Wikipedia ttwiki https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%88_%D0%B1%D0%B8%D1%82 MediaWiki 1.39.0-wmf.23 first-letter Медиа Махсус Бәхәс Кулланучы Кулланучы бәхәсе Википедия Википедия бәхәсе Файл Файл бәхәсе МедиаВики МедиаВики бәхәсе Калып Калып бәхәсе Ярдәм Ярдәм бәхәсе Төркем Төркем бәхәсе Портал Портал бәхәсе TimedText TimedText talk Модуль Обсуждение модуля Гаджет Обсуждение гаджета Определение гаджета Обсуждение определения гаджета Пенза өлкәсе 0 12414 3526464 3512649 2022-08-04T17:37:09Z Ilnur efende 6874 wikitext text/x-wiki {{АТБВМ}}'''Пе́нза өлкәсе́''' – [[Рәсәй Федерациясе]]нең Европа өлеше субъекты. [[Идел буе федераль бүлгесе]]нә керә. Өлкә үзәге – [[Пенза]] шәһәре. [[Сембер өлкәсе|Сембер]], [[Сарытау өлкәсе|Сарытау]], [[Тамбов өлкәсе|Тамбов]], [[Рязань өлкәсе|Рязань]] өлкәләре һәм [[Мордовия]] белән чикләнә. == Тарих == [[Рәсем:Пензенская губ МВД Бенке.jpg|200px|thumb|left|[[Пенза губернасы]] гербы]] Өлкә үзәге ([[Пенза]] шәһәре) [[1663 ел]]да ныгытма буларак нигезләнә. [[1718 ел]]да [[Казан губернасы]] составында [[Пенза провинциясе]] оештырыла. [[1780 ел]]ның 15 сентябрендә [[Пенза губернасы]] барлыкка килә. [[1797 ел]]ның [[5 март]]ында Пенза губернасы бетерелә, территориясе [[Сарытау губернасы|Сарытау]], [[Тамбов губернасы|Тамбов]], [[Түбән Новгород губернасы|Түбән Новгород]] һәм [[Сембер губернасы|Сембер]] губерналары арасында бүленә. [[1801 ел]]ның [[9 сентябрь]]дә [[Пенза губернасы]] яңадан оештырыла. [[1928 ел]]да ул бетерелә, аның территориясе [[Урта Идел өлкәсе]]нә кертелә. [[1935]]—[[1936 ел]]ларда — [[Куйбышев крае]] составында, [[1937]]—[[1939 ел]]ларда — [[Тамбов өлкәсе]] составында. [[1939 ел]]ның 4 февралендә, [[:ru:s:Указ Президиума ВС СССР от 4.02.1939 о разделении Тамбовской области на Пензенскую и Тамбовскую области|ССРБ Югары Советы Президиумы указы буенча]], Тамбов өлкәсе Тамбов һәм Пенза өлкәсенә бүленә. Шул ук указ буенча, Пенза өлкәсе составына [[Куйбышев өлкәсе|Куйбышев]] (7 район) һәм [[Сарытау өлкәсе|Сарытау өлкә]]ләрнең (7 район) өлешләре кертелә. [[1943 ел]]ның [[19 гыйнвар]]ында Пенза өлкәсенең Барановка һәм Николаевка районнары [[Сембер өлкәсе]] составына кертеләләр. == География == === Чиктәшлек === {|class="standard sortable" !Як!!Рәсәй субъекты |- |[[Төньяк]]|| [[Мордовия республикасы]] |- |[[Төньяк]]-[[көнбатыш]]|| [[Рязань өлкәсе]] |- |[[Көнчыгыш]]|| [[Сембер өлкәсе]] |- |[[Көньяк]]|| [[Сарытау өлкәсе]] |- |[[Көнбатыш]]|| [[Тамбов өлкәсе]] |- |} Өлкә күбесенчә [[Идел буе калкулыгы]]нда урнаша; кырый көнбатыш өлеше [[Ока-Дон тигезлеге]]ндә урнаша. Көнчыгыштан көнбатышка озынлыгы — 330 км, төньяктан көньякка — 204 км. === Климат === Климат — уртача континенталь; [[гыйнвар]]ның урта температурасы — -11,3...-13,3 °С, [[июль]]нең урта температурасы — +18,8...+20,5 °С. Уртача [[ел]]лык явым-төшем күләме — 550 (көньяк)-680 мм (төньяк-көнчыгыш). === Гидрография === Төп елгалар — [[Мокша (елга)|Мокша]], [[Сыры]] ([[Идел]] бассейны), [[Хопёр]], [[Ворона]] ([[Дон]] бассейны). Сусаклагычлар — Сыры сусаклагычы, Вадинск сусаклагычы. == Халык == === Милли состав === {| class="standard" !Народ ||[[1939 ел]]<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_39.php?reg=48 Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>||[[1959 ел]]<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_59.php?reg=53 Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>||[[1970 ел]]<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_70.php?reg=38 Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>||[[1979 ел]]<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_79.php?reg=38 Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>||[[1989 ел]]<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_89.php?reg=38 Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>||[[2002 ел]]<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_02.php?reg=52 Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>||[[2010 ел]]<ref>[http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab7.xls Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года]</ref> |- |[[руслар]] | 1 484 913 (86,8 %) | 1 311 909 (86,9 %) | 1 323 489 (86,2 %) | 1 306 093 (86,5 %) | 1 296 143 (86,1 %) | 1 254 680 (86,4 %) | 1 165 668 (86,8 %) |- |[[мордвалар]] | 132 752 (7,8 %) | 109 442 (7,2 %) | 106 485 (6,9 %) | 95 718 (6,3 %) | 86 370 (5,7 %) | 70 739 (4,9 %) | 54 703 (4,1 %) |- |[[татарлар]] | 64 660 (3,8 %) | 62 224 (4,2 %) | 74 835 (4,9 %) | 78 236 (5,2 %) | 81 307 (5,4 %) | 86 805 (6,0 %) | 86 431 (6,4 %) |- |[[чуашлар]] | 7 535 (0,4 %) | 6 050 (0,4 %) | 7 433 (0,5 %) | 7 121 (0,5 %) | 7 075 (0,5 %) | 6 738 (0,5 %) | 8 595 (0,7 %) |} [[Рәсем:PenzaO-Etnokarta.jpg|400px|thumb|center|Пенза өлкәсенең этнографик картасы]] === Торак пунктлар === <p style="text-align:center;">'''Пенза өлкәсенең эре торак пунктлары'''</p> {| class="infobox" style="text-align:center; width:97%; margin-right:10px; font-size:90%; border-collapse:collapse;" |- ! rowspan=11 | {{Tnavbar|Пенза өлкәсенең эре торак пунктлары|plain=1}} [[Рәсем:Вид на Планетарий г. Пенза с колеса обозрения.jpg|border|115px]]<br />[[Пенза]]<br />[[Рәсем:Serdobsky museum of local lore.jpg|border|115px|Сердобск, өлкәне өйрәнү музее]]<br />[[Сердобск]]<br /> ! align=center style="background:#e9e9e9; border-right: 1px solid #ddd; border-bottom: 1px solid #ddd;" | № ! align=left style="background:#f5f5f5; border-right: 1px solid #ddd; border-bottom: 1px solid #ddd; padding: 0px 5px" | Шәһәр ! align=center style="background:#f5f5f5; border-right: 1px solid #ddd; border-bottom: 1px solid #ddd;" | Халык саны ! align=center style="background:#e9e9e9; border-right: 1px solid #ddd; border-bottom: 1px solid #ddd;" | № ! align=left style="background:#f5f5f5; border-right: 1px solid #ddd; border-bottom: 1px solid #ddd; border-right: 1px solid #ddd; padding: 0px 5px" | Шәһәр ! align=center style="background:#f5f5f5; border-right: 1px solid #ddd; border-bottom: 1px solid #ddd; border-left: 1px solid #ddd" | Халык саны ! rowspan=11 | {{Tnavbar|Пенза өлкәсенең эре торак пунктлары|plain=1}} [[Церковь Вознесения Христова,Кузнецк.jpg|border|115px]]<br />[[Күзнәй]] |- | align=center style="background:#f0f0f0; border-bottom: 1px solid #ddd; border-right: 1px solid #ddd " | 1 ||align=left style="padding: 0px 5px" | '''[[Пенза]]''' || 517 137 || align=center style="background:#f0f0f0; border-bottom: 1px solid #ddd; border-right: 1px solid #ddd; border-left: 1px solid #ddd" | 11 ||align=left style="padding: 0px 5px" | Башмаково || 10 425 |- | align=center style="background:#f0f0f0; border-bottom: 1px solid #ddd; border-right: 1px solid #ddd" | 2 ||align=left style="padding: 0px 5px" | '''[[Күзнәй]]''' || 88 883 || align=center style="background:#f0f0f0; border-bottom: 1px solid #ddd; border-right: 1px solid #ddd; border-left: 1px solid #ddd" | 12 ||align=left style="padding: 0px 5px" | [[Урта Әләзән]] || 8 779 |- | align=center style="background:#f0f0f0; border-bottom: 1px solid #ddd; border-right: 1px solid #ddd" | 3 ||align=left style="padding: 0px 5px" | '''[[Заречный (Пенза өлкәсе)|Заречный]]''' || 63 579 || align=center style="background:#f0f0f0; border-bottom: 1px solid #ddd; border-right: 1px solid #ddd; border-left: 1px solid #ddd" | 13 || align=left style="padding: 0px 5px" | '''[[Белинский (шәһәр)|Белинский]]''' || 8 567 |- | align=center style="background:#f0f0f0; border-bottom: 1px solid #ddd; border-right: 1px solid #ddd" | 4 ||align=left style="padding: 0px 5px" | '''[[Каменка (шәһәр, Пенза өлкәсе)|Каменка]]''' || 39 579 || align=center style="background:#f0f0f0; border-bottom: 1px solid #ddd; border-right: 1px solid #ddd; border-left: 1px solid #ddd" | 14 ||align=left style="padding: 0px 5px" | Колышлы || 8 313 |- | align=center style="background:#f0f0f0; border-bottom: 1px solid #ddd; border-right: 1px solid #ddd" | 5 ||align=left style="padding: 0px 5px" | '''[[Сердобск]]''' || 35 387 || align=center style="background:#f0f0f0; border-bottom: 1px solid #ddd; border-right: 1px solid #ddd; border-left: 1px solid #ddd" | 15 ||align=left style="padding: 0px 5px" | '''[[Городище (шәһәр)|Городище]]''' || 8 102 |- | align=center style="background:#f0f0f0; border-bottom: 1px solid #ddd; border-right: 1px solid #ddd" | 6 ||align=left style="padding: 0px 5px" | '''[[Түбән Ламу]]''' || 22 725 || align=center style="background:#f0f0f0; border-bottom: 1px solid #ddd; border-right: 1px solid #ddd; border-left: 1px solid #ddd" | 16 ||align=left style="padding: 0px 5px" | Олы Пачелма || 8 052 |- | align=center style="background:#f0f0f0; border-bottom: 1px solid #ddd; border-right: 1px solid #ddd" | 7 ||align=left style="padding: 0px 5px" | '''[[Никольск (шәһәр, Пенза өлкәсе)|Никольск]]''' || 22 475 || align=center style="background:#f0f0f0; border-bottom: 1px solid #ddd; border-right: 1px solid #ddd; border-left: 1px solid #ddd" | 17 ||align=left style="padding: 0px 5px" | Лунино || 7 906 |- | align=center style="background:#f0f0f0; border-bottom: 1px solid #ddd; border-right: 1px solid #ddd" | 8 ||align=left style="padding: 0px 5px" | [[Мукшы (Пенза өлкәсе)|Мукшы]] || 11 590 || align=center style="background:#f0f0f0; border-bottom: 1px solid #ddd; border-right: 1px solid #ddd; border-left: 1px solid #ddd" | 18 ||align=left style="padding: 0px 5px" | Чаадаевка || 7 595 |- | align=center style="background:#f0f0f0; border-bottom: 1px solid #ddd; border-right: 1px solid #ddd" | 9 ||align=left style="padding: 0px 5px" | Бессоновка || 11 415 || align=center style="background:#f0f0f0; border-bottom: 1px solid #ddd; border-right: 1px solid #ddd; border-left: 1px solid #ddd" | 19 ||align=left style="padding: 0px 5px" | Тамалы || 7 475 |- | align=center style="background:#f0f0f0; border-right: 1px solid #ddd" | 10 ||align=left style="padding: 0px 5px" | Земетчино || 10 773 || align=center style="background:#f0f0f0; border-right: 1px solid #ddd; border-left: 1px solid #ddd" | 20 ||align=left style="padding: 0px 5px" | '''[[Спасск (Пенза өлкәсе)|Спасск]]''' || 7 442 |- | colspan="11" align=right style="background:#f5f5f5; border-top: 1px solid #ddd; padding: 0 10px" | ''2010 елның җанисәбе буенча'' |}<noinclude> == Административ-территориаль бүленеш == [[Рәсем:Penzenskaya oblast NN.png|500px|thumb|right]] === Районнар === {| class="wikitable" |- ! № п/п ! Район ! Үзәк ! Мәйдан, <br />км² ! Халык саны <br />([[2010]]), кеше |- | align="center" | 1 | [[Башмаково районы]] | [[Башмаково]] [[штп|штп-ы]] | style="text-align:right" |1 710 | style="text-align:right" |23 314 |- | align="center" | 2 | [[Беково районы]] | [[Беково]] [[штп|штп-ы]] | style="text-align:right" |1 060 | style="text-align:right" |17 531 |- | align="center" | 3 | [[Белинский районы]] | [[Белинский (шәһәр)|Белинский]] [[шәһәр]]е | style="text-align:right" |2 020 | style="text-align:right" |28 884 |- | align="center" | 4 | [[Бессоновка районы]] | Бессоновка селосы | style="text-align:right" |1 340 | style="text-align:right" |45 365 |- | align="center" | 5 | [[Вадинск районы]] | Вадинск селосы | style="text-align:right" |1 030 | style="text-align:right" |9 804 |- | align="center" | 6 | [[Городище районы (Пенза өлкәсе)|Городище районы]] | [[Городище]] [[шәһәр]]е | style="text-align:right" |2 160 | style="text-align:right" |52 479 |- | align="center" | 7 | [[Земетчино районы]] | [[Земетчино]] [[штп|штп-ы]] | style="text-align:right" |2 070 | style="text-align:right" |24 676 |- | align="center" | 8 | [[Исса районы]] | [[Исса]] [[штп|штп-ы]] | style="text-align:right" |950 | style="text-align:right" |11 156 |- | align="center" | 9 | [[Каменка районы]] | [[Каменка (Пензенская область)|Каменка]] [[шәһәр]]е | style="text-align:right" |2 170 | style="text-align:right" |62 327 |- | align="center" | 10 | [[Камышкыр районы]] | Рус Камышкыр селосы | style="text-align:right" |1 200 | style="text-align:right" |12 804 |- | align="center" | 11 | [[Колышлы районы]] | [[Колышлы]] [[штп|штп-ы]] | style="text-align:right" |1 660 | style="text-align:right" |26 185 |- | align="center" | 12 | [[Күзнәй районы]] | [[Күзнәй (шәһәр, Пенза өлкәсе)|Күзнәй]] [[шәһәр]]е | style="text-align:right" |2 100 | style="text-align:right" |38 080 |- | align="center" | 13 | [[Лопатино районы]] | Лопатино селосы | style="text-align:right" |1 440 | style="text-align:right" |14 943 |- | align="center" | 14 | [[Лунино районы]] | [[Лунино]] [[штп|штп-ы]] | style="text-align:right" |1 620 | style="text-align:right" |19 941 |- | align="center" | 15 | [[Кече Сердоба районы]] | Кече Сердоба селосы | style="text-align:right" |990 | style="text-align:right" |9 824 |- | align="center" | 16 | [[Мукшы (Пенза өлкәсе)|Мукшы районы]] | [[Мукшы (Пенза өлкәсе)|Мукшы]] [[штп|штп-ы]] | style="text-align:right" |2 300 | style="text-align:right" |28 024 |- | align="center" | 17 | [[Наровчат районы]] | [[Наровчат]] селосы | style="text-align:right" |880 | style="text-align:right" |12 070 |- | align="center" | 18 | [[Неверкино районы]] | [[Неверкино]] селосы | style="text-align:right" |1 050 | style="text-align:right" |16 331 |- | align="center" | 19 | [[Түбән Ламу районы]] | [[Түбән Ламу]] [[шәһәр]]е | style="text-align:right" |1 850 | style="text-align:right" |42 024 |- | align="center" | 20 | [[Никольск районы]] | [[Никольск (шәһәр, Пенза өлкәсе)|Никольск]] [[шәһәр]]е | style="text-align:right" |2 500 | style="text-align:right" |34 267 |- | align="center" | 21 | [[Пачелма районы]] | [[Пачелма]] [[штп|штп-ы]] | style="text-align:right" |1 410 | style="text-align:right" |16 308 |- | align="center" | 22 | [[Пенза районы]] | Кондоль селосы | style="text-align:right" |2 920 | style="text-align:right" |51 300 |- | align="center" | 23 | [[Сердобск районы]] | [[Сердобск]] [[шәһәр]]е | style="text-align:right" |1 695 | style="text-align:right" |54 523 |- | align="center" | 24 | [[Сосновоборск районы]] | [[Сосновоборск (Пенза өлкәсе)|Сосновоборск]] [[штп|штп-ы]] | style="text-align:right" |1 630 | style="text-align:right" |17 241 |- | align="center" | 25 | [[Спасск районы]] | [[Спасск (Пенза өлкәсе)|Спасск]] [[шәһәр]]е | style="text-align:right" |730 | style="text-align:right" |13 008 |- | align="center" | 26 | [[Тамалы районы]] | [[Тамалы]] [[штп|штп-ы]] | style="text-align:right" |1 130 | style="text-align:right" |16 502 |- | align="center" | 27 | [[Шемышейка районы]] | [[Шемышейка]] [[штп|штп-ы]] | style="text-align:right" |1 500 | style="text-align:right" |17 668 |} === Шәһәр округлар === {| class="wikitable" |- ! № ! Шәһәр округы ! Мәйдан, <br />км² ! Халык саны <br />(2011), кеше |- | 1 | [[Заречный (Пенза өлкәсе)|Заречный]] | style="text-align:right" |124 | style="text-align:right" |63 600 |- | 2 | [[Күзнәй]] | style="text-align:right" |23 | style="text-align:right" |88 800 |- | 3 | [[Пенза]] | style="text-align:right" |288 | style="text-align:right" |517 400 |} == Танылган шәхесләр == ==== Татарлар ==== * [[Якуб Агишев]] * [[Азиз Акҗигитов]] * [[Бари Еналиев]] * [[Таһир Керженов]] * [[Гафур Коләхмәтов]] * [[Гадел Кутуй]] * [[Мөдәрис Мостафин]] * [[Әдһәм Тенишев]] * [[Кәрим Тинчурин]] * [[Шамил Усманов]] ==== Руслар ==== * [[Виктор Несмелов]] (''1863, [[Бәк районы]], Вертуновка - 1937, [[Казан]]''), фәлсәфәче, {{коммент|илаһиятчы|богослов}}, Казан руханилар академиясе профессоры, ректоры. * [[Виктор Скумин]] (''1948''- ), профессоры, [[Скумин синдромы]]. == Моны да карагыз == * [[Пенза губернасы]] * [[Пенза өлкәсе татар авыллары]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} {{Пенза өлкәсе}} {{Русия Федерациясенең Идел буе федераль бүлгесе}} {{Рәсәй субъектлары}} [[Төркем:Пенза өлкәсе]] k6c2dkniyzzmr1pfwspyhqrf883e15g Россиянең федератив төзелеше 0 13068 3526678 3505646 2022-08-05T10:47:51Z Frhdkazan 3171 /* Шулай ук карагыз */ {{Русия субъектлары җитәкчеләре}} wikitext text/x-wiki Бүгенге Россия РСФСР-нан төбәкләр исемлеген мирас итеп ала. [[2014]] елның 18 мартыннан бирле [[Кырым Җөмһүрияте]] һәм [[Акъяр]] Россия Федерациясе составына керү сәбәпле Россия федерациясе субъектларының саны — 85. {{Россия сәясәте}} == 2014 елның 24 мартына Россиянең федератив төзелеше == Исемлектә федерация субъектлары [[1993 елның Россия Федерациясе Конституциясе|Россия Федерациясе Конституциясенең]] 65нче мәкаләсендәге тәртиптә бирелгән. {|class="wikitable sortable" style="text-align: center; font-size: 90%;" |-style="background:#ddd;" ! № ! Федерация субъекты ! Байрак ! Герб ! Мәйдан, <br />км² ! Халык исәбе <br />([[2014]])<ref>{{Citation |title=архив күчермәсе |url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/Popul2014.xls |access-date=2014-03-18 |archive-date=2014-04-13 |archive-url=https://www.webcitation.org/6Oo40u47f?url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/Popul2014.xls |dead-url=yes }}</ref> ! Мәркәз ! Административ <br />бүленеш <br />''([[ОКАТО]])'' ! Код [[ОКАТО]] ! Муниципаль <br />берәмлекләр<br /> ! Федерация <br />субъектының<br /> административ<br /> бүленеше (тәфсилле) |-style="background:#eee;" | &nbsp; || align="left" colspan="10" | '''[[Россия Федерациясенең республикалары|Республикалар]]''' |- | 01 || [[Адыгея Республикасы]] || [[Räsem:Flag of Adygea.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of arms of Adygea.svg|45x45px]] || align="right" | 7.600 || align="right" | ↗446 406 || [[Майкоп]] || 7 район һәм 2 шәһәр || 79 || 7 муниципаль район, 2&nbsp;шәһәр округы || [[Адыгея Республикасының административ бүленеше|тулырак]] |- | 02 || [[Алтай Республикасы]] || [[Räsem:Flag of Altai Republic.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of Arms of Altai Republic.svg|45x45px]] || align="right" | 92.600 || align="right" | ↗211 645 || [[Таулы Алтай]] || 10 район һәм 1 шәһәр || 84 || 10 муниципаль район, 1&nbsp;шәһәр округы || [[Алтай Республикасының административ бүленеше|тулырак]] |- | 03 || [[Башкортстан Республикасы]] || [[Räsem:Flag of Bashkortostan.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of Arms of Bashkortostan.svg|45x45px]] || align="right" | 143.600 || align="right" | ↗4 069 698 || [[Уфа]] || 54 район һәм 21 шәһәр || 80 || 54 муниципаль район, 9&nbsp;шәһәр округы || [[Башкортстан Республикасының административ бүленеше|тулырак]] |- | 04 || [[Бурятия Республикасы]] || [[Räsem:Flag of Buryatia.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of Arms of Buryatiya.svg|45x45px]] || align="right" | 351.300 || align="right" | ↗973 860 || [[Улан-Удэ]] || 21 район һәм 2 шәһәр || 81 || 21 муниципаль район, 2&nbsp;шәһәр округы || [[Бүрәтия Республикасының административ бүленеше|тулырак]] |- | 05 || [[Дагстан Республикасы]] || [[Räsem:Flag of Dagestan.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of Arms of Dagestan.svg|45x45px]] || align="right" | 50.300 || align="right" | ↗2 963 918 || [[Махачкала]] || 41 район һәм 10 шәһәр || 82 || 41 муниципаль район, 10&nbsp;шәһәр округы || [[Дагстан Республикасының административ бүленеше|тулырак]] |- | 06 || [[Ингушетия Республикасы]] || [[Räsem:Flag of Ingushetia.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of Arms of Ingushetia.svg|45x45px]] || align="right" | 4.000 || align="right" | ↗453 010 || [[Магас]] || 4 район һәм 4 шәһәр || 26 || 4 муниципаль район, 4&nbsp;шәһәр округы || [[Ингушетия Республикасының административ бүленеше|тулырак]] |- | 07 || [[Кабарда-Балкар Республикасы]] || [[Räsem:Flag of Kabardino-Balkaria.svg|45x45px|border]] || [[Рәсем:Coat of Arms of Kabardino-Balkaria.svg|45x45px]] || align="right" | 12.500 || align="right" | ↘858 397 || [[Налчык]] || 10 район һәм 3 шәһәр || 83 || 3 шәһәр округы, 10&nbsp;муниципаль район || [[Кабарда-Балкар Республикасының административ бүленеше|тулырак]] |- | 08 || [[Калмыкия Республикасы]] || [[Räsem:Flag of Kalmykia.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of Arms of Kalmykia.svg|45x45px]] || align="right" | 76.100 || align="right" | ↘282 021 || [[Әлиста]] || 13 район һәм 1 шәһәр || 85 || 13 муниципаль район, 1&nbsp;шәһәр округы || [[Калмыкия Республикасының административ бүленеше|тулырак]] |- | 09 || [[Карачай-Чиркәс Республикасы]] || [[Räsem:Flag of Karachay-Cherkessia.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of Arms of Karachay-Cherkessia.svg|45x45px]] || align="right" | 14.100 || align="right" | ↘469 837 || [[Черкесск]] || 8 район һәм 2 шәһәр || 91 || 8 муниципаль район, 2&nbsp;шәһәр округы || [[Карачай-Чиркәс Республикасының административ бүленеше|тулырак]] |- | 10 || [[Карелия Республикасы]] || [[Räsem:Flag of Karelia.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of Arms of Republic of Karelia.svg|45x45px]] || align="right" | 172.400 || align="right" |↘634 402 || [[Петрозаводск]] || 16 район һәм 13 шәһәр || 86 || 16 муниципаль район, 2&nbsp;шәһәр округы || [[Карелия Республикасының административ бүленеше|тулырак]] |- | 11 || [[Коми Республикасы]] || [[Räsem:Flag of Komi.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of Arms of the Komi Republic.svg|45x45px]] || align="right" | 415.900 || align="right" | ↘872 057 || [[Сыктывкар]] || 12 район һәм 8 шәһәр || 87 || 15 муниципаль район, 5&nbsp;шәһәр округы || [[Коми Республикасының административ бүленеше|тулырак]] |- | 12 || [[Кырым Республикасы|Кырым]] || [[Файл:Flag of Crimea.svg|45x45px|border]] || [[Файл:Emblem of Crimea.svg|45x45px]] || align="right" | 26 945 || ↗1 967 119 || [[Симферополь]] || 18 район, 11 шәһәр округы, 16 шәһәр || || 14 район (күбесенчә авыл халкы белән), 11 шәһәр округы || |- |- | 13 || [[Мари Ил Республикасы]] || [[Räsem:Flag of Mari El.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of Arms of Mari El.svg|45x45px]] || align="right" | 23.200 || align="right" | ↘688 686 || [[Йошкар-Ола]] || 14 район һәм 4 шәһәр || 88 || 14 муниципаль район, 3&nbsp;шәһәр округы || [[Марий Эл Республикасының административ бүленеше|тулырак]] |- | 14 || [[Мордовия Республикасы]] || [[Räsem:Flag of Mordovia.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of Arms of Mordovia.svg|45x45px]] || align="right" | 26.200 || align="right" | ↘812 156|| [[Саранск]] || 22 район һәм 7 шәһәр || 89 || 22 муниципаль район, 1&nbsp;шәһәр округ || [[Мордовия Республикасының административ бүленеше|тулырак]] |- | 15 || [[Саха (Якутия) Республикасы]] || [[Räsem:Flag of Sakha.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of Arms of Sakha (Yakutia).svg|45x45px]] || align="right" | 3.103.000 || align="right" | ↘954 803 || [[Якутск]] || 33 район һәм 5 шәһәр || 98 || 34 муниципаль район, 2&nbsp;шәһәр округы || [[Саха Республикасының административ бүленеше|тулырак]] |- | 16 || [[Төньяк Осетия — Алания Республикасы]] || [[Räsem:Flag of North Ossetia.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Wapen Ossetien.svg|45x45px]] || align="right" | 8.000 || align="right" | ↘703 977 || [[Владикавказ]] || 8 район һәм 1 шәһәр || 90 || 8 муниципаль район, 1&nbsp;шәһәр округы || [[Төньяк Осетия Республикасының административ бүленеше|тулырак]] |- | 17 || [[Татарстан Республикасы]] || [[Räsem:Flag of Tatarstan.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of Arms of Tatarstan.svg|45x45px]] || align="right" | 68.000 || align="right" | ↗3 838 230|| [[Казан]] || 43 район һәм 14 шәһәр || 92 || 43 муниципаль район, 2&nbsp;шәһәр округы || [[Татарстан Республикасының административ бүленеше|тулырак]] |- | 18 || [[Тыва Республикасы]] || [[Räsem:Flag of Tuva.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of arms of Tuva.svg|45x45px]] || align="right" | 170.500 || align="right" | ↗311 761 || [[Кызыл]] || 17 район һәм 2 шәһәр || 93 || 17 муниципаль район, 2&nbsp;шәһәр округы || [[Тыва Республикасының административ бүленеше|тулырак]] |- | 19 || [[Удмурт Республикасы]] || [[Räsem:Flag of Udmurtia.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of arms of Udmurtia.svg|45x45px]] || align="right" | 42.100 || align="right" | ↘1 517 050|| [[Ижау]] || 25 район һәм 5 шәһәр || 94 || || [[Удмурт Республикасының административ бүленеше|тулырак]] |- | 20 || [[Хакасия Республикасы]] || [[Räsem:Flag of Khakassia.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of arms of Khakassia .svg|45x45px]] || align="right" | 61.900 || align="right" | ↗534 079 || [[Абакан]] || 8 район һәм 5 шәһәр || 95 || 8 муниципаль район, 5&nbsp;шәһәр округы || [[Хакасия Республикасының административ бүленеше|тулырак]] |- | 21 || [[Чечен Республикасы]] || [[Räsem:Flag of Chechen Republic since 2004.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of arms of Chechnya.svg|45x45px]] || align="right" | 15.300 || align="right" | ↗1 346 438 || [[Грозный]] || 16 район һәм 5 шәһәр || 96 || муниципаль берәмлекләр чикләре һәм статусы куелмаган || [[Чечен Республикасының административ бүленеше|тулырак]] |- | 22 || [[Чуаш Республикасы]] || [[Räsem:Flag of Chuvashia.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of Arms of Chuvashia.svg|45x45px]] || align="right" | 18.300 || align="right" | ↘1 239 984 || [[Чабаксар]] || 21 район һәм 9 шәһәр || 97 || 21 муниципаль район, 5&nbsp;шәһәр округы || [[Чуаш Республикасының административ бүленеше|тулырак]] |-style="background:#eee;" | &nbsp; || align="left" colspan="10" | '''[[Россия Федерациясенең крайлары|Крайлар]]''' |- | 23 || [[Алтай крае]] || [[Räsem:Flag of Altai Krai.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of Arms of Altai Krai.svg|45x45px]] || align="right" | 169.100 || align="right" | ↘2 390 638 || [[Барнавыл]] || 60 район һәм 11 шәһәр || 01 || 60 муниципаль район, 12&nbsp;шәһәр округы || [[Алтай краеның административ бүленеше|тулырак]] |- | 24 || [[Байкал арты крае]] || [[Räsem:Flag of Zabaykalsky Krai.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of arms of Zabaykalsky Krai.svg|45x45px]] || align="right" | 431.500 || align="right" | ↘1 090 344 || [[Чита]] || 31 район һәм 5 шәһәр || 67 || 28 муниципаль район, 4&nbsp;шәһәр округы (Ага Бурят АО дан тыш) || [[Байкал арты краеның административ бүленеше|тулырак]] |- | 25 || [[Камчатка крае]] || [[Räsem:Flag of Kamchatka Krai.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of Arms of Kamchatka Krai.svg|45x45px]] || align="right" | 472.300 || align="right" | ↘319 864 || [[Камчаткалы Петропавловск]] || &nbsp; || 30 || 11 муниципаль район, 3&nbsp;шәһәр округы || [[Камчатка краеның административ бүленеше|тулырак]] |- | 26 || [[Краснодар крае]] || [[Räsem:Flag of Krasnodar kray (1995).png|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of Arms of Krasnodar Kray.svg|45x45px]] || align="right" | 76.000 || align="right" | ↗5 404 273 || [[Краснодар]] || 38 район һәм 15 шәһәр || 03 || 37 муниципаль район, 11&nbsp;шәһәр округы || [[Краснодар краеның административ бүленеше|тулырак]] |- | 27 || [[Красноярск крае]] || [[Räsem:Flag of Krasnoyarsk Krai.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of arms of Krasnoyarsk Krai.svg|45x45px]] || align="right" | 2.339.700 || align="right" | ↗2 852 810 || [[Красноярск]] || 54 район һәм 19 шәһәр || 04 || || [[Красноярск краеның административ бүленеше|тулырак]] |- | 28 || [[Пермь крае]] || [[Räsem:Flag of Perm Krai.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of Arms of Perm.svg|45x45px]] || align="right" | 160.600 || align="right" |↗2 636 154|| [[Пермь]] || 33 район һәм 14 шәһәр || 57 || || [[Пермь краеның административ бүленеше|тулырак]] |- | 29 || [[Диңгез буе крае]] || [[Räsem:Flag of Primorsky Krai.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of arms of Primorsky Krai.svg|45x45px]] || align="right" | 165.900 || align="right" |↘1 938 516 || [[Владивосток]] || 22 район һәм 12 шәһәр || 05 || 22 муниципаль район, 12&nbsp;шәһәр округы || [[Диңгез буе краеның административ бүленеше|тулырак]] |- | 30 || [[Ставрополь крае]] || [[Räsem:Flag of Stavropol Krai.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of arms of Stavropol Krai.svg|45x45px]] || align="right" | 66.500 || align="right" | ↗2 794 508 || [[Ставрополь]] || 26 район һәм 10 шәһәр || 07 || 26 муниципаль район, 9&nbsp;шәһәр округы || [[Ставрополь краеның административ бүленеше|тулырак]] |- | 31 || [[Хабарау крае]] || [[Räsem:Flag of Khabarovsk Krai.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of Arms of Khabarovsky kray (N2).png|45x45px]] || align="right" | 788.600 || align="right" |↘1 339 912|| [[Хабарау]] || 17 район һәм 6 шәһәр || 08 || || [[Хабарау краеның административ бүленеше|тулырак]] |-style="background:#eee;" | &nbsp; || align="left" colspan="10" | '''[[Россия Федерациясенең өлкәләре|Өлкәләр]]''' |- | 32 || [[Амур өлкәсе]] || [[Räsem:Flag of Amur Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of Arms of Amur oblast.png|45x45px]] || align="right" | 363.700 || align="right" | 903.000 || [[Благовещенск]] || 20 район һәм 7 шәһәр || 10 || || [[Амур өлкәсенең административ бүленеше|тулырак]] |- | 33 ||[[Архангельск өлкәсе]] <ref name="arh">&nbsp;&nbsp; [[Архангельск өлкәсе]] эченә [[Ненец автономияле округы]] керә.<br /></ref> || [[Räsem:Missing flag.png|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of Arms of Arkhangelsk oblast.png|45x45px]] || align="right" | 587.400 || align="right" | 1.336.000 || [[Архангельск]] || 20 район һәм 8 шәһәр || 11 || 19 муниципаль район, 7&nbsp;шәһәр округы || [[Архангельск өлкәсенең административ бүленеше|тулырак]] |- | 34 || [[Әстерхан өлкәсе]] || [[Räsem:Flag of Astrakhan Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of Arms of Astrakhan Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 44.100 || align="right" | 1.007.000 || [[Әстерхан]] || 11 район һәм 3 шәһәр || 12 || 11 муниципаль район, 2&nbsp;шәһәр округы || [[Әстерхан өлкәсенең административ бүленеше|тулырак]] |- | 35 || [[Белгород өлкәсе]] || [[Räsem:Flag of Belgorod Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of Arms Belgorod Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 27.100 || align="right" | 1.512.000 || [[Белгород]] || 21 район һәм 6 шәһәр || 14 || 21 муниципаль район, 1&nbsp;шәһәр округы || [[Белгород өлкәсенең административ бүленеше|тулырак]] |- | 36 || [[Брянск өлкәсе]] || [[Räsem:Flag of Bryansk Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of Arms of Bryansk Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 34.900 || align="right" | 1.379.000 || [[Брянск]] || 27 район һәм 5 шәһәр || 15 || 27 муниципаль район, 7&nbsp;шәһәр округы || [[Брянск өлкәсенең административ бүленеше|тулырак]] |- | 37 || [[Владимир өлкәсе]] || [[Räsem:Flag of Vladimirskaya Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of arms of Vladimiri Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 29.000 || align="right" | 1.525.000 || [[Владимир (шәһәр)|Владимир]] || 16 район һәм 10 шәһәр || 17 || 16 муниципаль район, 5&nbsp;шәһәр округы || [[Владимир өлкәсенең административ бүленеше|тулырак]] |- | 38 || [[Волгоград өлкәсе]] || [[Räsem:Flag of Volgograd Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of Arms of Volgograd oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 113.900 || align="right" | 2.703.000 || [[Волгоград]] || 33 район һәм 6 шәһәр || 18 || 33 муниципаль район, 6&nbsp;шәһәр округы || [[Административное деление Волгоградской области нең административ бүленеше|тулырак]] |- | 39 || [[Вологда өлкәсе]] || [[Räsem:Flag of Vologda oblast.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of arms of Vologda oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 145.700 || align="right" | 1.270.000 || [[Вологда]] || 26 район һәм и 4 шәһәр || 19 || 26 муниципаль район, 2&nbsp;шәһәр округы || [[Волгоград өлкәсенең административ бүленеше|тулырак]] |- | 40 || [[Воронеж өлкәсе]] || [[Räsem:Flag of Voronezh Oblast.svg|45x45px]] || [[Räsem:Coat of arms of Voronezh Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 52.400 || align="right" | 2.379.000 || [[Воронеж]] || 32 район һәм 7 шәһәр || 20 || 31 муниципаль район, 3&nbsp;шәһәр округы || [[Воронеж өлкәсенең административ бүленеше|тулырак]] |- | 41 || [[Иваново өлкәсе]] || [[Räsem:Flag of Ivanovo Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of Arms of Ivanovo Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 21.800 || align="right" | 1.149.000 || [[Иваново]] || 21 район һәм 6 шәһәр || 24 || 21 муниципаль район, 6&nbsp;шәһәр округы || [[Административное деление Ивановской области нең административ бүленеше|тулырак]] |- | 42 || [[Иркутск өлкәсе]] || [[Räsem:Flag of Irkutsk Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of arms of Irkutsk Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 767.900 || align="right" | 2.582.000 || [[Иркутск]] || 33 район һәм 14 шәһәр || 25 || 27 муниципаль район, 9&nbsp;шәһәр округы || [[Иваново өлкәсенең административ бүленеше|тулырак]] |- | 43 || [[Калининград өлкәсе]] || [[Räsem:Flag of Kaliningrad Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Kaliningrad Oblast Coat of Arms 2006.svg|45x45px]] || align="right" | 15.100 || align="right" | 943.000 || [[Калининград]] || 13 район һәм 6 шәһәр || 27 || 15 муниципаль район, 6&nbsp;шәһәр округы || [[Калининград өлкәсенең административ бүленеше|тулырак]] |- | 44 || [[Калуга өлкәсе]] || [[Räsem:Flag of Kaluga Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of arms of Kaluga Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 29.900 || align="right" | 1.041.000 || [[Калуга]] || 24 район һәм 4 шәһәр || 29 || 24 муниципаль район, 2&nbsp;шәһәр округы || [[Калуга өлкәсенең административ бүленеше|тулырак]] |- | 45 || [[Кемерово өлкәсе]] || [[Räsem:Flag of Kemerovo oblast.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of arms of Kemerovo Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 95.500 || align="right" | 2.900.000 || [[Кемерово]] || 19 район һәм 18 шәһәр || 32 || 28 муниципаль район, 16&nbsp;шәһәр округы || [[Кемерово өлкәсенең административ бүленеше|тулырак]] |- | 46 || [[Киров өлкәсе]] || [[Räsem:Flag of Kirov Region.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of arms of Kirov Region.svg|45x45px]] || align="right" | 120.800 || align="right" | 1.504.000 || [[Киров (Киров өлкәсе)|Киров]] || 39 район һәм 5 шәһәр || 33 || 39 муниципаль район, 6&nbsp;шәһәр округы || [[Киров өлкәсенең административ бүленеше|тулырак]] |- | 47 || [[Кострома өлкәсе]] || [[Räsem:Flag of Kostroma Oblast (2000-06).svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of arms of Kostroma Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 60.100 || align="right" | 738.000 || [[Кострома]] || 24 район һәм 8 шәһәр || 34 || 24 муниципаль район, 6&nbsp;шәһәр округы || [[Кострома өлкәсенең административ бүленеше|тулырак]] |- | 48 || [[Корган өлкәсе]] || [[Räsem:Flag of Kurgan Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of arms of Kurgan Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 71.000 || align="right" | 1.020.000 || [[Корган (город)|Корган]] || 24 район һәм 9 шәһәр || 37 || 24 муниципаль район, 2&nbsp;шәһәр округы || [[Корган өлкәсенең административ бүленеше|тулырак]] |- | 49 || [[Курск өлкәсе]] || [[Räsem:Flag of Kursk Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of Arms of Kursk oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 29.800 || align="right" | 1.236.000 || [[Курск]] || 28 район һәм 5 шәһәр || 38 || 28 муниципаль район, 5&nbsp;шәһәр округы || [[Курск өлкәсенең административ бүленеше|тулырак]] |- | 50 || [[Ленинград өлкәсе]] || [[Räsem:Flag of Leningrad Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of arms of Leningrad Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 84.000 || align="right" | 1.671.000 || [[Петербург]]<ref>&nbsp;&nbsp; Административ мәркәз — [[Петербург]] шәһәре [[Ленинград өлкәсе]] эченә керми.<br /></ref>|| 17 район һәм 20 шәһәр || 41 || 17 муниципаль район, 1&nbsp;шәһәр округы || [[Ленинград өлкәсенең административ бүленеше|тулырак]] |- | 51 || [[Липецк өлкәсе]] || [[Räsem:Flag of Lipetsk Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of Arms of Lipetsk oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 24.100 || align="right" | 1.213.000 || [[Липецк]] || 18 район һәм 2 шәһәр || 42 || 18 муниципаль район, 2&nbsp;шәһәр округы || [[Липецк өлкәсенең административ бүленеше|тулырак]] |- | 52 || [[Магадан өлкәсе]] || [[Räsem:Flag of Magadan Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of Arms of Magadan oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 461.400 || align="right" | 183.000 || [[Магадан]] || 8 район һәм 1 шәһәр || 44 || 8 муниципаль район, 1&nbsp;шәһәр округы || [[Магадан өлкәсенең административ бүленеше|тулырак]] |- | 53 || [[Мәскәү өлкәсе]] || [[Räsem:Flag of Moscow oblast.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of Arms of Moscow oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 46.000 || align="right" | 6.627.000 || [[Мәскәү]]<ref>&nbsp;&nbsp; Административ мәркәз — [[Мәскәү]] шәһәре [[Мәскәү өлкәсе]] эченә керми.<br /></ref> || 38 район һәм 56 шәһәр || 46 || 36 муниципаль район, 36&nbsp;шәһәр округы || [[Мәскәү өлкәсенең административ бүленеше|тулырак]] |- | 54 || [[Мурманск өлкәсе]] || [[Räsem:Flag of Murmansk Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Герб Мурманской области.svg|45x45px]] || align="right" | 144.900 || align="right" | 893.000 || [[Мурманск]] || 5 район һәм 13 шәһәр || 47 || 5 муниципаль район, 14&nbsp;шәһәр округы || [[Мурманск өлкәсенең административ бүленеше|тулырак]] |- | 55 || [[Түбән Новгород өлкәсе]] || [[Räsem:Flag of Nizhny Novgorod Region.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of arms of Nizhny Novgorod Region.svg|45x45px]] || align="right" | 76.900 || align="right" | 3.524.000 || [[Түбән Новгород]] || 48 район һәм 12 шәһәр || 22 || 48 муниципаль район, 4&nbsp;шәһәр округы || [[Түбән Новгород өлкәсенең административ бүленеше|тулырак]] |- | 56 || [[Новгород өлкәсе]] || [[Räsem:Flag of Novgorod Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of arms of Novgorod Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 55.300 || align="right" | 695.000 || [[Олуг Новгород]] || 21 район һәм 3 города || 49 || 21 муниципаль район, 1&nbsp;шәһәр округ || [[Новгород өлкәсенең административ бүленеше|тулырак]] |- | 57 || [[Новосибирск өлкәсе]] || [[Räsem:Flag of Novosibirsk oblast.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of arms of Novosibirsk Oblast.png|45x45px]] || align="right" | 178.200 || align="right" | 2.692.000 || [[Новосибирск]] || 30 район һәм 7 шәһәр || 50 || 30 муниципаль район, 5&nbsp;шәһәр округы || [[Новосибирск өлкәсенең административ бүленеше|тулырак]] |- | 58 || [[Омск өлкәсе]] || [[Räsem:Flag of Omsk Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of arms of Omsk Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 139.700 || align="right" | 2.079.000 || [[Омск]] || 32 район һәм 6 шәһәр || 52 || 32 муниципаль район, 1&nbsp;шәһәр округы || [[Омск өлкәсенең административ бүленеше|тулырак]] |- | 59 || [[Ырынбур өлкәсе]] || [[Räsem:Flag of Orenburg Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of arms of Orenburg Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 124.000 || align="right" | 2.178.000 || [[Ырынбур]] || 35 район һәм 12 шәһәр || 53 || || [[Ырынбур өлкәсенең административ бүленеше|тулырак]] |- | 60 || [[Орел өлкәсе]] || [[Räsem:Flag of Oryol Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of arms of Oryol Oblast (small).svg|45x45px]] || align="right" | 24.700 || align="right" | 861.000 || [[Орел]] || 24 район һәм 3 шәһәр || 54 || 24 муниципаль район, 3&nbsp;шәһәр округы || [[Орел өлкәсенең административ бүленеше|тулырак]] |- | 61 || [[Пенза өлкәсе]] || [[Räsem:Penza obl flag.gif|45x45px|border]] || [[Räsem:Gerb of Penza region.jpg|45x45px]] || align="right" | 43.200 || align="right" | 1.453.000 || [[Пенза]] || 28 район һәм 5 шәһәр || 56 || 28 муниципаль район, 5&nbsp;шәһәр округы || [[Пенза өлкәсенең административ бүленеше|тулырак]] |- | 62 || [[Псков өлкәсе]] || [[Räsem:Missing flag.png|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of Arms of Pskov Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 55.300 || align="right" | 761.000 || [[Псков]] || 24 район һәм 2 шәһәр || 58 || 24 муниципаль район, 2&nbsp;шәһәр округы || [[Псков өлкәсенең административ бүленеше|тулырак]] |- | 63 || [[Ростов өлкәсе]] || [[Räsem:Flag of Rostov Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of arms of Rostov Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 100.800 || align="right" | 4.407.000 || [[Дон буе Ростов]] || 43 район һәм 16 шәһәр || 60 || 43 муниципаль район, 12&nbsp;шәһәр округы || [[Ростов өлкәсенең административ бүленеше|тулырак]] |- | 64 || [[Рязань өлкәсе]] || [[Räsem:Flag of Ryazan Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of Arms of Ryazan oblast.png|45x45px]] || align="right" | 39.600 || align="right" | 1.228.000 || [[Рязань]] || 25 район һәм 4 шәһәр || 61 || 25 муниципаль район, 4&nbsp;шәһәр округы || [[Рязань өлкәсенең административ бүленеше|тулырак]] |- | 65 || [[Самар өлкәсе]] || [[Räsem:Flag of Samara Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of Arms of Samara oblast.png|45x45px]] || align="right" | 53.600 || align="right" | 3.240.000 || [[Самар]] || 27 район һәм 10 шәһәр || 36 || 27 муниципаль район, 10&nbsp;шәһәр округы || [[Самар өлкәсенең административ бүленеше|тулырак]] |- | 66 || [[Сарытау өлкәсе]] || [[Räsem:Flag of Saratov Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of Arms of Saratov oblast.svg|45x45pxpx]] || align="right" | 100.200 || align="right" | 2.669.000 || [[Сарытау]] || 38 район һәм 13 шәһәр || 63 || 38 муниципаль район, 4&nbsp;шәһәр округы || [[Сарытау өлкәсенең административ бүленеше|тулырак]] |- | 67 || [[Сахалин өлкәсе]] || [[Räsem:Flag of Sakhalin Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Sakhalin Oblast Coat of Arms.svg|45x45px]] || align="right" | 87.100 || align="right" | 547.000 || [[Көньяк Сахалинск]] || 17 район һәм 9 шәһәр || 64 || 2 муниципаль район, 17&nbsp;шәһәр округы || [[Сахалин өлкәсенең административ бүленеше|тулырак]] |- | 68 || [[Свердловск өлкәсе]] || [[Räsem:Flag of Sverdlovsk Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of Arms of Sverdlovsk oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 194.800 || align="right" | 4.490.000 || [[Екатеринбург]] || 30 район һәм 34 шәһәр || 65 || 5 муниципаль район, 67&nbsp;шәһәр округы || [[Свердловск өлкәсенең административ бүленеше|тулырак]] |- | 69 || [[Смоленск өлкәсе]] || [[Räsem:Flag of Smolensk oblast.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of arms of Smolensk oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 49.800 || align="right" | 1.051.000 || [[Смоленск]] || 25 район һәм 2 шәһәр || 66 || 25 муниципаль район, 2&nbsp;шәһәр округы || [[Смоленск өлкәсенең административ бүленеше|тулырак]] |- | 69 || [[Тамбов өлкәсе]] || [[Räsem:Flag of Tambov Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of arms of Tambov Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 34.300 || align="right" | 1.180.000 || [[Тамбов]] || 23 район һәм 7 шәһәр || 68 || 23 муниципаль район, 7&nbsp;шәһәр округы || [[Тамбов өлкәсенең административ бүленеше|тулырак]] |- | 71 || [[Тверь өлкәсе]] || [[Räsem:Flag of Tver Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of Arms of Tver oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 84.100 || align="right" | 1.473.000 || [[Тверь]] || 36 район һәм 12 шәһәр || 28 || 36 муниципаль район, 7&nbsp;шәһәр округы || [[Тверь өлкәсенең административ бүленеше|тулырак]] |- | 72 || [[Тум өлкәсе]] || [[Räsem:Flag of Tomsk Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of arms of Tomsk Oblast, Russia.svg|45x45px]] || align="right" | 316.900 || align="right" | 1.046.000 || [[Тум]] || 16 район һәм 6 шәһәр || 69 || 16 муниципаль район, 4&nbsp;шәһәр округы || [[Тум өлкәсенең административ бүленеше|тулырак]] |- | 73 || [[Тула өлкәсе]] || [[Räsem:Flag of Tula Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of Arms of Tula oblast.png|45x45px]] || align="right" | 25.700 || align="right" | 1.676.000 || [[Тула]] || 23 район һәм 9 шәһәр || 70 || 23 муниципаль район, 3&nbsp;шәһәр округы || [[Тула өлкәсенең административ бүленеше|тулырак]] |- | 74 || [[Төмән өлкәсе]]<ref name="tumen">&nbsp;&nbsp; [[Төмән өлкәсе]] эченә [[Хант-Манси автономияле округы]] һәм [[Ямал-Ненец автономияле округы]] керәләр.<br /></ref> || [[Räsem:Flag of Tyumen Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of arms of Tyumen Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 1.435.200 || align="right" | 3.266.000 || [[Төмән]] || 38 район һәм 26 шәһәр (ХМАО һәм ЯНАО белән)|| 71 || 21 муниципаль район, 5&nbsp;шәһәр округы <br /> (ХМАО һәм ЯНАО дан тыш)|| [[Төмән өлкәсенең административ бүленеше|тулырак]] |- | 75 || [[Сембер өлкәсе]] || [[Räsem:Флаг Ульяновской области (2013).svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of Arms of Ulyanovsk Oblast.png|45x45px]] || align="right" | 37.300 || align="right" | 1.382.000 || [[Ульяновск]] || 21 район һәм 6 шәһәр || 73 || 21 муниципаль район, 4&nbsp;шәһәр округы || [[Сембер өлкәсенең административ бүленеше|тулырак]] |- | 76 || [[Чиләбе өлкәсе]] || [[Räsem:Flag of Chelyabinsk Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of arms of Chelyabinsk Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 87.900 || align="right" | 3.606.000 || [[Чиләбе]] || 24 район һәм 23 шәһәр || 75 || 27 муниципаль район, 16&nbsp;шәһәр округы <!--надо разобраться, откуда взялись 3 "лишних" МР--> || [[Чиләбе өлкәсенең административ бүленеше|тулырак]] |- | 77 || [[Ярославль өлкәсе]] || [[Räsem:Flag of Yaroslavl Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of arms of Yaroslavl Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 36.400 || align="right" | 1.368.000 || [[Ярославль]] || 17 район һәм 6 шәһәр || 78 || 17 муниципаль район, 3&nbsp;шәһәр округы || [[Ярославль өлкәсенең административ бүленеше|тулырак]] |-style="background:#eee;" | &nbsp; || align="left" colspan="10" | '''[[Россия Федерациясенең автономияле округлары|Автономияле округлар]]''' |- | 78 || [[Ненец автономияле округы]]<ref name="arh" /> || [[Räsem:Flag of Nenets Autonomous District.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of arms of Nenets Autonomous Okrug.svg|45x45px]] || align="right" | 176.700 || align="right" | 42.000 || [[Нарьян-Мар]] || 1 шәһәр || 11 || 1 муниципаль район, 1&nbsp;шәһәр округы || [[Ненец автономияле округының административ бүленеше|тулырак]] |- | 79 || [[Хант-Манси автономияле округы]]<ref name="tumen" /> || [[Räsem:Bandera Khanti mansi.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of Arms of Khanty-Mansia.png|45x45px]] || align="right" | 523.100 || align="right" | 1.433.000 || [[Ханты-Мансийск]] || 9 район һәм 14 шәһәр || 71 || 9 муниципаль район, 13&nbsp;шәһәр округы || [[Ханты-Манси автономияле округының административ бүленеше|тулырак]] |- | 80 || [[Чукотка автономияле округы]] || [[Räsem:Flag of Chukotka.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of Arms of Chukotka.svg|45x45px]] || align="right" | 737.700 || align="right" | 54.000 || [[Анадыр]] || 8 район һәм 1 шәһәр || 77 || 8 муниципаль район, 1&nbsp;шәһәр округы || [[Чукотка автономияле округының административ бүленеше|тулырак]] |- | 81 || [[Ямал-Ненец автономияле округы]]<ref name="tumen" /> || [[Räsem:Flag of Yamal-Nenets Autonomous District.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of Arms of Yamal Nenetsia.svg|45x45px]] || align="right" | 750.300 || align="right" | 507.000 || [[Салехард]] || 7 район һәм 7 шәһәр || 71 || 7 муниципаль районы, 6&nbsp;шәһәр округы || [[Ямал-Ненец автономияле округының административ бүленеше|тулырак]] |-style="background:#eee;" | &nbsp; || align="left" colspan="10" | '''[[Россия Федерациясенең автономияле өлкәләре|Автономияле өлкә]]''' |- | 82 || [[Яһуд автономияле өлкәсе]] || [[Räsem:Flag of the Jewish Autonomous Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of arms of the Jewish Autonomous Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 36.000 || align="right" | 191.000 || [[Биробиҗан]] || 5 район һәм 1 шәһәр || 99 || 5 муниципаль район, 1&nbsp;шәһәр округы || [[Яһуд автономияле өлкәсенең административ бүленеше|тулырак]] |- style="background:#eee;" | &nbsp; || align="left" colspan="10" | '''[[Федерация әһәмиятендәге шәһәр|Федерация күләме шәһәрләре]]''' |- | 83 || [[Мәскәү]] || [[Räsem:Flag of Moscow.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of Arms of Moscow.svg|45x45px]] || align="right" | 1.064 || align="right" | 10.358.000 || [[Мәскәү]] || 10 округ һәм 1 шәһәр, 125 район || 45 || 125 шәһәръэче муниципаль берәмлеге|| [[Мәскәүнең административ бүленеше|тулырак]] |- | 84 || [[Петербург]] || [[Räsem:Flag of Saint Petersburg Russia.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of Arms of Saint Petersburg (2003).svg|45x45px]] || align="right" | 1.433 || align="right" | 4.669.000 || [[Петербург]] || 20 район һәм 1 шәһәр || 40 || 111 шәһәръэче муниципаль берәмлеге || [[Петербургның административ бүленеше|тулырак]] |- | 85 || [[Севастополь]] || [[Файл:Flag of Sevastopol.svg|45x45px|border]] || [[Файл:COA of Sevastopol.svg|45x45px]] || 864 || ↗385 462  || [[Севастополь]] || 4 административ район || || 1 шәһәр (Инкерман), 28 авыл, 1 бистә һәм тагын 30 торак урыны |-style="background:#eee;" |- style=" font-weight:bold; " class="sortbottom" | — || Бөтен [[Россия]] || [[Räsem:Flag of Russia.svg|45x45px|border]] || [[Räsem:Coat of Arms of the Russian Federation.svg|45x45px]] || 17 098 242 || 143 666 931|| [[Мәскәү]] || 1 864 район һәм 650 шәһәр районы || || || |} == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Шулай ук карагыз == [[Россия Федерациясе субьектларының КПҮИ күрсәткечләре]] {{Россия субъектлары}}{{Русия субъектлары җитәкчеләре}} [[Tөркем:Википедия:География проектлары]] [[Төркем:Россия федератив төзелеше|*]] 6e54zy1t4p11upmm92dkcabkh6df9cj 2022 ел 0 18902 3526457 3523992 2022-08-04T17:26:17Z Әмир 15082 /* Август */ wikitext text/x-wiki {{Көтелгән вакыйгалар}} {{alsonumber|2022}} {{Ел өчен навигация|2022}} {{Гасыр өчен навигация|21}} {{Башлана торган ел|2022}} == Вакыйгалар == * Татарстан президентының 2021 елның 9 октябрендәге УП―88 Указы һәм Татарстан Республикасы Министрлар кабинетының 2021 елның 8 ноябрендәге 2258-р боерыгы белән, {{байрак|Татарстан}} [[Татарстан]]да «'''2022 ел ― Цифрлаштыру елы'''» ({{lang-ru|2002 год ― Год цифровизации}}) итеп игълан ителгән <ref>[https://pravo.tatarstan.ru/npa_kabmin/rasp/?npa_id=865076 Распоряжение Кабинета министров Республики Татарстан от 8.11.2021 2258-р.] Татарстан Республикасының Хокукый мәгълүмат рәсми порталы</ref>. * Россия Президенты [[Владимир Путин]] 2021 елның 30 декабрендәге 745нче Указы белән {{байрак|Россия}} [[Россия]]дә 2022 елны «'''Россия халыкларының мәдәни мирас елы'''» ({{lang-ru|Год культурного наследия народов России}}) итеп билгеләгән <ref>[http://publication.pravo.gov.ru/Document/View/0001202112310115 Указ Президента Российской Федерации от 30.12.2021 № 745] ∙ Официальный интернет-портал правовой информации{{ref-ru}}</ref>. * [[21 февраль]] — [[Файл:Flag of the President of Russia.svg|20px]] [[Россия Федерациясе Президенты]] [[Владимир Путин]] боерыгы нигезендә [[Donetsk Xalıq Respublikası|Донецк Халык Республикасы (ДХР)]] һәм [[Lugansk Xalıq Respublikası|Луганск Халык Республикаларының (ЛХР)]] дипломатик танылуы урын ала. * [[24 февраль]] — [[Файл:Banner of the Armed Forces of the Russian Federation (obverse).svg|20px]] [[РФ кораллы көчләре]] күрше {{UKR}} эчендә ''[[Россиянең Украинага бәреп керүе (2022)|хәрби чаралар башлады]]''. * [[22 апрель]] — [[Донецк Халык Республикасы мөселманнарының Диния нәзарәте]] оеша. * [[Футбол буенча дөнья чемптонаты, 2022]]. == Вафатлар == === Гыйнвар === * [[5 гыйнвар]] ― [[Филзә Хәмидуллин]] (86), икътисад фәннәре докторы (1981), профессор. [[КДФИИ]] ректоры (1980―1990), [[ТР ФА]] әгъза-мөхбире. Федерация Советы әгъзасы (2003—2005). [[Татарстанның атказанган икътисадчысы]] <ref>[https://tatar-inform.tatar/news/incident/06-01-2022/kazanda-filz-h-midullin-bel-n-hushlashtylar-5846671 Казанда Филзә Хәмидуллин белән хушлаштылар.] [[Татар-информ]], 6.01.2022</ref>. * [[6 гыйнвар]] ― [[Алмас Шәйхулов]] (76), филология фәннәре докторы (2001), профессор, [[БДУ]] татар филологиясе кафедрасы укытучысы, Башкортстанның атказанган фән эшлеклесе (2011)<ref>[https://tatar-inform.tatar/news/incident/06-01-2022/tel-galime-almas-sh-yhullov-vafat-5846664 Тел галиме Алмас Шәйхулов вафат.] [[Татар-информ]], 6.01.2022</ref>. * [[11 гыйнвар]] ― [[Мансур Хәснулин]] (79), Татарстан Премьер-министры урынбасары (1992―1994), [[Татарстанның атказанган химигы]]<ref>[https://tatar-inform.tatar/news/official/12-01-2022/tatarstan-it-kchelege-elekke-vitse-premier-hasnulinny-vafatyna-b-yle-kaygy-urtaklasha-5847065 Татарстан җитәкчелеге элекке вице-премьер Хәснулинның вафатына бәйле кайгы уртаклаша.] [[Татар-информ]], 12.02 2022</ref>. * [[11 гыйнвар]] ― [[Валентина Сорокина]] (85), [[Социалистик Хезмәт Каһарманы]] (1976)<ref>''Людмила Жаренова''. [http://aksubayevo.ru/news/news/v-aksubaevskom-rayone-prostyatsya-s-geroem-sotstruda-valentinoy-vasilevnoy-sorokinoy В Аксубаевском районе простятся с Героем Соцтруда Валентиной Васильевной Сорокиной.] aksubayevo.ru, 11.01.2022</ref> === Февраль === * [[8 февраль]] ― [[Игорь Носов]] (43), «“[[Иннополис]]” АИЗ» ААҖ генераль директоры (2013―2018) <ref>[https://www.business-gazeta.ru/news/538872 Скончался бывший гендиректор ОЭЗ «Иннополис» и «Алабуга» Игорь Носов.] business-gazeta.ru, 8.02.2022{{ref-ru}}</ref>. * [[15 февраль]] ― [[Зөфәр Гыймаев]] (71), рәссам, [[Тукай бүләге]] иясе (2005)<ref>''Рузилә Мөхәммәтова''. [https://tatar-inform.tatar/news/incident/16-02-2022/k-renekle-r-ssam-z-f-r-gyymaev-kazan-nury-m-chetenn-n-so-gy-yulga-ozatyla-5849470 Күренекле рәссам Зөфәр Гыймаев «Казан нуры» мәчетеннән соңгы юлга озатыла.] [[Татар-информ]], 16.02.2022</ref>. * [[22 февраль]] ― [[Ягъсуф Шәфыйков]] (85), язучы, публицист<ref>[https://chelny-biz.ru/news/439877/ Скончался бывший руководитель пресс-службы мэрии, писатель Ягсуф Шафиков.] chelny-biz.ru, 22.02.2022</ref>. * [[27 февраль]] ― [[Илдар Низамов (1936)|Илдар Низамов]] (85), язучы, публицист, филология фәннәре докторы (1996), профессор <ref>[https://www.azatliq.org/a/31725978.html Татар журналистикасының олуг галиме – Илдар Низамов вафат.] [[Азатлык радиосы]], 27.02.2022</ref>. === Март === * [[2 март]] ― [[Альберт Салабаев]] (80), ТАССР (1991 елдан ТР) юстиция министры (1987―2004)<ref>''Павел Климчак.'' [https://tatar-inform.tatar/news/incident/03-03-2022/tatarstanny-elekkege-yustitsiya-ministry-bel-n-hushlashu-kazanny-archa-ziratynda-uzachak-5850557 Татарстанның элеккеге юстиция министры белән хушлашу Казанның Арча зиратында узачак.] [[Татар-информ]], 3.03.2022</ref>. * [[3 март]] ― [[Земфира Досаева]] (84), [[Тинчурин театры]] актрисасы, [[ТАССР халык артисты]] (1990) <ref>''Рузилә Мөхәммәтова.'' [https://tatar-inform.tatar/news/culture/03-03-2022/tatarstanny-halyk-artisty-tinchurin-teatry-veterany-zemfira-dosaeva-vafat-5850545 Татарстанның халык артисты, Тинчурин театры ветераны Земфира Досаева вафат.] [[Татар-информ]], 03.03.2022</ref>. * [[5 март]] ― [[Рифкать Имаев]] (74), шагыйрь, [[Татарстанның атказанган химигы]], [[Хөрмәт Билгесе ордены]] кавалеры <ref>[https://sptatar.com/tanylgan-shagyjr-rifkat-imaev-vafat/ Танылган шагыйрь Рифкать Имаев вафат.] [[Татарстан Язучылар берлеге]], 5.03.2022</ref>. * [[10 март]] ― [[Әбелхәер Сафиуллин]] (1943―2022), 1989―1990 һәм 1997―2016 елларда [[«Нур» театры]]ның баш режиссеры. БР атказанган сәнгать эшлеклесе (2003)<ref>[https://www.bashinform.ru/news/culture/2022-03-10/v-ufe-ushel-iz-zhizni-odin-iz-osnovopolozhnikov-tatarskogo-teatra-nur-abylhaer-safiulin-2721427 В Уфе ушел из жизни один из основоположников Татарского театра «Нур» Абылхаер Сафиуллин.] ИА Башинформ, 10.03.2022{{ref-ru}}</ref>. === Апрель === * [[13 апрель]] ― [[Мәрьям Арсланова]] (96), [[Татарстан радиосы]] дикторы, [[ТАССР атказанган мәдәният хезмәткәре]] (1977)<ref>[https://intertat.tatar/news/legendar-diktor-maryam-arslanova-vafat-5852549 Легендар диктор Мәрьям Арсланова вафат.] [[Интертат]], 13.04.2022</ref>. * [[17 апрель]] ― [[Искәндәр Галимов (1960)|Искәндәр Галимов]] (61), [[Яр Чаллының Үзәк районы]] хакимияте башлыгы (2012-2022 елларда)<ref>[https://tatar-inform.tatar/news/tatarstan-cangycysy-kamcatkada-cangy-marafony-vakytynda-vafat-bulgan-5853267 Татарстан чаңгычысы Камчаткада чаңгы марафоны вакытында вафат булган.] [[Татар-информ]], 17.04.2022</ref>. * [[30 апрель]] ― [[Зиннәтулла Гыйззәтуллин]] (97), Спас районында [[Бөек Ватан сугышы]]ның соңгы ветераны <ref>[https://tatar-inform.tatar/news/spas-raionynda-boek-vatan-sugysynyn-songy-veterany-belan-xuslastylar-5854036 Спас районында Бөек Ватан сугышының соңгы ветераны белән хушлаштылар.] [[Татар-информ]], 3.5.2022</ref>. === Май === * [[3 май]] ― [[Станислав Шушкевич]] (87), Беларусь Республикасы Югары Советы рәисе (1991―1994)<ref>[https://intertat.tatar/news/belorussiyanen-berence-itakcese-ulde-5852897 Белоруссиянең беренче җитәкчесе үлде.] [[Интертат]], 4.05.2022</ref>. * 3 май ― [[Эсфир Яһудин]] (73), язучы, драматург <ref>[https://sptatar.com/yazuchy-dramaturg-esfir-ya-udin-vafat/ Язучы, драматург Эсфир Яһудин вафат.] [[Татарстан Язучылар берлеге]]</ref>. * [[14 май]] ― [[Ренат Ибраһимов]] (75), җырчы, ТАССР (1980) һәм РСФСР (1981) халык артисты. [[Тукай премиясе]] лауреаты (1979) <ref>[https://tatar-inform.tatar/news/rossiyanen-xalyk-artisty-renat-ibrahimov-vafat-bulgan-5854558 Россиянең халык артисты Ренат Ибраһимов вафат.] [[Татар-информ]], 14.05.2022</ref>. * [[16 май]] ― [[Ридик Фәсхетдинов]] (82), баянчы, БАССР халык (1982), РСФСР атказанган (1989) артисты. <ref>''[[Ләйлә Аралбаева]]''. [https://www.bashinform.ru/news/culture/2022-05-16/ushel-iz-zhizni-legendarnyy-bashkirskiy-bayanist-ridik-fashitdinov-2805597 Ушел из жизни легендарный башкирский баянист Ридик Фасхитдинов.] ИА «Башинформ», 16.05.2022</ref>. === Июнь === * [[9 июнь]] ― [[Муса Мөлеков]] (85), «[[Кызыл таң]]» газетасының баш мөхәррире (1986–1991)<ref>[https://www.bashinform.ru/news/culture/2022-06-10/v-ufe-ushel-iz-zhizni-byvshiy-glavnyy-redaktor-gazety-kyzyl-ta-musa-mulyukov-2837921 В Уфе ушел из жизни бывший главный редактор газеты «Кызыл таӊ» Муса Мулюков.] ИА «Башинформ», 10.06.2022</ref>. * [[24 июнь]] ― [[Фатих Сибәгатуллин]] (72), сәясәтче, V, VI, VII чакырылыш [[Россия Дәүләт думасы]] депутаты, җәмәгать эшлеклесе <ref>[https://tatar-inform.tatar/news/fatix-sibagatullin-vafat-5856433?utm_source=top Фатих Сибагатуллин вафат.] [[Татар-информ]], 24.06.2022</ref>. * [[28 июнь]] ― [[Тамара Халитова]] (75), 1995―2002 елларда [[Әлмәт театры]] директоры, [[Татарстанның атказанган мәдәният хезмәткәре]] (1998) <ref>[https://tatar-inform.tatar/news/almat-teatrynyn-elekkege-direktory-tamara-xalitova-vafat-5856704 Әлмәт театрының элеккеге директоры Тамара Халитова вафат.] [[Татар-информ]], 29.06.2022</ref>. === Июль === * [[17 июль]] ― [[Раушания Юкачева]] (63), Камал театры актрисасы, [[Татарстанның халык артисты]]<ref>''Рузилә Мөхәммәтова.'' [https://tatar-inform.tatar/news/tatarstannyn-xalyk-artisty-rausaniya-yukaceva-vafat-5857454 Татарстанның халык артисты Раушания Юкачева вафат.] [[Татар-информ]], 17.07.2022</ref>. === Август === * [[4 август]] ― [[Рифат Исләев]], икътисад фәннәре докторы (1995), профессор (Санкт-Петербург)<ref>[https://tatar-inform.tatar/news/tatar-xalkynyn-uses-strategiyasen-azerlauda-katnaskan-professor-rifat-islaev-vafat-5858281 Татар халкының үсеш стратегиясен әзерләүдә катнашкан профессор Рифат Исләев вафат.] [[Татар-информ]], 4.08.2022</ref>. == Искәрмәләр == == Г. Тукай исемендәге дәүләт премиясе лауреатлары == * [[Анатолий Егоров (1948)|Анатолий Николай улы Егоров]], рәссам ― ''«Казан өстендә ай» гобеленнар циклы өчен''<ref name=":0">[https://www.tatar-inform.ru/news/rustam-minnixanov-tvorcestvo-tukaya-obedinyaet-lyudei-raznogo-pokoleniya-i-professii-5864051 Рустам Минниханов: Творчество Тукая — путеводная звезда для татарского народа.] [[Татар-информ]], 26.04.2022{{ref-ru}}</ref> * [[Ләбиб Лерон|Лемон Лерон улы Леронов]] (''[[Ләбиб Лерон]]''), язучы ― ''балалар өчен «Җил көймәсе», «Әкиятче малай» китаплары өчен''<ref name=":0" />. == Нобель премиясе лауреатлары == == Искәрмәләр == {{Reflist}} [[Төркем:2022 ел]] [[Төркем:Еллар]] o41kxjbmsb31fwtos89ai6jqaneczep 5 август 0 19756 3526581 3501413 2022-08-04T21:46:52Z Frhdkazan 3171 /* {{Туулар}} */ +[[|]] wikitext text/x-wiki '''5 август''' — [[Милади тәкъвиме]]ндә сигезенче айның бишенче көне. Ел ахырына кадәр 148 көн кала. {{Август тәкъвиме}} {{Шулай ук карагыз/Көн}} {{Тарихта бу көн}} =={{Бәйрәмнәр һәм вакыйгалар}}== ==={{Халыкара истәлекле период}}=== * {{WHO}} — '''''Бөтендөнья [[Күкрәк сөтен имезү|күкрәк сөте белән имезүне]] популярлаштыруга багышланган атналыгы'''''ның бишенче көне <small>({{lang-fr|Cinquième journée internationale de la '''Semaine mondiale de l’allaitement maternel'''}})</small>.<ref>{{ref-fr}} [http://www.who.int/mediacentre/news/notes/2010/breastfeeding_20100730/fr/index.html Événement de l'OMS] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110213103043/http://www.who.int/mediacentre/news/notes/2010/breastfeeding_20100730/fr/index.html |date=2011-02-13 }}</ref> ==={{Илләр буенча бәйрәмнәр}}=== * {{Байрак/Буркина Фасо}} [[Буркина Фасо]] — '''''[[Бәйсезлек]] көне''''' <small>({{lang-fr|[[:fr:Burkina Faso#Fêtes et jours fériés|Fête de l’indépendance]]}}, {{lang-en|[[:en:Public holidays in Burkina Faso|Independence Day]]}})</small>. * {{HRV}} — '''''[[Җиңү бәйрәме|Җиңү]] һәм туган якка рәхмәт көне һәм Хорватияне яклаучылар көне''''' <small>({{lang-hr|[[:hr:Dan pobjede i domovinske zahvalnosti, Dan hrvatskih branitelja|Dan pobjede i domovinske zahvalnosti, Dan hrvatskih branitelja]]}}, {{lang-ru|[[:ru:Public holidays in Burkina Faso|Independence Day]]}})</small>. ==={{Һөнәри һәм җәмгыяви бәйрәмнәр}}=== * {{COL}} / [[File:Bogota_(escudo).svg|20px]] [[Богота]] — '''''Богота карнавалы'''''ның беренче көне <small>({{lang-es|[[:es:Carnaval de Bogotá|Carnaval de Bogotá]]}})</small>. == {{Вакыйгалар}} == * [[1583 ел|1583]] — [[Хамфри Гилберт]] [[Төньяк Америка]]дагы беренче инглиз [[колония]]сенә нигез сала. * [[1884 ел|1884]] — {{USA}}ның {{Нью-Йорк штаты байрагы}}нда [[Азатлык сыны]] нигезенә беренче таш салына. * [[1924 ел|1924]] — {{TUR}}дә [[күпхатынлык]] тыела. * [[1980 ел|1980]] — {{BEL}} тел принципы буенча өч автоном [[провинция]]гә бүленә. == {{Туулар}} == {{Шулай ук карагыз|:Төркем:5 август көнне туганнар}} * [[1540 ел|1540]] — [[Иосиф Юстус Скалигер]], [[французлар|француз]] гуманист-филологы, [[тарихчы]] һәм гаскәри. * [[1802 ел|1802]] — [[Нилс Һенрик Абел]], [[норвегия]]ле [[математика]] галиме, профессор. * [[1821 ел|1821]] — [[Александр Абаза]], [[Русия империясе]] дәүләт эшлеклесе, финанс министры. * [[1834 ел|1834]] — [[Эвальд Геринг]], * [[1853 ел|1853]] — [[Александр Васильев (1853)|Александр Васильев]], * 1853 — [[Владимир Золотницкий]], * [[1864 ел|1864]] — [[Евгений Чириков]], * [[1879 ел|1879]] — [[Борис (Рукин)|Борис]], [[праваслау]] дин эшлеклесе, [[епископ]]. * [[1888 ел|1888]] — [[Лев (Черепанов)|Лев]], * [[1892 ел|1892]] — [[Борис Болгарский]], * [[1896 ел|1896]] — [[Альфред Лепа]], {{ССРБ байрагы}} дәүләт эшлеклесе, [[КПССның Татарстан өлкә комитеты|КПССның ТАССР өлкә комитеты]] беренче сәркатибе. * [[1904 ел|1904]] — [[Алексей Минх]], * [[1905 ел|1905]] — [[Салих Баттал]], татар шагыйре. * [[1917 ел|1917]] — [[Геннадий Средин]], * [[1920 ел|1920]] — [[Үзбәк Гыймадиев]], журналист, филолог. * [[1922 ел|1922]] — [[Әнвәр Фәтхуллин]], авиация полковнигы, [[Советлар Берлеге каһарманы]]. * [[1923 ел|1923]] — [[Виктор Маринин]], Советлар Берлеге Каһарманы. * 1923 — [[Фәүзи Саттаров]], * [[1924 ел|1924]] — [[Иван Максимов (1924)|Иван Максимов]], Советлар Берлеге Каһарманы. * [[1930 ел|1930]] — [[Нил Армстронг]], [[АКШ]] астронавты, [[Ай (иярчен)|Айга]] аягы баскан беренче кеше. * [[1934 ел|1934]] — [[Фәрваз Миңнуллин]], әдәби тәнкыйтьче. * [[1935 ел|1935]] — [[Мәдинә Маликова]], татар [[язучы]]сы. * [[1937 ел|1937]] — [[Александр Поздняков]], геология галиме. * 1937 — [[Вафа Әхмәдиев]], [[башкорт теле|башкорт]] [[язучы]]сы. * [[1940 ел|1940]] — [[Хәмзәт Яндарбиев]], * [[1942 ел|1942]] — [[Илгизәр Миргалимов]], дирижер, [[КДМИ]] профессоры. * [[1945 ел|1945]] — [[Наилә Ибраһимова]], Камал театры артисты, [[Татарстанның атказанган артисты]] ([[1991 ел|1991]]), [[Татарстанның халык артисты]] ([[2010 ел|2010]]). * [[1946 ел|1946]] — [[Надир Әлмиев]], * [[1949 ел|1949]] — [[Николай Сапожников]], * 1949 — [[Юрий Морозов (1949)|Юрий Морозов]], * [[1951 ел|1951]] — [[Фәрит Шиһапов]], музыкант, театр директоры, педагог, ''[[ТР халык артисты]] (1995).'' * [[1954 ел|1954]] — [[Александр Епанешников]], * [[1959 ел|1959]] — [[Зөфәр Хәйретдинов]], * [[1968 ел|1968]] — [[Марин Ле Пен]], [[Франция]] [[сәясәт]]чесе, [[адвокат]]. * [[1972 ел|1972]] — [[Дмитрий Иванов (1972)|Дмитрий Иванов]], * [[1983 ел|1983]] — [[Виталий Смольянинов]], == {{Вафатлар}} == {{Шулай ук карагыз|:Төркем:5 август көнне вафатлар}} * [[1895 ел|1895]] — [[Фридрих Энгельс]], [[марксизм]] нигезләүчеләрнең берсе. * [[1922 ел|1922]] — [[Дмитрий Авров]], рус һәм совет хәрби эшлеклесе. * [[1962 ел|1962]] — [[Мэрилин Монро]], [[АКШ]] киноактрисасы, җырчы, модель. * [[2001 ел|2001]] — [[Алексей Сергей улы Андреев|Алексей Андреев]], [[Бөек Ватан сугышы]]нда катнашучы, [[Советлар Берлеге каһарманы]], укчылар кече сержанты. =={{Дини бәйрәмнәр}}== ===={{Исем бәйрәмнәре}}==== == Шулай ук карагыз == {{commonscat|5 August}} ==Искәрмәләр== {{искәрмәләр}} {{Тәкъвим}} [[Төркем:Ел көннәре]] [[Төркем:5 август]] hsolz4wh59xsm5rgxqphm1h16lqh6mj 3526583 3526581 2022-08-04T22:10:15Z Frhdkazan 3171 /* {{Вафатлар}} */ +[[|]] wikitext text/x-wiki '''5 август''' — [[Милади тәкъвиме]]ндә сигезенче айның бишенче көне. Ел ахырына кадәр 148 көн кала. {{Август тәкъвиме}} {{Шулай ук карагыз/Көн}} {{Тарихта бу көн}} =={{Бәйрәмнәр һәм вакыйгалар}}== ==={{Халыкара истәлекле период}}=== * {{WHO}} — '''''Бөтендөнья [[Күкрәк сөтен имезү|күкрәк сөте белән имезүне]] популярлаштыруга багышланган атналыгы'''''ның бишенче көне <small>({{lang-fr|Cinquième journée internationale de la '''Semaine mondiale de l’allaitement maternel'''}})</small>.<ref>{{ref-fr}} [http://www.who.int/mediacentre/news/notes/2010/breastfeeding_20100730/fr/index.html Événement de l'OMS] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110213103043/http://www.who.int/mediacentre/news/notes/2010/breastfeeding_20100730/fr/index.html |date=2011-02-13 }}</ref> ==={{Илләр буенча бәйрәмнәр}}=== * {{Байрак/Буркина Фасо}} [[Буркина Фасо]] — '''''[[Бәйсезлек]] көне''''' <small>({{lang-fr|[[:fr:Burkina Faso#Fêtes et jours fériés|Fête de l’indépendance]]}}, {{lang-en|[[:en:Public holidays in Burkina Faso|Independence Day]]}})</small>. * {{HRV}} — '''''[[Җиңү бәйрәме|Җиңү]] һәм туган якка рәхмәт көне һәм Хорватияне яклаучылар көне''''' <small>({{lang-hr|[[:hr:Dan pobjede i domovinske zahvalnosti, Dan hrvatskih branitelja|Dan pobjede i domovinske zahvalnosti, Dan hrvatskih branitelja]]}}, {{lang-ru|[[:ru:Public holidays in Burkina Faso|Independence Day]]}})</small>. ==={{Һөнәри һәм җәмгыяви бәйрәмнәр}}=== * {{COL}} / [[File:Bogota_(escudo).svg|20px]] [[Богота]] — '''''Богота карнавалы'''''ның беренче көне <small>({{lang-es|[[:es:Carnaval de Bogotá|Carnaval de Bogotá]]}})</small>. == {{Вакыйгалар}} == * [[1583 ел|1583]] — [[Хамфри Гилберт]] [[Төньяк Америка]]дагы беренче инглиз [[колония]]сенә нигез сала. * [[1884 ел|1884]] — {{USA}}ның {{Нью-Йорк штаты байрагы}}нда [[Азатлык сыны]] нигезенә беренче таш салына. * [[1924 ел|1924]] — {{TUR}}дә [[күпхатынлык]] тыела. * [[1980 ел|1980]] — {{BEL}} тел принципы буенча өч автоном [[провинция]]гә бүленә. == {{Туулар}} == {{Шулай ук карагыз|:Төркем:5 август көнне туганнар}} * [[1540 ел|1540]] — [[Иосиф Юстус Скалигер]], [[французлар|француз]] гуманист-филологы, [[тарихчы]] һәм гаскәри. * [[1802 ел|1802]] — [[Нилс Һенрик Абел]], [[норвегия]]ле [[математика]] галиме, профессор. * [[1821 ел|1821]] — [[Александр Абаза]], [[Русия империясе]] дәүләт эшлеклесе, финанс министры. * [[1834 ел|1834]] — [[Эвальд Геринг]], * [[1853 ел|1853]] — [[Александр Васильев (1853)|Александр Васильев]], * 1853 — [[Владимир Золотницкий]], * [[1864 ел|1864]] — [[Евгений Чириков]], * [[1879 ел|1879]] — [[Борис (Рукин)|Борис]], [[праваслау]] дин эшлеклесе, [[епископ]]. * [[1888 ел|1888]] — [[Лев (Черепанов)|Лев]], * [[1892 ел|1892]] — [[Борис Болгарский]], * [[1896 ел|1896]] — [[Альфред Лепа]], {{ССРБ байрагы}} дәүләт эшлеклесе, [[КПССның Татарстан өлкә комитеты|КПССның ТАССР өлкә комитеты]] беренче сәркатибе. * [[1904 ел|1904]] — [[Алексей Минх]], * [[1905 ел|1905]] — [[Салих Баттал]], татар шагыйре. * [[1917 ел|1917]] — [[Геннадий Средин]], * [[1920 ел|1920]] — [[Үзбәк Гыймадиев]], журналист, филолог. * [[1922 ел|1922]] — [[Әнвәр Фәтхуллин]], авиация полковнигы, [[Советлар Берлеге каһарманы]]. * [[1923 ел|1923]] — [[Виктор Маринин]], Советлар Берлеге Каһарманы. * 1923 — [[Фәүзи Саттаров]], * [[1924 ел|1924]] — [[Иван Максимов (1924)|Иван Максимов]], Советлар Берлеге Каһарманы. * [[1930 ел|1930]] — [[Нил Армстронг]], [[АКШ]] астронавты, [[Ай (иярчен)|Айга]] аягы баскан беренче кеше. * [[1934 ел|1934]] — [[Фәрваз Миңнуллин]], әдәби тәнкыйтьче. * [[1935 ел|1935]] — [[Мәдинә Маликова]], татар [[язучы]]сы. * [[1937 ел|1937]] — [[Александр Поздняков]], геология галиме. * 1937 — [[Вафа Әхмәдиев]], [[башкорт теле|башкорт]] [[язучы]]сы. * [[1940 ел|1940]] — [[Хәмзәт Яндарбиев]], * [[1942 ел|1942]] — [[Илгизәр Миргалимов]], дирижер, [[КДМИ]] профессоры. * [[1945 ел|1945]] — [[Наилә Ибраһимова]], Камал театры артисты, [[Татарстанның атказанган артисты]] ([[1991 ел|1991]]), [[Татарстанның халык артисты]] ([[2010 ел|2010]]). * [[1946 ел|1946]] — [[Надир Әлмиев]], * [[1949 ел|1949]] — [[Николай Сапожников]], * 1949 — [[Юрий Морозов (1949)|Юрий Морозов]], * [[1951 ел|1951]] — [[Фәрит Шиһапов]], музыкант, театр директоры, педагог, ''[[ТР халык артисты]] (1995).'' * [[1954 ел|1954]] — [[Александр Епанешников]], * [[1959 ел|1959]] — [[Зөфәр Хәйретдинов]], * [[1968 ел|1968]] — [[Марин Ле Пен]], [[Франция]] [[сәясәт]]чесе, [[адвокат]]. * [[1972 ел|1972]] — [[Дмитрий Иванов (1972)|Дмитрий Иванов]], * [[1983 ел|1983]] — [[Виталий Смольянинов]], == {{Вафатлар}} == {{Шулай ук карагыз|:Төркем:5 август көнне вафатлар}} * [[1633 ел|1633]] — [[Җорҗ Аббот]], * [[1754 ел|1754]] — [[Джеймс Гиббс]], * [[1895 ел|1895]] — [[Фридрих Энгельс]], [[марксизм]] нигезләүчеләрнең берсе. * [[1918 ел|1918]] — [[Сергей Гассар]], * [[1922 ел|1922]] — [[Дмитрий Авров]], рус һәм совет хәрби эшлеклесе. * [[1935 ел|1935]] — [[Владимир Мостович]], * [[1938 ел|1938]] — [[Фатих Сәйфи-Казанлы]], * [[1950 ел|1950]] — [[Сергей Наметкин]], * 1950 — [[Эмил Абдерһальден]], * [[1957 ел|1957]] — [[Һайнрих Отто Виланд]], * [[1962 ел|1962]] — [[Мэрилин Монро]], [[АКШ]] киноактрисасы, җырчы, модель. * [[1964 ел|1964]] — [[Муа Мартинсон]], * [[1967 ел|1967]] — [[Михаил Петров (1904)|Михаил Петров]], * [[1968 ел|1968]] — [[Алексей Афанасьев]], * [[1975 ел|1975]] — [[Владимир Гептнер]], * [[1980 ел|1980]] — [[Николай Куприц]], * [[1987 ел|1987]] — [[Анатолий Папанов]], * [[1988 ел|1988]] — [[Юрий Застела]], * [[1991 ел|1991]] — [[Елена Мухина]], * [[1995 ел|1995]] — [[Петр Ивушкин]], * [[1997 ел|1997]] — [[Николай Морев]], * [[1998 ел|1998]] — [[Александр Спиридонович Артемьев|Александр Артемьев]], * [[2001 ел|2001]] — [[Алексей Андреев (1924)|Алексей Андреев]], [[Бөек Ватан сугышы]]нда катнашучы, [[Советлар Берлеге каһарманы]], укчылар кече сержанты. * [[2014 ел|2014]] — [[Дмитрий Аносов]], * [[2015 ел|2015]] — [[Николай Ильинский]], * [[2019 ел|2019]] — [[Йозеф Кадраба]], * 2019 — [[Тони Моррисон]], * [[2020 ел|2020]] — [[Морат Задикашвили]], =={{Дини бәйрәмнәр}}== ===={{Исем бәйрәмнәре}}==== == Шулай ук карагыз == {{commonscat|5 August}} ==Искәрмәләр== {{искәрмәләр}} {{Тәкъвим}} [[Төркем:Ел көннәре]] [[Төркем:5 август]] apun5opk4urppp24iwq905lj9sirps4 Казан (Идел буе) федераль университеты 0 20631 3526394 3501945 2022-08-04T16:10:15Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ {{Тышкы сылтамалар}} {{Татарстан музейлары}} wikitext text/x-wiki {{TwinCYR|Qazan Däwlät Universitetı}} {{УК}} {{Университет турында мәгълүмат |исеме = Казан (Идел буе) федераль университет |сурәт_исеме =[[Рәсем:Kazan State University from the 2 Korpus.jpg|200px]] |оригиналь исем = Казанский (Приволжский) федеральный университет |халыкара исем = Kazan (Volga region) Federal University |элек исем = Казан дәүләт университеты |Нигезләнү датасы = 1804 (2009) |ректор = [[Дмитрий Таюрский]] (ректор {{comment|в.в.б.|вазифаларын вакытлыча башкаручы}}<ref>[https://www.azatliq.org/a/31623105.html КФУ ректоры вазифасына вакытлыча Дмитрий Таюрский билгеләнгән.] [[Азатлык радиосы]], 23.12.2021</ref> ) |урнашу = [[Казан]] |сайт = http://kpfu.ru/ |адрес = 420012, Россия, Татарстан, Казан, Кремль урамы, 18 |логотип = КФУ логотибы 2015.svg |логотип зурлыгы = 250px |логотип язуы = }} '''Казан (Идел буе) федераль университеты''' ([[Рус теле|рус.]] ''Казанский (Приволжский) федеральный университет'', КФУ) — [[Казан|Казан шәһәренең]] [[югары уку йорты]]. [[Россия]]нең иң борынгы [[университет]]ларының берсе. [[1925 ел]]дан [[2009 ел]]га кадәр [[Владимир Ленин|В. И. Ленинның]] исемен йөртә. [[2009 ел]]ның 21 октябрендә [[Россия]] президенты фәрманы буенча Казан Дәүләт Университеты нигезендә — Казан (Идел буе) федераль университеты оештырыла<ref>http://www.azatliq.org/content/article/1857671.html</ref>. КФУ эченә ''[[Казан дәүләт финанс-икътисад институты|Казан дәүләт финанс һәм икътисад институты]]'', ''[[Татар дәүләт гуманитар-педагогика университеты]]'' һәм ''[[ТР Президенты]] буендагы дәүләт һәм муниципаль хезмәте академиясе'' кертелә. Реорганизация нәтиҗәсендә, элекке КДУның факультетларының бәгъзеләре институт статусын ала, [[Казан федераль университетының татар филологиясе һәм тарихы факультеты|кайберәүләре]] кушылган ЮУЙлары белән берләштерелә. ''Россия Федерациясе халыкларының аеруча кыйммәтле мәдәни мирас объектлары җыентыгы''на кертелгән. [[Университет урамы (Казан)|Университет]], [[Астрономия урамы (Казан)|Астрономия]], [[Лобачевский урамы (Казан)|Лобачевский]] һәм [[Профессор Нужин урамы (Казан)|Профессор Нужин]] урамнары арасындагы кварталын биләп торучы Казан университетының мигъмари ансамбле Россиянең тарихи-мәдәни, шәһәр төзү һәм мигъмари һәйкәле, Казанның истәлекле урыны булып санала. == Университетның исеме == Уку йорты тарихи яктан «Казан университеты» буларак билгеле. [[1804 ел]]да император [[Александр I]] тарафыннан оештырылганнан алып 1917 елгы [[Февраль инкыйлабы]]нә кадәр ул «Император Казан университеты» дип, ә аннан соң кыскартылып '''Казан университет'''ы дип атала. 1918 елда Казан университеты «Казан дәүләт университеты» дип үзгәртелә. [[Владимир Ленин|В. И. Ленин]] үлгәннән соң, 1924 елның 26 гыйнварында ССБР Үзәк сайлау комиссиясе карары белән югары уку йорты аның хөрмәтенә «В. И. Ульянов-Ленин исемендәге Казан дәүләт университеты» дигән исем бирелә. Бу исем рәсми рәвештә 1925 елның 29 июнендә ВЦИК Президиумы тарафыннан раслана. 1955 елда бүләклү сәбәпле « В. И. Ульянов-Ленин исемендәге Казан дәүләт Хезмәт Кызыл Байрагы орденылы университет» исемен алыштыра, ә 1979 елдан «В. И. Ульянов-Ленин исемендәге [[Ленин ордены]] һәм [[Хезмәт Кызыл Байрагы ордены]] дәүләт университеты» дип атала. 1990 нчы еллар башыннан һәм 2010 елга кадәр вуз «В. И. Ульянов-Ленин исемендәге Казан дәүләт университеты» исемендә йөри (КДУ). [[Россия Федерациясе Президенты]] [[Дмитрий Медведев|Д. А. Медведевның]] 2009 елның 21 октябрендәге Указы нигезенә ярашлы, Казан университеты базасында Казан [[Идел буе федераль округы]]ның үзәк югары уку йорты — Идел буе федераль университеты <ref name="ukaz2009">Указ Президента РФ от 21 октября 2009 года № 1172 «[http://kremlin.ru/acts/5793 О создании федеральных университетов в Северо-Западном, Приволжском, Уральском и Дальневосточном федеральных округах]» // [[Собрание законодательства РФ]]. — 2009. — № 43. — Ст. 5048.</ref>. төзелергә тиеш иде. Югары уку йортының студентлар-укытучылар составы аның исемен "Идел буе"на үзгәртүгә каршы протест белдерүе уңаеннан, Россия һәм [[Татарстан Республикасы Президенты|Татарстан]] президентлары аның артыннан "Казан университеты" тарихи исемен саклап калырга килештеләр.<ref>[http://www.business-gazeta.ru./article/16134/6/ Студенты КГУ устроили сходку против переименования вуза в ПФУ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200406183147/https://www.business-gazeta.ru/article/16134/6 |date=2020-04-06 }} // Газета «БИЗНЕС Online». — 26 октября 2009 года.</ref> [[Россия Хөкүмәте|Россия Хөкүмәте Рәисе]] [[Владимир Путин|В. В. Путин]] тарафыннан 2010 елның 2 апреленнән үзгәртеп оештырыла торган университетка рәсми рәвештә «Казан (Идел буе) федераль университеты» дигән гомуми исем бирелде.<ref>[http://www.business-gazeta.ru./article/16254/14/ Мякзюм Салахов: Казанский университет сохранит историческое имя] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200406183131/https://www.business-gazeta.ru/article/16254/14 |date=2020-04-06 }} // Газета «БИЗНЕС Online». — 28 октября 2009 года.</ref>. == Кампус урнашуы == Казан федераль университеты 223 360,9 м² уку-лаборатор мәйданнарына, 699 272,82 м² (614 объект) милек комплексы мәйданнарыныа һәм 364,3 га (76 кишәрлек) җир комплексы мәйданнарына ия<ref name="facts">''Цифры и факты'' // Сайт Казанского (Приволжского) федерального университета. </ref>. Университет объектлары [[Татарстан]]да ([[Казан]], [[Яр Чаллы]], [[Алабуга]], [[Лениногорски|Лениногорск]], [[Алексеевск районы|Алексеевск]], [[Биектау районы|Биектау]], [[Лаеш районы|Лаеш]], [[Тукай районы|Тукай]] [[Югары Ослан районы|Югары Ослан]], [[Яшел Үзән районы|Яшел Үзән]] районы), [[Карачай-Чиркәсия]]дә (Зеленчук районы), [[Карелия]]дә (Лоухи районы), [[Самар өлкәсе]]ндә ([[Тольятти]]) һәм [[Мари Ил]]дә ([[Волжск районы]]) урнашалар<ref name="facts" />. Университетның төп уку биналары комплексы, ягъни университет шәһәрчеге, [[Казанның Вахитов районы]]нда, шәһәрнең үзәк өлешендә, [[Казан Кирмәне]]ннән бер километрда, [[Тукай мәйданы (метро станциясе)|Тукай мәйданы метро станциясеннән]] ярым километрда урнашкан. Студентларның тулай тораклары [[Казанның Совет районы|Совет районының]] Кызыл Позиция урамы тирәсендә һәм [[Идел буе районы (Казан)|Идел буе районында]], [[Универсиада авылы (Казан)|Универсиада авылының]] беренче ике кластерында тупланганнар. Гомум алганда, университет тулай тораклары 13 000 урынга исәп тота, шул исәптә Универсиада авылында 7000 урын (20 урын, мәйданы 212 000 м²)<ref name="facts" />. == Тарихы == [[File:Stamp-russia2004-kazan-state-university.png|thumb|right|2004 елгы почта маркасына Казан университеты]] === Империя чоры === Казан университеты - Россиядә иң мөһим фәнни мәктәпләре һәм җәмгыятьләре булган иң борынгы өч [[Югары уку йорты|классик университетларның]] берсе. 1804 елның 5 (17) ноябрендә император [[Александр I]] тарафыннан расланган Грамота һәм Казан университеты Уставы имзаланган. Университетның беренче студентлары 1805 елның февралендә Казан гимназиясен (башта [[Мәскәү университеты]]ның "аерым өлеше"<ref>Указ Правительствующего Сената от 21 июля 1758 года об учреждении гимназии в городе Казани // [[Полное собрание законов Российской империи]]. — Т. 15. — С. 242.</ref>) тәмамлаучылар була, ул вакытта университет анда урнашкан булган. 1814 елда классик университетның дүрт бүлеге: әхлакый һәм сәяси фәннәр, физик һәм математика фәннәре, табиб фәннәре һәм сүз фәннәре факультетларының «тулы ачыш»ы була. Томск университетына нигез салынганчы Казан университеты Россия империясенең иң көнчыгыш университеты булган: аның округына [[Идел буе]], [[Кама буе]], Урал аръягы, Себер һәм Кавказ кергән. Беренче унъеллыктан ук Казан университеты (беренче [[Беренче Казан ирләр гимназиясе|Казан гимназиясе]] белән берлектә) көнчыгыш телләрен һәм көнчыгышны өйрәнүнең әйдәп баручы үзәге булып киткән. [[1819 ел]]да университетта М.Л. Магницкийның ревизиясе була, ул университетта «вольнодумлык һәм аллаһсызлык рухы»н таба. Ул үз докладында императордан университетны «халык алдында җимерүне» таләп итә, тик [[Александр I]] докладка «Нигә җимерергә, төзәтергә була»дигән резолюция сала. Магницкий Казан уку округының попечителе итеп билгеләнә, бу университеттагы массакүләм реформаларга китерә: күп кенә профессорлар эштән азат ителә, китапханәдән «зарарлы» китаплар алына, студентлар өчен каты казарма режимы билгеләнә. [[Файл:Kazan University, 1832.jpg|thumb|250px|1830нчы елларда Казан университеты]] 1825 елда университетның [[Казан университетының баш корпусы (Казан)|төп корпусы]] төзелә, ә 1830 елда университет комплексы төзелә: [[Казан университеты китапханәсе бинасы (Казан)|китапханә]], [[Казан университетының химия лабораториясе бинасы (Казан)|химия лабораториясе]], [[Казан университетының анатомия театры бинасы (Казан)|анатомия театры]], [[Казан университетының астрономия күзәтүханәсе бинасы (Казан)|Астрономия обсерваториясе]], клиника биналары (оештыруда профессор Ф.О. Йеллачичның әйдәүче ролен аеруча билгеләп үттеләр) һәм башкалар. Югары уку йорты эре мәгариф һәм фән үзәгенә әверелә. Анда берничә фәнни юнәлеш һәм мәктәп формалаша: химия, математика, көнчыгышны өйрәнү, археология, тарих һәм этнография, медицина, геология, геоботаника һәм башкалар. 1834 елда Казан университетының фәнни журнал — [[Учёные записки Казанского университета (журнал)|Галимнәр язмалары]] басыла башлый. 1835 елда [[Николай I]] уставы кабул ителгәч, өч факультет эшли башлый: фәлсәфә (сүз һәм физика-математика бүлекләре), юридик һәм табиб. 1837 елда университетта Россиядә беренче [[кытай теле]] кафедрасы оештырыла.<ref>[http://russian.people.com.cn/31517/6969230.html Триста лет китайского языка в России<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>. 1844 елда Казан университеты профессоры [[Карл Клаус]] тарафыннан ачылган Россия хөрмәтенә [[Рутений]] дип атала, бу элемент патша Россиясендә ачылган бердәнбер химик элемент һәм Россиядә ССРБ-дә ачылган бердәнбер табигый химик элемент дип исәпләнә. [[1850 ел]]да Санкт-Петербург университетының көнчыгыш факультеты барлыкка килү сәбәпле, Казан университетыннан барлык көнчыгыш өйрәнү материаллары һәм коллекцияләре тулысынча башкалага күчерелә. [[1863 ел]]да [[Александр II]] уставы кабул ителгәч, ул дүрт факультетны гамәлгә куя: тарих-филология, физика-математика, юридик һәм медицина. 1875-1883 елларда университетта Казан лингвистика мәктәбе формалаша. [[Россия ватандашлар сугышы|Ватандашлар сугышы]] вакытында 1918 елның август-сентябрь айларында [[Казанны штурмлау (1918 ел, август)|Казанны штурмлау]] , соңрак Казан [[Эшче-крестьян Кызыл Армиясе|Эшче-Крестьян Кызыл Армиясенең]] [[Qazan Operatsiäse|Казан операциясе]] чорында, Казанда яшәүчеләрнең шактый өлеше, шул исәптән университетның күп санлы студентлары һәм укытучылары Казанны ташлап китә. Күп кенә «качкан» Казан университарийлары яңа ачылган Томск һәм Иркутск университетларына алына.<ref>''Малышева С. Ю.'' [http://www.archive.gov.tatarstan.ru/magazine/go/anonymous/main/?path=mg:/numbers/2003_1_2/02/02_5/ «Великий исход» казанских университариев в сентябре 1918 года] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181123221608/http://www.archive.gov.tatarstan.ru/magazine/go/anonymous/main/?path=mg%3A%2Fnumbers%2F2003_1_2%2F02%2F02_5%2F |date=2018-11-23 }} // Научно-документальный журнал «Гасырлар авазы — Эхо веков». — 2003. — № 1-2.</ref>. == ССРБ вакытында == [[Файл:Kazan State University with arabic.jpg|мини|300x300пкс|КФУ [[1917 ел|1917]]-[[1928 ел]]ларда.]] Совнаркомның 1918 елның 9 октябрендәге декреты нигезендә, галимнәр юкка чыгарыла, ә «мөстәкыйль белем бирү» алып баручы барлык мөгаллимнәр (мәсәлән, өч елдан арыграк укыткан доцентлар) профессор дәрәҗәсенә күчерелә. Бу профессор составын югалткан Казан университетына яңадан нормаль фәнни һәм мөгаллимлек эшен оештырырга мөмкинлек бирә. Халык комиссарлары советының 1919 елның 1 ноябрендәге «Барлык югары уку йортлары һәм югары уку йортлары каршында рабфакларны оештыру турында» указы нигезендә 1919 елның 17 сентябрендә Казан университетында рабфак ачыла, бу РСФРСР-да бишенче эшче факультет була. 1922 елның 22 маенда Казан политехника институтының авыл хуҗалыгы факультеты һәм Казан дәүләт университетының урман факультеты берләшмәсе нигезендә Казан авыл хуҗалыгы һәм урманчылык институты оештырыла.<ref>''Елена Маслова.'' [http://www.archive.gov.tatarstan.ru/magazine/go/anonymous/main/?path=mg:/numbers/2004_2/01_3/01_3/ «Рабфак шаг за шагом продвигался вперёд» (Рабочий факультет Казанского университета в 1919—1926 гг.)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160316180529/http://archive.gov.tatarstan.ru/magazine/go/anonymous/main/?path=mg%3A%2Fnumbers%2F2004_2%2F01_3%2F01_3%2F |date=2016-03-16 }} // Научно-документальный журнал «Гасырлар авазы — Эхо веков». — 2004. — № 2.</ref>. Бөтенроссия Үзәк сайлау комиссиясе Президиумының 1925 елның 29 июнендәге карары белән Казан дәүләт университетына рәсми рәвештә В.и. Ульянов-Ленин исеме бирелә. 1930 елларда Казан университеты факультетлары Идел буеның күп кенә яңа вузларын ачу һәм торгызу өчен нигез була. 1930 елда КДУның медицина факультетын [[Казан дәүләт медицина университеты|Казан дәүләт медицина институтына]] бүлеп бирә, 1931 елда КДУның икътисад факультетын Казан дәүләт финанс-икътисад институтына үзгәртеп кора, КДУның юридик факультетына Совет хокукы институты, КДУның химия факультеты [[Казан илкүләм тикшеренү технология университеты]]на әврелә, 1932 елда КДУның аэродинамика бүлеге нигезендә [[А.Н. Туполев исемендәге Казан илкүләм тикшеренү техник университеты|Казан авиация институты]] төзелә. [[Бөек Ватан сугышы]] вакытында 1941-1943 елларда Казан университетында [[Мәскәү]]дән һәм [[Ленинград]]тан ССБР Фәннәр академиясе учреждениеләре, аларның хезмәткәрләре өчен тораклар урнашкан. Шулай итеп, университетның төп корпусында Академия президиумы (вице-президентлары [[Отто Шмидт|О. Ю. Шмидт]] һәм Е. А. Чудаков җитәкләгән, ә 1943 елдан - А. Ф. Иоффе һәм Л. А. Орбели) урнаша, шулай ук берничә эре академия институты, шул исәптән ФИАН, Физпроблемалар һәм Физтех институты Казан университетында эшли. [[1945 ел]]ның апрелендә университет һәм академик бүлекчәләр базасында [[РФА КФҮ|ССБР Фәннәр академиясенең Казан филиалы]] оештырыла. [[1952 ел]]да Казан юридик институты (элеккеге Совет хокукы институты) яңадан КДУ юридик факультеты итеп күчерелә. [[1953 ел]]да КДУның химия корпусы төзелә. [[1955 ел]]да университет [[Хезмәт Кызыл Байрагы ордены]] белән бүләкләнә. 1970 елларда университет шәһәрчегенең заманча биек корпуслары: физик (1973) һәм мехмат (1978) төзелә. [[1979 ел]]да университет [[Ленин ордены]] белән бүләкләнә. [[1989 ел]]да университет каршында мәдәни-спорт комплексы ("Уникс" КСК) ачылды. ==Хәзерге тарих== [[1996 ел]]да университет Россия Президенты указы белән «Россия Федерациясе халыкларының аеруча кыйммәтле мәдәни мирас объектларының дәүләт җыентыгы»на кертелде (башта В. И. Ульянов-Ленин исемендәге Казан дәүләт университеты буларак <ref>Указ Президента РФ от 30 июля 1996 года № 1112 «О включении отдельных объектов в Государственный свод особо ценных объектов культурного наследия народов Российской Федерации» // Собрание законодательства РФ. — 1996. — № 32. — Ст. 3894.</ref>), 2010 елдан КФУ буларак<ref>Указ Президента РФ от 26 октября 2010 года № 1289 «О внесении изменения в Указ Президента Российской Федерации от 30 июля 1996 года № 1112 „О включении отдельных объектов в Государственный свод особо ценных объектов культурного наследия народов Российской Федерации“» // Собрание законодательства РФ. — 2010. — № 44. — Ст. 5661.</ref>. == Институтлар һәм факультетлар == *Фундаменталь медицина һәм биология институты *Экология һәм табигатьтән файдалану институты *Геология һәм нефть-газ технологияләре институты *Инженерлык институты *Физика институты *А. М. Бутлеров ис. химия факультеты *Н. И. Лобачевский ис. математика һәм механика институты *Юридик факультеты *Идарә итү, икътисад һәм финанслар институты *Мәгълүмати технологияләр һәм мәгълүмати системалар югары мәктәбе *Хисаплау математикасы һәм мәгълүмати технологияләр югары мәктәбе *Бизнес югары мәктәбе *Л. Н. Толстой ис. филология һәм мәдәниятара багланышлар институты ** Габдулла Тукай исемендәге Милли мәдәният һәм мәгариф югары мәктәбе (''[[2018 ел]]га кадәр'' Татаристика һәм тюркология югары мәктәбе)<ref>[https://www.azatliq.org/a/29527548.html КФУда мәгариф мәктәбе булдырылды. Милли университет идеясе күмеләме?] [[Азатлык радиосы]], 5.10.2018</ref> *Иҗитмагый-фәлсәфи фәннәр һәм массакүләм багланышлар институты *Халыкара мөнәсәбәтләр, тарих, һәм Шәрекъне өйрәнү институты *Псхилогия һәм мәгариф институты == Уку йортын тәмамлаган шәхесләр == * [[Айсылу Башкурова-Садыйкова]], филолог, публицист, фольклорчы, филология фәннәре докторы, [[Татарстан Республикасының Атказанган мәдәният хезмәткәре]] (2003). == Моны да карагыз == * [[Михаил Коринфский]] ([[1788]] - [[1851]]) - [[Казан университеты]] биналарын коручы, мигъмарчы - профессор. * [[КФУ музейлары]] * [[КФУ император залы]] * [[Әллүки (әдәби берләшмә)|«Әллүки»]] (әдәби берләшмә) == Искәрмәләр == {{Reflist}} {{Россия классик университетлары ассоциациясе}}{{Татарстан ЮУЙлары}} {{Казан университеты}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Казан (Идел буе) федераль университеты]] [[Төркем:Казан югары уку йортлары]] 3evcqdn5ab10b26ob67mzdpvf8ldclv Төркем:Татарстан музейлары 14 20716 3526393 2128236 2022-08-04T16:08:45Z Frhdkazan 3171 {{Татарстан музейлары}} wikitext text/x-wiki {{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Татарстан мәдәнияте]] [[Төркем:Русия музейлары]] [[Төркем:Татарстан истәлекле урыннары]] eykho1nthdg9z15tmpv9n871sm5thjw Казан кремле 0 23007 3526387 2864197 2022-08-04T16:05:14Z Frhdkazan 3171 /* Сылтамалар */ {{Тышкы сылтамалар}} {{Татарстан музейлары}} wikitext text/x-wiki {{TwinLAT|Qazan Kremle}} {| border="1" cellpadding="2" cellpadding="2" cellspacing="0" align="right" ! colspan="2" bgcolor="Chartreuse" | Казан кирмәне |- | colspan="2" | [[Рәсем:Spasski Tower.JPG|250px]] |- | colspan="2" |<center>''Qazan kirməne'', ''Kazan Kremlin''</center> |- | width="150" | Урнашуы | [[Татарстан]], [[Казан]] |- | width="150" | Объект төре | Мәдәни |- | width="150" | Сылтама | [http://whc.unesco.org/en/list/980 980] |- | width="150" | [[Юнеско]] мирасы | [[2000 ел]]дан |} {{coord|display=title|55|47|55|N|49|6|23|E|type:landmark_region:RU|scale=5000}} '''Казан кремле''' (''Казан кирмәне, [[Рус теле|рус.]] Казанский кремль'') — [[Казан]] шәһәренең [[Казан тарихы|тарихи]] һәм [[Казан мәдәнияте|мәдәни]] мәркәзе, [[16 гасыр|16]]—[[19 гасыр]]лар архитектура ансамбле. Кирмән үзендә [[Ислам]] һәм [[Христианлык]] элементларын тоташтыра. [[2000 ел]]дан башлап [[ЮНЕСКО]] мирасы. == Фотосурәтләр == <gallery> Image:Могилы казанских ханов в Кремле; 2009.jpg|Казан ханнары каберләре Image:Soyembika3.JPG|[[Сөембикә манарасы]] Image:Kazan Kremlin.jpg|Кирмәнгә манзара Kazan Kremlin Spasskaya Tower 08-2016 img1.jpg </gallery> == Сылтамалар == * [http://www.kazan-kremlin.ru/ Рәсми сайт] {{ref-ru}} {{Казан истәлекле урыннары}} {{Тышкы сылтамалар}} {{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Казан кирмәне]] p6k2v4leu4zdxpz7i837xxomcek2vs5 Татарстан 0 24888 3526396 3520716 2022-08-04T16:12:33Z Frhdkazan 3171 /* Сылтамалар */ округы wikitext text/x-wiki {{twinCYR|Tatarstan}} {{УК}} {{ДәүләтВМ}} '''Татарстан Республикасы''' ('''Татарстан''', Татарстан Җөмһүрияте, {{lang-ru|Республика Татарстан}})&nbsp;— [[Россия Федерациясе]] белән [[әгъза ил|берләшкән]] һәм [[Россия Федерациясе субъектлары|Россия Федерациясе субъекты]] булган демократик [[хокукый дәүләт]], [[Татарстан Конституциясе]], [[Россия Федерациясе]] һәм Татарстан арасындагы махсус шартнәмә нигезендә Россия Федерациясе белән берләшкән республика.<ref>{{cite web|url=http://constitution.garant.ru/region/cons_tatar/chapter/1/#block_100000|title=Татарстан конституциясе, мәк. 1}}</ref> Татарстан Россиянең [[Идел буе федераль бүлгесе]]нә керә. Республика [[башкала]]сы&nbsp;— [[Казан]] [[шәһәр]]е. {{цитата|автор=[[Татарстан Республикасы Конституциясе]]|Татарстан Республикасы [[суверенитет]]ы, Россия Федерациясе карамагындагы мәсьәләләрдән һәм Россия Федерациясе белән Татарстан Республикасының уртак карамагындагы мәсьәләләр буенча Россия Федерациясе [[вәкаләт]]ләреннән тыш, дәүләт [[хакимият]]енең (канун чыгару, башкарма һәм суд) бөтен тулылыгына ия булуда чагыла һәм Татарстан Республикасының аерылгысыз [[хасият]]е була.}} Россиядә [[икътисад]]ый яктан иң көчле [[төбәк]]ләрнең берсе. [[1920 ел]]ның [[27 май|27 маенда]] төзелгән ([[ТАССР]]). Татарстан Россиянең Европа өлеше үзәгендә, ике елга - Идел һәм Кама кушылган урында урнашкан. Аның халкы 3 миллионга якын кешене тәшкил итә. Уртача-континенталь климат, җылы, кайвакыт эссе җәй һәм уртача кыш. Татарстанның төп байлыгы - нефть. Бездә 2 дәүләт теле: рус һәм татар теле. Казанда иң матур соборларның берсе - Изге Павел Соборы. Истәлекле урыннар арасында: Мәдәният һәм ял паркы, Казан Кремле һәм Казан университеты, Татар Драматик театры һәм Казан елга порты. == Географик мәгълүмат == ''Төп мәкалә: [[Tatarstan cäğräfiäse|Татарстан географиясе]]'' Татарстан [[Россия Федерациясе]] үзәгендә, [[Көнчыгыш Аурупа тигезлеге]]ндә, ике зур елга&nbsp;— [[Идел]] һәм [[Чулман]] очрашкан урында урнашкан. [[Казан]] [[Мәскәү]]дән {{сан|797|км}} ераклыгында урнашкан. Республика территориясе озынлыгы&nbsp;— төньяктан көньякка {{сан|290|км}} һәм көнбатыштан көнчыгышка {{сан|460|км}}. Татарстан чит ил дәүләтләре белән чиктәш түгел. Татарстан территориясе&nbsp;— урманлы җирдә яткан тигезлек. Республика көньяк-көнчыгышында калкулыклар бар. Территориянең {{сан|90|%}} [[диңгез биеклеге]]нән {{сан|200|метр}}дан югарырак. Татарстан территориясенең {{сан|16|%}} [[урман]]нар белән капланган. [[Фауна]]сында 500&nbsp;дән артык хайван төре бар. === Рельеф === Татарстан Көнчыгыш Аурупа тигезлегенең көнчыгыш өлешенә урнашкан һәм аның төп үзенчәлекләренә ия. Гомумән, Татарстанның җир өсте төзелеше дулкын-сыман тигезлектән гыйбарәт. Аның уртача биеклеге диңгез өстеннән {{сан|170|м}}&nbsp;га, ә аерым урыннары 300–{{сан|350|м}}&nbsp;га җитә. Күбесенчә, биеклеге {{сан|100|м}} дан узмаган түбәнлекләрдән тора. Көнчыгыш Аурупа тигезлеге [[Идел]]дән алып көнчыгышка, [[Урал таулары]]на таба күтәрелә бара. Татарстанның җир өсте өчен дә бу үзенчәлек хас: аның иң түбән урыннары&nbsp;— Идел аръягының көнбатышына, ә иң биек җирләре көнчыгышына таба урнашкан. Биредә, республиканың көньяк-көнчыгышында, [[Бөгелмә-Бәләбәй калкулыгы]] ята. Республиканың көньяк-көнбатыш өлешенә 200–{{сан|250|м}} биеклегендәге Идел буе калкулыгы тармаклары кергән. Иделнең төп уңъяк ярының биек һәм текә булуы шушы калкулыкның Иделгә якын ук килеп җитүе һәм аның Идел суы агымы тәэсирендә җимерелүе белән аңлатыла. Шулай итеп, Татарстанның җир өсте урта өлешендә&nbsp;— түбәнлекләрдән (Идел аръягы түбәнлеге), ә кырый өлешләре калкулыклардан (Бөгелмә, Идел буе һ.б. калкулыклар) торуы белән аерыла. Бу үзенчәлек аның геологик төзелешенә бәйле. === Климат === Республикада уртача-континенталь климат, җәй көне җылы һәм уртача салкын кыш белән аерылып тора. Елның иң җылы ае — июль (+18…+20&nbsp;°C), иң салкыны — [[гыйнвар]] (−13…−14&nbsp;°C). Температураның абсолют минимумы −44…−48&nbsp;°C ([[Казан]]да −46,8&nbsp;°C). Иң югары температура +37…+42&nbsp;°C. Абсолют еллык температура (амплитуда) 80–90&nbsp;°C&nbsp;ка җитә. Татарстан чикләрендә климат аермалары юк. Ел дәвамында Кояш балкышы сәгатьләренең саны 1763 тән 2066 га кадәр ([[Минзәлә]]) тәшкил итә. Иң кояшлы чор — апрельдән август аена кадәр. Ел эчендә кояш радиациясе якынча 3900 МЖж/м² тәшкил итә. Уртача еллык температура якынча 2–3,1&nbsp;°C тәшкил итә. Уртача тәүлеклек температураның 0&nbsp;°C аша тотрыклы күчүе апрель башында һәм октябрь азагында була. Температура 0 градустан югары — 198–209 көн, 0 градустан түбән — 156–157 көн. Уртача еллык явым-төшем күләме 460–540 мм тәшкил итә. Иң күп явым-төшем июль аена (51–65 мм), минимум - февраль аена (21–27 мм) туры килә. Барыннан да бигрәк, Чулман аръягында һәм Идел алдында явым-төшемнәр күзәтелә. Вегетация чоры 170 тәүлек чамасы тәшкил итә. Кар катламы ноябрь уртасыннан соң барлыкка килә, ул апрельнең беренче яртысында барлыкка килә. Кар катламының ятуы елына 140–150 көн тәшкил итә, уртача калынлыгы 35–45 см. === Чиктәшлек === {| class="wikitable" |- !Як!!Россия субъекты |- |Төньяк-көнбатыш|| [[Мари Ил]] ([[Волжск районы|Волжск]], [[Мари-Төрек районы|Мари-Төрек]], [[Морки районы|Морки]] районнары) |- |Төньяк|| [[Киров өлкәсе]] ([[Нократ Аланы районы|Нократ Аланы]], [[Малмыж районы|Малмыж]] районнары) |- |Төньяк-көнчыгыш|| [[Удмуртия]] ([[Кизнәр районы|Кизнәр]], [[Алнаш районы|Алнаш]], [[Грахово районы|Грах]], [[Можга районы|Можга]], [[Кече Пурга районы|Кече Пурга]], [[Кыяс районы|Кыяс]], [[Каракүл районы|Каракүл]] районнары) |- |Көнчыгыш|| [[Башкортстан]] ([[Кызыл Кама районы|Кызыл Кама]], [[Илеш районы|Илеш]], [[Бакалы районы|Бакалы]], [[Шаран районы|Шаран]], [[Туймазы районы|Туймазы]], [[Ярмәкәй районы|Ярмәкәй]] районнары) |- |Көньяк-көнчыгыш|| [[Оренбург өлкәсе]] ([[Северное районы (Оренбург өлкәсе)|Северное районы]]) |- |Көньяк|| [[Самара өлкәсе]] ([[Келәүле районы|Келәүле]], [[Шонталы районы|Шонталы]], [[Чаллыбаш районы|Чаллыбаш]], [[Кошки районы|Кошки]] районнары) |- |Көньяк-көнбатыш|| [[Ульяновск өлкәсе]] ([[Яңа Малыклы районы|Яңа Малыклы]], [[Мәләкәс районы|Мәләкәс]], [[Иске Майна районы|Иске Майна]], [[Ульяновск районы|Ульяновск]], [[Чынлы районы|Чынлы]], [[Майна районы|Майна]], [[Сыры районы|Сыры]] районнары) |- |Көнбатыш|| [[Чуашия]] ([[Шомырша районы|Шомырша]], [[Батыр районы|Батыр]], [[Ялчык районы|Ялчык]], [[Комсомол районы (Чуашия)|Комсомол]], [[Янтык районы|Янтык]], [[Ормар районы|Ормар]], [[Кузлаука районы|Кузлаука]] районнары) |- |} === Файдалы казылмалар === ==== Нефть ==== Республиканың иң зур байлыгы&nbsp;— [[нефть]]. Тулаем запас зурлыгы 1 млрд тонна исәпләнә. Татарстанда 127 урында нефть булуы билгеле, алар үз эченә 3 меңнән артык ятманы кертә. [[Лениногорск районы]]нда урнашкан [[Ромашкино нефть чыганагы]]&nbsp;— Россиядә иң зур чыганклардан берсе; шулай ук Яңа Елхау һәм Савызбаш эре чыганаклары, уртача Баулы чыганагы бар.<ref>http://www.vsegei.ru/ru/info/gisatlas/pfo/tatarstan/14-15_uvogrpip_tat.xls</ref> Нефть белән бергә [[иярчен газ]] да чыгарыла&nbsp;— нефтьнең бер тоннага якынча {{сан|40|м}}³. Берничә кечкенә [[табигый газ]] һәм газ конденсаты чыганаклары булуы мәгълүм. ==== Күмер ==== Татарстан территориясендә 108 күмер ятма эзләп табылган. Шуның белән бергә, сәнәгый күләмнәрдә Чулман күмер бассейнының Көньяк Татар, Мәләкәс һәм Төньяк Татар районнарга бәйләнгән күмер ятмаларны гына кулланып була. Күмерләр ятмаларының тирәнлеге&nbsp;— 900–{{сан|1200|м}}. ==== Башка файдалы казылмалар ==== Республика җирастында известьташ, доломитлар, төзелеш комы, кирпеч балчыклары, төзелеш ташы, гипс, ком-гравий катнашмасы, торф, шулай ук перспективлы нефть битумы, көрән һәм таш күмер, яңа торган сланец, цеолитлар, бакыр һәм бокситларның сәнәгый запаслары бар. Цеолитлы (руда булмаган казылмаларының якынча {{сан|50|%}} өлеше), карбонатлы (як. {{сан|20|%}}), балчыклы (як. {{сан|30|%}}) токымнар, ком-гравий катнашмасы ({{сан|7.7|%}}), комнар ({{сан|5.4|%}}), гипслар ({{сан|1.7|%}}) аеруча мөгимнәрдән саналалар. {{сан|0.1|%}} өлешне фосфоритлар, тимероксидлы пигментлар һәм битумлы токымнар биләп торалар. === Су ресурслары === Иң эре елгалар&nbsp;— [[Идел]] (республика территориясе буенча {{сан|177|км}} ага), [[Чулман]] ({{сан|380|км}}) һәм аның кушлыдыклары&nbsp;— [[Нократ]] ({{сан|60|км}}) һәм [[Агыйдел (елга)|Агыйдел]] ({{сан|50|км}}), алар гомум агып төшкән су микъдарының {{сан|97.5|%}} өлешне тәшкил итәләр. Алардан башка, республика территориясе буенча якынча 500 озынлыгы {{сан|10|км}}-дан артык кече елган һәм күп санлы чишмәләр ага. Су ресурсларының зур өлеше [[Куйбышев сусаклагычы|Куйбышев]] һәм [[Түбән Кама сусаклагычы|Түбән Кама]] суаклагычларында тупланган. Республика территориясендә 8 меңнән артык күл һәм 7 меңнән артык сазлык бар. Көнчыгыш Кама аръягының төньяк өлеше&nbsp;— Кама-Агыйдел уйсулыгында сазлыклар аеруча күп. Татарстанның иң эре су объектлары&nbsp;— республиканы төрле максатларда кирәкле су ресурслары белән тәэмин итә торган 4 сусаклагыч. * [[Куйбышев сусаклагычы]] [[1955 ел]]да төзелгән, ул&nbsp;— Татарстанда гына түгел, бөтен [[Аурупа]]да иң эре сусаклагыч. Урта Иделнең сезонлы агымын, судночылык, су белән тәэмин итүне һәм сугаруны җайга сала. * [[Түбән Кама сусаклагычы]] [[1978 ел]]да төзелгән һәм гидротөен буенча көнлек һәм атналык су агымын көйләп тора. * [[Зәй сусаклагычы|Зәй гидротөене]] [[1963 ел]]да төзелгән, ГРЭСны техник яктан тәэмин итү өчен хезмәт күрсәтә. * [[Карабаш сусаклагычы]] [[1957 ел]]да төзелгән, нефть кәсепләрен һәм сәнәгать ширкәтләрен су белән тәэмин итә.<ref>{{Citation |title=архив күчермәсе |url=http://tatarile.org/tt/node/71 |access-date=2014-09-06 |archive-date=2014-09-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140906203825/http://tatarile.org/tt/node/71 |dead-url=yes }}</ref> ==== Җир асты сулары ==== [[2005 ел]]дагы хәле буенча, Татарстанда 29 җирасты тозсыз су чыганагы эзләп табылган, запаслары&nbsp;— 1 млн м³/тәүлек, шул исәптә сәнәгый үзләштерү өчен якынча өчтән бер өлеше әзерләнгән. Минераль җирасты сулары запаслары да күп. [[2004 ел]]дагы хәле буенча, минераль җирасты сулары запаслары 3,293 мең м³/тәүлек санны тәшкил итәләр. === Саклана торган табигый территорияләр === [[2009 ел]]дагы хәле буенча, Татарстанның табигый-тыюлык фонды үз эченә 154 аеруча сакланган табигать урынны кертә, шул исәптә: * [[Идел-Чулман тыюлыгы|Идел-Чулман дәүләт табигый бисфера тыюлыгы]]; * [[Түбән Чулман (милли парк)|«Түбән Чулман» милли паркы]]; * 24 төбәк әһәмиятендәге төрлепрофилле дәүләт табигый заказлык; * 127 төбәк әһәмиятендәге табыгый һәйкәл, шул исәптә җир өстендәге&nbsp;— 63, су&nbsp;— 64 (күлләр, елгалар, чишмәләр); * 1 җирле әһмиятендәге аеруча сакланган табигать территориясе. == Тарих == {{Төп мәкалә|Татарстан тарихы}} [[Рәсем:Jubcoin 2005 10rub respublikatatarstan revers.gif|right|210px|thumb|Казан меңеллыгына чыккан Россия банкының истәлекле тәңкәсе]] Беренче торак урыннар тарихы [[VIII гасыр (б.э.к.)|безнең эрага кадәр VIII гасыр]]га барып тоташа. Соңрак, [[IX гасыр|IX]]–[[XIII гасыр]]ларда бу җирләрдә [[Болгар дәүләте]] урнашкан булган. [[XIII гасыр]]да ул монголлар тарафыннан җимерелә, һәм, [[Чыңгызхан]] империясенең таркалуыннан соң, [[Җучи Олысы|Җучи олысы]] составына кертелгән. [[XV гасыр]]ның башында [[Олуг Мөхәммәд хан]] Казан ханлыгының [[Алтын Урда]]га бәйсезлеге турында игълан итте. Яңа дәүләт мөстәкыйль рәвештә Мәскәү белән мөнәсбәтләрне төзи башлаган. Казанда Мәскәү яклы фирка (партия) бик көчле булган, чөнки сәүдәгәрлекнең бер өлеше Мәскәү белән тыгыз сәүдә мөнәсәбәтләрендә булган; шуның өстәвенә, Мәскәү Казан сәясәтенә зур тәэсир ясаган һәм тәхеткә үзенә кирәк булган ханны утырту өчен аның эчке эшләренә еш кына тыкшынган булган. [[1552 ел]]да, [[Явыз Иван]] дәверендә, Казан ханлыгы җимерелә һәм [[Мәскәү патшалыгы]] составына кертелә. Россия составында Казанны [[Казан патшалыгы]], ә аннан соң [[Казан губернасы]] дип атаганнар. Территория үзидарәсез булган&nbsp;— губерна башында император тарафыннан тәгаенләнгән губернатор торган. [[1920 ел]]да [[Владимир Ленин]] тәкъдиме буенча [[s:АТССР оештыру турындагы декрет|АТССР оештыру турындагы декрет]] кабул ителә, ул [[РСФСР]] составына керде. === Татарстан Республикасы === * [[1990 ел]]ның [[30 август]]ында [[Татарстан суверенитеты]] турында [[Татарстан суверенлыгы турында декларация|декларация]] кабул ителде. * [[1992 ел]]ның [[21 март]]ында суверен статус турында [[Татарстан суверенлыгы турында референдум|референдум]] үтте. Халыкның ⅔ өлеше суверенитетны хуплады. * [[1992 ел]]ның [[31 март]]ында Татарстан [[Чечня]] белән берлектә [[Федератив килешү]]не имзаламады. * [[1992 ел]]ның [[6 ноябрь|6 ноябрендә]] [[Татарстан конституциясе]] кабул ителде. * [[2000 ел|2000 елдан башлап]] Конституциягә кертелгән үзгәртүләр нәтиҗәсендә Татарстан&nbsp;— [[Россия Федерациясе субъектлары|Россия Федерациясе субъекты]]. * [[2002 ел]]ның [[19 апрель|19 апрелендә]] [[Татарстан Дәүләт Советы]] Конституциягә кертелгән үзгәртүләрне хуплады. * [[2005 ел]]ның октябрендә Татарстан һәм федераль үзәк арасында яңа килешү имзаланды. Килешүдә ике дәүләт теле расланды. == Халык == {{Төп мәкалә|Татарстан халкы}} {| class="wikitable" style="text-align: right;" |-bgcolor="#e0e0e0" ! Халык ! colspan="2" | [[1926 ел]]<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_26.php?reg=423 Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей]</ref> ! colspan="2" | [[1939 ел]]<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_39.php?reg=73 Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей]</ref> ! colspan="2" | [[1959 ел]]<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_59.php?reg=86 Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей]</ref> ! colspan="2" | [[1970 ел]]<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_70.php?reg=42 Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей]</ref> ! colspan="2" | [[1979 ел]]<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_79.php?reg=42 Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей]</ref> ! colspan="2" | [[1989 ел]]<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_89.php?reg=42 Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей]</ref> ! colspan="2" | [[2002 ел]]<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_02.php?reg=46 Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей]</ref> ! colspan="2" | [[2010 ел]]<ref>{{Citation |title=Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года |url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab7.xls |access-date=2014-09-18 |archive-date=2017-10-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171020093517/http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab7.xls |dead-url=yes }}</ref> |-bgcolor="#e0e0e0" ! ! исәбе ! % ! исәбе ! % ! исәбе ! % ! исәбе ! % ! исәбе ! % ! исәбе ! % ! исәбе ! % ! исәбе ! % |- | [[татарлар]] | {{сан|1164342}} |48,7 | {{сан|1421514}} |48,8 | {{сан|1345195}} |47,2 | {{сан|1536430}} |49,1 | {{сан|1641603}} |47,6 | {{сан|1765404}} |48,5 | {{сан|2000116}} |52,9 | {{сан|2012571}} |53,2 |- | шул исәптә [[керәшеннәр]]<ref>[[1926 ел]]гы җанисәбендә аерым халык буларак саналган</ref> | {{сан|99041}} |3,8 | - | | - | | - | | - | | - | | {{сан|18760}} | | {{сан|29962}} | |- | [[руслар]] | {{сан|1118834}} |43,1 | {{сан|1250667}} |42,9 | {{сан|1252413}} |43,9 | {{сан|1328738}} |42,4 | {{сан|1516023}} |44,0 | {{сан|1575361}} |43,3 | {{сан|1492602}} |39,5 | {{сан|1501369}} |39,7 |- | [[чуашлар]] | {{сан|127330}} |4,9 | {{сан|138935}} |4,8 | {{сан|143552}} |5,0 | {{сан|153496}} |4,9 | {{сан|147088}} |4,3 | {{сан|134221}} |3,7 | {{сан|126532}} |3,3 | {{сан|116252}} |3,1 |- | [[удмуртлар]] | {{сан|23873}} | | {{сан|25932}} | | {{сан|22657}} | | {{сан|24533}} | | {{сан|25330}} | | {{сан|24796}} | | {{сан|24207}} | | {{сан|23454}} | |- | [[мордва]] | {{сан|35084}} | 1,4 | {{сан|35759}} | 1,2 | {{сан|32932}} | 1,2 | {{сан|30963}} | | {{сан|29905}} | | {{сан|28859}} | | {{сан|23702}} | | {{сан|19156}} | |- | [[марилар]] | {{сан|13130}} | | {{сан|13979}} | | {{сан|13979}} | | {{сан|15643}} | | {{сан|16842}} | | {{сан|19446}} | | {{сан|18787}} | | {{сан|18848}} | |- | [[украиннар]] | … | | {{сан|13087}} | | {{сан|16099}} | | {{сан|16868}} | | {{сан|28577}} | | {{сан|32822}} | | {{сан|24016}} | | {{сан|18241}} | |- | [[башкортлар]] | … | | … | | … | | … | | {{сан|9256}} | | {{сан|19106}} | | {{сан|14911}} | | {{сан|13726}} | |} Татарстан халкының 83,23% Татарстанда туган (2002); Татарстан халкының 1,55% [[Башкортстан]]нан, 1,24% [[Үзбәкстан]]нан, 0,9% [[Казакъстан]]нан, 0,74% [[Украина]]дан, 0,74% [[Пермь крае|Пермь өлкәсеннән]], 0,65% [[Самара өлкәсе]]ннән күчеп килгәннәр. Татарстанга күчеп килгән 628 мең кешедән нибары 34,8% (218 мең кеше) гына татарлар; 47,8% — руслар, 2,9% — украиннар, 2,8% — украиннар, 1,8% — башкортлар, 1,3% — әзәрбайҗаннар.<ref>{{Citation |title=архив күчермәсе |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/tableView/tableView.xhtml |access-date=2019-10-15 |archive-date=2019-01-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190101090954/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/tableView/tableView.xhtml |dead-url=yes }}</ref> === Телләр === Татарстан Республикасында дәүләт телләре&nbsp;— тигез хокуклы [[татар теле|татар]] һәм [[рус теле|рус]] телләре. Моның турында [[Татарстан Конституциясе]]ндә һәм [[Татарстан телләре турындагы канун]]да әйтелгән. === Дин === Татарстан территориясендә 1000-нән артык дини берләшмә теркәлгән. Татарстанның ике төп дине&nbsp;— [[ислам]] һәм [[христианлык]]. [[Ислам]] инде [[Идел буе Болгарстаны]]нда [[922 ел]]да кабул ителгән. === Торак пунктлар === {| class="infobox" style="text-align:center; width:97%; margin-right:10px; font-size:90%" |- ! rowspan=21 | {{navbar|Татарстан шәһәрләре|plain=1}} [[Рәсем:Kazan Kremlin exterior view 08-2016 img3.jpg|border|120px|Казан]]<br />[[Казан]]<br />[[Рәсем:Чаллы ТЭЦ.jpg|border|120px|Яр Чаллы]]<br />[[Яр Чаллы]] [[Түбән Кама|Түбән Чулман]]<br />[[Рәсем:Almetyevsk.jpg|border|135px|Әлмәт]]<br />[[Әлмәт]] ! align=center style="background:#f5f5f5;" | Урын ! align=center style="background:#f5f5f5;" | Шәһәр ! align=center style="background:#f5f5f5;" | [[Рус теле|Русча исеме]] ! align=center style="background:#f5f5f5;" | Халык саны ! rowspan=21 | {{navbar|Largest cities of Russia|plain=1}} [[Рәсем:Bugulm Sov 75.JPG|border|120px|Бөгелмә]]<br />[[Бөгелмә]]<br />[[Рәсем:Elabuga ul spasskaya.jpg|border|120px|Алабуга]]<br />[[Алабуга]]<br />[[Рәсем:Холм и город.jpg|border|120px|Баулы]]<br />[[Баулы]]<br />[[Рәсем:Mendeleyevsk вид сверху1.jpg|border|120px|Менделеевск]]<br />[[Менделеевск]] |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 1 ||align=left | '''[[Казан]]''' || ''Казань'' || {{сан|1143546}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 2 ||align=left | '''[[Яр Чаллы]]''' || ''Набережные Челны'' || {{сан|513242}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 3 ||align=left | '''[[Түбән Кама|Түбән Чулман]]''' || ''Нижнекамск'' || {{сан|234108}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 4 ||align=left | '''[[Әлмәт]]''' || ''Альметьевск'' || {{сан|146309}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 5 ||align=left | '''[[Яшел Үзән]]''' || ''Зеленодольск'' || {{сан|97651}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 6 ||align=left | '''[[Бөгелмә]]''' || ''Бугульма'' || {{сан|89144}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 7 ||align=left | '''[[Алабуга]]''' || ''Елабуга'' || {{сан|70750}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 8 ||align=left | '''[[Лениногорски|Лениногорск]]''' || ''Лениногорск'' || {{сан|64145}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 9 ||align=left | '''[[Чистай]]''' || ''Чистополь'' || {{сан|60703}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 10 ||align=left | '''[[Зәй шәһәре|Зәй]]''' || ''Заинск'' || {{сан|41798}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 11 ||align=left | '''[[Азнакай]]''' || ''Азнакаево'' || {{сан|34859}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 12 ||align=left | '''[[Норлат]]''' || ''Нурлат'' || {{сан|32600}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 13 ||align=left | '''[[Баулы]]''' || ''Бавлы'' || {{сан|22109}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 14 || align=left | '''[[Менделеевск]]''' || ''Менделеевск'' || {{сан|22075}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 15 ||align=left | '''[[Буа]]''' || ''Буинск'' || {{сан|20342}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 16 ||align=left | '''[[Әгерҗе]]''' || ''Агрыз'' || {{сан|19299}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 17 ||align=left | '''[[Арча]]''' || ''Арск'' || {{сан|18114}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 18 ||align=left | '''[[Васильево]]''' || ''Васильево'' || {{сан|16957}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 19 ||align=left | '''[[Кукмара]]''' || ''Кукмор'' || {{сан|16917}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 20 ||align=left | '''[[Минзәлә]]''' || ''Мензелинск'' || {{сан|16474}} |- | colspan="11" align=center style="background:#f5f5f5;" | <ref>{{Citation |title=архив күчермәсе |url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/perepis2010/svod.xls |access-date=2012-01-26 |archive-date=2011-06-27 |archive-url=https://www.webcitation.org/5zkxwkUEt?url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/perepis2010/svod.xls |dead-url=yes }}</ref> |} <noinclude> {{clear}}Татарстан&nbsp;— Россиядә бердәнбер ике миллионлы агломерациягә (бер үзәкле Казан һәм күпүзәкле Чаллы (Түбән Кама) агомерацияләре) ия булган төбәк. Республикадә шулай ук ярым миллионлы Әлмәт (Көньяк Татарстан) агломерациясе бар. Татарстан ике иярчен шәһәр&nbsp;— 155-мең Иннополис фән шәһәре һәм 100-меңле Салават Күпере,&nbsp;— төзелеше алып барыла. Шулай 40-меңле Смарт-сити һәм 157-меңле Яшел Үзән иярчен шәһәрләрне булдыру планда тотыла. == Мәдәният == Тарихи һәм җәгърафи факторлары буенча Татарстан күптән ике зур цивилизация һәм мәдәният арасында яши: көнчыгыш һәм көнбатыш. Шушы фактор Татарстанның бай мәдәниятын билгели. Мәдәни мирасны саклау һәм популярлаштыру эшенең иң күркәм үрнәге&nbsp;— [[Казан Кремле]]. Шулай итеп, Казанның 1000-еллыгын билгеләү Татарстанның мәдәни үсешен, дини һәм милли толерантлык идеяләрен билгеләделәр. Татарстанда 825 гәҗит-журналлар чыга. Шул исәптә шәһәр һәм район гәҗитләре, Алар рус, татар, [[Удмурт теле|удмурт]] һәм [[Чуаш теле|чуаш]] телләрендә чыгалар. Республикада 100-дән артык милләт вәкилләре яши, 37 милли-мәдәни оешманы берләштергән [[Татарстан халыклары Ассамблеясы]] эшли. == Фән һәм мәгариф == Татарстан&nbsp;— көчле фән һәм мәгариф потенциаллы төбәк. Мәгарифтә {{сан|170000}} кеше мәшгуль. Урта 11 еллы белем алу мәҗбүри һәм бушлай. Гомумән, Татарстанда 2434 белем бирү учреждениясе бар, барлыгы якынча {{сан|600000}} укучы укый. Иң популяр университетлар: * [[Казан (Идел буе) федераль университеты]], * [[Казан дәүләт техника университеты|А.&nbsp;Н.&nbsp;Туполев исемендәге Казан дәүләт техника университеты (КАИ)]]. * [[Казан дәүләт технология университеты|Казан дәүләт технология университеты (КХТИ)]]. * [[Казан дәүләт медицина университеты]]. * [[Казан дәүләт архитектура-төзелеш университеты]]. * [[Казан дәүләт аграр университеты]]. * [[Казан дәүләт мәдәният һәм сәнгать университеты]]. * [[Казан дәүләт энергетика университеты]]. * [[Кама дәүләт инженер-икътисади академия (ИНЭКА)]] * [[Казан югары хәрби башлык уку йорты]] == Административ-территориаль бүленеш == {{төп мәкалә|Татарстанның административ-территориаль бүленеше}} [[Рәсем:Tatarstan rayonnarı.jpg|right|300px]] Җөмһүрият территориясе 43 административ районга бүленә. Аларның үзәкләре булып республика карамагындагы&nbsp;— 14, районнар карамагындагы 8 шәһәр, шәһәр тибындагы 8 поселок һәм 16 авыл тора (8-нче кушымтаны һәм 127-нче биттәге картаны карагыз). Җөмһүрият карамагындагы шәһәрләр, район үзәкләре булып торсалар да, районнар составына кермиләр, алар турыдан-туры җөмһүрият хакимияте тарафыннан идарә ителәләр һәм мөстәкыйль административ берәмлекне тәшкил итәләр. Алардан башка ике шәһәр&nbsp;— [[Казан]] һәм [[Яр Чаллы|Чаллы]]&nbsp;— шәһәр районнарына бүленәләр. == Икътисад == Татарстан&nbsp;— икътисади һәм фәнни-техник потенциалы зур булган индустриаль-аграр респ-ка: нефть, химия, нефть химиясе, электр энергетикасы, машиналар төзү, җиңел һәм азык-төлек сәнәгате, заманча а.х. алга киткән. Татарстан 6 икътисади районга бүленә: [[Идел алды икътисади районы|Идел алды]], [[Казан икътисади районы|Казан]], [[Чулман алды икътисади районы|Чулман алды]], [[Төньяк-көнчыгыш Чулман буе икътисади районы|Төньяк-көнчыгыш Чулман буе]], [[Көнбатыш Чулман аръягы икътисади районы|Көнбатыш Чулман аръягы]], [[Көньяк-көнчыгыш Чулман аръягы икътисади районы|Көньяк-көнчыгыш Чулман аръягы]]. === Транспорт === Җөмһүрият нык үскән транспорт челтәренә ия. Аның нигезен авиасызыклар, тимер юллар һәм дүрт көймә йөрешле ([[Идел]], [[Чулман]], [[Нократ]], [[Агыйдел (елга)|Агыйдел]]) елга тәшкил итә. Россиянең иң эре транспорт системалары кисешкән ноктада урнашкан, Татарстан аша Уралның, [[Себер]]нең, Ерак Көнчыгышның Үзәк Россия һәм кайбер [[БДБ]] илләре белән элемтә тормышка ашырыла. ===== Тимер юл транспорты ===== Татарстанда тимер юл транспортының үсә башлавы [[Мәскәү-Казан тимер юлы]]н төзү белән бәйле; [[1893 ел]]да [[Зөя (станция)|Зөя]]&nbsp;— Мәскәү, ә [[1894 ел]]да [[Казан-Пассажирлы|Казан]]&nbsp;— [[Яшел Үзән (станция)|Яшел Үзән]] хәрәкәте ачылган. [[1924 ел]]дан Казан&nbsp;— [[Свердловск]] тимер юл сызыгы файдалануга тапшырылган. Татарстан территориясендәге баш магистральләр: төньяк ([[Түбән Карамалы]], Яшел Үзән, Казан, [[Әгерҗе (станция)|Әгерҗе]] аша үтә), көньяк (Норлат, Бөгелмә һәм Ютазы аша үтә). Көнчыгышта бу ике магистральне Әгерҗе&nbsp;— Акбаш тимер юлы тоташтыра. === Тышкы икътисади элемтәләр === Россия төбәкләрнең күпчелеге кебек үк, Татарстанның дөньяның күп илләре белән туры икътисади элемтәләр бар, илләрнең кайберәүләрдә Татарстанның тышкы икътисади вәкиллекләре ачылган. == Дәүләт төзелеше == '''Россия дәүләт хакимияте органнары һәм Татарстан дәүләт хакимияте органнары арасында эшләр һәм вәкаләтләр бүлешү турындагы Шартнамә''' Россия Федерациясе дәүләт хакимияте органнары һәм Татарстан Республикасы дәүләт хакимияте органнары арасында эшләр һәм вәкаләтләр бүлешү турындагы Шартнамәне аслау хакында Федераль канун Дәүләт Думасы тарафыннан [[2007 ел]]ның [[4 июль|4 июлендә]] кабул ителде Федерация Советы тарафыннан [[2007 ел]]ның [[11 июль|11 июлендә]] хупланды<ref>[http://portal.tatarstan.ru/tat/documents/polnomochia.htm Россия Федерациясе дәүләт хакимияте органнары һәм Татарстан Республикасы дәүләт хакимияте органнары арасында эшләр һәм вәкаләтләр бүлешү турында Шартнамә]{{Deadlink|date=February 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. === Конституция === {{main|Татарстан Конституциясе}} Җөмһүриятның төп кануны&nbsp;— [[Татарстан Республикасы Конституциясе|Татарстан Җөмһүрияте Конституциясе]]. Конституция буенча, Татарстан&nbsp;— демократик хокукый дәүләт. Әгәр Татарстан карамагындагы мәсьәләләре буенча чыгарылган федераль канун һәм Татарстанның хокукый актларына каршы килсә, Татарстанның хокукый акты гамәлдә кала. === Президент === {{main|Татарстан Президенты}} Татарстан Җөмһүриятеның дәүләт башлыгы, иң югары урындагы заты&nbsp;— Татарстан Җөмһүрияте Президенты<ref>[http://tatar.ru/?DNSID=f0456f3dcfbb2df53ad83f588290f9f1&node_id=2628 Татарстан Республикасы Конституциясе]</ref>. [[2010 ел]]ның [[25 март]]ында [[Рөстәм Миңнеханов]] ант китергәннән соң Татарстан [[Татарстан Президенты|Президенты]] вазыйфаларын үтәүгә кереште<ref>{{cite web |url=http://tat.tatar-inform.ru/news/2010/03/25/54637/ |title=Бүген Татарстанның яңа Президенты вәкаләтләренә кереште |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121113040530/http://tat.tatar-inform.ru/news/2010/03/25/54637/ |archivedate=2012-11-13}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.azatliq.org/archive/news/20100325/570/570.html?id=1993336 |title=Татарстанда яңа президент эшли башлады |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160314062847/http://www.azatliq.org/a/1993336.html |archivedate=2016-03-14}} ''[[Азатлык радиосы]]''</ref>. === Канунбирү хакимияте === [[Рәсем:Gossovet RT.jpeg|200px|thumb|Дәүләт Киңәше бинасы]] [[Татарстан Республикасы Дәүләт Советы|Татарстан Җөмһүрияте Дәүләт Советы]]&nbsp;— Татарстан парламенты, дәүләт хакимиятенең иң югары вәкилле, канунбирү һәм тикшерүче органы. 100 кәнәфидән тора. [[2004 ел]]ның [[26 март]]ыннан бу вазифаны [[Фәрит Мөхәммәтшин]] үтә. === Башкаручы хакимият === [[Рәсем:Kazan House of Tatarstan Government 08-2016.jpg|200px|thumb|Министрлар Кабинеты бинасы]] Министрлар Кабинеты&nbsp;— югары башкарма органы, премьер-министр тарафыннан идарә ителә. [[2010 ел]]ның [[22 апрель|22 апреленнән]] бу вазифасын [[Илдар Халиков]] үтә. == Дәүләт гимны == {{main|Татарстан Республикасы Дәүләт гимны}} Татарстан Җөмһүрияте Дәүләт гимны [[1992 ел]]да кабул ителгән. Җөмһүриятнең Дәүләт гимны авторы&nbsp;— бөек татар композиторы [[Рөстәм Яхин]]. Дәүләт гимнын куллану кагыйдәләре «Татарстан Җөмһүрият дәүләт символлары» канунында күрсәтелгән. Татарстан гимнының сүзләре: {{columns |colwidth =20em |col1 = '''Татарча сүзләре:'''<br /> : Мәңге яшә, газиз Ватаныбыз, : Халкым тели изге теләкләр! : Гомерлеккә якын туган булып : Яши бездә төрле милләтләр. : Күп гасырлар кичкән чал тарихлы : Данлы илем, үзең бер дастан! : Синдә генә безнең язмышыбыз, : Республикам минем, Татарстан! |col2 = '''Русча сүзләре:'''<br /> : Цвети, священная земля моя, : Да будет мирным твой небосвод! : Единый дом у нас, одна семья, : Живет в согласии наш народ. : Богатый мудростью седых веков, : Надеждой, верою ты нам стал, : И пусть хранит тебя моя любовь, : Моя Республика, мой Татарстан! }} == Сүрәтханә == <gallery> Image:Coat of Arms of Tatarstan.svg|Ак барс Image:Mendeleyevsk mechet.jpg|Менделеевск мәчете Image:1 May square Kazan.JPG|1 май мәйданы, Казан |Казан (Идел буе) федераль университетының Филология һәм сәнгать институты бинасы Image:Söyälmäskä.jpg|Ике дәүләт телендә язу Image:Nizhnekamsk Main mosque.jpg|[[Түбән Кама җәмигъ мәчете|Түбән Кама мәчете]] Image:Kazan church edit1.jpg|[[Барлык диннәр гыйбәдәтханәсе|Бөтен диннәр храмы]] </gallery> == Шулай ук карагыз == {{Портал|Татарстан|Россия Федерациясе}} * [http://test.ebook.tatar/tt/encyclopedia/gosudarstvennoe-ustroystvo-i-naselenie Татарстан дәүләт төзелеше һәм халкы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170822145034/http://test.ebook.tatar/tt/encyclopedia/gosudarstvennoe-ustroystvo-i-naselenie |date=2017-08-22 }} @ [[Tatarile]] * [[Татарстан Республикасы Кызыл китабы]] * [[Татарстан флорасының Кара китабы]] == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} == Сылтамалар == {{Навигация | Проект = Татарстан | Викиҗыентык = Tatarstan }} * [http://www.tatar.ru/?DNSID=adee6691e233e27e24866b8cc6b48331&lang=tat ТР рәсми серверы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090907195202/http://www.tatar.ru/?DNSID=aa7363b13779b63b5f9150b23fe6a5d0&lang=tat |date=2009-09-07 }} * [http://www.president.tatar.ru/tat ТР Президенты сайты] * [http://tatar.ru/?DNSID=f0456f3dcfbb2df53ad83f588290f9f1&node_id=2628 Татарстан Республикасы Конституциясе] * [http://www.tatar-inform.tatar/ Татар-информ] {{яхшы мәкалә}} {{Татарлар}} {{Татарстан темаларда}} {{Татарстан}} {{Россия республикалары}} {{Россия Федерациясенең Идел буе федераль округы}} {{Төрки дәүләтләр һәм автономияләр}} {{Россия субъектлары}} [[Төркем:Татарстан|*]] [[Төркем:Төрки телле дәүләтләр]] [[Төркем:Русия Федерациясе республикалары]] qis82rwbvmytlzz6m44g7dno1itfwlb 3526397 3526396 2022-08-04T16:16:14Z Frhdkazan 3171 /* Мәдәният */ {{seealso|Татарстан мәдәнияте|Татарстан музейлары|Татарстан матбугаты}} wikitext text/x-wiki {{twinCYR|Tatarstan}} {{УК}} {{ДәүләтВМ}} '''Татарстан Республикасы''' ('''Татарстан''', Татарстан Җөмһүрияте, {{lang-ru|Республика Татарстан}})&nbsp;— [[Россия Федерациясе]] белән [[әгъза ил|берләшкән]] һәм [[Россия Федерациясе субъектлары|Россия Федерациясе субъекты]] булган демократик [[хокукый дәүләт]], [[Татарстан Конституциясе]], [[Россия Федерациясе]] һәм Татарстан арасындагы махсус шартнәмә нигезендә Россия Федерациясе белән берләшкән республика.<ref>{{cite web|url=http://constitution.garant.ru/region/cons_tatar/chapter/1/#block_100000|title=Татарстан конституциясе, мәк. 1}}</ref> Татарстан Россиянең [[Идел буе федераль бүлгесе]]нә керә. Республика [[башкала]]сы&nbsp;— [[Казан]] [[шәһәр]]е. {{цитата|автор=[[Татарстан Республикасы Конституциясе]]|Татарстан Республикасы [[суверенитет]]ы, Россия Федерациясе карамагындагы мәсьәләләрдән һәм Россия Федерациясе белән Татарстан Республикасының уртак карамагындагы мәсьәләләр буенча Россия Федерациясе [[вәкаләт]]ләреннән тыш, дәүләт [[хакимият]]енең (канун чыгару, башкарма һәм суд) бөтен тулылыгына ия булуда чагыла һәм Татарстан Республикасының аерылгысыз [[хасият]]е була.}} Россиядә [[икътисад]]ый яктан иң көчле [[төбәк]]ләрнең берсе. [[1920 ел]]ның [[27 май|27 маенда]] төзелгән ([[ТАССР]]). Татарстан Россиянең Европа өлеше үзәгендә, ике елга - Идел һәм Кама кушылган урында урнашкан. Аның халкы 3 миллионга якын кешене тәшкил итә. Уртача-континенталь климат, җылы, кайвакыт эссе җәй һәм уртача кыш. Татарстанның төп байлыгы - нефть. Бездә 2 дәүләт теле: рус һәм татар теле. Казанда иң матур соборларның берсе - Изге Павел Соборы. Истәлекле урыннар арасында: Мәдәният һәм ял паркы, Казан Кремле һәм Казан университеты, Татар Драматик театры һәм Казан елга порты. == Географик мәгълүмат == ''Төп мәкалә: [[Tatarstan cäğräfiäse|Татарстан географиясе]]'' Татарстан [[Россия Федерациясе]] үзәгендә, [[Көнчыгыш Аурупа тигезлеге]]ндә, ике зур елга&nbsp;— [[Идел]] һәм [[Чулман]] очрашкан урында урнашкан. [[Казан]] [[Мәскәү]]дән {{сан|797|км}} ераклыгында урнашкан. Республика территориясе озынлыгы&nbsp;— төньяктан көньякка {{сан|290|км}} һәм көнбатыштан көнчыгышка {{сан|460|км}}. Татарстан чит ил дәүләтләре белән чиктәш түгел. Татарстан территориясе&nbsp;— урманлы җирдә яткан тигезлек. Республика көньяк-көнчыгышында калкулыклар бар. Территориянең {{сан|90|%}} [[диңгез биеклеге]]нән {{сан|200|метр}}дан югарырак. Татарстан территориясенең {{сан|16|%}} [[урман]]нар белән капланган. [[Фауна]]сында 500&nbsp;дән артык хайван төре бар. === Рельеф === Татарстан Көнчыгыш Аурупа тигезлегенең көнчыгыш өлешенә урнашкан һәм аның төп үзенчәлекләренә ия. Гомумән, Татарстанның җир өсте төзелеше дулкын-сыман тигезлектән гыйбарәт. Аның уртача биеклеге диңгез өстеннән {{сан|170|м}}&nbsp;га, ә аерым урыннары 300–{{сан|350|м}}&nbsp;га җитә. Күбесенчә, биеклеге {{сан|100|м}} дан узмаган түбәнлекләрдән тора. Көнчыгыш Аурупа тигезлеге [[Идел]]дән алып көнчыгышка, [[Урал таулары]]на таба күтәрелә бара. Татарстанның җир өсте өчен дә бу үзенчәлек хас: аның иң түбән урыннары&nbsp;— Идел аръягының көнбатышына, ә иң биек җирләре көнчыгышына таба урнашкан. Биредә, республиканың көньяк-көнчыгышында, [[Бөгелмә-Бәләбәй калкулыгы]] ята. Республиканың көньяк-көнбатыш өлешенә 200–{{сан|250|м}} биеклегендәге Идел буе калкулыгы тармаклары кергән. Иделнең төп уңъяк ярының биек һәм текә булуы шушы калкулыкның Иделгә якын ук килеп җитүе һәм аның Идел суы агымы тәэсирендә җимерелүе белән аңлатыла. Шулай итеп, Татарстанның җир өсте урта өлешендә&nbsp;— түбәнлекләрдән (Идел аръягы түбәнлеге), ә кырый өлешләре калкулыклардан (Бөгелмә, Идел буе һ.б. калкулыклар) торуы белән аерыла. Бу үзенчәлек аның геологик төзелешенә бәйле. === Климат === Республикада уртача-континенталь климат, җәй көне җылы һәм уртача салкын кыш белән аерылып тора. Елның иң җылы ае — июль (+18…+20&nbsp;°C), иң салкыны — [[гыйнвар]] (−13…−14&nbsp;°C). Температураның абсолют минимумы −44…−48&nbsp;°C ([[Казан]]да −46,8&nbsp;°C). Иң югары температура +37…+42&nbsp;°C. Абсолют еллык температура (амплитуда) 80–90&nbsp;°C&nbsp;ка җитә. Татарстан чикләрендә климат аермалары юк. Ел дәвамында Кояш балкышы сәгатьләренең саны 1763 тән 2066 га кадәр ([[Минзәлә]]) тәшкил итә. Иң кояшлы чор — апрельдән август аена кадәр. Ел эчендә кояш радиациясе якынча 3900 МЖж/м² тәшкил итә. Уртача еллык температура якынча 2–3,1&nbsp;°C тәшкил итә. Уртача тәүлеклек температураның 0&nbsp;°C аша тотрыклы күчүе апрель башында һәм октябрь азагында була. Температура 0 градустан югары — 198–209 көн, 0 градустан түбән — 156–157 көн. Уртача еллык явым-төшем күләме 460–540 мм тәшкил итә. Иң күп явым-төшем июль аена (51–65 мм), минимум - февраль аена (21–27 мм) туры килә. Барыннан да бигрәк, Чулман аръягында һәм Идел алдында явым-төшемнәр күзәтелә. Вегетация чоры 170 тәүлек чамасы тәшкил итә. Кар катламы ноябрь уртасыннан соң барлыкка килә, ул апрельнең беренче яртысында барлыкка килә. Кар катламының ятуы елына 140–150 көн тәшкил итә, уртача калынлыгы 35–45 см. === Чиктәшлек === {| class="wikitable" |- !Як!!Россия субъекты |- |Төньяк-көнбатыш|| [[Мари Ил]] ([[Волжск районы|Волжск]], [[Мари-Төрек районы|Мари-Төрек]], [[Морки районы|Морки]] районнары) |- |Төньяк|| [[Киров өлкәсе]] ([[Нократ Аланы районы|Нократ Аланы]], [[Малмыж районы|Малмыж]] районнары) |- |Төньяк-көнчыгыш|| [[Удмуртия]] ([[Кизнәр районы|Кизнәр]], [[Алнаш районы|Алнаш]], [[Грахово районы|Грах]], [[Можга районы|Можга]], [[Кече Пурга районы|Кече Пурга]], [[Кыяс районы|Кыяс]], [[Каракүл районы|Каракүл]] районнары) |- |Көнчыгыш|| [[Башкортстан]] ([[Кызыл Кама районы|Кызыл Кама]], [[Илеш районы|Илеш]], [[Бакалы районы|Бакалы]], [[Шаран районы|Шаран]], [[Туймазы районы|Туймазы]], [[Ярмәкәй районы|Ярмәкәй]] районнары) |- |Көньяк-көнчыгыш|| [[Оренбург өлкәсе]] ([[Северное районы (Оренбург өлкәсе)|Северное районы]]) |- |Көньяк|| [[Самара өлкәсе]] ([[Келәүле районы|Келәүле]], [[Шонталы районы|Шонталы]], [[Чаллыбаш районы|Чаллыбаш]], [[Кошки районы|Кошки]] районнары) |- |Көньяк-көнбатыш|| [[Ульяновск өлкәсе]] ([[Яңа Малыклы районы|Яңа Малыклы]], [[Мәләкәс районы|Мәләкәс]], [[Иске Майна районы|Иске Майна]], [[Ульяновск районы|Ульяновск]], [[Чынлы районы|Чынлы]], [[Майна районы|Майна]], [[Сыры районы|Сыры]] районнары) |- |Көнбатыш|| [[Чуашия]] ([[Шомырша районы|Шомырша]], [[Батыр районы|Батыр]], [[Ялчык районы|Ялчык]], [[Комсомол районы (Чуашия)|Комсомол]], [[Янтык районы|Янтык]], [[Ормар районы|Ормар]], [[Кузлаука районы|Кузлаука]] районнары) |- |} === Файдалы казылмалар === ==== Нефть ==== Республиканың иң зур байлыгы&nbsp;— [[нефть]]. Тулаем запас зурлыгы 1 млрд тонна исәпләнә. Татарстанда 127 урында нефть булуы билгеле, алар үз эченә 3 меңнән артык ятманы кертә. [[Лениногорск районы]]нда урнашкан [[Ромашкино нефть чыганагы]]&nbsp;— Россиядә иң зур чыганклардан берсе; шулай ук Яңа Елхау һәм Савызбаш эре чыганаклары, уртача Баулы чыганагы бар.<ref>http://www.vsegei.ru/ru/info/gisatlas/pfo/tatarstan/14-15_uvogrpip_tat.xls</ref> Нефть белән бергә [[иярчен газ]] да чыгарыла&nbsp;— нефтьнең бер тоннага якынча {{сан|40|м}}³. Берничә кечкенә [[табигый газ]] һәм газ конденсаты чыганаклары булуы мәгълүм. ==== Күмер ==== Татарстан территориясендә 108 күмер ятма эзләп табылган. Шуның белән бергә, сәнәгый күләмнәрдә Чулман күмер бассейнының Көньяк Татар, Мәләкәс һәм Төньяк Татар районнарга бәйләнгән күмер ятмаларны гына кулланып була. Күмерләр ятмаларының тирәнлеге&nbsp;— 900–{{сан|1200|м}}. ==== Башка файдалы казылмалар ==== Республика җирастында известьташ, доломитлар, төзелеш комы, кирпеч балчыклары, төзелеш ташы, гипс, ком-гравий катнашмасы, торф, шулай ук перспективлы нефть битумы, көрән һәм таш күмер, яңа торган сланец, цеолитлар, бакыр һәм бокситларның сәнәгый запаслары бар. Цеолитлы (руда булмаган казылмаларының якынча {{сан|50|%}} өлеше), карбонатлы (як. {{сан|20|%}}), балчыклы (як. {{сан|30|%}}) токымнар, ком-гравий катнашмасы ({{сан|7.7|%}}), комнар ({{сан|5.4|%}}), гипслар ({{сан|1.7|%}}) аеруча мөгимнәрдән саналалар. {{сан|0.1|%}} өлешне фосфоритлар, тимероксидлы пигментлар һәм битумлы токымнар биләп торалар. === Су ресурслары === Иң эре елгалар&nbsp;— [[Идел]] (республика территориясе буенча {{сан|177|км}} ага), [[Чулман]] ({{сан|380|км}}) һәм аның кушлыдыклары&nbsp;— [[Нократ]] ({{сан|60|км}}) һәм [[Агыйдел (елга)|Агыйдел]] ({{сан|50|км}}), алар гомум агып төшкән су микъдарының {{сан|97.5|%}} өлешне тәшкил итәләр. Алардан башка, республика территориясе буенча якынча 500 озынлыгы {{сан|10|км}}-дан артык кече елган һәм күп санлы чишмәләр ага. Су ресурсларының зур өлеше [[Куйбышев сусаклагычы|Куйбышев]] һәм [[Түбән Кама сусаклагычы|Түбән Кама]] суаклагычларында тупланган. Республика территориясендә 8 меңнән артык күл һәм 7 меңнән артык сазлык бар. Көнчыгыш Кама аръягының төньяк өлеше&nbsp;— Кама-Агыйдел уйсулыгында сазлыклар аеруча күп. Татарстанның иң эре су объектлары&nbsp;— республиканы төрле максатларда кирәкле су ресурслары белән тәэмин итә торган 4 сусаклагыч. * [[Куйбышев сусаклагычы]] [[1955 ел]]да төзелгән, ул&nbsp;— Татарстанда гына түгел, бөтен [[Аурупа]]да иң эре сусаклагыч. Урта Иделнең сезонлы агымын, судночылык, су белән тәэмин итүне һәм сугаруны җайга сала. * [[Түбән Кама сусаклагычы]] [[1978 ел]]да төзелгән һәм гидротөен буенча көнлек һәм атналык су агымын көйләп тора. * [[Зәй сусаклагычы|Зәй гидротөене]] [[1963 ел]]да төзелгән, ГРЭСны техник яктан тәэмин итү өчен хезмәт күрсәтә. * [[Карабаш сусаклагычы]] [[1957 ел]]да төзелгән, нефть кәсепләрен һәм сәнәгать ширкәтләрен су белән тәэмин итә.<ref>{{Citation |title=архив күчермәсе |url=http://tatarile.org/tt/node/71 |access-date=2014-09-06 |archive-date=2014-09-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140906203825/http://tatarile.org/tt/node/71 |dead-url=yes }}</ref> ==== Җир асты сулары ==== [[2005 ел]]дагы хәле буенча, Татарстанда 29 җирасты тозсыз су чыганагы эзләп табылган, запаслары&nbsp;— 1 млн м³/тәүлек, шул исәптә сәнәгый үзләштерү өчен якынча өчтән бер өлеше әзерләнгән. Минераль җирасты сулары запаслары да күп. [[2004 ел]]дагы хәле буенча, минераль җирасты сулары запаслары 3,293 мең м³/тәүлек санны тәшкил итәләр. === Саклана торган табигый территорияләр === [[2009 ел]]дагы хәле буенча, Татарстанның табигый-тыюлык фонды үз эченә 154 аеруча сакланган табигать урынны кертә, шул исәптә: * [[Идел-Чулман тыюлыгы|Идел-Чулман дәүләт табигый бисфера тыюлыгы]]; * [[Түбән Чулман (милли парк)|«Түбән Чулман» милли паркы]]; * 24 төбәк әһәмиятендәге төрлепрофилле дәүләт табигый заказлык; * 127 төбәк әһәмиятендәге табыгый һәйкәл, шул исәптә җир өстендәге&nbsp;— 63, су&nbsp;— 64 (күлләр, елгалар, чишмәләр); * 1 җирле әһмиятендәге аеруча сакланган табигать территориясе. == Тарих == {{Төп мәкалә|Татарстан тарихы}} [[Рәсем:Jubcoin 2005 10rub respublikatatarstan revers.gif|right|210px|thumb|Казан меңеллыгына чыккан Россия банкының истәлекле тәңкәсе]] Беренче торак урыннар тарихы [[VIII гасыр (б.э.к.)|безнең эрага кадәр VIII гасыр]]га барып тоташа. Соңрак, [[IX гасыр|IX]]–[[XIII гасыр]]ларда бу җирләрдә [[Болгар дәүләте]] урнашкан булган. [[XIII гасыр]]да ул монголлар тарафыннан җимерелә, һәм, [[Чыңгызхан]] империясенең таркалуыннан соң, [[Җучи Олысы|Җучи олысы]] составына кертелгән. [[XV гасыр]]ның башында [[Олуг Мөхәммәд хан]] Казан ханлыгының [[Алтын Урда]]га бәйсезлеге турында игълан итте. Яңа дәүләт мөстәкыйль рәвештә Мәскәү белән мөнәсбәтләрне төзи башлаган. Казанда Мәскәү яклы фирка (партия) бик көчле булган, чөнки сәүдәгәрлекнең бер өлеше Мәскәү белән тыгыз сәүдә мөнәсәбәтләрендә булган; шуның өстәвенә, Мәскәү Казан сәясәтенә зур тәэсир ясаган һәм тәхеткә үзенә кирәк булган ханны утырту өчен аның эчке эшләренә еш кына тыкшынган булган. [[1552 ел]]да, [[Явыз Иван]] дәверендә, Казан ханлыгы җимерелә һәм [[Мәскәү патшалыгы]] составына кертелә. Россия составында Казанны [[Казан патшалыгы]], ә аннан соң [[Казан губернасы]] дип атаганнар. Территория үзидарәсез булган&nbsp;— губерна башында император тарафыннан тәгаенләнгән губернатор торган. [[1920 ел]]да [[Владимир Ленин]] тәкъдиме буенча [[s:АТССР оештыру турындагы декрет|АТССР оештыру турындагы декрет]] кабул ителә, ул [[РСФСР]] составына керде. === Татарстан Республикасы === * [[1990 ел]]ның [[30 август]]ында [[Татарстан суверенитеты]] турында [[Татарстан суверенлыгы турында декларация|декларация]] кабул ителде. * [[1992 ел]]ның [[21 март]]ында суверен статус турында [[Татарстан суверенлыгы турында референдум|референдум]] үтте. Халыкның ⅔ өлеше суверенитетны хуплады. * [[1992 ел]]ның [[31 март]]ында Татарстан [[Чечня]] белән берлектә [[Федератив килешү]]не имзаламады. * [[1992 ел]]ның [[6 ноябрь|6 ноябрендә]] [[Татарстан конституциясе]] кабул ителде. * [[2000 ел|2000 елдан башлап]] Конституциягә кертелгән үзгәртүләр нәтиҗәсендә Татарстан&nbsp;— [[Россия Федерациясе субъектлары|Россия Федерациясе субъекты]]. * [[2002 ел]]ның [[19 апрель|19 апрелендә]] [[Татарстан Дәүләт Советы]] Конституциягә кертелгән үзгәртүләрне хуплады. * [[2005 ел]]ның октябрендә Татарстан һәм федераль үзәк арасында яңа килешү имзаланды. Килешүдә ике дәүләт теле расланды. == Халык == {{Төп мәкалә|Татарстан халкы}} {| class="wikitable" style="text-align: right;" |-bgcolor="#e0e0e0" ! Халык ! colspan="2" | [[1926 ел]]<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_26.php?reg=423 Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей]</ref> ! colspan="2" | [[1939 ел]]<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_39.php?reg=73 Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей]</ref> ! colspan="2" | [[1959 ел]]<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_59.php?reg=86 Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей]</ref> ! colspan="2" | [[1970 ел]]<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_70.php?reg=42 Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей]</ref> ! colspan="2" | [[1979 ел]]<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_79.php?reg=42 Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей]</ref> ! colspan="2" | [[1989 ел]]<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_89.php?reg=42 Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей]</ref> ! colspan="2" | [[2002 ел]]<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_02.php?reg=46 Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей]</ref> ! colspan="2" | [[2010 ел]]<ref>{{Citation |title=Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года |url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab7.xls |access-date=2014-09-18 |archive-date=2017-10-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171020093517/http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab7.xls |dead-url=yes }}</ref> |-bgcolor="#e0e0e0" ! ! исәбе ! % ! исәбе ! % ! исәбе ! % ! исәбе ! % ! исәбе ! % ! исәбе ! % ! исәбе ! % ! исәбе ! % |- | [[татарлар]] | {{сан|1164342}} |48,7 | {{сан|1421514}} |48,8 | {{сан|1345195}} |47,2 | {{сан|1536430}} |49,1 | {{сан|1641603}} |47,6 | {{сан|1765404}} |48,5 | {{сан|2000116}} |52,9 | {{сан|2012571}} |53,2 |- | шул исәптә [[керәшеннәр]]<ref>[[1926 ел]]гы җанисәбендә аерым халык буларак саналган</ref> | {{сан|99041}} |3,8 | - | | - | | - | | - | | - | | {{сан|18760}} | | {{сан|29962}} | |- | [[руслар]] | {{сан|1118834}} |43,1 | {{сан|1250667}} |42,9 | {{сан|1252413}} |43,9 | {{сан|1328738}} |42,4 | {{сан|1516023}} |44,0 | {{сан|1575361}} |43,3 | {{сан|1492602}} |39,5 | {{сан|1501369}} |39,7 |- | [[чуашлар]] | {{сан|127330}} |4,9 | {{сан|138935}} |4,8 | {{сан|143552}} |5,0 | {{сан|153496}} |4,9 | {{сан|147088}} |4,3 | {{сан|134221}} |3,7 | {{сан|126532}} |3,3 | {{сан|116252}} |3,1 |- | [[удмуртлар]] | {{сан|23873}} | | {{сан|25932}} | | {{сан|22657}} | | {{сан|24533}} | | {{сан|25330}} | | {{сан|24796}} | | {{сан|24207}} | | {{сан|23454}} | |- | [[мордва]] | {{сан|35084}} | 1,4 | {{сан|35759}} | 1,2 | {{сан|32932}} | 1,2 | {{сан|30963}} | | {{сан|29905}} | | {{сан|28859}} | | {{сан|23702}} | | {{сан|19156}} | |- | [[марилар]] | {{сан|13130}} | | {{сан|13979}} | | {{сан|13979}} | | {{сан|15643}} | | {{сан|16842}} | | {{сан|19446}} | | {{сан|18787}} | | {{сан|18848}} | |- | [[украиннар]] | … | | {{сан|13087}} | | {{сан|16099}} | | {{сан|16868}} | | {{сан|28577}} | | {{сан|32822}} | | {{сан|24016}} | | {{сан|18241}} | |- | [[башкортлар]] | … | | … | | … | | … | | {{сан|9256}} | | {{сан|19106}} | | {{сан|14911}} | | {{сан|13726}} | |} Татарстан халкының 83,23% Татарстанда туган (2002); Татарстан халкының 1,55% [[Башкортстан]]нан, 1,24% [[Үзбәкстан]]нан, 0,9% [[Казакъстан]]нан, 0,74% [[Украина]]дан, 0,74% [[Пермь крае|Пермь өлкәсеннән]], 0,65% [[Самара өлкәсе]]ннән күчеп килгәннәр. Татарстанга күчеп килгән 628 мең кешедән нибары 34,8% (218 мең кеше) гына татарлар; 47,8% — руслар, 2,9% — украиннар, 2,8% — украиннар, 1,8% — башкортлар, 1,3% — әзәрбайҗаннар.