыны =450096, <br/> [[Файл:Flag of Bashkortostan.svg|20px]] [[Башкортстан]],<br/> [[Файл:Flag of Ufa.svg|20px]] [[Уфа]], [[Уфаның Дим районы|Дим районы]], Гатчина ур., 1 |Координатлары = 54°42′02″N, 55°49′00″E |Дин = [[Ислам]] |Мәхәллә = [[ҮДН]] 504нче [[мәхәллә]] |Кайсы дини агымга карый = [[сөнни]] ислам / [[хәнәфи мәзһәбе]] |Бина төре = [[манара]]сы түбәсендә урнашкан мәчет |Архитектура стиле = |Проект авторы = |Төзүче = «Дорстрансстрой» ҖЧҖ |Нигезләүче = |Беренче телгә алу = |Нигезләү = |Төп даталар = 2010 ел – төзелеш башланган<br/> 2013 ел – мәчет ачылган |Юк ителгән = |Төзелешнең башлануы = 2010 ел |Төзелешнең тәмамлануы = 2013 ел |Янкормалары = |Ядкәрләре = |Халәте = гамәлдә |Сайт = |Commons = }} {{мәгънәләр|Мәдинә (мәгънәләр)}} ''Уфаның Инорс микрорайонындагы [[Мәдинә (мәчет, Инорс, Уфа) |Мәдинә]] мәчете белән бутамагыз'' '''Мәдинә мәчете''' ({{lang-ba|Мәҙинә мәсете}}) ― [[Башкортстан]] башкаласы [[Уфаның Дим районы|Уфа шәһәренең Дим районында]] урнашкан ислам гыйбадәтханәсе (''җәмигъ мәчете''). [[Үзәк Диния нәзарәте]] составындагы «Уфа шәһәренең Дим районы 504нче мәхәллә» җирле мөселман дини оешмасы карамагында<ref>[http://religrb.ru/index/islam/czdum/mestnaya-musulmanskaya-religioznaya-organizacziya-maxallya-№504-demskogo-rajona-g.-ufyi.html Местная мусульманская религиозная организация Махалля №504 Демского района г. Уфы.] Религии Башкортостана{{ref-ru}}</ref>. {{External media |рәсем1=[https://2gis.ru/ufa/gallery/firm/2393066583436551/photoId/2392537324563334?m=55.820567%2C54.699497%2F16.57 Мәчет бинасы һәм интерьеры фотосурәтләре].}} == Тарих == [[Уфаның Дим районы]]нда зур булмаган район мәчете (''Мусоргский ур., 48'') генә булган, ул барлык [[мөселманнар]]ны сыйдыра алмый башлаган. Шуңа күрә яңа мәчет төзү мәсьәләсе күтәрелә. Мәчет Дим районының шәхси секторында «Баланово» паркы янәшәсендә буш яткан җирдә төзелгән<ref name=":1">[https://ufacity.info/press/news/150578.html В Уфе открылась новая мечеть.] Официальный сайт Администрации городского округа город Уфа, 21.10.2013{{ref-ru}}</ref>. Мәчет нигезенә беренче таш [[2010 ел]]ның көзендә салына. [[2013 ел]]ның октябрендә мәчет ачыла. Бу өч ел дәвамында гыйбадәтханә дин тотучылардан кергән һәм җәлеп ителгән акчалар хисабына төзелгән. Аның төзелешенә мәчетнең Попечительләр советы рәисе, «Дортрансстрой» ҖЧҖ Директорлар советы рәисе Марат Латыйпов зур өлеш керткән<ref name=":1" />. Мәчетне ачу тантанасы [[Ырынбур мөселман диния нәзарәте]] ([[Россия мөселманнарының Үзәк Диния нәзарәте]]) оешуга 225 ел тулуга багышланган тантаналы чаралар кысаларында узган<ref name=":0">[https://www.cdum.ru/news/44/3469/ В Демском районе Уфы открылась мечеть «Мадина».] ЦДУМ РФ, 21.10.2013{{ref-ru}}</ref>. Тантанада югары мөфти [[шәйхелислам]] Тәлгать Таҗетдин, [[Стамбул]] шәһәре мөфтие Рахми Яран, [[Индонезия]]нең дини эшләр министры Сурадхорм Али, 57 илне берләштерүче Халыкара ислам ризалыгы оешмасы рәисе Хәмит Ирен һәм башкалар катнашкан <ref name=":0" />. == Җитәкчелек == * [[Имам]]-[[хатиб]] ― Венир улы Замир хәзрәт Хәйруллин<ref>[https://vk.com/public85749570 Мечеть Мадина г.Уфа Демский район ВКонтакте]</ref> == Тасвирлама == Гыйбадәтханәнең иң биек манарасы белән гомуми биеклеге – 51 метр. Аның барлыгы 4 [[манара]]сы бар, иң биеге 10 м тәшкил итә, ярымайлы биек шпиле Дим микрорайонының теләсә кайсы почмагыннан диярлек күренә. Мәчет төзелеше өчен материал булып «Бессер» блоклары хезмәт иткән. Мәчетнең сыйдырышлыгы ― 800 кеше. Бина эчке бизәлеше белән аерылып тора. Мәчетне бизәү эшендә [[Сәмәрканд]] рәссамнары, [[Мисыр]] агач уемчылары, шулай ук җирле осталар катнашкан. Агачтан уемнар һәм диварлардагы гарәп язулы [[Коръән]] [[аять]]ләре яшь оста Юныс