Wikipedia ttwiki https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%88_%D0%B1%D0%B8%D1%82 MediaWiki 1.39.0-wmf.22 first-letter Медиа Махсус Бәхәс Кулланучы Кулланучы бәхәсе Википедия Википедия бәхәсе Файл Файл бәхәсе МедиаВики МедиаВики бәхәсе Калып Калып бәхәсе Ярдәм Ярдәм бәхәсе Төркем Төркем бәхәсе Портал Портал бәхәсе TimedText TimedText talk Модуль Обсуждение модуля Гаджет Обсуждение гаджета Определение гаджета Обсуждение определения гаджета İdel-Ural Ştatı 0 657 3525032 3086400 2022-07-29T17:50:17Z Frhdkazan 3171 {{УК}} wikitext text/x-wiki {{УК}} [[File:Proclamation of Idel-Ural Republic.png|200px|right]] '''İdel-Ural''' berlege (İdel-Ural ştatı) [[1917]]-[[1919]] yıllarda Könçığış [[Awrupa]]da xäzerge öç Törki-Tatar ([[Tatarstan]], [[Başqortstan]], [[Çuaşstan]]) häm öç Fin-Uğır ([[Mari İl]], [[Mordoviä]] häm [[Udmurtiä]]) cömhüriätlären berläştergän. [[Millät Mäclese|Millät Mäclesendä]] täqdim itelä (1918). Bulaçaq däwlät çikläre [[Ğälimcan Şäräf]] citäklägän kämisiä tarafınnan eşlänä. Territoriäsenä [[Qazan gubernası|Qazan]] häm [[Ufa gubernası|Öfä]] gubernaları, [[Нократ губернасы|Wätke]], [[Irınbur gubernası|Irınbur]], [[Pirem gubernası|Pirem]], [[Samar gubernası|Samar]] häm [[Sember gubernası|Sember]] gubernalarınıñ törki-tatarlar küpläp yäşägän töbäkläre kerergä tieş bula. Yaña milli cömhüriätne oyıştıru eşlären başqaru öçen ''İdel-Ural Ştatın ğämälgä kertü häy'äte'' tözelä. == Tarix == [[Файл:Sadretdin Maksudov.jpeg|200px|мини|уңда|[[Sadri Maqsudi]] - İdel-Ural ştatınıñ prezidentı]] [[1917]] yılnıñ iyül ayında Törki-Tatarlar İdel-Ural däwläteneñ nigeze salına. Waqıtlı [[Милли Идарә|Milli İdärä]] yasala, ul öç näzärättän tora: * [[Mäğärif näzäräte]] * [[Mäliä näzäräte]] * [[Diniä näzäräte]] [[Milli Xäzinä]] oyıştırıla, anda 1 million sum çaması aqça cıyıla. [[1917]] yılnıñ [[20 noyäber]]endä [[Sadri Maqsudi]] [[Millät Mäclese]]neñ utırışın uzdıra. İdel-Ural Ştatınıñ yasaluı iğlan itelä, ul [[Qazan xanlığı]]nıñ däwamı bulırğa tieş. [[Millät Mäclese]] [[Sadri Maqsudi]]nı İdel-Uralnıñ berençe prezidentı itep saylap quya. [[1918]] yılnıñ [[5 ğinwar]]ında [[Sadri Maqsudi]] [[Millät İdäräse]]neñ räise bulıp saylana. [[1918]] yılnıñ [[10 ğinwar]]ında [[Xärbi İdärä]]neñ 3000 ğäskäre [[Ufa]] uramnarında, «İdel-Ural!» şiğären qıçqırıp, milli tantanalı çığış yasıylar wä [[Milli İdärä]]neñ räise [[Sadri Maqsudi]] bu tantananı qabul itä. [[1918]] yılnıñ [[14 ğinwar]]ında [[Xärbi İdärä]]neñ 2 cıyılışınıñ 14 utırışında [[Sadri Maqsudi]] cämğiätne, berläşkän millät bulırğa häm milli mänfäğätlärne onıtmasqa, çaqırğan. [[Millät Mäclese]] wäkilläre Sovet xäkimiäte belän söyläşü alıpbaruınnan baş tartıp, Milli İdäräseneñ cirle büleklärne yasawın däwam itälär: alar salımnarnı cıyalar. Ştatnıñ ğämälgä kerüen räsmi iğlan itü Bötenrusiä [[möselman|möselman]] ğäskäriläreneñ ikençe qorıltayınıñ 1918 yılnıñ 1 nçe martına bilgelängän utırışına yöklängän bula. Säwit xakimiäte qarşı bulu säbäple, proyekt ğämälgä aşmıy qala. == Miras == [[Файл:Bulgar Idel-Ural.jpg|200px|мини|уңда|İdel-Ural xäräkäteneñ bayrağı]] Xäzerge waqıtta qayber [[Tatarstan]], [[Başqortstan]], [[Çuaşstan]] h.b. - İdel buyı Bolğarı milli köçläre İdel-Ural bayrağın qullanalar. == Monı da qara == * [[Bolaq artı respublikası]] * [[Tatar-Başqort Sävit Cömhüriäte]] * [[Sadri Maqsudi]] * [[Möhämmäd Ğayaz İsxaqıy]] * [[İsmäğil Gaspıralı]] == Päräwezdä == * [http://www.azatliq.org/ Azatlıq.org: İdel-Ural'dan yañalıqlar] * [http://www.dmoz.org/World/Tatarça/Ölkälär/Awrup/Töbäklär/İdel-Ural/ Dmoz.org: İdel-Ural'ğa bağışlanğan belem] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100526031322/http://www.dmoz.org/World/Tatar%C3%A7a/%C3%96lk%C3%A4l%C3%A4r/Awrup/T%C3%B6b%C3%A4kl%C3%A4r/%C4%B0del-Ural/ |date=2010-05-26 }} [[Төркем:Татарстан тарихы]] 15s475eiswxht7s6opa54n8ro3w4v2b 3525038 3525032 2022-07-29T18:18:44Z Frhdkazan 3171 /* Tarix */ [[Milli İdärä]] wikitext text/x-wiki {{УК}} [[File:Proclamation of Idel-Ural Republic.png|200px|right]] '''İdel-Ural''' berlege (İdel-Ural ştatı) [[1917]]-[[1919]] yıllarda Könçığış [[Awrupa]]da xäzerge öç Törki-Tatar ([[Tatarstan]], [[Başqortstan]], [[Çuaşstan]]) häm öç Fin-Uğır ([[Mari İl]], [[Mordoviä]] häm [[Udmurtiä]]) cömhüriätlären berläştergän. [[Millät Mäclese|Millät Mäclesendä]] täqdim itelä (1918). Bulaçaq däwlät çikläre [[Ğälimcan Şäräf]] citäklägän kämisiä tarafınnan eşlänä. Territoriäsenä [[Qazan gubernası|Qazan]] häm [[Ufa gubernası|Öfä]] gubernaları, [[Нократ губернасы|Wätke]], [[Irınbur gubernası|Irınbur]], [[Pirem gubernası|Pirem]], [[Samar gubernası|Samar]] häm [[Sember gubernası|Sember]] gubernalarınıñ törki-tatarlar küpläp yäşägän töbäkläre kerergä tieş bula. Yaña milli cömhüriätne oyıştıru eşlären başqaru öçen ''İdel-Ural Ştatın ğämälgä kertü häy'äte'' tözelä. == Tarix == [[Файл:Sadretdin Maksudov.jpeg|200px|мини|уңда|[[Sadri Maqsudi]] - İdel-Ural ştatınıñ prezidentı]] [[1917]] yılnıñ iyül ayında Törki-Tatarlar İdel-Ural däwläteneñ nigeze salına. Waqıtlı [[Милли Идарә|Milli İdärä]] yasala, ul öç näzärättän tora: * [[Mäğärif näzäräte]] * [[Mäliä näzäräte]] * [[Diniä näzäräte]] [[Milli Xäzinä]] oyıştırıla, anda 1 million sum çaması aqça cıyıla. [[1917]] yılnıñ [[20 noyäber]]endä [[Sadri Maqsudi]] [[Millät Mäclese]]neñ utırışın uzdıra. İdel-Ural Ştatınıñ yasaluı iğlan itelä, ul [[Qazan xanlığı]]nıñ däwamı bulırğa tieş. [[Millät Mäclese]] [[Sadri Maqsudi]]nı İdel-Uralnıñ berençe prezidentı itep saylap quya. [[1918]] yılnıñ [[5 ğinwar]]ında [[Sadri Maqsudi]] [[Milli İdärä]]neñ räise bulıp saylana. [[1918]] yılnıñ [[10 ğinwar]]ında [[Xärbi İdärä]]neñ 3000 ğäskäre [[Ufa]] uramnarında, «İdel-Ural!» şiğären qıçqırıp, milli tantanalı çığış yasıylar wä [[Milli İdärä]]neñ räise [[Sadri Maqsudi]] bu tantananı qabul itä. [[1918]] yılnıñ [[14 ğinwar]]ında [[Xärbi İdärä]]neñ 2 cıyılışınıñ 14 utırışında [[Sadri Maqsudi]] cämğiätne, berläşkän millät bulırğa häm milli mänfäğätlärne onıtmasqa, çaqırğan. [[Millät Mäclese]] wäkilläre Sovet xäkimiäte belän söyläşü alıpbaruınnan baş tartıp, Milli İdäräseneñ cirle büleklärne yasawın däwam itälär: alar salımnarnı cıyalar. Ştatnıñ ğämälgä kerüen räsmi iğlan itü Bötenrusiä [[möselman|möselman]] ğäskäriläreneñ ikençe qorıltayınıñ 1918 yılnıñ 1 nçe martına bilgelängän utırışına yöklängän bula. Säwit xakimiäte qarşı bulu säbäple, proyekt ğämälgä aşmıy qala. == Miras == [[Файл:Bulgar Idel-Ural.jpg|200px|мини|уңда|İdel-Ural xäräkäteneñ bayrağı]] Xäzerge waqıtta qayber [[Tatarstan]], [[Başqortstan]], [[Çuaşstan]] h.b. - İdel buyı Bolğarı milli köçläre İdel-Ural bayrağın qullanalar. == Monı da qara == * [[Bolaq artı respublikası]] * [[Tatar-Başqort Sävit Cömhüriäte]] * [[Sadri Maqsudi]] * [[Möhämmäd Ğayaz İsxaqıy]] * [[İsmäğil Gaspıralı]] == Päräwezdä == * [http://www.azatliq.org/ Azatlıq.org: İdel-Ural'dan yañalıqlar] * [http://www.dmoz.org/World/Tatarça/Ölkälär/Awrup/Töbäklär/İdel-Ural/ Dmoz.org: İdel-Ural'ğa bağışlanğan belem] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100526031322/http://www.dmoz.org/World/Tatar%C3%A7a/%C3%96lk%C3%A4l%C3%A4r/Awrup/T%C3%B6b%C3%A4kl%C3%A4r/%C4%B0del-Ural/ |date=2010-05-26 }} [[Төркем:Татарстан тарихы]] kdipqhxkuaxw4wqd95nrfg6tnagqmix Бәхәс:Татар теле 1 11528 3525085 3240997 2022-07-30T10:51:15Z 94.230.175.200 /* В каком состоянии находится сейчас татарская латиница? */ Ответ wikitext text/x-wiki {{Проект:Телләр}} {{Азатлыкта Википедия}} Hi, I would know if glotonyms (names of languages) are capitalized in Tatar, like in English. Please answer after this, or better, to my [[ca:User Talk:Pasqual|talk]] at Wikipedia in Catalan. Thanks at advance ;) [[Maxsus:Contributions/79.154.35.117|79.154.35.117]] 16. Äpr 2008, 16:43 (UTC) == ЮНЕСКО телләре == ЮНЕСКО игълан иткән нинди 14 тел ул? Берәр рәсми чыганакта сылтама бармы бу мәгълүматка? -- [[Кулланучы:Marat Vildanov|Marat Vildanov]] ([[Кулланучы бәхәсе:Marat Vildanov|бәхәс]]) 9 фев 2015, 19:51 (UTC) Менә сылтама таптым http://www.idmedina.ru/books/encyclopedia/?1328 --[[Кулланучы:Kitap|Kitap]] ([[Кулланучы бәхәсе:Kitap|бәхәс]]) 9 фев 2015, 20:05 (UTC) : Юк, бу бит оригинал сылтама түгел. Андый сылтамалар күп. Оригинал сылтама ул мәсәлән ЮНЕСКО сайтында '''14 коммуникатив тел''' шушылар, һәм исемлектә татар теле булса. Мин шундый сылтама юкмы дип сорыйм. Мин ул 14 тел турында инде иң кимендә 10 ел дәвамында ишетәм, бу күбрәк татар милләтчеләре уйлап чыгарган әйбергә охшаган. Ә беркем ниндидер норматив документка сылтама китерә алмый. -- [[Кулланучы:Marat Vildanov|Marat Vildanov]] ([[Кулланучы бәхәсе:Marat Vildanov|бәхәс]]) 10 фев 2015, 07:45 (UTC) :: Аңлаганымча, монда тел - [[Телләрнең генетик классификациясе]]ндәге тел группасы мәгънәсендә куллана. Шундыйларның иң зур 14есен [[:ru:Языки России]] мәкаләсендә күреп була. Ягъни татарчаны башка берәр төрки теле белән алыштыру бирнәрсәне үзгәртмәс. -- [[Махсус:Кертемнәр/87.117.185.100|87.117.185.100]] 11 фев 2015, 14:23 (UTC) :::Бүгенге көндә татар телен генә белүче төрекчә радионы тыңларга яки югары белемне алырга торышса, кыенлыклар белән очрашуы ап-ачык. Югары 14 тел гаиләләреннән берсе булган [[Һинд-аурупа телләре]]н алсак, анын астөркемнәрендә дә шул ук хәл: француз, итальян, испан һәм португал; инглиз һәм алман; һинд һәм бенгал; һ.б. сөйләшүчеләр саны ягыннан зуррак булган телләр очрагында да дөрес. Мантыйк нигезендә бу фраза - энциклопедик кыйммәткә ия булмаган буш мактану булып чыга, тик ЮНЕСКОның шуны белдергән рәсми документка искәрмә китерелсә, саклауга риза. -- [[Махсус:Кертемнәр/87.117.185.100|87.117.185.100]] 11 фев 2015, 14:37 (UTC) ==Татар мәктәпләре== Татар мәктәпләре саны турында каян мәгълүмат табарга? "Татар мәктәпләре күп" дигән гыйбарә бик болганчык... [[Махсус:Кертемнәр/94.140.193.130|94.140.193.130]] 18 авг 2021, 10:21 (UTC) == В каком состоянии находится сейчас татарская латиница? == Это правда, что она запрещена? Тогда, выходит, написать вики-статью латиницей -- противозаконно? [[Махсус:Кертемнәр/195.114.147.251|195.114.147.251]] 10 дек 2021, 14:08 (UTC) * Хотите написать вики-статью латиницей ? ― пожалуйста, никаких запретов.--[[Кулланучы:Әмир|Әмир]] ([[Кулланучы бәхәсе:Әмир|бәхәс]]) 10 дек 2021, 18:51 (UTC) :Мәскәү татар теле көйләүче торган фәнни органга латиница нормага күчүне тыйдырды. Һәм рәсми татар телле документлар, мәктәпләр, нәшриятлар өчен латиницага күчү тыйдырды. Ә татар латиницасы кулланырга мөмкин, ләкин сезне күпләр да аңламаячак.[[Махсус:Кертемнәр/94.230.175.200|94.230.175.200]] 30 июл 2022, 10:51 (UTC) 9uwwqpjvj4xd6p9hf3lprf1nwhtws5b 3525086 3525085 2022-07-30T10:51:41Z 94.230.175.200 /* В каком состоянии находится сейчас татарская латиница? */ wikitext text/x-wiki {{Проект:Телләр}} {{Азатлыкта Википедия}} Hi, I would know if glotonyms (names of languages) are capitalized in Tatar, like in English. Please answer after this, or better, to my [[ca:User Talk:Pasqual|talk]] at Wikipedia in Catalan. Thanks at advance ;) [[Maxsus:Contributions/79.154.35.117|79.154.35.117]] 16. Äpr 2008, 16:43 (UTC) == ЮНЕСКО телләре == ЮНЕСКО игълан иткән нинди 14 тел ул? Берәр рәсми чыганакта сылтама бармы бу мәгълүматка? -- [[Кулланучы:Marat Vildanov|Marat Vildanov]] ([[Кулланучы бәхәсе:Marat Vildanov|бәхәс]]) 9 фев 2015, 19:51 (UTC) Менә сылтама таптым http://www.idmedina.ru/books/encyclopedia/?1328 --[[Кулланучы:Kitap|Kitap]] ([[Кулланучы бәхәсе:Kitap|бәхәс]]) 9 фев 2015, 20:05 (UTC) : Юк, бу бит оригинал сылтама түгел. Андый сылтамалар күп. Оригинал сылтама ул мәсәлән ЮНЕСКО сайтында '''14 коммуникатив тел''' шушылар, һәм исемлектә татар теле булса. Мин шундый сылтама юкмы дип сорыйм. Мин ул 14 тел турында инде иң кимендә 10 ел дәвамында ишетәм, бу күбрәк татар милләтчеләре уйлап чыгарган әйбергә охшаган. Ә беркем ниндидер норматив документка сылтама китерә алмый. -- [[Кулланучы:Marat Vildanov|Marat Vildanov]] ([[Кулланучы бәхәсе:Marat Vildanov|бәхәс]]) 10 фев 2015, 07:45 (UTC) :: Аңлаганымча, монда тел - [[Телләрнең генетик классификациясе]]ндәге тел группасы мәгънәсендә куллана. Шундыйларның иң зур 14есен [[:ru:Языки России]] мәкаләсендә күреп була. Ягъни татарчаны башка берәр төрки теле белән алыштыру бирнәрсәне үзгәртмәс. -- [[Махсус:Кертемнәр/87.117.185.100|87.117.185.100]] 11 фев 2015, 14:23 (UTC) :::Бүгенге көндә татар телен генә белүче төрекчә радионы тыңларга яки югары белемне алырга торышса, кыенлыклар белән очрашуы ап-ачык. Югары 14 тел гаиләләреннән берсе булган [[Һинд-аурупа телләре]]н алсак, анын астөркемнәрендә дә шул ук хәл: француз, итальян, испан һәм португал; инглиз һәм алман; һинд һәм бенгал; һ.б. сөйләшүчеләр саны ягыннан зуррак булган телләр очрагында да дөрес. Мантыйк нигезендә бу фраза - энциклопедик кыйммәткә ия булмаган буш мактану булып чыга, тик ЮНЕСКОның шуны белдергән рәсми документка искәрмә китерелсә, саклауга риза. -- [[Махсус:Кертемнәр/87.117.185.100|87.117.185.100]] 11 фев 2015, 14:37 (UTC) ==Татар мәктәпләре== Татар мәктәпләре саны турында каян мәгълүмат табарга? "Татар мәктәпләре күп" дигән гыйбарә бик болганчык... [[Махсус:Кертемнәр/94.140.193.130|94.140.193.130]] 18 авг 2021, 10:21 (UTC) == В каком состоянии находится сейчас татарская латиница? == Это правда, что она запрещена? Тогда, выходит, написать вики-статью латиницей -- противозаконно? [[Махсус:Кертемнәр/195.114.147.251|195.114.147.251]] 10 дек 2021, 14:08 (UTC) * Хотите написать вики-статью латиницей ? ― пожалуйста, никаких запретов.--[[Кулланучы:Әмир|Әмир]] ([[Кулланучы бәхәсе:Әмир|бәхәс]]) 10 дек 2021, 18:51 (UTC) *:Мәскәү татар теле көйләүче торган фәнни органга латиница нормага күчүне тыйдырды. Һәм рәсми татар телле документлар, мәктәпләр, нәшриятлар өчен латиницага күчү тыйдырды. Ә татар латиницасы кулланырга мөмкин, ләкин сезне күпләр да аңламаячак.[[Махсус:Кертемнәр/94.230.175.200|94.230.175.200]] 30 июл 2022, 10:51 (UTC) nb9cpkpg9pgf86afejl7wc4rd7e7el3 Француз теле 0 12751 3525020 3525017 2022-07-29T12:54:02Z Актубу 40453 /* Иске француз теле */ wikitext text/x-wiki {{тел|исем=Француз теле|үзисем=français |төс=<nowiki>#ccff99</nowiki> |илләр=[[Франция]], [[Канада]], [[Бельгия]], [[Швейцария]], [[Лөбнан]], [[Лүксимбур|Люксембург]], [[Монако]], [[Марокко]], [[Алжир]], [[Тунис]] һәм [[Француз теле рәсми тел булган территориаль берлекләр исемлеге|күп башка илләрдә]]. |төбәкләр=бөтен дөнья |сөйләшүче=270 миллион |дәрәҗә=10 |классификация=[[Һинд-Аурупа телләре]] * [[Роман телләре]] ** [[Галл-роман телләре]] *** '''Французча''' |рәсми тел= 29 дәүләттә, шул исәптә [[Франция]], [[Бельгия]], [[Канада]], [[Швейцария]]. |идарә= |iso1=fr|iso2=fre (B); fra (T) |iso3=fra |sil=FRA }} '''Француз теле''' яки франсуз теле ''(le français, la langue française)'' – французлар теле (Франциядә рәсми рәвештә). Шулай ук, [[Бельгия]], [[Швейцария]], [[Канада]] дәүләтләрендә рәсми буларак кабул ителгән. Франсуз теле [[Африка]]ның күп илләрендә, [[Кариб утраулары]]нда ([[Һаити]] һ.б.), [[Француз Гвианасы]]нда рәсми теле буларак кулланыла. Франсуз теле телләрнең һинд-аурупа гаиләлеге, роман төркеме, галло-роман астөркеменә карый. Француз теле халык [[латин теле]]ннән килеп чыккан һәм аннан бүтән роман телләренә караганда иң ерак киткән. [[БМО]]ның 6 рәсми һәм эш теленең берсе. Берничә төбәк хөкүмәт оешмасының, мәсәлән, [[Африка Берлеге]]нең һәм [[Аурупа Берлеге]]нең рәсми теле яки эш теле. Француз теле күп кенә халыкара оешмаларның рәсми теле булып тора һәм чит тел буларак иң укытыла торган телләрнең берсе санала. [[File:Map-Francophone World.svg|right|thumb]] [[Франкофония]] оешмасы буенча француз телендә 274 миллион кеше сөйләшә ала. [[Альянс Франсез]] оешмасы максаты чит илләрдә француз теле һәм француз мәдәниятен үстерү булган оешма. 2010 елга Альянс Фрнасезның 135 илдә 461 000 укучысы булган:<br/> • [[Африка]]: 38 ил, 129 Альянс Франсез бүлеге, 83 163 укучы;<br/> • [[Төньяк Америка]]: 2 ил, 133 Альянс Франсез бүлеге, 36 128 укучы ;<br/> • [[Латин Америкасы]], Кариб илләре: 33 ил, 274 Альянс Франсез бүлеге, 169 675 укучы;<br/> • [[Азия]], [[Океания]]: 30 ил, 78 Альянс Франсез бүлеге, 114 615 укучы;<br/> • [[Аурупа]]: 33 ил, 354 Альянс Франсез бүлеге, 88 801 укучы.<br/> [[1960]]-[[1970]] елларга кадәр [[Себер]]дә татар уку йортларында нәкъ француз теле чит тел буларак укытыла, чөнки француз һәм татар махсус авазлары арасында охшашлык бар (ә, ү, ң, ө). Мәсәлән: ''maison'' - мезо'''ң''' (йорт), ''rue'' - р'''ү''' (урам), ''coeur'' - к'''ө'''р (йөрәк), ''la situation'' - л'''ә''' сит'''үә'''сьо'''ң''' (хәл).<br/> Француз телендә хатын-кыз родында һәм ир-ат родында үзгәрә торган билгеле булу һәм билгесезлек артикльләре бар. ==Тарих== ===Халык латин теле үсеше=== Иң әүвәл [[Рим империясе|Рим]] гаскәрләре [[Галлия]] (бүгенге [[Франция]]) территориясендә [[154 ел (б. э. к.)|б.э.к. 154 ел]]да килеп, [[51 ел (б. э. к.)|б.э.к. 51 ел]]да аны тулысынча яулап алган дип санала. Римлылар, [[галлар]] һәм [[Рим империясе|империянең]] башка өлкәләреннән китерелгән [[кол]]лардан торган җәмгыятьтә [[Лингва-франка|төп теле]] урынын [[латин теле]] алган, шулай ук ул фән һәм мәдәният теле иде. Моңа да карамастан, галл телләре [[VI гасыр]]га кадәр яшәгән. Француз теле [[халык латин теле]]нә нигезләнә, ләкин шул вакытта формалашуына [[классик латин теле]] һәм [[кельт телләре]] йогынты ясый торган иде. [[V гасыр]]да [[Көнбатыш Рим империясе]] җимерелү һәм [[Урта гасырлар]] башлану белән [[классик латин теле]]нең йогынтысы кимеп киткән, шунлыктан җирле [[диалект]]лары баба теленнән тизрәк арына башлаган. Мәсәлән, [[II гасыр|II]]—[[III гасыр|III гасырл]]арда сүз башында торган [[Халыкара фонетика әлифбасы|/sk/]], [[Халыкара фонетика әлифбасы|/sp/]], [[Халыкара фонетика әлифбасы|/st/]] тезмәләрендә [[протеза|протетик сузык]], барлыкка килеп, Галлия латин теле вариантында калган: scribere > escrivere (фр. écrire); spatha > espa(t)a (фр. éрéе); stabulum > establu (фр. étable). [[Халыкара фонетика әлифбасы|/h/]] авазы тулысынча юкка чыккан, күп иҗекле сүзләр ахырындагы [[Халыкара фонетика әлифбасы|/m/]] да юк ителгән: portam > porta. {| class="wikitable" |+Сузыклар үзгәрелүе |- align="center" ! rowspan="2" |Классик латин теле сузыклары !Латин язуы |ă |ā |ĕ |ē |ĭ |ī |ŏ |ō |ŭ |ū |æ |œ |au |- align="center" ![[Халыкара фонетика әлифбасы|ХФӘ]] |a |aː |e |eː |i |iː |o |oː |u |uː |ae̯ |oe̯ | rowspan="2" |au̯ |- align="center" ! colspan="2" |Халык латин теле сузыклары, III гасыр (ХФӘ) | colspan="2" |a |ɛ | colspan="2" |e |i |ɔ | colspan="2" |o |u |ɛ |e |} [[486 ел]]да [[франклар]] нәселләренең берсенең короле [[Хлодвиг]] Галлияне басып алу сугышларын башлый. Ләкин яулап алган җирләрдә [[мәҗүсилек|мәҗүси]] франклар, Рим мәдәниятен үзләштереп һәм [[христианлык|христиан дине]]н кабул итеп, латин теленә күчә. Шул ук вакытта [[борыңгы франк теле]] аңа зур йогынты ясый: күп алынмалар кулланыла башлый, аларның белән юкка чыккан [[Халыкара фонетика әлифбасы|/h/]] авазы яңадан барлыкка килә. [[V гасыр|V]]—[[VIII гасыр]]<nowiki/>ларда сузыклар түбендәгечә үзгәрелә барган: {| class="wikitable" |+ ! ! colspan="7" |Басымлы ачык иҗекләрдә ! colspan="2" |Барлык очракларда |- align="center" ! rowspan="2" |Әүвәл | rowspan="2" |ɛ | rowspan="2" |ɔ | rowspan="2" |e | rowspan="2" |o | colspan="3" |a | rowspan="2" |au̯ | rowspan="2" |u |- align="center" |m, n алдында |k, g артында |башка очракларда |- align="center" !Соң (VIII гасыр) |ɪ̯e |u̯o |eɪ̯ |ou̯ |aɪ̯ |ɪ̯e |eː |oː |y |} Моннан тыш, [[VI гасыр]]дан әүвәл еш кына басымсыз сузыклар юкка чыккан яки [[Редукция (тел белеме)|редукция]]<nowiki/>ләнеп калган: calidum > caldu, oculum > oclu, pede > pied, porta > porte. [[Халыкара фонетика әлифбасы|/e/]], [[Халыкара фонетика әлифбасы|/i/]] алдындагы [[ХФӘ|/g/]] һәм [[Халыкара фонетика әлифбасы|/k/]] авазлары ничәдер баскычтан кичеп, нәтиҗәдә [[ХФӘ|/d͡ʒ/]] һәм [[Халыкара фонетика әлифбасы|/t͡s/]] ителеп нечкәргән; өстәвенә, [[Халыкара фонетика әлифбасы|/a/]] алдында бу авазләр [[ХФӘ|/d͡ʒ/]] һәм [[Халыкара фонетика әлифбасы|/t͡ʃ/]] ⟨ch⟩ ителгән. [[V гасыр]]дан соң [[ХФӘ|/bj/]] һәм [[ХФӘ|/vj/]] тезмәләре [[ХФӘ|/d͡ʒ/]]'га, [[ХФӘ|/pj/]] тезмәсе исә [[ХФӘ|/t͡ʃ/]]'га алмаштырылган. [[V гасыр]]дан интервокаль (ике сузык арасындагы) [[ХФӘ|/b/]], [[ХФӘ|/d/]] һәм [[ХФӘ|/ɡ/]] тартыклары [[ХФӘ|/β/]], [[ХФӘ|/ð/]] һәм [[ХФӘ|/h/]] яңгырашын алган, сузык артындагы сүз ахырындагы [[ХФӘ|/t/]] [[ХФӘ|/θ/]]'га әйләнгән. ===Иске француз теле=== Югарыда күрсәтелгән үзгәрешләр нәтиҗәсендә иске француз теле пәйда булган. Иске француз телендәге иң әүвәл билгеле документ ул — [[842 ел]]да язылган «Страсбург анты» (Serment de Strasbourg). [[IX гасыр|IX]]—[[X гасыр|X гасырлар]]да /m/ һәм /n/ алдындагы сузыклар [[назализация]]ләнгән, сузык һәм тартык арасында [[ХФӘ|/l/]] авазы [[ХФӘ|/ɫ/]]'га, аннары [[ХФӘ|/u̯/]]'га әйләнгән, шулай ук [[XI гасыр]]да [[ХФӘ|/u̯o/]] > [[ХФӘ|/u̯e/]] һәм /[[ХФӘ|ou̯/]] > [[ХФӘ|/eu̯/]] үзгәрешләре килеп чыккан, шунлыктан сузыклары (монофтонглар, дифтонглар, трифтонглар) күбәеп калган. Алар түбендәгечә үзгәрелә барган (үзгәрешләр бер үк вакытта башланмаган, кайбер урта стадияләр күрсәтелмәгән): {| class="wikitable" |- align="center" |+ !XII гасыр |aɪ̯ |eu̯ |u̯e |u̯eu̯ |eɪ̯ > oɪ̯ |ɪ̯eu̯ |ou̯ |yɪ̯ |e̯au̯ > e̯o |au̯ |ɪ̯e |ãɪ̯̃ |õɪ̯̃ |ĩ |ỹɪ̯̃ |ɪ̯̃ẽ |ũ̯ẽ |ỹ |- align="center" !XVII гасыр |ɛ | colspan="3" |ø |we |jø |u |ɥi | colspan="2" |o |je/e | colspan="3" |ɛ̃ |ɥɛ̃ |jẽ |ɔ̃ |œ̃ |} ==Фонетика== ===Тартыклар=== {| class="standard" ! colspan="2" rowspan="4" |Артикуляция ысулы ! colspan="9" |Артикулция урыны |- align="center" ! colspan="2" rowspan="2" |Ирен тартыклары ! colspan="3" |Тел алды тартыклары ! colspan="4" |Дорсаль тартыклар |- align="center" ! rowspan="2" |Альвеол ! rowspan="2" |Альвеол арты ! colspan="2" rowspan="2" |Тел уртасы ! colspan="2" rowspan="2" |Тел арты ! rowspan="2" |Кече тел |- align="center" !Ирен-ирен тартыклары !Ирен-теш тартыклары |- align="center" ! rowspan="2" |Плозивлар !Яңгыраулар |[[ХФӘ|b]] | |[[ХФӘ|d]] | | | |[[ХФӘ|g]] | | |- align="center" !Саңгыраулар |[[ХФӘ|p]] | |[[ХФӘ|t]] | | | |[[ХФӘ|k]] | | |- align="center" ! rowspan="2" |Сибилянтлар !Яңгыраулар | | |[[ХФӘ|z]] |[[ХФӘ|ʒ]] | | | | | |- align="center" !Саңгыраулар | | |[[ХФӘ|s]] |[[ХФӘ|ʃ]] | | | | | |-align="center" ! rowspan="2" |Фрикативлар !Яңгыраулар | |[[ХФӘ|v]] | | | | | | |[[ХФӘ|ʁ]] |-align="center" !Саңгыраулар | |[[ХФӘ|f]] | | | | | | | |- align="center" ! rowspan="2" |Аппроксимантлар !Үзәктәгеләр | | | | |[[ХФӘ|j]] |[[ХФӘ|ɥ]] | |[[ХФӘ|w]] | |- align="center" !Яндагылар | | |[[ХФӘ|l]] | | | | | | |- align="center" ! colspan="2" |Борын тартыклары |[[ХФӘ|m]] | |[[ХФӘ|n]] | | | | | | |} Сүз ахырында тартыклар саңгыраулаштырылмый. ===Сузыклар=== Француз телендә 11 чиста сузык: [[ХФӘ|/a/]], [[ХФӘ|/ɑ/]], [[ХФӘ|/ɛ/]], [[ХФӘ|/e/]], [[ХФӘ|/i/]], [[ХФӘ|/œ/]], [[ХФӘ|/ø/]], [[ХФӘ|/u/]], [[ХФӘ|/y/]], [[ХФӘ|/ɔ/]], [[ХФӘ|/o/]]; моннан тыш, борын сузыклары бар: [[ХФӘ|/ã/]], [[ХФӘ|/ɔ̃/]], [[ХФӘ|/ɛ̃/]], [[ХФӘ|/œ̃/]]. ===Сөйләм агышы=== Сөйләм агышында сүзләр ритмик төркемнәргә берләшә. Ритмик төркем киләсе сүзләр тәшкил итә: * мөстәкыйль сүз белән ярдәмлек сузләре, * [[фигыль]] белән [[алмашлык]], * күп сүзле төшенмәләр һәм фразеологик сүз тезмәләре, * [[аергыч (синтаксис)|аергыч]] + баш сүз, * баш сүз + бер иҗекле аергыч. Тоташу ([[рус теле|рус]]. ''сцепление'', '''фр'''. ''enchaînement'')&nbsp;— 1нче сүзнең ахрындагы тартык һәм 2нче сүзнең башындагы сузыктан бер иҗек ясалуы. Ритмик төркемдә, шулай ук синтагмада мәҗбүри. Бәйләшү ([[рус теле|рус]]. ''связывание'', '''фр'''. ''liaison'')&nbsp;— бер сүзнең ахрыгы тавышсыз тартыгының әйтелүе һәм киләсе сүз белән тоташуы. Шул очракта тартык укылышы үзгәрелә ала: {| |style="vertical-align:top"| {|class="wikitable" style="text-align:center" !Хәреф !Укылыш ([[ХФӘ]]) |- |d||[[ХФӘ|/t/]] |- |s, x||[[ХФӘ|/z/]] |- |f||[[ХФӘ|/v/]] |- |} |} Моннан тыш, борын сузыгыга тәмамланган сүзләрдә [[ХФӘ|/n/]] авазы барлыкка килеп киләсе сүз белән бәйләшә. Бәйләшү мәҗбүри булган очраклар: * тартым яки күрсәтү алмашлыгы яки артикль һәм киләсе сүз арасында: ''les ͜ amis'' «дуслар», * сан яки асыл сыйфат артында: ''un grand ͜ appartement'' «зур [[квартира]]», * [[алмашлык]] ия һәм фигыль арасында: ''ils ͜ écrivent'' «алар яза», * ''avoir'', ''être'' формалары артында: ''je suis ͜ étudiant'' «мин [[студент]]», * ''dans'', ''chez'', ''sans'', ''sous'', ''en'' бәйлекләре артында: ''dans ͜ une maison'' «өйдә», * ''très'', ''trop'', ''plus'', ''bien'' рәвешләре артында: ''très ͜ attentif'' «бик игътибарлы», * фразеологик сүз тезмәләрендә: ''de temps ͜ en temps'' «кайчакта». Бәйләшү мөмкин булмаган очраклар: * исем ия һәм хәбәр арасында: ''les élèves | étudient'' «студентлар укый», * исем һәм аергыч арасында: ''les jours | heureux'' «бәхетле көннәр», * ''et'' [[теркәгеч]]е артында: ''moi et | elle'' «мин һәм ул», * җиңелчә сулышлы ''h'' алдында: ''très | haut'' «бик югары», * алмашлык ия һәм үткән заман сыйфат фигыле арасында: ''Sont-ils | entrés ?'' «Кергәннәрме?» ==Грамматика== ===Морфология=== ====Исем==== Күплек саны формасын ясау берничә ысуллары кулланыла. {| |style="vertical-align:top"| {|class="wikitable" style="text-align:left" !Ысул !Кулланылыш !Мисал !Искәрмә |- |''-s''||сүзләр күбесе||''un ami'' — ''les amis''|| |- |юк үзгәреш||''-s'', ''-x'', ''-z'''ка тәмамланган сүзләр||''un tapis'' — ''des tapis''|| |- |''-x''||''-au'', ''-eau'', ''-eu'''га тәмамланган сүзләр;<br>''bijou'', ''caillou'', ''chou'', ''genou'', ''hibou'', ''joujou'', ''pou''||''un bijou'' — ''les bijoux''||чыгармалар: ''bleu'', ''pneu'' |- |''-al'' → ''-aux''||''-al'''га тәмамланган сүзләр||''un chaval'' — ''les chevaux''||чыгармалар: ''bal'', ''chacal'', ''carnaval'',<br>''festival'', ''récital'', ''final'', ''choral'' һ.б. |- |''-ail'' → ''-aux''||''bail'', ''corail'', ''émail'', ''vail'', ''vantail'' һ.б. сүзләрдә||''un travail'' — ''des travaux''||''-ail'''га тәмамланган сүзләр күбесенә ''-s'' куша: ''un détail'' — ''des détails'' |- |тамыр үзгәреше||кайбер сүзләр||''un œil'' — ''des yeux''|| |- |} |} Моннан тыш, француз телендә ир-ат һәм хатын-кыз родлары бар. ====Сыйфат==== Сыйфат исем белән род һәм сан буенча яраша. Ир-ат роды биш сыйфаты сузыктан яки h'тан башлаган сүз алдында үзгәрелә: {| style="wikitable" ! '''Гади форма''' !! '''Сузык яки h алдында''' |- | beau || bel |- | nouveau || nouvel |- | vieux || vieil |- | fou || fol |- | mou || mol |} Хатын-кыз роды формасын ясау төп кагыйдәсе ир-ат роды формасына ''-e'' кушылуыннан гыйбарәт, ләкин чыгармалар да бар: {| style="wikitable" ! '''Ир-ат роды''' !! '''Хатын-кыз роды''' |- | aigu || aiguë |- | bas || basse |- | beau || belle |- | blanc || blanche |- | doux || douce |- | faux || fausse |- | fou || folle |- | frais || fraîche |- | gentil || gentille |- | grec || grecque |- | gros || grosse |- | jaloux || jalouse |- | long || longue |- | mou || molle |- | nouveau || nouvelle |- | public || publique |- | sec || sèche |- | turc || turcque |- | vieux || vieille |} Моннан тыш, кайбер очракларда регуляр үзгәрешләр килеп чыга: {| |style="vertical-align:top"| {|class="wikitable" style="text-align:left" !