<ref>{{Citation |title=архив күчермәсе |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/tableView/tableView.xhtml |access-date=2019-10-15 |archive-date=2019-01-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190101090954/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/tableView/tableView.xhtml |dead-url=yes }}</ref> === Телләр === Татарстан Республикасында дәүләт телләре&nbsp;— тигез хокуклы [[татар теле|татар]] һәм [[рус теле|рус]] телләре. Моның турында [[Татарстан Конституциясе]]ндә һәм [[Татарстан телләре турындагы канун]]да әйтелгән. === Дин === Татарстан территориясендә 1000-нән артык дини берләшмә теркәлгән. Татарстанның ике төп дине&nbsp;— [[ислам]] һәм [[христианлык]]. [[Ислам]] инде [[Идел буе Болгарстаны]]нда [[922 ел]]да кабул ителгән. === Торак пунктлар === {| class="infobox" style="text-align:center; width:97%; margin-right:10px; font-size:90%" |- ! rowspan=21 | {{navbar|Татарстан шәһәрләре|plain=1}} [[Рәсем:Kazan Kremlin exterior view 08-2016 img3.jpg|border|120px|Казан]]<br />[[Казан]]<br />[[Рәсем:Чаллы ТЭЦ.jpg|border|120px|Яр Чаллы]]<br />[[Яр Чаллы]] [[Түбән Кама|Түбән Чулман]]<br />[[Рәсем:Almetyevsk.jpg|border|135px|Әлмәт]]<br />[[Әлмәт]] ! align=center style="background:#f5f5f5;" | Урын ! align=center style="background:#f5f5f5;" | Шәһәр ! align=center style="background:#f5f5f5;" | [[Рус теле|Русча исеме]] ! align=center style="background:#f5f5f5;" | Халык саны ! rowspan=21 | {{navbar|Largest cities of Russia|plain=1}} [[Рәсем:Bugulm Sov 75.JPG|border|120px|Бөгелмә]]<br />[[Бөгелмә]]<br />[[Рәсем:Elabuga ul spasskaya.jpg|border|120px|Алабуга]]<br />[[Алабуга]]<br />[[Рәсем:Холм и город.jpg|border|120px|Баулы]]<br />[[Баулы]]<br />[[Рәсем:Mendeleyevsk вид сверху1.jpg|border|120px|Менделеевск]]<br />[[Менделеевск]] |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 1 ||align=left | '''[[Казан]]''' || ''Казань'' || {{сан|1143546}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 2 ||align=left | '''[[Яр Чаллы]]''' || ''Набережные Челны'' || {{сан|513242}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 3 ||align=left | '''[[Түбән Кама|Түбән Чулман]]''' || ''Нижнекамск'' || {{сан|234108}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 4 ||align=left | '''[[Әлмәт]]''' || ''Альметьевск'' || {{сан|146309}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 5 ||align=left | '''[[Яшел Үзән]]''' || ''Зеленодольск'' || {{сан|97651}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 6 ||align=left | '''[[Бөгелмә]]''' || ''Бугульма'' || {{сан|89144}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 7 ||align=left | '''[[Алабуга]]''' || ''Елабуга'' || {{сан|70750}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 8 ||align=left | '''[[Лениногорски|Лениногорск]]''' || ''Лениногорск'' || {{сан|64145}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 9 ||align=left | '''[[Чистай]]''' || ''Чистополь'' || {{сан|60703}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 10 ||align=left | '''[[Зәй шәһәре|Зәй]]''' || ''Заинск'' || {{сан|41798}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 11 ||align=left | '''[[Азнакай]]''' || ''Азнакаево'' || {{сан|34859}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 12 ||align=left | '''[[Норлат]]''' || ''Нурлат'' || {{сан|32600}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 13 ||align=left | '''[[Баулы]]''' || ''Бавлы'' || {{сан|22109}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 14 || align=left | '''[[Менделеевск]]''' || ''Менделеевск'' || {{сан|22075}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 15 ||align=left | '''[[Буа]]''' || ''Буинск'' || {{сан|20342}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 16 ||align=left | '''[[Әгерҗе]]''' || ''Агрыз'' || {{сан|19299}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 17 ||align=left | '''[[Арча]]''' || ''Арск'' || {{сан|18114}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 18 ||align=left | '''[[Васильево]]''' || ''Васильево'' || {{сан|16957}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 19 ||align=left | '''[[Кукмара]]''' || ''Кукмор'' || {{сан|16917}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 20 ||align=left | '''[[Минзәлә]]''' || ''Мензелинск'' || {{сан|16474}} |- | colspan="11" align=center style="background:#f5f5f5;" | <ref>{{Citation |title=архив күчермәсе |url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/perepis2010/svod.xls |access-date=2012-01-26 |archive-date=2011-06-27 |archive-url=https://www.webcitation.org/5zkxwkUEt?url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/perepis2010/svod.xls |dead-url=yes }}</ref> |} <noinclude> {{clear}}Татарстан&nbsp;— Россиядә бердәнбер ике миллионлы агломерациягә (бер үзәкле Казан һәм күпүзәкле Чаллы (Түбән Кама) агомерацияләре) ия булган төбәк. Республикадә шулай ук ярым миллионлы Әлмәт (Көньяк Татарстан) агломерациясе бар. Татарстан ике иярчен шәһәр&nbsp;— 155-мең Иннополис фән шәһәре һәм 100-меңле Салават Күпере,&nbsp;— төзелеше алып барыла. Шулай 40-меңле Смарт-сити һәм 157-меңле Яшел Үзән иярчен шәһәрләрне булдыру планда тотыла. == Мәдәният == {{seealso|Татарстан мәдәнияте|Татарстан музейлары|Татарстан матбугаты}} Тарихи һәм җәгърафи факторлары буенча Татарстан күптән ике зур цивилизация һәм мәдәният арасында яши: көнчыгыш һәм көнбатыш. Шушы фактор Татарстанның бай мәдәниятын билгели. Мәдәни мирасны саклау һәм популярлаштыру эшенең иң күркәм үрнәге&nbsp;— [[Казан Кремле]]. Шулай итеп, Казанның 1000-еллыгын билгеләү Татарстанның мәдәни үсешен, дини һәм милли толерантлык идеяләрен билгеләделәр. Татарстанда 825 гәҗит-журналлар чыга. Шул исәптә шәһәр һәм район гәҗитләре, Алар рус, татар, [[Удмурт теле|удмурт]] һәм [[Чуаш теле|чуаш]] телләрендә чыгалар. Республикада 100-дән артык милләт вәкилләре яши, 37 милли-мәдәни оешманы берләштергән [[Татарстан халыклары Ассамблеясы]] эшли. == Фән һәм мәгариф == Татарстан&nbsp;— көчле фән һәм мәгариф потенциаллы төбәк. Мәгарифтә {{сан|170000}} кеше мәшгуль. Урта 11 еллы белем алу мәҗбүри һәм бушлай. Гомумән, Татарстанда 2434 белем бирү учреждениясе бар, барлыгы якынча {{сан|600000}} укучы укый. Иң популяр университетлар: * [[Казан (Идел буе) федераль университеты]], * [[Казан дәүләт техника университеты|А.&nbsp;Н.&nbsp;Туполев исемендәге Казан дәүләт техника университеты (КАИ)]]. * [[Казан дәүләт технология университеты|Казан дәүләт технология университеты (КХТИ)]]. * [[Казан дәүләт медицина университеты]]. * [[Казан дәүләт архитектура-төзелеш университеты]]. * [[Казан дәүләт аграр университеты]]. * [[Казан дәүләт мәдәният һәм сәнгать университеты]]. * [[Казан дәүләт энергетика университеты]]. * [[Кама дәүләт инженер-икътисади академия (ИНЭКА)]] * [[Казан югары хәрби башлык уку йорты]] == Административ-территориаль бүленеш == {{төп мәкалә|Татарстанның административ-территориаль бүленеше}} [[Рәсем:Tatarstan rayonnarı.jpg|right|300px]] Җөмһүрият территориясе 43 административ районга бүленә. Аларның үзәкләре булып республика карамагындагы&nbsp;— 14, районнар карамагындагы 8 шәһәр, шәһәр тибындагы 8 поселок һәм 16 авыл тора (8-нче кушымтаны һәм 127-нче биттәге картаны карагыз). Җөмһүрият карамагындагы шәһәрләр, район үзәкләре булып торсалар да, районнар составына кермиләр, алар турыдан-туры җөмһүрият хакимияте тарафыннан идарә ителәләр һәм мөстәкыйль административ берәмлекне тәшкил итәләр. Алардан башка ике шәһәр&nbsp;— [[Казан]] һәм [[Яр Чаллы|Чаллы]]&nbsp;— шәһәр районнарына бүленәләр. == Икътисад == Татарстан&nbsp;— икътисади һәм фәнни-техник потенциалы зур булган индустриаль-аграр респ-ка: нефть, химия, нефть химиясе, электр энергетикасы, машиналар төзү, җиңел һәм азык-төлек сәнәгате, заманча а.х. алга киткән. Татарстан 6 икътисади районга бүленә: [[Идел алды икътисади районы|Идел алды]], [[Казан икътисади районы|Казан]], [[Чулман алды икътисади районы|Чулман алды]], [[Төньяк-көнчыгыш Чулман буе икътисади районы|Төньяк-көнчыгыш Чулман буе]], [[Көнбатыш Чулман аръягы икътисади районы|Көнбатыш Чулман аръягы]], [[Көньяк-көнчыгыш Чулман аръягы икътисади районы|Көньяк-көнчыгыш Чулман аръягы]]. === Транспорт === Җөмһүрият нык үскән транспорт челтәренә ия. Аның нигезен авиасызыклар, тимер юллар һәм дүрт көймә йөрешле ([[Идел]], [[Чулман]], [[Нократ]], [[Агыйдел (елга)|Агыйдел]]) елга тәшкил итә. Россиянең иң эре транспорт системалары кисешкән ноктада урнашкан, Татарстан аша Уралның, [[Себер]]нең, Ерак Көнчыгышның Үзәк Россия һәм кайбер [[БДБ]] илләре белән элемтә тормышка ашырыла. ===== Тимер юл транспорты ===== Татарстанда тимер юл транспортының үсә башлавы [[Мәскәү-Казан тимер юлы]]н төзү белән бәйле; [[1893 ел]]да [[Зөя (станция)|Зөя]]&nbsp;— Мәскәү, ә [[1894 ел]]да [[Казан-Пассажирлы|Казан]]&nbsp;— [[Яшел Үзән (станция)|Яшел Үзән]] хәрәкәте ачылган. [[1924 ел]]дан Казан&nbsp;— [[Свердловск]] тимер юл сызыгы файдалануга тапшырылган. Татарстан территориясендәге баш магистральләр: төньяк ([[Түбән Карамалы]], Яшел Үзән, Казан, [[Әгерҗе (станция)|Әгерҗе]] аша үтә), көньяк (Норлат, Бөгелмә һәм Ютазы аша үтә). Көнчыгышта бу ике магистральне Әгерҗе&nbsp;— Акбаш тимер юлы тоташтыра. === Тышкы икътисади элемтәләр === Россия төбәкләрнең күпчелеге кебек үк, Татарстанның дөньяның күп илләре белән туры икътисади элемтәләр бар, илләрнең кайберәүләрдә Татарстанның тышкы икътисади вәкиллекләре ачылган. == Дәүләт төзелеше == '''Россия дәүләт хакимияте органнары һәм Татарстан дәүләт хакимияте органнары арасында эшләр һәм вәкаләтләр бүлешү турындагы Шартнамә''' Россия Федерациясе дәүләт хакимияте органнары һәм Татарстан Республикасы дәүләт хакимияте органнары арасында эшләр һәм вәкаләтләр бүлешү турындагы Шартнамәне аслау хакында Федераль канун Дәүләт Думасы тарафыннан [[2007 ел]]ның [[4 июль|4 июлендә]] кабул ителде Федерация Советы тарафыннан [[2007 ел]]ның [[11 июль|11 июлендә]] хупланды<ref>[http://portal.tatarstan.ru/tat/documents/polnomochia.htm Россия Федерациясе дәүләт хакимияте органнары һәм Татарстан Республикасы дәүләт хакимияте органнары арасында эшләр һәм вәкаләтләр бүлешү турында Шартнамә]{{Deadlink|date=February 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. === Конституция === {{main|Татарстан Конституциясе}} Җөмһүриятның төп кануны&nbsp;— [[Татарстан Республикасы Конституциясе|Татарстан Җөмһүрияте Конституциясе]]. Конституция буенча, Татарстан&nbsp;— демократик хокукый дәүләт. Әгәр Татарстан карамагындагы мәсьәләләре буенча чыгарылган федераль канун һәм Татарстанның хокукый актларына каршы килсә, Татарстанның хокукый акты гамәлдә кала. === Президент === {{main|Татарстан Президенты}} Татарстан Җөмһүриятеның дәүләт башлыгы, иң югары урындагы заты&nbsp;— Татарстан Җөмһүрияте Президенты<ref>[http://tatar.ru/?DNSID=f0456f3dcfbb2df53ad83f588290f9f1&node_id=2628 Татарстан Республикасы Конституциясе]</ref>. [[2010 ел]]ның [[25 март]]ында [[Рөстәм Миңнеханов]] ант китергәннән соң Татарстан [[Татарстан Президенты|Президенты]] вазыйфаларын үтәүгә кереште<ref>{{cite web |url=http://tat.tatar-inform.ru/news/2010/03/25/54637/ |title=Бүген Татарстанның яңа Президенты вәкаләтләренә кереште |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121113040530/http://tat.tatar-inform.ru/news/2010/03/25/54637/ |archivedate=2012-11-13}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.azatliq.org/archive/news/20100325/570/570.html?id=1993336 |title=Татарстанда яңа президент эшли башлады |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160314062847/http://www.azatliq.org/a/1993336.html |archivedate=2016-03-14}} ''[[Азатлык радиосы]]''</ref>. === Канунбирү хакимияте === [[Рәсем:Gossovet RT.jpeg|200px|thumb|Дәүләт Киңәше бинасы]] [[Татарстан Республикасы Дәүләт Советы|Татарстан Җөмһүрияте Дәүләт Советы]]&nbsp;— Татарстан парламенты, дәүләт хакимиятенең иң югары вәкилле, канунбирү һәм тикшерүче органы. 100 кәнәфидән тора. [[2004 ел]]ның [[26 март]]ыннан бу вазифаны [[Фәрит Мөхәммәтшин]] үтә. === Башкаручы хакимият === [[Рәсем:Kazan House of Tatarstan Government 08-2016.jpg|200px|thumb|Министрлар Кабинеты бинасы]] Министрлар Кабинеты&nbsp;— югары башкарма органы, премьер-министр тарафыннан идарә ителә. [[2010 ел]]ның [[22 апрель|22 апреленнән]] бу вазифасын [[Илдар Халиков]] үтә. == Дәүләт гимны == {{main|Татарстан Республикасы Дәүләт гимны}} Татарстан Җөмһүрияте Дәүләт гимны [[1992 ел]]да кабул ителгән. Җөмһүриятнең Дәүләт гимны авторы&nbsp;— бөек татар композиторы [[Рөстәм Яхин]]. Дәүләт гимнын куллану кагыйдәләре «Татарстан Җөмһүрият дәүләт символлары» канунында күрсәтелгән. Татарстан гимнының сүзләре: {{columns |colwidth =20em |col1 = '''Татарча сүзләре:'''<br /> : Мәңге яшә, газиз Ватаныбыз, : Халкым тели изге теләкләр! : Гомерлеккә якын туган булып : Яши бездә төрле милләтләр. : Күп гасырлар кичкән чал тарихлы : Данлы илем, үзең бер дастан! : Синдә генә безнең язмышыбыз, : Республикам минем, Татарстан! |col2 = '''Русча сүзләре:'''<br /> : Цвети, священная земля моя, : Да будет мирным твой небосвод! : Единый дом у нас, одна семья, : Живет в согласии наш народ. : Богатый мудростью седых веков, : Надеждой, верою ты нам стал, : И пусть хранит тебя моя любовь, : Моя Республика, мой Татарстан! }} == Сүрәтханә == <gallery> Image:Coat of Arms of Tatarstan.svg|Ак барс Image:Mendeleyevsk mechet.jpg|Менделеевск мәчете Image:1 May square Kazan.JPG|1 май мәйданы, Казан |Казан (Идел буе) федераль университетының Филология һәм сәнгать институты бинасы Image:Söyälmäskä.jpg|Ике дәүләт телендә язу Image:Nizhnekamsk Main mosque.jpg|[[Түбән Кама җәмигъ мәчете|Түбән Кама мәчете]] Image:Kazan church edit1.jpg|[[Барлык диннәр гыйбәдәтханәсе|Бөтен диннәр храмы]] </gallery> == Шулай ук карагыз == {{Портал|Татарстан|Россия Федерациясе}} * [http://test.ebook.tatar/tt/encyclopedia/gosudarstvennoe-ustroystvo-i-naselenie Татарстан дәүләт төзелеше һәм халкы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170822145034/http://test.ebook.tatar/tt/encyclopedia/gosudarstvennoe-ustroystvo-i-naselenie |date=2017-08-22 }} @ [[Tatarile]] * [[Татарстан Республикасы Кызыл китабы]] * [[Татарстан флорасының Кара китабы]] == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} == Сылтамалар == {{Навигация | Проект = Татарстан | Викиҗыентык = Tatarstan }} * [http://www.tatar.ru/?DNSID=adee6691e233e27e24866b8cc6b48331&lang=tat ТР рәсми серверы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090907195202/http://www.tatar.ru/?DNSID=aa7363b13779b63b5f9150b23fe6a5d0&lang=tat |date=2009-09-07 }} * [http://www.president.tatar.ru/tat ТР Президенты сайты] * [http://tatar.ru/?DNSID=f0456f3dcfbb2df53ad83f588290f9f1&node_id=2628 Татарстан Республикасы Конституциясе] * [http://www.tatar-inform.tatar/ Татар-информ] {{яхшы мәкалә}} {{Татарлар}} {{Татарстан темаларда}} {{Татарстан}} {{Россия республикалары}} {{Россия Федерациясенең Идел буе федераль округы}} {{Төрки дәүләтләр һәм автономияләр}} {{Россия субъектлары}} [[Төркем:Татарстан|*]] [[Төркем:Төрки телле дәүләтләр]] [[Төркем:Русия Федерациясе республикалары]] nb1y5tsd39xchzizt2c62avyzwpld8s 3526398 3526397 2022-08-04T16:19:03Z Frhdkazan 3171 /* Фән һәм мәгариф */ {{seealso|Татарстан фәне|Татарстанда мәгариф|Төркем:Татарстан уку йортлары}} wikitext text/x-wiki {{twinCYR|Tatarstan}} {{УК}} {{ДәүләтВМ}} '''Татарстан Республикасы''' ('''Татарстан''', Татарстан Җөмһүрияте, {{lang-ru|Республика Татарстан}})&nbsp;— [[Россия Федерациясе]] белән [[әгъза ил|берләшкән]] һәм [[Россия Федерациясе субъектлары|Россия Федерациясе субъекты]] булган демократик [[хокукый дәүләт]], [[Татарстан Конституциясе]], [[Россия Федерациясе]] һәм Татарстан арасындагы махсус шартнәмә нигезендә Россия Федерациясе белән берләшкән республика.<ref>{{cite web|url=http://constitution.garant.ru/region/cons_tatar/chapter/1/#block_100000|title=Татарстан конституциясе, мәк. 1}}</ref> Татарстан Россиянең [[Идел буе федераль бүлгесе]]нә керә. Республика [[башкала]]сы&nbsp;— [[Казан]] [[шәһәр]]е. {{цитата|автор=[[Татарстан Республикасы Конституциясе]]|Татарстан Республикасы [[суверенитет]]ы, Россия Федерациясе карамагындагы мәсьәләләрдән һәм Россия Федерациясе белән Татарстан Республикасының уртак карамагындагы мәсьәләләр буенча Россия Федерациясе [[вәкаләт]]ләреннән тыш, дәүләт [[хакимият]]енең (канун чыгару, башкарма һәм суд) бөтен тулылыгына ия булуда чагыла һәм Татарстан Республикасының аерылгысыз [[хасият]]е була.}} Россиядә [[икътисад]]ый яктан иң көчле [[төбәк]]ләрнең берсе. [[1920 ел]]ның [[27 май|27 маенда]] төзелгән ([[ТАССР]]). Татарстан Россиянең Европа өлеше үзәгендә, ике елга - Идел һәм Кама кушылган урында урнашкан. Аның халкы 3 миллионга якын кешене тәшкил итә. Уртача-континенталь климат, җылы, кайвакыт эссе җәй һәм уртача кыш. Татарстанның төп байлыгы - нефть. Бездә 2 дәүләт теле: рус һәм татар теле. Казанда иң матур соборларның берсе - Изге Павел Соборы. Истәлекле урыннар арасында: Мәдәният һәм ял паркы, Казан Кремле һәм Казан университеты, Татар Драматик театры һәм Казан елга порты. == Географик мәгълүмат == ''Төп мәкалә: [[Tatarstan cäğräfiäse|Татарстан географиясе]]'' Татарстан [[Россия Федерациясе]] үзәгендә, [[Көнчыгыш Аурупа тигезлеге]]ндә, ике зур елга&nbsp;— [[Идел]] һәм [[Чулман]] очрашкан урында урнашкан. [[Казан]] [[Мәскәү]]дән {{сан|797|км}} ераклыгында урнашкан. Республика территориясе озынлыгы&nbsp;— төньяктан көньякка {{сан|290|км}} һәм көнбатыштан көнчыгышка {{сан|460|км}}. Татарстан чит ил дәүләтләре белән чиктәш түгел. Татарстан территориясе&nbsp;— урманлы җирдә яткан тигезлек. Республика көньяк-көнчыгышында калкулыклар бар. Территориянең {{сан|90|%}} [[диңгез биеклеге]]нән {{сан|200|метр}}дан югарырак. Татарстан территориясенең {{сан|16|%}} [[урман]]нар белән капланган. [[Фауна]]сында 500&nbsp;дән артык хайван төре бар. === Рельеф === Татарстан Көнчыгыш Аурупа тигезлегенең көнчыгыш өлешенә урнашкан һәм аның төп үзенчәлекләренә ия. Гомумән, Татарстанның җир өсте төзелеше дулкын-сыман тигезлектән гыйбарәт. Аның уртача биеклеге диңгез өстеннән {{сан|170|м}}&nbsp;га, ә аерым урыннары 300–{{сан|350|м}}&nbsp;га җитә. Күбесенчә, биеклеге {{сан|100|м}} дан узмаган түбәнлекләрдән тора. Көнчыгыш Аурупа тигезлеге [[Идел]]дән алып көнчыгышка, [[Урал таулары]]на таба күтәрелә бара. Татарстанның җир өсте өчен дә бу үзенчәлек хас: аның иң түбән урыннары&nbsp;— Идел аръягының көнбатышына, ә иң биек җирләре көнчыгышына таба урнашкан. Биредә, республиканың көньяк-көнчыгышында, [[Бөгелмә-Бәләбәй калкулыгы]] ята. Республиканың көньяк-көнбатыш өлешенә 200–{{сан|250|м}} биеклегендәге Идел буе калкулыгы тармаклары кергән. Иделнең төп уңъяк ярының биек һәм текә булуы шушы калкулыкның Иделгә якын ук килеп җитүе һәм аның Идел суы агымы тәэсирендә җимерелүе белән аңлатыла. Шулай итеп, Татарстанның җир өсте урта өлешендә&nbsp;— түбәнлекләрдән (Идел аръягы түбәнлеге), ә кырый өлешләре калкулыклардан (Бөгелмә, Идел буе һ.б. калкулыклар) торуы белән аерыла. Бу үзенчәлек аның геологик төзелешенә бәйле. === Климат === Республикада уртача-континенталь климат, җәй көне җылы һәм уртача салкын кыш белән аерылып тора. Елның иң җылы ае — июль (+18…+20&nbsp;°C), иң салкыны — [[гыйнвар]] (−13…−14&nbsp;°C). Температураның абсолют минимумы −44…−48&nbsp;°C ([[Казан]]да −46,8&nbsp;°C). Иң югары температура +37…+42&nbsp;°C. Абсолют еллык температура (амплитуда) 80–90&nbsp;°C&nbsp;ка җитә. Татарстан чикләрендә климат аермалары юк. Ел дәвамында Кояш балкышы сәгатьләренең саны 1763 тән 2066 га кадәр ([[Минзәлә]]) тәшкил итә. Иң кояшлы чор — апрельдән август аена кадәр. Ел эчендә кояш радиациясе якынча 3900 МЖж/м² тәшкил итә. Уртача еллык температура якынча 2–3,1&nbsp;°C тәшкил итә. Уртача тәүлеклек температураның 0&nbsp;°C аша тотрыклы күчүе апрель башында һәм октябрь азагында була. Температура 0 градустан югары — 198–209 көн, 0 градустан түбән — 156–157 көн. Уртача еллык явым-төшем күләме 460–540 мм тәшкил итә. Иң күп явым-төшем июль аена (51–65 мм), минимум - февраль аена (21–27 мм) туры килә. Барыннан да бигрәк, Чулман аръягында һәм Идел алдында явым-төшемнәр күзәтелә. Вегетация чоры 170 тәүлек чамасы тәшкил итә. Кар катламы ноябрь уртасыннан соң барлыкка килә, ул апрельнең беренче яртысында барлыкка килә. Кар катламының ятуы елына 140–150 көн тәшкил итә, уртача калынлыгы 35–45 см. === Чиктәшлек === {| class="wikitable" |- !Як!!Россия субъекты |- |Төньяк-көнбатыш|| [[Мари Ил]] ([[Волжск районы|Волжск]], [[Мари-Төрек районы|Мари-Төрек]], [[Морки районы|Морки]] районнары) |- |Төньяк|| [[Киров өлкәсе]] ([[Нократ Аланы районы|Нократ Аланы]], [[Малмыж районы|Малмыж]] районнары) |- |Төньяк-көнчыгыш|| [[Удмуртия]] ([[Кизнәр районы|Кизнәр]], [[Алнаш районы|Алнаш]], [[Грахово районы|Грах]], [[Можга районы|Можга]], [[Кече Пурга районы|Кече Пурга]], [[Кыяс районы|Кыяс]], [[Каракүл районы|Каракүл]] районнары) |- |Көнчыгыш|| [[Башкортстан]] ([[Кызыл Кама районы|Кызыл Кама]], [[Илеш районы|Илеш]], [[Бакалы районы|Бакалы]], [[Шаран районы|Шаран]], [[Туймазы районы|Туймазы]], [[Ярмәкәй районы|Ярмәкәй]] районнары) |- |Көньяк-көнчыгыш|| [[Оренбург өлкәсе]] ([[Северное районы (Оренбург өлкәсе)|Северное районы]]) |- |Көньяк|| [[Самара өлкәсе]] ([[Келәүле районы|Келәүле]], [[Шонталы районы|Шонталы]], [[Чаллыбаш районы|Чаллыбаш]], [[Кошки районы|Кошки]] районнары) |- |Көньяк-көнбатыш|| [[Ульяновск өлкәсе]] ([[Яңа Малыклы районы|Яңа Малыклы]], [[Мәләкәс районы|Мәләкәс]], [[Иске Майна районы|Иске Майна]], [[Ульяновск районы|Ульяновск]], [[Чынлы районы|Чынлы]], [[Майна районы|Майна]], [[Сыры районы|Сыры]] районнары) |- |Көнбатыш|| [[Чуашия]] ([[Шомырша районы|Шомырша]], [[Батыр районы|Батыр]], [[Ялчык районы|Ялчык]], [[Комсомол районы (Чуашия)|Комсомол]], [[Янтык районы|Янтык]], [[Ормар районы|Ормар]], [[Кузлаука районы|Кузлаука]] районнары) |- |} === Файдалы казылмалар === ==== Нефть ==== Республиканың иң зур байлыгы&nbsp;— [[нефть]]. Тулаем запас зурлыгы 1 млрд тонна исәпләнә. Татарстанда 127 урында нефть булуы билгеле, алар үз эченә 3 меңнән артык ятманы кертә. [[Лениногорск районы]]нда урнашкан [[Ромашкино нефть чыганагы]]&nbsp;— Россиядә иң зур чыганклардан берсе; шулай ук Яңа Елхау һәм Савызбаш эре чыганаклары, уртача Баулы чыганагы бар.<ref>http://www.vsegei.ru/ru/info/gisatlas/pfo/tatarstan/14-15_uvogrpip_tat.xls</ref> Нефть белән бергә [[иярчен газ]] да чыгарыла&nbsp;— нефтьнең бер тоннага якынча {{сан|40|м}}³. Берничә кечкенә [[табигый газ]] һәм газ конденсаты чыганаклары булуы мәгълүм. ==== Күмер ==== Татарстан территориясендә 108 күмер ятма эзләп табылган. Шуның белән бергә, сәнәгый күләмнәрдә Чулман күмер бассейнының Көньяк Татар, Мәләкәс һәм Төньяк Татар районнарга бәйләнгән күмер ятмаларны гына кулланып була. Күмерләр ятмаларының тирәнлеге&nbsp;— 900–{{сан|1200|м}}. ==== Башка файдалы казылмалар ==== Республика җирастында известьташ, доломитлар, төзелеш комы, кирпеч балчыклары, төзелеш ташы, гипс, ком-гравий катнашмасы, торф, шулай ук перспективлы нефть битумы, көрән һәм таш күмер, яңа торган сланец, цеолитлар, бакыр һәм бокситларның сәнәгый запаслары бар. Цеолитлы (руда булмаган казылмаларының якынча {{сан|50|%}} өлеше), карбонатлы (як. {{сан|20|%}}), балчыклы (як. {{сан|30|%}}) токымнар, ком-гравий катнашмасы ({{сан|7.7|%}}), комнар ({{сан|5.4|%}}), гипслар ({{сан|1.7|%}}) аеруча мөгимнәрдән саналалар. {{сан|0.1|%}} өлешне фосфоритлар, тимероксидлы пигментлар һәм битумлы токымнар биләп торалар. === Су ресурслары === Иң эре елгалар&nbsp;— [[Идел]] (республика территориясе буенча {{сан|177|км}} ага), [[Чулман]] ({{сан|380|км}}) һәм аның кушлыдыклары&nbsp;— [[Нократ]] ({{сан|60|км}}) һәм [[Агыйдел (елга)|Агыйдел]] ({{сан|50|км}}), алар гомум агып төшкән су микъдарының {{сан|97.5|%}} өлешне тәшкил итәләр. Алардан башка, республика территориясе буенча якынча 500 озынлыгы {{сан|10|км}}-дан артык кече елган һәм күп санлы чишмәләр ага. Су ресурсларының зур өлеше [[Куйбышев сусаклагычы|Куйбышев]] һәм [[Түбән Кама сусаклагычы|Түбән Кама]] суаклагычларында тупланган. Республика территориясендә 8 меңнән артык күл һәм 7 меңнән артык сазлык бар. Көнчыгыш Кама аръягының төньяк өлеше&nbsp;— Кама-Агыйдел уйсулыгында сазлыклар аеруча күп. Татарстанның иң эре су объектлары&nbsp;— республиканы төрле максатларда кирәкле су ресурслары белән тәэмин итә торган 4 сусаклагыч. * [[Куйбышев сусаклагычы]] [[1955 ел]]да төзелгән, ул&nbsp;— Татарстанда гына түгел, бөтен [[Аурупа]]да иң эре сусаклагыч. Урта Иделнең сезонлы агымын, судночылык, су белән тәэмин итүне һәм сугаруны җайга сала. * [[Түбән Кама сусаклагычы]] [[1978 ел]]да төзелгән һәм гидротөен буенча көнлек һәм атналык су агымын көйләп тора. * [[Зәй сусаклагычы|Зәй гидротөене]] [[1963 ел]]да төзелгән, ГРЭСны техник яктан тәэмин итү өчен хезмәт күрсәтә. * [[Карабаш сусаклагычы]] [[1957 ел]]да төзелгән, нефть кәсепләрен һәм сәнәгать ширкәтләрен су белән тәэмин итә.<ref>{{Citation |title=архив күчермәсе |url=http://tatarile.org/tt/node/71 |access-date=2014-09-06 |archive-date=2014-09-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140906203825/http://tatarile.org/tt/node/71 |dead-url=yes }}</ref> ==== Җир асты сулары ==== [[2005 ел]]дагы хәле буенча, Татарстанда 29 җирасты тозсыз су чыганагы эзләп табылган, запаслары&nbsp;— 1 млн м³/тәүлек, шул исәптә сәнәгый үзләштерү өчен якынча өчтән бер өлеше әзерләнгән. Минераль җирасты сулары запаслары да күп. [[2004 ел]]дагы хәле буенча, минераль җирасты сулары запаслары 3,293 мең м³/тәүлек санны тәшкил итәләр. === Саклана торган табигый территорияләр === [[2009 ел]]дагы хәле буенча, Татарстанның табигый-тыюлык фонды үз эченә 154 аеруча сакланган табигать урынны кертә, шул исәптә: * [[Идел-Чулман тыюлыгы|Идел-Чулман дәүләт табигый бисфера тыюлыгы]]; * [[Түбән Чулман (милли парк)|«Түбән Чулман» милли паркы]]; * 24 төбәк әһәмиятендәге төрлепрофилле дәүләт табигый заказлык; * 127 төбәк әһәмиятендәге табыгый һәйкәл, шул исәптә җир өстендәге&nbsp;— 63, су&nbsp;— 64 (күлләр, елгалар, чишмәләр); * 1 җирле әһмиятендәге аеруча сакланган табигать территориясе. == Тарих == {{Төп мәкалә|Татарстан тарихы}} [[Рәсем:Jubcoin 2005 10rub respublikatatarstan revers.gif|right|210px|thumb|Казан меңеллыгына чыккан Россия банкының истәлекле тәңкәсе]] Беренче торак урыннар тарихы [[VIII гасыр (б.э.к.)|безнең эрага кадәр VIII гасыр]]га барып тоташа. Соңрак, [[IX гасыр|IX]]–[[XIII гасыр]]ларда бу җирләрдә [[Болгар дәүләте]] урнашкан булган. [[XIII гасыр]]да ул монголлар тарафыннан җимерелә, һәм, [[Чыңгызхан]] империясенең таркалуыннан соң, [[Җучи Олысы|Җучи олысы]] составына кертелгән. [[XV гасыр]]ның башында [[Олуг Мөхәммәд хан]] Казан ханлыгының [[Алтын Урда]]га бәйсезлеге турында игълан итте. Яңа дәүләт мөстәкыйль рәвештә Мәскәү белән мөнәсбәтләрне төзи башлаган. Казанда Мәскәү яклы фирка (партия) бик көчле булган, чөнки сәүдәгәрлекнең бер өлеше Мәскәү белән тыгыз сәүдә мөнәсәбәтләрендә булган; шуның өстәвенә, Мәскәү Казан сәясәтенә зур тәэсир ясаган һәм тәхеткә үзенә кирәк булган ханны утырту өчен аның эчке эшләренә еш кына тыкшынган булган. [[1552 ел]]да, [[Явыз Иван]] дәверендә, Казан ханлыгы җимерелә һәм [[Мәскәү патшалыгы]] составына кертелә. Россия составында Казанны [[Казан патшалыгы]], ә аннан соң [[Казан губернасы]] дип атаганнар. Территория үзидарәсез булган&nbsp;— губерна башында император тарафыннан тәгаенләнгән губернатор торган. [[1920 ел]]да [[Владимир Ленин]] тәкъдиме буенча [[s:АТССР оештыру турындагы декрет|АТССР оештыру турындагы декрет]] кабул ителә, ул [[РСФСР]] составына керде. === Татарстан Республикасы === * [[1990 ел]]ның [[30 август]]ында [[Татарстан суверенитеты]] турында [[Татарстан суверенлыгы турында декларация|декларация]] кабул ителде. * [[1992 ел]]ның [[21 март]]ында суверен статус турында [[Татарстан суверенлыгы турында референдум|референдум]] үтте. Халыкның ⅔ өлеше суверенитетны хуплады. * [[1992 ел]]ның [[31 март]]ында Татарстан [[Чечня]] белән берлектә [[Федератив килешү]]не имзаламады. * [[1992 ел]]ның [[6 ноябрь|6 ноябрендә]] [[Татарстан конституциясе]] кабул ителде. * [[2000 ел|2000 елдан башлап]] Конституциягә кертелгән үзгәртүләр нәтиҗәсендә Татарстан&nbsp;— [[Россия Федерациясе субъектлары|Россия Федерациясе субъекты]]. * [[2002 ел]]ның [[19 апрель|19 апрелендә]] [[Татарстан Дәүләт Советы]] Конституциягә кертелгән үзгәртүләрне хуплады. * [[2005 ел]]ның октябрендә Татарстан һәм федераль үзәк арасында яңа килешү имзаланды. Килешүдә ике дәүләт теле расланды. == Халык == {{Төп мәкалә|Татарстан халкы}} {| class="wikitable" style="text-align: right;" |-bgcolor="#e0e0e0" ! Халык ! colspan="2" | [[1926 ел]]<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_26.php?reg=423 Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей]</ref> ! colspan="2" | [[1939 ел]]<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_39.php?reg=73 Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей]</ref> ! colspan="2" | [[1959 ел]]<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_59.php?reg=86 Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей]</ref> ! colspan="2" | [[1970 ел]]<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_70.php?reg=42 Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей]</ref> ! colspan="2" | [[1979 ел]]<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_79.php?reg=42 Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей]</ref> ! colspan="2" | [[1989 ел]]<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_89.php?reg=42 Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей]</ref> ! colspan="2" | [[2002 ел]]<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_02.php?reg=46 Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей]</ref> ! colspan="2" | [[2010 ел]]<ref>{{Citation |title=Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года |url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab7.xls |access-date=2014-09-18 |archive-date=2017-10-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171020093517/http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab7.xls |dead-url=yes }}</ref> |-bgcolor="#e0e0e0" ! ! исәбе ! % ! исәбе ! % ! исәбе ! % ! исәбе ! % ! исәбе ! % ! исәбе ! % ! исәбе ! % ! исәбе ! % |- | [[татарлар]] | {{сан|1164342}} |48,7 | {{сан|1421514}} |48,8 | {{сан|1345195}} |47,2 | {{сан|1536430}} |49,1 | {{сан|1641603}} |47,6 | {{сан|1765404}} |48,5 | {{сан|2000116}} |52,9 | {{сан|2012571}} |53,2 |- | шул исәптә [[керәшеннәр]]<ref>[[1926 ел]]гы җанисәбендә аерым халык буларак саналган</ref> | {{сан|99041}} |3,8 | - | | - | | - | | - | | - | | {{сан|18760}} | | {{сан|29962}} | |- | [[руслар]] | {{сан|1118834}} |43,1 | {{сан|1250667}} |42,9 | {{сан|1252413}} |43,9 | {{сан|1328738}} |42,4 | {{сан|1516023}} |44,0 | {{сан|1575361}} |43,3 | {{сан|1492602}} |39,5 | {{сан|1501369}} |39,7 |- | [[чуашлар]] | {{сан|127330}} |4,9 | {{сан|138935}} |4,8 | {{сан|143552}} |5,0 | {{сан|153496}} |4,9 | {{сан|147088}} |4,3 | {{сан|134221}} |3,7 | {{сан|126532}} |3,3 | {{сан|116252}} |3,1 |- | [[удмуртлар]] | {{сан|23873}} | | {{сан|25932}} | | {{сан|22657}} | | {{сан|24533}} | | {{сан|25330}} | | {{сан|24796}} | | {{сан|24207}} | | {{сан|23454}} | |- | [[мордва]] | {{сан|35084}} | 1,4 | {{сан|35759}} | 1,2 | {{сан|32932}} | 1,2 | {{сан|30963}} | | {{сан|29905}} | | {{сан|28859}} | | {{сан|23702}} | | {{сан|19156}} | |- | [[марилар]] | {{сан|13130}} | | {{сан|13979}} | | {{сан|13979}} | | {{сан|15643}} | | {{сан|16842}} | | {{сан|19446}} | | {{сан|18787}} | | {{сан|18848}} | |- | [[украиннар]] | … | | {{сан|13087}} | | {{сан|16099}} | | {{сан|16868}} | | {{сан|28577}} | | {{сан|32822}} | | {{сан|24016}} | | {{сан|18241}} | |- | [[башкортлар]] | … | | … | | … | | … | | {{сан|9256}} | | {{сан|19106}} | | {{сан|14911}} | | {{сан|13726}} | |} Татарстан халкының 83,23% Татарстанда туган (2002); Татарстан халкының 1,55% [[Башкортстан]]нан, 1,24% [[Үзбәкстан]]нан, 0,9% [[Казакъстан]]нан, 0,74% [[Украина]]дан, 0,74% [[Пермь крае|Пермь өлкәсеннән]], 0,65% [[Самара өлкәсе]]ннән күчеп килгәннәр. Татарстанга күчеп килгән 628 мең кешедән нибары 34,8% (218 мең кеше) гына татарлар; 47,8% — руслар, 2,9% — украиннар, 2,8% — украиннар, 1,8% — башкортлар, 1,3% — әзәрбайҗаннар.<ref>{{Citation |title=архив күчермәсе |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/tableView/tableView.xhtml |access-date=2019-10-15 |archive-date=2019-01-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190101090954/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/tableView/tableView.xhtml |dead-url=yes }}</ref> === Телләр === Татарстан Республикасында дәүләт телләре&nbsp;— тигез хокуклы [[татар теле|татар]] һәм [[рус теле|рус]] телләре. Моның турында [[Татарстан Конституциясе]]ндә һәм [[Татарстан телләре турындагы канун]]да әйтелгән. === Дин === Татарстан территориясендә 1000-нән артык дини берләшмә теркәлгән. Татарстанның ике төп дине&nbsp;— [[ислам]] һәм [[христианлык]]. [[Ислам]] инде [[Идел буе Болгарстаны]]нда [[922 ел]]да кабул ителгән. === Торак пунктлар === {| class="infobox" style="text-align:center; width:97%; margin-right:10px; font-size:90%" |- ! rowspan=21 | {{navbar|Татарстан шәһәрләре|plain=1}} [[Рәсем:Kazan Kremlin exterior view 08-2016 img3.jpg|border|120px|Казан]]<br />[[Казан]]<br />[[Рәсем:Чаллы ТЭЦ.jpg|border|120px|Яр Чаллы]]<br />[[Яр Чаллы]] [[Түбән Кама|Түбән Чулман]]<br />[[Рәсем:Almetyevsk.jpg|border|135px|Әлмәт]]<br />[[Әлмәт]] ! align=center style="background:#f5f5f5;" | Урын ! align=center style="background:#f5f5f5;" | Шәһәр ! align=center style="background:#f5f5f5;" | [[Рус теле|Русча исеме]] ! align=center style="background:#f5f5f5;" | Халык саны ! rowspan=21 | {{navbar|Largest cities of Russia|plain=1}} [[Рәсем:Bugulm Sov 75.JPG|border|120px|Бөгелмә]]<br />[[Бөгелмә]]<br />[[Рәсем:Elabuga ul spasskaya.jpg|border|120px|Алабуга]]<br />[[Алабуга]]<br />[[Рәсем:Холм и город.jpg|border|120px|Баулы]]<br />[[Баулы]]<br />[[Рәсем:Mendeleyevsk вид сверху1.jpg|border|120px|Менделеевск]]<br />[[Менделеевск]] |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 1 ||align=left | '''[[Казан]]''' || ''Казань'' || {{сан|1143546}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 2 ||align=left | '''[[Яр Чаллы]]''' || ''Набережные Челны'' || {{сан|513242}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 3 ||align=left | '''[[Түбән Кама|Түбән Чулман]]''' || ''Нижнекамск'' || {{сан|234108}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 4 ||align=left | '''[[Әлмәт]]''' || ''Альметьевск'' || {{сан|146309}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 5 ||align=left | '''[[Яшел Үзән]]''' || ''Зеленодольск'' || {{сан|97651}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 6 ||align=left | '''[[Бөгелмә]]''' || ''Бугульма'' || {{сан|89144}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 7 ||align=left | '''[[Алабуга]]''' || ''Елабуга'' || {{сан|70750}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 8 ||align=left | '''[[Лениногорски|Лениногорск]]''' || ''Лениногорск'' || {{сан|64145}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 9 ||align=left | '''[[Чистай]]''' || ''Чистополь'' || {{сан|60703}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 10 ||align=left | '''[[Зәй шәһәре|Зәй]]''' || ''Заинск'' || {{сан|41798}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 11 ||align=left | '''[[Азнакай]]''' || ''Азнакаево'' || {{сан|34859}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 12 ||align=left | '''[[Норлат]]''' || ''Нурлат'' || {{сан|32600}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 13 ||align=left | '''[[Баулы]]''' || ''Бавлы'' || {{сан|22109}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 14 || align=left | '''[[Менделеевск]]''' || ''Менделеевск'' || {{сан|22075}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 15 ||align=left | '''[[Буа]]''' || ''Буинск'' || {{сан|20342}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 16 ||align=left | '''[[Әгерҗе]]''' || ''Агрыз'' || {{сан|19299}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 17 ||align=left | '''[[Арча]]''' || ''Арск'' || {{сан|18114}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 18 ||align=left | '''[[Васильево]]''' || ''Васильево'' || {{сан|16957}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 19 ||align=left | '''[[Кукмара]]''' || ''Кукмор'' || {{сан|16917}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 20 ||align=left | '''[[Минзәлә]]''' || ''Мензелинск'' || {{сан|16474}} |- | colspan="11" align=center style="background:#f5f5f5;" | <ref>{{Citation |title=архив күчермәсе |url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/perepis2010/svod.xls |access-date=2012-01-26 |archive-date=2011-06-27 |archive-url=https://www.webcitation.org/5zkxwkUEt?url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/perepis2010/svod.xls |dead-url=yes }}</ref> |} <noinclude> {{clear}}Татарстан&nbsp;— Россиядә бердәнбер ике миллионлы агломерациягә (бер үзәкле Казан һәм күпүзәкле Чаллы (Түбән Кама) агомерацияләре) ия булган төбәк. Республикадә шулай ук ярым миллионлы Әлмәт (Көньяк Татарстан) агломерациясе бар. Татарстан ике иярчен шәһәр&nbsp;— 155-мең Иннополис фән шәһәре һәм 100-меңле Салават Күпере,&nbsp;— төзелеше алып барыла. Шулай 40-меңле Смарт-сити һәм 157-меңле Яшел Үзән иярчен шәһәрләрне булдыру планда тотыла. == Мәдәният == {{seealso|Татарстан мәдәнияте|Татарстан музейлары|Татарстан матбугаты}} Тарихи һәм җәгърафи факторлары буенча Татарстан күптән ике зур цивилизация һәм мәдәният арасында яши: көнчыгыш һәм көнбатыш. Шушы фактор Татарстанның бай мәдәниятын билгели. Мәдәни мирасны саклау һәм популярлаштыру эшенең иң күркәм үрнәге&nbsp;— [[Казан Кремле]]. Шулай итеп, Казанның 1000-еллыгын билгеләү Татарстанның мәдәни үсешен, дини һәм милли толерантлык идеяләрен билгеләделәр. Татарстанда 825 гәҗит-журналлар чыга. Шул исәптә шәһәр һәм район гәҗитләре, Алар рус, татар, [[Удмурт теле|удмурт]] һәм [[Чуаш теле|чуаш]] телләрендә чыгалар. Республикада 100-дән артык милләт вәкилләре яши, 37 милли-мәдәни оешманы берләштергән [[Татарстан халыклары Ассамблеясы]] эшли. == Фән һәм мәгариф == {{seealso|Татарстан фәне|Татарстанда мәгариф|Төркем:Татарстан уку йортлары}} Татарстан&nbsp;— көчле фән һәм мәгариф потенциаллы төбәк. Мәгарифтә {{сан|170000}} кеше мәшгуль. Урта 11 еллы белем алу мәҗбүри һәм бушлай. Гомумән, Татарстанда 2434 белем бирү учреждениясе бар, барлыгы якынча {{сан|600000}} укучы укый. Иң популяр университетлар: * [[Казан (Идел буе) федераль университеты]], * [[Казан дәүләт техника университеты|А.&nbsp;Н.&nbsp;Туполев исемендәге Казан дәүләт техника университеты (КАИ)]]. * [[Казан дәүләт технология университеты|Казан дәүләт технология университеты (КХТИ)]]. * [[Казан дәүләт медицина университеты]]. * [[Казан дәүләт архитектура-төзелеш университеты]]. * [[Казан дәүләт аграр университеты]]. * [[Казан дәүләт мәдәният һәм сәнгать университеты]]. * [[Казан дәүләт энергетика университеты]]. * [[Кама дәүләт инженер-икътисади академия (ИНЭКА)]] * [[Казан югары хәрби башлык уку йорты]] == Административ-территориаль бүленеш == {{төп мәкалә|Татарстанның административ-территориаль бүленеше}} [[Рәсем:Tatarstan rayonnarı.jpg|right|300px]] Җөмһүрият территориясе 43 административ районга бүленә. Аларның үзәкләре булып республика карамагындагы&nbsp;— 14, районнар карамагындагы 8 шәһәр, шәһәр тибындагы 8 поселок һәм 16 авыл тора (8-нче кушымтаны һәм 127-нче биттәге картаны карагыз). Җөмһүрият карамагындагы шәһәрләр, район үзәкләре булып торсалар да, районнар составына кермиләр, алар турыдан-туры җөмһүрият хакимияте тарафыннан идарә ителәләр һәм мөстәкыйль административ берәмлекне тәшкил итәләр. Алардан башка ике шәһәр&nbsp;— [[Казан]] һәм [[Яр Чаллы|Чаллы]]&nbsp;— шәһәр районнарына бүленәләр. == Икътисад == Татарстан&nbsp;— икътисади һәм фәнни-техник потенциалы зур булган индустриаль-аграр респ-ка: нефть, химия, нефть химиясе, электр энергетикасы, машиналар төзү, җиңел һәм азык-төлек сәнәгате, заманча а.х. алга киткән. Татарстан 6 икътисади районга бүленә: [[Идел алды икътисади районы|Идел алды]], [[Казан икътисади районы|Казан]], [[Чулман алды икътисади районы|Чулман алды]], [[Төньяк-көнчыгыш Чулман буе икътисади районы|Төньяк-көнчыгыш Чулман буе]], [[Көнбатыш Чулман аръягы икътисади районы|Көнбатыш Чулман аръягы]], [[Көньяк-көнчыгыш Чулман аръягы икътисади районы|Көньяк-көнчыгыш Чулман аръягы]]. === Транспорт === Җөмһүрият нык үскән транспорт челтәренә ия. Аның нигезен авиасызыклар, тимер юллар һәм дүрт көймә йөрешле ([[Идел]], [[Чулман]], [[Нократ]], [[Агыйдел (елга)|Агыйдел]]) елга тәшкил итә. Россиянең иң эре транспорт системалары кисешкән ноктада урнашкан, Татарстан аша Уралның, [[Себер]]нең, Ерак Көнчыгышның Үзәк Россия һәм кайбер [[БДБ]] илләре белән элемтә тормышка ашырыла. ===== Тимер юл транспорты ===== Татарстанда тимер юл транспортының үсә башлавы [[Мәскәү-Казан тимер юлы]]н төзү белән бәйле; [[1893 ел]]да [[Зөя (станция)|Зөя]]&nbsp;— Мәскәү, ә [[1894 ел]]да [[Казан-Пассажирлы|Казан]]&nbsp;— [[Яшел Үзән (станция)|Яшел Үзән]] хәрәкәте ачылган. [[1924 ел]]дан Казан&nbsp;— [[Свердловск]] тимер юл сызыгы файдалануга тапшырылган. Татарстан территориясендәге баш магистральләр: төньяк ([[Түбән Карамалы]], Яшел Үзән, Казан, [[Әгерҗе (станция)|Әгерҗе]] аша үтә), көньяк (Норлат, Бөгелмә һәм Ютазы аша үтә). Көнчыгышта бу ике магистральне Әгерҗе&nbsp;— Акбаш тимер юлы тоташтыра. === Тышкы икътисади элемтәләр === Россия төбәкләрнең күпчелеге кебек үк, Татарстанның дөньяның күп илләре белән туры икътисади элемтәләр бар, илләрнең кайберәүләрдә Татарстанның тышкы икътисади вәкиллекләре ачылган. == Дәүләт төзелеше == '''Россия дәүләт хакимияте органнары һәм Татарстан дәүләт хакимияте органнары арасында эшләр һәм вәкаләтләр бүлешү турындагы Шартнамә''' Россия Федерациясе дәүләт хакимияте органнары һәм Татарстан Республикасы дәүләт хакимияте органнары арасында эшләр һәм вәкаләтләр бүлешү турындагы Шартнамәне аслау хакында Федераль канун Дәүләт Думасы тарафыннан [[2007 ел]]ның [[4 июль|4 июлендә]] кабул ителде Федерация Советы тарафыннан [[2007 ел]]ның [[11 июль|11 июлендә]] хупланды<ref>[http://portal.tatarstan.ru/tat/documents/polnomochia.htm Россия Федерациясе дәүләт хакимияте органнары һәм Татарстан Республикасы дәүләт хакимияте органнары арасында эшләр һәм вәкаләтләр бүлешү турында Шартнамә]{{Deadlink|date=February 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. === Конституция === {{main|Татарстан Конституциясе}} Җөмһүриятның төп кануны&nbsp;— [[Татарстан Республикасы Конституциясе|Татарстан Җөмһүрияте Конституциясе]]. Конституция буенча, Татарстан&nbsp;— демократик хокукый дәүләт. Әгәр Татарстан карамагындагы мәсьәләләре буенча чыгарылган федераль канун һәм Татарстанның хокукый актларына каршы килсә, Татарстанның хокукый акты гамәлдә кала. === Президент === {{main|Татарстан Президенты}} Татарстан Җөмһүриятеның дәүләт башлыгы, иң югары урындагы заты&nbsp;— Татарстан Җөмһүрияте Президенты<ref>[http://tatar.ru/?DNSID=f0456f3dcfbb2df53ad83f588290f9f1&node_id=2628 Татарстан Республикасы Конституциясе]</ref>. [[2010 ел]]ның [[25 март]]ында [[Рөстәм Миңнеханов]] ант китергәннән соң Татарстан [[Татарстан Президенты|Президенты]] вазыйфаларын үтәүгә кереште<ref>{{cite web |url=http://tat.tatar-inform.ru/news/2010/03/25/54637/ |title=Бүген Татарстанның яңа Президенты вәкаләтләренә кереште |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121113040530/http://tat.tatar-inform.ru/news/2010/03/25/54637/ |archivedate=2012-11-13}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.azatliq.org/archive/news/20100325/570/570.html?id=1993336 |title=Татарстанда яңа президент эшли башлады |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160314062847/http://www.azatliq.org/a/1993336.html |archivedate=2016-03-14}} ''[[Азатлык радиосы]]''</ref>. === Канунбирү хакимияте === [[Рәсем:Gossovet RT.jpeg|200px|thumb|Дәүләт Киңәше бинасы]] [[Татарстан Республикасы Дәүләт Советы|Татарстан Җөмһүрияте Дәүләт Советы]]&nbsp;— Татарстан парламенты, дәүләт хакимиятенең иң югары вәкилле, канунбирү һәм тикшерүче органы. 100 кәнәфидән тора. [[2004 ел]]ның [[26 март]]ыннан бу вазифаны [[Фәрит Мөхәммәтшин]] үтә. === Башкаручы хакимият === [[Рәсем:Kazan House of Tatarstan Government 08-2016.jpg|200px|thumb|Министрлар Кабинеты бинасы]] Министрлар Кабинеты&nbsp;— югары башкарма органы, премьер-министр тарафыннан идарә ителә. [[2010 ел]]ның [[22 апрель|22 апреленнән]] бу вазифасын [[Илдар Халиков]] үтә. == Дәүләт гимны == {{main|Татарстан Республикасы Дәүләт гимны}} Татарстан Җөмһүрияте Дәүләт гимны [[1992 ел]]да кабул ителгән. Җөмһүриятнең Дәүләт гимны авторы&nbsp;— бөек татар композиторы [[Рөстәм Яхин]]. Дәүләт гимнын куллану кагыйдәләре «Татарстан Җөмһүрият дәүләт символлары» канунында күрсәтелгән. Татарстан гимнының сүзләре: {{columns |colwidth =20em |col1 = '''Татарча сүзләре:'''<br /> : Мәңге яшә, газиз Ватаныбыз, : Халкым тели изге теләкләр! : Гомерлеккә якын туган булып : Яши бездә төрле милләтләр. : Күп гасырлар кичкән чал тарихлы : Данлы илем, үзең бер дастан! : Синдә генә безнең язмышыбыз, : Республикам минем, Татарстан! |col2 = '''Русча сүзләре:'''<br /> : Цвети, священная земля моя, : Да будет мирным твой небосвод! : Единый дом у нас, одна семья, : Живет в согласии наш народ. : Богатый мудростью седых веков, : Надеждой, верою ты нам стал, : И пусть хранит тебя моя любовь, : Моя Республика, мой Татарстан! }} == Сүрәтханә == <gallery> Image:Coat of Arms of Tatarstan.svg|Ак барс Image:Mendeleyevsk mechet.jpg|Менделеевск мәчете Image:1 May square Kazan.JPG|1 май мәйданы, Казан |Казан (Идел буе) федераль университетының Филология һәм сәнгать институты бинасы Image:Söyälmäskä.jpg|Ике дәүләт телендә язу Image:Nizhnekamsk Main mosque.jpg|[[Түбән Кама җәмигъ мәчете|Түбән Кама мәчете]] Image:Kazan church edit1.jpg|[[Барлык диннәр гыйбәдәтханәсе|Бөтен диннәр храмы]] </gallery> == Шулай ук карагыз == {{Портал|Татарстан|Россия Федерациясе}} * [http://test.ebook.tatar/tt/encyclopedia/gosudarstvennoe-ustroystvo-i-naselenie Татарстан дәүләт төзелеше һәм халкы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170822145034/http://test.ebook.tatar/tt/encyclopedia/gosudarstvennoe-ustroystvo-i-naselenie |date=2017-08-22 }} @ [[Tatarile]] * [[Татарстан Республикасы Кызыл китабы]] * [[Татарстан флорасының Кара китабы]] == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} == Сылтамалар == {{Навигация | Проект = Татарстан | Викиҗыентык = Tatarstan }} * [http://www.tatar.ru/?DNSID=adee6691e233e27e24866b8cc6b48331&lang=tat ТР рәсми серверы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090907195202/http://www.tatar.ru/?DNSID=aa7363b13779b63b5f9150b23fe6a5d0&lang=tat |date=2009-09-07 }} * [http://www.president.tatar.ru/tat ТР Президенты сайты] * [http://tatar.ru/?DNSID=f0456f3dcfbb2df53ad83f588290f9f1&node_id=2628 Татарстан Республикасы Конституциясе] * [http://www.tatar-inform.tatar/ Татар-информ] {{яхшы мәкалә}} {{Татарлар}} {{Татарстан темаларда}} {{Татарстан}} {{Россия республикалары}} {{Россия Федерациясенең Идел буе федераль округы}} {{Төрки дәүләтләр һәм автономияләр}} {{Россия субъектлары}} [[Төркем:Татарстан|*]] [[Төркем:Төрки телле дәүләтләр]] [[Төркем:Русия Федерациясе республикалары]] m4sv5cew51wc7q6h05fed4jg1255qqw 3526399 3526398 2022-08-04T16:22:07Z Frhdkazan 3171 /* Мәдәният */ |Татарстан Республикасы Мәдәният министрлыгы wikitext text/x-wiki {{twinCYR|Tatarstan}} {{УК}} {{ДәүләтВМ}} '''Татарстан Республикасы''' ('''Татарстан''', Татарстан Җөмһүрияте, {{lang-ru|Республика Татарстан}})&nbsp;— [[Россия Федерациясе]] белән [[әгъза ил|берләшкән]] һәм [[Россия Федерациясе субъектлары|Россия Федерациясе субъекты]] булган демократик [[хокукый дәүләт]], [[Татарстан Конституциясе]], [[Россия Федерациясе]] һәм Татарстан арасындагы махсус шартнәмә нигезендә Россия Федерациясе белән берләшкән республика.<ref>{{cite web|url=http://constitution.garant.ru/region/cons_tatar/chapter/1/#block_100000|title=Татарстан конституциясе, мәк. 1}}</ref> Татарстан Россиянең [[Идел буе федераль бүлгесе]]нә керә. Республика [[башкала]]сы&nbsp;— [[Казан]] [[шәһәр]]е. {{цитата|автор=[[Татарстан Республикасы Конституциясе]]|Татарстан Республикасы [[суверенитет]]ы, Россия Федерациясе карамагындагы мәсьәләләрдән һәм Россия Федерациясе белән Татарстан Республикасының уртак карамагындагы мәсьәләләр буенча Россия Федерациясе [[вәкаләт]]ләреннән тыш, дәүләт [[хакимият]]енең (канун чыгару, башкарма һәм суд) бөтен тулылыгына ия булуда чагыла һәм Татарстан Республикасының аерылгысыз [[хасият]]е була.}} Россиядә [[икътисад]]ый яктан иң көчле [[төбәк]]ләрнең берсе. [[1920 ел]]ның [[27 май|27 маенда]] төзелгән ([[ТАССР]]). Татарстан Россиянең Европа өлеше үзәгендә, ике елга - Идел һәм Кама кушылган урында урнашкан. Аның халкы 3 миллионга якын кешене тәшкил итә. Уртача-континенталь климат, җылы, кайвакыт эссе җәй һәм уртача кыш. Татарстанның төп байлыгы - нефть. Бездә 2 дәүләт теле: рус һәм татар теле. Казанда иң матур соборларның берсе - Изге Павел Соборы. Истәлекле урыннар арасында: Мәдәният һәм ял паркы, Казан Кремле һәм Казан университеты, Татар Драматик театры һәм Казан елга порты. == Географик мәгълүмат == ''Төп мәкалә: [[Tatarstan cäğräfiäse|Татарстан географиясе]]'' Татарстан [[Россия Федерациясе]] үзәгендә, [[Көнчыгыш Аурупа тигезлеге]]ндә, ике зур елга&nbsp;— [[Идел]] һәм [[Чулман]] очрашкан урында урнашкан. [[Казан]] [[Мәскәү]]дән {{сан|797|км}} ераклыгында урнашкан. Республика территориясе озынлыгы&nbsp;— төньяктан көньякка {{сан|290|км}} һәм көнбатыштан көнчыгышка {{сан|460|км}}. Татарстан чит ил дәүләтләре белән чиктәш түгел. Татарстан территориясе&nbsp;— урманлы җирдә яткан тигезлек. Республика көньяк-көнчыгышында калкулыклар бар. Территориянең {{сан|90|%}} [[диңгез биеклеге]]нән {{сан|200|метр}}дан югарырак. Татарстан территориясенең {{сан|16|%}} [[урман]]нар белән капланган. [[Фауна]]сында 500&nbsp;дән артык хайван төре бар. === Рельеф === Татарстан Көнчыгыш Аурупа тигезлегенең көнчыгыш өлешенә урнашкан һәм аның төп үзенчәлекләренә ия. Гомумән, Татарстанның җир өсте төзелеше дулкын-сыман тигезлектән гыйбарәт. Аның уртача биеклеге диңгез өстеннән {{сан|170|м}}&nbsp;га, ә аерым урыннары 300–{{сан|350|м}}&nbsp;га җитә. Күбесенчә, биеклеге {{сан|100|м}} дан узмаган түбәнлекләрдән тора. Көнчыгыш Аурупа тигезлеге [[Идел]]дән алып көнчыгышка, [[Урал таулары]]на таба күтәрелә бара. Татарстанның җир өсте өчен дә бу үзенчәлек хас: аның иң түбән урыннары&nbsp;— Идел аръягының көнбатышына, ә иң биек җирләре көнчыгышына таба урнашкан. Биредә, республиканың көньяк-көнчыгышында, [[Бөгелмә-Бәләбәй калкулыгы]] ята. Республиканың көньяк-көнбатыш өлешенә 200–{{сан|250|м}} биеклегендәге Идел буе калкулыгы тармаклары кергән. Иделнең төп уңъяк ярының биек һәм текә булуы шушы калкулыкның Иделгә якын ук килеп җитүе һәм аның Идел суы агымы тәэсирендә җимерелүе белән аңлатыла. Шулай итеп, Татарстанның җир өсте урта өлешендә&nbsp;— түбәнлекләрдән (Идел аръягы түбәнлеге), ә кырый өлешләре калкулыклардан (Бөгелмә, Идел буе һ.б. калкулыклар) торуы белән аерыла. Бу үзенчәлек аның геологик төзелешенә бәйле. === Климат === Республикада уртача-континенталь климат, җәй көне җылы һәм уртача салкын кыш белән аерылып тора. Елның иң җылы ае — июль (+18…+20&nbsp;°C), иң салкыны — [[гыйнвар]] (−13…−14&nbsp;°C). Температураның абсолют минимумы −44…−48&nbsp;°C ([[Казан]]да −46,8&nbsp;°C). Иң югары температура +37…+42&nbsp;°C. Абсолют еллык температура (амплитуда) 80–90&nbsp;°C&nbsp;ка җитә. Татарстан чикләрендә климат аермалары юк. Ел дәвамында Кояш балкышы сәгатьләренең саны 1763 тән 2066 га кадәр ([[Минзәлә]]) тәшкил итә. Иң кояшлы чор — апрельдән август аена кадәр. Ел эчендә кояш радиациясе якынча 3900 МЖж/м² тәшкил итә. Уртача еллык температура якынча 2–3,1&nbsp;°C тәшкил итә. Уртача тәүлеклек температураның 0&nbsp;°C аша тотрыклы күчүе апрель башында һәм октябрь азагында була. Температура 0 градустан югары — 198–209 көн, 0 градустан түбән — 156–157 көн. Уртача еллык явым-төшем күләме 460–540 мм тәшкил итә. Иң күп явым-төшем июль аена (51–65 мм), минимум - февраль аена (21–27 мм) туры килә. Барыннан да бигрәк, Чулман аръягында һәм Идел алдында явым-төшемнәр күзәтелә. Вегетация чоры 170 тәүлек чамасы тәшкил итә. Кар катламы ноябрь уртасыннан соң барлыкка килә, ул апрельнең беренче яртысында барлыкка килә. Кар катламының ятуы елына 140–150 көн тәшкил итә, уртача калынлыгы 35–45 см. === Чиктәшлек === {| class="wikitable" |- !Як!!Россия субъекты |- |Төньяк-көнбатыш|| [[Мари Ил]] ([[Волжск районы|Волжск]], [[Мари-Төрек районы|Мари-Төрек]], [[Морки районы|Морки]] районнары) |- |Төньяк|| [[Киров өлкәсе]] ([[Нократ Аланы районы|Нократ Аланы]], [[Малмыж районы|Малмыж]] районнары) |- |Төньяк-көнчыгыш|| [[Удмуртия]] ([[Кизнәр районы|Кизнәр]], [[Алнаш районы|Алнаш]], [[Грахово районы|Грах]], [[Можга районы|Можга]], [[Кече Пурга районы|Кече Пурга]], [[Кыяс районы|Кыяс]], [[Каракүл районы|Каракүл]] районнары) |- |Көнчыгыш|| [[Башкортстан]] ([[Кызыл Кама районы|Кызыл Кама]], [[Илеш районы|Илеш]], [[Бакалы районы|Бакалы]], [[Шаран районы|Шаран]], [[Туймазы районы|Туймазы]], [[Ярмәкәй районы|Ярмәкәй]] районнары) |- |Көньяк-көнчыгыш|| [[Оренбург өлкәсе]] ([[Северное районы (Оренбург өлкәсе)|Северное районы]]) |- |Көньяк|| [[Самара өлкәсе]] ([[Келәүле районы|Келәүле]], [[Шонталы районы|Шонталы]], [[Чаллыбаш районы|Чаллыбаш]], [[Кошки районы|Кошки]] районнары) |- |Көньяк-көнбатыш|| [[Ульяновск өлкәсе]] ([[Яңа Малыклы районы|Яңа Малыклы]], [[Мәләкәс районы|Мәләкәс]], [[Иске Майна районы|Иске Майна]], [[Ульяновск районы|Ульяновск]], [[Чынлы районы|Чынлы]], [[Майна районы|Майна]], [[Сыры районы|Сыры]] районнары) |- |Көнбатыш|| [[Чуашия]] ([[Шомырша районы|Шомырша]], [[Батыр районы|Батыр]], [[Ялчык районы|Ялчык]], [[Комсомол районы (Чуашия)|Комсомол]], [[Янтык районы|Янтык]], [[Ормар районы|Ормар]], [[Кузлаука районы|Кузлаука]] районнары) |- |} === Файдалы казылмалар === ==== Нефть ==== Республиканың иң зур байлыгы&nbsp;— [[нефть]]. Тулаем запас зурлыгы 1 млрд тонна исәпләнә. Татарстанда 127 урында нефть булуы билгеле, алар үз эченә 3 меңнән артык ятманы кертә. [[Лениногорск районы]]нда урнашкан [[Ромашкино нефть чыганагы]]&nbsp;— Россиядә иң зур чыганклардан берсе; шулай ук Яңа Елхау һәм Савызбаш эре чыганаклары, уртача Баулы чыганагы бар.<ref>http://www.vsegei.ru/ru/info/gisatlas/pfo/tatarstan/14-15_uvogrpip_tat.xls</ref> Нефть белән бергә [[иярчен газ]] да чыгарыла&nbsp;— нефтьнең бер тоннага якынча {{сан|40|м}}³. Берничә кечкенә [[табигый газ]] һәм газ конденсаты чыганаклары булуы мәгълүм. ==== Күмер ==== Татарстан территориясендә 108 күмер ятма эзләп табылган. Шуның белән бергә, сәнәгый күләмнәрдә Чулман күмер бассейнының Көньяк Татар, Мәләкәс һәм Төньяк Татар районнарга бәйләнгән күмер ятмаларны гына кулланып була. Күмерләр ятмаларының тирәнлеге&nbsp;— 900–{{сан|1200|м}}. ==== Башка файдалы казылмалар ==== Республика җирастында известьташ, доломитлар, төзелеш комы, кирпеч балчыклары, төзелеш ташы, гипс, ком-гравий катнашмасы, торф, шулай ук перспективлы нефть битумы, көрән һәм таш күмер, яңа торган сланец, цеолитлар, бакыр һәм бокситларның сәнәгый запаслары бар. Цеолитлы (руда булмаган казылмаларының якынча {{сан|50|%}} өлеше), карбонатлы (як. {{сан|20|%}}), балчыклы (як. {{сан|30|%}}) токымнар, ком-гравий катнашмасы ({{сан|7.7|%}}), комнар ({{сан|5.4|%}}), гипслар ({{сан|1.7|%}}) аеруча мөгимнәрдән саналалар. {{сан|0.1|%}} өлешне фосфоритлар, тимероксидлы пигментлар һәм битумлы токымнар биләп торалар. === Су ресурслары === Иң эре елгалар&nbsp;— [[Идел]] (республика территориясе буенча {{сан|177|км}} ага), [[Чулман]] ({{сан|380|км}}) һәм аның кушлыдыклары&nbsp;— [[Нократ]] ({{сан|60|км}}) һәм [[Агыйдел (елга)|Агыйдел]] ({{сан|50|км}}), алар гомум агып төшкән су микъдарының {{сан|97.5|%}} өлешне тәшкил итәләр. Алардан башка, республика территориясе буенча якынча 500 озынлыгы {{сан|10|км}}-дан артык кече елган һәм күп санлы чишмәләр ага. Су ресурсларының зур өлеше [[Куйбышев сусаклагычы|Куйбышев]] һәм [[Түбән Кама сусаклагычы|Түбән Кама]] суаклагычларында тупланган. Республика территориясендә 8 меңнән артык күл һәм 7 меңнән артык сазлык бар. Көнчыгыш Кама аръягының төньяк өлеше&nbsp;— Кама-Агыйдел уйсулыгында сазлыклар аеруча күп. Татарстанның иң эре су объектлары&nbsp;— республиканы төрле максатларда кирәкле су ресурслары белән тәэмин итә торган 4 сусаклагыч. * [[Куйбышев сусаклагычы]] [[1955 ел]]да төзелгән, ул&nbsp;— Татарстанда гына түгел, бөтен [[Аурупа]]да иң эре сусаклагыч. Урта Иделнең сезонлы агымын, судночылык, су белән тәэмин итүне һәм сугаруны җайга сала. * [[Түбән Кама сусаклагычы]] [[1978 ел]]да төзелгән һәм гидротөен буенча көнлек һәм атналык су агымын көйләп тора. * [[Зәй сусаклагычы|Зәй гидротөене]] [[1963 ел]]да төзелгән, ГРЭСны техник яктан тәэмин итү өчен хезмәт күрсәтә. * [[Карабаш сусаклагычы]] [[1957 ел]]да төзелгән, нефть кәсепләрен һәм сәнәгать ширкәтләрен су белән тәэмин итә.<ref>{{Citation |title=архив күчермәсе |url=http://tatarile.org/tt/node/71 |access-date=2014-09-06 |archive-date=2014-09-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140906203825/http://tatarile.org/tt/node/71 |dead-url=yes }}</ref> ==== Җир асты сулары ==== [[2005 ел]]дагы хәле буенча, Татарстанда 29 җирасты тозсыз су чыганагы эзләп табылган, запаслары&nbsp;— 1 млн м³/тәүлек, шул исәптә сәнәгый үзләштерү өчен якынча өчтән бер өлеше әзерләнгән. Минераль җирасты сулары запаслары да күп. [[2004 ел]]дагы хәле буенча, минераль җирасты сулары запаслары 3,293 мең м³/тәүлек санны тәшкил итәләр. === Саклана торган табигый территорияләр === [[2009 ел]]дагы хәле буенча, Татарстанның табигый-тыюлык фонды үз эченә 154 аеруча сакланган табигать урынны кертә, шул исәптә: * [[Идел-Чулман тыюлыгы|Идел-Чулман дәүләт табигый бисфера тыюлыгы]]; * [[Түбән Чулман (милли парк)|«Түбән Чулман» милли паркы]]; * 24 төбәк әһәмиятендәге төрлепрофилле дәүләт табигый заказлык; * 127 төбәк әһәмиятендәге табыгый һәйкәл, шул исәптә җир өстендәге&nbsp;— 63, су&nbsp;— 64 (күлләр, елгалар, чишмәләр); * 1 җирле әһмиятендәге аеруча сакланган табигать территориясе. == Тарих == {{Төп мәкалә|Татарстан тарихы}} [[Рәсем:Jubcoin 2005 10rub respublikatatarstan revers.gif|right|210px|thumb|Казан меңеллыгына чыккан Россия банкының истәлекле тәңкәсе]] Беренче торак урыннар тарихы [[VIII гасыр (б.э.к.)|безнең эрага кадәр VIII гасыр]]га барып тоташа. Соңрак, [[IX гасыр|IX]]–[[XIII гасыр]]ларда бу җирләрдә [[Болгар дәүләте]] урнашкан булган. [[XIII гасыр]]да ул монголлар тарафыннан җимерелә, һәм, [[Чыңгызхан]] империясенең таркалуыннан соң, [[Җучи Олысы|Җучи олысы]] составына кертелгән. [[XV гасыр]]ның башында [[Олуг Мөхәммәд хан]] Казан ханлыгының [[Алтын Урда]]га бәйсезлеге турында игълан итте. Яңа дәүләт мөстәкыйль рәвештә Мәскәү белән мөнәсбәтләрне төзи башлаган. Казанда Мәскәү яклы фирка (партия) бик көчле булган, чөнки сәүдәгәрлекнең бер өлеше Мәскәү белән тыгыз сәүдә мөнәсәбәтләрендә булган; шуның өстәвенә, Мәскәү Казан сәясәтенә зур тәэсир ясаган һәм тәхеткә үзенә кирәк булган ханны утырту өчен аның эчке эшләренә еш кына тыкшынган булган. [[1552 ел]]да, [[Явыз Иван]] дәверендә, Казан ханлыгы җимерелә һәм [[Мәскәү патшалыгы]] составына кертелә. Россия составында Казанны [[Казан патшалыгы]], ә аннан соң [[Казан губернасы]] дип атаганнар. Территория үзидарәсез булган&nbsp;— губерна башында император тарафыннан тәгаенләнгән губернатор торган. [[1920 ел]]да [[Владимир Ленин]] тәкъдиме буенча [[s:АТССР оештыру турындагы декрет|АТССР оештыру турындагы декрет]] кабул ителә, ул [[РСФСР]] составына керде. === Татарстан Республикасы === * [[1990 ел]]ның [[30 август]]ында [[Татарстан суверенитеты]] турында [[Татарстан суверенлыгы турында декларация|декларация]] кабул ителде. * [[1992 ел]]ның [[21 март]]ында суверен статус турында [[Татарстан суверенлыгы турында референдум|референдум]] үтте. Халыкның ⅔ өлеше суверенитетны хуплады. * [[1992 ел]]ның [[31 март]]ында Татарстан [[Чечня]] белән берлектә [[Федератив килешү]]не имзаламады. * [[1992 ел]]ның [[6 ноябрь|6 ноябрендә]] [[Татарстан конституциясе]] кабул ителде. * [[2000 ел|2000 елдан башлап]] Конституциягә кертелгән үзгәртүләр нәтиҗәсендә Татарстан&nbsp;— [[Россия Федерациясе субъектлары|Россия Федерациясе субъекты]]. * [[2002 ел]]ның [[19 апрель|19 апрелендә]] [[Татарстан Дәүләт Советы]] Конституциягә кертелгән үзгәртүләрне хуплады. * [[2005 ел]]ның октябрендә Татарстан һәм федераль үзәк арасында яңа килешү имзаланды. Килешүдә ике дәүләт теле расланды. == Халык == {{Төп мәкалә|Татарстан халкы}} {| class="wikitable" style="text-align: right;" |-bgcolor="#e0e0e0" ! Халык ! colspan="2" | [[1926 ел]]<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_26.php?reg=423 Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей]</ref> ! colspan="2" | [[1939 ел]]<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_39.php?reg=73 Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей]</ref> ! colspan="2" | [[1959 ел]]<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_59.php?reg=86 Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей]</ref> ! colspan="2" | [[1970 ел]]<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_70.php?reg=42 Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей]</ref> ! colspan="2" | [[1979 ел]]<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_79.php?reg=42 Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей]</ref> ! colspan="2" | [[1989 ел]]<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_89.php?reg=42 Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей]</ref> ! colspan="2" | [[2002 ел]]<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_02.php?reg=46 Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей]</ref> ! colspan="2" | [[2010 ел]]<ref>{{Citation |title=Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года |url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab7.xls |access-date=2014-09-18 |archive-date=2017-10-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171020093517/http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab7.xls |dead-url=yes }}</ref> |-bgcolor="#e0e0e0" ! ! исәбе ! % ! исәбе ! % ! исәбе ! % ! исәбе ! % ! исәбе ! % ! исәбе ! % ! исәбе ! % ! исәбе ! % |- | [[татарлар]] | {{сан|1164342}} |48,7 | {{сан|1421514}} |48,8 | {{сан|1345195}} |47,2 | {{сан|1536430}} |49,1 | {{сан|1641603}} |47,6 | {{сан|1765404}} |48,5 | {{сан|2000116}} |52,9 | {{сан|2012571}} |53,2 |- | шул исәптә [[керәшеннәр]]<ref>[[1926 ел]]гы җанисәбендә аерым халык буларак саналган</ref> | {{сан|99041}} |3,8 | - | | - | | - | | - | | - | | {{сан|18760}} | | {{сан|29962}} | |- | [[руслар]] | {{сан|1118834}} |43,1 | {{сан|1250667}} |42,9 | {{сан|1252413}} |43,9 | {{сан|1328738}} |42,4 | {{сан|1516023}} |44,0 | {{сан|1575361}} |43,3 | {{сан|1492602}} |39,5 | {{сан|1501369}} |39,7 |- | [[чуашлар]] | {{сан|127330}} |4,9 | {{сан|138935}} |4,8 | {{сан|143552}} |5,0 | {{сан|153496}} |4,9 | {{сан|147088}} |4,3 | {{сан|134221}} |3,7 | {{сан|126532}} |3,3 | {{сан|116252}} |3,1 |- | [[удмуртлар]] | {{сан|23873}} | | {{сан|25932}} | | {{сан|22657}} | | {{сан|24533}} | | {{сан|25330}} | | {{сан|24796}} | | {{сан|24207}} | | {{сан|23454}} | |- | [[мордва]] | {{сан|35084}} | 1,4 | {{сан|35759}} | 1,2 | {{сан|32932}} | 1,2 | {{сан|30963}} | | {{сан|29905}} | | {{сан|28859}} | | {{сан|23702}} | | {{сан|19156}} | |- | [[марилар]] | {{сан|13130}} | | {{сан|13979}} | | {{сан|13979}} | | {{сан|15643}} | | {{сан|16842}} | | {{сан|19446}} | | {{сан|18787}} | | {{сан|18848}} | |- | [[украиннар]] | … | | {{сан|13087}} | | {{сан|16099}} | | {{сан|16868}} | | {{сан|28577}} | | {{сан|32822}} | | {{сан|24016}} | | {{сан|18241}} | |- | [[башкортлар]] | … | | … | | … | | … | | {{сан|9256}} | | {{сан|19106}} | | {{сан|14911}} | | {{сан|13726}} | |} Татарстан халкының 83,23% Татарстанда туган (2002); Татарстан халкының 1,55% [[Башкортстан]]нан, 1,24% [[Үзбәкстан]]нан, 0,9% [[Казакъстан]]нан, 0,74% [[Украина]]дан, 0,74% [[Пермь крае|Пермь өлкәсеннән]], 0,65% [[Самара өлкәсе]]ннән күчеп килгәннәр. Татарстанга күчеп килгән 628 мең кешедән нибары 34,8% (218 мең кеше) гына татарлар; 47,8% — руслар, 2,9% — украиннар, 2,8% — украиннар, 1,8% — башкортлар, 1,3% — әзәрбайҗаннар.<ref>{{Citation |title=архив күчермәсе |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/tableView/tableView.xhtml |access-date=2019-10-15 |archive-date=2019-01-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190101090954/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/tableView/tableView.xhtml |dead-url=yes }}</ref> === Телләр === Татарстан Республикасында дәүләт телләре&nbsp;— тигез хокуклы [[татар теле|татар]] һәм [[рус теле|рус]] телләре. Моның турында [[Татарстан Конституциясе]]ндә һәм [[Татарстан телләре турындагы канун]]да әйтелгән. === Дин === Татарстан территориясендә 1000-нән артык дини берләшмә теркәлгән. Татарстанның ике төп дине&nbsp;— [[ислам]] һәм [[христианлык]]. [[Ислам]] инде [[Идел буе Болгарстаны]]нда [[922 ел]]да кабул ителгән. === Торак пунктлар === {| class="infobox" style="text-align:center; width:97%; margin-right:10px; font-size:90%" |- ! rowspan=21 | {{navbar|Татарстан шәһәрләре|plain=1}} [[Рәсем:Kazan Kremlin exterior view 08-2016 img3.jpg|border|120px|Казан]]<br />[[Казан]]<br />[[Рәсем:Чаллы ТЭЦ.jpg|border|120px|Яр Чаллы]]<br />[[Яр Чаллы]] [[Түбән Кама|Түбән Чулман]]<br />[[Рәсем:Almetyevsk.jpg|border|135px|Әлмәт]]<br />[[Әлмәт]] ! align=center style="background:#f5f5f5;" | Урын ! align=center style="background:#f5f5f5;" | Шәһәр ! align=center style="background:#f5f5f5;" | [[Рус теле|Русча исеме]] ! align=center style="background:#f5f5f5;" | Халык саны ! rowspan=21 | {{navbar|Largest cities of Russia|plain=1}} [[Рәсем:Bugulm Sov 75.JPG|border|120px|Бөгелмә]]<br />[[Бөгелмә]]<br />[[Рәсем:Elabuga ul spasskaya.jpg|border|120px|Алабуга]]<br />[[Алабуга]]<br />[[Рәсем:Холм и город.jpg|border|120px|Баулы]]<br />[[Баулы]]<br />[[Рәсем:Mendeleyevsk вид сверху1.jpg|border|120px|Менделеевск]]<br />[[Менделеевск]] |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 1 ||align=left | '''[[Казан]]''' || ''Казань'' || {{сан|1143546}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 2 ||align=left | '''[[Яр Чаллы]]''' || ''Набережные Челны'' || {{сан|513242}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 3 ||align=left | '''[[Түбән Кама|Түбән Чулман]]''' || ''Нижнекамск'' || {{сан|234108}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 4 ||align=left | '''[[Әлмәт]]''' || ''Альметьевск'' || {{сан|146309}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 5 ||align=left | '''[[Яшел Үзән]]''' || ''Зеленодольск'' || {{сан|97651}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 6 ||align=left | '''[[Бөгелмә]]''' || ''Бугульма'' || {{сан|89144}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 7 ||align=left | '''[[Алабуга]]''' || ''Елабуга'' || {{сан|70750}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 8 ||align=left | '''[[Лениногорски|Лениногорск]]''' || ''Лениногорск'' || {{сан|64145}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 9 ||align=left | '''[[Чистай]]''' || ''Чистополь'' || {{сан|60703}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 10 ||align=left | '''[[Зәй шәһәре|Зәй]]''' || ''Заинск'' || {{сан|41798}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 11 ||align=left | '''[[Азнакай]]''' || ''Азнакаево'' || {{сан|34859}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 12 ||align=left | '''[[Норлат]]''' || ''Нурлат'' || {{сан|32600}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 13 ||align=left | '''[[Баулы]]''' || ''Бавлы'' || {{сан|22109}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 14 || align=left | '''[[Менделеевск]]''' || ''Менделеевск'' || {{сан|22075}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 15 ||align=left | '''[[Буа]]''' || ''Буинск'' || {{сан|20342}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 16 ||align=left | '''[[Әгерҗе]]''' || ''Агрыз'' || {{сан|19299}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 17 ||align=left | '''[[Арча]]''' || ''Арск'' || {{сан|18114}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 18 ||align=left | '''[[Васильево]]''' || ''Васильево'' || {{сан|16957}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 19 ||align=left | '''[[Кукмара]]''' || ''Кукмор'' || {{сан|16917}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 20 ||align=left | '''[[Минзәлә]]''' || ''Мензелинск'' || {{сан|16474}} |- | colspan="11" align=center style="background:#f5f5f5;" | <ref>{{Citation |title=архив күчермәсе |url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/perepis2010/svod.xls |access-date=2012-01-26 |archive-date=2011-06-27 |archive-url=https://www.webcitation.org/5zkxwkUEt?url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/perepis2010/svod.xls |dead-url=yes }}</ref> |} <noinclude> {{clear}}Татарстан&nbsp;— Россиядә бердәнбер ике миллионлы агломерациягә (бер үзәкле Казан һәм күпүзәкле Чаллы (Түбән Кама) агомерацияләре) ия булган төбәк. Республикадә шулай ук ярым миллионлы Әлмәт (Көньяк Татарстан) агломерациясе бар. Татарстан ике иярчен шәһәр&nbsp;— 155-мең Иннополис фән шәһәре һәм 100-меңле Салават Күпере,&nbsp;— төзелеше алып барыла. Шулай 40-меңле Смарт-сити һәм 157-меңле Яшел Үзән иярчен шәһәрләрне булдыру планда тотыла. == Мәдәният == {{seealso|Татарстан мәдәнияте|Татарстан музейлары|Татарстан матбугаты|Татарстан Республикасы Мәдәният министрлыгы}} Тарихи һәм җәгърафи факторлары буенча Татарстан күптән ике зур цивилизация һәм мәдәният арасында яши: көнчыгыш һәм көнбатыш. Шушы фактор Татарстанның бай мәдәниятын билгели. Мәдәни мирасны саклау һәм популярлаштыру эшенең иң күркәм үрнәге&nbsp;— [[Казан Кремле]]. Шулай итеп, Казанның 1000-еллыгын билгеләү Татарстанның мәдәни үсешен, дини һәм милли толерантлык идеяләрен билгеләделәр. Татарстанда 825 гәҗит-журналлар чыга. Шул исәптә шәһәр һәм район гәҗитләре, Алар рус, татар, [[Удмурт теле|удмурт]] һәм [[Чуаш теле|чуаш]] телләрендә чыгалар. Республикада 100-дән артык милләт вәкилләре яши, 37 милли-мәдәни оешманы берләштергән [[Татарстан халыклары Ассамблеясы]] эшли. == Фән һәм мәгариф == {{seealso|Татарстан фәне|Татарстанда мәгариф|Төркем:Татарстан уку йортлары}} Татарстан&nbsp;— көчле фән һәм мәгариф потенциаллы төбәк. Мәгарифтә {{сан|170000}} кеше мәшгуль. Урта 11 еллы белем алу мәҗбүри һәм бушлай. Гомумән, Татарстанда 2434 белем бирү учреждениясе бар, барлыгы якынча {{сан|600000}} укучы укый. Иң популяр университетлар: * [[Казан (Идел буе) федераль университеты]], * [[Казан дәүләт техника университеты|А.&nbsp;Н.&nbsp;Туполев исемендәге Казан дәүләт техника университеты (КАИ)]]. * [[Казан дәүләт технология университеты|Казан дәүләт технология университеты (КХТИ)]]. * [[Казан дәүләт медицина университеты]]. * [[Казан дәүләт архитектура-төзелеш университеты]]. * [[Казан дәүләт аграр университеты]]. * [[Казан дәүләт мәдәният һәм сәнгать университеты]]. * [[Казан дәүләт энергетика университеты]]. * [[Кама дәүләт инженер-икътисади академия (ИНЭКА)]] * [[Казан югары хәрби башлык уку йорты]] == Административ-территориаль бүленеш == {{төп мәкалә|Татарстанның административ-территориаль бүленеше}} [[Рәсем:Tatarstan rayonnarı.jpg|right|300px]] Җөмһүрият территориясе 43 административ районга бүленә. Аларның үзәкләре булып республика карамагындагы&nbsp;— 14, районнар карамагындагы 8 шәһәр, шәһәр тибындагы 8 поселок һәм 16 авыл тора (8-нче кушымтаны һәм 127-нче биттәге картаны карагыз). Җөмһүрият карамагындагы шәһәрләр, район үзәкләре булып торсалар да, районнар составына кермиләр, алар турыдан-туры җөмһүрият хакимияте тарафыннан идарә ителәләр һәм мөстәкыйль административ берәмлекне тәшкил итәләр. Алардан башка ике шәһәр&nbsp;— [[Казан]] һәм [[Яр Чаллы|Чаллы]]&nbsp;— шәһәр районнарына бүленәләр. == Икътисад == Татарстан&nbsp;— икътисади һәм фәнни-техник потенциалы зур булган индустриаль-аграр респ-ка: нефть, химия, нефть химиясе, электр энергетикасы, машиналар төзү, җиңел һәм азык-төлек сәнәгате, заманча а.х. алга киткән. Татарстан 6 икътисади районга бүленә: [[Идел алды икътисади районы|Идел алды]], [[Казан икътисади районы|Казан]], [[Чулман алды икътисади районы|Чулман алды]], [[Төньяк-көнчыгыш Чулман буе икътисади районы|Төньяк-көнчыгыш Чулман буе]], [[Көнбатыш Чулман аръягы икътисади районы|Көнбатыш Чулман аръягы]], [[Көньяк-көнчыгыш Чулман аръягы икътисади районы|Көньяк-көнчыгыш Чулман аръягы]]. === Транспорт === Җөмһүрият нык үскән транспорт челтәренә ия. Аның нигезен авиасызыклар, тимер юллар һәм дүрт көймә йөрешле ([[Идел]], [[Чулман]], [[Нократ]], [[Агыйдел (елга)|Агыйдел]]) елга тәшкил итә. Россиянең иң эре транспорт системалары кисешкән ноктада урнашкан, Татарстан аша Уралның, [[Себер]]нең, Ерак Көнчыгышның Үзәк Россия һәм кайбер [[БДБ]] илләре белән элемтә тормышка ашырыла. ===== Тимер юл транспорты ===== Татарстанда тимер юл транспортының үсә башлавы [[Мәскәү-Казан тимер юлы]]н төзү белән бәйле; [[1893 ел]]да [[Зөя (станция)|Зөя]]&nbsp;— Мәскәү, ә [[1894 ел]]да [[Казан-Пассажирлы|Казан]]&nbsp;— [[Яшел Үзән (станция)|Яшел Үзән]] хәрәкәте ачылган. [[1924 ел]]дан Казан&nbsp;— [[Свердловск]] тимер юл сызыгы файдалануга тапшырылган. Татарстан территориясендәге баш магистральләр: төньяк ([[Түбән Карамалы]], Яшел Үзән, Казан, [[Әгерҗе (станция)|Әгерҗе]] аша үтә), көньяк (Норлат, Бөгелмә һәм Ютазы аша үтә). Көнчыгышта бу ике магистральне Әгерҗе&nbsp;— Акбаш тимер юлы тоташтыра. === Тышкы икътисади элемтәләр === Россия төбәкләрнең күпчелеге кебек үк, Татарстанның дөньяның күп илләре белән туры икътисади элемтәләр бар, илләрнең кайберәүләрдә Татарстанның тышкы икътисади вәкиллекләре ачылган. == Дәүләт төзелеше == '''Россия дәүләт хакимияте органнары һәм Татарстан дәүләт хакимияте органнары арасында эшләр һәм вәкаләтләр бүлешү турындагы Шартнамә''' Россия Федерациясе дәүләт хакимияте органнары һәм Татарстан Республикасы дәүләт хакимияте органнары арасында эшләр һәм вәкаләтләр бүлешү турындагы Шартнамәне аслау хакында Федераль канун Дәүләт Думасы тарафыннан [[2007 ел]]ның [[4 июль|4 июлендә]] кабул ителде Федерация Советы тарафыннан [[2007 ел]]ның [[11 июль|11 июлендә]] хупланды<ref>[http://portal.tatarstan.ru/tat/documents/polnomochia.htm Россия Федерациясе дәүләт хакимияте органнары һәм Татарстан Республикасы дәүләт хакимияте органнары арасында эшләр һәм вәкаләтләр бүлешү турында Шартнамә]{{Deadlink|date=February 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. === Конституция === {{main|Татарстан Конституциясе}} Җөмһүриятның төп кануны&nbsp;— [[Татарстан Республикасы Конституциясе|Татарстан Җөмһүрияте Конституциясе]]. Конституция буенча, Татарстан&nbsp;— демократик хокукый дәүләт. Әгәр Татарстан карамагындагы мәсьәләләре буенча чыгарылган федераль канун һәм Татарстанның хокукый актларына каршы килсә, Татарстанның хокукый акты гамәлдә кала. === Президент === {{main|Татарстан Президенты}} Татарстан Җөмһүриятеның дәүләт башлыгы, иң югары урындагы заты&nbsp;— Татарстан Җөмһүрияте Президенты<ref>[http://tatar.ru/?DNSID=f0456f3dcfbb2df53ad83f588290f9f1&node_id=2628 Татарстан Республикасы Конституциясе]</ref>. [[2010 ел]]ның [[25 март]]ында [[Рөстәм Миңнеханов]] ант китергәннән соң Татарстан [[Татарстан Президенты|Президенты]] вазыйфаларын үтәүгә кереште<ref>{{cite web |url=http://tat.tatar-inform.ru/news/2010/03/25/54637/ |title=Бүген Татарстанның яңа Президенты вәкаләтләренә кереште |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121113040530/http://tat.tatar-inform.ru/news/2010/03/25/54637/ |archivedate=2012-11-13}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.azatliq.org/archive/news/20100325/570/570.html?id=1993336 |title=Татарстанда яңа президент эшли башлады |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160314062847/http://www.azatliq.org/a/1993336.html |archivedate=2016-03-14}} ''[[Азатлык радиосы]]''</ref>. === Канунбирү хакимияте === [[Рәсем:Gossovet RT.jpeg|200px|thumb|Дәүләт Киңәше бинасы]] [[Татарстан Республикасы Дәүләт Советы|Татарстан Җөмһүрияте Дәүләт Советы]]&nbsp;— Татарстан парламенты, дәүләт хакимиятенең иң югары вәкилле, канунбирү һәм тикшерүче органы. 100 кәнәфидән тора. [[2004 ел]]ның [[26 март]]ыннан бу вазифаны [[Фәрит Мөхәммәтшин]] үтә. === Башкаручы хакимият === [[Рәсем:Kazan House of Tatarstan Government 08-2016.jpg|200px|thumb|Министрлар Кабинеты бинасы]] Министрлар Кабинеты&nbsp;— югары башкарма органы, премьер-министр тарафыннан идарә ителә. [[2010 ел]]ның [[22 апрель|22 апреленнән]] бу вазифасын [[Илдар Халиков]] үтә. == Дәүләт гимны == {{main|Татарстан Республикасы Дәүләт гимны}} Татарстан Җөмһүрияте Дәүләт гимны [[1992 ел]]да кабул ителгән. Җөмһүриятнең Дәүләт гимны авторы&nbsp;— бөек татар композиторы [[Рөстәм Яхин]]. Дәүләт гимнын куллану кагыйдәләре «Татарстан Җөмһүрият дәүләт символлары» канунында күрсәтелгән. Татарстан гимнының сүзләре: {{columns |colwidth =20em |col1 = '''Татарча сүзләре:'''<br /> : Мәңге яшә, газиз Ватаныбыз, : Халкым тели изге теләкләр! : Гомерлеккә якын туган булып : Яши бездә төрле милләтләр. : Күп гасырлар кичкән чал тарихлы : Данлы илем, үзең бер дастан! : Синдә генә безнең язмышыбыз, : Республикам минем, Татарстан! |col2 = '''Русча сүзләре:'''<br /> : Цвети, священная земля моя, : Да будет мирным твой небосвод! : Единый дом у нас, одна семья, : Живет в согласии наш народ. : Богатый мудростью седых веков, : Надеждой, верою ты нам стал, : И пусть хранит тебя моя любовь, : Моя Республика, мой Татарстан! }} == Сүрәтханә == <gallery> Image:Coat of Arms of Tatarstan.svg|Ак барс Image:Mendeleyevsk mechet.jpg|Менделеевск мәчете Image:1 May square Kazan.JPG|1 май мәйданы, Казан |Казан (Идел буе) федераль университетының Филология һәм сәнгать институты бинасы Image:Söyälmäskä.jpg|Ике дәүләт телендә язу Image:Nizhnekamsk Main mosque.jpg|[[Түбән Кама җәмигъ мәчете|Түбән Кама мәчете]] Image:Kazan church edit1.jpg|[[Барлык диннәр гыйбәдәтханәсе|Бөтен диннәр храмы]] </gallery> == Шулай ук карагыз == {{Портал|Татарстан|Россия Федерациясе}} * [http://test.ebook.tatar/tt/encyclopedia/gosudarstvennoe-ustroystvo-i-naselenie Татарстан дәүләт төзелеше һәм халкы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170822145034/http://test.ebook.tatar/tt/encyclopedia/gosudarstvennoe-ustroystvo-i-naselenie |date=2017-08-22 }} @ [[Tatarile]] * [[Татарстан Республикасы Кызыл китабы]] * [[Татарстан флорасының Кара китабы]] == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} == Сылтамалар == {{Навигация | Проект = Татарстан | Викиҗыентык = Tatarstan }} * [http://www.tatar.ru/?DNSID=adee6691e233e27e24866b8cc6b48331&lang=tat ТР рәсми серверы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090907195202/http://www.tatar.ru/?DNSID=aa7363b13779b63b5f9150b23fe6a5d0&lang=tat |date=2009-09-07 }} * [http://www.president.tatar.ru/tat ТР Президенты сайты] * [http://tatar.ru/?DNSID=f0456f3dcfbb2df53ad83f588290f9f1&node_id=2628 Татарстан Республикасы Конституциясе] * [http://www.tatar-inform.tatar/ Татар-информ] {{яхшы мәкалә}} {{Татарлар}} {{Татарстан темаларда}} {{Татарстан}} {{Россия республикалары}} {{Россия Федерациясенең Идел буе федераль округы}} {{Төрки дәүләтләр һәм автономияләр}} {{Россия субъектлары}} [[Төркем:Татарстан|*]] [[Төркем:Төрки телле дәүләтләр]] [[Төркем:Русия Федерациясе республикалары]] qxlnm2fjyulolh9c2hnmzih2na32ryi 3526400 3526399 2022-08-04T16:23:12Z Frhdkazan 3171 /* Фән һәм мәгариф */ |Татарстан Республикасы Мәгариф һәм фән министрлыгы wikitext text/x-wiki {{twinCYR|Tatarstan}} {{УК}} {{ДәүләтВМ}} '''Татарстан Республикасы''' ('''Татарстан''', Татарстан Җөмһүрияте, {{lang-ru|Республика Татарстан}})&nbsp;— [[Россия Федерациясе]] белән [[әгъза ил|берләшкән]] һәм [[Россия Федерациясе субъектлары|Россия Федерациясе субъекты]] булган демократик [[хокукый дәүләт]], [[Татарстан Конституциясе]], [[Россия Федерациясе]] һәм Татарстан арасындагы махсус шартнәмә нигезендә Россия Федерациясе белән берләшкән республика.<ref>{{cite web|url=http://constitution.garant.ru/region/cons_tatar/chapter/1/#block_100000|title=Татарстан конституциясе, мәк. 1}}</ref> Татарстан Россиянең [[Идел буе федераль бүлгесе]]нә керә. Республика [[башкала]]сы&nbsp;— [[Казан]] [[шәһәр]]е. {{цитата|автор=[[Татарстан Республикасы Конституциясе]]|Татарстан Республикасы [[суверенитет]]ы, Россия Федерациясе карамагындагы мәсьәләләрдән һәм Россия Федерациясе белән Татарстан Республикасының уртак карамагындагы мәсьәләләр буенча Россия Федерациясе [[вәкаләт]]ләреннән тыш, дәүләт [[хакимият]]енең (канун чыгару, башкарма һәм суд) бөтен тулылыгына ия булуда чагыла һәм Татарстан Республикасының аерылгысыз [[хасият]]е була.}} Россиядә [[икътисад]]ый яктан иң көчле [[төбәк]]ләрнең берсе. [[1920 ел]]ның [[27 май|27 маенда]] төзелгән ([[ТАССР]]). Татарстан Россиянең Европа өлеше үзәгендә, ике елга - Идел һәм Кама кушылган урында урнашкан. Аның халкы 3 миллионга якын кешене тәшкил итә. Уртача-континенталь климат, җылы, кайвакыт эссе җәй һәм уртача кыш. Татарстанның төп байлыгы - нефть. Бездә 2 дәүләт теле: рус һәм татар теле. Казанда иң матур соборларның берсе - Изге Павел Соборы. Истәлекле урыннар арасында: Мәдәният һәм ял паркы, Казан Кремле һәм Казан университеты, Татар Драматик театры һәм Казан елга порты. == Географик мәгълүмат == ''Төп мәкалә: [[Tatarstan cäğräfiäse|Татарстан географиясе]]'' Татарстан [[Россия Федерациясе]] үзәгендә, [[Көнчыгыш Аурупа тигезлеге]]ндә, ике зур елга&nbsp;— [[Идел]] һәм [[Чулман]] очрашкан урында урнашкан. [[Казан]] [[Мәскәү]]дән {{сан|797|км}} ераклыгында урнашкан. Республика территориясе озынлыгы&nbsp;— төньяктан көньякка {{сан|290|км}} һәм көнбатыштан көнчыгышка {{сан|460|км}}. Татарстан чит ил дәүләтләре белән чиктәш түгел. Татарстан территориясе&nbsp;— урманлы җирдә яткан тигезлек. Республика көньяк-көнчыгышында калкулыклар бар. Территориянең {{сан|90|%}} [[диңгез биеклеге]]нән {{сан|200|метр}}дан югарырак. Татарстан территориясенең {{сан|16|%}} [[урман]]нар белән капланган. [[Фауна]]сында 500&nbsp;дән артык хайван төре бар. === Рельеф === Татарстан Көнчыгыш Аурупа тигезлегенең көнчыгыш өлешенә урнашкан һәм аның төп үзенчәлекләренә ия. Гомумән, Татарстанның җир өсте төзелеше дулкын-сыман тигезлектән гыйбарәт. Аның уртача биеклеге диңгез өстеннән {{сан|170|м}}&nbsp;га, ә аерым урыннары 300–{{сан|350|м}}&nbsp;га җитә. Күбесенчә, биеклеге {{сан|100|м}} дан узмаган түбәнлекләрдән тора. Көнчыгыш Аурупа тигезлеге [[Идел]]дән алып көнчыгышка, [[Урал таулары]]на таба күтәрелә бара. Татарстанның җир өсте өчен дә бу үзенчәлек хас: аның иң түбән урыннары&nbsp;— Идел аръягының көнбатышына, ә иң биек җирләре көнчыгышына таба урнашкан. Биредә, республиканың көньяк-көнчыгышында, [[Бөгелмә-Бәләбәй калкулыгы]] ята. Республиканың көньяк-көнбатыш өлешенә 200–{{сан|250|м}} биеклегендәге Идел буе калкулыгы тармаклары кергән. Иделнең төп уңъяк ярының биек һәм текә булуы шушы калкулыкның Иделгә якын ук килеп җитүе һәм аның Идел суы агымы тәэсирендә җимерелүе белән аңлатыла. Шулай итеп, Татарстанның җир өсте урта өлешендә&nbsp;— түбәнлекләрдән (Идел аръягы түбәнлеге), ә кырый өлешләре калкулыклардан (Бөгелмә, Идел буе һ.б. калкулыклар) торуы белән аерыла. Бу үзенчәлек аның геологик төзелешенә бәйле. === Климат === Республикада уртача-континенталь климат, җәй көне җылы һәм уртача салкын кыш белән аерылып тора. Елның иң җылы ае — июль (+18…+20&nbsp;°C), иң салкыны — [[гыйнвар]] (−13…−14&nbsp;°C). Температураның абсолют минимумы −44…−48&nbsp;°C ([[Казан]]да −46,8&nbsp;°C). Иң югары температура +37…+42&nbsp;°C. Абсолют еллык температура (амплитуда) 80–90&nbsp;°C&nbsp;ка җитә. Татарстан чикләрендә климат аермалары юк. Ел дәвамында Кояш балкышы сәгатьләренең саны 1763 тән 2066 га кадәр ([[Минзәлә]]) тәшкил итә. Иң кояшлы чор — апрельдән август аена кадәр. Ел эчендә кояш радиациясе якынча 3900 МЖж/м² тәшкил итә. Уртача еллык температура якынча 2–3,1&nbsp;°C тәшкил итә. Уртача тәүлеклек температураның 0&nbsp;°C аша тотрыклы күчүе апрель башында һәм октябрь азагында була. Температура 0 градустан югары — 198–209 көн, 0 градустан түбән — 156–157 көн. Уртача еллык явым-төшем күләме 460–540 мм тәшкил итә. Иң күп явым-төшем июль аена (51–65 мм), минимум - февраль аена (21–27 мм) туры килә. Барыннан да бигрәк, Чулман аръягында һәм Идел алдында явым-төшемнәр күзәтелә. Вегетация чоры 170 тәүлек чамасы тәшкил итә. Кар катламы ноябрь уртасыннан соң барлыкка килә, ул апрельнең беренче яртысында барлыкка килә. Кар катламының ятуы елына 140–150 көн тәшкил итә, уртача калынлыгы 35–45 см. === Чиктәшлек === {| class="wikitable" |- !Як!!Россия субъекты |- |Төньяк-көнбатыш|| [[Мари Ил]] ([[Волжск районы|Волжск]], [[Мари-Төрек районы|Мари-Төрек]], [[Морки районы|Морки]] районнары) |- |Төньяк|| [[Киров өлкәсе]] ([[Нократ Аланы районы|Нократ Аланы]], [[Малмыж районы|Малмыж]] районнары) |- |Төньяк-көнчыгыш|| [[Удмуртия]] ([[Кизнәр районы|Кизнәр]], [[Алнаш районы|Алнаш]], [[Грахово районы|Грах]], [[Можга районы|Можга]], [[Кече Пурга районы|Кече Пурга]], [[Кыяс районы|Кыяс]], [[Каракүл районы|Каракүл]] районнары) |- |Көнчыгыш|| [[Башкортстан]] ([[Кызыл Кама районы|Кызыл Кама]], [[Илеш районы|Илеш]], [[Бакалы районы|Бакалы]], [[Шаран районы|Шаран]], [[Туймазы районы|Туймазы]], [[Ярмәкәй районы|Ярмәкәй]] районнары) |- |Көньяк-көнчыгыш|| [[Оренбург өлкәсе]] ([[Северное районы (Оренбург өлкәсе)|Северное районы]]) |- |Көньяк|| [[Самара өлкәсе]] ([[Келәүле районы|Келәүле]], [[Шонталы районы|Шонталы]], [[Чаллыбаш районы|Чаллыбаш]], [[Кошки районы|Кошки]] районнары) |- |Көньяк-көнбатыш|| [[Ульяновск өлкәсе]] ([[Яңа Малыклы районы|Яңа Малыклы]], [[Мәләкәс районы|Мәләкәс]], [[Иске Майна районы|Иске Майна]], [[Ульяновск районы|Ульяновск]], [[Чынлы районы|Чынлы]], [[Майна районы|Майна]], [[Сыры районы|Сыры]] районнары) |- |Көнбатыш|| [[Чуашия]] ([[Шомырша районы|Шомырша]], [[Батыр районы|Батыр]], [[Ялчык районы|Ялчык]], [[Комсомол районы (Чуашия)|Комсомол]], [[Янтык районы|Янтык]], [[Ормар районы|Ормар]], [[Кузлаука районы|Кузлаука]] районнары) |- |} === Файдалы казылмалар === ==== Нефть ==== Республиканың иң зур байлыгы&nbsp;— [[нефть]]. Тулаем запас зурлыгы 1 млрд тонна исәпләнә. Татарстанда 127 урында нефть булуы билгеле, алар үз эченә 3 меңнән артык ятманы кертә. [[Лениногорск районы]]нда урнашкан [[Ромашкино нефть чыганагы]]&nbsp;— Россиядә иң зур чыганклардан берсе; шулай ук Яңа Елхау һәм Савызбаш эре чыганаклары, уртача Баулы чыганагы бар.<ref>http://www.vsegei.ru/ru/info/gisatlas/pfo/tatarstan/14-15_uvogrpip_tat.xls</ref> Нефть белән бергә [[иярчен газ]] да чыгарыла&nbsp;— нефтьнең бер тоннага якынча {{сан|40|м}}³. Берничә кечкенә [[табигый газ]] һәм газ конденсаты чыганаклары булуы мәгълүм. ==== Күмер ==== Татарстан территориясендә 108 күмер ятма эзләп табылган. Шуның белән бергә, сәнәгый күләмнәрдә Чулман күмер бассейнының Көньяк Татар, Мәләкәс һәм Төньяк Татар районнарга бәйләнгән күмер ятмаларны гына кулланып була. Күмерләр ятмаларының тирәнлеге&nbsp;— 900–{{сан|1200|м}}. ==== Башка файдалы казылмалар ==== Республика җирастында известьташ, доломитлар, төзелеш комы, кирпеч балчыклары, төзелеш ташы, гипс, ком-гравий катнашмасы, торф, шулай ук перспективлы нефть битумы, көрән һәм таш күмер, яңа торган сланец, цеолитлар, бакыр һәм бокситларның сәнәгый запаслары бар. Цеолитлы (руда булмаган казылмаларының якынча {{сан|50|%}} өлеше), карбонатлы (як. {{сан|20|%}}), балчыклы (як. {{сан|30|%}}) токымнар, ком-гравий катнашмасы ({{сан|7.7|%}}), комнар ({{сан|5.4|%}}), гипслар ({{сан|1.7|%}}) аеруча мөгимнәрдән саналалар. {{сан|0.1|%}} өлешне фосфоритлар, тимероксидлы пигментлар һәм битумлы токымнар биләп торалар. === Су ресурслары === Иң эре елгалар&nbsp;— [[Идел]] (республика территориясе буенча {{сан|177|км}} ага), [[Чулман]] ({{сан|380|км}}) һәм аның кушлыдыклары&nbsp;— [[Нократ]] ({{сан|60|км}}) һәм [[Агыйдел (елга)|Агыйдел]] ({{сан|50|км}}), алар гомум агып төшкән су микъдарының {{сан|97.5|%}} өлешне тәшкил итәләр. Алардан башка, республика территориясе буенча якынча 500 озынлыгы {{сан|10|км}}-дан артык кече елган һәм күп санлы чишмәләр ага. Су ресурсларының зур өлеше [[Куйбышев сусаклагычы|Куйбышев]] һәм [[Түбән Кама сусаклагычы|Түбән Кама]] суаклагычларында тупланган. Республика территориясендә 8 меңнән артык күл һәм 7 меңнән артык сазлык бар. Көнчыгыш Кама аръягының төньяк өлеше&nbsp;— Кама-Агыйдел уйсулыгында сазлыклар аеруча күп. Татарстанның иң эре су объектлары&nbsp;— республиканы төрле максатларда кирәкле су ресурслары белән тәэмин итә торган 4 сусаклагыч. * [[Куйбышев сусаклагычы]] [[1955 ел]]да төзелгән, ул&nbsp;— Татарстанда гына түгел, бөтен [[Аурупа]]да иң эре сусаклагыч. Урта Иделнең сезонлы агымын, судночылык, су белән тәэмин итүне һәм сугаруны җайга сала. * [[Түбән Кама сусаклагычы]] [[1978 ел]]да төзелгән һәм гидротөен буенча көнлек һәм атналык су агымын көйләп тора. * [[Зәй сусаклагычы|Зәй гидротөене]] [[1963 ел]]да төзелгән, ГРЭСны техник яктан тәэмин итү өчен хезмәт күрсәтә. * [[Карабаш сусаклагычы]] [[1957 ел]]да төзелгән, нефть кәсепләрен һәм сәнәгать ширкәтләрен су белән тәэмин итә.<ref>{{Citation |title=архив күчермәсе |url=http://tatarile.org/tt/node/71 |access-date=2014-09-06 |archive-date=2014-09-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140906203825/http://tatarile.org/tt/node/71 |dead-url=yes }}</ref> ==== Җир асты сулары ==== [[2005 ел]]дагы хәле буенча, Татарстанда 29 җирасты тозсыз су чыганагы эзләп табылган, запаслары&nbsp;— 1 млн м³/тәүлек, шул исәптә сәнәгый үзләштерү өчен якынча өчтән бер өлеше әзерләнгән. Минераль җирасты сулары запаслары да күп. [[2004 ел]]дагы хәле буенча, минераль җирасты сулары запаслары 3,293 мең м³/тәүлек санны тәшкил итәләр. === Саклана торган табигый территорияләр === [[2009 ел]]дагы хәле буенча, Татарстанның табигый-тыюлык фонды үз эченә 154 аеруча сакланган табигать урынны кертә, шул исәптә: * [[Идел-Чулман тыюлыгы|Идел-Чулман дәүләт табигый бисфера тыюлыгы]]; * [[Түбән Чулман (милли парк)|«Түбән Чулман» милли паркы]]; * 24 төбәк әһәмиятендәге төрлепрофилле дәүләт табигый заказлык; * 127 төбәк әһәмиятендәге табыгый һәйкәл, шул исәптә җир өстендәге&nbsp;— 63, су&nbsp;— 64 (күлләр, елгалар, чишмәләр); * 1 җирле әһмиятендәге аеруча сакланган табигать территориясе. == Тарих == {{Төп мәкалә|Татарстан тарихы}} [[Рәсем:Jubcoin 2005 10rub respublikatatarstan revers.gif|right|210px|thumb|Казан меңеллыгына чыккан Россия банкының истәлекле тәңкәсе]] Беренче торак урыннар тарихы [[VIII гасыр (б.э.к.)|безнең эрага кадәр VIII гасыр]]га барып тоташа. Соңрак, [[IX гасыр|IX]]–[[XIII гасыр]]ларда бу җирләрдә [[Болгар дәүләте]] урнашкан булган. [[XIII гасыр]]да ул монголлар тарафыннан җимерелә, һәм, [[Чыңгызхан]] империясенең таркалуыннан соң, [[Җучи Олысы|Җучи олысы]] составына кертелгән. [[XV гасыр]]ның башында [[Олуг Мөхәммәд хан]] Казан ханлыгының [[Алтын Урда]]га бәйсезлеге турында игълан итте. Яңа дәүләт мөстәкыйль рәвештә Мәскәү белән мөнәсбәтләрне төзи башлаган. Казанда Мәскәү яклы фирка (партия) бик көчле булган, чөнки сәүдәгәрлекнең бер өлеше Мәскәү белән тыгыз сәүдә мөнәсәбәтләрендә булган; шуның өстәвенә, Мәскәү Казан сәясәтенә зур тәэсир ясаган һәм тәхеткә үзенә кирәк булган ханны утырту өчен аның эчке эшләренә еш кына тыкшынган булган. [[1552 ел]]да, [[Явыз Иван]] дәверендә, Казан ханлыгы җимерелә һәм [[Мәскәү патшалыгы]] составына кертелә. Россия составында Казанны [[Казан патшалыгы]], ә аннан соң [[Казан губернасы]] дип атаганнар. Территория үзидарәсез булган&nbsp;— губерна башында император тарафыннан тәгаенләнгән губернатор торган. [[1920 ел]]да [[Владимир Ленин]] тәкъдиме буенча [[s:АТССР оештыру турындагы декрет|АТССР оештыру турындагы декрет]] кабул ителә, ул [[РСФСР]] составына керде. === Татарстан Республикасы === * [[1990 ел]]ның [[30 август]]ында [[Татарстан суверенитеты]] турында [[Татарстан суверенлыгы турында декларация|декларация]] кабул ителде. * [[1992 ел]]ның [[21 март]]ында суверен статус турында [[Татарстан суверенлыгы турында референдум|референдум]] үтте. Халыкның ⅔ өлеше суверенитетны хуплады. * [[1992 ел]]ның [[31 март]]ында Татарстан [[Чечня]] белән берлектә [[Федератив килешү]]не имзаламады. * [[1992 ел]]ның [[6 ноябрь|6 ноябрендә]] [[Татарстан конституциясе]] кабул ителде. * [[2000 ел|2000 елдан башлап]] Конституциягә кертелгән үзгәртүләр нәтиҗәсендә Татарстан&nbsp;— [[Россия Федерациясе субъектлары|Россия Федерациясе субъекты]]. * [[2002 ел]]ның [[19 апрель|19 апрелендә]] [[Татарстан Дәүләт Советы]] Конституциягә кертелгән үзгәртүләрне хуплады. * [[2005 ел]]ның октябрендә Татарстан һәм федераль үзәк арасында яңа килешү имзаланды. Килешүдә ике дәүләт теле расланды. == Халык == {{Төп мәкалә|Татарстан халкы}} {| class="wikitable" style="text-align: right;" |-bgcolor="#e0e0e0" ! Халык ! colspan="2" | [[1926 ел]]<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_26.php?reg=423 Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей]</ref> ! colspan="2" | [[1939 ел]]<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_39.php?reg=73 Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей]</ref> ! colspan="2" | [[1959 ел]]<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_59.php?reg=86 Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей]</ref> ! colspan="2" | [[1970 ел]]<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_70.php?reg=42 Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей]</ref> ! colspan="2" | [[1979 ел]]<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_79.php?reg=42 Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей]</ref> ! colspan="2" | [[1989 ел]]<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_89.php?reg=42 Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей]</ref> ! colspan="2" | [[2002 ел]]<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_02.php?reg=46 Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей]</ref> ! colspan="2" | [[2010 ел]]<ref>{{Citation |title=Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года |url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab7.xls |access-date=2014-09-18 |archive-date=2017-10-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171020093517/http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab7.xls |dead-url=yes }}</ref> |-bgcolor="#e0e0e0" ! ! исәбе ! % ! исәбе ! % ! исәбе ! % ! исәбе ! % ! исәбе ! % ! исәбе ! % ! исәбе ! % ! исәбе ! % |- | [[татарлар]] | {{сан|1164342}} |48,7 | {{сан|1421514}} |48,8 | {{сан|1345195}} |47,2 | {{сан|1536430}} |49,1 | {{сан|1641603}} |47,6 | {{сан|1765404}} |48,5 | {{сан|2000116}} |52,9 | {{сан|2012571}} |53,2 |- | шул исәптә [[керәшеннәр]]<ref>[[1926 ел]]гы җанисәбендә аерым халык буларак саналган</ref> | {{сан|99041}} |3,8 | - | | - | | - | | - | | - | | {{сан|18760}} | | {{сан|29962}} | |- | [[руслар]] | {{сан|1118834}} |43,1 | {{сан|1250667}} |42,9 | {{сан|1252413}} |43,9 | {{сан|1328738}} |42,4 | {{сан|1516023}} |44,0 | {{сан|1575361}} |43,3 | {{сан|1492602}} |39,5 | {{сан|1501369}} |39,7 |- | [[чуашлар]] | {{сан|127330}} |4,9 | {{сан|138935}} |4,8 | {{сан|143552}} |5,0 | {{сан|153496}} |4,9 | {{сан|147088}} |4,3 | {{сан|134221}} |3,7 | {{сан|126532}} |3,3 | {{сан|116252}} |3,1 |- | [[удмуртлар]] | {{сан|23873}} | | {{сан|25932}} | | {{сан|22657}} | | {{сан|24533}} | | {{сан|25330}} | | {{сан|24796}} | | {{сан|24207}} | | {{сан|23454}} | |- | [[мордва]] | {{сан|35084}} | 1,4 | {{сан|35759}} | 1,2 | {{сан|32932}} | 1,2 | {{сан|30963}} | | {{сан|29905}} | | {{сан|28859}} | | {{сан|23702}} | | {{сан|19156}} | |- | [[марилар]] | {{сан|13130}} | | {{сан|13979}} | | {{сан|13979}} | | {{сан|15643}} | | {{сан|16842}} | | {{сан|19446}} | | {{сан|18787}} | | {{сан|18848}} | |- | [[украиннар]] | … | | {{сан|13087}} | | {{сан|16099}} | | {{сан|16868}} | | {{сан|28577}} | | {{сан|32822}} | | {{сан|24016}} | | {{сан|18241}} | |- | [[башкортлар]] | … | | … | | … | | … | | {{сан|9256}} | | {{сан|19106}} | | {{сан|14911}} | | {{сан|13726}} | |} Татарстан халкының 83,23% Татарстанда туган (2002); Татарстан халкының 1,55% [[Башкортстан]]нан, 1,24% [[Үзбәкстан]]нан, 0,9% [[Казакъстан]]нан, 0,74% [[Украина]]дан, 0,74% [[Пермь крае|Пермь өлкәсеннән]], 0,65% [[Самара өлкәсе]]ннән күчеп килгәннәр. Татарстанга күчеп килгән 628 мең кешедән нибары 34,8% (218 мең кеше) гына татарлар; 47,8% — руслар, 2,9% — украиннар, 2,8% — украиннар, 1,8% — башкортлар, 1,3% — әзәрбайҗаннар.<ref>{{Citation |title=архив күчермәсе |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/tableView/tableView.xhtml |access-date=2019-10-15 |archive-date=2019-01-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190101090954/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/tableView/tableView.xhtml |dead-url=yes }}</ref> === Телләр === Татарстан Республикасында дәүләт телләре&nbsp;— тигез хокуклы [[татар теле|татар]] һәм [[рус теле|рус]] телләре. Моның турында [[Татарстан Конституциясе]]ндә һәм [[Татарстан телләре турындагы канун]]да әйтелгән. === Дин === Татарстан территориясендә 1000-нән артык дини берләшмә теркәлгән. Татарстанның ике төп дине&nbsp;— [[ислам]] һәм [[христианлык]]. [[Ислам]] инде [[Идел буе Болгарстаны]]нда [[922 ел]]да кабул ителгән. === Торак пунктлар === {| class="infobox" style="text-align:center; width:97%; margin-right:10px; font-size:90%" |- ! rowspan=21 | {{navbar|Татарстан шәһәрләре|plain=1}} [[Рәсем:Kazan Kremlin exterior view 08-2016 img3.jpg|border|120px|Казан]]<br />[[Казан]]<br />[[Рәсем:Чаллы ТЭЦ.jpg|border|120px|Яр Чаллы]]<br />[[Яр Чаллы]] [[Түбән Кама|Түбән Чулман]]<br />[[Рәсем:Almetyevsk.jpg|border|135px|Әлмәт]]<br />[[Әлмәт]] ! align=center style="background:#f5f5f5;" | Урын ! align=center style="background:#f5f5f5;" | Шәһәр ! align=center style="background:#f5f5f5;" | [[Рус теле|Русча исеме]] ! align=center style="background:#f5f5f5;" | Халык саны ! rowspan=21 | {{navbar|Largest cities of Russia|plain=1}} [[Рәсем:Bugulm Sov 75.JPG|border|120px|Бөгелмә]]<br />[[Бөгелмә]]<br />[[Рәсем:Elabuga ul spasskaya.jpg|border|120px|Алабуга]]<br />[[Алабуга]]<br />[[Рәсем:Холм и город.jpg|border|120px|Баулы]]<br />[[Баулы]]<br />[[Рәсем:Mendeleyevsk вид сверху1.jpg|border|120px|Менделеевск]]<br />[[Менделеевск]] |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 1 ||align=left | '''[[Казан]]''' || ''Казань'' || {{сан|1143546}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 2 ||align=left | '''[[Яр Чаллы]]''' || ''Набережные Челны'' || {{сан|513242}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 3 ||align=left | '''[[Түбән Кама|Түбән Чулман]]''' || ''Нижнекамск'' || {{сан|234108}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 4 ||align=left | '''[[Әлмәт]]''' || ''Альметьевск'' || {{сан|146309}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 5 ||align=left | '''[[Яшел Үзән]]''' || ''Зеленодольск'' || {{сан|97651}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 6 ||align=left | '''[[Бөгелмә]]''' || ''Бугульма'' || {{сан|89144}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 7 ||align=left | '''[[Алабуга]]''' || ''Елабуга'' || {{сан|70750}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 8 ||align=left | '''[[Лениногорски|Лениногорск]]''' || ''Лениногорск'' || {{сан|64145}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 9 ||align=left | '''[[Чистай]]''' || ''Чистополь'' || {{сан|60703}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 10 ||align=left | '''[[Зәй шәһәре|Зәй]]''' || ''Заинск'' || {{сан|41798}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 11 ||align=left | '''[[Азнакай]]''' || ''Азнакаево'' || {{сан|34859}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 12 ||align=left | '''[[Норлат]]''' || ''Нурлат'' || {{сан|32600}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 13 ||align=left | '''[[Баулы]]''' || ''Бавлы'' || {{сан|22109}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 14 || align=left | '''[[Менделеевск]]''' || ''Менделеевск'' || {{сан|22075}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 15 ||align=left | '''[[Буа]]''' || ''Буинск'' || {{сан|20342}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 16 ||align=left | '''[[Әгерҗе]]''' || ''Агрыз'' || {{сан|19299}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 17 ||align=left | '''[[Арча]]''' || ''Арск'' || {{сан|18114}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 18 ||align=left | '''[[Васильево]]''' || ''Васильево'' || {{сан|16957}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 19 ||align=left | '''[[Кукмара]]''' || ''Кукмор'' || {{сан|16917}} |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 20 ||align=left | '''[[Минзәлә]]''' || ''Мензелинск'' || {{сан|16474}} |- | colspan="11" align=center style="background:#f5f5f5;" | <ref>{{Citation |title=архив күчермәсе |url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/perepis2010/svod.xls |access-date=2012-01-26 |archive-date=2011-06-27 |archive-url=https://www.webcitation.org/5zkxwkUEt?url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/perepis2010/svod.xls |dead-url=yes }}</ref> |} <noinclude> {{clear}}Татарстан&nbsp;— Россиядә бердәнбер ике миллионлы агломерациягә (бер үзәкле Казан һәм күпүзәкле Чаллы (Түбән Кама) агомерацияләре) ия булган төбәк. Республикадә шулай ук ярым миллионлы Әлмәт (Көньяк Татарстан) агломерациясе бар. Татарстан ике иярчен шәһәр&nbsp;— 155-мең Иннополис фән шәһәре һәм 100-меңле Салават Күпере,&nbsp;— төзелеше алып барыла. Шулай 40-меңле Смарт-сити һәм 157-меңле Яшел Үзән иярчен шәһәрләрне булдыру планда тотыла. == Мәдәният == {{seealso|Татарстан мәдәнияте|Татарстан музейлары|Татарстан матбугаты|Татарстан Республикасы Мәдәният министрлыгы}} Тарихи һәм җәгърафи факторлары буенча Татарстан күптән ике зур цивилизация һәм мәдәният арасында яши: көнчыгыш һәм көнбатыш. Шушы фактор Татарстанның бай мәдәниятын билгели. Мәдәни мирасны саклау һәм популярлаштыру эшенең иң күркәм үрнәге&nbsp;— [[Казан Кремле]]. Шулай итеп, Казанның 1000-еллыгын билгеләү Татарстанның мәдәни үсешен, дини һәм милли толерантлык идеяләрен билгеләделәр. Татарстанда 825 гәҗит-журналлар чыга. Шул исәптә шәһәр һәм район гәҗитләре, Алар рус, татар, [[Удмурт теле|удмурт]] һәм [[Чуаш теле|чуаш]] телләрендә чыгалар. Республикада 100-дән артык милләт вәкилләре яши, 37 милли-мәдәни оешманы берләштергән [[Татарстан халыклары Ассамблеясы]] эшли. == Фән һәм мәгариф == {{seealso|Татарстан фәне|Татарстанда мәгариф|Төркем:Татарстан уку йортлары|Татарстан Республикасы Мәгариф һәм фән министрлыгы}} Татарстан&nbsp;— көчле фән һәм мәгариф потенциаллы төбәк. Мәгарифтә {{сан|170000}} кеше мәшгуль. Урта 11 еллы белем алу мәҗбүри һәм бушлай. Гомумән, Татарстанда 2434 белем бирү учреждениясе бар, барлыгы якынча {{сан|600000}} укучы укый. Иң популяр университетлар: * [[Казан (Идел буе) федераль университеты]], * [[Казан дәүләт техника университеты|А.&nbsp;Н.&nbsp;Туполев исемендәге Казан дәүләт техника университеты (КАИ)]]. * [[Казан дәүләт технология университеты|Казан дәүләт технология университеты (КХТИ)]]. * [[Казан дәүләт медицина университеты]]. * [[Казан дәүләт архитектура-төзелеш университеты]]. * [[Казан дәүләт аграр университеты]]. * [[Казан дәүләт мәдәният һәм сәнгать университеты]]. * [[Казан дәүләт энергетика университеты]]. * [[Кама дәүләт инженер-икътисади академия (ИНЭКА)]] * [[Казан югары хәрби башлык уку йорты]] == Административ-территориаль бүленеш == {{төп мәкалә|Татарстанның административ-территориаль бүленеше}} [[Рәсем:Tatarstan rayonnarı.jpg|right|300px]] Җөмһүрият территориясе 43 административ районга бүленә. Аларның үзәкләре булып республика карамагындагы&nbsp;— 14, районнар карамагындагы 8 шәһәр, шәһәр тибындагы 8 поселок һәм 16 авыл тора (8-нче кушымтаны һәм 127-нче биттәге картаны карагыз). Җөмһүрият карамагындагы шәһәрләр, район үзәкләре булып торсалар да, районнар составына кермиләр, алар турыдан-туры җөмһүрият хакимияте тарафыннан идарә ителәләр һәм мөстәкыйль административ берәмлекне тәшкил итәләр. Алардан башка ике шәһәр&nbsp;— [[Казан]] һәм [[Яр Чаллы|Чаллы]]&nbsp;— шәһәр районнарына бүленәләр. == Икътисад == Татарстан&nbsp;— икътисади һәм фәнни-техник потенциалы зур булган индустриаль-аграр респ-ка: нефть, химия, нефть химиясе, электр энергетикасы, машиналар төзү, җиңел һәм азык-төлек сәнәгате, заманча а.х. алга киткән. Татарстан 6 икътисади районга бүленә: [[Идел алды икътисади районы|Идел алды]], [[Казан икътисади районы|Казан]], [[Чулман алды икътисади районы|Чулман алды]], [[Төньяк-көнчыгыш Чулман буе икътисади районы|Төньяк-көнчыгыш Чулман буе]], [[Көнбатыш Чулман аръягы икътисади районы|Көнбатыш Чулман аръягы]], [[Көньяк-көнчыгыш Чулман аръягы икътисади районы|Көньяк-көнчыгыш Чулман аръягы]]. === Транспорт === Җөмһүрият нык үскән транспорт челтәренә ия. Аның нигезен авиасызыклар, тимер юллар һәм дүрт көймә йөрешле ([[Идел]], [[Чулман]], [[Нократ]], [[Агыйдел (елга)|Агыйдел]]) елга тәшкил итә. Россиянең иң эре транспорт системалары кисешкән ноктада урнашкан, Татарстан аша Уралның, [[Себер]]нең, Ерак Көнчыгышның Үзәк Россия һәм кайбер [[БДБ]] илләре белән элемтә тормышка ашырыла. ===== Тимер юл транспорты ===== Татарстанда тимер юл транспортының үсә башлавы [[Мәскәү-Казан тимер юлы]]н төзү белән бәйле; [[1893 ел]]да [[Зөя (станция)|Зөя]]&nbsp;— Мәскәү, ә [[1894 ел]]да [[Казан-Пассажирлы|Казан]]&nbsp;— [[Яшел Үзән (станция)|Яшел Үзән]] хәрәкәте ачылган. [[1924 ел]]дан Казан&nbsp;— [[Свердловск]] тимер юл сызыгы файдалануга тапшырылган. Татарстан территориясендәге баш магистральләр: төньяк ([[Түбән Карамалы]], Яшел Үзән, Казан, [[Әгерҗе (станция)|Әгерҗе]] аша үтә), көньяк (Норлат, Бөгелмә һәм Ютазы аша үтә). Көнчыгышта бу ике магистральне Әгерҗе&nbsp;— Акбаш тимер юлы тоташтыра. === Тышкы икътисади элемтәләр === Россия төбәкләрнең күпчелеге кебек үк, Татарстанның дөньяның күп илләре белән туры икътисади элемтәләр бар, илләрнең кайберәүләрдә Татарстанның тышкы икътисади вәкиллекләре ачылган. == Дәүләт төзелеше == '''Россия дәүләт хакимияте органнары һәм Татарстан дәүләт хакимияте органнары арасында эшләр һәм вәкаләтләр бүлешү турындагы Шартнамә''' Россия Федерациясе дәүләт хакимияте органнары һәм Татарстан Республикасы дәүләт хакимияте органнары арасында эшләр һәм вәкаләтләр бүлешү турындагы Шартнамәне аслау хакында Федераль канун Дәүләт Думасы тарафыннан [[2007 ел]]ның [[4 июль|4 июлендә]] кабул ителде Федерация Советы тарафыннан [[2007 ел]]ның [[11 июль|11 июлендә]] хупланды<ref>[http://portal.tatarstan.ru/tat/documents/polnomochia.htm Россия Федерациясе дәүләт хакимияте органнары һәм Татарстан Республикасы дәүләт хакимияте органнары арасында эшләр һәм вәкаләтләр бүлешү турында Шартнамә]{{Deadlink|date=February 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. === Конституция === {{main|Татарстан Конституциясе}} Җөмһүриятның төп кануны&nbsp;— [[Татарстан Республикасы Конституциясе|Татарстан Җөмһүрияте Конституциясе]]. Конституция буенча, Татарстан&nbsp;— демократик хокукый дәүләт. Әгәр Татарстан карамагындагы мәсьәләләре буенча чыгарылган федераль канун һәм Татарстанның хокукый актларына каршы килсә, Татарстанның хокукый акты гамәлдә кала. === Президент === {{main|Татарстан Президенты}} Татарстан Җөмһүриятеның дәүләт башлыгы, иң югары урындагы заты&nbsp;— Татарстан Җөмһүрияте Президенты<ref>[http://tatar.ru/?DNSID=f0456f3dcfbb2df53ad83f588290f9f1&node_id=2628 Татарстан Республикасы Конституциясе]</ref>. [[2010 ел]]ның [[25 март]]ында [[Рөстәм Миңнеханов]] ант китергәннән соң Татарстан [[Татарстан Президенты|Президенты]] вазыйфаларын үтәүгә кереште<ref>{{cite web |url=http://tat.tatar-inform.ru/news/2010/03/25/54637/ |title=Бүген Татарстанның яңа Президенты вәкаләтләренә кереште |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121113040530/http://tat.tatar-inform.ru/news/2010/03/25/54637/ |archivedate=2012-11-13}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.azatliq.org/archive/news/20100325/570/570.html?id=1993336 |title=Татарстанда яңа президент эшли башлады |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160314062847/http://www.azatliq.org/a/1993336.html |archivedate=2016-03-14}} ''[[Азатлык радиосы]]''</ref>. === Канунбирү хакимияте === [[Рәсем:Gossovet RT.jpeg|200px|thumb|Дәүләт Киңәше бинасы]] [[Татарстан Республикасы Дәүләт Советы|Татарстан Җөмһүрияте Дәүләт Советы]]&nbsp;— Татарстан парламенты, дәүләт хакимиятенең иң югары вәкилле, канунбирү һәм тикшерүче органы. 100 кәнәфидән тора. [[2004 ел]]ның [[26 март]]ыннан бу вазифаны [[Фәрит Мөхәммәтшин]] үтә. === Башкаручы хакимият === [[Рәсем:Kazan House of Tatarstan Government 08-2016.jpg|200px|thumb|Министрлар Кабинеты бинасы]] Министрлар Кабинеты&nbsp;— югары башкарма органы, премьер-министр тарафыннан идарә ителә. [[2010 ел]]ның [[22 апрель|22 апреленнән]] бу вазифасын [[Илдар Халиков]] үтә. == Дәүләт гимны == {{main|Татарстан Республикасы Дәүләт гимны}} Татарстан Җөмһүрияте Дәүләт гимны [[1992 ел]]да кабул ителгән. Җөмһүриятнең Дәүләт гимны авторы&nbsp;— бөек татар композиторы [[Рөстәм Яхин]]. Дәүләт гимнын куллану кагыйдәләре «Татарстан Җөмһүрият дәүләт символлары» канунында күрсәтелгән. Татарстан гимнының сүзләре: {{columns |colwidth =20em |col1 = '''Татарча сүзләре:'''<br /> : Мәңге яшә, газиз Ватаныбыз, : Халкым тели изге теләкләр! : Гомерлеккә якын туган булып : Яши бездә төрле милләтләр. : Күп гасырлар кичкән чал тарихлы : Данлы илем, үзең бер дастан! : Синдә генә безнең язмышыбыз, : Республикам минем, Татарстан! |col2 = '''Русча сүзләре:'''<br /> : Цвети, священная земля моя, : Да будет мирным твой небосвод! : Единый дом у нас, одна семья, : Живет в согласии наш народ. : Богатый мудростью седых веков, : Надеждой, верою ты нам стал, : И пусть хранит тебя моя любовь, : Моя Республика, мой Татарстан! }} == Сүрәтханә == <gallery> Image:Coat of Arms of Tatarstan.svg|Ак барс Image:Mendeleyevsk mechet.jpg|Менделеевск мәчете Image:1 May square Kazan.JPG|1 май мәйданы, Казан |Казан (Идел буе) федераль университетының Филология һәм сәнгать институты бинасы Image:Söyälmäskä.jpg|Ике дәүләт телендә язу Image:Nizhnekamsk Main mosque.jpg|[[Түбән Кама җәмигъ мәчете|Түбән Кама мәчете]] Image:Kazan church edit1.jpg|[[Барлык диннәр гыйбәдәтханәсе|Бөтен диннәр храмы]] </gallery> == Шулай ук карагыз == {{Портал|Татарстан|Россия Федерациясе}} * [http://test.ebook.tatar/tt/encyclopedia/gosudarstvennoe-ustroystvo-i-naselenie Татарстан дәүләт төзелеше һәм халкы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170822145034/http://test.ebook.tatar/tt/encyclopedia/gosudarstvennoe-ustroystvo-i-naselenie |date=2017-08-22 }} @ [[Tatarile]] * [[Татарстан Республикасы Кызыл китабы]] * [[Татарстан флорасының Кара китабы]] == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} == Сылтамалар == {{Навигация | Проект = Татарстан | Викиҗыентык = Tatarstan }} * [http://www.tatar.ru/?DNSID=adee6691e233e27e24866b8cc6b48331&lang=tat ТР рәсми серверы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090907195202/http://www.tatar.ru/?DNSID=aa7363b13779b63b5f9150b23fe6a5d0&lang=tat |date=2009-09-07 }} * [http://www.president.tatar.ru/tat ТР Президенты сайты] * [http://tatar.ru/?DNSID=f0456f3dcfbb2df53ad83f588290f9f1&node_id=2628 Татарстан Республикасы Конституциясе] * [http://www.tatar-inform.tatar/ Татар-информ] {{яхшы мәкалә}} {{Татарлар}} {{Татарстан темаларда}} {{Татарстан}} {{Россия республикалары}} {{Россия Федерациясенең Идел буе федераль округы}} {{Төрки дәүләтләр һәм автономияләр}} {{Россия субъектлары}} [[Төркем:Татарстан|*]] [[Төркем:Төрки телле дәүләтләр]] [[Төркем:Русия Федерациясе республикалары]] gqj4c02xt8eeggcktz753rdgh0pr8q7 Рөстәм Миңнеханов 0 24890 3526628 3515064 2022-08-05T09:47:51Z Frhdkazan 3171 /* Шулай ук карагыз */ {{Русия субъектлары җитәкчеләре}} wikitext text/x-wiki {{Шәхес | исем = Рөстәм Миңнеханов | рәсем = Rustam Minnikhanov official photo 06 (cropped).jpg | рәсем_зурлыгы = | alt = | рәсем язуы = Рәсми фотосурәт | тулы исем = Рөстәм Нургали улы Миңнеханов, Röstäm Nurğäli ulı Miñnexan | һөнәр = сәясәтче, икътисадчы | туу датасы = 1.03.1957 | туу җире = [[ССРБ]], [[РСФСР]], [[ТАССР]], {{туу җире|Балык Бистәсе районы|Балык Бистәсе районында}}, [[Яңа Арыш]] | гражданлык = {{байраклаштыру|ССРБ}}→<br/>{{байрак|Русия}} [[РФ]] | милләт = татар | үлем датасы = | үлем җире = | әти = Нургали Миңнехан улы Миңнеханов | әни = Вәсига | ир = | хатын = Гөлсинә Әхәт кызы (''[[1969 ел|1969]]''), ''эшмәкәр'' | балалар = ''уллары'' Ирек (''[[1989 ел|1989]]—[[2013 ел|2013]]''),<br/> Искәндәр (''[[2008 ел|2008]]'')<ref>Мин сине ничек яраттым. Казан: «Ак Барс», 2004</ref> | бүләк һәм премияләр = {{4 дәрәҗә "Ватан алдында казанышлары өчен" ордены}}{{Казанның 1000 еллыгы истәлегенә медале}}[[Файл:Order of Alexander Nevsky (USSR) ribbon.svg|40px|Александр Невский ордены]] [[Файл:OrdenMeritTatarstan.jpg|20px|"Татарстан Республикасы каршындагы казанышлары өчен" ордены]][[Файл:Орден Славы и чести.jpg|20px|2-нче дәрәҗә «Дан һәм Намус ордены» ([[Урыс православие чиркәве|РПЦ]])]][[Файл:Астанага_20_ел.jpg|20px|«Астанага 20 ел» медале (Казакъстан)]][[Файл:С.Юлаев ордены.jpg|20px|Салават Юлаев ордены (БР) - 2019]][[Файл:Орден преподобного Сергія Радонезького І.png|20px|1нче дәрәҗә Изге Сергий Радонежский ордены]] [[Файл:TM Order Independence rib.png|40px|"Qaraşsızlıq" ordeni]][[Файл:Достук ордени.png|20px|Кыргызстанның Достук ордены - 2022]] | сайт = | башка мәгълүмат = }} {{Башка мәгънәләр/фамилия|Миңнеханов}} '''Рөстәм Нургали улы Миңнеханов''' ([[1957 ел]]ның [[1 март]]ы, [[Яңа Арыш]] авылы, [[Балык Бистәсе районы]], [[ТАССР]], [[РСФСР]], [[СССР|ССРБ]])&nbsp;— сәясәт эшлеклесе. «[[Татнефть]]» ААҖ мөдирләре шурасы җитәкчесе. Татарстан республикасының икенче президенты. [[Татарстан Республикасы Куркынычсызлык Шурасы]] рәисе. == Биография == Рөстәм Миңнеханов [[1957 ел]]ның [[1 март]]ында [[ТАССР]]-ның [[Балык Бистәсе районы]] [[Яңа Арыш]] авылында туа. Өйләнгән, ике улы бар иде. === Белеме === * [[1978 ел]]да «инженер-механик» квалификациясе алып, «авыл хуҗалыгын механизацияләү» белгечлеге буенча Казанда [[Казан дәүләт авыл хуҗалыгы институты]]н тәмамлый. * [[1986 ел]]да «товар белеме һәм азык-төлек товарлары белән сәүдә итүне оештыру» белгечлеге буенча «югары квалификацияле товар белгече» квалификациясе алып, Мәскәүдә совет сәүдәсенең читтән торып уку институтын тәмамлый. === Хезмәт эшчәнлеге === * [[1978 ел|1978]]—[[1980 ел]]ларда [[Саба районы]] «Авыл хуҗалыгы техникасы» берләшмәсендә [[инженер]]-диагностик. * [[1980 ел|1980]]—[[1983 ел]]ларда&nbsp;— өлкән энергетик, Саба урман сәнәгать хуҗалыгы баш энергетигы. * [[1983 ел|1983]]—[[1985 ел]]ларда Саба райпо идарәсенең рәис урынбасары. * [[1985 ел|1985]]—[[1990 ел]]ларда [[Арча районы]] кулланучылар җәмгыяте идарәсе рәисе. * [[1990 ел|1990]]—[[1992 ел]]ларда Арча районы башкарма комитеты рәисе. * [[1992 ел|1992]]—[[1993 ел]]ларда Арча районы администрация башлыгының беренче урынбасары. * [[1993 ел|1993]]—[[1996 ел]]ларда [[Биектау районы]] администрациясе башлыгы. * [[1996 ел|1996]]—[[1998 ел]]ларда Татарстан Республикасы финанслар министры. * [[1998 ел]]да Татарстан Республикасының Хөкүмәтен җитәкли. [[2010 ел]]ның [[22 гыйнвар]] көнне [[Русия президенты]] [[Дмитрий Медведев]] [[Татарстан президенты]] вазыйфасына «[[Бердәм Русия]]» фиркасе тарафыннан тәкъдим ителгән өч намзәт арасыннан Татарстан премьер-министры Рөстәм Миңнехановны сайлап алуы турында белдерде.<ref>[http://www.azatliq.org/content/article/1936958.html Татарстан президенты урынына Миңнеханов тәкъдим ителәчәк]</ref> [[4 февраль]] көнне [[Татарстан Дәүләт Шурасы]] депутатлары республика хөкүмәте башлыгы Рөстәм Миңнехановка бертавыштан президент вәкаләтләрен бирде.<ref>[http://www.azatliq.org/content/article/1948349.html Миңнеханов Татарстанның яңа президенты]</ref> [[2010 ел]]ның [[25 март]] көнне Рөстәм Миңнеханов [[Казан]]да үткән махсус тантанада ант китергәннән соң [[Татарстан]] президенты вазыйфаларын үтәүгә кереште<ref>http://www.azatliq.org/archive/news/20100325/570/570.html?id=1993336</ref><ref>http://tat.tatar-inform.ru/news/2010/03/25/54637/</ref>. [[2020 ел]]ның [[14 сентябрь|14 сентябрендә]] узган Татарстан Президентын сайлауларда сайлаучыларның 83,28 % тавышын җыеп (1 939 316 сайлаучы аңа тавышын биргән), өченче срокка Татарстан президенты итеп сайлана<ref>''Регина Хисамова.'' [https://www.idelreal.org/a/30837904.htmlРустам Минниханов в третий раз стал президентом Татарстана]{{Deadlink|date=November 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}. [[Азатлык радиосы]], 14.09.2020</ref>. === Фәнни дәрәҗәсе === * Икьтисади фәннәр докторы ([[2003 ел|2003]]) == Бүләкләре, мактаулы исемнәре == * Дуслык ордены ([[2002 ел]], [[22 июль]], 756-нчы номерлы РФ Президенты Указы); * «Ватан алдында тәкъдир ителерлек хезмәтләре өчен» IV дәрәҗәдәге Орден ([[2007 ел|2007]]); * «Татарстан Республикасы алдында тәкъдир ителерлек хезмәтләре өчен» Ордены ([[2007 ел]], [[1 март]], №УП-120-нче номерлы ТР Президенты Указы); * «Санкт-Петербургның 300 еллыгы истәлегенә» медале ([[2003 ел|2003]]); * «Казанның 1000 еллыгы истәлегенә» медале ([[2005 ел|2005]]). * [[Тыва Республикасы]] ордены ([[2016 ел]], [[1 июль]])<ref>[http://president.tatarstan.ru/news/view/682008 Рустам Минниханов награждён орденом Республики Тыва]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> * II дәрәҗә Столыпин медале ([[2017 ел]], [[1 март]])<ref>[http://publication.pravo.gov.ru/Document/View/0001201703020017 Распоряжение Правительства Российской Федерации от 01.03.2017 № 357-р "О награждении медалью Столыпина П.А. II степени Минниханова Р.Н"]</ref> * 2-нче дәрәҗә «Дан һәм Намус ордены» (''[[:ru:Орден «Славы и Чести»|ru]]'') ([[Урыс православие чиркәве|РПЦ]], [[2017 ел|2017]])<ref>[https://www.business-gazeta.ru/article/338592 Патриарх Кирилл удостоил Минниханова церковного ордена «Славы и Чести»]</ref><ref>[http://prokazan.ru/news/view/121747 Президенту Татарстана вручили орден «Чести и Славы» от имени патриарха Кирилла]</ref> — «''{{comment|зур иҗтиһадлы хезмәтләре өчен|за большие ревностные труды}}''». * [[Александр Невский ордены]] ([[2017 ел|2017]])<ref>[https://news.mail.ru/politics/28997988/?frommail=1 Путин наградил Президента Татарстана орденом Александра Невского]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> * [[Астанага 20 ел (медаль)|«Астанага 20 ел»]] медале (''[[Казакъстан]]'') ([[2018 ел|2018]])<ref>[http://president.tatarstan.ru/rus/index.htm/news/1236567.htm Рустаму Минниханову вручили юбилейную медаль «20-лет Астане».] Пресс-служба Президента РТ</ref> * Islamic Economy Award премиясе (''[[Дөбәй]], [[БГӘ]]'') — «''ислам икътисадын үстерү өлкәсендәге уңышлары өчен''»<ref>[https://tatar-inform.tatar/news/2018/10/30/174325/ Рөстәм Миңнехановка, ислам икътисадын үстерүдәге уңышлары өчен, Дөбәйдә бүләк тапшырдылар.] [[Татар-информ]] МА, 30.10.2018</ref> * «Русия сәнгать академиясе каршындагы казанышлары өчен» медале (''РФ сәнгать академиясе'')<ref>''Ольга Голыжбина.'' [https://tatar-inform.tatar/news/2018/11/07/174730/ Зураб Церетели Рөстәм Миңнехановка исемләнгән Русия сәнгать академиясе медален тапшырды.] [[Татар-информ]] МА, 7.11.2018</ref> * [[2019 ел|2019]] — [[Салават Юлаев ордены]] (''[[Башкортстан Республикасы|БР]]'') — «''Башкортстан Республикасы һәм Татарстан Республикасы арасындагы хезмәттәшлекне үстерүгә керткән зур өлеше өчен''»<ref>''Галина Бахшиева''. [http://www.bashinform.ru/news/1299300-radiy-khabirov-nagradil-rustama-minnikhanova-ordenom-salavata-yulaeva/?sphrase_id=9399802 Радий Хабиров наградил Рустама Минниханова орденом Салавата Юлаева]. ИА «Башинформ», 18.04.2019</ref>. * [[2021 ел|2021]] — 1нче дәрәҗә Изге Сергий Радонежский ордены ({{comment|РПЧ|Рус православие чиркәве}}) ― ''Казанның Изге Ана иконасы соборын торгызуга зур өлеш керткән өчен''<ref>[http://vverh-tatarstan.ru/news/2021.07.21/Rustam-Minnihanov-i-Mintimer-Shaimiev-nagrazhdeny-ordenami-RPC-/6559/?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop&utm_referrer=https%3A%2F%2Fyandex.ru%2Fnews%2Fstory%2FRPC_nagradila_Minnikhanova_i_SHajmieva_ordenami_prepodobnogo_Sergiya_Radonezhskogo--0fe77b97590e9248de59533d57acc0a7 Патриарх Кирилл вручил награды представителям Татарстана в рамках освящения воссозданного собора Казанской иконы Божией Матери.] vverh-tatarstan.ru, 21.07.2021{{ref-ru}}</ref>. * [[2021 ел|2021]] — «Гарашсызлык» (Garaşsyzlyk, Бәйсезлек) ордены (''[[Төрекмәнстан]]'') ― «''ике республика арасында һәм Россия белән күпкырлы хезмәттәшлек»не арттыруга керткән хезмәте өчен''<ref>[https://tatar-inform.tatar/news/official/27-09-2021/berdym-h-mm-dov-r-st-m-mi-nehanovka-t-rekm-nstanny-gara-syzlyk-ordenyn-tapshyrdy-5839242 Бердымөхәммәдов Рөстәм Миңнехановка Төрекмәнстанның Garaşsyzlyk орденын тапшырды.] [[Татар-информ]], 27.09.2021</ref> * [[2022 ел|2022]] ― II дәрәҗә [[Ватан алдындагы хезмәтләр өчен ордены|«Ватан алдындагы казанышлары өчен» ордены]] ― ''Татарстан республикасының социаль-икътисади үсешенә зур өлеш кертүе һәм күпъеллык намуслы хезмәте өчен'' <ref>[http://publication.pravo.gov.ru/Document/View/0001202202210045 Указ Президента Российской Федерации от 21.02.2022 № 70.] Официальный интернет-портал правовой информации{{ref-ru}}</ref>. * [[2022 ел|2022]] ― [[Кыргызстан]]ның Достук (Дуслык) ордены <ref>[https://tatar-inform.tatar/news/kyrgyzstannyn-rossiyadage-ilcese-rostam-minnexanovka-duslyk-ordeny-tapsyrdy-5854864 Кыргызстанның Россиядәге илчесе Рөстәм Миңнехановка Дуслык ордены тапшырды.] [[Татар-информ]], 20.05.2022</ref> == Гаиләсе == Хатыны Гөлсинә Әхәт кызы, ''уллары'' Ирек (''[[1989 ел|1989]]—[[2013 ел|2013]]''), Искәндәр (''[[2008 ел|2008]]''). * Абыйсы [[Рифкать Миңнеханов|Рифкать Нургали улы Миңнеханов]] (''[[1955 ел|1955]]'')&nbsp;— РФ ЭЭМ ТР буенча ЮХИДИ идарәсе башлыгы (''[[1997 ел|1997]]—[[2016 ел|2016]]''). * Энесе [[Рәис Миңнеханов|Рәис Нургали улы Миңнеханов]] (''[[1961 ел|1961]]'')&nbsp;— [[Саба районы]] хакиме (''[[1999 ел]]дан''). == Галерея == {|class="graytable" style="text-align:center" |+ |width="25%"|[[Файл:Тыва ордены.jpg|center|200px]] |width="27%"|[[Файл:Рустам Минниханов в Туве.jpg|center|120px]] |width="25%"|[[Файл:Миңнеханов.jpg|center|150px]] |width="25%"|[[Файл:.jpg|center|150px]] |- | Р. Н. Миңнехановка Тыва ордены тапшыру.<br/> Кызыл, 2016 ел. | Р. Н. Миңнехановка Тыва ордены тапшырылды.<br/> Кызыл, 2016 ел. | Р. Н. Миңнеханов Казан Кремлендә эш кабинетында | |} == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Сылтамалар == * [http://president.tatar.ru/tat Президентның рәсми сайты] * [http://www.azatliq.org/photogallery/3730.html Инаугурациядән фоторепортаж] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210227160804/https://www.azatliq.org/photogallery/3730.html |date=2021-02-27 }} {{Тышкы сылтамалар}} {{Шәхес:ММЧларда| исем+фамилия= Рөстәм%20Миңнеханов | isem+familiä= Röstäm%20Miñnexanov | русча исем+фамилия= Рустам+Минниханов | русча исем%20фамилия= Рустам%20Минниханов | инглизчә name+surname= Rustam%20Minnikhanov | башкортча исем+фамилия= Рөстәм+Миңлеханов | төрекчә adı+soyadı= Rüstem+Minnihanov| Business-gazeta id= 641 | Realnoevremya id= 1558 | Tatar-inform.tatar id= 271344 | Tatcenter id= minnihanov-rustam-nurgalievich }} == Шулай ук карагыз == {{Татарстан Президентлары}} {{Татарстан премьер-министрлары}} {{ТР финанс министрлары}} {{Русия субъектлары җитәкчеләре}} {{DEFAULTSORT:Миңнеханов, Рөстәм}} [[Төркем:Татарстан сәясәтчеләре]] [[Төркем:Татар сәясәтчеләре]] [[Төркем:XXI гасыр сәясәтчеләре]] [[Төркем:Татарстан президентлары]] [[Төркем:Татарстан хөкүмәте рәисләре]] [[Төркем:Татарстан Куркынычсызлык Шурасы рәисләре]] [[Төркем:Тыва Республикасы ордены кавалерлары]] [[Төркем:Татарстан Республикасы каршындагы казанышлары өчен ордены кавалерлары]] [[Төркем:Салават Юлаев ордены кавалерлары]] [[Төркем:«Астанага 20 ел» медале белән бүләкләнүчеләр]] [[Төркем:Шәхесләр:Татнефть]] [[Төркем:Бердәм Русия фиркасе әгъзалары]] [[Төркем:Казан авыл хуҗалыгы институтын тәмамлаучылар]] [[Төркем:Мәскәү дәүләт коммерция университетын тәмамлаучылар]] [[Төркем:4 дәрәҗә "Ватан алдында казанышлары өчен" ордены кавалерлары]] [[Төркем:2 дәрәҗә "Ватан алдында казанышлары өчен" ордены кавалерлары]] [[Төркем:Кыргызстанның «Достук» ордены кавалерлары]] lychzg23jjhana9cnvbyuwve72si61j Төркем:Шәхесләр:Казан 14 30293 3526591 3432745 2022-08-04T22:19:39Z Frhdkazan 3171 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|People of Kazan}} {{Калып:Википедия:Акыллы Казан}} [[Төркем:Татарстан шәһәрләре буенча шәхесләр|Казан]] [[Төркем:Казан]] 4tuodqj0anwgvlrls6jvxrq80xq27et Красновидово 0 38570 3526523 2770684 2022-08-04T19:10:42Z Frhdkazan 3171 {{УК}} wikitext text/x-wiki {{УК}}{{ТП |халәт = село |татар исеме = Красновидово |чын исем = Красновидово |ил = Россия |герб = |байрак = |герб киңлеге = |байрак киңлеге = |lat_deg = 55 |lat_min = 21 |lat_sec = 38 |lon_deg = 49 |lon_min = 4 |lon_sec = 38 |CoordAddon = type:city(17800)_region:RU |CoordScale = 300000 |ЯндексХарита = |ил харитасы зурлыгы =300 |төбәк харитасы зурлыгы =300 |район харитасы зурлыгы =300 |төбәк төре = Республика |төбәк = Татарстан |төбәк җәдвәлдә = Татарстан |район төре = муниципаль район |район = Кама Тамагы районы |район җәдвәлдә= |җәмгыять төре= |җәмгыять = |җәмгыять таблицада = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |эчке бүленеш = |башлык төре = |башлык = |нигезләү датасы = XVII гасыр |беренче телгә алу = |элеккеге исемнәр = |мәйдан = |биеклек төре = |ТП мәркәзе биеклеге = |климат = dfb — дымлы континенталь |рәсми тел = |халык саны = 460 |исәп елы = 2010 |халык тыгызлыгы = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |сәгать кушагы = +4 |DST = |телефон коды = |почта индексы = 422813 |почта индекслары = |автомобиль коды = 16, 116 |Commons-та төркем = |сайт = |сайт теле = |сайт теле2 = |сайт теле3 = |сайт теле4 = |сайт теле5 = |add1n = |add1 = |add2n = Русча топонимы |add2 = Красновидово |add3n = |add3 = }} '''Красновидово''' (Каратун<ref>http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:AudpQpwLN9AJ:tatar-duslyk.ru/tat/torki-kaganatnyn-1460-ellygyn-uzdyryrga-kirek/+&cd=4&hl=ru&ct=clnk&gl=ru</ref>) — [[Татарстан Республикасы]]ның [[Кама Тамагы районы]]ндагы авыл. Халык саны — 570 тирәсендә. Вакыт зонасы — MSK (Мәскәү вакыты) яки UTC+4. Почта индексы — 422813. == Тарих == [[XVII гасыр]]да нигезләнгән. == Демография == {| class='standard' style='text-align: center;' width=60% | colspan=15 | Халык саны |- class='shadow' |[[1745 ел|1745]] |[[1834 ел|1834]] |[[1859 ел|1859]] |[[1897 ел|1897]] |[[1908 ел|1908]] |[[1920 ел|1920]] |[[1926 ел|1926]] |[[1938 ел|1938]] |[[1949 ел|1949]] |[[1958 ел|1958]] |[[1970 ел|1970]] |[[1979 ел|1979]] |[[1989 ел|1989]] |[[2002 ел|2002]] |[[2010 ел|2010]] |- |304 |1045 |1480 |1954 |2991 |1994 |1147 |1632 |827 |1135 |903 |773 |642 |570 |469 |} Төп милләтләр ([[1989 ел]]гы җанисәп буенча): [[руслар]]. == Климат == {{temperatura12-y-cyrillic|-10.8|-10.8|-5.7|4.6|13.5|18.4|20.4|17.8|12.2|4.5|-4.6|-10|4.1}} Климат уртача континенталь. [[Кёппен климатлар классификация|Кёппен-Гейгер климатлар классификациясе]] буенча климатның коды: Dfb<ref>[http://koeppen-geiger.vu-wien.ac.at/present.htm#data World Map of the Köppen-Geiger climate classification, Institute for Veterinary Public Health, University of Veterinary Medicine Vienna]</ref>. Уртача еллык һава температурасы 4.1&nbsp;°C.<ref>[http://www.retscreen.net NASA Surface meteorology and Solar Energy Data Set, RETScreen International]</ref> [[Файл:Красновидово музее.jpg|180px|thumb|right|[[Максим Горький музее (Красновидово)|Максим Горький музее]]]] == Истәлекле урыннар == * [[Максим Горький]]ның [[Максим Горький музее (Красновидово)|әдәби-мемориаль музее]].<ref>http://kamskoye-ustye.tatarstan.ru/rus/krasnovidovo/pos.htm</ref> == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Чыганаклар == * Татарская энциклопедия, Институт Татарской энциклопедии (ИТЭ) Академии наук РТ. {{Кама Тамагы районы}} a0r4uuv0kpz6mmtzn1luodxovaz5a41 Калып:Россия Федерациясенең Идел буе федераль бүлгесе 10 50876 3526395 3484142 2022-08-04T16:11:49Z Frhdkazan 3171 wikitext text/x-wiki {{Navbox | name = Русия Федерациясенең Идел буе федераль округы | state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> | title = [[Русия Федерациясе]]нең [[Идел буе федераль округы]] | titlestyle = background:#A3EEA3; border-bottom: 1px solid #fdfdfd; | image = [[Файл:Flag_of_Russia.svg|50px]] | list1 = [[Башкортстан Республикасы]] {{!}} [[Мари Ил Республикасы]] {{!}} [[Мордовия Республикасы]] {{!}} [[Татарстан Республикасы]] {{!}} [[Удмурт Республикасы]] {{!}} [[Чуаш Республикасы]] {{!}} [[Пермь крае]] {{!}} [[Киров өлкәсе]] {{!}} [[Ырынбур өлкәсе]] {{!}} [[Пенза өлкәсе]] {{!}} [[Самар өлкәсе]] {{!}} [[Сарытау өлкәсе]] {{!}} [[Сембер өлкәсе]] {{!}} [[Нижгар өлкәсе]] }} <noinclude>[[Төркем:Калыплар:Русия административ субъектлары буйлап]]</noinclude> l0x1n9049bbacfl89jbb03mkmsbv04q 3526401 3526395 2022-08-04T16:24:53Z Frhdkazan 3171 Frhdkazan [[Калып:Россия Федерациясенең Идел буе федераль округы]] битенең исемен үзгәртте. Яңа исеме: [[Калып:Россия Федерациясенең Идел буе федераль бүлгесе]] wikitext text/x-wiki {{Navbox | name = Русия Федерациясенең Идел буе федераль округы | state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> | title = [[Русия Федерациясе]]нең [[Идел буе федераль округы]] | titlestyle = background:#A3EEA3; border-bottom: 1px solid #fdfdfd; | image = [[Файл:Flag_of_Russia.svg|50px]] | list1 = [[Башкортстан Республикасы]] {{!}} [[Мари Ил Республикасы]] {{!}} [[Мордовия Республикасы]] {{!}} [[Татарстан Республикасы]] {{!}} [[Удмурт Республикасы]] {{!}} [[Чуаш Республикасы]] {{!}} [[Пермь крае]] {{!}} [[Киров өлкәсе]] {{!}} [[Ырынбур өлкәсе]] {{!}} [[Пенза өлкәсе]] {{!}} [[Самар өлкәсе]] {{!}} [[Сарытау өлкәсе]] {{!}} [[Сембер өлкәсе]] {{!}} [[Нижгар өлкәсе]] }} <noinclude>[[Төркем:Калыплар:Русия административ субъектлары буйлап]]</noinclude> l0x1n9049bbacfl89jbb03mkmsbv04q Абдулла Дубин 0 57213 3526578 3065614 2022-08-04T20:36:19Z 178.204.249.28 wikitext text/x-wiki {{Шәхес | исем = Абдулла Дубин | рәсем = Dubin-TV.jpg | рәсем_зурлыгы = 200px | alt = | рәсем язуы = | тулы исем = Абдулла Ибраһим улы Дубин | һөнәр = тележурналист | туу датасы = 1.6.1916 | туу җире = {{Туу җире|Әстерхан|Әстерханда}}, [[Әстерхан өлкәсе]] | гражданлык = {{байрак/СССР}}, {{байрак/Татарстан}} | милләт = [[татар]] | үлем датасы = | үлем җире = | әти = | әни = | ир = | хатын = | балалар = | бүләк һәм премияләр = | сайт = | башка мәгълүмат = }} '''Абдулла Дубин''' – [[Казан телевидениесе]] дикторы, төбәкне өйрәнүче – филокартист. [[1916 ел]]ны [[Әстерхан]] шәһәрендә күпбалалы гаиләдә дөньяга килә. [[Анатолий Луначарский|А.В. Луначарский]] ис. ГИТИСның (театр сәнгате институты) театр өйрәнү факультетын тәмамлый. [[1936]]-[[1986]] елларда Казан телевидениесендә диктор. Абдулла Дубин [[1986 ел]]дан иске фотосүрәтләр җыю белән мавыга. Урысча аны филокартист дип тә атыйлар. Габдулла әфәнде Әстерхан якларында тугангадыр, берничә альбомын шул шәһәргә багышлаган. Аның коллекциясендәге Казан сурәтләрен Татарстан матбугатында еш күрергә була. Соңгы елларда борынгы Казан турында ул фотоальбомнар нәшер итте. Башкалабызның 1000 еллык юбилей алдыннан хаҗи Габдулла җиң сызганып эш башлаган. 1991 елда хаҗ сәфәре кылды. ==Җыелмасыннан сурәтләр== <gallery>Chernyshevsky street bridge.jpg Nacmi street bridge.jpg Transbolaqia.jpg</gallery> == Шулай ук карагыз == {{Портал|Шәхесләр|Телевидение|Журналистика}} ==Чыганаклар== * [http://www.azatliq.org/content/article/806677.html İske Qazan – fotoräsemnärdä] {{DEFAULTSORT:Дубин, Абдулла}} [[Төркем:Татар журналистлары]] [[Төркем:Телевидение дикторлары]] [[Төркем:Төбәк тарихчылары]] [[Төркем:Әстерхан татарлары]] c0t5xzs9bfrj93w3mkj9w34o4gtro6m Күчердек 0 64388 3526357 3164953 2022-08-04T13:47:40Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Кочердык |чын исем ={{lang-ru|Кочердык}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Чиләбе өлкәсенең Октябрьское районы{{!}}Чиләбе өлкәсенең Октябрьское районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 848 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457156 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Кочердык''' ({{lang-ru|Кочердык}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Октябрьское районы (Чиләбе өлкәсе)|Октябрьское районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 1323|| 848|| 369|| 479 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (89%), [[украиннар]] (5%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2015-05-26 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Чиләбе өлкәсенең Октябрьское районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Чиләбе өлкәсенең Октябрьски районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] 117dn83qqbovgh22g9z8s8j62z8sx1n Көмләк (авыл) 0 64952 3526358 3164960 2022-08-04T14:00:31Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Көмләк |чын исем ={{lang-ru|Кумляк}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Уй районы{{!}}Уй районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 799 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456485 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Көмләк''' ({{lang-ru|Кумляк}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Уй районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 826|| 799|| 375|| 424 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (89%), [[казахлар]] (5%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2015-05-26 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Уй районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Уй районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] 9f3yfqlfkccysu3mtu9b94gnolff9w9 Википедия:Фикерегезне аңлату өчен Википедия эшчәнлегенә киртә салмагыз 4 100320 3526679 2532181 2022-08-05T11:00:34Z Ilnur efende 6874 /* Дискуссияләрдә бөтерелеп йөрмәгез */ wikitext text/x-wiki {{notice|''Татар Википедиясе җәмгыяте бу мәсьәлә турында үз кагыйдәсен [[Википедия:Гамәлдәге кулланмаларга кертем ясау|кабул иткәнче]]'',</br> [[Рәсем:Yes_check.svg|20px]] [[Википедия:Рус Википедиясе киңәш-кулланмалары|Рус Википедиясе киңәш-кулланмалары]] тәртибе нигезендә '''[[Рәсем:Yes_check.svg|20px]] [[:ru:Википедия:Не доводите до абсурда|Википедия:Не доводите до абсурда]] кагыйдәсен кара'''.}} {{Кыскача|Нәрсәне булса да аңлатырга кирәк булганда, [[Википедия:Бәхәс кагыйдәләре|бәхәс процедурасын куллану]] таләп ителә.}} {{Киңәш-кулланмалар}} [[Википедия:Кагыйдәләр һәм киңәшләр|Кагыйдә яки киңәшнең]] ничек кулланылганы белән канәгатьсез булган очракларда, шәхесләрдә кагыйдәне "тугрылыклы" дип уйланылган куллану юлы белән аны яки аның мәгънәсенең тәфсире дәрәҗәсен түбәнәйтергә омтылу теләге туа алуы мөмкин. Бу аерым бер низаг чикләрендә берәүнең фикеренең өстенлеген күрсәтү торышлыгы гына була ала. Башка очракларда, кагыйдәне үзгәртүгә ирешү максатыннан, кагыйдәне гомумән популярлык казанмаган рәвештә урынга китерү торышлыгы пәйда була ала. Шундый мөгамәлә эчтәлек мохитында гына түгел - белдерүләр такталарында, бетерү бәхәсләрендә, кагыйдәләр битләрендә, идарәчелеккә гаризаларны бастыру урыннарда һәм үзгәртүләр кертү ирекле булган бар башка җирдә урын алуы мөмкин. <p>Кагыйдәгә бәйле проблемаларны сизсәгез, борчылуларыгызны күтәрер өчен дөрес урын - кагыйдәнең бәхәс бите. Берәүнең мәкалә эчендәге гамәлләре белән канәгать булмаган чакта, аларны мәкаләнең бәхәсендә яки бәйле битләрендә чишү урынлы. Турыдан-туры аралашу проблеманы чишмәгән очракта, [[Википедия:Бәхәс кагыйдәләре|Бәхәс кагыйдәләре]] битенә карап алыгыз. == Дискуссияләрдә бөтерелеп йөрмәгез == {{shortcut|ВП:Ишетмим|ВП:Бөтерелү}} [[Файл:Тугоухим.jpg|thumb|left]] Кайбер кулланучылар дискуссияләрдә башка кулланучыларны ишетергә теләмичә, яки үз хаталарын танымыйча юри, бер үк аргументлар китереп, чиксез рәвештә бөтерелеп йөриләр. Еш кына, әлеге кулланучылар оппонентларга һөҗүмне үз фикерләрен генә дөрес дип санап, аклыйлар. Википедия [[Википедия:Яхшы ният мәсләге]]нә һәм [[Википедия:Консенсус]]ка таянып эш итә. Берәр кулланучының бер фикерне генә яклау кыланышлары акыл һәм конструктивлык чикләрен конфликтка бәйле булмаган кулланучылары күзлегеннән дә узган дип күренә икән, әлеге кулланучының башка кулланучыларның гамәлләре яки фикерләре белән санлашмавы [[ВП:Деструктив тотыш]] дип кабул ителә ала, чөнки әлеге кулланучы үз күзаллауларының гына дөреслеген якларга һәм исбат итергә бурычлы дип саный. ==Шулай ук карагыз== {{Калып:Википедия сүзлеге}} {{Калып:Википедия кагыйдәләре һәм киңәшләре}} j4qtzxl7rvtsfazg3g7ycu8o08vz5ar Кызылболак 0 107409 3526347 3164864 2022-08-04T12:58:03Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Кызылболак |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Кызылбулак}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Аргаяш районы{{!}}Аргаяш районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 94 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456885 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Кызылболак''' ({{lang-ru|Кызылбулак}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Аргаяш районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 125|| 94|| 45|| 49 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (18%), [[татарлар]] (31%), [[башкортлар]] (47%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2014-07-17 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Аргаяш районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Аргаяш районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе татар авыллары]] ms5eekitugwlsdqhqdaxok0zxhd36ob Лебедевка (Троицк районы) 0 107416 3526408 3165076 2022-08-04T16:27:56Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Лебедевка |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Лебедевка}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Троицк районы{{!}}Троицк районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 200 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457144 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Лебедевка''' ({{lang-ru|Лебедевка}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Троицк районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 228|| 200|| 115|| 85 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (62%), [[татарлар]] (27%), [[украиннар]] (5%), [[казахлар]] (6%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2015-05-26 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Троицк районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Троицк районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] 3sjb3zt8kanymovup0fy4ngk71zeaol Ложкина 0 107450 3526597 3165320 2022-08-05T00:58:02Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Ложкина |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Ложкина}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Верхнеуральск районы{{!}}Верхнеуральск районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 307 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457688 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Ложкина''' ({{lang-ru|Ложкина}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Верхнеуральск районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 376|| 307|| 137|| 170 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (51%), [[татарлар]] (18%), [[башкортлар]] (24%), [[казахлар]] (4%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2015-06-06 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Верхнеуральск районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Верхнеурал районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] 29gn9sklh1aeu8zckfrx90rajlseb9v Лебяжий 0 107476 3526417 3165087 2022-08-04T16:30:09Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Лебяжий |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Лебяжий}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Бреды районы{{!