Хәйруллин кулы белән ясалган<ref name=":1" />. == Моны да карагыз == Уфаның Калинин районы Инорс микрорайонында 2015 елда ачылган «Мәдинә» мәчете турында: <ref>''Гульназира Биишева.'' [https://prufy.ru/news/society/3628-v_ufe_otkrylas_novaya_mechet_madina/ В Уфе открылась новая мечеть «Мадина».] prufy.ru, 13.04.2015{{ref-ru}}</ref> == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> == Сылтамалар == * {{cite web |url = http://cdum.ru/news/44/3469/ |title = В Демском районе Уфы открылась мечеть «Мадина» |author = |date = 2013-10-21 |work = |publisher = |accessdate = 2015-03-23 |lang = }} * {{cite web |url = http://ria.ru/society/20131021/971556443.html |title = Новая мечеть открылась в Уфе в рамках празднования 225-летия ЦДУМ |author = ''Рамиля Саляхова'' |date = 2013-10-21 |work = |publisher = РИА Новости |accessdate = 2015-03-23 |lang = }} * {{cite web |url = http://www.bashinform.ru/news/583538/ |title = В Демском районе Уфы открылась новая мечеть «Мадина» |author = ''Арина Рахимкулова'' |date = 2013-10-21 |work = |publisher = Башинформ.рф |accessdate = 2015-03-23 |lang = }} * {{cite web |url = http://fedpress.ru/news/society/news_society/1382358281-mechet-madina-otkrylas-v-demskom-raione-ufy |title = Мечеть «Мадина» открылась в Демском районе Уфы |author = |date = 2013-10-21 |work = |publisher = ФедералПресс |accessdate = 2015-03-23 |lang = }} * {{cite web |url = http://ufa-gid.com/news/v-ufe-otkrylas-novaya-mechet-madina.html |title = В УФЕ ОТКРЫЛАСЬ НОВАЯ МЕЧЕТЬ — «МАДИНА» |author = |date = 2013-10-21 |work = |publisher = Уфа-Гид |accessdate = 2015-03-23 |lang = }} * {{cite web |url = http://ufadts.ru/alms/madina.html |title = Ценности ислама |author = |date = |work = |publisher = Группа компаний «Дортрансстрой» |accessdate = 2015-03-23 |lang = }} [[Төркем:Әлифба буенча мәчетләр]] [[Төркем:2013 елда төзелгән мәчетләр]] [[Төркем:Уфа мәчетләре]] c0ow21gxhfme9yf1te1s4dne9tyblww 3524591 3524589 2022-07-24T16:49:46Z Әмир 15082 wikitext text/x-wiki {{Гыйбадәтханә |Гыйбадәтханә төре = [[Мәчет]] |Татар атамасы = Мәдинә |Үз атамасы = {{lang-ba|Мәҙинә}} |Рәсем = Madina (mosque, Ufa).jpg |Рәсем язуы = |Рәсем зурлыгы = |Хәзерге халәте = |Ил = Россия |Урнашу урыны статусы = Шәһәр |Урнашу урыны =450096, <br/> [[Файл:Flag of Bashkortostan.svg|20px]] [[Башкортстан]],<br/> [[Файл:Flag of Ufa.svg|20px]] [[Уфа]], [[Уфаның Дим районы|Дим районы]], Гатчина ур., 1 |Координатлары = 54°42′02″N, 55°49′00″E |Дин = [[Ислам]] |Мәхәллә = [[ҮДН]] 504нче [[мәхәллә]] |Кайсы дини агымга карый = [[сөнни]] ислам / [[хәнәфи мәзһәбе]] |Бина төре = [[манара]]сы түбәсендә урнашкан мәчет |Архитектура стиле = |Проект авторы = |Төзүче = «Дорстрансстрой» ҖЧҖ |Нигезләүче = |Беренче телгә алу = |Нигезләү = |Төп даталар = 2010 ел – төзелеш башланган<br/> 2013 ел – мәчет ачылган |Юк ителгән = |Төзелешнең башлануы = 2010 ел |Төзелешнең тәмамлануы = 2013 ел |Янкормалары = |Ядкәрләре = |Халәте = гамәлдә |Сайт = |Commons = }} {{мәгънәләр|Мәдинә (мәгънәләр)}} ''Уфаның Инорс микрорайонындагы [[Мәдинә (мәчет, Инорс, Уфа) |Мәдинә]] мәчете белән бутамагыз'' '''Мәдинә мәчете''' ({{lang-ba|Мәҙинә мәсете}}) ― [[Башкортстан]] башкаласы [[Уфаның Дим районы|Уфа шәһәренең Дим районында]] урнашкан ислам гыйбадәтханәсе (''җәмигъ мәчете''). [[Үзәк Диния нәзарәте]] составындагы «Уфа шәһәренең Дим районы 504нче мәхәллә» җирле мөселман дини оешмасы карамагында<ref>[http://religrb.ru/index/islam/czdum/mestnaya-musulmanskaya-religioznaya-organizacziya-maxallya-№504-demskogo-rajona-g.-ufyi.html Местная мусульманская религиозная организация Махалля №504 Демского района г. Уфы.] Религии Башкортостана{{ref-ru}}</ref>. {{External media |рәсем1=[https://2gis.ru/ufa/gallery/firm/2393066583436551/photoId/2392537324563334?m=55.820567%2C54.699497%2F16.57 Мәчет бинасы һәм интерьеры фотосурәтләре].