Ир-ат роды !Хатын-кыз роды !Мисал !Чыгармалар |- |''-e''||''-e'' кушылмый||''rouge''&nbsp;— ''rouge''|| |- |''-er'', ''-ier''||''-ère'', ''-ière''||''entier''&nbsp;— ''entière''|| |- |''-f''||''-ve''||''naïf''&nbsp;— ''naïve''|| |- |''-eux'', ''-eur''||''-euse''||''heureux''&nbsp;— ''heureuse'',<br>''travailleur''&nbsp;— ''travailleuse''||''meilleur(e)'', ''antérieur(e)'',<br>''postérieur(e)'', ''supérieur(e)'',<br>''inférieur(e)'', ''intérieur(e)'',<br>''extérieur(e)'' |- |''-teur''||''-trice''||''protecteur'' — ''protectrice''|| |- |''-et'', ''-el'', ''-eil'', ''-en'', ''-on'', ''-ien''||''-e'' алдында тартык ике тапкыр языла||''bon''&nbsp;— ''bonne''||''inquiet''&nbsp;— ''inquiète'',<br>''concret''&nbsp;— ''concrète'',<br>''complet''&nbsp;— ''complète'',<br>''secret''&nbsp;— ''secrète'' |- |} |} Күплек саны формасын ясау берничә ысуллары кулланыла. {| |style="vertical-align:top"| {|class="wikitable" style="text-align:left" !Ысул !Кулланылыш !Мисал !Чыгармалар |- |''-s''||сүзләр күбесе, родына карамастан||''petit'' — ''petits'', ''petite'' — ''petites''|| |- |юк үзгәреш||''-s'', ''-x'''ка тәмамланган сүзләр||''un homme heureux'' — ''des hommes heureux''|| |- |''-x''||''beau'', ''noveau'' гына||''beau'' — ''beaux''|| |- |''-al'' → ''-aux''||''-al'''га тәмамланган сүзләр||''national'' — ''nationaux''||''banal'', ''glacial'', ''natal'',<br>''naval'', ''fatal'', ''final'' |- |} |} Өстәвенә, ''beau/bel'', ''nouveau/nouvel'', ''vieux/vieil'', ''fou/fol'', ''mou/mol'' сүзләренең күплек саны берәр формасы гына бар, алар гади формаларыннан ясала: ''beaux'', ''nouveaux'', ''vieux'', ''fous'', ''mous''. {| class="wikitable" |+Сыйфатлар чагыштыру дәрәҗәләре !Чагыштыру дәрәҗәсе !Ясалышы !Мисаллар !Чыгарылма |- |Чагыштыру дәрәҗәсе |''plus'', ''moin'', ''aussi'' (+&nbsp;''que''&nbsp;теркәгече) |''La Volga est plus large que la Moskova'' «[[Идел]] [[Мәскәү (елга)|Мәскәү елгасы]]ннан киңрәк»<br>''La territoire de la France est moins grand que celui de l'U.R.S.S.'' «[[Франция]] территориясе [[ССРБ]]-ныкыдан кечерәк»<br>''Les monuments de Léningrad sont aussi intéressants que le monuments de Moscou'' «[[Санкт-Петербург|Ленинград]] һәйкәлләре [[Мәскәү]] һәйкәлләре кебек үк кызыклы» |''bon'' «яхшы»&nbsp;— ''meilleur(e)'' «яхшырак»<br>''mauvais'' «яман»&nbsp;— ''pire'' «яманрак»<br>''petit'' «кечкенә»&nbsp;— ''moindre'' (шулай ук ''plus petit(e)'') «кечерәк» |- |Артыклык дәрәҗәсе |билгеле артикль + ''plus'', ''moin'' |''La Loire est la plus grade fleuve de la France'' «[[Луара]]&nbsp;— Франциядә иң зур [[елга]]»<br>''Cette œuvre est la moins intéressante'' «Бу әсер иң кызыксыз» |''bon'' «яхшы»&nbsp;— ''артикль''&nbsp;+&nbsp;''meilleur(e)'' «иң яхшы»<br>''mauvais'' «яман»&nbsp;— ''артикль''&nbsp;+&nbsp;''pire'' «иң яман»<br>''petit'' «кечкенә»&nbsp;— ''артикль''&nbsp;+&nbsp;''moindre'' (шулай ук ''plus petit(e)'') «иң кечкенә» |} Гади сыйфатлардан тыш, күрсәтү, тартым сыйфатлар һәм билгесез сыйфатлар бар, төрләнеше махсус һәм күптөрле. Сыйфат төрле родлы исемнәр яки алмашлыклар төркеменә караса, ул ир-ат формасында тора: ''Marie (хатын-кыз) et Pierre (ир-ат) sont intelligents (ир-ат формасы)'' «Мари белән Пьер акыллы»; ''gens'' «кешеләр» сүзе төрле очракларда төрле родлы сыйфатлар белән кулланыла. Иң еш кулланыла торган сыйфатлар (''bon'' «яхшы», ''mauvais'' «яман», ''grand'' «зур» һ.б.), шулай ук күрсәтү, тартым сыйфатлар, билгесез сыйфатлар һәм ''quel'' «кайсы» сүзе исем алдыннан килә ала, башкалар бөтенесе исә исем артыннан киләргә тиеш. ====Фигыль==== Француз телендә фигыльнең зат, сан, заман, юнәлеш ([[рус теле|рус]]. ''залог'') һәм төркемчә ([[рус теле|рус]]. ''наклонение'') категорияләре бар. {| |style="vertical-align:top"| {|class="wikitable" style="text-align:left" |+Фигыль спряжениеләре !Спряжение !Фигыльләр !Искәрмә |- |I||''-er'''га тәмамланганнар||чыгарма: ''aller'' «барырга»;<br>кайбер фигыльләр орфографик яктан үзгрелә |- |II||күплек санда ''-iss-'' кушымчасы кертелгән, ''-ir'''га тәмамланган фигыльләре|| |- |III||''-ir'', ''-oir'', ''-re'''га тәмамланганнар; ''aller'' «барырга»||спряжениедә уртак кагыйдәсе юк |- |} |} Ике сыйфат фигыль төре бар: participe présent һәм participe passé. Participe présent формасы ясау өчен ''-ons''<nowiki/>'сыз Présent заманы 1-нче зат күплек саны формасындагы фигыльгә ''-ant'' кушыла; participe passé формасы ясау өчен I спряжение фигыле нигезенә ''-é'', II спряжениенекенә ''-i'' ялгана; III спряжение өчен уртак кагыйдә юк. Дүрт төркемчә бар: хикәя фигыль ([[рус теле|рус]]. ''изъявительное наклонение'', [[француз теле|фр]]. ''mode indicatif''), боерык фигыль ([[рус теле|рус]]. ''повелительное наклонение'', [[француз теле|фр]]. ''mode impératif''), шарт фигыль ([[рус теле|рус]]. ''условное наклонение'', [[француз теле|фр]]. ''mode conditionnel''), субъюнктив ([[рус теле|рус]]. ''сослагательное наклонение'', [[француз теле|фр]]. ''mode subjonctif''). Боерык фигыльдән башка барысының да үз заман системалары бар. Гади заманнарда фигыль үзе, катлаулы заманарда исә ярдәмчел аның белән фигыльләр кулланыла. {| class="wikitable" |+Фигыль заманнары ! rowspan="2" |Төркемчә ! colspan="2" |Үткән заманнар ! rowspan="2" |Хәзерге заманнар (барысы да гади) ! colspan="2" |Киләчәк заманнар |- !Гадиләр !Катлаулылар !Гадиләр !Катлаулылар |- !Indicatif |Imparfait<br>Passé simple |Passe composé<br>Plus-que-parfait<br>Passé antérieur<br>Passé immédiat<br>Passé immédiat dans le passé<br> |Présent |Futur simple<br>Futur dans le passe |Futur antérieur<br>Futur immédiat<br>Futur immédiat dans le passé<br> |- !Conditionnel | |Conditionnel passé 1-ère forme<br>Conditionnel passé 2-ième forme |Coditionnel présent | | |- !Subjonctif |Subjonctif imparfait |Subjonctif passé<br>Subjonctif plus-que-parfait |Subjonctif présent | | |} {| class="wikitable" |+Гади заманнарда төрләнеш ! colspan="2" rowspan="2" |Хикәя фигыль ! colspan="3" |I спряжение ! colspan="3" |II спряжение ! rowspan="2" |Нәрсәгә кышымчалары ялгана |- !1-нче зат !2-нче зат !3-нче зат !1-нче зат !2-нче зат !3-нче зат |- ! rowspan="2" |Présent !Берлек саны | ''-e'' | ''-es'' | ''-e'' | ''-is'' | ''-is'' | ''-it'' | rowspan="4" |Инфинитив нигезенә |- !Күплек саны | ''-ons'' | ''-ez'' | ''-ent'' | ''-issons'' | ''-issez'' | ''-issent'' |- ! rowspan="2" |Passé simple !Берлек саны | ''-ai'' | ''-as'' | ''-a'' | ''-is'' | ''-is'' | ''-it'' |- !Күплек саны | ''-âmes'' | ''-âtes'' | ''-èrent'' | ''-îmes'' | ''-îtes'' | ''-irent'' |- ! rowspan="3" |Imparfait ! ! colspan="2" |1-нче зат ! colspan="2" |2-нче зат ! colspan="2" |3-нче зат ! |- !Берлек саны | colspan="2" |''-ais'' | colspan="2" |''-ais'' | colspan="2" |''-ait'' | rowspan="2" |''-ons''<nowiki/>'сыз Présent заманы 1-нче зат күплек саны формасындагы фигыльгә |- !Күплек саны | colspan="2" |''-ions'' | colspan="2" |''-iez'' | colspan="2" |''-aient'' |- ! rowspan="2" |Futur simple !Берлек саны | colspan="2" |''-ai'' | colspan="2" |''-as'' | colspan="2" |''-a'' | rowspan="4" |Инфинитивка |- !Күплек саны | colspan="2" |''-ons'' | colspan="2" |''-ez'' | colspan="2" |''-ont'' |- ! rowspan="2" |Futur dans le passé !Берлек саны | colspan="2" |''-ais'' | colspan="2" |''-ais'' | colspan="2" |''-ait'' |- !Күплек саны | colspan="2" |''-ions'' | colspan="2" |''-iez'' | colspan="2" |''-aient'' |- ! colspan="2" |Шарт фигыль ! colspan="2" |1-нче зат ! colspan="2" |2-нче зат ! colspan="2" |3-нче зат ! |- ! rowspan="2" |Coditionnel présent !Берлек саны | colspan="2" |''-ais'' | colspan="2" |''-ais'' | colspan="2" |''-ait'' | rowspan="2" |Инфинитивка |- !Күплек саны | colspan="2" |''-ions'' | colspan="2" |''-iez'' | colspan="2" |''-aient'' |- ! colspan="2" |Субъюнктив ! colspan="2" |1-нче зат ! colspan="2" |2-нче зат ! colspan="2" |3-нче зат ! |- ! rowspan="2" |Subjonctif présent !Берлек саны | colspan="2" |''-e'' | colspan="2" |''-es'' | colspan="2" |''-e'' | rowspan="2" |''-ent''<nowiki/>'сыз Présent заманы 3-нче зат күплек саны формасындагы фигыльгә |- !Күплек саны | colspan="2" |''-ions'' | colspan="2" |''-iez'' | colspan="2" |''-ent'' |- ! rowspan="2" |Subjonctif imparfait !Берлек саны | colspan="2" |''-se'' | colspan="2" |''-ses'' | colspan="2" |''-ât'' | rowspan="2" |Présent simple 2-нче зат берлек саны формасындагы фигыльгә |- !Күплек саны | colspan="2" |''-sions'' | colspan="2" |''-siez'' | colspan="2" |''-sent'' |} {| class="wikitable" |+Катлаулы заманнарда төрләнеш !Төркемчә !Заман !Ясалышы |- ! rowspan="8" |Хикәя фигыль !Passe composé |présent формасындагы ''avioir/être'' фигыле + participe passé |- !Plus-que-parfait |imparfait формасындагы ''avioir/être'' фигыле + participe passé |- !Passé antérieur |passé simple формасындагы ''avioir/être'' фигыле + participe passé |- !Passé immédiat |présent формасындагы ''venir'' фигыле + ''de'' + инфинитив |- !Passé immédiat dans le passé |imparfait формасындагы ''venir'' фигыле + ''de'' + инфинитив |- !Futur antérieur |futur simple формасындагы ''avioir/être'' фигыле + participe passé |- !Futur immédiat |présent формасындагы ''aller'' фигыле + инфинитив |- !Futur immédiat dans le passe |imparfait формасындагы ''aller'' фигыле + инфинитив |- ! rowspan="2" |Шарт фигыль !Conditionnel passé 1-ère forme |conditionnel présent формасындагы ''avioir/être'' фигыле + participe passé |- !Conditionnel passé 2-ième forme | rowspan="2" |subjonctif imparfait формасындагы ''avioir/être'' фигыле + participe passé |- ! rowspan="2" |Субъюнктив !Subjonctif plus-que-parfait |- !Subjonctif passé |subjonctif présent формасындагы ''avioir/être'' фигыле + participe passé |} == Шулай ук карагыз == {{Портал|Тел|Тел белеме|Җәмгыять}} * [[Сөйләшүчеләр саны буенча телләр исемлеге]] * [[Телләрнең Интернета кулланылышы]] * [[Киң таралган телләр исемлеге]] * [[Француз теле рәсми тел булган территориаль берлекләр исемлеге]] == Әдәбият == * THE BANCROFT FRENCH DICTIONARY - FRENCH-ENGLISH/ENGLISH-FRENCH - BANCROFT•LONDON<br/> * ''Виктория Клюева'' — ФРАНЦУЗСКИЙ ЯЗЫК С НУЛЯ — Питер, 2014 — ISBN 978-5-496-00580-7<br/> * ''Н.Брель, Н.Пославская'' — Русско-французский разговорник для путешественников. Bon voyage — Питер, 2014 — ISBN 978-5-496-00072-7 * ''Городецкий Р.А., Самохотская И.С.'' Французский язык для студентов-историков: Учеб. для ист. фак. пед. вузов.&nbsp;— 2-е изд., испр. и доп.&nbsp;— М.: Высш. шк., 1991.&nbsp;— 335 с. — ISBN 5-06-001610-0 * Французский язык. Справочник школьника / Е.&nbsp;В.&nbsp;Агеева; Научный редактор Т.&nbsp;Л.&nbsp;Королёва.&nbsp;— М.: Филол. о-во «Слово», «Ключ-С», АСТ, Центр гуманитарных наук при факультете журналистики МГУ им. М.В.Ломоносова, 1997. — 480 с. — ISBN 5-15-000746-3 * ''Н.Б. Жукова, К.Н. Дауэ'' — Справочник по грамматике французского языка. Для старших классов средней школы. — Государственное учебно-педагогическое издательство Министерства Просвещения РСФСР, 1963 * Популярный самоучитель французского языка +CD / Н.&nbsp;Демазюр, Н.&nbsp;Путилина.&nbsp; Москва: Издательство АСТ, 2017.&nbsp;– 511, [1] с.: ил. + CD.&nbsp;– (Популярный самоучитель).&nbsp;— ISBN 978-5-17-098840-2 * ''К.А. Аллендорф'' — Очерк истории французского языка. Пособие для преподавателей. — Государственное учебно-педагогическое издательство Министерства Просвещения РСФСР, 1959 * ''Бойцов М. А.'' — Гомуми тарих. Урта гасырлар тарихы : Татар урта гомуми белем бирү мәкт. 6 нчы с-фы өчен д-лек / М. А. Бойцов, Р. М. Шукуров; Русчадан И. И. Кадыйрова, Т. Р. Гыймадиева тәрҗ.&nbsp;— Казан : Мәгариф, 2008.&nbsp;— 319 б.: рәс. б-н..&nbsp;— ISBN 978-5-7761-1841-8 ==Чыганаклар== [[Төркем:Франсуз теле]] {{Lang-stub-cyr}} hjshl916dt1z8xbf9j30mg92kp6htqi 3525023 3525020 2022-07-29T14:15:06Z Актубу 40453 Таныш билгеләре wikitext text/x-wiki {{тел|исем=Француз теле|үзисем=français |төс=<nowiki>#ccff99</nowiki> |илләр=[[Франция]], [[Канада]], [[Бельгия]], [[Швейцария]], [[Лөбнан]], [[Лүксимбур|Люксембург]], [[Монако]], [[Марокко]], [[Алжир]], [[Тунис]] һәм [[Француз теле рәсми тел булган территориаль берлекләр исемлеге|күп башка илләрдә]]. |төбәкләр=бөтен дөнья |сөйләшүче=270 миллион |дәрәҗә=10 |классификация=[[Һинд-Аурупа телләре]] * [[Роман телләре]] ** [[Галл-роман телләре]] *** '''Французча''' |рәсми тел= 29 дәүләттә, шул исәптә [[Франция]], [[Бельгия]], [[Канада]], [[Швейцария]]. |идарә= |iso1=fr|iso2=fre (B); fra (T) |iso3=fra |sil=FRA }} '''Француз теле''' яки франсуз теле ''(le français, la langue française)'' – французлар теле (Франциядә рәсми рәвештә). Шулай ук, [[Бельгия]], [[Швейцария]], [[Канада]] дәүләтләрендә рәсми буларак кабул ителгән. Франсуз теле [[Африка]]ның күп илләрендә, [[Кариб утраулары]]нда ([[Һаити]] һ.б.), [[Француз Гвианасы]]нда рәсми теле буларак кулланыла. Франсуз теле телләрнең һинд-аурупа гаиләлеге, роман төркеме, галло-роман астөркеменә карый. Француз теле халык [[латин теле]]ннән килеп чыккан һәм аннан бүтән роман телләренә караганда иң ерак киткән. [[БМО]]ның 6 рәсми һәм эш теленең берсе. Берничә төбәк хөкүмәт оешмасының, мәсәлән, [[Африка Берлеге]]нең һәм [[Аурупа Берлеге]]нең рәсми теле яки эш теле. Француз теле күп кенә халыкара оешмаларның рәсми теле булып тора һәм чит тел буларак иң укытыла торган телләрнең берсе санала. [[File:Map-Francophone World.svg|right|thumb]] [[Франкофония]] оешмасы буенча француз телендә 274 миллион кеше сөйләшә ала. [[Альянс Франсез]] оешмасы максаты чит илләрдә француз теле һәм француз мәдәниятен үстерү булган оешма. 2010 елга Альянс Фрнасезның 135 илдә 461 000 укучысы булган:<br/> • [[Африка]]: 38 ил, 129 Альянс Франсез бүлеге, 83 163 укучы;<br/> • [[Төньяк Америка]]: 2 ил, 133 Альянс Франсез бүлеге, 36 128 укучы ;<br/> • [[Латин Америкасы]], Кариб илләре: 33 ил, 274 Альянс Франсез бүлеге, 169 675 укучы;<br/> • [[Азия]], [[Океания]]: 30 ил, 78 Альянс Франсез бүлеге, 114 615 укучы;<br/> • [[Аурупа]]: 33 ил, 354 Альянс Франсез бүлеге, 88 801 укучы.<br/> [[1960]]-[[1970]] елларга кадәр [[Себер]]дә татар уку йортларында нәкъ француз теле чит тел буларак укытыла, чөнки француз һәм татар махсус авазлары арасында охшашлык бар (ә, ү, ң, ө). Мәсәлән: ''maison'' - мезо'''ң''' (йорт), ''rue'' - р'''ү''' (урам), ''coeur'' - к'''ө'''р (йөрәк), ''la situation'' - л'''ә''' сит'''үә'''сьо'''ң''' (хәл).<br/> Француз телендә хатын-кыз родында һәм ир-ат родында үзгәрә торган билгеле булу һәм билгесезлек артикльләре бар. ==Тарих== ===Халык латин теле үсеше=== [[Рим империясе|Рим]] гаскәрләре, иң элек [[Галлия]] (бүгенге [[Франция]]) территориясендә [[154 ел (б. э. к.)|б.э.к. 154 ел]]да килеп, [[51 ел (б. э. к.)|б.э.к. 51 ел]]да аны тулысынча яулап алган дип санала. Римлылар, [[галлар]] һәм [[Рим империясе|империянең]] башка өлкәләреннән китерелгән [[кол]]лардан торган җәмгыятьтә [[Лингва-франка|төп теле]] урынын [[латин теле]] алган, шулай ук ул фән һәм мәдәният теле иде. Моңа да карамастан, галл телләре [[VI гасыр]]га кадәр яшәгән. Француз теле [[халык латин теле]]нә нигезләнә, ләкин шул вакытта формалашуына [[классик латин теле]] һәм [[кельт телләре]] йогынты ясый торган иде. [[V гасыр]]да [[Көнбатыш Рим империясе]] җимерелү һәм [[Урта гасырлар]] башлану белән, [[классик латин теле]]нең йогынтысы кимеп киткән, шунлыктан җирле [[диалект]]лары баба теленнән тизрәк арына башлаган. Мәсәлән, [[II гасыр|II]]—[[III гасыр|III гасырл]]арда сүз башындагы [[Халыкара фонетика әлифбасы|/sk/]], [[Халыкара фонетика әлифбасы|/sp/]], [[Халыкара фонетика әлифбасы|/st/]] тезмәләрендә [[протеза|протетик сузык]], барлыкка килеп, Галлия латин теле вариантында калган: scribere > escrivere (фр. écrire); spatha > espa(t)a (фр. éрéе); stabulum > establu (фр. étable). [[Халыкара фонетика әлифбасы|/h/]] авазы тулысынча юкка чыккан, күп иҗекле сүзләр ахырындагы [[Халыкара фонетика әлифбасы|/m/]] да юк ителгән: portam > porta. {| class="wikitable" |+Сузыклар үзгәрелүе |- align="center" ! rowspan="2" |Классик латин теле сузыклары !Латин язуы |ă |ā |ĕ |ē |ĭ |ī |ŏ |ō |ŭ |ū |æ |œ |au |- align="center" ![[Халыкара фонетика әлифбасы|ХФӘ]] |a |aː |e |eː |i |iː |o |oː |u |uː |ae̯ |oe̯ | rowspan="2" |au̯ |- align="center" ! colspan="2" |Халык латин теле сузыклары, III гасыр (ХФӘ) | colspan="2" |a |ɛ | colspan="2" |e |i |ɔ | colspan="2" |o |u |ɛ |e |} [[486 ел]]да [[франклар]] нәселләренең берсенең короле [[Хлодвиг]] Галлияне басып алу сугышларын башлый. Ләкин яулап алган җирләрдә [[мәҗүсилек|мәҗүси]] франклар, Рим мәдәниятен үзләштереп һәм [[христианлык|христиан дине]]н кабул итеп, латин теленә күчә. Шул ук вакытта [[борыңгы франк теле]] аңа зур йогынты ясый: күп алынмалар кулланыла башлый, аларның белән юкка чыккан [[Халыкара фонетика әлифбасы|/h/]] авазы яңадан барлыкка килә. [[V гасыр|V]]—[[VIII гасыр]]<nowiki/>ларда сузыклар түбендәгечә үзгәрелә барган: {| class="wikitable" |+ ! ! colspan="7" |Басымлы ачык иҗекләрдә ! colspan="2" |Барлык очракларда |- align="center" ! rowspan="2" |Әүвәл | rowspan="2" |ɛ | rowspan="2" |ɔ | rowspan="2" |e | rowspan="2" |o | colspan="3" |a | rowspan="2" |au̯ | rowspan="2" |u |- align="center" |m, n алдында |k, g артында |башка очракларда |- align="center" !Соң (VIII гасыр) |ɪ̯e |u̯o |eɪ̯ |ou̯ |aɪ̯ |ɪ̯e |eː |oː |y |} Моннан тыш, [[VI гасыр]]дан әүвәл еш кына басымсыз сузыклар юкка чыккан яки [[Редукция (тел белеме)|редукция]]<nowiki/>ләнеп калган: calidum > caldu, oculum > oclu, pede > pied, porta > porte. [[Халыкара фонетика әлифбасы|/e/]], [[Халыкара фонетика әлифбасы|/i/]] алдындагы [[ХФӘ|/g/]] һәм [[Халыкара фонетика әлифбасы|/k/]] авазлары, ничәдер баскычтан кичеп, нәтиҗәдә [[ХФӘ|/d͡ʒ/]] һәм [[Халыкара фонетика әлифбасы|/t͡s/]] ителеп нечкәргән; өстәвенә, [[Халыкара фонетика әлифбасы|/a/]] алдында бу авазләр [[ХФӘ|/d͡ʒ/]] һәм [[Халыкара фонетика әлифбасы|/t͡ʃ/]] ⟨ch⟩ ителгән. [[V гасыр]]дан соң [[ХФӘ|/bj/]] һәм [[ХФӘ|/vj/]] тезмәләре [[ХФӘ|/d͡ʒ/]]'га, [[ХФӘ|/pj/]] тезмәсе исә [[ХФӘ|/t͡ʃ/]]'га алмаштырылган. [[V гасыр]]дан интервокаль (ике сузык арасындагы) [[ХФӘ|/b/]], [[ХФӘ|/d/]] һәм [[ХФӘ|/ɡ/]] тартыклары [[ХФӘ|/β/]], [[ХФӘ|/ð/]] һәм [[ХФӘ|/h/]] яңгырашын алган, сузык артындагы сүз ахырындагы [[ХФӘ|/t/]] [[ХФӘ|/θ/]]'га әйләнгән. ===Иске француз теле=== Югарыда күрсәтелгән үзгәрешләр нәтиҗәсендә иске француз теле пәйда булган. Иске француз телендәге иң әүвәл билгеле документ ул — [[842 ел]]да язылган «Страсбург анты» (Serment de Strasbourg). [[IX гасыр|IX]]—[[X гасыр|X гасырлар]]да /m/ һәм /n/ алдындагы сузыклар [[назализация]]ләнгән, сузык һәм тартык арасында [[ХФӘ|/l/]] авазы [[ХФӘ|/ɫ/]]'га, аннары [[ХФӘ|/u̯/]]'га әйләнгән, шулай ук [[XI гасыр]]да [[ХФӘ|/u̯o/]] > [[ХФӘ|/u̯e/]] һәм /[[ХФӘ|ou̯/]] > [[ХФӘ|/eu̯/]] үзгәрешләре килеп чыккан, шунлыктан сузыклары (монофтонглар, дифтонглар, трифтонглар) күбәеп калган. Алар түбендәгечә үзгәрелә барган (үзгәрешләр бер үк вакытта башланмаган, кайбер урта стадияләр күрсәтелмәгән): {| class="wikitable" |+ !XII гасыр |aɪ̯ |eu̯ |u̯e |u̯eu̯ |eɪ̯ > oɪ̯ |ɪ̯eu̯ |ou̯ |yɪ̯ |e̯au̯ > e̯o |au̯ |ɪ̯e |ãɪ̯̃ |õɪ̯̃ |ĩ |ỹɪ̯̃ |ɪ̯̃ẽ |ũ̯ẽ |ỹ |- align="center" !XVII гасыр |ɛ | colspan="3" |ø |we |jø |u |ɥi | colspan="2" |o |je/e | colspan="3" |ɛ̃ |ɥɛ̃ |jẽ |ɔ̃ |œ̃ |} ==Фонетика== ===Тартыклар=== {| class="standard" ! colspan="2" rowspan="4" |Артикуляция ысулы ! colspan="9" |Артикулция урыны |- align="center" ! colspan="2" rowspan="2" |Ирен тартыклары ! colspan="3" |Тел алды тартыклары ! colspan="4" |Дорсаль тартыклар |- align="center" ! rowspan="2" |Альвеол ! rowspan="2" |Альвеол арты ! colspan="2" rowspan="2" |Тел уртасы ! colspan="2" rowspan="2" |Тел арты ! rowspan="2" |Кече тел |- align="center" !Ирен-ирен тартыклары !Ирен-теш тартыклары |- align="center" ! rowspan="2" |Плозивлар !Яңгыраулар |[[ХФӘ|b]] | |[[ХФӘ|d]] | | | |[[ХФӘ|g]] | | |- align="center" !Саңгыраулар |[[ХФӘ|p]] | |[[ХФӘ|t]] | | | |[[ХФӘ|k]] | | |- align="center" ! rowspan="2" |Сибилянтлар !Яңгыраулар | | |[[ХФӘ|z]] |[[ХФӘ|ʒ]] | | | | | |- align="center" !Саңгыраулар | | |[[ХФӘ|s]] |[[ХФӘ|ʃ]] | | | | | |-align="center" ! rowspan="2" |Фрикативлар !Яңгыраулар | |[[ХФӘ|v]] | | | | | | |[[ХФӘ|ʁ]] |-align="center" !Саңгыраулар | |[[ХФӘ|f]] | | | | | | | |- align="center" ! rowspan="2" |Аппроксимантлар !Үзәктәгеләр | | | | |[[ХФӘ|j]] |[[ХФӘ|ɥ]] | |[[ХФӘ|w]] | |- align="center" !Яндагылар | | |[[ХФӘ|l]] | | | | | | |- align="center" ! colspan="2" |Борын тартыклары |[[ХФӘ|m]] | |[[ХФӘ|n]] | | | | | | |} Сүз ахырында тартыклар саңгыраулаштырылмый. ===Сузыклар=== Француз телендә 11 чиста сузык: [[ХФӘ|/a/]], [[ХФӘ|/ɑ/]], [[ХФӘ|/ɛ/]], [[ХФӘ|/e/]], [[ХФӘ|/i/]], [[ХФӘ|/œ/]], [[ХФӘ|/ø/]], [[ХФӘ|/u/]], [[ХФӘ|/y/]], [[ХФӘ|/ɔ/]], [[ХФӘ|/o/]]; моннан тыш, борын сузыклары бар: [[ХФӘ|/ã/]], [[ХФӘ|/ɔ̃/]], [[ХФӘ|/ɛ̃/]], [[ХФӘ|/œ̃/]]. ===Сөйләм агышы=== Сөйләм агышында сүзләр ритмик төркемнәргә берләшә. Ритмик төркем киләсе сүзләр тәшкил итә: * мөстәкыйль сүз белән ярдәмлек сузләре, * [[фигыль]] белән [[алмашлык]], * күп сүзле төшенмәләр һәм фразеологик сүз тезмәләре, * [[аергыч (синтаксис)|аергыч]] + баш сүз, * баш сүз + бер иҗекле аергыч. Тоташу ([[рус теле|рус]]. ''сцепление'', '''фр'''. ''enchaînement'')&nbsp;— 1нче сүзнең ахрындагы тартык һәм 2нче сүзнең башындагы сузыктан бер иҗек ясалуы. Ритмик төркемдә, шулай ук синтагмада мәҗбүри. Бәйләшү ([[рус теле|рус]]. ''связывание'', '''фр'''. ''liaison'')&nbsp;— бер сүзнең ахрыгы тавышсыз тартыгының әйтелүе һәм киләсе сүз белән тоташуы. Шул очракта тартык укылышы үзгәрелә ала: {| |style="vertical-align:top"| {|class="wikitable" style="text-align:center" !Хәреф !Укылыш ([[ХФӘ]]) |- |d||[[ХФӘ|/t/]] |- |s, x||[[ХФӘ|/z/]] |- |f||[[ХФӘ|/v/]] |- |} |} Моннан тыш, борын сузыгыга тәмамланган сүзләрдә [[ХФӘ|/n/]] авазы барлыкка килеп киләсе сүз белән бәйләшә. Бәйләшү мәҗбүри булган очраклар: * тартым яки күрсәтү алмашлыгы яки артикль һәм киләсе сүз арасында: ''les ͜ amis'' «дуслар», * сан яки асыл сыйфат артында: ''un grand ͜ appartement'' «зур [[квартира]]», * [[алмашлык]] ия һәм фигыль арасында: ''ils ͜ écrivent'' «алар яза», * ''avoir'', ''être'' формалары артында: ''je suis ͜ étudiant'' «мин [[студент]]», * ''dans'', ''chez'', ''sans'', ''sous'', ''en'' бәйлекләре артында: ''dans ͜ une maison'' «өйдә», * ''très'', ''trop'', ''plus'', ''bien'' рәвешләре артында: ''très ͜ attentif'' «бик игътибарлы», * фразеологик сүз тезмәләрендә: ''de temps ͜ en temps'' «кайчакта». Бәйләшү мөмкин булмаган очраклар: * исем ия һәм хәбәр арасында: ''les élèves | étudient'' «студентлар укый», * исем һәм аергыч арасында: ''les jours | heureux'' «бәхетле көннәр», * ''et'' [[теркәгеч]]е артында: ''moi et | elle'' «мин һәм ул», * җиңелчә сулышлы ''h'' алдында: ''très | haut'' «бик югары», * алмашлык ия һәм үткән заман сыйфат фигыле арасында: ''Sont-ils | entrés ?'' «Кергәннәрме?» ==Грамматика== ===Морфология=== ====Исем==== Күплек саны формасын ясау берничә ысуллары кулланыла. {| |style="vertical-align:top"| {|class="wikitable" style="text-align:left" !Ысул !Кулланылыш !Мисал !Искәрмә |- |''-s''||сүзләр күбесе||''un ami'' — ''les amis''|| |- |юк үзгәреш||''-s'', ''-x'', ''-z'''ка тәмамланган сүзләр||''un tapis'' — ''des tapis''|| |- |''-x''||''-au'', ''-eau'', ''-eu'''га тәмамланган сүзләр;<br>''bijou'', ''caillou'', ''chou'', ''genou'', ''hibou'', ''joujou'', ''pou''||''un bijou'' — ''les bijoux''||чыгармалар: ''bleu'', ''pneu'' |- |''-al'' → ''-aux''||''-al'''га тәмамланган сүзләр||''un chaval'' — ''les chevaux''||чыгармалар: ''bal'', ''chacal'', ''carnaval'',<br>''festival'', ''récital'', ''final'', ''choral'' һ.б. |- |''-ail'' → ''-aux''||''bail'', ''corail'', ''émail'', ''vail'', ''vantail'' һ.б. сүзләрдә||''un travail'' — ''des travaux''||''-ail'''га тәмамланган сүзләр күбесенә ''-s'' куша: ''un détail'' — ''des détails'' |- |тамыр үзгәреше||кайбер сүзләр||''un œil'' — ''des yeux''|| |- |} |} Моннан тыш, француз телендә ир-ат һәм хатын-кыз родлары бар. ====Сыйфат==== Сыйфат исем белән род һәм сан буенча яраша. Ир-ат роды биш сыйфаты сузыктан яки h'тан башлаган сүз алдында үзгәрелә: {| style="wikitable" ! '''Гади форма''' !! '''Сузык яки h алдында''' |- | beau || bel |- | nouveau || nouvel |- | vieux || vieil |- | fou || fol |- | mou || mol |} Хатын-кыз роды формасын ясау төп кагыйдәсе ир-ат роды формасына ''-e'' кушылуыннан гыйбарәт, ләкин чыгармалар да бар: {| style="wikitable" ! '''Ир-ат роды''' !! '''Хатын-кыз роды''' |- | aigu || aiguë |- | bas || basse |- | beau || belle |- | blanc || blanche |- | doux || douce |- | faux || fausse |- | fou || folle |- | frais || fraîche |- | gentil || gentille |- | grec || grecque |- | gros || grosse |- | jaloux || jalouse |- | long || longue |- | mou || molle |- | nouveau || nouvelle |- | public || publique |- | sec || sèche |- | turc || turcque |- | vieux || vieille |} Моннан тыш, кайбер очракларда регуляр үзгәрешләр килеп чыга: {| |style="vertical-align:top"| {|class="wikitable" style="text-align:left" !Ир-ат роды !Хатын-кыз роды !Мисал !Чыгармалар |- |''-e''||''-e'' кушылмый||''rouge''&nbsp;— ''rouge''|| |- |''-er'', ''-ier''||''-ère'', ''-ière''||''entier''&nbsp;— ''entière''|| |- |''-f''||''-ve''||''naïf''&nbsp;— ''naïve''|| |- |''-eux'', ''-eur''||''-euse''||''heureux''&nbsp;— ''heureuse'',<br>''travailleur''&nbsp;— ''travailleuse''||''meilleur(e)'', ''antérieur(e)'',<br>''postérieur(e)'', ''supérieur(e)'',<br>''inférieur(e)'', ''intérieur(e)'',<br>''extérieur(e)'' |- |''-teur''||''-trice''||''protecteur'' — ''protectrice''|| |- |''-et'', ''-el'', ''-eil'', ''-en'', ''-on'', ''-ien''||''-e'' алдында тартык ике тапкыр языла||''bon''&nbsp;— ''bonne''||''inquiet''&nbsp;— ''inquiète'',<br>''concret''&nbsp;— ''concrète'',<br>''complet''&nbsp;— ''complète'',<br>''secret''&nbsp;— ''secrète'' |- |} |} Күплек саны формасын ясау берничә ысуллары кулланыла. {| |style="vertical-align:top"| {|class="wikitable" style="text-align:left" !Ысул !Кулланылыш !Мисал !Чыгармалар |- |''-s''||сүзләр күбесе, родына карамастан||''petit'' — ''petits'', ''petite'' — ''petites''|| |- |юк үзгәреш||''-s'', ''-x'''ка тәмамланган сүзләр||''un homme heureux'' — ''des hommes heureux''|| |- |''-x''||''beau'', ''noveau'' гына||''beau'' — ''beaux''|| |- |''-al'' → ''-aux''||''-al'''га тәмамланган сүзләр||''national'' — ''nationaux''||''banal'', ''glacial'', ''natal'',<br>''naval'', ''fatal'', ''final'' |- |} |} Өстәвенә, ''beau/bel'', ''nouveau/nouvel'', ''vieux/vieil'', ''fou/fol'', ''mou/mol'' сүзләренең күплек саны берәр формасы гына бар, алар гади формаларыннан ясала: ''beaux'', ''nouveaux'', ''vieux'', ''fous'', ''mous''. {| class="wikitable" |+Сыйфатлар чагыштыру дәрәҗәләре !Чагыштыру дәрәҗәсе !Ясалышы !Мисаллар !