}}Бреды районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 95 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457323 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Лебяжий''' ({{lang-ru|Лебяжий}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Бреды районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 201|| 95|| 51|| 44 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (56%), [[татарлар]] (15%), [[башкортлар]] (12%), [[казахлар]] (13%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2015-05-26 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Бреды районы}} [[Төркем:Бреды районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] {{Chelyab-obl-geo-stub}} 1objjcemw8o4mdeuwlcb63qrlv0bnp2 Луговой (Кызыл Армия районы) 0 107541 3526599 3165410 2022-08-05T01:42:11Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Луговой |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Луговой}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Чиләбе өлкәсенең Кызыл Армия районы{{!}}Чиләбе өлкәсенең Кызыл Армия районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 775 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456666 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Луговой''' ({{lang-ru|Луговой}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Кызыл Армия районы (Чиләбе өлкәсе)|Кызыл Армия районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 754|| 775|| 364|| 411 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (68%), [[татарлар]] (10%), [[украиннар]] (5%), [[башкортлар]] (10%), [[алманнар]] (6%), [[казахлар]] (1%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2015-06-06 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Чиләбе өлкәсенең Кызыл Армия районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Чиләбе өлкәсенең Кызыл Армия районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] conekj8n3jhw2drjty8svf57wn66exq Көньяк Горняк 0 107560 3526362 3164962 2022-08-04T14:04:45Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Көньяк Горняк |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Южный Горняк}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Аргаяш районы{{!}}Аргаяш районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 84 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456896 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Көньяк Горняк''' ({{lang-ru|Южный Горняк}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Аргаяш районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 83|| 84|| 54|| 30 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (10%), [[татарлар]] (9%), [[башкортлар]] (81%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2015-05-26 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Аргаяш районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Аргаяш районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе башкорт авыллары]] erafh9c7rwmrpmgwo6zdpp6n1mc5cn6 Линевка 0 107570 3526594 3165253 2022-08-05T00:10:05Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Линевка |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Линевка}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Верхнеуральск районы{{!}}Верхнеуральск районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 139 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457688 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Линевка''' ({{lang-ru|Линевка}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Верхнеуральск районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 205|| 139|| 66|| 73 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (72%), [[татарлар]] (9%), [[казахлар]] (20%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-23 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Верхнеуральск районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Верхнеурал районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] 6ccre7sqn2dm5sj33zv1zq2j169r30o Курганный 0 107645 3526336 3164778 2022-08-04T12:10:02Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Курганный |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Курганный}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Нагайбәк районы{{!}}Нагайбәк районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 302 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457658 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Курганный''' ({{lang-ru|Курганный}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Нагайбәк районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 387|| 302|| 142|| 160 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (54%), [[татарлар]] (7%), [[казахлар]] (26%), [[нагайбәкләр]] (7%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2014-07-17 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Нагайбәк районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Нугайбәк районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] nbu7squohc8uf8qtgpgltwf6r378vks Лебединое (Чиләбе өлкәсе) 0 107646 3526412 3165082 2022-08-04T16:28:42Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Лебединое |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Лебединое}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Нагайбәк районы{{!}}Нагайбәк районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 286 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457655 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Лебединое''' ({{lang-ru|Лебединое}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Нагайбәк районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 397|| 286|| 133|| 153 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (50%), [[татарлар]] (7%), [[украиннар]] (6%), [[казахлар]] (23%), [[нагайбәкләр]] (9%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2015-05-26 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Нагайбәк районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Нугайбәк районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] lj96bn77mj1471lwpo6ro2ie7vqhjsz Ларино (Уй районы) 0 107687 3526379 3165034 2022-08-04T15:43:14Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Ларино |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Ларино}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Уй районы{{!}}Уй районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 1767 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456492 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Ларино''' ({{lang-ru|Ларино}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Уй районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 1956|| 1767|| 803|| 964 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (86%), [[татарлар]] (6%), [[башкортлар]] (6%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2015-05-26 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Уй районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Уй районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] 97qj8dn6gf3norp871qazn23jumnoi1 Куянбай 0 107731 3526343 3164844 2022-08-04T12:43:18Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Куянбай |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Куянбаева}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Аргаяш районы{{!}}Аргаяш районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 360 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456896 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Куянбай''' ({{lang-ru|Куянбаева}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Аргаяш районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 381|| 360|| 178|| 182 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[татарлар]] (5%), [[башкортлар]] (94%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2014-07-17 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Аргаяш районы}} [[Төркем:Аргаяш районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе башкорт авыллары]] {{Chelyab-obl-geo-stub}} rzmf010myu80v4nouauv7ctk9sybf2p Курейное 0 107831 3526337 3164783 2022-08-04T12:11:18Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Курейное |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Курейное}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Чиләбе өлкәсенең Кызыл Армия районы{{!}}Чиләбе өлкәсенең Кызыл Армия районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 197 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456688 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Курейное''' ({{lang-ru|Курейное}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Кызыл Армия районы (Чиләбе өлкәсе)|Кызыл Армия районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 182|| 197|| 89|| 108 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (84%), [[татарлар]] (4%), [[чуашлар]] (5%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2014-07-17 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Чиләбе өлкәсенең Кызыл Армия районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Чиләбе өлкәсенең Кызыл Армия районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] izh4nm0u3i801uc340bo908ysutb6bu Лагерный (Чиләбе өлкәсе) 0 107832 3526367 3181417 2022-08-04T15:02:26Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Лагерный |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Лагерный}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Троицк районы{{!}}Троицк районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 248 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457118 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Лагерный''' ({{lang-ru|Лагерный}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Троицк районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 330|| 248|| 118|| 130 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (75%), [[татарлар]] (4%), [[украиннар]] (6%), [[казахлар]] (13%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-23 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Троицк районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Троицк районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] 4h3yaxaxn62kyz25sbsxn3r5zndzx2m Лазурный (Чиләбе өлкәсе) 0 107833 3526368 3164978 2022-08-04T15:13:20Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Лазурный |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Лазурный}} |герб = |байрак = |lat_deg = 65.635709 |lon_deg = 59.05058 |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Чиләбе өлкәсенең Кызыл Армия районы{{!}}Чиләбе өлкәсенең Кызыл Армия районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 1759 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456674 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Лазурный''' ({{lang-ru|Лазурный}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Кызыл Армия районы (Чиләбе өлкәсе)|Кызыл Армия районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 1806|| 1759|| 810|| 949 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (67%), [[татарлар]] (4%), [[башкортлар]] (10%), [[алманнар]] (15%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2015-05-26 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Чиләбе өлкәсенең Кызыл Армия районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Чиләбе өлкәсенең Кызыл Армия районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] 5guvi2h0i69aty814gc0cl0uyml1869 Луговой (Чесма районы) 0 107834 3526601 3165413 2022-08-05T01:42:20Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Луговой |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Луговой}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Чесма районы{{!}}Чесма районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 237 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457248 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Луговой''' ({{lang-ru|Луговой}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Чесма районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 328|| 237|| 105|| 132 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (70%), [[татарлар]] (4%), [[украиннар]] (10%), [[башкортлар]] (6%), [[казахлар]] (7%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2015-06-06 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Чесма районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Чесма районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] 2sy0v867m1p9h8tsydyi3iw3n3l0o9u Кызыл Маяк (Чиләбе өлкәсе) 0 107851 3526346 3164854 2022-08-04T12:53:57Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Кызыл Маяк |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Кызыл-Маяк}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Варна районы{{!}}Варна районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 333 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457218 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Кызыл Маяк''' ({{lang-ru|Кызыл-Маяк}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Варна районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 367|| 333|| 160|| 173 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (70%), [[татарлар]] (22%), [[казахлар]] (4%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2014-07-17 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Варна районы}} [[Төркем:Варна районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] {{Chelyab-obl-geo-stub}} ixjpw66vkf451bx1dxofj6cbsk8votw Кучкар (Чиләбе өлкәсе) 0 107979 3526341 3164830 2022-08-04T12:36:10Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Кочкари |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Кочкари}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Усть-Катав шәһәр округы{{!}}Усть-Катав шәһәр округы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 0 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456051 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Кочкари''' ({{lang-ru|Кочкари}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Усть-Катав шәһәр округы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 0|| 0|| -|| - |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: билгесез.<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2014-07-17 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Усть-Катав шәһәр округы}} [[Төркем:Кытаутамак шәһәр округы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсенең юкка чыккан торак пунктлары]] {{Chelyab-obl-geo-stub}} bvw9kaz8v6h7ma5x6t8wmsw146ljkzr Күлмәк (Чиләбе өлкәсе) 0 107981 3526355 3164950 2022-08-04T13:41:54Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Күлмәк |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Кульмяково}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Касли районы{{!}}Касли районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 0 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456840 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Күлмәк''' ({{lang-ru|Кульмяково}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Касли районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 5|| 0|| -|| - |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[башкортлар]] (100%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-24 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Касли районы}} [[Төркем:Кәсле районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе башкорт авыллары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсенең юкка чыккан торак пунктлары]] {{Chelyab-obl-geo-stub}} 30suslktkf89y2mggtartqc15tjoym9 Курманово 0 107983 3526338 3164791 2022-08-04T12:14:02Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Курманово |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Курманово}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Коншак районы{{!}}Коншак районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 0 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456723 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Курманово''' ({{lang-ru|Курманово}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Коншак районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 0|| 0|| -|| - |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: билгесез.<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2014-07-17 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Коншак районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Коншак районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсенең юкка чыккан торак пунктлары]] jyyv31rrfo3etlaqdddudvpfzyj9u3f Лебедевка (Эткүл районы) 0 108007 3526410 3165078 2022-08-04T16:28:04Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Лебедевка |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Лебедевка}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Эткүл районы{{!}}Эткүл районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 609 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456570 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Лебедевка''' ({{lang-ru|Лебедевка}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Эткүл районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 551|| 609|| 293|| 316 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (86%), [[башкортлар]] (7%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2015-05-26 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Эткүл районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Эткүл районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] e8vos8ojub59se5hpt9hontemjkl20c Кыйдыш (Чиләбе өлкәсе) 0 108078 3526349 3164867 2022-08-04T13:06:27Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме=Кыйдыш |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Кидыш}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Уй районы{{!}}Уй районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 1014 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456482 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} <small>{{мәгънәләр|Кыйдыш (мәгънәләр)}}</small> '''Кыйдыш''' ({{lang-ru|Кидыш}}) – [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Уй районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 1343|| 1014|| 453|| 561 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (89%), [[татарлар]] (5%), [[казахлар]] (2%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2014-07-17 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Уй районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Уй районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] btxd1k09yiqk23mpkj7k31yy002sltw Кунакбай (Чиләбе өлкәсе) 0 108251 3526334 3164758 2022-08-04T12:00:40Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Кунакбай |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Кунакбаева}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Коншак районы{{!}}Коншак районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 237 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456710 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Кунакбай''' ({{lang-ru|Кунакбаева}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Коншак районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 256|| 237|| 123|| 114 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[башкортлар]] (98%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2014-07-17 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> ==Танылган шәхесләр== * [[Хәй Мөхәмәдьяров]] (М. Хәй, 1911-1941) - башкорт шагыйре. == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Коншак районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Коншак районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе башкорт авыллары]] cgj7l9b9yctuw0d8bn6976oa6y7ok62 Кусинские Печи 0 108255 3526340 3164818 2022-08-04T12:27:33Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Кусинские Печи |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Кусинские Печи}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Кусә шәһәр округы{{!}}Кусә шәһәр округы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 32 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456940 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Кусинские Печи''' ({{lang-ru|Кусинские Печи}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Кусә шәһәр округы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 40|| 32|| 17|| 15 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (33%), [[башкортлар]] (48%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2014-07-17 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Кусә шәһәр округы}} [[Төркем:Кусә шәһәр округы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе башкорт авыллары]] {{Chelyab-obl-geo-stub}} 7ueek0ieivf21si5we25ts7k32hrfcp Кызыл (Касли районы) 0 108257 3526344 3164848 2022-08-04T12:51:53Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Кызыл |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Кызылова}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Касли районы{{!}}Касли районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 103 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456823 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Кызыл''' ({{lang-ru|Кызылова}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Касли районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 130|| 103|| 54|| 49 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[башкортлар]] (95%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2014-07-17 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Касли районы}} [[Төркем:Кәсле районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе башкорт авыллары]] {{Chelyab-obl-geo-stub}} 319wks5ft4nmcd0wdfltgeqwh3vrfju Кырмыскалы (Чиләбе өлкәсе) 0 108259 3526351 3164884 2022-08-04T13:18:47Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{мәгънәләр|Кырмыскалы (мәгънәләр)}}{{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Кырмыскалы |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Кырмыскалы}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Коншак районы{{!}}Коншак районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 15 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456732 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Кырмыскалы''' ({{lang-ru|Кырмыскалы}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Коншак районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 28|| 15|| 10|| 5 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[башкортлар]] (93%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2014-07-17 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Коншак районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Коншак районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе башкорт авыллары]] ekvjnk23fc4gyf3axr3qnysbpxd3v42 Ләвәш (авыл) 0 108261 3526608 3165512 2022-08-05T02:54:44Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Ләвәш |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Левашева}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Аргаяш районы{{!}}Аргаяш районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 240 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456895 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Ләвәш''' ({{lang-ru|Левашева}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Аргаяш районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 226|| 240|| 121|| 119 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[башкортлар]] (98%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-24 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Шәхесләр == * [[Нуриәгъзам Таһиров]] (1888―1938?), тел белгече, редактор, башкорт хөкүмәте әгъзасы. == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Аргаяш районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Аргаяш районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе башкорт авыллары]] p0f95142mqxe7szos1n047gq979qhtv Кызылчылык 0 108302 3526348 3164865 2022-08-04T13:02:32Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Кызылчылык |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Кизилчилик}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Карталы районы{{!}}Карталы районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 282 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457396 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Кызылчылык''' ({{lang-ru|Кизилчилик}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Карталы районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 297|| 282|| 138|| 144 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (80%), [[казахлар]] (12%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2014-07-17 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Карталы районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Кәртәле районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] gdng0rll62rhrigixasm03qy7vs6bof Куропаткински 0 108325 3526339 3164798 2022-08-04T12:15:34Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Куропаткинский |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Куропаткинский}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Нагайбәк районы{{!}}Нагайбәк районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 362 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457663 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Куропаткинский''' ({{lang-ru|Куропаткинский}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Нагайбәк районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 405|| 362|| 175|| 187 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (50%), [[казахлар]] (36%), [[нагайбәкләр]] (10%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2014-07-17 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Нагайбәк районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Нугайбәк районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе нагайбәк авыллары]] rh035s7jzbzl0o6ppfz5eu0ap4ftufa Кушкүл (Чиләбе өлкәсе) 0 108348 3526342 3164835 2022-08-04T12:38:42Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Кушкүл |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Кошкуль}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Чиләбе өлкәсенең Кызыл Армия районы{{!}}Чиләбе өлкәсенең Кызыл Армия районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 6 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456695 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Кушкүл''' ({{lang-ru|Кошкуль}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Кызыл Армия районы (Чиләбе өлкәсе)|Кызыл Армия районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 15|| 6|| 3|| 3 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (53%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2014-07-17 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Чиләбе өлкәсенең Кызыл Армия районы}} [[Төркем:Чиләбе өлкәсенең Кызыл Армия районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] {{Chelyab-obl-geo-stub}} boawz2w0jl0srb2anumkkjumon6cnm9 Кумысное 0 108364 3526331 3164754 2022-08-04T11:59:58Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Кумысное |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Кумысное}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Троицк районы{{!}}Троицк районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 302 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457118 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Кумысное''' ({{lang-ru|Кумысное}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Троицк районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 323|| 302|| 142|| 160 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (89%), [[украиннар]] (5%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2014-07-17 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Троицк районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Троицк районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] dqttw44usp841j8kflww3lly9fkcnf8 Кумысное (тукталыш) 0 108366 3526332 3164755 2022-08-04T12:00:00Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Кумысное |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Кумысное}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Троицк районы{{!}}Троицк районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 84 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457102 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Кумысное''' ({{lang-ru|Кумысное}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Троицк районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 100|| 84|| 39|| 45 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[башкортлар]] (100%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2014-07-17 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Троицк районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Троицк районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] tt0mw9r5mpm8b8r9sezf1bxsetdkixk Кумысный 0 108368 3526333 3164756 2022-08-04T12:00:03Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Кумысный |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Кумысный}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Чибәркүл районы{{!}}Чибәркүл районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 145 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456438 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Кумысный''' ({{lang-ru|Кумысный}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Чибәркүл районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 80|| 145|| 71|| 74 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (92%), [[украиннар]] (6%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2014-07-17 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Чибәркүл районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Чибәркүл районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] t8mkx4vvvddbe2ha9cdv51ffdz0xgnl Курга 0 108370 3526335 3164777 2022-08-04T12:08:59Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Курга |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Курга}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Нязепетровск районы{{!}}Нязепетровск районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 47 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456977 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Курга''' ({{lang-ru|Курга}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Нязепетровск районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 58|| 47|| 23|| 24 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (72%), [[башкортлар]] (19%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2014-07-17 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Нязепетровск районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Назыпетровск районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] 9cxr5a0ddcdt04fu5yw2wvi3v5xe9yk Ларино (Касли районы) 0 108372 3526378 3165033 2022-08-04T15:43:11Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Ларино |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Ларино}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Касли районы{{!}}Касли районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 263 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456823 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Ларино''' ({{lang-ru|Ларино}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Касли районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 358|| 263|| 120|| 143 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (95%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2015-05-26 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Касли районы}} [[Төркем:Кәсле районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] {{Chelyab-obl-geo-stub}} 2xufxrl38qb953pqqh9jr6juue9qv1u Лафетное 0 108374 3526385 3165063 2022-08-04T15:56:41Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Лафетное |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Лафетное}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Чиләбе өлкәсенең Октябрьское районы{{!}}Чиләбе өлкәсенең Октябрьское районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 35 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457156 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Лафетное''' ({{lang-ru|Лафетное}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Октябрьское районы (Чиләбе өлкәсе)|Октябрьское районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 153|| 35|| 16|| 19 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (74%), [[украиннар]] (11%), [[казахлар]] (15%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2015-05-26 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Чиләбе өлкәсенең Октябрьское районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Чиләбе өлкәсенең Октябрьски районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] 8x9lfw4grb6dl7ja2vz8crxfrwpyrxi Логовой 0 108380 3526596 3165312 2022-08-05T00:55:25Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Логовой |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Логовой}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Троицк районы{{!}}Троицк районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 152 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457118 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Логовой''' ({{lang-ru|Логовой}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Троицк районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 214|| 152|| 70|| 82 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (61%), [[казахлар]] (39%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2015-06-06 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Троицк районы}} [[Төркем:Троицк районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] {{Chelyab-obl-geo-stub}} jpkrmu7efjqv60lspdxt3dhocljp4zf Луговая (Чиләбе өлкәсе) 0 108382 3526598 3165404 2022-08-05T01:41:41Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Луговая |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Луговая}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Увельский районы{{!}}Увельский районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 148 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457008 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Луговая''' ({{lang-ru|Луговая}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Увельский районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 138|| 148|| 72|| 76 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (94%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2015-06-06 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Увельский районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Уйелга районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] 8d12ef4wowt27jkskpk77rcpox76pmv Көньяк Степной 0 108383 3526364 3164966 2022-08-04T14:06:24Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Көньяк Степной |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Южно-Степной}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Карталы районы{{!}}Карталы районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 868 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457371 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Көньяк Степной''' ({{lang-ru|Южно-Степной}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Карталы районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 1110|| 868|| 402|| 466 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (73%), [[татарлар]] (4%), [[чирмешләр]] (10%), [[казахлар]] (13%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2015-05-26 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Карталы районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Кәртәле районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] smiecoawd8rr7s53ls8vt7f2cw47y8y Луговой (Уй районы) 0 108384 3526600 3165411 2022-08-05T01:42:17Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Луговой |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Луговой}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Уй районы{{!}}Уй районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 86 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456488 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Луговой''' ({{lang-ru|Луговой}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Уй районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 79|| 86|| 48|| 38 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[башкортлар]] (16%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2015-06-06 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Уй районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Уй районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] a5nke1h6jrt2y8wkcvfvs401re9dqp1 Ляпино 0 108386 3526607 3165507 2022-08-05T02:45:21Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Ляпино |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Ляпино}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Троицк районы{{!}}Троицк районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 111 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457145 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Ляпино''' ({{lang-ru|Ляпино}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Троицк районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 71|| 111|| 49|| 62 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (79%), [[украиннар]] (12%), [[алманнар]] (9%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-24 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Троицк районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Троицк районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] 1ipxlb9m067embt9mxflsf59osv1f0f Кырды 0 108473 3526350 3164879 2022-08-04T13:16:17Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Кырды |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Кирды}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Чиләбе өлкәсенең Кызыл Армия районы{{!}}Чиләбе өлкәсенең Кызыл Армия районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 254 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456696 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Кырды''' ({{lang-ru|Кирды}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Кызыл Армия районы (Чиләбе өлкәсе)|Кызыл Армия районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 415|| 254|| 118|| 136 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (93%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2014-07-17 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Чиләбе өлкәсенең Кызыл Армия районы}} [[Төркем:Чиләбе өлкәсенең Кызыл Армия районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] {{Chelyab-obl-geo-stub}} jjayr5c4j3y1jnni0rwxgrzclwny6xm Лебедевка (Уй районы) 0 108486 3526409 3165077 2022-08-04T16:27:59Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Лебедевка |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Лебедевка}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Уй районы{{!}}Уй районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 374 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456488 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Лебедевка''' ({{lang-ru|Лебедевка}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Уй районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 397|| 374|| 181|| 193 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (88%), [[нагайбәкләр]] (4%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2015-05-26 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Уй районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Уй районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] a1eey5vrwwgj6oacniuqzkhsfse27xx Кызыл (Чиләбе өлкәсе) 0 108702 3526345 3164849 2022-08-04T12:51:56Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Кызыл |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Кизильское}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Чиләбе өлкәсенең Кызыл районы{{!}}Чиләбе өлкәсенең Кызыл районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 6651 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457610 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Кызыл''' ({{lang-ru|Кизильское}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Кызыл районы (Чиләбе өлкәсе)|Кызыл районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 6446|| 6651|| 3008|| 3643 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (79%), [[башкортлар]] (10%), [[чирмешләр]] (11%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2014-07-17 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Чиләбе өлкәсенең Кызыл районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Чиләбе өлкәсенең Кызыл районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] 79qbbvxn4g6xby6mqjryefecx7sipey Көндрәс 0 108709 3526360 3164961 2022-08-04T14:02:40Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Көндрәс{{чыганагы|4.08.16}} |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Кундравы}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Чибәркүл районы{{!}}Чибәркүл районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 2629 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456410 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Көндрәс авыл'''{{чыганагы|4.08.16}} ({{lang-ru|Кундравы}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Чибәркүл районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 2539|| 2629|| 1222|| 1407 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (95%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2015-05-26 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Шәхесләр == * [[Сергей Герасимов]] (1906—1985), режиссөр. == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Чибәркүл районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Чибәркүл районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] l664nw07u0geax5mecdpwwe1b39eobl Лебедки 0 108711 3526413 3165083 2022-08-04T16:28:54Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Лебедки |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Лебедки}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Чиләбе өлкәсенең Октябрьское районы{{!}}Чиләбе өлкәсенең Октябрьское районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 253 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457155 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Лебедки''' ({{lang-ru|Лебедки}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Октябрьское районы (Чиләбе өлкәсе)|Октябрьское районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 386|| 253|| 112|| 141 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (79%), [[башкортлар]] (6%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2015-05-26 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Чиләбе өлкәсенең Октябрьское районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Чиләбе өлкәсенең Октябрьски районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] qhwidyoltv2zkxkz8azeeenad4d9l6c Лысково (Чиләбе өлкәсе) 0 108713 3526603 3165486 2022-08-05T02:10:47Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Лысково |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Лысково}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Чиләбе өлкәсенең Октябрьское районы{{!}}Чиләбе өлкәсенең Октябрьское районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 302 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457150 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Лысково''' ({{lang-ru|Лысково}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Октябрьское районы (Чиләбе өлкәсе)|Октябрьское районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 471|| 302|| 142|| 160 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (91%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2015-06-06 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Чиләбе өлкәсенең Октябрьское районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Чиләбе өлкәсенең Октябрьски районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] s59wug2nqa0qwgc4qibnnkewxzvwec3 Көньяк Кузнечиха 0 108733 3526363 3164964 2022-08-04T14:05:50Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Көньяк Кузнечиха |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Южная Кузнечиха}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Кыштым шәһәр округы{{!}}Кыштым шәһәр округы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 47 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456860 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Көньяк Кузнечиха''' ({{lang-ru|Южная Кузнечиха}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Кыштым шәһәр округы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 34|| 47|| 19|| 28 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (73%), [[башкортлар]] (27%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2015-05-26 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Кыштым шәһәр округы}} [[Төркем:Кыштым шәһәр округы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] {{Chelyab-obl-geo-stub}} o93pm0rrwsbvn2rwdv3e3c38ntj5oo0 Көньяк Чиләбе Приискы 0 108735 3526366 3164967 2022-08-04T14:06:48Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Көньяк Чиләбе Приискы |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Южно-Челябинский Прииск}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Сосновка районы{{!}}Сосновка районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 79 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456531 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Көньяк Чиләбе Приискы''' ({{lang-ru|Южно-Челябинский Прииск}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Сосновка районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 41|| 79|| 40|| 39 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (80%), [[украиннар]] (17%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2015-05-26 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Сосновка районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Сосновка районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] o4zmiti1e8czqnapkct0pwxb4d89pqk Кулланучы бәхәсе:Әмир 3 154694 3526384 3526280 2022-08-04T15:56:14Z Әмир 15082 Бәхәсне тиешле урынга күчердем wikitext text/x-wiki <div style="border:1px solid #DFDFDF; padding:0em 1em 1em 1em; background-color:#E0 FF FF;"> [[Файл:Ambox outdated serious.svg|40px]] [[Кулланучы бәхәсе:Әмир/Архив/2014-2022|'''Бу бәхәснең архивы''']] </div> == «Татар 4.0»'2022 призлары == Уважаемый участник Әмир, [[:wmru:|Викимедиа РУ]] от имени спонсоров, технических организаторов и [[Википедия:Бәйгеләр/Татар 4.0/2022/Бәяләү#Жюри_әгъзалары|жюри проекта текущего года]] выражает Вам официальную благодарность за значимый вклад в развитие свободного татароязычного Интернет-контента в рамках вики-конкурса "'''''[[:wmru:Умный регион/Многоязычие/Татарский/Татар 4.0|Татар 4.0]]-2022'''''" ({{lang-tt|[[Википедия:Бәйгеләр/Татар 4.0/2022|«Татар 4.0»'2022]]}}). [[Википедия:Бәйгеләр/Татар 4.0/2022/Бәяләү#Җәдвәл|Набранные баллы качества]] заработали вам ''[[Википедия:Бәйгеләр/Татар 4.0/2022/Нәтиҗәләр#Призёрлар җәдвәле|862.12 рублей (2.87% призового фонда)]]''. Для получения этой суммы (за минусом НДФЛ РФ 13%), приглашаем вас заполнить '''[https://docs.google.com/forms/d/17JtUscwTeTjDvQ2lNFOyUkHWqolLinE_gb5FFCAfoJk/edit анкету призёра]''' для перевода указанных денежных средств на вашу карточку. Процедуры верификации и перевода будет проводить нетатароговорящий волонтёр, поэтому просим указывать название проекта ''на'' или ''с дублированием'' на русском языке. Ещё раз благодарю за бесценный вклад в развитие цифрового ареала татарского языка и повышение его жизнеспособности. С благодарностью, член [[Википедия:Бәйгеләр/Татар 4.0/2022/Оештыру|орг.комитета конкурса]], [[:wmru:Викимедиа:Членство|Викимедиа РУ]] и [[m:Wikimedia_Community_of_Tatar_language_User_Group/ru|татароязычной юзер-группы Викимедиа]] [[w:ru:Фаткуллин, Фархад Наилевич|Фархад Фаткуллин]] --[[Кулланучы:Frhdkazan|frhdkazan]] ([[Кулланучы бәхәсе:Frhdkazan|бәхәс]]) 26 апр 2022, 17:56 (UTC) == "[[Айрат Хәмидуллин]] мәкаләсе" == Исәнмесез, "Айрат Хәмидуллин" мәкаләсенә әдәбият чыганагын өстәвегез өчен зур рәхмәт белдерәм. [[Кулланучы:A.Khamidullin|A.Khamidullin]] ([[Кулланучы бәхәсе:A.Khamidullin|бәхәс]]) 18 июл 2022, 19:55 (UTC) :[[Кулланучы:A.Khamidullin|Абдулла әфәнде]], рәхмәтегезгә рәхмәт; мин ул журналны кулыма тотып укыдым, картиналарын карадым, аннары гына монда өстәдем ))))--[[Кулланучы:Әмир|Әмир]] ([[Кулланучы бәхәсе:Әмир|бәхәс]]) 18 июл 2022, 20:05 (UTC) d05pyklexsa950h2slzkzyyehjdz4l5 3526609 3526384 2022-08-05T06:38:34Z 85.233.76.91 /* Иске Ярмәк */ яңа бүлек wikitext text/x-wiki <div style="border:1px solid #DFDFDF; padding:0em 1em 1em 1em; background-color:#E0 FF FF;"> [[Файл:Ambox outdated serious.svg|40px]] [[Кулланучы бәхәсе:Әмир/Архив/2014-2022|'''Бу бәхәснең архивы''']] </div> == «Татар 4.0»'2022 призлары == Уважаемый участник Әмир, [[:wmru:|Викимедиа РУ]] от имени спонсоров, технических организаторов и [[Википедия:Бәйгеләр/Татар 4.0/2022/Бәяләү#Жюри_әгъзалары|жюри проекта текущего года]] выражает Вам официальную благодарность за значимый вклад в развитие свободного татароязычного Интернет-контента в рамках вики-конкурса "'''''[[:wmru:Умный регион/Многоязычие/Татарский/Татар 4.0|Татар 4.0]]-2022'''''" ({{lang-tt|[[Википедия:Бәйгеләр/Татар 4.0/2022|«Татар 4.0»'2022]]}}). [[Википедия:Бәйгеләр/Татар 4.0/2022/Бәяләү#Җәдвәл|Набранные баллы качества]] заработали вам ''[[Википедия:Бәйгеләр/Татар 4.0/2022/Нәтиҗәләр#Призёрлар җәдвәле|862.12 рублей (2.87% призового фонда)]]''. Для получения этой суммы (за минусом НДФЛ РФ 13%), приглашаем вас заполнить '''[https://docs.google.com/forms/d/17JtUscwTeTjDvQ2lNFOyUkHWqolLinE_gb5FFCAfoJk/edit анкету призёра]''' для перевода указанных денежных средств на вашу карточку. Процедуры верификации и перевода будет проводить нетатароговорящий волонтёр, поэтому просим указывать название проекта ''на'' или ''с дублированием'' на русском языке. Ещё раз благодарю за бесценный вклад в развитие цифрового ареала татарского языка и повышение его жизнеспособности. С благодарностью, член [[Википедия:Бәйгеләр/Татар 4.0/2022/Оештыру|орг.комитета конкурса]], [[:wmru:Викимедиа:Членство|Викимедиа РУ]] и [[m:Wikimedia_Community_of_Tatar_language_User_Group/ru|татароязычной юзер-группы Викимедиа]] [[w:ru:Фаткуллин, Фархад Наилевич|Фархад Фаткуллин]] --[[Кулланучы:Frhdkazan|frhdkazan]] ([[Кулланучы бәхәсе:Frhdkazan|бәхәс]]) 26 апр 2022, 17:56 (UTC) == "[[Айрат Хәмидуллин]] мәкаләсе" == Исәнмесез, "Айрат Хәмидуллин" мәкаләсенә әдәбият чыганагын өстәвегез өчен зур рәхмәт белдерәм. [[Кулланучы:A.Khamidullin|A.Khamidullin]] ([[Кулланучы бәхәсе:A.Khamidullin|бәхәс]]) 18 июл 2022, 19:55 (UTC) :[[Кулланучы:A.Khamidullin|Абдулла әфәнде]], рәхмәтегезгә рәхмәт; мин ул журналны кулыма тотып укыдым, картиналарын карадым, аннары гына монда өстәдем ))))--[[Кулланучы:Әмир|Әмир]] ([[Кулланучы бәхәсе:Әмир|бәхәс]]) 18 июл 2022, 20:05 (UTC) == [[Иске Ярмәк]] == Бәхәс бирегә күчерелде: [https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D3%99%D1%85%D3%99%D1%81:%D0%98%D1%81%D0%BA%D0%B5_%D0%AF%D1%80%D0%BC%D3%99%D0%BA] Кулланучы Әмир мәкаләне үзгәртүләр өчен тыйган. [[Махсус:Кертемнәр/85.233.76.91|85.233.76.91]] 5 авг 2022, 06:38 (UTC) ptnzve6g7nyovl4pezr45p7l20jvt3p 3526681 3526609 2022-08-05T11:07:42Z Ilnur efende 6874 Ике идарәче нәтиҗәсен [[Бәхәс:Иске Ярмәк]] битендә табып була, килешмәсәгез [[Википедия:Идарәчеләргә мөрәҗәгать]] битендә өченче идарәчегә сорау калдырыгыз wikitext text/x-wiki <div style="border:1px solid #DFDFDF; padding:0em 1em 1em 1em; background-color:#E0 FF FF;"> [[Файл:Ambox outdated serious.svg|40px]] [[Кулланучы бәхәсе:Әмир/Архив/2014-2022|'''Бу бәхәснең архивы''']] </div> == «Татар 4.0»'2022 призлары == Уважаемый участник Әмир, [[:wmru:|Викимедиа РУ]] от имени спонсоров, технических организаторов и [[Википедия:Бәйгеләр/Татар 4.0/2022/Бәяләү#Жюри_әгъзалары|жюри проекта текущего года]] выражает Вам официальную благодарность за значимый вклад в развитие свободного татароязычного Интернет-контента в рамках вики-конкурса "'''''[[:wmru:Умный регион/Многоязычие/Татарский/Татар 4.0|Татар 4.0]]-2022'''''" ({{lang-tt|[[Википедия:Бәйгеләр/Татар 4.0/2022|«Татар 4.0»'2022]]}}). [[Википедия:Бәйгеләр/Татар 4.0/2022/Бәяләү#Җәдвәл|Набранные баллы качества]] заработали вам ''[[Википедия:Бәйгеләр/Татар 4.0/2022/Нәтиҗәләр#Призёрлар җәдвәле|862.12 рублей (2.87% призового фонда)]]''. Для получения этой суммы (за минусом НДФЛ РФ 13%), приглашаем вас заполнить '''[https://docs.google.com/forms/d/17JtUscwTeTjDvQ2lNFOyUkHWqolLinE_gb5FFCAfoJk/edit анкету призёра]''' для перевода указанных денежных средств на вашу карточку. Процедуры верификации и перевода будет проводить нетатароговорящий волонтёр, поэтому просим указывать название проекта ''на'' или ''с дублированием'' на русском языке. Ещё раз благодарю за бесценный вклад в развитие цифрового ареала татарского языка и повышение его жизнеспособности. С благодарностью, член [[Википедия:Бәйгеләр/Татар 4.0/2022/Оештыру|орг.комитета конкурса]], [[:wmru:Викимедиа:Членство|Викимедиа РУ]] и [[m:Wikimedia_Community_of_Tatar_language_User_Group/ru|татароязычной юзер-группы Викимедиа]] [[w:ru:Фаткуллин, Фархад Наилевич|Фархад Фаткуллин]] --[[Кулланучы:Frhdkazan|frhdkazan]] ([[Кулланучы бәхәсе:Frhdkazan|бәхәс]]) 26 апр 2022, 17:56 (UTC) == "[[Айрат Хәмидуллин]] мәкаләсе" == Исәнмесез, "Айрат Хәмидуллин" мәкаләсенә әдәбият чыганагын өстәвегез өчен зур рәхмәт белдерәм. [[Кулланучы:A.Khamidullin|A.Khamidullin]] ([[Кулланучы бәхәсе:A.Khamidullin|бәхәс]]) 18 июл 2022, 19:55 (UTC) :[[Кулланучы:A.Khamidullin|Абдулла әфәнде]], рәхмәтегезгә рәхмәт; мин ул журналны кулыма тотып укыдым, картиналарын карадым, аннары гына монда өстәдем ))))--[[Кулланучы:Әмир|Әмир]] ([[Кулланучы бәхәсе:Әмир|бәхәс]]) 18 июл 2022, 20:05 (UTC) d05pyklexsa950h2slzkzyyehjdz4l5 Күлләр (Чиләбе өлкәсе) 0 154900 3526354 3164949 2022-08-04T13:41:43Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = штб |татар исеме= Күлләр<ref>Татар энциклопедиясе. Казан, 2008.</ref> |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Межозёрный}} |герб = |байрак = |lat_deg = 54 |lat_min = 08 |lat_sec = 53 |lon_deg = 59 |lon_min = 22 |lon_sec = 28 |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Верхнеуральск районы{{!}}Верхнеуральск районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 7217 |исәп елы = 2013 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457677 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Күлләр''' ({{lang-ru|Межозёрный}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Верхнеуральск районы]] составына керүче штб. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны |--- class='shadow' | 2010 || 2013 |--- | 7357|| 7217 |} [[2010 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]], [[татарлар]], [[башкортлар]], [[казахлар]].<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2014-07-18 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Галерея == <gallery widths="210px" heights="140px"> File:Памятник первооткрывателям и первостроителям.jpg|Һәйкәл File:Церковь в Межике.jpg|Чиркәү Файл:Мечеть в Межозёрном.jpg|Мәчет Файл:Западная часть посёлка.jpg Файл:Восточная часть посёлка и гора Утанкташ.jpg Файл:Узельгинский рудник.jpg </gallery> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Верхнеуральск районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Верхнеурал районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] jgqndaumi7n8b6bt8uyxl98mwzz1b3x Константин Васильев галереясе 0 157998 3526431 2592537 2022-08-04T16:44:07Z Frhdkazan 3171 {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} wikitext text/x-wiki {{УК}} {| border="1" cellpadding="2" cellpadding="2" cellspacing="0" align="right" ! colspan="2" bgcolor="PowderBlue" | Константин Васильев галереясе |- | width="150" | Нигезләнү елы | [[1996 ел|1996]] |- | width="150" | Бина төзелгән | [[2013]] |} [[Файл:К.А. Васильев 1.jpg|200px|thumb|right|К.А. Васильев (''[[1942]]-[[1976]])'']] {{Портал|Казан}} {{Портал|Мәдәният}} '''Константин Васильев галереясе''' – рәссам [[Константин Васильев]]ның ([[1942]] - [[1976]]) иҗатын күрсәтү һәм тормыш юлын өйрәнү максатында оештырылган коммерцияле булмаган мәдәният оешмасы ([[музей]]). [[Казан]]ның үзәгендә, [[Бауман урамы]]нда, 29 йортта (атаклы Петцольд йортында) урнашкан. == Тарих == [[Файл:К.А. Васильев.jpg|200px|thumb|right|К.А. Васильев. ''Автопортрет'']] [[Файл:К.А. Васильев 2.jpg|200px|thumb|right|К.А. Васильев. ''Славянканың хушлашуы'']] [[Файл:К.А. Васильев 3.jpg|200px|thumb|right|К. Васильев. ''Көтү'']] [[1996 ел]]ның октябренда [[Казан]]ның читендәге Гвардия урамында '''Константин Васильевның картиналар галереясе''' ачыла. Ул ике катлы бинада урнаша. Күргәзмә мәйданы ''260 кв.м'' тәшкил итә. Рәссамның ''200'' әсәре куелган була. [[2010 ел]]ның декабрендә галереяга юкка чыгу куркынычы янагач, [[Татарстан]]ның иҗат берлеге җитәкчеләре республика һәм шәһәр җитәкчеләренә уникаль күргәзмәне саклап калу үтенече белән мөрәҗәгать итәләр. [[2011 ел]]да [[Казан]] [[мэр]]ы [[Илсур Мәтшин]] патронажлыгында [[Бауман урамы]]нда бирелгән бинага реконструкция башлана<ref>[http://diletant.ru/blogs/6663/5743/ Дилетант]</ref> ==== Яңа бинада ==== [[2013 ел]]ның 26 июнендә [[Казан]]ның үзәгендә яңа [[музей]] - галерея бинасы ачыла.<ref>[http://www.museum.ru/M2731 Рәсми бит]</ref> Яңа бинаның күргәзмә мәйданнары рәссамның 160 картинасын, архивны, китапханәне, фондларны саклау урыннарын, рәссамның шәхси әйберләре урнаштырылган почмакны сыйдырган. Галереяга рәссамның 50 дән артык картинасын аның кыз туганы Валентина Васильева тапшыра. [[Музей]] директоры, рәссамның дусты Геннадий Пронин, рәссамның яңа музееның бинасы ачылу хөрмәтенә, [[Казан]] шәһәренә К. Васильевның 40 картинасын бүләк итә. ==== Рәссам турында ==== Рәссам К. Васильевның иҗат мирасында ''400'' дән артык әсәр бар дип исәпләнә.<ref>http://www.museum.ru/M2731</ref> Алар арасында сынлы сәнгать һәм графика әсәрләре, пейзаж күренешләре, портретлар шәлкеме, [[рус]] былинасы каһарманнарын сурәтләгән, [[миф]]лар һәм сугыш жанрларында язылган, сюрреалист һәм абстракт композицияләр бар. Билгеле әсәрләреннән: «''Борынгы Рус''ь» шәлкеме, [[Бөек Ватан сугышы]] турында картиналар, [[Рихард Вагнер]] операсы буенча язылган «''Нибелунглар боҗрасы''» шәлкеме, график рәсемнәр: «''Көтү''», «''Төньяк лачыны''», «''Аккошлар''», «''Көз''», «''Кое буенда''», «''Ябалак'' ''тоткан кеше''» һ.б. ==== Картиналар язмышы ==== Хәрби хәбәрче А.И. Доронин ([[Мәскәү]]) [[1988 ел]]да «К. Васильев сәнгатен сөючеләр клубы» иҗтимагый җәмгыяте оештыра. [[1978 ел]]дан башлап, [[Мәскәү]]дә һ.б. шәһәрләрдә рәссамның күргәзмәләрен оештыра. Рәссамның әнисе Клавдия Парфен кызы белән рәссамның әсәрләрен файдалану хокукын клубка бирү турында рәсми килешү төзи. Клавдия Парфен кызы бер шарт куя: улының рәсемнәре кайда урнаштырылса, ул да шунда яшәргә тиеш була. [[Коломна]] шәһәрендә 4 бүлмәле фатир алына, анда К. Васильевның әнисе һәм кыз туганы (ире һәм дүрт кызы белән) күченәләр. Рәссамның туганнары үзләре белән алып киткән картиналарга «куыш» [[1998 ел]]да гына [[Мәскәү]]нең [[Тимирязев районы]]нда элекке Лианозов дачасы бинасында табыла.<ref>http://www.mmkv.org/istoriya-muzeya.html </ref> == Музей турында == [[Музей]] сишәмбедән якшәмбегә хәтле экскурсияләр үткәрә. Шул ук вакытта ял үзәге, белем бирү һәм консультация үзәге буларак та хезмәт күрсәтә. [[Музей]]ның '''нигезләүчесе''' һәм '''директоры''': Геннадий Василий улы Пронин. '''Адресы''': 420000, Татарстан, Казан шәһәре, Бауман ур., 29 '''Ачылу вакыты''': 29.10.1996 '''Бюджет статусы''': мунииципаль '''Оештыру-хокукый формасы''': коммерцияле булмаган оешма '''Оешма тибы''': мәдәни-гаммәви '''Оешманың классификациясе''': шәхси яки мемориал, сәнгати '''Оешманың мәйданы''': күргәзмә мәйданы ''800 кв.м'' '''Оешмага керә''': архив, китапханә '''Югарыдагы оешма''': [[«Казан» ММҮ музее]]- М2734 '''Партнер-оешмалар''': Константин Васильевның мемориал [[музей|музее]] – М2149 '''Саклау берәмлеге''' – 160 (''төп фондта'') '''Рәсми бит''': http://www.museum.ru/M2731 == Чыганаклар == * [http://www.museum.ru/M2731 Константин Васильевның музее (Казан)] * [http://www.mmkv.org/ Константин Васильевның музее (Мәскәү)] == Тышкы сылтамалар == http://www.liveinternet.ru/community/2408558/post77786403/ == Моны да карагыз == * [[Константин Васильевның музей-йорты (Васильево)|Константин Васильевның музей-йорты]] (''[[Васильево]]'') == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} {{Казан истәлекле урыннары}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Казан музейлары]] [[Төркем:Рәссам музейлары]] [[Төркем:Константин Васильев]] [[Төркем:1996 елда нигезләнгән музейлар]] e6z4zvhgypv8jup3yhv7tg1m83tv8t3 Тукай музее (Казан) 0 158022 3526442 3080892 2022-08-04T17:06:56Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} wikitext text/x-wiki {{УК}} {| border="1" cellpadding="2" cellpadding="2" cellspacing="0" align="right" ! colspan="2" bgcolor="PowderBlue" | Тукай музее |- | width="150" | Нигезләнү елы | [[1986 ел|1986]] |- | width="150" | Бина төзелгән | [[1902]] |} <small>{{мәгънәләр|Габдулла Тукай музее (мәгънәләр)}}</small> [[Файл:Kazan-shamil-house.jpg|400px|thumb|right]] {{Портал|Мәдәният}} '''Казандагы Тукай музее''', '''Габдулла Тукайның Казандагы әдәби музее''' — [[ТР милли музее|Татарстанның берләштерелгән Милли музееның]] филиалы. Татар шагыйре [[Габдулла Тукай]]ның (''[[1886]]—[[1913]]'') иҗатын күрсәтү һәм тормыш юлын өйрәнү максатында оештырылган коммерцияле булмаган мәдәният оешмасы. [[Казан]]ның үзәгенә якын урында, [[Габдулла Тукай урамы (Казан)|Тукай урамы]]нда, 74 йортта ([[Шамил йорты]]) урнашкан. == Тарих == [[Музей]]ның ачылу вакыты – [[1986 ел]]ның 11 июне. === Бинасы === [[Казан]]ның [[Иске Татар бистәсе]]ндә урнашкан [[Шамил йорты]] — архитектура һәйкәле ([[1902]]). Бинаны I [[гилдия]] сәүдәгәр Ибраһим Апаков [[рус]] армиясенең отставкадагы генерал-майоры Мөхәммәт Шәфи [[имам Шамил|Шамил]]гә кияүгә чыккан кызы өчен салдырган булган. Мигъмарлары — [[Фердинанд Амлонг|Ф. И. Амлонг]] һәм [[Генрих-Якоб Руш|Г. Б. Руш]]. === Директорлар === * [[Госман Хәбибуллин]] (1986―1992) * [[Фәрит Яхин]] (1993―1999) * [[Мөҗип Низамиев]] (2000―2004) * [[Гүзәл Төхфәтова]] ({{х.в.}}) == Күргәзмә залы == Гомуми мәйданы – ''719 кв.м''. [[Музей]]да иркен экспозиция заллары һәм 2 күргәзмә залы, шулай ук лекция залы урнашкан. Музейның экспозициясе [[Габдулла Тукай|шагыйрь]]нең тормышының һәм иҗатының төрле чорлары турында сөйли: * Балачагы * [[Җаек]] чоры * [[Казан]] чоры * Сәяхәтләре<ref>[http://gabdullatukay.ru/rus/index.php?option=com_content&task=blogsection&id=16&Itemid=70 Тукайга багышланган махсус сайт]</ref> Шулай ук XIX – XX гасырлар чигендәге [[Казан]]ның (бигрәк тә [[музей]] урнашкан [[Иске Татар бистәсе]]нең) тормышын күзалларга мөмкинлек бирүче экспонатлар бар. Аларның күбесен Милли музей фондлары һәм истәлек әйберләре тәшкил итә. [[Музей]]да [[Габдулла Тукай|шагыйрь]]нең фотоархивын, Тукай язышкан гәҗит һәм журналларның төп нөсхәләрен, төрле телләрдә чыккан әсәрләрен күрергә була. Аерым игътибарга лаек – Тукайның шәхси әйберләре: фаянс котыйчык (''шкатулка'') – апасына беренче кул хакыннан алган бүләге; кара бәрхет түбәтәй; каләм савыты ([[Санкт-Петербург]]дан [[1912 ел]]да алып кайткан булган); шагыйрьнең юл кәрҗине; күлмәк запонкалары(көмештән) – дусларының бүләге; шагыйрьнең вафатыннан соң алынган йөз маскасы. == Музей турында == '''Эш вакыты''' – сишәмбедән якшәмбегә хәтле [[Музей]] '''экскурсияләр''' һәм [[татар теле]] укытучылар өчен '''семинарлар''' үткәрә: * Тукай һәм музыка * Тукай һәм замандашлары * Тукай һәм аның мохите * Мәгариф нуры [[Музей]]ның '''нигезләүчесе''': Госман Хәбибуллин ([[1950]] – [[1992]]) '''Генераль директор''' – Гөлчәчәк Нәҗипова '''Директор''' – [[Гүзәл Төхфәтова]] '''Адресы''': [[Татарстан]], [[Казан]] шәһәре, [[Габдулла Тукай урамы (Казан)|Тукай урамы]], 74 '''Ачылу вакыты:''' 11.06.1986 Бюджет '''статусы''': мунииципаль '''Оештыру-хокукый формасы''': коммерцияле булмаган оешма '''Тибы''': мәдәни-гаммәви, тикшеренү '''Классификациясе''': шәхси яки мемориал, сәнгати '''Мәйданы''': күргәзмә мәйданы ''530 кв.м'', вакытлы күргәзмәләр ''170 кв.м''; парк ''0,2 га'' '''Оешмага керә''': лекция залы, кибет '''Югарыдагы оешма''': Татарстан Республикасының Милли музее – М1299 '''Партнер-оешмалар''': Әлифба музее – М2783; Г. Ибраһимов исемендәге ИЯЛИ –R908 '''Саклау берәмлеге''' – ''1200''; ''914'' (төп фондта) '''Рәсми бит''': http://g-tukay.tatmuseum.ru/ == 2016 елда төзекләндерү == [[ел|2016]]-[[2017 ел]]ларда 168 ''млн'' сумлык ремонт-төзәтү эшләре башкарылган<ref>[https://news.mail.ru/politics/28179800/?frommail=1 Зилә Гайфи. KZN.RU, 19.12.2016]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. == Чыганаклар == * [http://tatmuseum.ru/ ТР Милли музее] * [http://g-tukay.tatmuseum.ru/ Тукайның Әдәби музее] * [http://www.museum.ru/m2166#web Музеи России] * [http://gabdullatukay.ru/rus/index.php?option=com_content&task=blogsection&id=16&Itemid=70 Тукайга багышланган махсус сайт] * [http://kudago.com/kzn/place/literaturnyj-muzej-gabdully-tukaya/ Музей турында Kudago.com сайтында] == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тукай}} {{Казан истәлекле урыннары}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Казан музейлары]] [[Төркем:Габдулла Тукай]] [[Төркем:1986 елда нигезләнгән музейлар]] [[Төркем:Казанның Габдулла Тукай урамы]] 3pym1mph1r4909ypc5ida0jqxl1zvbd А. М. Горький һәм Ф. И. Шаляпин музее (Казан) 0 158028 3526419 3506478 2022-08-04T16:32:02Z Frhdkazan 3171 {{Тышкы сылтамалар}} {{Татарстан музейлары}} wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = А. М. Горький һәм Ф. И. Шаляпин музее |файл =Kazan 20180914 111146.jpg |нигезләнгән = 1940 |урын = [[Казан]], [[Горький урамы (Казан)|М. Горький]] ур., 10 |викиҗыентык = }} <small>{{мәгънәләр|Максим Горький музее}}</small> {{Портал|Мәдәният}} '''А. М. Горький һәм Ф. И. Шаляпин музее''' (2018 елга кадәр '''[[Максим Горький музее (Казан)|Максим Горький музее]]''') – [[рус]] язучысы [[Максим Горький|А.М. Горький]]ның ([[1868]] – [[1936]]) һәм җырчы [[Федор Шаляпин]]ның ([[1873]]-[[1938]]) тормышына һәм иҗатына багышланган һәм аларның [[Казан]] чоры иҗатын күрсәтү һәм тормыш юлын өйрәнү максатында оештырылган коммерцияле булмаган мәдәният оешмасы - [[музей]]. [[Казан]]ның үзәгендә, Максим Горький урамында, 10 йортта (элекке А. Деренков пекарнясы) урнашкан. == Тарих == [[Файл:Kazan 20180914 132418.jpg|270px|мини|уңда]] Әдәби - мемориаль [[музей]] А.С. Деренковның ([[1855]] – [[1953]]) Алексей Пешков ([[Максим Горький]] - тәхәллүс) пешекче ярдәмчесе булып эшләгән ([[1886 ел]]дан) әүвәлге пекарня бинасында урнашкан. [[Музей]] [[1940 ел]]ның мартыннан эшли. Бина (<small>''ХIХ гасыр уртасы''</small>) – [[РФ|федерация]] күләмендә әһәмиятле архитектура һәйкәле. [[1988 ел]]да [[Максим Горький|язучы]]ның 120 еллыгы уңаеннан бинага янкорма төзелә, музейга реконструкция ясала, аның мәйданы киңәйтелә.<ref>[http://history-kazan.ru/kazan-vchera-segodnya-zavtra/istoriya-v-litsakh/zhzl-kazanskaya-seriya/581-9 Казанские истории сайты]</ref> == Күргәзмә == [[Музей]] коллекциясендә [[Максим Горький|М. Горький]]ның [[Казан]]дагы тормышына багышланган мемориаль экспозиция бар. Игътибарга лаеклы экспонатлардан – әдипнең {{comment|армут|груша}} агачыннан эшләнгән язу өстәле һәм урындыгы. [[1968 ел]]дан [[рус]] опера җырчысы, [[Казан]]да туган [[Федор Шаляпин]]ның ([[1873]]-[[1938]]) тормышына һәм иҗатына багышланган экспозиция дә эшли. Анда җырчыга С.Мамонтов бүләк иткән рояльне, афишаларны, театр костюмын - ''барысын да кызы Ирина Шаляпина бүләк иткән'' - күрергә, җырчының тавышын ишетергә була. [[Музей]]да мәдәни чаралар үткәрү өчен лекция залы бар. Анда еш кына әдәби очрашулар, концертлар уздырыла. [[Музей]] заллары иркен, әдәби - мәдәни даирәне дә, гади тамашачыларны да үзенә җәлеп итә. [[1995 ел]]дан [[музей]] каршында «Сукбай эт» ''(«Бродячая собака»)'' исемле әдәби кафе эшләп килә. Анда төрле гаммәви чаралар – квестлар, лекцияләр, театральләштерелгән тамашалар күрсәтелә. Шунда ук [[рус]] әдәбиятының билгеле чорына багышланган «Көмеш гасыр шагыйрьләре» ''(«Поэты Серебряного века»)'' даими экспозициясе дә эшли. == Язучы турында == [[Максим Горький|А.М. Горький]] (Пешков) – күренекле рус язучысы, [[СССР|ССРБ]] язучылар берлеген оештыруны башлап йөрүче – [[Казан]]да [[1884]] – [[1888 ел]]ларда яшәгән. Тормышының [[Казан]]да үткән катлаулы чоры һәм икмәк пешерүче булып эшләгән вакытлары турында үзенең ''«Минем университетларым»'' ([[1923]]) исемле күләмле әсәрендә бәян итә. [[Максим Горький|Әдип]]нең [[Казан]] чорында авыр физик хезмәт сорый торган эштән башка, тормышта яшәү максатын эзләп бәргәләнүләре, җавапсыз мәхәббәт тарихы, хәтта үз-үзен үтерергә маташу очрагы да([[1887]]) була. '''''Максим Горький: «Нижгарда бәдәни яктан тусам да, рухи яктан Казанда тудым»''''' == Музей турында == [[Музей]]да [[Максим Горький|язучы]]ның култамгасы куелган китапларны күрергә була. Гасырлар кисешкән чордагы [[Казан]] тормышын күзалларга ярдәм итүче күп кенә экспонатлар бар.<ref>[http://kudago.com/kzn/place/literaturno-memorialnyj-muzej-m-gorkogo/ Музей турында Kudago.com сайтында]</ref> '''Эш вакыты''' – дүшәмбедән якшәмбегә хәтле һәр көнне. [[Музей]] '''экскурсия'''ләр һәм семинарлар үткәрә: * [[Максим Горький]]ның мемориаль коллекциясе (''Е.П. һәм Н.П. Пешковлар тапшырган шәхси әйберләр''); * [[Федор Шаляпин]]ның мемориаль коллекциясе (''кызы И.Ф. Шаляпина тапшырган шәхси әйберләр''); * [[Максим Горький]] һәм [[татар әдәбияты]]; * Сынлы сәнгать әсәрләре; крайны өйрәнүче Н.Ф. Калининның архивы; музейның беренче директоры М.Н. Елизарованың архивы<ref>[http://familion.ru/museums/3081-literaturno-memorialnyj-muzej-am-gorkogo-v-kazani.html Фамилион Гаилә белән ял сайты]</ref>. ==== Аеруча игътибарга лаеклы (''раритетлы'') әйберләр ==== * [[Мәскәү өлкәсе]]ндәге Горки дачасыннан алынган язу өстәле һәм кресло; * Язу - сызу әсбаплары, шәхси ''200'' китабы; * [[1928 ел]]да [[Казан]]га килгәндәге киеме; * Гасыр башында [[Нижгар]]да, [[Санкт-Петербург]]да, [[Ялта]]да, Каприда ([[Италия]]), Соррентода, [[Финляндия]]дә төшкән фотографияләре (''төп нөсхәләре''); * Пешков гаиләсенең шәхси әйберләре: Ф.И. Шаляпинның үзе язучыга бүләк иткән фотографиясе; [[татар]] язучылары [[1928 ел]]да бүләк иткән татар түбәтәе; * Ф.И. Шаляпинга С. Морозов бүләк иткән рояль (''кызы Ирина ярдәмендә музейга алынган''); * Ф.Шаляпинның Мәскәүдәге фатирыннан алынган имән өстәлләр, Ш вензеле куелган ашъяулыклар, Римский-Корсаковның Шаляпин үзе уйган барельефы; * Шаляпинның [[Санкт-Петербург]]дагы фатирыннан алынган тавышы язылган 7 пластинка; * Язу - сызу кирәк-ярагы, шәмдәл, [[кытай]] каһвә сервизы (''кызы Ирина тапшырган''); * Театр реквизиты: Михаил Глинканың «Патша өчен гомер» операсында Иван Сусанин ролендә уйнаганда кигән итек, чабата; афишалар ([[Франса|Франция]], [[1909]]) (''оныгы Ирина Морфей ([[АКШ]]) тапшырган''); * Граммофон, фил сөяге башлы таяклар; * Тояк формасында ясалган тәмәке көле савыты; * [[1912 ел]]да фотограф Ситников Шаляпинның ''«Минем тормышымның битләре»'' китабы өчен төшергән [[Казан]]ның фоторәсурәтләре; * ХХ гасыр [[татар]] язучыларының, [[Казан]] артистларының , драматургларының хатлары; * [[Гаяз Исхакый]] фонды (40 саклау берәмлеге). Музейның '''нигезләүче'''се: [[рус]] язучысы [[Мария Елизарова]] ([[1908]] – [[1994]])<ref>[http://history-kazan.ru/8783-1170 Казанские истории сайты]</ref> '''Генераль директор''' – Гөлчәчәк Нәҗипова '''Мөдир''' – Марианна Гаврилова '''Адресы''': [[Татарстан]], [[Казан]] шәһәре, Максим Горький урамы, 10 '''Ачылу вакыты''': 12.03.1940 Бюджет '''статусы''': [[РФ]] субъекты, мунииципаль '''Оештыру-хокукый формасы''': коммерцияле булмаган оешма '''Оешма тибы''': мәдәни-гаммәви, тикшеренү, укыту '''Оешманың классификациясе''': шәхси яки мемориал, әдәби '''Оешманың мәйданы''': күргәзмә мәйданы ''1 041 кв.м'', вакытлы күргәзмәләр өчен ''300 кв.м''; фондларны саклау урыны ''140'' ''кв.м'' '''Оешмага керә''': лекция залы, кафе '''Югарыдагы оешма''': Татарстан Республикасының Милли музее – М1299 '''Партнёр оешма''' – Качалов театрының музее – М3020 '''Саклау берәмлеге''' – ''60 000'' (''төп фондта'') '''Рәсми бит''': http://www.museum.ru/M1813#web == Чыганаклар == <small>1. Л. Агеева М. Елизарова турында.«Казанские истории», №9, 2006 ел; 2. «Казанские истории», № 5 - 6, 2005 ел</small> == Тышкы сылтамалар == * [http://tatmuseum.ru/ ТР Милли музее] * [http://www.museum.ru/M1813 Музеи России] * [http://kudago.com/kzn/place/literaturno-memorialnyj-muzej-m-gorkogo/ Музей турында Kudago.com сайтында] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} {{Казан истәлекле урыннары}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Максим Горький]] [[Төркем:Казан музейлары]] [[Төркем:Казанның Горьки урамы]] 94igvwt4k44t358otgawv70qqll26v1 ТР дәүләт сынлы сәнгать музее 0 158052 3526441 3506480 2022-08-04T17:06:12Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = ''ТР дәүләт сынлы сәнгать музее'' |файл = Гл здание ГМИИ РТ.JPG |зурлык = 300px |язу = Сандецкий йорты — музейның баш бинасы |lat_dir = N |lat_deg = 55 |lat_min = 47 |lat_sec = 41.7 |lon_dir = E |lon_deg = 49 |lon_min = 8 |lon_sec = 3.6 |region = |CoordScale = |нигезләнгән = 1958 |урын = [[Казан]] |директор = Нургалиева Розалия Миргалим кызы |сылтама = http://izo-museum.ru/ |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} '''ТР дәүләт сынлы сәнгать музее''' - '''Татарстанның сынлы сәнгать музее''' – [[Татарстан]]ның, [[Россия]]нең, [[Көнбатыш]] [[Аурупа]] рәссамнарының сынлы сәнгать әсәрләрен күрсәтү максатында оештырылган коммерцияле булмаган мәдәният оешмасы. [[Россия]]дә иң зур универсаль [[музей]]ларның берсе. [[Казан]]ның үзәгендә, Карл Маркс урамында, 64 йортта урнашкан. [[1958 ел]]да [[РСФСР]] мәдәният министрлыгы карары белән оештырыла. Бинасы – [[1906 ел]]да Казан хәрби округы сәргаскәре генерал [[Александр Сандецкий|А.Г. Сандецкий]] өчен салынган особняк. Бүлекчәләре – [[«Хәзинә» милли сәнгать галереясе]] ''<small>([[Казан Кремле]])</small>'', хәзерге заман сәнгате галереясе ''<small>([[Карл Маркс урамы (Казан)|Карл Маркс урамы]])</small>'', борынгы рус сәнгате күргәзмә залы ''<small>([[Бауман урамы (Казан)|Бауман урамы]], 76 - Богоявление чиркәве)</small>''. == Тарих == [[Казан]] – борынгыдан илнең мәдәни үзәге булып санала. [[1804 ел]]да ачылган [[Казан дәүләт университеты|Казан император университеты]] һәм аның галимнәре фәндә һәм сәнгатьтә дәвамлы бәйләнешләр, традицияләр барлыкка килүгә зур өлеш кертә. [[Казан дәүләт университеты|Казан университеты]]нда укыткан галимнәр арасында [[Санкт-Петербург]]да сәнгать академиясендә, А.В. Ступинның сынлы сәнгать мәктәбендә ([[Арзамас]]) һөнәри белем алган рәссамнар да була. [[Казан дәүләт университеты|Университет]] галимнәре оештырган фәнни - тикшеренү сәяхәтләрендә җыйналган материаллардан уку йортында башта [[Казан университетының этнография музее|этнография музее]], археология музее, соңыннан истәлекле әйберләр һәм нәфис сәнгать музее оештырыла. [[Казан дәүләт университеты|Университет]]ның сәнгать тарихы һәм теориясе кафедрасында исемнәре [[Аурупа]]да билгеле тикшеренүчеләр Н.П. Лихачев, Д.В. Айналов, В.К. Мальмберг эшли. [[1895 ел]]да җәмәгатьчелек соравы буенча һәм [[Россия]] сәнгать академиясе ярдәмендә [[Казан]] нәфис сәнгать мәктәбе ачыла. Ул тиз арада [[Казан|шәһәр]]нең мәдәният һәм сәнгать үзәгенә әйләнә. Анда һәр елны «Күчмә нәфис күргәзмәләрнең иптәшлеге», Император сәнгать академиясе, «А.И. Куинджи исемендәге җәмгыять» катнашында [[Россия]]нең билгеле рәссамнарының иҗат эшләреннән күргәзмәләр оештырылып килә. Шушындый эшчәнлекнең нәтиҗәсе буларак, [[Казан]]да сәнгать бүлеге дә булган беренче ачык музей барлыкка килә. ==== А.Ф. Лихачёв тупланмасы ==== Туган якны өйрәнүче [[Казан]] галиме – археологы [[Андрей Лихачев|А.Ф. Лихачёв]] ([[1832]] – [[1890]]) җыйган картиналар, рәсемнәр, гравюралар коллекциясен аның ир туганы (''абыйсы'') [[Россия]] флоты вице – адмиралы [[Иван Лихачев|И.Ф. Лихачёв]] [[1891 ел]]да шәһәргә бүләк итә. Коллекциядә археология, этнография, тарихка караган 40 000 данә әйбер була. Игътибарга аеруча лаеклылардан, соңыннан музейда минц -кабинет оештыру өчен файдаланылган тимер акчалар тупланмасы; [[Италия]], [[Испания]], [[Алмания]], [[Франса|Франция]], [[Һолландия]], [[фламанд]] рәсем мәктәпләре һәм [[Россия]] рәссамнарының (Левицкий, Боровиковский, Тропинин, Чернецов, Перов, Айвазовский, Шишкин) 420 картинасыннан торган галерея''<small>.<ref>1891 елның 27 июнендә Казан шәһәр думасы карары белән И.Ф. Лихачёвка Казан шәһәренең шәрәфле ватандашы исеме бирелә.</ref></small> .'' ==== Инкыйлабтан соң ==== [[1917 ел]]гы [[Октябрь инкыйлабы]]ннан соң музейны баету дәвам иттерелә. [[1919 ел]]да [[Казан]] шәһәренең фәнни – сәнәгый музее [[Казан губернасы|Казан губерна]] музее итеп үзгәртелә һәм анда сәнгать, тарих – археология, этнография бүлекләре булдырыла. Музей фондына таланган дворян - алпавыт сарайларыннан, ябылган чиркәү – кярханәләрдән тартып алынган нәфис эшкәртмәләр куела. [[Россия]] башкалаларыннан кайтартылган, [[Казан дәүләт университеты|Казан университеты]]ннан алынган, шәхси куллардан сатып алынган һәм һәдия ителгән сәнгать әсәрләре белән коллекция баетыла. Мәсәлән, [[Казан]] генерал - губернаторы А.К. Гейнсның хатыны О.С. Александрова – Гейнсның музейга алынган коллекциясе игътибарга лаек. Анда ХIХ гасырның II яртысында иҗат иткән [[Россия]] рәссамнары П.О. Ковалевский, К.А.Трутовский, В.Е.Маковский, А.В.Гинье, Л.Ф. Лагорио, И.И.Шишкин. И.Е. Репинның картиналары була. [[1920 ел]]да [[Казан]] рәссамы – нашире А.Ф. Мантельдән «Сәнгать дөньясы» («Мир искусства») берлегенә керүче рәссамнар А.Н. Бенуа, И.Я. Билибин, А.Ф. Гауш, Б.М. Кустодиев, Д.И.Митрохин картиналары кабул ителә. [[1920 ел]]да музейның 25 еллыгы уңаеннан аңа [[Татарстан АССР|Татарстан Җөмһүрияте]]нең Үзәк музее статусы бирелә. Юбилей уңаеннан Дәүләт музей фонды ([[Мәскәү]]) ХIХ гасыр ахыры – ХХ гасыр башы рәссамнарының зур җыелмасын тапшыра. Музей фонды арту белән бергә күргәзмәләр оештыру һәм фәнни - тикшеренү эшләре дә арттырыла. Музейның сәнгать бүлеген картиналар галереясенә әйләндерүдә [[Петр Дульский|П.М. Дульский]] ([[1879]]-[[1956]]), П.Е. Корнилов ([[1896]]-[[1981]]), В.В. Егерев ([[1886]]-[[1956]]), П.А. Радимов ([[1887]]-[[1967]]) зур хезмәт куялар. Алар бигрәк тә җирле рәссамнарның иҗатын барлап, бер урынга туплауга зур игътибар бирә. Күргәзмәләр вакытында һәм остаханәләрдән [[Казан]] сәнгать мәктәбе укытучылары һәм шәкертләре Н.И. Фешин, Н.Н. Беньков, Г.А. Медведев, В.К. Тимофеев, К.К. Чеботарев әсәрләре табып алына. П.М. Дульский һәр күргәзмәнең каталогын чыгарып баруга ирешә, [[Казанский музейный вестник (журнал)|«Казанский музейный вестник»]] журналын да чыгара.<ref>http://g2.izo-museum.ru/v/katalogi/dulskii.pdf.html</ref> [[1940 ел]]да музей фонды [[Казан]] сәнгать училищесынең уку – укыту музееннан график – рәссамнар П.А. Шиллинговский, А.П.Остроумова - Лебедева, П.В. Кузнецов, Д.Д.Штеренбергның коллекциясе белән тулыландырыла. Галерея каршында гравюралар кабинеты эшли башлый. Шулай итеп, [[Россия]] сынлы сәнгате коллекциясе сугышка кадәр тупланып бетә. Аннан соңгы елларда аерым әсәрләр белән [[РСФСР|Россия]]нең һәм [[Татарстан АССР|Татарстан]]ның мәдәният министрлыклары аша тулылынып тора. [[1958 ел]]да ТАССРның Дәүләт музее картиналар галереясе мөстәкыйль Сынлы сәнгать музее итеп үзгәртелә. Беренче директоры - Г.А. Могильникова ([[1928]]-[[2001]]). [[1967 ел]]да шәһәр үзәгендә урнашкан [[Сандецкий утарының баш йорты (Казан)|гүзәл бинага]] күчерелә ([[1917 ел]]га кадәр [[Казан хәрби округы]] сәргаскәренең резиденциясе). [[1960]] – [[1970 ел]]ларда ХХ гасырның I яртысында иҗат иткән рәссам [[Николай Фешин|Н.И. Фешин]]ның ([[1881]]-[[1955]]) әсәрләренең [[Россия]]дә һәм дөньяда тиңе булмаган тупланмасы булдырыла. == «Хәзинә» милли сәнгать галереясе == [[1950 ел]]лардан башлап, [[Татарстан АССР|Татарстан]] рәссамнарының сынлы сәнгать, графика, скульптура әсәрләрен туплау эше башлана. Шуларга нигезләнеп, музейда [[Татарстан]]ның һөнәри декоратив - гамәли сәнгате дип исемләнгән, даими эшләүче экспозиция ясала. [[Татар]] милли сәнгате тупланмасы музей фондында күренекле урын били. Шул тупланма нигезендә [[2005 ел]]да, [[Казан]]ның меңъеллыгын бәйрәм иткән көннәрдә, [[Казан Кремле]]нең элекке юнкерлар училищесы бинасында сынлы сәнгать музееның бүлекчәсе буларак [[«Хәзинә» милли сәнгать галереясе]] ачыла. == Музей турында == ==== Бүлекләр (заллар) ==== ===== А.Ф. Лихачёв тупланмасы ===== ===== Рус сәнгате ===== XVII гасыр – XX гасыр башы [[рус]] сәнгате әсәрләре тупланмасы - музейда иң зурлардан - 1000 саклау берәмлеге тәшкил итә. Аны туплау А.Ф. Лихачевның ([[1832]] – [[1890]]) шәхси тупланмасына нигезләнеп, йөз ел дәвам итә. Д.Г. Левицкий, Ф.С. Рокотов, И.К. Айвазовский, И.Е. Репин, В.А. Серов, И.Э. Грабарь, В.В. Кандинский , Р.Р. Фальк кебек дөньяга билгеле мәктәп вәкилләренең дә, Л.Д. Крюков, Л.Л. Крюков, А.Н. Ракович, З.И. Иванов, Ф.П. Травкин, И.И. Журавлёв, В.А. Щегольков кебек [[Казан губернасы]]нда гына билгеле рәссамнарның әсәрләре дә бар. [[Алабуга]]да туган И.И. Шишкинның, [[Казан]] сәнгать мәктәбеннән Н.И. Фешинның әсәрләре (барысы 180 әсәр) тупланмалары – илдә иң зурлардан. Музей тупланмалары Россиядә сәнгатьнең үсеш баскычларын төгәл күзалларга ярдәм итә. [[Россия]]дә дөньяви сәнгатьнең беренче адымнары турында (XVIII гасыр) ''парсун язулары'' (''персона'' сүзеннән) сөйли: Ермак портреты, инокиня Марфа портреты. «''Россика''» ысулында эшләнгән әсәрләр аерым игътибарга лаек: патша гаиләсе әгъзаларының һәм югары катлау сановникларның чит ил рәссамнары (И.-Б. Лампи, Ж.-Л. Вуаль, Г.-Х. Гроот, П.-Д. Ротари), башкала рәссамнары (Ф.С. Рокотов, Д.Г. Левицкий), җирле рәссамнар (И. Титов, Г.Островский) ясаган тантаналы портретлары һәм ялгыз сурәтләре. ХIХ гасырның I яртысы [[рус]] сәнгате турында В.А. Тропинин, К.П. Брюллов, Е.С. Сорокин портретлары, М.Н. Воробьёв, А.П. Боголюбов, А.В. Гине, П.П. Джогин, Л.К. Плахов, И.Т. Дурнов пейзажлары, маринист И.К. Айвазовскийның ике картинасы («''Гондольер төнлә диңгездә''», ''«[[Кырым]] күренеше''» ([[1843]]) сөйли. Т.А. Нефф, П.Ф. Плешанов, В.В. Пукирев, Е.Н. Хилкова, В.Г. Худяков («''Печән чабучы''» ([[1847]]) әсәрләре академия мәктәбе дәрәҗәсенең югары булуын күрсәтеп тора. [[1812 елгы Ватан сугышы]] турында Д.Доу, Н.Е. Сверчковның каһарман офицерларның портретларыннан белергә була. [[Казан дәүләт университеты|Казан университет]]ы профессорлары [[Карл Фукс|К.Ф. Фукс]], К.К. Фойгг , [[Казан]] уку округы попечителе М.Н. Мусин-Пушкин портретлары кызыклы. XIX гасырның II яртысы [[рус]] сәнгатенең үсеше турында А.К. Саврасов, Ф.А. Васильев, В.Д. Поленов, В.М. Резанов, Л.Л. Каменев, Е.Е. Волков, А.А. Киселёв, В.В. Верещагин, А.П. Боголюбов, И.И. Левитан, А.И. Мещерский, А.А. Писемский, К.Я. Крыжицкий, М.К. Клодт, А.И. Куинджи кебек рәссамнарның пейзаж күренешләреннән аңларга була. [[Казан]] һәм [[Алабуга]] белән тормышы бәйле рәссам И.И. Шишкин тупланмасы (42 сынлы сәнгать әсәре, 300 графика бите) шулай ук игътибарны җәлеп итәрлек. [[Тарих]] турында сөйләүче әсәрләргә В.Г. Перовның «''Кыш шатлыгы''» ([[1864]]), А.Н. Шурыгинның «''Кулга алу''» ([[1867]]), П.А. Сведомскийның «''Мессалина''» ([[1900]]), Н.В. Невревның «''Митрополит Филиппның соңгы сулышы''» ([[1898]]) картиналарын, В.А. Якоби, К.А. Савицкий, И.П. Батюков, В.А. Голынский эскизларын кертергә була. Портрет жанрында иҗат ителгән әсәрләр: В.А. Серовның «''С.М. Драгомирова портреты''» ([[1889]]), Н.А. Ярошенконың «''С.Р.'' ''Левицкая портреты''» ([[1883]]), И. Е. Репинның «''Китап укучы кыз''» ([[1870]]), «''Актриса Белла Горская портреты''» ([[1910]]). [[Казан]] сәнгать мәктәбен оештыручылар И.А. Денисов, Г.А. Медведев, Х.Н. Скорняков, [[Санкт-Петербург]] сәнгать академиясен бетергән В.Н. Пирогов, Г.П. Свелицкий, А.К. Горбунов, А.Д. Столяров , [[рус]] рәссамнары А.И. Кандауров, М.И. Латри, И.С. Горюшкин-Сорокопудов, Е.И. Столица, А.Р. Эберлинг, Ф.Э.Рушиц, Л.В. Туржанский әсәрләре кадерләп саклана. «Сәнгать дөньясы» («''Мир искусства''»), рус рәссамнары берлеге, «Зәңгәр гөләп»(«''Голубая роза''»), «Бубен валеты» дип аталган иҗади берлекләр турында әгъзалары В.А. Серов, К.А. Коровин, Б.М. Кустодиев, И.Э. Браз, К.А. Сомов, С.Ю.Жуковский, К.Ф. Богаевский, Н.П. Крымов, С.А. Виноградов, И.И. Машков, В.В. Рождественский, М.Ф. Ларионов, Н.С. Гончарова, А.А. Осмеркин, П.П. Кончаловский иҗаты аркылы танышырга мөмкин. '''Модерн''' (А.Н. Бенуа, А.Я. Головин), '''символизм''' (В.Э. Борисов-Мусатов), М.А. Врубель, П.В. Кузнецов), '''абстракционизм''' (В.В. Кандинский) стилендә ясалган картиналар бар. Музей фондындагы [[рус]] графикасы коллекциясендә – 600 эш. А.А. Агин, И.А. Угрюмов, И.К. Айвазовский, М.И. Лебедев, Л.И. Соломаткин, А.К. Саврасов, М.В. Нестеров ,Ф.А. Малявин эшләре аркылы [[Россия]] графика сәнгатенең үсеш юлын күзаллау мөмкин. XVII гасыр – XX гасыр башы [[рус]] скульптурасы тупланмасы П.П. Клодт, Ф.П. Толстой, И.С. Ефимов, Е.А. Лансере, М.М. Антоколский, Н.А. Лаврецкий, М.А. Чижов, И.Я. Гинцбург, П.П. Трубецкой, С.Т. Коненков иҗат иткән 40 эштән тора.<ref>[http://izo-museum.ru/kollekciya Лобашева И.Ф. рус сәнгате коллекциясе]</ref> ===== Борынгы рус сәнгате ===== Борынгы [[рус]] сәнгате бүлегендә XVI- XIX гасырлар сынлы сәнгате, скульптурасы, гамәли сәнгать әсәрләре куелган. [[Файл:Hodegetria - Byzantine Empire - 15th century.JPG|thumb|200px|left|«Одигитрия» иконасы]] [[Файл:Znamenie ikona Novgorod.jpg|thumb|200px|right|«Знамение» иконасы]] XVI гасырның I яртысында язылган иконаларның («Богоматерь Одигитрия Смоленская», «Богоматерь Знамение») төп нөсхәләре булу игътибарга лаек. [[Мәскәү]] кремленең Корал пулаты икона язучылары эшләре дә бар. [[1917 ел]]гы [[Октябрь инкыйлабы]]ннан соң [[Казан дәүләт университеты|Казан император университеты]]ның археология музее мәҗбүри ябылган чиркәүләрдән, кярханәләрдән алынган иконалар белән баетыла. [[Татарстан]] җирендә беренче [[христиан]] дине килеп кергән [[Зөя (шәһәрчек)|Зөя]] (Свияжск) шәһәренең Успенье кярханәсе, {{comment|Троица|Троица}} чиркәвеннән алынган иконостаслар җыелмасы да тупланмада зур урын алып тора. Алар ярдәмендә XVI- XVIII гасырдагы [[рус]] сәнгатенең үсеш баскычларын, аерым алганда, икона язу сәнгате үзенчәлекләрен өйрәнергә мөмкин.<ref>[http://izo-museum.ru/kollekciya Музей сайты. Коллекцияләр бүлеге]</ref> ===== Графика ===== Графика бүлегендә 14 000 берәмлек XVI – XX гасыр [[Россия]]нең классика һәм заманча сәнгате әсәрләре саклауга куелган. Ул - музей фондының иң зур бүлеге. Иң борынгы хезмәтләр ''иске [[Казан]] иконографиясе бүлекчәсендә''. ХIХ гасырның I яртысында [[Казан губернасы]]нда эшләгән [[рус]] һәм чит ил рәссамнары К.-В. Барду, А. Молинари, В.С. Турин, Э. Турнерелли, А.Н. Ракович, Д.Д. Крюков әсәрләре дә шушы бүлекчәдә. ХIХ гасыр тупланмасының үзенчәлеге – [[Санкт-Петербург]] сәнгать академиясеннән [[Казан]]га җибәрелгән укыту рәсемнәре булуда. Аларны [[1930 елда]] [[Казан]] сәнгать училищесыннән музейга тапшырганнар. «[[Рус]] акварель җәмгыяте» әгъзалары Л.О. Премацци, А.Н. Бенуа, А.П.Соколв, Н.Н. Каразин, К.Е. Маковский, Л.Ф. Лагорио, А.И. Куинджи эшләре ''оригиналь графика бүлекчәсен'' тәшкил итә. ''Сынлы сәнгатьтә натура рәсеме бүлекчәсендә'' Н.И. Фешинның 100, Р.Р. Фалькның 40 хезмәте, С.А. Виноградов, И.И. Машков, Ф.А. Малявин, В.И. Суриков әсәрләре урнаштырылган. Аларның күбесе Дәүләт музей фонды ([[Мәскәү]]), Румянцев музее, Е.Д. Мясников, С.А. Бахрушин, Е.Н.Косвинцев, О.С. Александрова-Гейнсның шәхси тупланмасыннан кабул ителгән. ''XIX гасыр рус рәсеме бүлекчәсендә'' А.К. Саврасов, И.К. Айвазовский, К.Е. Маковский, А.И. Куинджи, В.И. Суриковның һ.б. оригиналь хезмәтләре куелган. Алар А.Е. Бурцев ([[Санкт-Петербург]]), В.В. Егерев ([[Казан]]) тупланмаларыннан кергән. ''Рус басма графикасы тупланмасы'' репродукция ясау осталары Г.Ф. Шмидт, Е.М. Чемесов, Г.И. Скородумов, Н.И. Уткмн, И.П. Пожалостин, Ф.И. Иордан, С.Ф. Галактионов, И.В. Чесский, К.П. Беггров хезмәтләреннән тора. 300 ләп эш Л.Д. Гликин һәм А.П. Ильинскийның шәхси тупланмасыннан ([[Санкт-Петербург]]) [[1980 ел]]да кабул ителгән. Музейда «Җайдак» (''«Всадник»'') график-рәссамнарның иҗат берлеге (М.Г.Андреевская, К.К. Чеботарева, А.Г. Платунова, Д.М. Федоров, С.С. Федотов, М.В. Барашов, Ф.Ш. Таһиров, А.Н. Коробкова, Ш.Н. Мөхәммәтҗанов, М.З.Кәримов) ([[1920 ел]]лар) әсәрләренең иң тулы җыелмасы бар. ХХ гасырның икенче яртысы графикасы китапка иллюстрация ясау осталары Д.А. Шмаринов, М.В. Куприянов, П.Н. Крылов, Н.А. Соколов, Ф.Ф. Әминов, [[Бакый Урманче|Б.И. Урманче]], [[Харис Якупов|Х.А. Якупов]], [[Байназар Әлменов|Б.М. Әлменов]], [[Лотфулла Фәттахов|Л.А.Фәттахов]], [[Гайшә Рахманкулова|Г.А. Рахманкулова]] эшләрендә чагылыш тапкан. И.Н.Павлов, Д.И. Архангельский, И.И. Варакин гравюралары, Ф.Д. Константинов, А.Д. Гончаров, Ю.Р. Берковский ксилографияләре, В.А. Ватагин, А.С. Шендоров автолитографияләре, экслибрис, эстамп үрнәкләре дә игътибарны җәлеп итә. ''[[Көнбатыш]] [[Аурупа]] графикасы бүлекчәсендә'' [[Алмания]], [[Һолландия]], Фландрия, [[Италия]], [[Франса|Франция]] гравюра осталарының 4 000 хезмәте саклана. А.Ф. Лихачев, Г.И. Мешков, Молоствов тупланмаларыннан [[Albrext Dürer|Альбрехт Дюрер]]<ref>http://www.art-catalog.ru</ref>, Лука Лейденлы, Рембрандт, Адриан Остаде, Антони Ватерло, Лукас Ворстерман, Пауль Понциус, Схельте Адамс Больверт, Франсиско Гойя, Стефано делла Белла, Жак Калло офортлары кабул ителгән. Маттеус Мериан (Алмания) һәм аның шәкертләренең 900 офорты, Джованни Батиста Брустолони, Луиджи Россининың ([[Италия]]) 100 гравюрасы, Клод Меллан, Жерар Эделинк, Луи Деплас, Себастьян Леклерк, Гюбер Франсуа Гравело, Жан Мишель Моро, Жан Батист Удри, Шарль Никола Кошен ([[Франса|Франция]]) хезмәтләре игътибарга лаек. [[Файл:Kuindzhi Mountains 1885 1890.jpg|thumb|180px|right|«А.И.Куинджи.«''Таулар''».1885-1890]] [[Файл:Kuindzhi After a rain Rainbow.jpg|thumb|180px|right|«А.И.Куинджи.«''Яңгырдан соң''».1900]] [[File:Albrecht Dürer 094b.jpg|thumb|180px|right|«[[Albrext Dürer|Альбрехт Дюрер]].«''Яшь ир портреты''».1507]] ==== Сынлы сәнгать музее күрсәтә торган хезмәтләр ==== * Эстетик тәрбия үзәге дәресләре * Сынлы сәнгать студиясе (10-12 яшьлекләр өчен) * Музейның фәнни хезмәткәрләре лекцияләре * Музейга килү өчен автобус арендалау * Шәхси куллардагы картиналар турында телдән консультация бирү * Музей фондыннан әсәрләрне алып торып файдалану мөмкинлеге * Музей залларында фотога һәм видеога төшерү * Музей залларында тантаналар үткәрү * Махсус һәнәри мәктәп укучыларына ябык фондтан һәм архивтан файдалану мөмкинлеге Музей каршында сәнгать әсәрләре турында нәшер ителгән китаплар һ.б. сата торган киоск эшли. ==== Төп экскурсияләр ==== [[Файл:Ahsan01.jpg|200px|thumb|right|<small>«''Ияләр төнне көтәләр''»</small>, <small>''[[Әхсән Фәтхетдинов]]''</small>, <small>1993</small>]] [[Файл:Urmanche Aga-bazar.jpg|right|220px|thumb| ''[[Ağa bazar|Ага Базар]],[[Болгар]] шәһәренең бистәсе'' ([[Бакый Урманче]] рәсеме, 1970 ел)]][[Файл:Fechin adoratskaya.jpg|thumb|right|Н.Фешин. Варя Адоратская портреты, 1914 ел]] * Музей заллары буйлап * Борынгы Русь мәдәнияты * ХVIII гасыр – «портрет» жанрының алтын гасыры * Нәфис сәнгать чоры. Академия мәктәбенең чәчәк атуы * Рус сәнгате. Реализмнан импрессионизмга кадәр * И.И. Шишкин (сынлы сәнгать, графика) * Остазлар һәм шәкертләр * ХIХ гасырның II яртысында рус пейзажы * Көмеш гасыр. Рус сәнгатендә модерн * ХХ гасыр башы.Традицияләр һәм яңалыклар * Декоратив – гамәли сәнгать тупланмасы * Казан «Антиквариум»ы (А.Ф. Лихачёв тупланмасы) * Көнбатыш Аурупа сынлы сәнгате * Галерея ни турында сөйли? * [[Бакый Урманче]] иҗаты * [[Харис Якупов]] иҗаты * Татар декоратив- гамәли сәнгате * [[Бөек Ватан сугышы]] ([[Харис Якупов|Х. Якупов]] рәсемнәрендә) * Татар шәмаилләре * Татарстанның хәзерге заман сынлы сәнгате * [[Илдар Зарипов (1939)|Илдар Зарипов]] иҗаты * «Ияләр» – [[Әхсән Фәтхетдинов]] * Татар халкы тарихы – сынлы сәнгатьтә * Милли сәнгатьтә фольклор * [[Бакый Урманче|Б. Урманче]] әсәрләрендә тарихи образлар Музейның '''нигезе''': А.Ф. Лихачёв (1832 – 1890) тупланмасы '''Генераль директор''' – Розалия Нургалиева '''Адресы''': [[Татарстан]], [[Казан]] шәһәре, Карл Маркс урамы, 64 '''Ачылу вакыты''': 1958 ел (''оештыру''); 30.10.1967 '''Бюджет статусы''': [[РФ]] субъекты, мунииципаль '''Оештыру-хокукый формасы''': коммерцияле булмаган оешма '''Оешма тибы''': мәдәни - гаммәви, тикшеренү '''Оешманың классификациясе''': универсаль, сәнгати '''Оешманың мәйданы''': күргәзмә мәйданы ''6 447 кв.м'', саклау урыны ''1 148 кв.м''; парк ''0,2 га'' '''Оешмага керә''': лекция залы, кибет, парк '''Югарыдагы оешма''': [[Татарстан]]ның мәдәният министрлыгы - R422 '''Партнёр-оешмалар''': [[Татарстанның милли музее]] – М 1299 '''Саклау берәмлеге''' – 25 000 '''Рәсми бит''': www.izo-museum.ru == Чыганаклар == * [http://www.izo-museum.ru/gmii-rt/gsi-gmii-rt Сынлы сәнгать музее] * [http://kudago.com/kzn/place/nacionalnaya-hudozhestvennaya-galereya-hazine/ Kudago.com сайты] == Моны да карагыз == * [http://vk.com/izomuseumrt Вконтакте сайтындагы бите] * [https://twitter.com/IzoMuseumRT Твиттердагы бите] * [https://www.facebook.com/izo.museum.rt Фейсбуктагы бите] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} {{Казан истәлекле урыннары}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Казан музейлары]] [[Төркем:Казанның истәлекле урыннары]] 33z6pqws7ls2oha8sl3ozntje93oo9h «Хәзинә» милли сәнгать галереясы 0 158092 3526390 3506481 2022-08-04T16:06:44Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ {{Тышкы сылтамалар}} {{Татарстан музейлары}} wikitext text/x-wiki {{Музей |исем = ''«Хәзинә» милли сәнгать галереясы'' |файл = 4preobraznensky cadet school.jpg |зурлык = 300px |язу = ''<small>Галерея бинасы - Юнкерлар укуханә''се.</small> ''<small>ХХ гасыр башы</small>'' |region = |CoordScale = |нигезләнгән = 2005 |урын = [[Казан]] |директор = Галина Рамазанова |сылтама = http://izo-museum.ru/ |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} <small>{{мәгънәләр|Хәзинә (мәгънәләр)}}</small> '''«Хәзинә» милли сәнгать галереясы''' — [[ТР дәүләт сынлы сәнгать музее|Татарстанның сынлы сәнгать музее]]ның бүлекчәсе. [[Казан Кремле]]ндә әүвәлге Юнкерлар училищесы бинасында урнашкан. Галереяның төп экспонатлары – [[Татарстан]] рәссамнарының һәм сынчыларының сынлы сәнгать, графика, декоратив-гамәли сәнгать әсәрләре. Тамашачылар галереяда күренекле рәссамнарның бер урынга тупланган сирәк очрый торган иҗат хезмәтләрен күрә ала. == Тарих == [[1950 ел]]дан башлап, [[ТР дәүләт сынлы сәнгать музее|Татарстанның сынлы сәнгать музее]]нда [[Татарстан]] рәссамнарының сынлы сәнгать, графика, скульптура әсәрләрен туплау эше башлана. Шуларга нигезләнеп, [[ТР дәүләт сынлы сәнгать музее|музей]]да [[Татарстан]]ның һөнәри декоратив - гамәли сәнгате дип исемләнгән, даими эшләүче экспозиция ясала. [[Татар]] милли сәнгате тупланмасы [[ТР дәүләт сынлы сәнгать музее|музей]] фондында күренекле урын били. Шул тупланма нигезендә [[2005 ел]]ның 23 августында , [[Казан]]ның [[меңъеллык|меңъеллыгын]] бәйрәм иткән көннәрдә, [[Казан Кремле]] музей-тыюлыгында элекке юнкерлар училищесы бинасында [[ТР дәүләт сынлы сәнгать музее|Татарстанның сынлы сәнгать музее]]ның бүлекчәсе буларак, «Хәзинә» милли сәнгать галереясы ачыла. == Галерея турында == Төп күргәзмәдә ''2 000'' сәнгать әсәре куелган. * Тамашачылар [[Казан]] сәнгать мәктәбе ([[1895]] – [[1917]]) рәссамнарының (Г.А. Медведев, И.А. Денисов, П.П. Беньков, П.А. Радимов, Ш.Н. Мөхәмәтҗанов, М.З. Кәримов, Д.Н. Красильников) эшләрен күрә ала. * [[1920]] – [[1930 ел]]ларда иҗат ителгән сынлы сәнгать әсәрләре дә (К. Чеботарев, А. Платунов, А. Александров, Н. Ломоносов, В. Тимофеев, [[Николай Сокольский|Н. Сокольский]], М. Васильева, Н. Вәлиуллин, Я. Ушков, Л. Александров, П. Байбарышев, В. Гурьев, Г. Зиновьев картиналары) күргәзмәдә урын алган.<ref>[http://art16.ru/iskusstvo Хәзинәнең күргәзмә заллары буйлап]</ref> * [[Татарстан]] рәссамнарыннан [[Николай Кузнецов]], Андрей Прокопьев, [[Сергей Лывин]], Николай Индюхов, Рауль Нурмөхәммәтов, [[Евгений Зуев]], [[Виктор Куделькин]], Борис Майоров, [[Искәндәр Рафиков]], А. Аникеенок, И. Вулах иҗаты белән танышырга мөмкин. * Галереядә [[Казан]] рәссамы [[Николай Фешин]] ([[1881]]-[[1955]]) иҗатына зур урын бирелгән. * [[Татар]] һөнәри сынлы сәнгатенә нигез салучы [[Бакый Урманче]] әсәрләре дә куелган. * Совет заманының зур рәссамы [[Харис Якупов]] рәсемнәре белән дә танышырга мөмкин. Николай Фешин, [[Бакый Урманче]], [[Харис Якупов]] һ. б. замана рәссамнарының күргәзмәгә куелган сирәк очрый торган әсәрләрен карап, [[Татарстан]] сынлы сәнгатенең, бигрәк тә [[татар]] рәссамнары иҗатының ХХ гасырдагы үсеш баскычларын күзалларга була.<ref>[http://kudago.com/kzn/place/nacionalnaya-hudozhestvennaya-galereya-hazine/ Галерея турында Kudago.com сайтында]</ref> * Хәзерге заман [[Татарстан]] рәссамнарыннан [[Илдар Зарипов (1939)|Илдар Зарипов]], [[Абрек Абзгилдин]], [[Рәшит Имашев]], Виктор Федоров, Валерий Скобеев, Станислав Слесарский, [[Шамил Шәйдуллин (рәссам)|Шамил Шәйдуллин]], Рөстәм Килдебәков, [[Зөфәр Гыймаев]], Фәрит Якупов, Мәхмүт Ваһапов, А. Хәмидуллин, Анатолий Егоров, Александр Федотов, Евгений Голубов, Геннадий Архиреев, Алексей Карпенко, Айдар Хисамов, Ирина Антонова, Светлана Румак, [[Илгизәр Хәсәнов]], Александр Артамонов, Зиннур Миннәхмәтов, Рамин Нәфыйков, [[Әлфия Ильясова]], [[Озад Хәбибуллин]] иҗатлары галерея залларында урын алган. '''Мөдире''' – Галина Рамазанова Галерея һәр көнне '''эшли''', шимбә, якшәмбе – кыска эш көне. '''Адресы''' - [[Казан Кремле]], 3- подъезд «Хәзинә» милли сәнгать гелереясының '''рәсми сайты''' : www.izo-museum.ru == Галерея == [[Файл:Fechin sapozhnikova.jpg|thumb|right|Н.Фешин. ''Н. М. Сапожникова портреты'' (1915). Этюд. [[Казан]]]] [[Файл:Fechin adoratskaya.jpg|thumb|left|Н.Фешин. ''Варя Адоратская'' (1914). [[Казан]]]] == Чыганаклар == 1. Казань в памятниках истории и культуры. Под ред. С. С. Айдарова, А. Х. Халикова, М. Х. Хасанова, И. Н. Алеева. — Казан, 1982. 2. [http://www.izo-museum.ru Рәсми сайт] == Тышкы сылтамалар == * [http://www.kazan-kremlin.ru/ Казан Кремле музей-тыюлыгы. Рәсми сайт] * [http://kudago.com/kzn/place/nacionalnaya-hudozhestvennaya-galereya-hazine/ Kudago.com сайты] * [http://art16.ru/iskusstvo Галерея турында art16.ru сайтында] == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Казан истәлекле урыннары}} {{Тышкы сылтамалар}} {{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча галереялар]] [[Төркем:Казан музейлары]] i4g275ngpvx3kej0j9pdkq9x5853ktc 3526391 3526390 2022-08-04T16:06:58Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ wikitext text/x-wiki {{Музей |исем = ''«Хәзинә» милли сәнгать галереясы'' |файл = 4preobraznensky cadet school.jpg |зурлык = 300px |язу = ''<small>Галерея бинасы - Юнкерлар укуханә''се.</small> ''<small>ХХ гасыр башы</small>'' |region = |CoordScale = |нигезләнгән = 2005 |урын = [[Казан]] |директор = Галина Рамазанова |сылтама = http://izo-museum.ru/ |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} <small>{{мәгънәләр|Хәзинә (мәгънәләр)}}</small> '''«Хәзинә» милли сәнгать галереясы''' — [[ТР дәүләт сынлы сәнгать музее|Татарстанның сынлы сәнгать музее]]ның бүлекчәсе. [[Казан Кремле]]ндә әүвәлге Юнкерлар училищесы бинасында урнашкан. Галереяның төп экспонатлары – [[Татарстан]] рәссамнарының һәм сынчыларының сынлы сәнгать, графика, декоратив-гамәли сәнгать әсәрләре. Тамашачылар галереяда күренекле рәссамнарның бер урынга тупланган сирәк очрый торган иҗат хезмәтләрен күрә ала. == Тарих == [[1950 ел]]дан башлап, [[ТР дәүләт сынлы сәнгать музее|Татарстанның сынлы сәнгать музее]]нда [[Татарстан]] рәссамнарының сынлы сәнгать, графика, скульптура әсәрләрен туплау эше башлана. Шуларга нигезләнеп, [[ТР дәүләт сынлы сәнгать музее|музей]]да [[Татарстан]]ның һөнәри декоратив - гамәли сәнгате дип исемләнгән, даими эшләүче экспозиция ясала. [[Татар]] милли сәнгате тупланмасы [[ТР дәүләт сынлы сәнгать музее|музей]] фондында күренекле урын били. Шул тупланма нигезендә [[2005 ел]]ның 23 августында , [[Казан]]ның [[меңъеллык|меңъеллыгын]] бәйрәм иткән көннәрдә, [[Казан Кремле]] музей-тыюлыгында элекке юнкерлар училищесы бинасында [[ТР дәүләт сынлы сәнгать музее|Татарстанның сынлы сәнгать музее]]ның бүлекчәсе буларак, «Хәзинә» милли сәнгать галереясы ачыла. == Галерея турында == Төп күргәзмәдә ''2 000'' сәнгать әсәре куелган. * Тамашачылар [[Казан]] сәнгать мәктәбе ([[1895]] – [[1917]]) рәссамнарының (Г.А. Медведев, И.А. Денисов, П.П. Беньков, П.А. Радимов, Ш.Н. Мөхәмәтҗанов, М.З. Кәримов, Д.Н. Красильников) эшләрен күрә ала. * [[1920]] – [[1930 ел]]ларда иҗат ителгән сынлы сәнгать әсәрләре дә (К. Чеботарев, А. Платунов, А. Александров, Н. Ломоносов, В. Тимофеев, [[Николай Сокольский|Н. Сокольский]], М. Васильева, Н. Вәлиуллин, Я. Ушков, Л. Александров, П. Байбарышев, В. Гурьев, Г. Зиновьев картиналары) күргәзмәдә урын алган.<ref>[http://art16.ru/iskusstvo Хәзинәнең күргәзмә заллары буйлап]</ref> * [[Татарстан]] рәссамнарыннан [[Николай Кузнецов]], Андрей Прокопьев, [[Сергей Лывин]], Николай Индюхов, Рауль Нурмөхәммәтов, [[Евгений Зуев]], [[Виктор Куделькин]], Борис Майоров, [[Искәндәр Рафиков]], А. Аникеенок, И. Вулах иҗаты белән танышырга мөмкин. * Галереядә [[Казан]] рәссамы [[Николай Фешин]] ([[1881]]-[[1955]]) иҗатына зур урын бирелгән. * [[Татар]] һөнәри сынлы сәнгатенә нигез салучы [[Бакый Урманче]] әсәрләре дә куелган. * Совет заманының зур рәссамы [[Харис Якупов]] рәсемнәре белән дә танышырга мөмкин. Николай Фешин, [[Бакый Урманче]], [[Харис Якупов]] һ. б. замана рәссамнарының күргәзмәгә куелган сирәк очрый торган әсәрләрен карап, [[Татарстан]] сынлы сәнгатенең, бигрәк тә [[татар]] рәссамнары иҗатының ХХ гасырдагы үсеш баскычларын күзалларга була.<ref>[http://kudago.com/kzn/place/nacionalnaya-hudozhestvennaya-galereya-hazine/ Галерея турында Kudago.com сайтында]</ref> * Хәзерге заман [[Татарстан]] рәссамнарыннан [[Илдар Зарипов (1939)|Илдар Зарипов]], [[Абрек Абзгилдин]], [[Рәшит Имашев]], Виктор Федоров, Валерий Скобеев, Станислав Слесарский, [[Шамил Шәйдуллин (рәссам)|Шамил Шәйдуллин]], Рөстәм Килдебәков, [[Зөфәр Гыймаев]], Фәрит Якупов, Мәхмүт Ваһапов, А. Хәмидуллин, Анатолий Егоров, Александр Федотов, Евгений Голубов, Геннадий Архиреев, Алексей Карпенко, Айдар Хисамов, Ирина Антонова, Светлана Румак, [[Илгизәр Хәсәнов]], Александр Артамонов, Зиннур Миннәхмәтов, Рамин Нәфыйков, [[Әлфия Ильясова]], [[Озад Хәбибуллин]] иҗатлары галерея залларында урын алган. '''Мөдире''' – Галина Рамазанова Галерея һәр көнне '''эшли''', шимбә, якшәмбе – кыска эш көне. '''Адресы''' - [[Казан Кремле]], 3- подъезд «Хәзинә» милли сәнгать гелереясының '''рәсми сайты''' : www.izo-museum.ru == Галерея == [[Файл:Fechin sapozhnikova.jpg|thumb|right|Н.Фешин. ''Н. М. Сапожникова портреты'' (1915). Этюд. [[Казан]]]] [[Файл:Fechin adoratskaya.jpg|thumb|left|Н.Фешин. ''Варя Адоратская'' (1914). [[Казан]]]] == Чыганаклар == 1. Казань в памятниках истории и культуры. Под ред. С. С. Айдарова, А. Х. Халикова, М. Х. Хасанова, И. Н. Алеева. — Казан, 1982. 2. [http://www.izo-museum.ru Рәсми сайт] == Тышкы сылтамалар == * [http://www.kazan-kremlin.ru/ Казан Кремле музей-тыюлыгы. Рәсми сайт] * [http://kudago.com/kzn/place/nacionalnaya-hudozhestvennaya-galereya-hazine/ Kudago.com сайты] * [http://art16.ru/iskusstvo Галерея турында art16.ru сайтында] == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Казан истәлекле урыннары}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча галереялар]] [[Төркем:Казан музейлары]] m1jhcalfgijqn8btj00k7chqf1lbuav Эрмитаж-Казан 0 158123 3526392 3506482 2022-08-04T16:07:18Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ {{Тышкы сылтамалар}} {{Татарстан музейлары}} wikitext text/x-wiki {{мәгънәләр|Эрмитаж (төшенчә)}} {{Музей |исем = Эрмитаж - Казан (музей) |файл = 4preobraznensky cadet school.jpg |зурлык = 300px |язу = ''<small>Юнкерлар училищесы бинасы. ХХ гасыр башы</small>'' |region = |CoordScale = |нигезләнгән = 2005 |урын = [[Казан]] |директор = Ольга Пиульская |сылтама = http://www.museum.ru/m3128 |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} '''Эрмитаж-Казан''' ― Санкт-Петербург шәһәрендә урнашкан федераль дәүләт мәдәният оешмасы «Дәүләт Эрмитажы» сәнгать һәм мәдәният-тарих музееның Казан шәһәрендә ачылган бүлекчәсе. Эрмитажның Россия территориясендә ачылган беренче филиалы. [[Казан кирмәне|«Казан Кремле»]] музей-тыюлыгының структура берәмлеге. Элекке Юнкерлар училищесы бинасында урнашкан. == Эрмитажның башка шәһәрләрдә вәкиллекләре == [[Файл:Amstelhof2.jpg|right|200px|thumb|Амстелхоф реконструкциядән соң]] '''Эрмитаж Амстердам''', Амстелхоф ({{lang-nl|Hermitage Amsterdam}}) яки '''Амстельдә Эрмитаж''' ({{lang-nl|Hermitage aan de Amstel}}) — [[Амстердам]] шәһәрендә Амстел елга ярында Эрмитаж күргәзмә үзәге. === Казан === '''Эрмитаж - Казан''' ([[музей]]) – [[Санкт-Петербург]] шәһәрендә урнашкан федераль дәүләт мәдәният оешмасы «Дәүләт Эрмитажы» сәнгать һәм мәдәният - тарих [[музей|музее]]ның [[Казан]] шәһәрендә ачылган бүлекчәсе – Эрмитажның [[Россия]] территориясендә ачылган беренче филиалы. [[Казан кирмәне|Казан Кремле]] [[музей]] - тыюлыгының структура берәмлеге булып тора. [[Музей]] [[Казан кирмәне|Казан Кремле]] территориясендәге элекке Юнкерлар училищесы бинасында урнашкан. Күргәзмә залының мәйданы ''868 кв.м.'' == Тарих == [[Файл:Zimní palác (3).jpg|thumb|180px|right|Эрмитажның төп бинасы [[Санкт-Петербург]]]] «Дәүләт Эрмитажы» [[музей|музее]]ның [[Казан]]дагы бүлекчәсен ачу [[Казан]] шәһәренең [[Меңъеллык|Меңъеллыгын]] билгеләп үтү вакыйгасы белән бәйле. [[2005 ел]]ның 23 августында «Дәүләт Эрмитажы» җитәкчелеге белән [[Казан кирмәне|Казан Кремле]] [[музей]] - тыюлыгы җитәкчелеге арасында хезмәттәшлек турында килешүгә кул куела. [[Музей]] бүлекчәсенең рәсми ачылу көне – [[2005 ел]]ның 28 августы. «Дәүләт Эрмитажы» [[музей|музееның]] директоры [[Михаил Пиотровский]] [[Казан]] бүлекчәсен ачу тантанасында катнаша һәм ачык лекция укый, «''[[Алтын Урда]]. [[Тарих]]ы һәм мәдәнияте''» исемендә беренче күргәзмәне тәкъдим итә. [[Татарстан]]ның һәм «Дәүләт Эрмитажы»ның хезмәттәшлеге [[1997 ел]]да «''[[Кубрат хан]] хәзинәсе''» күргәзмәсеннән башлана. Эрмитаж ([[Санкт-Петербург]]) [[1997]] - [[2004 ел]]ларда [[Казан]] шәһәрендә 5 мәртәбә зур күргәзмә уздыра. [[2004 ел]]да, бер яктан, «Дәүләт Эрмитажы», икенче яктан, [[Татарстан мәдәният министрлыгы]], [[Казан]] [[мэр]]иясе, [[Татарстан фәннәр академиясе]] арасында [[Казан]] шәһәренең [[Меңъеллык|Меңъеллыгына]] [[Казан]] шәһәрендә «Эрмитаж үзәге» исемле мәдәни - агарту һәм белем бирү программасы ачу максаты турында беркетмәгә кул кую була. Эрмитаж - Казан музей үзәге [[Татарстан]]ның беренче президенты [[Минтимер Шәймиев]] хәерхаһлыгы белән ачыла. ==== Музей бинасы ==== Эрмитаж-Казан музей-үзәге [[Казан кирмәне|Казан Кремле]] территориясендәге элекке Юнкерлар училищесындә урнаша. Бина архитектор [[Петр Пятницкий]] тарафыннан [[1840 ел]]ларда соңгы «''рус (николай) классикасы''» ысулында хәрби кантончылар мәктәбе итеп төзелгән. [[1861 ел]]да хәрби ведомствога тапшырыла. [[1866 ел]]да юнкерлар училищесы ачыла. Бина тышкы яктан кырыс монументаль кыяфәте, озын коридор белән тоташкан, биек түшәмле якты заллары белән җәлеп итә. == Күргәзмә == Күргәзмә залларында [[Санкт-Петербург]]дан, төп бинадан китерелгән күргәзмәләр даими, ярты ел дәвамында эшли. Эрмитаж - Казан экспозицисендә бүгенге көндә берничә йөз саклау берәмлеге булган саклау фонды да булдырылган. Үзәктә экспозиция заллары, компьютер сыйныфлары, ликсә залы, конференц-зал, мәгълүмат залы урын алган. Ул залларда сынлы сәнгать, графика, декоратив-гамәли сәнгать әсәрләре, тарихи- мәдәни коллекцияләр күргәзмәгә куела. ==== Аллаһының 99 исеме ==== IX-XIX гасырлар классик ислам сәнгате күргәзмәсе. [[Иран]]да XI гасырда ясалган бакыр тәмәке тарту җиһазы, [[Аксак Тимер]] оныгы күчереп язган [[Коръән]]нең бер бите, [[Кытай]]да XIV гасырда алтын кертеп тегелгән күлмәк, [[Гыйрак]]та X гасырда ясалган керамик касәләр, [[Иран]]да XVI гасырда [[Аллаһ]]ы Тәгаләнең 99 исеме кертеп ясалган намазлык, хәзерге [[Россия]] җирендә табылган алтын чигә алкалары куелган. [[Кытай]]да кошлар төшерелгән кәгазьдә басылган [[Коръән]] игътибарга лаек. [[Коръән|Ул]] – тереклек иясе төшерелгән [[Коръән]]нең билгеле бердәнбер үрнәге.<ref>{{Citation |title=Көнчыгыш тылсымы- Эрмитаж-Казан үзәгендә |url=http://www.kazan-kremlin.ru/archive/yanaliklar/ |access-date=2014-09-19 |archive-date=2014-09-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140915212957/http://www.kazan-kremlin.ru/archive/yanaliklar/ |dead-url=yes }}</ref> == Кызыклы факт == Эрмитаж –Казан – дөньякүләм данлыклы «Дәүләт Эрмитажы» [[музей|музееның]] башка шәһәрләрдә ачылган 4 нче ([[Россия]]дә – 1 нче) бүлекчәсе: * [[Лондон]], ''Самерсет-Хаус'' ([[2000]]) <ref>''2007 елда ябыла''</ref> * Лас-Вегас ([[Невада]], [[АКШ]]), ''Соломон Гуггенхайм музее'' ([[2001]]) <ref>''2008 елда ябыла''</ref> * Эрмитаж-[[Амстердам]] ([[Һолландия]]), ''Амстелхоф'' ([[2004]]) * Эрмитаж-[[Казан]], ''[[Казан кирмәне|Казан Кремле]] [[музей]]- тыюлыгы'' ([[2005]]) * [[Феррара]] ([[Италия]]), ''герцог Д'Эсте замогы'' ([[2006]]) * Эрмитаж-[[Выборг]], ''Виипури музее'' ([[2010]]) * Эрмитаж-[[Омск]] ([[2016]]-''планда'') == Музей турында == [[Казан кирмәне|Казан Кремле]] музей-тыюлыгы '''директоры''' - [[Зилә Вәлиева]] '''Мөдире''' – Ольга Пиульская '''Адресы:''' [[Татарстан]], [[Казан]] шәһәре, [[Казан кирмәне|Кремль]], 4- подъезд '''Ачылу вакыты:''' 28.08.2005 '''Бюджет статусы''': [[РФ]] субъекты, мунииципаль '''Оештыру-хокукый формасы:''' коммерцияле булмаган оешма '''Оешма тибы''': мәдәни-гаммәви, тикшеренү '''Оешманың классификациясе''': музей-тыюлык, сәнгати '''Оешманың мәйданы:''' күргәзмә мәйданы ''888 кв.м'',; парк ''13,45 га'' '''Оешмага керә''': кинолекторий, кибет, интернет сыйныфы '''Югарыдагы оешма''': [[Казан кирмәне|Казан Кремле]] дәүләт тарихи - архитектори һәм сәнгати [[музей]] – тыюлыгы – М2558 <ref>http://www.museum.ru/M2558</ref> '''Партнер-оешмалар''': Дәүләт Эрмитажы ([[Санкт-Петербург]]) – М106; [[Татарстан|Татарстан Республикасының]] милли [[музей|музее]] – М1299 '''Рәсми бит''': http://www.museum.ru/m3128 == Чыганаклар == * Путеводитель Казань и Казанский Кремль. - Казан, 2009. * ''«Казанский Кремль - культурный туризм»'' гәҗите, 2007 елдан квартал саен чыга. * Ситдиков А.Г. Казанский кремль: историко-археологическое исследование. - Казан, 2006. * Экскурсия по Казанскому Кремлю (мультимедия басмасы) - Казан, 2005. * Каталог выставки "Дети Богов. Античные герои в Древнем и Новом искусстве". - СПб., 2009. * Каталог выставки "От Китая до Европы: Искусство исламского мира". - СПб., 2008. * Каталог выставки "Русское искусство в Эрмитаже. Знаменитые и забытые мастера XIX - первой четверти XX века". - СПб., 2007. * Каталог выставки "Вышивка Западной Европы XVI - начала XX века в Эрмитаже". - СПб., 2006. * Каталог выставки "Полцарства за коня…". Лошадь в мировой культуре". - СПб., 2006. * Каталог выставки "Золотая Орда. История и культура". - СПб., 2005. == Тышкы сылтамалар == * [http://www.museum.ru/ Россия музейлары сайты] * [http://www.hermitagemuseum.org/ Дәүләт Эрмитажы сайты] * [http://www.museum.ru/M2558 Казан кирмәне музей-тыюлыгы сайты] * [http://www.kazan-kremlin.ru/museums/hermitage/ Музейның Казан кирмәне сайтындагы бите] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140814012928/http://www.kazan-kremlin.ru/museums/hermitage/ |date=2014-08-14 }} * [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%AD%D1%80%D0%BC%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%B6 Дәүләт Эрмитажы турында РусВикипедиядә] * [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%AD%D1%80%D0%BC%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%B6#.D0.9A.D0.B0.D0.B7.D0.B0.D0.BD.D1.8C Эрмитаж-Казан турында РусВикипедиядә] == Моны да карагыз == [http://www.tripadvisor.ru/Attraction_Review-g298520-d2629493-Reviews-Hermitage_Kazan_Center-Kazan_Republic_of_Tatarstan_Volga_District.html Музей турында тамашачылар фикере] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} {{Казан истәлекле урыннары}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Казан музейлары]] [[Төркем:Казан кирмәне]] clcme7ediwpnj8ukjg4cyyfdogjr62x Татарстан Республикасының милли музее 0 158160 3526440 3506475 2022-08-04T17:04:21Z Frhdkazan 3171 {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = ТР милли музее |файл = Национальный музей Республики Татарстан.JPG |зурлык = 300px |язу = <small>''Музейның төп бинасы''</small> |lat_dir = N|lat_deg = 55|lat_min = 47|lat_sec = 44.90 |lon_dir = E|lon_deg = 49|lon_min = 6|lon_sec = 34.70 |region = RU |CoordScale = 7000 |нигезләнгән = 1895 |урын = [[Казан]] |директор = Алиса Вяткина |сылтама = http://www.museum.ru/M1299 |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} '''ТР милли музее''' - '''Татарстан Республикасының Милли музее''' – [[Татарстан]]ның фәнни-тикшеренү һәм мәдәният-агарту оешмасы, [[Россия]]нең иң зур [[музей]]ларыннан берсе. [[1895 ел]]ның 5 апрелендә ачыла. [[1981 ел]]дан [[2005 ел]]га кадәр милли [[музей]] 80 [[музей]]ны берләштергән [[Татарстан]] [[музей]] берлегенең әйдәүче оешмасы булып тора. Бүген [[Казан]]да 12 бүлекчәсе, [[Югары Ослан районы|Югары Ослан]] һәм [[Кама Тамагы районы]]нда 2 филиалы бар. == Тарих == [[1894 ел]]да [[Казан]]ның фән һәм сәнәгать [[музей|музее]] буларак, тарихчы, коллекционер, төбәкне өйрәнүче [[Андрей Лихачев|А.Ф. Лихачевның]] (''[[1832]]-[[1890]]'') 40 000 саклау берәмлегеннән торучы шәхси тупланмасыннан һәм [[1890 ел]]да узган фән-сәнәгать күргәзмәсе экспонатлары нигезендә оештырыла. [[Казан дәүләт университеты|Казан император университеты]] галимнәре А.А. Штукенберг, [[Николай Загоскин|Н.П. Загоскин]], П.И. Кротов, Н.Ф. Высоцкий, [[Николай Катанов|Н.Ф. Катанов]] [[музей]]ның коллекцияләрен оештыруда үз өлешен кертә. [[Казан]] шәһәренең шәхси коллекционерлары һәм хәйриячеләре [[Иван Лихачев|И.Ф. Лихачев]], [[Федор Лихачев|Ф.А. Лихачев]], [[Василий Заусайлов|В.И. Заусайлов]], О.С. Александрова-Гейнс, [[Галимҗан Баруди]], Д.И. Образцов [[музей]] фондын тулыландыра. Казан шәһәр музееның беренче директоры (''шура рәисе'') (''1895-1902'') — [[Сергей Дьяченко|Сергей Виктор улы Дьяченко]] (''1846-1907'')<ref>[http://www.elitat.ru/%3Frub%3D39%26st%3D16141%26type%3D3%26s%3D1?rub=8&st=2281&type=3&s=1 Мэр Дьяченко был голова. «[[Элита Татарстана (журнал)|Элита Татарстана]]»]</ref>. Исеме еш алышына: ''[[1918]]'' – [[Казан губернасы]] [[музей|музее]], ''[[1921]]'' – [[ТАССР]] (АТССР) Үзәк [[музей|музее]], ''[[1944]]'' – [[Татарстан АССР]] дәүләт [[музей|музее]], ''[[1982]]'' – [[Татарстан АССР]] дәүләт берләштерелгән [[музей|музее]], [[2001 ел]]дан – [[Татарстан Республикасы]]ның милли [[музей|музее]].<ref>Валеева Л. Г. Страницы прошлого листая: Из истории Государственного объединенного музея ТАССР 1970—1980 годов. — Казань, «Kazan-Казань», 2005.</ref> == Бинасы == {{төп мәкалә|Кунак йорты (Казан)}} [[Файл:Kremlyovskaya street in Kazan by Vasilij Turin .jpg|thumb|right|250px|«[[Кунак йорты (Казан)|Кунак йорты]]» ({{Lang-ru|''Гостиный двор''}}) бинасы. 1820 ел.]] [[Татарстан]]ның һәм [[Россия]]нең {{comment|архитектура|архитектура}} һәйкәле саналучы «[[Кунак йорты (Казан)|Кунак йорты]]» ({{Lang-ru|''Гостиный двор''}}) бинасында урнашкан. Бина турында беренче тапкыр [[1556 ел]]да телгә алына. [[1770 ел]]да архитектор В.И. Кафтырев таштан яңадан төзи. [[1800 ел]]ның июнендә архитектор Ф.Е. Емельянов җитәкчелегендә яңартып кору эшләре башлана. Бинаны үзгәртеп корулар [[XIX гасыр]] азагында гына төгәлләнә<ref>[http://www.museum.ru/M1299 Тарвердян А. Двор Гостин. Рәсми сайтта.]</ref> == Тупланмалар == Музей фондларында ''800 000'' саклау берәмлеге экспонат бар. Алар [[Татарстан|туган як]]ның [[тарих]]ын, табигатен, [[Идел]] буе, [[Урал]] алды, [[Россия]] һәм дөнья халыкларының тарихын өйрәнү һәм күрсәтү өчен файдаланыла. А.Ф. Лихачевның [[болгар]] тупланмасы, Ананьино казылмалары тупланмасы, [[мисыр]] һәм антик коллекцияләре, алтын тәңкәләр тупланмасы, XVII гасырның свиткалары, XV - XX гасыр кулъязма китаплары тупланмасы, [[татар әдәбияты]] вәкилләренең шәхси әйберләре, [[Казан]] [[татар]]ларының декоратив-гамәли сәнгате үрнәкләре, Г.Р. Державинның мемориаль тупланмасы, тарихи таксидермия ({{Lang-tt|карачкы ясау}})<ref>[https://ru.wikipedia.org/wiki/%D2%E0%EA%F1%E8%E4%E5%F0%EC%E8%FF аңлатмасы]{{Deadlink|date=February 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> үрнәкләре тупланмасы, колибри тупланмасы, көнчыгыш нумизматикасы тупланмасы - игътибарга иң лаеклылардан.<ref>[http://www.museum.ru/M1299item Рәсми сайттан]</ref> ==== Даими эшләүче күргәзмәләр ==== * [[Татарстан]]ның борынгы [[тарих]]ы * Урта гасырларда акча әйләнеше, сәүдә һәм сәүдә юллары * «Алтын келәт» (''XVII - XIX гасыр [[татар]] зәркән эшләнмәләре'') * XVIII гасырда [[Казан губернасы]] * [[Музей]] раритетлары – [[Казан]]ның [[Меңъеллык|Меңъеллыгына]] ==== Күчмә күргәзмәләр ==== * [[Татарстан]]: мәдәниятләр бердәмлеге. – Мәскәү, 2006. * Кышкы бәйрәмнәр традициясе. – Казан, 2006. * Театр чакыруы (<small>''Камал театрына 100, Качалов театрына 215, рус театрына 250 ел''</small>). – Казан, 2006. * Ата-бабалар чакыруы (''Аучылык тарихыннан''). – Казан, 2007. * [[Кытай]]дан [[Аурупа]]га кадәр: Ефәк юлы. ''Ефәк сәнгатенә 5 000 ел''.- Казан, 2007. * Музыка кораллары дөньясы. – Казан, 2007 (<small>''В.Потанин хәйрия фонды ярдәме белән''</small>). * Толстойлар нәселе тарихы –Россия тарихы. – Мәскәү, Пушкин музее, 2008. * [[Казан]] Санкт – Петербургта кунакта. Санкт –Петербург - 2008. * [[Кытай]]дан [[Аурупа]]га кадәр: [[ислам]] дөньясы сәнгате – Казан, 2008. * Максим Горькийның [[Казан дәүләт университеты|Казан университетлары]] (<small>''М.Горькийга -135 ,Ф.Шаляпинга – 140''</small>) – Казан, 2008. == Белем бирү == * Казан университетлары шәкертләре өчен музей практикасы (1972 елдан) * Музей хезмәткәрләре өчен стажировкалар * «''Витязь''» хәрби-[[тарих]] клубы (<small>''җитәкчесе – В.Хабаров''</small>) == Бүлекчәләре == * [[Евгений Боратынский музее (Казан)|Е.А. Боратынский музее]] * [[Максим Горький музее (Казан)|А.М. Горький музее]] * [[Тукай музее (Казан)|Габдулла Тукайның Әдәби музее]] * [[Муса Җәлилнең музей-фатиры]] * [[Шәриф Камалның музей-фатиры (Казан)|Шәриф Камал мемориал фатирында татар әдәбияты тарихы музее]] * [[Салих Сәйдәшев музее]] * [[Янка Купала музее (Печище)|Янка Купала музее]] ([[Печище (Татарстан)|Печище]]) * [[Максим Горький музее (Красновидово)|Максим Горький музее]] ([[Красновидово]]) * В.И. Ленин музее * [[Нәҗип Җиһановның музей-фатиры (Казан)|Нәҗип Җиһановның музей-фатиры]] * [[Каюм Насыйри музее]] * Л. Н. Толстой музее * [[Бөек Ватан сугышы]] [[музей]]-мемориалы * [[Татарстан]]ның музыка мәдәнияте [[музей|музее]] == Үсеш проекты == 2001 елда [[Татарстан]] Министрлар шурасы милли [[музей]]ны үстерүнең фәнни концепиясен раслый. Аның буенча милли [[музей]] тәртипкә салынган күргәзмәләре, яңа саклау урыны, реставрация һәм сәнгать остаханәләре, интернет үзәге булган заманча эре [[музей]] үзәгенә әйләнергә тиеш була. Бинаны үзгәртеп кору ''6 000 кв.м'' күргәзмә мәйданы ясарга мөмкинлек бирә. Гостиный дворда [[музей]]ның клублары, түгәрәкләре эшчәнлеген берләштерүче мәдәният-мәгариф үзәге ачу күздә тотыла. Шунда ук 3 күргәзмә җәелдерелә: * Борынгы заманнардан бүгенге көнгә кадәр [[Татарстан]]ның [[тарих]]ы * [[Табигать]] һәм кеше * Мәдәният: [[Татарстан]] халыкларының мәдәниятләре == Бүләкләре == [[2006 ел]]да В. Потанинның хәйрия фонды иганәсендә узган бөтенроссия «''Үзгәрүчән дөньяда үзгәрүчән [[музей]]''» конкурсында «''[[Музей]] музыкасы''» проекты белән җиңүче була.<ref>http://museum.fondpotanin.ru/authors/656437</ref> == Музей турында == '''Генераль директоры''' (2022 елдан) – Алиса Львовна Вяткина <ref>''Рузилә Мөхәммәтова''. [https://tatar-inform.tatar/news/culture/23-03-2022/milli-muzeyny-general-direktory-itep-alisa-vyatkina-bilgel-nde-5851974 Милли музейның генераль директоры итеп Алиса Вяткина билгеләнде.] [[Татар-информ]], 23.03.2022</ref> '''Адресы''': [[Татарстан]], [[Казан]] шәһәре, Кремль урамы, 2 '''Ачылу вакыты''': 05.04.1895 '''Бюджет статусы''': [[РФ]] субъекты, мунииципаль '''Оештыру-хокукый формасы''': коммерцияле булмаган оешма '''Оешма тибы''': мәдәни-гаммәви, тикшеренү, уку-укыту Оешманың '''классификациясе''': универсаль Оешманың '''мәйданы''': күргәзмә мәйданы ''5 206 кв.м''; вакытлы күргәзмәләр ''1 200 кв.м''; саклау фонды ''6 015 кв.м'' '''Оешмага керә''': архив, фәнни китапханә, реставрация остаханәләре '''Югарыдагы оешма''': [[Татарстан]]ның мәдәният министрлыгы '''Партнер-оешмалар''': Манеж ([[Мәскәү]]), [[Башкортстан]]ның милли музее, [[Яр Чаллы шәһәренең тарихы музее]], өяз шәһәре [[музей|музее]], Болгар [[музей]]-тыюлыгы, Иске Казан [[музей]]-тыюлыгы, ''В.М. һәм А.М. Васнецовлар исемендәге'' [[Вятка]] сәнгать [[музей|музее]], [[ТР дәүләт сынлы сәнгать музее]], [[Биләр]] [[музей]]-тыюлыгы, [[Казан кирмәне|Казан кремле]] [[музей]]-тыюлыгы, [[Казан дәүләт университеты|Казан (Идел буе) федераль университеты]]ның [[Казан университетының этнография музее|этнография музее]], Качалов театры музее, [[Эрмитаж-Казан]] үзәге,[[Татарстан Җөмһүриятенең Милли китапханәсе|Татарстан Республикасының Милли китапханәсе]], [[Татарстан]]ның фәннәр академиясе, Татарстанның милли архивы, [[Татарстан]]ның мәгариф һәм фән министрлыгы, [[Н. И. Лобачевский исемендәге Фәнни китапханә|Н.И. Лобачевский исемендәге фәнни китапханә]] һ.б. '''Саклау берәмлеге''' – ''805 400''; ''580 085'' (''төп фондта'') '''Рәсми бит''': http://www.museum.ru/M1299 == Чыганаклар == * Все музеи Казани. Белешмәлек. - Казан, Заман, 2004. * Г.Р. Назипова, С.Ю. Измайлова. Казанский антиквариум. - Казан, Фолиантъ, 2006. В.М. Дьяконов. Моя жизнь и музей. Сорок лет участия в музейном строительстве. - Казан, "Kazan - Казань", 2006. * DVD-диск "Сокровища Национального музея". - Казан, 2005. * Г.А. Милашевский. Старая Казань. Фотопортрет. Китап - альбом. - Казан, Заман, 2005. * Р. Идрисова. По старым улицам казанским... Белешмәлек. - Казан, Новое знание, 2005. * Сбереженная память. 110 лет Национальному музею Республики Татарстан. «Казань» журналы, № 3, 2005. * Л. Милашевская. Зоологическая коллекция Национального музея Республики Татарстан. Позвоночные животные.Каталог. - Казан, Заман, 2003. * Кадырова А. Застывшая музыка Гостиного двора // [[Казанские ведомости (гәҗит)|Казанские ведомости]]. — 1993. — 3 август. * Музейные ежегодники. Милли музей нәшрияты. == Сылтама == * [http://www.museum.ru/M1299 Музей сайты] * [http://www.museum.ru/ Россия музейлары сайты] * [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%BC%D1%83%D0%B7%D0%B5%D0%B9_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B8_%D0%A2%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD Милли музей турында РусВикипедиядә] == Моны да карагыз == [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%B4%D0%B2%D0%BE%D1%80_(%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%8C) Гостиный двор турында РусВикипедиядә] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} {{Яхшы мәкалә}} {{Казан истәлекле урыннары}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Казан музейлары]] [[Төркем:Казанның Кирмән урамы]] cz5nl2q4wukarixi1lmgj6897qrve1x Лядо (Смоленск өлкәсе) 0 165476 3526606 2621942 2022-08-05T02:42:49Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия | халәт = | татар исеме = | рус исеме = | чын исем = | герб = | байрак = | lat_deg = 55| lat_min = 29| lat_sec = 44 | lon_deg = 34| lon_min = 1| lon_sec = 29 | CoordAddon = | CoordScale = | төбәк харитасы зурлыгы = | район харитасы зурлыгы = | төбәк = Смоленск өлкәсе | төбәк җәдвәлдә = | район төре = Муниципаль район/Шәһәр округы | район = | район җәдвәлдә = | җирлек төре = Авыл җирлеге/Шәһәр җирлеге | җирлек = | җирлек җәдвәлдә = | эчке бүленеш = | башлык = | нигезләнү елы = | беренче язма искә алу = | элекке исемнәр = | халәт бирле = | мәйдан = | ТП үзәге биеклеге = | халык саны = | исәп елы = | тыгызлык = | агломерация = | милли состав = | дини состав = | этнохороним = | почта индексы = 215223 | почта индекслары = | телефон коды = | санлы идентификатор = | Commons та төркем = | сайт = }} '''Лядо''' ('''''Ля́до''''') — [[Смоленск өлкәсе]] [[Новодугино районы]]нда урнашкан [[авыл]]. [[Извеково авыл җирлеге]]нә керә. Әлегә муниципаль статусы — авыл (федераль классификатор буенча). Халык саны — 9 кеше ([[2007 ел]]). Өлкәнең төньяк-көнчыгыш өлешендә Новодугинодан 22 км көньяк-көнбатышта Төлка елгасы буенда урнашкан. Авылдан 19 км көнчыгышта Вязьма — Ржев линиясенең Александрино тимерюл станциясе урнашкан. == Тарих == [[Бөек Ватан сугышы]] вакытында Гитлер гаскәрләре авылны [[1941 ел]]ның октябрь аенда басып алалар, [[1943 ел]]ның март аенда азат итәлә<ref>{{Citation |title=Освобождение Смоленщины./Энциклопедия Смоленской области |url=http://www.admin-smolensk.ru/~websprav/history/raion/book/-Ov-.htm |access-date=2015-02-04 |archive-date=2016-08-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160827132942/http://websprav.admin-smolensk.ru/history/raion/book/-Ov-.htm |dead-url=yes }}</ref>. == Климат == Биредә климат уртача-континенталь. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} {{Извеково авыл җирлеге (Смоленск)}} [[Төркем:Новодугино районы торак пунктлар]] [[Төркем:Смоленск өлкәсенең фотографиясыз ТП]] {{Smolen-obl-geo-stub}} qz69j5r7dj1cwcb7gr7542ucwsra2vz Лукино (Новодугино районы) 0 165766 3526602 2054433 2022-08-05T01:50:02Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия|Лукино|Авыл | халәт = | татар исеме = | рус исеме = | чын исем = | герб = | байрак = | lat_deg = 55| lat_min = 30| lat_sec = 8 | lon_deg = 34| lon_min = 3| lon_sec = 8 | CoordAddon = type:city(48)_region:RU | CoordScale = | төбәк харитасы зурлыгы = | район харитасы зурлыгы = | төбәк = Смоленск өлкәсе | төбәк җәдвәлдә = | район төре = Муниципаль район/Шәһәр округы | район = Новодугино районы | район җәдвәлдә = | җирлек төре = Авыл җирлеге/Шәһәр җирлеге | җирлек = | җирлек җәдвәлдә = | эчке бүленеш = | башлык = | нигезләнү елы = | беренче язма искә алу = | элекке исемнәр = | халәт бирле = | мәйдан = 0,35 | ТП үзәге биеклеге = | халык саны = 48 | исәп елы = 2007 | тыгызлык = | агломерация = | милли состав = | дини состав = | этнохороним = | почта индексы = 215223 | почта индекслары = | телефон коды = | санлы идентификатор = | Commons та төркем = | сайт }} {{мәгънәләр|Лукино}} '''Лукино''' — [[Русия]]нең [[Смоленск өлкәсе]] [[Смоленск өлкәсенең Новодугино районы|Новодугино районы]] составына керүче [[авыл]]ы. [[Извеково авыл җирлеге]] составына керә. Халык яшәми ([[2007 ел]]). Вакыт зонасы — MSK (Мәскәү вакыты) яки UTC+3. Почта индексы — 215223. Өлкәнең төньяк-көнчыгыш өлешендә, [[Новодугино]]дан 20 километрга көньяк-көнбатыштарак урнашкан, {{Табличка дороги|Иске Смоленск юлы|Р134 «Иске Смоленск юлы»|#0090ff|white|-}} автоюлыннан 13 километрга көнбатыштарак [[Смоленск]] — [[Дорогобуж]] — [[Вязьма]] — [[Зубцов]] юлында тора, [[Тулка]] елга ярында. Авылдан 17 километрга көнчыгышырак [[Вязьма]] — [[Ржев]] сызыгында [[Новодугино (станция)|Новодугино]] тимер юлы станциясе урнашкан. == Тарих == [[Бөек Ватан сугышы]] вакытында, [[1941 ел]]ның октябрь аенда, авылны фашист гаскәрләре басып алалар, кире [[1943 ел]]ның мартынды азат ителә.<ref>{{Citation |title=Смоленск өлкәсен азат итү./Смоленск өлкәсе энциклопедиясе |url=http://www.admin-smolensk.ru/~websprav/history/raion/book/-Ov-.htm |access-date=2015-02-23 |archive-date=2016-08-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160827132942/http://websprav.admin-smolensk.ru/history/raion/book/-Ov-.htm |dead-url=yes }}</ref> == Халык == {{ Халык саны | Лукино (Новодугинский район) }} == Климат == Биредә климат уртача-континенталь. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK|Объект={{PAGENAME}}}} == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} {{Извеково авыл җирлеге (Смоленск)}} [[Төркем:Новодугино районы торак пунктлар]] {{Smol-geo-stub}} c3pvqa341336bu67t05rfmq8222m4ks Наталья Комарова 0 166306 3526666 2710875 2022-08-05T10:12:14Z Frhdkazan 3171 {{Тышкы сылтамалар}}{{Русия субъектлары җитәкчеләре}} wikitext text/x-wiki {{Шәхес | исем = Наталья Комарова | рәсем = Н.Комарова.jpg | рәсем_зурлыгы = 250px | alt = <!—Наталья Комарова--> | рәсем язуы = Наталья Комарова | тулы исем = Наталья Владимир кызы Комарова | һөнәр = дәүләт эшлеклесе-губернатор | туу датасы = 21.10.1955 | туу җире = {{туу җире|Псков өлкәсе|Псков өлкәсендә}} Язво [[авыл]]ы | гражданлык = {{байраклаштыру|ССРБ}}→<br/>{{байраклаштыру|Россия}} | милләт = рус | үлем датасы = | үлем җире = | әти = | әни = | ир = [[2002]] кадәр<ref>[http://www.znak.com/hmao/news/2013-04-29/1005422.html Znak.com интернет-газетасында]</ref> — Вадим Комаров (1955) | хатын = | балалар = ''кызлары'' Наталия, Ирина | бүләк һәм премияләр = {{Дуслык ордены}} | сайт = http://komarovanatalya.livejournal.com/ | башка мәгълүмат = }} {{Дәүләт эшлеклесе | исем = Наталья Комарова | чын исем = | рәсем = | автограф = | тәртип = | титул = [[Хант-Манси автономияле округы|Хант-Манси АО]] губернаторы | байрак = [[Файл:Flag of Yugra.svg|50px]] | байрак2 = | чорбаш = [[2015 ел]] | чоразак = гамәлдә<ref>[http://www.admhmao.ru/wps/portal/hmao/vse_novosti/novost-dnya/ae3e57c3-fa40-4642-9ce8-f9bd80692a07/!ut/p/b1/hY7LbsIwFES_pR_Q3Os4OM4SYlfQ1oaSF_EGhUdQACdtVbXgr2-irqPObqSjMwMGSsInfMJoyClswLTVd3Oqvpqura5DN2yLIVcqSmjwFK0YLkQeh3mu6JITKKCc9VQ5UCOZ4n-SZzCna7fr9wowf_C4q-yBcNS2DCCFDQbb5Hx_X7iLW5_xpnQWEJ1xn1zIqxbzN51Kpw4vJJWMoPRdKj9uSsROyw6VrleHfJ3NpkLYqmmHd83Oej9766HnI6U04j6SCFlEKRQx6Hlnj2DN5_0xqXWtg4dfawFf-Q!!/dl4/d5/L2dBISEvZ0FBIS9nQSEh/ Н. Комарова Югра губернаторы вазифасына кереште]{{ref-ru}}</ref> | вице-президент = | аңа кадәр = '''үзе''', губернатор в.б. сыйфатында | дәвамчысы = | тәртип2 = | титул2 = [[Хант-Манси автономияле округы|Хант-Манси АО]] губернаторы | байрак2 = [[Файл:Flag of Yugra.svg|50px]] | байрак2_2 = | чорбаш2 = [[2010 ел]] | чоразак2 = [[2015 ел]] | аңа кадәр2 = [[Александр Филипенко]] | дәвамчысы2 = '''үзе''', губернатор в.б. сыйфатында | хезмәт еллары = | иялек = | дәрәҗә = | гаскәр төре = | фирка = | белем = | туу датасы = | туу урыны = | үлем датасы = | үлем урыны = | дин = | сайт = | Commons = }} {{фамилиядәшләр|Комарова}} '''Наталья Комарова''' (Наталья Владимир кызы Комарова, {{lang-ru|Наталья Владимировна Комарова}}) — Россия дәүләт эшлеклесе, [[Хант-Манси автономияле округы|Югра — Хант-Манси автономияле округы]] губернаторы ([[2010]]-[[2015]]). [[Россия Дәүләт думасы]]ның III ([[2001]]–[[2003]]), IV ([[2003]]–[[2007]]), V ([[2007]]–[[2010]]) чакырылыш депутаты. == Тәрҗемәи хәле == [[Файл:Н.Комарова 1.jpg|200px|thumb|right|<small>[[Владимир Путин|В.В. Путин]] белән. [[Мәскәү]]. 27.02.2015</small>]] [[1955 ел]]ның 21 октябренда [[Псков өлкәсе]] Язво авылында туган. Урта мәктәпне [[Болгария]]дә бетергән. Коммунарск ([[Украина]]да: Алчевск)<ref>[http://tsn.ua/politika/boyoviki-pereymenuvali-alchevsk-na-luganschini-400731.html Луганск халык реcпубликасында Алчевск исемен үзгәрттеләр]</ref> тау-металлургия институтын «инженер-икътисадчы» белгечлеге буенча тәмамлаган ([[1978]]). [[1980 ел]]дан [[Яңа Уренгой]]да яши. == Хезмәт юлы == * [[1978]] Коммунарск металлургия заводында хезмәт буенча техник, икътисадчы. * [[1980]]–[[1988]] [[Яңа Уренгой]] [[шәһәр]] шурасы башкарма комитетында эшли. * [[1988]]–[[1992]] шәһәр башкарма комитеты рәисе урынбасары, шәһәр план комиссиясе рәисе. * [[1992]]–[[1994]] Яңа Уренгой шәһәр хакимияте башлыгының беренче урынбасары. * [[1994]]–[[1997]] Яңа Уренгой хакимияте башлыгы. * [[1997]]–[[2000]] Яңа Уренгой мэры. * [[2000]]–[[2001]] [[Ямал-Ненец автономияле округы]] губернаторының беренче урынбасары. * Төп административ эше белән беррәттән [[Төмән]] дәүләт нефть һәм газ университеты социаль менеджмент кафедрасы доценты булып эшли. * [[2010]]–[[2015]] [[Хант-Манси автономияле округы]] губернаторы. [[2015 ел]]ның 27 февраленнән губернатор вазыйфаларын башкаручы.<ref>[http://kremlin.ru/news/47755 РФ президенты указы № 105 27.02.2015]</ref> == Иҗтимагый эшчәнлеге == * [[2001]] III чакырылыш [[Россия Дәүләт думасы]]на (дипломатия эшенә киткән [[Виктор Черномырдин]] урынына) сайлана. «Ватаным-Бердәм Россия» фракциясе әгъзасы була. * [[2003]] IV чакырылыш [[Россия Дәүләт думасы]]на сайлана. «[[Бердәм Россия]]» фракциясе әгъзасы, Табигый чыганаклар һәм табигатьтән файдалану комиссиясе рәисе була. * [[2007]]–[[2010]] V чакырылыш [[Россия Дәүләт думасы]]на сайлана («[[Бердәм Россия]]» сәяси фиркасе федераль исемлеге буенча). «[[Бердәм Россия]]» фиркасенең генераль шурасы әгъзасы. * [[1999]] РФ муниципаль берәмлекләре конгрессы идарәсе әгъзасы итеп сайлана. * [[2000 ел]]ның маеннан [[Аурупа]]ның җирле һәм региональ хакимиятләр конгрессының җирле хакимиятләр пулатында [[РФ]] вәкиле. Җирле хакимиятләр пулатының тыныч үсеш буенча комитетының вице-президенты. == Бүләкләре, мактаулы исемнәре == * [[Дуслык ордены (Россия)|Дуслык ордены]] ([[1998]]). * [[Хөрмәт ордены]] ([[2006]]). * III дәрәҗә Изге равноапостоллы княгиня Ольга ордены ([[православие]] чиркәве ордены) ([[2013]]). * [[Яңа Уренгой]] [[шәһәр]]енең хөрмәтле ватандашы. * [[1997]] Бөтенроссия «Хатын-кыз-97» конкурсында «Тигез хокуклар һәм тигез мөмкинлекләр» номинациясендә җиңүче. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == * [http://www.admhmao.ru/wps/portal/hmao ХМАО-Югра хакимиятенең рәсми сайты] * [http://komarovanatalya.livejournal.com/ Наталья Комарованың Тере журналдагы блогы] * [http://www.informugra.ru/news/economy/dmitriy-mezentsev-shos-eto-unikalnaya-palitra-mneniy-vzglyad-iz-13-stolits/ Ханты-Мансийскида ШОСның X юбилей сессиясе уза] {{Тышкы сылтамалар}}{{Русия субъектлары җитәкчеләре}} {{DEFAULTSORT:Комарова, Наталья}} [[Төркем:Сәясәтчеләр]] [[Төркем:Губернаторлар]] [[Төркем:Россия Федерациясе өлкә губернаторлары]] [[Төркем:Россия Федерациясе субъектлары башлыклары]] [[Төркем:Мэрлар]] [[Төркем:Россия Федерациясе Дәүләт Думасы депутатлары]] [[Төркем:Россия Федерациясе Дәүләт думасы комитет рәисләре]] [[Төркем:Бердәм Россия фиркасе әгъзалары]] k4ab4y1mih282ht2r8d2zad95kvpzgu Һиндукуш (музей) 0 169801 3526546 2872790 2022-08-04T19:44:18Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {| border="1" cellpadding="2" cellpadding="2" cellspacing="0" align="right" ! colspan="2" bgcolor="PowderBlue" | «Һиндукуш» музее |- | width="150" | Нигезләнү елы | [[ел|2009]] |- | width="150" | Бина төзелгән | [[1978]] |} <small>{{мәгънәләр|Һиндукуш (мәгънәләр)}}</small> [[Файл:Һиндукуш музее.jpg|400px|thumb|right]] {{Портал|Мәдәният}} '''«Һиндукуш»''' — [[Татарстан]]ның [[Тукай районы]] [[Иске Абдул]] [[авыл]]ында урнашкан иҗтимагый-патриотик музей, муниципаль бюджеттагы коммерцияле булмаган оешма. [[Әфганстан сугышы]] музее буларак ачыла.<br/> ''Музей директоры'' — Резеда Гарипова (Якупова).<br/> ''Музей адресы'' — [[Татарстан]], [[Тукай районы]], [[Иске Абдул]] [[авыл]]ы, Үзәк урам, 16. == Тарих == Музей [[2009 ел]]ның [[15 февраль|15 февралендә]], [[СССР|совет]] гаскәрләрен [[Әфганстан]]нан чыгаруның 20 еллыгы көнендә ачыла. [[2011 ел]]дан муниципаль музей статусында. Беренче директоры — Әбүзәр Габдрахманов. Музей шурасына әфганчылар Нәкыйп Хафизов, Илдус Насыйров, Марсель Ситдыйков, Айбулат Якупов сайлана.<br/> [[2004 ел]]ның [[23 февраль|23 февралендә]] [[Тукай районы]] [[Иске Абдул]] [[авыл]]ы [[Әфганстан сугышы]] ветераннары әледән-әле очрашып тору өчен хәрби-патриотик клуб төзергә килешәләр. Моның өчен [[авыл]] китапханәсенең фойесын бүлеп бирәләр. Тиздән әлеге клуб эшендә, аның үткәргән чараларында [[Сәмәкәй]], [[Мерәс (Тукай районы)|Мерәс]], [[Теләнче-Тамак|Теләнче Тамак]], [[Сәет (Тукай районы)|Сәет]], [[Яңа Бүләк]], [[Октябрь-Бүләк]], [[Иске Дөреш]], [[Казаклар (Тукай районы)|Казаклар]] [[авыл]]ы әфганчылары (''барлыгы 40 кеше'') катнаша.<br/> Музей башта [[Әфганстан сугышы]] музее буларак оеша башлый. Ләкин [[Бөек Ватан сугышы]], [[Чечня]] сугышы, [[Русия]] [[әрме|армия]]се тормышы турында экспонатлар да килгәч, иҗтимагый-патриотик музей статусын ала һәм [[Әфганстан сугышы]]нда катнашканнарның барысына да билгеле исем – [[Әфганстан]] территориясенең 80 % ын алып торган [[тау]] массивы - [[Һиндукуш]] исеме белән атала.<br/> Музейны бизәү, беренче экспонатларны табу һәм урнаштыруны әфганчылар үз хисапларыннан эшлиләр.<br/> [[2008 ел]]да музей (''клуб'') [[Татарстан]] мәдәният министрлыгыннан ''125 меңлек'' грант ота, һәм ул акчага пыяла шкафлар, стеллажлар сатып алына. Спонсорлар табып, хәрби кораллар (''макетлары'') алына. [[Тукай районы|Район]] башлыгы музей алдындагы мәйданчыкны һәм андагы [[Бөек Ватан сугышы|Бөек Ватан өчен корбан булганнар]] истәлегенә ачылган һәйкәлгә килү юлларын асфальтлауда ярдәм күрсәтә.<ref>[http://chelny-week.ru/2014/10/a-vy-uzhe-posetili-gindukush/ «''Новая неделя''», 30.10.2014]</ref> == Экспонатлар == Музейда раритетлар күрергә була. [[:ru:Винтовка Мосина|Мосин винтовкасы]], [[Калашников автоматы]] , [[:ru:Пистолет-пулемёт Шпагина|Шпагин пистолет-пулеметы]], [[:ru:Ручной пулемёт Дегтярёва|Дегтярев пехота пулеметы]], [[:ru:Пулемёт Максима|«Максим» пулеметы]], [[:ru:MP 38/40|«Шмайсер» автоматы]], [[Mauser C96|Маузер пистолеты]] (''үз зурлыгындагы макетлары'') күрсәтелә. Сирәк экспонат — [[:ru:Подводное ружьё|су астында ата торган коралның]] патроны.