}} == Тарих == [[Уфаның Дим районы]]нда зур булмаган район мәчете (''Мусоргский ур., 48'') генә булган, ул барлык [[мөселманнар]]ны сыйдыра алмый башлаган. Шуңа күрә яңа мәчет төзү мәсьәләсе күтәрелә. Мәчет Дим районының шәхси секторында «Баланово» паркы янәшәсендә буш яткан җирдә төзелгән<ref name=":1">[https://ufacity.info/press/news/150578.html В Уфе открылась новая мечеть.] Официальный сайт Администрации городского округа город Уфа, 21.10.2013{{ref-ru}}</ref>. Мәчет нигезенә беренче таш [[2010 ел]]ның көзендә салына. [[2013 ел]]ның октябрендә мәчет ачыла. Бу өч ел дәвамында гыйбадәтханә дин тотучылардан кергән һәм җәлеп ителгән акчалар хисабына төзелгән. Аның төзелешенә мәчетнең Попечительләр советы рәисе, «Дортрансстрой» ҖЧҖ Директорлар советы рәисе Марат Латыйпов зур өлеш керткән<ref name=":1" />. Мәчетне ачу тантанасы [[Ырынбур мөселман диния нәзарәте]] ([[Россия мөселманнарының Үзәк Диния нәзарәте]]) оешуга 225 ел тулуга багышланган тантаналы чаралар кысаларында узган<ref name=":0">[https://www.cdum.ru/news/44/3469/ В Демском районе Уфы открылась мечеть «Мадина».] ЦДУМ РФ, 21.10.2013{{ref-ru}}</ref>. Тантанада югары мөфти [[шәйхелислам]] [[Тәлгать Таҗетдин]], [[Стамбул]] шәһәре мөфтие Рахми Яран, [[Индонезия]]нең дини эшләр министры Сурадхорм Али, 57 илне берләштерүче Халыкара ислам ризалыгы оешмасы рәисе Хәмит Ирен һәм башкалар катнашкан <ref name=":0" />. == Җитәкчелек == * [[Имам]]-[[хатиб]] ― Венир улы Замир хәзрәт Хәйруллин<ref>[https://vk.com/public85749570 Мечеть Мадина г.Уфа Демский район ВКонтакте]</ref> == Тасвирлама == Гыйбадәтханәнең иң биек манарасы белән гомуми биеклеге – 51 метр. Аның барлыгы 4 [[манара]]сы бар, иң биеге 10 м тәшкил итә, ярымайлы биек шпиле Дим микрорайонының теләсә кайсы почмагыннан диярлек күренә. Мәчет төзелеше өчен материал булып «Бессер» блоклары хезмәт иткән. Мәчетнең сыйдырышлыгы ― 800 кеше. Бина эчке бизәлеше белән аерылып тора. Мәчетне бизәү эшендә [[Сәмәрканд]] рәссамнары, [[Мисыр]] агач уемчылары, шулай ук җирле осталар катнашкан. Агачтан уемнар һәм диварлардагы [[гарәп язуы|гарәп язулы]] [[Коръән]] [[аять]]ләре яшь оста Юныс Хәйруллин кулы белән ясалган<ref name=":1" />. == Моны да карагыз == Уфаның Калинин районы Инорс микрорайонында 2015 елда ачылган «Мәдинә» мәчете турында: <ref>''Гульназира Биишева.'' [https://prufy.ru/news/society/3628-v_ufe_otkrylas_novaya_mechet_madina/ В Уфе открылась новая мечеть «Мадина».] prufy.ru, 13.04.2015{{ref-ru}}</ref> == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> == Сылтамалар == * {{cite web |url = http://cdum.ru/news/44/3469/ |title = В Демском районе Уфы открылась мечеть «Мадина» |author = |date = 2013-10-21 |work = |publisher = |accessdate = 2015-03-23 |lang = }} * {{cite web |url = http://ria.ru/society/20131021/971556443.html |title = Новая мечеть открылась в Уфе в рамках празднования 225-летия ЦДУМ |author = ''Рамиля Саляхова'' |date = 2013-10-21 |work = |publisher = РИА Новости |accessdate = 2015-03-23 |lang = }} * {{cite web |url = http://www.bashinform.ru/news/583538/ |title = В Демском районе Уфы открылась новая мечеть «Мадина» |author = ''Арина Рахимкулова'' |date = 2013-10-21 |work = |publisher = Башинформ.