Чыгарылма |- |Чагыштыру дәрәҗәсе |''plus'', ''moin'', ''aussi'' (+&nbsp;''que''&nbsp;теркәгече) |''La Volga est plus large que la Moskova'' «[[Идел]] [[Мәскәү (елга)|Мәскәү елгасы]]ннан киңрәк»<br>''La territoire de la France est moins grand que celui de l'U.R.S.S.'' «[[Франция]] территориясе [[ССРБ]]-ныкыдан кечерәк»<br>''Les monuments de Léningrad sont aussi intéressants que le monuments de Moscou'' «[[Санкт-Петербург|Ленинград]] һәйкәлләре [[Мәскәү]] һәйкәлләре кебек үк кызыклы» |''bon'' «яхшы»&nbsp;— ''meilleur(e)'' «яхшырак»<br>''mauvais'' «яман»&nbsp;— ''pire'' «яманрак»<br>''petit'' «кечкенә»&nbsp;— ''moindre'' (шулай ук ''plus petit(e)'') «кечерәк» |- |Артыклык дәрәҗәсе |билгеле артикль + ''plus'', ''moin'' |''La Loire est la plus grade fleuve de la France'' «[[Луара]]&nbsp;— Франциядә иң зур [[елга]]»<br>''Cette œuvre est la moins intéressante'' «Бу әсер иң кызыксыз» |''bon'' «яхшы»&nbsp;— ''артикль''&nbsp;+&nbsp;''meilleur(e)'' «иң яхшы»<br>''mauvais'' «яман»&nbsp;— ''артикль''&nbsp;+&nbsp;''pire'' «иң яман»<br>''petit'' «кечкенә»&nbsp;— ''артикль''&nbsp;+&nbsp;''moindre'' (шулай ук ''plus petit(e)'') «иң кечкенә» |} Гади сыйфатлардан тыш, күрсәтү, тартым сыйфатлар һәм билгесез сыйфатлар бар, төрләнеше махсус һәм күптөрле. Сыйфат төрле родлы исемнәр яки алмашлыклар төркеменә караса, ул ир-ат формасында тора: ''Marie (хатын-кыз) et Pierre (ир-ат) sont intelligents (ир-ат формасы)'' «Мари белән Пьер акыллы»; ''gens'' «кешеләр» сүзе төрле очракларда төрле родлы сыйфатлар белән кулланыла. Иң еш кулланыла торган сыйфатлар (''bon'' «яхшы», ''mauvais'' «яман», ''grand'' «зур» һ.б.), шулай ук күрсәтү, тартым сыйфатлар, билгесез сыйфатлар һәм ''quel'' «кайсы» сүзе исем алдыннан килә ала, башкалар бөтенесе исә исем артыннан киләргә тиеш. ====Фигыль==== Француз телендә фигыльнең зат, сан, заман, юнәлеш ([[рус теле|рус]]. ''залог'') һәм төркемчә ([[рус теле|рус]]. ''наклонение'') категорияләре бар. {| |style="vertical-align:top"| {|class="wikitable" style="text-align:left" |+Фигыль спряжениеләре !Спряжение !Фигыльләр !Искәрмә |- |I||''-er'''га тәмамланганнар||чыгарма: ''aller'' «барырга»;<br>кайбер фигыльләр орфографик яктан үзгрелә |- |II||күплек санда ''-iss-'' кушымчасы кертелгән, ''-ir'''га тәмамланган фигыльләре|| |- |III||''-ir'', ''-oir'', ''-re'''га тәмамланганнар; ''aller'' «барырга»||спряжениедә уртак кагыйдәсе юк |- |} |} Ике сыйфат фигыль төре бар: participe présent һәм participe passé. Participe présent формасы ясау өчен ''-ons''<nowiki/>'сыз Présent заманы 1-нче зат күплек саны формасындагы фигыльгә ''-ant'' кушыла; participe passé формасы ясау өчен I спряжение фигыле нигезенә ''-é'', II спряжениенекенә ''-i'' ялгана; III спряжение өчен уртак кагыйдә юк. Дүрт төркемчә бар: хикәя фигыль ([[рус теле|рус]]. ''изъявительное наклонение'', [[француз теле|фр]]. ''mode indicatif''), боерык фигыль ([[рус теле|рус]]. ''повелительное наклонение'', [[француз теле|фр]]. ''mode impératif''), шарт фигыль ([[рус теле|рус]]. ''условное наклонение'', [[француз теле|фр]]. ''mode conditionnel''), субъюнктив ([[рус теле|рус]]. ''сослагательное наклонение'', [[француз теле|фр]]. ''mode subjonctif''). Боерык фигыльдән башка барысының да үз заман системалары бар. Гади заманнарда фигыль үзе, катлаулы заманарда исә ярдәмчел аның белән фигыльләр кулланыла. {| class="wikitable" |+Фигыль заманнары ! rowspan="2" |Төркемчә ! colspan="2" |Үткән заманнар ! rowspan="2" |Хәзерге заманнар (барысы да гади) ! colspan="2" |Киләчәк заманнар |- !Гадиләр !Катлаулылар !Гадиләр !Катлаулылар |- !Indicatif |Imparfait<br>Passé simple |Passe composé<br>Plus-que-parfait<br>Passé antérieur<br>Passé immédiat<br>Passé immédiat dans le passé<br> |Présent |Futur simple<br>Futur dans le passe |Futur antérieur<br>Futur immédiat<br>Futur immédiat dans le passé<br> |- !Conditionnel | |Conditionnel passé 1-ère forme<br>Conditionnel passé 2-ième forme |Coditionnel présent | | |- !Subjonctif |Subjonctif imparfait |Subjonctif passé<br>Subjonctif plus-que-parfait |Subjonctif présent | | |} {| class="wikitable" |+Гади заманнарда төрләнеш ! colspan="2" rowspan="2" |Хикәя фигыль ! colspan="3" |I спряжение ! colspan="3" |II спряжение ! rowspan="2" |Нәрсәгә кышымчалары ялгана |- !1-нче зат !2-нче зат !3-нче зат !1-нче зат !2-нче зат !3-нче зат |- ! rowspan="2" |Présent !Берлек саны | ''-e'' | ''-es'' | ''-e'' | ''-is'' | ''-is'' | ''-it'' | rowspan="4" |Инфинитив нигезенә |- !Күплек саны | ''-ons'' | ''-ez'' | ''-ent'' | ''-issons'' | ''-issez'' | ''-issent'' |- ! rowspan="2" |Passé simple !Берлек саны | ''-ai'' | ''-as'' | ''-a'' | ''-is'' | ''-is'' | ''-it'' |- !Күплек саны | ''-âmes'' | ''-âtes'' | ''-èrent'' | ''-îmes'' | ''-îtes'' | ''-irent'' |- ! rowspan="3" |Imparfait ! ! colspan="2" |1-нче зат ! colspan="2" |2-нче зат ! colspan="2" |3-нче зат ! |- !Берлек саны | colspan="2" |''-ais'' | colspan="2" |''-ais'' | colspan="2" |''-ait'' | rowspan="2" |''-ons''<nowiki/>'сыз Présent заманы 1-нче зат күплек саны формасындагы фигыльгә |- !Күплек саны | colspan="2" |''-ions'' | colspan="2" |''-iez'' | colspan="2" |''-aient'' |- ! rowspan="2" |Futur simple !Берлек саны | colspan="2" |''-ai'' | colspan="2" |''-as'' | colspan="2" |''-a'' | rowspan="4" |Инфинитивка |- !Күплек саны | colspan="2" |''-ons'' | colspan="2" |''-ez'' | colspan="2" |''-ont'' |- ! rowspan="2" |Futur dans le passé !Берлек саны | colspan="2" |''-ais'' | colspan="2" |''-ais'' | colspan="2" |''-ait'' |- !Күплек саны | colspan="2" |''-ions'' | colspan="2" |''-iez'' | colspan="2" |''-aient'' |- ! colspan="2" |Шарт фигыль ! colspan="2" |1-нче зат ! colspan="2" |2-нче зат ! colspan="2" |3-нче зат ! |- ! rowspan="2" |Coditionnel présent !Берлек саны | colspan="2" |''-ais'' | colspan="2" |''-ais'' | colspan="2" |''-ait'' | rowspan="2" |Инфинитивка |- !Күплек саны | colspan="2" |''-ions'' | colspan="2" |''-iez'' | colspan="2" |''-aient'' |- ! colspan="2" |Субъюнктив ! colspan="2" |1-нче зат ! colspan="2" |2-нче зат ! colspan="2" |3-нче зат ! |- ! rowspan="2" |Subjonctif présent !Берлек саны | colspan="2" |''-e'' | colspan="2" |''-es'' | colspan="2" |''-e'' | rowspan="2" |''-ent''<nowiki/>'сыз Présent заманы 3-нче зат күплек саны формасындагы фигыльгә |- !Күплек саны | colspan="2" |''-ions'' | colspan="2" |''-iez'' | colspan="2" |''-ent'' |- ! rowspan="2" |Subjonctif imparfait !Берлек саны | colspan="2" |''-se'' | colspan="2" |''-ses'' | colspan="2" |''-ât'' | rowspan="2" |Présent simple 2-нче зат берлек саны формасындагы фигыльгә |- !Күплек саны | colspan="2" |''-sions'' | colspan="2" |''-siez'' | colspan="2" |''-sent'' |} {| class="wikitable" |+Катлаулы заманнарда төрләнеш !Төркемчә !Заман !Ясалышы |- ! rowspan="8" |Хикәя фигыль !Passe composé |présent формасындагы ''avioir/être'' фигыле + participe passé |- !Plus-que-parfait |imparfait формасындагы ''avioir/être'' фигыле + participe passé |- !Passé antérieur |passé simple формасындагы ''avioir/être'' фигыле + participe passé |- !Passé immédiat |présent формасындагы ''venir'' фигыле + ''de'' + инфинитив |- !Passé immédiat dans le passé |imparfait формасындагы ''venir'' фигыле + ''de'' + инфинитив |- !Futur antérieur |futur simple формасындагы ''avioir/être'' фигыле + participe passé |- !Futur immédiat |présent формасындагы ''aller'' фигыле + инфинитив |- !Futur immédiat dans le passe |imparfait формасындагы ''aller'' фигыле + инфинитив |- ! rowspan="2" |Шарт фигыль !Conditionnel passé 1-ère forme |conditionnel présent формасындагы ''avioir/être'' фигыле + participe passé |- !Conditionnel passé 2-ième forme | rowspan="2" |subjonctif imparfait формасындагы ''avioir/être'' фигыле + participe passé |- ! rowspan="2" |Субъюнктив !Subjonctif plus-que-parfait |- !Subjonctif passé |subjonctif présent формасындагы ''avioir/être'' фигыле + participe passé |} == Шулай ук карагыз == {{Портал|Тел|Тел белеме|Җәмгыять}} * [[Сөйләшүчеләр саны буенча телләр исемлеге]] * [[Телләрнең Интернета кулланылышы]] * [[Киң таралган телләр исемлеге]] * [[Француз теле рәсми тел булган территориаль берлекләр исемлеге]] == Әдәбият == * THE BANCROFT FRENCH DICTIONARY - FRENCH-ENGLISH/ENGLISH-FRENCH - BANCROFT•LONDON<br/> * ''Виктория Клюева'' — ФРАНЦУЗСКИЙ ЯЗЫК С НУЛЯ — Питер, 2014 — ISBN 978-5-496-00580-7<br/> * ''Н.Брель, Н.Пославская'' — Русско-французский разговорник для путешественников. Bon voyage — Питер, 2014 — ISBN 978-5-496-00072-7 * ''Городецкий Р.А., Самохотская И.С.'' Французский язык для студентов-историков: Учеб. для ист. фак. пед. вузов.&nbsp;— 2-е изд., испр. и доп.&nbsp;— М.: Высш. шк., 1991.&nbsp;— 335 с. — ISBN 5-06-001610-0 * Французский язык. Справочник школьника / Е.&nbsp;В.&nbsp;Агеева; Научный редактор Т.&nbsp;Л.&nbsp;Королёва.&nbsp;— М.: Филол. о-во «Слово», «Ключ-С», АСТ, Центр гуманитарных наук при факультете журналистики МГУ им. М.В.Ломоносова, 1997. — 480 с. — ISBN 5-15-000746-3 * ''Н.Б. Жукова, К.Н. Дауэ'' — Справочник по грамматике французского языка. Для старших классов средней школы. — Государственное учебно-педагогическое издательство Министерства Просвещения РСФСР, 1963 * Популярный самоучитель французского языка +CD / Н.&nbsp;Демазюр, Н.&nbsp;Путилина.&nbsp; Москва: Издательство АСТ, 2017.&nbsp;– 511, [1] с.: ил. + CD.&nbsp;– (Популярный самоучитель).&nbsp;— ISBN 978-5-17-098840-2 * ''К.А. Аллендорф'' — Очерк истории французского языка. Пособие для преподавателей. — Государственное учебно-педагогическое издательство Министерства Просвещения РСФСР, 1959 * ''Бойцов М. А.'' — Гомуми тарих. Урта гасырлар тарихы : Татар урта гомуми белем бирү мәкт. 6 нчы с-фы өчен д-лек / М. А. Бойцов, Р. М. Шукуров; Русчадан И. И. Кадыйрова, Т. Р. Гыймадиева тәрҗ.&nbsp;— Казан : Мәгариф, 2008.&nbsp;— 319 б.: рәс. б-н..&nbsp;— ISBN 978-5-7761-1841-8 ==Чыганаклар== [[Төркем:Франсуз теле]] {{Lang-stub-cyr}} 1cwphlkslnitlnbmul3mp5wu9cix6j6 «Үзебез» яңа буын хәрәкәте 0 13291 3525034 758651 2022-07-29T17:58:48Z Frhdkazan 3171 /* Моны да карагыз */ * [[«Азатлык» Татар яшьләре берлеге]] wikitext text/x-wiki '''"Үзебез" яңа буын хәрәкәте''' – Казанда Оештырылган актив эшчәнлекле яшьләр хәрәкәте. Соңгы елларда "Үзебез" яңа буын хәрәкәтенең күп акцияләре оештырылды, алар арасында [["Мин татарча сөйләшәм" акциясе]], татар теленә Русиядә икенче дәүләт теле статусы бирү өчен кампания һ. б. == Хәрәкәт тарихы == ==Хәрәкәт эшчәнлеге== == Хәрәкәт структурасы == Хәрәкәтнең координаторлык үзәге бар, аңа иң актив кешеләр – координаторлар керә. Бу – журналистлар, галимнәр, педагоглар. === Җитәкчеләр === == Моны да карагыз == * [[Тел яңарышы]] * [[«Азатлык» Татар яшьләре берлеге]] ==Контактлар== == Сылтамалар == [[Төркем:Татар милли хәрәкәте]] klrxy4rhwbstddhsr8eo37n7g4f09jd Химия 0 13565 3525083 3440710 2022-07-30T09:32:20Z A.Khamidullin 6685 /* Моны да карагыз */ wikitext text/x-wiki {{TwinCYR|Ximiä}} {{УК}} {{rq|stub|wikify}} {{Портал|Фән|Химия}} [[File:Henrika_Šantel_-_Kemičarka.jpg|thumb]] '''Хи́мия''', '''Кимия'''<ref>Tatarca-ursca syzlek, prof. Qorbanğəlief, Ğəzizof, Kylief, Qazan, 1931 (с. 165)</ref> ''([[гарәпчә]] خيمياء‎‎, «chemi» – кара)'' – [[матдә]]ләр, аларның [[үзлек]]ләре, [[матдәләр әверелеше|матдәләрнең әверелешләре]] һәм бу [[әверелеш]]ләргә хас [[күренеш]]ләр турындагы [[фән]]не белдергән [[термин]]. [[Табигый фәннәр]]нең иң әһәмиятлеләрнең берсе. [[Фәнни-техник прогресс]]та химиянең роле бик зур. Химия халык хуҗалыгының барлык өлкәләренә үтеп керә. Химия файдалы казылмаларны кирәкле продуктларга: [[металлар]]га, аларның [[эретмәләр]]енә, [[ягулык]]ка эшкәртүне тәэмин итә. Табигать белеме һәм биология курсларыннан сезгә билгеле булганча, авыл хуҗалыгы производствосының продуктлылыгы күп дәрәҗәдә химия сәнәгате аны [[минераль ашлама]]лар һәм [[үсемлекләр]]не [[корткычлар]]дан саклау чаралары белән тәэмин итүгә бәйле. Химиянең роле төзелеш материаллары, синтетик [[тукымалар]], [[пластмассалар]], [[сабын]] һәм кер порошоклары, [[медикаментлар]] җитештерүдә дә аз түгел. Химия курсын өйрәнеп, химия буенча белемнәрне нигезле кулланганда гына аның халык байлыгын арттыруга булышлык итүенә инанырсыз. Химик матдәләрне һәм аларның әверелешләрен белдексез, контрольсез куллану еш кына әйләнә-тирә мохитнең пычрануына китерә, ә бу исә үсемлекләр, хайваннар һәм кешенең тереклегенә тискәре йогынты ясый. == Моны да карагыз == * [[Менделеевның периодик таблицасы]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} {{Фәннәр}} [[Төркем:Химия]] i0iky2ews28sw4i9b0fwd2p1r1kcpv3 16 декабрь 0 15461 3525088 3085574 2022-07-30T11:35:30Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki '''16 декабрь''' — [[Милади тәкъвиме]]ндә уникенче айның уналтынчы көне. Ел ахырына кадәр 15 көн кала. {{Декабрь тәкъвиме}} {{Шулай ук карагыз/Көн}} {{Тарихта бу көн}} =={{Бәйрәмнәр һәм вакыйгалар}}== ==={{Халыкара истәлекле период}}=== ==={{Илләр буенча бәйрәмнәр}}=== * {{Байрак/Бангладеш}} [[Бангладеш]] — ''[[Җиңү көне]] ([[1980]])''.<ref name="en.wiki">{{ref-en}} [[:en:December 16#Holidays and observances|Holidays and observances]]</ref><ref name="es.wiki">{{ref-es}} [[:es:16 de diciembre#Celebraciones|Celebraciones]]</ref><ref name="fr.wiki">{{ref-fr}} [[:fr:16 décembre#Célébrations|Célébrations]]</ref><ref name="it.wiki">{{ref-it}} [[:it:16º dicembre#Feste e ricorrenze|Feste e ricorrenze]]</ref><ref name="pl.wiki">{{ref-pl}} [[:pl:16 grudnia#Święta|Święta]]</ref><ref name="ru.wiki">{{ref-ru}} [[:ru:16 декабря#Праздники|Праздники]]</ref><ref name="tr.wiki">{{ref-tr}} [[:tr:16 Aralık#Tatiller ve Özel Günler|Tatiller ve Özel Günler]]</ref><ref>{{ref-en}} [http://zeenews.india.com/news/south-asia/bangladesh-pays-tribute-to-martyrs-on-victory-day_747286.html Bangladesh pays tribute to martyrs on Victory Day]</ref> * {{Байрак/Бәхрәйн}} [[Бәхрәйн]] — ''Милли көн ([[1971]], {{GBR}} көчләре китә)''.<ref name="en.wiki"/><ref name="fr.wiki"/><ref name="it.wiki"/><ref name="pl.wiki"/><ref name="ru.wiki"/><ref name="uk.wiki">{{ref-uk}} [[:uk:16 грудня#Свята і пам'ятні дні|Свята і пам'ятні дні]]</ref><ref>{{ref-en}} [http://article.wn.com/view/WNAT33F2EBB8B8CAFE468EAC5E7802F3DECC/ Fireworks to mark National Day]</ref> * {{Байраклаштыру|Казакъстан}} — ''[[Бәйсезлек]] көне ([[1991]], {{USSR}}дан)''.<ref name="en.wiki"/><ref name="fr.wiki"/><ref name="it.wiki"/><ref name="pl.wiki"/><ref name="ru.wiki"/><ref name="uk.wiki"/><ref>{{ref-en}} [http://www.inform.kz/eng/article/2519146 Kazakhstan celebrates Independence Day]</ref> * {{ZAF}} — ''[[:en:Day of Reconciliation|дуслашу көне (ингл.)]], [[1994]]''.<ref name="en.wiki"/><ref name="fr.wiki"/><ref name="it.wiki"/><ref name="pl.wiki"/><ref name="pt.wiki">{{ref-pt}} [[:pt:16 de dezembro#Feriados e eventos cíclicos|Feriados e eventos cíclicos]]</ref><ref name="info-gov-za">{{ref-en}} [http://www.info.gov.za/aboutsa/holidays.htm#16december {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120427155831/http://www.info.gov.za/aboutsa/holidays.htm#16december |date=2012-04-27 }} Government Communications:Public Holidays}}</ref> * {{THA}} — ''Милли [[спорт]] көне''.<ref name="en.wiki"/><ref>{{ref-en}} [[:en:Public holidays in Thailand]]</ref><ref>{{ref-en}} [http://huahin.thaivisa.com/thai-national-holidays/ National Holidays in Thailand] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120319134813/http://huahin.thaivisa.com/thai-national-holidays/ |date=2012-03-19 }}</ref> * {{IND}} — ''[[Җиңү көне]] ([[1971]])''.<ref name="en.wiki"/><ref name="tr.wiki"/><ref>{{ref-en}} [[:en:Vijay Diwas (India)]]</ref><ref>{{ref-en}} [http://rajeev.in/News/Dont_Let_Down_Our_Heroes/Mail_Today.html Rajeev Chandrasekhar: "Don't let down our heroes, as we commemorate Vijay Diwas."]</ref> ==={{Һөнәри һәм җәмгыяви бәйрәмнәр}}=== * {{AZE}} — ''Гадәттән тыш хәлләр министрлыгы хезмәткәрләре көне''.<ref name="uk.wiki"/><ref>{{ref-ru}} [http://www.calend.ru/holidays/0/0/2229/ День работников МЧС Азербайджана]</ref> * {{BRA}}:<ref name="pt.wiki"/> ** [[резервист]]лар көне.<ref>{{ref-pt}} [http://www.forte.jor.br/2010/12/16/16-de-dezembro-dia-do-reservista/ 16 de Dezembro: Dia do Reservista]</ref> ** [[File:Bandeira do Rio Grande do Norte.svg|20px|border]] [[:ru:Риу-Гранди-ду-Норти|Риу-Гранди-ду-Норти штаты (рус.)]] — [[File:Brazão-Caicó.jpg|20px]] [[:ru:Кайко|Кайко шәһәре (рус.)]] көне<ref name="ref-en">{{ref-en}} []</ref> ** [[File:Bandeira do Rio Grande do Sul.svg|20px|border]] [[:ru:Риу-Гранди-ду-Сул|Риу-Гранди-ду-Сул штаты (рус.)]] — [[File:Brasao osorio.jpg|20px]] [[:ru:Озориу (Риу-Гранди-ду-Сул)|Озориу шәһәре (рус.)]] көне.<ref name="ref-en"/> == {{Вакыйгалар}} == * [[1991 ел|1991]] — [[БМО]] үзенең [[1975 ел]]да кабул ителгән [[сионизм]] [[расизм]]га тиңләгән карарны кире кага. == {{Туулар}} == {{Шулай ук карагыз|:Төркем:16 декабрь көнне туганнар}} * [[1770 ел|1770]] — [[Людвиг ван Бетховен]], алман композиторы. * [[1775 ел|1775]] — [[Джейн Остин]], [[инглиз әдәбияты]] классигы. * [[1901 ел|1901]] — [[Николай Ватутин]], Совет гаскәр башлыгы. * [[1909 ел|1909]] — [[Хәсби Фазлуллин]], дирижер, кларнетист, музыка мөгаллиме. * [[1929 ел|1929]] — [[Бибигөл Түләгәнова]], җырчы, [[ССРБ халык артисты]]. * [[1932 ел|1932]] — [[Роберт Заһретдинов]], кубызчы. == {{Вафатлар}} == {{Шулай ук карагыз|:Төркем:16 декабрь көнне вафатлар}} * [[1954 ел|1954]] — [[Салих Сәйдәшев]], мәшһүр [[татар]] композиторы. * [[1963 ел|1963]] — [[Герхард фон Менде]], алман тарихчысы, төрки халыклар мәдәниятләре белгече. * [[1965 ел|1965]] — [[Сомерсет Моэм]], инглиз язучысы. * [[1987 ел|1987]] — [[Анатолий Ерлаков]], чуаш совет дәүләт эшлеклесе. * [[2000 ел|2000]] — [[Диләрә Зөбәерова]], язучы, журналист. =={{Дини бәйрәмнәр}}== ===={{Исем бәйрәмнәре}}==== == Шулай ук карагыз == {{commonscat|16 December}} == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} {{Тәкъвим}} [[Төркем:Ел көннәре]] [[Төркем:16 декабрь]] atm39llhucfkudr4a3mcff88mpabz3p Милли Мәҗлес 0 15710 3525024 3439330 2022-07-29T14:25:08Z Frhdkazan 3171 {{УК}}== Искәрмәләр == {{искәрмәләр}}[[Төркем:Татар иҗтимагый оешмалары]] wikitext text/x-wiki {{УК}}'''Татар халкының Милли Мәҗлесе''' – иҗтимагый-сәяси оешма. 1990нчы елларда Казан шәһәрендә оештырыла. Соңрак ул таркала башлый, әмма 2008 елда яңадан төзелә һәм 2008 елның 25 декабрендә Татарстанның Азатлыгы турында Декларацияне кабул итә. Җитәкчесе -[[Фәүзия Бәйрәмова]]. == Моны да карагыз == * [[Милләт Мәҗлесе]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} ==Сылтамалар== [http://milli-mejlis.blogsport.com Милли Мәҗлес блогы]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} [[Төркем:Татар милли хәрәкәте]] [[Төркем:Татар иҗтимагый оешмалары]] 23aulkbtfjbjftqbtaf2um1eju29x6n 3525027 3525024 2022-07-29T15:55:18Z Frhdkazan 3171 /* Сылтамалар */ wikitext text/x-wiki {{УК}}'''Татар халкының Милли Мәҗлесе''' – иҗтимагый-сәяси оешма. 1990нчы елларда Казан шәһәрендә оештырыла. Соңрак ул таркала башлый, әмма 2008 елда яңадан төзелә һәм 2008 елның 25 декабрендә Татарстанның Азатлыгы турында Декларацияне кабул итә. Җитәкчесе -[[Фәүзия Бәйрәмова]]. == Моны да карагыз == * [[Милләт Мәҗлесе]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} ==Сылтамалар== [http://milli-mejlis.blogspot.com Милли Мәҗлес блогы] [[Төркем:Татар милли хәрәкәте]] [[Төркем:Татар иҗтимагый оешмалары]] hj2wezxfi65kbxyal5dpuj5vwu9y0mj 3525033 3525027 2022-07-29T17:58:17Z Frhdkazan 3171 /* Моны да карагыз */ * [[«Азатлык» Татар яшьләре берлеге]] wikitext text/x-wiki {{УК}}'''Татар халкының Милли Мәҗлесе''' – иҗтимагый-сәяси оешма. 1990нчы елларда Казан шәһәрендә оештырыла. Соңрак ул таркала башлый, әмма 2008 елда яңадан төзелә һәм 2008 елның 25 декабрендә Татарстанның Азатлыгы турында Декларацияне кабул итә. Җитәкчесе -[[Фәүзия Бәйрәмова]]. == Моны да карагыз == * [[Милләт Мәҗлесе]] * [[«Азатлык» Татар яшьләре берлеге]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} ==Сылтамалар== [http://milli-mejlis.blogspot.com Милли Мәҗлес блогы] [[Төркем:Татар милли хәрәкәте]] [[Төркем:Татар иҗтимагый оешмалары]] mawhn1qglljl9focx9w5qjz0ug91nss .ru 0 16780 3525084 3501259 2022-07-30T10:42:05Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ЮДМД}} '''.ru''' — [[Россия]]нең югары дәрәҗәле милли домены. Популярлык буенча бу — алтынчы югары дәрәҗәле милли домен. Россиядә генә түгел, [[БДБ]] илләрендә дә кулланыла. Домен [[1994 ел]]ның апрелендә кертелгән. == Сылтамалар == * [http://www.cctld.ru Координацион үзәк] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190620000529/https://cctld.ru/ |date=2019-06-20 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190620000529/https://cctld.ru/ |date=2019-06-20 }} {{ref-ru}} {{Югары дәрәҗәле милли доменнар}} [[Төркем:Югары дәрәҗәле милли доменнар|ru]] [[he:סיומת אינטרנט#טבלת סיומות המדינות]] [[sv:Toppdomän#R]] qz3nq6bij619tz2qprux5slnm2xa3ha 2 август 0 19733 3525028 2621956 2022-07-29T16:15:34Z Frhdkazan 3171 /* {{Туулар}} */ +[[|]] wikitext text/x-wiki '''2 август''' — [[Милади тәкъвиме]]ндә сигезенче айның икенче көне. Ел ахырына кадәр 151 көн кала. {{Август тәкъвиме}} {{Шулай ук карагыз/Көн}} {{Тарихта бу көн}} =={{Бәйрәмнәр һәм вакыйгалар}}== ==={{Халыкара истәлекле период}}=== * {{WHO}} — '''''Бөтендөнья [[Күкрәк сөтен имезү|күкрәк сөте белән имезүне]] популярлаштыруга багышланган атналыгы'''''ның икенче көне <small>({{lang-fr|Première journée internationale de la '''Semaine mondiale de l’allaitement maternel'''}})</small>.<ref>{{ref-fr}} [http://www.who.int/mediacentre/news/notes/2010/breastfeeding_20100730/fr/index.html Événement de l'OMS]</ref> ==={{Илләр буенча бәйрәмнәр}}=== * {{Байрак/Македония}} [[Македония]] — '''''[[җөмһүрият]] көне''''' <small>({{lang-mk|[[:mk:Ден на Републиката|Ден на Републиката]]}})</small>. ==={{Һөнәри һәм җәмгыяви бәйрәмнәр}}=== * '''''Халыкара [[чегәннәр геноциды]]н искә алу көне''''' <small>({{lang-pl|[[:pl:Dzień Pamięci o Zagładzie Romów|Dzień Pamięci o Zagładzie Romów]]}}, {{lang-uk|[[:uk:Міжнародний день голокосту ромів|Міжнародний день голокосту ромів]]}})</small>. * {{AZE}} — '''''Милли [[кинематограф]] көне''''' <small>({{lang-az|Azərbaycan Kinosu Günü}}, {{lang-ru|[[:ru:День национального кино Азербайджана|День национального кино Азербайджана]]}})</small>. * {{BLR}}, {{RUS}}, {{UKR}} — '''''[[Һава-десант гаскәрләре көне]]''''' <small>({{lang-be|Дзень паветрана-дэсантных войскаў}}, {{lang-ru|[[:ru:День Воздушно-десантных войск|День Воздушно-десантных войск]]}}, {{lang-uk|[[:uk:День аеромобільних військ|День аеромобільних військ]]}})</small>. * {{BGR}} — '''''[[Элҗен көне]] [[баш күтәрү|күтәрелеше]] еллыгы''''' <small>({{lang-bg|Годишнина от [[:bg:Илинденско-Преображенско въстание|Илинденско-Преображенското въстание]]}})</small>. * {{SRB}} — '''''[[Авиация]] көне''''' <small>({{lang-sr|Дан авијације Србије}}, {{lang-ru|День [[:ru:Военно-воздушные силы и войска ПВО Сербии|авиации Сербии]]}})</small>.<ref>{{ref-sr}} [http://www.rts.rs/page/stories/ci/story/124/%D0%94%D1%80%D1%83%D1%88%D1%82%D0%B2%D0%BE/77465/%D0%94%D0%B0%D0%BD+%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%98%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%98%D0%B5+%D0%A1%D1%80%D0%B1%D0%B8%D1%98%D0%B5.html Дан авијације Србије]</ref><ref>{{ref-ru}} [http://www.srpska.ru/article.php?nid=17647 2 августа - День авиации Сербии]</ref> * {{RUS}}: ** {{Архангельск өлкәсе байрагы}}/[[File:Flag_of_Nenets_Autonomous_District.svg|20px|border]] [[Ненец автономияле округы]] һәм [[File:Flag_of_Komi.svg|20px|border]] [[Коми Республикасы]] — '''''[[Болан]] көне''''' <small>({{lang-ru|[[:ru:День оленя|День оленя]]}})</small>. ** {{Красноярск крае байрагы}}/[[File:Flag_of_Evenkia.svg|20px|border]] [[Эвенк автономияле округы|Эвенк районы]] — '''''"Эвенкия табигате көне" бәйрәме''''' <small>({{lang-ru|Праздник «День Эвенкийской природы»}})</small>.<ref>{{ref-ru}} [http://trip2rus.ru/event/1613 Праздник «День Эвенкийской природы»]</ref> == {{Вакыйгалар}} == [[Рәсем:Tower subway carriage.jpg|right|120px|Пассажир вагоны хәрәкәте]] * [[1776 ел|1776]] — [[4 июль]] кабул ителгән {{USA}} бәйсезлеге турындагы декларацияне имзалау тантанасы уза. * [[1870 ел|1870]] — [[Темза]] астында пассажир вагоны хәрәкәте ачыла (''рәсемдә''). * [[1934 ел|1934]] — [[Гитлер]] {{Өченче рейх байрагы}}ның фюреры булып игълан ителә. * [[1945 ел|1945]] — [[Потсдам конференциясе]] тәмамлана. * [[1972 ел|1972]] — {{EGY}} һәм {{LBY}} бер дәүләткә берләшү турындагы килешүне имзалыйлар. * [[1990 ел|1990]] — {{IRQ}} гаскәрләренең {{KWT}}кә һуҗүме. == {{Туулар}} == {{Шулай ук карагыз|:Төркем:2 август көнне туганнар}} * [[1895 ел|1895]] — [[Хәсән Урманов]], татар җәмәгать эшлеклесе, революционер. * [[1903 ел|1903]] — [[Вера Некрасова-Попова]], * [[1918 ел|1918]] — [[Надежда Сорокина]], * [[1929 ел|1929]] — [[Рәшит Болгаков]], * [[1935 ел|1935]] — [[Клара Зиннәтуллина]], татар тел галиме. * 1935 — [[Фәрит Рәхимов]], * [[1946 ел|1946]] — [[Җәмил Мөхәммәтшин]], * [[1948 ел|1948]] — [[Гафифә Гаффарова]], * [[1953 ел|1953]] — [[Геннадий Калистратов]], * [[1955 ел|1955]] — [[Александр Сергеев (1955)|Александр Сергеев]], * 1955 — [[Анн Лакатон]], * 1955 — [[Владимир Плющев]], * [[1958 ел|1958]] — [[Юрий Кузнецов]], * [[1961 ел|1961]] — [[Рәфикъ Каюмов]], * [[1962 ел|1962]] — [[Гүзәл Улумбәкова]], * [[1965 ел|1965]] — [[Халидә Сөнгатуллина]], * [[1967 ел|1967]] — [[Леон Литинецкий]], * [[1970 ел|1970]] — [[Лилия Хәмитова]], татар җырчысы. * [[1973 ел|1973]] — [[Видас Данченка]], * [[1976 ел|1976]] — [[Сергей Иванов (1976)|Сергей Иванов]], * [[1979 ел|1979]] — [[Лукаш Жыгадло]], * [[1980 ел|1980]] — [[Владимир Бәйрәмов]], * [[1982 ел|1982]] — [[Александр Бобкин]], * 1982 — [[Илья Соларёв]], * [[1984 ел|1984]] — [[Екатерина Борисевич]], * [[1988 ел|1988]] — [[Артём Яковенко]], * [[1989 ел|1989]] — [[Василий Тукранов]], * [[1990 ел|1990]] — [[Илья Кухарчук]], * [[1991 ел|1991]] — [[Антон Бабиков]], * [[1994 ел|1994]] — [[Наилә Фәхретдинова]], == {{Вафатлар}} == {{Шулай ук карагыз|:Төркем:2 август көнне вафатлар}} * [[1589 ел|1589]] — [[Генрих III (Франция короле)|Генрих III]], [[Франция]] [[патша]]сы. * [[1922 ел|1922]] — [[Александр Белл]], шотланд [[кәшефче]]се. * [[1984 ел|1984]] — [[Зөһрә Бәйрәшева]], җырчы (лирик сопрано), педагог. * [[1984 ел|1984]] — [[Бибинур Галиуллина]], [[Мәскәү татар театры|Мәскәү]], [[Республика татар күчмә театры|Күчмә]] театрлар актрисасы, [[ТАССР атказанган артисты]]. * [[2005 ел|2005]] — [[Раил Кузеев]], этнология һәм этнография белгече. == Сынамышлар == * [[Керәшен татарлары]] 2 августны [[элҗен көне]] дип атыйлар: «Элҗен көне төшкә чаклы [[җәй]], төштән соң [[көз]]», «Элҗен көне өйләдән соң көз». Шушы көнне умартачылар арасында кәрәз ватып [[бал]] алу йоласы бар. * Элҗен көн [[яңгыр]] яуса, илле көн яңгыр явар. == Чыганаклар == * Без бер тамырдан: Керәшен татарларының этногенезын һәм этнографиясен өйрәнү буенча урта гомуми белем мәктәпләре өчен уку ярдәмлеге/Төзүчесе Н.В. Максимов. – Казан: Мәгариф, 2002. – 223б. ISBN 5-7761-1255-9 =={{Дини бәйрәмнәр}}== ===={{Исем бәйрәмнәре}}==== == Шулай ук карагыз == {{commonscat|2 August}} == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} {{Тәкъвим}} [[Төркем:Ел көннәре]] [[Төркем:2 август]] 6144l0h4wbxxnlehmn3emqkigy2g1b6 3525037 3525028 2022-07-29T18:06:59Z Frhdkazan 3171 /* {{Вафатлар}} */ +[[|]] wikitext text/x-wiki '''2 август''' — [[Милади тәкъвиме]]ндә сигезенче айның икенче көне. Ел ахырына кадәр 151 көн кала. {{Август тәкъвиме}} {{Шулай ук карагыз/Көн}} {{Тарихта бу көн}} =={{Бәйрәмнәр һәм вакыйгалар}}== ==={{Халыкара истәлекле период}}=== * {{WHO}} — '''''Бөтендөнья [[Күкрәк сөтен имезү|күкрәк сөте белән имезүне]] популярлаштыруга багышланган атналыгы'''''ның икенче көне <small>({{lang-fr|Première journée internationale de la '''Semaine mondiale de l’allaitement maternel'''}})</small>.