<br/> Пуля тишкән солдат [[:ru:Каска|каскалары]], ату коралы фрагментлары, төрле калибрдагы артиллерия [[:ru:Снаряд|снарядлары]] кыйпылчыклары һәм [[:ru:Оружейная гильза|гильзалары]], [[:ru:Патрон|патроннар]], [[:ru:Фляга|флягалар]], [[Алмания|алман]] [[:ru:StG 44|коралы]] детальләре, [[:ru:Афганские моджахеды|Әфган «дошман»нарының кораллары]] һәм киемнәре куелган. Экспозициядә — сугышчан юлны күрсәтүче зур дивар хариталары, фотодиварлар, документлар күргәзмәсе, ветераннарның истәлекләре, солдатларның хатлары, макетлар, альбомнар, сувенирлар, рәсемнәр урын алган. == Заллар == * Хәрби дан залы (''[[2009 ел]]да ачыла''). * «Һиндукуш» залы. * Хәрби хезмәткәрләр киеме залы. [[Кызыл Армия]], [[Совет Армиясе]], [[Русия]] [[әрме|армия]]се солдатларының көндәлек һәм тантаналы хәрби киемнәре күрсәтелә. * Ату коралы күргәзмә залы (''[[2013 ел]]да ачыла'')<ref>[http://kpfu.ru/chelny/studenty-kfu-posetili-obschestvenno-120192.html КФУ сайтында]</ref> == Төп эш юнәлеше == * Экскурсияләр үткәрү, [[Бөек Ватан сугышы]], [[Әфганстан сугышы]], [[Чечня]] сугышы вакытындагы экспонатлар белән музей фондларын баету, егетләрне [[әрме|хәрби хезмәткә]] озату тантаналары уздыру. * «Музей ачылу тарихы», «Вставай, страна огромная…», «Этот День Победы!», «Күренекле кешеләр язмышы» , «Каһарманнар янәшәбездә яши», «Я – гражданин России» темасына экскурсияләр уздырыла. * Хәрби-патриотик айлыклар уздыру традициягә кергән: [[сентябрь]]-[[октябрь]] - «Хәрби дан чикләре» (''Рубежи воинской славы''), [[ноябрь]]-[[декабрь]] - «Синең саклаучыларың, Мәскәү !» (''Твои защитники, Москва!''), [[февраль]] - «Ватанга хезмәт итәм» (''Служим Отечеству''), [[апрель]]-[[май]] - «Коткарылган дөнья хәтерли!» (''И помнит мир спасенный!''). * Музей [[Казан]], [[Чистай]], [[Алабуга]], [[Яр Чаллы]] иҗтимагый-патриотик оешмалары, [[Татарстан]] ветераннарының «Сугышчан туганлык» (''Боевое братство'') иҗтимагый хәрәкәте (''җитәкчесе'' отставкадагы генерал-майор, ТР элекке хәрби комиссары Иван Данилович Стагнеев) белән даими бәйләнештә тора<ref>[http://top-bal.ru/kultura/26519/index.html?page=3 Тукай районы мәдәният бүлеге еллык хисабында]</ref>. == Галерея == {|class="graytable" style="text-align:center" |+ |width="27%"|[[Файл:Һиндукуш музее 1.jpg|center|250px]] |width="25%"|[[Файл:Һиндукуш музее 2.jpg|center|250px]] |width="25%"|[[Файл:Һиндукуш музее 3.jpg|center|250px]] |width="25%"|[[Файл:Һиндукуш музее 4.jpg|center|250px]] |- | Күргәзмә | Хәрби кием залы | Музей алды | Солдат паёгы (''[[2011]]'') |} == Чыганаклар == # ''З. Дәүләтшин''. Авылым-горурлыгым (1 китап, [[2003]]). Тормыш дулкыннары (2 китап, [[2007]]), [[Яр Чаллы]]. (''350 еллык [[тарих]]лы [[Иске Абдул]] [[авыл]]ы белешмәлеге''). # ''Н. Хөсниев''. Что такое «Гиндукуш» ? «''[[Сарман (газета)|Новый Сарман]]''», № 28, [[2014 ел]], [[9 апрель]]. == Сылтамалар == * [http://tukay.tatarstan.ru/rus/munitsipalnoe-byudzhetnoe-uchrezhdenie.htm «Һиндукуш» музее Тукай районы рәсми сайтында] * [http://kpfu.ru/chelny/studenty-kfu-posetili-obschestvenno-120192.html КФУ студентлары «Һиндукуш»та булды] * [http://tatfrontu.ru/news/muzey-gindukush-posetili-deti-siroty-iz-menzelinska «Һиндукуш» музее Бөек Ватан сугышы виртуаль музее сайтында] == Моны да карагыз == * [http://chelny-week.ru/2014/10/a-vy-uzhe-posetili-gindukush/ Музейны ачу идеясен биргән Айбулат Якупов белән әңгәмә] == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Тукай районы музейлары]] [[Төркем:Хәрби-тарих музейлары]] ql92e7qquszeq07i6uyo9prtlyyib21 Күз 0 169830 3526353 3440490 2022-08-04T13:36:44Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{УК}} [[Файл:Глазчб.jpg|уңда|мини|250x250пкс|Кешенең күзе]] '''Күз''' ({{lang-la|oculus}}) — [[Акыллы кеше|кешенең]] һәм [[хайваннар]]ның сенсор [[Орган (биология)|әгъзасы]] (күрү системасының әгъзасы). Күз - күрү [[Орган (биология)|органы]], күрү анализаторының периферик өлеше. Дулкыннары озынлыкта яктылык диапазонда электромагнит таралуы кабул итү хәләтенә ия була һәм күрү функциясе тәэмин итә. Кеше тирәдәге дөньядан 90 % тирәсе мәгълүматны күз аша ала. Тирә-як мохит кузгаткычлары арасында күрү кеше өчен бигрәк тә зур әһәмияткә ия. Кешенең тышкы дөнья турында мәгълүматларның күбесе күрү белән бәйләнгән. Күрү аркасында кеше тирә-яктагы предметларны, җанлы һәм җансыз җисемнәрнең хәрәкәтен, графика һәм төс сигналларын (хәрефләрне, цифрларны, портретларны һ, б.) аерып күрәбез. Хезмәт эшмәкәрлегенең бөтен төрләре өчен дә күрү мөһим. Сукыр кешегә хезмәттә катнашу мөмкинлеген алу өчен уңайлы, каты эш башкарырга туры килгәнлеге һәркемгә билгеле. == Күз төзелеше == [[File:Eye iris.jpg|thumb|left|300px|[[Кеше]] күзе фотосурәте.]] [[File:Eye-diagram_no_circles_border.svg|thumb|Кеше күзе төзелеше: <br /> 1. [[Пыяласыман җисем]] <br /> 2. [[Тешле кырый]] <br /> 3. [[Цилиар мукул|Цилиар (керфексыман) мускул]] <br /> 4. [[Цинн бәйләвече|Цилиар (керфексыман) әйлән]] <br /> 5. [[Шлемм каналы]] <br /> 6. [[Күз карасы|Күз бәбәге]] <br /> 7. [[Мөгезкатлау|Мөгезпәрдә]] <br /> 8. [[Алгы полюс]] <br /> 9. [[Төсле катлау]] <br /> 10. [[Күз ясмыгы]] кабыгы <br /> 11. [[Күз ясмыгы]] төше <br /> 12. [[Керфексыман өлешнең үсентеләре|Цилиар үсенте]] <br /> 13. [[Лимб]] <br /> 14. [[Аскы кыек мускул]]<br /> 15. [[Асык туры мускул]] <br /> 16. [[Медиальная туры мускул]] <br /> 17. [[Челтәркатлау артерияләре һәм веналыры]] <br /> 18. [[Сукыр тап]] <br /> 19. [[Минең каты тышчасы]] <br /> 20. Челтәркатлауның үзәк [[артерия]]се <br /> 21. Челтәркатлауның үзәк [[Вена (анатомия)|венасы]] <br /> 22. [[Күрү нервы]] <br /> 23. [[Вортикоз вена]] <br /> 24. [[Күз алмасы җиңсәсе]] <br /> 25. [[Сары тап]] <br /> 26. [[Үзәк чокырчык]] <br /> 27. [[Күз агы]] <br /> 28. [[Күзнең тамырлы тышчасы]] <br /> 29. [[Өске туры мускул]] <br /> 30. [[Челтәркатлау]]]] [[Умырткалылар]]да күзләр ара [[Баш мие|минең]] ян стенкасы чыгынтысыннан үсә. Күзнең төп өлеше күз алмасын, ә инде күз кабагы, күз [[мускуллар]]ы, [[фасция]], май мендәрчеге ярдәмче аппаратны тәшкил итә, ул шулай ук [[кан]] тамырларыннан һәм [[Нерв системасы|нервлардан]] тора. Хайваннарның күз зурлыгы, кайбер искәрмәләрдән тыш, нигездә, гәүдә зурлыгына карый. [[Коры җир]] хайваннарыннан иң зур күзләр [[ат]]та ''(күз алмасы [[диаметр]]ы 51 мм)'' һәм тәвә [[Кошлар|кошында]]. Гәүдә күләме белән чагыштырганда иң зур күзләр [[мәче]]дә. Күз баш сөягенең [[күз чокыры]]<nowiki/>нда урнашкан парлы әгъза. Күз чокыры үзәгеннән күз алмасының тышкы йөзенә күзне хәрәкәткә китерүче мускуллар килә. Кашлар күзләрне саклый, алар маңгайдан агып төшүче тирне читкә юнәлтә. [[Күз кабагы]] белән [[керфек]]ләр күзне чаңнан саклыйлар. Күзнең тышкы өслегендә урнашкан яшь бизе яшь бүлеп чыгара. Ул күз алмасының өстен сылатып тора, күзгә иңгән чит өлешчәләрне юып төшерә, ә аннан соң күзнең эчке өслегеннән яшь каналы буйлап борын куышлыгына агып төшә. Күз алмасы тыгыз фиброз катлау белән капланган. Фиброз катлау күзне механик һәм химик зарарланулардан, тышкы яктан чит өлешчәләрнең һәм микроорганизмнарның үтеп иңүеннән саклый. Бу катлау күзнең алгы өлешендә үтә күренмәле. Ул [[мөгезкатлау]] дип атала. Мөгезкатлау яктылык нурларын иркен үткәрә. Урта [[Күзнең тамырлы тышчасы|тамырлы тышча]] күз алмасын [[кан]] белән тәэмин итеп торучы кан тамырларының куе челтәре белән капланган. Бу тышчаның эчке йөзендә нәзек катлау булып буягыч матдә — яктылык нурларын йотучы кара пигмент ята. Күзнең тамырлы катлауның алгы өлеше [[төсле катлау]] (радужка) дип атала. Аның төсе (ачык зәңгәр төстән алып кара көрән төскә чаклы) пигментның микъдары һәм таралып урнашу белән билгеләнә. [[Күз карасы]] — ул төсле тышча уртасындагы тишем. Күз карасы күз эченә яктылык нурларының үтүен көйли. Яктылык көчле булса, күз карасы рефлектор рәвештә тарая. Яктылык түбән булганда, күз карасы киңәя. Күз карасы артында ике ягы да кабарынкы үтә күренмәле [[күз ясмыгы]] урнашкан. Ул керфексыман мускул белән уратып алынган. Күз алмасының бөтен эчке өлешен [[пыяласыман җисем]] — үтә күренмәле койка кебек матдә тутырып тора. Күз яктылык нурларын предметларның сүрәтләнеше күз алмасының эчке чикләрендә — [[челтәркатлау]]да фокуска җыелырлык итеп үткәрә. Челтәркатлауда күрү рецепторлары — күз таякчыклары һәм колбачыклары урнашкан. Таякчыклар — эңгер-меңгер яктылыгы рецепторлары, колбачыклар көчле яктылыкка гына кузгатыла, төсләрне аеру аларга бәйләнгән. Челтәркатлауда яктылык нерв импульсларына үзгәрә, бу импульслар [[күрү нервы]] буенча [[баш мие]]нә зур ярымшарлар кабыгының күрү зонасына үткәрелә. Бу зонада кузгаткычлар — предметларның формасы, аларның төсе, зурлыгы, яктыртылышы, торышы һәм хәрәкәте бик аерыла. == Күрү начарлану == Яхшы күрә торган кеше якындагы һәм ерактагы предметларны тигез үк яхшы күрә. Бу халәт күз ясмыгының кәкрелеген үзгәртә һәм тагын да кабарынкырак була алуы үзенчәлегенә бәйләнгән. [[Күрәкарау]] (близорукость) һәм '''үтәкарау '''(дальнозоркость) еш очрый ''Күрәкарашлы ''һәм үтәкарашлы кешеләр предметларны ачык күрмиләр. ''Күрәкарашлы'' кешеләргә — ерак предметларның, үтәкарашлы кешеләргә якындагы предметларның сурәтләнеше тонык булып күренә. Күз алмасының озынча формасы тумыштан күрәкарашлыкка сәбәп булырга мөмкин. Тумыштан үтәкарашлы кешеләрнең күз алмасы кыска була. Үтәкарау күз ясмыгының кәкрелеген үзгәртә алу сәләтлеген кимүе аркасында булырга мөмкин, мондый хәл ешрак зур яшьтәге кешеләрдә очрый. Күзнең бу кимчелекләрнең кайсы да булса берсеннән интегүче кешеләр табиб сайлап биргән махсус пыяла күзлек кия. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Әдәбият == * {{ВТ-ЭСБЕ|Глаз}} * Г. Е. Крейдлин. [http://ec-dejavu.ru/g/Gesture.html#geste2 Жесты глаз и визуальное коммуникативное поведение] // Труды по культурной антропологии М.: 2002. С. 236—251 * {{книга |автор=Быков В. Л. |заглавие=Частная гистология человека |место=СПб. |издательство=Сотис |год=2001 |страниц=304 |isbn=5-85503-116-0}} * Цузмер А.М., Петришана О.Л. Биология: кеше һәм уның һаулығы. В.Н. Загорская һ.б. редакторлығында 19-сы баҫманан тәржемә. -Өфө: Башҡортостан «Китап» нәшриәте, 1995. ISBN 5-295-01647-1 == Сылтамалар == * Ветеринарная медицина:Русско-татарский энциклопедический словарь / Авт.-сост.:В39 Ф.гистологияНабиев, гистологияФ.Кабиров, Г.3.Идрисов, М.X.Харисов; Под общ. ред. Ф.Г.Набиева.— Казань: Магариф, 2010.— 495 с. * [http://jtdigest.narod.ru/dig2_01/glaza.htm Зрение у животных] * [http://elementy.ru/news/430756 Особенности цветного зрения у различных млекопитающих] * {{Cite web|ref=Зайцев, 2003|title=Краткая история глаза|url=http://www.znanie-sila.ru/online/issue_2065.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20030729130001/http://www.znanie-sila.ru/online/issue_2065.html|archivedate=2003-07-29|author=Зайцев А.|work=Знание—сила, 2003, №3|publisher=<small>znanie-sila.ru; archive.org</small>|description=<small>Недоступная ссылка заменена архивной</small>|accessdate=2013-03-30}} * [http://eyesfor.me/home/anatomy-of-the-eye/ Статьи по анатомии глаза] * [http://cihan.tatar/?p=1096 Балалар тугач күрмиләр!? Бала күзләре] [[Төркем:Медицина]] [[Төркем:Кеше анатомиясе]] [[Төркем:Офтальмология]] lt61f2po117ma91pxehiucsw994070t Телетәбәнәкләр 0 170215 3526352 3526226 2022-08-04T13:31:24Z A.Khamidullin 6685 wikitext text/x-wiki {{Шәхес | исем = Телетәбәнәкләр | рәсем = [[File:Teletubbies, Star Wars - Frankfurt Buchmesse 2015.jpg|thumb]] | рәсем_зурлыгы = | alt = <!--рәсемгә курсорны куйганда чыга торган язу--> | рәсем язуы = Төп персонажлар (сулдан уңга): Дипси (яшел), По (кызыл), Тинки Винки (шәмәхә) һәм Лә-Лә (сары). | тулы исем = Teletubbies | һөнәр = | туу датасы = 31.03.1997 | туу җире = | гражданлык = | милләт = | үлем датасы = | үлем җире = | әти = | әни = | ир = | хатын = | балалар = | бүләк һәм премияләр = | сайт = | башка мәгълүмат = }} '''''Телетәбәнәкләр'''''<ref>http://tatpoisk.net/dict/коротышка</ref>, '''Телекарсаклар'''<ref>http://www.вокабула.рф/словари/татарско-русский-словарь-(кириллица)/карсак</ref> яки телемичкәләр <ref>http://tatar_russian.academic.ru/30653/%D0%BC%D0%B8%D1%87%D0%BA%D3%99</ref> (оригинал исеме {{lang-en|Teletubbies}}, русча тәрҗемәсе ''телепузики'',<ref>http://www.multitran.ru/c/m.exe?l1=1&l2=2&s=tubby</ref> татарчага калька - "Телепузиклар"<ref>[http://www.bavly-tat.ru/component/k2/item/1600-%E2%80%9Ctelepuziklar%E2%80%9Dnyi%D2%A3-bishenche-%D2%97i%D2%A3%D2%AFe “Телепузиклар”ның бишенче җиңүе]</ref>) — 7 яшькәчә [[бала]]лар өчен мультфильмнар төшерүче британ [[:en:Ragdoll Productions]] ширкәтенең [[:en:Anne Wood]] һәм [[:en:Andrew Davenport]] рәссамнары тарафыннан барлыкка китерелгән персонажлар. Персонажлар [[галәм]]нең ерак [[галактика]]дагы бер [[планета]]дан килгән һәм [[Җир]]дәге төрле [[Организм|җан ияләре]] белән таныша торган төрле яшьтәге балалар [[гаилә]]се, һәр берсенең [[корсак|корсагында]] теләсә нәрсәне күрсәтә алучы [[телевизор]] бар. == Тарих == ''Телетәбәнәкләр'' сериалларны төшерү кыйммәткә төшүгә карамастан, алар Бөекбританиядә һәм чит илләрдә популяр була, икътисади уңышка ирешә, күп төрле премияләр ала.<ref name="BBC News Entertainment: Tubbies toast another three years">{{cite news|title=Tubbies toast another three years|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/entertainment/287940.stm|accessdate=3 June 2015|work=BBC News|date=1 March 1999}}</ref><ref name="bafta-2002">{{cite web|url=http://www.bafta.org/awards/childrens/nominations/?year=2002|title=Past Winners and Nominees&nbsp;– Children's&nbsp;– Awards&nbsp;– 2002|publisher=[[:en:BAFTA]]|accessdate=13 January 2010}}</ref>. Мультсериал {{GBR}}ның [[BBC]] ширкәтенә караган [[телевидение]] каналларында [[1997 ел]]ның [[31 март]]ыннан [[2001 ел]]ның [[16 февраль]] көненә кадәр дөнья күргән, беренче чыгарылышта озынлыгы 25 минут булган 365 серия төшерелгән. Сериалның туктатылуы турында 2002 елда игълан ителгән,<ref>{{cite web|url=http://www.broadcastnow.co.uk/news/multi-platform/news/cbbc-wants-first-tenders/1177573.article |title=CBBC wants first tenders &#124; News &#124; Broadcast |publisher=Broadcast now.co.uk |date=29 June 2001 |accessdate=10 July 2010}}</ref> тик ''Телепузикларның'' яңа серияләре экраннарга 2016 елда чыгуы көтелә.<ref name="The Guardian">{{cite web|url=http://www.theguardian.com/media/2014/jun/13/bbc-cbeebies-orders-new-teletubbies-episodes |first=Mark|last=Sweeney|title=BBC’s CBeebies orders 60 new Teletubbies episodes|date=13 June 2014|work=www.theguardian.com|publisher=[[:en:The Guardian]]}}</ref><ref>{{Cite web|title = Teletubbies return with touch screens in stomachs|url = http://www.theguardian.com/media/2015/jun/03/teletubbies-bbc-return-touch-screens-stomachs|website = the Guardian|accessdate = 2015-06-05|first = John|last = Plunkett}}</ref> Бар дөнья буйлап диярлек дубляж ясалып күрсәтелде - [[:en:Nickelodeon]] <small>({{USA}})</small>,<ref>{{cite web|url=http://www.huffingtonpost.com/2015/06/11/teletubbies-reboot_n_7561434.html |title=Nickelodeon Is Rebooting The 'Teletubbies' |publisher=Huffington Post |date= |accessdate=24 June 2015}}</ref> [[:en:CBeebies Australia]] <small>({{AUS}} һәм {{NZL}}),</small><ref>{{cite web|url=http://www.cbeebies.com/australia/teletubbies |title=Teletubbies - CBeebies Australia |publisher=British Broadcasting Corporation |date= |accessdate=30 June 2015}}</ref> [[:fr:Radio-Télévision belge de la Communauté française|RTBF]] <small>({{BEL}})</small>, [[:kk:Astana TV]] <small>({{KAZ}})</small>, [[:fr:Télé-Québec]] <small>({{Квебек провинциясе байрагы}}/{{CAN}})</small>, [[:pl:Telewizja Polska|TVP]] һәм [[:pl:Fokus TV]] <small>({{POL}})</small>, [[Россия-1]] <small>({{RUS}})</small>, [[:tr:TRT Çocuk]] <small>({{TUR}})</small>, [[:uk:Новий канал]] <small>({{UKR}})</small>, [[:fr:Canal+]]<ref>Catherine Mallaval, [http://www.liberation.fr/medias/0101259653-la-lubie-teletubbies-les-bisounours-anglais-debarquent-sur-canal-plus La Lubie teletubbies. Les Bisounours anglais débarquent sur Canal Plus.], sur le site du journal ''Libération'', 10 octobre 1998.</ref> һәм [[:fr:TiJi]] <small>({{FRA}})</small>, [[:fr:Télévision suisse romande|TSR]] <small>({{CHE}})</small>, [[Латин Америкасы]]ның илләрендәге телеканалларда [[испан теле|испан]] һәм [[португал теле|португал телләрендә]], һәм башка илләрдә. Бүгенге көндә төрле телләрдәге сериалларны [[Бөтендөнья пәрәвезе]]ннән карап була. ==Искәрмәләр== {{искәрмәләр}} {{commonscat|Teletubbies}} {{rq|stub}} [[Төркем:Мультфильм персонажлары]] qi6h9w1n6jyi31f19f1spt2wg6w2yhx Сарсаз (Кемерово өлкәсе) 0 173743 3526426 3503434 2022-08-04T16:39:21Z Әмир 15082 мәгълүмат өстәү /* Шәхесләр */ wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Сарсаз |чын исеме =Сарсаз |CoordAddon = |CoordScale = |ил = Русия |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Кемерово өлкәсе |төбәк җәдвәлдә= Кемерово өлкәсе |район төре = Район |район = Юрга районы{{!}}Юрга районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = {{formatnum:{{ Халык саны | Сарсаз (Кемеровская область) | тс }}}} |исәп елы = {{ Халык саны | Сарсаз (Кемеровская область) | г }} |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = |сәгать кушагы = |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = |add3n = |add3 = }} '''Сарсаз''' (Сарсаз) — [[Кемерово өлкәсе]]нең [[Юрга районы]]нда урнашкан торак пункт. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+4|Объект={{PAGENAME}}}} == Тарих == [[Октябрь инкыйлабы]]на кадәр [[Тум губернасы]]ның [[Тум өязе]]ндә, 1925-1930 елларда — [[Себер крае]]ның [[Тум бүлгесе]]ндә, 1930-1937 елларда — [[Көнбатыш Себер крае]]нда, 1937-1943 елларда — [[Новосибирск өлкәсе]]ндә, 1943 елдан — [[Кемерово өлкәсе]]ндә. == Халык == {{ Халык саны |Бизәнү=standard| Сарсаз (Кемеровская область) | гс }} Милләтләр (2010): татарлар — 53,6%, урыслар — 37,2%.<ref>{{Citation |title=2010 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/tableView/customiseTable.xhtml |access-date=2015-12-14 |archive-date=2015-09-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150915194436/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/tableView/customiseTable.xhtml |dead-url=yes }}</ref><ref>Милләтне әйтмәгән кешеләрне исәпләмичә</ref> == Шәхесләр == * [[Мәрьям Арсланова]] (1926–2022), [[Татарстан радиосы]] дикторы, [[ТАССР атказанган мәдәният хезмәткәре]] (1977). * [[Таһир Бикчәнтәев]] (1980), [[Кемерово өлкәсе мөселманнарының Диния нәзарәте]] мөфтие, [[Бөтендөнья татар конгрессы]] Милли Шурасы әгъзасы (2022 елдан). == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Татар авыллары}} [[Төркем:Юрга районы торак пунктлары (Кемерово өлкәсе)]] [[Төркем:Кемерово өлкәсе татар авыллары]] 7myjuxrwln5s19i9n0rvjvhx70rt66g Н.А. Дурованың музей-утары 0 178984 3526460 3506484 2022-08-04T17:28:17Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = '' Н.А. Дурованың музей-утары '' |файл =Н.А.Дурованың музей-утары.jpg |зурлык = 300px |язу = |lat_dir = N |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = |CoordScale = |нигезләнгән = 1993 |урын = [[Алабуга]] |директор = [[Гөлзада Руденко]] |сылтама = |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{Портал|Тарих}} '''Н.А. Дурованың музей-утары''', Надежда Дурованың музей-утары, {{lang-ru|Музей-усадьба Н.А. Дуровой}} — [[Алабуга]] шәһәрендә урнашкан, Татарстан мәдәният министрлыгы карамагындагы дәүләт музее. [[Алабуга дәүләт тарихи-архитектура һәм сәнгать музей-тыюлыгы]] (''җитәкчесе'' [[Гөлзада Руденко]]) составында.<br/> Н.А. Дурова [[1831]]-[[1866 ел]]ларда яшәгән йортта (''Алабуга, Мәскәү урамы, 123'') ачылган. == Тарих == {{Төп мәкалә|Надежда Дурова}} [[Надежда Дурова|Надежда Андреевна Дурова]] , [[1812 елгы Ватан сугышы]] каһарманы, [[Смоленск]] һәм [[Бородино бәрелеше|Бородино]] сугышларында катнашучы, [[Михаил Кутузов|фельдмаршал М.И. Кутузовның]] ординарецы, соңыннан – рус әдәбиятының Алтын чоры талантлы вәкиле, [[Александр Пушкин|А.С. Пушкинны]] һәм [[Виссарион Белинский|В.Г. Белинскийны]] үзенең «''Кавалерист-кыз язмалары''» белән сокландырган язучы, 82 еллык озын гомеренең 30 елын [[Алабуга]] шәһәрендә үткәргән. [[1812 елгы Ватан сугышы]] чорының һәм, гомумән, [[XIX гасыр]] [[Русия]] тарихының күпләр өчен табышмак булып калган хатын-кызы Алабугада [[1831]]-[[1866 ел]]ларда яши һәм мәңгелеккә шунда кала. XIX гасырның I яртысында төзелгән, язучы соңгы елларын уздырган йорты да, ниндидер могҗиза белән җимерелмичә, исән калган. ==== Музей ачылу ==== * Алабугада Н. Дурованың 200 еллыгы билгеләп үтелгән [[1983 ел]]да, ул яшәгән йорт диварына истәлек тактаташы урнаштырыла, фәнни-гамәли конференция үткәрелә, шәһәр җәмәгатьчелеге, әдәбиятчылар, тарихчылар, туган якны өйрәнүчеләр катнашында митинг уздырыла. Юбилейга [[Татарстан АССР]] хөкүмәтеннән һәм ТАССР мәдәният министрлыгыннан вәкилләр килә. Бәйрәм чараларының нәтиҗәсе буларак, язучының сакланып калган йортында музей оештыру карары кабул ителә. * [[1987 ел]]ның [[10 август]]ында ТАССР мәдәният министрлыгының «''Алабугада, [[ТР милли музее|ТАССР берләштерелгән дәүләт музее]] филиаллары сыйфатында, Алабуга шәһәре тарихы музеен һәм Н.А. Дурованың музей-утарын төзү турында''» 192нче санлы боерыгы чыга. Әлеге көннән башлап, мемориаль йортны торгызу буенча реставрация эшләре җәелеп китә. Реставрацияне ТАССР мәдәният министрлыгы күзәтүе астында «Росрестраврация» берләшмәсенең «Татарстан СНРПМ» оешмасы ясый. Проект документларының авторлары — фәнни бүлек башлыгы И.С. Бикбулатов, әйдәүче архитектор В.В. Лунчев. Беренче экспозицияне булдыруның фәнни концепциясен, комплектлау планын [[ТР милли музее|ТАССР дәүләт берләшкән музееның]] фәнни хезмәткәре Л.П. Дмитриева тәкъдим итә. * [[1989 ел]]ның [[гыйнвар]]ында, булачак музейның экспозиция фондына куярга яраклы предметлар һәм архив материалларын туплау, реставрация эшләренә күзәтчелек итү максатында 2 штат берәмлеге булдырыла: мөдир вазыйфаларын башкаручы өлкән фәнни хезмәткәр Ф.Х. Вәлитова, кече фәнни хезмәткәр Н.Ю. Корнилова. Музей буласы йорт, кеше яшәмәгәч, ташландык хәлгә килгән, хуҗалык тораклары җимерелеп беткән була. * [[Ленинград]] шәһәре КЖОИ оешмасыннан рәссамнар төркеме (''җитәкче'' Л. Журавлев) күргәзмәләрнең сәнгати эшләнеше проектын тәкъдим итә. Ярдәмче сызымнарны һәм кайбер җиһазларны [[Ленинград]]тагы «Кронис» кече предприятиесе эшләп бирә. Ленинград шәһәре тарихы музее күргәзмәгә (''вакытлыча'') куяр өчен 12 әсбап биреп тора. * [[1990 ел]]да Алабуга дәүләт тарихи-архитектори һәм сәнгати музей-тыюлыгы оештырыла. Н.А. Дурованың булачак музей-утары да тыюлык составына кертелә. Әлеге вакыйгага бәйле рәвештә, йортны реставрацияләүне һәм музей күргәзмәләрен туплауны тәмамлау тизләтелә. * [[Петербург]]та Пушкин Йорты музеенда, Дәүләт әдәбият музеенда, А.С. Пушкинның [[Мәскәү]]дәге музее фондларында эзләнү нәтиҗәсендә, копияләр, муляжлар алына, кайбер экспонаталар һәм китаплар сатып алына. Алабуганың үзендә һәм авылларда өй саен кереп, сорашу үткәрүләр нәтиҗәсендә, музейга җитәрлек материал тупланып бетә. * Беренче экспозицияне ясауны ТР сәнгать фондының [[Яр Чаллы]] бүлеге иҗади төркеме (''җитәкчесе'' Р.М. Сәлахов) башкара. * [[1993 ел]]ның [[27 август]]ында, Н.А. Дурованың тууына 210 ел тулуга әзерлек көннәрендә, «Алабуга — музейлар шәһәре» дигән шәһәркүләм бәйрәм кысаларында, музей-утарны тантаналы ачу үтә. Генерал П.Ф. Космолинский җитәкчелегендә уланнар килә. Кавалерист-кызның атка атланган статуясын (''архитектор'' Ф.Ф. Лях (''[[Мәскәү]]'') эше), [[Алабуга]]ның Троицк зиратында һәйкәлне (''кабер ташын'') ачу да булып уза. * [[1994 ел]]да яңадан торгызылган хуҗалык торакларында (''амбар, сарай, келәт, мунча'') күргәзмәләр эшли башлый. * Шул ук елны музейны ТР президенты [[Минтимер Шәймиев]] килеп күрә. == Музей эшчәнлеге == Н.А. Дурованың музей-утары ачылган көннән башлап, аның хезмәткәрләре музей бүлмәләрендә фәнни, агарту һәм тәрбия эше алып бара. * [[1996 ел]]да, «''Кавалерист-кыз язмалары''» басылып чыгуның 160 еллыгына багышлап, «Н.А. Дурова (1783-1866) — әхлакый дөнья феномены» исемле фәнни-гамәли конференция уздырыла. * [[1997 ел]]да туристларны җәлеп итүче Троицк мәйданы тәртипкә китерелә. [[Бородино бәрелеше|Бородино сугышының]] 185 еллыгын билгеләп үтү әлеге мәйданда уздырыла. * [[2001 ел]]да, язучының вафатына 135 ел тулуга карата, «''Н.А. Дурованың әдәби мирасы''» дигән регионара семинар үтә. * [[2003 ел]]да, тууына 220 ел тулуга карата, зур хәрби-тарихи бәйрәм уза: фәнни-гамәли конференция, [[Александр I]] заманындагыча яңартылган бал, Н. Дурова һәйкәле янында митинг, [[Мәскәү]], [[Электросталь]], [[Екатеринбург]] һәм [[Казан]] шәһәрләреннән килгән хәрби-патриотик клублар катнашында [[1812 елгы Ватан сугышы]]ндагыча сугыш күренешләрен күрсәтү оештырыла. * [[2005 ел]]да музейга һәм хуҗалык торакларына капиталь ремонт үткәрелә, утар бизәлә. Залларда экспозицияләр яңартыла: музей [[XIX гасыр]] җиһазлары, шул чордагыга охшатып тегелгән хәрби костюмнар, охшатып ясалган сугыш кораллары, яңа табылган архив материалары белән баетыла. Литва улан полкы поручигы Александровның балавыздан ясалган фигурасы куела. * [[2007 ел]]да [[Алабуга]]ның 1000 еллыгына һәм Н. Дурованың тууына 225 ел тулуга багышлап, күчмә «''Гусар балладасы''» күргәзмәсе оештырыла. Әлеге күргәзмә [[Калининград]]та Дөнья океаны музеенда (''[[2007]]''), [[Ростов өлкәсе]] Вешенская станицасында [[Михаил Шолохов|М. Шолоховның]] дәүләт музей-тыюлыгында (''[[2008]]'') күрсәтелә. * Н. Дурованың тууына 225 ел тулуга багышланган юбилей чараларына [[Франса|Франция]]дән Дуровлар нәселе вәкилләре Елизавета Мужо, Анна Кребс һәм аның кызлары — Эмили Кребс белән Дельфин Дюран килә. Алар катнашында музейда «''Дуровлар шәҗәрәсе. Н.А. Дурова варислары язмышы''» исемле түгәрәк өстәл, «''Гусарская баллада''» фильмында төп каһарманны уйнаган [[Лариса Голубкина]]ның иҗат кичәсе, [[Сарапул]] драма театрының «''Сүзенә тугърылыклы''» спектакле, «Кавалерист-кыз Н. Дурова» призына ат чабышлары була. * Музейда [[Май чабу]] бәйрәме үткәрелә. «Офицер намусы» клубы, «Литва уланнары» хәрби-тарихи клубы эшли. Соңгы елларда [[җәй]] айларында [[Алабуга]]да экскурсион теплоходлар тукталу сәбәпле, [[Русия]]нең төрле шәһәрләреннән һәм чит илләрдән килгән туристлар саны күбәйгән. == Әдәбият == # Н.А. Дурованың музей-утары. ''Юл күрсәткеч'' (''төзүчеләре'' Ф.Х. Вәлитова, О.Е. Богунова). Алабуга, 2015.{{ref-ru}} # Елабуга. Путеводитель. СПб.: Издательство Маматов, 2015.ISBN 978-5-91076-065-7 == Чыганаклар == * [http://www.elabuga.com/durov/durova_02.html Н.А. Дурованың музей-утары]{{ref-ru}} * [http://www.elabuga.com/durov/durova_03_ru.html Н.А. Дурова]{{ref-ru}} == Моны да карагыз == * [http://art16.ru/gallery2/v/tatarstan/elabuga/durova/ Н.А. Дурованың музей-утарыннан фоторәсемнәр]{{ref-ru}} == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Алабуга музейлары]] ozms7o8g0w3blljl3x1vlkkvro35zti М.И. Цветаеваның мемориаль комплексы 0 179064 3526459 3506485 2022-08-04T17:27:44Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = ''М.И. Цветаеваның мемориаль комплексы'' |файл = М.Цветаеваның әдәби музее.jpg |зурлык = 300px |язу = <small>М.И. Цветаеваның әдәби музее</small> |lat_dir = |lat_deg =55.45|lat_min = |lat_sec = |lon_dir =|lon_deg =52.4|lon_min = |lon_sec = |region = |CoordScale = |нигезләнгән = 2002 |урын = [[Алабуга]] |директор = Е.А. Кашапова |сылтама = |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{Портал|Тарих}} '''М.И. Цветаеваның мемориаль комплексы ''', Марина Цветаеваның мемориаль комплексы, {{lang-ru|Мемориальный комплекс М.И. Цветаевой}} — [[Алабуга]] шәһәрендә урнашкан, Татарстан мәдәният министрлыгы карамагындагы музейлар комплексы. [[Алабуга дәүләт тарихи-архитектура һәм сәнгать музей-тыюлыгы]] (''җитәкчесе'' [[Гөлзада Руденко]]) составында. == Тарих == {{Төп мәкалә|Марина Цветаева}} [[Файл:Tsvetaeva.jpg|150px|thumb|right|М.И. Цветаева (''1892-1941'')]] [[File:М.Цветаева.jpg|200px|thumb|Алабугада куелган бюсты]] [[Файл:М.Цветаева бюсты.jpg|200px|thumb|right|Алабугада Цветаева мәйданындагы һәйкәле]] [[2002 ел]]да [[Алабуга]]да, [[Марина Цветаева]]ның тууына 110 ел тулу хөрмәтенә мемориаль комплекс ачылган.<br/> Мемориаль комплекс составына М.И. Цветаеваның Хәтер йорты, М.И. Цветаеваның әдәби музее, кафе, Көмеш гасыр китапханәсе, Кер юу йорты (''Портомойня'') музее, М.И. Цветаева мәйданы һәм М.И. Цветаеваның һәйкәл-бюсты, Покрау чиркәве, М.И. Цветаева [[1941 ел]]ның [[2 сентябрь|2 сентябрендә]] җирләнгән Петропавел зиратындагы (''шартлы''<ref>Сугыш вакытында кабер урыны онытылган. Сеңлесе [[:ru:Цветаева, Анастасия Ивановна|Анастасия]] күрсәткән урында [[1970 ел]]да ТАССР язучылар берлеге һәйкәл-кабер ташы куйдыра</ref>) кабере урыны керә. ==== М.И. Цветаеваның әдәби музее ==== ''<small>Алабуга, [[Казан урамы (Алабуга)|Казан урамы]] ({{lang-ru|улица Казанская}}), 61</small>''<br/> М.И. Цветаеваның әдәби музее ({{lang-ru|Литературный музей М.И. Цветаевой}}) Алабуганың Казан урамында (''элекке'' Карл Маркс урамы) тарихи бинада ачылган.<br/> [[ХХ гасыр]]ның күренекле рус шагыйре, тәрҗемәче М.И. Цветаеваның (''[[1892]]-[[1941]]'') тормышы һәм иҗатына багышланган. Әдәби музей күргәзмәләре шагыйрь иҗатын беренче адымнарыннан башлап күз алдына бастыра. Музейга килүчеләр М. Цветаеваның [[Мәскәү]]дә Зур Покрау урамындагы йортларында, [[Чехия]]дә һәм [[Франса|Франция]]дә {{comment|мөһаҗирлектә|эмиграциядә}} яшәгән елларындагы тормышы һәм иҗаты белән, шулай ук фаҗига белән тәмамланган [[СССР|ССРБ]]га кайту (''[[1941]]'') тарихы белән дә таныша ала.<br/> Күргәзмәләргә шагыйрәнең исән вакытта нәшер ителгән китаплары һәм шәхси әйберләре урнаштырылган.<br/> Муниципаль дәрәҗәдәге мәдәният мирасы объекты санала.<br/> Ел саен музейны '''40 мең''' турист килеп карый. ==== Марина Цветаеваның Хәтер Йорты ==== [[Файл:М.Цветаева 1.jpg|200px|thumb|right|Алабугада М. Цветаева тукталган фатир]] ''<small>Алабуга, Кече Покрау урамы ({{lang-ru|Малая Покровская улица}}), 20</small>''<br/> М.И. Цветаеваның Хәтер Йорты ({{lang-ru|Дом Памяти М.И. Цветаевой}}) [[2005 ел]]да Бродельщиковлар йортында — М.И. Цветаева [[1941 ел]]да яшәгән йортта ([[Алабуга]], Ворошилов урамы, 10 (''[[1939]]-[[1948]]''), ''хәзерге'' Кече Покрау урамы, 20) ачылган.<br/> [[1941 ел]]ның [[17 август]]ында [[Алабуга|шәһәр]] хакимияте [[Мәскәү]]дән [[Чулман|су юлы]] белән килгән М. Цветаеваны улы Георгий (''Мур'') белән әлеге йортка фатирга урнаштыра, [[НКВД]] хәрби әсирләр белән эшләүче тәрҗемәче урыны тәкъдим итә<ref>Ире һәм кызы НКВД төрмәсендә утырганга күрә, тәрҗемәче эшенә риза булмый</ref>. [[Казан]] һәм [[Чистай]] шәһәрләрендә [[ССРБ язучылар берлеге]] әгъзалары кирәгеннән артык күп тупланган булу сәбәпле, М. Цветаевага (''су юлы белән'') [[Алабуга]]га китәргә туры килә. Беренче өч көнне алар [[Алабуга китапханә техникумы]] бинасында (''Спас урамы, 11'') үткәрәләр. Соңрак Кече Покрау урамына күченәләр.<br/> М. Цветаева әлеге йортка килеп кергәч тә: «'''''Мин монда калам, башка бер җиргә дә бармыйм'''''»,- дип әйтә.<br/> Соңгы ике атнаны шушы йортта үткәрә, шул йортта [[31 август]]та дөнья белән хушлаша.<br/> [[2005 ел]]да гына, хуҗалары алмашынып торган әлеге йортны сатып алып, Хәтер Йорты урнаштырырга мөмкинлек ачыла.<br/> Музейда шагыйрә соңгы көннәрен үткәргән бүлмәләрнең [[1940 ел]]лар мохите яңадан торгызылган. Бродельщиковлар гаиләсенең җиһазлары (сандык, көзге һ.б.) сакланган. Шагыйрә яшәгән бүлмәдә иске комодта пыяла калфак астында иң кыйммәтле экспонат — сафьян тышлыклы француз кесә блокноты (ул М. Цветаеваның алъяпкычы кесәсеннән үлеменнән соң табып алынган). Шулай ук үләр алдыннан язып калдырган 3 запискасы саклана.<br/> Республика күләмендәге мәдәният мирасы объекты исәпләнә.<br/> Ел саен әлеге музейны '''45 мең''' турист килеп карый. ==== Көмеш гасыр китапханәсе ==== ''<small>Алабуга, [[Казан урамы (Алабуга)|Казан урамы]], 59</small>''<br/> Директор — Венера Сергей кызы Насыйрова<br/> [[2005 ел]]да тарихи бинада ачылган. 6 мең томнан торган китап фондында — Марина Цветаеваның замандашлары булган шагыйрь һәм язучыларның ([[Борис Пастернак]], [[Осип Мандельштам]], [[Николай Гумилев]], [[Анна Ахматова]] һ.б.) әсәрләре, тәрҗемәи хәлләре, әдәби эзләнүләр.<br/> «[[Александр Солженицын|А.И. Солженицынның]] рус иҗтимагый фонды» белән хезмәттәшлек итүче китапханә фонды яңа эксклюзив басмалар белән тулыланып тора. Китапханә — [[Алабуга]]ның мәдәни үзәге булып исәпләнә, иҗат әһелләре анда еш кунак була. «Әдәби кунакханә»дә язучылар белән очрашулар уздырыла. Китапханәнең заманча техник җиһазлар белән баетылган уку залы, конференц-залы, видеозалы бар.<br/> Муниципаль дәрәҗәдәге мәдәни мирас объекты санала.<br/> Ел саен '''5 мең''' кеше кабул итә. ==== Кер юу йорты музее ==== ''<small>Алабуга, Кече Покрау рамы, 9</small>''<br/> [[2009 ел]]ның [[29 октябрь|29 октябренда]] ачыла. [[Татарстан]]да әлегә бердәнбер шундый төрдәге музей.<br/> [[Алабуга]] [[Россия империясе]]ндә шәһәр суүткәргече ({{lang-ru|водопровод}}) уздырылган (''[[1833]]'') дүртенче шәһәр була. Аны проектлау һәм уздыруда рәссам [[Иван Шишкин|И.И. Шишкин]]ның әтисе, шәһәр башлыгы (''городской голова'') Иван Василий улы Шишкинның өлеше зур. Алабугада [[ХХ гасыр]] урталарына кадәр иҗтимагый кер юу йортлары (''прачечная'') берничә урында булган, [[1941 ел]]га икесе генә исән кала. [[Август]] аенда әлеге кер юу йортынннан Марина Цветаеваның файдаланганы мәгълүм (фатиры кер юу йорты каршында гына була).<br/> Бина бутовый таштан төзелгән. Агач ишек артында [[XIX гасыр]]ның I яртысындагы кер юу йорты мохите торгызылган: чан өстенә иелеп кер чайкаучы хатын-кыз фигуралары, кер юу өчен кирәкле җиһазлар (көянтә, кәрҗин, чиләкләр һ.б.). Планшетлардагы язулар сабын кайнату ысулы турында мәгълүмат бирә.<br/> Муниципаль дәрәҗәдәге мәдәни мирас объекты. == Әдәбият == # ''А. И. Цветаева.'' Воспоминания. М.: Советский писатель, 1974. # Здравствуй, Елабуга. ''Сборник очерков''. ''Составитель'': М.Д. Абзянов. Казань: [[ТКН]], 1980. # Над шишкинским бором рассвет. ''Сборник очерков''. ''Составители'': Михаил Абзянов, Мәрьям Ларина, Николай Сорокин. Казань: [[ТКН]], 1989. # ''Курмашев И.'' Кама суы буенда. Алабуганың үткәне, бүгенгесе. «[[Казан утлары]]», 1988, № 5. # Елабуга. Путеводитель. СПб.: Издательство Маматов, 2015.ISBN 978-5-91076-065-7 # ''[[Инна Лимонова]].'' [http://samlib.ru/o/onushko_l_g/mojbeshenyjskorohodrtf.shtml Мой бешеный скороход. Глава 3. Молодость. Елабуга. 1990 год]. == Сылтамалар == * [http://www.elabuga.com/turizm/tur02.html Алабуга музейлары] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160622074213/http://www.elabuga.com/turizm/tur02.html |date=2016-06-22 }}{{ref-ru}} * [http://www.elabuga-city.ru/articles-memorialniy-kompleks-marini-ivanovni-tsvetaevoy.htm М.И. Цветаеваның мемориаль комплексы турында Алабуганың туристлар сайтында]{{ref-ru}} == Моны да карагыз == * [http://www.elabuga.com/elabuga_tour/html/026.html М.И. Цветаеваның әдәби музее панорамасы]{{ref-ru}} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Алабуга музейлары]] [[Төркем:Марина Цветаева]] nh3hm29c4lkaqv2mstu1qkai699gr71 Казакъстан гимны 0 179312 3526595 3524121 2022-08-05T00:16:37Z HetDamspel 38315 /* Рәсми сүзләр */ wikitext text/x-wiki {{УК}} [[Файл:Kazakhstan National Anthem.png|200px|thumb|right|[[Казакъстан]] [[дәүләт гимны]]]] '''Казакъстан гимны''' — «Минем Казакъстаным» ({{lang-kk|«Menıñ Qazaqstanym»}}). [[2005 ел]]дан [[Казакъстан]]ның [[дәүләт гимны]]. Көй авторы — композитор [[Шәмши Калдаяков]]. Сүзләр авторлары — шагыйрь Жумекен Нәҗметдинов, Казакъстан илбашы (президенты) [[Нурсолтан Назарбаев]].<ref name="kazind"/> == Тарих == [[2006 ел]]ның [[11 гыйнвар]]ында, [[Астана]]да «Ак Урда» резиденциясендә Казакъстан президенты Нурсолтан Назарбаев инаугурациясе вакытында, беренче мәртәбә Казакъстанның дәүләт гимны сыйфатында яңгырый. Гимн авторларының берсе дип Нурсолтан Назарбаев санала, чөнки совет чоры текстына үз кулы белән төзәтмәләр керткән, дип исәпләнә.<ref>[http://rus.azattyq.org/a/shamshi_kaldayakov_festival/24717856.html Фестиваль песен Шамши Калдаякова переместился на восток]</ref> Чынбарлыкта, гимн сүзләрен шагыйрь Жумекен Нәҗметдинов ([[1935]]–[[1983|83]]) язган.<ref name="kazind">[https://web.archive.org/web/20071124051647/http://www.kazind.com/newsarchives/newsvol54.html Inauguration of the reelected President of Kazakhstan held]. Embassy of Kazakhstan in New Delhi, India : Weekly News.</ref><ref>The CIA World Factbook 2012 Central Intelligence Agency - 2011 ''National anthem: name: “Menin Qazaqstanim” (My Kazakhstan) lyrics/music: Zhumeken NAZHIMEDENOV''</ref> == Гимн сүзләре == === Рәсми сүзләр === Текст башта кириллицада язылган. 2021 елдан латин язуы рәсми. Кытайда гарәп язуы кулланыла. ==== Казакъча ==== {|class="wikitable" !style="background-color:#00AFCA;color:#FEC604;"|Кириллица<br><small>(оригиналь)</small> !style="background-color:#00AFCA;color:#FEC604;"|Латин әлифбасы<br><small>(2021 реформасы)</small> !style="background-color:#00AFCA;color:#FEC604;"|ХФӘ транскрипциясе |- style="vertical-align:top;white-space:nowrap;text-align:center;" |<poem>Алтын күн аспаны, Алтын дән даласы, Ерліктің дастаны – Еліме қарашы! Ежелден ер деген, Даңқымыз шықты ғой, Намысын бермеген, Қазағым мықты ғой! <small>'''Қайырмасы:'''</small> ''Менің елім, менің елім,'' ''Гүлің болып егілемін,'' ''Жырың болып төгілемін, елім!'' ''Туған жерім менің — Қазақстаным!'' Ұрпаққа жол ашқан, Кең байтақ жерім бар. Бірлігі жарасқан, Тәуелсіз елім бар. Қарсы алған уақытты, Мәңгілік досындай. Біздің ел бақытты, Біздің ел осындай! <small>''(𝄆) '''Қайырмасы''' (𝄇)''</small><ref>[http://www.akorda.kz/kz/state_symbols/kazakhstan_anthem Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Гимні]. ''akorda.kz''.</ref><ref>[https://kaznmu.kz/eng/national-anthem-of-the-republic-of-kazakhstan/ National Anthem of the Republic of Kazakhstan] (2011-05-31). ''Asfendiyarov Kazakh National Medical University''.</ref></poem> |<poem>Altyn kün aspany, Altyn dän dalasy, Erlıktıñ dastany – Elıme qaraşy! Ejelden er degen, Dañqymyz şyqty ğoi, Namysyn bermegen, Qazağym myqty ğoi! <small>'''Qaiyrmasy:'''</small> ''Menıñ elım, menıñ elım,'' ''Gülıñ bolyp egılemın,'' ''Jyryñ bolyp tögılemın, elım!'' ''Tuğan jerım menıñ — Qazaqstanym!'' Ūrpaqqa jol aşqan, Keñ baitaq jerım bar. Bırlıgı jarasqan, Täuelsız elım bar. Qarsy alğan uaqytty, Mäñgılık dosyndai. Bızdıñ el baqytty, Bızdıñ el osyndai! <small>''(𝄆) '''Qaiyrmasy''' (𝄇)''</small></poem> |<poem>[ɑ̝ɫ̪.ˈt̪ə̃ŋ‿kʏ̞̃n̪ ɑ̝s̪.pɑ̝̃.ˈn̪ə ǀ] [ɑ̝ɫ̪.ˈt̪ə̃n̪ d̪æ̝̃n̪ d̪ɑ̝.ɫ̪ɑ̝.ˈs̪ə ǀ] [je̘r̪.l̪ɪ̞k.ˈt̪ɪ̞̃ŋ d̪ɑ̝s̪.t̪ɑ̝̃.ˈn̪ə ǀ] [je̘.l̪ɪ̞̃.ˈmʲe̘ qɑ̝.r̪ɑ̝.ˈʃə ǁ] [je̘.ʒʲe̘l̪ʲ.ˈd̪ʲẽ̘n̪ je̘r̪ d̪ʲe̘.ˈɡʲẽ̘n̪ ǀ] [d̪ɑ̝̃ɴ.qə̃.ˈməz̪ ʃəq.ˈt̪ə ʁo̞j ǁ] [n̪ɑ̝̃.mə.ˈs̪ə̃n̪ bʲe̘r̪.mʲe̘.ˈɡʲẽ̘n̪ ǀ] [qɑ̝.z̪ɑ̝.ˈʁə̃m məq.ˈt̪ə ʁo̞j ǁ] <small>'''[qɑ̝.jər̪.mɑ̝.ˈs̪ə]'''</small> ''[mʲẽ̘.ˈn̪ɪ̞̃ŋ̟ je̘.ˈl̪ɪ̞̃m ǀ mʲẽ̘.ˈn̪ɪ̞̃ŋ̟ je̘.ˈl̪ɪ̞̃m ǀ]'' ''[ɡʏ̞.ˈl̪ʏ̞̃ŋ bo̞.ˈɫ̪ʊp ǀ je̘.ɣɪ̞.l̪ʲẽ̘.ˈmɪ̞̃n̪ ǀ]'' ''[ʒə.ˈr̪ə̃ŋ bo̞.ˈɫ̪ʊp t̪ɵ.ɣʏ̞.l̪ʲẽ̘.ˈmɪ̞̃n̪ ǀ je̘.ˈl̪ɪ̞̃m ǁ]'' ''[t̪u.ˈʁɑ̝̃n̪ ʒʲe̘.ˈr̪ɪ̞̃m mʲẽ̘.ˈn̪ɪ̞̃ŋ̟ ǀ qɑ̝.z̪ɑ̝.q(χə)s̪.t̪ɑ̝̃.ˈn̪ə̃m ǁ]'' [o̙r̪.pɑ̝q̚.ˈqɑ̝ ʒo̞ɫ̪ ɑ̝ʃ.ˈqɑ̝̃n̪ ǀ] [kʲẽ̘ŋ̟ bɑ̝j.ˈt̪ɑ̝q ʒʲe̘.ˈr̪ɪ̞̃m bɑ̝r̪ ǁ] [bɪ̞r̪.l̪ɪ̞.ˈɣɪ̞ ʒɑ̝.r̪ɑ̝s̪.ˈqɑ̝̃n̪ ǀ] [t̪æ̝.β̞ʲe̘l̪ʲ.ˈs̪ɪ̞z̪ je̘.ˈl̪ɪ̞̃m bɑ̝r̪ ǁ] [qɑ̝r̪s̪‿ɑ̝ʟ̠.ˈʁɑ̝̃n̪ wɑ̝.χət̪̚.ˈt̪ə ǀ] [mæ̝̃ŋ.gɪ̞.ˈl̪ɪ̞k d̪o̞.s̪ʊ̃n̪.ˈd̪ɑ̝j ǁ] [bɪ̞z̪.ˈd̪ɪ̞̃ŋ̟ je̘l̪ʲ bɑ̝.χət̪̚.ˈt̪ə ǀ] [bɪ̞z̪.ˈd̪ɪ̞̃ŋ̟ je̘l̪ʲ wo̙.s̪ʊ̃n̪.ˈd̪ɑj ǁ] <small>''(𝄆) '''[qɑ̝.jər̪.mɑ̝.ˈs̪ə]''' (𝄇)''</small></poem> |} ===== Башка әлифбаларда ===== {|class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed" ![[Гарәп язуы]] ![[Грек әлифбасы]] ![[Кытай язуы]] |- style="vertical-align:top;white-space:nowrap;text-align:center;font-size:80%;" |<poem lang="kk-arab" style="line-height:1.52em;">،التىن ءكۇن اسپانى ،التىن ءدان دالاسى – ءەرلىكتىڭ داستانى .ءەلىمە قاراشى ،ەجەلدەن ەر دەگەن ،داڭقىمىز شىقتى عوي ،نامىسىن بەرمەگەن !قازاعىم مىقتى عوي <small>''':قايىرماسى'''</small> ''،ءمەنىڭ ءەلىم، ءمەنىڭ ءەلىم'' ''،ءگۇلىڭ بولىپ ءەگىلەمىن'' ''!جىرىڭ بولىپ ءتوگىلەمىن، ءەلىم'' ''!تۋعان ءجەرىم ءمەنىڭ — قازاقستانىم ،ۇرپاققا جول اشقان .كەڭ بايتاق ءجەرىم بار ،ءبىرلىگى جاراسقان .ءتاۋەلسىز ءەلىم بار ،قارسى العان ۋاقىتتى .ءماڭگىلىك دوسىنداي ،ءبىزدىڭ ەل باقىتتى !ءبىزدىڭ ەل وسىنداي <small>''(𝄆) '''قايىرماسى''' (𝄇)''</small></poem> |<poem>Αλτιν κυν ασπανι, Αλτιν δα̈ν δαλασι, Ερλικνιν̇ δαστανι – Ελιμε ϙαρασ̇ι! Εζ̇ελδεν ερ δεγεν, Δαν̇ϙιμιζ σ̇ιϙτι γ̇οι, Ναμισιν βερμεγεν, Ϙαζαγ̇ιμ μιϙτι γ̇οι! <small>'''Ϙαϊρμασι:'''</small> ''Μενιν̇ ελιμ, μενιν̇ ελιμ,'' ''Γυλιν̇ βολιπ εγιλεμιν,'' ''Ζ̇ιριν̇ βολιπ το̈γιλεμιν, ελιμ!'' ''Τουγ̇αν ζ̇εριμ μενιν̇ — Ϙαζαϙστανιμ!'' Ωρπαϙϙα ζ̇ολ ασ̇ϙαν, Κεν̇ βαιταϙ ζ̇εριμ βαρ. Βιρλιγι ζ̇αρασϙαν, Τα̈ουελσιζ ελιμ βαρ. Ϙαρσι αλγ̇αν ουαϙιττι, Μα̈ν̇γιλικ δοσινδαι. Βιζδιν̇ ελ βαϙιττι, Βιζδιν̇ ελ οσινδαι! <small>''(𝄆) '''Ϙαϊρμασι''' (𝄇)''</small></poem> |<poem>金日天ㄜ, 金粮田ㄙㄜ, 英雄的傳說ㄜ, 国ㄜㄇㄝ看ㄕㄜ! 古代ㄉㄝㄋ人称ㄍㄝㄋ, 荣ㄜㄇㄜㄗ出ㄊㄜ啊。 自豪ㄣ给ㄇㄝㄍㄝㄋ, 哈萨克ㄜㄇ强壮啊! <small>'''合唱ㄙㄜ:'''</small> ''我的国ㄜㄇ,我的国ㄜㄇ,'' ''花ㄥ是ㄜㄆ种ㄜㄌㄝㄇㄣ。'' ''歌ㄥ是ㄜㄆ唱ㄜㄌㄝㄇㄣ,国ㄜㄇ!'' ''生ㄍㄢ地ㄜㄇ我的,哈萨克斯坦ㄜㄇ!'' 辈ㄎㄚ道开ㄎㄢ, 广阔地ㄜㄇ有。 一统ㄜ适ㄎㄢ, 依ㄙㄜㄗ国ㄜㄇ有。 反前ㄋ時ㄊㄜ, 万古ㄌㄜㄎ友ㄣㄉㄞ。 ㄅㄜㄗ的国福ㄊㄜ, ㄅㄜㄗ的国这样ㄉㄞ! <small>''(𝄆) '''合唱ㄙㄜ''' (𝄇)''</small></poem> |} ==== Татарча ==== {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !Кириллица!!Латин әлифбасында |- |<poem>Алтын көн асманы, Мул ашлык даласы, Батырлык дастаны — Илемә карачы! Күптәннән ир дигән Даныбыз кодрәте, Намусын бирмәгән Казагым куәте! <small>'''Кушымта:'''</small> ''Минем илем, минем илем,'' ''Гөлең булып сибеләмен,'' ''Җырың булып түгеләмен, илем!'' ''Туган җирем минем — Казакъстаным!'' Киләчәккә юл ачкан, Чиксез киң җирем бар. Берлеге ярашкан Ирекле илем бар. Каршы алган вакытны Мәңгелек дустыдай, Безнең ил — бәхетле, Безнең ил — шушындый! <small>'''''Кушымта'''''</small></poem> |<poem>Altın kön asmanı, Mul aşlıq dalası, Batırlıq dastanı — İlemä qaraçı! Küptännän ir digän Danıbız qödräte, Namusın birmägän Qazağım quäte! <small>'''Quşımta:'''</small> ''Minem ilem, minem ilem,'' ''Göleñ bulıp sibelämen,'' ''Cırıñ bulıp tügelämen, ilem!'' ''Tuğan cirem minem — Qazaqstanım!'' Kiläçäkkä yul açqan, Çiksez kiñ cirem bar. Berlege yaraşqan İrekle ilem bar. Qarşı alğan waqıtnı Mäñgelek dustıday, Bezneñ il — bäxetle, Bezneñ il — şuşındıy! <small>'''''Quşımta'''''</small></poem> |} '''Казакъ-татар сүзлекчәсе''' Аспан — күк, асман Дән — ашлык; кукуруз Күн — көн (кояш мәгънәсендә) Егілу — чәчелү Төгілу — сибелү, түгелү Ұрпақ — киләчәк; буын, киләчәк буын; варис Мықты — көчле, куәтле Ғой — тәмамлау, раслау, көчәйтү кисәкчәсе Жарасҡан — ярашкан; һармонияле, аһәңле булган Тәуелсіз — бәйсез Бақытты — бәхетле ==== Урысча ==== :Солнца свет в небесах, :Урожай на полях, :Песнь о смелых сынах :Прославляют в веках! :Слава нашей земли :С давних пор на устах. :Как ты горд и силён, :Мой родной Казахстан! :<small>'''Припев:'''</small> ::''Край мой родной! Мой народ со мной!'' ::''В поле цветок, взращенный тобой.'' ::''Песня звенит на устах народа:'' ::''Родина — свобода — вечный Казахстан!'' :Все пути предо мной :Распахнул шар земной, :И сплочённый народ :В светлый путь нас зовёт. :Кровных уз и добра, :Счастья нового дня – :Ты, отчизна моя, :Всё дала мне сполна! ::<small>'''''Припев'''''</small><ref>https://informburo.kz/amp/novosti/zhitel-moskvy-spel-gimn-kazahstana-na-russkom-yazyke-7943.html ''Москвич спел гимн Казахстана на русском языке''. Informburo.kz</ref> == Сылтамалар == *[https://www.youtube.com/watch?v=TrAM6kCCalg Казакъстан гимны видео] *[[Медиа:Kazakhstan National Anthem 2012.ogg|Казакъстан гимны]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} [[Төркем:Илләр буенча гимннар]] [[Төркем:Казакъстан]] qacv02nvf7urvjrwp4nimvn3vmyi49q В.М. Бехтерев исемендәге өяз медицинасы музее 0 179510 3526456 3506486 2022-08-04T17:25:56Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = ''Өяз медицинасы музее'' |файл =Museibehtereva.jpg |зурлык = 250px |язу = |lat_dir = N |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = |CoordScale = |нигезләнгән = 2007 |урын = [[Алабуга]], Нефтяниклар проспекты, 111а |директор = [[Гөлзада Руденко]] |сылтама = |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{Портал|Тарих}} [[Файл:Bekhterev_1881_kazan.jpg|120px|thumb|right|В.М. Бехтерев]] '''В.М. Бехтерев исемендәге өяз медицинасы музее''', {{lang-ru|Музей уездной медицины имени В.М. Бехтерева}} — [[Татарстан]]ның [[Алабуга]] шәһәрендә урнашкан дәүләт музее. ТР мәдәният министрлыгы карамагындагы [[Алабуга дәүләт тарихи-архитектура һәм сәнгать музей-тыюлыгы]]на керә. Музей күргәзмәләре, аерым [[Алабуга өязе]] мисалында, [[Россия империясе]]ндә өяз (''[[земство]]'') медицинасы урнашу тарихын сөйли. Музейга [[Алабуга өязе]]ндә туган атаклы невропатолог [[Владимир Бехтерев|В.М. Бехтерев]] исеме бирелгән. == Тарих == [[Файл:В.М.Бехтерев__һәйкәле.jpg|180px|thumb|right|В.М. Бехтеревка музей алдында һәйкәл. [[2007]]]] Музей [[Владимир Бехтерев|В.М. Бехтеревның]] туганнары катнашында [[2007 ел]]ның [[29 июнь|29 июнендә]] ачылган. В.М. Бехтеревның оныгы — академик Н.П. Бехтерева, оныгының улы — РФ ФА Кеше баш мие институты директоры профессор С.В. Бехтерев һ.б. музейга уникаль экспонатлар, галимнең шәхси әйберләрен тапшыралар. Музейда 5 зал бар. Беренче залда татар им-томчысы һәм рус знахаркасы бүлекләре бар. Залның икенче яртысында өяз табибы кабинеты күргәзмәсе урын алган. ==== Алабугада медицина ==== [[Алабуга]]да [[медицина]]га [[XVIII гасыр]] азагында нигез салына. Әлеге вакытта ярлыларга ярдәм итүнең махсус системасы — хастаханәләрне һәм өметсез хасталар өчен аерым йортларны тотучы иҗтимагый ярдәм приказлары ({{lang-ru|приказы общественного призрения}}) эшли. [[1792 ел]]да беренче медицина идарәсе ачыла. [[Алабуга]]да шәһәр җәмгыяте карамагында булган бер катлы агач йортка урнашкан беренче хастаханә турында [[1827 ел]]да искә алына. Сугыш инвалидлары һәм гражданский кешеләр өчен ике палатасы һәм мәхбүсләр өчен аерым, арестантлар, палатасы була. [[1863 ел]]да Алабуга шәһәре башлыгы 1 [[гилдия]] сәүдәгәре Н.И. Ушков үз акчасына 20 урынга исәпләнгән яңа хастаханә бинасы һәм табиб гаиләсе өчен флигель төзетә. Хастаханә таштан салынган, калай белән ябылган, каминнар белән җылытулы, [[җилләтү]] системасы һәм иркен бүлмәләре булган бинада урнаша.<br/> Дәвалану түләүле була: табибның һәр киңәше 5 тиен, стационарда ятып дәвалану тәүлеккә 1 сум тора. [[Алабуга өязе]] крәстияннәре бушлай дәваланган.<br/> [[1867 ел]]да [[Алабуга өязе]]ндә земство үзидарәсе кертелә. Өяз медицинасының төп берәмлеге булып табиб участогы исәпләнә. Табиб авырулар янына барырга тиеш була. Табиб елга ким дигәндә 200 тапкыр юлга чыга. Өяз табибы оспага каршы прививка ясаучыларны өйрәтергә, [[фельдшер]]лар эшен күзәтергә, кизүләрне булдырмый калырга, мал табибларына ярдәм итәргә бурычлы була. Табибның хезмәт хакы елына ''1300 сум'' булган. Табибларга белем күтәрү өчен фәнни командировкалар хакын земство түләгән.<br/> [[1874 ел]]дан Алабуга земствосында табиблар киңәше эшли. [[1881 ел]]ның 21 декабрендә 6 дәвалау корпусы, даруханәсе, мунчасы, моргы булган яңа хастаханә комплексы ачыла. Табиб, хастаханә мөдире, 3 фельдшер, ярдәмче персонал штатта торган.<br/> [[Алабуга]] сәүдәгәрләренең даими химаясе белән хастаханә биналары вакытында ремонтланып тора, кирәкле медицина җиһазлары сатып алына, яңа дәвалау ысуллары кулланыла, штатка яңа табилар алына.<br/> [[1890 ел]]да Алабуганың шәрәфле ватандашы С.Ф. Грибасов ике катлы йортын психбольница<ref>Хәзер бинада Алабуга шәһәре картлар йорты урнашкан</ref> өчен тапшыра. Әлеге хастаханәне [[Вятка губернасы]] идарәсе тота, шуңа күрә анда губернаның 3 өязеннән авырулар кабул итәләр. == Даруханә залы == [[Алабуга]]да беренче [[аптека]] [[1827 ел]]да хастаханә белән бергә ачыла. [[1863 ел]]да Алабуга шәһәр хастаханәсе бинасында лабораториясе дә булган аптека ачыла. [[Алабуга өязе]] крәстияннары, земство хезмәткәрләре, ярлылар даруны бушлай ала алган.<br/> [[1896 ел]]да аптека хастаханәдән аерыла. [[1910 ел]]да земство аптекасы идарә бинасында урнаша, 4 бүлмәсе, лабораториясе, [[дару үләннәре]]н саклау урыны, келәте була. Аптекада провизор, 5 ярдәмче, 2 өйрәнчек эшли. Алабугада шәхси ([[алман]] Ватеркампф) аптекасы да эшли.<br/> Элекке аптекаларда минераль сулар, парфюмерия дә сатылган. == В.М. Бехтерев залы == {{Төп мәкалә|Владимир Бехтерев}} Музейның төп залы — В.М. Бехтеревның эш кабинеты күренеше.<br/> В.М. Бехтерев [[1857 ел]]да [[Алабуга өязе]] Саралы авылында<ref>Хәзер [[Алабуга районы]] [[Бехтерево]] авылы</ref> туган. [[Киров|Вятка]] шәһәрендә гимназия, [[Санкт-Петербург]]да император медицина-хирургия академиясен тәмамлый. Белгечлеге — нерв һәм психик авырулар. 24 яшендә медицина фәннәре докторы диссертациясен яклый. [[1885 ел]]да [[Казан дәүләт университеты|Казан император университеты]]нда психиатрия кафедрасын җитәкли. Кешенең баш һәм арка мие анатомиясе һәм физиологиясе өлкәсендә ачышлар ясый. [[1893 ел]]да [[Санкт-Петербург]] хәрби-медицина академиясендә психик һәм нерв авырулары клиникасын кабул итеп ала.<br/> Музейга туганнары В.М. Бехтерев култамгасы куелган китаплар бүләк иткәннәр. == ХХ гасыр медицинасы залы == [[XX гасыр]] башында [[Алабуга өязе]]ндә халкы 248 410 кеше булган 559 [[авыл]] исәпләнә. [[Алабуга]] шәһәрендә 9 мең кеше яши. Ә шәһәр хастаханәсенең штатында бары 3 табиб, 8 урта медицина персоналы торган.<br/> [[Октябрь инкыйлабы|Инкыйлаб]]тан соң шәһәрдә [[Татарстан Республикасы Сәламәтлек саклау министрлыгы|ТАССР сәламәтлек саклау халык комиссариаты]] 2 еллык шәфкать туташлары курслары<ref>Хәзер [[Алабуга медицина училищесы]]</ref><ref>[http://елабуга-мед.рф/ Алабуга медицина училищесы сайтында]</ref> ача.<br/> Залда балалар палатасы, операция ясау бүлмәсе интерьеры, табибларның шәхси әйберләре, фотосурәтләр, [[Алабуга]] табиблары уйлап чыгарган ачышлар, җиһазлар, махсус киемнәр, китаплар урын алган. Диварда [[РФ]] һәм [[Татарстан|ТР]] атказанган табиблары портретлары эленгән. [[Бөек Ватан сугышы|Сугышта]] әсир төшкән, Алабугада тотылган [[Япония|япон]] табибының Алабуга табиб-отоларингологы Т.А. Нечаевага бүләк иткән инструментлары куелган. == Интерактивлык залы == Уңайлы җиһазы, заманча аудио- һәм видеоаппаратурасы булган залда музей хезмәткәрләре төрле чаралар үткәрә. Теләгән кеше үзен [[табиб]] буларак сынап карый ала: буй, авырлык, басымны үлчи, күзен тикшерә ала. Залда дару үләннәреннән әзерләнгән шифалы [[чәй]] тәкъдим ителә торган фитобар урнашкан. == Бина == Музей сәүдәгәр А. Баранов тарафыннан [[Алабуга]]да [[1881 ел]]да ачылган [[земство]] хастаханәсенең хирургия корпусында ачылган. [[1990 ел]]ларга кадәр бина хастаханә булып хезмәт иткән.<br/> Бина җирле дәрәҗәдәге архитектура истәлеге булып тора.<br/> Бина алдында [[Владимир Бехтерев|В.М. Бехтерев]] һәйкәле (''авторлар'' А.В. Головачев һәм [[Владимир Демченко|В.А. Демченко]]) урнаштырылган<ref>[http://elabuga-city.ru/articles-pamyatnik-uchenomu-nervopatologu-behterevu-v-m.htm В.М. Бехтеревка һәйкәл]</ref>.<br/> Музей янындагы шәһәр автобусы тукталышы «Иске хастаханә» дип атала. == Чыганаклар == # Татарский энциклопедический словарь. Казань: Институт татарской энциклопедии АН РТ, 1999. ISBN 0-9530650-3-0 == Әдәбият == # Елабуга. Путеводитель. СПб.: Издательство «Маматов», 2015. ISBN 978-5-91076-065-7 # Алабугада В.М. Бехтерев исемендәге өяз медицинасы музее. Юл күрсәткеч (''төзүче'' Н. Крапоткина). Алабуга, 2011.{{ref-ru}} # Елабуга купеческая на старинных фотографиях (''төзүче'' [[Наил Вәлиев (1949)|Н.М. Вәлиев]]). Казан, 1995. == Сылтамалар == * [http://www.elabuga.com/becht/bech.html В.М. Бехтерев исемендәге өяз медицинасы музее] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160622074238/http://www.elabuga.com/becht/bech.html |date=2016-06-22 }}{{ref-ru}} * [http://elabuga-city.ru/articles-muzey-uezdnoy-meditsini-im-v-m-behtereva.htm В.М. Бехтерев исемендәге өяз медицинасы музее]{{ref-ru}} == Моны да карагыз == * [http://art16.ru/gallery2/v/tatarstan/elabuga/bechterev/ В.М. Бехтерев исемендәге өяз медицинасы музееннан фоторәсемнәр]{{ref-ru}} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр|2}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Алабуга музейлары]] bmkl5ksax451eyxzl4xogomcwbc7sn0 И.И. Шишкинның музей-йорты 0 179997 3526458 3506487 2022-08-04T17:27:00Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = И.И. Шишкинның музей-йорты |файл =И.И.Шишкин музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = N |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = Русия |CoordScale = |нигезләнгән = 1962 |урын = [[Алабуга]], Яр буе урамы, 12 |директор = [[Гөлзада Руденко]] |сылтама = http://www.museum.ru/M1310 |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{Портал|Тарих}} '''И.И. Шишкинның музей-йорты''', {{lang-ru|Дом-музей И.И. Шишкина (в Елабуге)}} — [[Татарстан]]ның [[Алабуга]] шәһәрендә урнашкан дәүләт музее. [[1962 ел]]дан бирле эшли. ТР мәдәният министрлыгы карамагындагы [[Алабуга дәүләт тарихи-архитектура һәм сәнгать музей-тыюлыгы]]на керә. Музей күргәзмәләре [[XIX гасыр]] сәүдәгәр гаиләсе көнкүрешен сурәтли. Алабугада туган, балачак һәм үсмер елларын шунда үткәргән һәм туган шәһәренә еш кайтып йөргән бөек рус рәссамы [[Иван Шишкин|И.И. Шишкинның]] даирәсе турында мәгълүмат бирә. == Тарих == {{төп мәкалә|Иван Шишкин}} [[Image:Iwan Nikolajewitsch Kramskoj 004.jpg|thumb|right|180px|И. Крамской. «''И.И. Шишкин портреты''», [[1873]]]] [[Файл:Elabuga ul naberejnaya.jpg|thumb|right|200px|Алабуга, Яр буе урамы]] Иван Иван улы Шишкин [[Вятка губернасы]] [[Алабуга]] шәһәрендә [[1832 ел]]ның 26 ([[13 гыйнвар|13]]) [[гыйнвар]]ында туган. Балачак һәм үсмер елларын шунда уздырган. Туган төбәкнең мәһабәт табигате, [[Чулман]] ярлары буйлап җәелгән куе [[урман]]нар аңа иҗатында илһам чыганагы булган.<br/> [[1962 ел]]да әтисе Иван Василий улы Шишкинның [[Тойма]] елгасының биек ярына салынган<ref>1850 елгы янгыннан соң өр-яңадан салынган йорт</ref> ике катлы таш йортында И.И. Шишкинның мемориаль музей-йорты ачыла.<br/> Музей экспозициясе йортның ике катында да урнашкан. == Музей == Беренче каттагы бүлмәләр анфиладасында (зур һәм кече кунак бүлмәләре, әтисенең эш кабинеты, ашханә һәм буфет) [[XIX гасыр]] сәүдәгәр гаиләсе көнкүреше тулысынча торгызылган.<br/> Икенче катта рәссамның бүлмәсе, остаханәсе һәм ике залда картиналар галереясе урнашкан. Галереядә рәссамның кайбер сынлы сәнгать һәм графика эшләре (''төп нөсхәләре'') урын алган. ==== Зур кунак бүлмәсе ==== Зур кунак бүлмәсе (''Кызыл бүлмә'') йортта аерым әһәмияткә ия. Бүлмәгә XIX гасырның 30-40нчы елларында кызыл агачтан эшләнгән йорт җиһазы куелган — бүлмәнең икенче исеме шуннан. Диварларда гаилә дуслары В. Рязанов, А. Гине, П. Верещагин, А. Киселев картиналары эленгән. Әлеге кунак бүлмәсендә сәүдәгәр [[Стахеевлар]], сәнәгатькәрләр Ушковлар, рәссамнар И. Осокин, К. Гун, бертуган Василий һәм Пётр Верещагиннар, Е. Ознобишин, кавалерист-кыз [[Надежда Дурова|Н.А. Дурова]] очраша торган була.<br/> Бүлмәдә музыка уен кораллары — фисгармония һәм гитара тора. Рәссамның абыйсы Николай Иван улы оста уйный, җырлый, шунлыктан әлеге өйдә оештырылган әдәби-музыка кичәләренең үзәгендә була. ==== Кече кунак бүлмәсе ==== Кече кунак бүлмәсендә гаилә әгъзалары үзләре ял итәргә яраткан: газета һәм китаплар укыйлар, шашка һәм кәрт уйныйлар, кул эше тоталар. Бүлмәгә матур итеп эшләнгән өй җиһазы, канделябрлар, овал көзге, һәртөрле уенчыклар куелган. ==== И.В. Шишкинның эш кабинеты ==== Рәссамның әтисе, 2нче [[гилдия]] сәүдәгәр Иван Василий улы Шишкин (''[[1792 ел|1792]]—[[1872 ел|1872]]'') икмәк белән сәүдә иткән. Эш кабинетындагы язу өстәле өстендә — аның рәссам В.П. Верещагин ясаган портреты (''[[1862 ел|1862]]''). Портрет янәшәсендә хатыны Дарья Роман кызының, кызлары Александра, Анна, Екатерина, Ольганың фотосурәтләре эленгән.<br/> И.В. Шишкин берничә ел рәттән [[Алабуга]]да шәһәр головасы булып сайлана. Үз проекты буенча һәм үз акчасына шәһәрдә агачтан [[суүткәргеч]] суза. [[Болгар]] ханлыгы истәлеге булган «Шайтан шәһәрчеге»н төзәттерә. [[Ананьино мәдәнияте]]нә нигез салган Ананьино каберлеген ачуда катнаша (''[[1855 ел|1855]]''), шуның өчен Мәскәү археология җәмгыятенә мөхбир-әгъза итеп сайлана. Кабинет диварында И.И. Шишкин сурәтләгән «''Ананьино каберлеге''» картинасы эленгән. Эш өстәлендә И.В. Шишкин язган «Алабуга шәһәре тарихы» (''[[1871 ел|1871]]'') китабы куелган. Улының сынлы сәнгать белән кызыксынуын белгәч, әтисе аның өчен сәнгать буенча китаплар, рәссамнарның биографияләрен яздырып кайтарта. ==== Ашханә һәм буфет ==== Ашханә уртасында зур аш өстәле урнашкан. Буфет ягында борынгы шкаф, кулъюгыч, җиз самоварлар, Гарднер һәм Кузнецов заводларында эшләнгән {{коммент|фәгъфур|фарфор}} аш-су җиһазларын күреп була. Диварларда [[Мәкәрҗә ярминкәсе]]ннән махсус кайтартылган күкеле һәм бүдәнәле сәгать, Спас иконасы эленгән. Беренче кат коридорыннан бормалы, тар эчке баскычтан икенче катка күтәрелергә була. ==== Рәссамның бүлмәсе ==== Бүлмә мохите И.И. Шишкин ясаган «''Алабугадагы бүлмә күренеше''» (''[[1850 ел]]лар'') рәсеме буенча торгызылган. Уңда — киң агач ятак, сулда — комод, урындык, апасы бәйләгән корама келәм белән капланган сандык. Диварларда [[1850 ел]]гы янгыннан исән калган автопортретлары эленгән. ==== Остаханә ==== Бүлмәдә рәссам үзе исән вакыттагы, XIX гасырның 60-80нче елларындагы мохит торгызылган. Диварда рәссамның беренче хатыны — Евгения Александр кызы (''[[1847 ел|1847]]—[[1874 ел|1874]]'') һәм икенче хатыны — Ольга Антон кызы ([[1850 ел|1850]]—[[1881 ел|1881]]) һәм алардан туган кызлары Лидия (''[[1869 ел|1869]]—[[1931 ел|1931]]'') һәм Ксения (''[[1881 ел|1881]]-?'') фотосурәтләре эленгән. Мольбертка И.И. Шишкинның «''Ылыслы урман''» этюды куелган. ==== Картиналар галереясе ==== Галереядә рәссамның графикасына зур урын бирелгән. И.И. Шишкин озын иҗат гомерендә ун меңнән артык рәсем, мең офорт (''бакырда гравирлау''), 68 литография, 39 цинкография ясаган. Музей фондында 50дән артык офортның төп нөсхәсе саклана. Экспозициягә 15е куелган: «Әрәмә өстендә болытлар», «Урман ызанында», «Абага», «Шувалов паркында чыршылар», «Басу» һ.б. Галереядә сынлы сәнгать әсәрләреннән, күбесенчә, рәссамның башлангыч чор иҗатында ясалган эшләре урын алган. Иң беренче ясаган картинасы — «Урып-җыю». [[1861 ел]]да [[Алабуга]]га кайткач, романтизм рухында ясаган берничә этюдын күрергә мөмкин: «Шалаш», «Басудагы тегермән», «Ак пулат», «Кече манара». 70нче еллар реализм ысулындагы иҗатыннан «Каен әрәмәсе», «Инеш» картиналары, 90нчы еллар лиризм ысулындагы «Дача» картинасы белән танышырга мөмкин. Рәссамның иҗади мирасының бик аз өлеше генә [[Алабуга]]дагы йорт-музеенда саклана, калганнары дөньяның иң эре музейларында ([[Третьяков галереясе]] һ.б.) куелган. [[Файл:Elabuga pam shishkin.jpg|thumb|right|200px|И.И. Шишкин һәйкәле. [[Алабуга]]]] * [[1991 ел]]ның [[3 октябрь|3 октябрендә]] музей каршына, [[Алабуга]]ның Яр буе урамында рәссамның бөтен буена сурәтләнгән һәйкәле куела. Скульптор — Ю.Г. Орехов (''[[Мәскәү]]''), архитекторлар — А.В. Степанов һәм С.Н. Куприянов (''[[Алабуга]]''). [[Файл:Elabuga shishkinskieprudi.jpg|thumb|right|180px|«Шишкин буалары»]] * [[2007 ел]]да «Шишкин буалары» дип йөртелгән буалар тезмәсе (''тирә-яктагы ландшафты белән'') Алабуга шәһәренең 1000 еллыгына торгызыла. * [[Гыйнвар]] аенда яшь рәссамнарның «Мин Шишкин кебек ясыйм» исемле республика бәйгесе уздырыла. == Чыганаклар == # Татарский энциклопедический словарь. Казань: Институт татарской энциклопедии АН РТ, 1999. ISBN 0-9530650-3-0 == Әдәбият == # Елабуга. Путеводитель. СПб.: Издательство «Маматов», 2015. ISBN 978-5-91076-065-7 # Алабугада Иван Иванович Шишкин музей-йорты. Юл күрсәткеч (''төзүче'' Н.И. Курылева). Алабуга, 2009.{{ref-ru}} # Елабуга купеческая на старинных фотографиях (''төзүче'' [[Наил Вәлиев (1949)|Н.М. Вәлиев]]). Казан, 1995. == Сылтамалар == * [http://www.museum.ru/E1502 Алабугада Шишкин урыннары]{{ref-ru}} * [http://www.elabuga.com/shishk/sch.html И.И. Шишкин йорт-музее. Фотолар] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180825040121/http://elabuga.com/shishk/sch.html |date=2018-08-25 }}{{ref-ru}} == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Алабуга музейлары]] [[Төркем:Иван Шишкин хөрмәтенә аталган объектлар]] q15wwd3z9vdldgnhqba415kuf9znzsi Чаллы тарих-туган якны өйрәнү музее 0 181098 3526446 3517839 2022-08-04T17:15:43Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Чаллы<br/> тарих-туган якны<br/> өйрәнү музее |файл =Чаллы_музее.jpg |зурлык = 180px |язу = Музей эмблемасы |lat_dir =N |lat_deg =55.6857 |lat_min = |lat_sec = |lon_dir =E |lon_deg =52.2953 |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = 2000 |нигезләнгән = 1972 |урын = [[Файл:Coat of Arms of Naberezhnye Chelny (Tatarstan).svg|20px|Яр Чаллы байрагы]] [[Чаллы]], Комсомол районы,<br/> ГЭС бистәсе, Гидротөзүчеләр урамы, 16 |директор = Рәйсә Вәли кызы Булатова |сылтама = http://www.museum.ru/m1301<br/>[http://museum.tatar.ru/museum/istoriko_kraevedcheskiy_muzey_g_naberezhnye_chelny/about/ istoriko_kraevedcheskiy_muzey] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{Портал|Тарих}} '''Чаллы тарих-туган якны өйрәнү музее''', ''[[1972 ел|1972]]-[[2014 ел]]ларда'' '''Чаллы шәһәр тарихы музее''', {{lang-en|Naberezhnye Chelny History Museum}}, {{lang-ru|Историко-краеведческий музей г. Набережные Челны}} — [[Татарстан АССР]] ([[1991 ел]]дан [[Татарстан]])ның [[Яр Чаллы]] шәһәрендә [[1973 ел]]дан эшләп килүче, дәүләт карамагындагы муниципаль {{comment|мөхтәриятле|автономияле}} мәдәният оешмасы (''музей''). == Тарих == [[Файл:Чаллы_музее_1.jpg|200px|thumb|right|Музей бинасы]] * Чаллы шәһәр башкарма комитетының [[1972 ел]]ның [[10 апрель|10 апрелендә]] кабул ителгән № 135 карары нигезендә «''Чаллы шәһәре һәм КамАЗ төзелеше тарихы музее''» буларак оештырылган. * [[1973 ел]]ның [[17 апрель|17 апрелендә]] ГЭС бистәсендә бер торак йортның беренче катында ачылган. Күргәзмәләрен тулай торакларда оештыра. * [[1973 ел]]дан [[ТР милли музее|ТР берләштерелгән дәүләт музее]] филиалы. * [[2005 ел]]га кадәр музей төрле урыннарда көн күрә. [[2005 ел]]да аерым, 3 катлы бинага — элекке «Чаллы» кинотеатры бинасына (''Чаллы, Гидротөзүчеләр проспекты, 16'') ия була. [[2008 ел]]ның [[26 апрель|26 апрелендә]] яңа экспозиция ачыла. * [[2014 ел]]ның [[17 сентябрь|17 сентябрендә]] Шәһәр тарихы музее, Экология һәм табигатьне саклау музее белән берләштерелеп, Тарих-туган якны өйрәнү музее исемен ала<ref>[https://ru.wiki2.org/wiki/%D0%9C%D1%83%D0%B7%D0%B5%D0%B9_%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B8_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%B0_%D0%9D%D0%B0%D0%B1%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B6%D0%BD%D1%8B%D0%B5_%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D0%BD%D1%8B РусВикипедия мәгълүматы]</ref>. == Бина == «Чаллы» кинотеатры үзе дә тарихи бина — шәһәрдә төзелгән беренче кинотеатр була.<br/> [[2005 ел]]да башланган үзгәртеп кору максатына ''28 239 000 сум'' ([[2008 ел]]гы бәяләрдә) сарыф ителә. Ремонтка, экспозиция урнаштыруга [[Чаллы]] шәһәр хакимияте, «[[КамАЗ]]», «Расстал» АҖ ярдәм иткән. «Евростиль» ЧҖҖ эшләгән.<br/> Бинаны ачу тантанасында [[Илдар Халиков]]<ref>Илдар Халиков - [[2006 ел|2006]]-[[2010 ел]]ларда Чаллы шәһәр хакиме</ref>, [[Олег Морозов]] <ref>Олег Морозов - [[2007 ел|2007]]-[[2011 ел]]ларда РФ Дәүләт думасы рәисе урынбасары</ref>, [[Сергей Когогин]]<ref>Сергей Когогин - [[2002 ел]]дан «КамАЗ» ААҖ генераль директоры, [[2004 ел]]дан [[Татарстан Дәүләт Шурасы|ТР Дәүләт шурасы]] депутаты</ref> һ.б. катнаша. * Музейның мәйданы 1 820 м². * Музей фондындагы экспонатлар саны 51 меңнән артык (''[[2016 ел]]'')<ref>[http://www.s-nip.ru/publikacii/novosti/2008/04/15/news_1098.html Музей турында www.s-nip.ru интернет-порталы материаллары буенча]</ref> == Күргәзмәләр һәм тупланмалар == * Палеонтология. Чулман буеның тереклек дөньясы. * Археология. Идел буе Болгары. * Край халыклары этнографиясе. * «Алтын келәт» (''нумизматика, бизәнгечләр''). * XIX–XX гасырларда шәһәр тарихы. * [[Бөек Ватан сугышы]]нда, [[Әфганстан]]да һәм [[Чечня]]да сугыш хәрәкәтләрендә чаллыларның катнашуы. * XX гасырның 50-60 нчы елларында Яр Чаллы. [[Чулман]]ны бүү, [[Түбән Кама ГЭСы]] төзелү * Радиоостаханә. Яр Чаллыда радиоэш барлыкка килү тарихы. * [[КамАЗ]] һәм шәһәр: тарих һәм хәзерге заман. * Экология һәм табигатьне саклау. == Кызыклы тупланмалар == * Нумизматика тупанмасы (''5000 берәмлек''). * Хайваннар һәм кошларның таксидермик сыннары тупланмасы (''94 данә''). * [[XIX гасыр]] ахыры көмеш тәңкәләре белән бизәлгән [[чуаш]] туй күлмәге. * [[XIX гасыр]] ахыры – [[XX гасыр]] башы борынгы {{comment|өй җиһазы|мебель}} . * [[XIX гасыр]] ахырында эшләнгән идәндә басып торучы [[сәгать]]. * [[XX гасыр]] башы граммофоны. * [[XVIII гасыр|XVIII]]-[[XIX гасыр]] хатын-кыз бизәнү әйберләре. * С.И. Хәсәншин бүләк иткән радиоалгычлар тупланмасы (''223 данә''). * Сынлы сәнгать, графика әсәрләре (''300 берәмлек''). * [[Чаллы]] һәм [[КамАЗ]] турында значоклар һәм истәлек медальләре. == Эскпонатлар == ==== Борынгы чор ==== * Кабиләчелек чорында ук Чаллы җирләрендә кешеләр яшәгәнен раслаучы корал калдыклары (''таш пычаклар, кыргычлар, сөңге очлыгы, савыт-саба''). * Бура мәдәнияте чоры экспонатлары биредә [[Бура мәдәнияте]] вәкилләре яшәгәнлеккә ишарә ясый: кешеләрне бура кебек итеп бүрәнәләр белән эчтән төрелгән чокырга кырын яткырып (''«эмбрион» позасында''), киендереп, янына корал, бизәнү әйберләре куеп җирләгәннәр. * [[Болгар]] чорына караган бизәнү әйберләре, эш һәм сугыш кораллары, балчыктан ясалган савыт-саба, металлдан сугылган тәңкәләр (''дирхәмнәр, пуллар һ.б.''). ==== Чаллының оешу тарихы ==== [[Чаллы]]ның Мирхуҗи мулла башлангычы белән [[1172 ел]]да төзелгәнлеге турында әйтелгән Бәхши Иманның Муса бине Хәлил язып калдырган чыганакларга<ref>Болгар җирендә эзләнүләр вакытында табылган дигән версия әйтелә</ref> нигезләнеп, иҗат иткән «Җәгафәр тарихы» (''[[1680 ел|1680]]'') дигән кулъязмасыннан бер өзекнең күчерелмәсе диварга беркетелгән. Янәшәдә [[Чаллы]]га кешеләр [[1626 ел]]да гына [[Чулман]] аръягыннан Трёхсвятское авылыннан (''хәзерге [[Алабуга]] шәһәре'') килеп утыруын раслаучы язмалар, карталар урнаштырылган. Торак пункт башта «Челнинский починок», аннан «Мысовые Челны», «Бережные Челны», ниһаять, «Набережные Челны» ({{lang-tt|Яр Чаллы}}) атамасын алган дип күрсәтелә. * Татар ызбасы күренеше. * [[Чаллы]] пристане тарихы турында тарихи документлар аның [[XVIII гасыр]] башында эшли башлаганын раслый. * Татар өе күренеше. * [[Октябрь инкыйлабы]]ннан соң Совет хөкүмәте кабул иткән «Тынычлык турында» һәм «Җир турында» декретларның [[рус теле]]ндә һәм [[татар теле]]ндә (''гарәп графикасында'') язылган күчермәләре. == Чыганаклар == # Татарский энциклопедический словарь. Казань: Институт татарской энциклопедии АН РТ, 1999. ISBN 0-9530650-3-0 == Әдәбият == # Амур Фәләх. Чал тарихлы Чаллы. «[[Мәйдан (журнал)|Мәйдан]]», 2008 ел, № 7. == Сылтамалар == * [http://museum.tatar.ru/museum/istoriko_kraevedcheskiy_muzey_g_naberezhnye_chelny/about/ ТР музейлары порталындагы рәсми бите] * [https://new.vk.com/museum_nabchelny Музейның Контакттагы сәхифәсе]{{Deadlink|date=May 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://www.s-nip.ru/publikacii/novosti/2008/04/15/news_1098.html Музей турында www.s-nip.ru интернет-порталы] == Моны да карагыз == * [http://tatarstan.vsedomarossii.ru/album/85/ Күргәзмә фотолары] == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Яр Чаллының истәлекле урыннары }}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Чаллы музейлары]] [[Төркем:Яр Чаллы биналары һәм корылмалары]] mz7dmhsrornlwcp8lsv8na62t0yf2rr Ярослав Һашек музее 0 181118 3526510 3506489 2022-08-04T18:56:24Z Frhdkazan 3171 {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Ярослав Һашек музее |файл = Я.Һашек_музее.jpg |зурлык = 300px |язу = <small>Бөгелмәдә Я. Һашек музее</small> |lat_dir =N |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir =E |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = 2000 |нигезләнгән = 1966 |урын = 423200 [[Бөгелмә]], Совет урамы, 67 |директор = Светлана Владимир кызы Бенковская |сылтама = [http://museum.tatar.ru/tt/museum/literaturno_memorialnyy_muzey_yaroslava_gasheka/excursions/#tab Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{Портал|Тарих}} '''Ярослав Һашек музее''', [[Ярослав Һашекның әдәби-мемориаль музее]] ({{lang-ru|Литературно-мемориальный музей Ярослава Гашека (в Бугульме)}}, {{lang-cs|Literární pamětní muzeum Jaroslava Haška}}) — [[Татарстан АССР]] (''[[1991 ел]]дан [[Татарстан]]ның'') [[Бөгелмә]] шәһәрендә [[1966 ел]]дан эшләп килүче дәүләт карамагындагы мәдәният оешмасы (''музей''). [[ТР милли музее]] бүлекчәсе. Чех язучы-сатиригы, «''Гаярь гаскәри Швейк маҗаралары''» ({{lang-cs|Osudy dobrého vojáka Švejka za světové války}}, {{lang-ru|Похождения бравого солдата Швейка}}) (''[[:cs:Osudy dobrého vojáka Švejka za světové války|cs]]'') романы авторы [[Ярослав Һашек]]ның (Jaroslav Hašek) (''[[1883 ел|1883]]-[[1923 ел|1923]]'') [[Русия]]дәге бердәнбер музее. == Бина == [[Файл:Muzej Gasheka Bugulma 01.jpg|200px|thumb|right|Музейга керү юлы]] Музей урнашкан бер катлы агач йорт (''[[Бөгелмә]], Совет урамы һәм Я. Һашек урамы чаты'') [[XIX гасыр]] ахырында сәүдәгәр Р.Н. Нижерадзе тарафыннан торак йорт буларак салына. Үзе дә гаиләсе белән [[1918 ел]]га кадәр шул йортта яши. [[1918 ел]]да шәһәр үзәгендә урнашкан әлеге йортта Бөгелмә хәрби комендатурасы урнаша. [[Ватандашлар сугышы]]ннан соң, [[1966 ел]]га кадәр, бу бинада шәһәрнең төрле хуҗалык оешмалары урнаша. [[1966 ел]]ның [[15 гыйнвар]]ында бинада Ярослав Һашекның әдәби-мемориаль музее ачыла. Әлеге музей нигезендә Я. Һашек исемендәге Бөгелмә сатира музеен төзү күздә тотылган. == Тарих == {{Төп мәкалә|Ярослав Һашек}} [[Файл:Hasek jaroslav1915.jpg|180px|thumb|right|Я. Һашек Австрия хәрби киемендә]] [[Файл:Hasek jaroslav1920.jpg|180px|thumb|right|Я. Һашек. [[1920 ел|1920]]]] [[Файл:Stamp 1983, Shvejk.jpg|180px|thumb|right|ССРБ почта маркасы. [[1983 ел|1983]]]] [[1918 ел]]ның [[октябрь|октябрендә]] [[Бөгелмә]]гә Көнчыгыш фронтның 5нче армиясе сәяси агитаторы Ярослав Һашек килә. [[1918 ел]]ның [[16 октябрь|16 октябрендә]] аны шәһәрнең хәрби коменданты Иван Дмитрий улы Широковның ярдәмчесе итеп билгелиләр. Аның вазифасына [[Бөгелмә]] аркылы фронтка транспорт уздыру, [[кызыл гаскәр]]иләрне фатирларга урнаштыру, тимер юл вокзалын һәм корал складларын саклауны оештыру керә. [[Бөгелмә]]дә торган 2,5 ай вкыт эчендә «''Гаярь гаскәри Швейкның юл маҗаралары''» романы бүлекләрен һәм «''Мин ничек Бөгелмә коменданты булдым''» китабын яза<ref>[http://live-report.livejournal.com/2398535.html Ф. Быстровның livejournal.com дагы сәхифәсендә]</ref> == Күргәзмәләр == Музейда мемориаль бүлмә һәм 3 экспозиция залы бар. Вакытлы күргәзмәләр махсус күргәзмәләр залында уза. == Экскурсияләр == * «Я. Гашек. Легендалар һәм фактлар» * «Ирония музее. Анонс» * «Бәхетле язмыш шәһәре» * «Бөгелмә-сәүдәгәрләр шәһәре» * «Мәңгелек хәтер уты» == Кызыклы экспонатлар == * Бөгелмә хәрби комендатурасында Я. Һашек комендант ярдәмчесе булып эшләгән вакытта булган әйберләр тупланмасы. * Я. Һашекның Русиядә булуы турында фотодокументлар(''фәрманнар, Я. Һашекның шәхси боерыклары һ.б.'') * Я. Һашек китабының төрле телләргә тәрҗемәләре (''300 данә''). * [[XX гасыр]]ның 60нчы елларында Я. Һашек турында бөгелмәлеләрдән язып алынган истәлекләр. * [[XX гасыр]]ның 60нчы елларында [[Чехословакия]]дә Липнице шәһәрендә узган сатира һәм юмор фестивале ({{lang-en|Festival of humor and satire "Haškova Lipnice"}}) афишалары, программалары, фотолары (''20 данә''). * [[Чехия]] һәм [[Русия]]дә эшләнгән гаярь гаскәри Швейк фигуралары тупланмасы. == Фондлар == Музей фондларында 2,5 мең берәмлек әйбер саклана. Аларның күпчелеген Я. Һашек әдәби әсәрләре: дөнья халыклары телләренә тәрҗемә ителгән «''Гаярь гаскәри Швейкның юл маҗаралары''» романы, хикәяләр, фельетоннар һәм башкалар тәшкил итә. Музей фондында сынлы сәнгать, скульптура, нумизматика, этнография предметлары да бар. Музейның Я. Һашекның [[Чехия]]дә яшәүче оныгы һәм оныгының баласы белән элемтәсе нәтиҗәсендә, музей фонды Чехиядән килгән яңа экспонатлар белән тулыланды. Музей ел саен 6,5 мең кешегә хезмәт күрсәтә, алар арасында [[Бөгелмә]]дә яшәүчеләр генә түгел, [[Русия]]нең башка шәһәрләреннән, якын һәм ерак чит илләрдән килүчеләр дә бар.<br/> Я. Һашек музее — [[Бөгелмә]] шәһәренең символы. == Сылтамалар == * [http://museum.tatar.ru/tt/museum/literaturno_memorialnyy_muzey_yaroslava_gasheka/about/#tab Музей турында «ТР музейлары» порталында] * [http://www.bugulma.ws/index/0-17 Я. Һашек музее Бөгелмә сайтында] * [http://tatarile.org/maglumat/tt/%D0%BC%D3%99%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D3%99/%D0%B3%D0%B0%D1%88%D0%B5%D0%BA-%D1%8F%D1%80%D0%BE%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2-%D3%99%D0%B4%D3%99%D0%B1%D0%B8-%D0%BC%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D1%8C-%D0%BC%D1%83%D0%B7%D0%B5%D0%B5 Я. Һашек музее «Татар иле» мәгълүмати-ресурслы татар социаль челтәрендә] == Моны да карагыз == * [https://hasek.org/gallery/fotografii-yaroslava-gasheka Я. Һашекның тормыш юлы фотоларда] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Бөгелмә музейлары]] [[Төркем:Ярослав Гашек]] a8ffuusuko7mhwuafg1fwd361fu2stb Алабуга дәүләт тарихи-архитектура һәм сәнгать музей-тыюлыгы 0 182924 3526461 3506490 2022-08-04T17:32:35Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Алабуга дәүләт тарихи-архитектура һәм сәнгать музей-тыюлыгы |файл =Алабуга тыюлыгы.jpg |зурлык = 300px |язу = <small>Музей-тыюлык дирекциясе бинасы</small> |lat_dir = |lat_deg =55.45|lat_min = |lat_sec = |lon_dir =|lon_deg =52.4|lon_min = |lon_sec = |region = RUS |CoordScale = |нигезләнгән = 1989 |урын = 423600 [[Алабуга]], Гассар урамы, 9 |директор = [[Гөлзада Руденко]] |сылтама = |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{Портал|Тарих}} '''Алабуга дәүләт тарихи-архитектура һәм сәнгать музей-тыюлыгы''', {{lang-ru|Елабужский государственный историко-архитектурный и художественный музей-заповедник}} — [[Алабуга]] шәһәрендә [[1989 ел]]дан эшләп килүче музей-тыюлык, ТР мәдәният министрлыгы карамагындагы бюджеттагы мәдәният оешмасы.<br/> [[1970 ел]]дан «Русиянең тарихи урыны», [[1995 ел]]дан «РФ дәрәҗәсендә тарихи һәм мәдәни мирас ядкәре» исемен йөртә.<br/> Генераль директоры (''[[2002 ел]]дан'') — [[Гөлзада Руденко]], ''РФ һәм ТР атказанган мәдәният хезмәткәре''. == Тарих == [[Файл: М.Цветаеваның әдәби музее.jpg|150px|thumb|right|<small>[[М.И. Цветаеваның мемориаль комплексы|М. Цветаеваның Хәтер йорты]]</small>]] [[Файл: И.И.Шишкин музее.jpg|150px|thumb|right|<small>[[И.И. Шишкинның музей-йорты|Рәссам И.И. Шишкин музее]]</small>]] [[Файл: Museibehtereva.jpg|150px|thumb|right|<small>[[В.М. Бехтерев исемендәге өяз медицинасы музее|Өяз медицинасы музее]]</small>]] [[Файл: Н.А.Дурованың музей-утары.jpg|150px|thumb|right|<small>[[Н.А. Дурованың музей-утары]]</small>]] [[РСФСР]] министрлар кабинетының [[1989 ел]]ның [[30 август]]ы № 269 карары белән ачылган.<br/> Музей-тыюлыкның саклау зонасы 491,5 ''га'' тәшкил итә. Анда 184 мәдәни һәм тарихи ядкәр саклана.<br/> 14 музей һәм күргәзмә залларын берләштерә. * [[Шайтан шәһәрчеге|Иске Алабуга шәһәрчеге]] * [[И.И. Шишкинның музей-йорты|Рәссам Иван Шишкин музее]] * Иван Шишкин күргәзмәсе * [[Н.А. Дурованың музей-утары]] * [[В.М. Бехтерев исемендәге өяз медицинасы музее]] * [[М.И. Цветаеваның мемориаль комплексы|М. Цветаеваның Хәтер йорты]] * Рәссамнар салоны * Туристлар үзәге * Теплоходлар туктар өчен дебаркадер * «Трактир» музей-театр йорты * Иҗат әһелләре өчен арт-кафе * «Портомойня» музее * Күргәзмәләр залы * «Көмеш гасыр» китапханәсе * Интерактив остаханәләр * «Латыш уланнары» клубы == Максаты == [[Алабуга]]ның борынгы һәм тарихи үз йөзен саклап калу, гаять бай матди һәм рухи тарихи-мәдәни мирасны саклау, тергезү һәм халыкка күрсәтү.<br/> Музей-тыюлык 25 тармак буенча хезмәт куя. * Җайдак-язучы [[Надежда Дурова|Н. Дуровага]] багышланган хәрби-ватандарлык фестивальләре * [[Марина Цветаева|М. Цветаевага]] багышланган шигърият бәйрәмнәре * «Мин [[Иван Шишкин|Шишкин]] кебек ясыйм» исемле балалар иҗат бәйгеләре * [[Спас ярминкәсе]]ндә катнашу һ.б. == Ирешкән уңышлары == * [[2010 ел|2010]] [[Аурупа]] күләмендәге иң яхшы 25 музей исемлегенә кертелгән<ref>{{Citation |title=Музей-тыюлык сайтында |url=http://www.elabuga.com/about/about.html |access-date=2016-09-02 |archive-date=2016-09-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160911163550/http://www.elabuga.com/about/about.html |dead-url=yes }}</ref>. * [[2010 ел|2010]] РФ Ю. Сенкевич исемендәге «Регионнардагы иң яхшы музей» исеменә лаек булган. * [[2012 ел|2012]] «Интермузей» фестивале, Гран-при. == Чыганаклар == # Татарский энциклопедический словарь. Казань: Институт татарской энциклопедии АН РТ, 1999. ISBN 0-9530650-3-0 == Әдәбият == # Здравствуй, Елабуга. ''Сборник очерков''. ''Составитель'': М.Д. Абзянов. Казань: [[ТКН]], 1980. # Над шишкинским бором рассвет. ''Сборник очерков''. ''Составители'': Михаил Абзянов, Мәрьям Ларина, Николай Сорокин. Казань: [[ТКН]], 1989. # Курмашев И. Кама суы буенда. Алабуганың үткәне, бүгенгесе. «[[Казан утлары]]», 1988, № 5. # Елабуга. Путеводитель. СПб.: Издательство Маматов, 2015.ISBN 978-5-91076-065-7 # [[Вахит Имамов|В. Имамов]]. Гөлзада һәйкәлләре. «[[Мәйдан (журнал)|Мәйдан]]», 2011, № 3. == Сылтамалар == * [http://www.elabuga.com/about/about.html Музей-тыюлык сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160911163550/http://www.elabuga.com/about/about.html |date=2016-09-11 }} * [http://www.elabuga.com/turizm/tur02.html Алабуга музейлары] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160622074213/http://www.elabuga.com/turizm/tur02.html |date=2016-06-22 }}{{ref-ru}} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Алабуга музейлары]] [[Төркем:Русия музей-тыюлыклары]] [[Төркем:Татарстанның сакланган табигать территорияләре]] 8eh6nj1zicktw3n5uhwtemzs99osmdh Радий Хәбиров 0 183214 3526621 3186471 2022-08-05T09:43:09Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ {{Русия субъектлары җитәкчеләре}} wikitext text/x-wiki {{Дәүләт эшлеклесе | исем = Радий Хәбиров | чын исем = Радий Хәбиров | рәсем = Radiy Khabirov (2020-08-27) (cropped).jpg | киңлек = 200px | титул1 = [[Башкортстан Республикасы Башлыгы]] | байрак1 = Flag of the President of Bashkortostan.svg | чорбаш1 = [[2019 ел]]ның [[8 сентябрь|8 сентябре]]<br/><small>2018 елның 11 октябреннән — {{comment|в.в.б.|вазифаны вакытлыча башкаручы}}</small> | чоразак1 = | президент1 = [[Владимир Путин]] | аңа кадәр1 = [[Рөстәм Хәмитов]] | дәвамчысы1 = | титул2 = [[Башкортстан хөкүмәте]] башлыгы | байрак2 = | тәртип2 = | чорбаш2 = [[2019 ел]] | чоразак2 = [[2020 ел]] | президент_2 = | аңа кадәр2 = [[Рөстәм Мәрданов]] | дәвамчысы2 = [[Андрей Назаров]] | титул3 = [[Красногорск]] шәһәр округы башлыгы | тәртип3 = | байрак3 = | президент_3 = | чорбаш3 = [[2017 ел]] | чоразак3 = [[2018 ел]] | аңа кадәр3 = Михаил Сапунов | дәвамчысы3 = Эльмира Хаймурзина | титул4 = Россия Федерациясе Президенты Администрациясенең Эчке сәясәт буенча идарә башлыгы урынбасары | тәртип4 = | байрак4 = | президент4 = | чорбаш4 = [[2009 ел]] | чоразак4 = [[2016 ел]] | аңа кадәр4 = | дәвамчысы4 = | хезмәт еллары = | иялек = {{Россия}} | дин = [[ислам]] | фирка = | белем = | туу датасы = 20.03.1964 | туу урыны = {{туу урыны|Ишембай районы|Ишембай районында}}, [[БАССР]], [[РСФСР]], [[СССР]] | үлем датасы = | үлем урыны = | әти = Фәрит Барый улы (1930—2003) | әни = Разия Исхак кызы (1933—2015) | ир = | хатын = I Лариса, юрист.<br/>II Каринэ, теш табибы | балалары = ''[[кыз]]лары'' Светлана, Рита, ''[[ул]]лары'' Фәрит, Тимер | сайт = | Commons = }} {{Башка мәгънәләр/фамилия|Хәбиров}} '''Радий Хәбиров''', Радий Фәрит улы Хәбиров ({{lang-ba|Радий Фəрит улы Хəбиров}}, {{lang-ru|Хабиров Радий Фаритович}}, ''[[1964 ел]]ның [[20 март]]ы, [[СССР]], [[РСФСР]], [[БАССР]], [[Ишембай районы]], [[Сайран (Ишембай районы)|Сайран]]'') — [[РФ]] һәм БР дәүләт эшлеклесе, [[Башкортстан Республикасы Башлыгы]] (2019 елның 8 сентябреннән; 2018 елның 11 октябреннән — {{comment|в.в.б.|вакытлыча вазыйфа башкаручы}}<ref>[https://www.azatliq.org/a/29538751.html Азатлык радиосы]</ref>), [[Башкортстан хөкүмәте]] башлыгы (2019<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=TWQXPi0LL3g Оперативное совещание в Правительстве Республики Башкортостан: прямая трансляция 28 октября 2019 года]</ref>—2020), БР президенты администрациясе башлыгы (2003 ел, октябрь—2008), РФ президентының эчке эшләр идарәсе башлыгы урынбасары (2009—2016, сентябрь), юридик фәннәр кандидаты (1998), БР атказанган юристы (2008). Классик һәм грек-рим көрәше буенча спорт мастерлыгына кандидат. 2нче класслы РФ дәүләт киңәшчесе (2009<ref>РФ президенты указы № 570 07.05.2009</ref>). Хокук гыйлеме буенча 30лап фәнни хезмәт авторы. == Тәрҗемәи хәле == [[Файл:Р.Ф.Хәбиров.jpg|200px|thumb|right|Р. Ф. Хәбиров]] 1964 елның 20 мартында БАССР [[Ишембай районы]] [[Сайран (Ишембай районы)|Сайран]] авылында [[укытучы]]лар гаиләсендә өченче бала булып туган. [[Башкорт дәүләт университеты]]ның юридик факультетын (1998), [[Төркия]]нең Билкәнт университетында магистратура (''[[Әнкара]], 1994'') тәмамлаган. [[Башкорт дәүләт университеты|БДУда]] «''Россия Федерациясендә уңайлы әйләнә-тирә мохиткә хокукның барлыкка килүе һәм үсеше''» ({{lang-ru|Становление и развитие права на благоприятную окружающую среду в Российской Федерации}}) темасына юридик фәннәр кандидатлыгына диссертация яклаган (1998, фәнни җитәкчесе проф. Фәнис Раянов<ref>[http://www.dslib.net/zem-pravo/stanovlenie-i-razvitie-prava-na-blagoprijatnuju-okruzhajuwuju-sredu-v-rossijskoj.html Диссертациясе турында мәгълүмат]</ref>). [[Армия|Хәрби хезмәттә]] булган (1982—1984). == Хезмәт юлы == 1981—1982 елларда — Ишембай транспорт машина төзелеше заводында фрезерлаучы өйрәнчеге. 1989 елдан — БДУ юридик факультетында: дәүләт хокукы һәм совет төзелеше кафедрасы ассистенты, БДУ студентларының һөнәри берлеге рәисе (1989—1992), өлкән укытучы (1994—1998), юридик факультет деканы урынбасары, доцент (1998—2002), БДУ хокук институты директоры в.б., директоры (2002—2003). 2003, сентябрь —2008, июль — БР президенты администрациясе җитәкчесе. «''Торак һәм күчемсез милек белән махинация ясавы, декларациясендә шәхси милкен тулысынча күрсәтмәве өчен''», [[Мортаза Рәхимов]] тарафыннан эшеннән бушатыла <ref>{{Citation |title=Радиоактивный Радий. «''Трибуна Башкирии''» яңалыклар порталы. 18.11.2011 |url=http://bashtribuna.ru/akitilop/84-jynvitkaoidar-jidar |access-date=2016-09-19 |archive-date=2017-01-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170102214953/http://bashtribuna.ru/akitilop/84-jynvitkaoidar-jidar |dead-url=yes }}</ref><ref>[http://last24.info/read/2008/07/09/2/3315 Бывшего главу администрации Рахимова исключили из «Единой России»…]</ref>. 2008, август—декабрь — РФ президенты эчке эшләр идарәсенең РФ Федераль җыены, сәяси фиркаләр һәм Иҗтимагый пулат (2014 елга кадәр) белән багланышлар департаменты директоры. 2009—2016, сентябрь — РФ президентының эчке эшләр идарәсе башлыгы урынбасары. 2016 елның 19 сентябрендә әлеге вазифадан китү турында гариза яза<ref>[https://meduza.io/news/2016/09/14/radiy-habirov-pokinet-post-kuratora-gosdumy-posle-vyborov Радий Хәбиров сайлаулардан соң Дәүләт думасы кураторы вазифасыннан китә]{{ref-ru}}</ref><ref>[http://www.vedomosti.ru/politics/news/2016/09/19/657595-peskov-habirova Песков подтвердил уход Хабирова из Кремля]</ref>. 2017—2018 елларда — [[Красногорск]] шәһәр округы башлыгы. 2018 елның 11 октябреннән — [[Башкортстан Республикасы Башлыгы|БР Башлыгы]] вазыйфасын башкаручы. 2019 елның 8 сентябреннән — [[Башкортстан Республикасы Башлыгы|БР Башлыгы]]<ref>[http://www.interfax-russia.ru/Povoljie/main.asp?id=1063096 Хабиров по результатам обработки 100% бюллетеней победил на выборах главы Башкирии.] interfax-russia.ru, 09.09.2019{{ref-ru}}</ref>. 2019 елның 28 октябреннән — [[Башкортстан хөкүмәте]] башлыгы<ref>[https://pravitelstvorb.ru/ru/press-office/news.php?ELEMENT_ID=21904 Радий Хабиров определил структуру Правительства Башкортостана.] Правительство Республики Башкортостан. Официальный сайт, 28.10.2019{{ref-ru}}</ref>. == Бүләкләре, мактаулы исемнәре == * 2008 — БР атказанган юристы * Почет ордены ([[РФ]]) * 2015 — «Бурычка тугърылык» ордены (''[[Кырым]]'') — ''батырлык, патриотизм, актив иҗтимагый-сәяси эшчәнлек, Кырым Республикасының бердәмлеген ныгытуга, үсешенә һәм чәчәк атуына керткән шәхси өлеше өчен һәм Кырымның Россия белән кушылуы көне уңаеннан''<ref>{{Cite web |url=http://rk.gov.ru/rus/file/pub/pub_242085.pdf |title=Указ Главы Республики Крым № 69-У от 13 марта 2015 г. «О награждении государственными наградами Республики Крым» |accessdate=2015-05-02 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150402152557/http://rk.gov.ru/rus/file/pub/pub_242085.pdf |archivedate=2015-04-02 |deadlink=yes }}</ref> * 2021 — Александр Невский ордены (РФ) — ''Башкортстан Республикасының социаль-икътисади үсешенә керткән зур өлеше һәм күпьеллык тырыш хезмәте өчен''<ref>[https://tatar-inform.tatar/news/society/12-09-2021/vladimir-putin-radiy-h-birovny-aleksandr-nevskiy-ordeny-bel-n-b-l-kl-de-5837340 Владимир Путин Радий Хәбировны Александр Невский ордены белән бүләкләде.] [[Татар-информ]], 12.09.2021</ref><ref>[http://publication.pravo.gov.ru/Document/View/0001202109110002?index=13&rangeSize=1 Указ Президента Российской Федерации от 10 сентября 2021 года № 525 «О награждении государственными наградами Российской Федерации»]</ref>. == Гаиләсе == Беренче хатыны Лариса (Лукьянова), ''юрист'', ''[[кыз]]лары'' Светлана (Кәримова), Рита (''1987-2013'').<br/> Икенче хатыны Каринэ (Хәбирова), ''[[ул]]лары'' Фәрит һәм Тимер (2021) <ref>[https://www.bashinform.ru/news/1550960-stalo-izvestno-kak-radiy-khabirov-nazval-svoego-syna/ Стало известно, как Радий Хабиров назвал своего сына.] [[Башинформ]]. 26 января 2021.</ref>. Милләте төгәл билгеле түгел. [[Башкортлар|Башкорт]], [[Татарлар|татар]], [[татарлар]]ның этник төркеменнән (''[[Типтәрләр|типтәр]], [[мишәрләр|мишәр]]ләрләрдән'') чыгуы мөмкин{{чыганагы}}. Радий Хәбиров: {{начало цитаты}}{{comment|Мин мөселман һәм дингә ышанам. Тик шулай кызык килеп чыкты, минем өч балам да — [[православие]] динендә|Я мусульманин и верующий. Но так интересно сложилось, что все трое моих детей — православные!}}<ref>[http://www.bashinform.ru/news/1227035-o-chem-radiy-khabirov-rasskazal-federalnomu-telekanalu-glavnoe О чем Радий Хабиров рассказал федеральному телеканалу. Главное]. bashinform.ru, 24.10.2018{{ref-ru}}</ref>{{конец цитаты}} ==Эшчәнлекне бәяләү== [[Файл:Путин и Хабиров 2019 год.jpg|300px|thumb|right|[[Владимир Путин|В. В. Путин]] (''{{comment|с|сулда}}'') белән. ''[[2019 ел|2019]]'']] ===Уңай=== ===Тискәре=== *«[[Абдрахман]]» [[Башкорт халык жырлары|башкорт халык җыры]]нда "Якын күргән дустан да яманы юк, Авыр чакта сиңа ят булса" сюжеты Радий Хәбиров тарафыннан [[Куштау]] шиханын юкка чыгару карарына (2018) охшаш{{чыганагы}}. 2018 ел ахырында Башкортстан Хөкүмәте «Башкортстан сода компаниясе» чималын эшләү өчен кушарга дигән карар кабул итте <ref>[https://www.kommersant.ru/doc/3821836?query=%D1%88%D0%B0%D1%85%D1%82%D0%B0%D1%83 BSK and Radiy Khabirov agreed on the solution of commodity problems of an enterprise]</ref>. Моннан алда Р. З. Хәмитов Башкортстан икътисадын диверсификацияләү дәрәҗәсен күтәрү максатыннан, барлык шиханнарны эшләнмәләренә каршы кискен сүзләр әйтте (компанияне сода алуның фәнни алымнарына стимуллаштыру күздә тотыла иде). == Сылтамалар == * [https://vk.com/radiyhabirov «ВК» шәхси сәхифәсе] * [https://www.facebook.com/radiyhabirov «Фейсбук»та шәхси сәхифәсе] * [http://viperson.ru/people/habirov-radiy-faritovich Р.Ф. Хәбиров ВИПЕРСОН сайтында] * ''Азат Бадранов''. [http://rabkor.ru/columns/analysis/2018/10/13/habirov Перемены в Башкирии.] интернет-журнал «Рабкор»,14.10.2018 {{ref-ru}} {{Тышкы сылтамалар}} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр|2}}</small> {{Башкортстан Башлыклары}}{{Русия субъектлары җитәкчеләре}} {{DEFAULTSORT:Хәбиров, Радий}} [[Төркем:Башкорт дәүләт университетын тәмамлаучылар]] [[Төркем:Юридик фәннәр кандидатлары]] [[Төркем:Русия сәясәтчеләре]] [[Төркем:Башкортстан сәясәтчеләре]] [[Төркем:Башкортстанның беренче җитәкчеләре]] [[Төркем:Башкортстанның атказанган юристлары]] [[Төркем:Бердәм Русия фиркасе әгъзалары]] [[Төркем:Башкортстан хөкүмәте башлыклары]] [[Төркем:Почет ордены кавалерлары]] [[Төркем:Русиянең Александр Невский ордены кавалерлары]] hovqyek7ponbhghz8vhiu0vp6r5e9od Татар әдәбияты тарихы музее һәм Шәриф Камалның мемориаль фатиры 0 188109 3526439 3506462 2022-08-04T17:03:33Z Frhdkazan 3171 {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Татар әдәбияты тарихы музее һәм Шәриф Камалның мемориаль фатиры |файл =Ш.Камал_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = <small>''Музей бинасы.<br/>[[Островский урамы (Казан)|Островский урамы]], 15''</small> |lat_dir = N|lat_deg = 55|lat_min = 47|lat_sec = 21.42 |lon_dir = E|lon_deg = 49|lon_min = 6|lon_sec = 51.77 |region = RU |CoordScale = 7000 |нигезләнгән = 1950 |урын = [[Казан]] |директор = Айдар Шәйхин |сылтама = https://kamala.tatmuseum.ru |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} '''Татар әдәбияты тарихы музее һәм Шәриф Камалның мемориаль фатиры''', элек Шәриф Камалның музей-фатиры, рәсми булмаган атама — '''Татар китабы йорты''', {{lang-ru|Музей истории татарской литературы с мемориальной квартирой Шарифа Камала}} — [[Казан]]да урнашкан әдәби һәм әдәби-мемориаль музей, [[Татарстан Республикасының милли музее|Татарстан Республикасы Милли музееның]] филиалы. [[ТАССР атказанган сәнгать эшлеклесе]] ([[ел|1940]]), татар язучыларыннан беренче булып [[Ленин ордены]] белән бүләкләнгән (''[[1940 ел|1940]]''), «Матур туганда» романы (''[[1937 ел|1937]]''), «Акчарлаклар» повесте (''[[1914 ел|1914]]''), «Ут» (''[[1928 ел|1928]]''), «Козгыннар оясында» (''[[1929 ел|1929]]''), «Томан арты» («Габбас Галин») (''[[1942 ел|1942]]'') драмалары, «Хаҗи әфәнде өйләнә» комедиясе (''[[1917 ел|1917]]'') авторы [[Шәриф Камал]] (Шәриф Камалетдин улы Байгилдиев) (''[[1884 ел|1884]]-[[1942 ел|1942]]'') исемен мәңгеләштерү максатында оештырылган.<br /> Республикада татар язучысына багышланган беренче музей<ref>[https://tonkosti.ru/%D0%9C%D1%83%D0%B7%D0%B5%D0%B9-%D0%BA%D0%B2%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D1%80%D0%B0_%D0%A8%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%84%D0%B0_%D0%9A%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0 Музей-квартира Шарифа Камала]</ref>. == Тарих == Музей [[1950 ел]]ның [[29 гыйнвар]]ында Казан үзәгендә, [[Вахитов районы]]нда ([[Островский урамы (Казан)|Островский урамы]], 15) адресы буенча урнашкан ике катлы таш сәүдәгәр йортында ачылган. Музейны ачу турында карар беренче тапкыр [[1944 ел]]да кабул ителә, [[1960]]-[[1970 ел]]ларда музей кунаклар кабул итми, икенче ачылу [[1980 ел]]ның [[31 октябрь|31 октябрендә]] була. [[2007 ел]]да Татарстан Республикасы Министрлар Кабинеты карары белән Татар әдәбияты тарихы музее буларак үзгәртеп корыла, янәдән реконструкциягә ябыла һәм [[2019 ел]]да яңадан ачыла. ==== Шәриф Камалның музей-фатиры ==== [[Файл:Ш.Камал_музее_1.jpg|200px|thumb|right|Музейга багышланган китап. ''[[2000 ел|2000]]'']] [[Файл:Ш.Камал_гаиләсе.jpg|200px|thumb|right|Гаиләсе: ''хатыны'' Хәят, ''кызы'' Зәйнәп, ''улы'' Йосыф]] Беренче тапкыр музейны ачу турында карар '''Шәриф Камалның мемориаль музее''' сыйфатында язучы яшәгән фатирда (я''зучының эш кабинетын һәм бүлмәсен генә кертеп'') [[РСФСР]] Халык Комиссарлары Шурасы тарафыннан [[1944 ел]]ның [[2 июнь|2 июнендә]] кабул ителә. Музей коллекциясен туплау, предметларны өйрәнү, Шәриф Камал шәхесе белән бәйле истәлекләрне һәм ядкярләрне барлау башлана. Бу карар нигезендә алга таба әлеге мемориаль музейны [[ТР милли музее|ТАССР дәүләт музееның]] Әдәби филиалы итеп үстерү күздә тотыла. Музей 1950 елның 29 гыйнварында халык өчен ачыла. Экспозициядә диварлардагы планшетларда язучының тормышын һәм иҗат юлын күрсәтүче фотосурәтләр, берничә витринада мәкаләләр, кулъязмалар, китаплары урын ала. Музей ачылганнан соң 4 ел эчендә язучы турында сөйләүче күргәзмәләрне 30 мең кеше карап өлгерә. Әлеге сан [[Казан|шәһәрдә]] [[татар]] [[язучы|әдипләренә]] багышланган музейның күптән кирәк булуы турында сөйли. Ләкин [[Островский урамы (Казан)|Островский урамы]] 15нче йортның икенче катын анда яшәүчеләрдән тулысынча бушатып, икенче катны тулаем музей өчен файдалану турындагы [[ТАССР]] Халык Комиссарлары Шурасының [[1944 ел]]ның [[26 август]]ында чыгарган 24нче санлы карары үтәлми кала. Йортның башка фатирларында яшәүчеләр белән музей арасында чыккалап торган конфликтлар, коридорларның матур булмаган күренеше музейны карарга килүчеләрнең санын киметә. Башта музей атнага 2 тапкыр гына ачыла торганга әйләнә, соңрак алдан заявка булганда гына ачыла башлый. [[Казан]] шәһәрендә [[татар]] мәктәпләренең берәм-берәм ябылып бетүе дә музейга килүчеләр санын нык киметә. [[1965 ел]]да музей карарга керүчеләр өчен бөтенләй ябыла. Музей мәйданы [[ТР милли музее|баш музейның]] зур габаритлы экспонатларын саклау урынына әверелә, музей хезмәткәрләре [[ТР милли музее|дәүләт музеенда]] ТАССР әдәбияты тарихы буенча киңәйтелгән күргәзмә төзү эшенә җәлеп ителә. [[1970 ел]]ларда икенче катны шәхси фатирлардан арындырып бетерәләр, ләкин анда төрле вакытта балалар китапханәсе, һөнәри берлекләр комитеты, китап сөючеләр җәмгыяте, бакчачылар җәмгыяте һ.б. урнаштырыла. Йорт һәм аның әйләнә-тирәсе ташландык хәлгә килә. [[1979 ел]]ның башында [[ТАССР]] хөкүмәте музейны яңарту турында карар чыгара. Әлеге эш [[ТР милли музее|ТАССР дәүләт музеена]] тапшырыла. Ике ел эчендә 60 ''кв.м.'' лы (''керү юлы һәм коридорны да кертеп, ~100 кв.м.'') мемориаль фатирны элекке хәленә китерү, сәүдәгәр йортында булган антуражны торгызу, [[Бөек Ватан сугышы|сугышка]] хәтле һәм сугыш вакытында булган һәм язучы яшәгән [[Казан]] мәдәнияте мохитен яңадан тудыру; бинаны арендаторлардан бушатып, аны үзгәртеп кору һәм ремонт ясау, бинага {{comment|инженер|инженер}} коммуникацияләре (''су, газ һ.б.'') үткәрү, йорт ишегалдын һәм урамнан керү юлын матурлау таләбе куела. Әлеге эшләрдә язучының хатыны Хәят һәм кызы, үзе дә 25 еллап музейда хезмәт куйган Зәйнәп Байгилдиевалар зур ярдәм итә. Музей проектын һәм бизәү эскизларын рәссам А.П. Леухин эшли. Әдәбият галиме [[Нил Юзиев]], композитор [[Әнвәр Бакиров]], музыка белгече [[Зәйнәп Хәйруллина]], журналист [[Асия Хәсәнова]] һ.б. күргәзмәләрне урнаштыру буенча тәкъдимнәрен кертә. Д.Б. Баһаветдинова (''И.З. Минһаҗева белән берлектә'') язучының гаиләсендә, туганнарында, [[ТР милли музее|Дәүләт музее]] фондында булып, 100 экспонат, шул исәптән язучының китапханәсен, эзләп таба. 43 экспонатны, шул исәптән [[Шәриф Камал|язучы]] кызы Зәйнәп өчен сатып алган рояльне<ref>[http://www.101hotels.ru/recreation/russia/kazan/points/museums/muzei_kamala «101 отель» сайтында Шәриф Камал музей-фатиры турында]</ref>, Казан фәнни-реставрация остаханәсе белгечләре (''бигрәк тә Равил Закир улы Афзалов'') тәртипкә китерә. Язучы яшәгән чорда диварга ябыштырылган обойларга охшаганны «Союзглавбум»ның [[Мәскәү]]дәге {{comment|тәҗрибә|эксперименталь}} обой фабрикасында авырлык белән генә эшләтеп алалар. Бинага беркетеләчәк истәлек тактаташы шулай ук [[Мәскәү]]дә тәҗрибә скульптура комбинатында эшләнә. Тактаташка [[урыс теле|урысча]] һәм [[татар теле|татарча]]: «''Бу йортта 1927-1942 елларда татар совет әдәбият классигы язучы Шәриф Камал (Байгилдиев) яшәде. В этом доме с 1927 по 1942 год жил классик татарской советской литературы писатель Шариф Камал (Байгильдеев)''» дип языла. Музейның беренче мөдире итеп Люция Павел кызы Дмитриева билгеләнә. Л.П. Дмитриева музей бинасыннан соңгы арендаторларны чыгарып бетереп, музей мәйданын 160 ''кв.км.'' га җиткерә, соңгы бушаган фатирдан [[ТР милли музее|музей]] кунакханәсе ясый, шулай ук 5 мең {{comment|нөсхә|тираж}} белән музей турында буклет (''авторы'' Д.Б. Баһаветдинова) чыгаруга ирешә. Ш. Камал музееның мөдире булып Фатыйма Хөсәен кызы Вәгазова, [[Рәмис Аймәт|Рамис Кыям улы Аймәтов]], Рәмзия Габделхак кызы Исламова эшли. ==== Татар әдәбияты тарихы музее ==== [[2007 ел]]ның [[16 февраль|16 февралендә]] Татарстан Министрлар Кабинеты «''Татар әдәбияты тарихы музее һәм Шәриф Камалның музей-фатирын булдыру''» карары кабул итә<ref>[http://ipad.intertat.ru/tt/milli-tt/item/9205-%D2%AFz-k%D3%A9nen-k%D3%A9t%D3%99-k%D3%A9t%D3%99-k%D3%A9tek-bulgan-muzey.html Үз көнен көтә-көтә көтек булган музей. Intertat.ru, 30.11.2012]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref>[http://www.azatliq.org/a/24775194.html Татар әдәбияты музее нинди булырга тиеш? Азатлык Радиосы, 19.11.2012]</ref>. 2007 елдан музей бинасы, «авария хәлендә» дип табылып, ябыла, экспозициясе вакытлыча [[Тукай музее (Казан)|Г. Тукай әдәби музеена]] күчерелә<ref>{{Citation |title=ТР Милли музее сайтында |url=http://tatmuseum.ru/museum-of-the-history-of-the-tatar-literature-memorial-apartment-sharif-kamal/ |access-date=2017-04-02 |archive-date=2017-04-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170412201243/http://tatmuseum.ru/museum-of-the-history-of-the-tatar-literature-memorial-apartment-sharif-kamal/ |dead-url=yes }}</ref>. [[2019 ел]]да реконструкция эшләре һәм яңа экспозиция төзү эшләре тәмамлана. 1 июньдә элеккеге Шәриф Камал музее Татар әдәбияты тарихы музее һәм Шәриф Камалның мемориаль фатиры исеме белән яңадан ачыла. Музейны шулай ук рәсми булмаган рәвештә Татар китабы йорты дип тә атыйлар. Аның директоры итеп шагыйрә [[Луиза Янсуар]] билгеләнә<ref>[https://www.azatliq.org/a/29940139.html Шәриф Камал музеенда Луиза Янсуар җитәкчелегендә Татар китабы йорты ачыла]. [[Азатлык радиосы]], 14.05.2019</ref>. 2021 елның февраленнән Татар әдәбияты тарихы музее директоры — Айдар Шәйхин <ref>[https://www.azatliq.org/a/31107054.html Татар әдәбияты тарихы музеен Айдар Шәйхин җитәкләячәк.] [[Азатлык радиосы]], 17.02.2021</ref>. Хәзерге вакытта Татар китабы йорты эчендә музей экспозициясе белән беррәттән, китапханә, китап кибете, интерактив басмаханә, әдәби салон урнашкан, болар барысы бердәм күп функцияле үзәкне тәшкил итә. == Бина == Музей бинасы — ике катлы таш йорт, [[XIX гасыр]] ахыры – [[XX гасыр]] башы [[Көнбатыш Аурупа]] ''барокко'' стилендә XIX гасырда төзелә. Икенче каты бай бизәлешле, тышкы яктан аркалы тәрәзәләр белән бизәлгән<ref>[http://tnv.ru/tat/main1/novosti/kul_tura/rstm_minehanov_yan_kazanny_tarihi_zgen_jrep_chykty/ Рөстәм Миңнеханов Казанның тарихи үзәген йөреп чыкты. ТНВ Хәбәрләр тасмасы, 25.04.2016]</ref>. Бинаның исемнәре билгеле хуҗалары — сәүдәгәр М.И. Подуруева, Т.С. Санин, Захар Журавлев, [[1905 ел]]дан сәүдәгәр Иван Дмитриевич Иванов.<ref>[https://kopilkaurokov.ru/literatura/presentacii/tvorchiestvo-sh-kamala Шәриф Камал (1884-1942) (''презентация'')]</ref>. 1908 елда бинаның фасады белән интерьерлары Көнбатыш барокко стилендә яңартыла, урам якка караган балкон ишегалды ягына күчерелә. 1917 елдан соң йорттагы бүлмәләрне фатирлар итеп яки төрле оешмалар бүлмәләр итеп бүләләр. Бу йорттан татар интеллигенциясе вәкилләренә һәм «Пишмаш» заводы, Җирле сәнәгать халык комиссариаты хезмәткәрләренә коммуналь фатирлар тапшырыла. Бер фатир педагог Нургали Надиевка бирелә, 1928 елдан икенче катта урнашкан өч бүлмәле фатирда Шәриф Камал яши башлый. 1959 елдан — [[Татарстан|Республика]] дәрәҗәсендә архитектура, тарих һәм мәдәният һәйкәле. == Экспозиция == Музейда «Татар китабы тарихы: пергаменттан — цифрага», «Мәшһүр татар китаплары», «Татар балалар китабы дөньясы» экспозицияләре, Шәриф Камалның мемориаль фатиры урнашкан. [[Файл:Interiors Ostrovsky street 15, Kazan (2022-03-19) 43.jpg|мини|Шәриф Камалның мемориаль фатиры]] Мемориаль фатир өч бүлмәдән гыйбарәт. Кечкенә бүлмәдә Шәриф Камал, аның гаиләсе һәм якын даирәсе белән бәйле фоторәсемнәр, документлар, шәхси әйберләр урын алган даими күргәзмә эшли. Зур бүлмә заманында унакханә, ашханә һәм эш бүлмәсе буларак хезмәт иткән. Монда танылган композиторлар һәм музыкантлар уйнаган рояль, әдипнең эш өстәле, китапханәсе, язу машинасы, башка мемориаль предметлар урнашкан. Дивара эленгән сәгать язучы вафат булган вакытны күрсәтә. Татар китабы тарихына багышланган экспозиция татар китабының тарихи эволюциясен чагылдыра. Уникаль экспонатлар арасында [[Кол Гали|Кол Галинең]] «[[Кыйссаи Йосыф]]» поэмасы нөсхәләре, [[Сәгыйть Хәлфин]] төзегән «Азбука татарского языка», [[1811 ел|1811 елгы]] медицина брошюрасы, [[Каюм Насыйри]] дәреслекләре, нашир [[Әхмәтгәрәй Хәсәни|Әхмәтгәрәй Хәсәнинең]] каләме һәм кара савыты, [[Хәсән Туфан|Хәсән Туфанның]] портфеле һәм Брайль язуында бастырылган шигырьләр җыентыгы һ.б. бар. Мәшһүр татар китапларын чагылдырган экспозиция [[Коръән|Коръәннең]] Казанда бастырылган беренче нөсхәсеннән башлана, «Кыйссаи Йосыф»ның һәм Коръән тәфсирләренең төрле басмалары белән дәвам итә. Экспозициядә татар китап мәдәниятының жанр һәм форма ягыннан күптөрлелеген һәм байлыгын күрсәтә. == Фикерләр == {{цитата|автор=[[Гомәр Бәширов]], ''язучы''|Шәриф абый яшәгән бүлмәләрдә элекке мохитне торгызу, биредә музей эшләү — безнең мәдәниятебез тарихында зур вакыйга, безнең өчен гаять зур шатлык}} {{цитата|автор=[[Габдулла Шамуков]], ''ССРБ халык артисты''|Язучы яшәгән йортның бусагасын атлап керәбез. Монда безнең өчен бар да изге, чөнки аларга Шәриф абый кулы кагылган. Без монда язучының җаны белән очрашабыз кебек}} == Чыганаклар == # [http://www.millattashlar.ru/index.php/%D0%A2%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%8D%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%80%D1%8C Татарский энциклопедический словарь]. Казань: Институт татарской энциклопедии АН РТ, 1999. ISBN 0-9530650-3-0 == Әдәбият == # Аймәт Р. Шәриф Камалның Казандагы музей-фатиры. Казан: «Заман», 2000. # Валеева Л.Г. Страницы прошлого листая. Из истории Государственного объединённого музея ТАССР 1970-1980 годов. Казань: «Kazan-Казань», 2005. ISBN 5-85903-031-2 # Татар китабы йорты = Дом татарской книги. Казан: «Free Design», 2019. == Сылтамалар == * [http://www.museum.ru/m2174 «Музеи России» порталында рәсми бите] * [http://tatmuseum.ru/museum-of-the-history-of-the-tatar-literature-memorial-apartment-sharif-kamal/ ТР милли музее сайтында Ш. Камал музее турында] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170412201243/http://tatmuseum.ru/museum-of-the-history-of-the-tatar-literature-memorial-apartment-sharif-kamal/ |date=2017-04-12 }} * [http://www.tatknigafund.ru/books/1483/read#page1 Р. Аймәт. Шәриф Камалның музей-фатиры] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130702112418/http://www.tatknigafund.ru/books/1483/read#page1 |date=2013-07-02 }} == Моны да карагыз == * [https://kopilkaurokov.ru/literatura/presentacii/tvorchiestvo-sh-kamala Музей экспонатларының фотосурәтләре] == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр|2}}</small> {{Яхшы мәкалә}} {{Казанның истәлекле урыннары}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Казанның истәлекле урыннары]] [[Төркем:Казан музейлары]] [[Төркем:Шәриф Камал хөрмәтенә аталган объектлар]] [[Төркем:Казанның Островски урамы]] fgb562kgof87rpd7on6l30m6qf5uiea Җорҗ Аббот 0 188287 3526580 2976355 2022-08-04T21:46:10Z Frhdkazan 3171 {{Үлем датасы| wikitext text/x-wiki {{Шәхес}} '''Җорҗ Аббот''' ({{lang-en|George Abbot}}; {{Туу датасы|19|10|1562}} — {{Үлем датасы|5|8|1633}}, [[Лондон]]) — инглиз архиепискобы. Личфилд һәм Ковентри епискобы (1608-1610), Лондон епискобы (1610), Кентербери архиепискобы (1611-1633). Инҗилне инглиз теленә тәрҗемә итүчеләрнең берсе. nxbjbdxbz1iygvgwh3p0r5oxpfrkehq Константин Васильевның музей-йорты (Васильево) 0 189798 3526571 3506491 2022-08-04T20:28:43Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Константин Васильевның<br/>музей-йорты |файл = К.А.Васильев_йорт-музее.jpg |зурлык = 200px |язу = <small>Музейның төп бинасы</small> |lat_dir = N|lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = E|lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = 7000 |нигезләнгән = 1994 |урын =422532 ТР [[Яшел Үзән районы]] [[Васильево]] [[шәһәр тибындагы бистә|штб]], Ленин урамы, 61/4 |директор = Сабина Альберт кызы Устинова<br/>Марина Александр кызы Антонова<br/>(''филиал мөдире'') |сылтама = [http://www.museum.ru/M2149 Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} '''Константин Васильевның музей-йорты''', Константин Васильевның мемориаль музее — [[1996 ел]]ның [[10 гыйнвар]]ында ТР [[Яшел Үзән районы]] [[Васильево]] бистәсендә ачылган, [[Татарстан]]да һәм [[РФ]]дә үзенчәлекле рус рәссамы [[Константин Васильев|К. А. Васильевка]] (''[[1942 ел|1942]]-[[1976 ел|1976]]'') багышланган беренче мемориаль музей. [[Яшел Үзән тарихи-мәдәни мирасы музее]] филиалы. == Тарих == {{Төп мәкалә|Константин Васильев}} [[Файл:К.А. Васильев.jpg|200px|thumb|right|<small>[[Константин Васильев|К.А. Васильев]] (''[[1942]]-[[1976]]''). ''Автопортрет''</small>]] Музей [[1994 ел]]ның [[13 сентябрь|13 сентябрендә]] нигезләнгән. [[1996 ел]]ның [[10 гыйнвар]]ында тамашачылар өчен ачылган. [[Татарстан]]да яшәп иҗат иткән [[рус]] совет рәссамы, [[Муса Җәлил премиясе|Муса Җәлил исемендәге дәүләт премиясе]] лауреаты (''[[1988]]'') [[Константин Васильев]]ның тормышын һәм иҗатын чагылдыра. Рәссамның иҗат мирасы ''400 дән'' артык әсәрне тәшкил итә: портретлар, пейзажлар, сюрреалист корылмалар, мифлар һәм сугыш темасына язылган картиналар. == Бина == [[Файл:К.А. Васильев 2.jpg|200px|thumb|right|К.А. Васильев. ''Славянканың хушлашуы'']] [[Файл:К.А. Васильев 3.jpg|200px|thumb|right|К.А. Васильев. ''Көтү'']] Музей экспозицияләре [[1946 ел|1946]]-[[1976 ел]]ларда рәссам үзе һәм [[ел|1946]]-[[1984 ел]]ларда әнисе Клавдия Пармен кызы Васильева (''[[1916 ел|1916]]-[[1994 ел|1994]]'') һәм бертуган апасы Валентина Алексей кызы Васильева (хәзер ''[[Мәскәү]]дә'') яшәгән дүрт бүлмәле йортта һәм [[2002 ел]]да музейга тапшырылган күрше фатирда урнашкан.<br/> Әлеге бина архитектура һәйкәле булып саналмый. == Бүлекләре == Мемориаль музей ике бүлектән тора: * Васильевлар [[гаилә]]сенең көнкүрешен чагылдыручы (''өлешчә төзекләндерелгән'') мемориаль бүлмәләр (''Яшь чак бүлмәсе, Кухня, Әни бүлмәсе, Һөнәрханә, Биографик зал'') * Рәссамның иҗади мирасын чагылдырган яңа экспозицияләр (''[[2002 ел]]да музейга бирелгән янәшәдәге фатирда'') Музейдагы экспозицияләр [[XX гасыр]]ның [[1950 ел|1950]]-[[1970 ел]]лары мохитен чагылдыра.<br/> Һәр елны [[29 октябрь]]дә «''Константин Васильев. Хәтер көне''» чарасы уздырыла. == Бүләкләре == [[2007 ел]]да Heroic Fantasy (''каһарман фэнтези'') стилендәге «Нибелунг йөзеге» ({{lang-ru|Кольцо Нибелунга}}) мультимедиа мәгариф проекты [[Татарстан Республикасы]] хөкүмәте грантына ия булды<ref>[http://www.museum.ru/N32977 Музейный проект «Кольцо Нибелунга» получил Грант правительства РТ]</ref>. == Моны да карагыз == * [[Константин Васильев галереясе|Константин Васильевның картиналар галереясы]] (''[[Казан]]'') * [[Константин Васильев музее (Мәскәү)|Константин Васильев музее]] (''[[:ru:Музей Константина Васильева|ru]]'') (''[[Мәскәү]]'') == Чыганаклар == # [http://www.millattashlar.ru/index.php/%D0%A2%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%8D%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%80%D1%8C Татарский энциклопедический словарь]. Казань: Институт татарской энциклопедии АН РТ, 1999. ISBN 0-9530650-3-0 == Сылтамалар == * [http://www.museum.ru/M2149 Музейның рәсми сайты.] Музеи России{{ref-ru}} * [https://izi.travel/en/cb51-konstantin-vasilevnyn-memorial-muzee/tt Константин Васильевның мемориаль музее.] izi.travel сайты == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Константин Васильев]] [[Төркем:Яшел Үзән районы музейлары]] [[Төркем:Мемориаль музейлар]] qqy6n8cjm6w53td37txo3hd7uasz5td Евгений Боратынский музее (Казан) 0 190899 3526429 3506492 2022-08-04T16:41:36Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Евгений Боратынский музее |файл = Усадьба Баратынского, 1.jpg |зурлык = 250px |язу = <small>''Музейның беренче бинасы''</small> |lat_dir = N|lat_deg = 55|lat_min = 47|lat_sec = 44.90 |lon_dir = E|lon_deg = 49|lon_min = 6|lon_sec = 34.70 |region = RU |CoordScale = 7000 |нигезләнгән = 1977 |урын = [[Казан]], [[Горький урамы (Казан)|М. Горький]] ур., 25/28 |директор = [[Гөлчәчәк Нәҗипова]],<br/>И. В. Завьялова (''филиал директоры'') |сылтама = http://boratynskiy.tatmuseum.ru/ |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} <small>{{мәгънәләр|Боратынский}}</small> {{Россия мәдәни мирасы|}} '''Евгений Боратынский музее''' ({{lang-ru|Музей Е. А. Боратынского}}) — [[1977 ел]]да [[Казан]]да ачылган музей, [[1981 ел]]дан дәүләт музее. [[1983 ел]]дан ТАССР берләшкән дәүләт музее (''хәзерге'' [[ТР милли музее]]) бүлеге. [[РФ]]дә «[[Александр Пушкин|Пушкин]] чоры» рус шагыйре, элегия һәм фәлсәфи лирика остасы [[Евгений Боратынский|Е. А. Боратынскийга]] (''[[1800 ел|1800]]—[[1840 ел|1840]]'') багышланган бердәнбер музей (''[[Мәскәү]] янындагы Мурановода «Е. А. Боратынский һәм Ф. И. Тютчевның әдәби-мемориаль музее» бар'')<ref>[http://www.continenttour.ru/exursion.php?id=177 Литературный музей-усадьба Е. А. Боратынского и Ф. И.Тютчева «Мураново»]</ref><ref>''Журбенко Оксана.''[http://www.historykeeper.ru/usadba/71-muranovo . Мураново.]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} historykeeper.ru</ref>. Музей [[Казан]]да [[XIX гасыр]]ның I яртысында агачтан төзелгән шәһәр алпавыт утарында урнашкан. Федераль дәрәҗәдә әһәмиятле тарих һәм архитектура һәйкәле.<br/> Яңартылган музейны ачу тантанасында [[Татарстан Республикасы Президенты|ТР Президенты]] [[Рөстәм Миңнеханов]] катнаша<ref>[http://president.tatarstan.ru/news/view/468914 В Казани открылась отреставрированная усадьба Боратынских]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. == Тарих == {{Төп мәкалә|Евгений Боратынский}} [[Файл:Baratynsky.jpg|200px|thumb|right|[[Евгений Боратынский|Е. А. Боратынский]] (''[[1800 ел|1800]]-[[1840 ел|1840]]'')]] [[Файл:Боратынский_музее_1.jpg|300px|thumb|right|Боратынский утары]] [[Файл:Boratinskiy museum.jpg|200px|thumb|right|Көнбатыш флигель]] [[Файл:А.Н.Боратынский.jpg|200px|thumb|right|А. Н. Боратынский (''?-[[1918 ел|1918]]''), ''утарның соңгы хуҗасы'']] Музейның [[Казан]]да ачылуы очраклы түгел. [[1826 ел]]да Е. А. Боратынский Казан алпавыты Л. Н. Энгелһардт кызы Анастасиягә өйләнгән, бирнә итеп [[Шушар]] авылы (''хәзерге'' [[Биектау районы]]) бирелгән. [[1831 ел|1831]]-[[1832 ел]]ларда шагыйрь Энгелһардтларның гаилә утары булган [[Каймар]] авылында (''хәзерге'' [[Биектау районы]]) яши, [[1833 ел]]ның [[көз]]ендә [[Казан]]да үзенең дусты, [[Емельян Пугачёв|Е. И. Пугачев]] фетнәсе тарихы турында китап язу өчен [[Идел|Идел буе]] һәм [[Урал]]га сәяхәткә чыккан [[Александр Пушкин|А. С. Пушкин]] белән очраша. Е. А. Боратынскийның үлеменнән соң, аның балалары Казанда урнаша, улы Николай утар сатып ала, әтисенең архивын монда күчерә. [[XIX гасыр]] уртасыннан [[XX гасыр]] башына кадәр Казанда шагыйрьнең 3 буыны яши. [[Октябрь инкыйлабы]]ннан соң, Боратынскийларның исән калганнары мөһаҗирлеккә (''күбесенчә, [[Америка]]га'') китәргә мәҗбүр була. Утар талана, [[Ватандашлар сугышы]] вакытында утарга бомба төшеп, йорт дивары җимерелә. Совет чорында бинада мәктәп, балалар бакчасы урнаша. Озак вакытлар [[Пётр Чайковский|П. И. Чайковский]] исемендәге 1нче санлы музыка мәктәбе эшли (әлеге мәктәптә дөньякүләм билгеле композитор [[Софья Гобәйдуллина]] укыган). ==== Мәктәп музее ==== Е. А. Боратынский музее башта мәктәп музее буларак барлыкка килә. Казанның 112нче санлы мәктәбендә рус теле һәм әдәбияты укытучысы Вера Георгий кызы Загвозкина (''[[1924 ел|1924]]—[[1994 ел|1994]]'')<ref>В. Г. Загвозкина — [[Бөек Ватан сугышы]]нда катнашучы, «Е. А. Боратынский һәм Казан» (''К., 1985''), «Әдәби сукмаклар: эзләнүләр, очрашулар, табышлар» (''К., 1991'') китаплары авторы.</ref> җитәкчелегендә Боратынский шигъриятен яратучылар түгәрәге оеша. Әлеге түгәрәккә йөрүчеләр шагыйрь турында һәм аның туганнары белән бәйле күп санлы истәлекләр табалар, «Безнең табышлар» дигән күргәзмә оештыралар. [[1973 ел|1973]]-[[1976 ел]]ларда 2 меңнән артык кыйммәтле экспонат туплана. Яңа төзелгән 34нче мәктәптә (''[[Короленко урамы (Казан)|Короленко]] ур., 26'') музей төзү өчен бирелгән 150 м² мәйданлы бүлмәләр [[Мәскәү]] рәссамы М. Б. Стриженов проекты буенча «Е. А. Боратынский музее» итеп җиһазлана. Экспозицияләр ике залда «Е. А. Боратынскийның тормышы һәм иҗат юлы» («Мара», «Петербург», «Финляндия», «Мәскәү», «Казан», «Каймар», «Мураново», «Соңгы еллары», «Е. А. Боратынскийның нәселе») темалары буенча урнаштырыла, өченче зал күргәзмәләр залы булып хезмәт итә. Музей фондлары аерым бүлмәдә саклана. Музейда Е. Боратынскийның [[Каймар]]дагы эш кабинеты интерьеры торгызыла.<br/> Мәктәп музее [[1977 ел]]ның [[21 март]]ында ачыла.<br/> [[1981 ел]]да ТАССР министрлар шурасы карары (''№ 253, 21.04.1981'') белән [[Казан]]ның [[Максим Горький музее (Казан)|А. М. Горький музеена]] (бүлекчә (''филиал'') хокукы белән) кушыла, музейга 2,5 берәмлек штат бирелә, директор итеп [[Казан үнивирситите|Казан университеты]]н тәмамлаган И. В. Завьялова билгеләнә. [[1983 ел]]да ТАССР министрлар шурасы карары (''№ 254, 16.05.1983'') һәм РСФСР мәдәният министрлыгы хаты (''№ 2715-01-66, 25.02.1983'') нигезендә ике бүлекчәсе белән (''Боратынский музее, [[Кама Тамагы районы]] [[Красновидово]] авылындагы М. Горький музее'') А. М. Горький музее [[ТР милли музее|ТАССР берләшкән музеена]] (''хәзер'' [[ТР милли музее]]) кушыла. Музей туристлар маршрутына кертелә. Фондка шагыйрьнең үзе исән вакытта нәшер ителгән китаплары, [[Александр Пушкин|А. С. Пушкинның]] дусты [[Антон Дельвиг|А. А. Дельвигның]] йортыннан көнкүреш әйберләре, көнчыгышны өйрәнүче галим [[Александр Казем-Бек|А. К. Казем-Бекның]] шәхси әйберләре, Казан сәнгать мәктәбе рәссамнарының эшләре, Е. А. Боратынский варисларының гаилә архивы (''хатлар, көндәлекләр, истәлекләр, фотосурәтләр, автографлар'') һ.б. кабул ителә. ==== Боратынскийлар утары ==== [[1991 ел]]да ТАССР берләшкән музеена музей итеп ясау өчен Боратынскийлар утарының 82 м² мәйданлы көнбатыш флигелен бирәләр<ref>[http://boratynskiy.tatmuseum.ru/muzejj-e-a-boratynskogo-2/ Е. А. Боратынский музее турында ТР милли музее сайтында]</ref>. Йорт яңартып корыла, төзәтү эшләре алып барыла. [[1991 ел]]ның [[март]]ында В. А. Нестеренконың проект-остаханәсе буларак, «Гаилә альбомы битләре» экспозициясе ачыла. Экспозицииядә [[1830 ел|1830]]—[[1910 ел]]лар арасында [[Казан]] мәдәниятендә әһәмиятле урын тоткан [[Боратынский]]ларның зур гаиләсенең җылы мөнәсәбәтләре, иҗат атмосферасы күрсәтелә. Боратынскийлар утарында галим [[Александр Казем-Бек|А.К. Казем-Бек]], язучы Н.М. Гарин-Михайловский, рәссамнар [[Николай Фешин|Н. Фешин]], А. Фомин, Н. Сапожникова, шагыйрь һәм рәссам [[Павел Радимов|П. А. Радимов]], Казан сәнгать мәктәбенә нигез салучыларның берсе нәкышче һәм педагог [[Николай Белькович|Н. Н. Белькович]] һ.б. күренекле казанлылар булган. Боратынскийлар утарының төп йортында озак еллар Петр Чайковский исемендәге 1нче санлы музыка мәктәбе эшли. [[2009 ел]]да музыка мәктәбен аннан чыгаргач, барлык утарда музейлаштыру, яңартып кору һәм төзәтү эшләре башкарыла. Реставрация эшләре Е.А. Боратынский оныгының кызы Ольга Ильина-Боратынскаяның (''[[1894 ел|1894]]—[[1991 ел|1991]]'') «''Канун Восьмого дня''» романында (''К., 2003'') сурәтләнгән утар көнкүреше күренешләре һәм күп санлы сакланып калган фотосурәтләр буенча алып барыла<ref>[https://kudago.com/kzn/place/muzej-e-boratynskogo/ Музей Е.А. Баратынского.] KudaGo.com, 17.05.2013</ref>. [[2012 ел]]ның [[май|маенда]] башланган реставрация эшләре [[2015 ел]]ның [[сентябрь|сентябрендә]] төгәлләнә. Яңа бина «Боратынскийлар йортының эңгер-меңгер һәм таң ату вакытлары» ({{lang-ru|Сумерки и рассветы Дома Боратынских}}) дигән экспозиция белән ачыла. Хәзерге вакытта музей экспозицияләре өч бинада: беренче булып музейга тапшырылган көнбатыш флигельдә, беренче эспозиция урнаштырылган [[Казанның Мәскәү районы]] 34нче мәктәбендә<ref>[https://edu.tatar.ru/upload/images/files/%D0%9C%D1%83%D0%B7%D0%B5%D0%B9%20%D0%95_%D0%90_%D0%91%D0%BE%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%8B%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE%20%D0%A1%D0%9E%D0%A8%2034.pdf 34нче мәктәпнең «Татарстан Республикасында электрон мәгариф» порталындагы сәхифәсендә «Музей Е. Боратынского» презентациясе]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> һәм утарның төп йортында урнашкан<ref>[http://www.museum.ru/M1812 Е. А. Боратынский музее турында «Музеи России» сайтында]</ref>. == Бина == Казанның читендә, [[Арча кыры]]на якын урында, элекке Зур Лядский урамында (''хәзерге [[Горький урамы (Казан)|М. Горький]] ур., 25/28'') Казан алпавыты Мамаев (''вариант'': графиня В. Апраксина<ref>[http://president.tatarstan.ru/news/view/468914 Графиня В. Апраксина.]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} ИА «[[Татар-информ]]», 29.08.2015</ref>) өчен [[1836 ел|1836]]-[[1840 ел]]ларда архитектор [[Фома Петонди|Ф. И. Петонди]] (''[[1794 ел|1794]]—[[1874 ел|1874]]'') тарафыннан төзелгән утар. Соңрак утарга шагыйрь Е. А. Боратынскийның улы Н. Е. Боратынский сизелерлек үзгәрешләр кертә. [[Октябрь инкыйлабы]]на кадәрге соңгы хуҗасы — Александр Николай улы Боратынский (''?-[[1918 ел|1918]]'')<ref>''Федорова Наталия.'' [http://www.sovsekretno.ru/articles/id/5174?fb_action_ids=1539795006311963&fb_action_types=og.recommends&fb_ref=.Vm7CR9lZx4s.like Не угасая духа.] «Совершенно секретно», 09.11.2015</ref>. ''Классицизм'' архитектурасы стилендә төзелгән шәһәр алпавыт утары үрнәге. Утар ике өлештән: утар (''алпавыт'') йортыннан һәм ике флигельдән торган. Алпавыт йорты бер катлы, 20-30 ''см'' диаметрлы бүрәнәләрдән буралган, биек цокольгә утыртылган агач йорт. Тышкы яктан такта белән тышланган. Йорт фасады агач пилястр портик белән бизәлгән. Тәрәзәләре турыпочмаклы, гади бизәкле кәрнизле. Кунак бүлмәләре анфилада тәртибендә эшләнгән һәм тәрәзәләре белән урам якка, төп фасад ягына карап тора, хуҗалар яши торган бүлмәләр тәрәзәләре белән ишегалдына карый. Флигельләр алпавыт йортының ике ягында урнашкан булган: берсе Зур Лядский урамы белән [[Мөштәри урамы|Комиссариат урамы]] чатында, икенчесе Зур Лядский урамы буйлап (''сакланмаган''). Бер катлы флигельләр төп йорттан тәбәнәгрәк, бизәкләре белән берничек тә аннан аерылмый, композиция бөтенлеге бирәләр. Казанда бердәнбер сакланып калган дворян шәһәр утары архитектурасы һәйкәле буларак әһәмиятле<ref>''Кадырова Айсылу.'' [http://www.evening-kazan.ru/articles/kazanskiy-muzey-boratynskogo-zazhivet-po-barski.html Казанский музей Боратынского заживёт по-барски.] «[[Вечерняя Казань (газета)|Вечерняя Казань]]», 05.09.2015</ref>. == Чыганаклар == # [http://www.millattashlar.ru/index.php/%D0%A2%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%8D%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%80%D1%8C Татарский энциклопедический словарь]. Казань: Институт татарской энциклопедии АН РТ, 1999. ISBN 0-9530650-3-0 == Әдәбият == # ''Валеева Л. Г.''<ref>Люция Гали кызы Вәлиева — 1981—1987 елларда ТАССР берләшкән дәүләт музееның генераль директоры, РСФСР һәм ТАССР атказанган мәдәният хезмәткәре</ref> Страницы прошлого листая. Из истории Государственного объединённого музея ТАССР 1970-1980 годов. К.: Kazan-Казань. 2005. ISBN 5-85903-031-2 # Казань в памятниках истории и культуры. К.:ТКН, 1982 == Сылтамалар == * [http://boratynskiy.tatmuseum.ru/ Музейның рәсми сайты] * ''Федорова Наталия''. [http://smartnews.ru/regions/kazan/18026.html Образец культуры. В Казани реставрируют дворянскую усадьбу Баратынских.] SMARTNEWS * [http://tatmuseum.ru/%D0%BC%D1%83%D0%B7%D0%B5%D0%B9-%D0%B5-%D0%B0-%D0%B1%D0%BE%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%8B%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE/ Е. А. Боратынский музее турында ТР милли музее сайтында] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180811100147/http://tatmuseum.ru/%D0%BC%D1%83%D0%B7%D0%B5%D0%B9-%D0%B5-%D0%B0-%D0%B1%D0%BE%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%8B%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE/ |date=2018-08-11 }} == Моны да карагыз == * [https://www.youtube.com/watch?v=a7Wn6_JgGAU Литературный музей Боратынского в Казани (''Сергей Мезенцев, YouTube видео, 13:02'')] == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Казанның истәлекле урыннары}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Казан мәдәнияте]] [[Төркем:Казанның Горьки урамы]] [[Төркем:Казан музейлары]] [[Төркем:Евгений Боратынский]] 2agpz6nm0v8wthmm7bld40bn8gwxt1l Рифат Исләев 0 192459 3526450 2503778 2022-08-04T17:21:08Z Әмир 15082 мәгълүмат өстәү: + вафаты (4.08.2022) wikitext text/x-wiki {{Шәхес | үлем датасы =4.08.2022<ref>[https://tatar-inform.tatar/news/tatar-xalkynyn-uses-strategiyasen-azerlauda-katnaskan-professor-rifat-islaev-vafat-5858281 Татар халкының үсеш стратегиясен әзерләүдә катнашкан профессор Рифат Исләев вафат.] [[Татар-информ]], 4.08.2022</ref> }} '''Рифат Исләев''' (Рифат Габбас улы Исләев, {{ТД}}, {{ТУ}} — {{ҮД}}, {{ҮУ}}) — икътисадчы, икътисад фәннәре докторы (1995), профессор (1995), Төбәк-сәяси тикшеренүләре институты генераль дириктыры (1990-1995), Санкт-Петербург дәүләт икътисад университетының дәүләт һәм муниципаль идарәсе кафедрасы мөдире (1996-2004). == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} 1w0pz2fcln17vm6w1ny42dv4t3m95ox Муса Җәлил музей-фатиры (Казан) 0 192504 3526432 3506495 2022-08-04T16:44:57Z Frhdkazan 3171 {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Муса Җәлил музей-фатиры |файл = М.Җәлил_музей-фатиры.jpg |зурлык = 200px |язу = <small>''Музей урнашкан йорт.<br/>[[Горький урамы (Казан)|Горький урамы]], 17''</small> |lat_dir = N|lat_deg = 55|lat_min = 47|lat_sec = 21.42 |lon_dir = E|lon_deg = 49|lon_min = 6|lon_sec = 51.77 |region = RU |CoordScale = 7000 |нигезләнгән = 1983 |урын = [[Казан]], [[Горький урамы, 17 (Казан)|Горький урамы, 17нче йорт]], 28нче фатир |директор = Н. Фәттахова |сылтама = http://tat.m-jalil.tatmuseum.ru |викиҗыентык = }} {{мәгънәләр|Муса Җәлил музее}} {{Портал|Мәдәният}} '''Муса Җәлил музей-фатиры''' — [[1983 ел]]ның [[15 февраль|15 февралендә]] [[Казан]]да ачылган музей. Татар шагыйре [[Муса Җәлил]]нең (''[[1906 ел|1906]]-[[1944 ел|1944]]'') [[Казан]]дагы тормышына һәм иҗатына багышланган. [[1982 ел]]ның [[18 май|18 маеннан]] [[ТР милли музее|Татарстан АССР берләштерелгән дәүләт музее]] (''[[2001 ел]]ның [[23 март]]ыннан'' [[ТР милли музее]]) филиалы. Музейның мәйданы 130,8 м². == Тарих == {{төп мәкалә|Муса Җәлил биографиясе}} {{External media |рәсем1=[http://7kazan.prokazan.ru/ls/view/2262 Музейдан фотосурәтләр].}} Баштарак Муса Җәлилнең Казандагы музеен [[Бауман урамы (Казан)|Бауман]] урамында урнашкан, шагыйрьнең эш кабинеты сакланган Матбугат йортында ачу фикере була. Соңрак [[ТР милли музее|Татарстан АССР берләштерелгән дәүләт музееның]] шагыйрь [[1940 ел|1940]]-[[1941 ел]]ларда гаиләсе (''хатыны, [[Чулпан Җәлилова|кызы]]'') белән яшәгән, шуннан фронтка киткән, фронттан хатлары килеп торган фатирында (''[[Горький урамы, 17 (Казан)|Горький урамы, 17нче йорт]]'') ачу тәкъдиме өстен чыга. [[Татарстан Республикасы Мәдәният министрлыгы|ТАССР мәдәният министрлыгының]] Муса Җәлилнең музеен оештыру турындагы үтенече буенча, [[Казан]] шәһәр шурасы башкарма комитеты [[1981 ел]]ның [[28 октябрь|28 октябрендә]] «''Казанның [[Горький урамы (Казан)|Горький урамы]] 17нче йорттагы 28нче фатирда яшәүчеләргә күченү өчен тиңдәш фатир бүлү турында''», [[1982 ел]]ның [[27 гыйнвар]]ында «''Казанның М. Горький урамындагы 17нче йортның соңгы, дүртенче катындагы, мәйданы 49,5 м² булган 28нче фатирны мемориаль музей оештыру өчен [[ТР милли музее|ТАССР Берләштерелгән дәүләт музеена]] арендага бирү турында''» карарлары барлыкка килә. [[1982 ел]]ның [[18 май|18 маенда]] [[Татарстан АССР]] хөкүмәтенең «''[[Советлар Берлеге Каһарманы]], Ленин премиясе лауреаты [[Муса Җәлил]]нең музей-фатирын оештыру турында''» 311нче карары чыга. [[1981 ел]]дан шагыйрьнең музей-фатирын оештыру эше башлана (экспозиция авторлары Л.Г. Вәлиева, Л.Г. Жигалко, Д.Б. Баһаутдинова, И.З. Минһаҗева, рәссам А.П. Леухин, фәнни-реставрация остаханәсе директоры Н.З. Йосыпов). Музейның концепциясен булдыруда [[Сибгать Хәким]], [[Нәҗип Җиһанов]], [[Гази Кашшаф]], фән докторлары [[Рәфыйк Нәфиков]], [[Ибраһим Нуруллин]], [[Нил Юзиев]], фән кандидаты Мөнирә Сәйдәшева катнаша. [[Шәриф Камалның музей-фатиры (Казан)|Шәриф Камал музее]] мөдире Ф.Х. Вагазова, музейның фәнни хезмәткәре З.Ш. Байгильдиева М. Җәлилнең [[Мәскәү]]дә яшәүче хатыны Әминә Котдус кызы Сәйфуллина белән элемтә булдыралар. [[1981 ел]]ның [[көз]]ендә Мәскәүдән [[Казан]]га музей өчен шагыйрьнең язу өстәле, шәхси китапханәсе белән китап шкафы, этажерка, табуретка, урындыклар һәм мандолинасы алып кайтыла. Кухня, балалар бүлмәсе җиһазлары шул заман сызымнары буенча «Татмебель» җитештерү берләшмәсендә (директоры Н.И. Тимашова), [[тәрәзә]] пәрдәләре фотосурәтләр буенча «Татшвейбыт» берләшмәсендә (генераль директоры К.Г. Курочкин) өр-яңадан әзерләнә. Баштарак музейны [[1982 ел]]ның [[декабрь|декабрендә]], [[СССР|ССРБ]] төзелүнең 60 еллыгына ачарга ниятлиләр, соңыннан ачылу көнен күчерәләр. Музейны тантаналы ачу шагыйрьнең туган көнендә, [[1983 ел]]ның [[15 февраль|15 февралендә]] була. РСФСР Язучылар берлеге рәисе [[Сергей Михалков|С.В. Михалков]] катнаша. ТАССР министрлар шурасының Бауман урамы 19нчы йортта (''Муса Җәлилнең эш кабинетын һәм язучыларның Г. Тукай исемендәге клубын кертеп'') «''Муса Җәлилнең музеен төзү турында''» [[1984 ел]]ның [[26 февраль|26 февралендә]] кабул ителгән 651нче карары тормышка ашмый кала. [[1987 ел]]га кадәр музей атнага 3 көн, [[1987 ел]]ның [[ноябрь|ноябреннән]] [[дүшәмбе]]дән (''ял көне'') кала барлык көннәрдә дә эшли. [[1991 ел]]ның [[20 март]]ында Казан шәһәр шурасы башкарма комитеты «''Муса Җәлил музей-фатирының мәйданнарын киңәйтү турында''» карар чыгара. [[1995 ел]]ның [[ноябрь|ноябрендә]] күршеләр яшәгән өч бүлмәле фатир (''27нче фатир, мәйданы 56,5 кв.м.'') бушатыла. Анда төзекләндерү һәм үзгәртеп төзү эшләрен «Ютек» {{comment|ААҖ|Ачык Акционерлык Җәмгыяте}} башкара. [[1998 ел]]ның [[19 февраль|19 февралендә]] фатир музейга тапшырыла. Музейда әдәби-музыкаль салон һәм күргәзмәләр залы бар. Төрле елларда күргәзмәләр залында «Муса Җәлил сынлы сәнгатьтә», «Сугыш эзләре буйлап», «Язмыш бүләк иткән очрашулар» (авторлары Г.Р. Сакаева, Н.Г. Фәттахова) күргәзмәләре эшли. Залда «Мусаларда кунакта» исемле интерактив күргәзмә оештырылган. Салонда [[2007 ел]]дан «Шигърият. Мәхәббәт. Сугыш» (авторлары Г.Г. Нуретдинова, Г.Р. Сакаева, Н.Г. Фәттахова) экспозициясе эшли. [[1987 ел|1987]]-[[1989 ел]]ларда музей белән И.З. Минһаҗева, [[ел|1991]]-[[2008 ел]]ларда Г.Р. Сакаева, [[2008 ел]]ның [[июнь|июненнән]] Н.Г. Фәттахова җитәкчелек итә. == Бүләкләре == * [[1993 ел]] ТР Мәдәният министрлыгының Мактау грамотасы — «''шагыйрьнең тормыш юлын һәм иҗатын пропагандалавы өчен һәм музейның 10 еллыгы уңаеннан''». * [[1998 ел]] [[Казанның Вахитов районы]] администрациясенең Мактау грамотасы - «''Вахитов районының социаль-экономик һәм мәдәни үсешен үстерүгә керткән шәхси казанышлары өчен''». * [[2003 ел]] «Елның иң яхшы музее» премиясе лауреаты. * [[2006 ел]] Ломоносов ордены — «''патриотик тәрбия бирүдә, илебез азатлыгы өчен көрәштә һәлак булган сугышчылар хәтерен барлауга керткән өлеше өчен''». == Чыганаклар == # [http://www.millattashlar.ru/index.php/%D0%A2%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%8D%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%80%D1%8C Татарский энциклопедический словарь]. Казань: Институт татарской энциклопедии АН РТ, 1999. ISBN 0-9530650-3-0 == Әдәбият == # Музей Мусы Джалиля в Казани. Путеводитель. К.: 1984. # Л.Г. Валеева. Страницы прошлого листая. Из истории Государственного объединённого музея ТАССР 1970-1980 годов. К.: «Kazan-Казань». 2005. ISBN 5-85903-031-2 == Сылтамалар == * [http://www.millattashlar.ru/index.php/%D0%9C%D1%83%D0%B7%D0%B5%D0%B9-%D0%BA%D0%B2%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D1%80%D0%B0_%D0%9C%D1%83%D1%81%D1%8B_%D0%94%D0%B6%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BB%D1%8F Муса Җәлил музей-фатиры «Милләттәшләр» сайтында] * [http://tat.m-jalil.tatmuseum.ru/muzejj-kvartira-musy-dzhalilya/ Муса Җәлил музей-фатирының сайты] * [http://tatmuseum.ru/%D0%BC%D1%83%D0%B7%D0%B5%D0%B9-%D0%BA%D0%B2%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D1%80%D0%B0-%D0%BC%D1%83%D1%81%D1%8B-%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BB%D1%8F/ ТР милли музее сайты] * ''Резеда Гайсина''. [http://7kazan.prokazan.ru/ls/view/2262 Музей-квартира Мусы Джалиля: 20 необычных экспонатов, у которых стоит задержаться]. Prokazan.ru. 12.05.2016 == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} {{Казанның истәлекле урыннары}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Казанның истәлекле урыннары]] [[Төркем:Казанның Горьки урамы]] [[Төркем:Казан музейлары]] [[Төркем:Муса Җәлил]] 9jlc4mh7nsdtxsgr5lflmzgae9uqxl2 Әхсән Фәтхетдинов музее (Түбән Кама) 0 193606 3526547 3506496 2022-08-04T19:44:52Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Әхсән Фәтхетдинов музее |файл =Әхсән_Фәтхетдинов_музее.JPG |зурлык = 250px |язу = <small>''Музей бинасы''</small> |lat_dir = N|lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = E|lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 2016 |урын = [[Түбән Кама]], [[Красный Ключ|Кызыл Чишмә]], Яр буе ур., 6 |сылтама = http://uk-nk.ru/pages |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} '''Әхсән Фәтхетдинов музее''', «[[Түбән Кама шәһәренең комплекслы музее]]» муниципаль бюджет учреждениесе Татарстан Республикасының халык рәссамы Әхсән Фәтхетдинов музее, {{lang-ru|МБУ «Комплексный музей города Нижнекамска» музей народного художника Республики Татарстан Ахсана Фатхутдинова}} — [[Татарстан]]ның [[Түбән Кама]] шәһәрендә (''[[Красный Ключ|Кызыл Чишмә]] бистәсе, Яр буе урамы, 6'') [[2016 ел]]да ачылган музей. [[Татарстан Республикасының Халык рәссамы|Татарстанның халык рәссамы]], [[Тукай бүләге]] иясе [[Әхсән Фәтхетдинов]]ның тормышы һәм иҗаты белән таныштыруны максат итә. Рәссамның иҗат мирасын барлауда һәм яңа музей залларын коруда Ә.С. Фәтхетдиновның тол хатыны Таисия Дмитрий кызы Жаворонкова зур ярдәм күрсәтә. == Тарих == Музей [[Түбән Кама]] шәһәренең 50 еллык юбилеена [[2016 ел]]ның [[20 август]]ында ачыла. ТАССР рәссамнар берлеге әгъзасы (''[[1984 ел|1984]]''), [[ТАССР атказанган сәнгать эшлеклесе]] (''[[1987 ел|1987]]''), [[Тукай бүләге|Г. Тукай исемендәге Дәүләт бүләге]] иясе (''[[1993 ел|1993]]''), [[Татарстан Республикасының Халык рәссамы|Татарстанның халык рәссамы]] (''[[2001 ел|2001]]''), Түбән Кама шәһәренең шәрәфле ватандашы (''[[1999 ел|1999]]''), Түбән Кама шәһәренең «Җидегән чишмә» әдәби-музыкаль берләшмәсе шурасы әгъзасы, хезмәт ветераны (''[[1999 ел|1999]]'') нәкышче, сынчы, агачны уеп бизәкләр-сыннар ясау остасы [[Әхсән Фәтхетдинов|Әхсән Сарим улы Фәтхетдиновның]] (''[[1939 ел|1939]]-[[2012 ел|2012]]'') күпкырлы иҗаты белән таныштыру максатында махсус төзелгән ике катлы яңа бинада ачылган. == Бүлекләр == [[Файл:Ahsan01.jpg|250px|thumb|right|«Ияләр төнне көтәләр», [[Тукай бүләге]]нә лаек «Ияләр» шәлкеменнән (1993)]] ==== «Хатирә» ==== «Әтиемә багышлап», «Әни», «Балачак хыяллары» (''[[1976 ел|1976]]''), «Әти», «Мияубикә» (''[[2005 ел|2005]]''), «Очрашу» һ.б. ==== «Шүрәле» шәлкеме ==== 60тан артык агач сын: «Шүрәле ипи белән» (''[[1988 ел|1988]]''), «Гөмбә тапкан Шүрәле», «Лапас астында», «Чакыру», «Шүрәлеләрем», «Шүрәле һәм Былтыр», «Шүрәле – урман җәнлеге», «Җырчы Шүрәле», «Уйга чумган Шүрәле», «Тәрәзәдәге Шүрәле» һ.б. ==== [[Габдулла Тукай]] образы ==== [[1970 ел]]лар азагыннан [[Габдулла Тукай|Тукай]] образы рәссам иҗатының төп темасы булып тора. Музейда майлы буяу белән эшләнгән уннан артык хезмәте эленгән: «Курай моңнары», «Шигырь тууы» (''[[1985 ел|1985]]''), «Исемсез», «Су анасы» (''[[1995 ел|1995]]-[[1997 ел|1997]]''), «Шүрәле» (''[[1997 ел|1997]]''), «Көн яктыра», «Балачак хыяллары» һ.б. ==== «Ияләр» шәлкеме ==== Рәссамга дан китергән «Ияләр» шәлкемендә 60тан артык хезмәт бар: «Бергә» (''[[1993 ел|1993]]''), «Өй иясе» (''[[2004 ел|2004]]''), «Гөл иясе» (''[[1992 ел|1992]]''), «Сазлык иясе» (''[[1992 ел|1992]]''), «Ындыр иясе» ([[1994 ел|1994]]), «Бүкән исе» (1990), «Кычкыручы» (''[[1992 ел|1992]]''), «Кое иясе» (''[[1992 ел|1992]]''), «Өй иясе» (''[[2002 ел|2002]]''), «Басу иясе» (''[[2005 ел|2005]]''), «Чишмә иясе» (''[[2005 ел|2005]]''), «Зират иясе» һ.б. ==== «Кимсетелгәннәр» ==== Ярдәм сораучыларга, золым корбаннарына багышланган 10 сыннан гыйбарәт шәлкем: «Канатсызлар», «Чакыручы», «Үтенүче», «Атлы кеше» һ.б ==== «Зират. Кабер ташлары» ==== Агачтан уеп ясалган ташларның һәрберсенә мәгънәле сүзләр язылган: «''Җир – бирә. Җир – ала. Озатып җыр кала''»; «''Кошлар юлы эзсез, Бездән әзме-күпме эз кала''»; «''Үсә алган һәрбер нәрсә яна ала. Җаның тели икән – ян!''»; «''Фәкать туфрак, йомшак туфрак кына яба ала кеше авызын''» һ.б.ш. ==== «Баганалар» шәлкеме ==== «Баганалар» — рәссамның җирдә яшәүнең мәгънәсе турында уйлануларыннан соң туган әсәрләр: «Туган җирнең алтын баганасы», «Күпер янындагы багана», «Биек багана», «Тәбәнәк багана», «Чишмә янындагы багана», «Ызан баганасы», «Тыкрык баганасы» һ.б. ==== «Тәрәзәдәге атлар» шәлкеме ==== «Өч ат», «Наз» (''[[1991 ел|1991]]''), «Ат» (''[[1998 ел|1998]]''), «Ат» (''[[2006 ел|2006]]''), «Сагыш белән өмет яши Ат күзендә», «Моңлы ат» (''[[2000 ел|2000]]''), «Ялгыз ат» (''[[1996 ел|1996]]'') һ.б. ==== «Агачтан әкият» ==== «Яраланган ирен», «Гөлчәчәк» һ.б. ==== «Искә алу» ==== «Искә алу» (''[[1992 ел|1992]]''), «Очрашу», «Зират янында» (''[[1994 ел|1994]]''), «Үтә гомер» (''[[1992 ел|1992]]''), «Бергә» (''[[1993 ел|1993]]''), «Үзем», «Монолог», «Диалог» һ.б. ==== «Нәкыш» (''агачтан юнып ясау'') ==== «Яшьлек», «Картлык», «Кәнәфи», «Таһир белән Зөһрә», «Тол хатыннар», «Яраланган эт» һ.б. == Музейның эш сәгате == [[Җәй]]ге чорда (01.05 - 30.09) 11.00 - 19.00<br/> [[Кыш]]кы чорда (01.10 - 30.04) 10.00 – 18.00<br/> [[Дүшәмбе]] — ял көне<br/> Экскурсияләр [[татар теле]]ндә дә, [[рус теле]]ндә алып барыла. == Әдәбият == # ''Һәдия Хәбибуллина''. Ак йолдызың синең. [[Түбән Кама]]: «Гүзәл» нәшрият-полиграфия үзәге, 2001. # ''Һәдия Хәбибуллина''. Могҗиза тудыручылар. Түбән Кама: «Гүзәл» нәшрият-полиграфия үзәге, 2006. # Татарстан Республикасының халык рәссамы Әхсән Фәтхетдинов музее (''буклет''). Түбән Кама: «Гүзәл МПҮ» ААҖ, 2017. == Сылтамалар == * [http://uk-nk.ru/pages/muzey-narodnogo-hudojnika-ahsana-fathutdinova.html Халык рәссамы Әхсән Фәсхетдинов музее] * [http://tatarica.narod.ru/cult/gallery/afas.htm Әхсән Фәтхетдинов рәсемнәре] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Түбән Кама музейлары]] j26tviynde8b4p4co7na7czqmnf24os Аксёнов музей-йорты (Казан) 0 194551 3526423 3506611 2022-08-04T16:36:21Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Аксёнов музей-йорты |файл = Аксенов_музей-йорты_(Казан).jpg |зурлык = 250px |язу = <small>''Музей бинасы''</small> |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = 7000 |нигезләнгән = 2009 |урын = 420015 [[Казан]], [[Карл Маркс урамы (Казан)|К. Маркс]] ур., 55/31 |директор = Ирина Аксёнова<ref>[https://vk.com/aksenova_ia Ирина Аксёнова Вконтактеда]</ref> |сылтама = https://vk.com/domaksenova |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} '''Аксёнов музей-йорты''', Василий Аксёновның музей-йорты ({{lang-ru|Дом-музей Василия Аксёнова}}) — [[2009 ел]]ның [[ноябрь]] аенда [[Казан]]да ачылган музей. Рус язучысы [[Василий Аксёнов|Василий Павел улы Аксёновның]] (''[[1932 ел|1932]]-[[2009 ел|2009]]'') Казанда узган балачак еллары һәм иҗаты белән таныштыра. Музей бинасы [[Татарстан]] башкаласындагы агачтан корылган архитектураның иң яхшы үрнәкләренең берсе булып тора. == Тарих == {{төп мәкалә|Василий Аксёнов}} {{External media |рәсем1=[https://www.tripadvisor.ru/Attraction_Review-g298520-d6491532-Reviews-Vasiliy_Aksenov_s_House_Museum-Kazan_Republic_of_Tatarstan_Volga_District.html Музейдан фотолар].}} Музей-йорт [[Казан]]да [[2009 ел]]ның [[13 ноябрь|13 ноябрендә]]<ref>[https://kuda-kazan.ru/place/dom-muzej-vasilija-aksenova/ Дом-музей Василия Аксенова. kuda-kazan.ru]</ref>, [[Казан|шәһәр]] үзәгендә, [[Казанның Вахитов районы|Вахитов районында]], [[Карл Маркс урамы (Казан)|К. Маркс]] һәм Комлев (''хәзерге'' [[Мөштәри урамы (Казан)|Мөштәри]]) урамнары чатындагы [[XIX гасыр]] башында салынган борынгы особнякта ачыла. [[1930 ел]]ларда коммуналь фатирлар урнашкан әлеге йортта В.П. Аксёновның балачак еллары узган. Ул гаиләдә өченче, төпчек бала (''әти-әнисенең бердәнбер уртак баласы'') була. Әтисе Павел Аксёнов [[Казан|Казан шәһәре]] шурасы башкарма комитеты рәисе булып эшли, әнисе [[Евгения Гинзбург]] башта [[Казан дәүләт педагогия институты]]нда укыта, соңрак [[Красная Татария (гәҗит)|«Красная Татария»]] (''хәзерге'' «Республика Татарстан») газетасында мәдәният бүлеген җитәкли. Әти-әнисе сәяси золым корбаны булгач, апасы Майяны (Павел Аксёновның беренче никахыннан туган баласы), абыйсы Алексейны (Евгения Гинзбургның беренче никахыннан туган баласы) туганнары үзләренә ала, ә Василийны әбиләрендә калдырырга рөхсәт итмиләр, сәяси тоткыннарның балалары тотыла торган интернатка озаталар. Бер елдан әтисенең энесе Андриян Аксёнов аны [[Кострома]] балалар йортыннан эзләп таба һәм кире Казанга алып кайта. В.П. Аксёнов әлеге йортта, әтисенең сеңлесе тәрбиясендә [[1948 ел]]га кадәр яши. Әнисе Евгения Гинзбург, [[1947 ел]]да лагерьдан котылып, [[Магадан]]да сөргендә калгач һәм кече улын [[Колыма]]га китерергә рөхсәт алгач, булачак язучы Казан белән хушлаша. Язучы үзе музей-йортның ачылганын берничә ай гына күрми кала ([[2009 ел]]ның [[июль|июлендә]] [[Мәскәү]]дә вафат була). Әмма [[2007 ел]]да [[Казан]]да узган беренче «Аксёнов-фест»<ref>{{Citation |title=Позиция наследников Аксёнова по поводу проведения «Аксёнов-фест»а |url=http://ostrovaksenov.ru/article/pozitsia-naslednikov-po-povodu-arsyonov-festa |access-date=2017-11-18 |archive-date=2017-11-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171122130123/http://ostrovaksenov.ru/article/pozitsia-naslednikov-po-povodu-arsyonov-festa |dead-url=yes }}</ref> вакытында Карл Маркс урамында урнашкан, балачагы узган борынгы йортта экскурсиядә булырга өлгерә. Ул вакытта сүтелергә тиешле биналар исемлегенә кергән әлеге йорт ярымҗимерек хәлдә була. Казан мэры [[Илсур Мәтшин]], бинаны ремонтлатып, биредә музей ачарга карар итә. == Бина == Музей тамашачыны [[1930 ел]]лар көнкүреше һәм атрибутикасы белән таныштыра. Музейга килүчене беренче катта [[СССР|Совет чоры]] пропагандасы плакатлары каршылый. Музейдагы иң кыйммәтле экспонат — В.П. Аксёновның улы Алексей музейга бүләк иткән язучының «Колибри» маркалы шәхси язу машинкасы. Күпчелек әсәрләрен (''шул исәптән'', «Коллегалар» ({{lang-ru|Коллеги}}), «Минем бабай – һәйкәл» ({{lang-ru|Мой дедушка – памятник}}) повестьләрен) язучы шул машинкасында бастырган. Аксёновның гаиләсе музейга ике урындык белән затлы өстәл һәм язучының студент чагында яратып тыңлаган (''кулдан эшләнгән'') радиоалгычын бүләк итә. Язучының икенче хатыны Майя Афанасий кызының {{comment|туганнан туганы|племяннигы}} Александр Змеул (''«Остров Аксёнов» интернет-порталының<ref>{{Citation |title=«Остров Аксёнов» интернет-порталы |url=http://ostrovaksenov.ru/article/dom-muzej-vasilija-aksenova-v-kazani |access-date=2017-11-18 |archive-date=2017-10-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171022185353/http://ostrovaksenov.ru/article/dom-muzej-vasilija-aksenova-v-kazani |dead-url=yes }}</ref> хуҗасы'') музейга язучының кара төстәге костюмын, шулай ук язучының [[АКШ|Америкадагы]] архивыннан табылган, [[рус теле|русча]] һәм [[татар теле|татарча]] латиницада тутырылган туу турындагы таныклыгының күчермәсен бүләк итә. == Музей == Музей сәнгать күргәзмәләре, концертлар, лекцияләр уздыра. Даими рәвештә, һәр айның өченче атнасында, «Аксёнов чәршәмбесе» ({{lang-ru|Аксёновская среда}}) уздырыла — тамашачыга [[Василий Аксёнов|Аксёнов]] әсәрләре кычкырып укыла. Бинада шулай ук музейныкы кебек архитектура стиле белән бизәлгән мини-кунакханә, «Джаз чаты» ({{lang-ru|Перекрёсток джаза}}) рестораны һәм кафе (''кофейня'') да урнашкан. == Сылтамалар == * ''Андрей Лебедев''. [http://rt-online.ru/iz-kommunalki-v-galereyu-sovetskogo-byta/ Из коммуналки в галерею советского быта]. «[[Республика Татарстан (газета)|Республика Татарстан]]», 19.10.2017. * [https://vk.com/domaksenova Музейның Вконтактедагы сәхифәсе (''веб-сайт'')] * [http://www.museum.ru/M1309 «Музеи России» сайтындагы бите] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} {{Казанның истәлекле урыннары}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Казан музейлары]] [[Төркем:Казанның истәлекле урыннары]] [[Төркем:Казанның Карл Маркс урамы]] [[Төркем:Казанның Мөштәри урамы]] jrwmea676oywuks1ecdg694tc4gb4po Индра 0 198514 3526449 3067059 2022-08-04T17:20:29Z A.Khamidullin 6685 /* Шулай ук карагыз */ wikitext text/x-wiki '''[[Файл:Indra Musée Guimet 1097 1.jpg|thumb|Хезмәтчеләре арасында Индра Ходае. [[Гиме Музее]], Париж.]] '''И́ндра''' ({{lang-sa|इन्द्र}}), яки '''Ша́кра''' ({{IAST|Śakra}} — турыдан-туры [[тәрҗемә]] иткәндә. ''куәтле, көчле''<ref name="ЭСБЕ">{{ВТ-ЭСБЕ|Шакра}}</ref>) — Ходайлар патшасы ([[Дэва]]) һәм [[Ведизм]]да, [[Буддизм]]да һәм [[Һинд дине]]ндә [[Сварга]] күк патшашлыгының хөкемдары. Индра - Ригведа Ходайларының иң өлкәне, яшен җибәрүче (яңгыр Ходае) һәм еланнар белән көрәшүче; дэваларны аларның асураларга каршылыгында җитәкләүче сугыш Ходае. "[[Ригведа]]" гимннары аңа күкне күтәрүче [[демиург]] буларак дан җырлыйлар. Ул [[Вала]] караңгылыгыннан таңны ([[Ушас]]) коткара һәм [[Вритра]] аждаһасын җиңә. [[Зевс]] кебек үк, '''Индра''' шаяртулар эшли, алар өчен җәза ала. Индраның эпитетлары күп. Аның коралы - [[ваджра]], ә [[вахана]]сы - [[Айравата]] филе. Индра [[кшатрий]]лар [[варна]]сының төп яклаучы Ходае булып санала <ref>''Баландин Р. К.'' [http://www.gumer.info/bogoslov_Buks/Relig/Baland/index.php Сто Великих Богов]. М.: «Вече» 2003.</ref>. ''Индра'' [[теоним]]ы — гомумари һәм "[[Авеста]]"да һәм [[Гиндукуш дине]]ндә очрый. Теонимның [[этимологиясе]] ачык түгел - аның [[субстрат]] (Урта Азия) килеп чыгышы турында һәм [[Һинд-Аурупа]] килеп чыгышы турында юрамалар бар.<ref>''Alexander Lubotsky.'' [https://openaccess.leidenuniv.nl/handle/1887/2691 Indo-Iranian substratum]</ref><ref>''[[Покорный, Юлиус|Julius Pokorny]].'' [http://www.proto-indo-european.ru/dic-pokorny/iew-o.htm Indogermanisches Etymologisches Wörterbuch, 1959. № 1406.]</ref>. == Эпитетлар == * '''Шатакрату''' ({{lang-sa|शतक्रतु}}, {{IAST|śatakratu}}) — «100 корбан биргән»<ref name="ЭСБЕ2">{{ВТ-ЭСБЕ|Шатакрату|[[Булич, Сергей Константинович|Булич С. К.]]}}</ref> * '''Шатаманью''' ({{lang-sa|शतमन्यु}}, {{IAST|śatamanyu}}) — «Йөз ярсулы» * '''Шакра''' ({{lang-sa|शक्र}}, {{IAST|śakra}}) — «Куәтле» * '''Пурандара''' ({{lang-sa|पुरंदर}}, {{IAST|puraṃdara, purandara}}) — «Катыны җимерүче» * '''Магхава''' ({{lang-sa|मघवा}}, {{IAST|maghavā}}) — «Юмарт» * '''Махендра''' ({{lang-sa|महेन्द्र}}, {{IAST|mahendra}}) — «Бөек Индра» * '''Ваджрабхарт''' — «Күк күкрәүне тотучы» * '''Вритрахан''' — «[[Вритра]]ны җиңүче» * '''Сахасракша''' — «Мең күзле»<ref>{{cite web|url=http://www.gumer.info/bogoslov_Buks/comporative_bogoslov/eliade/02.php|author=[[Элиаде, Мирча|Элиаде М.]]