рф |accessdate = 2015-03-23 |lang = }} * {{cite web |url = http://fedpress.ru/news/society/news_society/1382358281-mechet-madina-otkrylas-v-demskom-raione-ufy |title = Мечеть «Мадина» открылась в Демском районе Уфы |author = |date = 2013-10-21 |work = |publisher = ФедералПресс |accessdate = 2015-03-23 |lang = }} * {{cite web |url = http://ufa-gid.com/news/v-ufe-otkrylas-novaya-mechet-madina.html |title = В УФЕ ОТКРЫЛАСЬ НОВАЯ МЕЧЕТЬ — «МАДИНА» |author = |date = 2013-10-21 |work = |publisher = Уфа-Гид |accessdate = 2015-03-23 |lang = }} * {{cite web |url = http://ufadts.ru/alms/madina.html |title = Ценности ислама |author = |date = |work = |publisher = Группа компаний «Дортрансстрой» |accessdate = 2015-03-23 |lang = }} [[Төркем:Әлифба буенча мәчетләр]] [[Төркем:2013 елда төзелгән мәчетләр]] [[Төркем:Уфа мәчетләре]] opftptc0428pvss0i68yfcth2uevlsu 0 588005 3524561 2022-07-24T13:00:24Z Әмир 15082 яңа бит ясау wikitext text/x-wiki '''Мәдинә''' ({{lang-ar|المدينة }} – күпмәгънәле сүз. «Мәдинә» (әл-мәдинә) хәзерге [[гарәп теле]]ндә «[[шәһәр]]» дигәнне аңлата. ;Топоним * [[Мәдинә]] – [[Согуд Гарәбстаны]] шәһәре, мөселманнарның изге шәһәрләренең берсе. ;Хатын-кыз исеме * [[Мәдинә Маликова|'''Мәдинә''' Маликова]] * [[Мәдинә Рәхимкулова|'''Мәдинә''' Рәхимкулова]] * [[Мәдинә Сәлихмәт|'''Мәдинә''' Сәлихмәт]] * [[Мәдинә Тимерҗанова|'''Мәдинә''' Тимерҗанова]] ;Мәчет исеме * [[Мәдинә (мәчет, Казан)|Мәдинә]] (Совет районы, [[Казан]]) * [[Мәдинә (мәчет, Дим районы, Уфа)|Мәдинә]] (Дим районы, [[Уфа]]) * [[Мәдинә (мәчет, Инорс, Уфа)|Мәдинә]] (Инорс, Уфа) == Моны да карагыз == * [[Медина (Минас-Жерайс)]] * [[Медина (округ, Техас)]] {{күп мәгънәле}} mfasoniqy0jjn6qbp2q69xm4w4r5amq 3524576 3524561 2022-07-24T14:51:06Z Әмир 15082 мәгълүмат өстәү wikitext text/x-wiki '''Мәдинә''' ({{lang-ar|المدينة }}) – күпмәгънәле сүз. «Мәдинә» (әл-мәдинә) хәзерге [[гарәп теле]]ндә «[[шәһәр]]» дигәнне аңлата. ;Топоним * [[Мәдинә]] – [[Согуд Гарәбстаны]] шәһәре, мөселманнарның изге шәһәрләренең берсе. ;Хатын-кыз исеме * [[Мәдинә Маликова|'''Мәдинә''' Маликова]] * [[Мәдинә Рәхимкулова|'''Мәдинә''' Рәхимкулова]] * [[Мәдинә Сәлихмәт|'''Мәдинә''' Сәлихмәт]] * [[Мәдинә Тимерҗанова|'''Мәдинә''' Тимерҗанова]] ;Мәчет исеме * [[Мәдинә (мәчет, Казан)|Мәдинә]] (Совет районы, [[Казан]]) * [[Мәдинә (мәчет, Дим районы, Уфа)|Мәдинә]] (Дим районы, [[Уфа]]) * [[Мәдинә (мәчет, Инорс, Уфа)|Мәдинә]] (Инорс, Уфа) ;Башкалар * [[Мәдинә (кратер)|Мәдинә]], кратер. == Моны да карагыз == * [[Медина (Минас-Жерайс)]] * [[Медина (округ, Техас)]] {{күп мәгънәле}} rsp38xj70a5p90s6hdn1mnvjkb6evcg 3524605 3524576 2022-07-24T18:14:05Z Әмир 15082 wikitext text/x-wiki '''Мәдинә''' ({{lang-ar|المدينة }}) – күпмәгънәле сүз. «Мәдинә» (әл-мәдинә) хәзерге [[гарәп теле]]ндә «[[шәһәр]]» дигәнне аңлата. ;Топоним * [[Мәдинә]] – [[Согуд Гарәбстаны]] шәһәре, мөселманнарның изге шәһәрләренең берсе. ;Хатын-кыз исеме * [[Мәдинә Маликова|'''Мәдинә''' Маликова]] * [[Мәдинә Рәхимкулова|'''Мәдинә''' Рәхимкулова]] * [[Мәдинә Сәлихмәт|'''Мәдинә''' Сәлихмәт]] * [[Мәдинә Тимерҗанова|'''Мәдинә''' Тимерҗанова]] ;Мәчет исеме {{төп мәкалә|Мәдинә (мәчет)}} * [[Мәдинә (мәчет, Казан)|Мәдинә]] (Совет районы, [[Казан]]) * [[Мәдинә (мәчет, Дим районы, Уфа)|Мәдинә]] (Дим районы, [[Уфа]]) * [[Мәдинә (мәчет, Инорс, Уфа)|Мәдинә]] (Инорс, Уфа) ;Башкалар * [[Мәдинә (кратер)|Мәдинә]], кратер. == Моны да карагыз == * [[Медина (Минас-Жерайс)]] * [[Медина (округ, Техас)]] {{күп мәгънәле}} aw3v8vmfstk2yjugwdb3hhbz2auialo 1 588006 3524563 2022-07-24T13:03:40Z Әмир 15082 Яңа бит: «{{ТИМ|ru|Мадина (мечеть, Уфа)}} {{Төрки марафон 2022 мәкаләсе |халык1 =башкортлар |халык2 =татарлар |халык3 = |кулланучы= Әмир}}» wikitext text/x-wiki {{ТИМ|ru|Мадина (мечеть, Уфа)}} {{Төрки марафон 2022 мәкаләсе |халык1 =башкортлар |халык2 =татарлар |халык3 = |кулланучы= Әмир}} 1xyvwhjkemylj1uo8neqxt36q7i4e4x 14 588008 3524594 2022-07-24T17:44:11Z 31.200.12.242 Яңа бит: «{{Commonscat|Universities and colleges in Baku}} [[Төркем:Азәрбайҗан шәһәрләре буенча югары уку йортлары|Бакы]] [[Төркем:Бакы