<ref>{{ref-fr}} [http://www.who.int/mediacentre/news/notes/2010/breastfeeding_20100730/fr/index.html Événement de l'OMS]</ref> ==={{Илләр буенча бәйрәмнәр}}=== * {{Байрак/Македония}} [[Македония]] — '''''[[җөмһүрият]] көне''''' <small>({{lang-mk|[[:mk:Ден на Републиката|Ден на Републиката]]}})</small>. ==={{Һөнәри һәм җәмгыяви бәйрәмнәр}}=== * '''''Халыкара [[чегәннәр геноциды]]н искә алу көне''''' <small>({{lang-pl|[[:pl:Dzień Pamięci o Zagładzie Romów|Dzień Pamięci o Zagładzie Romów]]}}, {{lang-uk|[[:uk:Міжнародний день голокосту ромів|Міжнародний день голокосту ромів]]}})</small>. * {{AZE}} — '''''Милли [[кинематограф]] көне''''' <small>({{lang-az|Azərbaycan Kinosu Günü}}, {{lang-ru|[[:ru:День национального кино Азербайджана|День национального кино Азербайджана]]}})</small>. * {{BLR}}, {{RUS}}, {{UKR}} — '''''[[Һава-десант гаскәрләре көне]]''''' <small>({{lang-be|Дзень паветрана-дэсантных войскаў}}, {{lang-ru|[[:ru:День Воздушно-десантных войск|День Воздушно-десантных войск]]}}, {{lang-uk|[[:uk:День аеромобільних військ|День аеромобільних військ]]}})</small>. * {{BGR}} — '''''[[Элҗен көне]] [[баш күтәрү|күтәрелеше]] еллыгы''''' <small>({{lang-bg|Годишнина от [[:bg:Илинденско-Преображенско въстание|Илинденско-Преображенското въстание]]}})</small>. * {{SRB}} — '''''[[Авиация]] көне''''' <small>({{lang-sr|Дан авијације Србије}}, {{lang-ru|День [[:ru:Военно-воздушные силы и войска ПВО Сербии|авиации Сербии]]}})</small>.<ref>{{ref-sr}} [http://www.rts.rs/page/stories/ci/story/124/%D0%94%D1%80%D1%83%D1%88%D1%82%D0%B2%D0%BE/77465/%D0%94%D0%B0%D0%BD+%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%98%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%98%D0%B5+%D0%A1%D1%80%D0%B1%D0%B8%D1%98%D0%B5.html Дан авијације Србије]</ref><ref>{{ref-ru}} [http://www.srpska.ru/article.php?nid=17647 2 августа - День авиации Сербии]</ref> * {{RUS}}: ** {{Архангельск өлкәсе байрагы}}/[[File:Flag_of_Nenets_Autonomous_District.svg|20px|border]] [[Ненец автономияле округы]] һәм [[File:Flag_of_Komi.svg|20px|border]] [[Коми Республикасы]] — '''''[[Болан]] көне''''' <small>({{lang-ru|[[:ru:День оленя|День оленя]]}})</small>. ** {{Красноярск крае байрагы}}/[[File:Flag_of_Evenkia.svg|20px|border]] [[Эвенк автономияле округы|Эвенк районы]] — '''''"Эвенкия табигате көне" бәйрәме''''' <small>({{lang-ru|Праздник «День Эвенкийской природы»}})</small>.<ref>{{ref-ru}} [http://trip2rus.ru/event/1613 Праздник «День Эвенкийской природы»]</ref> == {{Вакыйгалар}} == [[Рәсем:Tower subway carriage.jpg|right|120px|Пассажир вагоны хәрәкәте]] * [[1776 ел|1776]] — [[4 июль]] кабул ителгән {{USA}} бәйсезлеге турындагы декларацияне имзалау тантанасы уза. * [[1870 ел|1870]] — [[Темза]] астында пассажир вагоны хәрәкәте ачыла (''рәсемдә''). * [[1934 ел|1934]] — [[Гитлер]] {{Өченче рейх байрагы}}ның фюреры булып игълан ителә. * [[1945 ел|1945]] — [[Потсдам конференциясе]] тәмамлана. * [[1972 ел|1972]] — {{EGY}} һәм {{LBY}} бер дәүләткә берләшү турындагы килешүне имзалыйлар. * [[1990 ел|1990]] — {{IRQ}} гаскәрләренең {{KWT}}кә һуҗүме. == {{Туулар}} == {{Шулай ук карагыз|:Төркем:2 август көнне туганнар}} * [[1895 ел|1895]] — [[Хәсән Урманов]], татар җәмәгать эшлеклесе, революционер. * [[1903 ел|1903]] — [[Вера Некрасова-Попова]], * [[1918 ел|1918]] — [[Надежда Сорокина]], * [[1929 ел|1929]] — [[Рәшит Болгаков]], * [[1935 ел|1935]] — [[Клара Зиннәтуллина]], татар тел галиме. * 1935 — [[Фәрит Рәхимов]], * [[1946 ел|1946]] — [[Җәмил Мөхәммәтшин]], * [[1948 ел|1948]] — [[Гафифә Гаффарова]], * [[1953 ел|1953]] — [[Геннадий Калистратов]], * [[1955 ел|1955]] — [[Александр Сергеев (1955)|Александр Сергеев]], * 1955 — [[Анн Лакатон]], * 1955 — [[Владимир Плющев]], * [[1958 ел|1958]] — [[Юрий Кузнецов]], * [[1961 ел|1961]] — [[Рәфикъ Каюмов]], * [[1962 ел|1962]] — [[Гүзәл Улумбәкова]], * [[1965 ел|1965]] — [[Халидә Сөнгатуллина]], * [[1967 ел|1967]] — [[Леон Литинецкий]], * [[1970 ел|1970]] — [[Лилия Хәмитова]], татар җырчысы. * [[1973 ел|1973]] — [[Видас Данченка]], * [[1976 ел|1976]] — [[Сергей Иванов (1976)|Сергей Иванов]], * [[1979 ел|1979]] — [[Лукаш Жыгадло]], * [[1980 ел|1980]] — [[Владимир Бәйрәмов]], * [[1982 ел|1982]] — [[Александр Бобкин]], * 1982 — [[Илья Соларёв]], * [[1984 ел|1984]] — [[Екатерина Борисевич]], * [[1988 ел|1988]] — [[Артём Яковенко]], * [[1989 ел|1989]] — [[Василий Тукранов]], * [[1990 ел|1990]] — [[Илья Кухарчук]], * [[1991 ел|1991]] — [[Антон Бабиков]], * [[1994 ел|1994]] — [[Наилә Фәхретдинова]], == {{Вафатлар}} == {{Шулай ук карагыз|:Төркем:2 август көнне вафатлар}} * [[1589 ел|1589]] — [[Генрих III (Франция короле)|Генрих III]], [[Франция]] [[патша]]сы. * [[1865 ел|1865]] — [[Екатерина Авдеева]], * [[1891 ел|1891]] — [[Роберт Колли]], * [[1909 ел|1909]] — [[Степан Смоленский]], * [[1922 ел|1922]] — [[Александр Белл]], шотланд [[кәшефче]]се. * [[1923 ел|1923]] — [[Воррен Һардиң]], * [[1929 ел|1929]] — [[Михаил Бородай]], * [[1944 ел|1944]] — [[Кристина Крахельская]], * [[1961 ел|1961]] — [[Александр Белецкий]], * [[1972 ел|1972]] — [[Лев Захаров]], * [[1984 ел|1984]] — [[Бибинур Галиуллина]], [[Мәскәү татар театры|Мәскәү]], [[Республика татар күчмә театры|Күчмә]] театрлар актрисасы, [[ТАССР атказанган артисты]]. * 1984 — [[Зөһрә Бәйрәшева]], җырчы (лирик сопрано), педагог. * [[1991 ел|1991]] — [[Борис Угаров]], * [[1995 ел|1995]] — [[Гертруд Вестерманн]], * [[2005 ел|2005]] — [[Раил Кузеев]], этнология һәм этнография белгече. * [[2007 ел|2007]] — [[Игорь Плеханов]], * [[2008 ел|2008]] — [[Реджинальд Овчинников]], * [[2011 ел|2011]] — [[Барух Бенасерраф]], * [[2012 ел|2012]] — [[Юнир Госманов]], * [[2015 ел|2015]] — [[Наталья Молчанова]], * [[2016 ел|2016]] — [[Әхмәт Зәвил]], * 2016 — [[Клавдия Линкова]], == Сынамышлар == * [[Керәшен татарлары]] 2 августны [[элҗен көне]] дип атыйлар: «Элҗен көне төшкә чаклы [[җәй]], төштән соң [[көз]]», «Элҗен көне өйләдән соң көз». Шушы көнне умартачылар арасында кәрәз ватып [[бал]] алу йоласы бар. * Элҗен көн [[яңгыр]] яуса, илле көн яңгыр явар. == Чыганаклар == * Без бер тамырдан: Керәшен татарларының этногенезын һәм этнографиясен өйрәнү буенча урта гомуми белем мәктәпләре өчен уку ярдәмлеге/Төзүчесе Н.В. Максимов. – Казан: Мәгариф, 2002. – 223б. ISBN 5-7761-1255-9 =={{Дини бәйрәмнәр}}== ===={{Исем бәйрәмнәре}}==== == Шулай ук карагыз == {{commonscat|2 August}} == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} {{Тәкъвим}} [[Төркем:Ел көннәре]] [[Төркем:2 август]] ovlb8kjgjrbvf51hglllkmropgmg6zq 11 февраль 0 22918 3525087 3483358 2022-07-30T11:13:50Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki '''10 февраль''' — [[Милади тәкъвиме]]ндә икенче айның унберенче көне. Ел ахырына кадәр 323 ([[кәбисә ел]]ларда – 324) көн кала. {{февраль тәкъвиме}} {{Шулай ук карагыз/Көн}} {{Тарихта бу көн}} =={{Бәйрәмнәр һәм вакыйгалар}}== [[File:Firma_dei_Patti_Lateranensi.jpg|thumb|{{VAT}}ның махсус статус алуына китергән {{ITA}} һәм [[Изге Тәхет]] ''<small>([[:ru:Святой Престол|ru]])</small>'' арасында Латеран килешүләренең ''([[:it:Patti Lateranensi|it]])'' имзалануы, [[1929 ел]]]] [[File:Mass_denmonstration.jpg|thumb|[[1979]] елгы [[Ислам инкыйлабы]] алдыннан урын алган масс демонстрацияләр, {{Тәһран гербы}}]] [[File:Beloy.jpg|thumb|''Губернатор Эвелио Б. Хавьер һәйкәле'', [[File:Vlag_Fil_Antique.gif|20px]] Антик провинциясенең ''<small>([[:en:Antique (province)|en]])</small>'' Сан Хосе шәһәре ''<small>([[:en:San Jose de Buenavista, Antique|en]])</small>'', {{PHL}}.]] ==={{Халыкара истәлекле период}}=== ==={{Илләр буенча бәйрәмнәр}}=== * {{VAT}} — ''Латеран килешүләре көне ({{lang-it|Anniversario della conclusione dei [[:it:Patti Lateranensi|Patti Lateranensi]]}})'', [[1929]] елда бәйсез [[дәүләт]] статусына ирешү.<ref name="es.wiki">{{ref-es}} [[:es:11 de febrero#Celebraciones|Celebraciones]]</ref><ref name="it.wiki">{{ref-it}} [[:it:11 febbraio#Feste e ricorrenze|Feste e ricorrenze]]</ref><ref name="pl.wiki">{{ref-pl}} [[:pl:11 lutego#Święta|Święta]]</ref><ref name="pt.wiki">{{ref-pt}} [[:pt:11 de fevereiro#Feriados e eventos cíclicos|Feriados e eventos cíclicos]]</ref><ref name="ru.wiki">{{ref-ru}} [[:ru:11 февраля#Праздники|Праздники]]</ref><ref>{{ref-it}} [http://www.vatican.va/holy_father/paul_vi/speeches/1965/documents/hf_p-vi_spe_19650211_patti-lateranensi_it.html vatican.va: DISCORSO DI PAOLO VI NELL'ANNIVERSARIO DELLA CONCLUSIONE DEI PATTI LATERANENSI]</ref> * {{Байрак/Иран}} [[Иран]] — ''Аллаһ көне ({{lang-fa|Yaum Allah}})'', илдә 1979 елгы [[Ислам]] инкыйлабының [[җиңү көне]].<ref name="es.wiki"/><ref name="pl.wiki"/><ref name="pt.wiki"/><ref name="ru.wiki"/><ref name="ar.wiki">{{ref-ar}} [[:ar:ملحق:11 فبراير#.D8.A3.D8.B9.D9.8A.D8.A7.D8.AF .D9.88.D9.85.D9.86.D8.A7.D8.B3.D8.A8.D8.A7.D8.AA|أعياد ومناسبات]]</ref><ref name="en.wiki">{{ref-en}} [[:en:February 11#Holidays and observances|Holidays and observances]]</ref><ref name="fa.wiki">{{ref-fa}} [[:fa:ویکی‌پدیا:یادبودهای برگزیده/۱۱ فوریه]]</ref><ref name="fr.wiki">{{ref-fr}} [[:fr:11 février#Célébrations|Célébrations]]</ref><ref name="ja.wiki">{{ref-ja}} [[:ja:2月11日#記念日・年中行事|記念日・年中行事]]</ref><ref name="ur.wiki">{{ref-ur}} [[:ur:11 فروری#.D8.AA.D8.B9.D8.B7.DB.8C.D9.84.D8.A7.D8.AA .D9.88 .D8.AA.DB.81.D9.88.D8.A7.D8.B1|تعطیلات و تہوار]]</ref><ref>{{ref-en}} [http://www.presstv.ir/detail/2013/01/31/286510/iran-marks-islamic-revolution-victory/ presstv.ir: Iran marks 34th anniversary of Islamic Revolution victory (2013 article)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140308020908/http://www.presstv.ir/detail/2013/01/31/286510/iran-marks-islamic-revolution-victory/ |date=2014-03-08 }}</ref><ref>{{ref-en}} [http://www.answers.com/topic/iran-victory-day-of-the-iranian-revolution answers.com: Iran Victory Day of the Iranian Revolution]</ref><ref>{{ref-en}} [http://www.un.org/en/members/holidays.shtml#i National Holiday of Member States @ UN.org] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110826033429/http://www.un.org/en/members/holidays.shtml#i |date=2011-08-26 }}</ref> * {{Байрак/Камерун}} [[Камерун]] — ''Яшьләр көне ({{lang-fr|[[:fr:Fête de la Jeunesse#Cameroun|Fête de la Jeunesse]]}})''.<ref name="es.wiki"/><ref name="pl.wiki"/><ref name="pt.wiki"/><ref name="ru.wiki"/><ref name="ar.wiki"/><ref name="en.wiki"/><ref name="fr.wiki"/><ref name="ja.wiki"/><ref>{{ref-en}} [http://aglobalworld.com/holidays-around-the-world/youth-day-cameroon/ aGlobalWorld.com: Youth Day Celebration and Nation-Building in Cameroon] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130217084843/http://aglobalworld.com/holidays-around-the-world/youth-day-cameroon/ |date=2013-02-17 }}</ref> * {{LBR}} — ''[[Хәрби көчләр]] көне ({{lang-en|[[:en:Armed Forces Day|Armed Forces Day]]}})''.<ref name="es.wiki"/><ref name="pl.wiki"/><ref name="ru.wiki"/><ref name="en.wiki"/><ref name="fr.wiki"/><ref>{{ref-en}} [http://aglobalworld.com/holidays-around-the-world/liberia-armed-forces-day/ aglobalworld.com: Liberia Celebrates The Armed Forces Day] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160127001756/http://aglobalworld.com/holidays-around-the-world/liberia-armed-forces-day/ |date=2016-01-27 }}</ref> * {{Байрак/Япония}} [[Япония]] — ''Дәүләтне нигезләү көне ({{lang-ja|[[:ja:建国記念の日|建国記念の日]]}})''.<ref name="es.wiki"/><ref name="it.wiki"/><ref name="pl.wiki"/><ref name="pt.wiki"/><ref name="ru.wiki"/><ref name="ar.wiki"/><ref name="en.wiki"/><ref name="fa.wiki"/><ref name="fr.wiki"/><ref name="ja.wiki"/><ref name="ur.wiki"/><ref name="de.wiki">{{ref-de}} [[:de:11. Februar#Feier- und Gedenktage|Feier- und Gedenktage]]</ref><ref name="uk.wiki">{{ref-uk}} [[:uk:11 лютого#Свята|Свята]]</ref><ref name="zh.wiki">{{ref-zh}} [[:zh:2月11日#节假日和习俗|节假日和习俗]]</ref><ref>{{ref-en}} [http://books.google.com/books?id=nP7vr5yaaZIC&pg=PA101&dq=Kigensetsu&lr=&sig=sFgQJWOesfqN4difOcwaXbKIGQY#PPA101,M1 Hardacre, Helen. (1989). ''Shinto and the State, 1868-1988,''] pp. 101-102.</ref><ref>{{ref-en}} [http://www.timeanddate.com/holidays/japan/national-foundation-day National Foundation Day on timeanddate.com]</ref><ref>{{ref-en}} [http://aglobalworld.com/holidays-around-the-world/japan-national-foundation-day/ aglobalworld.com: Japan’s Celebration of National Foundation Day] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130617131550/http://aglobalworld.com/holidays-around-the-world/japan-national-foundation-day/ |date=2013-06-17 }}</ref> ==={{Һөнәри һәм җәмгыяви бәйрәмнәр}}=== * {{AZE}} — ''[[Салым]]нар җыю хезмәте [[хезмәткәр]]ләре көне ({{lang-az|[[:az:Azərbaycanın dövlət bayramları və xüsusi günləri#Peşə bayramları və xüsusi günlər|Vergi xidməti işçilərinin peşə bayramı]]}})''.<ref name="ru.wiki"/><ref name="en.wiki"/><ref>{{ref-ru}} [http://www.calend.ru/holidays/0/0/2202/ День работников налоговой службы Азербайджана]</ref> * {{USA}} — ''Милли [[кәшеф]]челәр көне ({{lang-en|[[:en:Inventors' Day#|Inventors' Day]]}})''.<ref name="es.wiki"/><ref name="pl.wiki"/><ref name="ru.wiki"/><ref name="ar.wiki"/><ref name="en.wiki"/><ref name="fr.wiki"/><ref>{{ref-en}} [[1983]] елда [[File:Seal_Of_The_President_Of_The_United_States_Of_America.svg|20px]] [[АКШ президенты]] [[Рональд Рейган]] тарафыннан игълан ителгән ([http://www.reagan.utexas.edu/archives/speeches/1983/11283i.htm Proclamation 5013] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140410080552/http://www.reagan.utexas.edu/archives/speeches/1983/11283i.htm |date=2014-04-10 }}), Сенатның 140 номерлы бердәм резолюциясе ({{lang-en|Senate Joint Resolution 140}}) нигезендә [[File:Seal_of_the_United_States_Congress.svg|20px]] [[АКШ Конгрессы]] кабул иткән Public Law 97 - 198 кануны белән [[Томас Эдисон]] туган көне бар американ кәшефчеләр хөрмәтенә истәлекле көн буларак билгеләнде)</ref> * {{EUR}} — ''112 номеры көне ({{lang-de|[[:de:Europäischer Tag des Notrufs 112|Europäischer Tag des Notrufs 112]]}})''.<ref name="pl.wiki"/><ref name="en.wiki"/><ref name="de.wiki"/><ref>{{ref-de}} [http://ec.europa.eu/information_society/activities/112/docs/decl/de.pdf Gemeinsame Dreiererklärung über die Einführung eines "Europäischen Tag des Notrufs 112", vom 11. Februar 2009]</ref><ref>{{ref-en}} [http://ec.europa.eu/digital-agenda/en/news/travel-industry-increasingly-engaged-raising-awareness-112 ec.europa.eu: The travel industry is increasingly engaged in raising awareness on 112]</ref> * {{VEN}} — ''Милли [[антропология|антропологлар]] һәм [[социология|социологлар]] көне'' ({{lang-es|Día Nacional del Antropólogo y del Sociólogo}}).<ref name="es.wiki"/><ref name="fr.wiki"/><ref>{{ref-es}} [http://www.astv.edu.ve/portal/astv/component/eventlist/details/3-dia-del-sociologo-y-antropologo.html Colegio Augustiniano Santo Tomás de Villanueva]</ref> * {{ITA}} — ''[[1929]] елда [[Изге Тәхет]] <small>([[:ru:Святой Престол|ru]])</small> белән килешүләр <small>(Латеран килешүләре, [[:it:Patti Lateranensi|it]])</small> имзалану көне ({{lang-it|anniversario della firma del concordato tra Italia e Santa Sede}})''.<ref name="es.wiki"/><ref name="it.wiki"/><ref name="fr.wiki"/><ref>{{ref-it}} [http://www.ipopolari.it/sala-stampa/79/306 Patti Lateranensi e Concordato: oggi si celebra l'anniversario con le massime cariche dello Stato e della Chiesa]</ref><ref>{{ref-it}} [http://cronologia.leonardo.it/storia/a1929h.htm cronologia.leonardo.it: Patti Lateranensi] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140224045558/http://cronologia.leonardo.it/storia/a1929h.htm |date=2014-02-24 }}</ref> * {{POL}} — ''Урман хайваннарына ашлык китерү көне ({{lang-pl|Dzień Dokarmiania Zwierzyny Leśnej}})''.<ref name="pl.wiki"/><ref name="ru.wiki"/><ref>{{ref-pl}} [http://www.cafeanimal.pl/artykuly/do-poczytania/Dzien-Dokarmiania-Zwierzyny-Lesnej,2297 Dzień Dokarmiania Zwierzyny Leśnej]</ref> * Рим [[католицизм|католик]] чиркәве — '''Халыкара авыру кешеләрне искә алу көне''' ({{lang-en|[[:en:World Day of the Sick|World Day of the Sick]]}}), [[1992]] елда чиркәү башлыгы ''([[Рим папасы]])'' [[Иоанн Павел II]] тарафыннан игълан ителгән.<ref name="es.wiki"/><ref name="pl.wiki"/><ref name="pt.wiki"/><ref name="ru.wiki"/><ref name="en.wiki"/><ref name="fr.wiki"/><ref name="uk.wiki"/><ref>{{ref-en}} [http://www.vatican.va/holy_father/john_paul_ii/messages/sick/documents/hf_jp-ii_mes_21101992_world-day-of-the-sick-1993_en.html 1993 Message]</ref><ref>{{ref-fr}} [http://www.journee-mondiale.com/index.php?date=20121-02-11 www.journee-mondiale.com] 11 février.</ref> * {{PHL}} — ''Губернатор Эвелио Б. Хавьер көне'' ({{lang-en|[[:en:Evelio Javier Day|Governor Evelio B. Javier Day]]}}), [[Панай утравы]]ндагы <small>([[:en:Panay|en]])</small>Аклан <small>([[:en:Aklan|en]])</small>, [[File:Vlag_Fil_Antique.gif|20px]] Антик <small>([[:en:Antique (province)|en]])</small>, [[File:Vlag_Fil_Iloilo.gif|20px]] Илоило <small>([[:en:Iloilo|en]])</small> һәм [[File:Vlag_Fil_Capiz.gif|20px]] Капиз <small>([[:en:Capiz|en]])</small> провинцияләрендә [[рәсми бәйрәм]].<ref name="ru.wiki"/><ref name="en.wiki"/><ref>{{ref-en}} {{Citation|url=http://www.chanrobles.com/republicacts/republicactno7601.html|title=AN ACT DECLARING FEBRUARY 11 OF EACH YEAR GOVERNOR EVELIO B. JAVIER DAY, A SPECIAL NON-WORKING PUBLIC HOLIDAY IN THE PROVINCES OF ANTIQUE, CAPIZ, AKLAN AND ILOILO|date=June 3, 1992|accessdate=2008-06-16}}</ref><ref name=Antikenyo>{{ref-en}} {{cite news|last=DELOS SANTOS|first=Alex C.|title=Why Evelio Javier is a hero|url=http://antikenyo.villavert.com/province-of-antique/history/144-evelio-bellafor-javier/987-why-evelio-javier-is-a-hero|accessdate=11 February 2013|newspaper=Antikenyo Takun|date=16 February 2011}}{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> =={{Вакыйгалар}}== * [[1943 ел|1943]] — [[Сталин]] [[СССР]]да атом коралын ясау буенча эш башлау әмерен имзалый. * [[1957 ел|1957]] — [[балкарлар|балкар]], [[ингушлар|ингуш]], [[чеченнар|чечен]], [[калмыклар|калмык]] һәм [[карачайлар|карачай]] халыкларының милли автономияләре торгызыла. * [[1979 ел|1979]] — [[Тәһран]]да Аятолла [[Хомейни]] тарафдарлары инкыйлабта җиңүен игълан итәләр. * [[2011 ел|2011]] — [[Мисыр]] президенты [[Хөсни Мөбәрәк]] вазифасыннан китте. =={{Туулар}}== {{Шулай ук карагыз|:Төркем:11 февраль көнне туганнар}} * [[1847 ел|1847]] — [[Томас Эдисон]] (''Thomas Alva Edison''), [[АКШ]]да яшәгән уйлап табучы. * [[1861 ел|1861]] — [[Владислав Залеский]], [[хокук белгече]], [[икътисад (фән)|икътисад]] галиме, профессор. * [[1940 ел|1940]] — [[Пётр Прихожан]] (1940—2010), шагыйрь. * [[1946 ел|1946]] — [[Шамил Сәлимов]], татар милләтле [[СССР|Cəʙᴎт Социалистик Җɵᴍhүpᴎᴙтләр Беpᴫеᴦе]] һәм [[Россия]] [[табиб]]ы, отставкадагы полковник. * [[1951 ел|1951]] — [[Шәмси Закиров]], мәдәният эшлеклесе, [[ТР халык артисты]]. * [[1954 ел|1954]] — [[Фәридә Зәбирова]], татар милләтле [[СССР|Cəʙᴎт Социалистик Җɵᴍhүpᴎᴙтләр Беpᴫеᴦе]] һәм [[Россия]] [[Архитектура|мигъмарчысы]]. * [[1959 ел|1959]] — [[Мәрзия Ваһит Дәстҗәрде]], [[Иран]] [[сәламәтлек]] министры. * [[1964 ел|1964]] — [[Рауль Ганиев]], [[татар]] милләтле [[АКШ]] һәм [[Россия]] [[кино]] һәм [[театр]] артисты. * [[1969 ел|1969]] — [[Дженнифер Энистон]], [[АКШ]] актрисасы. * [[1969 ел|1969]] — [[Ленар Сафин]], [[Татарстан Республикасы Транспорт һәм юл хуҗалыгы министрлыгы|ТР транспорт һәм юл хуҗалыгы министры]] (''[[2010 ел]]ның [[22 апрель|22 апреленнән]]''). =={{Вафатлар}}== {{Шулай ук карагыз|:Төркем:11 февраль көнне вафатлар}} * [[1650 ел|1650]] — [[Рене Декарт]], француз фәлсәфәчесе. * [[1829 ел|1829]] — [[Александр Грибоедов]], рус шагыйре, драматург. * [[1948 ел|1948]] — [[Сергей Эйзенштейн]], [[театр]] һәм [[кино]] режиссёры. * [[1964 ел|1964]] — [[Иван Әлиев]], генерал-майор ([[1943]]). * [[2018 ел|2018]] — [[Мөхәммәт Миначев]], җәмәгать эшлеклесе, милли хәрәкәт әһеле, язучы ([[Мәскәү]]). =={{Дини бәйрәмнәр}}== ===={{Исем бәйрәмнәре}}==== == Шулай ук карагыз == {{commonscat|11 February}} == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} {{Тәкъвим}} [[Төркем:Ел көннәре]] [[Төркем:10 февраль]] anozuitkwtpqde6gaxt8i6kul8myeql Кыш бабай 0 24679 3525080 3159123 2022-07-29T21:16:54Z 93.99.104.93 wikitext text/x-wiki [[Рәсем:Ded Moroz.jpg|thumb|right|250px|Кыш бабай]] [[Рәсем:The Soviet Union 1971 CPA 4045 stamp (Ded Moroz (Santa Claus) in Troika and Spasskaya Tower of the Moscow Kremlin).jpg|thumb|upright|left|Кыш бабай <!--на [[Тройка лошадей|тройке]]-->, [[СССР|ССРБ]] маркасы, [[1971]].]] [[Рәсем:The New Year celebration on the new Privolzhskij market in Kazan, 1990.jpg|thumb|upright|left|<!--На предновогодней ярмарке в [[Казань|Казани]]-->[[Казан]], [[1990 ел]]]] [[Рәсем:1989 CPA 6138.jpg|thumb|upright|<!--«С новым 1990 годом!» -->Кыш бабай<!-- в виде [[Дымковская игрушка|дымковской игрушки]]-->]] [[Рәсем:The Soviet Union 1990 CPA 6274 stamp (Happy New Year. Grandfather Frost and toys).jpg|thumb|upright|left|<!--«С новым 1991 годом!» [[Распад СССР|Последняя марка СССР]] с Дедом Морозом-->Кыш бабай]] '''Кыш бабай''' — [[Яңа ел]] бәйрәменең төп билгесе, әкиятләрнең персонажы. Рус, татар һәм башка халык риваятьләрендә тылсымчы, бүләк итүче кебек гәүдәләндерелә.<ref>[https://srozhdeniem.ru/s-novym-godom-ot-deda-moroza/ Кыш бабайдан Яңа ел белән котлау]</ref> ==Тарихи белешмә== [[1822 ел]]да Нью-Йорк профессоры Клемент Мур балалар өчен “Изге Николайның килүе” дигән шигырь яза. Һәм бу көн Кыш Бабай туган көн дип исәпләнә. Шигырьдә раштуа бәйрәмендә «изге» Николайның тун киеп, болан җигелгән чанада килүе һәм өй торбаларына балалар өчен бүләкләр ташлавы турында сөйләнә. Шул рәвешле, тунлы, чаналы һәм боланлы, капчыкка бүләк тутырып килүче шат күңелле картлач – Кыш Бабай образы дөньяга туа. [[1841 ел]]да [[Филадельфия]] эшкуары Паркинсон, кибетенә халык игътибарын җәлеп итәр өчен, махсус бер кеше яллап, аны Санта-Клаус рәвешендә киендерә. Дөньяда беренче тере Санта-Клаус, кибет түбәсенә менеп, торба янында утыра башлый. Әлбәттә, бу яңалык халыкның кибеткә игътибарын көчәйтә. Ә 1862 елда Американың “Харперс” журналы рәссам Томас Найтка Санта-Клаусның портретын ясарга {{comment|боертма|заказ}} бирә. Найт исә, Клемент Мурның шигырен укып, аны бик ошата һәм шигырь тәэсирендә Санта-Клаусның беренче портреты дөньяга чыга. Шулай итеп, Найтның җиңел кулы белән тудырылган кызыл тунлы көләч бабай культы бөтен дөньяны басып ала. Европада исә икенче бер рәссам – нимес Мориц фон Швинд (1804-1871) бу образга өстәмә дитәл кертә – ул Кыш Бабайның култык астына чыршы кыстыра.<ref>[http://tatyash.ru/get.php?11863|51.htm#0 Кызыл тунлы көләч бабай]</ref> == Моны да карагыз == {{Портал|Мифология|Җәмгыять}} *[[Кар бабай]] *[[Кар кызы]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == * [http://www.tatar-moroz.ru/ Кыш бабай резиденциясе сайты, Кырлай.] {{rq|stub}} {{тәрҗемә|en|Ded Moroz}} {{тәрҗемә|ru|Дед Мороз}} [[Төркем:Яңа ел]] [[Төркем:Мультфильм персонажлары]] [[Төркем:Әкият геройлары]] [[Төркем:Кышкы персонажлар]] [[Төркем:Кыш]] 4ytdd33bh8y0ugb3g6y8v6ezqe3up3a Российская газета 0 25733 3525063 2709846 2022-07-29T20:15:53Z Frhdkazan 3171 Төркем:Русча гәҗитләр wikitext text/x-wiki {{Газета | исем = [[Изображение:Rossiskaja gazeta logo.gif|250px]] | рәсем = | имза = Газета логотибы | төр = Көндәлек [[газета]] | формат = А2 | нигезләнде = 1990 | публикацияләр туктату = | нәшер итүче = ЯАҖ "«Россия газетасы» информацион нәшер концерны" | гамәлгә куючы = [[Александр Горбенко]] | баш мөхәрир = [[Владислав Фронин]] | штат = | сәяси = | тираж = Көндәлек чыгарылыш — 0,4 млн экз., атналык үзәтү — 3,5 млн экз. | төп офис = [[Мәскәү]], Правда ур, 24 йорт, 4 төз. | ISSN = | веб-сайт = http://www.rg.ru/ | бәя = 12 сум | тел = [[рус теле]] }} '''«Российская газета»''' ({{lang-tt|Россия газетасы}}) — [[Русия Хөкүмәте]]нең төп рәсми басмасы. Беренче саны [[11 ноябрь]], [[1990 ел]]да чыккан. {{Rq|stub}} {{DEFAULTSORT:Российская газета}} [[Төркем:Россия гәҗитләре]] [[Төркем:Русча гәҗитләр]] [[Төркем:Әлифба буенча гәҗитләр]] nvdz64u9uzh9v15xhecqyyx4i26d7w1 3525064 3525063 2022-07-29T20:17:09Z Frhdkazan 3171 wikitext text/x-wiki {{Газета | исем = [[Изображение:Rossiskaja gazeta logo.gif|250px]] | рәсем = | имза = Газета логотибы | төр = Көндәлек [[газета]] | формат = А2 | нигезләнде = 1990 | публикацияләр туктату = | нәшер итүче = ЯАҖ "«Россия газетасы» информацион нәшер концерны" | гамәлгә куючы = [[Александр Горбенко]] | баш мөхәрир = [[Владислав Фронин]] | штат = | сәяси = | тираж = Көндәлек чыгарылыш — 0,4 млн экз., атналык үзәтү — 3,5 млн экз. | төп офис = [[Мәскәү]], Правда ур, 24 йорт, 4 төз. | ISSN = | веб-сайт = http://www.rg.ru/ | бәя = 12 сум | тел = [[рус теле]] }} '''«Российская газета»''' ({{lang-tt|Россия газетасы}}) — [[Русия Хөкүмәте]]нең төп рәсми басмасы. Беренче саны [[11 ноябрь]], [[1990 ел]]да чыккан. {{Rq|stub}} {{DEFAULTSORT:Российская газета}} [[Төркем:Русия гәҗитләре]] [[Төркем:Русча гәҗитләр]] [[Төркем:Әлифба буенча гәҗитләр]] cidpzai3o8xjgn75qesu1r8yngu40x2 Калып:Татар теле сөйләшләре 10 51034 3525082 568128 2022-07-30T01:51:59Z Xqbot 1796 Робот: икеле күчешне дөресләү → [[Калып:Татар теле]] wikitext text/x-wiki #ЮНӘЛТҮ [[Калып:Татар теле]] pdd1sd8xz9rl1k5bitumdpom97vxd1s Өркет 0 57846 3525048 3521043 2022-07-29T19:20:17Z Әмир 15082 мәгълүмат өстәү wikitext text/x-wiki {{ТП/ВМ |татар исеме = Иркутск |чын исем = Иркутск |ил = Россия |герб = Coat_of_Arms_of_Irkutsk.png |байрак = Flag_of_Irkutsk_(Irkutsk_oblast).png{{!}}border |герб киңлеге = |байрак киңлеге = 185 |lat_deg = 52 |lat_min = 17 |lat_sec = |lon_deg = 104 |lon_min = 18 |lon_sec = |CoordAddon = type:city(575900)_region:RU |CoordScale = |ЯндексКарта = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк төре = |төбәк = Иркутск өлкәсе |төбәк җәдвәлдә = Иркутск өлкәсе |район төре = |район = |район җәдвәлдә = |җәмгыять төре = |җәмгыять = |җәмгыять таблицада = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |эчке бүленеш = |башлык төре = |башлык = |нигезләү датасы = 1661 |беренче телгә алу = |элеккеге исемнәр = |халәт = [[шәһәр]] ([[1686 ел]]дан) |мәйдан = |биеклек төре = |ТП мәркәзе биеклеге = 440 |климат = |рәсми тел = |халык саны = 600 000 |исәп елы = 2012 |халык тыгызлыгы = 2 125 |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |сәгать кушагы = +8 |DST = |телефон коды = +7 3952 |почта индексы = |почта индекслары = 664xxx |автомобил коды = 38 |Commons-та төркем = Irkutsk |сайт = http://www1.irkutsk.ru/ ''irkutsk.ru'' |сайт теле = | add1n = Кардәш шәһәрләр | add1 = {{wikidata|p190}} | add2n = Бүләкләр | add2 = {{Октябрь Инкыйлабы ордены|тип=шәһәр}} }} {{башка мәгънәләр}} '''Иркутск''' ({{lang-ru|Иркутск}}, {{lang-bxr|Эрхүү}}) — [[Көнчыгыш Себер]]нең иң эре икътисади һәм мәдәни үзәкләрнең берсе, [[Иркутск өлкәсе]] административ үзәге. Шәһәр [[Ангара]] елгасының ике ярларында урнаша.