|title=Очерки [[Сравнительное религиоведение|сравнительного религиоведения]]|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CUpYDXsf?url=http://www.gumer.info/bogoslov_Buks/comporative_bogoslov/eliade/02.php|archivedate=2012-11-27|accessdate=2018-01-20}}</ref>. * '''Балахан''' — «[[Бала]]ны җиңүче» * '''Аджа''' ({{lang-sa|अज}}) — «Тумаган» * '''Аджайкапада''' или '''[[Аджа Экапад]]''' — «Бер аяклы Кучкар» (йолдызлыкның тулы атамасы) * '''Васава''' ({{lang-sa|वासव}}, {{IAST|vāsava}}) — «Изгеләрнең хөкемдары», Индраның туу исеме. == Шулай ук карагыз == {{commonscat|Indra}} * [[Индралока]] * [[Варуна]] * [[Индрик (мифология)]] * [[Зевс]] * [[Перун]] * [[Тор (мифология)|Тор]] ** [[ТөркемːТор (Marvel Comics) турындагы фильмнар|Тор (Marvel Comics) турындагы фильмнар]] * [[Арджунавиваһа]] == Әдәбият == * {{ВТ-ЭСБЕ|Индра|[[Булич, Сергей Константинович|Булич С. К.]]}} * ''[[Топоров, Владимир Николаевич|Топоров В. Н.]]'' Сравнительный комментарий к одному мотиву древнеиндийской мифологии — Индра-муравей // Древняя Индия. Историко-культурные связи. {{М.}}, 1982. С. 326—341. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} [[Төркем:Һинд дине]] ax6ca9mzflkff7b2fz0bfi3x868cx5p 3526451 3526449 2022-08-04T17:21:10Z A.Khamidullin 6685 /* Шулай ук карагыз */ wikitext text/x-wiki '''[[Файл:Indra Musée Guimet 1097 1.jpg|thumb|Хезмәтчеләре арасында Индра Ходае. [[Гиме Музее]], Париж.]] '''И́ндра''' ({{lang-sa|इन्द्र}}), яки '''Ша́кра''' ({{IAST|Śakra}} — турыдан-туры [[тәрҗемә]] иткәндә. ''куәтле, көчле''<ref name="ЭСБЕ">{{ВТ-ЭСБЕ|Шакра}}</ref>) — Ходайлар патшасы ([[Дэва]]) һәм [[Ведизм]]да, [[Буддизм]]да һәм [[Һинд дине]]ндә [[Сварга]] күк патшашлыгының хөкемдары. Индра - Ригведа Ходайларының иң өлкәне, яшен җибәрүче (яңгыр Ходае) һәм еланнар белән көрәшүче; дэваларны аларның асураларга каршылыгында җитәкләүче сугыш Ходае. "[[Ригведа]]" гимннары аңа күкне күтәрүче [[демиург]] буларак дан җырлыйлар. Ул [[Вала]] караңгылыгыннан таңны ([[Ушас]]) коткара һәм [[Вритра]] аждаһасын җиңә. [[Зевс]] кебек үк, '''Индра''' шаяртулар эшли, алар өчен җәза ала. Индраның эпитетлары күп. Аның коралы - [[ваджра]], ә [[вахана]]сы - [[Айравата]] филе. Индра [[кшатрий]]лар [[варна]]сының төп яклаучы Ходае булып санала <ref>''Баландин Р. К.'' [http://www.gumer.info/bogoslov_Buks/Relig/Baland/index.php Сто Великих Богов]. М.: «Вече» 2003.</ref>. ''Индра'' [[теоним]]ы — гомумари һәм "[[Авеста]]"да һәм [[Гиндукуш дине]]ндә очрый. Теонимның [[этимологиясе]] ачык түгел - аның [[субстрат]] (Урта Азия) килеп чыгышы турында һәм [[Һинд-Аурупа]] килеп чыгышы турында юрамалар бар.<ref>''Alexander Lubotsky.'' [https://openaccess.leidenuniv.nl/handle/1887/2691 Indo-Iranian substratum]</ref><ref>''[[Покорный, Юлиус|Julius Pokorny]].'' [http://www.proto-indo-european.ru/dic-pokorny/iew-o.htm Indogermanisches Etymologisches Wörterbuch, 1959. № 1406.]</ref>. == Эпитетлар == * '''Шатакрату''' ({{lang-sa|शतक्रतु}}, {{IAST|śatakratu}}) — «100 корбан биргән»<ref name="ЭСБЕ2">{{ВТ-ЭСБЕ|Шатакрату|[[Булич, Сергей Константинович|Булич С. К.]]}}</ref> * '''Шатаманью''' ({{lang-sa|शतमन्यु}}, {{IAST|śatamanyu}}) — «Йөз ярсулы» * '''Шакра''' ({{lang-sa|शक्र}}, {{IAST|śakra}}) — «Куәтле» * '''Пурандара''' ({{lang-sa|पुरंदर}}, {{IAST|puraṃdara, purandara}}) — «Катыны җимерүче» * '''Магхава''' ({{lang-sa|मघवा}}, {{IAST|maghavā}}) — «Юмарт» * '''Махендра''' ({{lang-sa|महेन्द्र}}, {{IAST|mahendra}}) — «Бөек Индра» * '''Ваджрабхарт''' — «Күк күкрәүне тотучы» * '''Вритрахан''' — «[[Вритра]]ны җиңүче» * '''Сахасракша''' — «Мең күзле»<ref>{{cite web|url=http://www.gumer.info/bogoslov_Buks/comporative_bogoslov/eliade/02.php|author=[[Элиаде, Мирча|Элиаде М.]]|title=Очерки [[Сравнительное религиоведение|сравнительного религиоведения]]|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CUpYDXsf?url=http://www.gumer.info/bogoslov_Buks/comporative_bogoslov/eliade/02.php|archivedate=2012-11-27|accessdate=2018-01-20}}</ref>. * '''Балахан''' — «[[Бала]]ны җиңүче» * '''Аджа''' ({{lang-sa|अज}}) — «Тумаган» * '''Аджайкапада''' или '''[[Аджа Экапад]]''' — «Бер аяклы Кучкар» (йолдызлыкның тулы атамасы) * '''Васава''' ({{lang-sa|वासव}}, {{IAST|vāsava}}) — «Изгеләрнең хөкемдары», Индраның туу исеме. == Шулай ук карагыз == {{commonscat|Indra}} * [[Индралока]] * [[Варуна]] * [[Индрик (мифология)]] * [[Зевс]] * [[Перун]] * [[Тор (мифология)|Тор]] ** [[ТөркемːТор (Marvel Comics) турындагы фильмнар]] * [[Арджунавиваһа]] == Әдәбият == * {{ВТ-ЭСБЕ|Индра|[[Булич, Сергей Константинович|Булич С. К.]]}} * ''[[Топоров, Владимир Николаевич|Топоров В. Н.]]'' Сравнительный комментарий к одному мотиву древнеиндийской мифологии — Индра-муравей // Древняя Индия. Историко-культурные связи. {{М.}}, 1982. С. 326—341. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} [[Төркем:Һинд дине]] nuuk71caskgr1eu4x6nplrkczlvhy1u 3526452 3526451 2022-08-04T17:21:26Z A.Khamidullin 6685 /* Шулай ук карагыз */ wikitext text/x-wiki '''[[Файл:Indra Musée Guimet 1097 1.jpg|thumb|Хезмәтчеләре арасында Индра Ходае. [[Гиме Музее]], Париж.]] '''И́ндра''' ({{lang-sa|इन्द्र}}), яки '''Ша́кра''' ({{IAST|Śakra}} — турыдан-туры [[тәрҗемә]] иткәндә. ''куәтле, көчле''<ref name="ЭСБЕ">{{ВТ-ЭСБЕ|Шакра}}</ref>) — Ходайлар патшасы ([[Дэва]]) һәм [[Ведизм]]да, [[Буддизм]]да һәм [[Һинд дине]]ндә [[Сварга]] күк патшашлыгының хөкемдары. Индра - Ригведа Ходайларының иң өлкәне, яшен җибәрүче (яңгыр Ходае) һәм еланнар белән көрәшүче; дэваларны аларның асураларга каршылыгында җитәкләүче сугыш Ходае. "[[Ригведа]]" гимннары аңа күкне күтәрүче [[демиург]] буларак дан җырлыйлар. Ул [[Вала]] караңгылыгыннан таңны ([[Ушас]]) коткара һәм [[Вритра]] аждаһасын җиңә. [[Зевс]] кебек үк, '''Индра''' шаяртулар эшли, алар өчен җәза ала. Индраның эпитетлары күп. Аның коралы - [[ваджра]], ә [[вахана]]сы - [[Айравата]] филе. Индра [[кшатрий]]лар [[варна]]сының төп яклаучы Ходае булып санала <ref>''Баландин Р. К.'' [http://www.gumer.info/bogoslov_Buks/Relig/Baland/index.php Сто Великих Богов]. М.: «Вече» 2003.</ref>. ''Индра'' [[теоним]]ы — гомумари һәм "[[Авеста]]"да һәм [[Гиндукуш дине]]ндә очрый. Теонимның [[этимологиясе]] ачык түгел - аның [[субстрат]] (Урта Азия) килеп чыгышы турында һәм [[Һинд-Аурупа]] килеп чыгышы турында юрамалар бар.<ref>''Alexander Lubotsky.'' [https://openaccess.leidenuniv.nl/handle/1887/2691 Indo-Iranian substratum]</ref><ref>''[[Покорный, Юлиус|Julius Pokorny]].'' [http://www.proto-indo-european.ru/dic-pokorny/iew-o.htm Indogermanisches Etymologisches Wörterbuch, 1959. № 1406.]</ref>. == Эпитетлар == * '''Шатакрату''' ({{lang-sa|शतक्रतु}}, {{IAST|śatakratu}}) — «100 корбан биргән»<ref name="ЭСБЕ2">{{ВТ-ЭСБЕ|Шатакрату|[[Булич, Сергей Константинович|Булич С. К.]]}}</ref> * '''Шатаманью''' ({{lang-sa|शतमन्यु}}, {{IAST|śatamanyu}}) — «Йөз ярсулы» * '''Шакра''' ({{lang-sa|शक्र}}, {{IAST|śakra}}) — «Куәтле» * '''Пурандара''' ({{lang-sa|पुरंदर}}, {{IAST|puraṃdara, purandara}}) — «Катыны җимерүче» * '''Магхава''' ({{lang-sa|मघवा}}, {{IAST|maghavā}}) — «Юмарт» * '''Махендра''' ({{lang-sa|महेन्द्र}}, {{IAST|mahendra}}) — «Бөек Индра» * '''Ваджрабхарт''' — «Күк күкрәүне тотучы» * '''Вритрахан''' — «[[Вритра]]ны җиңүче» * '''Сахасракша''' — «Мең күзле»<ref>{{cite web|url=http://www.gumer.info/bogoslov_Buks/comporative_bogoslov/eliade/02.php|author=[[Элиаде, Мирча|Элиаде М.]]|title=Очерки [[Сравнительное религиоведение|сравнительного религиоведения]]|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CUpYDXsf?url=http://www.gumer.info/bogoslov_Buks/comporative_bogoslov/eliade/02.php|archivedate=2012-11-27|accessdate=2018-01-20}}</ref>. * '''Балахан''' — «[[Бала]]ны җиңүче» * '''Аджа''' ({{lang-sa|अज}}) — «Тумаган» * '''Аджайкапада''' или '''[[Аджа Экапад]]''' — «Бер аяклы Кучкар» (йолдызлыкның тулы атамасы) * '''Васава''' ({{lang-sa|वासव}}, {{IAST|vāsava}}) — «Изгеләрнең хөкемдары», Индраның туу исеме. == Шулай ук карагыз == {{commonscat|Indra}} * [[Индралока]] * [[Варуна]] * [[Индрик (мифология)]] * [[Зевс]] * [[Перун]] * [[Тор (мифология)|Тор]] * [[Арджунавиваһа]] == Әдәбият == * {{ВТ-ЭСБЕ|Индра|[[Булич, Сергей Константинович|Булич С. К.]]}} * ''[[Топоров, Владимир Николаевич|Топоров В. Н.]]'' Сравнительный комментарий к одному мотиву древнеиндийской мифологии — Индра-муравей // Древняя Индия. Историко-культурные связи. {{М.}}, 1982. С. 326—341. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} [[Төркем:Һинд дине]] opsdtnffxsszwvttc6tcwfp9q4ucchf Артем Здунов 0 199156 3526627 3088053 2022-08-05T09:46:24Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ {{Тышкы сылтамалар}}{{Русия субъектлары җитәкчеләре}} wikitext text/x-wiki {{Дәүләт эшлеклесе | исем = Артем Здунов | тулы исем = <small>{{lang-myv|Артем Алексеевич Здунов}}</small> | рәсем =А.А.Здунов.jpg | рәсем зурлыгы = | подпись = | титул1 = {{байрак|Мордовия}} [[Мордовия]] Башлыгы {{comment|в.в.б.|вазифаларны вакытлыча башкаручы}} | флаг1 = | чорбаш1 = [[2020 ел]]ның [[18 ноябрь|18 ноябре]] | чоразак1 = | аңа кадәр1 = [[Владимир Волков]] | дәвамчысы1 = | титул2 = {{байрак|Дагстан}} [[Дагстан]] премьер-министры | флаг2 = | чорбаш2 = [[2018 ел]] | чоразак2 = [[2020 ел]] | аңа кадәр2 = Абдусамад Гамидов<br/>Анатолий Карибов (<small>в.б.</small>) | дәвамчысы2 = Абдуллатах Амирханов | титул3 = {{байрак|Татарстан}} [[Татарстан Республикасы Икътисад министрлыгы|Татарстан икътисад министры]] | флаг3 = | чорбаш3 = [[2014 ел]] | чоразак3 = [[2018 ел]] | аңа кадәр3 = [[Мидхәт Шаһиәхмәтов]] | дәвамчысы3 = [[Фәрит Габделганиев]] | туу датасы = 18.05.1978 | туу урыны = [[РСФСР]], [[ТАССР]], {{туу җире|Казан|Казанда}} | үлем датасы = | үлем урыны = | династия = | әти = | әни = | ире = | хатыны = | балалары = кызы, улы | автограф = }} '''Артем Здунов''', Артем Алексей улы Здунов ({{lang-myv|Артем Алексеевич Здунов}}, ''[[1978 ел]]ның [[18 май|18 мае]], [[Казан]]'') — икътисадчы, РФ дәүләт эшлеклесе, 2020 елның 18 ноябреннән {{байрак|Мордовия}} [[Мордовия]] Башлыгы вазифаларын вакытлы башкаручы<ref>[https://news.mail.ru/politics/45720716/ Путин назвал Татарстан кузницей кадров.] news.mail.ru, 27.03.2021{{ref-ru}}</ref>, [[2014 ел|2014]]—[[2018 ел]]ларда [[Татарстан Республикасы Икътисад министрлыгы|Татарстан икътисад министры]], [[2018 ел|2018]]—[[2020 ел]]ларда [[Дагстан]] премьер-министры. Икътисад фәннәре кандидаты (''[[2005 ел|2005]]''). [[Бердәм Россия]] фиркасе әгъзасы<ref>[http://tatarstan.er.ru/persons/13334/ Бердәм Россия фиркасенең төбәк бүлекчәсе сайты]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. == Тәрҗемәи хәле == [[1978 ел]]ның [[18 май|18 маенда]] [[Казан]]да туган. [[Мордва]]<ref>[https://www.business-gazeta.ru/article/328759 Настоящий мордвин Артем Здунов еще не знает своего счастья.] Бизнес Online, 16.11.2016</ref>. [[Казан]]ның 5нче лицеен<ref>[https://ok.ru/profile/101025516952 Артем Здунов. «Классташлар»дагы сәхифәсе]</ref>, «''Финанслар һәм кредит''» белгечлеге буенча Казан дәүләт финанс-икътисад институтын (''[[2000 ел|2000]]''), КФЭИ аспирантурасын (''[[2004 ел|2004]]''), РФ президенты каршындагы Россия халык хуҗалыгы һәм дәүләт хезмәте академиясе магистратурасын (''[[2011 ел|2011]]'') тәмамлаган. [[Инглиз теле]]н камил белә. Казан дәүләт финанс-икътисад институтында «Хәзерге заманда Россиянең икътисади иминлеге системасында капиталның читкә китүе» ({{lang-ru|Отток капитала в системе экономической безопасности современной России}}) темасына икътисад фәннәре кандидатлыгына диссертация яклаган (''[[2005 ел|2005]]''). == Хезмәт юлы == [[1996 ел|1996]]-[[1998 ел]]да КФЭИ студентларының {{comment|һөнәри берлеге комитеты|профком}} рәисе урынбасары. [[2000 ел|2000]]-[[2001 ел]]ларда «Сәнәгати иминиятләштерү компаниясе» {{comment|ААИҖ|ачык акционерлык иминиятләштерү җәмгыяте}} иминиятләштерү буена белгече, эчке аудиторы. [[2004 ел|2004]]-[[2006 ел]]ларда Казан финанс-икътисад институтының (''[[2011 ел]]дан [[Казан дәүләт университеты|КФУ]] составында'') макроикътисад һәм икътисади теория кафедрасы укытучысы. [[2006 ел|2006]]-[[2010 ел]]ларда «Татарстан Фәннәр академиясенең перспективалы икътисади тикшеренүләр үзәге» дәүләт учреждениесенең фән буенча директор урынбасары. [[2010 ел|2010]]-[[2014 ел]]ларда [[Татарстан Республикасы Икътисад министрлыгы|Татарстан Республикасы икътисад министры]] урынбасары. [[2014 ел]]ның [[октябрь|октябреннән]] [[2018 ел]]ның [[февраль|февраленә]] кадәр [[Татарстан Республикасы Икътисад министрлыгы|Татарстан икътисад министры]]. [[2018 ел]]ның [[7 февраль|7 февраленнән]] 2020 елның 18 ноябренә кадәр [[Дагстан]] премьер-министры. Дагстан Башлыгы {{comment|в.в.б.|вазифаларын вакытлыча башкаручы, врио}} [[Владимир Васильев (депутат)|Владимир Васильев]] [[2018 ел]]ның [[6 февраль|6 февралендә]] Артем Здунов кандидатурасын [[Дагстан|республика]] хөкүмәте җитәкчесе сыйфатында [[Дагстан|республика]] парламенты (Халык Җыены) каравына кертә. [[7 февраль]]дә Дагстан парламенты кандидатураны раслый (''75 депутатның 68 е уңай,5 е каршы тавыш бирә, 2 е нейтраль'')<ref>[https://newizv.ru/news/politics/07-02-2018/dagestanskiy-parlament-progolosoval-za-novogo-glavu-pravitelstva Дагестанский парламент проголосовал за нового главу правительства.] «Новые известия», 07.02.2018</ref>. 2020 елның 18 ноябреннән [[Мордовия]] Башлыгы вазифаларын башкаручы<ref>[https://iz.ru/1089025/2020-11-18/putin-naznachil-zdunova-vrio-glavy-mordovii?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop Путин назначил Здунова врио главы Мордовии.] [[Известия]], 18.11.2020</ref>. == Бүләкләре, мактаулы исемнәре == * [[2009]] [[ТР ФА]] «2009 елның иң яхшы галиме» бәйгесе җиңүчесе. * [[РФ]] башкарма хакимиятенең федераль һәм төбәк органнарының ведомство бүләкләре. == Гаиләсе == Өйләнгән, улы һәм кызы бар. == Керем һәм милек == [[2015 ел]]да биргән декларациясе буенча кереме 6 млн 200 мең сум, [[2016 ел]]да 8 млн 539 мең сум (хатыныныныкы 538 мең сум).<br/> Шәхси милкендә ике җир кишәрлеге — 1197 кв. метр һәм 2668 кв. метр.<br/> Күчемсез милке: йорт 162,9 кв.м., 65,4 кв. метрлы фатирның 1/3 өлеше, 148,1 кв. м. фатирның чирек өлеше (калган өлешләренә хатыны һәм балигъ булмаган ике баласы ия), ике машина кую урыны<ref>[https://inkazan.ru/news/politics/29-04-2017/v-kabmine-tatarstana-v-2016-godu-bolshe-vseh-zarabotala-taliya-minullina В кабмине Татарстана в 2016 году больше всех заработал Артем Здунов.] inkazan.ru, 07.02.2018</ref>. == Сылтамалар == * [http://mert.tatarstan.ru/tat/administration.htm Татарстан Республикасы икътисад министры Артем Здунов] * [https://ria.ru/spravka/20180207/1514158073.html Артём Здунов. Биография.] РИА Новости, 07.02.2018 * [http://tat.tatar-inform.ru/news/2018/02/06/157473/ Татарстан икътисад министры Артем Здунов Дагыстан Хөкүмәте рәисе вазифасына кандидат булды.] [[Татар-информ]] мәгълүмат агентлыгы, 06.02.2018 * [https://www.business-gazeta.ru/article/371885 Коллекционер солдатиков: зачем Здунова командировали в Дагестан?] Бизнес Online, 06.02.2018 == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{ТР икътисад министрлары}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Русия субъектлары җитәкчеләре}} {{DEFAULTSORT:Здунов, Артем}} [[Төркем:Казан дәүләт финанс-икътисад институтын тәмамлаучылар]] [[Төркем:Татарстан хөкүмәте әгъзалары]] [[Төркем:Икътисад фәннәре кандидатлары]] [[Төркем:Дагстан хөкүмәте башлыклары]] [[Төркем:Бердәм Русия фиркасе әгъзалары]] [[Төркем:Мордовия башлыклары]] sid76jj0a7zbslq0cqbt0qceugnbak6 Борис Пастернак музее (Чистай) 0 207054 3526555 3506527 2022-08-04T20:02:17Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Борис Пастернак музее |файл =Б.Пастернак_музее.jpg |зурлык = 300px |язу = <small>Чистайда Б. Пастернак музее</small> |lat_dir =N |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir =E |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = 2000 |нигезләнгән = 1990 |урын = [[ТР]], [[Чистай]], Ленин урамы, 81 |директор = Любовь Демченко |сылтама = http://museum.prometey.org/info;2 |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{Портал|Тарих}} '''Борис Пастернакның мемориаль музее''' ({{lang-ru|Мемориальный музей Бориса Пастернака}}) — [[Татарстан]]ның [[Чистай]] шәһәрендә [[1990 ел]]да ачылган музей. Чистай дәүләт тарихи-архитектура һәм әдәби [[Чистай дәүләт тарихи-архитектура һәм әдәби музей-тыюлыгы|музей-тыюлыгының]] бүлекчәсе. [[1941 ел|1941]] — [[1943 ел]]ларда Чистайда яшәгән рус совет шагыйре, тәрҗемәче, әдәбият өлкәсендә [[Нобель премиясе]] лауреаты (''[[1958 ел|1958]]'') [[Борис Пастернак|Борис Леонид улы Пастернакның]] (''[[1890 ел|1890]] — [[1960 ел|1960]]'') тормышына һәм иҗатына багышланган. Б. Пастернакка [[СССР|ССРБ]]да ([[РФ]]дә) ачылган беренче дәүләт музее. == Тарих == [[File:Boris Pasternak in youth.jpg|thumb|Борис Пастернакка 18 яшь. 1908]] [[1990 ел]]да Борис Пастернакка 100 ел тулуга багышлап, [[ЮНЕСКО]] тарафыннан «Борис Пастернак елы» игълан ителә. [[Чистай]] шәһәрендә язучы [[1941 ел]]ның [[18 октябрь|18 октябреннән]] [[1943 ел]]ның [[25 июнь|25 июненә]] кадәр яшәгән йортта (''[[Чистай]], Володарский урамы, 75, хәзерге Ленин урамы, 81'') аның мемориаль музеен ачу буенча эш башлана. Музейга [[1990 ел]]ның [[10 февраль|10 февралендә]] нигез салына. Музей рәсми рәвештә [[1990 ел]]ның [[12 сентябрь|12 сентябрендә]] ачыла. Ул — Б. Пастернакка [[СССР|ССРБ]]да ([[РФ]]дә) ачылган беренче дәүләт музее. [[Чистай]]да яшәгән чорда Борис Пастернак [[Уильям Шекспир]]ның «Ромео һәм Җульетта», «Антоний һәм Клеопатра» трагедияләрен тәрҗемә итә, «Һамлет»ның икенче басмасын әзерли; [[Польша|поляк]] шагыйре [[Юлиуш Словацкий|Ю. Словацкийның]] (''[[:pl:Juliusz Słowacki|pl]]'') поэма һәм шигырьләрен тәрҗемә итә; үзенең «На ранних поездах» ({{lang-tt|Иртәнге поездларда}}) җыентыгына керәчәк шигырьләрен, «Доктор Живаго» романына керәчәк «На этом свете» ({{lang-tt|Бу дөньяда}}) пьесасын, [[Уильям Шекспир|Шекспир]] турында фәлсәфи мәкаләләрен һ. б. оригиналь әсәрләрен яза. [[Мөһаҗир]]лектә яшәгән елларында Борис Пастернак [[Чистай]]ны яратып өлгерә. Аның язмаларында Чистай турында язылган фикерләр еш очрый: «''Чистай миңа бик охшый. Чулман буендагы күңелгә ятышлы һәм шау-шусыз шәһәр''», «''Барлык күңелем белән минем Чистайга һәм [[Оксфорд]]ка гына барасым килә''» һ. б. == Музей заллары == Музейда [[2015 ел]]да ачылган «''Мәңгелекнең тотыгы вакытта әсирлектә''» ({{lang-ru|Вечности заложник у времени в плену}}) экспозициясе тема-хронология принцибы буенча төзелгән һәм 6 бүлектән (''6 залдан'') тора. Музей күргәзмәләре фатир хуҗабикәсе Е. И. Коростылева саклаган йорт җиһазлары һәм Чистайның «Поиск» туган якны өйрәнү клубы тапкан материалларга нигезләнгән. === Беренче зал === «Б. Л. Пастернакның балачагы һәм үсмер еллары». Булачак язучының әтисе рәссам Леонид Осип улы Пастернак (''[[1862 ел|1862]] — [[1945 ел|1945]]'') һәм әнисе пианистка Роза Исидор кызы Кауфман (''? — [[1939 ел|1939]]''), [[гаилә]] дуслары — ''рәссамнар'' [[Валентин Серов|Серов]], [[Михаил Врубель|Врубель]], [[Николай Ге|Ге]], [[Исаак Левитан|Левитан]], [[Константин Коровин|Коровин]], ''композиторлар'' [[Антон Рубинштейн|А. Г. Рубинштейн]], [[Сергей Рахманинов|С. В. Рахманинов]], [[Александр Скрябин|А. Н. Скрябин]], ''язучылар'' [[Лев Толстой]] һ. б. яшүсмернең шәхесе үсешенә зур йогынты ясыйлар. Ул күренекле рәссам да, комозитор да, фәлсәфәче дә (''югары уку йортларында алган белеме буенча'') була алган булыр иде, ләкин [[поэзия|шигъриятне]] сайлый. === Икенче зал === [[File:Boris Pasternak with family 1920s.jpg|thumb|Беренче хатыны Е. Лурье һәм улы белән]] «Әдәби иҗаты башлану чоры». Күргәзмә рус әдәбиятының [[Көмеш гасыр]]ын яктырта. [[1914 ел]]да ук Б. Пастернак [[Владимир Маяковский]], [[Анна Ахматова]], [[Николай Гумилев]], [[Марина Цветаева]], [[Осип Мандельштам]] һ. б. шагыйрьләр рәтенә (''[[футуризм]] вәкиле буларак'') баса. Залда [[Көмеш гасыр]] шагыйрьләренең үзләре исән вакытта басылган китаплары, документлар урын алган. Бер күргәзмә шагыйрьнең шәхси тормышы — беренче [[гаилә]]се турында сөйли (''[[1922 ел|1922]] — [[1931 ел]]ларда Б. Пастернак рәссам Евгения Лурье белән яши''). === Өченче зал === «Шагыйрь һәм Хакимият». Күргәзмә [[СССР|ил]] һәм шагыйрь язмышындагы кискен үзгәрешләр турында сөйли. [[1930 ел]]лар башындагы кыска вакыт аралыгында Б. Пастернакның иҗаты совет хакимияте тарафыннан рәсми танылу ала. [[1934 ел]]да ул [[ССРБ язучылар берлеге]]нең 1нче корылтаенда чыгыш ясый. Китаплары кат-кат нәшер ителә. [[Николай Бухарин|Н. И. Бухарин]] аны «''илнең иң яхшы шагыйре''» дип атый. [[1935 ел]]да Б. Пастернак [[Париж]]да узган язучыларның Тынычлыкны яклау халыкара конгрессы эшендә катнаша. Шул ук елларда кулга алынган [[Осип Мандельштам|О. Э. Мандельштамны]] яклап чыга, [[Анна Ахматова]]ның улы [[Лев Гумилев]]ны төрмәдән коткаруны сорап хат яза, сәяси золымга эләккән Н. И. Бухарин белән аралашуны өзми, [[ССРБ язучылар берлеге]] идарәсе әгъзасы буларак, атып үтерелергә хөкем ителгәннәр исемлегенә кул куймый, [[Иосиф Сталин]] тарафыннан «күкләрдә яшәүче» ({{lang-ru|небожитель}}) кушаматы тагыла. [[1937 ел]]дан Б. Пастернак иҗатын туктатып тора, бары тик тәрҗемә белән генә шөгыльләнә. === Дүртенче зал === «Чистай минем күңелемә якын» (1941-1943 елларда Чистайда яшәү чоры). Күргәзмә ике мемориаль бүлмәне (''язучы яшәгән кабинет һәм кухня'') били. [[Ташкәнт]]та яшәүче өлкән улы Евгенийга: «''Шәһәрнең яхшы өлешендә бик яхшы бүлмәләрем, гади һәм бик сөйкемле хуҗаларым бар''», дип язган (18.11.1941). === Бишенче зал === «Борис Пастернак — әдәбият өлкәсендә [[Нобель премиясе]] лауреаты». Аның төп танылган әсәре — «Доктор Живаго» романы (''[[1945]] — [[1955]]'') әдәбият өлкәсендә [[Нобель премиясе]] нә (''[[1958]]'') лаек була. Күргәзмәдә романның беренче тапкыр [[1957 ел]]да (''[[Милан]]да, [[Италия]]'') басылган нөсхәсе куелган. Әдәбият өлкәсендә [[Нобель премиясе]] ([[1958]]) лауреаты булгач, совет [[мәгълүмат]] чараларында, уку йортларында, сәнәгать оешмаларында уздырылган митингларда аны «''Ватанга хыянәт итүче''», «''эчке мөһаҗир''» дип атыйлар. [[ССРБ язучылар берлеге]] аны әгъзалыктан чыгара, шулай ук [[СССР|ССРБ]] ватандашлыгыннан чыгаруны таләп итә. Б. Пастернак «''Илне ташлап китү — миңа үлем белән бер''», дип, [[Никита Хрущев]] исеменә хат яза. Сәяси элита романнан баш тартуны таләп итә, ләкин автор моңа риза булмый. Шулай да компромисска бара: премиядән баш тарта. [[Нобель премиясе]] комитеты премияне тапшыруны кичектереп торырга карар итә. [[1989 ел]]ның [[10 декабрь|10 декабрендә]] [[Стокгольм]]дә премиянең медале өлкән улы Е. Б. Пастернакка тапшырыла.<ref>[http://n-t.ru/nl/lt/bp.htm Нобелевская премия Пастернака. Воспоминания сына.] Электронная библиотека «Наука и техника»</ref> === Алтынчы зал === «Борис Пастернакның иҗатын һәм шәхесен мәңгеләштерү»гә багышланган. == Бина == [[XIX гасыр]] ахыры — [[XX гасыр]] башында {{comment|шәһәр утары|усадьба}} тибында төзелгән йорт. == Әдәбият == # Чистопольские страницы. К.: [[ТКН]], 1987. # ''Любовь Демченко.'' «Привлечь к себе любовь пространства...» [[Мәгариф (журнал)|«Мәгариф»]], 2018 ел, июнь, 94-97 битләр. == Сылтамалар == * [http://museum.prometey.org/info;2 Музей Бориса Пастернака в Чистополе.] museum.prometey.org. == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:1990 елда нигезләнгән музейлар]] [[Төркем:Чистай музейлары]] [[Төркем:Әдәби музейлар]] isp9e0hvgbizaab1okxluxxhgx3yps9 Болгар дәүләт тарихи-архитектура музей-тыюлыгы 0 208490 3526543 3506529 2022-08-04T19:31:55Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Болгар дәүләт тарихи-архитектура музей-тыюлыгы |файл = Булгарское городище 4.JPG |зурлык = 250px |язу = <small>Музей-тыюлык күренеше</small> | |lat_dir = N |lat_deg = 54 |lat_min = 58 |lat_sec = 57 |lon_dir = E |lon_deg = 49 |lon_min = 03 |lon_sec = 04 |region = RUS |CoordScale = |нигезләнгән = 1965 |урын = {{Байрак|Россия}}{{Байрак|Татарстан}}<br/> 422840 [[Спас районы]], [[Болгар (Спас районы)|Болгар]] |директор = Рамил Рөстәм улы Җиһаншин<ref>[http://tatcenter.ru/appointments/ziganshin-ramil-rustemovich/ Зиганшин Рамиль Рустэмович.] Деловой центр РТ - интернет-портал TatCenter.ru (Татцентр.ру)</ref> |сылтама = [http://www.bolgar.info/ bolgar.info] |викиҗыентык = }} <small>{{мәгънәләр|Болгар (мәгънәләр)}}</small> {{Портал|Мәдәният}} {{Портал|Тарих}} '''Болгар дәүләт тарихи-архитектура музей-тыюлыгы''' (''[[Bolğar däwlät tarixi-arxitektura muzey-tıyulığı]]'', {{lang-ru|Булгарский государственный историко-архитектурный музей-заповедник}}) — [[Татарстан АССР]]ның [[Спас районы]] территориясендә [[1965 ел]]да оештырылган музей-тыюлык. [[ЮНЕСКО]] бөтендөнья мирасы исемелегенә кертелгән (''[[2014 ел|2014]]''). [[Файл:Welterbe.svg|100px|right|ЮНЕСКОның бөтендөнья мирасы комитеты туграсы]] {{Россия мәдәни мирасы|1610097000}} 1969―2000 елларда музей-тыюлык директоры ― [[Җәмил Мөхәммәтшин|Җәмил Габдрәхим улы Мөхәммәтшин]], [[ТАССР атказанган мәдәният хезмәткәре]] (1990). == Тарих == {{External media |рәсем1=[http://www.bolgar.info/photo/ Музей-тыюлыктан фоторәсемнәр].}} Музей-тыюлык [[Спас районы]] үзәге [[Болгар (Спас районы)|Болгар шәһәреннән]] [[көнчыгыш]]та урнашкан. Беренче вакытта музей-тыюлык составына [[Болгар (Спас районы)|Болгар]] һәм [[Суар]] шәһәрлекләренең археология һәм тарихи-мәдәни һәйкәлләре, шулай ук [[Биектау районы]] [[Камай (Биектау районы)|Камай]] авылындагы һәм [[Алексеевск районы]] [[Биләр]] авылындагы туган якны өйрәнү музейлары кергән. [[1992 ел]]гы үзгәртеп корулар вакытында музей-тыюлыктан ''[[Биләр]] тарих–археология һәм табигый музей-тыюлыгы'' һәм ''[[Иске Казан]] тарих-мәдәният һәм табигать музей-саклаулыгы'' аерылып чыга. [[1980-еллар]] уртасында археология музее күргәзмәләре Н. Д. Аксенова һәм Д. Г. Мөхәммәтшин тарафыннан булдырыла. [[2002 ел]]да К. А. Руденко проекты буенча беренче реконструкция үткәрелә. [[2010 ел]]дан [[Татарстан Республикасы Президенты|Татарстанның беренче президенты]] [[Минтимер Шәймиев]] тәкъдиме һәм {{comment|хәерхаһлыгы|попечительство}} белән [[Болгар (Спас районы)|Болгар]] һәм [[Зөя (Яшел Үзән районы)|Зөяне]] саклау һәм яңартып кору буенча (''шул исәптән тарихи ядкәр-комарткыларны реставрацияләү һәм реконструкцияләүне һәм яңа мәдәни объектларны һәм инфраструктураны төзүне эченә аган'') республика «Яңарыш» ({{lang-ru|Возрождение}}) фонды программасын тормышка ашыру башлана. [[Ак мәчет (Болгар)|Ак мәчет]] (''[[Казан]]дагы [[Колшәриф мәчете|Кол Шәриф мәчетенең]] стиленә якын'') җәмигъ мәчетенең яңа бинасы, Елга вокзалы комплексы, кунакханә, музей-тыюлыкның күргәзмә-мәгълүмат үзәге, дөньядагы 20 икмәк музееның берсе булган [[Икмәк музее (Болгар)|Икмәк музее]]<ref>[https://kazved.ru/article/29990.aspx Татарстан икмәгенең үз музее булачак.] [[Казанские ведомости (гәҗит)|«Казанские ведомости»]], 29.04.2010 {{ref-ru}}</ref> (''тегермән һәм пекарня белән''), Һөнәрчелек-кәсепләр музее (''тимерчелек белән'') һ. б. объектлар сафка бастырыла. [[2017 ел]]ның [[4 сентябрь|4 сентябрендә]] [[Болгар ислам академиясе]] өчен бина төзелеп бетә һәм уку йорты ачыла. == Кызыклы факт == Болгар музей-тыюлыгы комплексы [[ЮНЕСКО]] бөтендөнья мирасы комитетының [[2014 ел]]ның [[23 июнь|23 июненда]] [[Катар]] башкаласы [[Доһа]]да узган чираттагы 38нче утырышында [[ЮНЕСКО]] бөтендөнья мирасы исемлегенә кертелде<ref>[http://prav.tatarstan.ru/rus/index.htm/news/313346.htm Болгар тарих-археология комплексы ЮНЕСКО Бөтендөнья мирас исемлегенә кертелде.] Татарстан Республикасы Хөкүмәте сайты, 23.06.2014</ref>. == Музей фонды == Музей фондларында [[археология]] истәлекләре, [[нумизматика]], этнография әйберләре, сынлы сәнгать, скульптура әсәрләре, гамәли сәнгать эшләнмәләре, фоторәсемнәр, документлар урын алган. Экспонатлар саны — ~102 мең (''[[2011 ел]]га''). Тыюлык территориясендә табылган кайбер табылдыклар [[Мәскәү]] дәүләт тарих музеенда, [[Санкт-Петербург]]та Дәүләт [[Эрмитаж]]ында, [[ТР милли музее|Татарстанның берләштерелгән дәүләт музеенда]], [[Финляндия]]нең милли музеенда (''[[Хельсинки|Һелсинки]]'') саклана. == Ядкәрләр һәм музейлар== {{col-begin}} {{col-2}} * Болгар шәһәрлеге:''' ** Җәмигъ мәчете ** Зур манара (''яңартылган'') ** Көнчыгыш дөрбә ** Төньяк дөрбә ** Кече манара ** Ак пулат ** Кара пулат ** Хан мунчасы ** Хан төрбәсе ** Кече шәһәрчек ** Габдрахман сәхабә коесы ** Рәбига күле {{col-2}} * Успенье чиркәве (''[[1732 ел|1732]]'') тарихы музее, ''хәзер'' тарих-археология музее * [[Ак мәчет (Болгар)|Ак мәчет]] * [[Икмәк музее (Болгар)|Икмәк музее]] * Һөнәрчелек музее һ. б. * Болгар цивилизациясе музее * Төрки-татар язуы музее * [[Коръән]] музее (''Идел буе болгарларының Исламны кабул итү истәлеге билгесе'') * {{comment|Табиб|урысча: лекарь}} йорты музее {{col-end}} == Тыюлык составына кергән == === Җәмигъ мәчете === Җәмигъ мәчете XIII гасырда Монгол яулаганнан соң төзелгән һәм Алтын Урданың Болгар олысы төп дини корылмасы булган. Ул ныклы фундамент һәм таш диварлар белән ныгытылган, контрфорслар һәм имән ягычлары белән ныгытылган искиткеч турыпочмаклы бина иде. Мәчет орнаменталь резьба белән бай итеп бизәлгән һәм үзенең матурлыгы белән таң калган. Ак известьлы калкулыкта төзелгән ул ерак арадан күренеп тора һәм Исламның бөеклеген күрсәтә. === Ак пулат === [[Болгар]] шәһәрендәге элеккеге мунча хәрәбәләре. Ак пулат әле [[1960-еллар|20 гасырның 60 нчы елларына]] кадәр сакланып килгән. Аннан соң ул бөтенләй җимерелеп җир белән тигезләнгән. Археологлар аның бар кадәресен генә яңадан казып чыгарганнар әле. Аның үзәк өлеше 6 метр чамасы биек­лектә булып, гөмбәз түбә белән капланган. Почмаклардагы янкор­маларда биеклеге 4 метрга җитә. Анда юына торган аерым бүлмәләр урнашкан. Бу янкормаларның да түбәсе гөл бәзсыман итеп эшләнгән. Бер бүлмәдә зур гына мич һәм кайна су өчен казаннар урнаштырылган. Аннан юыну залына идән асты каналлары буйлап җылы һава, ә керамик торбалар буйлап су килгән. Юыну залына киенү-чишенү һәм ял итү өчен махсус бүлмәләр тоташкан. Идәнгә әйбәтләп таш плитәләр җәелгән, стеналары матур итеп штукатурланган. Болгар мунчаларын юыну өчен генә түгел, үзенә бер төрле җыелу, ял итү урыны итеп тә файдаланганнар. Монда төрле әңгәмәләр уздырганнар, бәхәсләр куерткан­нар, шаһмат-шашка уйнаганнар, тәмле ризык һәм эчемлекләр белән сыйланганнар. === Кече манара === [[Болгар]]ның иң яхшы сакланган архитектура һәйкәле. Янындагы мәчет инде күптән җимерелеп беткән. Хан мәчетенең Олы манарасыннан аер­малы буларак, халык аны Кече манара дип атаган. Аның биекле­ге 12 метр чамасы, 48 басмалы әйләнгеч таш баскыч өскә алып менә. Баскычны яктырту өчен сте­наларда кечкенә генә тәрәзәләр уелган. Кече манара янында элек хан­нар зираты булган. Биредә әле хәзер дә «Хан төрбәсе» дип атал­ган мавзолей хәрабәләре саклана. === Кара пулат === [[Болгар]]дагы [[14 гасыр|14 нче гасыр]] урталарында төзелгән бина­ла. Ул хәзер дә яхшы гына сакланган. Дүрт катлы бу таш корылманың түбәсе гөмбәз рәвешендә эшләнгән. Аскы катның күп өлеше инде җир­гә сеңгән. Аның як-ягында кечке­нә генә бүлмәләр булган. Икенче катның дүрт ягында да икешәр, ә көньяк диварында өстәмә тәрәзә­ләр уелган. Өченче катта һәм си­гез почмаклы итеп җиткерелгән дүртенче катның һәр ягында бе­рәр тәрәзәсе бар. [[Риваять]]ләрдә, Кара пулат [[болгар]] [[хан]]ының хөкем итү урыны бул­ган, диелә. Хөкемне хан үзе һәм абруйлы аксакаллардан сайлап куелган өч казый чыгарган. Хөкем вакытында алар икенче катның гөмбәзле залына аерым ишекләрдән кергәннәр. Беренче катның тәбәнәк бүлмәләрендә хө­кем ителгән кешеләрне ябып тот­каннар. === Габдрахман сәхабә коесы === Габдрахман сәхабә коесы (Колодец сахаба Габдрахмана) Идел елгасы буенда, Болгар шәһәрлеге территориясендә, Татарстан Республикасы Спас районы Болгар шәһәре янындагы Идел буе бистәсенең төньяк-көнбатыш ягында урнашкан. Габдрахман сәхабә коесы бик яхшы төзекләндерелгән, территория койма белән әйләндереп алынган, юылган, эскәмияләр, беседкалар урнаштырылган, барысы да бик матур. {{төп мәкалә|Өч сәхабә турында риваять}} Риваять буенча, VII гасырда, Болгар ханы [[Айдар хан]]ның кызы Туйбикә авырый башлаган. Җирле дарулар хан кызына ярдәм итә алмаган. Пәйгамбәребез [[Мөхәммәд]] сгв тарафдарларының берсе [[сәхабә]] Габдрахман, [[каен]] агачы ботагыннан ясалган себерке белән мунчада чабындырырга кушып, хан кызын савыктыра. Шуннан соң хан [[ислам дине]]н кабул итә, аның артыннан Бөек Болгар халкы да иярә. Икенче версия буенча, Болгар халкы тарафыннан Ислам динен кабул итү — сәламәт яшәү өчен түләү булган. Шуннан соң Габдрахман — сәхабәләрнең берсе, Идел буе Болгар дәүләте территориясендә кала һәм ул хан кызын хатынлыкка ала. === Рәбига күле === Су көзгесенең мәйданы 2,36 га тәшкил итә, Күләме якынча 60 мең м3. Озынлыгы 150 м, шр. 135 м урта тирәнлек-2,5 м, Макс. тирәнлек. Карстовое күленең барлыкка килүе. Округ формасы. Урта круизның ярлары, 20 м га якын сулыкның өслеге өстендә калкулана, катнаш каен-нарат урманы белән каплана. Комлы. Туклануны арара чорда арттырабыз. җир асты, тотрыклы. Күлнең төньяк өлешенә зур балка килеп тоташа, аның буенча яңгыр һәм Таллы су килә. Топоним "Рәсига" антропонимыннан һәм "күл" гидрография терминыннан килеп чыга. Рекреацион максатларда кулланыла. ==Галерея== <gallery> Image:Khans'_mausoleum,_Bolgar.JPG|Хан дөрбәсе Image:Black chamber, Bolgar.JPG|Кара пулат Image:Eastern mausoleum, Bolgar.JPG|Көнчыгыш дөрбә Image:Northern mausoleum, Bolgar.JPG|Төньяк дөрбә Image:Keçe manara.JPG|Кече манара Bolgar mosque.jpeg |[[Ак мәчет (Болгар)|Ак мәчет]] Икмәк музее (Болгар) 1.jpg|[[Икмәк музее (Болгар)|Икмәк музее]] территориясе 3 сәхабә һәйкәле 1.jpg|[[Сәхабә]]ләргә салынган һәйкәл </gallery> == Хәзерге халәте == Хәзерге вакытта музей-тыюлыгы чыраттагыча үз эшен алыпбара. Ул еслсаен 1 миллион кеше кабул итә. [https://vbolgar.ru/?p=10287 Экскурсияләр] уздырыла. == Чыганаклар == # [http://www.millattashlar.ru/index.php/%D0%A2%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%8D%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%80%D1%8C Татарский энциклопедический словарь.] Казань: Институт татарской энциклопедии АН РТ, 1999. ISBN 0-9530650-3-0 == Әдәбият == # ''[[Равил Фәхретдинов|Фахрутдинов Р. Г.]]'' Археологические памятники Волжско-Камской Болгарии и ее территория. К, 1975. # ''[[Фаяз Хуҗин|Хузин Ф. Ш.]]'' Булгарский город в X – начале XII вв. К., 2001. == Сылтамалар == * [http://www.bolgar.info/ Болгар дәүләт тарихи-архитектура музей-тыюлыгының рәсми сайты] * [http://www.bolgar.info/museum.php Музей-тыюлыкның карта-схемасы] * [http://www.bolgar.info/about2.php Музей тупланмалары барлыкка килүнең кыскача тарихы] == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Болгар музейлары]] t7ebvy2972c7woa1jgfvh31opxebvnk Яр Чаллы картиналар галереясы 0 208712 3526445 3521987 2022-08-04T17:14:34Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = <small>Гөлсабира Хәкимова исемендәге</small><br/>Яр Чаллы картиналар галереясы |файл =Чаллы_картиналар_галереясы.png |зурлык = 250px |язу = <small>Галереяга керү юлы</small> | |lat_dir = N |lat_deg = 55 |lat_min = 44 |lat_sec = 31 |lon_dir = E |lon_deg = 52 |lon_min = 24 |lon_sec = 35 |region = RUS |CoordScale = |нигезләнгән = 1980 |урын = 423810 [[Файл:Coat of Arms of Naberezhnye Chelny (Tatarstan).svg|20px|Яр Чаллы байрагы]] [[Яр Чаллы]], Тынычлык проспекты, 52/16 (3/01) |директор = Илсөя Заһидуллина |сылтама = [https://vk.com/art_gallery1980/ art_gallery1980]<br/> [http://www.museum.ru/m1504 m1504] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{Портал|Тарих}} {{Портал|Яр Чаллы}} '''Яр Чаллы шәһәре картиналар галереясы''', Гөлсабира Хәкимова исемендәге Яр Чаллы шәһәре картиналар галереясы ({{lang-ru|Набережночелнинская картинная галерея имени Гульсабиры Хакимовой}}) — [[1980 ел]]да [[Татарстан АССР]] [[Яр Чаллы]] шәһәрендә [[ТР дәүләт сынлы сәнгать музее|Татарстан дәүләт сынлы сәнгать музееның]] филиалы буларак ачылган мәдәният оешмасы. [[2022 ел]]да картиналар галереясына галереяның беренче директоры булган һәм 20 елдан артык директор булып эшләгән Татарстан АССР һәм РСФСРның атказанган мәдәният хезмәткәре Гөлсабира Мәхмүт кызы Хәкимова (1925―2021) исеме бирелгән <ref>[https://tatar-inform.tatar/news/callynyn-kartina-galereyasena-golsabira-xakimova-iseme-birela-5856382 Чаллыдагы Картиналар галереясенә Гөлсабира Хәкимова исеме бирелә.] [[Татар-информ]], 23.06.2022</ref>. Гамәлгә куючысы — [[Яр Чаллы|Яр Чаллы шәһәре]] башкарма комитеты (мәдәният бүлеге).<br/> Адресы: 423810 [[Яр Чаллы]], Тынычлык проспекты, 52/16 (3/01).<br/> Директор (''[[2015 ел]]дан'') — Илсөя Илдус кызы Заһидуллина<ref>[http://nabchelny.ru/user/12413 Загидуллина Ильсия Ильдусовна]</ref>. == Тарих == {{External media |рәсем1=[http://art-gallery1980.ru/painting Галерея фондындагы картиналар].}} [[Файл:Чаллы_картиналар_галереясы_1.jpg|200px|thumb|right|Галереяның логотибы]] [[1980 ел]]да [[ТР дәүләт сынлы сәнгать музее|Татарстан дәүләт сынлы сәнгать музееның]] филиалы буларак ачылган.<br/> [[2006 ел]]да [[Яр Чаллы]] шәһәр шурасының [[2006 ел]]ның [[10 февраль|10 феврале]] № 8/23 карары белән 20 штат берәмлеге булган «муниципаль оешма» статусы ала.<br/> Галерея сәнгать кыйммәтләренең, нәкыш, гамәли-декоратив һәм халык сәнгатьләре әсәрләрен саклау урыны булып хезмәт итә. [[XX гасыр]] ахыры — [[XXI гасыр]] башы [[РФ]] һәм [[Татарстан]] сынлы сәнгатенең иң яхшы үрнәкләре тупланган. Галереяның фондында [[ТР дәүләт сынлы сәнгать музее]] милке булган төп нөсхәләр саклана. [[2006 ел]]дан башлап, галереяның үз фонды оеша башлый. [[2018 ел]]ның [[гыйнвар]]ына 879 саклану берәмлеге, [[ТР дәүләт сынлы сәнгать музее]] милке саналучы 712 саклану берәмлеге исәпләнә. Үз тупланмалары нигезендә галерея фәнни-тикшеренү һәм мәдәни-мәгариф эшчәнлеге алып бара. Күргәзмәләр, экскурсияләр (''шул исәптән шәһәрдәге скульптура һәйкәлләренә экскурсияләр''), лекцияләр оештыра, нәшрият эше (''каталоглар, альбомнар'') алып бара, рәссамнар белән очрашулар уздыра, мастер-класслар үткәрә, балалар өчен рәсем ясау студиясе, линогравюра остаханәсе эшли. Галереяда халыкара, төбәкара күргәзмәләр оештырыла: «Коткарылган кыйммәтләр» ({{lang-ru|Спасенные сокровища,}} [[Эрбет (шәһәр)|Эрбет]] дәүләт сынлы сәнгать музее), «Оста һәм шәкерт» ({{lang-ru|Мастер и ученик}}), Сергей Андрияканың акварель мәктәбе (''[[Мәскәү]]''), «[[Италия]] сәнгате. Бруно Либераторе һәм Луиджи Россини» ({{lang-ru|Искусство Италии. Бруно Либераторе и Луиджи Россини}}), «[[Сальвадор Дали]] шедеврлары» ({{lang-ru|Шедевры Сальвадора Дали}}), [[Чулман|Чулман буе]] рәссамнарының «Заманча сәнгать һәм XXI гасыр шәһәре» ({{lang-ru|Современное искусство и город XXI века}}) һ. б. күргәзмәләр. 38 ел буена картиналар галереясы төбәкнең сынлы сәнгать музее ролен башкара. Галерея ел саен 45-55 мең кеше кабул итә. Галерея иганәчелек белән дә шөгыльләнә, һәр дүртенче керүчегә бушлай хезмәт күрсәтелә. == Экскурсияләр == * «[[Илдар Ханов]]ның «Тормыш агачы» (''[[1980 ел|1980]]——[[1990 ел]]ларда сынчы ясаган скульптуралар ансамбле, [[Яр Чаллы]], [[Энтузиастлар бульвары (Яр Чаллы)|Энтузиастлар бульвары]]'') * «[[Габдулла Тукай һәйкәле (Яр Чаллы)|Габдулла Тукай һәйкәленең]] (сынчы [[Владимир Демченко]]) идея һәм сәнгать үзенчәлекләре» == Сылтамалар == * [http://www.museum.ru/m1504 Набережночелнинская картинная галерея.] Museum.ru * [http://nabchelny.ru/company/710 МБУ «Набережночелнинская картинная галерея».] Официальный сайт города Набережные Челны * [https://vk.com/art_gallery1980/ Галереяның рәсми сайты] * [https://vk.com/club107841059 Галереяның Вконтакте диварындагы сәхифәсе] * [https://www.instagram.com/chelny_artgallery/ Галереяның Instagramдагы сәхифәсе] * [https://afisha.yandex.ru/naberezhnie-chelny/art/places/kartinnaia-galereia-5519150b1f7d152cc737a7e1 Яр Чаллы картиналар галереясы Яндекс картасында] == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Яр Чаллының истәлекле урыннары}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча галереялар]] [[Төркем:Чаллы музейлары]] [[Төркем:1980 елда барлыкка килгән оешмалар]] [[Төркем:Яр Чаллы биналары һәм корылмалары]] kd9k61mg9kjwg8zygsa85r78p1t6h8a Элемтә тарихы музее (Казан) 0 210919 3526444 3506532 2022-08-04T17:08:48Z Frhdkazan 3171 {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Элемтә тарихы<br/>музее |файл =Казан_элемтә_техникумы.jpg |зурлык = 200px |язу = <small>''Музей урнашкан [[Казан мәгълүмат технологияләре һәм элемтә техникумы|техникум]] бинасы.<br/>[[Барый Галиев урамы (Казан)|Барый Галиев урамы]], 3а''</small> |lat_dir = N|lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = E|lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = 7000 |нигезләнгән = 1988 |урын = [[Казан]], Галиев урамы, 3а |директор = Рәзинә Хәмзина |сылтама = |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} '''Татарстан Республикасы элемтә тарихы музее''' ({{lang-ru|Музей итории связи Республики Татарстан}}, {{lang-en|Tatarstan Communications History Museum}}) — [[Казан]]да [[1988 ел]]да ачылган музей. Казан телефон челтәренең 100 еллыгына багышланган. Музей күргәзмәсе республикада [[XIX гасыр]]дан башлап бүгенге көнгәчә элемтә үсешен яктырта. == Тарих == [[Казан]]да беренче телеграф станциясе [[1859 ел]]ның [[28 декабрь|28 декабрендә]] ачыла һәм [[Мәскәү]] белән даими [[элемтә]] булдырыла. Шәһәр эчендә беренче телефоннар [[1881 ел]]да барлыкка килә. Алар барлыгы 16 була. Казанда шәһәр эче хөкүмәт телефон челтәре [[1988 ел]]ның [[15 ноябрь|15 ноябрендә]] эшли башлый һәм абонентларга 3 телефон станциясе аркылы хезмәт күрсәтелә. Беренче булып 72 [[телефон]] аппаратына 62 сан тоташтырыла. Музей беренче мәртәбә [[1972 ел]]ның [[сентябрь|сентябрендә]] [[Казан элемтә электротехникумы]]ның 40 еллыгына ачыла<ref>[http://ktits.ru/muzey-svyazi Музей связи.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180818093030/http://www.ktits.ru/muzey-svyazi |date=2018-08-18 }} Сайт КТИС</ref>. [[2000 ел]]да Казан шәһәр телефон станциясе музее белән берләштерелә. «[[Таттелеком]]» ААҖ балансында тора. [[2005 ел]]га кадәр [[Бауман урамы (Казан)|Бауман урамында]] урнашкан була, [[2005 ел]]дан Казан элемтә электротехникумының (Казан мәгълүмат технологияләре һәм элемтә техникумы, {{lang-ru|Казанский техникум информационных технологий и связи, КТИТС}}) уку бинасында (''Галиев урамы, 3а'') урнаша<ref>[https://edu.tatar.ru/sovetcki/page2698775.htm/read-news/1806981 Казан элемтә электротехникумының «Татарстан Республикасында электрон мәгариф» порталындагы сәхифәсе]</ref>. [[Файл:1896 telephone.jpg|200px|thumb|right|[[Телефон]]. ''[[Швеция]]. [[1896 ел|1896]]'']] == Тупланма == Музей тупланмасында 5 000 экспонат бар. Алар арасында иң кызыклылары — [[1896 ел]]гы «Эриксон» телефон аппараты (''[[Швеция]]''), [[1916 ел]]гы һәм [[1943 ел]]гы Морзе телеграф аппаратлары, почта каретасы макеты, репродуктор «тәлинкәсе», төрле еллардагы радиоалгычлар һ. б. Экспозиция 3 залдан тора һәм элемтәнең барлык төрләрен күрсәтә: почта элемтәсе, шәһәр һәм авыл элемтәсе, телефон һәм телеграф элемтәсе, шәһәрара элемтә, радио, TV. == Әдәбият == # ''[[Мөгамбәр Шәрипов|М. М. Шарипов]].'' Познавательный путеводитель по Казани. К.: «Скрипта», 2015. ISBN 978-5-99008-642-5 == Сылтамалар == * [https://www.tripadvisor.ru/Attraction_Review-g298520-d2578475-Reviews-Tatarstan_Communications_History_Museum-Kazan_Republic_of_Tatarstan_Volga_Distric.html Музей Истории Связи РТ] * [http://www.museum.ru/m2739 Музей истории связи Республики Татарстан на портале «Музеи России»] == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Казанның истәлекле урыннары}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Казан музейлары]] evhx6tnygv66dvtm22kfg610ja2k7lp Академиклар Арбузовларның музей-йорты (Казан) 0 210937 3526420 3506533 2022-08-04T16:34:06Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Татарстан музейлары}} wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Академиклар Арбузовларның<br/>музей-йорты |файл = Arbuzov house-museum Kazan.jpg |зурлык = 200px |язу = <small>''Музей бинасы.<br/>[[Катанов тыкрыгы (Казан)|Катанов тыкрыгы]], 8''</small> |lat_dir = N|lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = E|lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = 7000 |нигезләнгән = 1969 |урын = [[Казан]], [[Катанов тыкрыгы (Казан)|Катанов тыкрыгы]], 8 |директор = Наталья Кореева |сылтама = http://www.iopc.ru/document/1366620546.html |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} '''Академиклар Арбузовларның музей-йорты''', ''рәсми исеме'' РФ ФА Казан Фәнни үзәгенең А. Е. Арбузов исемендәге Органик һәм физик химия институтының академиклар А. Е. һәм Б. А. Арбузовларның музей-йорты ({{lang-ru|Дом-музей академиков А.Е. и Б.А. Арбузовых Института органической и физической химии им. А.Е. Арбузова Казанского научного центра Российской академии наук}}, {{lang-en|Arbuzov house-museum Kazan}}) — [[Казан]]да [[1971 ел]]да ачылган музей. Музей күргәзмәсе аталы-уллы галимнәрнең тормышын һәм фәнни эшчәнлеген яктырта.<br/> [[Татарстан Республикасы]]ның мәдәни мирас объекты № 1600539000. {{External media |рәсем1=[http://kazan-history.livejournal.com/65037.html Катанов тыкрыгындагы йортлар].}} == Тарих == Музейга [[ССРБ Фәннәр Академиясе|ССРБ ФА]] Президиумының [[1969 ел]]ның [[28 март]]ындагы карары белән нигез алына. [[1971 ел]]ның [[22 сентябрь|22 сентябрендә]] музей беренче килүчеләр өчен ишекләрен ача. Музей әүвәл «А. Е. Арбузовның мемориаль музее» буларак [[Казан]]ның [[Катанов тыкрыгы (Казан)|Катанов]] (''элекке'' Мәктәп) тыкрыгында академик А. Е. Арбузов [[гаилә]]се белән [[1916 ел|1916]]—[[1968 ел]]ларда яшәгән агач йортта ачыла. [[1987 ел]]да музей [[Татарстан АССР]]ның тарихи һәйкәлләре исемлегенә кертелә. [[2001 ел]]да музей исеме «Академиклар Арбузовларның музей-йорты» итеп үзгәртелә. Борис Александр улы Арбузов үз гаиләсе белән әлеге йортта [[1955 ел]]га хәтле яшәгән булган. Музей экспозициясе [[СССР|совет]] химик-органигы, химия фәннәре докторы, ССРБ ФА академигы, ике Сталин премиясе лауреаты, [[Социалистик Хезмәт Каһарманы]] [[Александр Арбузов|Александр Ерминингелд улы Арбузов]] (''[[1877 ел|1877]]—[[1968 ел|1968]]'') һәм аның өлкән улы һәм шәкерте химик-органик, химия фәннәре докторы, ССРБ ФА академигы, Ленин һәм Сталин премияләре лауреаты, [[Социалистик Хезмәт Каһарманы]] [[Борис Арбузов|Борис Александр улы Арбузовларның]] (''[[1903 ел|1903]]—[[1991 ел|1991]]'') тормышы һәм фәнни эшчәнлеге турында сөйли. Күргәзмәләрдә шулай ук А. Е. Арбузовның кече улы Ю. А. Арбузов, кызы И. А. Арбузова, архитектор [[Карл Мюфке|К. Л. Мюфке]] турында да мәгълүмат бар. «Казан — рус органик химиясе бишеге» дигән бүлек химиклар [[Николай Зинин|Н. Н. Зинин]] (''[[1812 ел|1812]]—[[1880 ел|1880]]'') һәм [[Карл Клаус|К. К. Клаустан]] (''[[1796 ел|1796]]—[[1864 ел|1864]]'') башлап, бүгенге көнгә кадәр булган фәнни традицияләр турында сөйли. Музей, ял көннәре булган [[шимбә]], [[якшәмбе]]дән кала, һәр көнне 9 сәгатьтән 16 сәгатькә кадәр ачык. Керү бушлай. == Тупланма == Музей-йортта галимнәр яшәгән вакыттагы көнкүреш мөхите сакланган. Күргәзмәдә гаилә кулланган [[XIX гасыр]] ахыры — [[XX гасыр]] башы йорт җиһазы, көнкүреш әйберләренең төп нөсхәләре күрсәтелә. Барысы 28 мең саклау берәмлеге. Йорт диварларында А. Е. Арбузовның яшь чагында ясаган картиналары урнаштырылган. == Бина == [[1913 ел]]да рус эклектикасы (''яки модерн'') стилендәге шәһәр утары итеп төзелгән бина. Төзелгәннән соң бер тапкыр да үзгәртеп корылмаган, барлык архитектура детальләре сакланган. [[Октябрь инкыйлабы|Инкыйлаб]]ка кадәр йортның хуҗасы — рәссам [[Иван Шишкин|И. И. Шишкинның]] бертуган сеңлесе О. И. Ижболдина һәм аның кызы Мария Д. Алексеева. [[1916 ел]]да йортны академик А. Е. Арбузов сатып ала һәм шунда яшәп кала. == Фотогалерея == <gallery caption="А. Е. һәм Б. А. Арбузовларның Казандагы музей-йорты" perrow=3 widths="200px" heights="200px"> Файл:A. E. Arbuzov 1914.jpg |А. Е. Арбузов. [[1914 ел|1914]] Файл:Arbuzov house-museum Kazan 2.jpg Файл:Катанов_тыкрыгы.jpg|Академик Арбузовлар музее. ''<small>Фото:fototerra.ru</small>'' </gallery> == Әдәбият == # ''[[Мөгамбәр Шәрипов|М. М. Шарипов]]''. Познавательный путеводитель по Казани. К.: «Скрипта», 2015. ISBN 978-5-99008-642-5 == Сылтамалар == * [http://www.iopc.ru/document/1366620546.html Дом-музей академиков Александра Ерминингельдовича и Бориса Александровича Арбузовых] * [http://www.museum.ru/M2866 Дом-музей академиков А.Е. и Б.А. Арбузовых на портале «Музеи России»] == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Казанның истәлекле урыннары}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Казан музейлары]] [[Төркем:Академик Арбузов хөрмәтенә аталган объектлар]] nk9wopbfjk3ku3cq8jy4v7cq6zg4qoo Бакый Урманче музее (Казан) 0 210951 3526424 3506535 2022-08-04T16:36:56Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Бакый Урманче музее |файл = Б.Урманче_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = <small>''Музей бинасы.<br/>Фото: Museum.ru''</small> |lat_dir = N|lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = E|lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = 7000 |нигезләнгән = 1999 |урын = 420012 [[Казан]], [[Щапов урамы (Казан)|Щапов урамы]], 20 |директор = Гөлүсә Әсфәндиярова |сылтама = https://nkc-kazan.ru/urmanche |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} <small>{{мәгънәләр|Бакый Урманче музее}}</small> '''Бакый Урманче музее''' ({{lang-ru|Музей Баки Урманче}}) — [[Казан]]да [[1999 ел]]да ачылган музей, [[«Казан» милли-мәдәни үзәге]] бүлекчәсе. {{External media |рәсем1=[http://urmanche.ru/sculpture.php Бакый Урманче скульптурасы].}} {{External media |рәсем1=[http://urmanche.ru/paintings.php Бакый Урманче картиналары].}} == Тарих == {{төп мәкалә|Бакый Урманче}} Музей [[1999 ел]]да [[Татарстан Министрлар кабинеты]] карары буенча<ref>[http://kitaphane.tatarstan.ru/urmanche/s_mus.htm Сайт «Музей Б. Урманче».] [[Татарстан Милли китапханәсе]]</ref>, [[Казан]]да [[Щапов урамы (Казан)|Щапов урамында]] [[XIX гасыр]] ахырында төзелгән ике катлы кызыл кирпеч йортта татар {{коммент|һөнәри|профессиональ}} сынлы сәнгатенә нигез салучы, рәссам, график, скульптор һәм архитектор, [[Татарстан АССР]] (''[[1960 ел|1960]]'') һәм [[РСФСР]] (''[[1982 ел|1982]]'') халык рәссамы, Татарстан АССРның [[Тукай премиясе|Г. Тукай исемендәге дәүләт бүләге]] лауреаты (''[[1967 ел|1967]]'') [[Бакый Урманче|Бакый Идрис улы Урманче]] (''[[1897 ел|1897]]—[[1990 ел|1990]]'') истәлеген мәңгеләштерү максатында ачылган. == Тасвирлама == Музей мемориаль комплексны һәм сәнгать күргәзмәсен берләштерә. Б. Урманче сынлы сәнгатьтә, театр-декорация сәнгатендә, шигърияттә, публицистика һәм педагогикада зур мирас калдырган шәхес. Музейда Бакый Урманченың 70 тән артык әсәре куелган. «Б. Урманченың тормышы һәм иҗаты» экспозициясенә сынлы сәнгать, скульптура һәм графика әсәрләре кергән. Сынлы сәнгать әсәрләре: «Татарстан» триптихы, «[[Сабан туе]]» картинасы, «Шүрәле» поэмасы мотивлары буенча график эшләр һ. б. Татар мәдәнияте әһелләренең — [[Фатих Әмирхан]], [[Нәкый Исәнбәт]], [[Галимҗан Ибраһимов]], [[Шәехзадә Бабич]], [[Каюм Насыйри]], [[Дәрдмәнд]], [[Габдулла Тукай]], [[Шиһабетдин Мәрҗани]] һ. б. — гипс һәм мәрмәрдән эшләнгән образлары (бюстлары) урын алган. Музей экспозициясендә рәссамның шәхси әйберләре белән мемориаль почмак булдырылган. Музейда, экскурсияләрдән тыш, әдәби-музыкаль кичәләр («академияләр»), тематик кичәләр, шәһәр һәм республиканың күренекле шәхесләре (рәссамнар, шагыйрьләр, музыкантлар) белән очрашулар уздырыла. Музей, ял көне булган [[дүшәмбе]]дән кала, һәр көнне 10 сәгатьтән 18 сәгатькә кадәр ачык. Керү түләүле. == Кызыклы факт == [[Буа районы]] [[Күл Черкене]] (''Черки-Гришино'') авылында [[2012 ел]]ның [[февраль|февралендә]] [[Бакый Урманче музей-йорты (Күл Черкене)|Б. Урманченың музей-йорты]] (''[[Буа туган якны өйрәнү музее]] филиалы'') ачылган<ref>[http://museum.tatar.ru/museum/buinskiy_kraevedcheskiy_muzey/filials/ Б. Урманче музей-йорты (Буа туган якны өйрәнү музее филиалы)]</ref>. == Фотогалерея == <gallery caption="Бакый Урманче" perrow="5" widths="150px" heights="150px"> Файл:Флора Әхмәтова.jpg |«''Флора Әхмәтова портреты''» Файл:Urmanche Aga-bazar.jpg| «''Ага базар. Болгар шәһәренең бистәсе''». [[1970 ел|1970]] Файл:Тукай_һәйкәле_(Түбән_Кама).jpg|«''Габдулла Тукай''». [[Түбән Кама]] Файл:Б. Урманче музее (Күл Черкене).jpg|[[Бакый Урманче музей-йорты (Күл Черкене)|Күл Черкенендәге музей-йорты]] </gallery> == Әдәбият == # ''[[Мөгамбәр Шәрипов|М. М. Шарипов]]''. Познавательный путеводитель по Казани. К.: «Скрипта», 2015. ISBN 978-5-99008-642-5 # Баки Урманче и татарская культура (''составитель'' [[Флора Әхмәтова-Урманче|Ф. В. Ахметова-Урманче]]). К.: «Фән», 2005. ISBN 5-9690-0031-0 == Сылтамалар == * [https://nkc-kazan.ru/urmanche Баки Урманче музее.] [[«Казан» милли-мәдәни үзәге|«Казан» ММҮ]] сайты * [http://www.museum.ru/m2733 Музей Баки Урманче на портале «Музеи России»] * [http://urmanche.ru/ Баки Урманчега багышланган сайт] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181005063602/http://urmanche.ru/ |date=2018-10-05 }} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Казанның истәлекле урыннары}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Казан музейлары]] [[Төркем:Бакый Урманче хөрмәтенә аталган объектлар]] fccdtzjvvn47is3bq7boxi3odt8b5fr Нәҗип Җиһановның музей-фатиры (Казан) 0 210985 3526434 3506536 2022-08-04T16:45:41Z Frhdkazan 3171 {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Нәҗип Җиһановның<br/>музей-фатиры |файл =Н.Җиһанов_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = <small>''Музей урнашкан йорт.<br/>Фото: prokazan.ru''</small> |lat_dir = N|lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = E|lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = 7000 |нигезләнгән = 1991 |урын = 420111 [[Казан]], [[Кече Кызыл урам, 14 (Казан)|Кече Кызыл урамы, 14нче йорт]], 5нче кат, 11нче фатир. |директор = Лидия Яковлева |сылтама = http://jiganov.tatmuseum.ru/ |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} '''Нәҗип Җиһановның мемориаль музей-фатиры''' ({{lang-ru|Музей-квартира Назиба Жиганова}}) — [[Казан]]да [[1991 ел]]да нигезләнеп, [[2001 ел]]да ачылган музей, [[Татарстанның милли музее]] бүлекчәсе. {{External media |рәсем1=[http://7kazan.prokazan.ru/ls/view/2302 Музейдан фотолар].}} == Тарих == Татарстанның беренче президенты [[Минтимер Шәймиев|М. Ш. Шәймиев]]ның хәерхаһлыгы белән [[Казан]] үзәгендәге [[1971 ел]]да төзелгән [[Кече Кызыл урам, 14 (Казан)|йортта]] [[1991 ел]]ның [[30 июль|30 июлендә]] нигез салынган<ref>[https://vk.com/njiganov Музейның Вконтактедагы сәхифәсе]</ref>. [[2001 ел]]ның [[2 март]]ында музей ачыла. [[Татар]] [[композитор]]ы, [[СССР|ССРБ]] һәм [[Татарстанның халык артисты|ТАССР]] халык артисты, [[Татарстан Республикасының Габдулла Тукай исемендәге дәүләт премиясе|Габдулла Тукай премиясе]], ике тапкыр икенче дәрәҗә [[Сталин премиясе|Сталин]] һәм [[СССР|ССРБ]] [[ССРБ Дәүләт премиясе|дәүләт]] премияләре лауреаты, [[Файл:Sickle and Hammer.jpg|15px|Социалистик Хезмәт Каһарманы]] [[Социалистик Хезмәт Каһарманы]] (''[[1981 ел|1981]]'') [[Нәҗип Җиһанов|Нәҗип Гаяз улы Җиһанов]] (''[[Нәҗип Җиһанов]], [[1911 ел|1911]] — [[1988 ел|1988]]'') исемен мәңгеләштерү максатында, гомеренең соңгы 17 елын (''[[1971 ел|1971]]—[[1988 ел]]ларда'') үткәргән фатирда оештырыла. Музей-фатирны оештыруда композиторның тол хатыны, музейның беренче директоры булган Н. И. Җиһанова (''[[1922 ел|1922]]—[[2009 ел|2009]]'') зур тырышлык куя. Фатирда композитор яшәгән вакыттагы мөхит сакланган. 8 меңнән артык экспонат, шул исәптән Н. Җиһановның шәхси әйберләре күрсәтелә. Атнаның [[дүшәмбе]]дән кала, башка көннәрендә 10-17 сәгатьләрдә ачык. Керү түләүле. 15 кешедән артмаган төркемнәр кабул ителә. == Әдәбият == # ''[[Мөгамбәр Шәрипов|М. М. Шарипов]]''. Познавательный путеводитель по Казани. К.: «Скрипта», 2015. ISBN 978-5-99008-642-5 == Сылтамалар == * [http://jiganov.tatmuseum.ru/ Нәҗип Җиһановның музей-фатиры сайты] * [http://www.museum.ru/M2762 Музей-квартира Назиба Жиганова на портале «Музеи России»] * [http://7kazan.prokazan.ru/ls/view/2302 Музей-квартира Назиба Жиганова в Казани.] prokazan.ru * [https://yandex.uz/maps/org/memorialny_muzey_kvartira_kompozitora_naziba_zhiganova/1214722114/?ll=49.129007%2C55.799244&panorama%5Bdirection%5D=192.248682%2C2.977999&panorama%5Bpoint%5D=49.128972%2C55.799432&panorama%5Bspan%5D=120.000000%2C59.488273&z=17 Музей урнашкан йорт һәм урам панорамасы] == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Казанның истәлекле урыннары}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Казан музейлары]] [[Төркем:Нәҗип Җиһанов хөрмәтенә аталган объектлар]] eiqx6h5a4fmtmqslz24yblcts5g12ex Каюм Насыйриның музей-утары (Казан) 0 210995 3526430 3506537 2022-08-04T16:42:32Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Каюм Насыйриның <br/>музей-утары |файл = К.Насыйри_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = <small>''[[Каюм Насыйри йорты (Казан)|Музей урнашкан йорт]].<br/> Фото: Museum.ru ''</small> |lat_dir = N|lat_deg =55 |lat_min = 46|lat_sec = 00 |lon_dir = E|lon_deg =49 |lon_min =06 |lon_sec = 00 |region = RU |CoordScale = 7000 |нигезләнгән = 2002 |урын = 420021 [[Казан]], [[Париж Коммунасы урамы (Казан)|Париж Коммунасы урамы]], 35. |директор = Раушания Шәфыйгуллина |сылтама = http://nasiyri.tatmuseum.ru/ |викиҗыентык = }} <small>{{мәгънәләр|Каюм Насыйри музее (мәгънәләр)}}</small> {{Портал|Мәдәният}} '''Каюм Насыйриның музей-утары''' ({{lang-ru|Музей-усадьба Каюма Насыри}}) — [[Казан]]да [[Иске татар бистәсе]]ндә [[2002 ел]]да ачылган музей, [[Татарстанның милли музее]] бүлекчәсе. {{External media|рәсем1=[https://музеиказани.рф/%D0%BC%D1%83%D0%B7%D0%B5%D0%B9_%D0%BA%D0%B0%D1%8E%D0%BC%D0%B0_%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%8B%D1%80%D0%B8 Музейдан фотолар].}} == Тарих == Музей күренекле мәгърифәтче, галим-энциклопедияче, картограф, этнограф, әдип, педагог [[Каюм Насыйри|Габделкаюм Габденнасыйр улы Насыйри]] (''Каюм Насыйри, [[1825 ел|1825]]—[[1902 ел|1902]]'') исемен мәңгеләштерү максатыннан, [[2002 ел]]ның [[1 февраль|1 февралендә]] [[Казан]]ның тарихи [[Иске татар бистәсе]]ндә ачыла. Музей урнашкан [[Каюм Насыйри йорты (Казан)|бина]] өр-яңадан торгызылган һәм [[XIX гасыр]]ның агач төзелеш истәлеге булып тора. Әлеге бинаның беренчесен Каюм Насыйриның туганы Мөхәммәтбәдигъ Хөсәенов төзеткән булган. Каюм Насыйри әлеге йортта [[1887 ел|1887]]—[[1902 ел]]ларда яшәгән<ref>[https://vk.com/nasiyri Музейның Вконтактедагы сәхифәсе]</ref>. Документларга карап, Каюм Насыйри яшәгән бүлмә элекке хәлендә торгызылган. Музейда 260 саклау берәмлеге экспонат җыелган. Экспозицияләр К. Насыйриның тормышын һәм мәгърифәтчелек эшчәнлеген яктырта. Биредә [[XIX гасыр]] мәгърифәтчеләре [[Шиһабетдин Мәрҗани]], [[Хөсәен Фәезханов]], [[Сәгыйть Хәлфин|Сәгыйть]] һәм [[Ибраһим Хәлфин]]нәргә багышланган материаллар да урын алган. Музей янында [[1997 ел]]да «Хәтер бакчасы»на нигез салынган. Ул К. Насыйриның «Чәчәкләр һәм үләннәр» дигән китабына нигезләнеп ясалган. Музейны нигезләүче һәм беренче мөдире -— Рушания Хөснетдинова. Атнаның [[дүшәмбе]]дән калган көннәрендә 10-17 сәгатьләрдә ачык. Керү түләүле. == Әдәбият == # ''[[Мөгамбәр Шәрипов|М. М. Шарипов]]''. Познавательный путеводитель по Казани. К.: «Скрипта», 2015. ISBN 978-5-99008-642-5 == Сылтамалар == * [http://www.museum.ru/alb/image.asp?6951 Музей Каюма Насыри на портале «Музеи России»] * [http://nasiyri.tatmuseum.ru/muzejj-kayuma-nasyri/ Каюм Насыйри музее.] [[ТР милли музее]] == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Казанның истәлекле урыннары}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Казан музейлары]] [[Төркем:Каюм Насыйри хөрмәтенә аталган объектлар]] 56c55icghkkentc596c9esn3f5d2o9t Софья Гобәйдуллинаның заманча музыка үзәге 0 211027 3526438 3506538 2022-08-04T17:02:58Z Frhdkazan 3171 {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Софья Гобәйдуллинаның<br/>заманча музыка үзәге |файл =С.А.Гобәйдуллина_йорты.jpg |зурлык = 200px |язу = <small>''Музыка үзәге урнашкан йорт.<br/>Фото: tatary.spb.ru ''</small> |lat_dir = N|lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = E|lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = 7000 |нигезләнгән = 2001 |урын = 420111 [[Казан]], [[Тельман урамы (Казан)|Тельман]] урамы, 29. |директор = [[Ләйлә Гарифуллина]] |сылтама = http://centrsofia.com/ |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} '''Софья Гобәйдуллинаның заманча музыка үзәге''' ({{lang-ru|Центр современной музыки Софьи Губайдулиной}}) — [[Казан]]да [[2001 ел]]да ачылган заманча музыка үзәге. == Тарих == [[Файл:Sofia Gubaidulina July1981 Sortavala ©DSmirnov.jpg|150px|thumb|right|[[Софья Гобәйдуллина]]. [[1981 ел|1981]]]] Музыка үзәгенә [[Казан]] шәһәре администрация башлыгының № 740 ([[2001 ел]]ның [[13 апрель|13 апреле]]) һәм [[Татарстан Министрлар кабинеты]]ның [[2002 ел]]ның [[31 май|31 мае]] карары белән нигез салына. [[2001 ел]]да композитор [[Софья Гобәйдуллина]]ның 70 яшьлек юбилеен каршылап, композиторның балачагы һәм яшьлеге (''[[1932 ел|1932]] — [[1953 ел|1953]]'') узган бинада (''[[Тельман урамы (Казан)|Тельман]] урамы, 29'') [[Казан]] [[мэр]]ы [[Камил Исхаков]] башлангычы белән төзәтү эшләре башкарыла <ref>''Эльвира Сәмигуллина''. [https://www.business-gazeta.ru/article/327403 София Губайдулина: «Не существует культуры, которая отказалась бы от этнических основ!»] БИЗНЕС Online, 02.11.2016</ref>. [[22 ноябрь]]дә биредә Софья Гобәйдуллинаның музей бүлмәләре булган Заманча музыка үзәге ачыла. Өч катлы агач йортның өченче катындагы 6нчы фатирда Софья Гобәйдуллинаның мемориаль бүлмәләре булдырыла. Үзәкне ачу эшендә академик [[Булат Галиев]] (''[[1940 ел|1940]]—[[2009 ел|2009]]'') башлап йөри. Музыка үзәгенең беренче (''[[1995 ел|1995]]—[[2002 ел]]ларда'') җитәкчесе — композитор [[Рәшит Кәлимуллин]]. [[2003 ел]]да үзәктә дирижер Анна Гулишамбарова җитәкчелегендә «Яңа музыка» ансамбле (''хәзерге'' «Яңа музыка» камера оркестры) оеша. Музыка үзәге заманча музыка фестивальләре һәм концертлары, фәнни конференцияләр, мастер-класслар, очрашулар һәм Софья Гобәйдуллинаның мемориаль бүлмәләре буйлап экскурсияләр оештыра. Атнаның [[шимбә]], [[якшәмбе]]дән калган көннәрендә 9-17 сәгатьләрдә ачык. Алдан хәбәр итеп килергә кирәк. == Әдәбият == # ''[[Мөгамбәр Шәрипов|М. М. Шарипов]]''. Познавательный путеводитель по Казани. К.: «Скрипта», 2015. ISBN 978-5-99008-642-5 == Сылтамалар == * [https://vk.com/centr_gubaidulinoy Үзәкнең Вконтактедагы сәхифәсе] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190518141836/https://vk.com/centr_gubaidulinoy |date=2019-05-18 }} * [http://centrsofia.com/ Үзәкнең рәсми сайты] == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Казанның истәлекле урыннары}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Казан музейлары]] [[Төркем:Софья Гобәйдуллина хөрмәтенә аталган объектлар]] bcvnuerat9ld4odi4bcba3kdcuzctah А. А. Штукенберг исемендәге геология музее 0 211333 3526406 3506550 2022-08-04T16:27:15Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ {{Тышкы сылтамалар}} {{Татарстан музейлары}} wikitext text/x-wiki {{Музей |исем = А. А. Штукенберг исемендәге геология музее |файл = КФУ геология музее.jpg |зурлык = 200px |язу = <small>''Музей урнашкан йорт. Фото: gmku ''</small> |region = RU |CoordScale = 7000 |нигезләнгән = 1804 |урын = [[Казан]], [[Кирмән урамы (Казан)|Кирмән урамы]], 4. |директор = Владимир Силантьев |сылтама = [http://old.kpfu.ru/gmku gmku] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} '''А. А. Штукенберг исемендәге геология музее''' ({{lang-ru|Музей геологии имени А. А. Штукенберга}}) — [[Казан]]да [[1804 ел]]да [[Казан университеты|университет]] ачылганда оештырылган музей. Музейның барлыкка килүе һәм үсүе профессорлар [[Карл Фукс|К. Ф. Фукс]] (1776—1846), [[Николай Головкинский|Н. А. Головкинский]] (1834—1897), [[Александр Штукенберг|А. А. Штукенберг]] (1844—1905)<ref>[http://enc.cap.ru/?t=prsn&lnk=1920 Штукенберг Александр Антонович.] Чувашская энциклопедия</ref>, [[Алексей Нечаев|А. В. Нечаев]] (1864—1915), [[Михаил Ноинский|М. Э. Ноинский]] (1875—1932), [[Иван Муравьев|И. С. Муравьев]] (1922—1990) һ. б. исемнәре белән бәйле. == Тарих == Музей [[1804 ел]]да [[Казан университеты|университет]] ачылганда Минераллар кабинеты буларак ачылган. Тупланманың нигезен [[Казан руханилар семинариясе|руханилар семинариясенең]] зур булмаган палеонтология тупланмасы һәм [[Россия империясе|император]] [[Павел I]] тарафыннан [[1799 ел]]да [[Беренче Казан ирләр гимназиясе|Беренче ирләр гимназиясенә]] тапшырылган кенәз Григо́рий Алекса́ндр улы Потёмкин-Таврияленең (''[[1739 ел|1739]]—[[1791 ел|1791]]'') (''[[:ru:Потёмкин, Григорий Александрович|ru]]'') уникаль коллекциясендәге минераллар җыелмасы тәшкил иткән. Аннары музей бүләкләр, сатып алулар һәм, күпчелек очракта, [[Казан университеты|университет]] укытучылары һәм студентларының геология экспедицияләреннән алып кайткан табылдыклары исәбенә байый. Музейның хәзерге фонды 60 илдән җыелган 150 мең саклау берәмлегеннән тора. Болар – [[минераллар]], тау токымнары, рудалар, [[метеоритлар]] җыелмалары, борынгы [[үсемлек]]ләр һәм хайваннарның казылма калдыклары һ. б. Музей үрнәкләре арасында раритетлар да бар. Аеруча [[Казан үнивирситите|Казан университеты]] профессорларының палеонтология тупланмалары монографияләре фәнни-тарихи кыйммәткә ия. Биредә [[РФ]]дәге иң яхшылардан исәпләнүче метеоритлар тупланмасы белән танышырга мөмкин. Атнаның [[шимбә]], [[якшәмбе]]дән башка көннәрендә 10-16 сәгатьләрдә ачык. Телефон буенча (''(843) 292-08-19'') экскурсияләргә заказ бирү мөмкинлеге бар. == Бина == {{төп мәкалә|Казан руханилар семинариясе бинасы (Казан)}} Музей [[1734 ел|1734]]-[[1741 ел]]ларда ''барокко'' стилендә [[Казан руханилар семинариясе бинасы (Казан)|руханилар семинариясе өчен төзелгән бинада]] урнашкан. Әлеге бина [[Казан]]ның борынгы күренекле гражданнар төзелешләреннән берсе исәпләнә. [[XVIII гасыр]] ахырында бина колоннада белән бизәлә. [[1852 ел]]гы янгыннан соң, архитектор А. К. Ломан проекты буенча ''соңгы классицизм'' стилендә үзгәртеп корыла, шул вакытта колонналар юкка чыга. [[1862 ел|1862]]-[[1865 ел]]ларда архитектор Павел Солнцев проекты буенча янәдән үзгәртеп төзелә. == Әдәбият == # ''[[Мөгамбәр Шәрипов|М. М. Шарипов]]''. Познавательный путеводитель по Казани. К.: «Скрипта», 2015. ISBN 978-5-99008-642-5 == Сылтамалар == * [http://old.kpfu.ru/gmku/new/omus.php А. А. Штукенберг исемендәге геология музее] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181104150405/http://old.kpfu.ru/gmku/new/omus.php |date=2018-11-04 }}{{ref-ru}} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Казан университеты}} {{Казанның истәлекле урыннары}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Казан музейлары]] [[Төркем:Александр Штукенберг хөрмәтенә аталган объектлар]] [[Төркем:Беренче Казан ирләр гимназиясе]] [[Төркем:Казан (Идел буе) федераль университеты]] dkx81jm4tfjstpj642wtzptt1gc13kb Казан университеты тарихы музее 0 211411 3526415 3506541 2022-08-04T16:29:30Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Татарстан музейлары}} wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Казан университеты<br/>тарихы музее |файл = Kazan state university.jpg |зурлык = 200px |язу = <small>''Музей икенче катта урнашкан</small> |lat_dir = N|lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = E|lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = 7000 |нигезләнгән = 1979 |урын = [[Файл:Coat of Arms of Kazan (Tatarstan).svg|20px|Казан гербы]] [[Казан]],<br/> [[Кирмән урамы (Казан)|Кирмән урамы]], 18, 2нче кат. |директор = Светлана Фролова |сылтама = [https://museums.kpfu.ru/muzej-istorii-kpfu/glavnaya-stranitsa/ muzej-istorii-kpfu] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} '''Казан университеты тарихы музее''' ({{lang-ru|Музей истории Казанского университета}}) — [[Казан]]да [[1979 ел]]да ачылган музей.<br/> Координатлары 55.790865, 49.121933. == Тарих == [[Файл:Kazan State University from the 2 Korpus.jpg|200px|thumb|right|Казан университетының баш корпусы]] Музей оештыру буенча эш [[1978 ел]]да, [[Казан университеты|университетның]] 175 еллыгын каршылаганда, КДУның 1954-1979 еллардагы ректоры [[Михаил Нужин|М. Т. Нужин]] хәерхаһлыгы белән башланып китә. 1 ел 2 ай эчендә фән, мәгариф үсешенә, мәдәният, иҗтимагый фикер үсешенә һәм университет галимнәренә, укытучыларына, студентларына багышланган бай материал туплана. Музейны тантаналы ачу [[1979 ел]]ның [[30 ноябрь|30 ноябрендә]] уздырыла. КДУның 1979-1990 еллардагы ректоры [[Александр Коновалов (1934)|А. И. Коновалов]] музейны ача. Музейның беренче директоры — [[Стелла Писарева|С. В. Писарева]]. Күргәзмәләргә куелган 1,5 меңнән артык экспонат (''алар арасында уникаль ядкарьләр һәм раритетлар күп, мәсәлән, профессор А. П. Норден тапшырган [[Николай Лобачевский|Н. И. Лобачевскийның]] {{comment|шәхси мөһере|печатка}} һ. б.'') университетның 200 еллык тарихы, университетның илнең фәнни үсешенә зур өлеш керткән фәнни мәктәпләренең казанышлары турында, университет галимнәренең [[Казан үнивирситите|Казан университеты]]на бөтен дөньяда танылу китергән искиткеч ачышлары турында сөйли. Университетның 200 еллыгына музей экспозицияләре яңартыла. == Бина == [[Файл:КДУ_чиркәве.jpg|200px|thumb|right|Университетның икенче катындагы Хач торгызу чиркәве (''[[1917 ел]]га кадәр'')]] Музейның төп экспозициясе өчен университетның баш корпусының искиткеч бинасы — элекке университет чиркәве ({{comment|Хач торгызу чиркәве|Крестовоздвиженская церковь}}) бирелә. Музейның тарих фәннәре докторы профессор Г. Н. Вульфсон җитәкчелегендә булдырылган мемориаль комплексына [[XIX гасыр]]ның икенче яртысы интерьеры торгызылган университетның актлар залы, юридик факультет аудиториясе, Н. И. Лобачевский залы, күргәзмәләр залы керә. Күргәзмәләр залында [[1941 ел|1941]]-[[1943 ел]]ларда Казанга эвакуацияләнгән ССРБ ФА академик институтлары галимнәренең [[Бөек Ватан сугышы]]нда җиңүгә керткән өлеше турында сөйләүче даими эшләүче «Фәнни оборона сызыгы» бүлеге урнашкан. Музей урнашкан бинаның бай тарихы бар. Архитектор [[Петр Пятницкий|П. Г. Пятницкий]] (''[[1788 ел|1788]]—[[1855 ел|1855]]'') проекты буенча [[1825 ел]]да ''рус классицизмы'' стилендә төзелгән бина бер-берсеннән 30 метр ераклыкта торучы ике бинаны тоташтырып эшләнгән. Болар - [[XVIII гасыр]] ахырында Воскресенская урамының бер башында (''хәзерге'' [[Кирмән урамы (Казан)|Кирмән урамы]]) төзелгән ике катлы [[Казан губернасы|губернатор]] йорты (''[[1798 ел]]да [[Беренче Казан ирләр гимназиясе|Беренче император ирләр гимназиясенә]] тапшырылган'') һәм Казан вице-губернаторы, кенәз Дмитрий Василий улы Тенишев йорты. Бина соңыннан чиркәү итеп үзгәртеп корыла<ref>[http://sobory.ru/photo/198461 Казань. Церковь Воздвижения Креста Господня при Казанском императорском университете.] Соборы.ру порталы (Православие архитектурасы халык каталогы) {{ref-ru}}</ref> [[1917 ел]]дан соң (''1919 елның көзеннән'') физик тәрбия залы, [[Бөек Ватан сугышы|сугыш елларында]] [[Мәскәү]] һәм [[Ленинград]]тан Казанга эвакуацияләнгән ССРБ ФА хезмәткәрләре өчен тулай торак, аннан соң ике ел дәвамында [[Н. И. Лобачевский исемендәге Фәнни китапханә|Н. И. Лобачевский исемендәге фәнни китапханәнең]] уку залларының берсе була. Атнаның [[шимбә]], [[якшәмбе]]дән башка көннәрендә 10-18 сәгатьләрдә ачык. Төркемнәргә экскурсияләр түләүле. Льготалар бар. Телефоны (843) 238-15-73. == Әдәбият == # ''[[Мөгамбәр Шәрипов|М. М. Шарипов]]''. Познавательный путеводитель по Казани. К.: «Скрипта», 2015. ISBN 978-5-99008-642-5 == Сылтамалар == * [https://kpfu.ru/museum-of-history Казан университеты тарихы музее] * [https://museums.kpfu.ru/muzej-istorii-kpfu/glavnaya-stranitsa/ Казан университеты тарихы музее КФУ рәсми сайтында] * [http://www.museum.ru/m2735 КФУ тарихы музее Русия музейлары порталында] == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Казан университеты}} {{Казанның истәлекле урыннары}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Казан музейлары]] [[Төркем:Казан (Идел буе) федераль университеты]] q4b5vv5r98c710imwr7ssimrw2kgf4z Казан химия мәктәбе музее 0 211436 3526416 3506542 2022-08-04T16:30:02Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Татарстан музейлары}} wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Казан химия<br/>мәктәбе музее |файл = Kazan state university.jpg |зурлык = 200px |язу = <small>Музей [[КФУ]] ишегалдындагы бинада урнашкан</small> |lat_dir = N|lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = E|lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = 7000 |нигезләнгән = 1863 |урын = [[Казан]], [[Кирмән урамы (Казан)|Кирмән урамы]], 18. |директор = Лиана Алтынова |сылтама = [https://museums.kpfu.ru/muzej-kazanskoj-himicheskoj-shkoly/glavnaya-stranitsa/ muzej-kazanskoj-himicheskoj-shkoly] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} '''Казан химия мәктәбе музее''' ({{lang-ru|Музей Казанской химической школы}}) — [[Казан]]да [[1840 ел|1840]]-[[1845 ел]]ларда нигез салынган, [[1863 ел]]да рәсмиләштерелгән музей. Дөньяда бердәнбер тулы бер фәнни мәктәпнең мемориаль химия музее булып тора.<br/> Координатлары 55.790865, 49.121933. == Тарих == [[Файл:Kazan State University from the 2 Korpus.jpg|200px|thumb|right|[[Казан үнивирситите|Казан университеты]] баш корпусы ансамбле]] Музейга [[1840 ел|1840]]-[[1845 ел]]ларда химик һәм рәссам, Петербург ФА мөхбир-әгъзасы [[Карл Клаус|К. К. Клаус]] (''[[1796 ел|1796]]—[[1864 ел|1864]]'') нигез салган. [[1863 ел]]да [[Александр Бутлеров]] (''[[1828 ел|1828]]—[[1886 ел|1886]]'') музейга беренче караучы (җитәкче) итеп фармацевт А. И. Ломанны билгеләгән. Ул музей белән 20 ел җитәкчелек иткән. Музей университет ишегалдындагы университет белән бер ансамбль төзүче бинада урнашкан. Бинаны архитектор [[Михаил Коринфский|М. П. Коринфский]] [[1837 ел]]да төзеп бетергән. Беренче катында — [[химия]], икенче катында — [[физика]] лабораторияләре урнашкан булган. [[1844 ел|1844]]-[[1848 ел]]ларда химия һәм технология лабораториясендә лаборант булып [[Модест Киттары]] (''[[1825 ел|1825]]—[[1880 ел|1880]]'') хезмәт итә. == Күргәзмәләр == Күргәзмәләр Казан химия мәктәбенең [[XIX гасыр]] урталарыннан безнең көнгә кадәр үсеше тарихын яктырта. Музей составына иң беренче булган кыяфәтендә [[Александр Бутлеров|Бутлеровның]] кабинеты (''шәхси китапханәсе белән бергә''), аеруча кыйммәтле экспонатларны саклау бүлмәсе, химия лабораториясе, борынгы химия китаплары булган китапханә, Бутлеров аудиториясе керә. Музейның экспонатлары булып К. К. Клаус, [[Николай Зинин]] (''[[1812 ел|1812]]—[[1880 ел|1880]]''), А. М. Бутлеров, [[Владимир Марковников (1838)|В. В. Марковников]] (''[[1837 ел|1837]]—[[1902 ел|1902]]''), [[Александр Зайцев|А. М. Зайцев]] (''[[1841 ел|1841]]—[[1910 ел|1910]]'') һ. б. атаклы Казан химиклары тапкан матдәләр, Казан химикларының бюстлары һәм портретлары, аларның гыйльми хезмәтләре, шәхси әйберләре, [[XIX гасыр]]ның оригиналь химия җиһазлары һәм савыт-сабасы, химия лабораториясенең [[1857 ел|1857]]-[[1900 ел]]лардагы документлары һ. б. тора. Атнаның [[шимбә]], [[якшәмбе]]дән башка көннәрендә 10-16 сәгатьләрдә ачык. Төркемнәргә керү түләүле. Телефоны: +7(960) 031-01-30. == Әдәбият == # ''[[Мөгамбәр Шәрипов|М. М. Шарипов]]''. Познавательный путеводитель по Казани. К.: «Скрипта», 2015. ISBN 978-5-99008-642-5 == Сылтамалар == * [http://ksu.museum.ru/chmku/s6.htm Казан химия мәктәбе музее] * [https://museums.kpfu.ru/muzej-kazanskoj-himicheskoj-shkoly/glavnaya-stranitsa/ Казан химия мәктәбе музее КФУ сайтында] == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Казан университеты}} {{Казанның истәлекле урыннары}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Казан музейлары]] [[Төркем:Казан (Идел буе) федераль университеты]] jcidtz1vce5l3qkq1blkls9anj8a6pr Казан университетының этнография музее 0 211450 3526418 3506543 2022-08-04T16:31:20Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Татарстан музейлары}} wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Казан университетының<br/>этногафия музее |файл = Kazan state university.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = N|lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = E|lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = 7000 |нигезләнгән = 1815 |урын = [[Казан]], [[Кирмән урамы (Казан)|Кирмән урамы]], 18. |директор = Е. Г. Гущина |сылтама = [https://museums.kpfu.ru/etnograficheskij-muzej/glavnaya-stranitsa/ etnograficheskij-muzej] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} '''Казан университетының этнография музее''' ({{lang-ru|Этнографический музей Казанского университета}}) — [[Казан]]да [[1815 ел]]да нигез салынган музей. [[РФ]]дә иң борынгы музейларның берсе.<br/> Координатлары 55.790865, 49.121933. == Тарих == [[Файл:Kazan State University from the 2 Korpus.jpg|200px|thumb|right|[[КФУ]] баш корпусы]] Казан университетының этнография музее [[XIX гасыр]] башында Көнчыгыш разряды (факультеты) каршында {{comment|Сирәк әйберләр кабинеты|урысча: Кабинет редкостей}} буларак ачыла. Анда борынгы әйберләр саклана. [[XIX гасыр]]ның икенче яртысында исеме {{comment|Ватанны өйрәнү музее|урысча: Музей Отечествоведения}} итеп үзгәртелә (''[[Идел|Идел буе]] халыкларын өйрәнү бурычы куела''). Бу чорда музейны һәм этнографияне үстерүдә [[Николай Фирсов (1831)|Н. А. Фирсов]] (''[[1831 ел|1831]]—[[1896 ел|1896]]''), [[Карл Фукс|К. К. Фукс]], [[Дмитрий Корсаков|Д. А. Корсаковның]] (''[[1843 ел|1843]]—[[1919 ел|1919]]'') өлеше зур. [[1878 ел]]да [[Казан үнивирситите|Казан университеты]]нда Археология, тарих һәм этнография җәмгыяте төзелә. [[Археология, тарих һәм этнография җәмгыяте|Җәмгыятьнең]] бурычы итеп [[Казан губернасы|Казан төбәген]] тикшерү куела, әмма Җәмгыять тарафыннан [[Урта Азия]]гә, [[Себер]]гә, [[Ерак Көнчыгыш]]ка җирле халыкларны өйрәнү максатында күп санлы сәфәрләр оештырыла. Җәмгыять каршында этнография музее оештырыла, һәм ул әлеге экспедицияләрдән алып кайткан экспонатлар исәбенә даими тулыландырыла. [[1888 ел]]да [[Казан университеты|университетта]] география һәм этнография кафедрасы ачыла. Әлеге кафедра уку әсбаплары сыйфатында [[Һамбург]]ның Умляуфф музее лабораториясеннән дөньяның күп халыкларының (''[[Австралия]], [[Океанлык]], [[Африка]], [[Төньяк Америка|Төньяк]] Һәм [[Көньяк Америка]]'') көнкүреше турында {{comment|тупланмалар|коллекцияләр}} сатып ала башлый. [[1913 ел]]да кафедраны профессор [[Бруно Адлер|Б. Ф. Адлер]] (''[[1874 ел|1874]]—[[1945 ел|1945]]'') җитәкли. Аның башлангычы белән Ватанны өйрәнү, археология, тарих һәм этнография музейлары бер музейга — Этнография музеена берләшә. Б. Ф. Адлерның эшен шәкерте [[Николай Воробьев (1894)|Н. И. Воробьев]] (''[[1894 ел|1894]]—[[1967 ел|1967]]'') дәвам итә. Ул бигрәк тә [[татарлар]]ның матди мәдәниятен тирәнтен өйрәнә. Совет чорында музейны баетуга шулай ук [[Казан үнивирситите|Казан университеты]] этнографлары [[Евгений Бусыгин|Е. П. Бусыгин]] (''[[1913 ел|1913]]—[[2008 ел|2008]]'') һәм [[Николай Зорин|Н. В. Зорин]] (''[[1923 ел|1923]]—[[2006 ел|2006]]'') зур өлеш кертә. == Күргәзмәләр == Этнография музее күргәзмәләрендә 10 мең экспонат куелган. Анда күп халыкларының көнкүреше һәм мәдәнияте белән танышырга мөмкин. Атнаның [[шимбә]], [[якшәмбе]]дән башка көннәрендә 10-17 сәгатьләрдә ачык. Киләсеңне бер көн алдан хәбәр итәргә кирәк. [[КФУ]] хезмәткәрләре һәм студентларыннан башкаларга, төркемнәргә керү түләүле. Телефоны: +7(960) 031-01-30. == Әдәбият == # ''[[Мөгамбәр Шәрипов|М. М. Шарипов]]''. Познавательный путеводитель по Казани. К.: «Скрипта», 2015. ISBN 978-5-99008-642-5 == Сылтамалар == * [https://museums.kpfu.ru/etnograficheskij-muzej/glavnaya-stranitsa/ Казан университетының этнография музее КФУ сайтында] == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Казан университеты}} {{Казанның истәлекле урыннары}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Казан музейлары]] [[Төркем:Казан (Идел буе) федераль университеты]] dne2gfsnfbpzqvmiefd4435tutwgq7r Казан университетының археология музее 0 211473 3526405 3506544 2022-08-04T16:26:48Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ {{Тышкы сылтамалар}} {{Татарстан музейлары}} wikitext text/x-wiki {{Музей |исем = Казан университетының<br/>археология музее |файл = Kazan state university.jpg |зурлык = 200px |язу = [[КФУ]]. Баш корпус |lat_dir = N|lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = E|lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = 7000 |нигезләнгән = 1810 |урын = 420008 [[Казан]], [[Кирмән урамы (Казан)|Кирмән урамы]], 35, ауд. 1211 |директор = Фәрит Әхмәтгалин |сылтама = [https://kpfu.ru/imoiv/arheologicheskij-muzej arheologicheskij-muzej] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} '''Казан университетының археология музее''', КФУ Халыкара мөнәсәбәтләр институтының археология музее ({{lang-ru|Археологический музей Казанского университета, Археологический музей Института международных отношений КФУ}}) – [[Казан]]да [[1810 ел|1810]]-[[1927 ел]]ларда эшләп килгән, [[1978 ел]]да яңадан торгызылган музей. [[КФУ]]ның 2нче корпусында урнашкан. == Тарих == [[Файл:Kazan new ac build and lib.JPG|200px|thumb|right|КФУның [[Ушкова йорты]] артындагы 2нче корпусы]] [[Казан үнивирситите|Казан университеты]]ның археология музеен оештыру эше [[XIX гасыр]] башында, [[1810 ел]]да борынгы [[акча]]лар һәм әйберләр сатып алудан башлана. [[XIX гасыр]]ның беренче яртысында музей ике кабинет — нумизматика кабинеты («мюнцкабинет») һәм борынгы әйберләр кабинеты эшчәнлегенә таяна. [[XIX гасыр]] уртасында музейда [[Аурупа]]да иң зурлардан булган [[нумизматика]] {{comment|тупланмасы|коллекциясе}} барлыкка килә. [[1878 ел]]да IV Археология корылтае материаллары нигезендә [[Археология, тарих һәм этнография җәмгыяте]]нең музее оеша. Ике музей да [[1927 ел]]га кадәр эшләп килә, аннары күргәзмәләр җыеп алына. [[1929 ел]]да тупланмаларның күпчелек өлеше [[Татарстан Республикасының милли музее|ТАССР үзәк музее]]на тапшырыла. == Яңа чор == [[1978 ел]]да музей археология кабинеты нигезендә галим-археолог [[Альфред Халиков|А. Х. Халиков]] (''[[1929 ел|1929]]—[[1994 ел|1994]]'') башлангычы белән янәдән торгызыла. Музей күргәзмәләре [[Идел]]-[[Чулман]] төбәге тарихы һәм археологиясе турында сөйли. Шулай ук [[Себер]], [[Урта Азия]], [[Кавказ|Төньяк Кавказ]] турында {{comment|тупланмалар|коллекцияләр}}, борынгы [[Греция]] һәм борынгы [[Рум]]ның археология материаллары да бар. Музей фондларында 150 мең саклау берәмлеге экспонат исәпләнә. Музейның иң эре тупланмаларында — [[таш гасыры]] кораллары, [[Ананьино мәдәнияте|Ананий мәдәнияте]] коллекциясе, [[Идел|Идел буе]]-[[Урал|Урал буеның]] [[урта гасырлар]] истәлекләре һ. б. Безнең эраның IV-V гасырларындагы Турай курган каберлеге, [[Зур Тигәнәле]] [[угырлар]] (борынгы [[маҗарлар]]) каберлеге, [[Олы Тархан]] борынгы болгар чоры каберлеге материаллары һ. б. экспонатлар бар. Музей, күпчелек очракта, [[Казан үнивирситите|Казан университеты]]ның еллык археология экспедицияләреннән алып кайтылган табылдыклар исәбенә тулыландырыла. Музейны булдыруда һәм баетуда [[Казан]] галимнәре (археологлар, нумизматлар, филологлар, хирурглар) [[Христиан Френ|Х. М. Френ]] (1782—1851), [[Карл Фукс|К. Ф. Фукс]], [[Андрей Лихачев|А. Ф. Лихачев]] (1832—1890), [[Франц Эрдман|Ф. И. Эрдман]] (1793—1863), [[Александр Штукенберг|А. А. Штукенберг]], [[Николай Высоцкий (1843)|Н. Ф. Высоцкий]] (1843—1922), [[Михаил Худяков|М. Г. Худяков]], [[Николай Катанов|Н. Ф. Катанов]], [[Виктор Смолин|В. Ф. Смолин]] (1890—1932), [[Николай Калинин|Н. Ф. Калинин]], [[Альфред Халиков|А. Х. Халиков]], [[Тамара Хлебникова|Т. А. Хлебникова]] (1928—2001) һ. б. өлеше кергән. Музей [[КФУ]] уку процессына бәйле рәвештә эшли. Киләсеңне алдан хәбәр итәргә кирәк. КФУ хезмәткәрләре һәм студентларыннан башкаларга, төркемнәргә керү түләүле. Телефоны +7(960) 292-09-83. == Әдәбият == # ''[[Мөгамбәр Шәрипов|М. М. Шарипов]]''. Познавательный путеводитель по Казани. К.: «Скрипта», 2015. ISBN 978-5-99008-642-5 == Сылтамалар == * [http://www.museum.ru/m2560 Казан университетының археология музее «Русия музейлары» порталында] * [https://kpfu.ru/imoiv/arheologicheskij-muzej Казан университетының археология музее КФУ сайтында] == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Казан университеты}} {{Казанның истәлекле урыннары}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Казан музейлары]] [[Төркем:Казан (Идел буе) федераль университеты]] i3mfr5pmd04xrbd230nq4uznyvc6o10 Казан университетының зоология музее 0 211492 3526407 3506545 2022-08-04T16:27:40Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ {{Тышкы сылтамалар}} {{Татарстан музейлары}} wikitext text/x-wiki {{Музей |исем = Казан университетының<br/>зоология музее |файл = Kazan state university.jpg |зурлык = 200px |язу = Музей урнашкан бина |lat_dir = N|lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = E|lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = 7000 |нигезләнгән = 1804 |урын = 420008 [[Казан]], [[Кирмән урамы (Казан)|Кирмән урамы]], 18 |директор = А. Н. Беляев |сылтама = [https://museums.kpfu.ru/zoologicheskij-muzej-im-e-e-eversmana/posetitelyam/ zoologicheskij-muzej-im-e-e-eversmana] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} '''Казан университетының зоология музее''', Казан университетының Э. А. Эверсман исемендәге зоология музее һәм гербарие ({{lang-ru|Зоологический музей Казанского университета, Зоологический музей и гербарий имени Э. А. Эверсмана КФУ}}) – [[Казан]]да [[1804 ел]]да нигезләнгән музей. [[КФУ]] баш корпусының көнчыгыш канатында икенче катта урнашкан. == Тарих == [[Файл:Kazan State University from the 2 Korpus.jpg|200px|thumb|right|[[КФУ]] баш корпусы]] [[Казан үнивирситите|Казан университеты]]ның зоология музее университетның табигать тарихы кабинеты җирлегендә [[1804 ел|1804]]-[[1805 ел]]ларда оеша. Коллекцияләрнең тарихы тагын да борынгырак. [[XVIII гасыр]] ахырында кенәз Г. А. Потемкин-Тавридалы [[Екатерина II]] күрсәтмәсе буенча [[Днипро|Екатеринославта]] (''1796 елга кадәр, 1802-1926 елларда Екатеринослав, 1796-1802 елларда Новороссийск, 1926-2016 елларда Днепротпетровск, 2016 елдан [[Днипро]]'') университет ачарга планлаштыра. Әлеге университет өчен хайваннар, кошлар, үсемлекләр һәм минераллар коллекцияләре сатып алына. [[Павел I]] указы белән әлеге тупланмалар [[1798 ел]]да [[Беренче Казан ирләр гимназиясе]]нә (''гимназия нигезендә [[1804 ел]]да университет оештырыла, [[1805 ел]]да ачыла'') тапшырыла. 133 данә экспонаттан зоология музее башланып китә. Профессор [[Карл Фукс|К. Ф. Фукс]] музейның беренче җитәкчесе була. Аның башлангычы белән профессор [[Ксаверий Броннер|К. И. Броннерның]] (1758—1850) 578 данә раковинадан торучы конхилогия тупланмасы сатып алына. [[1828 ел|1828]]-[[1860 ел]]ларда музей җитәкчесе — профессор [[Эдуард Эверсман|Э. А. Эверсман]] (1794—1860). [[1844 ел]]га экпонатлар саны 5 735 кә җитә. [[1860 ел]]дан музей җитәкчесе — профессор [[Николай Вагнер|Н. П. Вагнер]] (1829—1907). [[1881 ел]]да химик [[Александр Бутлеров|А. М. Бутлеров]] (1828—1886) 1 151 данә [[Идел]]-[[Урал]] фаунасы күбәләгеннән торучы тупланмасын (гербарий) университетка бүләк итә. Профессорлар [[Эдуард Мейер|Э. А. Мейер]] (1859-1928), [[Михаил Усов|М. М. Усов]] (1845—1902), [[Николай Ливанов|Н. А. Ливанов]] (1876—1974) тырышлыгы белән музей «[[Неаполь]]» сериясеннән [[Урта диңгез]] экспонатлары белән тулылана. == Күргәзмәләр == [[Файл:Eduard Friedrich Eversmann.jpg|160px|thumb|right|Профессор [[Эдуард Эверсман|Э. А. Эверсман]] (1794—1860), музейның 1828-1860 еллардагы җитәкчесе]] Музейның 8 залында 23 төрдәге хайван тупланмалары күрсәтелә, арада сирәк очрый торганнары да бар. Мәсәлән, Квагга зебрасының карачкысы — дөньяда булган тугыз данәнең берсе, [[РФ]]дә бердәнбер. Соңгы кыргый квагга [[1878 ел]]да үтерелгән, [[1883 ел]]да Җир шарындагы соңгы исән квагга [[Амстердам]] зоопаркында үлгән булган. Атнаның [[шимбә]], [[якшәмбе]]дән башка көннәрендә 10-17 сәгатьләрдә экскурсияләр үткәрелә. Ике көн алдан язылу кирәк. 25 кешедән артмаган төркемнәр (4нче сыйныфтан укучылар төркемнәре дә) кабул ителә. Телефоны: 8 (843) 231-52-96. == Әдәбият == # ''[[Мөгамбәр Шәрипов|М. М. Шарипов]]''. Познавательный путеводитель по Казани. К.: «Скрипта», 2015. ISBN 978-5-99008-642-5 == Сылтамалар == * [http://www.museum.ru/M2737 Казан университетының зоология музее «Россия музейлары» порталында] * [https://museums.kpfu.ru/zoologicheskij-muzej-im-e-e-eversmana/posetitelyam/ Казан университетының зоология музее КФУ сайтында] == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Казан университеты}} {{Казанның истәлекле урыннары}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Казан музейлары]] [[Төркем:Казан (Идел буе) федераль университеты]] h1q5ymjt7tz09t9c7c5tkn3xup5yq5o Николай Лобачевский музее (Казан) 0 211514 3526411 3506546 2022-08-04T16:28:10Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ {{Тышкы сылтамалар}} {{Татарстан музейлары}} wikitext text/x-wiki {{Музей |исем = Казан университетының<br/>Н. И. Лобачевский музее |файл = Kazan state university.jpg |зурлык = 200px |язу = КФУ. Төп бина |lat_dir = N|lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = E|lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = 7000 |нигезләнгән = 2016 |урын = 420008 [[Казан]], [[Кирмән урамы (Казан)|Кирмән урамы]], 18, 2нче корпус |директор = Свелана Фролова,<br/>Артем Казаков (''Н. И. Лобачевский музее буенча белгеч'') |сылтама = [https://museums.kpfu.ru/muzej-n-i-lobachevskogo/ekspozitsiya/ muzej-n-i-lobachevskogo] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} '''Николай Лобачевский музее''', [[Казан университеты тарихы музее]]ның Н. И. Лобачевский музее ({{lang-ru|музей Николая Лобачевского, музей Н. И. Лобачевского Музея истории КФУ}}) — [[Казан]]да [[2016 ел]]да ачылган музей. 1827—1846 елларда [[КФУ|Казан император университеты]] ректоры [[Николай Лобачевский|Н. И. Лобачевскийның]] (''[[1792 ел|1792]]—[[1856 ел|1856]]'') тормышын һәм гыйльми эшчәнлеген яктырта. Музей заллары галим гаиләсе белән 1827—1845 елларда яшәгән [[Казан университеты ректоры йорты (Казан)|Ректор йортының]] 2нче катында урнашкан. == Тарих == [[Файл:Lobachevsky.jpg|200px|thumb|right|Лев Крюков. «''Н. И. Лобачевский портреты''». ''[[1843 ел|1843]]'']] [[Файл:Татарстан. Казань. Дом ректора, здесь жил математик Лобачевский Н.И.jpg|200px|thumb|right|[[Казан университеты ректоры йорты (Казан)|Ректор йорты]]. Музей 2нче катта урнашкан]] . Евклидча булмаган геометрияне барлыкка китерүче Н. И. Лобачевскийга беренче тапкыр музей ачу фикере [[1942 ел]]да туа. Математиклар [[Петр Широков]] (1895—1944) һәм [[Николай Чеботарёв]] (1894—1947) галимнең 150 еллык юбилеена [[Казан үнивирситите|Казан университеты]]нда аның музеен булдыру идеясен күтәрәләр. [[1991 ел]]да университет башлангычы белән ТАССР министрлар шурасы [[Казан университеты ректоры йорты (Казан)|Ректор йортында]] («комендант йорты») галимнең музеен оештыру турында карар кабул итә. Музей өчен 2нче каттагы почмак бүлмәдә урын табыла. Әмма төзәтү-яңарту эшләренә акча табылмау сәбәпле, музей ачылмый кала. Музей оештыру идеясенә 14 елдан гына әйләнеп кайталар. [[КФУ]] ректоры [[Илшат Гафуров]] [[2017 ел]]ны «Николай Лобачевский елы» дип игълан итә. [[2016 ел]]ның [[1 декабрь|1 декабрендә]], галимнең 225 еллыгына Николай Лобачевский музее ачыла<ref>''Алмас Загрутдинов.'' [https://inde.io/article/8836-novoe-mesto-muzey-lobachevskogo-v-rektorskom-dome-kfu Новое место. Музей Лобачевского в Ректорском доме КФУ.] Интернет-журнал «Инде»</ref>. == Музей заллары == Музей берничә бүлектән (залдан) тора. Беренче бүлектә Лобачевскийның ата-анасы һәм ир туганнары, гаиләсе һәм варислары турында сөйләнә. Педагогик, административ һәм иҗтимагый эшчәнлеге яктыртыла. Галим-ректорның эш кабинетының бер өлеше торгызылган. Биредә галимнең документлары, кайбер шәхси әйберләре күрсәтелә. {{comment|Нәевклид геометриясе|Евклидча булмаган геометрия}} залы. Нәевклид геометриясенең барлыкка килү тарихы ачыла. Биредә шулай ук [[Казан үнивирситите|Казан университеты]]на дөньякүләм шөһрәт китергән математик һәм геометрларның шәхси әйберләре куелган. Бер залда Н. И. Лобачевский йортының кабул итүләр өчен кулланылган Зәңгәр кунак бүлмәсе мохите торгызылган. Биредә халыкара Лобачевский бәйгесе һәм премиясе тарихы турында сөйләнелә һәм [[Лобачевский премиясе]] лауреатлары турында мәгълүмат китерелә. Музейның соңгы залы — Геометрия кабинетының 100 еллык китапханәсе. Н. И. Лобачевский исән чагында басылган [[Рус теле|рус]] һәм чит телләрдәге китаплардан башка, биредә «Казан университетының Физика-математика җәмгыяте хәбәрләре»нең тулы җыелмасы урын алган. Күргәзмәләр залы 3 бүлмәгә урнашкан. Яңа күргәзмә «Н. И. Лобачевскийның замандашлары» дип атала. Биредә КФУ музейларыннан, [[ТР милли музее]]ннан, [[ТР дәүләт сынлы сәнгать музее|Татарстанның сынлы сәнгать музееннан]] китерелгән экспонатлар (''[[XIX гасыр]]ның II яртысы [[Казан]] күренешләре, Н. И. Лобачевскийның хезмәттәшләре һәм шәкертләре - [[Иосиф Больцани]], [[Николай Зинин]], [[Александр Попов (1815)|Александр Попов]], [[Эраст Янишевский]] портретлары һ. б.'') күрсәтелә. == Кайбер экспонатлар == [[Файл:Gerb Lobachevsky.gif|200px|thumb|right|Н. И. Лобачевскийның дворянлык гербы]] * Николай Лобачевскийның эш өстәле. Музейга КФУның Математика һәм механика институты тапшырган. Өстәл артында геометрия кафедрасы мөдирләре утырып эшләгән. * Лобачевскийның мөһере. Француз керәстиян кызы бюсты формасында бронзадан алтын-көмеш йөгертеп эшләнгән (''университет гербы булган'') мөһер XIX гасырның I яртысында булдырылган. Мөһернең әйләнәсендә галимнең дворянлык гербы символлары — алты кырлы йолдыз, корт, ук, дага кырып ясалган. * Н. И. Лобачевскийның профессор [[Эдуард Эверсман|Э. А. Эверсманга]] (1794—1860) язган хаты. * Гаусс медале. 1842 елда Н. И. Лобачевскийны [[Гөттинген]] король җәмгыятенең мөхбир-әгъзасы итеп сайлыйлар. Шуның билгесе итеп әлеге җәмгыять Казанга Гаусс профиле төшерелгән көмеш һәм бронза медальләр җибәрә. Атнаның [[якшәмбе]]дән башка көннәрендә 9-18 сәгатьләрдә ачык. Киләсеңне алдан хәбәр итәргә кирәк. КФУ хезмәткәрләре һәм студентларыннан башкаларга, төркемнәргә керү түләүле. Телефоны: +7(843) 238-15-73. == Әдәбият == # ''[[Мөгамбәр Шәрипов|М. М. Шарипов]]''. Познавательный путеводитель по Казани. К.: «Скрипта», 2015. ISBN 978-5-99008-642-5 == Сылтамалар == * [https://museums.kpfu.ru/muzej-n-i-lobachevskogo/ekspozitsiya/ Казан университетының Н. И. Лобачевский музее КФУ сайтында] * [https://vk.com/museumskfu Музеи Казанского университета ВКонтакте] == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Казан университеты}} {{Казанның истәлекле урыннары}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Казан музейлары]] [[Төркем:Казан (Идел буе) федераль университеты]] [[Төркем:Николай Лобачевский хөрмәтенә аталган объектлар]] 73eiou71a5m8p1icc5y4e3vbqxi52lz Казан университетының педагогик белем бирү тарихы музее 0 211553 3526414 3506547 2022-08-04T16:28:57Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Татарстан музейлары}} wikitext text/x-wiki {{УК}}{{Музей |исем = Казан университетының<br/>педагогик белем бирү тарихы музее |файл = Kazan state university.jpg |зурлык = 200px |язу = [[КФУ]]. Төп бина |lat_dir = N|lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = E|lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = 7000 |нигезләнгән = 2003 |урын = [[Казан]], [[Межлаук урамы (Казан)|Межлаук урамы]], 1нче йорт |директор = Лариса Краева (''фондларның төп саклаучысы'') |сылтама = [https://museums.kpfu.ru/muzej-istorii-pedagogicheskogo-obrazovaniya/posetitelyam/ muzej-istorii-pedagogicheskogo-obrazovaniya] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} '''Казан университетының педагогик белем бирү тарихы музее''' ({{lang-ru|Музей истории педагогического образования КФУ}}) — [[Казан]]да 1977 елда ачылып, 1980-елларда эшчәнлеген туктаткан, яңадан [[2003 ел]]да торгызылган музей. КФУның Психология һәм мәгариф институты бинасында (элекке [[Казан дәүләт педагогия институты|КДПИ]] бинасы) урнашкан. == Тарих == [[Файл:КФУ_Психология_институты_бинасы.JPG|200px|thumb|right|Музей урнашкан бина]] Музей [[2003 ел]]ның [[1 сентябрь|1 сентябрендә]] [[Казан дәүләт педагогия институты]] (1994 елдан педагогика университеты) тарихы музее буларак, КДПИ / КДПУның 130 еллык юбилеена багышлап ачыла. Музейны ачу тантанасында ТР президенты [[Минтимер Шәймиев]] катнаша. Музей [[Межлаук урамы (Казан)|Межлаук]] урамы, 1нче йорт адресы буенча урнаша. [[2006 ел]]да музей [[Татарстан урамы (Казан)|Татарстан]] урамы, 2нче йорт адресы буенча урнашкан [[Татар дәүләт гуманитар-педагогика университеты]] бинасына күчерелә. [[2011 ел]]да [[Казан (Идел буе) федераль университеты]] оештырылу сәбәпле, элекке адресына ([[Межлаук урамы (Казан)|Межлаук]] урамы , 1нче йорт) күчерелә. Музей ачу фикере [[Казан дәүләт педагогия институты|КДПИның]] 100 еллык юбилеена әзерләнгән [[1970-еллар]]да туа<ref>[https://akazan.com/places/2930 Музей истории педагогического образования КФУ.] Портал «Актуальная Казань»</ref>. Профессорлар [[Николай Муньков|Н. П. Муньков]] (1923-), [[Мөнәвәр Тутаев|М. З.Тутаев]] (1924—1994), К. Р. Синицына, [[Бөек Ватан сугышы]] ветераннары [[Роберт Гатауллин|Р. В. Гатауллин]], Л. Н. Фурер, Т. Я. Корбанов, Ш. Ә. Әхмәдуллин, С. М. Исхакова һ.б. [[Казан дәүләт педагогия институты|КДПИ]] ректоры [[Мирфатыйх Зәкиев]]ка мөрәҗәгать итәләр. Ректор аларга теләктәшлек күрсәтә. Музей [[1977 ел]]да зур булмаган аудиториядә ачыла. Беренче җитәкчесе профессор М. З. Тутаев була. [[1980-еллар]]да уку бүлмәләре җитешмәү сәбәпле, музей ябыла, экспонатлар подвалга күчерелә, кайберләре юкка чыга. [[2003 ел]]да КДПУ ректоры [[Җәмил Нигъмәтов]] музейны торгызу турында карар бирә. Музейны торгызуның фәнни концепциясе авторы — тарих фәннәре кандидаты, [[ТР атказанган мәдәният хезмәткәре]] Лариса Краева була. Музейны бизәү эше ТР сәнгать фонды тарафыннан башкарылган. == Күргәзмәләр == Күргәзмәләрнең нигезен [[Казан дәүләт педагогия институты|педагогия институты]] укытучылары, [[Бөек Ватан сугышы]] һәм мәгариф ветераннары, аларның балалары һәм оныклары тапшырган сирәк очрый торган материаллар тәшкил итә. Күргәзмәләр педагогик белем бирүне тарихи ретроспективада (1812 елдан бүгенге көнгә кадәр) өйрәнергә мөмкинлек бирә. 500 экспонат педагогика мәгарифенең 200 еллык тарихы турында сөйли. Музей үз басма органын — «Музейный вестник» чыгара. Атнаның [[шимбә]], [[якшәмбе]]дән башка көннәрендә 10-17 сәгатьләрдә ачык. [[КФУ]] хезмәткәрләре һәм студентларыннан башкаларга бер көн алдан заявка бирергә кирәк. Телефоннары: +7 (960) 031-01-30, 89870631170. == Әдәбият == # ''[[Мөгамбәр Шәрипов|М. М. Шарипов]]''. Познавательный путеводитель по Казани. К.: «Скрипта», 2015. ISBN 978-5-99008-642-5 == Сылтамалар == * [https://kpfu.ru/museums/muzej-istorii-pedagogicheskogo-obrazovaniya Казан университетының педагогик белем бирү тарихы музее] * [https://museums.kpfu.ru/muzej-istorii-pedagogicheskogo-obrazovaniya/posetitelyam/ Казан университетының педагогик белем бирү тарихы музее КФУ сайтында] == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Казан университеты}} {{Казанның истәлекле урыннары}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Казан музейлары]] [[Төркем:Казан (Идел буе) федераль университеты]] c239e8lk5fc65yhnp4wc0d0qwjmkyuc Казан университеты музейлары 0 211587 3526403 2359286 2022-08-04T16:25:42Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ {{Тышкы сылтамалар}} {{Татарстан музейлары}} wikitext text/x-wiki '''Казан университеты музейлары''' ({{lang-ru|Музеи КФУ}}) — [[Казан үнивирситите|Казан университеты]]нда төрле елларда ачылган бай коллекцияле 8 музей. == Тарих == [[1804 ел]]ның {{comment|5 ноябрендә|иске стиль белән}} [[Александр I]] фәрманы буенча [[Казан университеты|Казан император университеты]] оештырыла. Уку йортының уставы буенча, Табигать (''яки натура'') тарихы кабинеты һәм Минераллар кабинеты оештырыла. Әлеге кабинетлар хәзерге музейларның нигезе була. Казан университеты [[Беренче Казан ирләр гимназиясе]] җирлегендә төзелә, югары сыйныф укучылары университетның беренче студентларына әйләнә. Музейлар җыелмаларының нигезен [[1799 ел]]да [[Павел I]] фәрманы буенча [[Беренче Казан ирләр гимназиясе|Казан гимназиясенә]] тапшырылган кенәз Потемкин-Тавридалының сирәк очрый торган {{comment|тупланмасы|коллекция}} тәшкил итә. == КФУ музейлары == * [[А. А. Штукенберг исемендәге геология музее]] * [[Казан университеты тарихы музее]] * [[Николай Лобачевский музее (Казан)|Николай Лобачевский музее]] * [[Казан химия мәктәбе музее]] * [[Казан университетының этнография музее]] * [[Казан университетының археология музее]] * [[Казан университетының педагогик белем бирү тарихы музее]] * [[Казан университетының зоология музее]] == Музейлар урнашкан биналар == <gallery widths="150" perrow="3"> Файл:Kazan state university.jpg|[[КФУ]] баш корпусы Файл:Kazan State University from the 2 Korpus.jpg|[[КФУ]] баш корпусы биналары ансамбле Файл:КФУ_геология_музее.jpg |[[А. А. Штукенберг исемендәге геология музее]] Файл: Kazan new ac build and lib.JPG|[[Казан университетының археология музее|КФУ археология музее]] Файл:КФУ Психология институты бинасы.JPG|[[Казан университетының археология музее|КФУ педагогик белем бирү тарихы музее]] Файл:Татарстан. Казань. Дом ректора, здесь жил математик Лобачевский Н.И.jpg | [[Николай Лобачевский музее (Казан)|Николай Лобачевский музее]] </gallery> == Әдәбият == # ''[[Мөгамбәр Шәрипов|М. М. Шарипов]]''. Познавательный путеводитель по Казани. К.: «Скрипта», 2015. ISBN 978-5-99008-642-5 == Сылтамалар == * [https://kpfu.ru/museums/ Казан университетының музейлары] * [https://museums.kpfu.ru/ Казан университетының музейлары КФУ сайтында] == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Казан университеты}} {{Казанның истәлекле урыннары}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Казан музейлары]] [[Төркем:Казан (Идел буе) федераль университеты]] ffqe1b7wx5t4ncv5iq95bu725ahxkxo Бикчәнтәев 0 212029 3526425 2417117 2022-08-04T16:38:17Z Әмир 15082 мәгълүмат өстәү wikitext text/x-wiki '''Бикчәнтәев''' — фамилия. * [[Әнвәр Бикчәнтәев]] (1916-1989), язучы (''[[Уфа]]''). * [[Әхмәт Бикчәнтәев]] (1911—1985), архитектор. * [[Дмитрий Бикчәнтәев]] (1959), композитор. * [[Йосыф Бикчәнтәев]] (10.03.1993), [[Камал театры]] актеры. [[Рәфкать Бикчәнтәев|Р. Бикчәнтәевның]] оныгы, [[Фәрит Бикчәнтәев|Ф. Бикчәнтәевның]] улы. * [[Радик Бикчәнтәев]] (02.08.1972), спортчы (''[[тимераякта шуу]]'') (''[[Нурсолтан]]''). * [[Рәфкать Бикчәнтәев]] (1924-1975), [[Камал театры]] актеры һәм режиссеры. * [[Риян Бикчәнтәев]] (1937—1992), язучы, журналист. [[Әнвәр Бикчәнтәев|Ә. Бикчәнтәевның]] улы (''[[Уфа]]''). * [[Таһир Бикчәнтәев]] (1980), Кемерово өлкәсе мөселманнарының Диния нәзарәте мөфтие, Бөтендөнья татар конгрессы Милли Шурасы әгъзасы (2022 елдан). * [[Фәрит Бикчәнтәев]] (1962), [[Камал театры]] актеры, баш режиссеры. [[Рәфкать Бикчәнтәев|Р. Бикчәнтәевның]] улы. * [[Ярхәм Бикчәнтәев]] (1922-2000), [[Дан ордены]]ның тулы кавалеры. ---- * [[Әминә Бикчәнтәева]] (1913-1986), язучы. == Моны да карагыз == * [[Бикчәнтәй бине Ибраһим әс-Сабавый]] (1741-1801), [[ислам|дин]] эшлеклесе, имам-хатиб, мөдәррис. == Шулай ук карагыз == * [[Бикчәнтәй]], ''[[топоним]]''. == Чыганаклар == # Татар энциклопедиясенең шәхесләр исемлеге. Казан: Татар энциклопедиясе иституты, 1997. {{күп мәгънәле}} [[Төркем:Шәхесләр]] [[Төркем:Фамилияләр]] jviiz67u3bx5lf6n7foecfknr2e1fib Биләр музей-тыюлыгы 0 215803 3526470 3506549 2022-08-04T17:47:41Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Биләр дәүләт тарих, археология һәм табигать музей-тыюлыгы''' — [[Татарстан|Татарстан Республикасы]] [[Алексеевск районы]] территориясендә урнашкан тарихи һәм археологик [[музей]] һәм [[тыюлык]] комплексы. Аның территориясен [[Урта гасырлар|Урта гасырлар чоры]] [[Биләр|Биләр шәһәре]] җире тәшкил итә. ==Гомуми мәгълүмат== Музейның саклау объектлары фәнни-мәгърифәт өлкәсенә карый. Шуңа аның эшчәнлегенең төп юнәлеше — гыйльми тикшеренүләр һәм киләчәк буынга әлеге белемнәрне җиткерү. Музей [[Татарстан Республикасы Мәдәният министрлыгы]]на буйсына. Мәйданы буенча ул 2392 га территорияне алып тора. Музей фондында бүгенге көндә 77 меңнән артык берәмлек исәпләнә. Алар арасында археологик материаллар (76 меңгә якын), ХIХ гасыр ахыры - XX гасыр башына караган декоратив-гамәли сәнгать һәм авыл хуҗалыгы әйберләре (200 дән артык), фотоматериаллар һәм документлар (400 дән артык) бар.<ref>{{Cite web|title=Биләр музей-тыюлыгы бите|trans-title=Татарстан Республикасы музейлары интернет-порталы|url=http://museum.tatar.ru/tt/museum/bilyarskiy_istoriko_arkheologicheskiy_i_prirodnyy_muzey_zapovednik/about/#tab}}</ref> == Музей тарихы == [[1977 ел]]да профессор [[Альфред Халиков]] инициативасы белән Биләр археологик музее төзелә. Ул ХІХ гасыр ахырындагы 2 катлы бинада урнаштырыла. Икенче катта музей экспозициясе төзелә, анда Биләр археологик экспедициясе казу эшләреннән археологик материаллар һәм тарих -көнкүреш характерындагы предметлар тәкъдим ителгән. [[1992 ел]]да [[Татарстан Республикасы Министрлар Кабинеты]]ның «Биләр дәүләт тарих, археология һәм табигать музей-тыюлыгын оештыру турында”гы 459 нчы санлы 1992 ел 14 август карары нигезендә төзелгән. [[1997 ел]]да [[Татнефть|"Татнефть" акционерлык җәмгыяте]] генераль директоры Ринат Галиев һәм Алексеевск районы администрациясе башлыгы Алексей Демидов инициативасы белән [[Татарстан Республикасы Мәдәният министрлыгы]], [[Татарстан Республикасы Фәннәр академиясе|Татарстан Фәннәр Академиясенең]] Шиһабетдин Мәрҗани институты галимнәре актив катнашында борынгы хаҗилык урынын реконструкцияләү һәм төзекләндерү эшләре башкарылды. == Биләр музей-тыюлыгы составы == * [[#Тарих һәм археология музее|Тарих һәм археология музее]]. * Тарихи этнография музее. * [[#Биләр шәһәрчеге|Биләр шәһәрчеге]]. * [[#Балынгуз шәһәрчеге|Балынгуз шәһәрчеге]]. * Горкинск һәм Николаев-Баранск шәһәрчеге. * Органик химия галиме A.M. Бутлеровның кәшәнә-төрбәле кабере. * [[#Академик А.Е. Арбузовның музей-йорты|Академик А.Е. Арбузов музей-йорты]] * [[#"Изге чишмә"("Хуҗалар тавы")|“Изге чишмә” комплексы]]. === Биләр шәһәрчеге=== {{seealso|Биләр}} [[Файл:Bilyar gorodizshe - panorama.jpg|мини|475x475пкс|Биләр шәһәрчегенең панорамасы]] [[X гасыр]]ларда [[Идел буе Болгары|Идел-Чулман Болгарының]] мәдәни катлавы. Аэрофотосурәт ясау ярдәмендә элекеге Биләр шәһәрчеге урынында 30 тирәсе кирпеч бина, борынгы урамнар, кварталлар, мәйданнар, сулыклар калдыклары булуы теркәлгән. Биләр шәһәрчеге валлар һәм уелмалар формасындагы ныгытмалар белән чикләнгән. Бүгенге көндә шәһәрчектән ике заллы сарай комплексы, мәчет (18 гасырда ук тикшерүчеләр тарафыннан аның диварлары, манарасы урыннарыгың эзләре билгеләнгән), Кәрван-сарай, Феодал йорты, кирпеч мунчалар, коелар гына сакланып калган. ===Балынгуз шәһәрчеге=== Биредә XIII-XIV гасыр мавзолей фундаментлары , валлар һәм уелмалар формасындагы төзелеп бетмәгән саклагыч корылмалар калдыклары сакланган. Балынгуз зираты ривәятләр һәм тарихи мәгълүмәтләр буенча Алтын Урда һәм Казан ханлыгы чорында бай катлам кешеләрен күмү өчен генә кулланылган. Мондагы каберләрне һәм мавзолейлар изге дип саналган, шуңа аларны саклау өчен ерымның икенче ягында XVII гасырдан башлап татар авылы урнашкан булган. === "Изге чишмә" ("Хуҗалар тавы")=== IX-X гасырлардан ук билгеле булган мәҗүсиләрнең гыйбәдәтханәсе, татар, рус, чуваш, марийларда әлеге урын изге булып санала, динниләр өчен кече хаҗ урыны булып та санала. Алар чишмәнең шифалау көче булуына ышаналар, шуңа монда төрле йолалар үткәрәләр, догалар укыйлар, садәкә бирәләр. Биләр музей-тыюлыгының туристлар өчен иң кызыклыларының берсе - "Хужалар тавы итәгендә урнашкан легендалар һәм" Изге чишмә " комплексы. ===Тарих һәм археология музее=== Биредә Биләр борынгылыкларының коллекциясе тупланган. Шул исәптән, кыйммәле ташлар белән бизәлгән металлик китап тышлыгы, барс рәвешле бронза йозак (кырыенда гарәп телендә теләкләр язылган һәм авторның кулы куелган), алтын һәм көмештән эшләнгән суда йөзүче бер көш рәвешендәге өчмәрҗәнле чигә балдагы һәм башкалар. ==== Тарих һәм археология музееның эскпозициясе ==== <gallery mode="nolines" widths="150" heights="150" perrow="8" caption="''Экспонатлар''"> Файл:Wikiexpedition Bilyar .jpg Файл:Викисәфәрләр-Биләр29.jpg Файл:Викисәфәрләр-Биләр34.jpg Файл:Викисәфәрләр-Биләр22.jpg Файл:Викисәфәрләр-Биләр40.jpg Файл:Викисәфәрләр-Биләр31.jpg Файл:Викисәфәрләр-Биләр9.jpg Файл:Викисәфәрләр-Биләр17.jpg Файл:Викисәфәрләр-Биләр13.jpg Файл:Викисәфәрләр-Биләр36.jpg Файл:Викисәфәрләр-Биләр26.jpg Файл:Викисәфәрләр-Биләр38.jpg Файл:Викисәфәрләр-Биләр21.jpg Файл:Викисәфәрләр-Биләр23.jpg Файл:Викисәфәрләр-Биләр8.jpg Файл:Викисәфәрләр-Биләр11.jpg Файл:Викисәфәрләр-Биләр20.jpg Файл:Викисәфәрләр-Биләр37.jpg Файл:Wikiexpedition to Bilyar 19.jpg Файл:Wikiexpedition to Bilyar 18.jpg Файл:Викисәфәр Биләр 13.png </gallery><gallery mode="nolines" widths="150" heights="150" perrow="8" caption="''Рәсемнәр һәм сыннар''"> Файл:Wikiexpedition to Bilyar 11.jpg Файл:Wikiexpedition to Bilyar 17.jpg Файл:Wikiexpedition to Bilyar 4.jpg Файл:Викисәфәр Биләр 15.jpg Файл:Викисәфәр Биләр 1.jpg Файл:Викисәфәр Биләр 10.png Файл:Wikiexpedition to Bilyar 14.jpg Файл:Викисәфәрләр-Биләр4.jpg Файл:Викисәфәрләр-Биләр5.jpg Файл:Викисәфәрләр-Биләр6.jpg Файл:Викисәфәрләр-Биләр3.jpg Файл:Викисәфәрләр-Биләр1.jpg </gallery> ===Академик А.Е. Арбузовның музей-йорты=== {{Төп мәкалә|Академик А.Е. Арбузовның музей-йорты (Биләр)}} Йорт булачак химик [[Александр Арбузов]] туып-үскән [[Арбузов-Баран|Арбузов-Бәрән]] авылыннан күчерелгән. Шул ук бинада органик химиягә нигез салучы [[Александр Бутлеров|А.М.Бутлеровка]] багышланган экспозиция дә урнашкан. Аның ата-бабаларынның утары Биләрдән ерак түгел урнашкан [[Бутлеровка]] авылында булган. == Кызыклы факт == * [[1997 ел|1997 нче елдан]] «Сәләт» яшьләр хәрәкәте ел саен Биләр тарихи-археологик музей-тыюлыгы территориясендә үз Халыкара уку-укыту форумын үткәрә. Чара Татарстанның районнарыннан, Рәсәйнең төбәкләреннән, чит илләрдән килгән балалар һәм яшьләр катнашында үтә.<ref>{{Cite web|title=Халыкара яшьләр уку-укыту Сәләт форумы|trans-title=Сәләт рәсми сайты|url=http://selet.biz/tat/projects/proekty-2019/respublikanskiy-bilyarskiy-festival-konkurs-intellektualnogo-tvorchestva-odarennykh-detey-i-molodezh/}}</ref><ref>{{Cite web|title=СӘЛӘТ ФОРУМЫ – БЫЕЛ 6 ТАПКЫР!|trans-title="Ялкын" журналы сайты|url=http://yalkyn.com/tejribe/26768/}}</ref> == Шулай ук карагыз == *[[Иске Казан]] *[[Сәләт (яшьләр оешмасы)]] *[https://tatar-today.ru/2016/06/7025/ ''Гөлия Галәвиева.''<nowiki> Изге Биләрдә изге булмаган хәл [үзем күрдем]. Tatar-today порталы</nowiki>] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == *[http://билярскийзаповедник.рф Музей-тыюлыкның рәсми-сайты]{{Ref-ru}} *{{Cite web|title=наил алан. "Биләр һичшиксез ЮНЕСКО исемлегендә булырга тиеш"|trans-title=Азатлык радиосы|url=http://www.azatliq.nom.al/a/28720170.html}}{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} *[http://www.museum.ru/M1786 Россия музейлары. Биләр музей-тыюлыгы хакында{{Ref-ru}}] * http://www.ksu.ru/archeol/zbilar.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090118194817/http://www.ksu.ru/archeol/zbilar.htm |date=2009-01-18 }} *{{Cite web|title=Биләр музей-тыюлыгында күргәзмә ачылды. 14.02.2017|trans-title=Алексеевск муниципаль районы матбугат хезмәте|url=http://alekseevskiy.tatarstan.ru/tat/index.htm/news/844626.htm}} {{Портал|Мәдәният|Татарстан|Идел буе Болгары}} {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Биләр]] [[Төркем:Русия музей-тыюлыклары]] [[Төркем:Алексеевск районы музейлары]] [[Төркем:Татарстанның сакланган табигать территорияләре]] e9v6ropzfqdr1p1ul89s91upzor8bcj Академик А.Е. Арбузовның музей-йорты (Биләр) 0 215829 3526469 3506551 2022-08-04T17:40:23Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Академик А.Е. Арбузовның музей-йорты |файл = А.Е. Арбузов музей-йорты 3.jpg |зурлык = 400px |язу         =  <small>''''</small> <!-- |lat_dir = N|lat_deg = 55|lat_min = 47|lat_sec = 44.90 |lon_dir = E|lon_deg = 49|lon_min = 6|lon_sec = 34.70--> |reөgion   = RU |CoordScale = 7000 |нигезләнгән = 1977 |урын = [[Биләр (Алексеевск районы)]] |директор       = |сылтама         = |викиҗыентык = }} '''Академик А.Е. Арбузов музей-йорты''' — [[Биләр музей-тыюлыгы|Биләр дәүләт тарих, археология һәм табигать музей-тыюлыгы]] территориясендә урнашкан музей. Музей танылган химик [[Александр Арбузов|Александр Ерминингельдович Арбузов]] тормышы һәм эшчәнлегенә багышланган. Урнашу урыны – [[Татарстан|Татарстан Республикасы]] [[Алексеевск районы]]ның [[Биләр (Алексеевск районы)|Биләр]] авылы. == Музей тарихы == [[1712 ел]]да Арбузовлар гаиләсе [[Түбән Новгород губернасы]]ннан [[Спас өязе]] җирләренә килеп урнаша. Алар яши торган авыл Баран (килеп чыгышы [[бәрәнҗәрләр]] белән бәйле) дип аталган була. Элекке вакыт алпавытлар торган җиргә фамияләрен кулланып исем кушу традициясе буенча авыл [[Арбузов-Баран]] дип йөртелә башлый. [[1926 ел]]да Александр Ерминингельдовичның әтисе улгәч, өй башлангыч мәктәп вазыйфасын үти. 50 елдан соң укытырга балалар калмау сәбәпле ябыла — [[1976 ел]]да Арбузовлар өе бушап кала. Шул ук елда Алексеевск районы җитәкчелеге, Арбузовның туганнары белән килешеп, йортны Биләр төбәгенә китереп салалар. [[1977 ел]]да Арбузов музей-йорты ачыла. Арбузовның балалары алып килгән һәм башка шәхси әйберләре саклана. Музейда шулай ук “Арбузов колбасы” һәм “Арбузов реакциясе”н курергә мөмкин. Александр Ерминингельдовичның акварель белән ясалган дүрт рәсемен дә карарга була. == Музей эчтәлеге == [[File:А.Е. Арбузов музей-йорты 2.jpg|left|177x177px]] Органик химия фәнененә нигез салучы [[Александр Бутлеров|Александр Михаилович Бутлеров]], Алексеевск районы [[Арбузов-Баран]] авылыннан 1 км ераклыкта гына булган [[Бутлеровка]] авылында туып үсүне истә тотып, музейны ачканда, экспозицияләрне кую өчен ике аерым бүлмә ясыйлар: берсендә – А. Е. Арбузов, икенчесендә – А.М. Бутлеров турында мәгълүматлар тупланган.<ref>{{Cite web|trans-title=«Культура РФ» проекты|url=https://www.culture.ru/institutes/22239/dom-muzei-a-e-arbuzova|title=А. Е. Арбузов музей-йорты хакында}}</ref> Александр Михаил улына кагылышлы музейда ике чын экспонат саклана: картина һәм кара савыты. 2012 елда музей-йортның торышы начарлана. Тышлыгын күзәтеп, бүгенге көндә дә төзекләндерү ясалмаган. == Музей күргәзмәсе == <gallery perrow="5" widths="200" heights="200" mode="nolines"> Файл:Wikiexpedition to Bilyar 27.jpg Файл:Wikiexpedition to Bilyar 28.jpg Файл:Wikiexpedition to Bilyar 30.jpg Файл:Wikiexpedition to Bilyar 31.jpg Файл:Wikiexpedition to Bilyar 32.jpg Файл:Wikiexpedition to Bilyar 33.jpg Файл:Wikiexpedition to Bilyar 34.jpg Файл:Wikiexpedition to Bilyar 35.jpg Файл:Wikiexpedition to Bilyar 36.jpg Файл:Викисәфәрләр-Биләр42.jpg Файл:Викисәфәрләр-Биләр44.jpg Файл:Викисәфәрләр-Биләр45.jpg Файл:Викисәфәрләр-Биләр46.jpg </gallery> == Шулай ук карагыз == * [[Академиклар Арбузовларның музей-йорты (Казан)]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == * [http://old.kpfu.ru/infomat/archeol/zbilar.htm Казан федераль университеты археология музее сайтында музей турында сәхифә] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190221065806/http://old.kpfu.ru/infomat/archeol/zbilar.htm |date=2019-02-21 }} {{Ref-ru}} * [http://alekseyevsk.ru/news/tema-dnya/pochetnye-gosti-posetili-dom-muzey-aleksandra-arbuzova-v-alekseevskom-rayone ''Алексеевск районы "Заря" газетасы.'' Почётные гости посетили Дом музей Александра Арбузова в Алексеевском районе] * [http://diary-culture.ru/blogs/moi-mir-453/dom-muzei-e-a-arbuzova-biljarsk.html "Укучы мәдәният көндәлеге" проекты катнашучысы музейда] {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Академик Арбузов хөрмәтенә аталган объектлар]] [[Төркем:Алексеевск районы музейлары]] gkbjzddjdm09cquntdwqbtmgnz50hxl Иске Казан музей-тыюлыгы 0 216066 3526506 3506552 2022-08-04T18:44:06Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Иске Казан дәүләт тарих, мәдәният һәм табигать музей-тыюлыгы |файл = ИСКЕ-КАЗАНСКИЙ_МУЗЕЙ-_ЗАПОВЕДНИК.jpg |зурлык = 300px |язу = <small>''Музейның төп бинасы''</small> |викиҗыентык = }} '''Иске Казан дәүләт тарих, мәдәният һәм табигать музей-тыюлыгы''' - Татарстан Республикасы, Биектау районы, Камай авылы территориясендә урнашкан тарихи һәм археологик музей һәм тыюлык комплексы. Мәйданы буенча музей 137,2 га территорияне алып тора, төп фондта 3270 саклау берәмлеге исәпләнә.<ref>http://museum.tatar.ru/tt/museum/iske_kazanskiy_gosudarstvennyy_istoriko_kulturnyy_i_prirodnyy_muzey_zapovednik/about/#tab</ref> == Тарих == Музей-тыюлык Татарстан Республикасы министрлар кабинетының 1992 елның 14 апрелендә 228-нче номерлы "Татарстан Республикасы иектау районында иске Казан дәүләт тарих, мәдәният һәм табигать музе-тыюлыгы оештыру турында" карарына нигезләнеп төзелә<ref name="16.nnrf.ru">https://16.nnrf.ru/index.html#204</ref>. Музейның саклау территориясе һәм әйләнә-тирәсе борынгы заманда – безнең эрага кадәр I меңъеллыкта ук ананьино археологик культурасы вәкилләре тарафыннан үзләштерелә һәм тарихи, археологик, архитектура һәйкәлләре белән күрсәтелә: борынгы кабиләләр чоры, башлангыч, алга киткән һәм соңгы урта гасыр археологик объектлары,;; ук Татар Әйшәсе авылында сакланган XX йөз башы традицион авыл архитектурасы һәйкәлләре (танылган Казан арты татар авылларының гади үрнәкләре), казан татарлары этносы, аның бай материал һәм рухи мәдәнияте формалашу үзәге. Бу музей Иске-Казан археологик экспедициясе җитәкчесе [[Равил Фәхретдинов|Фәхретдинов Равил Габдрахман улы]] инициативасы буенча нигезләнгән. == Иске Казан шәһәре тарихы == [[Иске Казан]] заманында шактый үсеш алган шәһәр булган. Моның турында керамика, эш кораллары, кораллар шәһадәт булып тора. Риваятьләрдә әйтелгәнчә шәһәрне Алтын бәк һәм Алим бәк патшазадәләр нигезләгән. Музей урыны табигать ландшафты урыны булып тора. Бу урын бай флорага (юка, свербига, балтырган, төнбоеклар) һәм фауна (бурсык, янутсыман эт, төлке) ия. Шулай ук карчыга һәм ак койрыклы бөркет бар. Музей урыны Казансу елгасының иске аккан юлы янына якын булып тора. == Музей-тыюлык составы == Музей-тыюлык составына Идел Болгары, Алтын Урда һәм Казан ханлыгы чоры археологик һәм эпиграфик һәйкәлләре керә<ref>{{Citation |title=архив күчермәсе |url=http://iskekazan.ru/ |access-date=2019-03-03 |archive-date=2019-04-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190415050842/http://iskekazan.ru/ |dead-url=yes }}</ref>: [[Файл:Иске_Казанда_табылган_кабер_ташы.jpg|мини|210x210пкс|Иске Казанда табылган кабер ташы]] [[File:Иске Казан тыюлыгы.jpg|мини|210x210пкс|Иске Казан тыюлыгы]] * Иске Казан (Камай) шәһәрлеге (ХIII гасыр - 1552 ел, 7 га) - ныгытылган болгар-татар авылы урны культурасы катламы, XIII-XIV гасырларда Казан артының эре сәяси һәм икътисади үзәге. Шәһәр 1552 елда рус гаскәрләре тарафыннан җимерелә. Ак таш йорт, торак һәм хуҗалык корылмалары, XIV гасыр ахыры - XV гасыр жучи көмеш тәңкәләре хәзинәлекләре табылган. Кайбер тикшерүчеләр Иске Казан (Камай) шәһәрлеген Иске Казан шәһәрлеге белән бәйлиләр. * Рус Урматы авылы (124 га) урыны (XIII-XIV гасырлар) - болгар-татар сәүдә урыннары культурасы катламы. Торак һәм хуҗалык корылмалары (тимерчелек һәм чүлмәкче учаклары, һөнәрчелек остаханәләре һ.б.) урыннары ачылган. хезмәт һәм сугыш кораллары, бизәнү әйберләре табылган. * Кабер ташлары сакланып калган Иске Казан (Камай) каберлеге (XIV гасыр)(Камай шәһәрлегеннән 0,5 км ераклыкта, Казанка елгасының уң ярында урнашкан)<ref name="16.nnrf.ru"/>. * Гарәп һәм болгар борынгы язулы кабер ташлары сакланып калган Рус Урматы каберлеге (XIII-XIV гасырлар). * Табигать ландшафты - Казанка елгасы киртләчләренең су баса торган урыннары, су астында кала торган күлләре белән су баса торган тугайлары, елганың үз юлы. * Изге урыннар: Гайшә-бикә кабере, "Изге Мулла Хаҗи чишмәсе" чыганагы, "Хан чишмәсе" чыганагы. '''Камай авылында тарихи этнография музеендә''' (6 га) 4 экспозиция эшләп килә<ref>http://iskekazan.ru/o-muzee/</ref>: [[Файл:Иске_Казан_музее_күргәзмәсе.jpg|мини|345x345пкс|Иске Казан музее күргәзмәсе]] # Иске Казан археологиясе бүлегендә күп еллар дәвамында Иске Казан комплексында булган археологик эзләнүләр вакытында табылган әйберләр урын алган. Бу - кызыл балчыктан ясалган савыт-саба, тимер эшләнмәләр. 1970-1980 еллардагы Р. Г. Фәхретдинов тикшерүләр нәтиҗәсендә җитештерү һәм торак комплекслар, шәһәрнең тарихи һәм социаль топографиясе, аның барлыкка килүе һәм үсеше турында мөһим мәгълүмәтләр алына. Шәһәрлектә, гомүмән алганда, 2204 м<sup>2</sup> мәйдан ачылган. Эзләнүләрдә Ә.Г. Мөхәммәдиев, Н.А. Кокорина катнаша. # Экспозициянең этнография бүлегендә авыл крестьяны йорты күренеше торгызылган: тактадан ясалган сәке, йорт җиһазлары, крестьян киемнәре, аяк киемнәре, көнкүреш әйберләре, йорт кирәк-яраклары. # Нумизматика (акчалар) һәм фалеристика (значоклар) фонды. # Тарихи китаплар фонды. == Музей территориясе == [[Файл:Иске_Казан_кирмәне_эче_панорамасы.jpg|мини|317x317пкс|Иске Казан кирмәне эче панорамасы]] Камай авылында тарихи этнография музее территориясендә Казан ханлыгы чоры тарихи-мәдәни һәм һөнәрчелек комплексы бар: кирмән (периметр буенча 500 м), 6 каравылчы каланчасы, капкалар, сугыш кораллары,тимерче алачыгы, чүлмәк ясау остаханәсе. XIX-XX гасыр башы Казан арты авылларының этнографик биналары: җил тегермәне, әвен, баз, чәй-ханә, һөнәрчеләр йортлары һ.б.<ref>http://www.museum.ru/M1312</ref> == Шулай ук карагыз == * [[Иске Казан]] * [[Сәләт (яшьләр оешмасы)]] * == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:1992 елда нигезләнгән музейлар]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] [[Төркем:Биектау районы музейлары]] [[Төркем:Татарстанның сакланган табигать территорияләре]] [[Төркем:Русия музей-тыюлыклары]] {{викиләштерергә}} ogj07umk24lya39blho2eec5xyaotb9 Казан дәүләт университетының актлар залы 0 216645 3526404 2440665 2022-08-04T16:26:24Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ {{Тышкы сылтамалар}} {{Татарстан музейлары}} wikitext text/x-wiki {{Истәлекле урын |Тип = актлар залы |Татар исеме = КФУ император залы |Оригинальное название = |Рәсем =КФУ_актлар_залы.jpg |Подпись изображения = |Статус = |Ширина изображения = 300px |Ил = Русия |Урын исеме = шәһәр |Урын = [[Казан]] |region = RU |CoordScale = 5000 |Координатлар = |Мигъмари стиль = |Проект авторы = |Төзелеш башлавы датасы = 1822 |Төзелеш тәмамлавы датасы = 1825 |Здания = {{Достопримечательность/Здания||||||}} |Приделы = |Известные обитатели = |Реликвии = |Настоятель = |Состояние = |Сайт = |Commons = }} {{Портал|Мәдәният}} {{Портал|Казан}} '''Казан дәүләт университетының актлар залы''', [[КФУ император залы]] (''[[2017 ел]]дан'', {{lang-ru|Императорский зал КФУ, Актовый зал Казанского государственного университета}}) – [[Казан (Идел буе) федераль университеты]]ның [[Казан университетының баш корпусы (Казан)|төп укыту корпусында]] урнашкан аерым статуска ия (''мемориаль'') тантаналар залы. [[1825 ел]]да ачылган. [[1887 ел]]да залда халык мәгарифе өлкәсендә патша хөкүмәте сәясәтенә каршы (''юридик факультетның I курс студенты [[Владимир Ленин|В. И. Ульянов]] катнашында'') студентлар сходкасы була.<br/> Адресы: [[Казан]], [[Кирмән урамы (Казан)|Кирмән]] урамы, 18. {{External media |рәсем1=[https://realnoevremya.ru/articles/53499 Борис Ельцин актлар залында. 2002].}} == Тарих == [[Файл:КФУ, 1.jpg|200px|thumb|right|[[Казан университетының баш корпусы (Казан)|Казан университетының баш корпусы]]]] [[Файл:Х.Якупов._На_сходку.jpg|200px|thumb|right|[[Харис Якупов|Х. Якупов]]. «''Сходкага''»]] Актлар залының тарихы [[1825 ел]]дан башлана. Архитектор [[Петр Пятницкий|П. Г. Пятницкий]] проекты буенча [[Казан университетының баш корпусы (Казан)|университетның баш корпусы]] төзелеп бетә (''элекке Казан вице-губернаторы Д. В. Тенишев йорты белән [[Беренче Казан ирләр гимназиясе|гимназия]] бинасын берләштерү нәтиҗәсендә, [[1822 ел|1822]]—[[1825 ел|1825]]''). [[1825 ел]]ның җәендә император [[Александр I]] нең [[Казан]]га килүе көтелә, шуңа күрә барлык төзү эшләре шул вакытка төгәлләнә. [[Александр I]] Казанга килми кала. 200 еллык тарихында актлар залы күп мәртәбәләр үзгәрешләр кичерә: дивар буявының төсе, обойлар алмаштырыла, яктырткычлар үзгәреп тора, җиһазлар урынын үзгәртә, диварлардагы портретлар алышына. [[1849 ел]]ның [[гыйнвар]]ында [[Казанские губернские ведомости (гәҗит)|«Казанские губернские ведомости»]] газетасының хезмәткәре А. И. Артемьев истәлеге<ref>''[[Стелла Писарева]]''. [https://kpfu.ru/news/svidetel-vseh-glavnyh-sobytij-iz-istorii-aktovogo.html Свидетель всех главных событий. Из истории Актового зала.] Сайт КФУ, 10.10.2014{{ref-ru}}</ref> : <blockquote> Зур залга алып керүче өч ишек ачылып китте... Залның уртадагы ишеккә каршы башында биегәйтелгән кафедра тора. Кафедра өстендә диварда гамәлдәге Галиҗанәп император Николай Павловичның бөтен буе белән төшерелгән портреты тора (''үзәк диварда һәрвакыт гамәлдәге император портреты эленгән булган''). Кафедраның ике ягында аудиториягә үтә торган ике ишек. Уң дивар Воскресенская урамына карап тора, тәрәзә асларында диваннар тезелгән. Сул дивар буйлап этнография коллекцияләре тутырылган мәһабәт шкафлар куелган. </blockquote> [[XIX гасыр]]ның беренче яртысында актлар залында Сирәк әйберләр музее, китапханә урнаша. Университетның йөз еллыгына сынчы [[Карл Мюфке|К. Мюфке]] актлар залы бизәлешенә үзгәрешләр кертә: диварларны төсле рәсем, {{comment|әвәләү|лепка}} элементлары белән бизи. XIX гасырның 80нче елларында актлар залы үзгәрешләр кичерә. Шкафлар залдан чыгарыла, кафедра үзәктән сул якка күчерелә, аның янына такта эленгән, үзәк диварда гамәлдәге император [[Александр III]] портреты эленгән, портрет астында кызыл бәрхет белән капланган зур өстәл, сул диварда — вафат булган императорларның портретлары (''алар арасында университетны нигезләүче [[Александр I]] нең ике портреты: Петербург рәссамы академик Роцетти эше, [[1886 ел|1806]]; инглиз рәссамы Доу эше, [[1824 ел|1824]]''). [[1917 ел]]да залдан императорларның портретлары алып ташлана, бушап калган диварлага [[инкыйлаб]] җитәкчеләренең портретлары, «Югары уку йортлары — эшче һәм керәстияннар өчен !» дигән шигар эленә. [[1924 ел]]да үзәк дивардагы элек императорларның портретлары алып торган урынга [[Владимир Ленин|В. И. Ульянов (Ленин)ның]] рәссам [[Павел Беньков]] ясаган портреты эленә. [[1941 ел]]ның июлендә зал [[ССРБ ФА]] нең [[Мәскәү]] һәм [[Ленинград]]тан эвакуацияләнгән хезмәткәрләре өчен вакытлы тулай торак булып хезмәт итә. [[1970 ел]]да үзәк диварда {{comment|уем|ниша}} тишеп ясап, [[Владимир Ленин|В. И. Ульянов (Ленин)]]ның сынчы Н. Томский ясаган бюсты урнаштырыла. == Реставрация == [[1987 ел]]да [[КПСС]] ҮК университетның элекке студенты, инкыйлабчы, [[ССРБ]]ны нигезләүче Владимир Ульянов (Ленин)ның 100 еллыгын киң билгеләп үтү турында карар кабул итә. КДУның тарихи актлар залын реставрацияләү турында карар кабул ителә. ССРБ хөкүмәте биргән акчага [[Ленинград]] һәм [[Казан]]ның танылган белгечләре төркеме тарафыннан әлеге залны [[1887 ел]]дагы хәленә китерү эше башлана (''төркем җитәкчесе'' профессор [[Григорий Вульфсон]]). Реставрация эшләре 5 ел дәвамында алып барыла. Сынчы [[Карл Мюфке|К. Мюфке]] керткән бизәкләү элементларыннан баш тартып, залның элекке катгый тантаналы күренешен кайтару максаты куела. Буяу катламы астыннан килеп чыккан обой кисәкләре үрнәгендә Ленинград фабрикасында махсус обойлар ясатып кайтарыла. Мебель җиһазлары да [[XIX гасыр]] үрнәгендә эшләнә. Ленинградта алтын йөгертелгән бронза люстралар ясала. [[Октябрь инкыйлабы|1917 елгы инкыйлаб]]ка кадәр актлар залының сулъяк диварында рус императорларының портретлары эленеп торган. Реставрация вакытында портретлар кире кайтарылмаган, университетта кайчандыр укыган бөек шәхесләрнең — [[Лев Толстой]], [[Сергей Аксаков]], [[Николай Лобачевский]], [[Александр Бутлеров]], [[Афанасий Щапов]] портретлары урын алган (''элек алар актлар залының уңъяк диварында эленеп торган''). 1917 елга кадәр президиум өстәле артында гамәлдәге императорның ''(шул исәптән, университетны төзергә фатыйха биргән император [[Александр I]] нең'') бөтен буе белән төшерелгән гаять зур портреты залга карап торган. == Яңа тарих == [[2004 ел]]да университетның 200 еллыгына [[Александр I]] нең югалган портреты (''рәссам С. Слесарский эшләгән реконструкция'') үзәк диварга янәдән эленә. Актлар залында [[КФУ]]ның туган көннәре, халыкара гыйльми конференцияләр уздырыла, университетны бик яхшы тәмамлаган студентларга диплом тапшырыла. Уникаль акустикага ия залда камера музыкасы концертлары, КФУның үзешчән сәнгатьтә катнашучы студентлары чыгышлары була. КФУ гыйльми шурасының [[2016 ел]]ның [[29 декабрь|29 декабре]] карары нигезендә, [[2017 ел]]да залның исеме [[КФУ император залы]] ({{lang-ru|Императорский зал КФУ}}) итеп үзгәртелә.<ref>''Д. Хайрулина, Е. Калашников, Т. Рахматуллин.'' [https://realnoevremya.ru/articles/53499 В Казанском университете зал, где Ленин начал свой революционный путь, стал Императорским.] [[Реальное время (гәҗит)|«Реальное время»]], 17.01.2017 {{ref-ru}}</ref>. == Актлар залында булган шәхесләр == * [[Лев Толстой]] (''[[1844 ел]]да керү имтиханы тапшырган'') * [[Владимир Маяковский]] (''[[1927 ел|1927]], [[1928 ел]]ларда «Владимир Ильич Ленин», «Хорошо» поэмаларын укыган'') * [[Михаил Калинин]] * [[Андре Тиммерманс]] (''[[Муса Җәлил]]нең «Моабит дәфтәрләре»н саклап калучы, [[1966 ел]]да чыгыш ясаган'') * [[Алексей Косыгин]] * [[Евгений Евтушенко]] (''[[1977 ел]]да «Казан университеты», [[1981 ел]]да «Әни һәм нейтрон бомбасы» поэмаларын укыган'') * [[Борис Ельцин]] * [[Виктор Черномырдин]] * [[Кытай]], [[Финляндия]], [[Төркия]], [[Төрекмәнстан]] дәүләт башлыклары * [[Минтимер Шәймиев]] * [[Рөстәм Миңнеханов]] һ. б. == Әдәбият == # ''[[Ягъсуф Шәфыйков]].'' Казан университеты. К.: «Идел-Пресс», 2004, 166-168нче бит. ISBN 5-85247-065-1 {{ref-ru}}{{ref-en}}{{ref-tt}} == Сылтамалар == * ''[[Стелла Писарева]]''. [https://kpfu.ru/news/svidetel-vseh-glavnyh-sobytij-iz-istorii-aktovogo.html Свидетель всех главных событий. Из истории Актового зала.] Сайт КФУ, 10.10.2014 {{ref-ru}} * [https://museums.kpfu.ru/muzej-istorii-kpfu/glavnaya-stranitsa/ Музеи КФУ.] Сайт КФУ {{ref-ru}} * [https://humus.livejournal.com/3481040.html История Казанского университета]{{ref-ru}} == Моны да карагыз == * [[КФУ музейлары]] == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Казан университеты}} {{Казанның истәлекле урыннары}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Казанның истәлекле урыннары]] [[Төркем:Казан (Идел буе) федераль университеты]] [[Төркем:Казан тарихы]] r57ou0abyuumbjrt5jq7suz5rwj0sv3 Каюм Насыйри исемендәге мәктәп музее 0 217514 3526565 3506553 2022-08-04T20:20:00Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Каюм Насыйри исемендәге этнографик музей |файл = |зурлык = |язу = |lat_dir = N|lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = E|lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = 7000 |нигезләнгән = 1995 |урын = [[Татарстан]],<br/> [[Яшел Үзән]],<br/> К. Насыйри урамы, 13А |директор = |сылтама = |викиҗыентык = }} <small>{{мәгънәләр|Каюм Насыйри музее (мәгънәләр)}}</small> {{Портал|Мәдәният}} '''Каюм Насыйри исемендәге этнографик музей''' — [[Яшел Үзән районы]]ның 10нчы санлы гимназиясендә 1995 елда оешкан музей. == Мәгълүмат == '''Исеме:''' [[Каюм Насыйри]] исемендәге этнографик музей '''Урнашкан урыны''':[https://edu.tatar.ru/z_dol/gym10 «Татарстан Республикасы Зеленодол муниципаль районының 10 нчы номерлы гимназия” муниципаль бюджет гомуми белем бирү учреждениесе] '''Адресы:''' Яшел Үзән шәһәре, Каюм Насыйри урамы, 13А йорты '''Оешкан елы:''' 1995 '''Максаты:''' Яшь буында  гуманлылык , патриотизм кебек мәңгелек рухи-әхлакый кыйммәтләр формалаштыру аша, туган нигезгә, төбәккә , халыкка, аның гореф- гадәтләренә, йолаларына ихтирам уятып, күпкырлы иҗади сәләтле, зыялы, югары мәдәниятле шәхес тәрбияләү. '''Экспонатлар саны:''' 200 == Эшчәнлеге == Мәктәбебездә республика күләмендә “Мәктәп музее” дигән статус  алган Каюм Насыйри исемендәге этнографик музей эшли. [[Музей]]<nowiki/>лар – үткән белән бүгенгене тоташтыра торган күпер ул. Музеебыз ике өлештән тора. Беренче өлешендә данлыклы якташыбыз Каюм Насыйри турында мәгълүмат тупланган. Шулай ук шәһәребез һәм районыбыздан чыккан күренекле шәхесләребезгә дә зур урын бирелгән. Икенче  өлеше татар өе рәвешендә күрсәтелде. Биредә милләтебезнең милли йөзен билгеләүче, халкыбызның үткәнен, гореф – гадәтләрен, хезмәтен чагылдыручы материаллар тупланган. Шәһәребездә яшәүче татарларның күбесенең руслашкан татарлар булуын искә алсак, кайбер балаларның мондый әйберләрне әлегә кадәр  бөтенләй дә күргәне булмавын аңларга була. Милли йөзебез авылларда яшәүче өлкән буын кешеләрендә сакланган дип әйтсәк тә, кайбер предметларны инде авылларда да бик сирәк күрәсең. Шуңа күрә дә сәке, чабагач, гөбе, күмер үтүге кебек әйберләр балаларда зур кызыксыну уята. Һәрберсенең кайда һәм ничек кулланылуы турында беләселәре килә. Шул максат белән музейда әледән – әле экскурсияләр оештырыла. Аеруча кызыксынган балалар арасыннан экскурсоводлар төркеме оештырылып, алар музейга килүчеләр өчен кызыклы әңгәмәләр оештырала. == Музейның әһәмияте == Дәресләрдә әдәби әсәрләрне өйрәнгәндә, әңгәмәләр вакытында, төрле чараларга әзерләнгәндә, халкыбызның тормышы – көнкүрешенә караган төшенчәләр, әйберләр турында аңлатканда, экспонатлардан файдалану бик тә уңай. Аңлашыла да, истә дә кала. Әйтик, бала итәкле күлмәк, калфак, коштабак, ипи көрәге, кызыл башлы сөлгеләр турында сүз барганда, аларның һәрберсен күреп кенә калмыйча, тотып карарга мөмкинлек була. Рус балаларында татар телен өйрәнүгә кызыксыну тудыру чарасы буларак та музейның әһәмияте зур. Татарларның яшәү рәвеше, милли киемнәре, милли ашлары, һөнәрчелек үсеше турында мәгълүмат биргәндә, шулай ук шушы экспонатларга мөрәҗәгать итәбез. Милли сәнгать әсәрләрен өйрәнү дә шушы әйберләр аша алып барыла. Әйтергә кирәк, алар татарларның тырыш та, пөхтә дә, уңган да, мәдәниятле булуларына соклануларын белдерми калмыйлар. Ел дәвамында балалар белән милли хәзинәләребезне өйрәнү буенча зур эш алып барыла. Һәр елны алар үзләренең эзләнүләре һәм ачышлары белән уртаклашып, фәнни – гамәли конференцияләрдә чыгышлар ясыйлар. Гимназиядә ел саен Каюм Насыйри исемендәге  [http://zelenodolsk.tatarstan.ru/tat/index.htm/news/1419310.htm Халыкара фәнни-гамәли конференция] уздырыла. Эзләнүләр төрле өлкәләрдә алып барыла: татар өенең бизәлеше, йорт кирәк – яраклары, ирләр һәм хатын – кыз киемнәре, бизәнү әйберләре, милли йолалар, бәйрәмнәр һ.б. Дәресләрдән тыш уздырыла торган чараларда да музей экспонатларыннан еш файдаланабыз. Әби – бабаларыбызның гореф – гадәтләрен, йолаларын, бәйрәмнәрен укучыларга җиткерүдә төрле кичәләрнең роле зур. Мәктәптә даими рәвештә уздырылып килә торган “Сөмбелә”, “Нәүрүз”, “Әбием сандыгы”, “Әбиемнең ак яулыгы”, “Аулак өй” кебек кичәләр вакытында да музей материаллары  кулланыла. == Экскурсияләр тематикасы == [[Файл:Мәктәп музее 02.jpg|мини|альт=|Каюм Насыйри исемендәге этнографик музей. * Яшел Үзән шәһәре, 10 нчы гимназия]] * Каюм Насыйри – галим һәм мәгърифәтче * Каюм Насыйри – сәнгатьче * Каюм Насыйри – мөгаллим һәм тәрбияче * Идел буе татарларының тормыш-көнкүреше * Якташ язучылар турында әңгәмә * Татар халкының данлы тарихы * Ислам – дөньядагы иң бөек диннәрнең берсе * Гамәли сәнгать == Моны да карагыз == == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == # https://edu.tatar.ru/z_dol/gym10 # https://www.youtube.com/watch?v=GQJKflNPB3A # https://belem.ru/node/3027 # http://www.sptatar.ru/index.php?option=com_k2&view=item&id=1298:%D0%BA%D0%B0%D1%8E%D0%BC-%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%8B%D0%B9%D1%80%D0%B8-%D1%83%D0%BA%D1%83%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%8B&Itemid=695&lang=ru # http://yashel-uzan.ru/news/yash%D3%99esh/10nchy-gimnaziyad-kayum-nasyyri-isemendge-konferentsiya-uzdy {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Яшел Үзән музейлары]] [[Төркем:Каюм Насыйри]] {{чистартырга}}{{rq|wikify|check|iwiki}} j1vfjle912odgg2feuhjsvrmjhcyk9v Бату Хасиков 0 217643 3526625 2593511 2022-08-05T09:45:06Z Frhdkazan 3171 /* Сылтамалар */ {{Тышкы сылтамалар}}{{Русия субъектлары җитәкчеләре}} wikitext text/x-wiki {{Дәүләт эшлеклесе | исем = Бату Хасиков | тулы исем = | рәсем = | киңлек = 200px | титул = | байрак = | чорбаш = | титул2 = [[Калмыкия]] Башлыгы<br/>(<small>2019 елның 20 мартыннан — ({{comment|в. в. б.|вазифаны вакытлыча башкаручы}})</small>) | байрак2 = | тәртип2 = | чорбаш2 = [[2019 ел]]ның [[21 сентябрь|21 сентябре]] | чоразак2 = | президент_2 = | аңа кадәр2 = [[Алексей Орлов]] | дәвамчысы2 = | титул3 = | тәртип3 = | байрак3 = | президент_3 = | чорбаш3 = | чоразак3 = | аңа кадәр3 = | дәвамчысы3 = | хезмәт еллары = | иялек = {{Русия}} | дин = | фирка = [[Бердәм Русия]] | белем = [[Мәскәү педагогия дәүләт университеты]] | туу датасы = 28.06.1980 | туу урыны = [[ССРБ]], [[РСФСР]], {{туу урыны|Мәскәү|Мәскәүдә}} | үлем датасы = | үлем урыны = | әти = Сергей Санжигоряевич | әни = Фирүзә Шәрифулла кызы | ир = | хатын = Елена (Щур) | балалары = улы, кызы | сайт = [http://ww1.batukhasikov.com/?subid1=d7168b14-5618-11e9-9718-2484fa400044 batukhasikov.com] | Commons = }} '''Бату Хасиков''', Бату Сергей улы Хасиков ({{lang-xal|Бату Сергеевич Хасиков}}, ''[[1980 ел]]ның [[28 июнь|28 июне]], [[ССРБ]], [[РСФСР]], [[Мәскәү]]'') — сәясәтче, һөнәри спортчы, кикбоксинг буенча профессионаллар арасында дөнья чемпионы, халыкара класслы спорт остасы, самбо буенча РФ спорт остасы, [[Калмыкия Республикасы]]ның атказанган физик тәрбия һәм спорт хезмәткәре. [[2019 ел]]ның [[21 сентябрь|21 сентябреннән]] [[Файл:Flag of Kalmykia.svg|25px|Калмыкия дәүләт байрагы]] [[Калмыкия]] Башлыгы (''[[2019 ел]]ның [[20 март]]ыннан — {{comment|в. в. б.|вазифаны вакытлыча башкаручы}}'')<ref>[https://lenta.ru/news/2019/03/20/hasikov/ Звезда кикбоксинга Бату Хасиков возглавил российский регион.] lenta.ru, 20.03.2019{{ref-ru}}</ref>. == Тәрҗемәи хәле == [[Файл:Batu_Khasikov_2011.jpg|200px|thumb|right|Бату Хасиков]] [[1980 ел]]ның [[28 июнь|28 июнендә]] [[Мәскәү]]дә туган, [[Калмыкия]]нең [[Лагань]] шәһәрендә үскән. Әтисе Сергей Санжигоряевич (''[[1952 ел|1952]]''), [[калмыклар|калмык]], {{comment|инженер|инженер}}-технолог. Әнисе Фирүзә Шәрифулла кызы, [[татарлар|татар]]<ref>[https://www.mk.ru/politics/2019/03/20/naznachenie-glavoy-kalymkii-kikboksera-batu-khasikova-ocenili-sportsmeny.html Назначение главой Калмыкии кикбоксера Бату Хасикова оценили спортсмены]. «МК», 20.03.2019{{ref-ru}}</ref>, мәктәптә чит тел укытучысы. Энесе Аюка (''[[1983 ел|1983]]''), белеме буенча дизайнер, [[Элиста]]дагы спорт академиясе директоры<ref>[https://fightnights.ru/news/v-eliste-otkrylas-akademiya-boevykh-iskusstv-batu-khasikova/ В Элисте открылась Академия боевых искусств Бату Хасикова]{{ref-ru}}</ref>; сеңлесе Иляна, балалар психологы. Бату [[Лагань]] шәһәренең 3нче санлы мәктәбен (''[[1997 ел|1997]]''), Мәскәү педагогия дәүләт университетының физик тәрбия факультетын (''[[2003 ел|2003]]''), РФ Президенты каршындагы Россия халык хуҗалыгы һәм дәүләт хезмәте академиясендә аспирантура тәмамлаган. Әлеге академиядә «''Россия дәүләтенең физик тәрбия һәм спорт өлкәсендәге сәясәте: булдыру һәм тормышка ашыру проблемалары''» темасына сәясәт фәннәре кандидатлыгына диссертация яклаган (''[[2011 ел|2011]], җитәкчесе профессор Клавдия Калинина''). [[2016 ел]]да сәясәт фәннәре кандидаты гыйльми дәрәҗәсеннән мәхрүм ителә<ref>''Елена Шутова''. [https://www.gazeta.ru/science/2016/02/16_a_8078117.shtml Кикбоксера лишили кандидатской]. Газета.ру, 16.02.2016{{ref-ru}}</ref>. == Спорт карьерасы == [[2005 ел]]дан [[кикбоксинг]] (''лоу-киклы фулл-контакт төре'') белән җитди шөгыльләнә. [[2005 ел|2005]]—[[2010 ел]]ларда өч мәртәбә РФ чемпионы (WAKO), Аурупа чемпионы (WAKO) була. [[2011 ел]]дан кикбоксингның К-1 төренә күчә. [[Ноябрь]]дә [[Греция|грек]] спортчысы Майк Замбидисны җиңеп, W5 версиясе буенча дөнья чемпионы титулына ия була. [[2012 ел]]ның [[октябрь]] аенда [[Иран]] көрәшчесе Мөхәммәт-Риза Назарины җиңеп, WAKO-Pro версиясе буенча К-1 төркемендә дөнья чемпионы була (''75 кг кадәр авырлыкта''). [[2014 ел]]ның [[24 март]]ында Майк Замбидисны янәдән җиңгәч, спорттан китүен белдерә. Көндәшләре белән барлыгы 200 алыш уздырган<ref>[https://24smi.org/celebrity/73326-batu-khasikov.html Бату Хасиков]. 