оешмалары|Югары уку йортлары]] [[Төркем:Бакы мәгарифе|Югары уку йортлары]]» wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Universities and colleges in Baku}} [[Төркем:Азәрбайҗан шәһәрләре буенча югары уку йортлары|Бакы]] [[Төркем:Бакы оешмалары|Югары уку йортлары]] [[Төркем:Бакы мәгарифе|Югары уку йортлары]] sp7ld40egja8oghwlgnh51ssx3xqy1r 3524595 3524594 2022-07-24T17:49:29Z 31.200.12.242 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Universities and colleges in Baku}} [[Төркем:Азәрбайҗан шәһәрләре буенча югары уку йортлары|Бакы]] [[Төркем:Бакы мәгарифе|Югары уку йортлары]] meyoubt1c7qdur0kz67v480auhwg0xw 6 588009 3524596 2022-07-24T17:55:08Z Әмир 15082 {{Ирексез лицензияле сурәт |тасвир = Сибгатулла Гафуров фотосурәте |чыганак = https://ga.tatarstan.ru/sibgatulla-sadikovich-gafurov.htm |ясау вакыты = билгесез |автор = билгесез }} {{Ирексез лицензияле сурәт/НКИ |мәкалә = Сибгатулла Гафуров |максат = сурәтләү өчен |алмаштыру мөмкинлеге = бар |өстәмә мәгълүмат = юк }} [[Төркем:Сурәтләр:Шәхесләр]] wikitext text/x-wiki == Кыскача аңлатма == {{Ирексез лицензияле сурәт |тасвир = Сибгатулла Гафуров фотосурәте |чыганак = https://ga.tatarstan.ru/sibgatulla-sadikovich-gafurov.htm |ясау вакыты = билгесез |автор = билгесез }} {{Ирексез лицензияле сурәт/НКИ |мәкалә = Сибгатулла Гафуров |максат = сурәтләү өчен |алмаштыру мөмкинлеге = бар |өстәмә мәгълүмат = юк }} [[Төркем:Сурәтләр:Шәхесләр]] mcht51zy39nm4xz8abnofklzke1lgvk 0 588010 3524597 2022-07-24T17:55:31Z Әмир 15082 яңа бит ясау wikitext text/x-wiki {{Шәхес | исем = Сибгатулла Гафуров | рәсем = С.С.Гафуров.jpg | рәсем_зурлыгы = 200px | alt = | рәсем язуы = | тулы исем = Сибгатулла Садыйк улы Гафуров | һөнәр = партия эшлеклесе, архивчы | туу датасы =25.10.1888 | туу җире = [[РИ]], [[Сарытау губернасы]], {{туу җире|Хвалын өязе|Сембер өлкәсендә}}, [[Татар Шомалагы]] | гражданлык = {{байраклаштыру|Русия империясе}}→<br/> {{байраклаштыру|РСФСР}}→<br/> {{байрак|СССР}} [[СССР]] | милләт = татар | үлем датасы =9.5.1938 | үлем җире = [[СССР]], [[РСФСР]], [[ТАССР]], {{үлем җире|Казан| Казанда}} | әти = | әни = | ир = | хатын = [[Гөлчирә Гафурова]] | балалар = ''кызлары'' Гүзәл, Роза | бүләк һәм премияләр = | сайт = | башка мәгълүмат = }} {{фш|Гафуров}} '''Сибгатулла Гафуров''', Сибгатулла Садыйк улы Гафуров (''[[1888 ел]]ның [[25 октябрь|25 октябре]], [[РИ]], [[Сарытау губернасы]], [[Хвалын өязе]], Татар Шомалагы ― [[1938 ел]]ның [[9 май|9 мае]], [[СССР]], [[РСФСР]], [[ТАССР]], [[Казан]]'') ― революция хәрәкәтләрендә катнашучы, партия эшлеклесе <ref>Гафуров Сибгатулла Садыйк улы. // Татар энциклопедиясенең шәхесләр исемлеге. К.: [[ТР ФА]] Татар энциклопедиясе институты, 1997, 71нче бит</ref>, [[Сталин репрессияләре|сәяси репрессия]] корбаны. 1907 елдан [[РСДРП]] ([[РКП(б)]], [[ВКП(б)]]) әгъзасы. == Тәрҗемәи хәле == 1888 елның 25 октябрендә [[Сарытау губернасы]] [[Хвалын өязе]] Безоброзовка волосте (хәзерге [[Сембер өлкәсе]] [[Павловка районы]]) [[Татар Шомалагы]] (''[[:ru:Татарский Шмалак| ru]]'') авылында крестъян гаиләсендә туган. Авыл башлангыч мәктәбен (1900), Хвалынск өязе Озёрск авылы [[мәхәллә]] мәктәбен (1902) тәмамлаган. Рус мәктәбендә укуы билгеле. Ундүрт яшендә читкә китүче авылдашларына ияреп, Сибгатулла [[Баку]]га китә. Озак кына эшкә урнаша алмый йөргәннән соң, Романи дигән җирдә нефть промыселына ''масленщик'' булып эшкә урнаша<ref name=":2">[https://centrasia.org/person2.php?st=1404414367 ГАФУРОВ Сибгат Садыкович.] ЦентрАзия{{ref-ru}}</ref>. 