<!-- — [[Россия]]нең [[Иркутск өлкәсе]]нда шәһәр, [[Иркутск өлкәсе]]ның үзәге, һәм [[Иркутск районы]]ның үзәге.--> [[Халык саны]] — 587 225 [[кеше]].<ref>{{Citation |title=архив күчермәсе |url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/perepis2010/svod.xls |access-date=2013-02-04 |archive-date=2011-06-27 |archive-url=https://www.webcitation.org/5zkxwkUEt?url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/perepis2010/svod.xls |dead-url=yes }}</ref> [[2020 ел]]ның [[2 июль|2 июленнән]] — '''«[[Хезмәт даны шәһәре]]»'''<ref>[http://www.kremlin.ru/events/president/news/63596 Указ о присвоении почётного звания Российской Федерации «Город трудовой доблести»]</ref>. == География == Шәһәр Иркутск елгасының [[Иркут]] елгасына ([[Ангара]] кушылдыгы) кушылу урыны янында, Иркутск-Черемхау тигезлегендә, [[Красноярск]]идан 1060 километр көньяк-көнчыгыштарак урнаша. <span style="padding:1px .5em; color:#ffffff; background-color:#0090ff; font-weight:bold;">М53</span> «Байкал» ([[Новосибирск]] — ([[Тум]] —) [[Кемерово]] — [[Красноярск]] — Иркутск) автоюлының соңгы пункты. === Климат === <div style="width:90%"> {{Шәһәр климаты |Шәһәр=Иркутск |Источник=[http://pogoda.ru.net/climate/30710.htm] | Гый_ур=-17.9 | Гый_ур_явым=14 | Фев_ур=-14.6 | Фев_ур_явым=7 | Мар_ур=-6.5 | Мар_ур_явым=12 | Апр_ур=2.5 | Апр_ур_явым=18 | Май_ур=10.2 | Май_ур_явым=35 | Июн_ур=15.4 | Июн_ур_явым=75 | Июл_ур=18.2 | Июл_ур_явым=113 | Авг_ур=15.8 | Авг_ур_явым=93 | Сен_ур=9.1 | Сен_ур_явым=51 | Окт_ур=1.7 | Окт_ур_явым=22 | Ноя_ур=-7.7 | Ноя_ур_явым=20 | Дек_ур=-15.4 | Дек_ур_явым=17 | Ел_ур=0.9 | Ел_ур_явым=477 | Гый_ур_мин=-22.0 | Гый_ур_макс=-12.9 | Фев_ур_мин=-19.8 | Фев_ур_макс=-7.9 | Мар_ур_мин=-12.3 | Мар_ур_макс=0.3 | Апр_ур_мин=-2.9 | Апр_ур_макс=9.4 | Май_ур_мин=3.4 | Май_ур_макс=18.0 | Июн_ур_мин=9.2 | Июн_ур_макс=22.7 | Июл_ур_мин=12.9 | Июл_ур_макс=24.8 | Авг_ур_мин=10.8 | Авг_ур_макс=22.1 | Сен_ур_мин=4.2 | Сен_ур_макс=15.7 | Окт_ур_мин=-2.7 | Окт_ур_макс=7.7 | Ноя_ур_мин=-11.8 | Ноя_ур_макс=-2.8 | Дек_ур_мин=-19.3 | Дек_ур_макс=-10.6 | Ел_ур_мин=-4.2 | Ел_ур_макс=7.2 | Гый_а_макс=2.3 | Гый_а_мин=-49.7 | Фев_а_макс=10.2 | Фев_а_мин=-44.7 | Мар_а_макс=20.0 | Мар_а_мин=-37.3 | Апр_а_макс=29.2 | Апр_а_мин=-31.8 | Май_а_макс=34.5 | Май_а_мин=-14.3 | Июн_а_макс=35.6 | Июн_а_мин=-6.0 | Июл_а_макс=37.2 | Июл_а_мин=0.4 | Авг_а_макс=34.1 | Авг_а_мин=-2.7 | Сен_а_макс=29.0 | Сен_а_мин=-11.9 | Окт_а_макс=25.6 | Окт_а_мин=-30.5 | Ноя_а_макс=14.1 | Ноя_а_мин=-40.4 | Дек_а_макс=4.6 | Дек_а_мин=-46.3 | Ел_а_макс=37.2 | Ел_а_мин=-49.7 |}} </div> == Тарих == == Халык == {| class='standard' style='text-align: center;' width=63% |- class='bright' ! [[1840]]<ref>[http://dlib.rsl.ru/viewer/01003542943#page2?page=15 Статистические таблицы о состоянии городов Российской империи, 1840]</ref> !! [[1856]]<ref name=autogenerated1>http://www.mojgorod.ru/irkutsk_obl/irkutsk/index.html</ref> !! [[1897]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/emp_lan_97_uezd.php?reg=649</ref> !! [[1926]]<ref name=autogenerated1/> !! [[1931]]<ref name=autogenerated1/> !! [[1939]]<ref name=autogenerated1/> !! [[1959]]<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus59_reg2.php 1959 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны]</ref> !! [[1970]]<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus70_reg2.php 1970 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны]</ref> !! [[1979]]<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus79_reg2.php 1979 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны]</ref> !! [[1989]]<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus89_reg2.php 1989 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны]</ref> !! [[2002]]<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus02_reg2.php 2002 елгы Бөтенроссия җанисәбе. РФ, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны]</ref> !! [[2010]]<ref name="gks.ru"/> |- class='bright' | 14 175||~24 100 || 51 473 || ~102 700 || ~113 200 || ~250 200 || 365 893 || 450 941 || 549 787 || 626 135 || 593 604 || 587 225 |} Милли состав ([[2010]]): [[руслар]] — 96,7%, [[бүрәтләр]] — 1,8%, [[украиннар]] — 1,6%, [[татарлар]] — 1,0%.<ref>{{Citation |title=2002 ел сан алу базасы |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/tableView/customiseTable.xhtml |access-date=2013-02-04 |archive-date=2017-11-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171111042357/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/tableView/customiseTable.xhtml |dead-url=yes }}</ref> == Татар матбугаты == {{Wikidata list|sparql=SELECT DISTINCT ?item WHERE { OPTIONAL { } ?item wdt:P407 wd:Q25285. OPTIONAL { } ?item wdt:P131 wd:Q6576. } |columns=label |autolist=fallback |row_template=subst:Wikidata list/Тамгалы исемлек |skip_table=1 |col_count=3 }} * [[Каһарман башкорт (гәҗит)|Каһарман башкорт]] {{Wikidata list end}} == Икътисад == == Танылган шәхесләр == * [[Рамил Минханов]] (1961), Татарстан Республикасының халык артисты (2012). * [[Рудольф Нуриев]] — күренекле [[татар]] балетмейстеры, балет артисты. * Хәерниса Сафина – язучы («Гөлчирә" повесть авторы), педагог == Галерея == <gallery perrow="5" widths="160px"> Irkutsk Oblast administration.jpg|[[Иркутск өлкәсе]] администрациясе Irkutskeko Karl Marx kaleko plaza bat.JPG| IrkutskayaTurma.JPG| Irkutsk Kreml 1735.jpg|Иркутск кирмәне ([[XVIII гасыр]]ның ахырында сүтелә) Здание железнодорожного вокзала.jpg|Вокзал </gallery> == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} {{rq|stub|image}} {{Россиянең зур шәһәрләре}} {{Татарлар саны буенча Россия торак пунктлары}} [[Төркем:Иркутск өлкәсе шәһәрләре]] [[Төркем:Россия субъектлары башкалалары]] [[Төркем:Иркутск]] fkzgkmzsjeumqxhtwrqljp7jcx8o9pe Бельское (Стәрлетамак районы) 0 59451 3525049 3088999 2022-07-29T19:25:04Z Ilnur efende 6874 Ilnur efende юнәлтү аша [[Белски (Стәрлетамак районы)]] сәхифәсен [[Бельское (Стәрлетамак районы)]] итеп күчерде wikitext text/x-wiki {{ТП-Россия |халәт = Авыл |татар исеме = Бельское |чын исем = |чын исем = |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Башкортстан |төбәк җәдвәлдә = Башкортстан |район төре = |район = Стәрлетамак районы{{!}}Башкортстанның Стәрлетамак районы |район җәдвәлдә = Стәрлетамак районы |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан = |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 1144 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 453119 |сәгать кушагы = +6 |почта индекслары = |телефон коды = |санлы идентификатор = 80249812004 |Commons та төркем = |сайт = }} '''Бельское''' — [[Башкортстан]]ның [[Стәрлетамак районы]]нда урнашкан авыл. Почта индексы — 453119, {{коммент|ГАТОБК коды|Гомумроссия административ-территориаль объектлары бүленеше классификаторы коды, ОКАТО}} — 80249812004. == Демография == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' width=63% |- class='bright' ! [[2002]]<ref name='белешмә'>Башкортостан Республикасының муниципаль районнары турындагы бердәм электрон белешмәсе — [http://www.asmo-rb.ru/engine/data/attach/1/spravochnik.xls Excel форматындагы кушымта].</ref> !![[Җанисәп 2010|2010]]<ref name='башстат'>{{Citation |title=Башкортстан Республикасы торак нокталары буенча халык саны |url=http://bashstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/bashstat/resources/2f055a804e303140ba45fe3bf8d20d64/%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%BF%D0%BE+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%BC+%D0%BF%D1%83%D0%BD%D0%BA%D1%82%D0%B0%D0%BC+%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B8+%D0%91%D0%B0%D1%88%D0%BA%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD.pdf |access-date=2013-09-19 |archive-date=2014-08-20 |archive-url=https://www.webcitation.org/6Rxi3K6iw?url=http://bashstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/bashstat/resources/2f055a804e303140ba45fe3bf8d20d64/%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%BF%D0%BE+%D0%BD%D0%B0%D1%81 |dead-url=yes }}</ref> |--- class='bright' | 1071 || 1144 |} [[Бөтенроссия халык санын алу, 2010|2010 ел җанисәбен алу]] буенча биредә 1144 кешенең яшәве мәгълүм.<ref name="башстат"/> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} == Сылтамалар == * [http://www.asmo-rb.ru Башкортостан Республикасының муниципаль берәмлекләр советы]. {{Стәрлетамак районы}} [[Төркем:Башкортстан авыллары]] 728wuwpvmt7au6sx9ge8k4raiysjt94 Ватандашлар хокукы 0 115527 3525025 3261897 2022-07-29T14:42:34Z Amherst99 2764 wikitext text/x-wiki {{УК}} [[File:LegalSystemsOfTheWorldMap.png|thumb|300px|Дөньяның хокук системалары {{legend|#2c88ac|Ватандашлар хокукы}} {{legend|#c0604c|[[Гомуми хокук]]}} {{legend|#74593c|Катнаш хокук (ватандашлар һәм гомуми хокукы)}} {{legend|#e2991f|[[Ислам хокукы]] ([[Шәригать]])}}]] '''Ватандашлар хокукы''' яки '''роман-герман хокукый гаиләсе''' - [[милек]], хосусый мөлкәт һәм мөлкәт булмаган хокукларга багышланган [[хокук]] фәннәренең тармагы. '''Роман-герман хокукый гаиләсе''' яки '''кыйтга хокукый системасы''' - [[Рим]] хокукы нигезендә барлыкка килгән хокук. Кыйтга [[Аурупа]]сының (шул исәптән [[Русия]]) илләренең хокукый системаларын берләштерә, [[инглиз]]-[[саксон]] хокукый системасыннан (гомуми хокук) аерылып тора. '''Роман-герман хокукый гаиләсендә''' төп хокук чыганагы - '''канун'''. [[Инглиз]]-[[саксон]] хокукый системасында ([[гомуми хокук]]) - төп хокук чыганагы - '''элекке булган хөкем карары''' яки прецедент хокукы тора. Кыйтга системасында хокук тармаклары төгәл бүленә, һәрбер хокук тармагында - хосусый һәм иҗтимагый хокукый кече тармагы бар. '''Иҗтимагый хокук''' - идарә, җинаятьчел, конституцион һәм халыкара иҗтимагый хокукларга карыйлар. '''Хосусый хокук''' - ватандашлар, гаилә, хезмәт хокукларына карыйлар. Күбесе роман-герман хокукый гаиләсенең илләрендә язылган конституция бар. Элекке [[СССР|ССРБ]] илләрендә ватандашлар хокукы - мөлкәт һәм хосусый мөлкәт булмаган мөнәсәбәтләрне тәртипкә салучы хокук тармагы булып санала. [[Инглиз]]-[[саксон]] хокук системасында - элекке булган хөкем карары нигезендә хокук яки прецендент хокукы - [[гомуми хокук]] дип йөртелә. Бүгенге [[Русия]]дә ватандашлар хокукы - хокук тармагының иң мөһиме. Үзгәрешләр нәтиҗәсендә Русиядә ватандашлар хокукы көнбатыш илләренең ватандашлар хокукына якын тора. == Моны да карагыз == [[Гомуми хокук]] == Әдәбият == * [http://lawagency.kiev.ua/legal/fields/#civil Гражданское право] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130802154222/http://lawagency.kiev.ua/legal/fields#civil |date=2013-08-02 }} Отрасли права в Юриспруденции. Спектор, Киев 2011. * [http://daex-sources.narod.ru/0002.htm Гражданское право]. Братусь С. Н. Юридическая энциклопедия / Отв. ред. Б. Н. Топорнин. — М.: Юристъ, 2001. ISBN 5-7975-0429-4. * [http://daex-sources.narod.ru/0018.htm Гражданское право]. Диаконов В. В. Гражданское право РФ (Общая часть): Учебное пособие. // Allpravo.Ru — 2003. [[Төркем:Хокук]] {{stub}} 7zjdl79n238esrp8uppqgec837tvuum Учительская газета 0 159132 3525066 3194705 2022-07-29T20:22:36Z Frhdkazan 3171 /* Чыганаклар */ [[Төркем:Русча гәҗитләр]] wikitext text/x-wiki {{Газета | исем = Учительская газета | оригиналь исем = | рәсем = | имза = | төр = | формат = А2 | нигезләнде = 1924 | публикацияләр туктату = | бәя = | гамәлгә куючы = | нәшер итүче =ЗАО «Издательский дом «Учительская газета» | мөхәрир = П.Г. Положевец | баш мөхәрир = | штат = | сәяси = | тел = [[рус теле]] | тираж = 96 000 | төп офис = [[Русия]], 107045, [[Мәскәү]], Ананьевский тык., 4/2, стр. 1 | ISSN = 1607-2162 | веб-сайт = http://www.ug.ru/ '''Бүләкләр:''' {{Ленин ордены|тип=оешма}} }} '''Учительская газета''' (''Укытучылар гәзите'') — Русия мәгариф хезмәткәрләренә юнәлгән Мәскәүдә чыгучы атналык басма. Бу [[гәзит]]кә [[1924 ел]]да Н.К. Крупс­каяның катнашлыгында нигез салына. Ул, [[СССР|ССРБ]] Мәгариф халык комиссариаты һәм [[мәгариф]], югары мәктәп һәм фәнни учреждениеләр хезмәт­кәрләре һөнәри берлегенең Үзәк комитеты органы буларак, [[Мәскәү]]дә нәшер ителә башлый. Гәзитнең беренче мөхәррире — язучы Сергей Ингулов (1893-1938). Алга таба ул “Новый мир” журналы мөхәррире, “Политбеседы”, “Политграмота” китаплары авторы, СССРның Әдәбият һәм нәшрият буенча баш ида­рәсе нәчәлниге булып эшли. Анда Совет дәүләтенең күренекле эшлек­леләре А.В. Луначарский, [[Михаил Калинин|М.И. Калинин]], [[Антон Макаренко|А.С. Макаренко]], В.А. Сухомлинский чыгышлары басыла. [[Бөек Ватан сугышы]] вакытында гәзит ел дәвамында [[Киров]]та нәшер ителә. Гәзиткә язылудан кергән акчага “Халык укытучысы” танклар колоннасына акча җыела. Сугыштан соңгы елларда “Учительская газета” беренчеләрдән булып В.А. Сухомлинский язмасын бастыра. Гәзит 1970 елларда атнасына өч тапкыр 1,5 миллион данә белән чыга. [[1974 ел]]да [[Ленин ордены]] белән бүләкләнә. 1986 елның 19 октябрендә гәзиттә педагог-новаторлар төркеме, шулай ук, публицистлар С.Л. Соловейчик һәм В.Ф. Матвеевның “Хезмәттәшлек педагогикасы” дип аталган мәкаләсе дөнья күрә. Анда, авторитар [[педагогика]]дан баш тартып, мәктәпне демок­ратияләштерү һәм гуманлаштыру кирәклеге турында сүз бара. [[1986 ел]]ның көзеннән [[1989 ел]] ахырына кадәр гәзит совет мәгарифе системасын демократияләштерүчеләрнең трибунасына әверелә. Ул чордагы язмалар яңалык кертүче педагоглар һәм галимнәр (Ш. Амонашвили, В. Караковский, В. Шаталов, Э. Днепров), шулай ук, демократик карашлы журналистлар (С. Соловейчик, Т. Миледина, И. Ханхасаева) тарафыннан языла. 1989 елның 1 гыйнварыннан гәзит [[КПСС Үзәк Комитеты]] органы булып исәпләнә башлый. Бу хәл баш мөхәр­рирнең автоматик рәвештә алмашынуына китерә, В.Ф. Матвеев вазыйфасын Г.М. Селезневка тапшыралар. Ул килү белән редакция позициясе урта­ча карашлыга әверелә: дәүләт мәгариф структураларын, Педагогия фәннәре академиясен тәнкыйтьләү кими, педагог-новаторлар турында аз языла башлый. Тикшеренүчеләр бил­геләвенчә, гәзиткә Селезнев җитәк­челек итә башлагач, басмада торгынлык чоры башлана. Мәсәлән, Эдуард Днепров “Учительская газета” ачыктан-ачык артка чигенә башлады” дип язды. Шулай да, 1989 елда гәзит “СССР­ның ел укытучысы” дигән Бөтен­союз конкурсын үткәрү башлангычы белән чыга. 1991 елда ул бәйсез басмага әйләнә. 1992 елдан башлап, атна саен 24 битле гәзит булып чыга башлый. 2010 елда “Учительская газета” басма киңкүләм мәгълүмат чаралары өлкә­сендә [[Русия Федерациясе хөкүмәте]] премиясенә лаек була. Ул Русиянең ике мөһим педагогия конкурсын оештыручы булып тора — “Русиянең ел укытучысы” һәм “Русия­нең иң яхшы мәктәпләре”. == Чыганаклар == * К.Әхияров. [http://kiziltan.ru/news/164-mgarifne-asyly-zgrmi.html Мәгарифнең асылы үзгәрми] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141025110820/http://kiziltan.ru/news/164-mgarifne-asyly-zgrmi.html |date=2014-10-25 }}// [[Кызыл таң]]. 22 окт. 2014. [[Төркем:Русча гәҗитләр]] [[Төркем:ССРБ газеталары]] [[Төркем:Русия гәҗитләре]] 0qlwvubjw7knmh4acc70um9mzt0qlw5 Милләт Мәҗлесе 0 174510 3525029 2993763 2022-07-29T17:12:35Z Frhdkazan 3171 {{УК}} wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Милләт Мәҗлесе''' (''Эчке Русия һәм Себер төрки-татарларының Милләт Мәҗлесе'') - 1917-1918 елларда төрки-татарлар парламенты. [[Бөтенрусия мөселманнарының икенче корылтае]] (1917, июль) карары жирлегендә Эчке Русия һәм Себер мөселманнарының киләчәген билгеләү өчен Уфа шәһәрендә жыела [[1917 ел]]ның [[20 ноябрь|20 ноябреннән]] [[1918 ел]]ның [[11 гыйнвар]]ына кадәр [[File:Idel-ural.png|20px]] [[Идел-Урал Штаты]] башкаласы [[Уфа]] шәһәрендә эшли. 110 лап депутат катнаша (чама белән һәр 50 мең сайлаучыдан 10 кеше), Мәҗлестә булачак мохтариятның башкарма идарәсе — [[Милли Идарә]] сайлана. Мәҗлес барышында кануннар проектын әзерләү, мандат, мәгариф, финанс, дини мәсьәләләр һ.б. буенча кәмисияләр эшли. Милләт Мәҗлесе Совет хакимиятен рәсми танымый, [[Идел-Урал Штаты]]н төзү турында карар кабул итә. Шул максатка ирешү өчен [[Идел-Урал Штатын гамәлгә кертү һәйәте]]н (01-04.1918) сайлый. Бәхәсләр барышында булачак дәүләт төзелешенә кагылышлы ике төркем («төркичеләр», «тупракчылар») барлыкка килә. Баштарак милли-мәдәни мохтарият тарафдарлары - төркичеләр ([[Садри Максуди|Садри]] һәм [[Әхмәтһади Максуди|Әхмәтһади]] Максудилар, [[Гаяз Исхакый]], [[Закир Кадыйри]], [[Гомәр Терегулов]] һ.б. — барлыгы 50 ләп депутат) өстенлек итә, аннары тупракчылар — территориаль автономия тарафдарлары ([[Ильяс Алкин]], [[Һади Атласи]], [[Галимҗан Ибраһимов]], [[Сәлах Атнагулов]], [[Габделбари Баттал|Габделбари Баттал]], [[Сәлимгәрәй Җантурин]], [[Сәгыйтьмөхәммәт Янкылычев]], [[Галимҗан Шәрәф]] һ.б. — баштарак 37 депутат) җиңә. == Шулай ук карагыз == * [[Милли Шура]] * [[Милли Мәҗлес]] == Тышкы сылтамалар == * http://www.azatliq.org/z/3488.html [[Төркем:Татар милли хәрәкәте]] [[Төркем:Татар тарихы]] [[Төркем:Парламент]] [[Төркем:Уфа тарихы]] sdk2rs4pp1hxyd6uy58x8ni8p3frqc3 3525030 3525029 2022-07-29T17:18:07Z Frhdkazan 3171 [[File:ЦУМ (Уфа).JPG|thumb|[[Уфа]]да сессияләре узган Шәмгулов йорты.<ref>{{Cite web |title=Милләт Мәҗлесен ачу тантанасы |url=https://www.azatliq.org/a/24441784.html |access-date=2022-07-25 |website=Азатлык Радиосы |language=tt}}</ref>]] wikitext text/x-wiki {{УК}} [[File:ЦУМ (Уфа).JPG|thumb|[[Уфа]]да сессияләре узган Шәмгулов йорты.<ref>{{Cite web |title=Милләт Мәҗлесен ачу тантанасы |url=https://www.azatliq.org/a/24441784.html |access-date=2022-07-25 |website=Азатлык Радиосы |language=tt}}</ref>]] '''Милләт Мәҗлесе''' (''Эчке Русия һәм Себер төрки-татарларының Милләт Мәҗлесе'') - 1917-1918 елларда төрки-татарлар парламенты. [[Бөтенрусия мөселманнарының икенче корылтае]] (1917, июль) карары жирлегендә Эчке Русия һәм Себер мөселманнарының киләчәген билгеләү өчен Уфа шәһәрендә жыела. [[1917 ел]]ның [[20 ноябрь|20 ноябреннән]] [[1918 ел]]ның [[11 гыйнвар]]ына кадәр [[File:Idel-ural.png|20px]] [[Идел-Урал Штаты]] башкаласы [[Уфа]] шәһәрендә эшли. 110 лап депутат катнаша (чама белән һәр 50 мең сайлаучыдан 10 кеше), Мәҗлестә булачак мохтариятның башкарма идарәсе — [[Милли Идарә]] сайлана. Мәҗлес барышында кануннар проектын әзерләү, мандат, мәгариф, финанс, дини мәсьәләләр һ.б. буенча кәмисияләр эшли. Милләт Мәҗлесе Совет хакимиятен рәсми танымый, [[Идел-Урал Штаты]]н төзү турында карар кабул итә. Шул максатка ирешү өчен [[Идел-Урал Штатын гамәлгә кертү һәйәте]]н (01-04.1918) сайлый. Бәхәсләр барышында булачак дәүләт төзелешенә кагылышлы ике төркем («төркичеләр», «тупракчылар») барлыкка килә. Баштарак милли-мәдәни мохтарият тарафдарлары - төркичеләр ([[Садри Максуди|Садри]] һәм [[Әхмәтһади Максуди|Әхмәтһади]] Максудилар, [[Гаяз Исхакый]], [[Закир Кадыйри]], [[Гомәр Терегулов]] һ.б. — барлыгы 50 ләп депутат) өстенлек итә, аннары тупракчылар — территориаль автономия тарафдарлары ([[Ильяс Алкин]], [[Һади Атласи]], [[Галимҗан Ибраһимов]], [[Сәлах Атнагулов]], [[Габделбари Баттал|Габделбари Баттал]], [[Сәлимгәрәй Җантурин]], [[Сәгыйтьмөхәммәт Янкылычев]], [[Галимҗан Шәрәф]] һ.б. — баштарак 37 депутат) җиңә. == Шулай ук карагыз == * [[Милли Шура]] * [[Милли Мәҗлес]] == Тышкы сылтамалар == * http://www.azatliq.org/z/3488.html [[Төркем:Татар милли хәрәкәте]] [[Төркем:Татар тарихы]] [[Төркем:Парламент]] [[Төркем:Уфа тарихы]] gg1frru51v9b03hl0tvdz2g4arlvly7 3525031 3525030 2022-07-29T17:18:58Z Frhdkazan 3171 /* Тышкы сылтамалар */ == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} wikitext text/x-wiki {{УК}} [[File:ЦУМ (Уфа).JPG|thumb|[[Уфа]]да сессияләре узган Шәмгулов йорты.<ref>{{Cite web |title=Милләт Мәҗлесен ачу тантанасы |url=https://www.azatliq.org/a/24441784.html |access-date=2022-07-25 |website=Азатлык Радиосы |language=tt}}</ref>]] '''Милләт Мәҗлесе''' (''Эчке Русия һәм Себер төрки-татарларының Милләт Мәҗлесе'') - 1917-1918 елларда төрки-татарлар парламенты. [[Бөтенрусия мөселманнарының икенче корылтае]] (1917, июль) карары жирлегендә Эчке Русия һәм Себер мөселманнарының киләчәген билгеләү өчен Уфа шәһәрендә жыела. [[1917 ел]]ның [[20 ноябрь|20 ноябреннән]] [[1918 ел]]ның [[11 гыйнвар]]ына кадәр [[File:Idel-ural.png|20px]] [[Идел-Урал Штаты]] башкаласы [[Уфа]] шәһәрендә эшли. 110 лап депутат катнаша (чама белән һәр 50 мең сайлаучыдан 10 кеше), Мәҗлестә булачак мохтариятның башкарма идарәсе — [[Милли Идарә]] сайлана. Мәҗлес барышында кануннар проектын әзерләү, мандат, мәгариф, финанс, дини мәсьәләләр һ.б. буенча кәмисияләр эшли. Милләт Мәҗлесе Совет хакимиятен рәсми танымый, [[Идел-Урал Штаты]]н төзү турында карар кабул итә. Шул максатка ирешү өчен [[Идел-Урал Штатын гамәлгә кертү һәйәте]]н (01-04.1918) сайлый. Бәхәсләр барышында булачак дәүләт төзелешенә кагылышлы ике төркем («төркичеләр», «тупракчылар») барлыкка килә. Баштарак милли-мәдәни мохтарият тарафдарлары - төркичеләр ([[Садри Максуди|Садри]] һәм [[Әхмәтһади Максуди|Әхмәтһади]] Максудилар, [[Гаяз Исхакый]], [[Закир Кадыйри]], [[Гомәр Терегулов]] һ.б. — барлыгы 50 ләп депутат) өстенлек итә, аннары тупракчылар — территориаль автономия тарафдарлары ([[Ильяс Алкин]], [[Һади Атласи]], [[Галимҗан Ибраһимов]], [[Сәлах Атнагулов]], [[Габделбари Баттал|Габделбари Баттал]], [[Сәлимгәрәй Җантурин]], [[Сәгыйтьмөхәммәт Янкылычев]], [[Галимҗан Шәрәф]] һ.б. — баштарак 37 депутат) җиңә. == Шулай ук карагыз == * [[Милли Шура]] * [[Милли Мәҗлес]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Тышкы сылтамалар == * http://www.azatliq.org/z/3488.html [[Төркем:Татар милли хәрәкәте]] [[Төркем:Татар тарихы]] [[Төркем:Парламент]] [[Төркем:Уфа тарихы]] ai17l6dva6judpabri2o85arf7fhppv Һангыл 0 198584 3525081 3435030 2022-07-29T21:53:00Z Актубу 40453 /* Аерымлыклар */ wikitext text/x-wiki [[Файл:KB Hangeul Sebeolsik 3-2012.png|300px|thumb|right|Һангыл клавиатурасы]] '''Һангыль''' ([[корей теле|кор]]. 한글) — [[корей теле]]нең фонематик язуы. Һангылның аермалы үзенчәлеге&nbsp;— хәрефләрне [[иҗек]]ләргә тап килә торган төркемнәргә берләштерү булып тора. Язуның бу төрен [[XV гасыр]] уртасында корей галимнәре төзиләр. Ләкин әле озак вакыт корей теле өчен кытай иероглифик язмасын ([[һанча]]) кулланалар. XIX гасырда Корея ярымутравы японнар хакимияте астында вакытта, бу төр язма активлашып һәм популярлашып китә һәм ханчаны кысрыклый башлый. Хәзерге заманда [[Корея Республикасы]]нда төп һәм [[Корея Халык Демократик Республикасы]]нда бердәнбер язу системасы булып тора. ==Тарих== [[VII гасыр]]да<ref>''Новикова Т. А., Пакулова Я. Е.'' Китайские иероглифы в корейском языке. ― М.: ИД «Муравей», 2001. ― 131 с.</ref> [[Корея ярымутравы]] халкы [[дәүләт]], эш башкару һәм [[фән]] рәсми теле буларак һанмун дигән кытай теле төрен куллана башлаган; һанча иероглифлары ярдәмендә шулай ук иду исемле корейча язу системалары бар иде. Ләкин һанмунда яки корейча привилегияле катлаулар [[ир-ат]] вәкилләре генә яза белә иде: гади кешеләргә һәм чыгыш буенча нинди генә булмасын [[хатын-кыз]]ларга [[конфуцийчылык]] белем бирү учреждениеләрендә өйрәнергә рөхсәт булмаган. Моннан тыш, һанчага нигезләнгән язу системалар бик тә катлаулы булуы сәбәпле, текстларны кайчакта ялгыш аңлый иделәр. Бу факторлар дәүләтне үзәкләштерү һәм җәмгыятькә конфуциячылык фикерләрне кертү өчен комачаулар тудырган. [[XV гасыр]]да [[Сеҗоң Бөек]] корейча язу һәм һанча укылышларын белдерү гади системасын булдырырга ниятләгән. [[1443 ел|1443]]—[[1445 ел]]ларда аның җитәкчелегендә һангыл булдыра барган, [[1446 ел]]да аны тасвирлаган «[[Һунмин чоңым]]» ([[корей теле|кор]]. 훈민 정음; 訓民正音) дигән эдикт чыгарылган. Милли [[әлифба]] җәелгән саен милли телдәге [[әдәбият]] тә популярлашып киткән. Авторлары исемлегенә хәтта хатын-кызлар кергән ([[Һваң Җин И]], [[Сим Саимдаң]] һ.б.). Һангыл мөстәкыйль рәвештә барлыкка килмәгән: кореялылар [[кана|япон иҗек әлифбалары]], [[буддачылык]] текстлар язылган [[браһми]] язуы, [[иске монгол язуы]] һ.б. әлифбалар белән таныш иде. Кореядә булдырылган әлифба шулай ук [[монгол шакмак язуы]] белән чагыштыралар<ref>Ledyard, Gari K. The Korean Language Reform of 1446. Seoul: Shingu munhwasa, 1998.; Ledyard, Gari. «The International Linguistic Background of the Correct Sounds for the Instruction of the People.» In Young-Key Kim-Renaud, ed. The Korean Alphabet: Its History and Structure. Honolulu: University of Hawai’i Press, 1997.</ref>. Моңа да карамастан, иероглифик система һангыльгә йогынты ясамый калмаган: кытай язуында һәр иероглифны бер шакмакка сыйдырып язалар, иероглиф үзе бер иҗек кенә белдерә, шуңа күрә һангыль хәрефләрне иҗекләп язалар. Популярлыгына карамастан, һангыл озын вакыт эчендә рәсми документлар әйләнешендә кулланылмый калган; югары катлаулар аны кабул итмәгән. [[XIX гасыр]]да хәзерге [[япон язуы]]на охшаган катнаш язу кертелгән: сүз тымыры һанча, кушымчалары һангыл белән язылган<ref>''Новикова Т. А., Пакулова Я. Е.'' Китайские иероглифы в корейском языке. ― М.: ИД «Муравей», 2001. ― 131 с.</ref>. [[1910 ел|1910]]—[[1945 ел]]ларда, Корея [[Япония]] [[колония]]се булган чакта, һангылда укыту япон идәрәсе тарафыннан туктатылган. Милли һәм мәдәни [[ассимиляция]]гә каршы торган кореялылар үз телен һәм [[мәдәният]]ен саклауга юнәлтелгән төрле җәмгыятьләр оештырган. Иң мөһимәренең берсе — [[1921 ел]]да булдырылган «Чосоно һакһве» ([[корей теле|кор]]. 조선어 학회). Оештыручылары телче [[Чу Сигёң]]ның укучылары иде. «Чосоно һакһве» «Һангыл» журналын басып җибәргән, сүзлекләр төзегән, Һангыл көнен билгеләп үтәргә тәкъдим иткән. Хәзерге заманда [[Корея Республикасы]]нда төп һәм [[Корея Халык Демократик Республикасы]]нда бердәнбер язу системасы булып тора. Һанча кулланылышы ким генә, ләкин аны өйрәнү мәктәп программаларына керә. ==Хәрефләр== Һангыл хәрефләре чамо ([[корей теле|кор]]. 자모; 字母) дип атала. ===Тартыклар=== «Һунмин чоңым»да тартыклар артикуляция урыны буенча арткы теш, тел, ирен, алгы теш, бугаз, тел уртасы һәм теш уртасы авызларына бүленелә. {| |style="vertical-align:top"| {|class="wikitable" style="text-align:center" !Артикуляция урыны !Чамо ![[Аваз]] ([[ХФӘ]],<br>«Һунмин чоңым»да<br>күрсәтелгәненчә) |- align="center" ! rowspan=4|Арткы теш авазлары |ㄱ |[[ХФӘ|/k/]] |- align="center" |ㄲ |[[ХФӘ|/k͈/]] |- align="center" |ㅋ |[[ХФӘ|/kʰ/]] |- align="center" |ㆁ |[[ХФӘ|/ŋ/]] |- align="center" ! rowspan=4|Тел авазлары |ㄷ |[[ХФӘ|/t/]] |- align="center" |ㄸ |[[ХФӘ|/t͈/]] |- align="center" |ㅌ |[[ХФӘ|/tʰ/]] |- align="center" |ㄴ |[[ХФӘ|/n/]] |- align="center" ! rowspan=4|Ирен авазлары |ㅂ |[[ХФӘ|/p/]] |- align="center" |ㅃ |[[ХФӘ|/p͈/]] |- align="center" |ㅍ |[[ХФӘ|/pʰ/]] |- align="center" |ㅁ |[[ХФӘ|/m/]] |- align="center" ! rowspan="5" |Алгы теш авазлары |ㅈ |[[ХФӘ|/t͡ɕ/]] |- align="center" |ㅉ |[[ХФӘ|/t͡ɕ͈/]] |- align="center" |ㅊ |[[ХФӘ|/t͡ɕʰ/]] |- align="center" |ㅅ |[[ХФӘ|/s/]] |- |ㅆ |[[ХФӘ|/s͈/]] |- align="center" ! rowspan=4|Бугаз авазлары |ㆆ |[[ХФӘ|/ʔ/]] |- align="center" |ㅎ |[[ХФӘ|/h/]] |- align="center" |ㆅ |[[ХФӘ|/ɣ̈/]] |- align="center" |ㅇ |юк аваз |- align="center" ! rowspan=1|Тел уртасы авызлары |ㄹ |[[ХФӘ|/l/]] |- align="center" ! rowspan=1|Теш уртасы авазлары |ㅿ |[[ХФӘ|/ʝ̃/]] |- align="center" |} |} Ирен авызы хәрефе астында ㅇ язылса, ㅸ&nbsp;[[ХФӘ|/β/]], ㅱ&nbsp;[[ХФӘ|/w/]], ㆄ&nbsp;[[ХФӘ|/f/]] һәм ㅹ&nbsp;[[ХФӘ|/f͈/]] хәрефләре килеп чыккан. ㅅ&nbsp;[[ХФӘ|/s/]], ㅆ&nbsp;[[ХФӘ|/s͈/]], ㅈ&nbsp;[[ХФӘ|/t͡ɕ/]], ㅉ&nbsp;[[ХФӘ|/t͡ɕ͈/]] һәм ㅊ&nbsp;[[ХФӘ|/t͡ɕʰ/]] чамоларының икешәр төре иде: ᄾ&nbsp;[[ХФӘ|/ʂ/]], ᄿ&nbsp;[[ХФӘ|/ʂ͈/]], ᅐ&nbsp;[[ХФӘ|/t͡ʂ/]], ᅑ&nbsp;[[ХФӘ|/t͡ʂ͈/]] һәм ᅕ&nbsp;[[ХФӘ|/t͡ʂ͈ʰ/]] кытай телендә генә булган ретрофлекс тартыкларын, ᄼ&nbsp;[[ХФӘ|/s/]], ᄽ&nbsp;[[ХФӘ|/s͈/]], ᅎ&nbsp;[[ХФӘ|/t͡ɕ/]], ᅏ&nbsp;[[ХФӘ|/t͡ɕ͈/]] һәм ᅔ&nbsp;[[ХФӘ|/t͡ɕʰ/]] хәрефләре исә ике телдә дә булган альвеоляр тартыкларын белдерә иде. Хәзерге корей телендә ㄱ, ㄲ, ㅋ, ㆁ, ㄷ, ㄸ, ㅌ, ㄴ, ㅂ, ㅃ, ㅍ, ㅁ, ㅈ, ㅉ, ㅊ, ㅅ, ㅆ, ㅎ,ㅇ һәм ㄹ чамоларыннан башка тартыклар кулланылмый. ===Сузыклар=== {| |style="vertical-align:top"| {|class="wikitable" style="text-align:center" !