24СМИ{{ref-ru}}</ref>. == Дәүләт хезмәте == [[2003 ел|2003]]—[[2008 ел]]ларда милиция өлкән лейтенанты чинында эчке эшләр органнарында хезмәт итә. [[2008 ел]]ның [[март]]ында [[Калмыкия]] парламентына (Халык хуралына) депутат булып сайлана. [[2012 ел|2012]]-[[2014 ел]]ларда Калмыкия башкарма хакимиятеннән [[Русия Федерациясенең Федераль Мәҗлесе|РФ Федераль Мәҗлесенең]] Федерация Шурасында вәкил. [[2017 ел]]ның [[июль|июленнән]] Яшьләр эшләре буенча федераль агентлык (''Росмолодёжь'') башлыгының киңәшчесе. [[2019 ел]]ның [[20 март]]ында [[Калмыкия]] Башлыгы {{comment|в. в. б.|вазифаны вакытлыча башкаручы}} итеп билгеләнгән<ref>[http://kremlin.ru/acts/bank/44095 Указ Президента Российской Федерации от 20.03.2019 г. № 115]{{ref-ru}}</ref>. == Бүләкләре, мактаулы исемнәре == * Калмыкия Республикасының атказанган физик тәрбия һәм спорт хезмәткәре == Гаиләсе == Хатыны Елена (''кыз фамилиясе'' Щур), модельер<ref>[https://vk.com/photo4692222_456239177 Елена Щур]. Вконтакте сәхифәсе</ref>. Улы һәм кызы бар. Хасиковлар [[буддачылык]] дине тарафдарлары. Бату Хасиков берничә фильмда уйнаган, телешоуларда катнашкан. == Сылтамалар == * [http://ww1.batukhasikov.com/?subid1=d7168b14-5618-11e9-9718-2484fa400044 batukhasikov.com]. Рәсми сайт * [https://www.instagram.com/batukhasikov/ Бату Хасиков]. Instagram.com * [https://vk.com/batu80 Бату Хасиков]. Вконтакте сәхифәсе {{Тышкы сылтамалар}}{{Русия субъектлары җитәкчеләре}} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{DEFAULTSORT:Хасиков, Бату}} [[Төркем:Мәскәү дәүләт педагогия институтын тәмамлаучылар]] [[Төркем:Русия чемпионнары]] [[Төркем:Дөнья чемпионнары]] [[Төркем:РФ Федераль шурасы әгъзалары]] [[Төркем:Бердәм Русия фиркасе әгъзалары]] [[Төркем:Каратечылар]] [[Төркем:Русия сәясәтчеләре]] [[Төркем:Калмыкия башлыклары]] ia9t3z5py64wmrrv4nq1rlo16gq5f0n 3526626 3526625 2022-08-05T09:45:55Z Frhdkazan 3171 wikitext text/x-wiki {{Дәүләт эшлеклесе | исем = Бату Хасиков | тулы исем = | рәсем = | киңлек = 200px | титул = | байрак = | чорбаш = | титул2 = [[Калмыкия]] Башлыгы<br/>(<small>2019 елның 20 мартыннан — ({{comment|в. в. б.|вазифаны вакытлыча башкаручы}})</small>) | байрак2 = | тәртип2 = | чорбаш2 = [[2019 ел]]ның [[21 сентябрь|21 сентябре]] | чоразак2 = | президент_2 = | аңа кадәр2 = [[Алексей Орлов]] | дәвамчысы2 = | титул3 = | тәртип3 = | байрак3 = | президент_3 = | чорбаш3 = | чоразак3 = | аңа кадәр3 = | дәвамчысы3 = | хезмәт еллары = | иялек = {{Русия}} | дин = | фирка = [[Бердәм Русия]] | белем = [[Мәскәү педагогия дәүләт университеты]] | туу датасы = 28.06.1980 | туу урыны = [[ССРБ]], [[РСФСР]], {{туу урыны|Мәскәү|Мәскәүдә}} | үлем датасы = | үлем урыны = | әти = Сергей Санжигоряевич | әни = Фирүзә Шәрифулла кызы | ир = | хатын = Елена (Щур) | балалары = улы, кызы | сайт = [http://ww1.batukhasikov.com/?subid1=d7168b14-5618-11e9-9718-2484fa400044 batukhasikov.com] | Commons = }} '''Бату Хасиков''', Бату Сергей улы Хасиков ({{lang-xal|Бату Сергеевич Хасиков}}, ''[[1980 ел]]ның [[28 июнь|28 июне]], [[ССРБ]], [[РСФСР]], [[Мәскәү]]'') — сәясәтче, һөнәри спортчы, кикбоксинг буенча профессионаллар арасында дөнья чемпионы, халыкара класслы спорт остасы, самбо буенча РФ спорт остасы, [[Калмыкия Республикасы]]ның атказанган физик тәрбия һәм спорт хезмәткәре. [[2019 ел]]ның [[21 сентябрь|21 сентябреннән]] [[Файл:Flag of Kalmykia.svg|25px|Калмыкия дәүләт байрагы]] [[Калмыкия]] Башлыгы (''[[2019 ел]]ның [[20 март]]ыннан — {{comment|в. в. б.|вазифаны вакытлыча башкаручы}}'')<ref>[https://lenta.ru/news/2019/03/20/hasikov/ Звезда кикбоксинга Бату Хасиков возглавил российский регион.] lenta.ru, 20.03.2019{{ref-ru}}</ref>. == Тәрҗемәи хәле == [[Файл:Batu_Khasikov_2011.jpg|200px|thumb|right|Бату Хасиков]] [[1980 ел]]ның [[28 июнь|28 июнендә]] [[Мәскәү]]дә туган, [[Калмыкия]]нең [[Лагань]] шәһәрендә үскән. Әтисе Сергей Санжигоряевич (''[[1952 ел|1952]]''), [[калмыклар|калмык]], {{comment|инженер|инженер}}-технолог. Әнисе Фирүзә Шәрифулла кызы, [[татарлар|татар]]<ref>[https://www.mk.ru/politics/2019/03/20/naznachenie-glavoy-kalymkii-kikboksera-batu-khasikova-ocenili-sportsmeny.html Назначение главой Калмыкии кикбоксера Бату Хасикова оценили спортсмены]. «МК», 20.03.2019{{ref-ru}}</ref>, мәктәптә чит тел укытучысы. Энесе Аюка (''[[1983 ел|1983]]''), белеме буенча дизайнер, [[Элиста]]дагы спорт академиясе директоры<ref>[https://fightnights.ru/news/v-eliste-otkrylas-akademiya-boevykh-iskusstv-batu-khasikova/ В Элисте открылась Академия боевых искусств Бату Хасикова]{{ref-ru}}</ref>; сеңлесе Иляна, балалар психологы. Бату [[Лагань]] шәһәренең 3нче санлы мәктәбен (''[[1997 ел|1997]]''), Мәскәү педагогия дәүләт университетының физик тәрбия факультетын (''[[2003 ел|2003]]''), РФ Президенты каршындагы Россия халык хуҗалыгы һәм дәүләт хезмәте академиясендә аспирантура тәмамлаган. Әлеге академиядә «''Россия дәүләтенең физик тәрбия һәм спорт өлкәсендәге сәясәте: булдыру һәм тормышка ашыру проблемалары''» темасына сәясәт фәннәре кандидатлыгына диссертация яклаган (''[[2011 ел|2011]], җитәкчесе профессор Клавдия Калинина''). [[2016 ел]]да сәясәт фәннәре кандидаты гыйльми дәрәҗәсеннән мәхрүм ителә<ref>''Елена Шутова''. [https://www.gazeta.ru/science/2016/02/16_a_8078117.shtml Кикбоксера лишили кандидатской]. Газета.ру, 16.02.2016{{ref-ru}}</ref>. == Спорт карьерасы == [[2005 ел]]дан [[кикбоксинг]] (''лоу-киклы фулл-контакт төре'') белән җитди шөгыльләнә. [[2005 ел|2005]]—[[2010 ел]]ларда өч мәртәбә РФ чемпионы (WAKO), Аурупа чемпионы (WAKO) була. [[2011 ел]]дан кикбоксингның К-1 төренә күчә. [[Ноябрь]]дә [[Греция|грек]] спортчысы Майк Замбидисны җиңеп, W5 версиясе буенча дөнья чемпионы титулына ия була. [[2012 ел]]ның [[октябрь]] аенда [[Иран]] көрәшчесе Мөхәммәт-Риза Назарины җиңеп, WAKO-Pro версиясе буенча К-1 төркемендә дөнья чемпионы була (''75 кг кадәр авырлыкта''). [[2014 ел]]ның [[24 март]]ында Майк Замбидисны янәдән җиңгәч, спорттан китүен белдерә. Көндәшләре белән барлыгы 200 алыш уздырган<ref>[https://24smi.org/celebrity/73326-batu-khasikov.html Бату Хасиков]. 24СМИ{{ref-ru}}</ref>. == Дәүләт хезмәте == [[2003 ел|2003]]—[[2008 ел]]ларда милиция өлкән лейтенанты чинында эчке эшләр органнарында хезмәт итә. [[2008 ел]]ның [[март]]ында [[Калмыкия]] парламентына (Халык хуралына) депутат булып сайлана. [[2012 ел|2012]]-[[2014 ел]]ларда Калмыкия башкарма хакимиятеннән [[Русия Федерациясенең Федераль Мәҗлесе|РФ Федераль Мәҗлесенең]] Федерация Шурасында вәкил. [[2017 ел]]ның [[июль|июленнән]] Яшьләр эшләре буенча федераль агентлык (''Росмолодёжь'') башлыгының киңәшчесе. [[2019 ел]]ның [[20 март]]ында [[Калмыкия]] Башлыгы {{comment|в. в. б.|вазифаны вакытлыча башкаручы}} итеп билгеләнгән<ref>[http://kremlin.ru/acts/bank/44095 Указ Президента Российской Федерации от 20.03.2019 г. № 115]{{ref-ru}}</ref>. == Бүләкләре, мактаулы исемнәре == * Калмыкия Республикасының атказанган физик тәрбия һәм спорт хезмәткәре == Гаиләсе == Хатыны Елена (''кыз фамилиясе'' Щур), модельер<ref>[https://vk.com/photo4692222_456239177 Елена Щур]. Вконтакте сәхифәсе</ref>. Улы һәм кызы бар. Хасиковлар [[буддачылык]] дине тарафдарлары. Бату Хасиков берничә фильмда уйнаган, телешоуларда катнашкан. == Искәрмәләр == <small></small>{{искәрмәләр}} == Сылтамалар == * [http://ww1.batukhasikov.com/?subid1=d7168b14-5618-11e9-9718-2484fa400044 batukhasikov.com]. Рәсми сайт * [https://www.instagram.com/batukhasikov/ Бату Хасиков]. Instagram.com * [https://vk.com/batu80 Бату Хасиков]. Вконтакте сәхифәсе {{Тышкы сылтамалар}}{{Русия субъектлары җитәкчеләре}} {{DEFAULTSORT:Хасиков, Бату}} [[Төркем:Мәскәү дәүләт педагогия институтын тәмамлаучылар]] [[Төркем:Русия чемпионнары]] [[Төркем:Дөнья чемпионнары]] [[Төркем:РФ Федераль шурасы әгъзалары]] [[Төркем:Бердәм Русия фиркасе әгъзалары]] [[Төркем:Каратечылар]] [[Төркем:Русия сәясәтчеләре]] [[Төркем:Калмыкия башлыклары]] kld22z5cvh9k3hy33u8y11i85zw8bb3 Апас Туган якны өйрәнү музее 0 218359 3526473 3506554 2022-08-04T17:49:50Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Апас туган якны өйрәнү музее |файл = Апас Туган якны өйрәнү музее.jpeg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1991 |урын = 42235о [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Апас районы]], [[Апас]], Кызыл Армия ур., 97. |директор = Рәмис Госман улы Ногманов |сылтама = [http://www.museum.ru/M2663 Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} '''Апас туган якны өйрәнү музее''' ({{lang-ru|Апастовский краеведческий музей}}) — [[Татарстан]]ның [[Апас районы]] үзәге [[Апас]] [[шәһәр тибындагы бистә]]сендә урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). == Филиаллары == * [[Тутай]] авылында — [[Сара Садыйкова музее (Тутай)|Сара Садыйкова]] * [[Шәмбалыкчы]]да — [[Фәхри Насретдинов һәм Бану Вәлиева музее (Шәмбалыкчы)|Фәхри Насретдинов һәм Бану Вәлиева]] * [[Бакырчы (Апас районы)|Бакырчыда]] — [[Шәүкәт Галиев музее (Бакырчы)|Шәүкәт Галиев]] музейлары == Тарих == Музейның рәсми тарихы [[1991 ел]]ның [[14 октябрь|14 октябреннән]] башлана. Беренче көннәрендә мәктәпнең бер бүлмәсендә урнаша, соңрак мәдәният йортының икенче катына күчерелә. Музей фондлары район территоиясендә уздырылган экспедицияләр вакытында укучылар тарафыннан табылган әйберләр белән тулыланып тора. [[2005 ел]]да музей заманча бизәлгән, иркен, зур бүлмәле, 500 кв. м. мәйданлы махсус бинага күчә. [[ТР атказанган мәдәният хезмәткәре]], РФ атказанган укытучысы, Бөтенроссия фәнни-тикшеренү һәм иҗади эшләр конкурсында җиңүче, 16 музыкаль инструментта уйный белүче музей директоры Рәмис Госман улы Ногманов җитәкчелеге астында эшли башлый. Музейның коллекциясе 15 000 саклану берәмлеге исәпләнә, аларның тарихы, килеп чыгышы турында белешмәләр бирелгән. Апас туган якны өйрәнү музееның өч структур бүлекчә (өч филиалы)бар: [[Тутай]] авылында — [[Сара Садыйкова музее (Тутай)|Сара Садыйкова]], [[Шәмбалыкчы]]да — [[Фәхри Насретдинов һәм Бану Вәлиева музее (Шәмбалыкчы)|Фәхри Насретдинов һәм Бану Вәлиева]], [[Бакырчы (Апас районы)|Бакырчыда]] — [[Шәүкәт Галиев музее (Бакырчы)|Шәүкәт Галиев музее]]. Бөтен район халкы, укучылар ярдәме белән археология залларында тарихи кыйммәткә ия 15 меңгә якын (14 914) экспонат саклана, шуның 9 100 үзәк музейда. == Даими эшләүче экспозицияләре == Музейда 7 төрле юнәлештә даими эшләүче экспозиция залы бар: * Археология һәм табигать залы; * Революциягә кадәр чор; * Татар авылы этнографиясе һәм йорт җиһазлары; * 1917-1940 еллар, НЭП, коллективизация һәм репрессия чоры; * Бөек Ватан сугышы 1941-1945 еллар; * Районның танылган кешеләре; * Типография һәм районның бүгенгесе. Һәр зал экспозициясендә дә бай материаллар тупланган. Аларның иң зурысы «Данлыклы якташларыбыз» һәм «Археология һәм табигать» залы. Бары тик Апас туган як музеенда гына булган уникаль экспонатлар аеруча игътибарга лаеклы. == Музей тупланмасындагы уникаль экспонатлар == Музей тупланмасындагы уникаль экспонатлар: * 1,5 млн. ел элек бу төбәктә яшәгән, хайваннар калдыгы (мамонт бәрмә-тешләре һәм балтыр сөякләре, йонлач мөгезборынның баш сөяге, бизон һ. б.) * Аммонит (киселгән) – 65 млн. яшь тирәсендәге моллюск * Дирхәмнәр – XIII гасырга караган Алтын Урда акчасы * XIII-XIV гасыр ризык пешерә торган казан * С. Садыкованың калфагы (татарларның милли баш киеме) * уен коралы * Садри Җәләлнең оныгы бүләк иткән, моннан ике-өч гасыр элек эшләгән, “Зингер” машинасы, шкаф * 1904 елгы америка фисгармониясе * Сугыш кырларындагы эзләнүләрнең яңа табылдыклары (каска, крушка, дарулар һ. б.) * Сугыш еллары журналлары * Деушев борынгы шәһәр урынында табылган (тауның көнчыгыш ягында) VI – XIV гасырга караган бөти-амулет (бүре казык теше) * Сугыш чоры трофейлары, фронт хатлары * Алтын Урда чоры Әзгәри акчалары, 13-14 гасырга караган казан, савыт-сабалар, эш кораллары, этнографик, палентология табылдыклары * татар халкының күренекле шәхесләре белән бәйле экспонатлар == Соңгы елларда музей эшчәнлеге == [[2017 ел]] музей өчен бик уңышлы ел була. 152 кв. м. мәйданлы уникаль проект белән палеонтология экспозициясе өчен янкорма төзелә. Экспозициягә куелган гигант мамонт, пермь чорына караган сөйрәлүче җир-су хайваннары макетлары эшләнә. Мамонтның биеклеге 2, 85 метр, авырлыгы 10 тонналап, янында кечкенә мамонт та бар. Бу уникаль залда [[Ишәй (Апас районы)| Ишәй]] авылыннан ерак түгел [[Үләмә]] елгасы тирәсендә табылган палеонтологик табылдыкларга нигезләнеп, бу якта яшәгән борынгы хайваннар (мамонт, бизон, мөгезборын һәм сөйрәлүче җир-су хайваннары) дөньясы күрсәтеләчәк. Макетлар һәм экспонатар барлау эше дәвам итә. Төрле тәрбия чаралары, күргәзмәләр, традицион булмаган дәресләр үткәрү, район үзәгенең урам-скверында бюстлар, тарихи корылмалар белән тамашачыларны таныштыру ачык һавадагы музейны хәтерләтә. Экскурсияләр уздыру музей эшчәнлегенең бер тармагы булып тора. Апас туган якны өйрәнү музее «Музей-күргәзмә эшчәнлеге» номинациясе буенча «Жили-были» «Яшәгән иде...» (''[[александр Пушкин|А. Пушкин]] һәм [[Габдулла Тукай|Г. Тукай]] әкиятләре буенча'') проекты белән катнашып, ТР югары бүләге – 400 мең сумлык Грантка лаек була. Проектны музей коллективы төзи. Балалар өчен үтә кызыклы экспозицяне төзү шул Грант акчасына дәвам итәчәк. Һәйкәл монументлардагы сугыш чоры тракторчы хатын-кызлар, атказанган исемен йөртүче, орденлы райондашларның, [[Ленин ордены]] кавалерларының, [[Социалистик Хезмәт Герое|Социалистик Хезмәт Геройларының]] исемлеген, фотоларын барлау, районның һәм ТР беренче шщхесләре мәгълүматларын барлау музей хезмәткәрләренең зур хезмәт нәтиҗәсе дип әйтәсе килә. «Я - гражданин России» («Мин - Татарстан баласы») эше белән музей хезмәткәрләре мактаулы 3 урынны яулады, диплом белән бүләкләнде. Музейда тәрбия чаралары үткәрү өчен мөмкинлекләр бар. Шундыйларның берсе - 14 яше тулган яшүсмерләргә тантаналы төстә паспортлар тапшыру. Ул һәр айның соңгы пәнҗешәмбесендә төштән соң 14 сәгатьтә башкарыла. Анда культура хезмәткәрләре дә катнаша, иң мөһиме, район Советы, «Яшь гвардия» вәкилләре дә, ата-аналар да катнаша һәм дәрәҗәле үтә. Узган ел 500гә якын бала рәсми [[Россия]] документларын ала. Музейда елына уртача 7-8 мең кеше була. Бигрәк тә балалар кызыксынып киләләр. Ни генә дисәң дә бит, музейлар бүгенгене, киләчәкне үткән белән тоташтыручы күпер кебек ул. == Әдәбият== # Апас туган якны өйрәнү музее. Апас, 2012 ел. # Шәүкәт Галив музее. Апас, 2011 ел. # Музей директоры Рәмис Госман улы мәгьлүматлары. # Үткәнне тәнкыйтьләмик, ә гыйбрәт алыйк. [[Татарстан яшьләре]], 2017 нче ел, 12.10, 8нче бит. == Сылтамалар == [[Апас районы]]. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Апас районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] snf03nntousl69plz1ixikiwread31r Казан арты музее 0 219205 3526478 3506555 2022-08-04T17:54:21Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = «Казан арты» музее |файл = КазанАртыМузее.jpg |язу = Музейның төп бинасы |зурлык = 300px |урын = [[Арча]], Сызгановлар урамы, 22 йорт. |директор = Яруллин Радик Рәкыйп улы |сылтама = http://archamuzei.ru/ |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} '''«Казан арты» Арча тарих-этнография музее''' – [[Арча]]ның төп [[музей|музее]]. [[2009 ел]]ның 8 декабрендә [[Татарстан Республикасы Президенты]] [[Минтимер Шәймиев]] катнашында ачыла ачыла. == Музей турында мәгълүмат == Экспозицияләр 4 залда урнашкан, гомуми мәйданы 856,1 кв.м, 15514 данә предмет саклана. Музей карамагында этнография, туган якны өйрәнү, әдәбият-сәнгать бүлекләре (2014 елга кадәр әдәбият-сәнгать музее), [[Мөхәммәт Мәһдиев]] музее, “Әлифба” музее филиаллары эшли. Күргәзмә, конференция заллары, фондсаклагыч бар. Төп бүлекләр: “Борынгы Арча”, “Арча базары”, “Хан диваны”, “Арча кенәзләре”, “Арча даругасы”, “Мәдрәсә һәм татар мәгърифәтчеләре”, “Арча кирмәне”, “Татар крестьянының хуҗалыгы”, “Зәркәнче”, “Чыпта сугучы”, “Читекченең интерактив почмагы”, “Мещан йорты”, “Сабантуй”, “Совет мәктәбе”, “Күмәк хуҗалык рәисенең эш бүлмәсе”, “Арча төбәге Бөек Ватан сугышы елларында”, “Традицион татар йорты” һ.б. Экспозицияләрнең авторы – ТРның атказанган сәнгать эшлеклесе [[Рабис Сәлахов]]. [[Музей]]дагы иң әһәмиятле тупланмалар – [[Русия инкыйлабы (1917)|Русия инкйлабына]] кадәрге [[татар]] басма һәм кулъязма китаплары, [[Алтын Урда]] дәвере [[акча]]лары, [[археология]], [[этнография]] предметлары, төбәккә мөнәсәбәтле иҗат әһелләренең, укытучыларның шәхси әйберләре, фоторәсемнәре, документлары. Музей хезмәткәрләре район буенча комплекслы (этнографик, археографик, эпиграфик) экспедицияләр, фәнни-гамәли конференцияләр, төбәктән чыккан шәхесләргә багышланган мәдәни чаралар уздыра<ref>http://archamuzei.ru/ Музей сайты</ref>. [[File:Wikiexpedition of Selet WikiSchool to Arsky district 1.jpg|thumb|240px]] [[File:Wikiexpedition of Selet WikiSchool to Arsky district 20.jpg|thumb|240px]] == Әдәбият һәм сәнгать бүлеге == {{төп мәкалә|Арча әдәбият һәм сәнгать музее}} Арча районы мәдәният һәм сәнгать музее [[1995 ел]]ның 26 апрелендә ачыла, ул Татарстан республикасының тарихи һәм мәдәни һәйкәлләр исемлегенә керә. Музей экспозициясе Арча ягы белән бәйле 40 язучы-шагыйрь һәм 20 сәнгать эшлеклесе турында мәгълүматны үз эченә ала. Аерым бүлмәдә Гомәр Бәшировка багышланган экспозиция бар. Анда язучының үзе бүләк иткән шәхси әйберләре һәм китаплары куелган (эш өстәле, урындыгы, язу приборы, костюм-күлмәге, чәйнеге, самавыры һ.б.), аның тормыш юлы белән бәйле фотолар урнаштырылган. Шул ук бүлмәдә Бөек Ватан сугышында катнашкан Госман Бакиров, Мостафа Ногман, Әнәс Галиев, Рафаил Төхфәтуллиннар турындагы фотодокументлар, кулъязмалар, хатлар һәм китаплар урын алган. Экспонатлар арасында XVIII — XIX гасырларга караган галимнәр [[Габденнасыйр әл-Курсави]], [[Шиһабетдин Мәрҗани]], [[Шәмсетдин Күлтәси]], драматург [[Галиәсгар Камал]], шагыйрь [[Габдулла Тукай]], язучылар Сибгат Хәким, Гариф Ахунов, Мөхәммәт Мәһдиевның документлары һәм шәхси әйберләре бар. Алар арасында Сибгат Хәкимнең язу приборы, Гариф Ахуновның эш өстәле, урындыгы, язу машинкасы һәм үз кулы белән эшләнгән туган авылы "Өчиле күренеше" картинасы, аңа бүләк ителгән сувенирлар, Мөхәммәт Мәһдиевнең эш өстәле һәм урындыгы, китап шүрлеге, курткасы, күзлеге, өстәл һәм кул сәнгатьләре, югары белем алу турындагы дипломы һәм Татарстан язучылар берлегенә язган хаты бар. Шулай ук язучылар һәм тел галимнәре Мәхмүт Галәү, Хәй Хисмәтуллин, Гөлчәчәк Галиева, Заһирә Гомәрова, Радик Фәизов, Альберт Яхин, Фәрваз Миңнуллан, Диас Вәлиев, Фәрит Бәшир, Гайсә Гатауллиннарның иҗаты белән бәйле экспонатлар бар. Музей фондында Гомәр Бәширов, Гариф Ахунов, Мөхәммәт Мәһдиев, Мәрзия Фәйзуллинаның шәхси китапханәләре саклана. Музейның сәнгать бүлегендә РСФСРның атказанган, ТАССРның халык артисткасы Нәгыймә Таҗдарова, ТАССРның Хезмәт герое Зөләйха Богданова, татар театрын оештыруга өлеш керткән Гыйлаҗ Казанский, Татарстанның халык артистлары Шамил Әхмәтҗанов, Гөлзадә Сафиуллина, Рабига Сибгатуллина, Айдар Файзрахманов, Фәнәвил Галиев, Булат Сәләхов, Раушания Фәйзуллина, Габелфәт Сафин, Фердинат Фәтхрахманов, Рөстәм Закиров һәм башкаларның тормыш юллары һәм иҗатлары турында экспонатлар бар. Залда шулай ук рус халкының җырчысы Фһдор Шаляпинның 1885-1886 елларда Арчада укуы турында документлар урнаштырылган. Аерым экспозиция итеп 1996 елда Арча сабантуенда Б.Н.Ельцин һәм М.Ш.Шәймиевләрнең катнашулары турындагы фотоматериаллар куелган. Ике залда халык язучылары һәм Габдулла Тукай премиясе лауреатлары турында күргәзмә-экспозиция эшли. Музейның әдәбият һәм сәнгать бүлегендә өч меңнән артык экспонат бар. == «Әлифба» музее филиалы == {{төп мәкалә|«Әлифба» музее (Арча)}} [[Арча педагогия көллияте]]ндә [[1999 ел]]дан «[[Әлифба]]» музее эшли. Биредә борынгы заманнардан алып бүгенге көнгә кадәр дөнья халыкларында уку-язуның килеп чыгышын чагылдырган 1226 экспонат урын алган. [[Музей]]ның барлыкка килүенә [[Арча педагогия көллияте]] укытучылары [[Сәләй Вәгыйзов|Вагыйзов Сәләй Гататдин улы]] һәм [[Рәмзия Вәлитова|Вәлитова Рәмзия Гыйләҗетдин кызы]] педогогик һәм фәнни эзләнүләре сәбәпче була. Алар [[1965 ел]]да [[татар]] [[мәктәп]]ләре өчен бастырылган «Әлифба» китабының авторлары. Шулай ук [[музей]]да алар тарафыннан язылган 43 китап урын алган. == Мөхәммәт Мәһдиев музее филиалы == {{төп мәкалә|Мөхәммәт Мәһдиев музее (Гөберчәк)}} [[Татарстан Республикасы Мәдәният министрлыгы]] һәм [[Арча районы]] администрациясе тарафыннан, Арча урман хуҗалыгы ярдәме белән [[Гөберчәк]] авылында [[Мөхәммәт Мәһдиев]] музее төзелде. [[Татарстан Республикасы]] халык язучысы, [[Габдулла Тукай премиясе]] лауреаты Мөхәммәт Сөнгат улы Мәһдиев ХХ гасыр ахырының күренекле язучысы буларак, үз әсәрләрендә татар авылларының гүзәллеген тасвирлаган, күпсанлы очерклар, башка язучылар әсәрләренә тәнкыйть материаллары язган. Музей [[2000 ел]]ның 13 июлендә ачыла. Аны [[Мөхәммәт Мәһдиев]] әйтеп калдырганча, [[язучы]]ның туган йорты урынында салалар. Биредә авыл китапханәсе дә урнашкан. [[Музей]] экспонатлары язучының балачак һәм яшьлек елларын тасвирлый. [[Музей]] коллекциясендә язучының туган йорты, үз әсәрләрен иҗат иткән [[Казан]] фатирындагы эш бүлмәсе күренешләре, әти-әнисе язмышына бәйле материаллар бар. == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> == Сылтама == * [http://archamuzei.ru/ Музей сайты] * [http://museum.tatar.ru/tt/museum/arskiy_istoriko_etnograficheskiy_muzey_kazan_arty/ Татарстан музейлары сайтында Казан арты музее сәхифәсе] * [https://vk.com/club144059155/ ВКонтакте социаль челтәрендә Казан арты музее төркеме] {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:2009 елда нигезләнгән музейлар]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] [[Төркем:Арча районы музейлары]] e0h7rojfckttdo18socnjsjxgfwbycs Фатих Кәрими музее (Миңнебай) 0 221496 3526466 3506557 2022-08-04T17:37:53Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Фатих Кәрими музее |файл = Ф.Г.Кәрими_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1998 |урын = 423423 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Әлмәт районы]],<br/>[[Миңнебай (Татарстан)|Миңнебай]], Ш. Бикчурин ур., 50 |директор = Винера Зәйдуллина<br/> Тәгъзия Әпсәләмова (мөдир) |сылтама = [http://www.museum.ru/m2770 музей сайты] |викиҗыентык = }} <small>''[[Фатих Кәрим музее (Ает)|Фатих Кәрим музее]] белән бутамагыз''</small> {{Портал|Мәдәният}} '''Фатих Кәрими музее''', ''рәсми атамасы'' «[[Әлмәт туган якны өйрәнү музее]] филиалы — Фатих Кәрими исемендәге мемориаль музей» — [[Татарстан]]ның [[Әлмәт районы]] [[Миңнебай (Татарстан)|Миңнебай]] авылында урнашкан муниципаль мәдәният учреждениесе (''әдәби-мемориаль музей''). Музей галим, язучы, нәшир, журналист, мөгаллим-мәгърифәтче, тәрҗемәче, җәмәгать эшлеклесе [[Фатих Кәрими]]нең (''Фатих Гыйльман улы Кәрими, [[1870 ел|1870]]—[[1937 ел|1937]]'') [[Миңнебай (Татарстан)|туган авылында]] ачылган һәм аның тормышы белән таныштыра. Музей [[Әлмәт районы]]нда һәм төбәкнең көньяк-көнчыгышында [[татар халкы]]ның мирасын өйрәнү һәм пропагандалау үзәге булып тора<ref>[http://museum.tatar.ru/tt/museum/almetevskiy_kraevedcheskiy_muzey_/filials/#tab Әлмәт туган якны өйрәнү музее]</ref>. [[Файл:Fatih_Karimi.jpg|200px|thumb|right|[[Фатих Кәрими]]]] == Тарих == [[Татарстан Республикасы|ТР]] Әлмәт муниципаль районы [[Миңнебай (Татарстан)|Миңнебай]] авылында Ф. Кәрими исемендәге мемориаль музей рәсми рәвештә [[1998 ел]]ның [[17 сентябрь|17 сентябрендә]] ачыла. Мемориаль музейны оештыручы — [[укытучы]] [[Мөдәррис Ибраһимов|Мөдәррис Әхмәтзәки улы Ибраһимов]] (''[[1925 ел|1925]]''), [[ТР атказанган мәдәният хезмәткәре]], [[Рафаил Төхфәтуллин премиясе|Р. Төхфәтуллин исемендәге премия]] лауреаты (''[[1996 ел|1996]]''). == Экспозиция == Музейның экспозициясе [[Фатих Кәрими]]нең һәм аның даирәсенең тормышы һәм эшчәнлегенең төрле чорларын күрсәтә. * Ф. Кәриминең әтисе [[Гыйльман Кәримов|Гыйльман ахунга]] аерым стенд багышланган, аның документлары һәм фотосурәтләре куелган. * [[Ризаэтдин Фәхретдин]] турында материаллар тупланган. * Төрки-татар, мөселман халыклары арасында киң таралыш алган, мөхәррире Ф. Кәрими булган [[Вакыт (газета)|«Вакыт»]] гәҗитенең [[1909 ел]]гы төпләмәсе күрсәтелә. * Ф. Кәриминең шәхси әйберләре, китаплары һәм аның туганнарының (аерым алганда, әнисе Мәгъсүмә абыстайның) шәхси әйберләре күргәзмәгә куелган. * Туган төбәк тарихын өйрәнү максатында, музейда [[XIX гасыр]] азагы — [[ХХ гасыр]] башы керәстиян йортының бер почмагы макеты урнаштырылган. Этнография әйберләре, авыл тарихы һәм авылдашлар турында белешмәләр һәм документлар урын алган. Музейда 2 меңнән артык саклау берәмлеге экспонат тупланган. Музейның күргәзмә залы мәйданы 77 кв. м., фонд саклау урынының мәйданы 40 кв. м.<ref>[http://www.exmu.ru/museum_list/1854/muzey_fatikha_karimi/ Музей Фатиха Карими]{{ref-ru}}</ref>. == Төп экскурсияләр == * Фатих Кәриминең тормышы һәм иҗаты ** Ф. Кәриминең балачагы ** Ф. Кәриминең Аурупага сәяхәте ** Ф. Кәриминең Советлар чорындагы тормышы * [[Гыйльман Кәримов|Гыйльман ахун]] – күренекле дин эшлеклесе һәм мәгърифәтче * Ф. Кәрими - җәмгыятьтә хатын-кызларның тигез хокукларын яклаучы * Ф. Кәриминең көрәштәшләре * [[Шамил Бикчурин]]ның тормышы һәм иҗаты == Сылтамалар == * [http://ftp.museum.ru/M2770 Мемориальный музей имени Фатиха Карими]. Музеи России{{ref-ru}} * [https://vk.com/club157432973 Музейның Вконтакте сәхифәсе]{{ref-ru}} * [http://komanda-k.ru/%D0%A2%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD/%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%BE-%D0%BC%D0%B8%D0%BD%D0%BD%D0%B8%D0%B1%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%BE-%D0%BC%D1%83%D0%B7%D0%B5%D0%B9-%D1%84%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%85%D0%B0-%D0%BA%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BC%D0%B8 Музей турында «Күчмәннәр командасы» порталында]{{ref-ru}} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Әдәби музейлар]] [[Төркем:Әлмәт районы музейлары]] [[Төркем:Фатих Кәрими]] 8zhoqa4m4y1guo4lyn6ctwuu32h4qso Ризаэтдин Фәхретдин музее (Кичүчат) 0 221585 3526467 3506558 2022-08-04T17:39:22Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Ризаэтдин Фәхретдин музее |файл =Р.Фәхреддин_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1995 |урын = 423422 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Әлмәт районы]],<br/> [[Кичүчат]], Р. Фәхретдин ур., 1 |директор = Диләрә Габделкави кызы Гыймранова |сылтама = [https://www.museum.ru/m2770 Р. Фәхретдин мемориаль музее] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} '''Ризаэтдин Фәхретдин мемориаль музее''' — [[Татарстан]]ның [[Әлмәт районы]] [[Кичүчат]] авылында урнашкан муниципаль бюджеттагы мәдәният оешмасы (''мемориаль музей''). Музей күренекле татар галиме, мәгърифәтче, [[мөфти]] [[Ризаэтдин Фәхретдин]]нең (''[[1859 ел|1859]] — [[1936 ел|1936]]'') [[Кичүчат|туган авылындагы]] йорты нигезендә ачылган һәм аның тормыш юлы белән таныштыра. Музей [[татар халкы]]ның рухи, тарихи-мәдәни мирасын саклау һәм пропагандалау үзәге булып тора. [[2013 ел]]ның [[2 июль|23 июленнән]] — [[Әлмәт районы]] муниципаль бюджеты карамагындагы оешма. [[Файл:Rizaeddin bin Fakhreddin.jpg|180px|thumb|right|[[Ризаэтдин Фәхретдин]]]] == Тарих == [[1995 ел]]ның [[25 май|25 маенда]] [[Әлмәт районы]]ның [[Кичүчат]] авылында, галимнең туган нигезендә Ризаэтдин Фәхретдин мемориаль музее ачыла. Музейны ачу тантанасында [[Татарстан Республикасы Президенты|ТР президенты]] [[Минтимер Шәймиев|М. Ш. Шәймиев]] катнаша. Музейга нигез салучы – төбәк тарихчысы, фотограф [[Сәмдүн Фәрхетдинов|Сәмдүн Җамалетдин улы Фәрхетдинов]] (''[[1937 ел|1937]]''), [[ТР атказанган мәдәният хезмәткәре]] (''[[1995 ел|1995]]''), [[Рафаил Төхфәтуллин премиясе|Р. Төхфәтуллин исемендәге премия]] лауреаты (''[[1998 ел|1998]]'')<ref>[https://vk.com/doc36350074_498318316?hash=95ee31957750761ffe&dl=cd84477de528b1acc9 Сәмдун Фәрхетдин]</ref>. Ярдәмчесе — мәктәп директоры Рәфкать Ширияздан улы Шаһиев. Музей директорлары: [[1994 ел|1994]]—[[2001 ел]]ларда — Гөлүсә Вәлиҗан кызы Хөснуллина, [[2001 ел]]дан—{{х.в.}} — Диләрә Габделкави кызы Гыймранова. Музей ел дәвамында 10 меңгә якын кеше кабул итә. [[1999 ел]]да бинага янкорма төзелгән, экспонатлар яңартылган, [[2006 ел|2006]], [[2009 ел]]ларда төзекләндерү эшләре үткәрелгән. [[2018 ел]]ның [[8 ноябрь|8 нобрендә]] Ризаэтдин Фәхретдин музеена яңа бина кирәклеге [[Татарстан Дәүләт шурасы|ТР Дәүләт Советының]] Мәгариф, мәдәният, фән һәм милли мәсьәләләр комитеты утырышында күтәрелде<ref>[https://tatar-inform.tatar/news/2018/11/09/174815/ Әлмәт районы Кичүчат авылындагы Ризаэтдин Фәхретдин музеена яңа бина кирәклеге әйтелде]. [[Татар-информ]], 9.11.2018</ref>. == Тасвирлама == [[Кичүчат|Авылның]] уртасында, Ризаэтдин Фәхретдин гаиләсенең туган нигезе урынында урнашкан музей бинасы агач бурадан ясалган. 131 квадрат метр мәйданлы музейда биш зал бар. 410 экспонат тәкъдим ителгән. Музей ишек төбендә Р. Фәхретдиннең әти-әнисе утырткан пар [[нарат]]лар сакланган. Музей ишегалды төзекләндерелгән: агачлар һәм чәчәкләр утыртылган. Гомуми мәйданы 129,4 кв.м., экспозиция мәйданы - 100,3 кв.м. Төп фондта 2345 саклау берәмлеге һәм фәнни-ярдәмче фондта 2061 саклау берәмлеге исәпләнә (''[[2015 ел|2015]]'')<ref>[http://www.exmu.ru/museum_list/1739/memorialnyy_muzey_rizaeddina_fakhreddina/ Мемориальный музей Ризаэддина Фахреддина]. exmu.ru{{ref-ru}}</ref>. == Экспонатлар == Экспонатлар арасында — галимнең үзе исән чагында чыккан китаплары, [[Согуд Гарәбстаны]] әмире Бөтендөнья мөселманнар конгрессы (''[[1926 ел|1926]], [[Мәккә]]'') вице-президенты Р. Фәхретдингә бүләк иткән [[Сыйтабак|поднос]]. Экспозициядә галимнең кулъязмалары сакланган шәхси сандыгы, хушбуй савыты, фотосурәтләр һәм Фәхретдиннәрнең гаилә архивы материаллары урын алган. [[1908 ел|1908]]-[[1918 ел]]ларда Р. Фәхретдин мөхәррирлегендә нәшер ителгән һәм мөхәррирнең 700 дән артык мәкаләсе басылган [[Шура (журнал)|«Шура»]] журналы төпләнмәсе күргәзмәгә куелган. Р. Фәхреддиннең 500 шәхесне эченә алган [[шәҗәрә]]се күрсәтелә<ref>[http://diary-culture.ru/stati-polzovatelei/konkurs-luchshee-kulturnoe-vpechatlenie/memorialnyi-muzei-velikogo-pedagoga-riza.html Бөек педагог Ризаэтдин Фәхретдииннең мемориаль музее]. Укучының (Гадел Егоров) мәдәни көндәлеге, 23.01.2016{{ref-ru}}</ref>. == Экскурсияләр == * Ризаэтдин Фәхретдиннең тормыш юлы һәм эшчәнлеге * Р. Фәхретдин мирасы * Р. Фәхретдиннең балачагы һәм яшүсмер чоры узган урыннар буенча Һәр елны музейда «Р. Фәхреддин укулары» үткәрелә, «Туганнарның кадерен белик» очрашуы уздырыла. == Әдәбият == # Гаилә - кечкенә бер дәүләттер… Фәхретдиннәр гаиләсенең фотоальбомы (''төзүче'' Д. Г. Гыймранова). [[Казан]]: Омега, 2014. ISBN 978-5-9904159-9-7 # Р. Фәхреддин музее (''буклет''). == Сылтамалар == * [https://www.museum.ru/M2662 Музей Ризы Фахреддина]. Музеи России * [https://vk.com/club65792526 Музейның Вконтакте сәхифәсе] == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Әдәби музейлар]] [[Төркем:Әлмәт районы музейлары]] [[Төркем:Ризаэтдин Фәхретдин]] m9nz1dumzzlvtbgu4ivqsowrbklf30w Галия Кайбицкая музее (Олы Кайбыч) 0 221669 3526515 3506559 2022-08-04T19:02:00Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Галия Кайбицкая музее |файл =Галия Кайбицкая музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1996 |урын = 422330 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Кайбыч районы]],<br/> [[Олы Кайбыч]], Г. Кайбицкая ур., 2 |директор = Эльмира Равил кызы Сафина |сылтама = https://vk.com/club47828578 |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} '''Галия Кайбицкая исемендәге музей''' — [[Татарстан]]ның [[Кайбыч районы]] үзәге [[Олы Кайбыч]] авылында урнашкан, [[Татарстан мәдәният министрлыгы]] карамагындагы дәүләт мәдәният бюджет оешмасы (''мемориаль музей'')<ref>[http://mincult.tatarstan.ru/rus/gosudarstvennoe-byudzhetnoe-uchrezhdenie-kulturi-2510177.htm ГБУК «Музей имени Галии Кайбицкой»]. Министерство культуры Республики Татарстан</ref>. Музей күренекле татар җырчысы, [[Татарстан АССР]]ның беренче [[ТАССР халык артисты|халык артисты]] [[Галия Кайбицкая|Галия Мотыйгулла кызы Кайбицкаяның]] (''[[1905 ел|1905]]—[[1993 ел|1993]]'') әтисе [[Мотыйгулла Төхфәтуллин|Мотыйгулла Төхфәтулла улы Төхфәтуллинның]] (''[[1846 ел|1846]]—[[1920 ел|1920]]'') туган ягында ачылган һәм [[Галия Кайбицкая|җырчының]] тормыш юлы белән таныштыра. Музей [[татар халкы]]ның мәдәни-музыкаль мирасын саклау һәм пропагандалау үзәге булып тора. [[Файл:Галия_Кайбицкая.jpg|200px|thumb|right|Музейдагы [[Галия Кайбицкая]] портреты. ''Оныгы [[Ильяс Айдаров]] рәсеме'']] == Тарих == Музей өчен махсус бина төзелгән. Аны проектлауда җырчының улы сынчы [[Сәйяр Айдаров|Сәйяр Ситдыйк улы Айдаров]] (''[[1928 ел|1928]]—[[2014 ел|2014]]'') катнаша. Галия Кайбицкая исемендәге музейга [[1996 ел]]ның [[21 май|21 маенда]] нигез салына, [[1998 ел]]ның [[9 октябрь|29 октябрендә]] ачыла. Музейны ачу тантанасында ТР премьер-министры (''[[2010 ел]]дан [[Татарстан Республикасы Президенты|ТР президенты]]'') [[Рөстәм Миңнеханов|Рөстәм Нургали улы Миңнеханов]], район башлыгы Азат Хәнифатуллин, язучылар [[Фоат Галимуллин]], [[Шәүкәт Галиев]], сынчы [[Сәйяр Айдаров]] һәм башкалар катнаша. == Тасвирлама == Музей өч залдан: этнография залы, Галия Кайбицкая залы һәм музыкаль салоннан тора. Галия Кайбицкая залында җырчының йорт җиһазлары белән мемориаль бүлмәсе торгызылган. Ноталар, сәхнә киемнәре, автографлар, аудиокассеталар, китаплар, Төхфәтуллиннар гаиләсе реликвияләре урын алган. Җырчының 1962-1991 елларда язган мемуарларын күрергә була. Музыкаль салонда сәнгать әһелләре белән очрашулар уздырыла. Этнография залында районда яшәүче [[татарлар|татар]], [[керәшеннәр|керәшен]], [[руслар|рус]], [[чуашлар]]ның киемнәре һәм көнкүреш әйберләре куелган. Музейның күргәзмәләр мәйданы 110 кв. м. 1 200 саклану берәмлеге экспонат тупланган. == Экскурсияләр == * Галия Кайбицкая. Тормыш сәхифәләре * Төхфәтуллиннар шәҗәрәсе * Габдулла Тукай язмышында Төхфәтуллиннар гаиләсенең роле == Әдәбият == # Туган җирем – Кайбычым. Казан: Идел-пресс, 2007 == Сылтамалар == * [http://www.museum.ru/m2745 Музей имени Галии Кайбицкой]. Музеи России * [https://vk.com/club47828578 Музейның Вконтакте сәхифәсе] * [http://komanda-k.ru/%D0%A2%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD/%D0%B3%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D1%8F-%D0%BA%D0%B0%D0%B9%D0%B1%D0%B8%D1%86%D0%BA%D0%B0%D1%8F-%D0%B4%D0%BE%D0%BC-%D0%BC%D1%83%D0%B7%D0%B5%D0%B9 Музей турында «Команда кочующих» порталында] == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:1996 елда нигезләнгән музейлар]] [[Төркем:Кайбыч районы музейлары]] [[Төркем:Галия Кайбицкая]] {{Олы Кайбыч авыл җирлеге}} {{Кайбыч районы мәдәни тормыш инфраструктурасы}} d4s0rmycu1f58lfokpwnowkrro24x9k Себер тракты тарихы һәм Муса Җәлил музее (Карадуган) 0 221693 3526498 3506560 2022-08-04T18:38:49Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Муса Җәлил һәм Себер тракты тарихы музее |файл = Карадуган_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1976 |урын = 422261 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Балтач районы (Татарстан)|Балтач районы]],<br/> [[Карадуган]], Себер тракты ур., 49 |директор = Фирая Муллаҗан кызы Зыятдинова |сылтама = [http://www.museum.ru/m2746 Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{мәгънәләр|Муса Җәлил музее}} {{Портал|Мәдәният}} '''Себер тракты тарихы һәм Муса Җәлил музее''' ({{lang-ru|Музей истории Сибирского тракта и Мусы Джалиля}}) — [[Татарстан Республикасы]] [[Балтач районы (Татарстан)|Балтач районы]] [[Карадуган]] авылында урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''музей''). Ике катлы бер бинада ике музей урнашкан. Берсе — [[Файл:Hero of the USSR Gold Star.png|12px]] [[Советлар Берлеге Каһарманы]], татар шагыйре [[Муса Җәлил]] музее, икенчесе — Себер тракты тарихы һәм Карадуган авылы тарихы музее. Музей — [[Муса Җәлил премиясе|М. Җәлил исемендәге Республика премиясе]] лауреаты (''[[1990 ел|1990]]''). [[1976 ел]]дан — мәктәп музее, [[1992 ел]]дан — [[ТР милли музее]] филиалы – дәүләт музее. {{External media |рәсем1=[https://glazelki.livejournal.com/26630.html Музейдан фотосурәтләр].}} {{External media |рәсем1=[http://tatfrontu.ru/gallery2/v/muzei-i-memorialy-rt/baltasinskiy-rayon/muk-muzey-istorii-sibirskogo-trakta-i-musy-dzhalilya/ Экспонатлар].}} == Тарих == [[1976 ел]]ның [[15 февраль|15 февралендә]] [[Татарстан АССР]] [[Балтач районы (Татарстан)|Балтач районы]] үзәгеннән 10 чакрымда урнашкан [[Карадуган]] авылында тантаналы рәвештә музей ачыла. [[Муса Җәлил|М. Җәлилгә]] багышланган музейның эшчәнлеге [[1955 ел]]дан Муса Җәлил исемен йөрткән Карадуган мәктәбенең (''[[2016 ел]]дан Бакый Зыятдинов исемендәге Карадуган гимназиясе'')<ref>[https://edu.tatar.ru/baltasi/karaduvan/sch/page1581206.htm Карадуган гимназиясенең «Татарстан Республикасында электрон мәгариф» порталындагы сәхифәсе]</ref> пионер дружинасы эшчәнлеге белән бәйле. Музейны нигезләүче һәм [[1992 ел|1992]]—[[2011 ел]]ларда беренче директоры — [[Бакый Зыятдинов|Бакый Шәймулла улы Зыятдинов]] (''[[1930 ел|1930]]—[[2014 ел|2014]]''), [[ТАССР атказанган укытучысы|ТАССР]] (''[[1980 ел|1980]]'') һәм РСФСР (''[[1987 ел|1987]]'') мәктәпләренең атказанган укытучысы<ref>[http://tatar-congress.org/yanalyklar/kurenekle-milletteshebez-vafat-buldy/ Күренекле милләттәшебез вафат булды]. [[БТК]] сайты, 22.01.2014</ref><ref>[http://uchebana5.ru/cont/3271472-p7.html Тормыш яме белән сугарылган сүрелмәс иҗат]</ref>. [[1925 ел]]га кадәр бинада элемтә бүлеге, [[1925 ел|1925]]—[[1995 ел]]ларда мәктәп урнаша. 1[[995 ел]]да ике катлы бина тулысынча музейга бирелә, икенче катында Себер тракты тарихына һәм Карадуган авылы тарихына багышланган экспозицияләр урын ала. [[2006 ел]]да, Муса Җәлилнең тууына 100 ел тулуга музей экспозицияләре яңартыла. == Тасвирлама == Музей [[1911 ел]]да Себер трактында кунакханә буларак төзелгән ике катлы таш бинада урнашкан. 2нче [[гилдия]] сәүдәгәре Мортаза Мөлеков тарафыннан төзелгән бинаның беренче катында йорт кирәк-яраклары кибете, икенче катында кунакханә бүлмәләре урнашкан була. Хәзер бина дәүләт тарафыннан саклана ([[XIX гасыр]] ахыры - [[XX гасыр]] башы архитектура һәйкәле). Беренче катта [[Муса Җәлил]] музее урнашкан. Биредә язучының тормышы һәм иҗатына багышланган материаллар урын алган. Экспонатлар арасында — Муса Җәлил мандолинасы, рәссамнар [[Харис Якупов|Х. А. Якупов]], [[Нәкый Бикташев|Н. Г. Бикташев]] картиналары, Муса Җәлилнең [[Бакый Урманче]] ясаган бюсты<ref>[http://tatfrontu.ru/gallery2/v/muzei-i-memorialy-rt/baltasinskiy-rayon/muk-muzey-istorii-sibirskogo-trakta-i-musy-dzhalilya/ МУК «Музей истории Сибирского Тракта и Мусы Джалиля»]. tatfrontu.ru, 03.11.2014{{ref-ru}}</ref>. М. Җәлил музее янында каһарман-[[Карадуган|авылдашларга]] багышланган «Сугыш һәм хезмәт даны залы» ачыла. Биредә [[Бөек Ватан сугышы|сугышта]] һәлак булган якташ-авылдашлар турында табылган мәгълүматлар туплана. «Үлем үзәне»ндә табылган каска, мина кыйпылчыклары, патроннар, [[уксибәр]] дискы, басмаханә шрифтлары күрсәтелә. [[Мәскәү]]дә [[Кызыл мәйдан]]да узган [[Җиңү парады]]нда катнашкан [[карадуган]]лы Мәхмүт Вәлиев сугышкан 120нче танк бригадасының сугышчан юлы карта-схемасы күргәзмәгә куелган. Бинаның икенче катында «Себер тракты тарихы» һәм «Карадуган авылы тарихы» экспозицияләре урнашкан. Анда [[1790 ел]]дан башлап хәзерге көннәргә кадәр [[почта]] элемтәсе тарихы яктыртыла. Музейда атлы элемтә белән бәйле материаллар (''ямчы киеме, ат сбруясы, кыңгыраулар, кистәннәр'') саклана. [[Октябрь инкыйлабы|Инкыйлабка]] кадәрге документлар, хатлар, [[1797 ел|1797]], [[1887 ел]]лардагы элемтә юллары картасы, [[Казан губернасы]]ның телеграф картасы, [[Морзе әлифбасы|морзе]]–телеграф аппараты, борынгы телеграф һәм [[телефон]] аппаратлары, репродукторлар, беренче [[ССРБ|совет]] телевизоры, [[Русия]]дә элемтә үсеше тарихын күз алдына китерергә ярдәм итүче башка экспонатлар күрсәтелә. «Карадуган авылы тарихы» бүлегендә туган якны өйрәнүгә багышланган материаллар (''музей урнашкан йорт хуҗасының шәхси әйберләре, дин әһелләренең шәхси эшләре, кулъязма [[Коръән]]'') күрергә була. Музейның төп фондында — 5 меңнән артык саклау берәмлеге. Күргәзмәләрнең гомуми мәйданы — 245 кв.м. == Экскурсияләр == * Муса Җәлилнең тормыш юлы һәм иҗаты * Себер тракты һәм Карадуган авылы * Гасырлар аша үткән тарих == Бүләкләре, мактаулы исемнәре == * [[1990 ел]] — [[Муса Җәлил премиясе|М. Җәлил исемендәге Республика премиясе]] — «''үсеп килүче буыннарны тәрбияләү өлкәсендәге эшчәнлеге өчен''». == Әдәбият == # ''Ленар Гобәйдуллин''. [http://beznenmiras.ru/seber-trakty-tarikhy-muzee/ «Себер тракты тарихы» музее]. [[Безнең мирас (журнал)|«Безнең мирас»]], 18.08.2015 == Сылтамалар == * [http://www.museum.ru/m2746 Музей истории Сибирского тракта и Мусы Джалиля]. Музеи России{{ref-ru}} * [https://glazelki.livejournal.com/26630.html Карадуванский музей истории Сибирского тракта и музей Мусы Джалиля]. Путевой журнал, 15.02.2016{{ref-ru}} * [http://komanda-k.ru/%D0%A2%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD/%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D1%8F-%D0%BA%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%B4%D1%83%D0%B2%D0%B0%D0%BD-%D0%BC%D1%83%D0%B7%D0%B5%D0%B9 Карадуган музее турында «Команда Кочующие» порталында]{{ref-ru}} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Балтач районы музейлары]] [[Төркем:Әдәби музейлар]] [[Төркем:Элемтә музейлары]] [[Төркем:Муса Җәлил]] toqoso7rfneaho33zxcbv9beeeouavp Г. Р. Державин исемендәге Лаеш төбәге музее 0 221764 3526525 3506563 2022-08-04T19:13:12Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Лаеш төбәге музее |файл =Лаеш_төбәге_музее_1.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1997 |урын = 422610 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Лаеш]], Лебедева ур., 32 |директор = Фәридә Гафиулла кызы Мортазина<ref>[https://vk.com/id183496568 Ф. Г. Мортазинаның Вконтакте сәхифәсе]</ref> |сылтама = [http://museum.ru/M2682 Сайт] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} '''Лаеш төбәге музее''', Г. Р. Державин исемендәге Лаеш төбәге музее ({{lang-ru|Музей Лаишевского края имени Г. Р. Державина}}) — [[Татарстан Республикасы]] [[Лаеш]] шәһәрендә урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''музей''). [[1992 ел]]дан [[ТР милли музее]] филиалы, [[2005 ел]]дан [[Лаеш районы]] муниципаль бюджеттагы мәдәният оешмасы. Музей {{comment|вакыйгалы туризм|русча: Событийный туризм}} челтәренә кертелгән. Күренекле рус шагыйре [[Гавриил Державин|Г. Р. Державинның]] тормыш юлы белән таныштыра. Музейның бер филиалы бар. {{External media |рәсем1=[https://russia.travel/objects/280561/ Музейдан фотосурәтләр].}} [[Файл:Г.Р.Державин.jpg|180px|thumb|right|[[Гавриил Державин|Г. Р. Державин]]. (''[[1743 ел|1743]]—[[1816 ел|1816]]'')]] [[Файл:Лаеш_төбәге_музее.jpg|200px|thumb|right|Музей урнашкан бина]] == Тарих == Музейга нигез [[1968 ел]]да салынган. [[1997 ел]]ның [[16 август]]ында ачылган. Нигезләүче — Ян Александр улы Гайдукевич (''[[1917 ел|1917]]-[[1991 ел|1991]]''). [[2003 ел]]да төзелгән Лаеш балалар сәнгать мәктәбе<ref>[https://edu.tatar.ru/laishevo/ldshi Лаеш балалар сәнгать мәктәбенең «Татарстан Республикасында электрон мәгариф» порталындгы сәхифәсе]</ref> бинасында урнашкан. Экспозиция [[2006 ел]]да булдырылган. Музей эшчәнлегенең төп юнәлешләре: фәнни–фонд туплау, фәнни–тикшеренү, мәдәни-белем бирү. Музейның төп эшчәнлеге: ватандарлык - кече Ватан белән горурлану хисе уяту, әхлакый тәрбия бирү. Музейга килүчеләр Лаеш төбәге халыклары йолалары белән таныша, мастер–классларда үз куллары белән төрле әйберләр ясый ала. Музей «[[Каравон]]» бәйрәмен, Г. Р. Державин исемендәге Бөтенроссия шигырь фестивален уздыруда катнаша. == Тасвирлама == Музейның дүрт залының гомуми мәйданы - 857 кв. м. Музей фондларында 9 меңнән артык экспонат тупланган. == Экспозицияләр == * Борынгыдан ХХ гасыр башына кадәр Лаеш төбәге * XVI гасыр уртасыннан ХХ гасыр ахырына кадәр Лаеш шәһәре * Лаеш районының икътисады үсеше [[2001 ел]]да аерым залда [[Россия]]нең [[XVIII гасыр]] дәүләт эшлеклесе, [[Лаеш]] төбәгендә туган танылган шагыйрь [[Гавриил Державин|Гавриил Роман улы Державинга]] (''[[1743 ел|1743]]—[[1816 ел|1816]]'') багышланган «Вакыт елгасы: Державин тормышы» бүлеге урнаштырылган<ref>[https://russia.travel/objects/280561/ Музей Лаишевского края имени Г. Р. Державина]. Национальный туристический портал{{ref-ru}}</ref> == Экскурсияләр == * [[Лаеш районы]] тарихи–мәдәни мирасы (''[[Казан]] – [[Рус Никольское]] - [[Травкино]] - [[Сокуры]] – [[Лаеш]] – [[Казан]]'') * [[Лаеш]] — диңгез буе төбәге (''[[Казан]] - [[Лаеш]] - [[Казан]]'') * [[Лаеш өязе]] тарихы буенча мавыктыргыч-танып белү экскурсиясе * Районның этник гореф-гадәтләре * Г. Р. Державин мемориаль урыннары буенча сәяхәт (''Г. Р. Державин нәсел утары мемориаль урыннары буенча гомуми экскурсия'') * Лаеш районы тарихи-мәдәни, табигый һәйкәлләре буенча гомуми экскурсия == Музей филиалы == Г. Р. Державин исемендәге Лаеш төбәге музееның филиалы — Хәрби Дан музее [[2015 ел]]да [[Бөек Ватан сугышы]]нда Җиңүнең 70 еллыгы уңаеннан ачыла. Адресы: 422610, [[Татарстан Республикасы]], [[Лаеш]] шәһәре, 1 Май урамы, 16нчы йорт. Музейның экспозициясендә [[Бөек Ватан сугышы]]нда катнашкан якташларның шәхси әйберләре, кораллар, хәрби кием, сугыш еллары йорт кирәк-яраклары, фронттан килгән хатлар, газеталар, китап һәм листовкалар, мактау грамотасы һәм башка материаллар күрсәтелә. == Сылтамалар == * [https://vk.com/public100049540 Музейның Вконтакте сәхифәсе] * [http://tatfrontu.ru/content/municipalnoe-byudzhetnoe-uchrezhdenie-kultury-muzey-laishevskogo-kraya-imeni-grderzhavina Музей Лаишевского края имени Г. Р. Державина]. tatfrontu.ru{{ref-ru}} * [http://museum.ru/M2682 Музей Лаишевского края имени Г. Р. Державина]. Музеи России{{ref-ru}} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Әдәби музейлар]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] [[Төркем:Лаеш районы музейлары]] [[Төркем:Гавриил Державин]] sdg5g9wrgyaxo7fxpw8comdgfm27eud С. М. Лисенков исемендәге музей (Базарлы Матак) 0 221823 3526488 3506564 2022-08-04T18:07:14Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = С. М. Лисенков исемендәге музей |файл = Базарлы_Матак_музее.JPG |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 2008 |урын = 422870 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Әлки районы]],<br/> [[Базарлы Матак]], [[Степан Крайнов|Крайнов]] ур., 135 |директор = Йосыф Заһидулла улы Зарипов |сылтама = [https://vk.com/id471163719 Музей сәхифәсе] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} '''С. М. Лисенков исемендәге музей''', С. М. Лисенков исемендәге тарих-туган якны өйрәнү музее ({{lang-ru|Историко-краеведческий музей имени С. М. Лисенкова}}) — [[Татарстан Республикасы]] [[Әлки районы]] үзәге [[Базарлы Матак]] авылында урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). [[Татарстан]]да беренчеләрдән булып [[Космонавт|Космонавтика]] залы ачылган музей буларак, РФ космонавтика музейлары ассоциациясенә кабул ителгән. Музейның бер филиалы бар. == Тарих == Музейга [[2004 ел]]ның [[сентябрь|сентябрендә]] нигез салына. [[2008 ел]]ның [[25 декабрь|25 декабрендә]] рәсми рәвештә ачыла<ref>[https://vk.com/public161241769 Историко-краеведческий музей им. С. М. Лисенкова]. vk.com{{ref-ru}}</ref>. С. М. Лисенковның оныгының улы [[АКШ]] ватандашы Анатолий Яков улы Михеев [[космос]] өлкәсендә эшли (''«Аэроджет» компаниясенең РФ вәкиллеге башлыгы''). Музей хезмәткәрләренә А. Я. Михеев [[ССРБ|совет]] һәм [[РФ]] [[космонавт]]лары белән элемтә булдыруда ярдәм итә. Космонавт {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Владислав Волков|Владислав Волковның|ru|Волков, Владислав Николаевич}} карт бабасы, шулай ук илнең аэрокосмос өлкәсендә эшләүче 9 фән докторы (''{{comment|ш. и.|шул исәптән}} [[Урал Закиров|Урал Нури улы Закиров]] ([[1933 ел|1933]])'')<ref>''Владимир Дышник''. [https://kazved.ru/article/91679.aspx Неизвестные факты о Юрии Гагарине]. [[Казанские ведомости (гәҗит)|«Казанские ведомости»]], 27.09.2018{{ref-ru}}</ref> чыгышлары белән [[Әлки районы]]ннан. Шунлыктан музейда Татарстанда беренчеләрдән булып уникаль [[Космонавт|Космонавтика]] залы ачылган. == Тасвирлама == Музей беренче [[гильдия]] сәүдәгәре (''[[Октябрь инкыйлабы]]ннан соң [[Себер]]гә, аннан [[АКШ]]ка [[мөһаҗир]]леккә киткән'') Сергей Михаил улы Лисенков тарафыннан кызыл кирпечтән ''эклектика'' стилендә салынган ике катлы бинада урнашкан. Музей оешканчыга кадәр бинада «Актай» совхозы идарәсе урнашкан булган. == Экспонатлар == Музей фондларында дистәләгән мең экспонат тупланган. Музей экспозициясендә [[археология|археологик]] табылдыклар, [[нумизматика]], [[этнография]] әйберләре, техника һәм гамәли сәнгать тарихы буенча материаллар, скульптура, графика, сынлы сәнгать әсәрләре, сирәк китаплар, документлар, борынгы сугыш кораллары күрсәтелә. Академик [[Альберт Борһанов]] җитәкчелегендәге археологик экспедиция музейга [[Алтын Урда]] чорына караган уникаль экспонатлар тапшыра<ref>[http://alkeevskiy.tatarstan.ru/rus/informyzei.htm Историко-краеведческий музей им. С. М.Лисенкова]. alkeevskiy.tatarstan.ru, 13.01.2015{{ref-ru}}</ref>. Экспозициянең бер бүлеге [[Әлки районы]]нда туган татар язучысы [[Нәби Дәүли]]гә багышланган<ref>[http://tatfrontu.ru/content/mbuk-istoriko-kraevedcheskiy-muzey-imeni-smlisenkova-alkeevskogo-rayona МБУК «Историко-краеведческий музей имени С. М. Лисенкова» Алькеевского района]. tatfrontu.ru{{ref-ru}}</ref>. == Музей филиалы == [[Файл:Педер Хузангай музее.jpg|200px|thumb|right|[[Педер Хузангай музее (Хузангай)|Педер Хузангай музее]] урнашкан бина]] С. М. Лисенков исемендәге музейның филиалы — [[Педер Хузангай музее (Хузангай)|Педер Хузангай музее]]. Бүлекчә экспозициясе Чуаш АССР халык шагыйре [[Педер Хузангай]] тормышы һәм иҗаты белән таныштыра. Адресы: 422898 [[Татарстан Республикасы]], [[Әлки районы]], [[Хузангай |Сихтермә-Хузангай]] авылы, Май урамы, 1нче А йорт. Филиалның төп фондында 244 экспонат һәм ярдәмче фондта 276 экспонат саклана. Экспозициядә шагыйрьнең башлангыч чор иҗаты, [[Казан]]да яшәве, көнчыгыш педагогия техникумында һәм [[Казан дәүләт педагогия институты|педогогия институтында]] укуы, [[Мәскәү]]дәге тормышы, [[Бөек Ватан сугышы|сугыш]] кырларындагы көнкүреше, иҗтимагый һәм дәүләт эшчәнлеге чагылган. == Әдәбият == # И. Газиз. Әлкием, бәллием. Казан, 1996. == Сылтамалар == * [https://vk.com/id471163719 Музейның Вконтакте сәхифәсе] == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] [[Төркем:Космонавтика музейлары]] [[Төркем:Әлки районы музейлары]] nq6k0qbog3p5gklszrceb5wnj7w8n2u Педер Хузангай музее (Сиктерме-Хузангай) 0 221917 3526489 3523664 2022-08-04T18:08:09Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Педер Хузангай музее<br/>''<small>филиал</small>'' |файл = Педер_Хузангай_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 2002 |урын = 422898 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Әлки районы]],<br/>[[Сихтермә]], Май ур., 1А |директор = М. А. Платонова<br/>О. В. Мурзин (''филиал директоры'') |сылтама = [http://www.museum.ru/M3108 Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} '''Педер Хузангай музее''' ({{lang-cv|Петӗр Хусанкайӑн музейӗ}}) — [[Татарстан Республикасы]] [[Әлки районы]] [[Сиктерме-Хузангай]] (2022 елдан [[Сихтермә]]) авылында урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''), [[С. М. Лисенков исемендәге музей (Базарлы Матак)|С. М. Лисенков исемендәге музей]]ның филиалы. Бүлекчә экспозициясе Чуаш АССР халык шагыйре [[Педер Хузангай]] (''[[1907 ел|1907]]-[[1970 ел|1970]]'') тормышы һәм иҗаты белән таныштыра. [[Файл:П.П.Хузангай.jpg|180px|thumb|right|[[Педер Хузангай|П. П. Хузангай]]]] == Тарих == [[2000 ел]]ның [[июль|июлендә]] [[Чуашстан]]ның мәдәният һәм милләтләр эшләре буенча министрлыгы [[Әлки районы]] башлыгы Ф. М. Дәүләтшинга күренекле чуаш язучысы [[Педер Хузангай]]ның туган авылы [[Хузангай|Сиктермедә]] (''[[1981 ел]]дан Хузангай, [[2004 ел]]дан Сиктерме-Хузангай'') музей ачу тәкъдиме белән чыга. Авылның яңа төзелгән мәдәни үзәгендә музей өчен 148, 5 кв. м. мәйдан бүлеп бирелә. Музей концепциясен булдыруда шагыйрьнең хатыны [[ССРБ халык артисты]] [[Вера Кузьмина|В. В. Кузьмина]] (1923), [[ул]]ы [[Атнер Хузангай]] (1947) катнаша. Гаиләсе музейга 200 данә экспонат тапшыра. Музейны Чуашстан рәссамнары (''Н. Ф. Толстов һ. б.'') бизи. [[2002 ел]]ның [[5 февраль|5 февралендә]] музей ачыла. Ачылу тантанасында [[Татарстан Республикасы Дәүләт Советы|ТР Дәүләт шурасы]] рәисе [[Фәрит Мөхәммәтшин|Ф. Х. Мөхәммәтшин]], ЧР Дәүләт шурасы рәисе М. А. Михайловский, [[Татарстан Республикасы Мәдәният министрлыгы|ТР мәдәният министры]] (1999-2005) [[Илдус Тарханов|И. Г. Тарханов]], шагыйрь [[Ренат Харис]], П. Хузангайның хатыны В. К. Кузьмина, туганнан туган энесе [[Русия Дәүләт думасы|РФ Дәүләт думасы]] депутаты И. И. Казанков катнаша<ref>''Гульнар Залялова''. [http://rt-online.ru/p-rubr-kult-33425/ Открылся музей Хузангая]. [[Республика Татарстан (гәҗит)|«Республика Татарстан»]], 07.07.2002</ref><ref>[http://www.nbchr.ru/virt_huzangaj/pdf/2157.pdf Музей народного поэта Чувашии Петра Хузангая на его родине]</ref>. Чуаш язучысы Педер Хузангайга багышланган экспозициядә шагыйрьнең башлангыч чор иҗаты, [[Казан]]да көнчыгыш педагогия техникумында һәм [[Казан дәүләт педагогия институты|педагогия институтында]] укуы, [[Мәскәү]]дәге тормышы, [[Бөек Ватан сугышы|сугыш]] кырларындагы көнкүреше, иҗтимагый һәм дәүләт эшчәнлеге чагылган. == Тасвирлама == Музейның күргәзмә мәйданы 110 кв. м. (бер зал). Төп фондта 515, ярдәмче фондта 276 экспонат саклана. Экспозициядәге 5 витринада, 10 планшетта һәм ике интерьерда бөек чуаш язучысының күпкырлы эшчәнлеге күрсәтелә<ref>[http://alkeevskiy.tatarstan.ru/rus/myzeixyzangai.htm Музей П. Хузангая]. Алькеевский муниципальный район{{ref-ru}}</ref>. Беренче интерьерда шагыйрьнең балачагы узган чуаш авылы өе ясалган. «П.П. Хузангайның эш бүлмәсе» интерьеры шагыйрьнең [[Чабаксар]]да [[1950 ел|1950]]-[[1960-еллар]]да яшәгән фатирындагы эш бүлмәсен кабатлый. Күргәзмәдә шагыйрьнең китаплары, шәхси әйберләре, күп төрле сәяхәтләре вакытында язучыга бүләк ителгән әйберләр күрсәтелә. Экспозиция 9 темага бүленгән: * Шагыйрьнең иҗади юл башы. 1923-1925 еллар лирикасы. * Әдәби эшчәнлеге башлану чоры. 1926-1930 еллар. * 1930-еллар – яңа әсәрләр. Сәяси репрессия еллары. * Бөек Ватан сугышы. 1941-1945 еллар. * Сугыштан соңгы иҗаты. Иҗтимагый эшчәнлеге. * Онытылмас очрашулар. «Хузангай һәм Татарстан» бүлеге. * Тәрҗемәләре. * Гомеренең соңгы еллары. * Хәтер. Беренче витринада шагыйрьнең башлангыч чор иҗаты тасвирлана. Икенче витринада Казанда яшәве, көнчыгыш педагогия техникумында һәм педогогия институтында укуы күрсәтелә. Өченче витрина аның Мәскәүдәге тормышына багышланган. Дүртенче витрина шагыйрьнең Бөек Ватан сугышы фронтларындагы көнкүреше турында сөйли. Бишенче витринада П.П. Хузангайның иҗтимагый һәм дәүләт эшчәнлеге чагылган. «Авыл өе» күргәзмәсендә алдында Хузангай чукындырылган Николай-Чудотворец чиркәвеннән икона урнаштырылган. Шулай ук язучының туган авылы тарихы турында мәгълүмат алырга була: музейда [[Идел буе Болгары]] чоры археология истәлекләре, документлар, карталар урнашкан. == Әдәбият == # И. Газиз. Әлкием, бәллием. Казан, 1996. == Сылтамалар == * [http://www.museum.ru/M3108 Музей П. Хузангая]. Музеи России * [http://komanda-k.ru/%D0%A2%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD/%D0%BC%D1%83%D0%B7%D0%B5%D0%B9-%D1%85%D1%83%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D0%B0%D1%8F-%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%BE-%D1%85%D1%83%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%BE Музей П. Хузангая]. Команда Кочующие * [https://vk.com/id471163719 С. М. Лисенков исемендәге музейның сәхифәсе.] Вконтакте == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Әдәби музейлар]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] [[Төркем:Әлки районы музейлары]] [[Төркем:Педер Хузангай]] jq02gr3ptdj63d0h9ubi0gnattjolv7 Кәрәкәшле музее 0 222138 3526564 3506566 2022-08-04T20:14:51Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Кәрәкәшле музее |файл = Кәрәкәшле_музее.JPG |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1987 |урын = 423961 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Ютазы районы]],<br/>[[Кәрәкәшле]], [[Сирин Батыршин|С. Батыршин]] ур., 36 |директор = Гөлнара Минсәгыйть кызы Хәмидуллина |сылтама = [http://www.museum.ru/M2702 музей сайты] |викиҗыентык = }} '''Кәрәкәшле туган як тарихын өйрәнү музее''', С. Ш. Шәрәфиева исемендәге Кәрәкәшле туган як тарихын өйрәнү музее ({{lang-ru|Каракашлинский краеведческий музей имени С. Ш. Шарафиевой}}) — [[Татарстан]]ның [[Ютазы районы]] [[Кәрәкәшле]] авылында урнашкан муниципаль мәдәният учреждениесе (''[[музей]]''). [[1993 ел|1993]]-[[2007 ел]]ларда — [[ТР милли музее|ТР Дәүләт музее]] филиалы. [[Кәрәкәшле]] тарихы, авылның күренекле кешеләре белән таныштыра. {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[http://tatfrontu.ru/gallery2/v/muzei-i-memorialy-rt/yutazinskiy-rayon/mbu-karakashlinskiy-kraevedcheskiy-muzey-im-ssh-sharafievoy/ Музейдан фотосурәтләр].}} == Тарих == [[1985 ел]]да нигезләнгән<ref>[http://tatfrontu.ru/content/karakashlinskiy-kraevedcheskiy-muzey-im-sshsharafievoy МБУ «Каракашлинский краеведческий музей им. С.Ш.Шарафиевой»]. tatfrontu.ru{{ref-ru}}</ref>. [[1987 ел]]ның [[2 ноябрь|2 ноябрендә]] Кәрәкәшле мәктәбе бинасында 70 экспонат белән ачыла<ref>[https://www.culture.ru/institutes/20652/karakashlinskii-kraevedcheskii-muzei-im-s-sh-sharafievoi Каракашлинский краеведческий музей имени Шарафиевой С. Ш.] Культура.РФ{{ref-ru}}</ref>. [[1993 ел|1993]]-[[2007 ел]]ларда [[ТР милли музее|ТР Дәүләт музее]] (''хәзерге'' [[ТР милли музее]]) филиалы булып тора. [[2008 ел]]ның [[1 гыйнвар]]ыннан — [[Ютазы районы]] мәдәният бүлеге бүлекчәсе, [[2010 ел]]дан — муниципаль учреждение. [[2009 ел]]да музейга аңа нигез салучы Сәлимә Шәмсетдин кызы Шәрәфиева исеме бирелә. == Тасвирлама == Экспонатлар саны 15 меңнән артык (''төп фондта 9 мең, фәнни-ярдәмче фондта 6 мең''). Күргәзмәләрдә нумизматика, язма чыганаклар, матди чыганаклар, рәсем сәнгате тупланмалары урын алган. == Төп бүлекләре == * Борынгы Кәрәкәшле * [[күмәк хуҗалык|Күмәкләштерү]] еллары * Авылның күренекле кешеләре == Экскурсияләр == * Музей заллары буйлап (күзәтү экскурсиясе) * Кәрәкәшленең күренекле кешеләре * Хезмәт һәм көнкүреш кораллары. [[XIX гасыр|XIX]]–[[XX гасыр]]дагы эш кораллары — кул тегермәне, тимерче мехы, ярма яргыч, чабагач, сука, май язгыч һ. б. — күрсәтелә. Аерым күргәзмә татар хатын-кызының көнкүреше һәм шөгыльләренә багышланган. * Авыл 1941-1945 елгы [[Бөек Ватан сугышы]]нда. Солдат каскасы, фляжкасы, котелогы, калагы һәм сугыш кырыннан кайткан башка экспонатлар күрсәтелә. == Сылтамалар == * [http://www.museum.ru/M2702 Каракашлинский музей]. Музеи России * [https://vk.com/club87918207 Каракашлинский музей]. ВКонтакте == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] [[Төркем:Ютазы районы музейлары]] b7nha2xl6hug2i6axv924l75vrwvm5x Саба урман хуҗалыгы тарихы музее 0 222200 3526541 3506567 2022-08-04T19:28:39Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Саба урман хуҗалыгы<br/>тарихы музее |файл =Лесхоз_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 2004 |урын = 422062 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Саба районы]],<br/>[[Лесхоз бистәсе|Лесхоз]], Кукмара ур., 14 |директор = Рузия Равил кызы Газизуллина<ref>[https://ideputat.er.ru/user/21153?page=834 Рузия Равил кызы Газизуллина]. Депутат кабинеты{{ref-ru}}</ref> |сылтама = [http://saby.tatarstan.ru/mbu-sabinskiy-tsentralizovanniy-kraevedcheskiy.htm Музей турында мәгълүмат] |викиҗыентык = }} '''Саба урман хуҗалыгы тарихы музее''' ({{lang-ru|Музей истории Сабинского лесного хозяйства}}) — [[Татарстан]]ның [[Саба районы]] [[Лесхоз бистәсе]]ндә урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). Саба районы үзәкләштерелгән туган як [[Саба районы үзәкләштерелгән туган як музее|музее]] филиалы. Саба урман хуҗалыгы (''элекке'' Саба урман сәнәгате хуҗалыгы) тарихы белән таныштыра. {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[https://nail-sattar.livejournal.com/117393.html Музейдан фотосурәтләр].}} == Тарих == [[2003 ел]]да Саба урман хуҗалыгында хезмәт куйган ветераннар башлангычы белән нигез салына. [[2004 ел]]ның [[24 март]]ында ачыла<ref>[http://www.wood.ru/ru/lonewsid-5365.html В Сабинском районе открылся музей истории лесного хозяйства]. Первый лесопромышленный портал, 25.0.2004{{ref-ru}}</ref>. == Музей бинасы == {{Төп мәкалә|Ломакин йорты тарихы}} Музей бинасы — [[1874 ел]]гы архитектура һәйкәле, Өченче урманчылык урманчысы Митрофан Николай улы Ломакин йорты<ref>[http://ru.esosedi.org/RU/TA/7929765/poselok_leshoz/#lat=56044432&lng=50696409&z=20&mt=1&v=1 Дом Ломакина]</ref>. Ике катлы агач бинага Саба урман хуҗалыгы акчасына [[2003 ел]]да сакланып калган фоторәсемнәр һәм сызымнар буенча реконструкция уздырылган. Экспозицияне [[ТР милли музее]] белгечләре төзегән. == Тасвирлама == [[Саба районы|Районның]] алты урманчылыгын берләштергән иң эре сәнәгать оешмасы тарихы буенча материаллар тупланган. Хуҗалыкның урман массивы [[Татарстан]]ның 8 районы территориясендә 57 000 га җир били. Музей экспозициясенең төп бүлекләре: * Саба урман хуҗалыгы үсеше тарихы * Саба урман хуҗалыгы хайваннар дөньясы * Картиналар (''портретлар'') галереясы Музей фондында 859 саклау берәмлеге экспонат тупланган. Гомуми мәйданы 965 кв. м. (шуның эченнән 286 кв. м. — музей мәйданы, калган 679 кв. м. — чәчәк бакчасы). Күргәзмәнең бер бүлеге РСФСР һәм ТАССР атказанган урманчысы, Саба леспромхозының 30 елга якын җитәкчесе булып торган Нургали Миңнехан улы Миңнехановка багышланган<ref>''Ольга Иванычева''. [https://kazved.ru/article/85900.aspx Сабы - лесной заповедный край]. [[Казанские ведомости (гәҗит)|«Казанские ведомости»]], 18.01.2018{{ref-ru}}</ref>. [[Лесхоз бистәсе]]ндә урнашкан сувенирлар цехына, [[Нургали Миңнеханов|Н. М. Миңнеханов]] исемендәге дендрология бакчасына, боз мәйданчыгы булган «Нарат» спорт комплексына, картодромга сәяхәт кылырга мөмкин. == Сылтамалар == * [http://saby.tatarstan.ru/mbu-sabinskiy-tsentralizovanniy-kraevedcheskiy.htm «Саба үзәкләштерелгән туган якны өйрәнү музее» муниципаль бюджет оешмасының Саба урман хуҗалыгы тарихы музей-филиалы] == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Саба районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] [[Төркем:Урманчылык музейлары]] f1b485le1xedl8vjgkj9rj2lhwpduk6 Гаяз Исхакый музее (Яуширмә) 0 222548 3526558 3506568 2022-08-04T20:04:15Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Гаяз Исхакый музее |файл = Гаяз_Исхакый_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1999 |урын = 422955 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Чистай районы]],<br/>[[Яуширмә]], Клуб ур., 10 |директор = Рәсимә Марсель кызы Ибраһимова |сылтама = [http://www.museum.ru/m2701 Музей турында мәгълүмат] |викиҗыентык = }} '''Гаяз Исхакый музее''', Гаяз Исхакый тарихи-мемориаль һәм этнография комплексы ({{lang-ru|Историко-мемориальный и этнографический комплекс Гаяза Исхаки}}) — [[Татарстан]]ның [[Чистай районы]] [[Яуширмә]] авылында урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). [[2001 ел|2001]]—[[2014 ел]]ларда [[Чистай районы]] мәдәният бүлеге бүлекчәсе, [[2014 ел]]дан [[Чистай]] шәһәренең дәүләт тарих, архитектура һәм әдәби [[Чистай дәүләт тарих, архитектура һәм әдәби музей-тыюлыгы|музей-тыюлыгы]] филиалы. Татар язучысы [[Гаяз Исхакый]]ның (''[[1878 ел|1878]]—[[1954 ел|1954]]'') туган авылында урнашкан музей аның тормышы, әдәби иҗаты белән таныштыра. {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[http://komanda-k.ru/%D0%A2%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD/%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%BE-%D0%BA%D1%83%D1%82%D0%BB%D1%83%D1%88%D0%BA%D0%B8%D0%BD%D0%BE-%D1%8F%D1%83%D1%88%D1%83%D1%80%D0%BC%D0%B0-%D0%B3%D0%B0%D1%8F%D0%B7-%D0%B8%D1%81%D1%85%D0%B0%D0%BA%D0%B8 Музейдан фотосурәтләр].}} == Тарих == [[Яуширмә]]дә Гаяз Исхакый музеена [[1993 ел]]да авыл клубында нигез салына. [[1999 ел]]ның [[30 июль|30 июлендә]] яхшы сакланган, республика дәрәҗәсендә әһәмиятле мәдәни мирас объекты булып исәпләнүче, кызыл кирпечтән [[1910 ел]]да салынган сәүдәгәр Сәйфетдиннең (''Гаяз Исхакыйның сеңлесе Фәридәбануның ире'') ике катлы йортында ачылган<ref>[https://chisto-muzei.ru/istoriko-memorialnyj-i-etnograficheskij-muzej-g-isxaki/ . Историко-мемориальный и этнографический комплекс Гаяза Исхаки]</ref>. Музейны ачу тантанасында [[Татарстан Республикасы Президенты|ТР президенты]] [[Минтимер Шәймиев]] катнашып, Гаяз Исхакыйның төсле зур портретын бүләк иткән. Туган авылына кайткан вакытларда музей комплексына керүче шул йортта язучы күп мәртәбәләр кунак булган. Гаяз Исхакый туып-үскән йорт сакланмаган. Музей өчен махсус, агачтан алты почмаклы йорт буралган. Яңартылган хуҗалык абзарлары, келәтләр [[2018 ел]]гы янгында юкка чыккан. Музейны [[Чистай]]га күчерү тәкъдиме бар<ref>[http://chistopol.tatarstan.ru/rus/index.htm/news/1313317.htm Парламентарии озадачились судьбой музея-усадьбы Гаяза Исхаки]. Чистопольский муниципальный район{{ref-ru}}</ref>. Музей каршында Гаяз Исхакый бюсты урнаштырылган. == Тасвирлама == Музей комплексы 25х50 кв. м. мәйданны били. Ул ике зонага бүленгән: беренче катта Гаяз Исхакый XIX гасыр ахыры – XX гасыр башында яшәгән авыл йорты мохите торгызылган, икенче катта язучының [[Октябрь инкыйлабы|инкыйлабтан]] соңгы тормышы, эш кабинеты тасвирлана. Күргәзмә мәйданы — 186 кв. м. 3 мең саклану берәмлеге тупланган. Экспозиция Гаяз Исхакыйның тормышына, әдәби иҗатына, журналист, сәясәтче, публицист, татар милли азатлык хәрәкәте өлкәсендәге эшчәнлегенә багышлана. Шулай ук аның гаиләсе (әтисе Гыйләҗетдин хәзрәт, әнисе Камәрия, бертуганнары Гайнелмәрзия, Әхмәтхан, Фәридәбану, Хәлимә) турында мәгълүматлар күрсәтелә. Язучының әтисе Гыйләҗетдин хәзрәт яшәгән йорт мохите торгызылган. Бер бүлектә Г. Исхакый туып-үскән Яуширмә авыл тарихы яктыртыла. [[XIX гасыр]] ахыры – [[XX гасыр]] башы татар көнкүреше белән таныштыручы этнография күргәзмәсе урнашкан. Экспозициягә беренче катта урнашкан кибет макеты, театр күренеше дә керә. Экспонатлар арасында — язучыга бәйле мемориаль әйберләр, документлар, китаплар, фәнни-популяр басмалар урын алган. Музейның беренче экспонаты — профессор [[Ибраһим Нуруллин]] Гаяз Исхакыйның [[Истанбул]]дагы кабереннән алып кайткан бер уч туфрак. Музейның беренче директоры — Наил Әгъзамов<ref>[http://komanda-k.ru/%D0%A2%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD/%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%BE-%D0%BA%D1%83%D1%82%D0%BB%D1%83%D1%88%D0%BA%D0%B8%D0%BD%D0%BE-%D1%8F%D1%83%D1%88%D1%83%D1%80%D0%BC%D0%B0-%D0%B3%D0%B0%D1%8F%D0%B7-%D0%B8%D1%81%D1%85%D0%B0%D0%BA%D0%B8 Село Кутлушкино (Яушурма) - Гаяз Исхаки]. Команда Кочующие</ref>. == Экскурсияләр == * Гаяз Исхакыйның тормышы һәм иҗаты * Гаяз Исхакый эзләре буйлап * Гаяз Исхакый мөһаҗирлектә * Гаяз Исхакыйның инкыйлабка кадәрге иҗаты == Әдәбият == # ''Александр Печенкин''. Новые перемены в старинном городе на Каме. [[Казань (журнал)|«Казань»]], 2019, май, с. 98. ISSN 0869-6616 == Сылтамалар == * [http://www.museum.ru/m2701 Историко-мемориальный и этнографический комплекс Гаяза Исхаки]. Музеи России == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Чистай районы музейлары]] [[Төркем:Әдәби музейлар]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] [[Төркем:Гаяз Исхакый]] cvh2wk0vmw6wz481k7wv5clobhpjot8 Таҗи Гыйззәт музее (Әгерҗе) 0 222555 3526486 3506569 2022-08-04T18:05:55Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Таҗи Гыйззәт музее |файл = Таҗи_Гыйззәт_ис. мәктәп.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 2007 |урын = 422230 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Әгерҗе]],<br/>Октябрь ур., 25 |директор = Гөлназ Фелис кызы Җәмитова |сылтама = [http://tatfrontu.ru/content/muzey-istorii-i-kulturnogo-naslediya-agryzskogo-municipalnogo-rayona-rt Музей турында мәгълүмат] |викиҗыентык = }} '''Таҗи Гыйззәт музее''' ({{lang-ru|Музей Тази Гиззата}}) — [[Татарстан]]ның [[Әгерҗе]] шәһәрендә урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). [[Әгерҗе районы]] мәдәни мирас һәм тарих [[Әгерҗе районы мәдәни мирас һәм тарих музее|музее]] филиалы. Драматург [[Таҗи Гыйззәт]]нең (''[[1895 ел|1895]]—[[1955 ел|1955]]'') тормыш юлы һәм иҗаты белән таныштыра. {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[https://edu.tatar.ru/agryz/agryz_sch3/page2022546.htm Музейдан фотосурәтләр].}} == Тарих == Музей ачу тәкъдимен [[2005 ел]]да драматургның улы – профессор, фәлсәфә фәннәре докторы [[Казбек Гыйззәт|Казбәк Таҗи улы Гыйззәтов]] әйтә. [[Татарстан Республикасы|ТР]] [[Әгерҗе районы]] башкарма комитеты җитәкчесе Ф. Г. Нуриев [[2006 ел]]ның [[18 декабрь|18 декабрендә]] «''Әгерҗедә Таҗи Гыйззәт музеен оештыру турында''» 496нчы санлы карар кабул итә<ref>[http://tatarstan.regnews.org/docs/ce/zm.htm Постановление Руководителя Исполкома муниципального образования «Агрызский муниципальный район» от 18.12.2006 N 490]{{Deadlink|date=February 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{ref-ru}}</ref>. Шул карар нигезендә, [[2007 ел]]ның [[август]]ында Әгерҗе шәһәренең Таҗи Гыйззәт исемендәге (''[[2010 ел]]дан'') 3нче санлы урта мәктәбе<ref>[https://edu.tatar.ru/agryz/agryz_sch3/page2022546.htm Әгерҗе шәһәренең Таҗи Гыйззәт исемендәге 3нче урта гомуми белем бирү мәктәбенең «Татарстан Республикасында электрон мәгариф» порталындагы сәхифәсе]</ref> бинасында музей ачыла. == Тасвирлама == Казбәк Гыйззәтов һәм аның хатыны, шәфкать туташы Фирдәвес Гыйният кызы [[2005 ел]]дан башлап музейга күпсанлы фотосурәтләр, китаплар, Таҗи Гыйззәтнең шәхси әйберләрен тапшырып килә. Әлеге әйберләр музей экспозициясенең нигезен тәшкил итә. Музейны оештыруда [[Әгерҗе районы]] башкарма комитеты җитәкчесе урынбасары Равия Фәррахи кызы Лутошкина, рәссам Камил Мансур улы Мөхәммәтшин, китапханә хезмәткәрләре зур өлеш кертә<ref>[http://tatfrontu.ru/content/muzey-istorii-i-kulturnogo-naslediya-agryzskogo-municipalnogo-rayona-rt Музей истории и культурного наследия Агрызского муниципального района РТ]. tatfrontu.ru{{ref-ru}}</ref>. Күргәзмәләрдә драматургның тормышы һәм иҗаты чагыла. Музейда язучының шәхси әйберләре дә саклана. == Сылтамалар == * [http://www.museum.ru/M2697 Музей истории и культурного наследия Агрызского муниципального района РТ]. Музеи России * [http://diary-culture.ru/blogs/abdullin-nurislam/v-muzee-klassika-sovetskoi-dramaturgii-t.html Таҗи Гыйззәт музее]. Укучының (Нурислам Абдуллин) мәдәни көндәлеге == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Әгерҗе районы музейлары]] [[Төркем:Әдәби музейлар]] [[Төркем:Таҗи Гыйззәт]] f009kzc00jqdm9kkm8dyobs341xxize Афзал Шамов музее 0 223093 3526568 3061561 2022-08-04T20:24:22Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Афзал Шамов исемендәге мәктәп музее''' — == Беренче мәктәп музейлары. ==  Беренче мәктәп музейлары кайчан барлыкка килә соң? Тарихка күз салыйк әле. 1708 елда [[Пётр I|Петр I]] заманында [[Россия]] административ берәмлекләргә – губернияларга бүленә. [[Казан]] да губерния үзәге була, сәяси, иҗтимагый һәм мәдәни тормышта зур роль уйный. 1758 елның 21 нче июлендә Казанда беренче император гимназиясе ачу турында карар кабул ителә. Бу гимназиядә беренче җәмәгать музее да эшли башлый.  [[XX гасыр]] башларында мәгариф музейлары нинди була соң? Алар өч төрлегә бүленә. Мәктәп музейлары уку-укыту кабинетын хәтерләтеп оеша. [[1913 ел|1913]] елда Казан мәктәбендә музей оештырган укытучы: “Бу – әйберләр склады түгел, мәктәп тормышын чагылдырган тарихи учак”,- дип язып калдырган. 1919 елда нәшер ителгән брошюрада “Документ һәм кәгазьләрне туплап саклау өчен укытучыга бирергә” дигән 3нче пункт бар. 1919 нчы елны [[Петербург|Петроград]]<nowiki/>та узган Беренче Бөтенроссия музей конференциясендә мәгарифнең халык комиссары [[Анатолий Луначарский|Луначарский]] музейларның максатын билгели. “Музей – даһи эш. Халык мәгърифәтендә тотрыклы пункт. Музейны тулыландыру өчен укучылар һәм укытучылар эзләнү һәм саклау эше алып барырга тиешләр”, - ди.  Сәнгать оешмалары тарихын күрсәтү идеясен [[Максим Горький|Максим]] Горький да яклап чыга. 1940 нчы елларда мәктәп музейлары эшчәнлеге аз өйрәнелгән тема. [[Бөек Ватан сугышы]] чорында туган якны өйрәнү мәсьәләсе икенче планга күчә. Бу дәһшәтле чорда музейларда тупланган экспонатларны саклау мөһимрәк бурыч булып тора”, - дип күрсәтелә бу документта. == Афзал Шамов музее. == Үз халкын таныткан кешеләр турында сүз алып барганда, мин танылган шәхес, Афзал ага [[Афзал Шамов|Шамов]] турында, дөресрәге аның музее турында сөйләп китмәкче булам. Мәктәп музейларын оештыру бүген дә туган якны өйрәнү эшенең кирәклеген күрсәтә, укучыларның активлыгын үстерә. Шул максатны күз алдында тотып, [[Яшел Үзән|Зеленодол]] районының [[Татар Танае|Татар Танае у]]<nowiki/>рта белем бирү мәктәбендә 2001 нче елның 3 мартында авылдашыбыз, күренекле язучы, җәмәгать эшлеклесе Афзал Шамов музее ачылды. 1991елдан мәктәп аның исемен йөртә. А.Шамовның үз сүзләре белән әйткәндә: “Халык үзенең батыр улларын онытмый. Беркем дә, бернәрсә дә онытылмый. Барысы да хәтердә, барысы да күңелдә, барысы да йөрәктә”. Күренекле язучы, Афзал ага Шамовның замандашы [[Габдрахман Әпсәләмов]] сүзләре белән әйтсәк: “ Ак чәчле, күркәм йөзле, тыныч табигатьле Афзал ага Шамов безнең әдәбиятның түренә яшенең өлкәнлеге, талантлы әдәби әсәрләр язганы өчен генә түгел, бәлки кешелек сыйфатлары өчен дә менеп утырды.” Мин бу сүзләр белән килешәм: күренекле авылдашыбызның тормыш юлы да, ул тудырган әдәби геройлар да өйрәнүгә, үрнәк алуга лаеклы”. Музей мәктәпнең зур бер бүлмәсен  алып тора. Анда язучының зур портреты, стеналарга ул әйткән сүзләр язылган. Музей экспонатларга бик бай. Аны оештыруда мәктәп коллективы, язучының туганнары, бигрәк тә кызы Әлфия искиткеч зур тырышлык күрсәтте. Афзал Шамовның фотолары, үзе язган һәм тәрҗемә иткән китаплары, орден - медальләре, кием-салымнары барысы да бөртекләп җыелган, зәвык белән урнаштырылган.  А.Шамов музее укыту һәм тәрбия эшендә укучыларда якташыбыз белән горурлану уяту, язучының иҗатына, туган җиргә, туган телгә мәхәббәт тәрбияләү, гражданлык һәм патриотлык хисләре тәрбияләүдә зур урын алып тора.  ==Музей бүлекләре. ==  Музей 6 бүлектән тора. “Балачак сәхифәләре” дигән беренче бүлектә язучының белем баскычлары  - 6 яшендә авыл мәзинендә, аннары Бузай, Олы Өтәк, Танай авыллары мәдрәсәләрендә, рус авылы Кулабердино мәктәбендә бер, Акъегет авылындагы русча-татарча мәктәптә татарча дүрт һәм русча өч сыйныф белем алуы, сигезенче сыйныфны Казандагы “Касыймия” мәдрәсәсендә укуы турында әйтелә.  “Яшьнәп үткән яшьлек” бүлеге язучының 1919 елда “Эш”(хәзерге “Ватаным Татарстан”) газетасында авыл хәбәрчесе булып эшләвеннән башлана. Шул ук елда ул Кызыл Армия сафларына баса. 1920 елның августында А.Шамов үзе теләп гражданнар сугышына китә. 1921 елның мартыннан 1922 елның августына кадәр ул –Татарстан Үзәк Башкарма комитетының һәм Совет Халык комитетының  Саклау ротасы кызылармеецы. 1922-1925 елларда А.Шамов [[Казан (Идел буе) федераль университеты|КДУ]] рабфагында укый, бер үк вакытта Г.Тукай исемендәге ятим балалар йортында клуб мөдире һәм укытучы-тәрбияче булып эшли, кичләрен Татарстан Мәгариф оешмасы каршындагы зурлар мәктәбендә укыта. 1926 нчы елда ул Беренче Мәскәү Дәүләт университетының әдәбият һәм сәнгать факультетына укырга керә.“Иҗат адымнары” дигән бүлектә Афзал Шамовның язучылык белән бәйле эшчәнлеге чагылдырыла.Төрле елларда язылган, [[XX гасыр|XX йөз]] татар әдәбиятының сәнгатьчә югары дәрәҗәдә эшләнгән әсәрләре урын алган. Язучы татар халык иҗатын һәм язма әдәби мирасны өйрәнү-барлау, аларны бастырып чыгару буенча да зур, әһәмиятле гыйльми эшләр башкарган һәм ул хезмәтләр дә биредә урын алган. А.Шамов – әдәби тәрҗемә остасы. Аның тәрҗемәсендә татар укучылары дөнья, рус классикасының, совет чоры рус язучыларының бик күп әсәрләре белән танышырга мөмкин.  “Сугыш юллары буйлап” бүлегендә Афзал Шамовның сугышта хәрби корреспондент булып, “Алга, дошман өстенә” һәм “Суворовча кысрыклау” исемле газеталарда басылган мәкаләләре, фельетоннары урын алды. Шулай ук кызы Әлфия апа Шамова әтисенең сугышта күрсәткән батырлыклары һәм авылдашы Әсгать Гатауллин белән фронтта очрашуын истәлекләрендә яңарта. Ватан сугышы чорындагы батырлыклары һәм әдәби иҗат өлкәсендәге фидакарь хезмәтләре өчен А. Шамов [[Кызыл Йолдыз ордены|Кызыл Йолдыз]] (1944), [[Хезмәт Кызыл Байрагы ордены|Хезмәт Кызыл Байрагы]] (1957), Октябрь Революциясе (1971), Икенче дәрәҗә Ватан сугышы (1985) орденнары һәм 16 медаль белән бүләкләнә.  “Хезмәт иттең син халыкка,  исемең керде тарихка” бүлегендә А.Шамовның озак еллар күптөрле җәмәгать эшләре алып барган язучы буларак эшчәнлеге яктыртылды.1931-1932 елларда ул Татарстан Язучыларының оештыру комитетында җаваплы сәркатип булып эшли. 1959-1963 елларда партиянең [[Татарстан]] өлкә комитеты әгъзасы, КДуның тел һәм әдәбият факультеты әгъзасы, [[Татарстан Автономияле Совет Социалистик Җөмһүрияте|ТАССР]] Югары Советы депутаты һәм Президиумы әгъзасы, 1939 елдан 1974 елга кадәр Татарстан Язучылар берлеге идарәсе әгъзасы, рәис урынбасары, рәисе, идарә президиумы әгъзасы булып эшли. 1958-1974 елларда [[Совет Социалистик Республикалар Берлеге|СССР]] Әдәби фондының Татарстан  бүлегендә җитәкчелек итә. Шулай ук ул [[Россия Совет Федератив Социалистик Җөмһүрияте|РСФСР]] Язучылар берлеге идарәсендә (1958-1963), “Советская Россия” нәшриятында (1960 – 1975), Тынычлыкны саклау буенча республика комитеты һәм башка бик күп мәдәни оешмаларда әгъза буларак чирек гасыр берөзлексез төрле җәмәгать эшләре алып бара. == Афзал Шамов - бөек шәхес. == Була шундый шәхесләр, аларның гомере, кылган гамәлләре, бөтен язмышлары кайта-кайта уйландыра, сокландыра,тирән хөрмәт уята. Афзал ага Шамов узган юл да шундый авыр юл, мактаулы юл. Һәрбер елы аерым сөйләүгә, өйрәнүгә лаеклы матур, сокландыргыч гомер. Күренекле татар әдибе, җәмәгать эшлеклесе Афзал ага Шамовның фидакарь тормышы яшь буынны янып яшәргә, бөек идеаллар өчен куркусыз көрәшергә чакыра, матур киләчәк өчен җиң сызганып эшләргә өнди. == Моны да карагыз == * [[Афзал Шамов]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == # http://adiplar.belem.ru/shamov.htm # http://kitap.net.ru/shamov.php # http://tatar-congress.org/yanalyklar/yashel-yzende-afzal-shamov-ukulary/ # http://www.millattashlar.ru/index.php/%D0%A8%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%B2_%D0%90%D1%84%D0%B7%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D1%82%D0%B4%D0%B8%D0%BD_%D0%A8%D0%B8%D0%B3%D0%B0%D0%B1%D1%83%D1%82%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87 == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Яшел Үзән районы музейлары]] 0d6ifdjzjdf2d06jqc96svheptsda6u Кукмара туган якны өйрәнү музее 0 223122 3526524 3506570 2022-08-04T19:11:20Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Кукмара туган якны өйрәнү музее |файл = Кукмара_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1995 |урын = 422110 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Кукмара]], Ленин ур., 8 |директор = Ләбуда Әхмәдфид кызы Дәүләтшина |сылтама = [http://www.museum.ru/M2681 Музей турында] |викиҗыентык = }} '''Кукмара туган якны өйрәнү музее''' ({{lang-ru|Кукморский краеведческий музей}}) — [[Татарстан]]ның [[Кукмара]] шәһәрендә урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). [[Кукмара районы]]ның борынгы заманнардан [[2010-еллар]]га кадәр булган тарихы, төбәктә яшәүче төп милләтләрнең (''[[татарлар|татар]], [[руслар|рус]], [[Арлар|удмурт]], [[марилар|мари]]'') гореф-гадәтләре белән таныштыра. {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[https://aksanova.livejournal.com/222189.html Музейдан фотосурәтләр].}} {{External media |рәсем1=[https://www.drive2.ru/l/4342329/ Музейдан фотосурәтләр].}} == Тарих == [[1995 ел]]ның [[10 гыйнвар]]ында [[Кукмара районы]] хакимият башлыгы «''Кукмара туган якны өйрәнү музеен оештыру турында''» боерык игълан итә. [[1995 ел]]ның [[8 май|8 маенда]] шул боерык нигезендә элекке Родигиннар фабрикасы идарәсенең беренче катында музей ачыла. [[2000-еллар]]да «Мирас – Наследие» программасы кысаларында музей бинасында төзекләндерү эшләре башкарыла. [[2010 ел]]ның [[декабрь|декабрендә]] (''[[Кукмара районы]] оешуга 80 ел тулу уңаеннан'') музей кабаттан ачыла. Ләбүдә Дәүләтшина ― музейны оештыручылапрның берсе һәм 25 ел эшләгән музей директоры. == Бина == Музей (''1909 елда булдырылган'') «Бертуган Иван һәм Михаил Дмитрий улы Родигиннар иптәшлеге»нең элекке киез итек фабрикасы идарәсе бинасында урнашкан. [[XIX гасыр]]ның 70-елларында кызыл кирпечтән ''псевдорус'' һәм ''эклетика'' стилендә төзелгән ике катлы бина [[1997 ел]]да — Татарстанның архитектура һәйкәлләре исемлегенә, [[1998 ел]]да – [[ТР мәдәният министрлыгы]]ның «Мирас – Наследие» программасының архитектура һәйкәлләрен төзекләндерү эшләре буенча 2000 елга планына кертелгән. Музей ишегалдында ачык һавада күргәзмәләр булдырылган<ref>[http://tatfrontu.ru/gallery2/v/muzei-i-memorialy-rt/kukmorskiy-rayon/mbuk-kraevedcheskiy-muzey-kukmorskogo-municipalnogo-rayona/ Кукморский краеведческий музей]. tatfrontu.ru{{ref-ru}}</ref>. Убырлы карчык, Шүрәле кебек әкият каһарманнары сыннары урнаштырылган. == Тасвирлама == Музейда барлыгы 6928 саклау берәмлеге (''шул исәптән, төп фондта 4908 экспонат, фәнни-ярдәмче фондта – 2020''). Музей күргәзмәсе борынгыдан ХХ гасыр ахырына кадәр булган төбәк тарихы турында сөйли. Экспозициядә [[Кукмара]], [[Мәчкәрә]] авылы янында уздырылган археологик эзләнүләр вакытында табылган әйберләр (''[[мамон]]т һ. б. борынгы хайваннар калдыклары; борынгы кешеләрнең эш кораллары; йорт-кирәк яраклары''), [[Зур Кукмара]] борынгы каберлегендә табылган, көмеш тиеннәрдән ясалган [[Фин-угыр халыклары|фин-угыр]] хатын-кыз бизәнү әйберләре, Кукмара киез итек фабрикасында ясалган аяк киемнәре (''шул исәптән чигелгән киез итекләр''), 1870-1890 елларда Володиннар остаханәсе җитештергән самавыр, комган, бакыр поднослар урын алган. ХIХ гасыр сәүдә лавкасы, беренче фабрикант Н. В. Комаровның эш кабинеты торгызылган. Җирле оешмалар тарихы, Кукмараның танылган кешеләре (''шул исәптән [[Советлар Берлеге Каһарманы|Советлар Берлеге Каһарманнары]] [[Сабир Әхтәмов]], [[Фәхретдин Заһидуллин]] һ. б.'') язмышы белән танышырга мөмкин. == Экскурсияләр == * Безнең төбәк тарихы (''Кукмара туган якны өйрәнү музее буенча гомуми экскурсия'') * Хезмәттә — муллык (''автобус экскурсиясе''). [[Кукмара металл савыт-саба заводы]], «Хыял» тегү фабрикасы, киез итек фабрикасы буенча экскурсия. == Аерым фактлар == [[1997 ел]]дан башлап музей хезмәткәрләре Ишмән (''[[Үтәмешевләр]]'') шәҗәрәсен, әлеге нәселнең хәзерге буыны вәкилләрен өйрәнә <ref>[http://kukmor.tatarstan.ru/kukmorskiy-kraevedcheskiy-muzey.htm Кукморский краеведческий музей]. Кукмара районы сайты</ref>. [[2006 ел]]да [[Муса Җәлил]]нең 100 еллыгына [[Казан]]га килгән [[Чыңгыз Айтматов]]ка [[Мәчкәрә]]нең аның (''әнисе ягыннан'') ерак бабаларының туган авылы булуы турында хәбәр итәләр. Чыңгыз Айтматов Кукмара туган якны өйрәнү музеена җибәргән хаттан: <blockquote>Әнием ягыннан бабаларым [[Хәмзә Габделвәлиев|Габделвәлиевләр]] шәҗәрәсен төзүегез турындагы мәгълүматыгыз өчен чын күңелдән рәхмәтемне белдерәм. Сез Кукмара җирендә безнең шәҗәрәне торгызгансыз. Бүгеннән бу төбәк, бу авыл — минем өчен изге урын</blockquote> == Әдәбият == # Кукморский край (''составитель С. А. Сафина''). Том 1, 2. [[Яр Чаллы|Набережные Челны]]: Издательский дом «Новости МИРа» - [[Казан|Казань]]: ИДЕЛ-ПРЕСС, 2008. ISBN 978-5-91206-012-0 == Сылтамалар == * [http://www.museum.ru/M2681 Кукморский краеведческий музей]. Музеи России == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Кукмара районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] 5nstfe6dhpiqjj4420kqnaxcs2qodza Бөек Ватан сугышы һәм Туган якны өйрәнү музее (Сарман) 0 223328 3526542 3506571 2022-08-04T19:30:15Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Бөек Ватан сугышы һәм Туган якны өйрәнү музее |файл = Сарман_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 2006 |урын = 423350 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Сарман]], Куйбышев ур., 31 А / 1 |директор = Дания Мәмдух кызы Кәшипова |сылтама = [https://museum10.ucoz.ru/ Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} '''Сарманның Бөек Ватан сугышы һәм Туган якны өйрәнү музее''' ({{lang-ru|Сармановский музей Великой Отечественной войны и краеведения}}) — [[Татарстан]]ның [[Сарман районы]] үзәге [[Сарман]] авылында урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). [[2006 ел|2006]]—[[2009 ел]]ларда — [[Татарстан Республикасының милли музее |Татарстан Республикасы Милли музее]]ның филиалы. Төбәктә яшәүче [[татарлар]]ның, шул исәптән [[керәшеннәр]]нең, [[руслар]]ның көнкүреше, мәдәнияте һәм гореф-гадәтләре белән таныштыра. {{External media |рәсем1=[http://diary-culture.ru/stati-polzovatelei/kulturnoe-puteshestvie/-muzei-velikoi-otechestvennoi-voiny-i-kr.html Музейдан фотосурәтләр].}} == Тарих == Музейга [[2006 ел]]да [[Татарстан Республикасының милли музее |Татарстан Республикасы Милли музее]]ның филиалы - Сарманның туган якны өйрәнү музее буларак нигез салына. [[2009 ел]]да исеме «Бөек Ватан сугышы һәм Туган якны өйрәнү музее»на үзгәртелә, юридик зат булып теркәлә, үз уставы буенча эшли башлый. [[2010 ел]]ның [[9 май|9 маенда]], [[Җиңү бәйрәме|Бөек Җиңүнең]] 60 еллыгын һәм [[Сарман районы]] оешуның 80 еллыгын бәйрәм иткәндә яңартылган бинаның яртысында (''элекке район пионерлар йорты'') рәсми рәвештә ачыла. == Тасвирлама == Музей фондында 2 223 саклау берәмлеге. 315 саклау берәмлегеннән торган бай этнографик коллекция. Экспозиция мәйданы — 95 кв. м. Күргәзмәләр төбәкнең тарихы, район үсеше, Сарман җиренең үзенчәлекләре, табигый байлыклары белән таныштыра. Сарман янындагы «[[Бакыр Тау|Бакыр базы]]» туристлар комплексын карау да музей вазифасына керә<ref>[http://baktau.ru/ «Бакыр тау» сайты]</ref>. [[Бөек Ватан сугышы|Сугыш]] ветераннарына һәм тыл батырларына, Сарманның күренекле кешеләренә багышланган күргәзмәләр, район конкурслары, мастер-класслар үткәрелә. Сарман символикасы төшерелгән сувенирлар сатып алу мөмкинлеге булдырылган. Музей үзенең эшчәнлеген ике юнәлештә алып бара: [[Бөек Ватан сугышы]] һәм Туган якны өйрәнү. Экспозицияләр дүрт залда: Сугышчан Дан залы, Хезмәт Даны залы, Туган якны өйрәнү залы, Мәгълүмати-күргәзмә залларында урнашкан. [[ТР милли музее]], [[Казан кирмәне|«Казан Кремле»]] тарихи-музей тыюлыгыннан күчмә күргәзмәләр килеп тора. Күпчелек күргәзмәләр үз фонды экспонатларыннан оештырыла. Экспозициядә күпсанлы фотолардан торган стенд, алман солдатының җир астында ятып күгәргән тишек каскасы, штык-пычак, котелок, гильзалар, автомат, пулемет, сугыш чорына караган хәрби киемнәр, фронт хатлары, фронтовиклар хакындагы истәлекләр һ. б. күрсәтелә. [[Советлар Берлеге Каһарманы]] [[Александр Казаков]]ка аерым стенд багышланган. == Экскурсияләр == [[Файл:Бакыр Тау.jpg|200px|thumb|right|[[Бакыр Тау]]]] * Туган як тарихы (''музей буенча гомуми экскурсия''). * Сарман – туган ягым (''[[Сарман]] авылы буенча җәяүле экскурсия, шулай ук Сарман авылы тирәсендәге, ял итү зоналары булган «Кара-каршы», «Бүзат» чишмәләрендә һәм [[Бакыр Тау|Бакыр базы]] мәгарәсе-бакыр мәгъдәнлегендә булу каралган'') == Әдәбият == # ''[[Илсөяр Иксанова|Илсөяр Гарипова]], Гөлсинә Хәмидуллина''. [http://www.tatfolk.ru/test/tatfolk.ru_old/files/journal/2017-4.pdf Биредә тарих җанлана, хәтер уяна]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}. [[Түгәрәк уен (журнал)|«Түгәрәк уен»]], 2017 ел, № 4. 26-27нче бит. == Сылтамалар == * [https://vk.com/club76664579 Музейның рәсми төркеме]. Вконтакте * [http://sarmanovo.tatarstan.ru/museum/about.htm Музей турында] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190715211233/http://sarmanovo.tatarstan.ru/museum/about.htm |date=2019-07-15 }}. [[Сарман районы]] порталы * [https://museum10.ucoz.ru/ Музей сайты (''искесе, яңартылмый'')] == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Сарман районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] [[Төркем:Бөек Ватан сугышы музейлары]] c1d4vadht73f0ytcpgyvbktu2ryq4us Әгерҗе районы мәдәни мирас һәм тарих музее 0 223582 3526485 3506572 2022-08-04T18:05:02Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Әгерҗе мәдәни мирас һәм тарих музее |файл =Әгерҗе_районы_музее.JPG |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1997 |урын = 422230 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Әгерҗе]], Сәетов ур., 8а. |директор = Гөлнас Фелис кызы Җәмитова |сылтама = [http://www.museum.ru/M2697 Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} '''Әгерҗе районы мәдәни мирас һәм тарих музее''', Әгерҗе район тарихы һәм мәдәни мирас музее ({{lang-ru| Музей истории и культурного наследия Агрызского муниципального района}}) — [[Татарстан]]ның [[Әгерҗе]] шәһәрендә урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). Төбәктә яшәүче халыкларның көнкүреше, мәдәнияте һәм гореф-гадәтләре белән таныштыра.<br/> Музей директоры: [[2018 ел]]га кадәр Рәмзилә Шакирова, [[2018 ел]]дан — Гөлназ Җәмитова<ref>[http://agryz-rt.ru/news/vremena/naznachenie-rukovoditelya-muzeya Музей җитәкчесе билгеләнде]. [[Әгерҗе хәбәрләре (гәҗит)|«Әгерҗе хәбәрләре»]], 06.06.2018</ref>. {{External media |рәсем1=[http://tatfrontu.ru/content/muzey-istorii-i-kulturnogo-naslediya-agryzskogo-municipalnogo-rayona-rt Музейдан фотосурәтләр].}} [[Файл:Әгерҗе_районы_музее 1.png|120px|thumb|right|Музей логотибы]] [[Файл:Таҗи Гыйззәт ис. мәктәп.jpg|180px|thumb|right|[[Таҗи Гыйззәт музее (Әгерҗе)|Таҗи Гыйззәт музее]] (''филиал'') урнашкан бина]] == Филиаллар == * Салагыш авылы тарихы музее *[[Тәбәрле]] авылы тарихы музее * [[Таҗи Гыйззәт музее (Әгерҗе)|Таҗи Гыйззәт музее]] * [[Иж-Бубый авылы тарихы музее]] == Тарих == [[Файл:Иж-Бубый музее 1.jpg|200px|thumb|right|[[Иж-Бубый авылы тарихы музее]] (''филиал'')]] [[1997 ел]]ның [[18 декабрь|18 декабрендә]] [[Әгерҗе районы]] башлыгының 33нче санлы карары нигезендә ачыла<ref>[http://agryz.tatarstan.ru/rus/istoriya-muzeya.htm История музея]. [[Әгерҗе районы]] порталы</ref>. Музейны оештыруда Әгерҗе шәһәренең 3нче (''элекке'' 76нчы) санлы мәктәбе директоры Валентин Иванович Репин башлап йөри. [[2007 ел]]да музей шәһәрнең 4нче мәктәбе бинасына күчә. Әгерҗе районы башкарма комитетының [[2011 ел]]ның [[19 гыйнвар]]ындагы 11нче санлы карары белән статусы «Әгерҗе район тарихы һәм мәдәни мирас музее» муниципаль бюджет мәдәни учреждениесе итеп үзгәртелә. Шул ук карар белән музей составына «[[Таҗи Гыйззәт музее (Әгерҗе)|Таҗи Гыйззәт мемориаль музее]]», «Салагыш авыл тарихы музее», «Тәбәрле авыл тарихы музее», «[[Иж-Бубый авылы тарихы музее]]» филиаллар итеп кертелә. [[2015 ел]]ның [[август]]ында музей аерым бинага күчә, анда яңа экспозиция булдырыла. [[Октябрь]] аенда музей яңадан ачыла. == Тасвирлама == Экспозиция мәйданы 87,40 кв. м. Музей карамагында 9 940 саклау берәмлеге (төп фондта 9 394, фәнни-ярдәмче фондта 546). «Әгерҗе район тарихы» һәм «Сугышчан дан бүлмәсе» экспозицияләре урнашкан. «Әгерҗе район тарихы» экспозициясе булекләре: «Әгерҗе шәһәренә нигез салыну», «XIX гасырдагы керәстиян йорты», «XIX гасыр башы кибете һәм чәйхана», «Тимер юл шәһәр тарихында», «Безнең атаклы якташлар», «Таҗи Гыйззәт почмагы». «Сугышчан дан бүлмәсе» экспозициясе булекләре: «Ватандашлар сугышы каһарманнары», «Советлар Берлеге Каһарманнары һәм Бөек Ватан сугышында катнашучылар», «Әфганстанда хәрби хезмәт үтүчеләр», «Чик сакчысы яшь каһарман Әнвәр Зәйнетдинов», «Җанлы тарих», «Блиндаж». Музейда [[1774 ел]]да әлеге төбәк аша үткән [[Емельян Пугачёв|Пугачев]] ихтилалын, [[1918 ел|1918]]—[[1919 ел]]ларда [[Александр Колчак|Колчак]] һәм [[Владимир Азин|Азин]] гаскәрләре арасындагы бәрелешне, [[1941 ел]]да Әгерҗегә күчеп килгән 2785нче эвакогоспиталь тормышы аша [[Бөек Ватан сугышы]]н чагылдырган экспонатлар тупланган. Фоторәсемле стендлар: [[1942 ел]]да [[Әгерҗе]] [[тимер юл]]ы эшчеләре төзегән «Василий Чапаев» бронепоездының сугышчан юлын күрсәткән стенд, «Әгерҗе 1941-1945 елларда», «1950-1960 елларда Әгерҗе», «Әгерҗе шәһәренә 50 ел», «Әгерҗе шәһәренә 75 ел» һ. б. урын алган. «Әгерҗе тимер юлына 90 ел» исемле бүлектә локомотив, вагон деполары, ШЧ, ПЧ-23, ПМС-109, Әгерҗе станциясе тимер юл оешмаларының тарихы турында материаллар тәкъдим ителә. «Керәстиян йорты», «Чәйханә», «Ләвкә» бүлекләре татар халкының көнкүрешен яктырта. «Урман - безнең байлыгыбыз» бүлеге Әгерҗе районы [[урман]]нары турында сөйли. «Алар - безнең горурлыгыбыз» бүлеге Әгерҗе районының күренекле шәхесләре белән таныштыра. «Патриотизм» бүлмәсендә [[Бөек Ватан сугышы]]нда катнашкан [[Советлар Берлеге Каһарманы|Советлар Берлеге Каһарманнары]] [[Асаф Габдерахманов]], [[Борис Шабалин]], [[Гали Шәмсетдинов]], [[Файл:OrderofGlory.png|30px]] [[Дан ордены]]ның тулы кавалеры [[Рифкать Гайнуллин]] һәм яшь каһарман Әнвәр Зәйнетдинов турында материаллар, аларның шәхси әйберләре саклана. Музейда районның үзешчән рәссамнары, шагыйрьләре иҗаты урын алган. Музей коллекциясендә [[икона]]лар, төрле чордагы тимер һәм кәгазь акчалар, значоклар, лотерея билетлары, [[Чулман]] буенда табылган борынгы хайван сөякләре, [[Тын океан]] омары скелеты, [[Русия ватандашлар сугышы|Ватандашлар]] һәм [[Бөек Ватан сугышы|Бөек Ватан]] сугышларында кулланылган корал үрнәкләре, фронттан килгән хатлар, күкрәк билгеләре, рәхмәт хатлары һ. б. бар. Тегү, басу машиналары, фотоаппаратлар, телевизорлар, патефоннар, сәгатьләр, телефоннар һ. б. саклана. == Экскурсияләр == * Әгерҗе шәһәре һәм район тарихы (''музей буенча сәяхәт'') == Сылтамалар == * [http://www.museum.ru/M2697 Музей истории и культурного наследия Агрызского муниципального района]. Музеи России * [http://tatfrontu.ru/content/muzey-istorii-i-kulturnogo-naslediya-agryzskogo-municipalnogo-rayona-rt Музей истории и культурного наследия Агрызского муниципального района РТ]. tatfrontu.ru == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Әгерҗе районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] fa4y7xtovxbxw4zxydgns09jswbuh3j Иж-Бубый авылы тарихы музее 0 224098 3526487 3506573 2022-08-04T18:06:28Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Иж-Бубый авылы тарихы музее |файл = Иж-Бубый_музее_1.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1989 |урын = 422202 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Әгерҗе районы]], [[Иж-Бубый]], Үзәк ур.,30. |директор = Гөлнас Фелис кызы Җәмитова |сылтама = [https://vk.com/club173822754 Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} '''Иж-Бубый авылы тарихы музее''' ({{lang-ru|Музей истории села Иж-Бобья}}) — [[Татарстан]]ның [[Әгерҗе районы]] [[Иж-Бубый]] авылында урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). [[2011 ел]]дан [[Әгерҗе районы мәдәни мирас һәм тарих музее]] филиалы. [[Иж-Бубый]] авылы тарихы һәм [[1781 ел|1781]]—[[1911 ел]]ларда авылда эшләгән [[Иж-Бубый мәдрәсәсе]] тарихы белән таныштыра.<br/> Координатлары:?56.469003° т. к.. 52.995914° кч.оз. (G) (O) (Я). == Тарих == [[Файл:Иж-Бубый_музее.jpg|200px|thumb|right|Музей бинасы (''Бубилар йорты'') ремонтка кадәр]] Бертуган Бубилар исемендәге Иж-Бубый мәктәбендә<ref>[https://edu.tatar.ru/agryz/izh-bobya/sch/page2428929.htm# Иж-Бубый мәктәбенең «Татарстан Республикасында электрон мәгариф» порталындагы сәхифәсе]</ref> [[Иж-Бубый мәдрәсәсе|мәдрәсәгә]] багышланган музей [[1989 ел]]ның [[25 май|25 маенда]] ветеран укытучы Рәмзия Арслан кызы Хәлиуллина, мәктәп директоры (''соңрак «Бубыйлар мирасы» (Наследие Буби) фондының башкаручы директоры'') Раиф Мөхәммәтҗан улы Гәрәев тырышлыгы белән ачыла. Математика укытучысы Р. А. Хәлиуллина — Иж-Бубый авылы тарихы, бигрәк тә [[Иж-Бубый мәдрәсәсе]] тарихы буенча эзләнү эшләре алып барган шәхес. [[Әгерҗе]]дә туып, балачагында Иж-Бубый авылында яшәгән, шунда тулы булмаган урта мәктәпне тәмамлаган [[Советлар Берлеге Каһарманы]] хәрби диңгезче [[Асаф Габдерахманов|Асаф Котдус улы Габдерахманов]] (''[[1918 ел|1918]]—[[2000 ел|2000]]'') [[Акъяр]]дан кунакка кайткач, музей өчен мәктәп тарихы турында мәгълүматлар белән документлар тапшыра<ref>[http://izbobia.edusite.ru/p8aa1.html Мәктәп музее]. Иж-Бубый мәктәбе сайты</ref>. [[1999 ел]]да музейга «мәктәп музее» исеме бирелә. Берара вакытлыча музей мәчет бинасында урнашып тора<ref>[https://yandex.ru/turbo?text=https%3A%2F%2Fwww.tatar-inform.ru%2Fnews%2F2016%2F08%2F27%2F517906%2F&d=1 В Агрызском районе восстановят наследие села Иж-Бобья]. ИА [[Татар-информ]], 27.08.2016{{ref-ru}}</ref>. == Экспонатлар == Музей экспонатларын җыю берничә этаптан тора. [[XX гасыр]] уртасында башланган беренче этапта этнография, нумизматика {{comment|тупланмалары|коллекцияләре}}, вакыйгаларда катнашучыларның истәлекләре туплана. Әлеге эшне Иж-Бубый мәктәбе тарих укытучысы Илһамия Аппакова оештыра. Авылдан чыккан күренекле шәхесләр (''авыл хуҗалыгы эшчәннәре, санаторий хезмәткәрләре, [[Русия ватандашлар сугышы|Вадандашлар]] һәм [[Бөек Ватан сугышы|Бөек Ватан]] сугышларында катнашучылар'') турында мәгълүмат җыела бара. [[1989 ел]]да Иж-Бубый мәктәбенең яңа бинасында музей ачу тантанасы була. Музей бүлмәсендә даими экспозицияләр булдырыла, экскурсоводлар билгеләнә. [[1991 ел]]ның [[май|маенда]] [[Иж-Бубый мәдрәсәсе|Бубый мәдрәсәсенең]] 210 еллык юбилее үткәрелә<ref>''Александр Гавриленко.'' [http://rt-online.ru/p-rubr-obsh-37636/ Вернется ли к Иж-Бобье былая слава ?] [[Республика Татарстан (гәҗит)|«Республика Татарстан»]], 17.01.2004</ref>. Тантанага килгән галимнәр Азадә-Айшә Рорлих (''[[АКШ]]''), Раиф Мәрданов, [[Диләрә Тумашева]], Гөлнара Газизова (''барысы да - [[Казан]]''), кунаклар - мәдрәсә мөгаллимнәре, шәкертләренең нәселе – [[Габдулла Буби]]ның кызы Ситдыйка Бубинская (''[[Санкт-Петербург]]''), Аидә Тайсина (''[[Казан]]''), [[Мәдинә Рәхимкулова]] ([[Ырынбур]]) һ. б. музейга ярдәм күрсәтә. Өченче этапта булачак музей — бертуган Бубилар йортында ремонт эшләре тәмамлангач (''йорт республика «Мирас» программасына кертелеп, 4 млн сум акча бүлеп бирелгән'')<ref>''Эльвира Фатыйхова''. [https://beznen.ru/basma/2011-06/ij-bubiy-mektebe-inkiyraz-simvoli/ Иж-Бубый мәктәбе – инкыйраз символы ?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190702132633/https://beznen.ru/basma/2011-06/ij-bubiy-mektebe-inkiyraz-simvoli/ |date=2019-07-02 }} «[[Безнең гәҗит]]», 16.02.2011</ref>, Иж-Бубый мәктәп музееннан аерылып, аерым музей буларак, «Иж-Бубый авылы тарихы музее» булып эшли башлый. [[Әгерҗе районы]] башкарма комитетының [[2011 ел]]ның [[19 гыйнвар]]ындагы 11нче санлы карары белән Иж-бубый авылы тарихы музее «[[Әгерҗе районы мәдәни мирас һәм тарих музее]]» муниципаль бюджет мәдәни учреждениесенә филиал итеп кертелә. Экспозиция бүлекләре: «Мәгърифәт учагы каһарманнары», «Мәдрәсә мөгаллимнәре», «Совет чоры мәктәбе - тарих битләрендә (1917-1989 еллар)», «Үткәннәребезгә тугры калып, заман белән бергә атлыйбыз (1990-2011 еллар)», «Дәреслекләр һәм китаплар», «Онытылмас очрашулар», «Бубыйлар кабызган якты учак ялкынланып яна бүген дә....», «Сугышчан Дан экспозициясе». Музейның гомуми мәйданы 18 кв. м. == Әдәбият == # Бертуган Бубилар hәм Иж-Бубый мәдрәсәсе: Тарихи-документаль жыентык. [[Казан]]: [[«Рухият» фонды|«Рухият»]], 1999. # История населенных пунктов Агрызского района. Казань: «Тамга», 2003. == Сылтамалар == * [http://tat.medresebubi.ru/_muzej_tarihy_/ Музей тарихы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190702132630/http://tat.medresebubi.ru/_muzej_tarihy_/ |date=2019-07-02 }}. «Бубыйлар мирасы» фонды * [https://vk.com/club173822754 Иж-Бубый авылы тарихы музее]. Вконтакте * [http://www.museum.ru/M2697 Музей истории и культурного наследия Агрызского муниципального района]. Музеи России * [http://tatfrontu.ru/content/muzey-istorii-i-kulturnogo-naslediya-agryzskogo-municipalnogo-rayona-rt Музей истории села Иж-Бобья]. tatfrontu.ru * [http://komanda-k.ru/%D0%A2%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD/%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5-%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%BE-%D0%B8%D0%B6-%D0%B1%D0%BE%D0%B1%D1%8C%D1%8F Историческое село Иж-Бобья]. Команда Кочующие * [https://16.nnrf.ru/index.html#20 Иж-Бобья]. Объекты культурного наследия РТ == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Әгерҗе районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] {{Иж-Бубый мәдрәсәсе}} itg81v9gqbtuhbdjhsr7k1y8es3nefw Азнакай туган якны өйрәнү музее 0 224327 3526447 3506574 2022-08-04T17:18:26Z Frhdkazan 3171 {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Азнакай туган якны өйрәнү музее |файл = Азнакай_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1992 |урын = 423332 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Азнакай]], Нефтяниклар ур., 38. |директор = Ирина Илдар кызы Халикова |сылтама = [http://www.museum.ru/m2654 Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} '''Азнакай туган якны өйрәнү музее''' ({{lang-ru|Азнакаевский краеведческий музей}}) — [[Татарстан]]ның [[Азнакай]] шәһәрендә урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). Музейда Азнакайның hәм [[Азнакай районы|район]] авылларының тарихы белән бәйле чыганаклар саклана. {{External media |рәсем1=[http://tatfrontu.ru/gallery2/v/muzei-i-memorialy-rt/aznakaevskiy-rayon/mbu-aznakaevskiy-kraevedcheskiy-muzey/dsc06808.jpg.html Музейдан фотосурәтләр].}} [[Файл:Азнакай_музее_1.jpg|180px|thumb|right|Музейның беренче бинасы]] == Тарих == [[1992 ел]]да экспонатлар җыю эше башлана. Музей [[1999 ел]]да дүрт катлы торак йортның беренче катында (''янкормада'') ачыла. Музейга нигез салучы — Гөлсем Кәрәм кызы Хисамиева (''[[1958 ел|1958]]''), культурология кандидаты. [[2013 ел]]да [[Азнакай районы]] башкарма комитеты музей өчен яңа бина төзү турында карар чыгара. [[2014 ел]]ның [[июль]] аенда төзелеш эшләре башлана. [[2016 ел]]ның [[гыйнвар]]ында музей «[[Татнефть]]» АҖ ярдәме белән бүрәнәдән салынган ике катлы яңа бинага күчә. Яңа бинаны ачуда ТР премьер-министры [[Илдар Халиков|И. Ш. Халиков]] катнаша<ref>[https://sdelanounas.ru/blogs/72611/ В городе Азнакаево (Татарстан) открыты новый культурный центр и краеведческий музей]. sdelanounas.ru, 08.01.2016{{ref-ru}}</ref>. [[2016 ел]]ның [[август]]ында музей белән [[ТР Президенты]] [[Рөстәм Миңнеханов|Р. Н. Миңнеханов]] таныша<ref>[http://aznakayevo.tatarstan.ru/rus/aznakaevo_fotoreport.htm/photoreport/1605127.htm Азнакай муниципаль районы сайты], 13.08.2016</ref>. Музейның төп юнәлеше — фәнни-эзләнү эшләре. [[1970 ел|1970]]—[[1980 ел]]ларда археолог [[Евгений Казаков|Е. П. Казаков]], археограф, фән докторы [[Марсель Әхмәтҗанов|М. И. Әхмәтҗанов]] районның тарихи hәйкәлләрен өйрәнәләр. [[1998 ел|1998]]—[[2000 ел]]ларда экспедицияләр уздырыла. [[2013 ел|2013]] һәм [[2015 ел]]ларда археолог [[Альберт Борһанов|А. Ә. Борһанов]] музейга экспонатлар тапшыра<ref>[http://tatar-congress.org/ru/yanalyklar/aznakaevskiy-kraevedcheskiy-muzey-popolnilsya-arheologicheskimi-nahodkami/ Азнакаевский краеведческий музей пополнился археологическими находками]. [[БТК]] сайты, 23.09.2015</ref>. == Экспонатлар == Музейның гомуми мәйданы 520 кв. м. Музей фондларында XIX-XX гасырларга караган 7 меңнән артык экспонат саклана. Аларның бер өлеше «Археология, төбәк табигате», «Этнография һәм район кәсепләре», «1930-1960 елларда район тарихы. [[Бөек Ватан сугышы]]», «[[Бөек Ватан сугышы|Сугыштан]] соңгы район тарихы. Танылган якташлар», «Төбәктә {{comment|карамай|нефть}} табу тарихы» исемле экспозицияләрдә урын алган. Күргәзмә залларының тематикасы авыл хуҗалыгы, [[нефть]] сәнәгате hәм танылган кешеләр белән бәйле. Беренче зал – «Азнакайга нигез салынган чордан алып…» — [[Азнакай районы|район]] авыл хуҗалыгы үсешенең тарихы hәм бүгенге уңышлары белән таныштыра. Икенче залда — «Район - нефть hәм газ төбәге» — нефть һәм [[газ]] чыгару, аларны эшкәртү этаплары яктыртыла. Өченче зал — «Синең кешеләрең, Азнакай!» — танылган азнакайлыларның тормыш юлы, хезмәте, иҗаты турында сөйли. == Экскурсияләр == * Азнакай борынгы заманнардан алып бүгенге көнгә кадәр == Сылтамалар == * [http://www.museum.ru/m2654 Азнакаевский краеведческий музей.] Музеи России * [http://tatfrontu.ru/content/aznakaevskiy-kraevedcheskiy-muzey Азнакаевский краеведческий музей.] tatfrontu.ru * ''Лилия Сираева''. [http://maydan.tatar/anons-12-2021-el/ Чатыр таудан дөнья иркен күренә]. [[Мәйдан (журнал)|«Мәйдан»]], 2021 ел, декабрь, 115-119нчы бит. == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Азнакай районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] d85ru4k13vlwtdqt0p4obbv4iqcm7e4 Аксубай туган якны өйрәнү музее 0 224360 3526448 3506575 2022-08-04T17:18:56Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Аксубай туган якны өйрәнү музее |файл = Аксубай_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1985 |урын = 423060 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Аксубай]], [[Григорий Романов|Романов]] ур., 8. |директор = Әлфия Рәшит кызы Нурхамәтова |сылтама = [http://www.museum.ru/m2655 Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} '''Аксубай туган якны өйрәнү музее''', Аксубай төбәген өйрәнү музее ({{lang-ru|Аксубаевский краеведческий музей}}) — [[Татарстан]]ның [[Аксубай районы]] үзәге [[Аксубай]] [[шәһәр тибындагы бистә]]сендә урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). Музей Аксубайның hәм [[Аксубай районы|район]] авылларының тарихы белән таныштыра. {{External media |рәсем1=[http://tatfrontu.ru/gallery2/v/muzei-i-memorialy-rt/aksubaevskiy-rayon/mbuk-centralizovannaya-muzeynaya-sistema-aksubaevskiy-kraevedcheskiy-muzey/ Музейдан фотосурәтләр].}} {{External media |рәсем1=[http://komanda-k.ru/%D0%A2%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD/%D0%BA%D1%80%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%B5%D0%B4%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9-%D0%BC%D1%83%D0%B7%D0%B5%D0%B9-%D0%B0%D0%BA%D1%81%D1%83%D0%B1%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%BE Музейның беренче бинасыннан фотосурәтләр].}} == Филиаллар == * [[Хәсән Туфан музей-йорты (Иске Кармәт)]] * [[Газиз Кашапов музее (Яңа Үзи)]] == Тарих == Музейга [[1985 ел]]ның [[1 май|1 маенда]] нигез салына. Музейны оештыру эшендә район архивы мөдире, автоклуб мөдире булып эшләгән [[ТАССР атказанган мәдәният хезмәткәре]] Василий Иван улы Волков (''[[192 ел|1923]]—[[1992 ел|1992]]'') башлап йөри<ref>[http://tatfrontu.ru/gallery2/v/muzei-i-memorialy-rt/aksubaevskiy-rayon/mbuk-centralizovannaya-muzeynaya-sistema-aksubaevskiy-kraevedcheskiy-muzey/dsc08870.jpg.html Здание Аксубаевского краеведческого музея]. tatfrontu.ru, 16.10.2014{{ref-ru}}</ref>. [[1987 ел]]ның [[17 апрель|17 апрелендә]] 250 экспонат белән музей рәсми рәвештә ачыла<ref>[http://aksubayevo.tatarstan.ru/muzey1.htm . Аксубай туган якны өйрәнү музее]. [[Аксубай районы]] сайты, 25.08.2014</ref>. Музей урнашкан бина (''Ф. Мазилин ур., 6'') [[1904 ел]]да алпавыт В. М. Марковников тарафыннан салынган булган. Әлеге бинада музей директоры булып озак еллар Галина Бобкова эшли. Хәзерге вакытта музей [[Аксубай районы]] мәдәният йорты бинасында урнашкан<ref>''Зинаида Леонтьева''. [http://aksubayevo.ru/news/news/aksubaevskomu-kraevedcheskomu-muzeyu-30-let Аксубаевскому краеведческому музею – 30 лет]. [[Сельская новь (гәҗит)|«Сельская новь»]], 8.11.2018{{ref-ru}}</ref>. == Экспонатлар == Музейның гомуми мәйданы — 180 кв. м. Музейда 2 529 экспонат саклана. Музейда [[XIX гасыр]] белән бәйле йорт кирәк-яраклары, борынгы акчалар һәм медальләр, археологик казылмалар, документлар, табигый материаллар коллекциясе, рәсемнәр, скульптуралар белән танышырга мөмкин. Күргәзмәләр [[XVI гасыр]] уртасыннан алып [[ХХ гасыр]] азагына кадәр булган төбәк тарихы турында сөйли. Экспозициядә [[Татарлар|татар]] һәм [[чуашлар|чуаш]] халыкларының көнкүреш әйберләре куелган. Этнография {{comment|тупланмасында|коллекция}} XIX гасыр ахыры [[чуаш]] хатын-кызлар киеме, татар һәм чуаш халыкларының тукылган сөлгеләре, XIX гасыр уртасында [[Руслар|рус халкы]] кулланган өстәл эскәтере кызыксыну уята. [[1800 ел|1800]]—[[1909 ел]]гы тәңкәләрдән җыелган нумизматика тупланмасы бар. [[Геология]] коллекциясендә Аксубай [[битум]] чыганагы кисеме күрсәтелә. Аерым залда Аксубайның танылган шәхесләре — язучылар, галимнәр, [[Советлар Берлеге Каһарманы|Советлар Берлеге Каһарманнары]] (''[[Григорий Романов]] һ. б.'') һәм [[Социалистик Хезмәт Каһарманы|Социалистик Хезмәт Каһарманнары]] (''[[Галимҗан Сәлимҗанов]], [[Шәриф Хафизов]] һ. б.'') турында мәгълүматлар тупланган. Шулай ук музейда [[Аксубай районы]]ның истәлекле урыннары: [[Шәрбән]] авылы (Шәхри Бану), Мәрҗән Болгар шәһәрчеге, Ольга чишмәсе, Кызлар Тавы ([[Татар Сөнчәлесе]] авылы) һ. б. турында кызыклы риваятьләр саклана. == Экскурсияләр == * Туган ягым, Аксубай * Ефәк юлы буенча * Хәсән Туфанның тормышы һәм иҗаты * Газиз Кашшаф иҗаты * Аксубай: үткәне һәм бүгенгесе * Әдәби Аксубай * Ф. Мазилин урамы * Аксубайлылар Бөек Ватан сугышы елларында * Аксубай риваятьләре * Аксубай төбәгендә һөнәрчелек һәм кәсепчелек == Әдәбият == # Аксубай туган якны өйрәнү музее. [[Казан]]: Заман, 2015. {{ref-tt}}{{ref-ru}} # Бөек ефәк юлы. Казан: Заман, 2015. {{ref-tt}}{{ref-ru}} == Сылтамалар == * [http://www.museum.ru/m2655 Аксубаевский краеведческий музей]. Музеи России{{ref-ru}} * [http://komanda-k.ru/%D0%A2%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD/%D0%BA%D1%80%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%B5%D0%B4%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9-%D0%BC%D1%83%D0%B7%D0%B5%D0%B9-%D0%B0%D0%BA%D1%81%D1%83%D0%B1%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%BE Краеведческий музей, Аксубаево]. Команда Кочующие, 03.02.2014{{ref-ru}} * [http://tatfrontu.ru/gallery2/v/muzei-i-memorialy-rt/aksubaevskiy-rayon/mbuk-centralizovannaya-muzeynaya-sistema-aksubaevskiy-kraevedcheskiy-muzey/ Аксубаевский краеведческий музей]. tatfrontu.ru{{ref-ru}} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Аксубай районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] 9am6v2o8pdmgllb40ztgk748kunpd58 Хәсән Туфан музей-йорты (Иске Кармәт) 0 224361 3526454 3506576 2022-08-04T17:22:43Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Хәсән Туфан музей-йорты |файл = Х.Туфан_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1986 |урын = 423067 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Аксубай районы]], [[Иске Кармәт]], Ленин ур., 33. |директор = Әлфия Рәшит кызы Нурхамәтова<br/> Энҗе Фәрит кызы Туктарова<br/>(''филиал мөдире'') |сылтама = [http://www.museum.ru/M2656 Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[https://infourok.ru/yazmishlar-bit-bez-dignch-tgel-alar-1916145.html Музейдан фотосурәтләр].}} '''Хәсән Туфан музей-йорты''' ({{lang-ru|Дом-музей Хасана Туфана}}) — [[Татарстан]]ның [[Аксубай районы]] [[Иске Кармәт]] авылында урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). [[Аксубай туган якны өйрәнү музее]] филиалы. Музей күренекле татар шагыйре, [[Татарстан Республикасының Габдулла Тукай исемендәге дәүләт премиясе]] лауреаты (''[[1966 ел|1966]]'') [[Хәсән Туфан]]ның (''Хәсән Фәхри улы Гөлзизин, [[1900 ел|1900]]—[[1981 ел|1981]]'') туган җирендә ачылган, аның тормышы һәм иҗаты белән таныштыра. == Тарих == [[Файл:tufan_03.jpg|160px|thumb|right|[[Хәсән Туфан]]]] [[1986 ел]]ның [[1 декабрь|13 декабрендә]] нигез салынган. [[1990 ел]]ның [[9 декабрь|9 декабрендә]] ачылган. [[2000 ел]]ның [[1 декабрь|13 декабрендә]], шагыйрьнең тууына 100 ел тулу уңаеннан, яңа экспозиция оештырылган. Аны ачу тантанасында [[ТР Президенты]] [[Минтимер Шәймиев|М. Ш. Шәймиев]] катнаша. == Экспонатлар == Күргәзмәләр мәйданы 81, 2 кв. м. Музей фондында 2 580 экспонат саклана. Музейда [[XIX гасыр]] азагы — [[XX гасыр]] башы йорт кирәк-яраклары һәм Х. Туфанның шәхси әйберләре (''сәгате, үзе теккән күлмәге, язучылар белән төшкән фоторәсемнәре һ. б.'') тупланган. Экспозициянең төп темасы — [[Хәсән Туфан]]ның тормышы һәм иҗаты. Музейның бер өлешендә шагыйрьнең [[Казан]]дагы фатиры интерьеры торгызылган. Хатыны, [[1931 ел]]дан [[Камал театры]] актрисасы [[Луиза Салигаскәрова]] (''Гайниҗамал Галим кызы Салиәскарова, [[1907 ел|1907]]—[[1955 ел|1955]]'')<ref>''[[Ильтани Илялова]].'' Г. Камал театры артистлары. К.: [[ТКН]], 1996 ел, 76нчы бит. ISBN 5-298-00708-2</ref> документлары, шагыйрьнең [[латин әлифбасы]]нда басылган беренче китаплары урын алган. Х. Туфанның беренче укытучысы, үз өендә авыл халкы өчен китапханә ачкан Хәсәнҗан мулла Әхмәров шәхесе белән аерым күргәзмә таныштыра. == Экскурсияләр == * Иске Кармәт авылы тарихы * Хәсән Туфанның Уфада мәдрәсәдә уку еллары * Хәсән Туфанның Казан чоры тормышы (1923-1940) * Сәяси золым еллары (1940-1956) * Соңгы еллары (1956-1981) * Хәсән Туфанның балачагы һәм авылда уку еллары == Сылтамалар == * [http://www.museum.ru/M2656 Музей сайты] * [http://www.museum.ru/m2655 Аксубаевский краеведческий музей]. Музеи России == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Аксубай районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] [[Төркем:Әдәби музейлар]] [[Төркем:Хәсән Туфан]] al3cckulcz2qyvhmwxv20fbqoi7mjrc Газиз Кашапов музее (Яңа Үзи) 0 224362 3526453 3506577 2022-08-04T17:21:55Z Frhdkazan 3171 {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Газиз Кашапов музее |файл = Газиз_Кашапов_бюсты.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1992 |урын = 423050 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Аксубай районы]], [[Яңа Үзи]], Мәктәп ур., 7. |директор = Әлфия Рәшит кызы Нурхамәтова<br/>Алсу Тәлгат кызы Мәхмүтова<br/>(''филиал мөдире'') |сылтама = [http://www.museum.ru/M2657 Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} '''Газиз Кашапов музее''' ({{lang-ru|Музей Газиза Кашапова}}) — [[Татарстан]]ның [[Аксубай районы]] [[Яңа Үзи]] авылында урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). [[Аксубай туган якны өйрәнү музее]] филиалы. Музей татар язучысы, публицист [[Газиз Кашапов]]ның (''Газизҗан Салих улы Кашапов-Үзиле, [[1942 ел|1942]]—[[1991 ел|1991]])'' туган җирендә ачылган, аның тормышы һәм иҗаты белән таныштыра. == Тарих == [[Файл:Газиз_Кашапов.jpg|140px|thumb|right|[[Газиз Кашапов]]]] Музей [[1992 ел]]да авыл мәдәният йорты бинасында ачыла. Музейны нигезләү эшендә туган төбәк тарихын өйрәнүче ирле хатынлы Зартдиновлар — Альбина Сәет кызы (''мәктәп директоры'') һәм Әхмәдулла Рәхмәтулла улы (''музейның беренче директоры'') башлап йөри<ref>''Людмила Карташова.'' [http://rt-online.ru/p-rubr-obsh-37539/ Старые традиции Нового Узеева]. [[Республика Татарстан (гәҗит)|«Республика Татарстан»]], 29.03.2003{{ref-ru}}</ref>. Мәдәният йорты каршына авыл халкыннан җыелган акчага [[Газиз Кашапов]]ның бюсты урнаштырыла (авторы — [[Казан]] сынчысы А. Х. Габдрәшитов). == Экспонатлар == Музей фондында 1 154 экспонат саклана. Күргәзмәләрдә Г. С. Кашаповның шәхси әйберләре (''шул исәптән хәрби формалары''), [[XX гасыр]] белән бәйле йорт кирәк-яраклары, газета-журналлар, китаплары белән танышырга мөмкин. == Экскурсия == * Газиз Кашшаф иҗаты == Сылтамалар == * [http://www.museum.ru/M2657 Музей сайты] * [http://www.museum.ru/m2655 Аксубаевский краеведческий музей]. Музеи России == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Аксубай районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] [[Төркем:Әдәби музейлар]] [[Төркем:Газиз Кашапов]] hkmosn4b40ek7h0i0me3txk29hn3ani Әтнә туган якны өйрәнү музее 0 224392 3526494 3506578 2022-08-04T18:36:57Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Әтнә туган якны өйрәнү музее |файл = Әтнә_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 2010 |урын = 422750 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Әтнә районы]], [[Олы Әтнә]], Совет ур., 16. |директор = Илмира Мәхмүт кызы Гыйләҗева |сылтама = |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[http://art16.ru/reportage/2014/05/04/po-tukaevskim-mestam-kolybel-poeta Музейдан фотосурәтләр].}} '''Әтнә туган якны өйрәнү музее''' ({{lang-ru|Атнинский креведческий музей}}) — [[Татарстан]]ның [[Әтнә районы]] үзәге [[Олы Әтнә]] авылында урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). Әтнә районының тарихы, мәдәнияте, гореф-гадәтләре белән таныштыра. == Филиаллары == * [[Сибгат Хәким музее (Күлле Киме)]] * [[Шиһабетдин Мәрҗани музее (Комыргуҗа)]] == Тарих == Музейга [[2009 ел]]ның [[2 октябрь|2 октябрендә]] нигез салына. [[2010 ел]]ның [[1 апрель|1 апреленнән]] эшли. ТР [[Әтнә районы]] башкарма комитеты җитәкчесенең 2009 елның 2 октябрендәге карары белән «Әтнә туган якны өйрәнү музее» оештырыла, [[Күлле Киме]] авылындагы [[Сибгат Хәким музее (Күлле Киме)|Сибгат Хәким]] һәм [[Комыргуҗа]] авылындагы [[Шиһабетдин Мәрҗани музее (Комыргуҗа)|Шиһабетдин Мәрҗани]] музейлары Әтнә туган якны өйрәнү музеена филиаллар итеп беркетелә. [[2010 ел]]ның [[24 февраль|24 февраленнән]] юридик зат буларак теркәлә. Якташлары (''[[Яңа Шимбер]]дә туган''), ТР эчке эшләр министры (1998-2012) [[Әсгать Сәфәров]] ярдәме белән [[2005 ел]]ның [[июнь|июнендә]] Әтнә районында археологик казу эшләре башкарылып, табылдыклар музей фондына тапшырыла<ref>[http://atnya.tatarstan.ru/atninskiy-rayonniy-kraevedcheskiy-muzey.htm Әтнә туган якны өйрәнү музее]. [[Әтнә районы]] сайты</ref>. == Музей бинасы == Музей урнашкан бина — [[1850 ел]]да төзелгән Гатаулла Даутов бай йорты комплексы — Татарстанның архитектура, мәдәни мирас исемлегенә кергән, Казан арты архитектура һәйкәлләренең берсе, [[Әтнә районы]] символы. Комплекс {{comment|чардаклы|мезонин}} ике катлы йорттан, мунча, кибет, койма һәм ике капкадан тора. [[1994 ел]]дан бинада реставрация эшләре алып барыла <ref>''Л. Айнутдинова, Б. Хамидуллин''. [https://realnoevremya.ru/articles/38432?_url=%2Farticles%2F38432 Атнинский район: крепости Булгарии, старейшая в РТ мечеть, родина Марджани и «колхозно-совхозный театр»]. [[Реальное время (гәҗит)|«Реальное время»]], 31.07.2016{{ref-ru}}</ref><ref>[http://art16.ru/reportage/2014/05/04/po-tukaevskim-mestam-kolybel-poeta Атнинский районный краеведческий музей]. art16.ru{{ref-ru}}</ref>. == Экспозиция == Музейда 7 зал бар: «Авыл өе күренеше», «Әтнә базары күренеше», «Һөнәрчелек», «Кала тавы», «Дин бүлмәсе», «Сәнгать бүлмәсе», «Дан бүлмәсе». == Сылтамалар == * [http://tatfrontu.ru/content/kraevedcheskiy-muzey-atninskogo-rayona Краеведческий музей Атнинского района.] tatfrontu.ru == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Әтнә районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] cja6bec9wtgqnuz0bol1lp9mpjroxnl Сибгат Хәким музее (Күлле Киме) 0 224393 3526495 3506579 2022-08-04T18:37:27Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Сибгат Хәким музее |файл = Күлле_Киме_мәктәбе.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 2010 |урын = 422742 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Әтнә районы]], [[Күлле Киме]], Тельман ур., 17. |директор = Илмира Мәхмүт кызы Гыйләҗева<br/>Луиза Әһли кызы Шәмсиева<br/> (''филиал мөдире'') |сылтама = |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[http://tatfrontu.ru/content/atninskiy-municipalnyy-rayon-respubliki-tatarstan Музейдан фотосурәтләр].}} '''Сибгат Хәким музее''' ({{lang-ru|Музей Сибгата Хакима}}) — [[Татарстан]]ның [[Әтнә районы]] [[Күлле Киме]] авылында урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). [[Әтнә туган якны өйрәнү музее]] филиалы. Күренекле татар шагыйре [[Сибгат Хәким]]нең (''Сибгат Таҗи улы Хәкимов, [[1911 ел|1911]]—[[1986 ел|1986]]'') тормыш юлын һәм иҗатын өйрәнү юнәлешендә эш алып бара. == Тарих == [[Файл:Сибгат Хәким.jpg|160px|thumb|right|[[Сибгат Хәким]]]] [[Файл:С.Хәким_музее_(Күлле_Киме).jpg|160px|thumb|right|Музей күргәзмәсе]] Музей [[1981 ел]]да, язучының 70 еллык юбилее уңае белән, җәмәгать башлангычында оештырыла. [[Күлле Киме]] авылының иске мәктәбе бинасында [[1981 ел]]ның [[26 декабрь|26 декабрендә]] тантаналы төстә ачыла. [[1987 ел]]дан — мәктәп музее. [[1995 ел]]ның [[гыйнвар]]ыннан — [[Татарстан Республикасының милли музее]]ның, ТР Әтнә районы башкарма комитеты җитәкчесенең [[2009 ел]]ның [[2 октябрь|2 октябрендәге]] карары белән [[2010 ел]]ның [[1 апрель|1 апреленнән]] — [[Әтнә туган якны өйрәнү музее]] филиалы. [[1996 ел]]ның [[17 гыйнвар]]ында Сибгат Хәким исемендәге Күлле Киме урта мәктәбе бинасында яңа экспозиция ачыла (''авторлары — [[ТР милли музее]] хезмәткәрләре Ф. И. Зиязов һәм В. Н. Нуруллин'')<ref>[https://edu.tatar.ru/atnya/k-kimi/sch Сибгат Хәким исемендәге Күлле Киме мәктәбенең «Татарстан Республикасында электрон мәгариф» порталындагы сәхифәсе]</ref>. == Экспонатлар == Музей фонды 3 325 экспонат тәшкил итә (төп фондта - 2465, ярдәмче фондта - 860). Монда С. Хәкимнең китаплары, газета-журналлар, документлар, язучының шәхси әйберләре, фотосурәтләр, шагыйрьгә бүләк ителгән әйберләр, хатлар һ. б. саклана. == Экскурсия == Музей буенча экскурсия шагыйрьнең [[татар теле|туган телендә]], әсәрләреннән шигъри өзекләр кулланып алып барыла. * С. Хәкимнең тормыш юлы һәм эшчәнлеге * Гаилә шәҗәрәсе, туган йортында үсүе һәм шагыйрь булып җитлегү чоры * Мәктәп еллары (1921-1930) * Казанда яшәү чоры (1930-1986) * [[Бөек Ватан сугышы]]нда катнашуы (1941-1946) == Сылтамалар == * [http://tatfrontu.ru/content/atninskiy-municipalnyy-rayon-respubliki-tatarstan Атнинский муниципальный район Республики Татарстан]. tatfrontu.ru == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Әтнә районы музейлары]] [[Төркем:Әдәби музейлар]] [[Төркем:Сибгат Хәким]] b4kbcuhd2yjawyjpcegwm4kwbeth832 Шиһабетдин Мәрҗани музее (Комыргуҗа) 0 224394 3526496 3506580 2022-08-04T18:37:55Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Шиһабетдин Мәрҗани музее |файл = Комыргуҗа_мәктәбе.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 2000 |урын = 422758 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Әтнә районы]], [[Комыргуҗа]], Комсомол ур., 11. |директор = Илмира Мәхмүт кызы Гыйләҗева<br/>Зилә Рафаэль кызы Зиннәтуллина<br/>(''филиал мөдире'') |сылтама = |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[http://dumrt.ru/ru/news/news_9592.html Музейдан фотосурәтләр]}} '''Шиһабетдин Мәрҗани музее''' ({{lang-ru|Музей Шигабутдина Марджани}}) — [[Татарстан]]ның [[Әтнә районы]] [[Комыргуҗа]] авылында урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). [[Әтнә туган якны өйрәнү музее]] филиалы. Күренекле татар мәгърифәтчесе, дин галиме [[Шиһабетдин Мәрҗани]]нең (''Шиһабетдин Баһаветдин улы Мәрҗани, [[1818 ел|1818]]-[[1889 ел|1889]]'') тормыш юлы һәм эшчәнлеге белән таныштыра. == Тарих == [[Файл:Shihabetdin Marcani.jpg|160px|thumb|right|[[Шиһабетдин Мәрҗани]]]] Музей [[1992 ел]]да оештырыла башлый. Комыргуҗа гомуми белем бирү мәктәбе бинасында [[2000 ел]]ның [[2 октябрь|2 октябрендә]] рәсми төстә ачыла. ТР [[Әтнә районы]] башкарма комитеты җитәкчесенең [[2009 ел]]ның [[2 октябрь|2 октябрендәге]] карары белән [[2010 ел]]ның [[апрель|апреленнән]] — [[Әтнә туган якны өйрәнү музее]] филиалы. == Экспонатлар == Гомуми мәйданы — 101,2 кв. м. (''ике бүлмә''). Музей фондында 353 экспонат (төп фондта - 259, ярдәмче фондта - 94). Монда [[Шиһабетдин Мәрҗани]]гә кагылышлы этнографик, археологик табылдыклар, документлар, сирәк очрый торган китаплар, [[Коръән]] һәм картиналар саклана <ref>[http://islamio.ru/news/society/muftiy_v_muzee/ Муфтий в музее]. islamio.ru, 25.03.2015{{ref-ru}}</ref>. Ш. Мәрҗани исемендәге Комыргуҗа мәктәбендә [[1998 ел]]дан башлап ике елга бер Ш. Мәрҗани исемендәге фәнни-гамәли конференция уздырыла <ref>[https://edu.tatar.ru/atnya/kormoguzya/sch Ш. Мәрҗани исемендәге Комыргуҗа мәктәбенең «Татарстан Республикасында электрон мәгариф» порталындагы сәхифәсе]</ref>. == Сылтамалар == * [http://atnya.tatarstan.ru/muzey-shigabutdina-mardzhani.htm Музей Шигабутдина Марджани]. [[Әтнә районы]] сайты * [http://dumrt.ru/ru/news/news_9592.html Муфтий Татарстана посетил музей Шигабутдина Марджани]. [[ТМДН]] сайты, 25.03.2015 == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Әтнә районы музейлары]] [[Төркем:Әдәби музейлар]] [[Төркем:Шиһабетдин Мәрҗани]] 372om61dycbivh0fys9vhvpqsoi89io Алексеевское туган як музее 0 224410 3526465 3506581 2022-08-04T17:37:21Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Алексеевское туган як музее |файл = Алексеевск_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1987 |урын = 422900 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Алексеевск районы]], [[Алексеевское]], Казаков ур.,9 Д. |директор = Ольга Герман кызы Кладова |сылтама = [http://www.museum.ru/M2659 Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} '''Алексеевское туган як музее''', Алексеевск районынының В. И. Абрамов исемендәге Туган як музее ({{lang-ru|Музей родного края имени В. И. Абрамова Алексеевского района}}) — [[Татарстан]]ның [[Алексеевск районы]] үзәге [[Алексеевское]] [[шәһәр тибындагы бистә]]сендә урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). Алексеевское төбәгенең тарихы, районның иң мөһим вакыйгалары белән таныштыра. == Филиаллары == * [[Алексеевское Сугыш даны музее]] * [[Зур Тигәнәле туган як музее|Салих Баттал исемендәге Зур Тигәнәле туган як музее]] == Тарих == Музейга [[1987 ел]]ның [[1 март]]ында [[Бөек Ватан сугышы]] ветераны, төбәкне өйрәнүче Виталий Иван улы Абрамов (''[[1925 ел|1925]]—[[2001 ел|2001]]'') башлангычы белән нигез салына. [[1987 ел]]ның [[6 ноябрь|6 ноябрендә]] рәсми төстә ачыла. [[2008 ел]]да музей яңа — [[1980 ел]]да төзелгән административ бинага күченә, аңа В. И. Абрамов исеме бирелә. == Экспозиция == Күргәзмә мәйданы - 228 кв. м. Музей фондында 17 000 саклау берәмлеге (''3 500 экспонат [[Бөек Ватан сугышы]]на багышланган''). * 1нче зал — Табигать һәм төбәк археологиясе * 2нче зал — Төбәкнең милли мәдәнияте башлангычлары — [[XVIII гасыр|XVIII]] - [[XIX гасыр]]ларда Казан артында яшәүчеләрнең тарихы һәм көнкүреше * 3нче зал — [[ХХ гасыр]]да Алексеевское төбәге — гасырлар аралыгында халыкның көнкүреше, [[Беренче бөтендөнья сугышы|Беренче бөтендөнья]] һәм [[Русия ватандашлар сугышы|Ватандашлар]] сугышлары, сугыш алды көнкүреше, авыл хуҗалыгы барлыкка килү тарихы, [[Бөек Ватан сугышы]], [[Әфганстан сугышы|Әфганстандагы сугыш]] тасвирлана * 4нче зал — Алексеевское төбәге республиканың бүгенге тормышында — дәүләт һәм муниципаль символлар, район оешмалары, рухи мәдәниятне төзекләндерү * 5нче зал — Иҗади остаханә — танылган якташларның эшләре * 6нчы зал — Күргәзмәләр залы — вакытлы һәм аерым темага бәйле күргәзмәләр == Экскурсияләр == * Саумы, музей дөньясы — Алексеевское төбәгенең борынгыдан бүгенге көнгә кадәр булган кыскача тарихы * [[Бөек Ватан сугышы]] чорында ил сагында торучы алексеевскилылар — якташларның Җиңүгә керткән хәрби һәм хезмәт өлеше * Бүген күргәзмә залында == Сылтамалар == * [http://www.museum.ru/M2659 Музей родного края имени В. И. Абрамова Алексеевского района]. Музеи России{{ref-ru}} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Алексеевск районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] bk7xjcsfq6jnj7c664fi718kocj1mv8 Алексеевское Сугыш даны музее 0 224411 3526463 3506582 2022-08-04T17:36:40Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Алексеевское Сугыш даны музее |файл = Алексеевск_БСМ.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 2010 |урын = 422900 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Алексеевск районы]], [[Алексеевское]], Ленин ур., 33. |директор = Ольга Герман кызы Кладова |сылтама = [http://www.museum.ru/M2659 Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[http://tatveteran.ru/musei/muzej-boevoj-slavy-alekseevskogo-munitsipalnogo-rajona-respubliki-tatarstan/ Музейдан фотосурәтләр]}} '''Алексеевское Сугыш даны музее''' ({{lang-ru|Алексеевский музей боевой славы}}) – [[Татарстан]]ның [[Алексеевск районы]] үзәге [[Алексеевское]] [[шәһәр тибындагы бистә]]сендә урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). [[Алексеевск районы]]ның [[Алексеевское туган як музее|В. И. Абрамов исемендәге Туган як музее]] филиалы. [[ХХ гасыр]]да — [[XXI гасыр]] башында алексеевскилыларның локаль сугыш конфликтларында катнашуы турында сөйли. == Тарих == [[Алексеевск районы]] [[Әфганстан сугышы|Әфган сугышы]] инвалидлары иҗтимагый оешмасы (җитәкчесе Николай Гордеев) әгъзалары башлангычы белән [[2010 ел]]да оештырыла. Музей ачу өчен [[Татарстан Республикасы Министрлар Кабинеты|ТР министрлар кабинетының]] 150 мең сумлык грантын оту да ярдәм итә<ref>''Ирина Чудновская''. [http://mg-tatarstan.ru/node/1125 Музей – место памяти и связи с будущим]. «Моя газета. Татарстан»{{ref-ru}}</ref>. Әлеге акчага стендлар, витриналар, муляжлар сатып алына. Музей оештыру өчен Алексеевск районы башлыгы ярдәме белән бистә балалар сәнгать мәктәбендә <ref>[https://edu.tatar.ru/alekseevo/org5842 Алексеевское балалар сәнгать мәктәбенең «Татарстан Республикасында электрон мәгариф» порталындагы сәхифәсе]</ref> иркен бүлмә бирелә. Районның сәнәгать оешмалары, шәхси эшмәкәрләр факс, фотоаппарат, компьютер, принтер, компьютер өстәле, фоторамкалар алырга ярдәм итә. Музей экспонатлары [[ХХ гасыр]]да – [[XXI гасыр]] башында алексеевскилыларның локаль сугыш конфликтларында (''бигрәк тә, [[Әфганстан сугышы|Әфган]], Төньяк Кавказ - [[Беренче чечен сугышы|Чечня]] сугышларында'') катнашуы турында сөйли. Локаль сугыш конфликтларында катнашучыларның картотекасы алып барыла. == Сылтамалар == * [http://tatveteran.ru/musei/muzej-boevoj-slavy-alekseevskogo-munitsipalnogo-rajona-respubliki-tatarstan/ Музей боевой славы]. Сайт Союза ветеранов РТ{{ref-ru}} * [http://www.museum.ru/M2659 Музей родного края имени В. И. Абрамова Алексеевского района]. Музеи России{{ref-ru}} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Алексеевск районы музейлары]] [[Төркем:Хәрби-тарих музейлары]] 0yjrjfxd0qcfb60bsytb1v6ihw1elfj Зур Тигәнәле туган як музее 0 224412 3526471 3506583 2022-08-04T17:49:06Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Зур Тигәнәле туган як музее |файл = Зур_Тигәнәле_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 2003 |урын = 422900 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Алексеевск районы]], [[Зур Тигәнәле]], Г. Тукай ур., 30. |директор = Ольга Герман кызы Кладова<br/>Лилия Дамир кызы Зарипова<br/>(''филиал мөдире'') |сылтама = [http://www.museum.ru/M2659 Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[http://tatfrontu.ru/gallery2/v/muzei-i-memorialy-rt/alekseevskiy-rayon/kraevedcheskiy-muzey-s-bolshie-tigany-alekseevskogo-rayona/ Музейдан фотосурәтләр]}} '''Зур Тигәнәле туган як музее''', Салих Баттал исемендәге Зур Тигәнәле туган як музее ({{lang-ru|Большетиганский краеведческий музей имени Салиха Баттала}}) — [[Татарстан]]ның [[Алексеевск районы]] [[Зур Тигәнәле]] авылында урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). [[Алексеевск районы]]ның [[Алексеевское туган як музее|В. И. Абрамов исемендәге Туган як музее]] филиалы. [[Зур Тигәнәле]] авылының тарихы, күренекле авыдашлары — өч бертуган Батталовларның язмышы белән таныштыра. == Тарих == Музейга [[2003 ел]]да нигез салынган. [[2003 ел]]ның [[8 май|8 (10) маенда]] яңа бинада рәсми төстә ачылган. Музей өчен материаллар җыюда ветеран укытучы Д. Хафизова башлап йөри. Күргәзмәне [[ТР милли музее]]ның иҗади төркеме бизи. Музейны оештыруда якташлары «Татнефтепродукт» АҖ генераль директоры [[Ралиф Зарипов|Ралиф Кәрим улы Зарипов]] (01.02.1942) спонсорлык ярдәме күрсәтә<ref>''Геннадий Абрамов''. [http://rt-online.ru/p-rubr-kult-33964/ В Больших Тиганах открыт музей трех братьев]. [[Республика Татарстан (гәҗит)|«Республика Татарстан»]], 20.06.2003{{ref-ru}}</ref>. == Экспозиция == Музей экспонатларының күп өлеше өч бертуган Батталга багышланган: * [[Бөек Ватан сугышы]]нда хәрби очучы булган татар язучысы [[Салих Баттал]] (''Салихҗан Вазыйх улы Батталов, [[1905 ел|1905]]—[[1995 ел|1995]]'')<ref>[http://alekseevskiy.tatarstan.ru/rus/battal.htm Салих Баттал (Салихзян Вазыхович Батталов)]. [[Алексеевск районы]] сайты{{ref-ru}}</ref> * Моабит төрмәсендә җәзалап үтерелгән [[җәлилчеләр|җәлилче]] [[Абдулла Баттал]] (''Габдулла Вазыйх улы Батталов, [[1916 ел|1916]]—[[1944 ел|1944]]'')<ref>[http://www.kremnik.ru/node/422490 Абдулла Баттал: отстоять доброе имя]. Блог М. Черепанова, 1.09.2009{{ref-ru}}</ref> * Музыкант-гобойчы [[ТАССР атказанган артисты]] (1957) Мөбарәк Вазыйх улы Батталов (1912-?) == Галерея == {{Gallery |title= Батталлар |width=160 |height=160 |lines=2 |File:А.В.Баттал.jpg|[[Абдулла Баттал]] |File:С.В.Баттал.jpg|[[Салих Баттал]] | | }} == Сылтамалар == * [http://tatfrontu.ru/content/bolshetiganskiy-kraevedcheskiy-muzey-im-s-battala Большетиганский краеведческий музей имени Салиха Баттала]. tatfrontu.ru{{ref-ru}} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Алексеевск районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] [[Төркем:Әдәби музейлар]] [[Төркем:Салих Баттал]] r8e6skqqorng6sl2qd3bf9b7i50vbkb Биектау төбәк музее 0 224459 3526505 3506584 2022-08-04T18:42:49Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Биектау төбәк музее |файл = Биектау_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 2007 |урын = 422700 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Биектау районы]], [[Биектау тимер юл станциясе бистәсе]], Пролетар ур., 4. |директор = Билал Сәллах улы Шиһабетдинов |сылтама = |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[http://tatfrontu.ru/gallery2/v/muzei-i-memorialy-rt/vysokogorskiy-rayon/mbu-vysokogorskiy-kraevedcheskiy-muzey/ Музейдан фотосурәтләр.]}} '''Биектау төбәк музее''' ({{lang-ru|Высокогорский краеведческий музей}}) — [[Татарстан]]ның [[Биектау районы]] үзәге [[Биектау тимер юл станциясе бистәсе]]ндә урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). Биектау төбәгенең тарихы, күренекле райондашлары язмышы белән таныштыра. == Филиалы == * [[Салих Сәйдәшев музее (Өбрә)]] == Тарих == [[2006 ел]]ның [[8 ноябрь|8 ноябрендә]] нигез салынган. [[2007 ел]]ның ноябрендә кирпечтән төзелгән ике катлы бинада музей ачылган <ref>[http://biektaw.ru/news/novosti/29-noyabrya-vyisokogorskomu-kraevedcheskomu-muzeyu 29 ноября Высокогорскому краеведческому музею исполняется 10 лет]. [[Высокорские вести (гәҗит)|«Высокогорские вести»]], 28.11.2017</ref>. Экспонатлар җыюда райондагы барлык мәктәп музейлары, биектаулылар актив катнашкан. Музейның беренче оештыручысы, тәүге экспонатларын туплаучы, район тарихын, аның кешеләрен өйрәнүче, музей директоры — Билал Сәллах улы Шиһабетдинов<ref>[http://biektau.belem.ru/about Биектау районы сайты]</ref>. [[2011 ел]]ның [[1 гыйнвар]]ыннан [[Өбрә]] авылында урнашкан [[Салих Сәйдәшев музее (Өбрә)|Салих Сәйдәшев музее]] Биектау төбәк тарихы музее филиалы итеп беркетелгән<ref>[http://vysokaya-gora.tatarstan.ru/rus/muzey.htm Биектау төбәк музее]. [[Биектау районы]] рәсми сайты</ref>. == Экспонатлар == Гомуми мәйданы - 285,4 кв. м. Беренче катта — экспозицияләр залы, икенче катта — экспозиция һәм күргәзмәләр залы, фондлар. Музей фондында 1000 саклау берәмлеге (''язма чыганаклар, сәнгать әйберләре һ. б.'') [[ТР Президенты]] [[Рөстәм Миңнеханов|Р. Н. Миңнехановка]] аерым күргәзмә багышланган. Биектау районы үзәгендә ясалган Каһарманнар аллеясы макеты урнаштырылган. Гармуннар күргәзмәсе кызыклы. Районның [[КПСС|фирка]] комитеты беренче сәркатибләре һәм район башлыклары турында мәгълүмат тупланган махсус экспозиция бар. [[Бөек Ватан сугышы]]нда фронтка җибәрү өчен район җирлегендә оештырылган хәрби бүлгеләргә шулай ук аерым күргәзмә ачылган. [[1941 ел|1941]]—[[1942 ел]]ларның [[кыш]]ында [[Казан]] - [[Бөгелмә]] тимер юлы төзелешендә катнашкан биектаулыларның фидакарь хезмәте өчен бирелгән Кызыл байрак музейда саклана<ref>[http://biektau.belem.ru/ru/history История Высокорского района]. Сайт «Высоты Высокой горы»</ref>. == Экскурсияләр == * Биектаулылар — фронтка * Туган төбәкнең табигый байлыгы * Авылда яшәүче татарларның көнкүреше == Сылтамалар == * [http://tatfrontu.ru/gallery2/v/muzei-i-memorialy-rt/vysokogorskiy-rayon/mbu-vysokogorskiy-kraevedcheskiy-muzey/ Высокогорский креаведческий музей.] tatfrontu.ru == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Биектау районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] 8yy0axs63o4u8qs36c2265zwwug4iog Салих Сәйдәшев музее (Өбрә) 0 224460 3526507 3506585 2022-08-04T18:45:11Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Салих Сәйдәшев музее |файл = С.Сәйдәшев_музее_(Өбрә)_1.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 2011 |урын = 422711 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Биектау районы]], [[Өбрә]], Союз ур., 423 |директор = Билал Сәлах улы Шиһабетдинов<br/>Гөлназ Фәрит кызы Гыйниятуллина<br/>(''филиал мөдире'') |сылтама = |викиҗыентык = }} <small>{{мәгънәләр|Салих Сәйдәшев музее}}</small> {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[http://kitaphane.tatarstan.ru/saidashev/photo.htm Музейдан фотосурәтләр.]}} '''Салих Сәйдәшев музее''' ({{lang-ru|Музей Салиха Сайдашева}}) — [[Татарстан]]ның [[Биектау районы]] [[Өбрә]] авылында урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). Биектау районынының [[Биектау төбәк музее]] филиалы. Күренекле татар композиторы [[Салих Сәйдәшев]]ның (''Салих Җамалетдин улы Сәйдәшев, [[1900 ел|1900]]—[[1954 ел|1954]]'') тормышы һәм иҗаты белән таныштыра. == Тарих == [[Файл:С.Сәйдәшев_музее_(Өбрә).jpg|180px|thumb|right|Музейның иске бинасы]] [[Өбрә]] авылында композиторның бабасы Бикчәнтәй, аның дүрт улы Бикмөхәммәт, Мөхәммәди, Җамалетдин (''композиторның әтисе''), Сабирҗан туган. [[Бөек Ватан сугышы|Сугышка]] кадәр Салих Сәйдәшев Өбрәгә еш кайтып кунак булган. Салих Сәйдәшев музее Бикмөхәммәт Сәйдәшев нигезендәге агач йортта җәмәгать башлангычында ачыла. [[Биектау районы]] башкарма комитеты җитәкчесенең карары белән [[2011 ел]]ның [[1 гыйнвар]]ыннан [[Биектау төбәк музее]] филиалы итеп беркетелә. == Экспонатлар == Өч залда күргәзмә оештырыла. Беренче зал Өбрә авылы тарихы, гореф-гадәтләре белән таныштыра. Икенче залда авыл керәстияны йортының интерьеры торгызылган. Өченче зал композиторның тормышы һәм иҗаты белән таныштыра. Экспозиция авторлары — Л. Г. Вәлиева, Л. Б. Муллина, Р. А. Гасыймова. Залда композиторның пианиносы, шәхси әйберләре, чыгышлары турында афишалар һ. б. экспонатлар урын алган. [[2017 ел]]ның [[19 май|19 маенда]] музей яңа төзелгән кирпеч бинага күченә. Аны ачуда композиторның оныгы Камил Сәйдәшев һәм аның хатыны катнаша, музейга үз картиналарын бүләк итәләр<ref>''Светлана Олина''. [http://rt-online.ru/novyj-muzej-saliha-sajdasheva/ Новый музей Салиха Сайдашева]. [[Республика Татарстан (гәҗит)|«Республика Татарстан»]], 19.05.2017{{ref-ru}}</ref>. == Сылтамалар == * [http://vysokaya-gora.tatarstan.ru/rus/filiali.htm Салих Сәйдәшев музее]. Биектау районы рәсми сайты * [http://komanda-k.ru/%D0%A2%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD/%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D1%8F-%D0%B8%D0%B1%D1%80%D1%8F-%D1%81%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D1%85-%D1%81%D0%B0%D0%B9%D0%B4%D0%B0%D1%88%D0%B5%D0%B2 Деревня Ибря (Салих Сайдашев)]. Команда Кочующие, 10.10.2012{{ref-ru}} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Биектау районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] [[Төркем:Салих Сәйдәшев]] asfmxuqa7qe5rct449c7pgeo1qep7dl Салих Сәйдәшев музее (Казан) 0 224463 3526437 3506586 2022-08-04T17:02:27Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Салих Сәйдәшев музее |файл =С.Сәйдәшев_музее_.jpg |зурлык = 250px |язу = |lat_dir = N |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = Русия |CoordScale = |нигезләнгән = 1988 |урын = 420015 [[Казан]], [[Максим Горький урамы (Казан)|М. Горький урамы]], 13 |директор = Гөлчәчәк Нәҗипова, мөдир Эльвира Низаметдинова |сылтама = http://saydash.tatmuseum.ru |викиҗыентык = }} <small>{{мәгънәләр|Салих Сәйдәшев музее}}</small> {{Портал|Мәдәният}} {{Портал|Тарих}} '''Салих Сәйдәшев музее''', {{lang-ru|Музей Салиха Сайдашева (в Казани)}} — [[Татарстан]]ның [[Казан]] шәһәрендә урнашкан дәүләт музее. [[1988 ел]]да нигезләнгән, [[1993 ел]]дан башлап эшли. ТР мәдәният министрлыгы карамагындагы [[ТР милли музее|Татарстан Республикасының берләштерелгән музее]] (''хәзерге'' [[ТР милли музее]]) филиалы. Музей күргәзмәләре күренекле татар композиторы, һөнәри татар музыкасына нигез салучыларның берсе [[Салих Сәйдәшев]] (''[[1900 ел|1900]]-[[1954 ел|1954]]'') тормышы һәм иҗаты турында мәгълүмат бирә. == Тарих == * [[ТАССР]] министрлар шурасы [[1988 ел]]ның [[23 ноябрь|23 ноябрендә]] [[Салих Сәйдәшев]]ка музей ачу турында 413нче санлы карар кабул итә. * Музей [[1993 ел]]ның [[25 июнь|25 июнендә]] ачыла. == Салих Сәйдәшев == [[Файл:С.