1903–1914 елларда Бакуда төрле эшләрдә эшли. 1905–1907 еллардагы революциядә катнаша, 1905 елдан ― Нефть промыселлары эшчеләре берлеге идарәсе әгъзасы, 1913–1914 елларда ― [[РСДРП]]ның Баку комитеты әгъзасы<ref name=":0">''Ф. Г. Кәлимуллина''. [https://tatarica.org/tat/razdely/istoriya/novejshee-vremya/personalii/gafurov-sibgatulla-sadyjk-uly Гафуров Сибгатулла Садыйк улы.] Татарская энциклопедия TATARICA</ref>. [[1905 елгы инкыйлаб|Революцион эшчәнлек]] алып барган өчен 1914–1915 елларда [[Сарытау губернасы]]нда сөргендә була. 1915 елның ахырыннан [[Акчуриннар]]ның [[Сембер губернасы]] [[Зөябаш]] авылындагы постау фабрикасы конторасында писарь. Шушыннан солдатка алына. 1916–1920 елларда [[Сембер]] шәһәрендә Россия армиясенең 96нчы запас полкында хезмәт итә<ref name=":0" />. [[Февраль инкыйлабы|Февраль революциясе]] вакытында солдат депутатларының Сембер губерна советы комитеты әгъзасы. РСДРПның Сембер комитетын оештыруда катнаша, 1918 елда Сембер губерна башкарма комитеты әгъзасы; РКП(б)ның Сембер губерна комитетында милләтләр эше бүлеген, татар коммунистлары бюросын һәм мөселман секциясен оештыручыларның һәм җитәкчеләренең берсе<ref name=":0" />. 1918 елда [[Мәскәү]]дә [[Татар-Башкорт Совет Социалистик Республикасы]]н оештыру мәсьәләсенә багышланган киңәшмә эшендә катнаша. [[Сембер]]гә [[ак чехлар]] кергәндә, хәрби-сәяси комиссар буларак, 1918 елның июнь-август айларында Чех-словак корпусына каршы партизаннарның сугыш хәрәкәтләрен җитәкли <ref name=":0" />. 1919 елда Сембердә татар мәктәпләре өчен [[укытучы]]лар әзерләү буенча еллык курслар ачылуга булышлык итә. 1920 елдан [[Казан]]да: җир эшләре халык комиссары, социаль тәэминат халык комиссары урынбасары (1921 елда халык комиссары), дәүләт тәэминаты идарәсе мөдире<ref name=":2" />. 1922-1923 елларда [[Мәскәү]]дә Коминтерн башкарма комитетының Шәрекъ бүлегендә эшли: [[Төркия]]дә Коминтерн вәкиле була<ref name=":1">[https://ga.tatarstan.ru/sibgatulla-sadikovich-gafurov.htm Гафуров Сибгатулла Садыкович.] ГБУ Государственный архив РТ</ref>. 1923 елда РКП(б)ның Татарстан өлкә Контроль комиссиясенең партия коллегиясе тикшерүчесе, 1924 елда ТАССР Үзәк Башкарма Комитеты әгъзасы, 1925–1929 елларда РКП(б)ның Татарстан өлкә Контроль комиссиясе партия коллегиясенең 2нче секретаре, президиум әгъзасы<ref name=":1" />. 1929 елдан ― ВКП(б)ның [[Татарстан өлкә комитеты]] тарих-партия бүлеге мөдире. ВКП(б) Татарстан өлкә комитеты секретариатының 1929 елның 11 декабрендәге карары белән партия архивы мөдире итеп билгеләнә<ref name=":1" />. [[Владимир Ленин|В. И. Ульянов-Ленин]] исеме белән бәйле урыннарны мәңгеләштерү өчен күп көч куя. Казанда Ульяновлар гаиләсе яшәгән Орловлар йорты, [[Кокушкино]] авылында сөргендә вакытта В. И. Ленин яшәгән флигель төзекләндерелә<ref name=":1" />. == Репрессия корбаны == 1937 елның 26 маенда контрреволюция эшчәнлегендә («Троцкийчы милләтчеләрнең контрреволюцион-террористик оешмасы эше») гаепләнеп, кулга алына. Ул үзен гаепле дип танымый һәм судта контрреволюцион оешмада катнашмадым, дип белдергән. 1938 елның 9 маенда Казан шәһәрендә атып үтерелгән. 1956 елда аклана <ref>[https://ru.openlist.wiki/Гафуров_Сибгат_Садыкович_(1887) Гафуров Сибгат Садыкович (1887).] Открытый список{{ref-ru}}</ref>. == Гаиләсе == Хатыны ― Гөлчирә Заһир (''Минзаһир'') кызы Гафурова (1901―1967), журналист, «[[Азат хатын]]» журналына нигез салучыларның берсе. Ире кулга алынгач, 8 елга ирегеннән мәхрүм ителгән, аны [[ГУЛАГ]]та (Карлаг) үткәргән<ref>[https://ru.openlist.wiki/Гафурова_Гильчура_Загировна_(1903) Гафурова Гульчира Загировна (1903).] Открытый список{{ref-ru}}</ref>. Гафуровларның ике кызын 7 һәм 10 яшьлек Роза һәм Гүзәлне сеңлесе Асия һәм аның ире Рәхим Бикмурзиннар, үз гаиләсенә алып, тәрбияли<ref>Кызыл чәчәкләр. Сибгатулла белән Гөлчирә кыйссасы. // ''[[Саимә Ибраһимова]]''. Әгәр мин янмасам... К.: [[ТКН]], 2011, 95-101нче бит. ISBN 