Чамо ![[Аваз]] ([[ХФӘ]]) |- |ㆍ||[[ХФӘ|/ʌ/]], [[ХФӘ|/ɯ/]] |- |ㅡ||[[ХФӘ|/ɯ/]] |- |ㅣ||[[ХФӘ|/i/]] |- |ㅗ||[[ХФӘ|/o/]] |- |ㅏ||[[ХФӘ|/a/]] |- |ㅜ||[[ХФӘ|/u/]] |- |ㅓ||[[ХФӘ|/ʌ/]] |- |ㅛ||[[ХФӘ|/jo/]] |- |ㅑ||[[ХФӘ|/ja/]] |- |ㅠ||[[ХФӘ|/ju/]] |- |ㅕ||[[ХФӘ|/jʌ/]] |- |} |} ㆍ хәзерге заманда кулланылмый. Моннан тыш, ㅐ&nbsp;[[ХФӘ|/ɛ/]], ㅒ&nbsp;[[ХФӘ|/jɛ/]], ㅔ&nbsp;[[ХФӘ|/e/]], ㅖ&nbsp;[[ХФӘ|/je/]], ㅘ&nbsp;[[ХФӘ|/wa/]], ㅙ&nbsp;[[ХФӘ|/wɛ/]], ㅚ&nbsp;[[ХФӘ|/wɛ&nbsp;~&nbsp;ø/]], ㅝ&nbsp;[[ХФӘ|/wʌ/]], ㅞ&nbsp;[[ХФӘ|/we/]], ㅟ&nbsp;[[ХФӘ|/wi&nbsp;~&nbsp;y/]] һәм ㅢ&nbsp;[[ХФӘ|/ɰi/]] чамо тезмәләре бар; әүвәл барысы да [[дифтонг]]лар яки [[трифтонг]]лар белдерә иде, аннары кайберләре [[монофтог]]ларга әйләнеп калган: мәсәлән, ㅐ [[ХФӘ|/ɛ/]] ул&nbsp;— ㅏ&nbsp;[[ХФӘ|/a/]] һәм ㅣ&nbsp;[[ХФӘ|/i/]] тезмәсе, башлангычтагы укылышы&nbsp;— [[ХФӘ|/ai/]]. Шулай ук искергән ㆎ, ㆇ, ㆈ, ㆉ, ㆊ, ㆋ һәм ㆌ тезмәләре бар. Шуның өстенә, тон билгеләре бар иде: иҗекнең сул янында ике нокта торса, анда күтерелмә тон; бер нокта торса, төшерелмә тон; нокта юклыгы тигез тон белдерә. ===Аерымлыклар=== Төньяк Кореядә ㅇ һәм ㆁ — аерым чамо, Көньяк Кореядә исә ㅇ генә кулланыла: иҗек ахырында /ŋ/ дип укыла, иҗек башында авазы юк. Көняк Кореядә һәм Төньяк Кореядә әлифба тәртипләре бер-берсеннән аерылып тора. Төньяк Кореядә кабул ителгән тәртип: ㄱ, ㄲ, ㄴ, ㄷ, ㄸ, ㄹ, ㅁ, ㅂ, ㅃ, ㅅ, ㅆ, ㅇ, ㅈ, ㅉ, ㅊ, ㅋ, ㅌ, ㅍ, ㅎ; ㅏ, ㅐ, ㅑ, ㅒ, ㅓ, ㅔ, ㅕ, ㅖ, ㅗ, ㅘ, ㅙ, ㅚ, ㅛ, ㅜ, ㅝ, ㅞ, ㅟ, ㅠ, ㅡ, ㅢ, ㅣ. Көньяк Кореядә кабул ителгән тәртип: ㄱ, ㄴ, ㄷ, ㄹ, ㅁ, ㅂ, ㅅ, ㆁ, ㅈ, ㅊ, ㅋ, ㅌ, ㅍ, ㅎ, ㄲ, ㄸ, ㅃ, ㅆ, ㅉ, ㅇ; ㅏ, ㅑ, ㅓ, ㅕ, ㅗ, ㅛ, ㅜ, ㅠ, ㅡ, ㅣ, ㅐ, ㅒ, ㅔ, ㅖ, ㅚ, ㅟ, ㅢ, ㅘ, ㅝ, ㅙ, ㅞ. Моннаң тыш, тартык чамо исемнәре дә аерыла: {|class="wikitable" style="text-align:center" |+ ! rowspan="2" |Чамо ! colspan="2" |Исеме |- !Төньяк Кореядә !Көньяк Кореядә |- |ㄱ |기윽 ''киык'' |기역 ''киёк'' |- |ㅋ | colspan="2" |키읔 ''кһиык'' |- |ㆁ |옛이응 ''ёсиың'' |''хәреф кулланылмый'' |- |ㄷ |디읃 ''тиыт'' |디귿 ''тигыт'' |- |ㅌ | colspan="2" |티읕 ''тһиыт'' |- |ㄴ | colspan="2" |니은 ''ниын'' |- |ㅂ | colspan="2" |비읍 ''пиып'' |- |ㅍ | colspan="2" |피읖 ''пһиып'' |- |ㅁ | colspan="2" |미음 ''миым'' |- |ㅈ | colspan="2" |지읒 ''чиыт'' |- |ㅊ | colspan="2" |치읓 ''чһиыт'' |- |ㅅ |시옷 ''сиыт'' |시옷 ''сиот'' |- |ㅎ | colspan="2" |히읗 ''һиыт'' |- |ㅇ |이응 ''иың'' |이응 ''иың'' |- |ㄹ | colspan="2" |리을 ''риыл'' |} Икеле чамолар исемнәре Төньяк Кореядә 된&nbsp;''твен'' «көчле» сүзен, Көньяк Кореядә 쌍&nbsp;''ссаң'' «икеле» сүзен кушып формалаштырыла: ㄲ чамосы 된기윽&nbsp;''твенкиык'' яки 쌍기역&nbsp;''ссаңкиёк'' дип атала ала. ==Язылыш== Иҗек чамолары шакмакка сыеп языла. Иҗек башындагы тартык юкса, урнында тавышсыз ㅇ куела. Сузыклары төрлечә языла: ㆍ, ㅡ, ㅗ, ㅜ, ㅛ яки ㅠ башлангыч тартык астында, ㅣ, ㅏ, ㅐ, ㅑ, ㅒ, ㅓ, ㅔ, ㅕ яки ㅖ башлангыч тартык уң янында языла; ике элементлы чамолар (ㅚ, ㅟ, ㅢ, ㅘ, ㅝ, ㅙ, ㅞ һ.б.) башлангыч тартыкны астан һәм уңнан «колачлап ала». Иҗек ахырында бер яки берничә тартык торса, алар иҗек астында сулдан унга языла. Һәр чамоның язылышының махсус кәгыйдәләре бар, алардан сызыклар тәртибе һәм каләм хәрәкәте юнәлеше тора. ==Укылыш== Чамолар бер үк тәртип буенча языла һәм укыла. Чамолар күбесенең берничә укылышы бар, алар иҗектә урыныннан һәм күрше башка чамолардан тора. == Әдәбият == * Ledyard, Gari K. The Korean Language Reform of 1446. Seoul: Shingu munhwasa, 1998.; Ledyard, Gari. «The International Linguistic Background of the Correct Sounds for the Instruction of the People.» In Young-Key Kim-Renaud, ed. The Korean Alphabet: Its History and Structure. Honolulu: University of Hawai’i Press, 1997. * ''Тостокулаков И. А.'' Очерк истории корейской культуры / Учеб. пособие. — Владивосток: Изд-во Дальневосточного ун-та, 2002. — 238 с. — ISBN 5-7444-1323-5. * ''Л. Р. Концевич'' Мир «Хунмин чонъыма». — М.: «Первое марта», 2013. 586 с., включая 32 с. факсимиле, ил. (Серия «Российское корееведение в прошлом и настоящем». - Т. 10). — ISBN 978-5-8125-1884-4. * ''Ли Г. Б.'' История Кореи: новая трактовка — М.: ООО «ТИД «Русское слово—РС», 2000. — 464 с. — ISBN 978-5-8253-0115-1. == Чыганаклар == [[Төркем:Язу]] [[Төркем:Корей теле]] k9nmoltkx6qchaq9iuhkiyttpsd86ll Известия ТОЦ (гәҗит) 0 205590 3525077 2682040 2022-07-29T20:49:42Z Frhdkazan 3171 [[Төркем:Татарстан гәҗитләре]] [[Төркем:Казан матбугаты]] wikitext text/x-wiki {{ҮК}}'''Известия ТОЦ''' — иҗтимагый-сәяси гәҗит. [[Бөтентатар иҗтимагый үзәге]] органы. 1992-1995 елларда Казан шәһәрендә рус телендә нәшер ителә. [[Төркем:Русча гәҗитләр]] [[Төркем:Татарстан гәҗитләре]] [[Төркем:Казан матбугаты]] hn56yvhb3uucsixd4cnvsmjoit3fd84 Научный Татарстан (журнал) 0 206076 3525070 3060769 2022-07-29T20:28:12Z Frhdkazan 3171 [[Төркем:Әлифба буенча журналлар]] wikitext text/x-wiki {{ҮК}}'''Научный Татарстан''' — ТР ФА журналы. 1995 елдан башлап Казан шәһәрендә [[Татарстан Фәннәр академиясе]]нең [[Фән (нәшрият)|«Фән» нәшриятында]] басыла. [[Төркем:Әлифба буенча журналлар]] [[Төркем:Урысча журналлар]] [[Төркем:Татарстан журналлары]] [[Төркем:Фәнни журналлар]] jjv3lk9t5lj57vrtt4tbjb513w5w8l7 Сельское и лесное хозяйство Татарстана (журнал) 0 206155 3525065 2338936 2022-07-29T20:21:55Z Frhdkazan 3171 [[Төркем:Урысча журналлар]] [[Төркем:Татарстан журналлары]] [[Төркем:Казан матбугаты]] wikitext text/x-wiki {{ҮК}}'''Сельское и лесное хозяйство Татарстана''' — авыл хуҗалыгы журналы. «Вестник Казанской областной сельскохозяйственной станции» журналы варисы. 1921-1924 елларда Казан шәһәрендә [[рус теле]]ндә нәшер ителә. [[Төркем:Урысча журналлар]] [[Төркем:Татарстан журналлары]] [[Төркем:Казан матбугаты]] p68cw2ljczl5go184xjlepac82wx30s 3525067 3525065 2022-07-29T20:24:43Z Frhdkazan 3171 [[Төркем:Әлифба буенча журналлар]] wikitext text/x-wiki {{ҮК}}'''Сельское и лесное хозяйство Татарстана''' — авыл хуҗалыгы журналы. «Вестник Казанской областной сельскохозяйственной станции» журналы варисы. 1921-1924 елларда Казан шәһәрендә [[рус теле]]ндә нәшер ителә. [[Төркем:Әлифба буенча журналлар]] [[Төркем:Урысча журналлар]] [[Төркем:Татарстан журналлары]] [[Төркем:Казан матбугаты]] 7f520jfg7ptmzwxjtcxbuzb2v5brcpm Советский эсперантист (журнал) 0 206266 3525071 2338934 2022-07-29T20:29:34Z Frhdkazan 3171 [[Төркем:Әлифба буенча журналлар]] wikitext text/x-wiki {{ҮК}}'''Советский эсперантист''' — журнал. [[ТАССР]] совет эсперанточылары берлеге органы. 1922-1926 елларда [[Казан]] шәһәрендә [[рус теле]]ндә нәшер ителә. [[Төркем:Урысча журналлар]] [[Төркем:Әлифба буенча журналлар]] [[Төркем:Татарстан журналлары]] [[Төркем:Казан матбугаты]] 3xn9ykuxucsyoh6788ywi6jk8qypcl0 «Социалистическая индустрия» на строительстве Камского автозавода (гәҗит) 0 206322 3525078 2681646 2022-07-29T20:51:06Z Frhdkazan 3171 [[Төркем:Татарстан гәҗитләре]] [[Төркем:Чаллы]] wikitext text/x-wiki {{ҮК}}'''«Социалистическая индустрия» на строительстве Камского автозавода''' — атналык икътисадый гәҗит. СБКФ ҮКнең махсус басмасы. 1971-1976 елларда Чаллы шәһәрендә рус телендә нәшер ителә. Мөхәррир – Юрий Косов. [[Төркем:Русча гәҗитләр]] [[Төркем:Татарстан гәҗитләре]] [[Төркем:Чаллы]] lj6krbepqnuwreff40iull58esrerv7 3525079 3525078 2022-07-29T20:52:05Z Frhdkazan 3171 wikitext text/x-wiki {{ҮК}}'''«Социалистическая индустрия» на строительстве Камского автозавода''' — атналык икътисадый гәҗит. СБКФ ҮКнең махсус басмасы. 1971-1976 елларда Чаллы шәһәрендә рус телендә нәшер ителә. Мөхәррир – Юрий Косов. [[Төркем:Русча гәҗитләр]] [[Төркем:Татарстан гәҗитләре]] [[Төркем:Яр Чаллы матбугаты]] h4wjcoes5k62glvhsglc5nir9ajhf69 Учёные записки Казанского университета (журнал) 0 206745 3525072 3117623 2022-07-29T20:30:23Z Frhdkazan 3171 [[Төркем:Әлифба буенча журналлар]] wikitext text/x-wiki {{ҮК}}'''Учёные записки Казанского университета''' — журнал. 1834 елдан башлап Казан шәһәрендә нәшер ителә. [[Төркем:Урысча журналлар]] [[Төркем:Әлифба буенча журналлар]] [[Төркем:Казан матбугаты]] [[Төркем:Фәнни журналлар]] sq928rk2t42obco88elu3uz6s3kwd0w Церковно-общественная жизнь (журнал) 0 206821 3525073 3117625 2022-07-29T20:31:04Z Frhdkazan 3171 [[Төркем:Әлифба буенча журналлар]] wikitext text/x-wiki {{ҮК}}'''Церковно-общественная жизнь''' — атналык журнал. Казан руханилар академиясе органы. 1906 елның 11 мартыннан 1907 елның 6 ноябренә кадәр Казан шәһәрендә рус телендә нәшер ителә. Нәшир – Александр Смирнов, мөхәррирләр – Леонид Писарев, Михаил Машанов, Константин Григорьев. [[Төркем:Урысча журналлар]] [[Төркем:Әлифба буенча журналлар]] [[Төркем:Казан матбугаты]] r95i7u6a1hqwr0s6ux6aaim6wpycdb9 Циркуляр по Казанскому учебному округу (журнал) 0 206822 3525074 3117626 2022-07-29T20:31:42Z Frhdkazan 3171 [[Төркем:Әлифба буенча журналлар]] wikitext text/x-wiki {{ҮК}}'''Циркуляр по Казанскому учебному округу''' — журнал. 1865-1917 елларда Казан шәһәрендә айга 1 тапкыр (1869 елга кадәр айга 2 тапкыр) рус телендә нәшер ителә. [[Төркем:Урысча журналлар]] [[Төркем:Әлифба буенча журналлар]] [[Төркем:Казан матбугаты]] p0q47bc6y75332yt5onvmwj13tc7qoq Шкура, кожа и обувь (журнал) 0 206853 3525068 3117624 2022-07-29T20:25:43Z Frhdkazan 3171 [[Төркем:Әлифба буенча журналлар]] wikitext text/x-wiki {{ҮК}}'''Шкура, кожа и обувь''' — журнал. 1910 елның 11 февраленнән 1911 елның 10 февраленә кадәр Казан, 1911 елның февраленнән 1915 елга кадәр Петроград шәһәрләрендә рус телендә нәшер ителә. Мөхәррир – [[Андрей Завадский]] (1867-?). [[Төркем:Әлифба буенча журналлар]] [[Төркем:Урысча журналлар]] ljdcjo90g4w5x8odsq5smoknfv0iz3x Intel Technology Journal 0 225283 3525076 3085978 2022-07-29T20:48:12Z Frhdkazan 3171 [[Төркем:Әлифба буенча журналлар]] [[Төркем:Инглизчә журналлар]] [[Төркем:АКШ журналлары]] wikitext text/x-wiki '''''ITJ: The Intel Technology Journal''''' ул [[Intel]] ширкәте тарафыннан чыгарылган [[рецензия]]ләнгән [[фән]]ни журнал, анда чирек ел нигезендә төрле технологияләрнең үсеше яктыртыла. Нөсхәләр февральдә, майда, августта һәм ноябрьдә нәшер ителә. Нөсхәдә уртача 8 мәкалә булган журналга өстәп, шулай ук Intel бастырган мәкаләләргә сылтамалар бар.<br/> Шулай ук Intel Technology Journal журналы булган, ул конфиденциаль булган (Intel ширкәте хезмәткәрләре генә өчен) һәм елына ике мәртәбә чыккан. Бу ITJ журналы элегрәк ITJ журналына кадәр бастырылган булган. Хәзерге ITJ журналының беренче басмасы [[1997 ел]]да нәшер ителгән булган. == Тышкы сылтамалар == * [http://noggin.intel.com/technology-journal] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130411133620/http://noggin.intel.com/technology-journal |date=2013-04-11 }} [[Төркем:Әлифба буенча журналлар]] [[Төркем:Инглизчә журналлар]] [[Төркем:АКШ журналлары]] [[Төркем:Фәнни журналлар]] dribxwy4520u09zdv9vw55vew7bc3dd Синандрей (коммуна) 0 374807 3525021 2976712 2022-07-29T13:22:17Z -wuppertaler 43148 wikitext text/x-wiki {{УК}} [[File:ROM Sanandrei 01.jpg|thumb|Синандрей]] '''Синандрей''' — [[Румыния]]нең [[Тимиш жудецы]]нда урнашкан коммуна. == Географиясе == Коммуна мәйданы — {{МВМ}}. Диңгез дәрәҗәсе өстеннән {{ДДВМ}} биеклектә урнашкан. Коммуна территориясендә {{АвылларВМ}} авыллары урнашкан. == Халкы == {{ХСВМ||Таблица}} == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == * {{cite web|url=http://www.insse.ro/cms/rw/resource/populatia%20stabila%20la%201%20ianuarie%202009%20si%2018.xls|title=Populația stabilă la 1.01.2009 total din care de 18 ani și peste|language=румынча|accessdate=2011-12-19|archiveurl=https://www.webcitation.org/6AaF2pliR?url=http://www.insse.ro/cms/rw/resource/populatia%20stabila%20la%201%20ianuarie%202009%20si%2018.xls|archivedate=10.09.2012|deadurl=yes}} * {{cite web|url=http://www.beclocale2008.ro/documm/ora10/pales_moc_tur123.pdf|title=Biroul Electoral Central. Alegeri locale 2008 TUR I + TUR II + TUR III. Primari aleşi pe municipii,oraşe şi comune.|language=румынча|accessdate=2011-12-15|archiveurl=https://www.webcitation.org/6IAlaxrmA?url=http://www.beclocale2008.ro/documm/ora10/pales_moc_tur123.pdf|archivedate=2013-07-17|deadurl=yes}} [[Төркем:Румыния коммуналары]] [[Төркем:Тимиш жудецы коммуналары]] {{Romania-geo-stub}} m21s854vimuss4a6zyx3zbdwagdvode Нуса Лембонган 0 388624 3525026 3524999 2022-07-29T15:19:54Z A.Khamidullin 6685 /* Тышкы сылтамалар */ wikitext text/x-wiki '''Нуса Лембонган''' ул [[Индонезия]]дә, [[Бали]]дан көньяк-көнчыгышта урнашкан [[утрау]]. Ул [[Нуса Пенида]] районын барлыкка китергән өч утрауның төркеме өлеше булып тора, шуларның иң мәгълүм булган утравы.<ref>{{cite web|url=http://www.thejakartapost.com/news/2011/05/30/administration-improve-access-nusa-penida.html|title=Administration to improve access to Nusa Penida|first=The Jakarta|last=Post|publisher=}}</ref> Бу утрау төркеме үз чиратында [[Кече Сунда Утраулары]]ның өлеше булып тора. == Административ яктан каравы == Административ яктан утрау [[Индонезия]]нең [[Клунгкунг]] регентлыгының өлеше булып тора. Нуса Лембонган өч кечкенә яр буе утрауларының берсе булып тора, алар [[Клунгкунг]] суб-регентлыгын гыйбарәт итә, башка утраулар булып: [[Нуса Пенида]] һәм [[Нуса Ченинган]] тора.<ref>[http://www.klungkungkab.go.id/main.php?go=profil Government Office of the Regency of Klungkung] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091215153201/http://www.klungkungkab.go.id/main.php?go=profil |date=2009-12-15 }}</ref> Нуса Лембонганда суб-регентлык эчендә иң күпчелек турист инфраструктурасы бар һәм төп җир [[Бали]] һәм [[Ломбок]]ка килүчеләр өчен популяр максат урын булып тора. == Географиясе == [[File:Nusa Lembongan Reef.jpg|thumb|Нуса Лембонган рифы, Бали, Индонезия.]] [[File:Nusa Lembongan Map Wikitravel.jpg|thumb|left|Лембонганны якындагы утрау белән тоташтыручы күпер харитасы (аста үзәктә); күпер 2016 елның 16 октябрендә җимерелгән булган.]] [[File:Nusalembonganlimestonecliffs.jpg|thumb|right|Нуса Лембонганның көньяк-көнбатышында типик известьташ текә кыя сызыгы.]] [[File:Jungut Batu Village.JPG|thumb|right|Нуса Лембонганда Джунгут Бату авылы.]] Нуса Лембонганның мәйданы якынча 8 квадрат километр һәм даими халык саны якынча 5000 кеше.<ref>{{cite web|url=http://nusalembongannews.blogspot.com/2009/05/news-and-rambles-from-nusa-lembongan.html|title=All about Nusa Lembongan|first=|last=Sunset|date=27 May 2009|publisher=}}</ref> [[Бадунг Бугазы]]ның унике километры Нуса Лембонганны [[Бали Утравы]]ннан аерып тора. Утрауны ак ком пляжлары һәм түбән известьташ кыялар белән [[мәрҗән риф]]лары уратып ала. Нуса Лембонган [[Нуса Ченинган]]нан сай эстуарий каналы белән аерылып тора, анда су төшкәндә корабларга йөрү катлаулы. Нуса Лембонганда даими су юллары юк. Нуса Лембонганны һәм [[Нуса Ченинган]]ны тоташтыручы асылынмалы күпер бар, анда бары тик җәяү яки мотоциклда йөреп була. Утрауда өч төп авыл бар. Джунгут Бату һәм Гөмбә Бухтасы утрауда туризмга нигезләнгән сәнәгатьнең һәм эшчәнлекнең үзәкләре булып тора, <ref>{{cite web|url=http://www.nusalembonganproperty.com/about_nusa_lembongan.htm|title=Nusa lembongan Property: all about Nusa Lembongan|publisher=|accessdate=2020-11-09|archivedate=2017-02-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170204003636/http://www.nusalembonganproperty.com/about_nusa_lembongan.htm}}</ref> шул ук вакытта халыкның күпчелеге Лембонган Авылында яши. Көнчыгышта [[Ломбок Бугазы]] өч утрауны [[Ломбок]]тан аерып тора [[Индомалайя патшалыгы]] фаунасы һәм [[Австралазия патшалыгы]] арасында биогеографик аерманы билгели. Узу [[Альфред Рассел Уоллас]] хөрмәтенә аталган [[Уоллас Сызыгы]] буларак мәгълүм, ул кеше бу ике төп [[биом]]нар арасында күчү зонасын тәкъдим иткән. Утрауның төньяк-көнчыгыш ягында чагыштырмача зур мангр урманы даирәсе, аның тулаем мәйданы якынча 212 гектар.<ref>{{cite web|url=http://ejournal.unud.ac.id/abstrak/jenis%20tumbuhan.pdf|title=Survey and Condition of the Mangrove Forest at Nusa Lembongan and Nusa Ceningan|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090920092143/http://ejournal.unud.ac.id/abstrak/jenis%20tumbuhan.pdf|archivedate=2009-09-20}}</ref> Нуса Лембонганда даими туры тиз көймәле хезмәтләр эшли, күбесенчә көнчыгыш яр Балиның [[Санур]] курорт шәһәрчегеннән. Кичү вакыты якынча 30 минут булып тора һәм көн яктысы сәгатьләрендә регуляр интерваллар белән эшли. Зуррак йөк кораблары шулай ук көн саен Балиның [[Паданг Баи]] порт шәһәреннән йөри. Утрауда машиналар бик аз йөри. Төп транспорт чаралары булып скутерлар һәм җәяү йөрү булып тора, бу утрау кечкенә булу сәбәпле. == Асаба икътисад == [[File:Seaweed farming -Nusa Lembongan, Bali-16Aug2009 edit.jpg|thumb|Нуса Лембонганда [[суүсемнәр фермасы]].]] Икътисад күбесенчә туризмга нигезләнгән һәм Нуса Лембонган нинди дә булса әһәмиятле туризмга нигезләнгән инфраструктурасы булган өч янәшә утрауның бердәнбере булып тора. Шулай ук авыл хуҗалыгы да бар.<ref>{{cite web|url=http://www.thejakartapost.com/news/2009/02/24/residents-lack-tools-monitor-destructive-fishing.html|title=Residents lack tools to monitor destructive fishing|first=The Jakarta|last=Post|publisher=}}</ref> Микросәнәгать булып суүсемнәр үстерү торган, 2015 елда туризмга һәм пычрану сәбәпле ул мөмкин була булмауга күрә туктатылган булган.<ref>{{cite web|url=http://www.fao.org/docrep/field/009/ag155e/AG155E05.htm#ref4.5|title=Report On The Training Course On gracilaria Algae Manila, Philippines 1–30 April 1981|publisher=}}</ref> Утрауда берничә кунакханә һәм хәттә кечкенә гимнастика залы бар.<ref>{{Cite web|url=https://gymsoftheworld.com |title=Gyms of the World|website= }}</ref> [[File:Nusa Lembongan Mola Mola.jpg|thumbnail|Нуса Лембонган суларында [[океан кояш балыгы]].]] == Саклау сораулары == Дингезне саклау киләчәктә туризмның югары дәрәҗәләрен саклавы өчен бик әһәмиятле дип таныла һәм 2009 елның февралендә Табигатьне Саклау Мәрҗән Өчпочмагы Үзәге ярдәме белән Нуса Лембонганнан асаба хөкүмәтнеке булмаган оешма Нуса Лембонганда җәмәгать үзәген ачкан. Нуса Лембонган һәм [[Нуса Пенида]] тирәли суларда кимендә 247 төр мәрҗән һәм 562 төр риф балыгы бар.<ref>{{cite web|url=http://www.coraltrianglecenter.org/|title=Coral Triangle Center - Ensuring coral reefs for life|publisher=}}</ref> Башка саклау инициативаларына көньяк көнбатыш ярда Кояш Бату Пляжыннан критик куркыныч янаган [[зәйтүн Ридли ташбака]]ларын җибәрү программасы тора.<ref>{{cite web|url=http://nusalembongannews.blogspot.com/2009/07/visitors-to-nusa-lembongan-doing-their.html |title=Visitors to Nusa Lembongan doing their bit to save sea turtles|first=|last=Sunset|date=6 July 2009|publisher=}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.thejakartapost.com/news/2009/07/16/baby-sea-turtles-head-a-big-adventure.html |title=Baby sea turtles head off on a big adventure|first=The Jakarta|last=Post|publisher=}}</ref> ==Пуралар== Пура Лембонганда Пекраман Сакенан Пура Дэса Лембонган Һинд дине гыйбадәтханәсе бар. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} ==Тышкы сылтамалар== [[Төркем:Индонезия утраулары]] 8j9cygfkqgwo3os7glmsns76dmlzfa5 «Азатлык» Татар яшьләре берлеге 0 425338 3525018 3504582 2022-07-29T12:05:25Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} '''«Азатлык» Татар яшьләре берлеге''' - татар милли хәрәкәт оешмасы. == Оешу тарихы == Оешманың булачак активы әле 1988-89 елларда ук, [[Татар иҗтимагый үзәге|Татар иҗтимагый үзәгенең]] яшьләр бүлеге кысаларында берләшә башлый. 1990 елның 17-28 июнь көннәрендә беренче [[Татар теле|Татар]] яшьләре көннәре уза, шунда 400 делегат катнаша. Шунда катнашучыларда яшьләрдән милли сәяси оешма төзү турында фикерләр туа. 1990 елның 13-15 октябрендә [[Казан|Казанда]] оешманың беренче Корылтаен уза. Корылтайга килгән делегатлар Казанда [[Хәтер көне|Хәтер көнендә]] катнашалар. Оешма белән төрле елларда Ирек Гариф, [[Тәлгать Әхмәдишин]], [[Рамай Юлдашев]], [[Наил Нәбиуллин]] җитәкчелек итәләр. Оешманың [[Татарстан|Татарстанның]] һәм [[Башкортстан|Башкортстанның]] төрле шәһәрләре һәм районнарында бүлекчекләре бар иде. == Җитәкчеләр == * Ирек Гариф - берлекнең беренче рәисе. * [[Тәлгать Әхмәдишин]] - 1992-2005 елларда җитәкчелек итә. * [[Рамай Юлдашев]] - 1993-1998 елларда оешманың Казан бүлеген җитәкли. * [[Дамир Шәйхетдин]] - 2005-2007 елларда җитәкли. * [[Наил Нәбиуллин]] - 2010 елдан җитәкли. == Сылтамалар == * [https://www.azatliq.org/a/30888621.html "Азатлык" берлегенә 30 ел: сәяси максатлардан мәдәни һәм милли аңны үстерүгә күчү]. [[Азатлык радиосы]], 13 октябрь 2020 {{Тышкы сылтамалар}} [[Төркем:Татар милли хәрәкәте]] {{Tatar 4.0-2021}} scudh5qzu6wsrgv0rzuq4nlk7ufu23r 3525019 3525018 2022-07-29T12:36:58Z Frhdkazan 3171 /* Сылтамалар */ == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} wikitext text/x-wiki {{УК}} '''«Азатлык» Татар яшьләре берлеге''' - татар милли хәрәкәт оешмасы. == Оешу тарихы == Оешманың булачак активы әле 1988-89 елларда ук, [[Татар иҗтимагый үзәге|Татар иҗтимагый үзәгенең]] яшьләр бүлеге кысаларында берләшә башлый. 1990 елның 17-28 июнь көннәрендә беренче [[Татар теле|Татар]] яшьләре көннәре уза, шунда 400 делегат катнаша. Шунда катнашучыларда яшьләрдән милли сәяси оешма төзү турында фикерләр туа. 1990 елның 13-15 октябрендә [[Казан|Казанда]] оешманың беренче Корылтаен уза. Корылтайга килгән делегатлар Казанда [[Хәтер көне|Хәтер көнендә]] катнашалар. Оешма белән төрле елларда Ирек Гариф, [[Тәлгать Әхмәдишин]], [[Рамай Юлдашев]], [[Наил Нәбиуллин]] җитәкчелек итәләр. Оешманың [[Татарстан|Татарстанның]] һәм [[Башкортстан|Башкортстанның]] төрле шәһәрләре һәм районнарында бүлекчекләре бар иде. == Җитәкчеләр == * Ирек Гариф - берлекнең беренче рәисе. * [[Тәлгать Әхмәдишин]] - 1992-2005 елларда җитәкчелек итә. * [[Рамай Юлдашев]] - 1993-1998 елларда оешманың Казан бүлеген җитәкли. * [[Дамир Шәйхетдин]] - 2005-2007 елларда җитәкли. * [[Наил Нәбиуллин]] - 2010 елдан җитәкли. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == * [https://www.azatliq.org/a/30888621.html "Азатлык" берлегенә 30 ел: сәяси максатлардан мәдәни һәм милли аңны үстерүгә күчү]. [[Азатлык радиосы]], 13 октябрь 2020 {{Тышкы сылтамалар}} [[Төркем:Татар милли хәрәкәте]] {{Tatar 4.0-2021}} s2qujfn23xvvgqn938zmlcc8a08jn8z 3525035 3525019 2022-07-29T17:59:41Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ == Моны да карагыз == * [[«Үзебез» яңа буын хәрәкәте]] wikitext text/x-wiki {{УК}} '''«Азатлык» Татар яшьләре берлеге''' - татар милли хәрәкәт оешмасы. == Оешу тарихы == Оешманың булачак активы әле 1988-89 елларда ук, [[Татар иҗтимагый үзәге|Татар иҗтимагый үзәгенең]] яшьләр бүлеге кысаларында берләшә башлый. 1990 елның 17-28 июнь көннәрендә беренче [[Татар теле|Татар]] яшьләре көннәре уза, шунда 400 делегат катнаша. Шунда катнашучыларда яшьләрдән милли сәяси оешма төзү турында фикерләр туа. 1990 елның 13-15 октябрендә [[Казан|Казанда]] оешманың беренче Корылтаен уза. Корылтайга килгән делегатлар Казанда [[Хәтер көне|Хәтер көнендә]] катнашалар. Оешма белән төрле елларда Ирек Гариф, [[Тәлгать Әхмәдишин]], [[Рамай Юлдашев]], [[Наил Нәбиуллин]] җитәкчелек итәләр. Оешманың [[Татарстан|Татарстанның]] һәм [[Башкортстан|Башкортстанның]] төрле шәһәрләре һәм районнарында бүлекчекләре бар иде. == Җитәкчеләр == * Ирек Гариф - берлекнең беренче рәисе. * [[Тәлгать Әхмәдишин]] - 1992-2005 елларда җитәкчелек итә. * [[Рамай Юлдашев]] - 1993-1998 елларда оешманың Казан бүлеген җитәкли. * [[Дамир Шәйхетдин]] - 2005-2007 елларда җитәкли. * [[Наил Нәбиуллин]] - 2010 елдан җитәкли. == Моны да карагыз == * [[«Үзебез» яңа буын хәрәкәте]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == * [https://www.azatliq.org/a/30888621.html "Азатлык" берлегенә 30 ел: сәяси максатлардан мәдәни һәм милли аңны үстерүгә күчү]. [[Азатлык радиосы]], 13 октябрь 2020 {{Тышкы сылтамалар}} [[Төркем:Татар милли хәрәкәте]] {{Tatar 4.0-2021}} jd36hm5z800htitytaz6ubww4vohd0n 3525036 3525035 2022-07-29T18:01:10Z Frhdkazan 3171 /* Оешу тарихы */ #Казан/Татарстанда wikitext text/x-wiki {{УК}} '''«Азатлык» Татар яшьләре берлеге''' - татар милли хәрәкәт оешмасы. == Оешу тарихы == Оешманың булачак активы әле 1988-89 елларда ук, [[Татар иҗтимагый үзәге|Татар иҗтимагый үзәгенең]] яшьләр бүлеге кысаларында берләшә башлый. 1990 елның 17-28 июнь көннәрендә беренче [[Татар теле|Татар]] яшьләре көннәре уза, шунда 400 делегат катнаша. Шунда катнашучыларда яшьләрдән милли сәяси оешма төзү турында фикерләр туа. 1990 елның 13-15 октябрендә [[Казан|Казанда]] оешманың беренче Корылтаен уза. Корылтайга килгән делегатлар Казанда [[Хәтер көне#Казан/Татарстанда|Хәтер көнендә]] катнашалар. Оешма белән төрле елларда Ирек Гариф, [[Тәлгать Әхмәдишин]], [[Рамай Юлдашев]], [[Наил Нәбиуллин]] җитәкчелек итәләр. Оешманың [[Татарстан|Татарстанның]] һәм [[Башкортстан|Башкортстанның]] төрле шәһәрләре һәм районнарында бүлекчекләре бар иде. == Җитәкчеләр == * Ирек Гариф - берлекнең беренче рәисе. * [[Тәлгать Әхмәдишин]] - 1992-2005 елларда җитәкчелек итә. * [[Рамай Юлдашев]] - 1993-1998 елларда оешманың Казан бүлеген җитәкли. * [[Дамир Шәйхетдин]] - 2005-2007 елларда җитәкли. * [[Наил Нәбиуллин]] - 2010 елдан җитәкли. == Моны да карагыз == * [[«Үзебез» яңа буын хәрәкәте]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == * [https://www.azatliq.org/a/30888621.html "Азатлык" берлегенә 30 ел: сәяси максатлардан мәдәни һәм милли аңны үстерүгә күчү]. [[Азатлык радиосы]], 13 октябрь 2020 {{Тышкы сылтамалар}} [[Төркем:Татар милли хәрәкәте]] {{Tatar 4.0-2021}} 8hageihcf8qrt0i9cs4dpz076d20vrd Морзалар хәбәрчесе (газета) 0 426132 3525062 2995901 2022-07-29T20:15:00Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ Төркем:Русча гәҗитләр wikitext text/x-wiki {{Газета | исем = « Морзалар хәбәрчесе» | оригиналь исем = | рәсем = [[Файл:Морзалар_хәбәрчесе.jpg|250px]] | имза = | төр = иҗтимагый-сәяси | формат = А 4 | нигезләнде = 1994 | публикацияләр туктату = | бәя = | гамәлгә куючы = | нәшер итүче = БР Татар морзалары мәҗлесе | мөхәрир = | баш мөхәрир = Әнвәр Терегулов | штат = | сәяси = | тел = [[татар теле|татар]], [[рус теле|рус]] | тираж = | төп офис = 450077 БР, [[Уфа]], [[Ленин урамы (Уфа)|Ленин урамы]], 56-11 | ISSN = | веб-сайт = [http://murza.org.ru/dvor/index.html murza.org.ru] }} {{Портал|Татар матбугаты}} '''«Морзалар хәбәрчесе»''' (''тулы исеме'' «Дворянский вестник ― Морзалар хәбәрчесе») ― 1994 елның мартыннан Уфада рус һәм татар телләрендә нәшер ителүче газета. == Тарих == 1994 елның мартыннан Уфада нәшер ителә. Нәшире ― БР Татар морзалары мәҗлесе төбәк иҗтимагый оешмасы (Уфа)<ref>[https://search.rsl.ru/ru/record/01004543144 Морзалар хәбәрчесе (Дворянский вестник).] Российская государственная библиотека{{ref-ru}}</ref>. Баш мөхәррир ― Әнвәр Гали улы Терегулов. Мөхәррирләр ― Рәшит Гаделша улы Биглов, Рәүф Зявгат улы Идрисов. Максаты: хәзерге социаль-икътисадый шартларда борынгы гореф-гадәтләр кысаларында татар морзалары катламын саклауга ярдәм итү. «Морзалар хәбәрчесе» газетасының 2010 елның 2нче саныннан башлап электрон версияләре БР Татар морзалары мәҗлесе рәсми сайтында урнаштырылган: [http://murza.org.ru/dvor/index.html murza.org.ru ]. == Сылтамалар == * [http://www.tataroved.ru/tatmurzi/dvest/ Морзалар хәбәрчесе (Дворянский вестник).] Тюрко-Татарский мир{{ref-ru}} * [http://ufagen.ru/node/5591 Устав Меджлиса татарских мурз]{{ref-ru}} == Моны да карагыз == * [[Морза]] == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> [[Төркем:Уфа матбугаты]] [[Төркем:Татарча гәҗитләр]] [[Төркем:Русча гәҗитләр]] t9g1ic95a2fnw01opxetyyidn73l2b7 Молла Нәсреддин 0 460292 3525069 3066170 2022-07-29T20:26:26Z Frhdkazan 3171 /* Әдәбият */ [[Төркем:Әлифба буенча журналлар]] wikitext text/x-wiki {{TurkicMarathon2021}} {{УК}} '''Молла Нәсреддин''' ({{lang-az|Molla Nəsrəddin}}) — [[Tbilisi|Тифлиста]] (1906—1914, 1917), [[Тәбриз|Тәбриздә]] (1921) һәм [[Бакы|Бакыда]] (1922—1931) нәшер ителгән [[Әзери теле|азәрбайҗан]] атналык әдәби-сәнгать иллюстрацияле сатирик журнал. 