Сәйдәшев_музее_1.jpg|200px|thumb|right|Ак зал. С. Сәйдәшев пианиносы]] {{Төп мәкалә|Салих Сәйдәшев}} Салих Җамалетдин улы Сәйдәшев — беренче һөнәри татар дирижерларларының берсе, педагог, пианист, [[Татар дәүләт академия театры]]ның 60ка якын спектакленә музыка иҗат иткән көйязар, татар милли сәнгатендә яңа жанр — музыкаль драма жанрына нигез салучы. [[1930 ел|1930]]-[[1954 ел]]ларда (''өзеклекләр белән'') хәзер музей урнашкан бинаның бер фатирында яшәгән. == Бина == * XX гасыр башында ([[1904 ел|1904]]-[[1911 ел|1911]]) скульптор [[Фердинанд Амлонг|Фердинанд Фридрих улы Амлонг]] тарафыннан төзелгән ике катлы бина, ишегалды янкормасы (''флигеле''). * Әүвәл бина «Хөкүмәт һәм җәмәгать оешмаларында эшләүче хезмәткәрләр җәмгыяте» клубы биналары комплексына (''хәзерге'' [[Тинчурин театры]] бинасы) кергән. * [[1928 ел|1928]]-[[1990 ел]]ларда [[Камал театры|Г. Камал исемендәге Татар дәүләт академия театры]] артистлары тулай торагы булып хезмәт итә. * Гомуми мәйданы 377,2 м². * [[Татарстан|Республика]] дәрәҗәсендә архитектура һәйкәле. == Музейда == * 1нче катта музыкаль салон һәм китап кибете урнашкан. * 2нче катта күргәзмә заллары, үзәктә — Ак зал. Ак залда композиторның «GeorgHoffman» (''[[Берлин]], ХIХ г. ахыры –ХХ г. башы'') пианиносы урын алган. * Күргәзмәләр сурәтләр, яктылык, тавыш берләштерелгән сәнгати чишелеш (''инсталляция'') юлы белән урнаштырылган. Рәссамнар: [[Александр Леухин]], Владимир Нестеренко. * [[Татар теле|Татар]], [[рус теле|рус]], [[инглиз теле|инглиз]] телләрендә сөйләүче автогид урнаштырылган. * Атнаның [[дүшәмбе]]дән кала башка көннәрендә 10.00-18.00 сәгатьләрдә ачык. Экскурсияләргә генә хезмәт күрсәтелә<ref>[http://excursor.ru/tour/_muzey_saliha_saydasheva Экскурсиягә чакыру]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Шәрәфле кунаклар == * 12.10.1993 [[Минтимер Шәймиев]], ТР президенты. * 02.12.1993 [[Софья Гобәйдуллина]], композитор. == Кызыклы факт == Музейда Фатыйма-Зөһрә Солтанованың көндәлеге саклана. Аның буенча С. Сәйдәшевның беренче мәхәббәте тарихы турында [[Әмирхан Еники]] «Гөләндәм туташ хатирәсе» повестен язган<ref>[http://vnu4ka.livejournal.com/396116.html Казань. Музей Салиха Сайдашева]</ref>. == Чыганаклар == # Татарский энциклопедический словарь. Казань: Институт татарской энциклопедии АН РТ, 1999. ISBN 0-9530650-3-0 == Әдәбият == # Музей Салиха Сайдашева. Салих Сәйдәшев музее (''буклет''). Гос. объединенный музей РТ. Казань, 1995. == Сылтамалар == * [http://saydash.tatmuseum.ru/ Музей сайты] * [http://www.museum.ru/m2175 Музей Салиха Сайдашева] * [http://kazan.ws/cgi-bin/culture/print.pl?action=view_cul&id_cul=87&id_razdel=2&id_sub=11&id_sub_sub&wh=sub Музей турында «ТР башкаласы» сайтында] == Моны да карагыз == * [http://to-world-travel.ru/rest/%D0%BC%D1%83%D0%B7%D0%B5%D0%B9-%D1%81%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D1%85%D0%B0-%D1%81%D0%B0%D0%B9%D0%B4%D0%B0%D1%88%D0%B5%D0%B2%D0%B0/ Фотолар карарга]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Казан истәлекле урыннары}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Казан музейлары]] [[Төркем:Салих Сәйдәшев]] [[Төркем:Казанның Горьки урамы]] 2jnixeub27voc0jeg9cushp8q3fixlk Буа туган якны өйрәнү музее 0 224471 3526511 3506587 2022-08-04T18:56:59Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Буа туган якны өйрәнү музее |файл = Буа_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1992 |урын = 422430 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Буа]], К. Маркс ур., 70 |директор = Люция Мәүләтҗан кызы Әхмәтҗанова |сылтама = [http://www.museum.ru/m2672 Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[http://art16.ru/reportage/2010/03/12/urmancheevskie-chteniya-2010g-k-113-letiyu-burmanche Музейдан фотосурәтләр.]}} '''Буа туган якны өйрәнү музее''' ({{lang-ru|Буинский краеведческий музей}}) — [[Татарстан]]ның [[Буа районы]] үзәге [[Буа]] шәһәрендә урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). Буа районы һәм шәһәре тарихын чагылдыра. Музей бинасы — [[XIX гасыр]] башы гражданнар архитектурасы һәйкәле. == Филиалы == * [[Бакый Урманче музей-йорты (Күл Черкене)]] == Тарих == [[1992 ел]]ның [[15 июнь|15 июнендә]] нигез салына. Бинада ремонт тәмамлангач, [[1994 ел]]ның [[24 декабрь|24 декабрендә]] ачыла. Тантанада [[ТР Президенты]] [[Минтимер Шәймиев|М. Ш. Шәймиев]] катнаша<ref>[http://buinsk.tatarstan.ru/mbu-buinskiy-kraevedcheskiy-muzey.htm Буинский краеведческий музей]. [[Буа районы]] сайты, 27.10.2016</ref>. Музейның беренче директоры — Илдар Исмәгыйль улы Садриев. Иҗат төркеменең җитәкчесе — Розалия Галиәкбәр кызы Гарифҗанова. Музей урнашкан бина — ''эклектика'' стилендә [[XIX гасыр]] башында таштан салынган ике катлы бина — [[Буа|шәһәрдә]] таштан салынган беренче корылмаларның берсе. [[1882 ел]]да бина {{comment|эшлекле очрашулар урыны|присутсвенные места}} булып хезмәт иткән. Беренче катта — [[Буа өязе]] казначейлыгы һәм исправник фатиры, икенче катта — кабул итү бүлмәсе, архив һәм өяз полициясе идарәсе урнашкан булган. [[2002 ел]]ның [[15 март]]ыннан бинада капиталь ремонт үткәрелгән (музейның икенче директоры — Рафаэль Әхмәтҗан улы Мусин җитәкчелегендә башланган). [[2002 ел|2002]]—[[2006 ел]]ларда музей директоры — Гөлназ Марс кызы Сәетгәрәева<ref>[http://www.souzmuseum.ru/index.php?option=com_smr&participant_id=390 Буинский краеведческий музей]. Союз музеев России{{ref-ru}}</ref>. == Экспонатлар == [[1992 ел]]ның [[сентябрь|сентябрендә]] 1 000 эскпонатлы беренче күргәзмәләр оештырыла. Иҗат төркеме көче белән 6 күргәзмә залы барлыкка килә (''хәзер 9 зал''): «Шәһәрнең 1780 елдан ХХ гасыр башына кадәрге тарихы», «Дворян Ивашевлар нәселе», «Районда күмәк хуҗалыклар оешу тарихы», «[[Салих Сәйдәшев|С. Сәйдәшев]] — безнең шәһәрдә», «Буа төбәге этнографиясе» (''автор - Е. И. Карташева''), «Хәтер залы», «1941 – 1945 еллардагы Бөек Ватан сугышы чорында шәһәрдә яшәүчеләр» (''авторлар - Л. В. Милашевская, Г. А. Милашевский''), «Буа: бүген һәм кичә». Бизәү эшләре өчен С. И. Матвеев (''«Абрис» остаханәсе'') җавап бирә. Музей фондында 8 716 берәмлек исәпләнә (''3 636 төп фондта, 5 080 ярдәмче фондта''), шуның эченнән [[Бакый Урманче]] һәм [[Борһан Шәһиди]], [[Галимҗан Шәрәф]] һәм аның туганнарының шәхси әйберләре (''шул исәптән, фарфор касә һәм чынаяк''), Николай Угодник иконасы (''[[XVIII гасыр]] ахыры'') һ. б. Декабрист [[Василий Ивашев|В. П. Ивашев]] туганнары асылзат Ивашевларның нәселе турында күргәзмә булдырылган. == Экскурсияләр == * Буа архитектура һәйкәлләре * Музейда: :Туган як табигате залы :Археология залы :Этнография залы :Дворяннар залы :[[1920-еллар]] залы :[[Зур террор|Репрессия]] һәм күмәкләштерү еллары залы :[[Бөек Ватан сугышы]] залы :Хәзерге заман залы :Якташлар залы == Әдәбият == # Буа ягым-тау ягым (''төзүче'' [[Ислам Әхмәтҗанов|И. Әхмәтҗанов]]). К.: [[ТКН]], 2000. ISBN 5-298-01000-8 == Сылтамалар == * [http://www.museum.ru/m2672 Буинский краеведческий музей]. Музеи России{{ref-ru}} * [http://tatfrontu.ru/gallery2/v/muzei-i-memorialy-rt/buinskiy-rayon/mbu-buinskiy-kraevedcheskiy--muzey-buinskogo-municipalnogo-rayona-respubliki-tatarstan/ Буинский краеведческий музей]. tatfrontu.ru{{ref-ru}} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Буа районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] 1rgess2gdpb4zl7gbcx94rzdwbye3ef Бакый Урманче музей-йорты (Күл Черкене) 0 224472 3526513 3506588 2022-08-04T18:58:57Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Бакый Урманче музей-йорты |файл = Б._Урманче_музее_(Күл_Черкене).jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 2012 |урын = 422411 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Буа районы]], [[Күл Черкене]], Совет ур., 2 |директор = Люция Мәүләтҗан кызы Әхмәтҗанова<br/>Илдия Рифкать кызы Гыйниятуллина<br/>(''филиал мөдире'') |сылтама = |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} <small>{{мәгънәләр|Бакый Урманче музее}}</small> {{External media |рәсем1=[http://diary-culture.ru/blogs/priglashenie-v-g-kazan/dom-muzei-baki-urmanche.html Музейдан фотосурәтләр.]}} '''Бакый Урманче музей-йорты''' ({{lang-ru|Дом-музей Баки Урманче}}) — [[Татарстан]]ның [[Буа районы]] [[Күл Черкене]] авылында урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). [[Буа туган якны өйрәнү музее]] филиалы. Күренекле татар рәссамы, сынчы [[Бакый Урманче]]ның (''Бакый Идрис улы Урманче, [[1897 ел|1897]]—[[ел|1990]]'') тормышы һәм иҗаты белән таныштыра. == Тарих == [[Файл:Urmanche1949.jpg|160px|thumb|right|[[Бакый Урманче]]. ''[[1949 ел|1949]]'']] [[2012 ел]]ның [[11 февраль|11 февралендә]] нараттан салынган бер катлы агач йортта ачылган. Тантанада ТР премьер-министры урынбасары – авыл хуҗалыгы һәм азык-төлек министры [[Марат Әхмәтов|М. Г. Әхмәтов]], язучылар [[Фоат Галимуллин]], [[Ренат Харис]] һ. б. катнаша <ref>[https://www.tatar-inform.ru/news/2012/02/11/304041/ В Буинском районе РТ состоялось открытие дома-музея Баки Урманче]. [[Татар-информ]], 11.02.2012</ref>. [[1897 ел]]ның [[23 февраль|23 февралендә]] [[Казан губернасы]] [[Тәтеш өязе]] [[Күл Черкене]] авылында (хәзер Черки-Гришино) РСФСР һәм [[ТАССР халык рәссамы]], [[Тукай премиясе|Г. Тукай исемендәге Дәүләт премиясе]] лауреаты Бакый Идрис улы Урманче туган, бала чагын әлеге авылда уздырган. [[1972 ел]]да Урманче гаиләсенең нигезендә авыл урта мәктәбе бинасы салынган<ref>[https://edu.tatar.ru/buinsk/ch-grishino/sch Күл Черкене мәктәбенең «Татарстан Республикасында электрон мәгариф» порталындагы сәхифәсе]</ref>. [[2007 ел]]да мәктәп диварына «''Биредә танылган сынчы, рәссам, график Бакый Идрис улы Урманченың (1897 – 1990) балачагы узды''» дип язылган истәлек тактаташ эленгән<ref>''Елена Сунгатова''. [http://art16.ru/reportage/2010/03/12/urmancheevskie-chteniya-2010g-k-113-letiyu-burmanche Урманчеевские чтения -2010.] art16.ru{{ref-ru}}</ref>. Музей бинасы алдында Б. Урманченың бюсты урнаштырылган. == Экспонатлар == Музейда Бакый Урманче эшләреннән [[Нәкый Исәнбәт]], [[Шәехзадә Бабич]], [[Габдулла Тукай]], [[Салих Сәйдәшев]], [[Галимҗан Ибраһимов]], [[Мәҗит Гафури]] һ. б. сыннары урын алган. Музейга 15 сынны Бакый Урманченың улы Айдар бүләк иткән. Күргәзмәдә рәссамның шәхси әйберләре (''1951 елгы рәсем дәфтәре, каләмнәр, вафат булганнан соң алынган битлеге һ. б.''), акварель, гуашь белән ясалган рәсемнәре, татар халык киемнәре эскизлары, «[[Шүрәле]]», «Кисекбаш» сериясеннән рәсемнәре куелган. == Әдәбият == # Буа ягым-тау ягым (''төзүче'' [[Ислам Әхмәтҗанов|И. Әхмәтҗанов]]). К.: ТКН, 2000. ISBN 5-298-01000-8 == Сылтамалар == * [http://www.museum.ru/m2672 Буинский краеведческий музей]. Музеи России{{ref-ru}} * ''Олеся Бондаревская, [[Луиза Янсуар]]''. [http://protatarstan.ru/%D0%BA-%D0%B1%D0%B0%D0%BA%D0%B8-%D1%83%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D1%87%D0%B5-%D0%B2-%D1%87%D0%B5%D1%80%D0%BA%D0%B8-%D0%B3%D1%80%D0%B8%D1%88%D0%B8%D0%BD%D0%BE/ К Баки Урманче в Черки-Гришино]. [[Татарстан (журнал)|«Татарстан»]], 23.03.2017 == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Буа районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] [[Төркем:Бакый Урманче]] omljqzmdzwvxrmk2lanzwmztomd0m96 Сара Садыйкова музее (Тутай) 0 224491 3526474 3506589 2022-08-04T17:50:52Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Сара Садыйкова музее |файл = Тутай_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1992 |урын = 423367 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Апас районы]], [[Тутай]], [[Садыйк Әхтәмов|Әхтәмов]] ур., 10А. |директор = Рамис Госман улы Ногманов |сылтама = [http://www.museum.ru/M2663 Апас музее сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[http://rustik68.narod.ru/rt/tutai-apast.html Музейдан фотосурәтләр.]}} '''Сара Садыйкова музее''' ({{lang-ru|Музей Сары Садыковой}}) — [[Татарстан]]ның [[Апас районы]] [[Тутай]] авылында урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). [[Апас туган якны өйрәнү музее]] филиалы. Күренекле татар композиторы [[Сара Садыйкова]]ның (''Сара Гариф кызы Садыйкова, [[1906 ел|1906]]—[[1986 ел|1986]]'') тормышы һәм иҗаты белән таныштыра. == Тарих == Композиторның әнисе Бибигайшә Әхмәдиша кызы [[Тутай]] авылында туган, шуңа күрә [[Сара Садыйкова]] әлеге авылны үзенең туган ягы санап, даими кайтып йөргән<ref>''Людмила Суханова''. [http://rt-online.ru/p-rubr-kult-35009/ Несгибаемая Сара]. [[Республика Татарстан (гәҗит)|«Республика Татарстан»]], 6.10.2006</ref>. Авылда музей, [[ТР милли музее]] филиалы буларак, [[1992 ел]]ның [[июнь|июнендә]] ачыла. Музейны ачу тантанасында композиторның кызы [[Әлфия Айдарская]], [[ТР мәдәният министрлыгы|ТР мәдәният министры]] урынбасары Мөҗип Низамиев, шагыйрьләр [[Гөлшат Зәйнашева]], [[Мәхмүт Хөсәен]], [[Фәннур Сафин]], җырчылар [[Мингол Галиев]], Люция Хәсәнова катнаша<ref>[https://www.culture.ru/institutes/987/muzei-sary-sadykovoi Музей Сары Садыковой]. Культура.РФ</ref>. [[2006 ел]]ның [[19 декабрь|19 декабрендә]], композиторның тууына 100 ел тулу уңаеннан, Тутай авылында композиторның музее яңа бинада ачыла. Тутай мәктәбенә, [[Апас]] урамына исеме бирелә<ref>[http://apastovo.tatarstan.ru/sara_sadykova_museum.htm Музей Сары Садыковой]. [[Апас районы]] сайты, 18.02.2015</ref>. Музейны ачу эшендә композиторның кызы Әлфия Газиз кызы Айдарская башлап йөри. [[1993 ел|1993]]—[[1998 ел]]ларда музей директоры — Н. Мотыйгуллина, аннары [[Казан дәүләт мәдәният институты]]н тәмамлап кайткан Вәкил Камил улы Мотыйгуллин. == Экспонатлар == Музейның гомуми мәйданы — 81 кв. м. 3 күргәзмә залы бар. 1 400 саклау берәмлеге экспонат арасында Сара Садыйкованың шәхси әйберләре, концертларда кигән күлмәк-костюмнары, аксессуарлар, гастрольләргә алып йөргән чемоданы, пианиносы саклана. Рәссамнар [[Виктор Куделькин]], [[Рушан Шәмсетдинов]] картиналары эленгән<ref>[http://russianroutes.ru/m/muzey-sary-sadykovoy/ Музей Сары Садыковой]. Российские маршруты{{ref-ru}}</ref>. == Әдәбият == # ''З. Халитова''. Апас туган якны өйрәнү музее. К., 2012. == Сылтамалар == * [http://rustik68.narod.ru/rt/tutai-apast.html Тутай авылы.] Р. Ахунов (rustik68) сайты == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Апас районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] [[Төркем:Сара Садыйкова]] l4b3301ehgol1gbftjsikz3ss52x8n3 Фәхри Насретдинов һәм Бану Вәлиева музее (Шәмбалыкчы) 0 224492 3526475 3506590 2022-08-04T17:51:24Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Фәхри Насретдинов һәм Бану Вәлиева музее |файл = Шәмбалыкчы_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1996 |урын = 423345 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Апас районы]], [[Шәмбалыкчы]], Тукай ур., 15. |директор = Рамис Госман улы Ногманов |сылтама = [http://www.museum.ru/m2817 Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} '''Фәхри Насретдинов һәм Бану Вәлиева музее''' ({{lang-ru|Музей Фахри Насретдинова и Бану Валиевой}}) — [[Татарстан]]ның [[Апас районы]] [[Шәмбалыкчы]] авылында урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). [[Апас туган якны өйрәнү музее]] филиалы. Күренекле опера җырчылары [[Фәхри Насретдинов]]ның (''Фәхри Хөсәен улы Насретдинов, [[1911 ел|1911]]—[[1986 ел|1986]]'') һәм [[Бану Вәлиева]]ның (''Бану Нургали кызы Вәлиева, [[1914 ел|1914]]—[[2003 ел|2003]]'') тормышы һәм иҗаты белән таныштыра. == Тарих == [[ТР милли музее]] филиалы буларак, музейга ике җырчының туган авылында [[1996 ел]]ның [[2 апрель|2 апрелендә]] нигез салынган. Музей авыл мәдәният йортының сул канатында урнашкан. Музейны оештыруда [[Татарстанның атказанган укытучысы]] Зиннәт Кәлимулла улы Хәйруллин (1923) башлап йөри. == Эскпонатлар == Гомуми мәйданы 58 кв. м. Фондта 2 800 саклау берәмлеге (''Ф. Насретдиновка багышланганы — 1 312, Б. Вәлиевага — 476 берәмлек''). Күргәзмәләрдә җырчыларның шәхси әйберләре (''концерт-спектакльләрдә кигән күлмәк-костюмнары''), фотосурәтләр, фонограммалар урын алган. Экспозицияләрдә аларның иҗат юллары яктыртыла. Музейның бер бүлмәсе музыкаль салон итеп файдаланыла. Музейда [[Шәмбалыкчы]] авылы тарихы буенча материаллар да (''көнкүреш җиһазлары, хезмәт кораллары, милли киемнәр, документлар, фотосурәтләр'') урнаштырылган. == Экскурсияләр == * [[Фәхри Насретдинов]]ның тормышы һәм иҗаты * [[Бану Вәлиева]]ның тормышы һәм иҗаты * «Башкорт сандугачы» * «Татар Карузосы» * Талантымны халкыма багышладым * [[Шәмбалыкчы]] авылы тарихы == Әдәбият == # ''З. Халитов''а. Ф. Насретдинов музее. К., 2011. == Сылтамалар == * [http://apastovo.tatarstan.ru/rus/nasretdinov_valieva.htm Музей Фахри Насретдинова и Бану Валиевой]. [[Апас районы]] сайты * [https://nsportal.ru/ap/library/literaturnoe-tvorchestvo/2016/10/10/tema-raboty-tatarskiy-karuzo-issledovanie «Татарский Карузо»] == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Апас районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] [[Төркем:Фәхри Насретдинов]] [[Төркем:Бану Вәлиева]] ebmxhc33tilj09hciaq0nkxk3w9mwmn Бөгелмә туган якны өйрәнү музее 0 224516 3526509 3506591 2022-08-04T18:55:35Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Бөгелмә туган якны өйрәнү музее |файл = Бөгелмә_туган_як_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1929 |урын = 423200 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Бөгелмә]], [[Һерцен урамы (Бөгелмә)|А. Һерцен]] ур., 88. |директор = Наталья Николай кызы Несынова |сылтама = [http://www.museum.ru/M1302 Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[http://tatfrontu.ru/gallery2/v/muzei-i-memorialy-rt/bugulminskiy-rayon/mbuk-bugulminskiy-kraevedcheskiy-muzey-municipalnogo-obrazovaniya-goroda-bugulma/ Музейдан фотосурәтләр.]}} '''Бөгелмә туган якны өйрәнү музее''' ({{lang-ru|Бугульминский краеведческий музей}}) — [[Татарстан]]ның [[Бөгелмә]] шәһәрендә урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). Музей [[1736 ел]]дан башлап хәзерге заманга кадәр [[Бөгелмә]] шәһәре һәм [[Бөгелмә районы|районы]] тарихы белән таныштыра. == Тарих == [[1929 ел]]ның [[1 октябрь|1 октябрендә]] ачыла. Бөгелмә туган якны өйрәнү музее — [[Татарстан]]ның иң борынгы музейларының берсе. [[2011 ел|2011]], [[2014 ел]]ларда ТР хөкүмәте грантына ия була<ref>[http://bugulma.tatar.ru/mbuk-bugulminskiy-kraevedcheskiy-muzey.htm Бугульминский краеведческий музей]. [[Бөгелмә районы]] сайты, 7.04.2017</ref>. == Бина == Музей [[XIX гасыр]]да төзелгән, үзара тоташкан ике бинада урнашкан. Берсе — асылзат А. Ф. Елачич, икенчесе — сәүдәгәр Ф. Д. Климов йорты. == Экспонатлар == Музейда 7 экспозиция һәм күргәзмә залы бар. Мәйданы — 796 кв. м. Музей фондында ~20 000 экспонат саклана<ref>[http://www.exmu.ru/museum_list/3348/bugulminskiy_kraevedcheskiy_muzey/ Бугульминский краеведческий музей]. Каталог музеев мира{{ref-ru}}</ref>. Экспозициядә [[1773-1775 еллардагы крәстияннәр сугышы|Е. Пугачев күтәрелеше]], [[XIX гасыр]] Бөгелмә ярминкәләре турында материаллар, [[XVIII гасыр|XVIII]]—[[XX гасыр]]ларда шәһәр тарихы белән бәйле документлар, [[татар халкы|татар]], [[рус халкы|рус]], [[чуаш халкы|чуаш]], [[мордва халкы]]ның йорт кирәк-яраклары, раритетлар күрсәтелә. [[Емельян Пугачёв]] [[1773-1775 еллардагы крәстияннәр сугышы|баш күтәрүе]] (''[[1773 ел|1773]]—[[1775 ел]]лар'') белән бәйле экспонатлар: туп, кораллар, Бөгелмә янындагы сугышны тасвирлаган китап, Е. Пугачёв манифесты. «Бөгелмә XIX—XX гасыр башында» бүлегендә [[татар халкы|татар]], [[рус халкы|рус]], [[чуаш халкы|чуаш]], [[мордва халкы]]ның йорт кирәк-яраклары урын алган. [[Татар халкы]]ның зәркән әйберләре, челтәрләү алымы белән эшләнгән [[чулпы]], [[яка чылбыры]], чигелгән калфак, бил каешы күрсәтелә. Экспозициядә [[Бөгелмә]] төбәгендә [[кулаклар|кулак]] малын тарату белән бәйле [[КГБ]] архивы материаллары, [[Иосиф Сталин|Сталин]] исеменнән Бөгелмә районы колхозчыларына юлланган телеграмма, газеталар, сугыш листовкалары, [[1941 ел|1941]]—[[1945 ел]]лардагы [[Бөек Ватан сугышы]] чорында язылган хатлар куелган. Музей фондының язма чыганаклары: [[Бөгелмә өязе]] идарәсе утырышлары журналлары, [[мөселман]] этикасы, [[1894 ел]]гы шәһәр планы, Бөгелмә шәһәре соборының чиркәүгә килүчеләр елъязмасы. == Экскурсияләр == * Бөгелмәлеләр [[Бөек Ватан сугышы]]нда, тылда * [[XIX гасыр|XIX]]—[[XX гасыр]] башында [[Бөгелмә]] * Табигать бүлеге * Бөгелмә бүген * Тарих бүлеге * Хәтер юлы буенча == Сылтамалар == * [http://www.museum.ru/M1302 Бугульминский краеведческий музей]. Музеи России{{ref-ru}} * [http://bugulma.tatar.ru/mbuk-bugulminskiy-kraevedcheskiy-muzey.htm Музейның визит картасы] * [http://tatfrontu.ru/gallery2/v/muzei-i-memorialy-rt/bugulminskiy-rayon/mbuk-bugulminskiy-kraevedcheskiy-muzey-municipalnogo-obrazovaniya-goroda-bugulma/ Бугульминский краеведческий музей]. tatfrontu.ru{{ref-ru}} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Бөгелмә музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] k8jmis553oqc8upwomtisaxplt9qisv Татар тарихы һәм мәдәнияте музее (Бөгелмә) 0 224517 3526508 3506592 2022-08-04T18:45:37Z Frhdkazan 3171 {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Татар тарихы һәм мәдәнияте музее |файл = Бөгелмә_татар_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 2014 |урын = 423230 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Бөгелмә]], [[Воровский урамы (Бөгелмә)|Воровский]] ур., 4. |директор = Радик Мостафа улы Зәбиров |сылтама = |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[http://diary-culture.ru/stati-polzovatelei/kulturnoe-puteshestvie/muzei-tatarskoi-istorii-i-kultury.html Музейдан фотосурәтләр.]}} '''Бөгелмә татар тарихы һәм мәдәнияте музее''' ({{lang-ru|Музей татарской истории и культуры}}) — [[Татарстан]]ның [[Бөгелмә]] шәһәрендә урнашкан шәхси мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). Музейны «Татарлар мирасы» хәйрия фонды ачкан. == Тарих == [[2014 ел]]ның [[май|маенда]] [[Бөгелмә]]нең «Ихрам» мәчете каршындагы йортта ачылган. Максаты — [[татарлар]] тарихы һәм мәдәнияте үсеше белән хронологик тәртиптә таныштыру. Музей директоры — «Татарлар мирасы» хәйрия фонды җитәкчесе Радик Мостафа улы Зәбиров. == Экспонатлар == Музейда ике зал. Беренче залда борынгы [[төркиләр]]нең (''[[IV гасыр (б. э. к.)|б. э. к. IV гасырдан]] башлап'') мәдәнияте, [[Идел Болгары]] һәм [[Алтын Урда]] чорлары, [[Казан ханлыгы]] һәм [[Русия империясе|РИ]] тарафыннан колонизацияләү тарихы чагылыш таба. Экспонатлар арасында [[Болгар]]да казынулар вакытында табылган борынгы (''яше — мең ел'') кылыч, борынгы төрки калалар корылышы сурәтләнгән карталар, декоратив-гамәли сәнгать үрнәкләре (''агач, күн, тимер эшләнмәләре, [[келәм]]нәр, чигүләр, тимер һәм кәгазь [[акча]]лар, чүлмәк китекләре''). Икенче залда [[XX гасыр]] башы [[авыл]] [[татар]]ы өе күренеше торгызылган. Экспонатлар арасында йорт җиһазлары (''бишек, туку станогы, йон кабасы, май язу гөбесе''), көнкүреш һәм кәсепчелек кораллары<ref>[http://diary-culture.ru/stati-polzovatelei/kulturnoe-puteshestvie/muzei-tatarskoi-istorii-i-kultury.html Музей татарской истории и культуры в Бугульме] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190716205553/http://diary-culture.ru/stati-polzovatelei/kulturnoe-puteshestvie/muzei-tatarskoi-istorii-i-kultury.html |date=2019-07-16 }}. Культурный дневник школьника{{ref-ru}}</ref>. Экспонатлар арасында борынгы кулъязма һәм басма китаплар урын алган. == Сылтамалар == * [http://bugulma.tatar.ru/rus/index.htm/news/387413.htm В Бугульме работает музей, посвященный татарской истории и культуре]. [[Бөгелмә районы]] сайты, 5.02.2015 * [http://bugulma.tatar.ru/rus/index.htm/news/387413.htm Музей татарской истории и культуры]. Сайт «Бугульма Live» == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Бөгелмә музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] [[Төркем:Шәхси музейлар]] gy5bo2vljfxbx3uwzklmlmq3r0xwg29 Зәй туган як тарихы музее 0 224539 3526514 3506593 2022-08-04T19:01:38Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Зәй туган як тарихы музее |файл = Зәй_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1985 |урын = 423520 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Зәй]], Орджоникидзе ур., 55. |директор = Роза Миннәхмәт кызы Иванова |сылтама = [http://www.museum.ru/m2676 Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[http://tatfrontu.ru/gallery2/v/muzei-i-memorialy-rt/zainskiy-rayon/mbuk-zainskiy-kraevedcheskiy-muzey/ Музейдан фотосурәтләр.]}} '''Зәй туган як тарихы музее''' ({{lang-ru|Заинский краеведческий музей}}) — [[Татарстан]]ның [[Зәй (шәһәр)|Зәй]] шәһәрендә урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). Чулман аръягы саклану сызыгы төзелү белән бәйле барлыкка килгән (''[[1652 ел|1652]]'') Зәй ныгытмасы тарихыннан башлап хәзерге заманнарга кадәр Зәй шәһәре һәм [[Зәй районы|районы]] тарихы белән таныштыра<ref>[https://bigenc.ru/geography/text/1985759 Заинск]. Большая российская энциклопедия{{ref-ru}}</ref>. == Тарих == [[1984 ел]]ның [[30 ноябрь|30 ноябрендә]] [[Зәй (шәһәр)|Зәй шәһәр]] шурасы башкарма комитетының «Шәһәр тарих һәм төбәкне өйрәнү музеен төзү турында» 406нчы санлы карары чыга. Музей экспозициясенең нигезе — Зәй ныгытмасы (Зәй кирмәне, Зәй крепосте) салыну турында Зәйнең 1нче һәм интернат-мәктәбе музейларында тупланган тарихи документлар, борынгы әйберләр тупланмасы. Музейны оештыруда Т. Карпова, Т. Чернышева, В. С. Малахов, М. Голов, А. Моисеева һ. б. башлап йөри. Музейның беренче директоры — Н. Алтынник<ref>[http://komanda-k.ru/%D0%A2%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD/%D0%B7%D0%B0%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9-%D0%BC%D1%83%D0%B7%D0%B5%D0%B9-%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F-%D0%B7%D0%B0%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE-%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%8F Заинский музей, история Заинского края]. Сайт Команда Кочующие, 20.07.2014{{ref-ru}}</ref>. [[1985 ел]]ның [[8 май|8 маенда]] Иске Зәй бистәсендә урнашкан ике катлы кызыл кирпечтән салынган бинада җәмәгать башлангычында музей ачыла. == Бина == Музей бинасы — 1нче [[гильдия]] сәүдәгәре И. Н. Бекетовның 1902—1903 елларда төзеткән сәүдә (беренче кат) һәм торак (икенче кат) йорты — төбәк дәрәҗәсендәге архитектура һәм тарих һәйкәле<ref>[https://www.culture.ru/institutes/11859/kraevedcheskii-muzei-zainskogo-municipalnogo-raiona-rt Постановление Главы администрации Заинского района и г. Заинска № 1587 от 5 октября 1995 г.]</ref>. Кызыл кирпечтән ике катлы итеп төзелгән бина. Икенче катка киң һәм текә агач баскыч алып менә. Музей бинасы (Орджоникидзе урамы, 55) каршында сәүдәгәр И. Н. Бекетовның кибете булып хезмәт иткән биналар исән-сау тора. Музейдан якынча 50 метр читтәрәк Кызыл мәйдан урамында 1826 елда корылган [[Хач торгызу чиркәве (Зәй)|Хач торгызу чиркәве]] ({{lang-ru|Крестовоздвиженская церковь}}) православие чиркәве һәм 2017 елда төзелгән [[Билал мәчете (Зәй)|«Билал»]] мәчете биналары кара-каршы урнашкан. Кызыл мәйдан урамынннан [[Зәй сусаклагычы]]ның яхшыртылган яр буена төшәргә мөмкин. == Экспонатлар == Бинаның гомуми мәйданы 281,3 кв.м., экспозиция-күргәзмә мәйданы ― 222,0 кв.м., фондлар саклау өчен мәйдан ― 21,0 кв.м. Музейда 8 күргәзмә залы бар. Музейның төп фондында (2021 елның 1 гыйнварына) 14 105 саклау берәмлеге, фәнни-ярдәмче фондта 2 074 саклау берәмлеге: экспонатлар арасында сәнгать, этнография, графика, сынлы сәнгать, нумизматика, археология, кораллар коллекциясе бар. Музейда ике даими экспозиция эшли: «Зәйнең борынгы тарихы», «Хәтер залы». «1941-1945 еллардагы Бөек Ватан сугышында туган ил өчен гомерләрен биргән Зәй улларына һәм кызларына» һәйкәле (''авторы - рәссам М. М. Голов'') музей карамагында. == Экскурсияләр == Музей хезмәткәрләре музей залларында, Зәй буенча җәяүле, район буенча автобуста экскурсияләр үткәрә. * Зәйнең борынгы тарихы. Палеонтология, {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Чулман аръягы саклау сызыгы|Чулман аръягы саклау сызыгын|ru|Закамская засечная черта}} төзү, [[Санкт-Петербург]] {{comment|ФА|Фәннәр Акдемиясе}} [[Николай Рычков]] җитәкчелегендәге экспедициясе, [[1773-1775 еллардагы крәстияннәр сугышы|Пугачев явы]], [[Пётр Столыпин|Столыпин]] авыл хуҗалыгы реформасы, Зәйдә Советлар хакимияте урнашу, керәстияннарның продразверсткага каршы күтәрелеше. * Зәй ныгытмасы [[1773-1775 еллардагы крәстияннәр сугышы|Пугачев җитәкчелегендәге керәстиян баш күтәрүләре]] вакытында * Зәй [[Русия ватандашлар сугышы|Ватандашлар сугышы]] чорында * [[Зәй вулысы|Зәй волостендә]] [[сәнәкчеләр фетнәсе]] * Кыңгырау чыңлый, сагышланмаска куша * Локаль сугышларда (''[[Әфганстан сугышы]], [[Беренче чечен сугышы|Чечен сугышы]]'') катнашкан якташларыбыз * Хәтер залы. Зәй [[Бөек Ватан сугышы|сугышка]] кадәр, сугышка китүчеләрне озату, [[Советлар Берлеге Каһарманы|Советлар Берлеге Каһарманнары]], [[Совет-япон сугышы]], [[Бөек Ватан сугышы]]нда катнашкан хатын-кызлар. == Әдәбият == # Заинский историко-краеведческий музей. // [[Зәй энциклопедиясе|Заинская энциклопедия]] (гл. редактор–составитель В. С. Малахов). [[Казан|Казань]]: Издательство Реноме, 1994, стр. 86-87.{{ref-ru}} # ''В. С. Малахов''. Очерки по истории Заинска. [[Чаллы|Н. Челны]]: Издательство [[КамАЗ]], 1992.{{ref-ru}} # Архитектурные и исторические памятники (''альбом''). [[Зәй (шәһәр)|Заинск]], 2008.{{ref-ru}} == Сылтамалар == * [http://www.museum.ru/m2676 Заинский краеведческий музей]. Музеи России{{ref-ru}} * [http://tatfrontu.ru/content/zainskiy-kraevedcheskiy-muzey Заинский краеведческий музей]. tatfrontu.ru{{ref-ru}} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Зәй районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] 6t3xagy3c0m1hegvkl0eabtb7y7ec9v Яңа Чишмә туган якны өйрәнү музее 0 224562 3526572 3526068 2022-08-04T20:29:35Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Яңа Чишмә туган якны өйрәнү музее |файл = Яңа_Чишмә_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 2012 |урын = 423190 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Яңа Чишмә районы]], Яңа Чишмә, Заливная ур.,4. |директор = Анатолий Михаил улы Холин |сылтама = [https://vk.com/club170590711 Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[http://tatfrontu.ru/gallery2/v/muzei-i-memorialy-rt/novosheshmimnskiy-rayon/mbuk-kraevedcheskiy-muzey-novosheshminskogo-municipalnogo-rayona-rt/ Музейдан фотосурәтләр.]}} '''Яңа Чишмә туган якны өйрәнү музее''' ({{lang-ru|Краеведческий музей Новошешминского района}}) — [[Татарстан]]ның [[Яңа Чишмә районы]] үзәге [[Яңа Чишмә]] авылында урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). Яңа Чишмә районы тарихы белән таныштыра. == Филиалы == * [[Буыннар мирасы музее (Акбүре)]] == Тарих == [[2012 ел]]ның [[1 декабрь|1 декабрендә]] [[Халык иҗаты һәм көнкүреше музее (Зирекле)|Яңа Чишмә халык иҗаты һәм көнкүреше музееның]] филиалы буларак ачыла. Район мәдәният йортының икенче катында урнаша. [[2014 ел]]дан — мөстәкыйль музей <ref>[http://novosheshminsk.tatarstan.ru/rus/obshchaya-harakteristika-mbuk-kraevedcheskiy.htm Яңа Чишмә туган якны өйрәнү музее] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190718220008/http://novosheshminsk.tatarstan.ru/rus/obshchaya-harakteristika-mbuk-kraevedcheskiy.htm |date=2019-07-18 }}. [[Яңа Чишмә районы]] сайты, 22.01.2019</ref>. Музейны ачу максаты: район тарихы белән бәйле көнкүреш әйберләрен һ. б. туплау, районның [[X гасыр|X]]—[[XII гасыр]]ларга караган борынгы һөнәрчеләр авылы урынында барган археологик казу эшләре вакытында табылган көнкүреш әйберләре җыелмасы белән таныштыру. == Экспонатлар == Гомуми мәйданы — 211, 3 кв. м. Музей фондында 986 саклау берәмлеге экспонат саклана: рәсем сәнгате, нумизматика (''тимер акча, медаль, значоклар''), археологик табылдыклар (''Наратлык шәһәрлеге тимер казылмалары''), документлар, китаплар, гамәли сәнгать эшләнмәләре, көнкүреш һәм этнография әйберләре (''йортта тукылган сөлгеләр''). [[Бөек Ватан сугышы]], [[Әфганстан сугышы|Әфганстан]], [[Беренче чечен сугышы|Чечен]] хәрби хәрәкәтләрендә катнашучылар турында материаллар, солдат көнкүреше әйберләре, фоторәсемнәр, истәлек китаплары, районда фидакарь хезмәтләре өчен бүләкләнүчеләр турында материаллар урын алган. Күргәзмәләрдә {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Рус-төрек сугышы|Рус-төрек сугышы|ru|Русско-турецкая война (1877—1878)}}, [[Октябрь инкыйлабы]], [[Беренче бөтендөнья сугышы|Беренче бөтендөнья]] һәм [[Бөек Ватан сугышы|Бөек Ватан]] сугышлары чоры фоторәсемнәренең һәм документларының төп нөсхәләре урын алган. Төбәктә яшәүче халыклар тормышына, көнкүрешенә аерым бүлек багышланган. Экспозициядә авыл тарихы, керәстиян йорты, [[ССРБ]] оешу тарихы, [[1941 ел|1941]]—[[1945 ел]]лардагы [[Бөек Ватан сугышы]] тасвирлана. == Экскурсияләр == * Туган як тарихы. Туган як тарихы, халык һөнәрләре һәм мәдәни традицияләр белән танышу * Гомуми экскурсия * Җиңү проспекты. [[Бөек Ватан сугышы]]нда фашизмга каршы көрәшкән якташлар == Сылтамалар == * [http://tatfrontu.ru/content/kraevedcheskiy-muzey-novosheshminskogo-municipalnogo-rayona Краеведческий музей Новошешминского муниципального района]. tatfrontu.ru {{ref-ru}} * [https://vk.com/club170590711 Музейның Вконтакте сәхифәсе] == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Яңа Чишмә районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] {{Тышкы сылтамалар}} {{Татарстан музейлары}} k3ftldjfpfj0iqyoxdb4sc1p2mtary8 3526573 3526572 2022-08-04T20:29:54Z Frhdkazan 3171 /* Сылтамалар */ wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Яңа Чишмә туган якны өйрәнү музее |файл = Яңа_Чишмә_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 2012 |урын = 423190 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Яңа Чишмә районы]], Яңа Чишмә, Заливная ур.,4. |директор = Анатолий Михаил улы Холин |сылтама = [https://vk.com/club170590711 Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[http://tatfrontu.ru/gallery2/v/muzei-i-memorialy-rt/novosheshmimnskiy-rayon/mbuk-kraevedcheskiy-muzey-novosheshminskogo-municipalnogo-rayona-rt/ Музейдан фотосурәтләр.]}} '''Яңа Чишмә туган якны өйрәнү музее''' ({{lang-ru|Краеведческий музей Новошешминского района}}) — [[Татарстан]]ның [[Яңа Чишмә районы]] үзәге [[Яңа Чишмә]] авылында урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). Яңа Чишмә районы тарихы белән таныштыра. == Филиалы == * [[Буыннар мирасы музее (Акбүре)]] == Тарих == [[2012 ел]]ның [[1 декабрь|1 декабрендә]] [[Халык иҗаты һәм көнкүреше музее (Зирекле)|Яңа Чишмә халык иҗаты һәм көнкүреше музееның]] филиалы буларак ачыла. Район мәдәният йортының икенче катында урнаша. [[2014 ел]]дан — мөстәкыйль музей <ref>[http://novosheshminsk.tatarstan.ru/rus/obshchaya-harakteristika-mbuk-kraevedcheskiy.htm Яңа Чишмә туган якны өйрәнү музее] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190718220008/http://novosheshminsk.tatarstan.ru/rus/obshchaya-harakteristika-mbuk-kraevedcheskiy.htm |date=2019-07-18 }}. [[Яңа Чишмә районы]] сайты, 22.01.2019</ref>. Музейны ачу максаты: район тарихы белән бәйле көнкүреш әйберләрен һ. б. туплау, районның [[X гасыр|X]]—[[XII гасыр]]ларга караган борынгы һөнәрчеләр авылы урынында барган археологик казу эшләре вакытында табылган көнкүреш әйберләре җыелмасы белән таныштыру. == Экспонатлар == Гомуми мәйданы — 211, 3 кв. м. Музей фондында 986 саклау берәмлеге экспонат саклана: рәсем сәнгате, нумизматика (''тимер акча, медаль, значоклар''), археологик табылдыклар (''Наратлык шәһәрлеге тимер казылмалары''), документлар, китаплар, гамәли сәнгать эшләнмәләре, көнкүреш һәм этнография әйберләре (''йортта тукылган сөлгеләр''). [[Бөек Ватан сугышы]], [[Әфганстан сугышы|Әфганстан]], [[Беренче чечен сугышы|Чечен]] хәрби хәрәкәтләрендә катнашучылар турында материаллар, солдат көнкүреше әйберләре, фоторәсемнәр, истәлек китаплары, районда фидакарь хезмәтләре өчен бүләкләнүчеләр турында материаллар урын алган. Күргәзмәләрдә {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Рус-төрек сугышы|Рус-төрек сугышы|ru|Русско-турецкая война (1877—1878)}}, [[Октябрь инкыйлабы]], [[Беренче бөтендөнья сугышы|Беренче бөтендөнья]] һәм [[Бөек Ватан сугышы|Бөек Ватан]] сугышлары чоры фоторәсемнәренең һәм документларының төп нөсхәләре урын алган. Төбәктә яшәүче халыклар тормышына, көнкүрешенә аерым бүлек багышланган. Экспозициядә авыл тарихы, керәстиян йорты, [[ССРБ]] оешу тарихы, [[1941 ел|1941]]—[[1945 ел]]лардагы [[Бөек Ватан сугышы]] тасвирлана. == Экскурсияләр == * Туган як тарихы. Туган як тарихы, халык һөнәрләре һәм мәдәни традицияләр белән танышу * Гомуми экскурсия * Җиңү проспекты. [[Бөек Ватан сугышы]]нда фашизмга каршы көрәшкән якташлар == Сылтамалар == * [http://tatfrontu.ru/content/kraevedcheskiy-muzey-novosheshminskogo-municipalnogo-rayona Краеведческий музей Новошешминского муниципального района]. tatfrontu.ru {{ref-ru}} * [https://vk.com/club170590711 Музейның Вконтакте сәхифәсе] == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Яңа Чишмә районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] {{Тышкы сылтамалар}} a7rpwzkcrkwk98x2hpauqx2ei17nfqd Буыннар мирасы музее (Акбүре) 0 224563 3526574 3526067 2022-08-04T20:30:32Z Frhdkazan 3171 {{УК}} wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Буыннар мирасы музее |файл = Акбүре_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 2015 |урын = 423197 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Яңа Чишмә районы]], [[Акбүре]], Совет ур.,31. |директор = Анатолий Михаил улы Холин<br/>Вәсил Вәлиҗан улы Вәлиуллин<br/>(''филиал мөдире'') |сылтама = |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[https://twitter.com/svet_vlad_gris/status/786586674486611969 Музейдан фотосурәтләр.]}} '''Буыннар мирасы музее''' ({{lang-ru|Музей наследия поколений}}) — [[Татарстан]]ның [[Яңа Чишмә районы]] [[Акбүре]] авылында урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). [[Яңа Чишмә туган якны өйрәнү музее]] филиалы. [[Яңа Чишмә районы]] [[Акбүре]] авылы тарихы белән таныштыра. == Тарих == [[2015 ел]]да [[Яңа Чишмә туган якны өйрәнү музее]] филиалы буларак ачыла<ref>[http://novosheshminsk.tatarstan.ru/rus/obshchaya-harakteristika-mbuk-kraevedcheskiy.htm Яңа Чишмә туган якны өйрәнү музее] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190718220008/http://novosheshminsk.tatarstan.ru/rus/obshchaya-harakteristika-mbuk-kraevedcheskiy.htm |date=2019-07-18 }}. [[Яңа Чишмә районы]] сайты, 22.01.2019</ref>. Музейны оештыруның һәм музей өчен махсус бина төзүнең инициаторы — [[Акбүре]]дә туган [[Әнвәр Залаков|Әнвәр Мәхмүт улы Залаков]] (''[[1949 ел|1949]]—[[2018 ел|2018]]''), [[1999 ел|1999]]—[[2018 ел]]ларда [[«Татмелиорация» траст компаниясе]] генераль директоры<ref>[http://elitat.ru/anniversary/novosheshminskomu-rajonu-85-let-starajas/ Новошешминсому району – 85]. [[Элита Татарстана (журнал)|«Элита Татарстана»]], 24.09.2015{{ref-ru}}</ref>. == Экспонатлар == Музей фондында 1 100 саклау берәмлеге экспонат саклана, шул исәптән ташка әверелгән [[агач]], татар милли киемнәре, чигү үрнәкләре, эш кораллары, хатын-кыз бизәнү әйберләре, сөлгеләр, нумизматика, геральдика һ. б. [[Бөек Ватан сугышы]] белән бәйле экспонатлар, авторлары һәлак булган 41 хат саклана. 3 экспозиция эшли: «Авылның борынгы заманнан алып бүгенге көнгә кадәрге тарихы», «Татар йорты», «Авыл шәҗәрәсе». Музей [[Бөек Ватан сугышы]] чоры экспонатлары белән баетыла<ref>[https://twitter.com/svet_vlad_gris/status/786586674486611969 Буыннар мирасы музее экспонатлар белән баетыла]. twitter.com{{ref-ru}}</ref>. == Сылтамалар == * ''Азат Мусин''. [http://novoshishminsk.ru/index.php/news/novosti-rayona/v-sele-ak-bure-novosheshminskogo-rayona-otkryilsya В селе Ак Буре Новошешминского района открылся новый музей] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190718220027/http://novoshishminsk.ru/index.php/news/novosti-rayona/v-sele-ak-bure-novosheshminskogo-rayona-otkryilsya |date=2019-07-18 }}. [[Шешминская новь (гәҗит)|«Шешминская новь»]], 11.12.2015{{ref-ru}} * [http://tatfrontu.ru/news/26-yanvarya-2019-goda-v-muzee-naslediya-pokoleniy-sela-akbure-novosheshminskogo-municipalnogo В «Музее Наследия поколений» прошло мероприятие, посвященное Дню снятия блокады города Ленинграда]. tatfrontu.ru, 29.01.2019{{ref-ru}} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Яңа Чишмә районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] k5hwqxdiwjrbtejd536nsxa4setp7a4 Халык иҗаты һәм көнкүреше музее (Зирекле) 0 224564 3526576 3526069 2022-08-04T20:33:34Z Frhdkazan 3171 {{УК}}== Сылтамалар == wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Халык иҗаты һәм көнкүреше музее |файл = Зирекле_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1992 |урын = 423185 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Яңа Чишмә районы]], [[Зирекле (Яңа Чишмә районы)|Зирекле]], Ленин ур.,66. |директор = Лидия Зөфәр кызы Лотфуллина |сылтама = [http://www.museum.ru/M2740 Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[http://tatfrontu.ru/gallery2/v/muzei-i-memorialy-rt/novosheshmimnskiy-rayon/mbuk-muzey-narodnogo-tvorchestva-i-byta-novosheshminskogo-municipalnogo-rayona-rt/ Музейдан фотосурәтләр.]}} '''Халык иҗаты һәм көнкүреше музее''' ({{lang-ru|Музей народного творчества и быта}}) — [[Татарстан]]ның [[Яңа Чишмә районы]] [[Зирекле (Яңа Чишмә районы)|Зирекле]] авылында урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). [[Яңа Чишмә районы]] һәм [[Зирекле (Яңа Чишмә районы)|Зирекле]] авылы тарихы белән таныштыра. == Филиал == * [[Мирхәйдәр Фәйзи исемендәге Шахмай авылы тарихы музее]] == Тарих == Музейның нигезен [[1982 ел]]ның [[1 сентябрь|1 сентябрендә]] ачылган «Чыгарылыш сыйныфлар музее» тәшкил итә. [[1992 ел]]ның [[29 декабрь|29 декабрендә]] [[ТР мәдәният министрлыгы]]ның 244нче боерыгы белән [[Зирекле (Яңа Чишмә районы)|Зирекледә]] халык иҗаты һәм көнкүреше музее оештырыла. [[2010 ел]]дан муниципаль бюджет мәдәният оешмасы. Музейны нигезләүче — Мидхәт Гариф улы Газыймов (''[[1942 ел|1942]]''), [[ТР атказанган мәдәният хезмәткәре]]<ref>[http://ассоциация-музеев-татарстана.рф/%D0%B3%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D0%BD%D0%B0%D1%8F/%D0%BE%D0%B1-%D0%B0%D0%BC%D1%82/%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5-%D0%B0%D0%BC%D1%82/%D0%BC%D0%B8%D0%B4%D1%85%D0%B0%D1%82-%D0%B3%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%84%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87-%D0%B3%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%BC%D0%BE%D0%B2/ Мидхат Гарифович Газымов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200815125155/http://xn-----6kcacaaan3aawkb5dyad2cfaosbdn6ec7w.xn--p1ai/%D0%B3%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D0%BD%D0%B0%D1%8F/%D0%BE%D0%B1-%D0%B0%D0%BC%D1%82/%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5-%D0%B0%D0%BC%D1%82/%D0%BC%D0%B8%D0%B4%D1%85%D0%B0%D1%82-%D0%B3%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%84%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87-%D0%B3%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%BC%D0%BE%D0%B2/ |date=2020-08-15 }}. Ассоциация-музеев-татарстана.рф{{ref-ru}}</ref><ref>[http://novosheshminsk.tatarstan.ru/kultura/muzei.ru Зирекле халык иҗаты һәм көнкүреше музее]. [[Яңа Чишмә районы]] сайты</ref>. [[2012 ел]]да [[Яңа Чишмә]]дә [[Яңа Чишмә туган якны өйрәнү музее|филиалы]] ачыла (''[[2014 ел]]дан мөстәкыйль оешма''). Музей эшчәнлегенең төп юнәлешләренең берсе — мәдәни байлыкны, татар халкының кул эшләре төрләрен өйрәнү. [[2019 ел]]ның [[30 апрель|30 апрелендә]] музейда «Шешма һәм Кичү елгалары бассейнында кеше һәм табигать. [[Зирекле (Яңа Чишмә районы)|Зирекле]] һәм [[Әдәмсә]] татар авыллары: тарих һәм мәдәният проблемалары» темасына халыкара конференция уздырыла<ref>[http://tatar-congress.org/yanalyklar/zireklede-tugan-yakny-oyrenycheler-konferentsiyase/ Зирекледә туган якны өйрәнүчеләр конференциясе]. [[БТК]] сайты, 06.05.2019</ref>. == Экспонатлар == Музей фондында 2 258 саклау берәмлеге экспонат бар, шулар арасында чигүле сөлге, намазлык, челтәр кайма тупланмалары урын алган. [[Зирекле (Яңа Чишмә районы)|Зирекле]] авылының [[1770 ел|1770]]—[[1930 ел]]лардагы тарихы, [[Яңа Чишмә вулысы|Яңа Чишмә волосте]], [[Яңа Чишмә районы]] һәм аның тирә-ягындагы авыллар барлыкка килү тарихы турында материаллар тупланган. [[Яңа Чишмә районы|Яңа Чишмә]] һәм [[Ямаш районы|Ямаш]] районнары авылларыннан (''барлыгы 125 торак пункт, кайберсе юкка чыккан'') [[1941 ел|1941]]—[[1945 ел]]лардагы [[Бөек Ватан сугышы]]нда һәлак булган һәм хәбәрсез югалганнар исемлеге куелган. Авыл мәктәбе һәм «Яңа тормыш» (''«Дружба», «Кичуй»'') [[күмәк хуҗалык|күмәк хуҗалыгы]] тарихлары белән танышырга мөмкин. == Экскурсияләр == * Зирекле мәктәбен тәмамлаучылар һәм аларның укытучылары * Зирекле авылы туку-чигү осталары эшләре * Авылның көнкүреш әйберләре * Зирекле хатын-кызларының бизәнү әйберләре һәм киемнәре * Зиреклеләр [[Бөек Ватан сугышы]] фронтларында һәм тылда * Музей китапханәсе * Авыл өе * Авыл тарихы һәм музей архивы * Без мәктәпкә барабыз * Якташ язучылар * Әби-бабайлар балачакта уйнаган уеннар == Әдәбият == # ''М. Г. Газыймов''. Зиреклем зирекләре. [[Казан]]: Школа, 2009. # Зирекледәге халык иҗаты һәм көнкүреше музее (''төзүчесе М. Г. Газыймов''). Казан: Школа, 2017. == Сылтамалар == * [http://www.museum.ru/M2740 Музей народного творчества и быта с. Зирекле]. Музеи России{{ref-ru}} * [http://tatfrontu.ru/content/muzey-narodnogo-tvorchestva-i-byta-novosheshminskogo-municipalnogo-rayona-rt Музей народного творчества и быта Новошешминского района]. tatfrontu.ru{{ref-ru}} * [http://novosheshminsk.tatarstan.ru/rus/kultura/muzei.ru Музей народного творчества и быта Новошешминского муниципального района Республики Татарстан]. [[Яңа Чишмә районы]] сайты, 14.01.2019{{ref-ru}} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> == Сылтамалар == [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Яңа Чишмә районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] {{Тышкы сылтамалар}} {{Татарстан музейлары}} nevh9g9kcxbujhvjecyc5pdbabdw1kl Шәрип Шәймиев музей-йорты (Әнәк) 0 224670 3526455 3506602 2022-08-04T17:23:15Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Шәрип Шәймиев музей-йорты |файл = Әнәк_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 2005 |урын = [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Актаныш районы]], [[Әнәк]], Шәймиев ур., 10. |директор = Мирсил Магис улы Әлетдинов<br/>Гөлназ Фаил кызы Гыйбадуллина<br/> (''филиал мөдире'') |сылтама = [https://museumakt.wordpress.com/ Актаныш музее сайты] |викиҗыентык = }} {{External media |рәсем1=[https://www.tatar-inform.ru/photo/2017/02/09/6158/ Музейдан фотосурәтләр.]}} '''Шәрип Шәймиев музей-йорты''' ({{lang-ru|Дом-музей Шарипа Шаймиева}}) — [[Татарстан]]ның [[Актаныш районы]] [[Әнәк]] авылында урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). [[Актаныш районы туган як музее]] филиалы. [[ТР Президенты|Татарстанның беренче президенты]] [[Минтимер Шәймиев|М. Ш. Шәймиев]]ның Әнәк авылында яшәгән әтисе Шәрип Шәймиев һәм аның нәселе тарихы белән таныштыра. [[2020 ел]]ның [[август]]ыннан — [[Бабайда кунакта (парк)|«Бабайда кунакта»]] мемориаль комплексы составында<ref>''Энҗе Габдуллина''. [https://intertat.tatar/news/agriculture/27-04-2020/babayda-kunakta-mintimer-sh-ymievne-tugan-avylynnan-reportazh-5737427 «Бабайда кунакта»: Минтимер Шәймиевнең туган авылыннан репортаж.] [[Интертат]], 27.04.2020</ref>. == Тарих == [[2005 ел]]ның [[11 июль|11 июленнән]] [[Илшат Фәрдиев|Илшат Шәех улы Фәрдиев]] (''Шәрип Шәймиевның оныгы'') карамагындагы шәхси музей буларак ачыла. [[2011 ел]]дан [[Актаныш районы туган як музее|Актаныш районы туган якны өйрәнү музее]] филиалы. == Бина == Музей урнашкан агач йорт [[ХХ гасыр]] урталарында төзелгән. [[1956 ел|1956]]—[[1980 ел]]ларда Шәрип Шәймиев гаиләсе яши. Татарстан Республикасының Беренче Президенты [[Минтимер Шәймиев]]ның балачагы, яшьлеге шушында үтә. == Экспонатлар == 1432 кв. м. мәйданда урнашкан музей, торак йорттан башка, мунча, келәт, абзар, баз һәм коены үз эченә ала. Экспозициядә гаилә көнкүреше торгызылган, гаилә әгъзаларының шәхси әйберләре урын алган. [[ХХ гасыр]] [[татар халкы]]ның йорт кирәк-яраклары һәм җиһазлары белән таныштыра. == Экскурсия == * Шәймиевләр нәсел оясы {{Портал|Мәдәният}} == Сылтамалар == * [https://www.tatar-inform.ru/photo/2017/02/09/6158/ Дом-музей Шарипа Шаймиева.] tatar-inform.ru * [http://komanda-k.ru/%D0%A2%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD/%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%BE-%D0%B0%D0%BD%D1%8F%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%BE-%E2%80%93-%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%B0-%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B7%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%B0-%D0%BC%D0%B8%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D1%80%D0%B0-%D1%88%D0%B0%D0%B9%D0%BC%D0%B8%D0%B5%D0%B2%D0%B0 Село Аняково – родина президента Шаймиева.] Сайт Команда Кочующие, 14.12.2013{{ref-ru}} * ''Анастасия Петрова''. [http://edinstvo-news.ru/n/chto-posmotret-v-anyakovo-na-rodine-shaymieva.html Что посмотреть в Аняково, родине М. Шаймиева?] «Единство», 14.06.2018{{ref-ru}} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Актаныш районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] [[Төркем:Шәхси музейлар]] [[Төркем:Минтимер Шәймиев]] 5hrp5ha0gdq3ek48jmy66yfwaac5wjx Мамадыш туган якны өйрәнү музее 0 224707 3526526 3506603 2022-08-04T19:13:43Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Мамадыш туган якны өйрәнү музее |файл = Мамадыш_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1981 |урын = 422190 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Мамадыш]], Советлар ур., 12 Б. |директор = Светлана Александр кызы Ишпахтина |сылтама = [http://ftp.museum.ru/M2684 Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[https://www.drive2.ru/b/2226201/ Музейдан фотосурәтләр].}} '''Мамадыш туган якны өйрәнү музее''' ({{lang-ru|Мамадышский краеведческий музей}}) — [[Татарстан]]ның [[Мамадыш]] шәһәрендә урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). Мамадыш төбәге тарихы һәм этнографиясе белән белән таныштыра. == Филиаллар == * [[Тәкәнеш туган якны өйрәнү музее]] * [[Шәйхи Маннур музей-китапханәсе (Тулбай)]] * [[Фәрит Яруллин музее (Кече Сон)]] == Тарих == Музейга [[1981 ел]]да [[ТАССР атказанган мәдәният хезмәткәре]], [[Бөек Ватан сугышы]]нда катнашкан укытучы Елизавета Михаил кызы Андронова тарафыннан нигез салына. Музейның мәйданы әүвәл 195 кв. м. тәшкил итә. [[2011 ел]]да музей яңартыла һәм мәйданы 648 кв. метрга кадәр арттырыла. [[2015 ел]]ның [[февраль|февралендә]] [[ТР атказанган сәнгать эшлеклесе]] С. И. Матвеев җитәкчелегендә яңа экспозиция төзелә, [[9 май]]да яңартылган музей тамашачылар кабул итә. == Бина == Музей [[XIX гасыр]]ның икенче яртысында төзелгән бинада урнашкан. Әлеге бина — төбәк дәрәҗәсендәге XIX гасыр архитектура һәм тарих һәйкәле. == Экспонатлар == Музей фондында 5 323 саклау берәмлеге (''3 275 - төп фондта, 2 048 - фәнни-ярдәмче фондта'') саклана, шул исәптән, сәүдәгәр К. Н. Щербаков коллекциясендәге экспонатлар (''имәннән ясалган язу өстәле һәм ике көзге''), этнография, нумизматика һәм археология әйберләре. Музейда 10 зал бар: археология, этнография, сәүдәгәрләр, [[Беренче бөтендөнья сугышы|Беренче бөтендөнья]], [[Русия ватандашлар сугышы|Ватандашлар]] һәм [[Рус-япон сугышы|Рус-япон]] сугышлары, [[Бөек Ватан сугышы]], [[Советлар Берлеге]] чоры, хәзерге заман, балалар иҗаты, күргәзмәләр һәм Хәрби Дан залы. Аерым экспозиция төбәктә яшәүче халыкларның (''[[татар]], [[рус]], [[керәшен]], [[мари]], [[удмурт]]'') көнкүрешенә һәм кәсепләренә багышланган. == Экскурсияләр == * Шәһәрем тарихы. ''[[Мамадыш]] шәһәре буенча автобуста һәм җәяүле экскурсия. [[XVIII гасыр|ХVIII]], [[XIX гасыр|XIX]], [[XX гасыр]]лар архитектура һәйкәлләре (Изге Чынаяк, Преподобная Ксения чиркәве, Үзәк мәчет, Советлар урамы, Музей, Нократ елга яры) белән танышу.'' * Гасырлар аша тарихка кагыл. ''Бер сәгатьлек җәяүле экскурсия. Истәлекле урыннар һәм шәһәрнең тарихи кыйммәткә ия булган биналары, урамнары белән танышу.'' * Төбәк тарихы. ''Музей буенча гомуми экскурсия.'' == Сылтамалар == * [http://ftp.museum.ru/M2684 Мамадышский краеведческий музей]. Музеи России{{ref-ru}} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Мамадыш районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] otu3qaoj8thpwebl1rdkqe4q5ch9tc7 Тәкәнеш туган якны өйрәнү музее 0 224708 3526527 3506604 2022-08-04T19:14:13Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Тәкәнеш туган якны өйрәнү музее |файл = Тәкәнеш_балбакчасы.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1965 |урын = 422140 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Мамадыш районы]], [[Түбән Тәкәнеш]], Кооператив ур., 3. |директор = Светлана Александр кызы Ишпахтина<br/>Гөлназ Фоат кызы Бикбова<br/> (''филиал мөдире'') |сылтама = [http://ftp.museum.ru/M2685 Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[http://mamadysh.tatarstan.ru/rus/press/foto.htm/photoreport/1515227.htm Музейдан фотосурәтләр].}} '''Тәкәнеш туган якны өйрәнү музее''' ({{lang-ru|Таканышский краеведческий музей}}) — [[Татарстан]]ның [[Мамадыш районы]] [[Түбән Тәкәнеш]] авылында урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). [[Мамадыш туган якны өйрәнү музее]] филиалы. [[Тәкәнеш районы]] (1932-1963), [[Түбән Тәкәнеш]] авылы тарихы белән таныштыра. == Тарих == [[1965 ел]]ның [[5 ноябрь|5 ноябрендә]] [[Түбән Тәкәнеш]] мәктәбе музее нигезендә авыл музее оештырыла<ref>[https://yaistorik.wordpress.com/tag/%D0%BA%D1%80%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%B5%D0%B4%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9-%D0%BC%D1%83%D0%B7%D0%B5%D0%B9/ Международный день музеев.] yaistorik.wordpress.com, 18.05.2011{{ref-ru}}</ref>. == Бина == Тәкәнеш музее [[Түбән Тәкәнеш]] авылы уртасындагы «Кояшкай» балалар бакчасы<ref>[https://edu.tatar.ru/mamadysh/n-takanysh/dou Түбән Тәкәнеш балалар бакчасының «Татарстан Республикасында электрон мәгариф» порталындагы сәхифәсе]</ref> урнашкан ике катлы кирпеч бинаның икенче катында урнашкан. == Экспонатлар == Музей экспозициясендә юкка чыккан [[Тәкәнеш районы|район]], авыл тарихы буенча материаллар, киемнәр, [[татар халкы]] көнкүреше җиһазлары, документлар, фотосурәтләр урын алган. == Сылтамалар == * [http://ftp.museum.ru/M2686 Таканышский краеведческий музей.] Музеи России{{ref-ru}} * [[Файл:YouTube Logo 2017.svg|50px]] [https://www.youtube.com/watch?v=bYCPdm448nQ Краеведческий музей села Нижний Таканыш.] (''[[YouTube]] видео, 3:52'') == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Мамадыш районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] ba006niy3auswoepzsdlakfaedg9ms3 Шәйхи Маннур музей-китапханәсе (Тулбай) 0 224709 3526529 3506605 2022-08-04T19:16:55Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Шәйхи Маннур музей-китапханәсе |файл = Тулбай_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1995 |урын = [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Мамадыш районы]], [[Тулбай]], Совет ур., 14. |директор = Светлана Александр кызы Ишпахтина<br/> Римма Петр кызы Сөләйманова<br/> (''филиал мөдире'') |сылтама = [http://ftp.museum.ru/M3019 Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[http://mamadysh.tatarstan.ru/rus/press/foto.htm/photoreport/1515227.htm Музейдан фотосурәтләр].}} '''Шәйхи Маннурның мемориаль музей-китапханәсе''' ({{lang-ru|Мемориальный музей-библиотека Шайхи Маннура}}) — [[Татарстан]]ның [[Мамадыш районы]] [[Тулбай]] авылында урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). [[Мамадыш туган якны өйрәнү музее]] филиалы. Күренекле татар язучысы [[Шәйхи Маннур]]ның (''Шәйхелислам Фәрхулла улы Маннуров, [[1905 ел|1905]]—[[1980 ел|1980]]'') тормышы һәм иҗаты белән таныштыра. == Тарих == [[Файл:Mannur.gif|200px|thumb|right|[[Шәйхи Маннур]]]] [[Шәйхи Маннур]] [[1957 ел]]да [[Тулбай|туган авылында]] үз акчасына китапханә салдыра, аңа 100 китап бүләк итә. [[1980 ел]]да китапханәгә Шәйхи Маннур исеме бирелә. [[1995 ел]]ның [[24 гыйнвар]]ында әлеге бинада, [[ТР милли музее]] филиалы буларак, музей ачыла <ref>[http://minskoldnew.com/katalog/187-memorialnyy-muzey-biblioteka-shayhi-mannura.html Мемориальный музей - библиотека Шайхи Маннура]{{ref-ru}}</ref>. [[2015 ел]]дан — [[Мамадыш туган якны өйрәнү музее]] филиалы. == Экспонатлар == Мәйданы 83 кв. м. Фондта 4 600 саклау берәмлеге: язучының шәхси әйберләре (''орденнары''), кулъязмалары, китаплары (''шул исәптән, [[1920-еллар]]да [[Латин алфавиты|латин язуында]] нәшер ителгән беренче китаплары''), шәхси китапханәсе урын алган. Ш. Маннурның әтисе алып кайткан шахтер лампалары тупланмасы, сөлгеләр тупланмасы кызыклы. Экспозиция [[Тулбай]] авылы тарихы, [[татар халкы]]ның көнкүреше әйберләре, киемнәре белән дә таныштыра. == Экскурсияләр == * Шәйхи Маннурның тормышы һәм иҗаты * «Муса» романының язылу тарихы (1959—1964) * Шәйхи Маннур төзеткән китапханә * Шәйхи Маннурның авылдашлары == Сылтамалар == * [http://ftp.museum.ru/M3019 Мемориальный музей-библиотека Шайхи Маннура]. Музеи России{{ref-ru}} * [http://minskoldnew.com/katalog/187-memorialnyy-muzey-biblioteka-shayhi-mannura.html Мемориальный музей - библиотека Шайхи Маннура]{{ref-ru}} == Моны да карагыз == * [[Шәйхи Маннур исемендәге премия]] == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Мамадыш районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] [[Төркем:Әдәби музейлар]] [[Төркем:Шәйхи Маннур]] iqxmfz45vxi8ugqxrragoknlg23vtnj Фәрит Яруллин музее (Кече Сон) 0 224710 3526528 3506606 2022-08-04T19:16:29Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Фәрит Яруллин музее |файл =Кече_Сон_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 2016 |урын = 422173 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Мамадыш районы]], [[Кече Сон]], Совет ур., 17. |директор = Светлана Александр кызы Ишпахтина |сылтама = [http://ftp.museum.ru/M2685 Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[http://mamadysh.tatarstan.ru/rus/press/foto.htm/photoreport/1515227.htm Музейдан фотосурәтләр].}} '''Фәрит Яруллин музее''' ({{lang-ru|Музей Фарида Яруллина}}) — [[Татарстан]]ның [[Мамадыш районы]] [[Кече Сон]] авылында урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). [[Мамадыш туган якны өйрәнү музее]] филиалы. Күренекле татар композиторы [[Фәрит Яруллин]]ның (''Фәрит Заһидулла улы Яруллин, [[1914 ел|1914]]—[[1943 ел|1943]]'') тормышы һәм иҗаты белән таныштыра. == Тарих == [[Файл:Yarullin.gif|140px|thumb|right|[[Фәрит Яруллин]]]] [[1990-еллар]]да ачылган беренче музей бинасы экспонатлары белән янгында юкка чыга. [[2016 ел]]ның [[12 июль|12 июлендә]] музей яңа бинада, җирле идарә җитәкчесе Мансур Сәлахов көче белән торгызылган элекке [[мәдрәсә]] бинасында ачыла<ref>''Татьяна Мищенко''. [http://mamadysh-rt.ru/news/tema-dnya/medrese-19-go-veka-vosstanovili-v-mamadyshskom-raj Медресе 19-го века восстановили в Мамадышском районе – теперь там музей]. [[Нократ (гәҗит)|«Нократ»]], 6.07.2016{{ref-ru}}</ref>. == Экспонатлар == Музейда 2 мең экспонат (''музыка уен кораллары, пианино, [[XX гасыр]] башы көнкүреш җиһазлары, фотосурәтләр, документлар, газета мәкаләләре, афишалар'') тупланган. Экспозиция [[Фәрит Яруллин]]ның тормышы һәм иҗаты, музей урнашкан элекке мәдрәсә тарихы, [[Кече Сон]] авылы тарихы белән таныштыра. Экспозиция [[ТР атказанган сәнгать эшлеклесе]] Сергей Матвеев җитәкчелегендә оештырылган. == Сылтамалар== * [http://ftp.museum.ru/M2685 Музей Фарида Яруллина]. Музеи России{{ref-ru}} * [http://mamadysh.tatarstan.ru/rus/press/foto.htm/photoreport/1515227.htm Открытие музея композитора Фарида Яруллина в с. Малая Сунь Мамадышского района]{{ref-ru}} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Мамадыш районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] [[Төркем:Фәрит Яруллин]] grddj2ibjkk9hd7jtos5eobijqa33ut Минзәлә туган якны өйрәнү музее 0 224772 3526532 3506607 2022-08-04T19:19:30Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Минзәлә туган якны өйрәнү музее |файл = Минзәлә_БИЙ.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1991 |урын = 423700 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Минзәлә]], [[Карл Маркс урамы (Минзәлә)|К. Маркс ур]].,46. |директор = Лариса Александр кызы Карамова |сылтама = [http://www.museum.ru/M2688 Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[http://tatfrontu.ru/gallery2/v/muzei-i-memorialy-rt/menzelinskiy-rayon/mbuk-kraevedcheskiy-muzey-menzelinskogo-municipalnogo-rayona-rt/ Музейдан фотосурәтләр].}} {{External media |рәсем1=[http://menzelinsk.tatarstan.ru/rus/foto-ekskursiya-po-muzeyu.htm Музейның иске бинасыннан фотосурәтләр].}} '''Минзәлә туган якны өйрәнү музее''' ({{lang-ru|Мензелинский краеведческий музей}}) — [[Татарстан]]ның [[Минзәлә]] шәһәрендә урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). Борынгы заманнардан алып, Минзәлә төбәге тарихы, [[1584 ел]]дан алып шәһәр тарихы белән таныштыра<ref>[http://www.exmu.ru/museum_list/1766/menzelinskiy_kraevedcheskiy_muzey/ Мензелинский краеведческий музей]. Каталог музеев мира{{ref-ru}}</ref>. == Филиалы == * [[Муса Җәлил мемориаль музее (Минзәлә)]] == Тарих == [[Файл:Минзәлә_музее_1.jpg|180px|thumb|right|Музейның беренче бинасы]] [[1991 ел]]да шәһәр администрациясе музей төзү турында карар кабул итә. Музей сәүдәгәр Перминов йортында ачыла<ref>[http://www.menzelinsk.ru/kraeved_museum.php Мензелинский краеведческий музей]. [[Минзәлә (гәҗит)|«Минзәлә»]]</ref>. [[1992 ел]]ның [[1 гыйнвар]]ыннан — [[ТР милли музее|ТР Берләштерелгән Дәүләт музее]] филиалы. [[1994 ел]]ның [[июнь|июненнән]] — муниципаль мәдәният оешмасы. [[2010 ел]]да Минзәлә балалар иҗат йортының яңа бинасының (''[[Рөстәм Тарико]] төзеткән бина'') икенче каты музейга бирелә<ref>[http://menzelinsk.tatarstan.ru/rus/foto-ekskursiya-po-muzeyu.htm Мензелинский краеведческий музей]. [[Минзәлә районы]] сайты</ref>. == Экспонатлар == Мәйданы 598,5 кв. м. Музей фондлары 13 673 саклау берәмлеге тәшкил итә (''10 616 - төп фонд һәм 3 057 - фәнни-ярдәмче фонд''). Экспонатлар арасында көнкүреш кирәк яраклары һәм этнография әйберләре, археология, нумизматика, сынлы сәнгать, техника тарихы, кораллар, документлар һәм сирәк китаплар, табигый-фәнни коллекция бар. Музейда «Табигать һәм археология залы», «[[Минзәлә ярминкәсе]] залы», «Этнография залы», «Сәүдәгәрләр яшәеше залы», «[[XX гасыр]] башы шәһәр тарихы», «Коткарылган дөнья онытмый» заллары бар. == Экскурсияләр == * Мәңге онытылмас хәтер. ''[[Бөек Ватан сугышы]] еллары: [[Мәскәү өчен сугыш]], концлагерьлар, [[Сталинград сугышы]], [[Ленинград блокадасы]], сугыш елларында балалар хезмәте''. * Иске сандык серләре. ''Балалар өчен йорт кирәк-яраклары (самавыр, фарфор савыт-саба, сәгать, көзге, сандык, үтүк, язу карасы һ. б.) тарихы''. * [[Акча]] аша тарихны өйрәнү. ''Дөньяның әйдәп баручы илләрендә сәүдә итү ысуллары һәм икътисады, мәдәнияте, тарихы''. * [[Минзәлә өязе|Өяз]] шәһәре серләре. ''Шәһәрнең борынгы өлешендә [[XIX гасыр|XIX]]—[[XX гасыр]]лар архитектура һәйкәлләре, биналары, аларның хуҗалары белән танышу''. * [[Минзәлә ярминкәсе]] яңгырашы. == Әдәбият == # Минзәлә төбәге: тарихы һәм бүгенгесе (''төзүчеләре Ю. Ю. Йосыпов, М. Н. Сафиуллин''). [[Казан]]: «Интер-Графика», 2006. == Сылтамалар == * [http://www.museum.ru/M2688 Мензелинский краеведческий музей]. Музеи России{{ref-ru}} * [http://tatfrontu.ru/content/kraevedcheskiy-muzey-menzelinskogo-municipalnogo-rayona Мензелинский краеведческий музей]. tatfrontu.ru{{ref-ru}} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Минзәлә музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] [[Төркем:Минзәләнең Карл Маркс урамы]] 8vox4yioh19r815ig65ww0d150brdsn Муса Җәлил мемориаль музее (Минзәлә) 0 224773 3526531 3506608 2022-08-04T19:19:03Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Муса Җәлил мемориаль музее |файл = Минзәлә ПК 1.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1970 |урын = 423700 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Минзәлә]], [[Муса Җәлил урамы (Минзәлә)|Муса Җәлил ур]]., 18. |директор = Лариса Александр кызы Карамова<br/> Алсу Васил кызы Григорьева<br/> (''филиал мөдире'') |сылтама = [http://www.museum.ru/M2689 Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{мәгънәләр|Муса Җәлил музее}} {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[http://tatfrontu.ru/gallery2/v/muzei-i-memorialy-rt/menzelinskiy-rayon/memorialnyy-muzey-musy-dzhalilya--filial-mbuk-kraevedcheskiy-muzey-menzelinskogo-municipalnogo-rayona/dsc03183.jpg.html Музейдан фотосурәтләр].}} '''Муса Җәлил мемориаль музее''' ({{lang-ru|Мемориальный музей Мусы Джалиля}}) — [[Татарстан]]ның [[Минзәлә]] шәһәрендә, [[Минзәлә педагогика көллияте]] бинасында урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). [[Минзәлә туган якны өйрәнү музее]] филиалы. 1970 елның 3 мартында ачылган. Ил тарихында күренекле татар совет шагыйре, [[Советлар Берлеге Каһарманы]] [[Муса Җәлил]]гә (''Муса Мостафа улы Җәлилов, [[1906 ел|1906]]—[[1944 ел|1944]]'') багышланган беренче музей. Муса Җәлилнең тормышы һәм иҗаты, шулай ук Минзәләдә булу көннәре ([[1941 ел]]ның [[7 ноябрь|7 ноябреннән]] [[1942 ел]]ның [[1 гыйнвар]]ына кадәр) белән таныштыра. == Тарих == [[Файл:М.Җәлил.jpg|180px|thumb|right|[[Муса Җәлил]] — политрук]] [[Муса Җәлил]] Курск шәһәреннән Минзәләгә эвакуацияләнгән һәм [[Минзәлә педагогика көллияте|педагогика училищесы]] бинасында урнашкан, [[Кызыл гаскәр]] өчен политработниклар (сәяси хезмәткәрләр) әзерләүче хәрби-политик училище оештырган курсларда [[1941 ел]]ның [[7 ноябрь|7 ноябреннән]] [[1942 ел]]ның [[1 гыйнвар]]ына кадәр (''56 көн'') укый<ref>[http://www.menzelinsk.ru/museumdgalil.php Мемориальный музей Мусы Джалиля]. [[Минзәлә (гәҗит)|«Минзәлә»]]</ref>. Муса Җәлилгә, танылган шагыйрь буларак, мөнәсәбәт башка курсантларга караганда үзгә була. Курсантлар өчен тиз арада әзерләнгән казармада шагыйрь берничә төн генә куна. Педагогика училищесының татар теле укытучысы Мөхәммәт Гарифуллин шагыйрьне үз йортына кунакка дәшә. Казан рабфагында шагыйрь белән бергә укыган курсташы Мәхмүдә Сабирова өендә дә аны җылы кабул итәләр. Муса Җәлил Сабировларның Иншәр исемле кызларына шигырьләр багышлый. Илдә Муса Җәлил исеме тыелган заманда да Иншәр ядкарьләрне юк итми, кадерләп саклый. Соңрак бу шигырьләр Муса Җәлилнең Мәскәүдә «Малыш» нәшриятында 1986 елда чыккан «Девочке из Мензелинска» китабында дөнья күрә. [[Файл:Минзәлә 2.jpg|200px|thumb|right|М. Җәлилнең Минзәләгә багышланган китабы. [[Мәскәү]], [[1986 ел|1986]]]] Муса Җәлил Минзәләдә укыганда халык белән аралашырга, авылларга барып, очрашулар уздырырга, лекцияләр укырга, спектакльләрдә катнашырга, шәһәр һәм райондагы әдәби тормышны барлап, киңәшләр бирергә вакыт таба. Биредә 30 лап шигырь яза һәм кайберләрен районның «Ленин байрагы» (хәзерге [[Минзәлә (газета)|«Минзәлә»]]) газетасында бастыра. Алар музей ядкарьләре булып саклана. Муса Җәлил Минзәләдән [[1942 ел]]ның [[1 гыйнвар]]ында китә. Курсантлар белән саубуллашу кичәсендә «Минзәлә истәлеге» шигырен укый. 18 гыйнварда, фронтка китәр алдыннан, Минзәлә җитәкчеләренә хат юллый. Хатта үзенә булган хөрмәт өчен рәхмәт белдерә: <blockquote> Хөрмәтле Мөхәмәтшин иптәш!<br/> Сезгә кайнар кызылармеецлык сәламемне юллыйм.<br/> Минзәләдә булган аз гына вакыт эчендә мин Сезнең миңа күрсәткән игътибарыгыз һәм кайгыртучанлыгыгызны күреп, үземдә Ватанны саклауга һәм әдәби эшемә зур дәрт үскәнне сиздем. Минем Ватанны саклаучы бөек Армиябыз сафында булуымны һәм татар совет әдәбиятенә күрсәткән азмы-күпме хезмәтләремне искә алып булса кирәк, Минзәләдә чакта мине Минзәлә партия һәм совет органнары җитәкчеләре аерым зур игътибар һәм кайгыртучанлык белән чорнап алдылар. (''бер сүз сызылган'') Хаҗимәрдәнов һәм Чекмарев иптәшләрнең чакыртып сөйләшүләреннән башлап, сез, Закирова, Хәкимова һәм башка иптәшәр миңа һәр эштә ярдәм итәргә, кайгыртучанлык күрсәтергә тырыштыгыз. Мин иҗад чыгышларымда миңа шундый игътибар бирелүне, мине яхшы колхозга алып җибәрүне ифрат зур шатлык белән, сезнең игътибарыгыз итеп карадым. Ахыр килеп сез мине пар атта шундый зурлап, матур итеп озаттыгыз. [...] </blockquote> Минзәләдә Муса Җәлилнең мемориаль музеен булдыру нияте белән педучилище укытучылары Мөхәммәт Гарифуллин белән Васил Һадиев [[1960-еллар]]да ук йөри башлый. [[1970 ел]]ның [[3 март]]ында [[Минзәлә педагогика көллияте|укуханәнең]] бер сыйныф бүлмәсендә музей ачылган. Музейны нигезләүчеләр — көллият директоры И. Б. Уткин, [[татар теле]] укытучысы М. Г. Гарифуллин, көллият укытучысы Васил Һади улы Һадиев (''Хадиев, [[1929 ел|1929]]—[[1996 ел|1996]]''). В. Һ. Һадиев — музейны оештыручы һәм музейның беренче директоры. Аның вафатыннан соң музей белән җитәкчелек итү аның хатынына, аннан кызы Алсу Васил кызы Григорьевага тапшырыла. [[1991 ел]]дан — [[ТР милли музее]], [[2010 ел]]дан — [[Минзәлә туган якны өйрәнү музее]] филиалы<ref>[http://menzelinsk.tatarstan.ru/pasport-memorialnogo-muzeya-im-musi-dzhalilya.htm Паспорт Мемориального музея Мусы Джалиля]. [[Минзәлә районы]] сайты</ref>. Музей урнашкан [[Минзәлә педагогика көллияте|педагогика көллияте]] бинасы янәшәсендәге паркка Муса Җәлил исеме бирелгән, шагыйрьнең бюсты урнаштырылган. Паркка һәм шагыйрьнең бюстына 2020 елда реставрация уздырылган. [[Файл:Минзәлә 1.jpg|200px|thumb|right|Минзәләнең Муса Җәлил исемендәге паркында Муса Җәлил бюсты]] == Экспонатлар == Музей Минзәлә педагогика көллиятенең бер аудиториясен алып тора. Әлеге бина — республика дәрәҗәсендәге архитектура һәм тарих һәйкәле. Музей бүлмәсенең мәйданы 70 кв. м. Музей фондында 2 394 саклау берәмлеге: сугыш чоры йорт кирәк яраклары һәм документлар, «Кар десанты» эзтабарлар оешмасы сугыш кырларыннан алып кайткан ядкарьләр, Муса Җәлил әсәрләре урын алган. Экспозиция М. Җәлил замандашлары истәлекләре нигезендә төзелгән. [[1941 ел]]да хәрби-сәяси курслар дәресләре үткәрелгән сыйныф бүлмәсе, шагыйрь еш кына кунакка барган Сабировлар йортының эчке күренеше торгызылган. Музейда Сабировлар йортында кунак булганда Муса утырган урындык һәм ул кулларына алып уйнаган мандолина саклана. == Экскурсияләр == * Шагыйрь булып тусаң – каһарман данын яуларга кирәк. ''[[Муса Җәлил]]нең тормыш юлы''. * Был вашей теплою кровлею храним. ''Шагыйрьнең Минзәлә белән бәйле тормышы һәм иҗаты''. * Муса Җәлил һәм [[Җәлилчеләр|аның фашизмга каршы көрәшкән иптәшләре]]. * Шагыйрьнең балачагы һәм яшүсмер чоры. == Музей дәресләре == * «Шарлы яшен» операциясенең тар-мар ителүе. ''[[Бөек Ватан сугышы]] елларында [[Белоруссия]] партизан отрядларында [[татарлар]]''. * Бер кем дә, бернәрсә дә онытылмады. ''Сәяси репрессияләр корбаннары турында''. * Бер экспонат тарихы == Әдәбият == * ''Лилия Гыйбадуллина''. Минзәләдә Җәлил эзләре. [[Мәйдан (журнал)|«Мәйдан»]], 2021 ел, март, 136-139нчы бит. == Сылтамалар == * [http://www.museum.ru/M2689 Мемориальный музей Мусы Джалиля]. Музеи России{{ref-ru}} * [https://edu.tatar.ru/menzelinsk/page882427.htm/page1685367.htm Муса Җәлил музее]. [[Минзәлә педагогика көллияте]]нең «Татарстан Республикасында электрон мәгариф» порталындагы сәхифәсе * [http://cityattr.ru/rossiya/dostoprimechatelnosti-goroda-menzelinsk-tatarstan.html Достопримечательности города Мензелинск (Татарстан).] cityattr.ru{{ref-ru}} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Минзәлә музейлары]] [[Төркем:Мемориаль музейлар]] [[Төркем:Муса Җәлил]] [[Төркем:Минзәләнең Муса Җәлил урамы]] {{Tatar 4.0-2021}} ef3yo387nn4pkc1m3uyyaq1a63vh9rd Мөслим туган як тарихы музее 0 224814 3526533 3506609 2022-08-04T19:19:57Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Мөслим туган як тарихы музее |файл = Мөслим_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1990 |урын = 423970 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Мөслим (Мөслим районы)|Мөслим]], Пушкин ур., 33 |директор = Н. Н. Бәдертдинова |сылтама = [https://muslyum-muzey.mya5.ru/ Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[http://tatfrontu.ru/gallery2/v/muzei-i-memorialy-rt/muslyumovskiy-rayon/mbuk-muslyumovskiy-kraevedcheskiy-muzey/ Музейдан фотосурәтләр].}} '''Мөслим туган як тарихы музее''' ({{lang-ru|Муслюмовский краеведческий музей}}) — [[Татарстан]]ның [[Мөслим районы]] үзәге [[Мөслим (Мөслим районы)|Мөслим]] авылында урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). Мөслим төбәге тарихы белән таныштыра. == Тарих == [[Файл:Мөслим_музее_1.jpg|180px|thumb|right|Музейның беренче бинасы]] Музей [[1989 ел]]да Мөслим урта мәктәбенең туган як музее (''җитәкчесе'' Нурдидә Галиева) фонды нигезендә оештырыла. Нигез салучылар — [[Наис Гамбәр]] (''[[1947 ел|1947]]—[[2005 ел|2005]]''), Рәйхан Хантимеров. 1989 елда [[Мөслим районы]] башкарма комитеты шагыйрь Наис Гамбәргә Туган якны өйрәнү музеен оештыруны йөкли. Иске типография бинасын рәссам Рәйхан Хантимеров белән бергә яңартып, анда өч меңнән артык экспонат туплый<ref>[http://magarif-uku.ru/nais-gamber-isemendege-muzejj/ Наис Гамбәр исемендәге музей.] [[Мәгариф (журнал)|«Мәгариф»]], 02.06.2017</ref><ref>[http://muslumovo.tatarstan.ru/musei.htm Мөслим туган як тарихы музее]. [[Мөслим районы]] сайты</ref>. [[1990 ел]]ның [[30 август]]ында элекке район басмаханәсенең бер катлы агач бинасында ачыла. Беренче директорлары — Наис Гамбәр, Рәйхан Хантимеров. [[2014 ел]]да музей яңа бинага күчә. [[ТР ФА]] Ш. Мәрҗани исемендәге Тарих институты галим-археологлары ([[Альберт Борһанов]] җитәкчелегендә), [[ТР милли музее]] хезмәткәрләре музей экспозицияләрен яңартуда, фондны баетуда һәм реконструкцияләүдә катнаша<ref>[http://tatar-congress.org/ru/yanalyklar/kraevedcheskiy-muzey-muslyumovskogo-rayona-popolnilsya-novymi-eksponatami/ Краеведческий музей Муслюмовского района пополнился новыми экспонатами]. [[БТК]] сайты, 29.08.2017{{ref-ru}}</ref>. Мөслим туган як тарихы музее район мәктәпләренең статусы кимү сәбәпле, юкка чыга барган мәктәп музейларындагы тупланмаларны исәпкә алу һәм үзендә саклау чаралары күрә. == Экспонатлар == Мәйданы 478, 2 кв. м. Музей фондында 4 800 саклау берәмлеге исәпләнә. Экспозицияләр табигать һәм археология, этнография (''[[татар]], [[рус]], [[мари]], [[керәшен]]''), сугыш даны, Совет чоры, заманча Мөслим, районның танылган кешеләре, күргәзмәләр залларында оештырылган. == Сылтамалар == * [https://muslyum-muzey.mya5.ru/ Музей сайты] * [http://tatfrontu.ru/content/muslyumovskiy-kraevedcheskiy-muzey Муслюмовский краеведческий музей]. tatfrontu.ru{{ref-ru}} * [http://museum.ru/M2690 Муслюмовский краеведческий музей]. Музеи России{{ref-ru}} * [https://www.instagram.com/muzeimusliumovo/ muzeimusliumovo.] instagram.com == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Мөслим районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] 8oc256h118mwzkp3bsv3yuu120euff1 Питрәч районы туган якны өйрәнү музее 0 224818 3526536 3506610 2022-08-04T19:22:24Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Питрәч районы туган якны өйрәнү музее |файл = Питрәч_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1986 |урын = 422770 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Питрәч]], Совет ур., 8. |директор = Елена Федор кызы Корябина |сылтама = [http://www.museum.ru/m2694 Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[http://tatfrontu.ru/gallery2/v/muzei-i-memorialy-rt/pestrechinskiy-rayon/mbu-kraevedcheskiy-muzey-pestrechinskogo-municipalnogo-rayona-rt/ Музейдан фотосурәтләр].}} '''Питрәч районы туган якны өйрәнү музее''' ({{lang-ru|Краеведческий музей Пестречинского района}}) — [[Татарстан]]ның [[Питрәч районы]] үзәге [[Питрәч]] авылында урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). Питрәч төбәге тарихы белән таныштыра. == Филиалы == * [[Крәш-Сәрдә туган якны өйрәнү музее]] == Тарих == [[1986 ел]]ның [[10 август]]ында «Питрәч районы хәрби һәм хезмәт даны музее» буларак ачыла. Аңа туган як тарихын өйрәнүче, укытучы Петр Яков улы Козлов нигез сала. П. Я. Козлов — [[1960-еллар]]да [[Питрәч]]тә беренче мәктәп музеен оештыручы. П. Я. Козлов вафат булгач, [[1980-еллар]]да музей эшчәнлеген туктата, экспонатлар [[КПСС]] район комитеты китапханәсенә күчерелә<ref>[https://kultura-pitrech.ru/kraevedcheskij_muzej . Краеведческий музей Пестречинского района] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190723105403/https://kultura-pitrech.ru/kraevedcheskij_muzej |date=2019-07-23 }}. [[Питрәч районы]] мәдәният бүлеге сайты{{ref-ru}}</ref>. [[1986 ел]]да музейга яңа бина бирелә һәм экспозиция оештыру эше башлана. Музейның беренче мөдире — Анна Лаврентий кызы Ларина, Питрәч урта мәктәбенең элекке укытучысы. [[1988 ел]]ның [[май|маеннан]] район туган як музее буларак эшли. Ул [[ХХ гасыр]] башында төзелгән тарихи бинада урнашкан. Әлеге бина — республика әһәмиятендәге архитектура һәйкәле. [[1992 ел]]дан — [[ТР милли музее|ТР Дәүләт берләштерелгән музее]] филиалы. Директор — Воля Федор кызы Ушанова, [[1997 ел]]дан — Елена Федор кызы Корябина. [[2010 ел]]да музей юридик статус ала һәм «Питрәч районы туган якны өйрәнү музее» муниципаль бюджет оешмасы дип атала. == Экспонатлар == Мәйданы – 234 кв. м. Фондта ~15 000 саклау берәмлеге (''төп фондта — 12173 , фәнни-ярдәмче фондта — 2 900''). Экспозицияләр өч залда урнашкан: «Төбәк халыклары мәдәнияте һәм көнкүреше залы» (''[[XIX гасыр]] ахыры [[татар]] һәм [[рус]] йорты, {{comment|асылзат|дворян}} һәм сәүдәгәр йорты күренешләре''), «Хәтер залы» (''[[Беренче бөтендөнья сугышы|Беренче бөтендөнья]], [[Русия ватандашлар сугышы|Ватандашлар]], [[Бөек Ватан сугышы|Бөек Ватан]], [[Әфганстан сугышы|Әфганстан]], [[Беренче чечен сугышы|Чечня]] сугышларында катнашучылар турында материаллар. [[Брест]] кирмәнен саклаучы [[Советлар Берлеге Каһарманы]] [[Петр Гаврилов|Петр Михаил улы Гавриловка]] аерым бүлек багышланган''), «Халык һөнәрчелек кәсепләре залы». == Экскурсияләр == * Һәрвакыт халык күңелендә * Төбәк халыклары мәдәнияте һәм көнкүреше * Питрәч керамикасы тарихы * Халык һөнәрчелек кәсепләре == Сылтамалар == * [http://www.museum.ru/m2694 Краеведческий музей Пестречинского района]. Музеи России{{ref-ru}} == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Питрәч районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] gqx37i0xbm95mfd70a5px9zy8a9wi83 Крәш-Сәрдә туган якны өйрәнү музее 0 224819 3526540 3506612 2022-08-04T19:27:59Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Крәш-Сәрдә туган якны өйрәнү музее |файл = Крәш-Сердә_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1986 |урын = [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Питрәч районы]], [[Керәшен Сәрдәсе|Крәш-Сәрдә]], Совет ур., 37 Б.. |директор = Елена Федор кызы Корябина<br/>Олег Александр улы Волков<br/> (''филиал мөдире'') |сылтама = [http://www.museum.ru/m2694 Питрәч музее сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} '''Крәш-Сәрдә туган якны өйрәнү музее''' ({{lang-ru|Кряш-Сердинский краеведческий музей}}) — [[Татарстан]]ның [[Питрәч районы]] [[Керәшен Сәрдәсе]] авылында урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). [[Питрәч районы туган якны өйрәнү музее]] филиалы. Питрәч төбәге һәм [[Керәшен Сәрдәсе]] авылы үсеше тарихы, [[керәшеннәр]]нең көнкүреше һәм мәдәнияте белән таныштыра. == Тарих == Музей [[1981 ел]]да оештырылган. [[Керәшен Сәрдәсе]] мәктәбе каршындагы мәктәп музее нигезендә ачыла. [[1985 ел]]дан — мәктәп музее, [[2003 ел]]дан — [[Питрәч районы туган якны өйрәнү музее]] филиалы. Музейны оештыруда математика укытучысы Анна Никифорова башлап йөри. [[2003 ел]]да музей земство мәктәбе укытучысы, сәүдәгәр Николай Максим улы Максимов-Сердинский (''[[1843 ел|1843]]—[[1912 ел|1912]]'') <ref>''[[Искәндәр Гыйләҗев]], Николай Петров-Текин.'' [http://www.archive.gov.tatarstan.ru/magazine/go/anonymous/main/?path=mg:/numbers/2011_1_2/05/02/ Жизнь и судьба Федора Николаевича Сердинского]. [[Гасырлар авазы (журнал)|«Гасырлар авазы»]], 2011, № 1/2</ref> төзегән ике катлы тарихи йортта урнаша <ref>''Ольга Шипшова''. [http://pestrecy-rt.ru/news/tema-dnya/pestrechinskiy-muzey-v-sele-kryash-serda-voydet-v-novyy-turisticheskiy-marshrut Пестречинский музей в селе Кряш-Серда войдет в новый туристический маршрут]</ref> == Экспонатлар == Экспозицияләр ике катта урнашкан. Беренче катта [[татарлар]]ның этник төркеме булган [[керәшеннәр]]нең мәдәниятен һәм көнкүрешен гәүдәләндерүче экспонатлар урнашкан. Бер залда [[XX гасыр]] керәшен йортының эчке күренеше торгызылган. Икенче залда натураль хуҗалык алып баручы керәшен гаиләсенең эш кораллары күрсәтелә. Икенче катта [[Русия ватандашлар сугышы|Ватандашлар]], [[Бөек Ватан сугышы|Бөек Ватан]] сугышларында катнашучылар турында материаллар, төбәк, авыл, мәктәп тарихы, [[күмәк хуҗалык]] алдынгылары, авылның танылган шәхесләре турында мәгълүмат урнаштырылган. Музейда [[керәшеннәр]]нең көнкүреше һәм мәдәнияте турында күргәзмәләр оештырыла. == Сылтамалар == * [http://pestrecy-rt.ru/news/tema-dnya/pestrechinskiy-muzey-v-sele-kryash-serda-voydet-v-novyy-turisticheskiy-marshrut Пестречинский музей в селе Кряш-Серда войдет в новый туристический маршрут]. [[Алга (гәҗит)|«Алга»]], 14.12.2018 == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Питрәч районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] 21c9jmyqfcbdx1rhyc76nye0o2a7zgs Балык Бистәсе туган якны өйрәнү музее 0 224882 3526500 3506614 2022-08-04T18:39:42Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Балык Бистәсе туган якны өйрәнү музее |файл = Балык_Бистәсе_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1985 |урын = 422650 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Балык Бистәсе]], Ленин ур., 46 А. |директор = Гөлфия Шириаздан кызы Гарипова |сылтама = [http://museum.ru/M2695 Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[http://tatfrontu.ru/gallery2/v/muzei-i-memorialy-rt/rybno-slobodski-rayon/mbu-rybno-slobodskiy-kraevedcheskiy-muzey/ Музейдан фотосурәтләр].}} '''Балык Бистәсе туган якны өйрәнү музее''' ({{lang-ru|Рыбно-Слободский краеведческий музей}}) — [[Татарстан]]ның [[Балык Бистәсе районы]] үзәге [[Балык Бистәсе]] [[шәһәр тибындагы бистә]]сендә урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). Балык Бистәсе төбәге тарихы белән таныштыра. == Филиаллар == * [[Котлы Бөкәш авыл тарихы музее]] * [[Олы Елга авыл тарихы музее]] == Тарих == [[1985 ел]]ның [[8 май|8 маенда]] җәмәгать башлангычында «Хәрби һәм хезмәт даны музее» буларак ачыла. Музейны оештыруда тарих укытучысы В. И. Шурыгин башлап йөри. [[1992 ел]]дан [[ТР милли музее]] филиалы. [[2001 ел]]дан музейның юнәлеше үзгәрә һәм «Балык Бистәсе туган якны өйрәнү музее» дип атала<ref>[http://tatfrontu.ru/gallery2/v/muzei-i-memorialy-rt/rybno-slobodski-rayon/mbu-rybno-slobodskiy-kraevedcheskiy-muzey/dsc05599.jpg.html Рыбно-Слободский краеведческий музей.] tatfrontu.ru</ref>. == Экспонатлар == Мәйданы 135 кв. м. Фондта 5 843 саклау берәмлеге (''1 200 - [[Бөек Ватан сугышы]] темасына''). Музей Балык Бистәсе төбәгенең тарихы белән таныштыра. Экспонатлар арасында борынгы [[Борынгы Чаллы|Чаллы шәһәрчеге]]ндә табылган, [[XII гасыр|XII]] – [[XVI гасыр]]га караучы казылма табылдыклар урын алган. [[Балык Бистәсе]]нең балык тоту, зәркән эше, челтәр үрү һөнәрләре белән бәйле экспонатлар саклана. Бер бүлек [[Бөек Ватан сугышы]]на багышланган. 9 якташ [[Файл:Hero of the USSR Gold Star.png|15px|Советлар Берлеге Каһарманы]] [[Советлар Берлеге Каһарманы]] (''[[Миңнулла Гыйззәтуллин|Гыйззәтуллин М. С.]] (1925-1993), [[Селивёрст Давыдов|Давыдов С. В.]] (1918-1992), [[Александр Меркушев|Меркушев А. М.]] (1918-1986), [[Климент Русаков|Русаков К. С.]] (1904-1996), [[Зәки Шәймәрданов|Шәймәрданов З. Ш.]] (1923-1967), [[Миңнулла Гыйззәтуллин|Гыйззәтуллин М. С.]] (1925-1993), [[Валентин Иванов (1911)|Иванов В. К.]] (1918-1986), [[Александр Сергеев|Сергеев А. Т.]] (1916-1979), [[Игнатий Петухов|Петухов И. П.]] (1914-1950), [[Михаил Рыжов|Рыжов М. И.]] (1922-1988)''), [[Матросовчылар|Александр Матросов батырлыгын кабатлаган]] [[Барый Шәвәлиев|Шәвәлиев Б. Г.]] (1925-1944) турында мәгълүмат тупланган. Экспозициянең бер өлеше районның билгеле шәхесләренә багышланган. [[Тукай бүләге]]нә лаек булган [[Равил Фәйзуллин|Р. Фәйзуллин]], [[Равил Шәрәфиев|Р. Шәрәфиев]], [[Роберт Әхмәтҗанов|Р. Әхмәтҗанов]] турында күргәзмә ясалган. XVI [[Олимпия уеннары]]нда (''[[1956 ел|1956]], [[Мельбурн]], [[Австралия]]'') каноэда ишү буенча бронза медаль алган, ике тапкыр дөнья чемпионы [[Геннадий Бухарин|Г. И. Бухаринның]] шәхси әйберләре күрсәтелә. Этнография бүлеге [[рус]], [[татар]], [[керәшен]] халкының мәдәниятен чагылдыра. == Экскурсияләр == * Дәһшәтле сугыш юллары * Якташларыбыз – күренекле шәхесләр == Сылтамалар == * [http://tatfrontu.ru/content/rybno-slobodskiy-kraevedcheskiy-muzey Рыбно-Слободский краеведческий музей.] tatfrontu.ru{{ref-ru}} * [http://ribnaya-sloboda.tatarstan.ru/rus/ob-uchrezhdenii.htm Рыбно-Слободский краеведческий музей.] [[Балык Бистәсе районы]] сайты * [http://museum.ru/M2695 Рыбно-Слободский краеведческий музей.] Музеи России{{ref-ru}} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Балык Бистәсе районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] 9veuqbn6at00wt48jjc3poby9iabciz Котлы Бөкәш авыл тарихы музее 0 224883 3526501 3506615 2022-08-04T18:40:16Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Котлы Бөкәш авыл тарихы музее |файл = Котлы_Бөкәш_мәктәбе.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1985 |урын = 422665 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Балык Бистәсе районы]], [[Котлы Бөкәш]], [[Зәки Шәймәрданов]] ур., 2. |директор = Гөлфия Шириаздан кызы Гарипова<br/>Әнисә Кәримулла кызы Гайсина<br/> (''филиал мөдире'') |сылтама = [http://museum.ru/M2695 Балык Бистәсе музее сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[http://tatfrontu.ru/gallery2/v/muzei-i-memorialy-rt/rybno-slobodski-rayon/mbou-kutlu-bukashskaya-srednyaya-obscheobrazovatelnaya-shkola-rybno-slobodskogo-municipalnogo-r-na-rt/ Музейдан фотосурәтләр].}} '''Котлы Бөкәш авыл тарихы музее''' ({{lang-ru|Музей истории села Кутлу Букаш}}) — [[Татарстан]]ның [[Балык Бистәсе районы]] [[Котлы Бөкәш]] авылында урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). [[Балык Бистәсе туган якны өйрәнү музее]] филиалы. Котлы Бөкәш авылы тарихы, борынгы [[Борынгы Чаллы|Чаллы шәһәрчеге]] табылдыклары белән таныштыра. == Тарих == Музей [[1985 ел]]да Котлы Бөкәш мәктәбе бинасында ачыла<ref>[https://edu.tatar.ru/r_sloboda/k-bukash/sch/page338005.htm# Музей.] Котлы Бөкәш урта мәктәбенең «Татарстан Республикасында электрон мәгариф» порталындагы сәхифәсе</ref>. [[1992 ел]]дан [[ТР милли музее]] филиалы<ref>[http://tatfrontu.ru/gallery2/v/muzei-i-memorialy-rt/rybno-slobodski-rayon/mbou-kutlu-bukashskaya-srednyaya-obscheobrazovatelnaya-shkola-rybno-slobodskogo-municipalnogo-r-na-rt/dsc05972.jpg.html Музей истории с. Кутлу Букаш.] tatfrontu.ru</ref>. [[2005 ел]]да музейның юнәлеше үзгәрә: [[ТР милли музее]] иҗади төркеме (''җитәкчесе фән кандидаты Алсу Данил кызы Хәйруллина'') яңа экспозиция төзи<ref>[http://ribnaya-sloboda.tatarstan.ru/rus/kartochka-uchrezhdeniya.htm Филиал №1 «Музей истории села Кутлу Букаш.] [[Балык Бистәсе районы]] сайты, 14.01.2019</ref>. [[2011 ел]]ның [[гыйнвар]]ыннан — [[Балык Бистәсе туган якны өйрәнү музее]] филиалы. == Экспонатлар == Музейда 2 895 саклау берәмлеге. Аерым бүлектә [[Борынгы Чаллы|Чаллы шәһәрчеге]] табылдыклары күрсәтелә. Авылның [[XIX гасыр|XIX]]—[[XX гасыр]]дагы тормыш-көнкүреше чагылдырыла, йорт җиһазлары тупланган. Документлар һәм фотосурәтләр тупланмасы кызыклы. == Сылтамалар == * [http://tatfrontu.ru/content/muzey-istorii-s-kutlu-bukash Музей истории с. Кутлу Букаш.] tatfrontu.ru{{ref-ru}} == Моны да карагыз == * [[Борынгы Чаллы]] == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Балык Бистәсе районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] mid78f7czjy8x45cjjde6vt7mzx1d2a Олы Елга авыл тарихы музее 0 224884 3526502 3506616 2022-08-04T18:40:54Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Олы Елга авыл тарихы музее |файл = Олы_Елга_клубы.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1989 |урын = 422640 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Балык Бистәсе районы]], [[Олы Елга (Балык Бистәсе районы)|Олы Елга]], Октябрь ур., 25. |директор = Гөлфия Шириаздан кызы Гарипова<br/> Хәтимә Асатулла кызы Солтанова<br/> (''филиал мөдире'') |сылтама = [http://museum.ru/M2695 Балык Бистәсе музее сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} '''Олы Елга авыл тарихы музее''' ({{lang-ru|Музей истории села Большая Елга}}) — [[Татарстан]]ның [[Балык Бистәсе районы]] [[Олы Елга (Балык Бистәсе районы)|Олы Елга]] авылында урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). [[Балык Бистәсе туган якны өйрәнү музее]] филиалы. Олы Елга авылы, борынгы [[Кашан]] каласы тарихы белән таныштыра<ref>''Роман Медников''. [http://rt-online.ru/v-gostyah-u-bolshogo-brata/ В гостях у «большого брата».] [[Республика Татарстан (гәҗит)|«Республика Татарстан»]], 31.12.2015{{ref-ru}}</ref>. == Тарих == [[1975 ел]]да, [[Бөек Җиңү]]нең 30 еллыгына багышлап, [[Олы Елга (Балык Бистәсе районы)|Олы Елга]] авылы мәктәбендә музей оештырыла. [[2011 ел]]дан музейның юнәлеше үзгәртелеп, «[[Олы Елга (Балык Бистәсе районы)|Олы Елга]] авыл тарихы музее» исеме астында [[Балык Бистәсе туган якны өйрәнү музее]] филиалы булып теркәлә. [[2012 ел]]да музей мәдәният йортына күчерелә<ref>[http://ribnaya-sloboda.tatarstan.ru/rus/kartochka-uchrezhdeniya-440808.htm Олы Елга мәдәният йорты турында мәгълүмат]</ref>. == Экспонатлар == Музейда [[Олы Елга (Балык Бистәсе районы)|Олы Елга]] авылы тарихына, авылның күренекле кешеләренә, [[күмәк хуҗалык]] оешу чорына, [[Бөек Ватан сугышы|сугыш]] һәм тыл батырларына багышланган бүлекләр бар. Борынгы [[Кашан]] каласына кагылышлы аерым экспозиция бар. Борынгы әйберләр, иске [[акча]]лар, элекке көнкүреш кирәк-яраклары тупланган. == Сылтамалар == * [http://ribnaya-sloboda.tatarstan.ru/rus/kartochka-uchrezhdeniya-441533.htm Олы Елга авылы тарихы музее.] [[Балык Бистәсе районы]] сайты, 14.01.2019 * [http://rt-online.ru/v-gostyah-u-bolshogo-brata/ Олы Елга авылы тарихы музее.] (''видео, 01:36'') == Моны да карагыз == * [[Кашан]] == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Балык Бистәсе районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] bese8dom27ezjmeaoen8fr8eh5h1t2r Чүпрәле районы туган якны өйрәнү музее 0 224901 3526559 3506618 2022-08-04T20:09:45Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Чүпрәле районы туган якны өйрәнү музее |файл = Чүпрәле_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1990 |урын = 422470 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Чүпрәле районы]], [[Иске Чүпрәле]], Дзержинский ур., 4. |директор = Гөлназ Рәис кызы Җаббарова |сылтама = [http://museum.ru/M2674 Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[http://tatfrontu.ru/gallery2/v/muzei-i-memorialy-rt/drozhzhanovskiy-rayon/mbu-kraevedcheskiy-muzey-drozhzhanovskogo-municipalnogo-rayona-rt/ Музейдан фотосурәтләр].}} '''Чүпрәле районы туган якны өйрәнү музее''' ({{lang-ru|Краеведческий музей Дрожжановского района}}) — [[Татарстан]]ның [[Чүпрәле районы]] үзәге [[Иске Чүпрәле]] авылында урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). Чүпрәле төбәге тарихы, [[татар]] һәм [[чуаш]] халкының мәдәнияте белән таныштыра. == Филиаллары == * [[Ә. Ш. Әбдриев исемендәге «Җир һәм кешеләр» музее (Иске Шәйморза)]] * [[Петр Дементьев музее (Үби)]] == Тарих == [[1970 ел]]да район пионерлар йортында (''директоры'' Рафаил Сирачетдин улы Субаев) туган якны өйрәнү почмагы ачыла. [[1990 ел]]ның [[16 март]]ында музейга элекке хәрби комиссариат бинасы бирелә. [[1991 ел|1991]]—[[2000 ел]]ларда [[ТР милли музее]] филиалы. [[2011 ел]]ның [[1 гыйнвар]]ында муниципаль бюджет оешмасы статусы ала. [[2013 ел]]да музейга элекке Агробанк бинасында урын бирелә. Музей директорлары: [[1990 ел|1990]]—[[1993 ел]]ларда Рәфәгать Фәтхелислам улы Низамов (''[[1933 ел|1933]]—[[1993 ел|1993]]''), [[1994 ел]]дан Рәдиф Рафаил улы Субаев<ref>[http://diary-culture.ru/blogs/hochu-chtob-schastlivy-my-byli-chtob-v-m/drozhzhanovskii-kraevedcheskii-muzei.html Дрожжановский краеведческий музей.] Культурный дневник школьника{{ref-ru}}</ref>. == Экспонатлар == Төп фондта 2 030, фәнни-ярдәмче фондта 1 363 саклау берәмлеге. Музейда тарихчы-галим [[Һади Атласи]], фронтовик-шагыйрьләр [[Зәки Нури]], [[Шәрәф Мөдәррис]], җырчы [[Габдулла Рәхимкулов]], [[Камал театры]] актерлары [[Һидаят Солтанов]], [[Ринат Таҗетдинов]], академик [[Ирек Фәхретдинов]], чуаш драматурглары {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Николай Ефремов (1895)|Николай Ефремов|cv|Ефремов Николай Сидорович}}, [[Анатолий Чебанов]], шагыйрә Валентина Тарават һ. б. турында мәгълүмат тупланган. Палеонтология, этнография бүлекләре, [[Бөек Ватан сугышы]]нда катнашучылар һәм тыл хезмәтчәннәре турында экспозиция бар. [[Татар]] һәм [[чуаш]] халкының көнкүреш әйберләре тупланган. == Экскурсияләр == * Туган ягым * Беркем дә, берни дә онытылмаган. ''1941-1945 еллардагы [[Бөек Ватан сугышы]]нда чүпрәлеләр'' * Чүпрәле районының элеккесе һәм бүгенгесе * Үзеңә таләпчән булсаң, зур уңышларга ирешерсең. ''Ике тапкыр [[Файл:Sickle and Hammer.jpg|15px]][[Файл:Sickle and Hammer.jpg|15px]] [[Социалистик Хезмәт Каһарманы]], 9 [[Ленин ордены]] кавалеры, ССРБ авиация сәнәгате министры булган [[Пётр Дементьев|Пётр Василий улы Дементьев]] ([[1907 ел|1907]]—[[1977 ел|1977]]) турында'' * [[Әфганстан]] – йөрәк ярам == Сылтанмалар == * [http://museum.ru/M2674 Краеведческий музей Дрожжановского района.] Музеи России{{ref-ru}} * [http://tatfrontu.ru/content/kraevedcheskiy-muzey-drozhzhanovskogo-municipalnogo-rayona-rt Краеведческий музей Дрожжановского района.] tatfrontu.ru{{ref-ru}} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Чүпрәле районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] jt3yleldybyb7iu2ioacj8fmvgz1ruj Ә. Ш. Әбдриев исемендәге «Җир һәм кешеләр» музее (Иске Шәйморза) 0 224902 3526560 3506619 2022-08-04T20:10:11Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Ә. Ш. Әбдриев исемендәге «Җир һәм кешеләр» музее |файл = Иске_Шәйморза_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1982 |урын = 422460 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Чүпрәле районы]], [[Иске Шәйморза]], Тукай ур., 4. |директор = Гөлназ Рәис кызы Җаббарова<br/>Рәмилә Әхмәтгәрәй кызы Әбдриева<br/> (''филиал мөдире'') |сылтама = [http://www.museum.ru/M2675 Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[http://tatfrontu.ru/gallery2/v/muzei-i-memorialy-rt/drozhzhanovskiy-rayon/muzey-im-ashabdreeva-zemlya-i-lyudi/dsc08733.jpg.html Музейдан фотосурәтләр].}} '''Ә. Ш. Әбдриев исемендәге «Җир һәм кешеләр» музее''' ({{lang-ru|Музей «Земля и люди» имени А. Ш. Абдреева}}) — [[Татарстан]]ның [[Чүпрәле районы]] [[Иске Шәйморза]] авылында урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). [[Чүпрәле районы туган якны өйрәнү музее]] филиалы. Авыл тарихы, [[Файл:Sickle and Hammer.jpg|15px]] [[Социалистик Хезмәт Каһарманы]] [[Әхмәтгәрәй Әбдриев|Әхмәтгәрәй Шакирҗан улы Әбдриев]]ның тормыш юлы, [[татар]] һәм [[чуаш]] халкының мәдәнияте белән таныштыра. == Тарих == [[1956 ел]]да материаллар җыю эше башланган. Тарих укытучысы Әминә Заһит кызы Азизова башлап йөри. Музейны нигезләүче — [[күмәк хуҗалык]] рәисе [[Әхмәтгәрәй Әбдриев|Әхмәтгәрәй Шакирҗан улы Әбдриев]] (''[[192 ел|1923]]—[[2005 ел|2005]]'') — [[Социалистик Хезмәт Каһарманы]], 3 [[Ленин ордены]], [[Октябрь Инкыйлабы ордены]] кавалеры. [[1982 ел]]ның [[26 май|26 маенда]] музей рәсми төстә ачылган. == Экспонатлар == Музей фондында 9 500 (''төп фондта 7 000'') саклау берәмлеге. Экспозиция авыл тарихын чагылдыра. 9 күргәзмә залы булдырылган. Этнография залы [[XIX гасыр]] азагы — [[ХХ гасыр]] башы [[татар]] һәм [[чуаш]] халкының көнкүреш җиһазлары һәм кием тупланмасын күрсәтә. Экспозициядә шулай ук [[татар]] гаиләсенең торак йорты интерьеры торгызылган. Башка залларда [[Октябрь инкыйлабы]]ннан соңгы авыл тарихы, [[пионер]] һәм [[комсомол]] оешмалары төзелеше тарихы, авылда [[күмәк хуҗалык]] оешу, [[Бөек Ватан сугышы]] чоры тасвирлана. [[Чүпрәле районы]] хакимияте заказы буенча Ә. Ш. Әбдриевның 75 яшенә сынчы Альфред Хәйрулла улы Габдрәшитов аның бюстын эшли. Бюст музейга бүләк ителгән<ref>[http://www.museum.ru/C4143 Бюст Абдреева Ахметгарея Шакирзяновича]</ref>. == Экскурсияләр == * [[Иске Шәйморза]] авылы тарихы * Иске Шәйморза кешеләре * Бөек Ватан сугышы елларында * Авылда пионер һәм [[комсомол]] оешмаларын оештыручылар * Хезмәт даны * [[Әхмәтгәрәй Әбдриев]]ның тормыш юлы * [[Күмәк хуҗалык]] оешу * [[Габдулла Рәхимкулов]] * Татар милли гореф-гадәтләре == Сылтамалар == * [http://tatfrontu.ru/content/muzey-zemlya-i-lyudi-imeni-ashabdreeva Музей «Земля и люди»имени А. Ш. Абдреева.] tatfrontu.ru{{ref-ru}} * [http://www.museum.ru/M2675 Музей «Земля и люди» имени А. Ш. Абдреева.] Музеи России{{ref-ru}} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Чүпрәле районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] cec3uk9nabs2t7bhpcjfe0bbrnnpx40 Петр Дементьев музее (Үби) 0 224903 3526561 3506620 2022-08-04T20:10:40Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Пётр Дементьев музее |файл = Үби_мәктәбе.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 2017 |урын = 422464 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Чүпрәле районы]], [[Үби]], Кызыл мәйдан ур., 48. |директор = Гөлнас Рәис кызы Җаббарова |сылтама = |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} '''Петр Дементьев музее''' ({{lang-ru|Музей Петра Дементьева}}) — [[Татарстан]]ның [[Чүпрәле районы]] [[Үби]] авылында урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). [[Чүпрәле районы туган якны өйрәнү музее]] филиалы. Ике тапкыр [[Файл:Sickle and Hammer.jpg|15px]][[Файл:Sickle and Hammer.jpg|15px]] [[Социалистик Хезмәт Каһарманы]], 9 [[Ленин ордены]] кавалеры, ССРБ авиация сәнәгате министры булган [[Пётр Дементьев|Пётр Василий улы Дементьевның]] (''[[1907 ел|1907]]—[[1977 ел|1977]]'') тормыш юлы белән таныштыра. Әлеге музей — Пётр Дементьевка {{comment|илдә|ССРБ, РФ}} беренче музей<ref>[https://tatar-inform.tatar/news/2017/05/11/140403/?v=full Пётр Дементьевка беренче музей Татарстанда ачылды.] [[Татар-информ]], 11.05.2017</ref>. == Тарих == Музей [[2017 ел]]ның [[11 май|11 маенда]] Пётр Василий улы Дементьевның 110 еллыгы уңаеннан «Ике тапкыр Социалистик Хезмәт Герое Дементьев П. В. исемендәге Үби урта гомуми белем бирү мәктәбе» бинасында оештырыла<ref>[https://edu.tatar.ru/drozhanoye/ubei/sch/page3443798.htm Үби урта мәктәбенең «Татарстан Республикасында электрон мәгариф» порталындагы сәхифәсе]</ref>. == Экспонатлар == Музей фондында 120 дән артык экспонат, шуларның 15 — шәхси әйбер, дүртесен министрның [[гаилә]]се [[Мәскәү]]дән [[Үби]]гә тапшырган. Музейның экспозициясен [[ТР милли музее]]ның иҗади төркеме эшләгән. Экспозициядә П. В. Дементьевның шәхси әйберләре: хәрби костюмы, [[Социалистик Хезмәт Каһарманы]] медале, фотосурәтләр, юбилейга конструкторлык бюроларыннан һәм эре авиаширкәтләрдән бирелгән бүләк-сувенирлар һ. б. файдаланылган. Документларны һәм фотосурәтләрне ТР милли музее, ТР дәүләт архивы, [[Сембер өлкәсе]] дәүләт архивы, [[С.П. Горбунов исемендәге Казан авиация заводы|С. П. Горбунов исемендәге Казан авиазаводының]] хезмәт даны музее, [[Казан вертолет заводы]]ның хезмәт даны музее, П. В. Дементьев исемендәге Казан авиация-техник [[П. В. Дементьев исемендәге Казан авиация-техник көллияте|көллияте]] тапшырган. [[ТР милли музее]] хезмәткәрләре [[1973 ел|1979]] һәм [[1983 ел]]ларда [[Мәскәү]]гә махсус барып, министрның тол хатыны Евдокия Петр кызы Дементьевадан шәхси әйберләрен алып кайта. Экспозициядә каһарманның балалык чоры һәм үсмер вакытлары, министр булып эшләгән еллары тасвирлана. == Сылтамалар == * [https://tatmuseum.ru/news/muzej-p-v-dementeva-v-tatarstane_2017_05_11/ Музей П. В. Дементьева в Татарстане.] tatmuseum.ru, 11.05.2017 * [https://www.youtube.com/watch?v=VlKCh3s7LX0 Открытие музея П. В. Дементьева] (''видео, 10:00'') == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Чүпрәле районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] s63pwcr1scwql1cf7fj8ir4mi7zxn8p Тәтеш төбәге тарихы музее 0 224958 3526550 3506621 2022-08-04T19:53:25Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Тәтеш төбәге тарихы музее |файл = Тәтеш_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1920 |урын = 422370 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Тәтеш]], Ленин ур., 25. |директор = Наталья Геннадий кызы Понедельникова |сылтама = [http://www.museum.ru/m1304 Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{УК}} {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[http://tatfrontu.ru/gallery2/v/muzei-i-memorialy-rt/tetyushskiy-rayon/mbu-muzey-istorii-tetyushskogo-kraya/ Музейдан фотосурәтләр].}} '''Тәтеш төбәге тарихы музее''' ({{lang-ru|Музей истории Тетюшского края}}) — [[Татарстан]]ның [[Тәтеш]] шәһәрендә урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). Тәтеш төбәге тарихы белән таныштыра. == Филиаллары == * [[Иван Яковлев мемориаль музее (Күшки-Яңа Тимбай)]] * [[Озын Алан утар-комплексы (Сүле)]] == Тарих == [[Тәтеш]] шәһәрендә [[музей]] оештыру эшен [[1910 ел]]да Тәтеш гимназиясе укытучылары башлап җибәрә. Музейның нигезе рәссам А. Ф. Мантель һ. б. [[Россия империясе|РИ]] рәссамнары картиналары һәм графика әсәрләре тупланмасыннан башлана. Беренче экспонатлар миллиләштерелгән (''тартып алынган'') хосусый {{comment|җыентыклар|коллекция}} һәм [[Казан]]нан һәйкәлләрне саклау фондыннан кайтарылган экспонатлар була. Тәтештә музейның барлыкка килүенә җирле энтузиаст-туган якны өйрәнүче [[Тәтеш педагогия техникумы|Тәтеш педтехникумы]] укытучылары: Н. К. Енгурин, И. В. Басманов, рәссам-коллекционер А. Ф. Мантель, танылган галим-тарихчы, археолог [[Николай Калинин|Н. Ф. Калинин]] , [[ТР милли музее|ТАССР Үзәк музее]] хезмәткәре П. Е. Корнилов, инкыйлабчы [[Вера Фигнер|В. Н. Фигнер]] зур өлеш керткән. [[1919 ел]]ның [[1 декабрь|1 декабрендә]] нигез салынган. [[1920 ел]]ның [[11 июль|11 июлендә]] рәсми рәвештә, [[Тәтеш кантоны]] белем бирү бүлеге буларак, «Туган як музее» булып ачыла. Музейга нигез салучы — Н. К. Енгурин (''[[1890 ел|1890]]—[[1972 ел|1972]]''), беренче директоры — китапханә мөдире С. К. Нюберг. [[1982 ел]]дан — [[ТР милли музее|ТАССР Берләштерелгән Дәүләт музее]] (''[[2001 ел]]дан [[ТР милли музее]]'') филиалы, [[2006 ел|2006]]—[[2010 ел]]ларда — [[ТР]] [[Тәтеш районы]] мәдәният бүлегенә караучы «Тәтеш туган як музее». [[2010 ел]]дан — «Тәтеш төбәге тарихы музее» муниципаль бюджеттагы мәдәният оешмасы<ref>[http://tetushi.tatarstan.ru/mbu-muzey-istorii-tetyushskogo-kraya.htm Тәтеш төбәге тарихы музее.] [[Тәтеш районы]] сайты</ref>. == Бина == [[1920 ел|1920]]—[[1925 ел]]ларда музей китапханә белән берлектә Халык йортында, [[1925 ел|1925]]—[[1930 ел]]ларда [[Тәтеш педагогия техникумы|педтехникум]] бинасында, [[1959 ел]]дан Чембарцевларның Чәй йортында эшләп килә. [[2001 ел]]ның [[декабрь|декабреннән]] музей [[Тәтеш]] һәм [[Буа]] шәһәрләренең {{comment|нәселдән килүче хөрмәтле ватандашы|потомственный почетный гражданин}}, 1нче [[гильдия]] сәүдәгәре Петр Василий улы Серебряковның [[1870 ел]]да салынган йортында урнашкан. Әлеге бина — [[XIX гасыр]]ның икенче яртысы архитектура һәйкәле. == Экспонатлар == Музейның гомуми мәйданы 274,7 кв. м., вакытлыча күргәзмәләр мәйданы 52,3 кв. м. Музей фондында 40 494 саклау берәмлеге (''[[2015 ел]]'') исәпләнә. Экспозициядә Тәтеш төбәге тарихы яктыртыла. Тәтеш тарихы [[XVIII гасыр|XVIII]] — [[XIX гасыр]]лар фотосурәтләрендә һәм документларында чагыла. Экспонатлар арасында [[200 ел|2003]]—[[2010 ел]]ларда тарих фәннәре кандидаты К. А. Руденко җитәкчелегендә «Тәтеш II» шәһәрчегендә (''Вшиха тавы'') алып барылган археологик казынулар вакытында табылган табылдыклар, кораллар җыелмасы (''[[XI гасыр]] көбәсе, {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Степан Разин ихтилалы|Степан Разин|ru|Восстание Разина}} (1670-1671) һәм [[1773-1775 еллардагы крәстияннәр сугышы|Емельян Пугачев]] (1773-1775) җитәкчелегендәге керәстиян сугышларында катнашкан туплар, [[XIX гасыр]] башы Кавалергард полкы кирасасы, [[XIV гасыр]] рус укчылары айбалтасы, [[XVII гасыр]] протазаны'') урын алган. [[Татар]], [[рус]], [[чуаш]], [[мордва]] халкының көнкүреш кирәк-яраклары, хатын-кызларның милли киемнәре күрсәтелә. Тәтеш төбәгенең күренеке шәхесләре — профессор [[Гыйлем Камай|Г. Х. Камай]], ССРБ халык рәссамы [[Михаил Куприянов|М. В. Куприянов]] ( ''Кукрыниксларның берсе''), спортчылар: [[Олимпия уеннары]] чемпионнары {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Аркадий Воробьев (1924)|А. Н. Воробьёв |ru|Воробьёв, Аркадий Никитич}} (1924-2012), {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Светлана Демина|С. А. Дёмина|ru|Дёмина, Светлана Александровна}} , табиблар: фән докторы А. М. Боголюбов, Н. Я. Соколов, чуаш шигъриятенә нигез салучы [[Михаил Сеспель|Михаил Кузьмин-Сеспель]], чуаш мәгърифәтчесе [[Иван Яковлев|И. Я. Яковлев]], язучы {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Тихон Педеркки|Тихон Педеркки|cv|Тихăн Петĕркки}}, инкыйлабчы [[Вера Фигнер|В. Н. Фигнер]], опера җырчысы [[Николай Фигнер|Н. Н. Фигнер]], шагыйрә, мөгаллимә [[Маһруй Мозаффария]], шагыйрь [[Владимир Панаев|В. И. Панаев]], рәссам В. М. Заверткин, И. В. Гугоров, И. С. Кузнецов һ. б. турында мәгълүмат тупланган. Экспозициядә сигез [[Советлар Берлеге Каһарманы]] — Тәтеш төбәгендә туучылар турында материал күрсәтелә. == Экскурсияләр == * Кече шәһәрләргә зур тарих эзләп. ''Автобус экскурсиясе. [[Тәтеш районы]] тарихы белән танышу''. * Борынгы Болгар җирендә бар Тәтеш шәһәре. ''Автобус экскурсиясе. Тәтеш шәһәренең барлыкка килүе һәм үсеш тарихы. «Гаҗәеп кырпы» ({{lang-ru|Чудо-Белуга}}) скульптур композициясе, Хәтер Монументы, стендка ату буенча булачак чемпионнар хәзерләү үзәге — [[Солтан Яруллин|С. С. Яруллин]] исемендәге балалар-яшүсмерләр стендлы ату мәктәбе белән танышу''. * Борынгы утар серләре. ''Автобус экскурсиясе. {{comment|Асылзат|Дворян}} [[Молоствовлар]] нәселе тарихы һәм [[Сүле]] ([[Долгая Поляна]]) авылында урнашкан Молоствовлар нәселе утары - [[Озын Алан утар-комплексы (Сүле)|Озын Алан утар-комплексы]] белән танышу''. * Кунакчыл татар авылы. ''Автобус экскурсиясе. «Садрия апада» шәхси музеенда булу. [[XIX гасыр]] ахыры — [[ХХ гасыр]] башы [[татар]] йорты мохиты''. * Чуаш мәгърифәтчесенең туган ягына. ''Автобус экскурсиясе. Чуаш мәгърифәтчесе [[Иван Яковлев|Иван Яков улы Яковлевның]] [[Күшки-Яңа Тимбай]] авылындагы [[Иван Яковлев мемориаль музее (Күшки-Яңа Тимбай)|мемориаль музеенда]], аның туган нигезендә төзелгән кәшәнәдә, Хулаш борынгы шәһәрчегендә, «Изге рухлар» курганында, изге чишмәдә булу''. * Сәүдәгәрләр Тәтеше. ''Тәтеш шәһәре урамнары буенча җәяүле экскурсия''. == Әдәбият == # Объекты культурного наследия Тетюшского района РТ (''төзүчеләр Панягина Н. Г., Гарустович Н. Г., Старшинина Т. В.''). [[Тәтеш]], 2006. == Сылтамалар == * [http://tetushi.tatarstan.ru/mbu-muzey-istorii-tetyushskogo-kraya.htm Музей истории Тетюшского края.] [[Тәтеш районы]] сайты * [http://www.museum.ru/m1304 Музей истории Тетюшского края.] Музеи России * [http://tatfrontu.ru/content/muzey-istorii-tetyushskogo-kraya Музей истории Тетюшского края.] tatfrontu.ru == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Тәтеш районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] 0wgkeqxujrl5useptfd230f8jztob5i 3526551 3526550 2022-08-04T19:53:45Z Frhdkazan 3171 wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Тәтеш төбәге тарихы музее |файл = Тәтеш_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1920 |урын = 422370 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Тәтеш]], Ленин ур., 25. |директор = Наталья Геннадий кызы Понедельникова |сылтама = [http://www.museum.ru/m1304 Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[http://tatfrontu.ru/gallery2/v/muzei-i-memorialy-rt/tetyushskiy-rayon/mbu-muzey-istorii-tetyushskogo-kraya/ Музейдан фотосурәтләр].}} '''Тәтеш төбәге тарихы музее''' ({{lang-ru|Музей истории Тетюшского края}}) — [[Татарстан]]ның [[Тәтеш]] шәһәрендә урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). Тәтеш төбәге тарихы белән таныштыра. == Филиаллары == * [[Иван Яковлев мемориаль музее (Күшки-Яңа Тимбай)]] * [[Озын Алан утар-комплексы (Сүле)]] == Тарих == [[Тәтеш]] шәһәрендә [[музей]] оештыру эшен [[1910 ел]]да Тәтеш гимназиясе укытучылары башлап җибәрә. Музейның нигезе рәссам А. Ф. Мантель һ. б. [[Россия империясе|РИ]] рәссамнары картиналары һәм графика әсәрләре тупланмасыннан башлана. Беренче экспонатлар миллиләштерелгән (''тартып алынган'') хосусый {{comment|җыентыклар|коллекция}} һәм [[Казан]]нан һәйкәлләрне саклау фондыннан кайтарылган экспонатлар була. Тәтештә музейның барлыкка килүенә җирле энтузиаст-туган якны өйрәнүче [[Тәтеш педагогия техникумы|Тәтеш педтехникумы]] укытучылары: Н. К. Енгурин, И. В. Басманов, рәссам-коллекционер А. Ф. Мантель, танылган галим-тарихчы, археолог [[Николай Калинин|Н. Ф. Калинин]] , [[ТР милли музее|ТАССР Үзәк музее]] хезмәткәре П. Е. Корнилов, инкыйлабчы [[Вера Фигнер|В. Н. Фигнер]] зур өлеш керткән. [[1919 ел]]ның [[1 декабрь|1 декабрендә]] нигез салынган. [[1920 ел]]ның [[11 июль|11 июлендә]] рәсми рәвештә, [[Тәтеш кантоны]] белем бирү бүлеге буларак, «Туган як музее» булып ачыла. Музейга нигез салучы — Н. К. Енгурин (''[[1890 ел|1890]]—[[1972 ел|1972]]''), беренче директоры — китапханә мөдире С. К. Нюберг. [[1982 ел]]дан — [[ТР милли музее|ТАССР Берләштерелгән Дәүләт музее]] (''[[2001 ел]]дан [[ТР милли музее]]'') филиалы, [[2006 ел|2006]]—[[2010 ел]]ларда — [[ТР]] [[Тәтеш районы]] мәдәният бүлегенә караучы «Тәтеш туган як музее». [[2010 ел]]дан — «Тәтеш төбәге тарихы музее» муниципаль бюджеттагы мәдәният оешмасы<ref>[http://tetushi.tatarstan.ru/mbu-muzey-istorii-tetyushskogo-kraya.htm Тәтеш төбәге тарихы музее.] [[Тәтеш районы]] сайты</ref>. == Бина == [[1920 ел|1920]]—[[1925 ел]]ларда музей китапханә белән берлектә Халык йортында, [[1925 ел|1925]]—[[1930 ел]]ларда [[Тәтеш педагогия техникумы|педтехникум]] бинасында, [[1959 ел]]дан Чембарцевларның Чәй йортында эшләп килә. [[2001 ел]]ның [[декабрь|декабреннән]] музей [[Тәтеш]] һәм [[Буа]] шәһәрләренең {{comment|нәселдән килүче хөрмәтле ватандашы|потомственный почетный гражданин}}, 1нче [[гильдия]] сәүдәгәре Петр Василий улы Серебряковның [[1870 ел]]да салынган йортында урнашкан. Әлеге бина — [[XIX гасыр]]ның икенче яртысы архитектура һәйкәле. == Экспонатлар == Музейның гомуми мәйданы 274,7 кв. м., вакытлыча күргәзмәләр мәйданы 52,3 кв. м. Музей фондында 40 494 саклау берәмлеге (''[[2015 ел]]'') исәпләнә. Экспозициядә Тәтеш төбәге тарихы яктыртыла. Тәтеш тарихы [[XVIII гасыр|XVIII]] — [[XIX гасыр]]лар фотосурәтләрендә һәм документларында чагыла. Экспонатлар арасында [[200 ел|2003]]—[[2010 ел]]ларда тарих фәннәре кандидаты К. А. Руденко җитәкчелегендә «Тәтеш II» шәһәрчегендә (''Вшиха тавы'') алып барылган археологик казынулар вакытында табылган табылдыклар, кораллар җыелмасы (''[[XI гасыр]] көбәсе, {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Степан Разин ихтилалы|Степан Разин|ru|Восстание Разина}} (1670-1671) һәм [[1773-1775 еллардагы крәстияннәр сугышы|Емельян Пугачев]] (1773-1775) җитәкчелегендәге керәстиян сугышларында катнашкан туплар, [[XIX гасыр]] башы Кавалергард полкы кирасасы, [[XIV гасыр]] рус укчылары айбалтасы, [[XVII гасыр]] протазаны'') урын алган. [[Татар]], [[рус]], [[чуаш]], [[мордва]] халкының көнкүреш кирәк-яраклары, хатын-кызларның милли киемнәре күрсәтелә. Тәтеш төбәгенең күренеке шәхесләре — профессор [[Гыйлем Камай|Г. Х. Камай]], ССРБ халык рәссамы [[Михаил Куприянов|М. В. Куприянов]] ( ''Кукрыниксларның берсе''), спортчылар: [[Олимпия уеннары]] чемпионнары {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Аркадий Воробьев (1924)|А. Н. Воробьёв |ru|Воробьёв, Аркадий Никитич}} (1924-2012), {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Светлана Демина|С. А. Дёмина|ru|Дёмина, Светлана Александровна}} , табиблар: фән докторы А. М. Боголюбов, Н. Я. Соколов, чуаш шигъриятенә нигез салучы [[Михаил Сеспель|Михаил Кузьмин-Сеспель]], чуаш мәгърифәтчесе [[Иван Яковлев|И. Я. Яковлев]], язучы {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Тихон Педеркки|Тихон Педеркки|cv|Тихăн Петĕркки}}, инкыйлабчы [[Вера Фигнер|В. Н. Фигнер]], опера җырчысы [[Николай Фигнер|Н. Н. Фигнер]], шагыйрә, мөгаллимә [[Маһруй Мозаффария]], шагыйрь [[Владимир Панаев|В. И. Панаев]], рәссам В. М. Заверткин, И. В. Гугоров, И. С. Кузнецов һ. б. турында мәгълүмат тупланган. Экспозициядә сигез [[Советлар Берлеге Каһарманы]] — Тәтеш төбәгендә туучылар турында материал күрсәтелә. == Экскурсияләр == * Кече шәһәрләргә зур тарих эзләп. ''Автобус экскурсиясе. [[Тәтеш районы]] тарихы белән танышу''. * Борынгы Болгар җирендә бар Тәтеш шәһәре. ''Автобус экскурсиясе. Тәтеш шәһәренең барлыкка килүе һәм үсеш тарихы. «Гаҗәеп кырпы» ({{lang-ru|Чудо-Белуга}}) скульптур композициясе, Хәтер Монументы, стендка ату буенча булачак чемпионнар хәзерләү үзәге — [[Солтан Яруллин|С. С. Яруллин]] исемендәге балалар-яшүсмерләр стендлы ату мәктәбе белән танышу''. * Борынгы утар серләре. ''Автобус экскурсиясе. {{comment|Асылзат|Дворян}} [[Молоствовлар]] нәселе тарихы һәм [[Сүле]] ([[Долгая Поляна]]) авылында урнашкан Молоствовлар нәселе утары - [[Озын Алан утар-комплексы (Сүле)|Озын Алан утар-комплексы]] белән танышу''. * Кунакчыл татар авылы. ''Автобус экскурсиясе. «Садрия апада» шәхси музеенда булу. [[XIX гасыр]] ахыры — [[ХХ гасыр]] башы [[татар]] йорты мохиты''. * Чуаш мәгърифәтчесенең туган ягына. ''Автобус экскурсиясе. Чуаш мәгърифәтчесе [[Иван Яковлев|Иван Яков улы Яковлевның]] [[Күшки-Яңа Тимбай]] авылындагы [[Иван Яковлев мемориаль музее (Күшки-Яңа Тимбай)|мемориаль музеенда]], аның туган нигезендә төзелгән кәшәнәдә, Хулаш борынгы шәһәрчегендә, «Изге рухлар» курганында, изге чишмәдә булу''. * Сәүдәгәрләр Тәтеше. ''Тәтеш шәһәре урамнары буенча җәяүле экскурсия''. == Әдәбият == # Объекты культурного наследия Тетюшского района РТ (''төзүчеләр Панягина Н. Г., Гарустович Н. Г., Старшинина Т. В.''). [[Тәтеш]], 2006. == Сылтамалар == * [http://tetushi.tatarstan.ru/mbu-muzey-istorii-tetyushskogo-kraya.htm Музей истории Тетюшского края.] [[Тәтеш районы]] сайты * [http://www.museum.ru/m1304 Музей истории Тетюшского края.] Музеи России * [http://tatfrontu.ru/content/muzey-istorii-tetyushskogo-kraya Музей истории Тетюшского края.] tatfrontu.ru == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Тәтеш районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] ftr5kxyhkblmbmscjk7au22wj248dz3 Иван Яковлев мемориаль музее (Күшки-Яңа Тимбай) 0 224959 3526552 3506622 2022-08-04T19:59:47Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Иван Яковлев мемориаль музее |файл =И.Я.Яковлев_музее_1.jpg |зурлык = 200 |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1998 |урын = 422383 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Тәтеш районы]], [[Күшки-Яңа Тимбай]], Чәчәкле ур., 9 А. |директор = Наталья Геннадий кызы Понедельникова<br/>Алексей Александр улы Пыркин<br/> (''филиал мөдире'') |сылтама = [http://www.museum.ru/M2700 Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} '''Иван Яковлев мемориаль музее''' ({{lang-cv|Иван Яковлев мемориаль музейĕ}}, {{lang-ru|Мемориальный музей И. Я. Яковлева}}) — [[Татарстан]]ның [[Тәтеш районы]] [[Күшки-Яңа Тимбай]] авылында урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). [[Тәтеш төбәге тарихы музее]] филиалы. [[Күшки-Яңа Тимбай]] авылында туган [[чуаш]] мәгърифәтчесе [[Иван Яковлев|Иван Яков улы Яковлевның]] (''[[1848 ел|1848]]—[[1930 ел|1930]]'') тормышы белән таныштыра. == Тарих == [[1998 ел]]ның [[25 апрель|25 апрелендә]] ачыла. [[2008 ел]]да Иван Яковлевның 160 еллыгына музей бинасы алдында бронзадан бюст куелган. Авторы — [[Чуашстан]]ның халык, [[РФ]] һәм [[Башкортстан]]ның атказанган рәссамы {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Владимир Нагорнов|Владимир Порфирий улы Нагорнов|cv|Нагорнов Владимир Порфирьевич}}. [[Файл:I Y Yakovlev.jpg|160px|thumb|right|[[Иван Яковлев]]]] [[Файл:И.Я.Яковлев_музее.jpg|160px|thumb|right|[[Иван Яковлев]] музее һәм бюсты]] == Бина == Музей [[1895 ел]]да И. Я. Яковлев үзе төзеткән мәктәпнең агач бинасында урнашкан. [[Чуаш]] мәгърифәтчесенең туган нигезендә кәшәнә төзелгән. == Экспонатлар == Музейда күренекле чуаш мәгърифәтчесе, чуаш мәдәнияте, язуы башында торучы [[Иван Яковлев|Иван Яков улы Яковлев]] турында материаллар (''документлар, фотосурәтләр'') тупланган. Сынлы сәнгать әсәрләре, [[XIX гасыр]] ахыры — [[ХХ гасыр]] башы чуаш авылы керәстияны тормышын сурәтләүче хезмәт кораллары, көнкүреш җиһазлары, киемнәр куелган. Хукаш кирмәне урынында үткәрелгән археологик казынуларда табылган табылдыклар урнаштырылган. == Әдәбият == # И. Я. Яковлев — 160 лет (''төзүчеләр Вериялов В. Г., Пыркин А. А., бизәүче Панягина Н. Г.''). [[Тәтеш]]: «Тәтеш басмаханәсе» ААҖ, 2008. == Сылтамалар == * [http://tetushi.tatarstan.ru/mbu-muzey-istorii-tetyushskogo-kraya.htm Музей истории Тетюшского края.] [[Тәтеш районы]] сайты * [http://www.museum.ru/M2700 Мемориальный музей И. Я. Яковлева.] Музеи России{{ref-ru}} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Тәтеш районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] [[Төркем:Мемориаль музейлар]] [[Төркем:Иван Яковлев]] tb44zmuq2imymy4inbz09zjb9w5yg15 Яшел Үзән тарихи-мәдәни мирасы музее 0 225033 3526567 3506623 2022-08-04T20:22:06Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Яшел Үзән тарихи-мәдәни мирасы музее |файл = Яшел_Үзән_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1973 |урын = 422550 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Яшел Үзән]], 1 Май ур., 20. |директор = Сабина Альберт кызы Устинова |сылтама = [http://www.museum.ru/m2677 Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[http://tatfrontu.ru/gallery2/v/muzei-i-memorialy-rt/zelenodolskiy-rayon/muzey-istoriko-kulturnogo-naslediya/ Музейдан фотосурәтләр].}} '''Яшел Үзән тарихи-мәдәни мирасы музее''' ({{lang-ru|Зеленодольский музей историко-культурного наследия}}) — [[Татарстан]]ның [[Яшел Үзән]] шәһәрендә урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). Яшел Үзән төбәге, [[Зөя өязе]] тарихы белән таныштыра. == Филиаллар == * [[Константин Васильевның музей-йорты (Васильево)]] * [[Каюм Насыйри исемендәге архитектура-этнография комплексы (Олы Ачасыр)]] == Тарих == [[1973 ел]]да җәмәгать башлангычында тарих музее эшли. Шәһәр һәм район тарихы буенча экспонатлар туплауда туган як тарихын өйрәнүче [[Бөек Ватан сугышы|сугыш]] ветераны М. А. Штатнов башлап йөри. [[1980 ел|1980]]-[[1993 ел]]ларда — Халык иҗаты һәм этнография музее — [[ТР милли музее]] филиалы. [[2002 ел]]дан район мәдәният бүлеге карамагында. [[2005 ел]]да, [[Бөек Җиңү]]нең 60 еллыгы уңаеннан, Яшел Үзән тарихи-мәдәни мирасы музее ачыла. [[2010 ел]]да ике филиалы белән «Яшел Үзән районы музейлар берләшмәсе»нә керә. == Бина == [[1939 ел]]да төзелгән балалар бакчасы бинасы. Ике катлы ике бина җылы {{comment|үтеп йөрү юлы|переход}} белән тоташтырыла. Бер бинада — күргәзмә заллары, икенче бинада — фондлар. == Экспонатлар == Гомуми мәйданы 362 кв. м. Музей фондында 15 000 экспонат: [[XIX гасыр|XIX]]—[[ХХ гасыр]]лар [[Зөя өязе]] метрика китаплары, салам һәм күн мозаикасы эшләнмәләре, [[Бөек Ватан сугышы]] белән бәйле документлар (''хатлар, һәлак булу турында хәбәрләр, бүләкләр, фотолар, сугыш турында истәлекләр һ. б.''), орден һәм медальләр, [[XIX гасыр]] ахыры—[[ХХ гасыр]] башы көнкүреш әйберләре, нумизматика һәм бонистика, археология, таксидермия тупланмалары. Музейда 5 зал: * Яшел Үзән тарихының беренче битләре. Археологик табылдыклардан алып [[Беренче бөтендөнья сугышы]] белән бәйле экспонатлар урын алган. * [[Романовлар]] [[Яшел Үзән тимер юл күпере|күпере]]. Экспозиция Hi – Tech стилендә башкарылган, Романовлар күперенең 100 еллыгына багышланган. Ул күпер торыгы эченә керергә мөмкинлек бирә. * Яшел Үзән. Бөек төзелешләр чоры. Экспозиция [[Февраль инкыйлабы]]ннан алып [[Бөек Ватан сугышы]]на кадәр аралыкны үз эченә ала. Яшел Үзәннең Л. В. Луговин тарафыннан сугыш алдыннан төзелгән картасы һәм гади агач йорт макеты шәһәрнең (''[[1932 ел]]дан шәһәр'') [[1940-еллар]]дагы күренешен күз алдына китерә. * Яшел Үзән — фронтка. Экспозиция яшел үзәнлеләрнең [[Бөек Җиңү]]гә керткән өлешен чагылдыра. Биредә документлар, сугышчыларның шәхси әйберләре, сугыш кырыннан кайткан трофейлар, сугышчының хәрби атрибутикасы, йорт техникасы, Анохин китаплары һ. б. * Якташлар – безнең горурлык. Яшел Үзән сәламәтлек саклау, спорт, мәгариф һ. б. бүлекләрне җитәкләгән кешеләр турында мәгълүмат. == Экскурсияләр == * Рәссам [[Константин Васильев]]ның тормыш юлы һәм иҗаты. * [[Васильево]] бистәсе тарихы. ''Автобус экскурсиясе.'' * [[XIX гасыр]] ахыры—[[XX гасыр]] башында яшәгән мөселман керәстиянның көнкүреше. * [[Каюм Насыйри]]ның тормыш юлы һәм иҗаты. * Төбәк тарихы вакыйгалар һәм шәхесләр аша. * Җиңү паркы һәйкәлләре (''өлкәннәр өчен''). * Туган җиреңне бел һәм ярат (''кечкенәләр өчен''). * [[Идел]] елгасы аша [[Романовлар]] [[Яшел Үзән тимер юл күпере|күпере]]. * Яшел Үзән — фронтка. == Сылтамалар == * [http://www.museum.ru/m2677 Зеленодольский музей историко-культурного наследия.] Музеи России{{ref-ru}} * [http://tatfrontu.ru/content/muzey-istoriko-kulturnogo-naslediya-g-zelenodolsk Зеленодольский музей историко-культурного наследия.] tatfrontu.ru{{ref-ru}} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Яшел Үзән музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] pb2pjr9dwn1hiqg7i7nex4uep0jtrmf Каюм Насыйри исемендәге архитектура-этнография комплексы (Олы Ачасыр) 0 225034 3526570 3506624 2022-08-04T20:28:07Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Каюм Насыйри исемендәге архитектура-этнография комплексы |файл = К.Насыйри_музее_(Ачасыр)_1.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1997 |урын = 422515 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Яшел Үзән районы]], [[Олы Ачасыр]], Г. Тукай ур., 44. |директор = Сабина Альберт кызы Устинова<br/>Рәзинә Әнвәр кызы Гатиятуллина<br/> (''филиал мөдире'') |сылтама = [http://museum.ru/M2678 Музей сайты] |викиҗыентык = }} <small>{{мәгънәләр|Каюм Насыйри музее (мәгънәләр)}}</small> {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[http://zeldol.com/tourism/the-tourist-sites-of-the-zelenodolsk-municipal-district/the-museum-complex-of-the-great-tatar-enlightener-kayum-nasyri-in-the-village-of-big-casiri/ Музейдан фотосурәтләр].}} '''Каюм Насыйри исемендәге архитектура-этнография комплексы''' ({{lang-ru|Архитектурно-этногафический комплекс имени Каюма Насыри}}) — [[Татарстан]]ның [[Яшел Үзән районы]] [[Олы Ачасыр]] авылында урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). [[Яшел Үзән тарихи-мәдәни мирасы музее]] филиалы. Күренекле мәгърифәтче, галим-энциклопедияче, картограф, этнограф, әдип, педагог [[Каюм Насыйри|Габделкаюм Габденнасыйр улы Насыйри]] (''Каюм Насыйри, [[1825 ел|1825]]—[[1902 ел|1902]]'') тормыш юлы, [[XIX гасыр]] ахыры—[[XX гасыр]] башында яшәгән [[мөселман]] керәстиянның көнкүреше белән таныштыра. == Тарих == [[Файл:К.Насыйри_музее_(Ачасыр).jpg|200px|thumb|right|Комплекс ишегалды]] Музейга [[1992 ел]]ның [[1 гыйнвар]]ында нигез салынган. [[1997 ел]]ның [[1 март]]ында ачылган. Музейга нигез салучы — Рәмзия Әсрар кызы Абзалина. == Бина == Музей ачылган бинаны (''бер катлы агач авыл йорты'') [[1947 ел]]да [[Каюм Насыйри]]ның туган авылы [[Олы Шырдан]]нан Зур Ачасыр кешесе Габделгани Минзариф улы Зарипов күчереп сала, бинадагы мохитны саклый һәм [[1982 ел]]да музей өчен бушлай тапшыра<ref>[http://mirasybyz.ucoz.ru/index/achasyrdagy_kompleks/0-12 Олы Ачасырдагы комплекс]</ref>. == Тасвирлама == Мәйданы 290 кв. м. Музей фондында 800 саклау берәмлеге. Алар арасында — йорт кирәк яраклары һәм этнография әйберләре. Музейга (''архитектура-этнография комплексына'') керәстиян йорты, «кияү келәте», абзар, сарай, галимнең иҗат остаханәсе, ат иярләре өчен әвеслек һәм ак мунча керә. * Керәстиян йорты экспозициясе өч залдан тора: «ак бүлмә», тәхәрәт алу бүлмәсе, татар йортында хатын-кыз ягы. К. Насыйриның үз кулы белән ясалган өч экспонат: сәке, күн белән тышланган диван-канапе һәм шкаф-секретер саклана. Экспонатлар: Каюм Насыйри тарафыннан төзелеп, авторның шәхси мөһере басылган «Рус-татар сүзлеге», [[гарәп язуы|гарәп хәрефләре]] белән башкарылган «Кузнецов» тамгалы өч кечкенә фарфор чәй пары. Үзенчәлекле орнамент белән бизәлгән әлеге чынаяклар Кузнецов заводында татар морзалары соравы буенча эшләнгән. Каюм Насыйриның нәсел агачы һәм мәгърифәтченең кайбер хезмәтләрендә тасвирланган [[Олы Ачасыр]] авылы имамнарының [[шәҗәрә]]се урын алган. * «Кияү келәте»ндә ашлык саклау өчен лар һәм яшь парлар өчен чыбылдыклы урын-җир урнаштырылган. * Иҗат остаханәсендә сәке, туку станогы, агач эшкәртү әсбаплары һәм [[XIX гасыр]] гербарие яфраклары күрсәтелә. Комплекс бакчасында К. Насыйриның [[1892 ел]]да басылып чыккан «Чәчәкләр һәм үләннәр» хезмәтенә таянып, дару үләннәре, чәчәкләр үстерелә. == Сылтамалар == * [http://museum.ru/M2678 Архитектурно-этногафический комплекс им. К. Насыри.] Музеи России{{ref-ru}} * [http://achasyr.ru/publ/4-1-0-2 Каюм Насыйри исемендәге архитектура-этнография комплексы.] «Олы Ачасыр» сайты == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Яшел Үзән районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] [[Төркем:Каюм Насыйри]] r2jfnsziag5tfwp5tl9vyuai342o2g8 Кама аръягы һәм Нурлат шәһәре тарихы төбәк музее 0 225099 3526534 3506625 2022-08-04T19:21:17Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Кама аръягы һәм Норлат тарихы музее |файл = Норлат_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = <small>Музей урнашкан Норлат мәдәният сарае</small> |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 2002 |урын = 423040 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Норлат]], Мәктәп ур., 3. |директор = Флюра Җамал кызы Морзаханова |сылтама = [http://vkontakte.ru/club25751262 Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[http://tatfrontu.ru/gallery2/v/muzei-i-memorialy-rt/nurlatskiy-rayon/regionalnyy-muzey-istorii-zakamya-i-g-nurlat/ Музейдан фотосурәтләр].}} '''Кама аръягы һәм Нурлат шәһәре тарихы төбәк музее''' ({{lang-ru|Региональный музей истории Закамья и города Нурлат}}) — [[Татарстан]]ның [[Норлат]] шәһәрендә урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). Норлат шәһәре һәм [[Норлат районы|районы]] тарихы, биредә яшәүче халыкларның тормышы, көнкүреше, гореф-гадәтләре, мәдәнияте белән таныштыра. == Тарих == Музей, «Норлат районы тарих һәм туган якны өйрәнү музее» буларак, [[2002 ел]]ның [[июнь|июнендә]] ачыла. [[2003 ел]]ның [[декабрь|декабрендә]] «Кама аръягы һәм Норлат шәһәре тарихы музее» исеме белән төбәк музее статусын ала. [[2009 ел]]да, Норлат шәһәренең 100 еллыгына, музейда экспозиция төзү тәмамлана<ref>[http://komanda-k.ru/%D0%A2%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD/%D0%BC%D1%83%D0%B7%D0%B5%D0%B9-%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B8-%D0%B7%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D0%BC%D1%8C%D1%8F Музей истории Закамья.] Сайт Команды Кочующие, .26.12.2013{{ref-ru}}</ref>. == Бина == Музей [[2002 ел]]да төзекләндерелгән Норлат шәһәре мәдәният сараеның икенче катында һәм өченче катның бер өлешендә урнашкан<ref>[http://nurlat.tatarstan.ru/regionalniy-muzey-istorii-zakamya-i-gnurlat.htm Региональный музей истории Закамья и г. Нурлат.] [[Норлат районы]] сайты, 28.11.2013</ref>. == Экспонатлар == Мәйданы — 1 232 кв. м. Музей фондында 8 мең саклау берәмлеге. Музей экспозициясендә норлатлыларның [[Бөек Ватан сугышы]]ндагы батырлыгы, сугыштан соң Норлатта сәнәгать оешмалары төзелү, [[Норлат районы]]нда туып-үскән нефтьчеләр һ. б. танылган шәхесләр (''галимнәр, шагыйрьләр, рәссамнар һ. б.''), Норлат районының археология һәм архитектура һәйкәлләре турында мәгълүмат бар. «Хәрби Дан» аерым экспозициясе дүрт [[Файл:Hero of the USSR Gold Star.png|15px]] [[Советлар Берлеге Каһарманы]], [[Файл:Hero of the Russian Federation medal.png|15px]] [[РФ Каһарманы]] һәм ике [[Файл:OrderofGlory.png|30px]] [[Дан ордены]]ның тулы кавалеры турында сөйли. [[Бөек Ватан сугышы]] вакытында станциядә урнашкан хәрби завод һәм 3654нче эвакогоспиталь турында мәгълүмат тупланган. Аерым күргәзмә [[Яңа Иглай]]да туган ССРБ җыелма командасының атаклы футболчысы [[Галимҗан Хөсәенов]]ка багышланган. == Музей заллары == * Норлат шәһәре һәм Норлат районы тарихы. Залда «Хәрби Дан» аерым экспозициясе бар. * Районда авыл хуҗалыгы * Табигать * Археология һәм этнография * «Без барыбыз да бераз атлар» * [[Норлат районы]] спортчылары һәм спорт казанышлары == Экскурсияләр == * Кечкенә будкадан, корыч мичтән башлангыч алдың, Норлат. ''Норлат тимер юл станциясе оешу һәм аның республика әһәмиятендәге шәһәргә әверелү, [[1930 ел]]да Октябрь районы һәм (ТАССР да беренче) Октябрь МТС барлыкка килү тарихы.'' * Идел буе халыклары тормышы һәм көнкүреше. ''Норлат шәһәре һәм районы тарихы, биредә яшәгән халыкларның тормышы, көнкүреше, гореф-гадәтләре, мәдәнияте белән танышу.'' * Ерак сугыш авазы. ''Норлат [[Бөек Ватан сугышы]] вакытында.'' * Спорт - сәламәт тормыш образы. ''Төрле спорт төрләрендә уңыш казанган спортчылар турында мәгълүмат белән танышу.'' == Сылтамалар == * [http://nurlat.tatarstan.ru/regionalniy-muzey-istorii-zakamya-i-gnurlat.htm Региональный музей истории Закамья и г.Нурлат.] [[Норлат районы]] сайты * [http://vkontakte.ru/club25751262 Региональный музей истории Закамья и г.Нурлат.] Вконтакте сәхифәсе == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Норлат районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] ra35436y3y864rl9wjpqk8opg3ayc51 Габдулла Кариев музее (Күлбай Мораса) 0 225100 3526535 3506626 2022-08-04T19:21:43Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Габдулла Кариев музее |файл = Күлбай_Мораса_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1988 |урын = 423028 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Норлат районы]], [[Күлбай Мораса]], Ленин ур., 28. |директор = Люзия Камил кызы Вәлиуллина |сылтама = [http://museum.ru/M2693 Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[http://tatfrontu.ru/gallery2/v/muzei-i-memorialy-rt/nurlatskiy-rayon/muzey-gabdully-karieva/ Музейдан фотосурәтләр].}} '''Габдулла Кариев музее''' ({{lang-ru|Музей Габдуллы Кариева}}) — [[Татарстан]]ның [[Норлат районы]] [[Күлбай Мораса]] авылында урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). Татар һөнәри театрына нигез салучы [[Габдулла Кариев]]ның (''Миңлебай Хәйрулла улы Хәйруллин, [[1886 ел|1886]]—[[1920 ел|1920]]'') тормыш юлы һәм аның туган авылы Күлбай Мораса тарихы белән таныштыра. == Тарих == [[Файл:GadbullaKariev.jpg|200px|thumb|right|[[Габдулла Кариев]]]] [[1986 ел]]ның [[1 май|1 маенда]], Габдула Кариевның 100 еллыгы уңаеннан, музейга нигез салынган. [[1988 ел]]ның [[22 апрель|22 апрелендә]] ачылган. Музейга нигез салучы — Х. К. Садретдинов (''[[1929 ел|1929]]—[[1932 ел|1992]]''). [[1992 ел]]дан — [[ТР милли музее]] филиалы. == Бина == Музей [[1960 ел]]да салынган бер катлы кирпеч бинада урнашкан<ref>''Байбулат Дәүләт''. [https://www.azatliq.org/a/27634398.html Габдулла Кариев якташлары Казанда музее булмауга гаҗәпләнә.] [[Азатлык радиосы]], 6.04.2016</ref>. Музей каршында Габдулла Кариевның бюсты куелган. [[2006 ел]]да төзекләндерү эшләре башкарылган. == Экспонатлар == Мәйданы 224 кв. м. Фондта 1 мең саклау берәмлеге. Музейда 5 зал. Экспозиция Габдулла Кариевның [[1915 ел]]дан (''[[Казан]]га килү вакытыннан'') башлап тормыш юлы белән таныштыра. Авыл тарихы бүлеге [[XVI гасыр]]дан билгеле булган авыл [[мәдрәсә]]се тарихы белән таныштыра. Әлеге мәдрәсәне [[Габделҗаббар Кандалый]], [[Миргазиз Укмасый]], [[Габдулла Кариев]] тәмамлаган. Авылда оешкан «Алга» [[күмәк хуҗалык|күмәк хуҗалыгы]] тарихы турында мәгълүмат тупланган. Этнография бүлегендә [[XX гасыр]] башында яшәгән авыл кешесенең көнкүрешен сурәтләүче җиһазлар, кием, [[читек]]ләр тупланмасы куелган. «Хәтер» залында [[Бөек Ватан сугышы|сугышта]] катнашкан авылдашлар турында мәгълүмат тупланган, [[Суслонгер]] лагерен үткән шәхесләрнең фотосурәтләре куелган. Авылдан чыккан күренекле мәдәният-әдәбият эшлеклеләренә аерым бүлек багышланган<ref>''Миләүшә Низаметдинова''. [https://tatar-inform.tatar/news/2016/05/14/120886/ Габдулла Кариевның туган авылындагы музее кунак җыя.] [[Татар-информ]], 14.05.2016</ref>. == Сылтамалар == * [http://tatfrontu.ru/gallery2/v/muzei-i-memorialy-rt/nurlatskiy-rayon/muzey-gabdully-karieva/ Музей Габдуллы Кариева.] tatfrontu.ru{{ref-ru}} * [http://museum.ru/M2693 Музей Габдуллы Кариева.] Музеи России{{ref-ru}} * [http://komanda-k.ru/%D0%A2%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD/%D0%BC%D1%83%D0%B7%D0%B5%D0%B9-%D0%B3%D0%B0%D0%B1%D0%B4%D1%83%D0%BB%D0%BB%D1%8B-%D0%BA%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%B5%D0%B2%D0%B0 Музей Габдуллы Кариева.] Сайт Команды Кочующие, 08.01.2014{{ref-ru}} * [http://theatre-museum.ru/museums/museum/44550 Музей Габдуллы Кариева.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190728095148/http://theatre-museum.ru/museums/museum/44550 |date=2019-07-28 }} Театральные музеи России{{ref-ru}} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Норлат районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] [[Төркем:Театр музейлары]] [[Төркем:Габдулла Кариев]] 4xgzhkisjyoo96mom3908o7pxxv3qyl Теләче туган якны өйрәнү музее 0 225105 3526545 3506627 2022-08-04T19:38:21Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Теләче туган якны өйрәнү музее |файл = Теләче_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1996 |урын = 422080 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Теләче районы]], [[Теләче]], Ленин ур., 29. |директор = Әлфия Шәйхулла кызы Билалова |сылтама = [http://www.museum.ru/M3056 Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[http://tatfrontu.ru/gallery2/v/muzei-i-memorialy-rt/tyulyachinskiy-rayon/mbuk-tyulyachinskiy-kraevedcheskiy-muzey/ Музейдан фотосурәтләр].}} {{External media |рәсем1=[https://tatar-ile.livejournal.com/133849.html Музейдан фотосурәтләр].}} '''Теләче туган якны өйрәнү музее''' ({{lang-ru|Тюлячинский краеведческий музей}}) — [[Татарстан]]ның [[Теләче районы]] үзәге [[Теләче]] авылында урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). Теләче төбәге тарихы белән таныштыра. == Тарих == [[1996 ел]]ның [[12 август]]ында нигез салына. [[1997 ел]]дан — [[ТР милли музее]] филиалы. [[2011 ел]]дан — муниципаль бюджет оешмасы. Музей бер катлы агач бинада урнашкан. == Экспонатлар == Мәйданы 149,7 кв. м. Музей фондында 3 840 саклау берәмлеге. Экспозициядә этнография әйберләре, авыл хуҗалыгы, һөнәрче-кәсепчеләрнең эш кораллары, йортта ясалган җиһазлар, кирәк-яраклар, савыт-саба, милли чигү үрнәкләре күрсәтелә. Музейда челтәр, җәймә, ашъяулык, кулъяулык тупланмасы саклана. Татар йорты интерьеры торгызылган. [[1950 ел|1950]]—[[1980 ел]]лар арасындагы [[Теләче]] авылы тарихы яктыртыла. «[[Бөек Ватан сугышы]]нда теләчеләр» бүлеге бар. [[Теләче районы]] [[Түбән Саурыш (Теләче районы)|Түбән Саурыш]] авылында туган [[Файл:OrderofGlory.png|30px]] [[Дан ордены]]ның тулы кавалеры (''[[1944 ел|1944]], [[1944 ел|1944]], [[1946 ел|1946]]'')<ref>Татар энциклопедиясенең шәхесләр исемлеге. [[Казан]]: Татар энциклопедиясе иституты, 1997, 167нче бит</ref> [[Габдулла Мотыйгуллин|Габдулла (''Абдулла'') Мотыйгулла улы Мотыйгуллинга]] махсус почмак багышланган. Тамырлары [[Теләче районы]]ннан булган [[ТАССР атказанган артисты]] җырчы [[Таһир Якупов|Таһир Габдулла улы Якуповка]] (''[[1946 ел|1946]]—[[1999 ел|1999]]'') күргәзмә эшләнгән. == Сылтамалар == * [http://www.museum.ru/M3056 Тюлячинский краеведческий музей.] Музеи России{{ref-ru}} * [http://tatfrontu.ru/gallery2/v/muzei-i-memorialy-rt/tyulyachinskiy-rayon/mbuk-tyulyachinskiy-kraevedcheskiy-muzey/ Тюлячинский краеведческий музей.] tatfrontu.ru{{ref-ru}} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Теләче районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] bu2ka5vb80ls4zffwvj0wxgrvjx7ruc Югары Ослан төбәкне өйрәнү музее 0 225437 3526562 3506628 2022-08-04T20:12:31Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Югары Ослан<br/>төбәкне өйрәнү музее |файл = Югары_Ослан_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 2001 |урын = 422770 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Югары Ослан районы]], [[Югары Ослан]], Совет ур., 22. |директор = Мария Сергей кызы Шаһиәхмәтова |сылтама = [http://museum.ru/m3096 Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[http://verhniy-uslon.tatarstan.ru/rus/fotogalereya.htm Музейдан фотосурәтләр].}} '''Югары Ослан төбәкне өйрәнү музее''', Югары Ослан районы төбәк музее ({{lang-ru|Верхнеуслонский краеведческий музей}}) — [[Татарстан]]ның [[Югары Ослан районы]] үзәге [[Югары Ослан]] авылында урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). Югары Ослан төбәгенең борынгы заманнан бүгенгә кадәрге тарихы белән таныштыра. == Тарих == Музей төзү буенча эшчәнлек җәмәгать башлангычында [[1994 ел]]да башлана. [[2001 ел]]ның [[19 октябрь|19 октябрендә]] [[Югары Ослан районы|районның]] 70 еллыгы уңаеннан ачыла. Музей ачылу тантанасында [[ТР Президенты]] [[Минтимер Шәймиев|М. Ш. Шәймиев]], ТР прокуроры [[Кәфил Әмиров|К. Ф. Әмиров]] катнаша<ref>[http://verhniy-uslon.tatarstan.ru/rus/o-muzee.htm МБУ «Краеведческий музей Верхнеуслонского муниципального района».] [[Югары Ослан районы]] сайты, 22.08.2018</ref>. == Бина == Музей «Идел» кинотеатрының икенче катында урнашкан. == Экспонатлар == Музейның 9 000 (''төп фондта 8 342, фәнни-ярдәмче фондта 349'') саклау берәмлеге экспонаты бар. Иң борынгы тупланма — Владимир Заусайлов [[Октябрь инкыйлабы|инкыйлабка]] кадәр туплаган [[палеолит]] чоры әйберләре. Ике күргәзмә залындагы экспозицияләр: * Төбәкнең борынгы заманнан 1917 елга кадәрге тарихы. * Югары Ослан төбәге XX гасырдан. [[Зөя өязе]]нең, Югары Ослан авылының [[XVI гасыр|XVI]]—[[XX гасыр]]лардагы тарихы, почта тракты һәм почта станциясе турында мәгълүмат тупланган. Югары Осланда булган билгеле шәхесләр — [[Петр I]]нең кулдашы кенәз {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Александр Меншиков|А. Д. Меншиков|ru|Меншиков, Александр Данилович}} (''хатынын Югары Осланда җирләгән''), император [[Павел I]], {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Александр Радищев|А. Н. Радищев|ru|Радищев, Александр Николаевич}}, {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Александр Герцен|А. И. Герцен|ru|Герцен, Александр Иванович}}, [[Тарас Шевченко|Т. Г. Шевченко]], {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Владимир Немирович-Данченко|В. И. Немирович-Данченко|ru|Немирович-Данченко, Владимир Иванович}} һ. б. язмышы белән танышырга мөмкин. [[Русия ватандашлар сугышы|Ватандашлар]], [[Бөек Ватан сугышы|Бөек Ватан]] сугышларында катнашкан авылдашлар турында материаллар бар. == Экскурсияләр == * Залдан залга күчеп. * [[Идел]] буеннан [[Янка Купала]] [[Янка Купала музее (Печище)|музеена]] кадәр җәяүле экскурсия. * Соколка тавына җәяүле экскурсия. ''Соколка тавы — [[Русия ватандашлар сугышы|Ватандашлар сугышы]] чоры стратегик объекты.'' * [[Югары Ослан районы]] буенча экскурсия. * Беркем дә, бернәрсә дә онытылмады. == Сылтамалар == * [http://museum.ru/m3096 Верхнеуслонский краеведческий музей.] Музеи России{{ref-ru}} * [http://tatfrontu.ru/person/verhneuslonskiy-kraevedcheskiy-muzey Верхнеуслонский краеведческий музей.] tatfrontu.ru{{ref-ru}} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Югары Ослан районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] 61eu01mbqhkipxfyy987qj80ycx0dru Менделеевск туган якны өйрәнү музее 0 225438 3526530 3506629 2022-08-04T19:17:26Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Менделеевск туган якны өйрәнү музее |файл = Менделеевск_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1991 |урын = 423650 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Менделеевск]], Гассар ур., 1. |директор = Константин Геннадий улы Макаров |сылтама = [http://mendeleevsk-museum.ru/ Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[http://tatfrontu.ru/gallery2/v/muzei-i-memorialy-rt/mendeleeevsky-raoyn/gbuk-kraevedcheskiy-muzey-goroda-mendeleevska/ Музейдан фотосурәтләр].