978-5-398-01783-1</ref>. == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> == Сылтамалар == * [https://ga.tatarstan.ru/sibgatulla-sadikovich-gafurov.htm Гафуров Сибгатулла Садыкович.] ГБУ Государственный архив РТ{{ref-ru}} * ''Ф. Г. Кәлимуллина''. [https://tatarica.org/tat/razdely/istoriya/novejshee-vremya/personalii/gafurov-sibgatulla-sadyjk-uly Гафуров Сибгатулла Садыйк улы.] Татарская энциклопедия TATARICA == Әдәбият == * Кызыл чәчәкләр. Сибгатулла белән Гөлчирә кыйссасы. // ''[[Саимә Ибраһимова]]''. Әгәр мин янмасам... К.: [[ТКН]], 2011, 95-101нче бит. ISBN 978-5-398-01783-1 * ''Юсупов А''. Гафуров С. Казан, 1966; * ''Хабибуллина Ф''. Гафуров Сибгатулла Садыкович // Борцы за счастье народное. Казань, 1988. Кн. 3. {{DEFAULTSORT:Гафуров, Сибгатулла}} [[Төркем:Татар революционерлары]] [[Төркем:КПСС әгъзалары]] [[Төркем:Архивчылар]] [[Төркем:Сәяси репрессия корбаннары]] [[Төркем:Репрессияләнгән татарлар]] 3mhpa3jlzk7yto1ip13lyd7nt1x624e 1 588011 3524601 2022-07-24T18:04:11Z Әмир 15082 Яңа бит: «{{Төрки марафон 2022 мәкаләсе |халык1 =татарлар |халык2 =әзербайҗаннар |халык3 = |кулланучы= Әмир}}» wikitext text/x-wiki {{Төрки марафон 2022 мәкаләсе |халык1 =татарлар |халык2 =әзербайҗаннар |халык3 = |кулланучы= Әмир}} d79tl1lhezyucd4fyddbfkmzcxevfs3 0 588012 3524604 2022-07-24T18:13:19Z Әмир 15082 яңа бит ясау wikitext text/x-wiki {{мәгънәләр|Мәдинә (мәгънәләр)}} '''Мәдинә мәчете''': ;Казан * [[Мәдинә (мәчет, Казан)|Мәдинә]] (Совет районы) ;Уфа * [[Мәдинә (мәчет, Дим районы, Уфа)|Мәдинә]] (Дим районы) * [[Мәдинә (мәчет, Инорс, Уфа)|Мәдинә]] (Инорс) {{күп мәгънәле}} fnhaui7d4mlxqs881b62rhd5heu7ebw 0 588015 3524623 2022-07-25T11:15:02Z Ilnur efende 6874 Создано переводом страницы «[[:ru:Special:Redirect/revision/123275283|Веприк (Ичнянский район)]]» wikitext text/x-wiki '''Кирәк-ярак''' ({{Lang-uk|Веприк}}) — [[авыл]], Монастырище авыл советы, Ичня районы, [[Чернигов өлкәсе]], [[Украина]]. КОАТУУ коды - 7421786802. [[2001 ел|2001 елгы җанисәп]] буенча халык 20 кеше була<ref name="Рада1">[http://gska2.rada.gov.ua/pls/z7503/A005?rdat1=09.06.2009&rf7571=39984 Сайт Верховной Рады Украины.]</ref>. == Географик урыны == Веприк авылы ''Мирное'' авылыннан 1 км, Монастиришче авылыннан 4 км ераклыкта урнашкан. Якында Т-2527 шоссесы һәм тимер юл, Яхновка станциясе 1 км ераклыкта. == Тарихы == * [[1600 ел|1600]] - нигез салынган елы. * Утар Монастырище Изге ана Раштуа чиркәвенә беркетелә.<ref>{{Cite web|url=https://undiasd.archives.gov.ua/doc/metric-books/mbv10-b1.pdf|title=Зведений каталог метричних книг що зберігаються в державних архівах України т.10, кн..1, ст. 535, 603 и 657|author=Український науково-дослідницкий інститут архівної справи та документознавства}}</ref> * Греков (Грецкий) хуҗалыгында 1859 елда 12 кеше йорт, анда 89 кеше яшәгән (46 ир-ат һәм 43 хатын-кыз).<ref>{{Cite web|url=http://elib.shpl.ru/ru/nodes/16873-vyp-48-chernigovskaya-guberniya-po-svedeniyam-1859-goda-1866#mode/inspect/page/204/zoom/6|title=ГПИБ {{!}} Вып. 48 : Черниговская губерния : ... по сведениям 1859 года. - 1866.|author=Н. П. ИнфоРост}}</ref> * 1869 елгы картада Грецкий утары була.<ref>{{Cite web|url=http://www.etomesto.ru/map-ukraine_trehverstka-chernigov/?x=32.117721&y=50.787040|title=Трехверстовка Черниговской области. Военно-топографическая карта.}}</ref> * 1945 елга кадәр Грецкий утары дип аталган.<ref>{{Cite web|url=http://www.etomesto.ru/map-rkka_m-36-a/?x=32.117035&y=50.789433|title=Карта РККА M-36 (А). Киевская, Черниговская, Гомельская области.