25 ел эчендә журналның 748 чыгарылышы басылып чыккан (Тифлиста — 340, Тәбриздә — 8, Бакыда — 400). == Тарих == [[Файл:1966_CPA_3323.jpg|сулда|мини| Җәлил Мәмәдкулизадә рәсеме төшерелгән [[Совет Социалистик Республикалар Берлеге|ССРБ]] маркасы һәм журналдагы карикатуралар]] Журналга 1906 елда [[Tbilisi|Тифлиста]] Җәлил Мамедкулизадә нигез сала<ref>''Шариф Аз.'' [http://feb-web.ru/feb/kle/kle-abc/ke4/ke4-9251.htm Молла Насреддин] // Краткая литературная энциклопедия / Гл. ред. А. А. Сурков. — <abbr>М.</abbr>: Советская энциклопедия, 1967. — Т. IV (Лакшин — Мураново). — С. 925.</ref>. Журнал 1912 елның мартына кадәр чыга. 1913 елның гыйнварында журнал яңадан торгызыла, ә 1914 елның октябрендә ябыла. Акыл иясе [[Хуҗа Насретдин|Молла Нәсреддин]] исеме белән аталган журнал 1905—1907 еллардагы революция идеяләрен, шулай ук Кавказ аръягындагы эш хәрәкәте идеяләрен чагылдыра. Ул бөтен [[Якын Көнчыгыш|Якын]], [[Урта Көнчыгыш]] буенча киң таралган була һәм демократик матбугат үсешенә йогынты ясый. Журнал патриархаль-феодаль гореф-гадәтләрне фаш итә, гади халыкны ирек өчен көрәшкә чакыра, шулай ук Көнчыгыш илләрендәге империализмга һәм деспотик режимнарга каршы чыга. 1917 елда басма яңадан торгызыла, әмма шул ук ел ахырында өзелә, чөнки журнал 1917 елда цензура тарафыннан тыела<ref>[http://shexsiyyetler.nakhchivan.az/shexenglish/c_memmedquluzade.html Famous Personalities of Nakhchivan: Jalil Mammadguluzadeh]. ''Shexsiyyeter.nakhchivan.az''</ref>. 1921 елда «Молла Нәсреддин» күпмедер вакыт [[Тәбриз|Тәбриздә]] чыга. Ә 1922 елдан 1931 елга кадәр [[Бакы|Бакыда]] нәшер ителә. Аның битләрендә Азәрбайҗанның Мирзә Әләкпәр Сабир, Әбдүррәһим-бәк Ахвердиев, Гамгүсар, [[Мәммәд Сәид Ордубади]], Әвәз Садык һ.б. кебек алдынгы язучылар һәм [[Әзим Әзимзадә]], Иосиф Роттер, Оскар Шмерлинг кебек рәссамнар басыла. Совет чорында, хакимият эшчеләр һәм крестьяннар кулына күчкәч, журнал битләрендә артта калу һәм наданлык белән көрәшү, дини фанатизм һәм ришвәтчелек, [[Азия]] һәм [[Африка|Африканың]] колониаль азат итү өчен көрәшкә өндәүләрне күрергә мөмкин булган. Бу вакытта искелеккә каршы көрәш бара. Журнал идеологик яктан [[социализм]] төзелешенә зур мораль ярдәм күрсәтә. Журналның сатирик стиле көлү һәм ирония белән сугарылган. [[Җәлил Мәмәдкулизадә|Мирза Җәлил]] кулланган стиль халыкка якын һәм аңлаешлы булган. Бернинди аңлатмалар һәм шәрехләр таләп ителмәгән. Аерым подтекст булдыру өчен эмоциональ, ироник тел ярдәмендә лексик, фразеологик һәм грамматик чаралар кулланылган. Алар төрле аралашу алымнарына бай булган. Журнал йогынтысы ярдәмендә Азәрбайҗанда азәрбайҗан телендә «Бәхлүл» (1907), «Зәнбур» (1909—-1910), «Мират» (1910), «Ары» (1910—1911), «Кәлнийәт» (1912—1913), «Ләк-ләк» (1914), «Түти» (1914—1917), «Мәзәл» (1914—1915), «Бабайи-Әмир» (1915—1916), «Тартан-партан» (1918), «Шәйпур»(1918—1919), «Зәнбүр» (1919), «Мәшәл» (1919—1920), шулай ук рус телендә: «Егет» (1907—1918), «Вай-вай» (1908), «Бакинское горе» (1908—1909), «Бич» (1909—1915), «Адская почта» (1909—1910), «Бакинские стрелы» (1910), «Барабан» (1912—1913) һәм башка журналлар барлыкка килә. == Журналдагы карикатуралар == <gallery> Файл:Molla Nasreddin 13.jpg|Худ. О. Шмерлинг Файл:Molla Nasreddin 2.jpg|Худ. О. Шмерлинг Файл:Mollanas2.JPG|«Җиде караш». Худ. О. Шмерлинг Файл:Molla Nasreddin 5.jpg|Худ. И. Роттер Файл:Molla Nasreddin 6.jpg|Худ. И. Роттер Файл:HolyBukhara from Molla Nasreddin Azerbaijanian.jpg|Худ. И. Роттер Файл:Molla Nasreddin 4.jpg|Худ. И. Роттер Файл:Caricature from Molla Nasraddin.jpg|«Егерменче гасыр». Худ. Ә. Әзимзадә Файл:Azim Azimzade's first caricature in "Molla Nasreddin" magazine.jpg|Журналда Ә. Әзимзадәнең беренче карикатурасы (1906) Файл:Oskar Shmerling. Free love (Forced marriage). Molla Nasreddin.jpg|«Ирекле мәхәббәт». Худ. О. Шмерлинг Файл:Ismail Gasprinski of Crimea. Molla Nasreddin № 17.jpg|«Руханилар [[Исмәгыйль Гаспринский|Исмәгыйль Гаспринскийга]] каршы». Худ. О. Шмерлинг </gallery> == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == * [https://www.bbc.com/russian/society/2015/03/150227_azeri_cartoon_molla_nasreddin «Молла Насреддин»: Charlie Hebdo по-азербайджански]{{Ref-ru}} * [http://artfcity.com/2010/09/15/img-mgmt-molla-nasreddin-the-magazine-that-wouldve-couldve-shouldve/ Molla Nasreddin: The Magazine That Would’ve, Could’ve, Should’ve]{{Ref-en}} * [http://www.azercartoon.com/karikatura_tariximiz.htm Байрам Гаджизаде. История вековой карикатуры] {{ref-az}} == Әдәбият == * ''Касумов М.'' Боевой революционно-демократический журнал «Молла Насреддин», Баку, 1960 * ''Шариф А.'' Рождение Молла-Насреддина. — Баку, 1968 * ''Пашаев А.'' «Молла Насреддин»: друзья и враги. — Баку, 1982 {{ref-az}} * ''Шариф Аз.'' [http://feb-web.ru/feb/kle/kle-abc/ke4/ke4-9251.htm Молла Насреддин] // Краткая литературная энциклопедия / Гл. ред. А. А. Сурков. — <abbr>М.</abbr>: Советская энциклопедия, 1967. — Т. IV (Лакшин — Мураново). — С. 925. [[Төркем:Әлифба буенча журналлар]] [[Төркем:1906 елда барлыкка килгән басмалар]] [[Төркем:Азәрбайҗан телендә журналлар]] [[Төркем:Урысча журналлар]] [[Төркем:Русия империясе журналлары]] [[Төркем:СССР журналлары]] [[Төркем:Сатирик журналлар]] tjbrcjxo3ggfnevpr137eg8l3n8awg6 Journal of Computational Biology 0 546941 3525075 3344542 2022-07-29T20:47:08Z Frhdkazan 3171 [[Төркем:Әлифба буенча журналлар]] [[Төркем:Инглизчә журналлар]] [[Төркем:АКШ журналлары]] wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''''Journal of Computational Biology''''' (Исәпләү Биологиясе Журналы) - ул [[исәпләү биологиясе]] һәм [[биоинформатика]] буенча [[ай]] саен чыга торган [[рецензияләнүче]] [[фәнни журнал]]. Ул 1994 елда нигезләнгән булган һәм [[Mary Ann Liebert, Inc.]] тарафыннан нәшер ителә. [[Баш мөхәррир]]ләр булып Сорин Истраил ([[Браун Университеты]]) һәм [[Майкл С. Уотерман]] ([[Көньяк Калифорния Университеты]]) тора. ''[[Journal Citation Reports]]'' буенча, журнал 0,879 [[йогынты факторы]]на ия. [[SCImago Журнал Рейтингы]]нда 0,56 билгесе куелган булган.<ref name=WoS>{{cite book |year=2019 |chapter=Journal of Computational Biology |title=2018 Journal Citation Reports |publisher=[[Thomson Reuters]] |edition=Science |series=[[Web of Science]] |title-link=Journal Citation Reports }}</ref><br/> 1997 елдан бирле [[Исәпләү Молекуляр Биологиясендә Өйрәнү]] (Research in Computational Molecular Biology) конференциясендә кабул ителгән хезмәт авторлары рецензияләнгән эшләрен журналның махсус нөсхәсенә кертергә соралган булган.<ref name=recomb-jcb-partnership>{{cite web|title=Partnerships |url=http://kdbio.inesc-id.pt/recomb2010/partnership.html |accessdate=8 August 2014 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140809091409/http://kdbio.inesc-id.pt/recomb2010/partnership.html |archivedate= 9 August 2014 }}</ref> == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Тышкы сылтамалар == * http://www.liebertpub.com/cmb [[Төркем:Әлифба буенча журналлар]] [[Төркем:Инглизчә журналлар]] [[Төркем:АКШ журналлары]] [[Төркем:Биотехнология]] [[Төркем:Фәнни журналлар]] b57wfg2bvfagj92rpjraq2ck5l8e7qm Сәкинә Минханова 0 567751 3525041 3503804 2022-07-29T18:58:06Z Әмир 15082 мәгълүмат өстәү: /* Гаиләсе */ wikitext text/x-wiki {{Tatar4.0-2022}} {{FemmeFolklore2022}} {{Театр эшлеклесе | исем = Сәкинә Минханова | чын исем = | рәсем = | киңлеге = | рәсем язуы = | туганда бирелгән исеме = Сәкинә Габдрахман кызы Минханова | туу датасы = 4.02.1958 | туу җире = [[СССР]], [[РСФСР]], [[ТАССР]], {{туу җире|Балык Бистәсе районы|Балык Бистәсе районында}}, [[Яңа Арыш]] | үлем датасы = | үлем җире = | һөнәр = драма актеры | гражданлыгы = {{байрак|СССР}} [[СССР]]→<br/>{{байрак|Россия}} [[РФ]] | активлык еллары = 1981 ― {{х.в.}} | псевдоним = | амплуа = | театр = [[Әлмәт татар драма театры]]<br/>[[Тинчурин театры]] | рольләр = | спектакльләр = | бүләк һәм премияләр = [[Файл:NarodniArtistTatarstana.jpg|20px|Татарстанның халык артисты - 2006]] | сайт = | imdb_id = }} ''{{фш|Минханова}} '''Сәкинә Минханова''' - [[Татарстан Республикасының Атказанган артисты|Татарстан Республикасының атказанган артисты]], [[Татарстан Республикасының Халык артисты|Татарстан Республикасының халык артисты]]. == Биографиясе == Сәкинә Габдрахман кызы Минханова [[1958 ел|1958]] елның 4 февралендә [[ТАССР]]ның [[Балык Бистәсе районы]] [[Яңа Арыш]] авылында туа. Мәктәпне тәмамлагач, [[Казан театр училищесы]]на укырга керә. Сәкинә театр училищесында Николай һәм Раушания Юкачевлар белән бер курста укый. Юкачевларда актерның осталыгын М.Сәлимҗанов алып барса, Сәкинәнең — Г. Шамуков. == Хезмәт эшчәнлеге == [[1981 ел|1981]] елда [[Казан театр училищесы]]н тәмамлап, Әлмәткә юллама ала. Беренче чирканчыкны Р.Батулланың “Исәп-хисап” драмасында алган яшь актриса монда Нәзирә образын тудырганда ук җиңел сыны, сыгылмалы хәрәкәтләре белән үзенең талантлы, нәкъ менә сәхнә өчен туган кеше булуын күрсәтә. Театрда шофер булып эшләгән Рамил Минхановка кияүгә чыга. Сәкинә Габдрахман кызы ире Рамилгә укырга керергә дип тәкъдим итә. [[1983 ел|1983]] елда Рамил Минханов театр училищесына укырга керә. Яшь пар аерылышырга теләми, шуңа күрә Сәкинә Габдрахман кызы да [[Казан]]га килә. Тормыш иптәше укуын тәмамланганчы, балалар бакчасында эшли. Аннары [[Әлмәт]]кә кайталар. [[Әлмәт театры]]нда эшлиләр. Яшь чагында ук төрле характердагы рольләрне башкарырга туры килә аңа. Кызлар булып та уйный (“Мәхәббәт карагы” – Җәмилә, “Кызларның кызганнары” – Гөлсинә, “Җанкисәккәем” - Нәсимә), карчыклар (“Ай булмаса йолдыз бар” – Разия, “Тозлы бал” – Шәмсенур) образына да керә. Сәкинә Габдрахман кызының һәр образы үзенә ятышлы һәм ул аларны тиешле югарылыкта тудырырга тырыша. Образлары да я көлә (“Сагынырсың әле син дә бер” - Илсөяр), я елый (“Сафиулла” – Ләйлә, “Татар хатыны ниләр күрми” - Гөлбану), я шашып сөя (“Гөнаһсыз гөнаһлылар” - Әнисә), я булмаса хәйләкәр һәм усал булып күренә. Сәкинә Габдрахмановна образ тудырганда эчке сиземләвенә таяна. Тавышын куя белә. Роль өстендә эшләгәндә ул бик оста эзләнә. Менә шушы эзләнүе аркасындадыр да аның рольләре күңелгә кереп кала, уңыш китерә. Ф.Бурнашның “Яшь йөрәкләр”ендәге Сәрби образы белән ул “Иң яхшы хатын-кыз образын тудыручы” номинациясендә җиңү яулый. Ул тудырган 50 гә якын образ көчле, эчке дөньялары матур булу белән аерылып тора. Чын сәхнә остасы үзенең дикциясе яхшы куелган булуы белән дә аерылып тора. Училищеда ул нәкъ менә филармониягә конферансьелар әзерли торган төркемдә калырга укый. Казанда эшкә калырга бик кыстасалар да, ул үзен театрда сынап карарга була. Һәм һич кенә дә ялгышмый. Образлар тудыру белән бергә ул үзен оста алып баручы итеп тә таныта. Театрда кичәләр, бәйрәм чараларын алып бара, йомшак һәм шул ук вакытта ягымлы тавышы белән тамашачы мәхәббәтен яулый. [[2020 ел|2020]] нче елдан [[Әлмәт татар драма театры|Әлмәт театры]]ның популяр артистлары Сәкинә һәм Рамил Минхановлар [[Татар дәүләт драма һәм комедия театры|Тинчурин]] театрына күчкәннәр. == Гаиләсе == Тормыш иптәше: [[Рамил Минханов]] ― 1987-2020 елларда [[Әлмәт театры|Әлмәт]], 2020 елдан [[Татар дәүләт драма һәм комедия театры|Тинчурин театры]] артисты. [[Татарстанның халык артисты]] (2012). Уллары: Айвар һәм Айрат. == Мактаулы исемнәре һәм бүләкләре == * [[Татарстан Республикасының Атказанган артисты|Татарстан Республикасының атказанган артисты]] (1994). * [[Татарстан Республикасының Халык артисты|Татарстан Республикасының халык артисты]] (2006). {{rq|image}} == Чыганак == * [https://tinchurinteatr.ru/team/ Коллектив – Татарский государственный театр драмы и комедии имени Карима Тинчурина] [[Төркем: Балык Бистәсе районында туганнар]] [[Төркем:Татарстанның халык артистлары]] [[Төркем:Татарстанның атказанган артистлары]] [[Төркем:Казан театр училищесын тәмамлаучылар]][[Төркем:Шәхесләр:Әлмәт татар дәүләт драма театры]][[Төркем:Тинчурин театры актерлары]] sbxck5qa4ejbxhrbgt10q50llhzcfkq Вести КАМАЗа (газета) 0 567754 3525059 3503767 2022-07-29T20:11:56Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ [[Төркем:Русча гәҗитләр]] wikitext text/x-wiki {{Tatar4.0-2022}} {{Газета | исем = «Вести КАМАЗа» | оригиналь исем = | рәсем = [[Файл:Вести_КАМАЗа.jpg|230px]] | имза = | төр = | формат = | нигезләнде = 1973 | публикацияләр туктату = | бәя = | гамәлгә куючы = [[КАМАЗ]] ПАҖ | нәшер итүче = [[КАМАЗ]] ПАҖ | мөхәрир = | баш мөхәрир = | штат = | сәяси = | тел = [[рус теле|рус]] | тираж = 25 000 (2022) | төп офис = 423810, [[Татарстан]], [[Яр Чаллы]], [[Автозавод проспекты (Яр Чаллы)|Автозавод проспекты]], 2. | ISSN = | веб-сайт = [https://vestikamaza.ru vestikamaza] }} '''«Вести КАМАЗа»''' (''КАМАЗ хәбәрләре'') ― Татарстанның Яр Чаллы шәһәрендә [[рус теле]]ндә нәшер ителүче корпоратив газета. Оештыручысы: «[[КАМАЗ]]» ачык акционерлык җәмгыяте. Атнага бер саны чыга. 1973―1992 елларда «Рабочий КАМАЗа» исеме белән чыккан<ref>[https://kamaztrade.kz/gazeta-vesti-kamaza#:~:text=Газета%20«Вести%20КАМАЗа»%20зарегистрирована%20в,Учредитель%3A%20Открытое%20Aкционерное%20Общество%20«Камаз» Газета «Вести КАМАЗа».] kamaztrade.kz{{ref-ru}}</ref>. == Тарих == 1973 елның 29 сентябреннән, [[КамАЗ]] заводларының бердәнбер газетасы буларак, «Рабочий КамАЗа» (''КамАЗ эшчесе'') исеме астында чыга башлаган <ref>''Александр Чухонцев''. [https://chelny-izvest.ru/news/facts/istoriya-kamaza-kakie-nazvaniya-nosili-zavodskie-gazety История «КАМАЗа»: какие названия носили заводские газеты.] [[Челнинские известия (газета)|«Челнинские известия»]], 25.02.2021</ref>. Беренче баш мөхәррир итеп Валерий Леонид улы Аракчеев билгеләнә. Валерий Аракчеев «КамАЗның атказанган хезмәткәре» һәм «[[Татарстан Республикасының атказанган мәдәният хезмәткәре]]» исемнәрен йөртә. [[Хөрмәт Билгесе ордены]], «Хезмәттәге казанышлары өчен» медале һәм «Чаллы шәһәре каршындагы казанышлары өчен» мактау билгесе белән бүләкләнгән <ref>''Эльвира Галлямова''. [https://vestikamaza.ru/posts/valerij_arakcheev_pervyj_glavred_vestej_kamaza_v_pyatom_klasse_neozhidanno_dlya_sebya_nachal_pisat_zametki/ Валерий Аракчеев, первый главред "Вестей КАМАЗа": «В пятом классе неожиданно для себя начал писать заметки…»]</ref>. Валерий Леонид улы Аракчеевтан соң билгеләнгән икенче баш мөхәррир ― Раил Шәфигулла улы Галләмов <ref>[https://tatfrontu.ru/person/gallyamov-rail-shafigullovich ГАЛЛЯМОВ РАИЛЬ ШАФИГУЛЛОВИЧ.] Виртуальный музей Великой Отечественной войны Республики Татарстан</ref>. «Рабочий КамАЗа» газетасы [[1980-еллар]]да атнага өч тапкыр, аннары биш тапкыр, [[1990-еллар]] башында инде атнага 6 тапкыр чыккан. 1992 елның 11 февраленнән исемен «Вести КАМАЗа» (КАМАЗ хәбәрләре) итеп үзгәрткән. 2016 елдан «Вести КАМАЗа» шәһәр интернет-басмасына әйләнә: vestikamaza.ru порталында предприятие эшчәнлеге турында мәгълүмат та, автогигантка тәэсир итүче шәһәр һәм дөнья яңалыклары да басыла <ref>[https://chelny-biz.ru/news/163783/ Корпоративная газета «КАМАЗа» ушла в интернет.] chelny-biz.ru, 29.08.2016{{ref-ru}}</ref>. == Сылтамалар == * [https://vestikamaza.ru/gazeta/?doc=https://cdn.vestikamaza.ru/uploads/gazeta/302003.pdf Газета «Вести КАМАЗа»] * ''Александр Чухонцев''. [https://vestikamaza.ru/posts/istoriya_avtogiganta_30_let_nazad_gazeta_rabochij_kamaza_pomenyala_svoe_nazvanie_na_vesti_kamaza/ История автогиганта: 30 лет назад газета «Рабочий КАМАЗа» поменяла свое название на «Вести КАМАЗа».] vestikamaza.ru, 12.02.2022 == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> [[Төркем:Русча гәҗитләр]] [[Төркем:Татарстан гәҗитләре]] [[Төркем:Яр Чаллы матбугаты]] e78h1jsni0dgtxnplw3alkhc4erupwv Төркем:Русча гәҗитләр 14 567756 3525060 3441909 2022-07-29T20:12:34Z Frhdkazan 3171 Frhdkazan юнәлтү калдырмыйча [[Төркем:Рус телендә газеталар]] сәхифәсен [[Төркем:Русча гәҗитләр]] итеп күчерде wikitext text/x-wiki [[Төркем:Телләр буенча гәҗитләр]][[Төркем:Рус телендә эшләүче мәгълүмат чаралары]] 4yyhopz1ybqq0dpp1avysn0prpltmee 3525061 3525060 2022-07-29T20:14:10Z Frhdkazan 3171 Төркем:Урысча матбугат wikitext text/x-wiki [[Төркем:Телләр буенча гәҗитләр]][[Төркем:Урысча матбугат]] glg1b2dhm6bfmk0exz8m9g60hrnwk45 Минханова 0 567772 3525043 3442460 2022-07-29T19:04:51Z Әмир 15082 мәгълүмат өстәү wikitext text/x-wiki '''Минханова''' — фамилия. * [[Сәкинә Минханова]] (1958) — Татарстан Республикасының атказанган артисты (2010). ---- * [[Рамил Минханов]] (1961), Татарстан Республикасының халык артисты (2012). [[Сәкинә Минханова|С. Г. Минханованың]] ире. == Моны да карагыз == * [[Минханов]] {{күп мәгънәле}} [[Төркем:Фамилияләр]] 77sm5pi0m1gyl7yykbi4rohcupce69a Минханов 0 567858 3525042 3442459 2022-07-29T19:02:42Z Әмир 15082 мәгълүмат өстәү wikitext text/x-wiki '''Минханов''' — фамилия. * [[Рамил Минханов]] (1961), Татарстан Республикасының халык артисты (2012). ---- * [[Сәкинә Минханова]] (1958), Татарстан Республикасының халык артисты (2010). [[Рамил Минханов|Р. Г. Минхановның]] хатыны. == Моны да карагыз == * [[Минханова]] {{күп мәгънәле}} [[Төркем:Фамилияләр]] 0cja7qway1lsf93liffyx09u377ytby Nusa Çeninganda Hind dine 0 588096 3525022 3525002 2022-07-29T13:33:54Z A.Khamidullin 6685 wikitext text/x-wiki [[File:NusaCeningan2009.jpg|thumb|2009 yılda Nusa Çeningan]] Nusa Çeningan ul [[Индонезия|Indoneziya]]dä [[Бали|Bali]]dan könyaqta [[Нуса Лембонган|Nusa Lembongan]] һäm [[Нуса Пенида|Nusa Penida]] arasında utraw. Ul [[Badung Buğazı]]nıñ könyaq yağında urnaşqan. Nusa Çeningannan yar buyı yanında tanılğan sörf breyk bar, ul Nusa Lembongannan berniqadär sörfçilarnı cälep itä. Lembongan һäm Çeningan arasında estuariy kanalında küp dingez suusemnäre fermaları һäm borınğı mangr urmannarı öçön öy bulıp tora.<br/> Nusa Çeningan utrawında Pura Dalem Pesamnan Lawang Sari, Pura Lebaoһ, Pura Vayaһ Dalem Macapaһit Һinduizm puraları urnaşqan. == İskärmälär == {{искәрмәләр}} [[Төркем:Илләр һәм төбәкләр буенча Һинд дине]] [[Төркем:Индонезия утраулары]] ndvc5bi899xrohzex3p1yqn1mt9ilym Файл:Р.Г.Минханов.jpg 6 588102 3525039 2022-07-29T18:55:23Z Әмир 15082 {{Ирексез лицензияле сурәт |тасвир = Рамил Минханов фотосурәте |чыганак = https://vk.com/wall-46498664_13153 |ясау вакыты = билгесез |автор = билгесез }} {{Ирексез лицензияле сурәт/НКИ |мәкалә = Рамил Минханов |максат = сурәтләү өчен |алмаштыру мөмкинлеге = бар |өстәмә мәгълүмат = юк }} [[Төркем:Сурәтләр:Шәхесләр]][[Төркем:Сурәтләр:Артистлар]] wikitext text/x-wiki == Кыскача аңлатма == {{Ирексез лицензияле сурәт |тасвир = Рамил Минханов фотосурәте |чыганак = https://vk.com/wall-46498664_13153 |ясау вакыты = билгесез |автор = билгесез }} {{Ирексез лицензияле сурәт/НКИ |мәкалә = Рамил Минханов |максат = сурәтләү өчен |алмаштыру мөмкинлеге = бар |өстәмә мәгълүмат = юк }} [[Төркем:Сурәтләр:Шәхесләр]][[Төркем:Сурәтләр:Артистлар]] pvmx3cbj3nzvly3wj1z3fedq6o13smn Рамил Минханов 0 588103 3525040 2022-07-29T18:55:53Z Әмир 15082 яңа би төзү wikitext text/x-wiki {{Театр эшлеклесе | исем = Рамил Минханов | чын исем = | рәсем = Р.Г.Минханов.jpg | киңлеге = | рәсем язуы = | туганда бирелгән исеме = Рамил Гаяз улы Минханов | туу датасы = 23.12.1961 | туу җире = [[СССР]], [[РСФСР]], {{туу җире|Иркутск|Иркутскида}} | үлем датасы = | үлем җире = | һөнәр = курчак театры актеры, драма актеры | гражданлыгы = {{байрак|СССР}} [[СССР]]→<br/>{{байрак|Россия}} [[РФ]] | активлык еллары = 1987 ― {{х.в.}} | псевдоним = | амплуа = | театр = [[Әлмәт татар драма театры]]<br/>[[Тинчурин театры]] | рольләр = | спектакльләр = | бүләк һәм премияләр = [[Файл:NarodniArtistTatarstana.jpg|20px|Татарстанның атказанган артисты - 2000]] [[Файл:NarodniArtistTatarstana.jpg|20px|Татарстанның халык артисты - 2012]][[Файл:Тантана премиясе.jpg|20px|«Тантана» премиясе]][[Файл:Тантана премиясе.jpg|20px|«Тантана» премиясе]]<br/>[[Дамир Сираҗиев премиясе]] | сайт = [https://ok.ru/profile/560326548549 Одноклассники] | imdb_id = }} ''{{фш|Минханов}} '''Рамил Минханов''', Рамил Гаяз улы Минханов (''[[1961 ел]]ның [[23 декабрь|23 декабре]], [[СССР]], [[РСФСР]], [[Иркутск]]'') ― драма актеры, [[Әлмәт татар драма театры|Әлмәт]] (1987―2020), [[Татар дәүләт драма һәм комедия театры|Тинчурин]] (2020 елдан) театрлары артисты, Татарстанның [[Татарстанның атказанган артисты|атказанган]] (2000) һәм [[Татарстанның халык артисты|халык]] (2012) артисты. [[Дамир Сираҗиев премиясе|Дамир Сираҗиев исемендәге]] (2008) һәм [[«Тантана» премиясе|«Тантана»]] (2013, 2015) премияләре лауреаты<ref>''Л. Минаева''. [https://almet-history.tatneft.ru/personalii/m-t/m/men-min/minhanov-ramil-gayazovich?lang=ru Минханов Рамиль Гаязович.] Альметьевская энциклопедия</ref>. == Тәрҗемәи хәле == 1961 елның 23 декабрендә [[Иркутск]]ида туган. Әтисе Гаяз, әнисе Лениза (''сәүдә өлкәсендә эшләгән'') чыгышлары белән [[Чирмешән районы|Чирмешән ягыннан]]. Әтисе хәрби оешмада эшләгәнлектән, аларга гаилә белән ерак җирләргә яшәргә күчәргә туры килә: гаилә башта Иркутскидан [[Монголия]]нең {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Дархан (Монголия)|Дархан|ru|Дархан}} шәһәренә күченә, аннары [[Татарстан]]га, [[Әлмәт]]кә күченеп кайта. Рамил биредә 16нчы мәктәпне тәмамлаган. Укыганда егет гитарада уйный, җырлый, мәктәп ансамблендә катнаша. Мәктәпне тәмамлагач, [[Әлмәт татар театры]]на шофер булып урнаша. 1983 елда Рамил Минханов [[Казан театр училищесы]]ның курчак театры артистлары әзерләүче төркеменә укырга керә. Училищены тәмамлагач, аны [[«Әкият» курчак театры]]на да, [[Республика татар күчмә театры|Күчмә театрга]] да, [[Казан яшь тамашачы театры|рус Яшьләр театрына]] да эшкә чакыралар. Әмма күңелгә Әлмәт театры якынрак була. 1987 елда гаилә Әлмәткә кайта, ирле-хатынлы Әлмәт театрында эшлиләр, сәхнәдә бер-бер артлы соклангыч образлар тудыралар. Һәрчак осталыкка омтыла, һәр образга яңалык кертергә тырыша<ref>''Миләүшә Галиуллина''. [http://madanizhomga.ru/news/shn/skhn-syu-m-sgadt Сәхнә, сөю һәм сәгадәт.] [[Мәдәни Җомга]], 24.07.2022</ref>. 2020 елдан – Кәрим Тинчурин исемендәге [[Татар дәүләт драма һәм комедия театры]]нда<ref>[https://tatar-inform.tatar/news/lm-t-teatry-artistlary-minhanovlar-tinchurin-teatryna-k-chtel-r Әлмәт театры артистлары Минхановлар Тинчурин театрына күчтеләр.] [[Татар-информ]], 6.08.2020</ref>. == Иҗаты == {{цитата|автор=Рамил Минханов|Рус мәктәбендә укыгач, юньләп татарча да белми идем, ипи-тозлык кына... Режиссерыбыз Татарстанның атказанган сәнгать эшлеклесе Рөстәм Абдуллаевка рәхмәт, ул өйрәтте, аның белән кычкырып татарча китап укый идек}} === Уйнаган рольләре === {{цитата|автор=Рамил Минханов|Рольләрдән гел уңдык, һәрчак баш рольләр эләкте. Режиссерлар [[Зәкия Туишева|З. Туишева]], [[Камил Вәлиев|К. Вәлиев]], [[Илдар Хәйруллин|И. Хәйруллин]], [[Байрас Ибраһимов|Б. Ибраһимов]], [[Фаил Ибраһимов|Ф. Ибраһимов]], Р. Абдуллаев һ.б.ның һәрберсенә бик рәхмәтле без}} ;Әлмәт театрында * ''Дивана'' ― «Ай тотылган төндә» [[Мостай Кәрим]] * ''Илдар'' ― «Исәнмесез» [[Туфан Миңнуллин]] * ''Инсаф'' ― «Җанкисәккәем» Туфан Миңнуллин * ''Амур'' ― «Әрәмәлек кияүләре» Туфан Миңнуллин * ''Абдулла'' ― «Сөясеңме, сөймисеңме?» [[Флорид Бүләков]] * ''Бакый'' ― «Ак калфак» [[Мирхәйдәр Фәйзи]] * ''Яппар бабай'' ― «Кодача» [[Заһир Исмәгыйлев]] * ''Мәрвәт'' ― «Көзнең соңгы яфраклары» [[Ризван Хәмид]] * ''Ленар'' ― «Сафиулла» [[Мансур Гыйләҗев]] * ''Галәү'' ― «Чукрак» [[Данил Салихов]] * ''Айтуган'' ― «Хөршидә, Мөршидә, Рәшидә» [[Фоат Садриев]] * ''Әхәт'' ― «Әлепле әртистләре» [[Аманулла]] * ''Ирек'' ― «Балакаем» [[Илгиз Зәйниев]] * ''Марат'' ― «Әрем исе» Илгиз Зәйниев * ''Аян-ага'' ― «Гашыйк Кәриб» [[Михаил Лермонтов]] * ''Дерамо'' ― «Болан–Патша» [[Карло Гоцци]] * ''Капулетти'' ― «Ромео Джульетта» [[Уильям Шекспир]] * ''Ир'' ― «Туй» [[Бертольд Брехт]] * ''Абдулич'' ― «Качкыннар» [[Нәкый Исәнбәт]] * ''Исак'' ― «Яшь йөрәкләр» [[Фәтхи Бурнаш]] ;Тинчурин театрында * ''Ата, Гыйфрит'' ― «Асылкош» [[Рүзәл Мөхәммәтшин]] * ''Азват'' ― «Кияү урлау» [[Салават Юзеев]] * ''Әхмәдулла'' ― «Утка очкан күбәләктәй» * ''Закир'' ― «Хыялый» [[Салават Әбүзәров]] * ''Марат Идрисович'' ― «Гомер буе сине көтәм» Илһам Гали * ''Әхмәтҗан бабай'' ― «Эх, алмагачлары» [[Шамил Фәрхетдинов]] * ''Нуретдин'' ― «Мәхәббәт баскычы» Шамил Фәрхетдинов == Бүләкләре, мактаулы исемнәре == * Кама аръягы театрларының Беренче фестивалендә I урын – «икенче пландагы иң яхшы актерлык эше» номинациясендә – «Узып барышлый» ([[Данил Салихов|Д. Салихов]]) спектаклендәге Флорид роле өчен * 2004 ― Кама аръягы театрларының II фестивалендә лауреат дипломы – «икенче пландагы иң яхшы актерлык эше» номинаиясендә – «Кодача» ([[Заһир Исмәгыйлев|З. Исмәгыйлев]]) спектаклендәге Яппар роле өчен <ref>''[[Ильтани Илялова|И. Илялова]]''. [https://matbugat.ru/enc/minhanov-ramil-gayazovich-82/ Минханов Рамиль Гаязович.] // Народные артисты СССР, РФ, РТ К.: «Магариф-Вакыт», 2011.</ref> * 2000 ― [[Татарстанның атказанган артисты]] * 2008 ― [[Дамир Сираҗиев премиясе]] * 2012 ― [[Татарстанның халык артисты]] ― ''нәтиҗәле хезмәте һәм театр сәнгатен үстерүгә зур өлеш кертүе өчен'' <ref>[https://president.tatarstan.ru/file/laws/laws/laws_55231.pdf Татарстан Республикасы Президенты Указы № ПУ-43 25.01.2012]</ref> * 2013, 2015 ― [[«Тантана» премиясе]] <ref>[https://mincult.tatarstan.ru/tat/index.htm/news/190008.htm «Тантана» республика театр премиясен тапшыру.] [[Татарстан Республикасы Мәдәният министрлыгы]]</ref> == Гаиләсе == Хатыны ― [[Сәкинә Минханова|Сәкинә Габдрахман кызы Минханова]], драма актрисасы, [[Татарстанның халык артисты]] (2010). 1982 елда өйләнешкәннәр. Уллары Айвар, киленнәре Эльмира (Яһудина); Айрат. == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> == Сылтамалар == * [https://tinchurinteatr.ru/team/ Рамил Гаяз улы Минханов.] [[Тинчурин театры]] сайты * [https://www.kino-teatr.ru/teatr/acter/m/ros/411118/bio/ Рамиль Минханов.] kino-teatr.ru * [https://almet-history.tatneft.ru/personalii/m-t/m/men-min/minhanov-ramil-gayazovich?lang=ru Минханов Рамиль Гаязович.] Альметьевская энциклопедия * [http://www.kzntm.ru/narodnye-artisty/184-minkhanov-ramil-gayazovich Минханов Рамиль Гаязович.] Казанский театральный музей * [[Файл:YouTube Logo 2017.svg|60px]] [https://www.youtube.com/watch?v=dI1YTIrA9LI Рамил Минханов. Мәхәббәт] [[YouTube]] (''видео, 6:14'') == Әдәбият == * ''[[Айгөл Әхмәтгалиева]]''. Чын әкият. [[ Мәйдан (журнал)|«Мәйдан»]], 2007, № 12, 139-143нче бит. {{DEFAULTSORT:Минханов, Рамил}} [[Төркем:Казан театр училищесын тәмамлаучылар]] [[Төркем:Татарстанның халык артистлары]] [[Төркем:Шәхесләр:Әлмәт татар дәүләт драма театры]] [[Төркем:Тинчурин театры актерлары]] [[Төркем:Дамир Сираҗиев премиясе лауреатлары]] [[Төркем:«Тантана» премиясе лауреатлары]] h35zz9fjdulpg81b0ev8jb7j57pcayj Төркем:Иркутскида туганнар 14 588104 3525044 2022-07-29T19:06:24Z Әмир 15082 төркем ясау wikitext text/x-wiki [[Төркем:Шәхесләр:Иркутск]][[Төркем:Иркутск өлкәсендә туганнар]] 865esbky9g71authfdii6frjfb8cmhd Төркем:Шәхесләр:Иркутск 14 588105 3525045 2022-07-29T19:09:10Z Әмир 15082 төркем ясау wikitext text/x-wiki [[Төркем:Иркутск]][[Төркем:Шәхесләр:Иркутск өлкәсе]] joiekzggepq020in93dqaz2cgcxpfew Төркем:Иркутск 14 588106 3525046 2022-07-29T19:12:57Z Әмир 15082 төркем ясау wikitext text/x-wiki {{төп мәкалә|Иркутск}} [[Төркем:Русия торак пунктлары төркемнәре]][[Төркем:Иркутск өлкәсе шәһәрләре]] 0a6llt2gxif5wr1bxklz473ywtn1tcp Төркем:Иркутск өлкәсе шәһәрләре 14 588107 3525047 2022-07-29T19:15:40Z Әмир 15082 төркем ясау wikitext text/x-wiki [[Төркем:Русия Федерациясе субъектлары буенча шәһәрләр]][[Төркем:Өркет өлкәсе торак пунктлары]] nkpzjozkb27nx90r6gj19t5g4nnd7bc Белски (Стәрлетамак районы) 0 588108 3525050 2022-07-29T19:25:04Z Ilnur efende 6874 Ilnur efende юнәлтү аша [[Белски (Стәрлетамак районы)]] сәхифәсен [[Бельское (Стәрлетамак районы)]] итеп күчерде wikitext text/x-wiki #ЮНӘЛТҮ [[Бельское (Стәрлетамак районы)]] dmfvcugn1bpf0k6wjstlwvr8h0wceux Бәхәс:Рамил Минханов 1 588109 3525051 2022-07-29T19:26:50Z Әмир 15082 Яңа бит: «{{Төрки марафон 2022 мәкаләсе |халык1 =татарлар |халык2 = |халык3 = |кулланучы= Әмир}}» wikitext text/x-wiki {{Төрки марафон 2022 мәкаләсе |халык1 =татарлар |халык2 = |халык3 = |кулланучы= Әмир}} 3yf8ie8c81s70y4zplgrjokc8phemc1 Олы Баек 0 588110 3525052 2022-07-29T19:48:49Z Ilnur efende 6874 Создано переводом страницы «[[:ba:Special:Redirect/revision/1133313|Оло Байыҡ]]» wikitext text/x-wiki Олы '''Баек''' ({{Lang-ru|Большебаиково}}) — [[Башкортстан|Башкортстанның]] [[Ишембай районы|Ишембай районындагы]] авыл. [[2010 ел|2010]] елның 14 октябренә халык саны 52 кеше. Байгуҗа авыл Советы составына керә. == Исеменең килеп чыгуы == Авылга нигез төзәүче Сәйтәк, шуннан Сейтяково дигән урысча исем ала. Сәйтәкнең уллары билгеле: өлкәне Сәйфулла (1757—?), аның балалары: Фәткулла (аның Гайнулла исемле улы туган) һәм Рәхмәтулла һәм кечесе Сәеткол (1767-1813), аның балалары: Әбүбәкер, Фәткулла, Зәйнулла. Авыл Баек буларак 1816 елдан билгеле. 1850 һәм 1858 еллар арасында бүлендек авыл — Кече Баек торак пункты барлыкка килә, шуңа күрә иске торак пункты Олы Байлык дип атала башлый. == Тарихы == [[XVIII гасыр]] азагында авылда 18 йорт һәм 111 кеше исәпләнгән. [[1816 ел|1816 елда]] 105 асаба башкорт яшәгән 18 йорт хуҗалыгы була. Авыл йөз башы Баек Сарбаев милкендә була. Ул 1755, 1761 елларда асаба җирләрне сатуда катнаша, ә ул вакытта ул Әлимгол Сапаргулов нигез салган Әлимгул авылында яшәгән була. Баекның агасы — Байморат. Баекның балалары: Каекбирде, Тимербай (1772-1817). Мукач авылы шәҗәрәсендә Сарбай, Баек һәм башкалар китерелгән. Ахырда Баек үзенең исеме белән аталган авылда урнаша. Баеклар — шулай ук малчылар. 1839 елда 142 кеше яшәгән 25 йортта 162 ат, 90 сыер, 31 сарык, 4 кәҗә, 53 умарта, 3 чолык була. Барысына бергә 192 пот көзге һәм 704 пот язгы ашлык чәчелгән. [[XX гасыр]] уртасында авылда 175 кеше һәм 22 йорт була. == Халык саны == '''Бөтенроссия һәм Бөтен Союз халык исәбе алу мәгълүматләре буенча халык саны (кеше)''' {| class="wikitable" style="text-align:center" | style="background:#f0f0f0;" |'''Исәп алу җылы һәм көне''' | style="background:#f0f0f0;" |'''Бөтен халык''' | style="background:#f0f0f0;" |'''Ир-егетләр''' | style="background:#f0f0f0;" |'''Хатын-кыз''' | style="background:#f0f0f0;" |'''Ир-егетләр өлеше (%)''' | style="background:#f0f0f0;" |'''Хатын-кыз өлеше (%)''' |- |1897 ел 9 февраль (26 гыйнвар) | | | | | |- |1920 ел 26 август | | | | | |- |1926 ел 17 декабрь | | | | | |- |1939 ел 17 гыйнвар | | | | | |- |1959 ел 15 гыйнвар | | | | | |- |1970 ел 15 гыйнвар | | | | | |- |1979 ел 17 гыйнвар | | | | | |- |1989 ел 12 гыйнвар | | | | | |- |2002 ел 9 октябрь | | | | | |- |2010 ел 14 октябрь |Илле ике |Егерме өч |Егерме тугыз |44,2 |55,8 |- |} ''ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.''<div class="NavFrame collapsed"><div class="NavContent" style="text-align:left;"> * 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0. :: ''Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.'' * 1897 йыл — [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=File:Населенные_места_Российской_империи_в_500_и_более_жителей_с_указанием_всего_наличного_в_них_населения_и_числа_жителей_преобладающ.pdf&page=247 Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)] :: ''Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.'' * 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0. :: ''Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.'' * 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с. :: ''Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.'' * 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны. * 2010 йыл — [http://bashstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/bashstat/resources/0ac08980425f84b2933fdf2d59c15b71/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A0%D0%91+%D0%BF%D0%BE+%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%BC+%D0%92%D0%9F%D0%9D-2010.pdf Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года.] [http://bashstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/bashstat/resources/0ac08980425f84b2933fdf2d59c15b71/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A0%D0%91+%D0%BF%D0%BE+%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%BC+%D0%92%D0%9F%D0%9D-2010.pdf Статистический сборник.] &nbsp;<span class="ref-info" style="font-size:85%; cursor:help; color:#888;" title=" Рус телендә ">(рус.)</span> * Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7 :: ''1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.'' </div></div> == Географик урыны == Баек елгасы агып үтә. Авылдан көнбатыштарак Ташлытау тавы урнашкан. Алыслыгы: * Район үзәгенә чаклы ([[Ишембай]]): 21 км * Авыл советы үзәгенә чаклы (Кинҗәбулат): 6 км * Якындагы тимер юл станциясенә ([[Салават (шәһәр)|Салават]]): 35 км. == Урамнары == Урам исеме<ref>[https://www.gosspravka.ru/02/026/000015.html «Налог Белешмәһе» системаһында Оло Байыҡ ауылы]</ref>: * Үзәк урамы ({{Lang-ru|улица Центральная}}) * Татар урамы ({{Lang-ru|улица Татарская}}) == [[1812 елгы Ватан сугышы]] ветераннары == 1836-1839 елларда теркәлгән [[1812 елгы Ватан сугышы]] ветераннары, алар «1814 елның 19 мартында Парижны алган өчен» һәм «1812 елдагы сугыш истәлегенә» миналлары алганнар: * Мөхәмәтгалие Әйтепбир; * Гале Юнле. == Истәлекле урыннары == * Ташлытау тавы («Ташлы» — каменная, "кыр "— поле, «тау» — гора). Биеклеге — 380,6 м. Тау урын әһәмиәтендәге Ишембай — Воскресенское юлында һәм Зур Баек авылы эченнән ачык күренә. * Баек елгасы : Ташлытау тавының көнчыгыш битләвендә, урманлы урында башлана. Башта төньяк-көнчыгышка таба ага. Зур Баек авылы янында көнчыгыш — көньяк-көнчыгышка борыла. Тамагы астына ике тармакка бүленә. Тирү елгасына сул яктан, Кызыл Йолдыз авылы янында коя. == Сылтамалар == * Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — С. 130. — <nowiki>ISBN 978-5-295-04683-4</nowiki>. * [http://www.ruspostindex.ru/02/53.html Почтовые индексы Ишимбайского района] {{Wayback|url=http://www.ruspostindex.ru/02/53.html|date=20200205182541}} * [http://ufagen.ru/places/ishimbayskiy/baikovo.html Страница Баиково Ишимбайского района портала «Генеалогия и Архивы»] {{Wayback|url=http://ufagen.ru/places/ishimbayskiy/baikovo.html|date=20100304010359}} * Закон о границах, статусе и административных центрах муниципальных образований в Республике Башкортостан N 126-з от 17 декабря 2004 года * [http://www.asmo-rb.ru/engine/data/attach/1/spravochnik.xls Единый электронный справочник муниципальных районов Республики Башкортостан] {{Wayback|url=http://www.asmo-rb.ru/engine/data/attach/1/spravochnik.xls|date=20160304094552}} == Искәрмәләр == [[Төркем:Википедия:Викимәгълүмат элементы параметрларына өстенлек бирелгән мәкаләләр]] ksrqnvbjrki08f28l68nbihbyb29prh 3525053 3525052 2022-07-29T19:54:32Z Ilnur efende 6874 wikitext text/x-wiki {{ТП}} '''Олы Баек''' ({{Lang-ru|Большебаиково}}) — [[Башкортстан|Башкортстанның]] [[Ишембай районы|Ишембай районындагы]] авыл. [[2010 ел|2010]] елның 14 октябренә халык саны 52 кеше. Байгуҗа авыл Советы составына керә. == Исеменең килеп чыгуы == Авылга нигез төзәүче Сәйтәк, шуннан Сейтяково дигән урысча исем ала. Сәйтәкнең уллары билгеле: өлкәне Сәйфулла (1757—?), аның балалары: Фәткулла (аның Гайнулла исемле улы туган) һәм Рәхмәтулла һәм кечесе Сәеткол (1767-1813), аның балалары: Әбүбәкер, Фәткулла, Зәйнулла. Авыл Баек буларак 1816 елдан билгеле. 1850 һәм 1858 еллар арасында бүлендек авыл — Кече Баек торак пункты барлыкка килә, шуңа күрә иске торак пункты Олы Байлык дип атала башлый. == Тарихы == [[XVIII гасыр]] азагында авылда 18 йорт һәм 111 кеше исәпләнгән. [[1816 ел|1816 елда]] 105 асаба башкорт яшәгән 18 йорт хуҗалыгы була. Авыл йөз башы Баек Сарбаев милкендә була. Ул 1755, 1761 елларда асаба җирләрне сатуда катнаша, ә ул вакытта ул Әлимгол Сапаргулов нигез салган Әлимгул авылында яшәгән була. Баекның агасы — Байморат. Баекның балалары: Каекбирде, Тимербай (1772-1817). Мукач авылы шәҗәрәсендә Сарбай, Баек һәм башкалар китерелгән. Ахырда Баек үзенең исеме белән аталган авылда урнаша. Баеклар — шулай ук малчылар. 1839 елда 142 кеше яшәгән 25 йортта 162 ат, 90 сыер, 31 сарык, 4 кәҗә, 53 умарта, 3 чолык була. Барысына бергә 192 пот көзге һәм 704 пот язгы ашлык чәчелгән. [[XX гасыр]] уртасында авылда 175 кеше һәм 22 йорт була. == Халык саны == '''Бөтенроссия һәм Бөтен Союз халык исәбе алу мәгълүматләре буенча халык саны (кеше)''' {| class="wikitable" style="text-align:center" | style="background:#f0f0f0;" |'''Исәп алу җылы һәм көне''' | style="background:#f0f0f0;" |'''Бөтен халык''' | style="background:#f0f0f0;" |'''Ир-егетләр''' | style="background:#f0f0f0;" |'''Хатын-кыз''' | style="background:#f0f0f0;" |'''Ир-егетләр өлеше (%)''' | style="background:#f0f0f0;" |'''Хатын-кыз өлеше (%)''' |- |1897 ел 9 февраль (26 гыйнвар) | | | | | |- |1920 ел 26 август | | | | | |- |1926 ел 17 декабрь | | | | | |- |1939 ел 17 гыйнвар | | | | | |- |1959 ел 15 гыйнвар | | | | | |- |1970 ел 15 гыйнвар | | | | | |- |1979 ел 17 гыйнвар | | | | | |- |1989 ел 12 гыйнвар | | | | | |- |2002 ел 9 октябрь | | | | | |- |2010 ел 14 октябрь |52 |23 |29 |44,2 |55,8 |- |} == Географик урыны == Баек елгасы агып үтә. Авылдан көнбатыштарак Ташлытау тавы урнашкан. Аралар: * Район үзәгенә чаклы ([[Ишембай]]): 21 км * Авыл советы үзәгенә чаклы (Кинҗәбулат): 6 км * Якындагы тимер юл станциясенә ([[Салават (шәһәр)|Салават]]): 35 км. == Урамнары == Урам исеме<ref>[https://www.gosspravka.ru/02/026/000015.html «Налог Белешмәһе» системаһында Оло Байыҡ ауылы]</ref>: * Үзәк урамы ({{Lang-ru|улица Центральная}}) * Татар урамы ({{Lang-ru|улица Татарская}}) == [[1812 елгы Ватан сугышы]] ветераннары == 1836-1839 елларда теркәлгән [[1812 елгы Ватан сугышы]] ветераннары, алар «1814 елның 19 мартында Парижны алган өчен» һәм «1812 елдагы сугыш истәлегенә» медальләре алганнар: * Мөхәмәтгали Каепбирдин; * Гали Юнлебаев. == Истәлекле урыннары == * Ташлытау тавы. Биеклеге — 380,6 м. Тау район әһәмиятендәге Ишембай — Воскресенское юлыннан һәм Олы Баек авылы эченнән ачык күренә. * Баек елгасы. Ташлытау тавының көнчыгыш битләрендә, урманлы урында башлана. Башта төньяк-көнчыгышка таба ага. Олы Баек авылы янында көнчыгыш — көньяк-көнчыгышка борыла. Тамагы буенда ике тармакка бүленә. Тирү елгасына сул яктан, Кызыл Йолдыз авылы янында коя. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == * Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — С. 130. — <nowiki>ISBN 978-5-295-04683-4</nowiki>. * [http://www.ruspostindex.ru/02/53.html Почтовые индексы Ишимбайского района] {{Wayback|url=http://www.ruspostindex.ru/02/53.html|date=20200205182541}} * [http://ufagen.ru/places/ishimbayskiy/baikovo.html Страница Баиково Ишимбайского района портала «Генеалогия и Архивы»] {{Wayback|url=http://ufagen.ru/places/ishimbayskiy/baikovo.html|date=20100304010359}} * Закон о границах, статусе и административных центрах муниципальных образований в Республике Башкортостан N 126-з от 17 декабря 2004 года * [http://www.asmo-rb.ru/engine/data/attach/1/spravochnik.xls Единый электронный справочник муниципальных районов Республики Башкортостан] {{Wayback|url=http://www.asmo-rb.ru/engine/data/attach/1/spravochnik.xls|date=20160304094552}} [[Төркем:Ишембай районы торак пунктлары]] n6d2t0yd54avahr280nt5asfapf9923 3525054 3525053 2022-07-29T19:55:41Z Ilnur efende 6874 /* Халык саны */ wikitext text/x-wiki {{ТП}} '''Олы Баек''' ({{Lang-ru|Большебаиково}}) — [[Башкортстан|Башкортстанның]] [[Ишембай районы|Ишембай районындагы]] авыл. [[2010 ел|2010]] елның 14 октябренә халык саны 52 кеше. Байгуҗа авыл Советы составына керә. == Исеменең килеп чыгуы == Авылга нигез төзәүче Сәйтәк, шуннан Сейтяково дигән урысча исем ала. Сәйтәкнең уллары билгеле: өлкәне Сәйфулла (1757—?), аның балалары: Фәткулла (аның Гайнулла исемле улы туган) һәм Рәхмәтулла һәм кечесе Сәеткол (1767-1813), аның балалары: Әбүбәкер, Фәткулла, Зәйнулла. Авыл Баек буларак 1816 елдан билгеле. 1850 һәм 1858 еллар арасында бүлендек авыл — Кече Баек торак пункты барлыкка килә, шуңа күрә иске торак пункты Олы Байлык дип атала башлый. == Тарихы == [[XVIII гасыр]] азагында авылда 18 йорт һәм 111 кеше исәпләнгән. [[1816 ел|1816 елда]] 105 асаба башкорт яшәгән 18 йорт хуҗалыгы була. Авыл йөз башы Баек Сарбаев милкендә була. Ул 1755, 1761 елларда асаба җирләрне сатуда катнаша, ә ул вакытта ул Әлимгол Сапаргулов нигез салган Әлимгул авылында яшәгән була. Баекның агасы — Байморат. Баекның балалары: Каекбирде, Тимербай (1772-1817). Мукач авылы шәҗәрәсендә Сарбай, Баек һәм башкалар китерелгән. Ахырда Баек үзенең исеме белән аталган авылда урнаша. Баеклар — шулай ук малчылар. 1839 елда 142 кеше яшәгән 25 йортта 162 ат, 90 сыер, 31 сарык, 4 кәҗә, 53 умарта, 3 чолык була. Барысына бергә 192 пот көзге һәм 704 пот язгы ашлык чәчелгән. [[XX гасыр]] уртасында авылда 175 кеше һәм 22 йорт була. == Халык саны == '''2010 елгы Бөтенроссия исәбе алу мәгълүматләре буенча халык саны (кеше)''' {| class="wikitable" style="text-align:center" | style="background:#f0f0f0;" |'''Исәп алу җылы һәм көне''' | style="background:#f0f0f0;" |'''Бөтен халык''' | style="background:#f0f0f0;" |'''Ир-егетләр''' | style="background:#f0f0f0;" |'''Хатын-кыз''' | style="background:#f0f0f0;" |'''Ир-егетләр өлеше (%)''' | style="background:#f0f0f0;" |'''Хатын-кыз өлеше (%)''' |- |2010 елның 14 октябренә |52 |23 |29 |44,2 |55,8 |- |} == Географик урыны == Баек елгасы агып үтә. Авылдан көнбатыштарак Ташлытау тавы урнашкан. Аралар: * Район үзәгенә чаклы ([[Ишембай]]): 21 км * Авыл советы үзәгенә чаклы (Кинҗәбулат): 6 км * Якындагы тимер юл станциясенә ([[Салават (шәһәр)|Салават]]): 35 км. == Урамнары == Урам исеме<ref>[https://www.gosspravka.ru/02/026/000015.html «Налог Белешмәһе» системаһында Оло Байыҡ ауылы]</ref>: * Үзәк урамы ({{Lang-ru|улица Центральная}}) * Татар урамы ({{Lang-ru|улица Татарская}}) == [[1812 елгы Ватан сугышы]] ветераннары == 1836-1839 елларда теркәлгән [[1812 елгы Ватан сугышы]] ветераннары, алар «1814 елның 19 мартында Парижны алган өчен» һәм «1812 елдагы сугыш истәлегенә» медальләре алганнар: * Мөхәмәтгали Каепбирдин; * Гали Юнлебаев. == Истәлекле урыннары == * Ташлытау тавы. Биеклеге — 380,6 м. Тау район әһәмиятендәге Ишембай — Воскресенское юлыннан һәм Олы Баек авылы эченнән ачык күренә. * Баек елгасы. Ташлытау тавының көнчыгыш битләрендә, урманлы урында башлана. Башта төньяк-көнчыгышка таба ага. Олы Баек авылы янында көнчыгыш — көньяк-көнчыгышка борыла. Тамагы буенда ике тармакка бүленә. Тирү елгасына сул яктан, Кызыл Йолдыз авылы янында коя. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == * Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — С. 130. — <nowiki>ISBN 978-5-295-04683-4</nowiki>. * [http://www.ruspostindex.ru/02/53.html Почтовые индексы Ишимбайского района] {{Wayback|url=http://www.ruspostindex.ru/02/53.html|date=20200205182541}} * [http://ufagen.ru/places/ishimbayskiy/baikovo.html Страница Баиково Ишимбайского района портала «Генеалогия и Архивы»] {{Wayback|url=http://ufagen.ru/places/ishimbayskiy/baikovo.html|date=20100304010359}} * Закон о границах, статусе и административных центрах муниципальных образований в Республике Башкортостан N 126-з от 17 декабря 2004 года * [http://www.asmo-rb.ru/engine/data/attach/1/spravochnik.xls Единый электронный справочник муниципальных районов Республики Башкортостан] {{Wayback|url=http://www.asmo-rb.ru/engine/data/attach/1/spravochnik.xls|date=20160304094552}} [[Төркем:Ишембай районы торак пунктлары]] mfchh5tqsmfd70sonpg4nlu77mr1zpo 3525056 3525054 2022-07-29T19:57:41Z Ilnur efende 6874 /* Сылтамалар */ wikitext text/x-wiki {{ТП}} '''Олы Баек''' ({{Lang-ru|Большебаиково}}) — [[Башкортстан|Башкортстанның]] [[Ишембай районы|Ишембай районындагы]] авыл. [[2010 ел|2010]] елның 14 октябренә халык саны 52 кеше. Байгуҗа авыл Советы составына керә. == Исеменең килеп чыгуы == Авылга нигез төзәүче Сәйтәк, шуннан Сейтяково дигән урысча исем ала. Сәйтәкнең уллары билгеле: өлкәне Сәйфулла (1757—?), аның балалары: Фәткулла (аның Гайнулла исемле улы туган) һәм Рәхмәтулла һәм кечесе Сәеткол (1767-1813), аның балалары: Әбүбәкер, Фәткулла, Зәйнулла. Авыл Баек буларак 1816 елдан билгеле. 1850 һәм 1858 еллар арасында бүлендек авыл — Кече Баек торак пункты барлыкка килә, шуңа күрә иске торак пункты Олы Байлык дип атала башлый. == Тарихы == [[XVIII гасыр]] азагында авылда 18 йорт һәм 111 кеше исәпләнгән. [[1816 ел|1816 елда]] 105 асаба башкорт яшәгән 18 йорт хуҗалыгы була. Авыл йөз башы Баек Сарбаев милкендә була. Ул 1755, 1761 елларда асаба җирләрне сатуда катнаша, ә ул вакытта ул Әлимгол Сапаргулов нигез салган Әлимгул авылында яшәгән була. Баекның агасы — Байморат. Баекның балалары: Каекбирде, Тимербай (1772-1817). Мукач авылы шәҗәрәсендә Сарбай, Баек һәм башкалар китерелгән. Ахырда Баек үзенең исеме белән аталган авылда урнаша. Баеклар — шулай ук малчылар. 1839 елда 142 кеше яшәгән 25 йортта 162 ат, 90 сыер, 31 сарык, 4 кәҗә, 53 умарта, 3 чолык була. Барысына бергә 192 пот көзге һәм 704 пот язгы ашлык чәчелгән. [[XX гасыр]] уртасында авылда 175 кеше һәм 22 йорт була. == Халык саны == '''2010 елгы Бөтенроссия исәбе алу мәгълүматләре буенча халык саны (кеше)''' {| class="wikitable" style="text-align:center" | style="background:#f0f0f0;" |'''Исәп алу җылы һәм көне''' | style="background:#f0f0f0;" |'''Бөтен халык''' | style="background:#f0f0f0;" |'''Ир-егетләр''' | style="background:#f0f0f0;" |'''Хатын-кыз''' | style="background:#f0f0f0;" |'''Ир-егетләр өлеше (%)''' | style="background:#f0f0f0;" |'''Хатын-кыз өлеше (%)''' |- |2010 елның 14 октябренә |52 |23 |29 |44,2 |55,8 |- |} == Географик урыны == Баек елгасы агып үтә. Авылдан көнбатыштарак Ташлытау тавы урнашкан. Аралар: * Район үзәгенә чаклы ([[Ишембай]]): 21 км * Авыл советы үзәгенә чаклы (Кинҗәбулат): 6 км * Якындагы тимер юл станциясенә ([[Салават (шәһәр)|Салават]]): 35 км. == Урамнары == Урам исеме<ref>[https://www.gosspravka.ru/02/026/000015.html «Налог Белешмәһе» системаһында Оло Байыҡ ауылы]</ref>: * Үзәк урамы ({{Lang-ru|улица Центральная}}) * Татар урамы ({{Lang-ru|улица Татарская}}) == [[1812 елгы Ватан сугышы]] ветераннары == 1836-1839 елларда теркәлгән [[1812 елгы Ватан сугышы]] ветераннары, алар «1814 елның 19 мартында Парижны алган өчен» һәм «1812 елдагы сугыш истәлегенә» медальләре алганнар: * Мөхәмәтгали Каепбирдин; * Гали Юнлебаев. == Истәлекле урыннары == * Ташлытау тавы. Биеклеге — 380,6 м. Тау район әһәмиятендәге Ишембай — Воскресенское юлыннан һәм Олы Баек авылы эченнән ачык күренә. * Баек елгасы. Ташлытау тавының көнчыгыш битләрендә, урманлы урында башлана. Башта төньяк-көнчыгышка таба ага. Олы Баек авылы янында көнчыгыш — көньяк-көнчыгышка борыла. Тамагы буенда ике тармакка бүленә. Тирү елгасына сул яктан, Кызыл Йолдыз авылы янында коя. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == * Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — С. 130. — <nowiki>ISBN 978-5-295-04683-4</nowiki>. * [http://www.ruspostindex.ru/02/53.html Почтовые индексы Ишимбайского района] {{Wayback|url=http://www.ruspostindex.ru/02/53.html|date=20200205182541}} * [http://ufagen.ru/places/ishimbayskiy/baikovo.html Страница Баиково Ишимбайского района портала «Генеалогия и Архивы»] {{Wayback|url=http://ufagen.ru/places/ishimbayskiy/baikovo.html|date=20100304010359}} * Закон о границах, статусе и административных центрах муниципальных образований в Республике Башкортостан N 126-з от 17 декабря 2004 года * [http://www.asmo-rb.ru/engine/data/attach/1/spravochnik.xls Единый электронный справочник муниципальных районов Республики Башкортостан] {{Wayback|url=http://www.asmo-rb.ru/engine/data/attach/1/spravochnik.xls|date=20160304094552}} {{Ишембай районы}} [[Төркем:Ишембай районы торак пунктлары]] 144p14ljx5kbhsr4l9qf0x0g6b4nejl 3525057 3525056 2022-07-29T19:58:15Z Ilnur efende 6874 wikitext text/x-wiki {{ТП}} '''Олы Баек''' ({{Lang-ru|Большебаиково}}) — [[Башкортстан|Башкортстанның]] [[Ишембай районы|Ишембай районындагы]] авыл. Байгуҗа авыл Советы составына керә. == Исеменең килеп чыгуы == Авылга нигез төзәүче Сәйтәк, шуннан Сейтяково дигән урысча исем ала. Сәйтәкнең уллары билгеле: өлкәне Сәйфулла (1757—?), аның балалары: Фәткулла (аның Гайнулла исемле улы туган) һәм Рәхмәтулла һәм кечесе Сәеткол (1767-1813), аның балалары: Әбүбәкер, Фәткулла, Зәйнулла. Авыл Баек буларак 1816 елдан билгеле. 1850 һәм 1858 еллар арасында бүлендек авыл — Кече Баек торак пункты барлыкка килә, шуңа күрә иске торак пункты Олы Байлык дип атала башлый. == Тарихы == [[XVIII гасыр]] азагында авылда 18 йорт һәм 111 кеше исәпләнгән. [[1816 ел|1816 елда]] 105 асаба башкорт яшәгән 18 йорт хуҗалыгы була. Авыл йөз башы Баек Сарбаев милкендә була. Ул 1755, 1761 елларда асаба җирләрне сатуда катнаша, ә ул вакытта ул Әлимгол Сапаргулов нигез салган Әлимгул авылында яшәгән була. Баекның агасы — Байморат. Баекның балалары: Каекбирде, Тимербай (1772-1817). Мукач авылы шәҗәрәсендә Сарбай, Баек һәм башкалар китерелгән. Ахырда Баек үзенең исеме белән аталган авылда урнаша. Баеклар — шулай ук малчылар. 1839 елда 142 кеше яшәгән 25 йортта 162 ат, 90 сыер, 31 сарык, 4 кәҗә, 53 умарта, 3 чолык була. Барысына бергә 192 пот көзге һәм 704 пот язгы ашлык чәчелгән. [[XX гасыр]] уртасында авылда 175 кеше һәм 22 йорт була. == Халык саны == '''2010 елгы Бөтенроссия исәбе алу мәгълүматләре буенча халык саны (кеше)''' {| class="wikitable" style="text-align:center" | style="background:#f0f0f0;" |'''Исәп алу җылы һәм көне''' | style="background:#f0f0f0;" |'''Бөтен халык''' | style="background:#f0f0f0;" |'''Ир-егетләр''' | style="background:#f0f0f0;" |'''Хатын-кыз''' | style="background:#f0f0f0;" |'''Ир-егетләр өлеше (%)''' | style="background:#f0f0f0;" |'''Хатын-кыз өлеше (%)''' |- |2010 елның 14 октябренә |52 |23 |29 |44,2 |55,8 |- |} == Географик урыны == Баек елгасы агып үтә. Авылдан көнбатыштарак Ташлытау тавы урнашкан. Аралар: * Район үзәгенә чаклы ([[Ишембай]]): 21 км * Авыл советы үзәгенә чаклы (Кинҗәбулат): 6 км * Якындагы тимер юл станциясенә ([[Салават (шәһәр)|Салават]]): 35 км. == Урамнары == Урам исеме<ref>[https://www.gosspravka.ru/02/026/000015.html «Налог Белешмәһе» системаһында Оло Байыҡ ауылы]</ref>: * Үзәк урамы ({{Lang-ru|улица Центральная}}) * Татар урамы ({{Lang-ru|улица Татарская}}) == [[1812 елгы Ватан сугышы]] ветераннары == 1836-1839 елларда теркәлгән [[1812 елгы Ватан сугышы]] ветераннары, алар «1814 елның 19 мартында Парижны алган өчен» һәм «1812 елдагы сугыш истәлегенә» медальләре алганнар: * Мөхәмәтгали Каепбирдин; * Гали Юнлебаев. == Истәлекле урыннары == * Ташлытау тавы. Биеклеге — 380,6 м. Тау район әһәмиятендәге Ишембай — Воскресенское юлыннан һәм Олы Баек авылы эченнән ачык күренә. * Баек елгасы. Ташлытау тавының көнчыгыш битләрендә, урманлы урында башлана. Башта төньяк-көнчыгышка таба ага. Олы Баек авылы янында көнчыгыш — көньяк-көнчыгышка борыла. Тамагы буенда ике тармакка бүленә. Тирү елгасына сул яктан, Кызыл Йолдыз авылы янында коя. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == * Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — С. 130. — <nowiki>ISBN 978-5-295-04683-4</nowiki>. * [http://www.ruspostindex.ru/02/53.html Почтовые индексы Ишимбайского района] {{Wayback|url=http://www.ruspostindex.ru/02/53.html|date=20200205182541}} * [http://ufagen.ru/places/ishimbayskiy/baikovo.html Страница Баиково Ишимбайского района портала «Генеалогия и Архивы»] {{Wayback|url=http://ufagen.ru/places/ishimbayskiy/baikovo.html|date=20100304010359}} * Закон о границах, статусе и административных центрах муниципальных образований в Республике Башкортостан N 126-з от 17 декабря 2004 года * [http://www.asmo-rb.ru/engine/data/attach/1/spravochnik.xls Единый электронный справочник муниципальных районов Республики Башкортостан] {{Wayback|url=http://www.asmo-rb.ru/engine/data/attach/1/spravochnik.xls|date=20160304094552}} {{Ишембай районы}} [[Төркем:Ишембай районы торак пунктлары]] sg5z33h92fknxnmeyenyxccay62pb60 Төркем:Ишембай районы торак пунктлары 14 588111 3525055 2022-07-29T19:56:49Z Ilnur efende 6874 Яңа бит: «[[Төркем:Ишембай районы]] [[Төркем:Башкортстан торак пунктлары]]» wikitext text/x-wiki [[Төркем:Ишембай районы]] [[Төркем:Башкортстан торак пунктлары]] 6narkbr4emmwis40a1h9d9n6gdfcul7 Бәхәс:Олы Баек 1 588112 3525058 2022-07-29T19:59:55Z Ilnur efende 6874 Яңа бит: «{{Төрки марафон 2022 мәкаләсе |халык1 =татарлар |халык2 = башкортлар |халык3 = |кулланучы= Ilnur efende}} ~~~~» wikitext text/x-wiki {{Төрки марафон 2022 мәкаләсе |халык1 =татарлар |халык2 = башкортлар |халык3 = |кулланучы= Ilnur efende}} [[Кулланучы:Ilnur efende|Ilnur efende]] ([[Кулланучы бәхәсе:Ilnur efende|бәхәс]]) 29 июл 2022, 19:59 (UTC) mh9rfp75s4mq6n07yvh2ef5tx4mkhd9