}}</ref> == Искәрмәләр == {{Reflist}} 1nm06m54ie5sjzdmrgnkv8qe48ums1w 3524624 3524623 2022-07-25T11:15:28Z Ilnur efende 6874 Ilnur efende юнәлтү калдырмыйча [[Веприк (Ичнянский район)]] сәхифәсен [[Веприк (Ичня районы)]] итеп күчерде wikitext text/x-wiki '''Кирәк-ярак''' ({{Lang-uk|Веприк}}) — [[авыл]], Монастырище авыл советы, Ичня районы, [[Чернигов өлкәсе]], [[Украина]]. КОАТУУ коды - 7421786802. [[2001 ел|2001 елгы җанисәп]] буенча халык 20 кеше була<ref name="Рада1">[http://gska2.rada.gov.ua/pls/z7503/A005?rdat1=09.06.2009&rf7571=39984 Сайт Верховной Рады Украины.]</ref>. == Географик урыны == Веприк авылы ''Мирное'' авылыннан 1 км, Монастиришче авылыннан 4 км ераклыкта урнашкан. Якында Т-2527 шоссесы һәм тимер юл, Яхновка станциясе 1 км ераклыкта. == Тарихы == * [[1600 ел|1600]] - нигез салынган елы. * Утар Монастырище Изге ана Раштуа чиркәвенә беркетелә.<ref>{{Cite web|url=https://undiasd.archives.gov.ua/doc/metric-books/mbv10-b1.pdf|title=Зведений каталог метричних книг що зберігаються в державних архівах України т.10, кн..1, ст. 535, 603 и 657|author=Український науково-дослідницкий інститут архівної справи та документознавства}}</ref> * Греков (Грецкий) хуҗалыгында 1859 елда 12 кеше йорт, анда 89 кеше яшәгән (46 ир-ат һәм 43 хатын-кыз).<ref>{{Cite web|url=http://elib.shpl.ru/ru/nodes/16873-vyp-48-chernigovskaya-guberniya-po-svedeniyam-1859-goda-1866#mode/inspect/page/204/zoom/6|title=ГПИБ {{!}} Вып. 48 : Черниговская губерния : ... по сведениям 1859 года. - 1866.|author=Н. П. ИнфоРост}}</ref> * 1869 елгы картада Грецкий утары була.<ref>{{Cite web|url=http://www.etomesto.ru/map-ukraine_trehverstka-chernigov/?x=32.117721&y=50.787040|title=Трехверстовка Черниговской области. Военно-топографическая карта.}}</ref> * 1945 елга кадәр Грецкий утары дип аталган.<ref>{{Cite web|url=http://www.etomesto.ru/map-rkka_m-36-a/?x=32.117035&y=50.789433|title=Карта РККА M-36 (А). Киевская, Черниговская, Гомельская области.}}</ref> == Искәрмәләр == {{Reflist}} 1nm06m54ie5sjzdmrgnkv8qe48ums1w 3524625 3524624 2022-07-25T11:16:11Z Ilnur efende 6874 wikitext text/x-wiki {{ТП}} '''Веприк''' ({{Lang-uk|Веприк}}) — [[авыл]], Монастырище авыл советы, Ичня районы, [[Чернигов өлкәсе]], [[Украина]]. КОАТУУ коды - 7421786802. [[2001 ел|2001 елгы җанисәп]] буенча халык 20 кеше була<ref name="Рада1">[http://gska2.rada.gov.ua/pls/z7503/A005?rdat1=09.06.2009&rf7571=39984 Сайт Верховной Рады Украины.]</ref>. == Географик урыны == Веприк авылы ''Мирное'' авылыннан 1 км, Монастиришче авылыннан 4 км ераклыкта урнашкан. Якында Т-2527 шоссесы һәм тимер юл, Яхновка станциясе 1 км ераклыкта. == Тарихы == * [[1600 ел|1600]] - нигез салынган елы. * Утар Монастырище Изге ана Раштуа чиркәвенә беркетелә.<ref>{{Cite web|url=https://undiasd.archives.gov.ua/doc/metric-books/mbv10-b1.pdf|title=Зведений каталог метричних книг що зберігаються в державних архівах України т.10, кн..1, ст. 535, 603 и 657|author=Український науково-дослідницкий інститут архівної справи та документознавства}}</ref> * Греков (Грецкий) хуҗалыгында 1859 елда 12 кеше йорт, анда 89 кеше яшәгән (46 ир-ат һәм 43 хатын-кыз).<ref>{{Cite web|url=http://elib.shpl.ru/ru/nodes/16873-vyp-48-chernigovskaya-guberniya-po-svedeniyam-1859-goda-1866#mode/inspect/page/204/zoom/6|title=ГПИБ {{!}} Вып. 48 : Черниговская губерния : ... по сведениям 1859 года. - 1866.|author=Н. П. ИнфоРост}}</ref> * 1869 елгы картада Грецкий утары була.<ref>{{Cite web|url=http://www.etomesto.ru/map-ukraine_trehverstka-chernigov/?x=32.117721&y=50.787040|title=Трехверстовка Черниговской области. Военно-топографическая карта.}}</ref> * 1945 елга кадәр Грецкий утары дип аталган.<ref>{{Cite web|url=http://www.etomesto.ru/map-rkka_m-36-a/?x=32.117035&y=50.789433|title=Карта РККА M-36 (А). Киевская, Черниговская, Гомельская области.}}</ref> == Искәрмәләр == {{Reflist}} 3vrkind9bymrcu284xgficctznh1kfs