}} '''Менделеевск туган якны өйрәнү музее''' ({{lang-ru|Краеведческий музей города Менделеевск}}) — [[Татарстан]]ның [[Менделеевск]] шәһәрендә урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). Менделеевск шәһәре һәм Бондюг химия заводы тарихы белән таныштыра. == Тарих == [[1991 ел]]ның [[12 февраль|12 февралендә]] оештырыла. [[1992 ел]]дан [[ТР милли музее]] филиалы. [[2004 ел]]дан муниципаль мәдәният оешмасы. [[2006 ел]]дан хәзерге исемен йөртә. Музейны нигезләүче һәм беренче (''1991-2010 елларда'') директоры — Виктор Николай улы Соловьев (''[[1949 ел|1949]]''). Музей җаваплылыгында «Ушковлар утары» исеме астында 5,1 гектар җир, 6 эреле-ваклы бина тора <ref>[https://mendeleevsk.ru/page-museum.html Музей Менделеевска.] Сайт города Менделеевск и Менделеевского района{{ref-ru}}</ref>. == Бина == Әүвәл музей өчен урын балалар сәнгать мәктәбендә табыла. Аннары [[КПСС|фирка]] район комитетында бүлмә бирелә<ref>''В. Н. Соловьев''. [http://mendeleevskyi.ru/news/istoriya/turizm-v-mendeleevskom-rayone Туризм в Менделеевском районе.] Менделеевский музейный вестник{{ref-ru}}</ref>. [[1991 ел]]да музейга «П. К. Ушков һәм К°» иптәшлегенең (''хәзерге'' [[Л. Я. Карпов исемендәге химия заводы]]) элекке конторасының [[1870 ел]]да төзелгән административ бинасы тапшырыла. Бина — [[Татарстан|республика]] әһәмиятендәге архитектура һәйкәле. Әлеге тарихи бинада [[1985 ел]]га кадәр химия заводы конторасы, [[1985 ел|1985]]—[[1989 ел]]ларда [[122нче Менделеевск һөнәри-техник укуханәсе|һөнәри-техник укуханә]] урнашкан булган. Химия заводы конторасы булган бинада үз заманында галимнәр [[Дмитрий Менделеев|Д. И. Менделеев]], [[Лев Карпов|Лев Яков улы Карпов]], галим-биохимик [[Борис Збарский|Б. И. Збарский]], шагыйрь [[Борис Пастернак|Б. Л. Пастернак]] (''[[Вятка губернасы]] Бондюг химия заводы хәрби-хисап өстәле мөдире булып торган''), академик {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Виталий Хлопин|В. Г. Хлопин|ru|Хлопин, Виталий Григорьевич}}, рәссам [[Әмир Мәҗитов]], су асты көймәләре өчен «Шквал» тиз очышлы ракета установкасы төзегән [[Евгений Раков|Е. Д. Раков]]<ref>[http://tatfrontu.ru/person/rakov-evgeniy-dmitrievich РАКОВ ЕВГЕНИЙ ДМИТРИЕВИЧ]</ref> һ. б. эшләгән. Тихие Горы пристанендә [[Надежда Крупская]] туктап киткән. == Экспонатлар == Мәйданы 136, 4 кв. м. Музейда 14 065 (''төп фондта 7 719, ярдәмче фондта 6 346'') саклау берәмлеге экспонат исәптә тора. Музейда беренче оештырылган «Кокшан — Бондюга — Менделеевск» экспозициясе 10 ел тора. Экспозицияләр: * Вакыт — кеше өчен тозак * Тихие Горы. Чулман. Пастернак. * Сугышчан Дан залы * [[Әфганстан сугышы]] * Химия залы * Минем кече Ватаным * Ушковларның кунак бүлмәсе * Юрятинга кире кайту * Авылдагы йорт Бондюг эшчеләр бистәсендә (''[[1968 ел]]дан [[Менделеевск]] шәһәре''), Тихие Горы авылында туган, Бондюг химия заводында эшләгән [[Файл:Hero of the USSR.png|15px]] [[Советлар Берлеге Каһарманы|Советлар Берлеге Каһарманнары]] (''дүртесе Бондюгның 1нче мәктәбен тәмамлаган'') — [[Василий Белоусов]], [[Михаил Фомин]], [[Михаил Суднишников]], [[Василий Пискунов]], [[Павел Фролов]], [[Пётр Сафронов]], [[Матросовчылар|Александр Матросов батырлыгын кабатлаган]] [[Котдүс Габдрахманов]]<ref>[http://tatfrontu.ru/gallery2/v/muzei-i-memorialy-rt/mendeleeevsky-raoyn/gbuk-kraevedcheskiy-muzey-goroda-mendeleevska/dsc02872.jpg.html Габдрахманов Кутдус Габдрахманович]</ref> турында күргәзмә булдырылган. == Сылтамалар == * [http://mendeleevsk-museum.ru/ Музей сайты] * [http://www.museum.ru/m2687 Краеведческий музей г. Менделеевск.] Музеи России{{ref-ru}} * [http://tatfrontu.ru/content/kraevedcheskiy-muzey-goroda-mendeleevska Краеведческий музей г. Менделеевск.] tatfrontu.ru{{ref-ru}} * [http://komanda-k.ru/%D0%A2%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD/%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4-%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B4%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D1%81%D0%BA?nocache=1#comment-566000 Город Менделеевск.] Сайт Команды Кочующие, 14.03.2013{{ref-ru}} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Менделеевск районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] 3phgdxyosut2tyx0t5zxy2ak3vkf7x1 Баулы туган якны өйрәнү музее 0 225455 3526503 3506633 2022-08-04T18:41:24Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Баулы<br/> туган якны өйрәнү<br/> музее |файл = Баулы_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1990 |урын = 423930 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Баулы]], Һади Такташ ур., 19 |директор = Ирина Алексей кызы Бәдертдинова |сылтама = [http://www.museum.ru/m1306 Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[http://tatfrontu.ru/gallery2/v/muzei-i-memorialy-rt/bavlinskiy-rayon/mbu-kraevedcheskiy-muzey-bavlinskogo-municipalnogo-rayona-rt/ Музейдан фотосурәтләр].}} '''Баулы туган якны өйрәнү музее''' ({{lang-ru|Бавлинский краеведческий музей}}) — [[Татарстан]]ның [[Баулы]] шәһәрендә урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). Шәһәр һәм [[Баулы районы|район]] тарихы белән таныштыра. == Филиалы == * [[Фәнис Яруллин музее (Кызылъяр)]] == Тарих == [[1986 ел]]ның [[9 гыйнвар]]ында җәмәгать башлангычында оештырыла. Музей оештыру эшендә [[КПСС|фирка]] район комитеты сәркатибе Әнсәл Мирза улы Рәхмәнкулов башлап йөри. Музейның беренче директоры — Рәисә Михаил кызы Нурисламова. [[1990 ел]]ның [[сентябрь|сентябреннән]] — [[ТР милли музее|ТАССР Дәүләт музее]] филиалы. [[2011 ел]]ның [[гыйнвар]]ыннан — муниципаль бюджет оешмасы. == Экспонатлар == Мәйданы — 420 кв. м. Музей фондында 16 882 (''11 162 төп һәм 5 720 ярдәмче фондта'') саклау берәмлеге. [[1996 ел]]га кадәр музейда вакытлы күргәзмәләр генә эшли. [[1996 ел]]да шәһәр һәм район тарихын ачып бирә торган төп экспозиция — «Баулы – минем туган як» экспозициясе ачыла. Экспозициядә [[татар]], [[рус]], [[чуаш]], [[удмурт]] халкының көнкүреш әйберләре куелган. [[1997 ел]]да «Безнең төбәк табигате» экспозициясе ачыла. Район җирлегендә яшәүче хайваннар һәм кошларның токсидермик фигуралары урнаштырылган. Районда нефть табу һәм аны үзләштерү еллары яктыртыла. Якташлар — [[Файл:Hero of the USSR.png|15px]] [[Советлар Берлеге Каһарманы|Советлар Берлеге Каһарманнары]] [[Фатыйх Шәрипов|Ф. З. Шәрипов]], [[Иван Зиновьев|И. Д. Зиновьев]], [[Гаврил Евсеев|Г. П. Евсеев]] турында мәгълүмат тупланган. Музей каршында «Тарих битләре». «Почемучка», «Сударушка» клублары эшли. == Экскурсияләр == * Баулыга нигез салыну тарихы * Төбәк халкының мәдәнияте * Район 1941-1945 елларда * Баулы нефте тарихы * Туган як табигате == Сылтамалар == * [http://www.museum.ru/m1306 Бавлинский краеведческий музей.] Музеи России{{ref-ru}} * [http://tatfrontu.ru/content/kraevedcheskiy-muzey-bavlinskogo-municipalnogo-rayona-rt Бавлинский краеведческий музей.] tatfrontu.ru{{ref-ru}} * [http://www.evening-kazan.ru/articles/bavlinskiy-rayon-puteshestvie-skvoz-vremya.html Бавлинский район.] [[Вечерняя Казань (гәҗит)|«Вечерняя Казань»]], 29.07.2014{{ref-ru}} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Баулы районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] darn44ztas8avvawvzdo18s7ghq2ti4 Фәнис Яруллин музее (Кызылъяр) 0 225456 3526504 3506634 2022-08-04T18:42:19Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Фәнис Яруллин музее |файл = Ф.Яруллин_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 2010 |урын = 423940 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Баулы районы]], [[Кызылъяр (Баулы районы)|Кызылъяр]], Киров ур., 2. |директор = Ирина Алексей кызы Бәдертдинова<br/>Ильмира Харис кызы Салаватова<br/> (''филиал җитәкчесе'') |сылтама = [https://vk.com/club173822754 Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} '''Фәнис Яруллин музее''' ({{lang-ru|Музей Фаниса Яруллина}}) — [[Татарстан]]ның [[Баулы районы]] [[Кызылъяр (Баулы районы)|Кызылъяр]] авылында урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). [[Баулы туган якны өйрәнү музее]] филиалы. Күренекле татар язучысы, [[Тукай бүләге]] иясе [[Фәнис Яруллин|Фәнис Гатаулла улы Яруллинның]] (''[[1938 ел|1938]]—[[2011 ел|2011]]'') тормышы һәм иҗаты белән таныштыра. == Тарих == [[2010 ел]]ның [[28 август]]ында, [[Баулы районы]]ның 80 еллыгы уңаеннан, язучының туган авылы [[Кызылъяр (Баулы районы)|Кызылъярда]] музей-гуманитар үзәк ачыла. Фәнис Яруллинның исемен мәңгеләштерү максатында оештырыла<ref>''Татьяна Гордиенко.'' [http://tatfrontu.ru/person/filial-mbu-kraevedcheskiy-muzey-muzey-poeta-fanisa-yarullina Филиал Музея краеведения - музей Фаниса Яруллина]. tatfrontu.ru{{ref-ru}}</ref>. == Бина == Музей махсус [[Фәнис Яруллин]] өчен буялмаган бүрәнәләрдән салынган, аш, ял, йокы бүлмәләре булган бер катлы йортта урнашкан. Язучы биредә соңгы мәртәбә [[2011 ел]]ның [[көз]]ендә ике атна яшәп киткән <ref>''Надил Гимадетдинов.'' [http://zemlya-zemlitsa.ru/category/our_publications/tolko_terpelivye_dostojny_schastya/ .Только терпеливые достойны счастья.] Газета «Земля- Землица», 13.06.2013{{ref-ru}}</ref> == Экспонатлар == 867 данә саклау берәмлеге. Язучының шәхси әйберләре, фотосурәтләр, кулъязмалар, хатлар, бүләкләр күрсәтелә. == Сылтамалар == * [https://multiurok.ru/index.php/files/f-nis-iarullin-izh-atyna-priezientatsiia.html Фәнис Яруллин иҗаты буенча презентация] == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Баулы районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] [[Төркем:Фәнис Яруллин]] [[Төркем:Әдәби музейлар]] [[Төркем:Мемориаль музейлар]] jlucq59ni9yuzfmbp2z5evppaymfa30 Кама Тамагы туган якны өйрәнү музее 0 225483 3526520 3506635 2022-08-04T19:08:34Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Кама Тамагы<br/>туган якны өйрәнү<br/> музее |файл = Кама_Тамагы_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1992 |урын = 422820 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Кама Тамагы районы]], [[Кама Тамагы]], К. Маркс ур., 105. |директор = Рәсимә Рәис кызы Һидиятова |сылтама = [http://www.museum.ru/m2679 Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[http://kamskoye-ustye.tatarstan.ru/turism_mus.htm Музейдан фотосурәтләр].}} '''Кама Тамагы туган якны өйрәнү музее''' ({{lang-ru|Камско-Устьинский краеведческий музей}}) — [[Татарстан]]ның [[Кама Тамагы районы]] үзәге [[Кама Тамагы]] [[шәһәр тибындагы бистә]]сендә урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). Кама Тамагы районы тарихы белән таныштыра. == Филиалы == * [[Туфан Миңнуллин музее (Кама Тамагы)]] == Тарих == [[Файл:Кама_Тамагы_музее_1.jpg|180px|thumb|right|Музейның [[1992 ел|1992]]—[[2007 ел]]лардагы беренче бинасы (''элекке типография'') ]] Музейга [[1987 ел]]ның [[1 ноябрь|21 ноябрендә]] [[Октябрь инкыйлабы]]ның 70 еллыгы уңаеннан җәмәгать башлангычында нигез салына. [[1992 ел]]ның [[1 март]]ында ачыла. Музейга нигез салучы — рус теле укытучысы, район ветераннары шурасы рәисе Мария Александр кызы Драгунова (''[[1927 ел|1927]]—[[2008 ел|2008]]''). Беренче 37 экспонатны музейга табиб А. А. Васильев тапшыра. [[2007 ел]]ның [[16 май|16 маеннан]] — муниципаль мәдәният оешмасы. [[2007 ел|2007]]—[[2010 ел]]ларда музей директоры — Р. Н. Нуриева <ref>[http://kamskoye-ustye.tatarstan.ru/turism_mus.htm Камско-Устьинский краеведческий музей.] [[Кама Тамагы районы]] сайты</ref>. == Бина == [[1992 ел|1992]]—[[2007 ел]]ларда музей район басмаханәсенең һәм «Кызыл байрак» район гәҗитенең иске бинасында (''Кооператив урамы, 19'') урнаша. [[2007 ел]]ның [[8 ноябрь|28 ноябрендә]] музейга район китапханәсенең яңа бинасының беренче каты бирелә. == Эскпонатлар == Мәйданы 343, 6 кв. м. 8 296 саклау берәмлеге экспонат исәпләнә. Музейда 4 зал — табигать залы, тарих-археология, этнография залы, хәрби зал, хәзерге заман залы оештырылган. Күргәзмәләр залы бар. [[1692 ел]]да балыкчылар бистәсе буларак барлыкка килгән Богородское авылы (''хәзерге [[Кама Тамагы]]ның элгәресе'') тарихы, [[Идел]]дә пароходчылык үсеше тарихы, район җирлегендә урнашкан [[Гипс-1|гипс руднигы]] турында мәгълүмат тупланган. [[Файл:OrderofGlory.png|30px]] [[Дан ордены]]ның тулы кавалеры [[Рөстәм Халитов|Р. К. Халитов]], [[Файл:Hero of the USSR.png|12px]] [[Советлар Берлеге Каһарманы]] [[Михаил Чирков|М. А. Чирков]], [[Әфганстан сугышы]]нда катнашучылар турында күргәзмә оештырылган. «Кама Тамагы горурлыгы» дигән почмакта галимнәр [[Роальд Сәгъдиев]], [[Фәйзрахман Йосыпов]], язучылар [[Ибраһим Гази]], [[Туфан Миңнуллин]], [[Алексей Салмин]], сынчы [[Бакый Урманче]], җырчылар [[Флера Сөләйманова]], [[Әлфия Галимова]], композитор, баянчы [[Рәис Сафиуллин]] һ. б. турында материаллар куелган. == Экскурсияләр == * Музей буенча гомуми экскурсия * Төбәктә [[Русия ватандашлар сугышы|Ватандашлар сугышы]] һәм [[ССРБ|Советлар хакимиятенең]] беренче еллары * Археология залы буенча экскурсия * Хәзерге заман залы буенча экскурсия == Сылтамалар == * [http://www.museum.ru/m2679 Камско-Устьинский краеведческий музей.] Музеи России{{ref-ru}} * [http://tatfrontu.ru/content/mbu-rayonnyy-kraevedcheskiy-muzey-kamsko-ustinskogo-municipalnogo-rayona-respubliki Камско-Устьинский краеведческий музей.] tatfrontu.ru{{ref-ru}} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Кама Тамагы районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] 7eq4bg5nfqczr957k3wkuhn9zheravd Туфан Миңнуллин музее (Кама Тамагы) 0 225484 3526521 3506636 2022-08-04T19:09:09Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Туфан Миңнуллин музее |файл = Туфан_Миңнуллин_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 2012 |урын = 422820 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Кама Тамагы районы]], [[Кама Тамагы]], К. Маркс ур., 106 Б. |директор = Рәсимә Рәис кызы Һидиятова<br/>Гөлчәчәк Корбангали кызы Гыймадиева<br/> (''филиал җитәкчесе'') |сылтама = [http://kamskoye-ustye.tatarstan.ru/kartochka-uchrezhdeniya.htm Музей карточкасы] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} '''Туфан Миңнуллин музее''' ({{lang-ru|Музей Туфана Миннуллина}}) — [[Татарстан]]ның [[Кама Тамагы районы]] үзәге [[Кама Тамагы]] [[шәһәр тибындагы бистә]]сендә урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). [[Кама Тамагы туган якны өйрәнү музее]] филиалы. Күренекле татар язучысы, җәмәгать эшлеклесе [[Туфан Миңнуллин]]ның (''Туфан Габдулла улы Миңнуллин, [[1935 ел|1935]]—[[2012 ел|2012]]'') тормышы һәм иҗаты белән таныштыра. == Тарих == [[2012 ел]]ның [[12 август]]ында ачылган. [[2015 ел]]ның [[25 август]]ында музей ишегалдында Туфан Миңнуллинга бюст ачыла. Авторы — сынчы Винера Абдуллина. [[Файл:Т.Миңнуллин бюсты.jpg|160px|thumb|right|Туфан Миңнуллинга музей ишегалдында куелган бюст. Авторы — Винера Абдуллина]] == Бина == Музей [[Кама Тамагы туган якны өйрәнү музее]] янәшәсендә (''Карл Маркс урамы, 105''), Туфан Миңнуллин үзе буялмаган [[нарат]] бүрәнәләрдән салдырган бер катлы мансардалы йортта урнашкан. Әлеге йорт төзелә башлагач, язучы бирегә кайтып иҗат итәргә хыялланган. == Экспонатлар == Мәйданы — 124, 3 кв. м. Экспонатлар беренче катта һәм чормада (''мансардада'') урнашкан. Музей-йортта язучының рухы, тынгысыз күңеле чагылыш тапкан. Биредәге экспонатларның кайберләрен [[Туфан Миңнуллин]] үзе китергән булган. Кайберләрен, язучының вафатыннан соң, кызы Әлфия Миңнуллина-Юнысова бүләк иткән. Күп санлы китаплары, фотосурәтләр, киемнәр, өстәл-ятагы һ. б. шәхси әйберләреннән төзелгән экспозиция язучы образын ача. Музей ишегалдында куелган бюст — замандашларының аңа булган олы хөрмәте, мәхәббәте билгесе<ref>''Мөршидә Кыямова''. [http://old.intertat.ru/tt/madaniyat-tt/item/47955-tufan-mi%D2%A3nullinga-%D2%BB%D3%99yk%D3%99l-achyildyi-foto.html#comment139285 Туфан Миңнуллинга һәйкәл ачылды.] [[Интертат|Intertat.ru]], 26.08.2015</ref>. {{цитата|автор=[[Туфан Миңнуллин]]|Мәскәүдә, Лондонда, Парижда, башка шәһәрләрдә куеп та, үземнең туган ягымда хөрмәт итмәсәләр, мин үземне зур язучыга санамыйм}} {{цитата|автор=[[Разил Вәлиев]]|Язучы бирегә кайтып иҗат итәргә хыялланды. Бу хыялы тормышка ашмаса да, әлеге музей-йорт аның рухын саклый}} == Сылтамалар == * [http://tatfrontu.ru/content/mbu-rayonnyy-kraevedcheskiy-muzey-kamsko-ustinskogo-municipalnogo-rayona-respubliki МБУ «Районный краеведческий музей» Камско-Устьинского муниципального района Республики Татарстан.] tatfrontu.ru{{ref-ru}} * [http://kamskoye-ustye.tatarstan.ru/kartochka-uchrezhdeniya.htm Карточка учреждения]{{ref-ru}} * ''Ленар Закиров''. [http://protatarstan.ru/2016/09/page/6/ К Туфану Миннуллину — в Мереткозино.] [[Татарстан (журнал)|«Татарстан»]], 13.09.2016 == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Кама Тамагы районы музейлары]] [[Төркем:Әдәби музейлар]] [[Төркем:Мемориаль музейлар]] [[Төркем:Туфан Миңнуллин]] de80e28sdzfho9ub107ht49rq5adcp9 Чепья «Халыклар дуслыгы» музее 0 225540 3526499 3506637 2022-08-04T18:39:12Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = «Халыклар дуслыгы»<br/>туган як тарихы<br/> музее |файл = Чепья_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1982 |урын = 422243 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Балтач районы]], [[Чепья]], Ленин ур., 7. |директор = Гарифҗан Гали улы Галиев |сылтама = [http://www.museum.ru/M2668 Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[http://tatfrontu.ru/gallery2/v/muzei-i-memorialy-rt/baltasinskiy-rayon/cipya/mbu-kraevedcheskiy-muzey-druzhby-narodov-s-cipya/ Музейдан фотосурәтләр].}} '''«Халыклар дуслыгы» туган як тарихы музее''' ({{lang-ru|Краеведческий музей «Дружба народов»}}) — [[Татарстан]]ның [[Балтач районы]] [[Чепья]] авылында урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). Төбәк тарихы һәм милләтләр мәдәнияте үсеше белән таныштыра. == Филиалы == * [[Мирхәйдәр Фәйзи музей-утары (Шода)]] == Тарих == [[1965 ел]]ның [[1 май|1 маенда]] нигез салына. [[1967 ел]]ның [[24 май|24 маенда]] «мәктәп музее» булып ачыла. [[1977 ел]]дан — «халык музее». Музейга нигез салучы — тарих укытучысы, [[Чепья]] мәктәбе директоры Гарифҗан Гали улы Галиев, [[ТАССР атказанган мәдәният хезмәткәре]] (''[[1987 ел|1987]]'')<ref>''Сергей Саввин''. [http://rt-online.ru/p-rubr-kult-34775/ Музей дружбы народов: беречь и приумножать.] [[Республика Татарстан (гәҗит)|«Республика Татарстан»]], 02.12.2005</ref>. [[1982 ел]]дан — «Халыклар дуслыгы» туган як тарихы музее». [[1989 ел]]га хәтле җәмәгать башлангычында эшли, [[1989 ел]]ның [[май|маеннан]] — [[ТР милли музее]] филиалы. [[2006 ел]]ның [[декабрь|декабреннән]] — муниципаль мәдәният оешмасы. == Бина == [[Татарстан Республикасы Мәгариф һәм фән министрлыгы|ТАССР мәгариф министры]] (1958-1976) [[Мирза Мәхмүтов]] башлангычы белән [[1979 ел|1979]]—[[1981 ел]]ларда авыл үзәгендә музей өчен махсус ике катлы бина төзелгән. == Экспонатлар == Мәйданы — 441 кв. м. 9 экспозиция-күргәзмә залы бар. Музей фондларында 20 меңнән артык экспонат, шул исәптән, палеонтология, археология {{comment|тупланмалары|коллекция}} һәм табигый фонд саклана. Экспозициядә мамонт казык теше (''[[Шушма]] ярында табылган, озынлыгы — 2 м, авырлыгы — 137 кг''), ук очлары, борынгы кешеләрнең сөңгеләре, таш чүкеч һәм балталар урын алган. Экспонатлар арасында — [[Емельян Пугачёв|Емельян Пугачев]] җитәкчелегендәге [[1773-1775 еллардагы крәстияннәр сугышы|крестьяннар күтәрелеше]] (''[[XVIII гасыр]]'') вакытындагы авыр тимер кистән. Экспозициядә [[XIX гасыр]] [[Тула]] самоварлары, [[1820 ел]]да [[Согуд Гарәбстаны]]ннан кайткан, сары тимердән ясалган комган, [[XIX гасыр]] [[Швейцария]] сәгате һ. б. бар. «Сәүдәгәр Мортаза Мулюковның сату лавкасы» интерьеры [[XIX гасыр]] ахыры — [[ХХ гасыр]] башын искә төшерә. Төбәк аркылы үткән Себер тракты белән бәйле бүлектә кул богавы, XIX гасыр богавы, [[1905 ел|1905]]—[[1907 ел]]лар [[Гөрҗиләр|грузин]] сәяси сөргеннәренең торак күренеше бар. [[Русия ватандашлар сугышы|Ватандашлар]] һәм [[Бөек Ватан сугышы|Бөек Ватан]] сугышлары турында, [[Балтач районы]]нда туган [[Файл:Hero of the USSR.png|15px]] [[Советлар Берлеге Каһарманы|Советлар Берлеге Каһарманнары]] турында мәгълүмат тупланган. Этнография комплексы [[татарлар]], [[руслар]], [[Арлар|удмуртлар]], [[марилар]] һ. б. халыкларның мәдәниятен һәм яшәешен яктырта. Корал тупланмасы районда төрле елларда табылган [[XVIII гасыр|XVIII]]—[[ХХ гасыр]] корал үрнәкләре белән таныштыра. Дөньяның 38 телендә язылган 13 томлык бәяләмә китабы бар. == Экскурсияләр == * Төбәктә археологик казу эшләре * Төбәк [[Беренче Рәсәй инкыйлабы|Беренче рус инкыйлабы]] елларында * Төбәк [[Бөек Ватан сугышы]] елларында * Төбәк табигате һәм хайваннар дөньясы * Төбәкнең XIX-XXI гасырлар тарихы * Төбәктә авыл хуҗалыгы == Әдәбият == # Чепья авылы «Халыклар дуслыгы» музее. [[Казан]]: «Заман», 2003. # Халыклар дуслыгы музее. [[Казан]]: «Отечество», 2015. == Сылтамалар == * [http://www.museum.ru/M2668 Краеведческий музей «Дружба народов».] Музеи России{{ref-ru}} * [http://tatfrontu.ru/content/kraevedcheskiy-muzey-druzhba-narodov-scipya Краеведческий музей «Дружба народов».] tatfrontu.ru{{ref-ru}} * [http://baltasi.tatarstan.ru/rus/muzei.htm?pub_id=80974 Краеведческий музей «Дружба народов».] Балтач районы сайты == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Балтач районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] 618u83ilq2wp3z0u0rww7h09f67djnx Мирхәйдәр Фәйзи музей-утары (Шода) 0 225541 3526497 3506638 2022-08-04T18:38:21Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Мирхәйдәр Фәйзи<br/> музей-утары |файл = М.Фәйзи_музее_(Шода).jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1989 |урын = 422046 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Балтач районы]], [[Шода]], Х. Сабиров ур., 30. |директор = Гарифҗан Гали улы Галиев<br/>Фәрхәт Фатыйх улы Рәшитов<br/> (''филиал мөдире'') |сылтама = [http://www.museum.ru/M2669 Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[http://baltasi.tatarstan.ru/rus/muzei.htm?pub_id=83497 Музейдан фотосурәтләр].}} '''Мирхәйдәр Фәйзи музей-утары''' ({{lang-ru|Музей–усадьба Мирхайдара Файзи}}) — [[Татарстан]]ның [[Балтач районы]] [[Шода]] авылында урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). [[Чепья «Халыклар дуслыгы» музее]] филиалы. Күренекле татар драматургы [[Мирхәйдәр Фәйзи]]нең (''Мирхәйдәр Мостафа улы Фәйзуллин, [[1891 ел|1891]]—[[1928 ел|1928]]'') тормышы һәм иҗаты белән таныштыра. == Тарих == Музей [[1991 ел]]да ачыла. == Бина == Музей урнашкан бина — [[Мирхәйдәр Фәйзи]] еш кунакта булган өй — туганы Сәетгәрәй хәзрәт Фәйзуллин (''[[1875 ел|1875]]-[[1927 ел|1927]]'') йорты. Утар үз эченә Сәетгәрәй Фәйзуллин йортын, ул [[имам]] булып торган [[мәчет]]не һәм хуҗалык биналарын ала. Утар составына кергән барлык биналар да — [[ХХ гасыр]] башында төзелгән һәм төбәк әһәмиятенә ия архитектура һәйкәлләре. == Экспонатлар == Күргәзмәләрдә [[Мирхәйдәр Фәйзи]] исән чакта басылган әсәрләре, көндәлекләре, кулъязмалары, афишалар, фотосурәтләр, ХХ гасыр башында [[татар халкы]] кулланган йорт кирәк яраклары һ. б. урын алган. [[Мирхәйдәр Фәйзи]] яшәгән чорма (''мансарда'') интерьеры торгызылган. [[Файл:Шода_мәчете._1902.jpg|180px|thumb|right|Музей-утарга караучы [[Шода]]ның 2нче җәмигъ [[мәчет]]е. ''[[1902 ел]]да төзелгән'']] ==== Экспозицияләр ==== * Мирхәйдәр Фәйзинең тормышы * Мирхәйдәр Фәйзинең иҗаты * Иҗат бүлмәсе * Сәетгәрәй хәзрәт бүлмәсе * Мулла кабинеты * [[ХХ гасыр]] башы торак бүлмәс интерьеры * Театр залы Музей ике мемориаль юнәлештән тора: беренчесе — күренекле татар драматургы турында сөйли, икенчесе — татар авылы өчен әһәмияткә ия булган дин әһеле — [[мулла]] йорты тасвирлана. == Сылтамалар == * [http://www.museum.ru/M2669 Музей–усадьба Мирхайдара Файзи.] Музеи России{{ref-ru}} * [http://baltasi.tatarstan.ru/rus/muzei.htm?pub_id=83497 Музей–усадьба Мирхайдара Файзи.] [[Балтач районы]] сайты == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Балтач районы музейлары]] [[Төркем:Әдәби музейлар]] [[Төркем:Мемориаль музейлар]] [[Төркем:Мирхәйдәр Фәйзи]] 1x7hzt75usj4nspzp846h8oduaf0i38 Чирмешән туган як тарихы музее 0 225578 3526553 3506639 2022-08-04T20:00:12Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Чирмешән<br/>туган як тарихы<br/> музее |файл = Чирмешән_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 2007 |урын = 423100 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Чирмешән районы]], [[Чирмешән (Чирмешән районы)|Чирмешән]], 1 Май ур., 29. |директор = Алмаз Әгъзам улы Закиров |сылтама = [http://www.museum.ru/m2104 Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[http://komanda-k.ru/%D0%A2%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD/%D0%BC%D1%83%D0%B7%D0%B5%D0%B8-%D1%87%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%BC%D1%88%D0%B0%D0%BD%D0%B0 Музейдан фотосурәтләр].}} '''Чирмешән туган як тарихы музее''' ({{lang-ru|Историко-краеведческий музей Черемшанского района}}) — [[Татарстан]]ның [[Чирмешән районы]] үзәге [[Чирмешән (Чирмешән районы)|Чирмешән]] авылында урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). Чирмешән төбәге тарихы белән таныштыра. == Тарих == [[1980 ел]]ның [[1 май|1 маенда]] [[Чирмешән районы]] [[Чирмешән районы мемориаль үзәге|мемориаль үзәге]] ачыла<ref>[http://www.museum.ru/m2104 Черемшанский мемориальный центр.] Музеи России{{ref-ru}}</ref>. [[2006 ел]]ның [[27 декабрь|27 декабрендә]] музейга нигез салына, [[2007 ел]]ның [[4 август]]ында ачыла. Музейны нигезләүдә [[ТР атказанган мәдәният хезмәткәре]] Николай Сергей улы Фролов башлап йөри <ref>[http://cheremshan.tatarstan.ru/tat/istoriya-sozdaniya-istoriko-kraevedcheskogo.htm Чирмешән районы туган як тарихы музее.] [[Чирмешән районы]] сайты, 15.05.2014</ref>. Хәзерге вакытта Чирмешән районы мемориаль үзәге — Чирмешән туган як тарихы музееның бер бүлеге<ref>[http://www.museum.ru/M2104 Черемшанский Мемориальный центр - отдел Историко-краеведческого музея Черемшанского муниципального района РТ.] Музеи России{{ref-ru}}</ref>. == Бина == Музей ике катлы бинада урнашкан. == Экспонатлар == Мәйданы — 680,2 кв. м. Фондта 2 804 саклау берәмлеге. 8 экспозиция залы бар. Музей экспозицияләренең авторлары — Н. С. Фролов һәм В. В. Захарова. Музейда Чирмешән турында матди тарихи чыганаклар, документлар саклана. Экспонатлар арасында [[XIII гасыр]] тәңкәләре, [[Екатерина II]] заманы нумизматика тупланмасы бар. Этнография тупланмасында төбәктә яшәүче барлык милләтләрнең тарихы күзаллана. [[XIX гасыр]]да [[татар]] һәм [[мордва]] хатын-кызлары кигән милли киемнәр күрсәтелә. [[Чирмешән районы]] мемориаль үзәгендә Чирмешән төбәге белән бәйле 16 мең шәхес турында мәгълүмат тупланган. [[2017 ел]]да [[Альберт Борһанов]] җитәкчелегендә Чирмешән районында узган фәнни-эзләнү эшләрендә табылган барлык археологик табылдыклар музейга тапшырылган<ref>''Кадрия Гамирова''. [http://nashcheremshan.ru/news/v-nashem-rayone/v-cheremshanskom-muzee-naschityvaetsya-bolee-3000-eksponatov В Черемшанском музее насчитывается более 3000 экспонатов.] [[Безнең Чирмешән (гәҗит)|«Безнең Чирмешән»]], 17.05.2018</ref>. ==== Тупланмалар ==== * нумизматика * сынлы сәнгать, скульптура, графика әсәрләре * табигать фәннәре * сирәк китаплар, шул исәптән, [[1934 ел]]да басылган «Кече совет энциклопедиясе», [[1951 ел|1951]]—[[1957 ел]]ларда басылган 50 томнан торучы «Зур совет энциклопедиясе». == Экскурсияләр == * [[Октябрь инкыйлабы]] һәм [[Русия ватандашлар сугышы|Ватандашлар сугышы]] * [[Күмәк хуҗалык]]лар төзелү * [[Сталин репрессияләре|Сәяси золым]] * [[Бөек Ватан сугышы]] * Чирмешән кирмәне — ачык һавадагы музей == Сылтамалар == * [http://cheremshan.tatarstan.ru/tat/istoriya-sozdaniya-istoriko-kraevedcheskogo.htm Чирмешән районы туган як тарихы музее.] Чирмешән районы сайты * [http://tatfrontu.ru/content/istoriko-kraevedcheskiy-muzey-cheremshanskogo-rayona Историко-краеведческий музей Черемшанского района.] tatfrontu.ru{{ref-ru}} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Чирмешән районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] dbm793b8m0wjkrflrap5ogg07znm0x8 Арча әдәбият һәм сәнгать музее 0 226019 3526476 3506640 2022-08-04T17:53:06Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Арча<br/>әдәбият һәм сәнгать<br/> музее |файл = Арча_әдәбият_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1995 |урын = 422010 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Арча]], 1 Май ур., 12. |директор = Радик Рәкыйп улы Яруллин<br/>Гөлүсә Нургали кызы Хаҗиева<br/> (''филиал мөдире'') |сылтама = [http://www.museum.ru/M2665 Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} '''Арча әдәбият һәм сәнгать музее''' ({{lang-ru|Арский музей литературы и искусства}}) — [[Татарстан]]ның [[Арча]] шәһәрендә урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). [[«Казан арты» тарих-этнография музее]] филиалы. Арча ягы белән бәйле 40 язучы-шагыйрь һәм 20 сәнгать эшлеклесе турында мәгълүмат белән таныштыра. == Тарих == Музей [[1995 ел]]ның [[26 апрель|26 апрелендә]] ачыла. [[2009 ел]]дан — [[«Казан арты» тарих-этнография музее]] бүлеге. == Экспонатлар == Музей фондында 2 947 саклау берәмлеге. Экспонатлар арасында галимнәр [[Габденнасыйр әл-Курсави]], [[Шиһабетдин Мәрҗани]], [[Шәмсетдин Күлтәси]], драматург [[Галиәсгар Камал]], шагыйрь–язучылар [[Габдулла Тукай]], [[Сибгат Хәким]] (''язу приборы''), [[Гариф Ахунов]] (''эш өстәле, урындыгы, язу машинкасы, «Өчиле күренеше» картинасы, бүләкләр-сувенирлар''), [[Мөхәммәт Мәһдиев]]ның (''эш өстәле һәм урындыгы, китап шүрлеге, курткасы, күзлеге, өстәл һәм кул сәнгатьләре, дипломы'') документлары һәм шәхси әйберләре урын алган. Язучылар һәм тел галимнәре [[Мәхмүт Галәү]], [[Хәй Хисмәтуллин]], [[Гөлчәчәк Галиева]], [[Заһирә Гомәрова]], [[Радик Фәизов]], [[Альберт Яхин]], [[Фәрваз Миңнуллин]], [[Диас Вәлиев]], [[Фәрит Бәшир]], Гайсә Гатауллин белән бәйле экспонатлар бар. [[Гомәр Бәширов]]ка багышланган махсус экспозициядә үзе бүләк иткән шәхси әйберләре (''эш өстәле, урындыгы, язу приборы, костюм-күлмәге, чәйнеге, самавыры һ. б.'') һәм китаплары, фотолары куелган. [[Бөек Ватан сугышы]]нда катнашкан [[Госман Бакиров]], [[Мостафа Ногман]], [[Әнәс Галиев]], [[Рафаил Төхфәтуллин]]нар турында фотодокументлар урын алган. Музей фондында [[Гомәр Бәширов]], [[Гариф Ахунов]], [[Мөхәммәт Мәһдиев]], [[Мәрзия Фәйзуллина]]ның шәхси китапханәләре саклана. Музейның сәнгать бүлегендә актерлар [[Нәгыймә Таҗдарова]], [[Хезмәт Каһарманы]] [[Зөләйха Богданова]], [[Гыйләҗ Казанский]], җырчылар-актерлар [[Шамил Әхмәтҗанов]], [[Гөлзадә Сафиуллина]], Рәбига Сибгатуллина, [[Айдар Фәйзрахманов]], [[Фәнәвил Галиев]], [[Булат Сәлахов]], Раушания Фәйзуллина, [[Габделфәт Сафин]], Фердинат Фәтхрахманов, [[Рөстәм Закиров]] һ. б. турында экспонатлар бар. Җырчы [[Федор Шаляпин]]ның [[1885 ел|1885]]—[[1886 ел]]ларда [[Арча]]да укуы турында документлар урнаштырылган. [[1996 ел]]да Арча сабантуенда [[Борис Ельцин|Б. Н. Ельцин]] һәм [[Минтимер Шәймиев|М. Ш. Шәймиевның]] катнашуы турында фотоматериаллар аерым экспозиция итеп куелган. [[Татарстанның халык язучысы|Татарстанның халык язучылары]] һәм [[Габдулла Тукай премиясе]] лауреатлары турында күргәзмә булдырылган. == Сылтамалар == * [http://archamuzei.ru/ «Казан арты» тарих-этнография музее сайты] * [http://www.museum.ru/M2665 Арский музей литературы и искусства.] Музеи России{{ref-ru}} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Арча районы музейлары]] [[Төркем:Әдәби музейлар]] [[Төркем:Сәнгать музейлары]] o6eoleqv1mqa4srcbv43dvem9zh647m «Әлифба» музее (Арча) 0 226020 3526477 3506641 2022-08-04T17:53:40Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = «Әлифба» музее |файл = Арча ПК.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1999 |урын = 422002 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Арча]], Вагыйзовлар ур., 14. |директор = Радик Рәкыйп улы Яруллин |сылтама = [http://www.museum.ru/M2783 Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} '''«Әлифба» музее''' ({{lang-ru|Музей «Алифба»}}) — [[Татарстан]]ның [[Арча]] шәһәрендә урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). [[«Казан арты» тарих-этнография музее]] филиалы. «[[Әлифба]]»га нигезләнеп, дөнья халыкларында уку-язуның килеп чыгышы тарихы белән таныштыра. == Тарих == [[1999 ел]]да [[Арча педагогия көллияте]]ндә [[Арча педагогия көллияте|көллият]] укытучылары [[Сәләй Вәгыйзов|Сәләй Гатат улы Вәгыйзов]] һәм [[Рәмзия Вәлитова|Рәмзия Гыйләҗ кызы Вәлитованың]] педагогик һәм фәнни эзләнүләренә, алар язган «[[Әлифба]]» дәреслегенә, педагогик һәм иҗади хезмәтләренә нигезләнеп, «Әлифба музее» ачыла<ref>[http://www.museum.ru/M2783 «Әлифба» музее]. «Музеи России» порталы{{ref-ru}}</ref>. == Экспонатлар == Мәйданы 101 кв. м. Музей фондында 1 365 саклау берәмлеге исәпләнә. Музейда борынгы заманнардан алып бүгенге көнгә кадәр дөнья халыкларында уку-язуның килеп чыгышын чагылдырган 1 226 экспонат урын алган. Музейда төрле графика һәм [[әлифба|алфавит]] системалары турында мәгълүматлар күп. Күргәзмәдә [[1965 ел]]да татар мәктәпләре өчен чыгарылган «[[Әлифба]]» китабы, С. Г. Вәгыйзов һәм Р. Г. Валитованың 43 хезмәте (''дәреслекләр, китаплар, методик әсбаблар һ. б.'') урын алган. == Галерея == {{Gallery |title= «Әлифба» музее |width=180 |height=180 |lines=2 |File:Әлифба музее 1.jpg |[[Әлифба]]га һәйкәл |File:Әлифба музее.jpg|Музей күренеше |File:Әлифба_музее 3.jpg|Музейга керү юлы | }} == Сылтамалар == * [http://www.museum.ru/M2783 Музей «Алифба».] Музеи России{{ref-ru}} * [http://archamuzei.ru/ «Казан арты» музее сайты] == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Арча районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] [[Төркем:Мәгариф музейлары]] tusu7yayv5axabtrswbg9kxnm8hqwou Мөхәммәт Мәһдиев музее (Гөберчәк) 0 226021 3526481 3506642 2022-08-04T17:57:22Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Мөхәммәт Мәһдиев музее |файл = М.Мәһдиев_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 2000 |урын = 422028 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Арча районы]], [[Гөберчәк]], М. Мәһдиев ур., 72. |директор = Радик Рәкыйп улы Яруллин<br/>Халидә Кыям кызы Габидуллина<br/> (''филиал мөдире'') |сылтама = [http://www.museum.ru/M2769 Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} '''Мөхәммәт Мәһдиев музее''' ({{lang-ru|Музей М. Магдеева}}) — [[Татарстан]]ның [[Арча районы]] [[Гөберчәк]] авылында урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). [[«Казан арты» тарих-этнография музее]] филиалы. Күренекле татар язучысы, [[Тукай бүләге]] иясе [[Мөхәммәт Мәһдиев]]ның (''Мөхәммәт Сөнгатулла улы Мәһдиев, [[1930 ел|1930]]—[[1995 ел|1995]]'') тормыш юлы һәм иҗаты белән таныштыра. == Тарих == [[2000 ел]]ның [[13 июль|13 июлендә]] ачыла. == Бина == Музей {{comment|авыл|Гөберчәк}} уртасындагы бер катлы агач йортта урнашкан. Музей, М. Мәһдиев әйтеп калдырганча, язучының туган йорты урынында салынган. Бина салуда Арча урман хуҗалыгы ярдәм иткән. Бинада авыл китапханәсе дә урнашкан. == Экспонатлар == Музей фондында 760 саклау берәмлеге. Музей экспонатлары язучының балачак һәм яшьлек еллары белән таныштыра. Күргәзмәдә язучының туган йорты, [[Казан]] фатирындагы эш бүлмәсе күренешләре торгызылган. Шулай ук әтисе [[Сөнгатулла Мәһдиев|Сөнгатулла Бәдретдин улы Мәһдиев]] (''[[1885 ел|1885]]—[[1938 ел|1938]]'') һәм әнисе язмышына бәйле материаллар да тупланган. == Сылтамалар == * [http://www.museum.ru/M2769 Музей М. Магдеева.] Музеи России{{ref-ru}} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Арча районы музейлары]] [[Төркем:Әдәби музейлар]] [[Төркем:Мемориаль музейлар]] [[Төркем:Мөхәммәт Мәһдиев]] bfuyak7bfwfrwetsm5n6sh2y39txkzu Ленино-Кокушкино музей-тыюлыгы 0 226406 3526539 3506643 2022-08-04T19:27:32Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Ленино-Кокушкино<br/> музей-тыюлыгы |файл = Апанай_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1939 |урын = 422780 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Питрәч районы]], [[Ленино-Кокушкино]], Үзәк ур., 30. |директор = Алиса Львовна Вяткина<br/>Рөстәм Мөхетдин улы Габдерәхимов (''филиал мөдире'') |сылтама = [http://www.museum.ru/m1419 Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[https://www.tatar-inform.ru/photo/2017/11/15/8590/ Музейдан фотосурәтләр].}} '''«Ленино-Кокушкино» дәүләт тарихи-мәдәни музей-тыюлыгы''' ({{lang-ru|Государственный историко-культурный музей-заповедник «Ленино-Кокушкино»}}) — [[Татарстан]]ның [[Питрәч районы]] [[Ленино-Кокушкино (Апакай)]] авылында урнашкан дәүләт (''[[РФ]]'') бюджетындагы мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). 2022 елдан [[ТР милли музее]] филиалы. [[XIX гасыр]] {{comment|асылзатлары|дворяннар}} көнкүреше, [[Владимир Ленин|В. И. Ленинның]] туганнары Бланклар һәм Ульяновлар гаиләсе тарихы белән таныштыра. == Тарих == [[1847 ел]]да табиб А. Д. Бланк (''В. И. Ленинның әнисе ягыннан бабасы'') Апакайда утар сатып ала. Әлеге утарда В. И. Ленинның әнисе {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Мария Ульянова (Бланк)|Мария Александр кызы Ульянованың|ru|Ульянова, Мария Александровна}} яшь чагы, В. И. Ленинның балачагы, [[1887 ел|1887]]—[[1888 ел]]лардагы сөрген вакыты уза. [[Октябрь инкыйлабы|1917 елгы инкыйлаб]] чорында әлеге утар тар-мар ителә. [[1936 ел]]га кадәр биредә ташландык җир була. [[1939 ел]]ның [[20 гыйнвар]]ында, [[ССРБ]] {{comment|БҮБК|русча: ВЦИК}} президиумы каршындагы инкыйлаб һәйкәлләрен саклау буенча комитетның [[1934 ел]]ның [[16 декабрь|16 декабре]] һәм [[1936 ел]]ның [[2 март]]ы карарлары буенча, [[Апакай]] авылында сакланып калган флигельдә беренче мәртәбә В. И. Ленин музее ачыла. Музейны оештыруда В. И. Ленинның туганнан туганы Николай Иван улы Веретенников һәм әнисе Мария Александр кызының бертуганының кызы Е. Л. Жакова ярдәм итә. [[1986 ел|1986]]—[[1987 ел]]ларда, архив материаллары нигезендә, музей составындагы барлык агач биналарны торгызу эшләре башкарыла. «В. И. Ленинның Ленино-Кокушкинодагы мемориаль музее» исемен ала. [[2003 ел]]да В. И. Ленинның музее базасында музей-тыюлык оештырыла<ref>[https://tatmuseum.ru/outing-noble-xix-century-manor-house-in-the-village-of-lenin-kokushkino/ Загородная экскурсия «Дворянская усадьба XIX века в селе Ленино-Кокушкино».] [[ТР милли музее]] сайты</ref>. Максаты — Александр Дмитрий (Мойша) улы Бланкның XIX гасыр утары комплексын саклау. [[2004 ел]]ның [[6 июнь|6 июнендә]] музей ачыла. 2022 елның апреленнән музей статусы [[ТР милли музее]]ның филиалы итеп үзгәртелә. Әлеге музей ― ТР Милли музееның 13нче филиалы <ref>''Рузилә Мөхәммәтова. '' [https://tatar-inform.tatar/news/pitrac-raionynyn-lenino-kokuskino-muzee-milli-muzee-filialyna-ailangan-5853473 Питрәч районының «Ленино-Кокушкино» музее Татарстан Милли музее филиалы булды.] Татар-информ, 21.04.2022</ref>. == Экспонатлар == Гомуми мәйданы (''парклар белән'') — 7,6 га, күргәзмәләр мәйданы — 456 кв. м. Тыюлык үз эченә А. Д. Бланкның агачтан салынган ике катлы йортын, җәйге йортын (''флигель''), хуҗалык корылмаларын, агачлар паркын, декоратив куаклыкны, каенлыкны һәм төзекләндерү элементларын ала. Музей-тыюлык тупланмасына 677 экспонат (''20 графика, 10 сын, 479 гамәли сәнгать, көнкүреш һәм этнография әйберләре, 15 документ, 86 фәнни-табигать әйберләре, 67 башка материа''л) керә. Экспозицияләр Бланклар һәм Ульяновлар гаиләсенең — [[XIX гасыр]] асылзатларының көнкүрешен тасвирлый. == Әдәбият == # Дом-музей В. И. Ленина в Кокушкино. [[Казан]], [[ТКН]], 1964.{{ref-ru}} # ''Ленар Гобәйдуллин''. [http://beznenmiras.ru/lenino-kokushkino-muzeennan-fotorepo/ Ленино-Кокушкино музее.] [[Безнең мирас (журнал)|«Безнең мирас»]], 12.08.2015 == Сылтамалар == * [http://www.museum.ru/m1419 Государственный историко-культурный музей-заповедник «Ленино-Кокушкино».] Музеи России{{ref-ru}} * [http://komanda-k.ru/%D0%A2%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD/%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%BD%D0%BE-%D0%BA%D0%BE%D0%BA%D1%83%D1%88%D0%BA%D0%B8%D0%BD%D0%BE-%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D0%B9 Ленино-Кокушкино.] Сайт Команды Кочующие, 10.08.2012{{ref-ru}} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Питрәч районы музейлары]] [[Төркем:Мемориаль музейлар]] [[Төркем:Владимир Ленин]] c2c6r06u1dikbqotrf29hba4m4xfpie Петр Гаврилов музее (Әлбәдән) 0 226407 3526538 3506644 2022-08-04T19:27:05Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Петр Гаврилов музее |файл = Әлбәдән_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 2010 |урын = 422790 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Питрәч районы]], [[Әлбәдән]], Колхоз ур., 1а. |директор = Динар Дамир улы Шәйхетдинов |сылтама = [http://www.museum.ru/M2789 Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[http://tatfrontu.ru/gallery2/v/muzei-i-memorialy-rt/pestrechinskiy-rayon/muzey-geroya-sovetskogo-soyuza-pm-gavrilova-v-d-alvidino-pestrechinskogo-rayona/ Музейдан фотосурәтләр].}} {{External media |рәсем1=[https://kultura-pitrech.ru/muzej_geroya_sovetskogo_soyuza_gavrilova Музейдан фотосурәтләр].}} '''Советлар Берлеге Каһарманы Петр Михаил улы Гаврилов музее''' ({{lang-ru|Музей Героя Советского Союза Петра Михайловича Гаврилова}}) — [[Татарстан]]ның [[Питрәч районы]] [[Әлбәдән]] авылында урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). [[Файл:Hero of the USSR.png|15px]] [[Советлар Берлеге Каһарманы]], {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Брест кальгасе|Брест кальгасен|ru|Брестская крепость}} саклаучыларның берсе майор [[Петр Гаврилов]]ның (''Петр Михаил улы Гаврилов, [[1900 ел|1900]]—[[1979 ел|1979]]'') тормышы һәм каһарманлыгы белән таныштыра. == Тарих == [[2010 ел]]ның [[30 июнь|30 июнендә]], сугыш каһарманының тууына 110 ел тулу уңаеннан, Петр Гавриловның туган авылы [[Әлбәдән]] авылында ачыла. == Бина == Петр Гаврилов яшәгән йорт-җир урынында башка хуҗалык булу сәбәпле, музей өчен агачтан бер катлы яңа бина Әлбәдән авылы читендә төзелә <ref>[https://kultura-pitrech.ru/muzej_geroya_sovetskogo_soyuza_gavrilova Музей Героя Советского Союза П. М. Гаврилова.] [[Питрәч районы]] мәдәният бүлеге сайты</ref>. == Экспонатлар == Мәйданы — 129, 3 кв. м. Фондnа ~500 саклау берәмлеге, шул исәптән П. М. Гавриловның [[Әлбәдән]] авылы кешеләре ярдәмендә тупланган шәхси әйберләре, шул исәптән, хәрби өс киеме, кул сәгате (''27 саклау берәмлеге'') куелган. Брест кальгасе күренеше булдырылган. Петр Михаил улы Гавриловның керәшен булуын искә алып, [[керәшеннәр]]нең көнкүрешен, мәдәниятен тасвирлаучы экспонатлар да (''100 саклау берәмлеге'') урын алган. Керәшен йорты интерьеры торгызылган. == Сылтамалар == * [http://www.museum.ru/M2789 Музей Героя Советского Союза П. М. Гаврилова.] Музеи России{{ref-ru}} * [http://tatfrontu.ru/gallery2/v/muzei-i-memorialy-rt/pestrechinskiy-rayon/muzey-geroya-sovetskogo-soyuza-pm-gavrilova-v-d-alvidino-pestrechinskogo-rayona/ Музей Героя Советского Союза П. М. Гаврилова.] tatfrontu.ru{{ref-ru}} * [http://komanda-k.ru/%D0%A2%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD/%D0%BF%D1%91%D1%82%D1%80-%D0%BC%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87-%D0%B3%D0%B0%D0%B2%D1%80%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D0%B2-%D0%B3%D0%B5%D1%80%D0%BE%D0%B9-%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE-%D1%81%D0%BE%D1%8E%D0%B7%D0%B0 Пётр Михайлович Гаврилов - Герой Советского Союза.] Сайт Команды Кочующие, 09.05.2014{{ref-ru}} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Питрәч районы музейлары]] [[Төркем:Мемориаль музейлар]] [[Төркем:Петр Гаврилов]] 7fg582i2ndxr0tiho9d80rzhj8cu0oj Максим Горький музее (Красновидово) 0 226441 3526522 3506645 2022-08-04T19:09:35Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Максим Горький музее |файл = Красновидово_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1979 |урын = 422813 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Кама Тамагы районы]], [[Красновидово]], М. Горький ур., 17. |директор = Гөлчәчәк Рәхимҗан кызы Нәҗипова<br/>Ольга Николай кызы Гришукова<br/> (''бүлек мөдире'') |сылтама = [http://www.museum.ru/M2680 Музей сайты] |викиҗыентык = }} <small>{{мәгънәләр|Максим Горький музее}}</small> {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[http://art16.ru/reportage/2016/08/20/yablochnyy-spas-v-krasnovidovo Музейдан фотосурәтләр].}} '''Максим Горький музее''' ({{lang-ru|Музей Максима Горького}}) — [[Татарстан]]ның [[Кама Тамагы районы]] [[Красновидово]] авылында урнашкан дәүләт мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). [[ТР милли музее]] бүлеге. Рус язучысы, җәмәгать эшлеклесе [[Максим Горький]] тормышының (''Алексей Максимович Пешков, [[1868 ел|1868]]—[[1936 ел|1936]]'') Красновидовода узган чоры белән таныштыра. Красновидово музее — ил буенча Максим Горькийның авыл җирлегендә ачылган беренче музее. [[Файл:Maxim Gorky authographed portrait 1.jpg|180px|thumb|right|[[Максим Горький]]]] == Тарих == [[1972 ел]]ның [[28 март]]ында нигез салынган. [[1979 ел]]ның [[10 октябрь|10 октябрендә]] ачылган. Музейга нигез салучылар — тарихчы-археолог [[Николай Калинин|Николай Филипп улы Калинин]] (''[[1888 ел|1888]]—[[1959 ел|1959]]'') һәм язучы, РСФСР атказанган мәдәният хезмәткәре Мария Николай кызы Елизарова (''[[1908 ел|1908]]—[[1995 ел|1995]]'')<ref>[http://kamskoye-ustye.tatarstan.ru/turism_mus.ru Музей М. Горького.] [[Кама Тамагы районы]] сайты</ref>. Беренче экспозицияне Казан тарихчысы В. В. Чумаков ясый. [[1979 ел|1979]]—[[1982 ел]]ларда — [[Максим Горький музее (Казан)|Максим Горькийның Казандагы музее]] филиалы. [[1983 ел]]дан — [[ТР милли музее]] бүлекчәсе<ref>[http://krasn.tatmuseum.ru/muzejj-a-m-gorkogo-v-sele-krasnovidovo/ Максим Горький музееның тарихы.] Красновидово музее{{ref-ru}}</ref>. Беренче директорлар — Валентина Иван кызы Кобзова, Валентина Григорий кызы Останина. == Бина == Музей бер комплекска берләшкән ике таш бинадан гыйбарәт: кызыл кирпечтән салынган яңа музей бинасы (''янкорма'') һәм Михаил Антон улы Ромасьның сакланып калган кибете бинасы. == Экспонатлар == Күргәзмә мәйданы — 144 кв. м. Экспонатлар саны — 850. Экспозиция Максим Горькийның [[1888 ел]]ның [[яз]]-[[көз]] айларында Красновидовода уздырган көннәре мохитен күрсәтә. Музей ике — мемориаль (''М. А. Ромасьның торак бүлмәсе, кибете'') һәм әдәби өлештән тора. Күргәзмә Красновидово авылының [[1732 ел]]дан башлап тарихы белән таныштыра. [[XIX гасыр]] рус керәстияны йорты интерьеры торгызылган. Красновидовода узган көннәре турында язучы «Минем университетларым» әсәрендә телгә ала. == Сылтамалар == * [http://www.museum.ru/M2680 Музей М. Горького в Красновидово.] Музеи России{{ref-ru}} * [http://krasn.tatmuseum.ru/ Музей М. Горького в Красновидово.] [[ТР милли музее]] сайты == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Кама Тамагы районы музейлары]] [[Төркем:Әдәби музейлар]] [[Төркем:Мемориаль музейлар]] [[Төркем:Максим Горький]] bs6bpgsbdcw6vyfv8wx3ffluhzn01fc Габдулла Тукай музей комплексы (Яңа Кырлай) 0 226461 3526479 3506646 2022-08-04T17:55:18Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Габдулла Тукай<br/> музей комплексы |файл = Г.Тукай_музее_(Яңа_Кырлай).jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1971 |урын = 422035 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Арча районы]], [[Яңа Кырлай]], Үзәк ур., 4а. |директор = Дамир Зиннәтулла улы Абдуллин |сылтама = [http://tukay-museum.ru/ Музей сайты] |викиҗыентык = }} <small>{{мәгънәләр|Габдулла Тукай музее (мәгънәләр)}}</small> {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[http://tukay-museum.ru/%d0%be-%d0%bc%d1%83%d0%b7%d0%b5%d0%b5/%d0%b2-%d0%bc%d1%83%d0%b7%d0%b5%d0%b5-%d0%b3%d0%b0%d0%b1%d0%b4%d1%83%d0%bb%d0%bb%d1%8b-%d1%82%d1%83%d0%ba%d0%b0%d1%8f/ Музейдан фотосурәтләр].}} '''Габдулла Тукай дәүләт әдәби-мемориаль музей комплексы''' ({{lang-ru|Государственный литературно-мемориальный музейный комплекс Габдуллы Тукая}}) — [[Татарстан]]ның [[Арча районы]] [[Яңа Кырлай]] авылында урнашкан дәүләт (''[[РФ]]'') бюджетындагы мәдәният оешмасы (''[[музей]]-комплекс''). Бөек татар шагыйре [[Габдулла Тукай]]ның (''Габдулла Мөхәммәтгариф улы Тукаев, [[1886 ел|1886]]—[[1913 ел|1913]]'') тормыш юлы һәм иҗаты белән таныштыра. == Музей комплексына керә == * Габдулла Тукай музее ([[Яңа Кырлай]]) * Сәгъди абый йорты (Яңа Кырлай) * Әхмәтхан бай йорты (Яңа Кырлай) * [[Тукаевлар музей-йорты (Кушлавыч)|Тукаевлар музей-йорты]] ([[Кушлавыч]]) == Филиалы == * Хуҗалык-эксплуатация хезмәте == Тарих == Музей [[1960-еллар]]ның икенче яртысында җәмәгатьчелек башлангычында эшли. Беренче экспозиция авыл китапханәсе бинасында төзелә. Нигез салучылар — Хөснурый Хәбри кызы Хәбриева (''[[1901 ел|1901]]—[[1967 ел|1967]]''), Азия Нурулла кызы Шакирова. [[1971 ел]]дан — «дәүләт музее» статусында. [[1976 ел]]ның [[26 апрель|26 апрелендә]] яңа экспозиция ачыла. [[1976 ел|1976]]—[[1979 ел]]ларда, Габдулла Тукайның тууына 90 ел тулу уңаеннан, сынчы [[Бакый Урманче]] проекты буенча [[нарат]] бүрәнәләрдән ике катлы яңа бина төзелә<ref>[http://mincult.tatarstan.ru/rus/gbuk-gosudarstvenniy-literaturno-memorialniy.htm Габдулла Тукай дәүләт әдәби-мемориаль музей комплексы.] [[ТР мәдәният министрлыгы]] сайты</ref>. [[1979 ел]]да Тукай яшәгән йорт, аны уллыкка алган Сәгъди Сәлихов утары (Сәгъди йорты) яңартыла. [[2007 ел]]дан — [[ТР мәдәният министрлыгы]] карамагындагы мөстәкыйль мәдәният оешмасы. == Бина == Экспозицияләр ике агач бинада урнашкан: шагыйрьнең балачагы узган Сәгъди абзый йортында мемориаль-көнкүреш экспозициясе, музей өчен [[1976 ел|1976]]—[[1979 ел]]ларда махсус төзелгән ике катлы бинада әдәбият-сәнгать экспозициясе. Музей чикләре тимер рәшәткә белән уратып алынган. == Экспонатлар == Күргәзмәләр мәйданы — 724 кв. м. Музей фондында 1 700 саклау берәмлеге (''төп фондта — 822'') (''[[2014 ел]] ахырына''). Музейда милли татар йортының эчке күренеше торгызылган. [[ХХ гасыр]] башында салынган Әхмәтхан бай Мөхәммәтҗанов йорты махсус проект буенча төзекләндерелә. Экспозициядә [[XIX гасыр]] ахыры — [[XX гасыр]] башында Яңа Кырлай авылы байларының көнкүрешен тасвирлаган мемориаль әйберләр урын алган. Экспонатлар арасында фисгармония, патефон, шкаф, комод, сепаратор (''сөт аеру аппараты'') бар. == Экскурсияләр == * Габдула Тукайның тормыш юлы һәм иҗаты * Шагыйрьнең балачагы * Габдулла Тукай тормышының [[Җаек (шәһәр)|Җаек]] чоры. * Габдулла Тукайның [[Казан]]да яшәгән вакыты. * Тукай — бүген. * Тукай сәнгать әсәрләрендә * Тукайның Сәгъди Салихов гаиләсендәге тормышы * XX гасыр башы Яңа Кырлай авылы бай катлау кешеләренең көнкүреше * [[Тукай юлы]] == Галерея == {{Gallery |title= Габдулла Тукай музей комплексы |width=160 |height=160 |lines=2 |File:Сәгъди_абый_йорты_(Яңа_Кырлай).jpg |Сәгъди абый йорты |File:Әхмәтхан_бай_йорты_(Яңа_Кырлай).jpg|Әхмәтхан бай йорты |File:Кушлавыч_музее_1.jpg|[[Тукаевлар музей-йорты (Кушлавыч)|Тукаевлар музей-йорты]] |File:Г.Тукай музее (Яңа Кырлай).jpg|Г. Тукай музее }} == Сылтамалар == * [http://tukay-museum.ru/ Музей-комплекс сайты] * [http://www.museum.ru/M1818 Государственный литературно-мемориальный музейный комплекс Габдуллы Тукая.] Музеи России{{ref-ru}} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Габдулла Тукай}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Арча районы музейлары]] [[Төркем:Әдәби музейлар]] [[Төркем:Мемориаль музейлар]] [[Төркем:Габдулла Тукай]] 8ux31kmhhxr0ai7pcw1uvns74135ed6 Тукаевлар музей-йорты (Кушлавыч) 0 226462 3526482 3506648 2022-08-04T17:57:54Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Тукаевлар музей-йорты |файл = Кушлавыч_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1996 |урын = 422017 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Арча районы]], [[Кушлавыч]], Тукай ур., 61. |директор = Дамир Зиннәтулла улы Абдуллин<br/>Ләйлә Мөнир кызы Мөхәммәтшина<br/> (''филиал мөдире'') |сылтама = [http://www.museum.ru/M2666 Музей сайты] |викиҗыентык = }} <small>{{мәгънәләр|Габдулла Тукай музее (мәгънәләр)}}</small> {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[http://tukay-museum.ru/%d0%be-%d0%bc%d1%83%d0%b7%d0%b5%d0%b5/%d0%b4%d0%b5%d1%80%d0%b5%d0%b2%d0%bd%d1%8f-%d0%ba%d0%be%d1%88%d0%bb%d0%b0%d1%83%d1%87-%d0%b0%d1%80%d1%81%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be-%d1%80%d0%b0%d0%b9%d0%be%d0%bd%d0%b0-%d1%80%d0%b5%d1%81/ Музейдан фотосурәтләр].}} '''Тукаевлар музей-йорты''' ({{lang-ru|Дом-музей семьи Тукаевых}}) — [[Татарстан]]ның [[Арча районы]] [[Кушлавыч]] авылында урнашкан дәүләт мәдәният оешмасы ([[музей]]). [[Габдулла Тукай дәүләт әдәби-мемориаль музей комплексы]]на керә. Бөек татар шагыйре [[Габдулла Тукай]]ның (''Габдулла Мөхәммәтгариф улы Тукаев, [[1886 ел|1886]]—[[1913 ел|1913]]'') туган авылы Кушлавычта урнашкан һәм шагыйрьнең әтисе Мөхәммәтгариф мулла Тукаев гаиләсенең көнкүреше белән таныштыра. [[Файл:Кушлавыч_музее_1.jpg|200px|thumb|right|Музей ишегалды]] == Тарих == Музей-йорт [[1996 ел]]ның [[24 май|24 маенда]] ачыла. == Бина == Музей Мөхәммәтгариф мулланың төзекләндерелгән утарында оештырылган. == Экспонатлар == Күргәзмә мәйданы — 85 кв. м. Музей фондында 500 дән артык (''420 се төп фондта'') саклау берәмлеге исәпләнә. Экспозиция татар халык шагыйренең туган йортын, аның эчке күренешен күз алдына китерергә ярдәм итә. Музейда [[XIX гасыр]] ахыры татар авылы йортының интерьеры (''эчке күренеше'') торгызылган. Мөхәммәтгариф мулланың йорты ирләр ягына һәм хатын-кызлар ягына бүленгән булган. Ирләр ягының авыл [[мәдрәсә]]се (мәктәбе) рәвешендә ясалуы Г. Тукайның чыгышы белән [[мулла]]лар нәселеннән булуына басым ясый. [[Тукаев]]лар нәселендә җиде буын мулла булуы билгеле. Йортның хатын-кызлар ягында хатын-кыз кулы белән ясалган әйберләр урын алган. Әлеге экспонатлар ярдәмендә Г. Тукайның тормыш юлы, аның шәхес, шагыйрь буларак үсүе күрсәтелә. == Сылтамалар == * [http://www.museum.ru/M2666 Дом-музей семьи Тукаевых.] Музеи России{{ref-ru}} * [http://tukay-museum.ru/ Музей-комплекс сайты] == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Габдулла Тукай}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Арча районы музейлары]] [[Төркем:Әдәби музейлар]] [[Төркем:Мемориаль музейлар]] [[Төркем:Габдулла Тукай]] gkapr8cgqyreaamrz41af0igxffxhdy Гани Сафиуллин музей-утары (Иске Кишет) 0 226499 3526480 3506649 2022-08-04T17:56:46Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Гани Сафиуллин<br/> музей - утары |файл = Г.Сафиуллин_музее_(Иске_Кишет).jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 2015 |урын = 422034 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Арча районы]], [[Иске Кишет]] |директор = Гөлфия Габитова |сылтама = |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[http://tatfrontu.ru/gallery2/v/nm-rt/memorialnye-kollekcii/uchastniki-fronta/gss/safiullin/ Гани Сафиуллинның фотосурәтләре].}} '''Советлар Берлеге Каһарманы генерал Гани Сафиуллин музей-утары''' ({{lang-ru|Музей-усадьба Героя Советского Союза генерала Гани Сафиуллина}}) — [[Татарстан]]ның [[Арча районы]] [[Иске Кишет]] авылында урнашкан мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). [[Советлар Берлеге Каһарманы]] (''[[1943 ел|1943]]'') генерал-лейтенант (''[[1944 ел|1944]]'') [[Гани Сафиуллин]]ның (''Гани Биккенә (Биккенәй, Бикин) улы Сафиуллин, [[1905 ел|1905]]—[[1973 ел|1973]]'') тормыш юлы белән таныштыра. Музей [[Арча районы]]нда туган [[Файл:Hero of the USSR.png|15px]] [[Советлар Берлеге Каһарманы|Советлар Берлеге Каһарманнары]] [[Валентин Ежков |Валентин Федор улы Ежков]], [[Нәкыйп Сафин|Нәкыйп Сафа улы Сафин]], [[Гатаулла Салихов|Гатаулла Салих улы Салихов]], Иске Кишеттән [[Бөек Ватан сугышы|сугыш]] ветераннары истәлегенә багышланган. == Тарих == [[2015 ел]]ның [[6 май|6 маенда]], [[Бөек Җиңү]]нең 70 еллыгы уңаеннан ачыла. Музейны оештыруның инициаторы һәм турыдын-туры катнашучысы — «[[Таттелеком]]» ААҖ генераль директоры (''[[2006 ел|2006]]—[[2019 ел]]ларда'') [[Татарстан Республикасы Дәүләт Советы]] депутаты [[Тукай бүләге]] иясе [[Лотфулла Шәфигуллин|Лотфулла Нурислам улы Шәфигуллин]]<ref>[http://my.tattelecom.ru/about/charity/20150507,%D0%9E%D1%82%D0%BA%D1%80%D1%8B%D1%82-%D0%BC%D1%83%D0%B7%D0%B5%D0%B9%D0%BD%D1%8B%D0%B9-%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%BF%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81,-%D0%BF%D0%BE%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B9-%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BE%D1%8E-%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE-%D0%A1%D0%BE%D1%8E%D0%B7%D0%B0,-%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB%E2%80%93%D0%BB%D0%B5%D0%B9%D1%82%D0%B5%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D1%82%D1%83-%D0%93%D0%B0%D0%BD%D0%B8-%D0%A1%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%83%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D1%83 Открыт музейный комплекс, посвященный Герою Советского Союза, генерал-лейтенанту Гани Сафиуллину.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210227000014/https://my.tattelecom.ru/about/charity/20150507,%D0%9E%D1%82%D0%BA%D1%80%D1%8B%D1%82-%D0%BC%D1%83%D0%B7%D0%B5%D0%B9%D0%BD%D1%8B%D0%B9-%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%BF%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81,-%D0%BF%D0%BE%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B9-%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BE%D1%8E-%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE-%D0%A1%D0%BE%D1%8E%D0%B7%D0%B0,-%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB%E2%80%93%D0%BB%D0%B5%D0%B9%D1%82%D0%B5%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D1%82%D1%83-%D0%93%D0%B0%D0%BD%D0%B8-%D0%A1%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%83%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D1%83 |date=2021-02-27 }} Сайт ОАО «Татттелеком», 07.05.2015{{ref-ru}}</ref>. Музейны ачу тантанасында ТР буенча баш федераль инспектор полиция генерал-майоры Ренат Зәки улы Тимерҗанов, [[Татарстан Республикасы Гражданнар оборонасы эшләре һәм гадәттән тыш хәлләр министрлыгы|ТР ватандашлар саклануы эшләре һәм гадәттән тыш хәлләр министры]] эчке хезмәт генерал-лейтенанты [[Рәфис Хәбибуллин|Рафис Җәүдәт улы Хәбибуллин]], ТР хәрби комиссары генерал-майор [[Сергей Погодин|Сергей Николай улы Погодин]], [[Идел буе федераль округы]]ның Гани Сафиуллин исемендәге Татарстан кадет корпусы (''[[Түбән Кама]]'') курсантлары һ. б. катнаша <ref>[http://history-kazan.ru/v-kurse-sobytij/fakty-i-kommentarii/16221-muzej-geroya-sovetskogo-soyuza-generala-safiullina-v-starom-kishite Музей Героя Советского Союза генерала Сфиуллина в Старом Кишете.] history-kazan.ru, 06.05.2015{{ref-ru}}</ref>. Музейны оештыруга бюджет акчасы тотылмый. Спонсорларның исеме музей диварына язып куелган<ref>''Юлия Ревина''. [https://www.tatar-inform.ru/news/2015/05/06/453663/?set_desktop=1 В Татарстане открыли музейный комплекс, посвященный Герою Советского Союза Гани Сафиуллину.] [[Татар-информ]], 6.05.2015{{ref-ru}}</ref>. [[Файл:Г.Сафиуллин_музее_1.jpg|160px|thumb|right|Г. Б. Сафиуллин бюсты]] == Бина == Музей Гани Сафиуллин туган һәм [[1920 ел]]да [[Казакъстан]]га киткәнче яшәгән йортта оештырылган. Йорт төзекләндерелгән. == Экспонатлар == Экспозициядә генералның шәхси әйберләре, документлары куелган. Г. Б. Сафиуллин җитәкчелек иткән {{Тәрҗемә ителмәгән 3|38нче укчы дивизия|38нче укчы дивизия|ru|38-я стрелковая дивизия}} һәм 25нче укчы корпус сугышып үткән урыннардан да (''[[Донбасс]], [[Сталинград сугышы|Сталинград]], [[Харьков]], [[Белгород]]'') экспонатлар кайтартылган. Музей каршына Г. Б. Сафиуллин бюсты бастырылган. == Сылтамалар == * [http://tukay-museum.ru/%d0%bc%d1%83%d0%b7%d0%b5%d0%b9-%d0%b3%d0%b0%d0%bd%d0%b8-%d1%81%d0%b0%d1%84%d0%b8%d1%83%d0%bb%d0%bb%d0%b8%d0%bd%d0%b0/ Музей Гани Сафиуллина] * [http://pfo.gov.ru/press/events/87364/ В Арске открыли музейный комплекс памяти Героя Советского Союза Гани Сафиуллина.] Официальный сайт полномочного представителя Президента Российской Федерации в Приволжском федеральном округе, 6.05.2015{{ref-ru}} * [http://arskland.ru/news/2676/?sphrase_id=1372994 Гани Сафиуллин музее тагын да матурланып күркәмләнеп китте.] «Арча якташлыгы» сайты, 24.07.2018 == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Арча районы музейлары]] [[Төркем:Мемориаль музейлар]] [[Төркем:Гани Сафиуллин]] 8kz6188phncaadwg4wtwnf8s4plzn5x Түбән Кама комплекслы музее 0 226538 3526548 3506651 2022-08-04T19:46:28Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Түбән Кама<br/> комплекслы музее |файл = Түбән_Кама_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1976 |урын = 423570 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Түбән Кама]], Төзүчеләр проспекты, 14. |директор = Татьяна Владимир кызы Атяпина |сылтама = [http://www.museum.ru/m2691 Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[http://tatfrontu.ru/gallery2/v/muzei-i-memorialy-rt/nizhnekamskiy-rayon/mbu-kompleksnyy-muzey-g-nizhnekamska/ Музейдан фотосурәтләр].}} '''Түбән Кама шәһәренең комплекслы музее''' ({{lang-ru|Комплексный музей города Нижнекамска}}) — [[Татарстан]]ның [[Түбән Кама]] шәһәрендә урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). Түбән Каманың барлыкка килү һәм үсеш тарихы, шәһәрнең күренекле кешеләре, инфраструктурасы һәм сәнәгать оешмалары белән таныштыра. == Бүлекчәсе == * [[Әхсән Фәтхетдинов музее (Түбән Кама)|Әхсән Фәтхетдинов музее]] [[Файл:Әхсән Фәтхетдинов музее.JPG|180px|thumb|right|[[Әхсән Фәтхетдинов музее (Түбән Кама)|Әхсән Фәтхетдинов музее]]]] == Тарих == Түбән Кама шәһәре төзелә башланган [[1961 ел]]да шәһәр тарихы музеен оештыру эшләре башлана. Музей [[1976 ел]]ның [[22 сентябрь|22 сентябрендә]] шәһәрнең ун еллыгына (''[[1966 ел]]ның [[22 сентябрь|22 сентябрендә]] аңа шәһәр статусы бирелә'') [[ТР милли музее|ТАССР Берләшкән музее]] филиалы буларак ачыла<ref>[http://uk-nk.ru/pages/kompleksnyy-muzey-goroda.html Комплексный музей города Нижнекамска.] [[Түбән Кама районы]] мәдәният идарәсе</ref>. [[2008 ел]]дан — мөстәкыйль мәдәният оешмасы. == Бина == [[1976 ел]]да музейга Гагарин урамындагы өч бүлмәле фатирдан урын бирелә. [[1978 ел]]да Вахитов урамында яңа бинага күченә. [[2004 ел]]да шәһәр үзәгендә (''сүтелгән «Восход» кинотеатры бинасы урынында'') музей өчен махсус проект белән ике манаралы әкият кирмәненә охшаган яңа бина салына<ref>[http://www.e-nkama.ru/infrastruktura/social/kyltyra/Museum/ Музей.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190809181251/http://www.e-nkama.ru/infrastruktura/social/kyltyra/Museum/ |date=2019-08-09 }} [[Түбән Кама районы]] рәсми сайты</ref>. == Экспонатлар == Мәйданы 753 кв. м. Музей фондында 26 меңнән артык экспонат исәпләнә: алар арасында сәнгать әсәрләре һәм документаль чыганаклар, борынгы керәстиян көнкүрешен тасвирлаган этнография әйберләре, китаплар, документлар, борынгы акчалар коллекциясе. 9 күргәзмә залы, шулай ук музыкаль кичәләр һәм рәссамнар белән очрашу өчен сәнгать залы эшли. Музейның даими экспозициясе шәһәрнең барлыкка килү һәм үсеш тарихын яктырта, беренче кешеләр, Түбән Каманың инфраструктурасы һәм сәнәгать предприятияләре (''[[Түбәнкаманефтехим|Түбән Кама нефтехимия заводы]], {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Түбән Кама шин заводы|Түбән Кама шин заводы|ru|Нижнекамскшина}}'') турында сөйли. «Түбән Каманың борынгы тарихы» күргәзмәсе Түбән Кама төбәгенең шәһәр барлыкка килгәнгә кадәрге тарихы, кешеләр килеп урнашу этаплары, җирле халыкларның гореф-гадәтләре һәм йолалары, кәсепләре турында мәгълүмат бирә. 135 кош карачкысы урын алган «Корабль урманы ({{lang-ru|Корабельная роща}}) кошлары» күргәзмәсе оештырылган. Музейның табигый-фәнни бүлеге [[Түбән Кама районы]] территориясендә табылган борынгы хайваннар калдыклары белән таныштыра. «Стахеевлар ретро-кунак залы» күргәзмәсе төбәктә билгеле булган сәүдәгәр [[Николай Стахеев|Стахеевлар]] язмышы турында сөйли. [[Файл:Стахеев (Чикин йорты).jpeg|160px|thumb|right|[[Николай Стахеев|Стахеев]] (Чикин) йорты.<br /><small>''Кызыл Чишмә. [[Түбән Кама]]''</small>.]] «Декоратив-гамәли сәнгать залы»нда Түбән Кама төбәгенең иҗади шәхесләре ясаган ефәк батик, салам аппликация, автор керамикасы, каен тузыннан үрү, флористика һ. б. үрнәкләр урын алган. [[Татарстан]] һәм Түбән Кама шәһәре рәссамнарының картиналары һәм график эшләре вернисажы — музейның горурлыгы. «Хәрби Дан залы»нда [[Бөек Ватан сугышы]]нда катнашкан шәхесләр, шул исәптән, [[Файл:Hero of the USSR.png|15px]] [[Советлар Берлеге Каһарманы]] [[Никита Кайманов|Никита Фадей улы Кайманов]], [[Файл:OrderofGlory.png|30px]] [[Дан ордены]]ның тулы кавалеры разведчик [[Рифкать Гайнуллин |Рифкать Хәйрулла улы Гайнуллин]] (''[[1924 ел|1924]]—[[2009 ел|2009]]'') турында мәгълүмат тупланган. == Әдәбият == # ''Һәдия Хәбибуллина''. Ак йолдызың синең. [[Түбән Кама]]: «Гүзәл» нәшрият-полиграфия үзәге, 2001. # ''Һәдия Хәбибуллина''. Могҗиза тудыручылар. Түбән Кама: «Гүзәл» нәшрият-полиграфия үзәге, 2006. == Сылтамалар == * [http://www.museum.ru/m2691 Комплексный музей города Нижнекамска.] Музеи России{{ref-ru}} * [http://tatfrontu.ru/content/kompleksnyy-muzey-g-nizhnekamska Комплексный музей города Нижнекамска.] tatfrontu.ru{{ref-ru}} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Түбән Кама музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] 48o1dnwes3wwbzvk1krxfkwpwwa1m2r Янка Купала музее (Печище) 0 226544 3526563 3506652 2022-08-04T20:13:03Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Янка Купала музее |файл = Печище_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1975 |урын = 422592 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Югары Ослан районы]], [[Печище (Татарстан)|Печище]], икмәк комбинаты |директор = Гөлчәчәк Рәхимҗан кызы Нәҗипова<br/> Римма Юрий кызы Абызова (''бүлек мөдире'') |сылтама = [http://kupala.tatmuseum.ru/ Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[http://tatfrontu.ru/gallery2/v/muzei-i-memorialy-rt/verhneuslonskiy-rayon/muzey-yanki-kupaly-v-sele-pechischi/ Музейдан фотосурәтләр].}} '''Янка Купала музее''' ({{Lang-be|Музей Янкі Купалы, музэй Янкі Купалы}}, {{lang-ru|Музей Янки Купалы}}) — [[Татарстан]]ның [[Югары Ослан районы]] [[Печище (Татарстан)|Печище]] авылында урнашкан дәүләт мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). [[ТР милли музее]] бүекчәсе. Беларус халык шагыйре [[Янка Купала]]ның (''Иван Доминик улы Луцевич, [[1882 ел|1882]]—[[1942 ел|1942]]'') тормыш юлы һәм иҗаты белән таныштыра. [[Файл:Yanka Kupala. 1908..jpg|160px|thumb|right|[[Янка Купала]]. ''[[1908 ел|1908]]'']] == Тарих == Янка Купала гаиләсе белән [[1941 ел]]ның [[13 ноябрь|13 ноябреннән]] [[1942 ел]]ның [[18 июнь|18 июненә]] кадәр (''[[Мәскәү]]гә китеп, анда серле үлем белән үлгәнче'') [[Печище (Татарстан)|Печище]] икмәк ризыклары комбинатының бер бинасында эвакуациядә яши. Музей [[1975 ел]]ның [[28 май|28 маенда]] ачыла. Музейны оештыруда [[Казан]]ның «Спадчина» беларус диаспорасы ярдәм итә <ref>[http://kupala.tatmuseum.ru/ Янка Купала музее сайты]</ref>. == Бина == Музей — «Оконишников һәм уллары» сәүдә йорты [[1895 ел]]да төзеткән {{comment|бу|пар}} тегермәне һәм икмәк ризыклары комбинаты архитектура комплексының бер өлеше. == Экспонатлар == Мәйданы — 150 кв. м. Фондта ~700 саклау берәмлеге экспонат саклана. Экспозиция [[1600 ел]]да нигез салынган [[Печище (Татарстан)|Печище]] авылы һәм пар тегермәне тарихы, беларус халык шагыйре (''[[1925 ел|1925]]'') [[Янка Купала]]ның тормыш юлы белән таныштыра. [[Казан]]ның шәрәфле ватандашлары булган сәүдәгәр Оконишниковларның, пар тегермәненең инкыйлабка кадәрге һәм Совет чорындагы тарихы күрсәтелә. Михаил Иван улы Оконишников – [[Казан]] [[шәһәр]]енең нәселдән күчүче шәрәфле ватандашы. «Оконишников һәм уллары» сәүдә йорты [[Казан]]да сортлы он тарту тегермәне, [[Казан губернасы]]нда [[Печище (Татарстан)|Печище]] (''хәзерге'' [[Югары Ослан районы]]) һәм [[Каймар]] (''хәзерге'' [[Биектау районы]]) авылларында {{comment|бу|пар}} тегермәннәре тоткан. Музейда Янка Купаланың мемориаль бүлмәсе интерьеры торгызылган. == Сылтамалар == * [http://www.museum.ru/M2673 Музей Янки Купалы в с. Печищи.] Музеи России{{ref-ru}} * [http://kupala.tatmuseum.ru/ Музей Янки Купалы.] [[ТР милли музее]] сайты * [http://tatfrontu.ru/gallery2/v/muzei-i-memorialy-rt/verhneuslonskiy-rayon/muzey-yanki-kupaly-v-sele-pechischi/ Музей Янки Купалы.] tatfrontu.ru{{ref-ru}} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Югары Ослан районы музейлары]] [[Төркем:Әдәби музейлар]] [[Төркем:Мемориаль музейлар]] [[Төркем:Янка Купала]] 1v1wr5q7t6bhvtzi1gyo1j1i3l27cga Зөя утрау-шәһәрчеге музей-тыюлыгы 0 226572 3526569 3506679 2022-08-04T20:24:56Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = «Зөя утрау-шәһәрчеге»<br/> музей-тыюлыгы |файл = Зөя_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 2009 |урын = 420250 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Яшел Үзән районы]], [[Зөя (Яшел Үзән районы)|Зөя]], Мәскәү ур., 6. |директор = Артем Николай улы Силкин |сылтама = [https://www.ostrovgrad.org/ Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[https://www.instagram.com/official_sviyazhsk/ Зөя утрау-шәһәрчеге фотосурәтләре].}} '''«Зөя утрау-шәһәрчеге» музей-тыюлыгы''', «Зөя утрау-шәһәрчеге» дәүләт тарих-архитектура һәм сәнгать музей-тыюлыгы ({{lang-ru|Государственный историко-архитектурный и художественный музей-заповедник «Остров-град Свияжск»}}) — [[Татарстан]]ның [[Яшел Үзән районы]] [[Зөя (Яшел Үзән районы)|Зөя]] авылында урнашкан дәүләт мәдәният оешмасы (''[[музей]]-тыюлык''). Экспозицияләр утрау-шәһәрчекнең оешуыннан алып XX гасыр башына кадәрге административ, социаль-икътисад, мәдәни үсеше, җирле халыкларның кәсепләре тарихы белән таныштыра. == Музей-тыюлыкка керә == * Зөя тарихы музее * [[Русия ватандашлар сугышы|Ватандашлар сугышы]] музее * Елга музее * [[Агач археологиясе музее (Зөя)|Археологик агач музее]] Утрау-шәһәрчектә [[ЮНЕСКО]] [[Бөтендөнья мирасы]] исемлегенә кертелгән [[Зөя Успение монастыре|Мәрьям Ананың дөньялыктан күчү кәшишханәсе]] (''[[Зөя Успение монастыре|Успение монастыре]]'', {{lang-ru|Свияжский Успенский монастырь}}) урнашкан. [[Файл:Успенье соборы.jpg|160px|thumb|right|[[Зөя Успение монастыре|Успение монастыре]]]] == Биналар == Музей объектлары [[XVI гасыр]]ның уртасы — [[XX гасыр]] аралагында төзелгән биналарда урнашкан. Мәсәлән, «Зөя тарихы музее» — [[2009 ел]]дан башлап, элекке эшлекле очрашулар урыны булган комплекста (''[[1838 ел|1838]]—[[1840 ел]]ларда төзелгән''), «Елга музее» яңа корылган Зөя елга вокзалында урнашкан. == Тарих == [[1987 ел]]да утрауда [[ТР дәүләт сынлы сәнгать музее|ТР сынлы сәнгать музее]] филиалы оеша. «Зөя утрау-шәһәрчеге» музее [[Татарстан Республикасы Министрлар Кабинеты]]ның [[2009 ел]]ның [[28 август]]ында кабул ителгән 584нче санлы карары нигезендә оештырыла. [[2015 ел]]дан — музей-тыюлык статусында<ref>[http://mincult.tatarstan.ru/rus/gosudarstvenniy-istoriko-arhitekturniy-i.htm Государственное бюджетное учреждение культуры Республики Татарстан «Государственный историко-архитектурный и художественный музей-заповедник «Остров-град Свияжск».] [[ТР мәдәният министрлыгы]] сайты</ref>. Музейны булдыру өчен башлангыч чорда ким дигәндә 6 млрд сум акча таләп ителә<ref>[https://www.tatar-inform.ru/news/2009/07/24/177532/ На коллегии Минкульта РФ обсудили создание музея-заповедника в Свияжске.] [[Татар-информ]], 24.08.2009</ref>. Музей-тыюлыкны булдыру эше белән [[ТР Президенты|ТР беренче президенты]] [[Минтимер Шәймиев|М. Ш. Шәймиев]] химаячелегендәге «[[Болгар (Спас районы)|Болгар]] һәм Зөяне саклау һәм үстерү буенча “Яңарыш” фонды» ({{lang-ru|Фонд «Возрождение»}}) җитәкчелек итә. == Экспонатлар == Тыюлыкта күп санлы борынгы рус архитектурасы, [[православие]] һәм тарих һәйкәлләре сакланган. Дәүләт сагында 37 мәдәни мирас объекты тора: аларның 19ы — федераль дәрәҗәдәге әһәмияткә ия, 18е — төбәк (''[[Татарстан]]'') дәрәҗәсендәге әһәмияткә ия. Музей фондында 33 398 саклау берәмлеге (''24 129 берәмлек төп фондта һәм 9 269 берәмлек фәнни-ярдәмче фондта'') исәпләнә (''[[2014 ел]]ның [[1 гыйнвар]]ына''). 20 220 саклау берәмлеге — археология табылдыклары, 1 356 саклау берәмлеге — декоратив-гамәли сәнгать әйберләре, 1 134 саклау берәмлеге — нумизматика һ. б. экспонатлар. «Археология» тупланмасында [[Зөя (елга)|Зөя елгасы]] ярында табылган һәм, югары дымлы климат булу сәбәпле, бүгенге көнгә кадәр сакланган күпсанлы чынаяк кирпеч, балчык эшләнмәләр, [[акча]], агач һәм күн әйберләр тупланган. «Сәнгать» тупланмасында тормышлары һәм иҗатлары [[Зөя (Яшел Үзән районы)|Зөя]] шәһәрчеге белән бәйле булган рәссамнарның дистә еллар дәвамында тапшырылып килгән эшләре урын алган. == Экскурсияләр == * Зөя ныгытмасыннан Россия мәмләкәтенә кадәр * Гаҗәеп утрау-шәһәрчекнең тарихи елъязмасы * Зөя шәһәрчеге турында әкиятләр * Зөя шәһәре тарихы битләреннән == Галерея == {{Gallery |title= [[«Зөя утрау-шәһәрчеге» музей-тыюлыгы]] |width=180 |height=180 |lines=2 |File:Sviyazhsk Rozhdestvenskaya Street and pier 08-2016 img1.jpg|Елга вокзалына төшүче урам |File: Sviyazhsk Ioanno-Predtechensky Convent 08-2016 img4.jpg|Агачтан эшләнгән Троица чиркәве |File: Sviyazhsk Rozhdestvenskaya Street and pier 08-2016 img2.jpg|Зөя елга вокзалы. «Елга музее» да шунда |File:Sviyazhsk History Museum 08-2016.jpg | «Зөя тарихы» музее |File:Панорама Ансамбль Успенского монастыря Свияжск Татарстан.jpg|Зөя утрау-шәһәрчеге ерактан күренеше }} == Сылтамалар == * [https://www.ostrovgrad.org/ Музей-тыюлыкның рәсми сайты]{{ref-ru}}{{ref-en}} * [http://www.museum.ru/M1506 Государственный историко-архитектурный и художественный музей-заповедник «Остров-град Свияжск».] Музеи России{{ref-ru}} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Яшел Үзән районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] [[Төркем:Русия музей-тыюлыклары]] [[Төркем:Зөя]] hrljqe8sxrbwjmkvtgmr46jllnccdap Әлмәт картиналар галереясы 0 226585 3526490 3506654 2022-08-04T18:08:48Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Әлмәт<br/> картиналар галереясы |файл = Әлмәт_картина_галереясы.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1975 |урын = 423450 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Әлмәт]], Ленин ур., 98. |директор = Розалия Равил кызы Минабетдинова |сылтама = [http://www.museum.ru/M1443 Галерея сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[http://tatfrontu.ru/gallery2/v/muzei-i-memorialy-rt/almetevskiy-rayon/mbu-almetevskaya-kartinnaya-galereya/ Галереядан фотосурәтләре].}} '''Әлмәт картиналар галереясы''', Геннадий Стефановский исемендәге Әлмәт картиналар галереясы, ({{lang-ru|Альметьевская картинная галерея, Альметьевский филиал музея изобразительных искусств РТ имени Г. Стефановского}}) — [[Татарстан]]ның [[Әлмәт]] шәһәрендә урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы. [[Татарстан Республикасы дәүләт сынлы сәнгать музее]] филиалы. [[Татарстан|Республиканың]] көньяк-көнчыгышы рәссамнарының сынлы сәнгать иҗат үрнәкләре аша Әлмәт төбәге тарихы белән таныштыра. == Тарих == [[1975 ел]]ның [[26 август]]ында «[[Татнефть]]» ААҖ ярдәмендә ачыла. Картиналар галереясын оештыруда [[Геннадий Стефановский|Геннадий Алексей улы Стефановский]] (''[[1918 ел|1918]]—[[1991 ел|1991]], галереяның беренче ([[1975 ел|1975]]—[[1987 ел]]ларда) директоры'') башлап йөри. «Татнефть» сатып алган [[Мәскәү]], [[Санкт-Петербург]], [[Казан]] рәссамнары картиналары, шулай ук шәһәр оешмалары, Әлмәт шәһәре шурасы башкарма комитеты, [[ТР мәдәният министрлыгы]], [[ТР рәссамнар берлеге]], Әлмәт мәдәният бүлеге сатып алган, аерым рәссамнар тапшырган әсәрләр галереяның нигезе була. [[1987 ел]]ның [[1 август]]ыннан — [[Татарстан Республикасы дәүләт сынлы сәнгать музее]] филиалы. Әлмәт картиналар галереясы — республиканың көньяк-көнчыгышында урнашкан иң зур музейларының берсе<ref>[https://e-almet.ru/spravka/concrete-1363/ Картинная галерея им. Г. Стефановского.] e-almet.ru{{ref-ru}}</ref>. [[Файл:Г.А.Стефановский.JPG|160px|thumb|right|[[Геннадий Стефановский|Г. А. Стефановский]] — галереяны нигезләүче]] [[Файл:Нефтьче_МЙ.jpg|160px|thumb|right|Галерея урнашкан «Нефтьче» мәдәният йорты]] == Бина == Картиналар галереясы Әлмәтнең «Нефтьче» мәдәният йортында урнашкан. == Экспонатлар == Гомуми мәйданы — 1 200 кв. м., күргәзмәләр залының мәйданы — 800 кв. м. Әлмәт картиналар галереясында озак саклануда ~1 000 сынлы сәнгать (''рәсем сәнгате, графика, скульптура, декоратив-гамәли сәнгать'') әсәре бар. Күргәзмәдә [[Татарстан]] рәссамнары [[Бакый Урманче|Б. Урманче]], [[Харис Якупов|Х. Якупов]], [[Рауза Якупова|Р. Якупова]], В. Тимофеев, [[Мәхмүт Госманов|М. Госманов]], [[Виктор Куделькин|В. Куделькин]], [[Лотфулла Фәттахов|Л. Фәттахов]], [[Николай Кузнецов|Н. Кузнецов]], [[Сергей Лывин|С. Лывин]], [[Илдар Зарипов (1939)|И. Зарипов]], [[Абрек Абзгилдин|А. Абзгилдин]], [[Кондрат Максимов|К. Максимов]], А. Прокопьев, [[Борис Майоров (1931)|Б. Майоров]], [[Рада Нигъмәтуллина|Р. Нигъмәтуллина]], Э. Бусова, [[Ирина Колмогорцева|И. Колмогорцева]], [[Софья Кузьминых|С. Кузьминых]] эшләре куелган. Галерея фонды республиканың көньяк-көнчыгышында яшәүче яшь рәссамнар (''З. Бикташева, В. Акимов, Р. Сәлахова, О. Кульпин, А. Максютин, Н. Петров, Б. Мәрданов, В. Терентьев, Р. Гомәров, В. Кротов, В. Милославская, В. Бушурова, Т. Самойлова, Ю. Свинин, В. Пиянзин'') эшләре белән тулыландырыла. Музей тупланмаларында танылган рус һәм совет рәссамнары (''А. Кокарев, Л. Лагорио, Н. Хохряков, К. Бритов, Л. Бродская, В. Ветрогонский, В. Васин, Н. Жуков, В. Игошев, Г. Королев, М. Куприянов, Н. Обрынба, Э. Прибыловская, П. Соколов-Скаля'') әсәрләре, «Халык иҗаты» бүлегендә [[Арча]] аяк киеме фабрикасы осталарының күн мозаикасы һәм бизәк төшерелгән әйберләре, татар тукучылары эшләнмәләре һәм чигүләр, Дымки осталары кызыл балчыктан ясаган уенчыклар, Палех лак миниатюрасы, матур пыяла, Ленинград һәм Дулевск фарфор заводларының эшләнмәләре, Хохлома агач савыт-сабасы, агачтан уеп ясалган эшләнмәләр урын алган. == Экскурсияләр == * Идел буе: тарихчы һәм рәссам күзлегеннән. ''[[Идел Болгары]]ның тарих битләре''. * Рус һәм татар халкының декоратив-гамәли сәнгате. ''[[Татарлар]]ның декоратив-гамәли сәнгате: туку, чигү алымнары, күн мозаикасы осталары эшләре. [[Руслар]]ның декоратив-гамәли сәнгате: хохлома, гжель, Полхов - Мәйдан, Городец, Палех, кызыл балчыктан ясалган уенчыклар, чигелгән әйберләр.'' [[Файл:Г.А.Стефановский 2.jpg|160px|thumb|right|Әлмәт картиналар галереясы турында китап]] == Әдәбият == # ''[[Разим Вәлиуллин]]'' (''төзүче''). Әлмәт җырлый (''җыентык''). [[Казан]]: «ГранДан», 2003. ISBN 5-89928-070-0 # Альметьевская картинная галерея. 100 произведений (''альбом''). М.: Музей-галерея «Новый Эрмитаж – один», 2004.{{ref-ru}} # Альметьевская картинная галерея (''каталог''). М.: Музей-галерея «Новый эрмитаж-один», 2005.{{ref-ru}} == Сылтамалар == * [http://www.museum.ru/M1443 Альметьевская картинная галерея.] Музеи России{{ref-ru}} * [http://tatfrontu.ru/content/almetevskaya-kartinnaya-galereya Альметьевская картинная галерея.] tatfrontu.ru{{ref-ru}} * [http://almetyevsk.tatar.ru/almetevskaya-kartinnaya-galereya-im-gstefanovskogo.htm Әлмәт картиналар галереясы.] [[Әлмәт районы]] сайты == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Әлифба буенча галереялар]] [[Төркем:Әлмәт музейлары]] 2m5vl9342ifxxosuc7ie2n5cksg081z Әлмәт туган якны өйрәнү музее 0 226589 3526491 3506655 2022-08-04T18:09:51Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Әлмәт<br/>туган якны өйрәнү<br/> музее |файл = Әлмәт_музее.JPG |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1994 |урын = 423450 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Әлмәт]], Тынычлык ур., 1 |директор = Винера Кыяметдин кызы Зәйдуллина |сылтама = [http://www.museum.ru/M2660 Музей сайты] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[http://tatfrontu.ru/gallery2/v/muzei-i-memorialy-rt/almetevskiy-rayon/mbu-almetevskiy-kraevedcheskiy-muzey/ Музей фотосурәтләре].}} {{External media |рәсем1=[http://almetgeroi.ru/content/mbu-almetevskiy-kraevedcheskiy-muzey Музей фотосурәтләре].}} '''Әлмәт туган якны өйрәнү музее''' ({{lang-ru|Альметьевский краеведческий музей}}) — [[Татарстан]]ның [[Әлмәт]] шәһәрендә урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''[[музей]]''). [[Нефть]] төбәге булган Әлмәт шәһәре тарихы белән таныштыра. == Филиаллары == * [[Түбән Мактамада туган төбәк музее|Түбән Мактама бистәсе тарихы музее]] * [[Фатих Кәрими музее (Миңнебай)|Фатих Кәрими музее]] * Иске Баграж авылы тарихы музее == Тарих == Әлмәт шәһәре музее [[1994 ел]]ның [[18 май|18 маенда]] ачыла. == Бина == Әлмәт шәһәренең 50 еллыгы алдыннан, [[2003 ел]]да музейга иркен бина бирелә. == Экспонатлар == Мәйданы — 677,5 кв. м. Музей фондларында 6 490 саклау берәмлеге экспонат: археологик табылдыклар, көнкүреш кирәк-яраклары, этнография, нумизматика тупланмасы, рәсемнәр, фоторәсемнәр, документлар, декоратив-гамәли сәнгать эшләнмәләре, китаплар саклана. Төп экспозиция район һәм шәһәрнең барлыкка килүе, үсеше турында сөйли. Мактау залында «Барлык чорлар яшь парлары берләшегез» күргәзмәсе эшли, анда яшь парлар борынгы туй йолаларын үткәрә. [[2011 ел]]да лекцияләр залы ачылган. Анда пресс-конференцияләр, лекция һ. б. чаралар оештырыла. «Тылсымлы остаханә» почмагында балалар белән кызыл балчыктан әйбер ясау мастер-классы үткәрелә. == Коллекцияләр == * [[XIX гасыр]] ахыры — [[XX гасыр]] башы бизәнү әйберләре (''14 саклау берәмлеге'') * [[XX гасыр]] урталары фотоаппаратлары (''45 саклау берәмлеге'') * [[XVIII гасыр]] ахыры — [[XXI гасыр]] башы нумизматикасы (''[[акча]]лар'') (''679 саклау берәмлеге'') * [[XX гасыр]] — [[XXI гасыр]] башы сәгатьләре (''400 саклау берәмлеге'') * «Катюша» реактив минометын беренче кулланучы [[Барый Йосыпов]]ның (''[[1903 ел|1903]]—[[1983 ел|1983]]'') шәхси әйберләре (''23 саклау берәмлеге'') * Исмәгыйль Һидиятов эшләнмәләре (''агач уеп кисү, 30 саклау берәмлеге''), күкрәк билгеләре (''15 саклау берәмлеге'') * уен кораллары (''60 саклау берәмлеге'') * «Әлмәт» коры йөк машинасы әйберләре (''37 саклау берәмлеге'') * кулдан ясалган буфетлар (3 саклау берәмлеге) * татар шагыйре [[Саҗидә Сөләйманова]]ның (''[[1926 ел|1926]]—[[1980 ел|1980]]'') мемориаль комплексы (''135 саклау берәмлеге'') Музейда, [[2009 ел]]дан башлап, үткән ел дәвамында эшләнгән гамәлләр буенча фотосүрәтләр белән отчет формасында «Еллык басма» басылып килә. Төбәктә яшәүче [[татар]], [[рус]], [[чуаш]], [[мордва]] халыклары киемнәре турында «Киемнәр барысы да турында да сөйли» күргәзмәсе эшли<ref>[http://zt116.ru/2017/09/atributika-i-kostyumy-chetyreh-narodnostej-predstavleny-na-vystavke-almetevskogo-muzeya/ Атрибутика и костюмы четырех народностей представлены на выставке Альметьевского музея.] [[Знамя труда (гәҗит)|«Знамя труда»]], 26.09.2017{{ref-ru}}</ref>. == Сылтамалар == * [http://www.museum.ru/M2660 Альметьевский краеведческий музей.] Музеи России{{ref-ru}} * [http://tatfrontu.ru/content/almetevskiy-kraevedcheskiy-muzey Альметьевский краеведческий музей.] tatfrontu.ru{{ref-ru}} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] [[Төркем:Әлмәт музейлары]] oloddw9frfmatqlucda2a15oa963hpw Яшел Үзән сәнгать галереясы 0 226638 3526566 3506656 2022-08-04T20:20:41Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Яшел Үзән<br/>сәнгать галереясы |файл = Яшел_Үзән_галереясы.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 2002 |урын = 422550 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Яшел Үзән]], [[Иван Засорин]] ур., 4а. |директор = Татьяна Петр кызы Садкова |сылтама = [http://museum.tatar.ru/museum/khudozhestvennaya_galereya_g_zelenodolsk/ khudozhestvennaya_galereya] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} '''Яшел Үзән шәһәре сәнгать галереясы''' ({{lang-ru|Муниципальное бюджетное учреждение «Художественная галерея» г. Зеленодольска}}) — [[Татарстан]]ның [[Яшел Үзән]] шәһәрендә урнашкан муниципаль мәдәният оешмасы (''сәнгать галереясы''). Татарстан Республикасында сынлы сәнгать үсеше барышы белән таныштыра. == Тарих == [[2002 ел]]ның [[9 февраль|9 февралендә]] ачыла. Галерея эшчәнлеге дәвамында 350дән артык күргәзмә оештырыла<ref>[https://www.culture.ru/institutes/25102/khudozhestvennaya-galereya Зеленодольская художественная галерея.] Каталог музеев России{{ref-ru}}</ref>. == Күргәзмәләр == Күргәзмәләрдә хәзерге заман рәсем сәнгате, графика, декоратив-гамәли сәнгать әсәрләре, фоторәсемнәр күрсәтелә. Галереяда [[Татарстан]] рәссамнары И. Антонова, [[Абрек Абзгилдин|А. Абзгилдин]], Е. Голубцов, А. Дорофеев, [[Зөфәр Гыймаев|З. Гыймаев]], А. Ильясова, А. Иншаков, С. Румак, И. Хәсәнов, Ф. Хасьянова эшләре, шулай ук декоратив-гамәли сәнгать әсәрләре, фоторәсемнәр күргәзмәләре оештырыла. Галереяда балалар һәм өлкәннәр сәнгать студияләре эшли. Галерея иҗади очрашулар, шигъри кичәләр, концертлар һәм төрле тәкъдим итү чаралары, мастер-класслар уздыра, туристлар кабул итә. == Экспонатлар == Галерея ачылганда фондларында бернинди сәнгать әсәре дә булмый. [[2015 ел]] башына галерея фондында 254 хәзерге заман сәнгать әсәре (''графика, рәсем сәнгате, гамәли сәнгать, фоторәсем'') исәпләнә. Галереяда даими үзгәреп торган күргәзмәләр эшли (''мәсәлән, һөнәри фотограф Вячеслав Карповның шәхси фотокүргәзмәсе''<ref>[http://elitat.ru/doings/fotovystavka-otrazhenie-v-zelenodol/ Фотовыставка «Отражение» в Зеленодольске.] [[Элита Татарстана (журнал)|«Элита Татарстана»]], 14.11.2014{{ref-ru}}</ref>). == Сылтамалар == * [https://www.facebook.com/pg/Зеленодольская-Галерея-1012179355487923/photos/?ref=page_internal Зеленодольская художественная галерея.] facebook.com * [https://www.culture.ru/institutes/25102/khudozhestvennaya-galereya Зеленодольская художественная галерея.] Культура.РФ * [http://tatcenter.ru/organizations/hudozhestvennaya-galereya-zelenodolska/ Художественная галерея Зеленодольска.] TatCenter.ru == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Әлифба буенча галереялар]] [[Төркем:Яшел Үзән музейлары]] t4x6vsa284mrowvmifvdkkipey8lr0j Олег Николаев (1969) 0 233661 3526631 3074638 2022-08-05T09:49:06Z Frhdkazan 3171 /* Сылтамалар */ {{Тышкы сылтамалар}}{{Русия субъектлары җитәкчеләре}} wikitext text/x-wiki {{Дәүләт эшлеклесе | исем = Олег Николаев | тулы исем = | рәсем = Oleg Nikolaev 2020.png | киңлек = 180px | титул = [[Чуашстан]] Башлыгы {{comment|в. в. б.|вазифаны вакытлыча башкаручы}} | байрак = | чорбаш1 = [[2020 ел]]ның [[29 гыйнвар]]ы | чоразак1 = | титул2 = РФ Дәүләт думасының милләтләр эшләре буенча комитеты рәисе | байрак2 = | тәртип2 = | чорбаш2 = [[2020 ел]]ның [[22 гыйнвар]]ы | чоразак2 = [[2020 ел]]ның [[29 гыйнвар]]ы | президент_2 = | аңа кадәр2 = [[Илдар Гыйльметдинов]] | дәвамчысы2 = [[Валерий Газзаев]] | титул3 = | тәртип3 = | байрак3 = | президент_3 = | чорбаш3 = | чоразак3 = | аңа кадәр3 = | дәвамчысы3 = | хезмәт еллары = | иялек = {{RUS}} | дин = [[православие]] | фирка = [[РФ Халык фиркасе]]<br/> (<small>''2007 елга кадәр''</small>) →<br/> [[Гадел Русия]]<br/> (''<small>2007 елдан</small>'') | белем = И. Н. Ульянов исемендәге Чуаш дәүләтт университеты | туу датасы = 10.12.1969 | туу урыны = [[ССРБ]], [[РСФСР]], [[Чуаш АССР]], {{туу урыны|Кызыл Чутай районы|Кызыл Чутай районында}}, [[Чербай (Кызыл Чутай районы)|Чербай]] | үлем датасы = | үлем урыны = | әти = | әни = | ир = | хатын = | балалары = | сайт = | Commons = }} {{Башка мәгънәләр/фамилия|Николаев (фамилия)}} '''Олег Алексеевич Николаев''' — (10.12.1969, [[Чербай (Кызыл Чутай районы)|Чербай]], [[Кызыл Чутай районы]], [[Чуаш АССР]], [[РСФСР]], [[СССР]]) — россия дәүләт һәм сәясәт эшлеклесе, экономист. [[Чуаш Республикасы Башлыгы]] вазифасын вакытлыча башкаручы (2020 елның 29 гыйнварыннан), [[Чуашстан Республикасы Министрлар Кабинеты]] Рәисе (2020 елның 6 февраленнән). "Гадел Россия" сәяси партиясенең Үзәк Советы әгъзасы». Дәүләт Думасының милләтләр эшләре буенча комитеты рәисе (22-29 гыйнвар 2020) Дәүләт Думасы депутаты (2016 елның 18 сентябреннән 2020 елның 29 гыйнварына кадәр). == Биография == Олег Николаев 1969 елның 10 декабрендә Чуаш АССРның Кызыл-Чутай районы Чербай авылында чуаш крестьян гаиләсендә туа. === Дәүләт Думасы депутаты === {{Тышкы медиафайллар |align = right |topic = |video1 = {{YouTube|q-rz54IsI4I|[об анонимности в мессенджерах]}} |video2 = {{YouTube|EcSzOGPA1I0|[об изучении родных языков]}} }} == Шулай ук карагыз == * [[Аксаков Анатолий Геннадьевич]] == Сылтамалар == * Персональный сайт — [http://xn--80aeikkglk.xn--80asehdb/ Николаев. Онлайн] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200304092908/http://xn--80aeikkglk.xn--80asehdb/ |date=2020-03-04 }} * [http://duma.gov.ru/duma/persons/99112818/ Профиль на сайте Государственной думы] // duma.gov.ru * [http://www.spravedlivo.ru/4534715 Профиль на сайте партии «Справедливая Россия»] // www.spravedlivo.ru * [http://www.gs.cap.ru/SiteMap.aspx?id=1149330 Профиль на сайте Государственного совета Чувашской Республики] // www.gs.cap.ru * [https://chuvash.org/blogs/comments/5033.html Владимир Болгарский: Новая реальность Олега Николаева и сердце аксакала] {{Тышкы сылтамалар}}{{Русия субъектлары җитәкчеләре}} [[Төркем:XXI гасыр сәясәтчеләре]] [[Төркем:«Гадел Русия» әгъзалары]] [[Төркем:Русия Федерациясе Дәүләт думасы комитет рәисләре]] [[Төркем:Русия сәясәтчеләре]] [[Төркем:1969 елда туганнар]] [[Төркем:10 декабрь көнне туганнар]] 96qiordrmirnhnvucax2bq0zmz6s0ii Чимги-Тура 0 234505 3526612 3435065 2022-08-05T07:27:38Z 178.178.92.3 wikitext text/x-wiki '''Чимги-Тура''' (''Чингидин, Чингий, Чинги-Тура, Цымгэ-Тура, Жанги-Тура''; сиб. Цимке-тора - [[Алтын Урда]]ның [[Төмән|Төмән олысы]], соңрак [[Себер ханлыгы]], [[Үзбәкстан|Үзбәк ханлыгы]] һәм Зур Урда башкаласы. Хәзер [[Төмән|Төмән шәһәрендәге]] «[[Царево|Царево (кече)]] [[шәһәр]]чеге» археология [[һәйкәл]]е. == Атама == [[Фән]]гә танылган документлар буенча, [[шәһәр]] беренче тапкыр Каталон атласы картасында [[1375 ел]]да Singay, [[Төмән]] вилайеты үзәге, буларак барлыкка килә <ref>''Зубков К. И.'' Себергә рус юлы: (геосәяси анализ тәҗрибәсе) // Россия тарихында Верхотурск. — Екатеринбург, 1997. — С. 5-6.</ref><ref>''Шашков А. Т.'' Тайбугид легендасы тарихы //V Урал археографик укулары. — Екатеринбург, 1998. — С. 73.</ref>. «Вилайет» формасын кулланучы берничә тарихчы атлас авторы иртә [[мөселман]] чыганакларыннан [[мәгълүмат]] туплавын ачыклаганнар <ref>''Алексеев М. П.''Көнбатыш Европа сәяхәтчеләре һәм язучылары хәбәрләрендә Себер. — Иркутск, 1932. — С. 30-33, 54.</ref>.. Инде [[XVI гасыр|XVI гасыр урталарында]] ук [[шәһәр]] [[Төмән]] дип атала: Антоний Вид картасында ([[1537 ел]]) — TYMENWILKY, Августин Хиршфогель картасында ([[1546 ел]]) — Tumen. Ә беренче тапкыр «[[Төмән]]» [[исем]]е [[1406 ел]]да [[Архангельск]] елъязмасында искә алына, анда әйтелгәнчә (л.215 — 216): <blockquote> Шул ук [[кыш]]ны [[патша]] Женибек уби Тактамышны [[Төмән]] янындагы [[Себер]] [[җир]]енә җибәрә, ә үзе [[Алтын Урда|Урдада]] кала. </blockquote>. </blockquote> [[1741 ел]]да [[Төмән]] аша үткәндә [[Вакыт|заманча]] [[Русия|Россия]] [[тарих]]ына нигез салучы Г. Ф. Миллер үзенең көндәлегенә болай яза: <blockquote> Шуңа да карамастан, [[Төмән]] [[Исем|атамасының]] килеп чыгышы турында [[Татарлар|татар]] [[Риваять|риваятенең]] ике төре бар: 10 мең [[Xan (titul)|ханнан]] яки шул ук сандагы [[төрекләр]]дән килеп чыккан. Хәер, югарыда әйтелгән ике аңлатма да [[Татарлар|татар]] [[риваять]]ләреннән булса да, [[Төмән]] [[исем]]е [[татарлар]]да кулланылмый. Алар [[шәһәр]]не Tschimgi-Tura диеп атыйлар, тик нигә мондый [[исем]] бирелгән диеп сорасаң,алар җавап кайтара алмыйлар . </blockquote> Г.Ф. Миллер үзе [[Тубыл|Тобольск]] [[Воеводство|воеводасы]] П. И. Годуновның версиясен хуплады, [[шәһәр]]гә [[1220 ел]]да царевич Тайбуга нигез сала һәм [[Чыңгызхан]] хөрмәтенә шулай атый. Ә «тура» «[[шәһәр]]» яки «ныгытма» дигәнне аңлата . [[Хәзерге заман]] [[тарих]]ы версияләргә бай: *[[Төркия|төрки]] нигездән чинг/шинг - «югары, текә»<ref>''Розен М. Ф., Малолетко А. М.'' Көнбатыш Себернең географик терминнары. — Томск: Том. ун-т, 1986. — С. 181</ref><ref>''Малолетко А. М.'' Палеотопонимика. — Томск: Том ун-т, 1992. — С. 228.</ref>, ягъни [[елга]]ның биек ярындагы [[шәһәр]]чек (ныгытылган урын) ; * янә [[Төркия|төрки]] нигездән чинг/чынг — «дымлы»; *[[Фин-угыр халыклары|фин-угырдан]] тим / чим —«[[Çoqır|чокыр]], [[елга]]ның түбән өлеше»; == Шәһәр тарихы == [[Тарих]]чыларның бер өлеше Чимги-Тура башта Тайбуги — Тайбуги юрты олус башкаласы булган дип саный. Башкалар юрт башкаласын Кашлыкта локальләштерәләр яисә аның барлыкка килүен соңрак [[вакыт]] белән бәйлиләр. [[1224 ел]]да булачак [[Алтын Урда]] олысы [[Җучи]] оештырылгач, аның составында [[Төмән|Төмән олысы]] Чимги-Тура да барлыкка килә. Ул [[Алтын Урда]]ның [[Шибани]]лар [[Нәселдәнлек|нәселе]] белән идарә иткән өлешенә карый. [[1359 ел]]да [[Алтын Урда]]га хакимияткә нәкъ [[шибани]]лар килергә тели. Шуңа күрә [[Төмән|Төмән олысының]] әһәмияте арта. Бер [[вакыт]] ([[1396 ел|1396-]][[1406 ел|1406]]) [[Төмән]] [[Xan (titul)|ханы]], [[Аксак Тимер]] кулыннан җиңелгәннән, атаклы Тохтамыш була. [[1428 ел]]да Чимги-Тура Әбү-л-хәйр нигез салган [[Үзбәк хан]]лыгының беренче башкаласы була. Әбу-л-хәйр [[Үлем|вафат]] булганнан соң, [[Нугайлар|Нугай]] [[морза]]лары ярдәме белән [[Төмән өлкәсе|Төмән ханлыгында]] хакимиятне Ибак (Сәид Ибраһим [[Xan (titul)|хан]]) яулап ала. [[1469 ел]]да Ибак [[сугыш]] кырында [[Үзбәк хан]]лыгы [[гаскәр]]ләрен тар-мар итә һәм аннан бәйсезлек ала. [[Алтын Урда]]га каршы көрәшү өчен [[1480 ел]]да ул [[Бөек Мәскәү кенәзлеге]] белән берлек төзи, ә [[1481 ел]]да [[Әхмәт хан]]ны шәхсән үтерә. Шуннан соң Ибак үзен Зур Урда [[Xan (titul)|ханы]] дип игълан иттә, ә аның башкаласы итеп Чимги-Тураны ясый. [[Шәһәр]] [[1481 ел|1481-]][[1495 ел]]ларда Зур Урда башкаласы була. Ибакның экспансонистлык [[сәясәт]]ен аның [[абый]]сы Мамук дәвам итә. [[Төмән]] археологы Наталья Петровна Матвеева Чимги-Тура турында менә ниләр [[Язу|яза]]:<blockquote>Биредә [[сугыш]] игълан итәләр һәм [[дөнья]] төзиләр, чит [[ил]] илчеләрен кабул итәләр. Бирегә [[Бохар]] һәм [[Самар]]а илчеләренең кәрваннары, дипломатик миссияләр, [[Ислам|ислам динен]] тотучы шәехләр, [[Көнчыгыш]]ның [[әдәбият]]ы [[Фиксиләр|белгечләре]] килә. Өч, бәлки, дүрт [[гасыр]] дәвамында [[Көнбатыш Себер тигезлеге|Көнбатыш Себердә]] [[мөселман]] [[мәдәният]]е форпостларының берсе булгандыр.</blockquote>[[1495 ел]]да (якынча) Ибак тайбуга династиясе вәкиле Мөхәммәд кулыннан [[Үлем|вафат]] була, аның [[Ата|әтисе]] Мар элек Ибак кулыннан [[Үлем|үлә]]. Мөхәммәд Тайбуга [[ханлык]] башкаласын узенә күчерә. Бу мизгелдән [[Себер ханлыгы]]нда ике хакимлек барлыкка килә: тайбугиннар [[Кашлык|Кашлык ханлыгы]] белән идарә итәргә омтыла, ә үзләрен законлы династия дип санаган [[шибани]]лар үз башкаласы итеп Чимги-Тураны каравын дәвам итә. Ибакның [[Онык|оныгы]] [[шибани]]д [[Xan (titul)|хан]] Кучум, тайбугин Бердегерны җиңеп, [[Себер ханлыгы]] башкаласын Кашлыкка күчерә. Ермак походы [[вакыт]]ында [[шәһәр]] яндырыла. Тик төгәл генә әйткәндә, Чимги-Тураның яндырылганмы яисә юкмы икәнен дөрес кенә әйтеп булмый, чөнки археологик казу эшләре үткәрелмәгән. [[1586 ел]]да Чимги-Тура урынында [[Төмән|Төмән шәһәренә]] нигез салына. [[XX гасыр]]да [[шәһәр]] урынында "[[Төмән]]" ФК стадионы төзелә һәм Чимги-Тураның бөтен [[Мәдәният|мәдәни]] катламы [[төзелеш]] [[вакыт]]ында юкка чыга. [[Төмән]] археологлары Н. П. һәм А. В. Матвеевлар [[гаилә]]се [[сүз]]ләре буенча, Чимги-Тураның цитаделе [[хәзерге заман]] Коммуна һәм Энгельс урамнары урынында булган. == Тышкы кыяфәт == Чимги-Тураның тышкы кыяфәте, елъязмадагы рәсемнәргә карасак, шундый иде. [[Мәчет]] һәм хакимият сарае [[Урта Азия]] төзүчеләре тарафыннан төзелгән, моны почмак [[манара]]лар, фронттагы [[Геометрия|геометрик]] фигуралар, түбә астындагы [[квадрат]] [[тәрәзә]]ләр кебек [[архитектура]] элементлары раслый. [[Төзелеш]] өчен [[Вакыт|вакыт-вакыт]] тиз җимерелә торган сырц [[балчык]] [[кирпеч]]ләре кулланылган. [[Шәһәр]]нең тышкы капкасы янында бүрәнәле караван-сарайлар торган. == Сәүдә == Чимги-Тура [[Урта Азия]]дән [[Себер]]гә һәм аннан [[Урал таулары|Урал якларына]] сәүдә юлында мөһим транзит үзәге булган. Самарканд һәм [[Бохара]]дан бирегә [[кәгазь]] һәм ефәк тукымалар, юрганнар, [[чәй]], [[җиләк-җимеш]], тасмалар, кылычлар, шулай ук [[Коллык|коллар]] килеп торган. [[Шәраб]], серкә, мускус, [[көмеш]] савыт-саба, нефриттан ясалган [[кытай]] чынаяклары зиннәтле саналган. [[Нижгар|Түбән Новгородтан]] казаннар, таҗлар, [[Аш-су рецептлары|аш-су]], балта китерелгән. Җирле хакимиятләр сәүдәне һәрчак хуплаган: [[сәүдәгәр]]ләр [[казна]]га шактый гына [[акча]] китергән.<br /> == Искәрмәләр == <references /> == Әдәбият == *[http://www.islamrf.ru/news/culture/history/3652/ Әбделвахитов К.Төмән — төрки: Себер, Казахстан, Үзбәк ханлыклары анасы .] * Матвеева Н. П.Онытылган башкала. // Матвеева Н. П. Матвеев, Зах В. А. Археологик йөрү буенча Төмәндә. — ИПОС СО РАН. — Төмән, 1994. == Шулай ук карагыз == * [[Алтын Урда]] * [[Төмән өлкәсе]] * [[Себер ханлыгы]] [[Төркем:Алтын Урда]] [[Төркем:Алтын Урда шәһәрләре]] [[Төркем:Себер ханлыгы]] [[Төркем:Төмән өлкәсе тарихы]] mzd3t7kwwk6ms52gdk1nxa1krvkhkg4 Көнчыгыш Тиморда ислам 0 234738 3526361 3070770 2022-08-04T14:03:41Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki [[Файл: Moschee von Dili.jpg|250px|thumb|right|Ил башкаласы. [[Дили]]дәге [[Ән-Нур мәчете (Дили)|Ән-Нур мәчете]]. Күп мәртәбәләр җинаятьчеләр мәчеткә һөҗүм иткән. 2014 елда ремонттан соң яңадан ачылган]] '''Көнчыгыш Тиморда ислам''' ({{lang-pt| O Islã em Timor Leste}}) — [[Көнчыгыш Тимор]] территориясендә [[ислам]] дине. Рәсми мәгълүматлар буенча, Көнчыгыш Тимор халкының (1 млн 318 мең кеше) 0,1 % ы (3 мең кеше) — Ислам дине тарафдары (''[[2020 ел|2020]]'')<ref>[http://worldpopulationreview.com/countries/muslim-population-by-country/ Muslim Population By Country 2020]{{ref-en}}</ref>. Ил башкаласы [[Дили]]дә 1 700 мөселман яши. Мөселманнарның күпчелеге — [[сөнни]]ләр. == Тарих == Көнчыгыш Тимор [[Индонезия]] оккупациясенә кадәр өч йөз ел дәвамында [[Португалия]] [[колония]]се булган. [[1975 ел]]да илне Индонезия оккупацияли, нәтиҗәдә 170 меңнән артык кеше һәлак булган. [[1999 ел]]да референдумда Көнчыгыш Тимор күпчелек тавыш белән бәйсезлек өчен тавыш бирә. Илдә көчләү һәм талау белән шөгыльләнүче төркемнәрне бастыру өчен, [[БМО]] тынычлык булдыру көчләрен кертергә мәҗбүр була. [[2002 ел]]ның [[20 май|20 мае]] төнендә Көнчыгыш Тимор бәйсез дәүләт итеп игълан ителә<ref>[https://archive.today/20120529004414/http://www.hrdag.org/resources/timor_chapter_graphs/timor_chapter_page_02.shtml The Profile of Human Rights Violations in Timor-Leste, 1974-1999]{{ref-en}}</ref>. == Көнчыгыш Тиморда ислам == Көнчыгыш Тимор мөселманарына җирле [[гарәпләр]] һәм [[индонезия]]леләр керә. Алар соңгы дистә ел дәвамында бизнес өчен мөмкинлекләр эзләп яки Индонезиянең бәйсезлек өчен көрәшүче провинциягә күчүне хуплаган милли сәясәте кысаларында Көнчыгыш Тиморда төпләнгән. [[2015 ел]]гы халык санын алу вакытында Көнчыгыш Тиморның 2 850 ватандашы ислам динен тотуын белдергән (1 695 мөселман ил башкаласы Дилидә, 258 Баукау, 236 Лаутем, 212 Виквекведә һ. б. яши)<ref>[http://www.statistics.gov.tl/category/publications/census-publications/2015-census-publications/ Direcção-Geral de Estatística]</ref>. [[2005 ел]]дан, күп санлы христиан бәйрәмнәре белән беррәттән, [[Ураза гаете]] һәм [[Корбан гаете]] дәүләт бәйрәме буларак билгеләнә <ref>[http://noticias.sapo.tl/portugues/info/artigo/1466029.html Governo aprova novo feriado e data da invasão indonésia passa a Dia da Memória.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191204052844/http://noticias.sapo.tl/portugues/info/artigo/1466029.html |date=2019-12-04 }} noticias.sapo.tl, 12.02.2016{{ref-pt}}</ref>. == Көнчыгыш Тимор гарәпләре == [[Файл:Muslime in Osttimor 2019-06-06.jpg|160px|thumb|right|Көнчыгыш Тимор мөселманнары]] [[Рим католик чиркәве]] өстенлек иткән Көнчыгыш Тиморда [[мөселманнар]] һәрвакыт азчылыкта булган. Шулай да ике җәмгыять күп гасырлар гармониядә яши. Беренче [[гарәп]] [[сәүдәгәр]]ләре Көнчыгыш Тиморда [[Сандал (агач)|сандал агачы]], [[коллык|коллар]] Һәм [[бал]] сатып алып, [[Ява]] һәм Сулавеси аша [[Кытай]]га һәм [[Һиндстан]]га озаткан. Аларның токымнары, нигездә, [[Дили|Көнбатыш Дилинең]] Кампунг-Алор (Kampung Alor) районында укмашып яши. [[1949 ел]]гы халык санын алу вакытында илдә 149 [[гарәп]] булган. [[XIX гасыр]] ахырында {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Һадрамаут|Һадрамауттан|en|Hadhramaut}} чыккан [[Йәмән]] гарәпләре Португалиянең колониясе булган {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Португалия Тиморы|Тиморда|en|Portuguese Timor}} урнашкан, алар көньяк-көнчыгыш [[Азия]] халкы белән өлешчә катнашкан. Гарәп җәмгыятенең кайбер әгъзалары япон оккупациясе вакытында (1942—1945 еллар) [[Япония]] хәрби полициясендә административ вазыйфалар били, шуның аркасында аларны дошман белән хезмәттәшлектә гаеплиләр. [[1957 ел]]да күп кенә [[гарәпләр]] мөселман халкы яшәгән [[Индонезия]] гражданлыгын алу өчен Дилидәге Индонезия консуллыгына гариза бирә, Португалия моңа җавап итеп, аларга Португалия гражданлыгы тәкъдим итә. [[1970 ел]]лардан [[гарәпләр]] Көнчыгыш Тиморда [[аурупа]]лылар, [[кытай]]лар һәм [[Тимор-Лешти|тиморлар]] белән дүрт социаль-этник төркемнең берсе булып тора. == Мәчет == {{төп мәкалә|Ән-Нур мәчете (Дили)}} [[Файл:DSCI2698 Moschee Dili.JPG|160px|thumb|right|[[Дили]]дәге [[Ән-Нур мәчете (Дили)|Ән-Нур мәчете]]]] '''[[Ән-Нур мәчете (Дили)|Ән-Нур мәчете]]''' — [[Көнчыгыш Тимор]] башкаласы [[Дили]] мәчете. Ул башкаланың [[гарәпләр]] укмашып яши торган Кампунг-Алор районында урнашкан. [[1940-еллар]]да гарәп азчылыгы Дилидә беренче мәчет бинасын төзү өчен тырышлык күрсәтә башлый. Имам хаҗи Хәсән ибн Абдулла Балатиф тырышлыгы [[1955 ел]]да мәчет төзелеп бетә. Дилидәге [[Рим католик чиркәве]] епархиясе башлыгы бина өчен кирпеч бирә. Соңрак ул мөселман бәйрәмнәре вакытында мәчеткә еш килеп йөри. Мәчет бинасы [[1981 ел]]да ремонтлана. [[1999 ел]]гы Көнчыгыш Тимор {{Тәрҗемә ителмәгән 3|1999 елгы Көнчыгыш Тимор кризисы|кризисы|en|1999 East Timorese crisis}} һәм 2006 елдагы {Тәрҗемә ителмәгән 3|2006 елдагы Көнчыгыш Тимор кризисы|{тәртипсезлекләр|en|2006 East Timorese crisis}} вакытында мәчет качаклар өчен сыену урыны булып хезмәт иткән. Аларны мәчет комплексына керүче классларда урнаштырганнар. Мәчетне һөҗүм итүче бандитлардан [[БМО]]ның яхшы коралланган тынычлык урнаштыручы көчләре (''[[АКШ]], [[Австралия]], [[Яңа Зеландия]], [[Малайзия]], [[Португалия]]'') вәкилләре саклаган <ref>''Anna Sussmilch.'' [https://reliefweb.int/report/timor-leste/supporting-all-faiths-timor-leste-0 Supporting all faiths in Timor-Leste.] reliefweb.int, 13.06.2006{{ref-en}}</ref><ref>[http://etan.org/et2000c/september/5-9/08dilim.htm A home away from home]</ref>. Епископ Карлуш Фелипе Хименес Белу (Carlos Felipe Ximenes Belo, [[1996 ел]]да Көнчыгыш Тимордагы конфликтны тыныч юл һәм гаделлек белән чишү буенча тырышлыклары өчен [[Тынычлык өчен Нобель премиясе]]н алган), үзенең элеккеге башлыгы үрнәгенә ияреп, [[Рамазан]] ае тәмамлануны билгеләп үтүче ислам бәйрәме – Корбан гаете алдыннан, мәчеттә булып, мөселманнарга аларның тарихи мәчет бинасын һәм башка ислам гыйбадәтханәләрен бандитлар һөҗүменнән яклаячагын белдергән. [[2002 ел]]ның [[декабрь|декабрендә]] мәчет мөселман булган премьер-министр Әлкатирига каршы протест белдерүчеләр тарафыннан утка тотыла. Епископ (''2002 елдан'') Базилио ду Насименто (Basilio do Nascimento) католиклар кылган гамәл өчен мөселманнардан гафу үтенә; мөселман җәмгыятенең [[рухани]]ларына җомга вәгазьләрен тапшыру өчен католик чиркәве радиостанциясеннән файдаланырга тәкъдим итә, шулай ук аларны католик семинариясендә ислам турында лекцияләр укырга чакыра<ref>[http://www.etan.org/et2003/january/01-04/00cns.htm East Timor bishop apologizes for rioting, attack on mosque.] Catholic News Service, 31.12.2002{{ref-en}}</ref>. [[2012 ел]]гы парламент сайлауларыннан соң тәртипсезлекләр вакытында кайбер демонстрантлар мәчеткә зыян китерергә тырыша. Һөҗүм итүчеләрнең 16 сы полиция тарафыннан тоткарланган<ref>''Guido Goulart.'' [https://www.easttimorlawandjusticebulletin.com/2012/07/east-timor-president-calls-for-security.html East Timor president calls for security forces to restore order after post-election violence.] THE ASSOCIATED PRESS, 16.07.2012{{ref-en}}</ref>. Дили мәчетенең [[имам]]ы (2018 елдан) — Хулио Мөслим Антонио да Коста (Julio Muslim António da Costa). [[2019 ел]]дан Көнчыгыш Тиморның мөселман милли шурасы (Konsellu Nasionál Islam Timor-Leste) рәисе — Әхмәд Али Алаюди (Ahmad Ali Alayudi). [[Файл:2020-01-31 Arif Abdullah Sagran.jpg|мини|Ариф Абдулла Сагран]] [[2018 ел]]дан Көнчыгыш Тимор ([[Тимор-Лешти]]) ислам җәмгыяте үзәге (CENCITIL) президенты — Ариф Абдулла Сагран (Arif Abdullah Sagran). Ислам җәмгыяте президенты Ариф Абдулла Сагран, Тимор-Лештида ислам белеме дәрәҗәсе бик түбән, дип белдергән. 5 мөселман баласын чит илгә ([[Индонезия]]гә) укырга җибәрү өчен Диннәр эшләре буенча министрлык стипендияләр биргән. Күпчелек студентлар кире кайтмый. Алар Индонезиядә урнашуны өстен күрә.<ref>''Ali Hasibuan.'' [https://suaramuslim.net/minim-pendidikan-islam-pelajar-timor-leste-banyak-yang-tidak-mau-kembali-ke-negaranya/ Minim pendidikan Islam, Pelajar Timor Leste Banyak yang Tidak Mau Kembali ke Negaranya]{{ref-id}}</ref>. == Сылтамалар == * [http://etan.org/etanpdf/timordocs/timordocs.htm Documents on East Timor] {{ref-en}} == Моны да карагыз == * [[Индонезиядә ислам]] * [[Португалиядә ислам]] == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Азиядә ислам}} [[Төркем:Илләр буенча ислам]] [[Төркем:Көнчыгыш Тиморда ислам]] [[Төркем:Көнчыгыш Тиморда дин]] 5yaczekx2sx17j0nye5nojekrzpnyjy Сергей Собянин 0 268218 3526662 3504491 2022-08-05T10:10:10Z Frhdkazan 3171 {{Тышкы сылтамалар}}{{Русия субъектлары җитәкчеләре}} wikitext text/x-wiki {{Дәүләт эшлеклесе | исем = Сергей Собянин | тулы исем = | рәсем = Sergey Sobyanin official portrait.jpg | киңлек = 200px | титул = Мәскәү мэры | байрак = | чорбаш = [[2010 ел]]ның [[21 октябрь|21 октябре]] | чоразак = | президент = [[Дмитрий Медведев]]<br/>[[Владимир Путин]] | аңа кадәр = [[Юрий Лужков]]<br/>[[Владимир Ресин]] ({{comment|в.б.|вазыйфа башкаручы}}) | дәвамчысы | титул2 = | байрак2 = | тәртип2 = | чорбаш2 = | чоразак2 = | президент_2 = | аңа кадәр2 = | дәвамчысы2 = | титул3 = | тәртип3 = | байрак3 = | президент_3 = | чорбаш3 = | чоразак3 = | аңа кадәр3 = | дәвамчысы3 = | хезмәт еллары = | иялек = {{Русия}} | дин = [[православие]] | фирка = [[Бердәм Русия]] | белем = Мәскәү дәүләт юридик институты | туу датасы = 21.06.1958 | туу урыны = [[ССРБ]], [[РСФСР]], {{туу урыны|Төмән өлкәсе|Төмән өлкәсендә}}, [[Хант-Манси — Югра автономияле округы|Ханты-Манси милли округы]], Березово районы, [[Няксимволь]] | үлем датасы = | үлем урыны = | әти = | әни = | ир = | хатын = | балалары = ике '''кызы''' | сайт = | Commons = }} '''Сергей Собянин''', Сергей Семён улы Собянин ({{lang-ru|Сергей Семёнович Собянин}}, ''[[1958 ел]]ның [[21 июнь|21 июне]], [[ССРБ]], [[РСФСР]], [[Төмән өлкәсе]], [[Хант-Манси — Югра автономияле округы|Ханты-Манси милли округы]], Березово районы, [[Няксимволь]]'') — дәүләт һәм хуҗалык эшлеклесе, [[2010 ел]]ның [[21 октябрь|21 октябреннән]] — [[Файл:Coat of Arms of Moscow.svg|20px]] [[Мәскәү]] шәһәре [[мэр]]ы. Юридик фәннәр кандидаты (1999). РФ 1нче класслы хакыйкый дәүләт киңәшчесе (2006). [[Төмән өлкәсе]]нең шәрәфле ватандашы (2005). == Тәрҗемәи хәле == [[1958 ел]]ның [[21 июнь|21 июнендә]] [[Төмән өлкәсе]] Ханты-Манси милли округы ([[1978 ел]]дан ХМАО, [[2003 ел]]дан [[Хант-Манси — Югра автономияле округы]]) Березово районы [[Няксимволь]] авылында өч балалы гаиләдә туган. Әтисе Семён Федор улы Собянин Березово май комбинаты директоры, әнисе Антонина Николай кызы май комбинаты икътисадчысы. Сергейның ике өлкән апасы: Людмила һәм Наталья бар. Атасының тамырлары [[Коми Республикасы]]ндагы Собинская авылыннан ([[1930-еллар]]дан урман кордоны). Милләте [[манси]] яки [[Казак|урал казагы]]. Сергей Собянин, тышкы кыяфәте белән ошаса да, [[манси|манси милләтеннән]] булуын танымый, чөнки ул манси мохитында тәрбияләнмәгән, балачагы һәм үсмерчагы район үзәге булган Березово авылында үткән<ref>[https://thebestvideo.ru/fun/poleznosti/sergej-sobjanin/?utm_referrer=https%3A%2F%2Fzen.yandex.com Сергей Собянин в молодости.] thebestvideo.ru 09.05.2019{{ref-ru}}</ref>. Әлеге авылда [[1975 ел]]да мәктәпне тәмамлагач, апасы Людмила барып урнашкан [[Кострома]] шәһәренә күчеп килә, технология университетының механика факультетына укырга керә һәм [[1980 ел]]да югары уку йортын кызыл дипломга тәмамлый. Гуманитар белеме дә бар: [[1989 ел]]да Бөтенсоюз юридик читтән торып уку институтының Сембер филиалының юридик факультетын тәмамлаган. [[1999 ел]]да юридик фәннәр кандидатлыгына, [[2007 ел]]да РФ Хөкүмәте каршындагы Кануннар чыгару һәм чагыштырма хокук белеме институтында докторлыкка диссертацияләр яклаган. Диссертациясен плагиатка тикшергәндә күләмле күчереп куюлар табылу зур иҗтимагый резонанс тудыру сәбәпле, фән докторы статусын ала алмый кала. == Хезмәт юлының башы == Кострома технология университетын тәмамлагач, юллама буенча Кострома агач эшкәртү станоклары төзү заводына эшкә билгеләнә. 1980 елда [[Чиләбе]]гә күчеп килә һәм трубопрокат заводында эшли башлый. == Сәяси карьера == [[Файл:RIAN archive 139358 Mintimer Shaimiev and Sergei Sobyanin attend United Russia 7th congress.jpg|200px|thumb|right|[[Минтимер Шәймиев]] (''{{comment|с|сулда}}'') белән [[Бердәм Русия]]нең VII съездында. ''[[Екатеринбург]], [[2006 ел|2006]]'']] Сергей Собянинның сәяси карьерасы совет чорында Чиләбедә вакытта башлана. Чиләбе трубопрокат заводында эшләгәндә әлеге заводның [[комсомол]] оешмасы белән җитәкчелек итә. Аннан [[Чиләбе]] шәһәре Ленин районы ВЛКСМ райкомының комсомол оешмалары белән җитәкчелек итү бүлеге мөдире итеп билгеләнә. [[1984 ел]]да [[Когалым]] бистәсенә ([[1985 ел]]дан шәһәр) күчерелеп, район советы рәисе урынбасары итеп куела. Когалымда [[1993 ел]]га кадәр төрле идарәче вазыйфаларда хезмәт куя, 1991—1993 елларда Когалым башлыгы. Аның җитәкчелегендә икътисадый яктан шактый үскән Когалым [[шәһәр]] статусын ала. 1993 елдан — [[Хант-Манси — Югра автономияле округы|Ханты-Манси милли округы]] җитәкчесенең икътисад буенча урынбасары итеп билгеләнә. 1994–2000 елларда — [[Хант-Манси — Югра автономияле округы|Ханты-Манси милли округы]] Думасы (''парламенты'') җитәкчесе. 1996—2010 елларда хезмәт вазыйфасы буенча [[Федерация Советы]] әгъзасы, 1998 елдан комитет рәисе. 2000–2001 елларда — [[Урал федераль округы]]нда Рф президентының вәкаләтле вәкиленең беренче уорынбасары. 2001–2005 елларда — [[Төмән өлкәсе]] губернаторы. 2005–2008 елларда — РФ Президенты [[Владимир Путин]] администрациясе җитәкчесе. 2008–2010 елларда — РФ Хөкүмәте аппараты җитәкчесе, вице-премьер. [[2010 ел]]ның [[21 октябрь|21 октябрендә]] РФ Президенты [[Дмитрий Медведев]] тәкъдиме белән [[Мәскәү|Мәскәү шәһәре]] [[мэр]]ы итеп раслана, [[2013 ел]]да әлеге вазыйфага икенче, [[2018 ел]]да өченче срокка сайлана<ref>[https://www.kommersant.ru/doc/3737769 Сергей Собянин оставил позади и конкурентов, и самого себя образца 2013 года.] kommersant.ru, 10.09.2018{{ref-ru}}</ref>. == Бүләкләре, мактаулы исемнәре == * 1999 — 2нче дәрәҗә [[Ватан алдындагы хезмәтләр өчен ордены]]ның медале * 2003 — Почет ордены (РФ) * 2003 — Франция авыл хуҗалыгы министрлыгы ордены * 2005 — «[[Төмән өлкәсе]]нең шәрәфле ватандашы» == Гаилә хәле == 1986—2014 елларда<ref>[https://lenta.ru/news/2014/02/21/divorce/ Собянин развёлся с женой.] lenta.ru, 21.02.2014{{ref-ru}}</ref> хатыны – Ирина Иосиф кызы (Рубинчик, 1961). Кызлары Анна (Ершова, 1986), Ольга (1997). == Моны да карагыз == == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == * [https://www.mos.ru/mayor/themes/ Мәскәү мэрының рәсми сайтында биографиясе] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160531135013/https://www.mos.ru/mayor/themes |date=2016-05-31 }}{{ref-ru}} * [http://government.ru/persons/9/ Сергей Семёнович Собянин.] РФ Хөкүмәте сайты{{ref-ru}} * [https://forum-msk.info/threads/sergej-sobjanin-biografija-nacionalnost-lichnaja-zhizn.4220/ Биография Сергея Семёновича Собянина.]{{ref-ru}} * [https://thebestvideo.ru/fun/poleznosti/sergej-sobjanin/?utm_referrer=https%3A%2F%2Fzen.yandex.com Сергей Собянин в молодости.] thebestvideo.ru 09.05.2019{{ref-ru}} {{Тышкы сылтамалар}}{{Русия субъектлары җитәкчеләре}} {{DEFAULTSORT:Собянин, Сергей}} [[Төркем:Русия сәясәтчеләре]] [[Төркем:Мәскәү мэрлары]] [[Төркем:Юридик фәннәр кандидатлары]] [[Төркем:Мәскәү юридик институтын тәмамлаучылар]] [[Төркем:II дәрәҗә «Ватан алдында казанышлар өчен» орденының медале белән бүләкләнгәннәр]] [[Төркем:Почет ордены кавалерлары]] [[Төркем:Бердәм Русия фиркасе әгъзалары]] [[Төркем:Шәхесләр:Украинадагы низаг аркасында шәхси санкцияләргә дучар булганнары]] 9xg2e3w96u6l330wwa9gmg66966gx7m 3526663 3526662 2022-08-05T10:10:42Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ wikitext text/x-wiki {{Дәүләт эшлеклесе | исем = Сергей Собянин | тулы исем = | рәсем = Sergey Sobyanin official portrait.jpg | киңлек = 200px | титул = Мәскәү мэры | байрак = | чорбаш = [[2010 ел]]ның [[21 октябрь|21 октябре]] | чоразак = | президент = [[Дмитрий Медведев]]<br/>[[Владимир Путин]] | аңа кадәр = [[Юрий Лужков]]<br/>[[Владимир Ресин]] ({{comment|в.б.|вазыйфа башкаручы}}) | дәвамчысы | титул2 = | байрак2 = | тәртип2 = | чорбаш2 = | чоразак2 = | президент_2 = | аңа кадәр2 = | дәвамчысы2 = | титул3 = | тәртип3 = | байрак3 = | президент_3 = | чорбаш3 = | чоразак3 = | аңа кадәр3 = | дәвамчысы3 = | хезмәт еллары = | иялек = {{Русия}} | дин = [[православие]] | фирка = [[Бердәм Русия]] | белем = Мәскәү дәүләт юридик институты | туу датасы = 21.06.1958 | туу урыны = [[ССРБ]], [[РСФСР]], {{туу урыны|Төмән өлкәсе|Төмән өлкәсендә}}, [[Хант-Манси — Югра автономияле округы|Ханты-Манси милли округы]], Березово районы, [[Няксимволь]] | үлем датасы = | үлем урыны = | әти = | әни = | ир = | хатын = | балалары = ике '''кызы''' | сайт = | Commons = }} '''Сергей Собянин''', Сергей Семён улы Собянин ({{lang-ru|Сергей Семёнович Собянин}}, ''[[1958 ел]]ның [[21 июнь|21 июне]], [[ССРБ]], [[РСФСР]], [[Төмән өлкәсе]], [[Хант-Манси — Югра автономияле округы|Ханты-Манси милли округы]], Березово районы, [[Няксимволь]]'') — дәүләт һәм хуҗалык эшлеклесе, [[2010 ел]]ның [[21 октябрь|21 октябреннән]] — [[Файл:Coat of Arms of Moscow.svg|20px]] [[Мәскәү]] шәһәре [[мэр]]ы. Юридик фәннәр кандидаты (1999). РФ 1нче класслы хакыйкый дәүләт киңәшчесе (2006). [[Төмән өлкәсе]]нең шәрәфле ватандашы (2005). == Тәрҗемәи хәле == [[1958 ел]]ның [[21 июнь|21 июнендә]] [[Төмән өлкәсе]] Ханты-Манси милли округы ([[1978 ел]]дан ХМАО, [[2003 ел]]дан [[Хант-Манси — Югра автономияле округы]]) Березово районы [[Няксимволь]] авылында өч балалы гаиләдә туган. Әтисе Семён Федор улы Собянин Березово май комбинаты директоры, әнисе Антонина Николай кызы май комбинаты икътисадчысы. Сергейның ике өлкән апасы: Людмила һәм Наталья бар. Атасының тамырлары [[Коми Республикасы]]ндагы Собинская авылыннан ([[1930-еллар]]дан урман кордоны). Милләте [[манси]] яки [[Казак|урал казагы]]. Сергей Собянин, тышкы кыяфәте белән ошаса да, [[манси|манси милләтеннән]] булуын танымый, чөнки ул манси мохитында тәрбияләнмәгән, балачагы һәм үсмерчагы район үзәге булган Березово авылында үткән<ref>[https://thebestvideo.ru/fun/poleznosti/sergej-sobjanin/?utm_referrer=https%3A%2F%2Fzen.yandex.com Сергей Собянин в молодости.] thebestvideo.ru 09.05.2019{{ref-ru}}</ref>. Әлеге авылда [[1975 ел]]да мәктәпне тәмамлагач, апасы Людмила барып урнашкан [[Кострома]] шәһәренә күчеп килә, технология университетының механика факультетына укырга керә һәм [[1980 ел]]да югары уку йортын кызыл дипломга тәмамлый. Гуманитар белеме дә бар: [[1989 ел]]да Бөтенсоюз юридик читтән торып уку институтының Сембер филиалының юридик факультетын тәмамлаган. [[1999 ел]]да юридик фәннәр кандидатлыгына, [[2007 ел]]да РФ Хөкүмәте каршындагы Кануннар чыгару һәм чагыштырма хокук белеме институтында докторлыкка диссертацияләр яклаган. Диссертациясен плагиатка тикшергәндә күләмле күчереп куюлар табылу зур иҗтимагый резонанс тудыру сәбәпле, фән докторы статусын ала алмый кала. == Хезмәт юлының башы == Кострома технология университетын тәмамлагач, юллама буенча Кострома агач эшкәртү станоклары төзү заводына эшкә билгеләнә. 1980 елда [[Чиләбе]]гә күчеп килә һәм трубопрокат заводында эшли башлый. == Сәяси карьера == [[Файл:RIAN archive 139358 Mintimer Shaimiev and Sergei Sobyanin attend United Russia 7th congress.jpg|200px|thumb|right|[[Минтимер Шәймиев]] (''{{comment|с|сулда}}'') белән [[Бердәм Русия]]нең VII съездында. ''[[Екатеринбург]], [[2006 ел|2006]]'']] Сергей Собянинның сәяси карьерасы совет чорында Чиләбедә вакытта башлана. Чиләбе трубопрокат заводында эшләгәндә әлеге заводның [[комсомол]] оешмасы белән җитәкчелек итә. Аннан [[Чиләбе]] шәһәре Ленин районы ВЛКСМ райкомының комсомол оешмалары белән җитәкчелек итү бүлеге мөдире итеп билгеләнә. [[1984 ел]]да [[Когалым]] бистәсенә ([[1985 ел]]дан шәһәр) күчерелеп, район советы рәисе урынбасары итеп куела. Когалымда [[1993 ел]]га кадәр төрле идарәче вазыйфаларда хезмәт куя, 1991—1993 елларда Когалым башлыгы. Аның җитәкчелегендә икътисадый яктан шактый үскән Когалым [[шәһәр]] статусын ала. 1993 елдан — [[Хант-Манси — Югра автономияле округы|Ханты-Манси милли округы]] җитәкчесенең икътисад буенча урынбасары итеп билгеләнә. 1994–2000 елларда — [[Хант-Манси — Югра автономияле округы|Ханты-Манси милли округы]] Думасы (''парламенты'') җитәкчесе. 1996—2010 елларда хезмәт вазыйфасы буенча [[Федерация Советы]] әгъзасы, 1998 елдан комитет рәисе. 2000–2001 елларда — [[Урал федераль округы]]нда Рф президентының вәкаләтле вәкиленең беренче уорынбасары. 2001–2005 елларда — [[Төмән өлкәсе]] губернаторы. 2005–2008 елларда — РФ Президенты [[Владимир Путин]] администрациясе җитәкчесе. 2008–2010 елларда — РФ Хөкүмәте аппараты җитәкчесе, вице-премьер. [[2010 ел]]ның [[21 октябрь|21 октябрендә]] РФ Президенты [[Дмитрий Медведев]] тәкъдиме белән [[Мәскәү|Мәскәү шәһәре]] [[мэр]]ы итеп раслана, [[2013 ел]]да әлеге вазыйфага икенче, [[2018 ел]]да өченче срокка сайлана<ref>[https://www.kommersant.ru/doc/3737769 Сергей Собянин оставил позади и конкурентов, и самого себя образца 2013 года.] kommersant.ru, 10.09.2018{{ref-ru}}</ref>. == Бүләкләре, мактаулы исемнәре == * 1999 — 2нче дәрәҗә [[Ватан алдындагы хезмәтләр өчен ордены]]ның медале * 2003 — Почет ордены (РФ) * 2003 — Франция авыл хуҗалыгы министрлыгы ордены * 2005 — «[[Төмән өлкәсе]]нең шәрәфле ватандашы» == Гаилә хәле == 1986—2014 елларда<ref>[https://lenta.ru/news/2014/02/21/divorce/ Собянин развёлся с женой.] lenta.ru, 21.02.2014{{ref-ru}}</ref> хатыны – Ирина Иосиф кызы (Рубинчик, 1961). Кызлары Анна (Ершова, 1986), Ольга (1997). == Моны да карагыз == == Искәрмәләр == <small></small>{{искәрмәләр}} == Сылтамалар == * [https://www.mos.ru/mayor/themes/ Мәскәү мэрының рәсми сайтында биографиясе] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160531135013/https://www.mos.ru/mayor/themes |date=2016-05-31 }}{{ref-ru}} * [http://government.ru/persons/9/ Сергей Семёнович Собянин.] РФ Хөкүмәте сайты{{ref-ru}} * [https://forum-msk.info/threads/sergej-sobjanin-biografija-nacionalnost-lichnaja-zhizn.4220/ Биография Сергея Семёновича Собянина.]{{ref-ru}} * [https://thebestvideo.ru/fun/poleznosti/sergej-sobjanin/?utm_referrer=https%3A%2F%2Fzen.yandex.com Сергей Собянин в молодости.] thebestvideo.ru 09.05.2019{{ref-ru}} {{Тышкы сылтамалар}}{{Русия субъектлары җитәкчеләре}} {{DEFAULTSORT:Собянин, Сергей}} [[Төркем:Русия сәясәтчеләре]] [[Төркем:Мәскәү мэрлары]] [[Төркем:Юридик фәннәр кандидатлары]] [[Төркем:Мәскәү юридик институтын тәмамлаучылар]] [[Төркем:II дәрәҗә «Ватан алдында казанышлар өчен» орденының медале белән бүләкләнгәннәр]] [[Төркем:Почет ордены кавалерлары]] [[Төркем:Бердәм Русия фиркасе әгъзалары]] [[Төркем:Шәхесләр:Украинадагы низаг аркасында шәхси санкцияләргә дучар булганнары]] icx5t1clgwkf9ukujbf9w7lk92no9zq Джеймс Гиббс 0 274017 3526582 2546804 2022-08-04T21:54:01Z Frhdkazan 3171 wikitext text/x-wiki {{Шәхес}} '''Джеймс Гиббс''' ''(Джеймс Гиббс;'' [[23 декабрь]] [[1682]]  - [[5 август]] [[1754]]) - Британия архитектурасында [[барокко]] стиленең берничә вәкилләренең берсе. Ул шулай ук Палладий стилендә төзегән. == Биографиясе == Джеймс Гиббс [[Шотландия]]дә туган. Колледжны тәмамлагач, ул Европа буйлап сәяхәт итә, Фландия, Франция, Германия һәм Швейцариядә була. 1703 елда ул католик рухание булу нияте белән Римдагы Шотландия көллиятенә керә, . Ләкин, киләсе елда, Гиббс колледжны ташлап, төп Рим архитекторы Карло Фонтана остаханәсенә керә, һәм ул 1709 елга кадәр укый. 1710 елда Гиббс [[Лондон]]га кайта. Палладианизм ул вакытта инглиз архитектурасында төп тенденциясы була. дөйем алганда аның стилистикасынан элементлар алса да, берничә шарт аркасында (ул католик һәм тори иде) Гиббс бу йүнәлешнән читтә кала. Гиббс эшенә Кристофер Вренның эше зур йогынты ясый, анысы карьерасының башында Гиббска ярдәм итә. Эчке һәм чит архитектура казанышларын иҗади эшкәртеп, Гиббс үзенең шәхси стилен үстерә. 1714-1717 елларда Гиббс үзенең беренче зур заказ проектын — Вестминстердагы Стрэнд урамындагы Сент Мэри-ле-Стрэнд чиркәве төзей. 1722 - 1726 еллар арасында Гиббс үзенең иң мөһим әсәрләренең берсе - Лондонның [[Трафальгар мәйданы]]ндагы Сент Мартин әсәрләрен ясый. Планда түгәрәк бина төзүне күздә тоткан гыйбадәтханәнең оригиналь проекты кире кагыла, һәм архитектор турыпочмаклы чиркәү салырга мәҗбүр була. Кристофер Вренның йогынтысы Санкт-Мартин-кырда күзәтелә; шул ук вакытта, Гиббс, Вреннан аермалы буларак, кыңгырау манарасын аерым структурага аермый, ә чиркәү бинасы белән бер тулы итә. Бу яңалык замандашлары тарафыннан кискен тәнкыйтьләнүенә карамастан, Сент-Мартин-ин-зе-Филдс чиркәве Англиядә дә, Төньяк Америка колонияләрендә дә күп Англия чиркәүләре өчен үрнәк була. 1737-1749 елларда Гиббс үзенең иң зур һәм үзенчәлекле проектын — Оксфорд университеты китапханәсе урнашкан Рэдклиффның монументаль ротондын тормышка ашыра. Гиббсның теоретик эшләре замандашларына бик кирәк иде, өстәвенә, аның архитектура буенча уку әсбабы [[XIX гасыр]]да ук уңышлы кулланылган. == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Библиография == * Friedman, Terry. ''James Gibbs''. Yale University Press, 1984. ISBN 0-300-03172-6 * Little, Bryan. ''James Gibbs 1682—1754''. Batsford Books, 1955. {{Тышкы сылтамалар}} [[Төркем:Лондонда вафатлар]] [[Төркем:Википедия:Викимәгълүматтан чыганак булган мәкаләләр]] [[Төркем:1754 елда вафатлар]] [[Төркем:5 август көнне вафатлар]] [[Төркем:Википедия:Кулланылган геомәгълүмат чылбырында шик тудыручы урыннар булган битләр]] [[Төркем:1682 елда туганнар]] [[Төркем:21 декабрь көнне туганнар]] [[Төркем:Шәхесләр]] [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Архитекторлар]] [[Төркем:Әлифба буенча архитекторлар]] dcv3tiazo2i4bb0gp3tnup2k6azq4ay Икмәк игү һәм көндәлек авыл тормышы музее 0 288506 3526517 3506663 2022-08-04T19:06:32Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Икмәк игү һәм көндәлек авыл тормышы музее |файл =Икмәк игү һәм көндәлек авыл тормышы музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 2019 |урын = 422330 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Кайбыч районы]],<br/> [[Олы Подберезье]] |директор = |сылтама = |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} '''Икмәк игү һәм көндәлек авыл тормышы музее''' ({{lang-ru|Музей землепашества и сельского быта}}) — [[Татарстан|Татарстанның]] [[Кайбыч районы]] [[Зур Подберезье]] авылында урнашкан музей комплексы. == Тарихы == Музей комплексы 2019 елның 15 июнендә Зур Подберезье авылы көнендә ачыла.<ref>[https://agro.tatarstan.ru/tat/index.htm/news/1495362.htm Кайбыч муниципаль районының Олы Подберезье авылында икмәк игү һәм көндәлек авыл тормышы музеен ачтылар.]</ref> Бу музей комплексын төзү идеясен Олы Подберезье авылында туган, академик, хәзерге вакытта [[Чуашстан]]ның Россия Президенты каршындагы вәкаләтле вәкиле [[Петр Чекмарев]] уйлап таба. == Музей корылышы == [[Файл:Икмәк игү һәм көндәлек авыл тормышы музее2.jpg|200px|thumb|right|]] Музейдагы күпсанлы авыл хуҗалыгы белән бәйле экспонатларны нигездә авыл халкы һәм авылдан чыккан кешеләр җыйганнар. Музейда борынгы туку станогы, күмер үтүкләре, кер бәләге, керосин лампалары, патефоннар һәм башка бик күп әйберләр урын алган. Комплекс территориясендә икмәк музее урнашкан, андагы экспонатлар арасында борынгы замандагы иген игү коралларыннан башлап бүгенге көнгә кадәр кулланылган техника урын алган. Икенче бер корылмада кулланышта булган мич чыгарылган. Музейда күбесенчә рус халкы тормышы чагыла. Музейдагы җил тегермәне Россиядә иң биек җил тегермәне булып тора. Биеклеге 24 метр, прототибы Самара өлкәсендәге тегермәннән алынган. Икенче җил тегермәне XVIII гасырдан калган, аны Чуашстаннан алып кайтканнар. Музей комплексында өченче электр тегермәне дә бар, ул өч катлы итеп эшләнгән. Биредә 100дән артык самавыр, 200ләп ат кыңгыравы бар.<ref>{{Citation |title=«Мондый музей Россиядә дә юктыр». |url=https://shahrikazan.ru/news/tema-dnya/mondyy-muzey-rossiyad-d-yuktyr |access-date=2020-09-29 |archive-date=2020-09-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200925161741/http://shahrikazan.ru/news/tema-dnya/mondyy-muzey-rossiyad-d-yuktyr |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} [[Төркем:Кайбыч районы музейлары]] {{Кайбыч районы мәдәни тормыш инфраструктурасы}} {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] 8xlomraof8jaf5zvhfz3beay6dcgrpg Тау иле керәшен татарлары музее 0 294908 3526519 3506664 2022-08-04T19:08:03Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Тау иле<br/> керәшен татарлары<br/> музее |файл =Хуҗа Хәсән музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 2020 |урын = 422326 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Кайбыч районы]],<br/> [[Хуҗа Хәсән]] |директор = |сылтама = |викиҗыентык = }} '''Тау иле керәшен татарлары музее''' ({{lang-ru|Музей крещеных татар Горной стороны}}) — [[Татарстан|Татарстанның]] [[Кайбыч районы]] [[Хуҗа Хәсән]] авылында урнашкан музей. Шәхси акчага төзелгән. Татарстанда [[тау ягы керәшеннәре]]нең беренче музее<ref>[https://vk.com/public173537996 Хуҗа Хәсән авылында республика күләмендәге чара.] [[Кайбыч районы]]ның [[ВКонтакте]]дагы рәсми төркеме, 2.10.2020</ref>. == Тарихы == [[2020 ел]]ның [[2 октябрь|2 октябрендә]] [[Кайбыч районы]] [[Хуҗа Хәсән]] авылында ачылган. Нигезләүче һәм төп иганәче — [[Хуҗа Хәсән]] авылында туган, хәзер [[Казан]]да яшәүче төбәк тарихчысы, Хуҗә Хәсән авылы тарихына багышланган китап (2018) авторы [[Вячеслав Данилов]]. Аңа финанс яктан улы Эмиль Вячеславович Данилов, [[Кайбыч районы]] җитәкчелеге булышкан. {{External media |рәсем1=[https://vk.com/public173537996?z=photo-173537996_457239607%2Fwall-173537996_376 Музей ачылу тантанасыннан фотосурәтләр].}} == Бина == Музей ике катлы, кызыл-сары кирпечтән төзелгән махсус бинада ачылган. == Экспонатлар == Музейда әлегә экспонатлар күп түгел: авыл тарихы, шәхесләр, [[Икенче дөнья сугышы]] тарихы һәм башка бүлекләр буенча экспонатлар урнаштырылган. == Музей ачу тантанасы == Музей ачу тантанасында катнашкан Кайбыч районы башлыгы Альберт Рәхмәтуллин киләчәктә әлеге музей җирлегендә «Республиканың керәшен татарлары музее» ясарга тәкъдим иткән. Музей ачылышында шулай ук археолог, Татарстанның туган як тарихын өйрәнүчеләр оешмасы Советы рәисе [[Альберт Борһанов]], тарих фәннәре докторы [[Дамир Исхаков]], тарих фәннәре кандидаты Рафаэль Бикбулатов, республика газета-журналлары мөхәррирләре катнашкан. Музей ачу тантанасында Хуҗа Хәсән авылында туып, [[Алабуга]]да яшәүче үзешчән композитор [[Владимир Мироваев]] һәм аның кызы, Татарстанның атказанган артисты Диләрә Мироваева җитәкчелегендәге «Алабуга нуры» җыр һәм бию ансамбле чыгыш ясаган. {{Портал|Мәдәният}} == Сылтамалар == * [https://www.azatliq.org/a/30871004.html Кайбычта "Тау иле керәшен татарлары" музее ачылды.] [[Азатлык радиосы]], 2.10.2020 * [https://vk.com/public173537996 Хуҗа Хәсән авылында республика күләмендәге чара.] [[Кайбыч районы]]ның [[ВКонтакте]]дагы рәсми төркеме, 2.10.2020 == Моны да карагыз == * [[Тау ягы керәшеннәре]] * [[Хуҗа Хәсән мәчете]] == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> [[Төркем:Кайбыч районы музейлары]] [[Төркем:Керәшен татарлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] {{Кайбыч районы мәдәни тормыш инфраструктурасы}} {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] 7l9ivrsti8ak6fyda1oqms22mrqg7qv Питирим Сорокин исемендәге Сыктывкар дәүләт университеты 0 389159 3526611 3075884 2022-08-05T07:10:21Z CommonsDelinker 176 Removing [[:c:File:Syktyvkar_Universitet.jpg|Syktyvkar_Universitet.jpg]], it has been deleted from Commons by [[:c:User:Fitindia|Fitindia]] because: per [[:c:Commons:Deletion requests/Files uploaded by PartizanishRus|]]. wikitext text/x-wiki {{Университет турында мәгълүмат |исеме = Питирим Сорокин исемендәге Сыктывкар дәүләт университеты |кыскарту = |оригиналь исем = |халыкара исем = Pitirim Sorokin Syktyvkar State University (SyktSU) |элек исем = |девиз = |оештырылган = [[1972]] |ябылган = |президент = |ректор = О. А. Сотникова ({{comment|в.б.|вазифа башкаручы}}) |бакалавриат = |магистратура = |аспирантура = |докторантура = |докторлар = |профессорлар = |укытучылар = |урнашу = {{RUS}}, [[Сыктывкар]] |кампус = |сайт = [http://syktsu.ru/ syktsu.ru] |адрес = 167001, [[Коми]], [[Сыктывкар]], Октябрь пр., 55 }} '''Питирим Сорокин исемендәге Сыктывкар дәүләт университеты''' ({{lang-ru|Сыктывкарский государственный университет имени Питирима Сорокина}}, {{lang-kv| Сыктывкарса канму университет}}) — [[Коми Республикасы]] башкаласы [[Сыктывкар]] шәһәрендә урнашкан классик университет. 1972 елда нигезләнгән. 2015 елда югары уку йортына социолог, педагог Питирим Сорокин исеме бирелгән. == Тарих == [[Файл:Памятник П.А. Сорокину.jpg|200px|thumb|right|СДУ каршында танылган социолог П. А. Сорокинга һәйкәл. [[Сыктывкар]]]] Сыктывкар дәүләт университеты СССР Министрлар Советының 1971 елның 24 сентябрендәге 698нче һәм РСФСР Министрлар Советының 1971 елның 25 октябрендәге 580нче санлы карарлары нигезендә оештырыла. 1972 елда университетта ике факультет гамәлдә була: тарих-филология (декан В. П. Золотарев), табигать фәннәре (декан О. В. Петров). 9 кафедрада 40 укытучы эшли. 8 белгечлек буенча 350 студент кабул ителгән. Коми дәүләт педагогика институтыннан университетка тарих-филология (1972) һәм химия-биология (1973) факультетлары тапшырылган. [[Россия Федерациясе мәгариф һәм фән министрлыгы|Россия Федерациясе Мәгариф һәм фән министрлыгының]] 2014 елның 14 февралендәге боерыгы белән Сыктывкар дәүләт университеты һәм Коми дәүләт педагогика институты берләштерелә. 2015 елның 2 мартында университетның яңа уставы кабул ителеп, анда университетның «Питирим Сорокин исемендәге Сыктывкар дәүләт университеты» дигән яңа исеме раслана<ref>{{Cite web|url = http://www.syktsu.ru/about/information%20openness/doc/Устав%20новый%20вместе%20с%20приказом.pdf|title = Устав Федерального государственного бюджетного образовательного учреждения высшего образования«Сыктывкарский государственный университет имени Питирима Сорокина» (в редакции от 02 марта 2015 г.)|author = |work = |date = 2 марта 2015 года|publisher = |accessdate = 2015-04-05|archiveurl = https://web.archive.org/web/20150412090322/http://www.syktsu.ru/about/information%20openness/doc/%D0%A3%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2%20%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8B%D0%B9%20%D0%B2%D0%BC%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B5%20%D1%81%20%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D0%B7%D0%BE%D0%BC.pdf|archivedate = 2015-04-12|deadlink = yes}}</ref>. == Инфраструктура<ref>"Вербум" журналы № 1 (192) 21.12.2016, № 03</ref> == * 11 уку корпусы (1 корпус капиталь ремонтка ябылган); * 174 уку аудиториясе; * 5 китапханә; * 84 фәнни һәм фәнни-техник лаборатория; * 34 компьютер классы; * 6 музей; * 8 тулай торак. == Ректорлар == * 1972 —1987: профессор Валентина Александр кызы Витязева. * 1987 —1990: профессор Алексей Елисей улы Грищенко. * 1990 —1995: профессор Сергей Иван улы Худяев. * 1995 —2012: профессор Василий Никифор улы Задорожный. * 2012 —2015: доцент Марина Дмитрий кызы Истиховская. * 2015 —2016: доцент Наталья Алексей кызы Михальченкова (в.б.). * 2016 — х.в.: доцент Ольга Александр кызы Сотникова (в.б.) == Бүлекчәләр == # Тарих һәм хокук институты #* Россия һәм чит илләр тарихы кафедрасы #* Иҗтимагый-хокукый дисциплиналарга укыту тарихы һәм методикасы кафедрасы # Табигать фәннәре институты #* Биология кафедрасы #* Геология кафедрасы #* Химия кафедрасы кафедрасы #* Экология кафедрасы #* Табигый-фәнни белем бирү # Төгәл фәннәр һәм мәгълүмати технологияләр институты #* Инженер физикасы һәм техносфера куркынычсызлыгы кафедрасы #* Гомумтехник дисциплиналар һәм технологияне укыту методикалары кафедрасы #* Мәгълүмати куркынычсызлык кафедрасы #* Мәгълүмат системалары кафедрасы #* Математик модельләштерү һәм кибернетика кафедрасы #* Гамәли математика һәм мәгариф өлкәсендә мәгълүмати технологияләр кафедрасы #* Радиофизика һәм электроника кафедрасы #* Физика-математика һәм мәгълүмати белем бирү кафедрасы # Гуманитар фәннәр институты #* Политология һәм халыкара мөнәсәбәтләр кафедрасы #* Фин-угыр филологиясе һәм милли мәгариф кафедрасы #* Рус һәм гомуми филология кафедрасы #* Филологик белем бирү кафедрасы #* Җәмәгатьчелек белән элемтә һәм реклама кафедрасы #* Журналистика кафедрасы #* Фәлсәфә һәм этика кафедрасы # Социаль технологияләр институты #* Социаль эш кафедрасы #* Физик тәрбиянең теоретик һәм медик-биологик нигезләре кафедрасы #* Физик тәрбия кафедрасы #* Тормыш иминлеге кафедрасы # Педагогика һәм психология институты #* Башлангыч һәм мәктәпкәчә белем бирү кафедрасы #* Гомуми психология кафедрасы #* Гомуми һәм махсус педагогика кафедрасы #* Укыту теориясе һәм методикасы кафедрасы # Мәдәният һәм сәнгать институты #* Декоратив-гамәли сәнгать кафедрасы #* Дизайн кафедрасы #* Сынлы сәнгать кафедрасы #* Мәдәният белеме һәм педагогик антропология кафедрасы # Икътисад һәм финанслар институты #* Банк эше кафедрасы #* Бухгалтерлык исәбе һәм аудит кафедрасы #* Финанс менеджменты кафедрасы # Менеджмент һәм эшмәкәрлек институты #* Менеджмент һәм маркетинг кафедрасы #* Икътисад һәм сервис менеджменты кафедрасы #* Икътисад теориясе һәм корпоратив идарә итү кафедрасы # Өзлексез белем бирү институты # Шәхси белем бирү программалары институты # Икътисад, хокук һәм информатика көллияте == Белгечлек юнәлешләре == === Бакалавриат === * Радиофизика * Физика * Техносфера куркынычсызлыгы * Математика һәм компьютер фәннәре * Гамәли математика һәм информатика * Мәгълүмат куркынычсызлыгы * Гамәли информатика * Химия * Биология * Геология * Экология һәм табигатьтән файдалану * Картография һәм геоинформатика * Филология * Журналистика * Җәмәгатьчелек белән элемтә * Сәясәт * Халыкара мөнәсәбәтләр * Икътисад * Менеджмент * Туризм * Товар белеме * Юриспруденция * Тарих * Дизайн * Халык сәнгать мәдәнияте * Декоратив-гамәли сәнгать һәм халык кәсепләре * Мәдәният * Лингвистика * Социаль эш * Физик тәрбия * Психология * Психологик-педагогик белем бирү * Махсус (дефектологик) белем * Һөнәри белем (тармаклар буенча) * Педагогик белем === Махсус белгечлек юнәлеше === * Дәвалау эше === Урта һөнәри белем программалары === * Икътисад һәм бухгалтер исәбе (тармаклар буенча) * Компьютер системаларында программалаштыру * Компьютер челтәре == Фән == Университет - фән һәм инновацияләр үзәге. Биредә гуманитар, табигать, техник юнәлешләр буенча фундаменталь һәм гамәли фәнни тикшеренүләр үткәрелә. Вузның фәнни инфраструктурасы 21 фәнни-тикшеренү үзәген, 30 фәнни-тикшеренү лабораториясен, 3 кече инновацион предприятиене, "Коми Республикасы IT-паркы" технопаркын үз эченә ала. Университет базасында укытучылар һәм студентларның халыкара һәм Бөтенроссия фәнни конференцияләре оештырыла. Ел саен 1500 дән артык студент төрле фәнни чараларда катнаша. == Журналлар == # Электрон гыйльми басма «Корпоративное управление и инновационное развитие экономики Севера» - [[2005 ел]]дан чыга<ref>[http://vestnik-ku.ru/index.php/home Главная<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> # «Verbum»<ref>[https://syktsu.ru/news/18864/ В день рождения газеты «Verbum» в СГУ им. Питирима Сорокина презентовали первый номер одноименного журнала]</ref> == Әдәбият == * ''Витязева В. А., Бурлыкина М. И.'' Сыктывкарский университет: становление и развитие. Сыктывкар, 1988. * ''Юрпалова А. А.'' Летопись СГУ. 1997. * ''Бурлыкина М. И.'' Учёные СГУ: биографические очерки. 1997. * Республика Коми. Энциклопедия в 3 тт. Сыктывкар, 1997—2000. * Ты в моей судьбе — университет: Историко-биографические очерки / Отв. ред. В. Н. Задорожный, Г. В. Добрынина. Сыктывкар: Изд-во Сыктывкарского гос. университета, 2009. 436 с. == Сылтамалар == * {{citeweb|url=http://syktsu.ru/|title=Сайт Сыктывкарского государственного университета|lang=ru|accessdate=2016-12-06}} * {{citeweb|url=http://lsgu.ru/|title=Сайт ГОУ "Коми республиканский лицей при СыктГУ"|lang=ru|accessdate=2016-12-06|archivedate=2014-01-07|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140107093115/http://lsgu.ru/}} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> [[Төркем:Әлифба буенча университетлар]] [[Төркем:1972 елда нигезләнгән уку йортлары]] [[Төркем:Сыктывкар дәүләт университеты]] 4kn8pytke7mqj27l0fux1an7hzfba5s Казан ханнары мавзолее 0 389427 3526389 2992575 2022-08-04T16:06:02Z Frhdkazan 3171 /* Чыганаклар */ {{Тышкы сылтамалар}} {{Татарстан музейлары}} wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Казан ханнары мавзолее''' — [[Казан]]да, [[Казан кремле]] территориясендә урнашкан тарих һәм археология һәйкәле. XV гасырда төзелгән, XVII гасырда җимерелгән, хәзерге вакытта мавзолей хәрәбәләре сасклау астында һәм музейлаштырылган. Россиянең федераль әһәмияттәге мәдәни мирас объекты.<ref>[https://okn-mk.mkrf.ru/maps/show/id/3582831 Приказ Минкультуры России «О включении выявленных объектов культурного наследия в единый государственный реестр объектов культурного наследия (памятников истории и культуры) народов Российской Федерации в качестве объектов культурного наследия федерального значения в составе объекта культурного наследия федерального значения «Ансамбль Казанского Кремля», ХУ — первая четверть ХХ века (Республика Татарстан, г. Казань, Кремль) и утверждении границ их территории» № 2558 от 22.11.2016]</ref> == Казу эшләре тарихы == Беренче ике каберлек 1977 елда археолог А.Х. Халиков тарафыннан табыла. 1990 еллардагы антропологик тикшеренүләр нигезендә, алар Мәхмүд һәм Мөхәммәд Әмин ханнары булган. 2004 елда Ф.Ш. Хуҗин җитәкчелегендәге бер төркем археологлар тарафыннан мавзолейның икенче өлеше табылган: өч метрлы тирәнлектә дүрт күмелгән өч бишяруслы каберлекләр (мастабалар) табылган. Соңрак тагын ике каберлек табылган, аларның берсе гомуми склеп астында, ул [[Алтын Урда]] чорына караган. Алга таба казу эшләре табылган акташ идәненә зыян китермәс өчен үткәрелмәгән. 2005 елда Казанның меңьеллыгын бәйрәм итүгә бәйле рәвештә, мавзолей хәрәбәләрен ябарга һәм күзәтергә дигән карар кабул ителә. Иң яхшы итеп сакланган ике каберлек баштагы халәттә кие сакланган, алар өстенә пыяла гөмбәз урнаштырылган. 2006 елда янәшәдә генә мавзолейда күмелгән ханнар исемнәре язылган истәлек ташы куелган. 2017 елда мавзолейда табылган ханнар һәм аларның туганнары җәсәдләренең бер өлеше искесеннән ерак булмаган яңа каберлектә җирләнгән. == Бина тарихы == Казу нәтиҗәләре буенча, мавзолей турыпочмаклы ак ташлы бинадан гыйбарәт. хан сарае һәм [[хан мәчете]] янында, [[Сөембикә манарасы]] һәм [[Сарай чиркәве]] янында, аларның көнбатыш ягында урнашкан. Ул 1460-нчы елларда хан Мәхмүд күзәтүе астында төзелә. Анда Казанның алты ханы: Мәхмүт, Мөхәммәт, Әмин, Ибраһим, Хәлил, Җан-Гәрәй һәм Сафа-Гәрәй каберләре урнашкан. Бина Казанны рус гаскәрләре яулап алганнан соң да тора әле, хуҗалык максатлары өчен файдаланылган. XVII гасырда җимерелгән. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == * Руины мавзолея казанских ханов // Объекты культурного наследия Республики Татарстан: Казань. Иллюстрированный каталог / гл. ред. Тарунов А. М.. — М.: НИИЦентр, 2018. — С. 137—139. — 984 с. — ISBN 978-5-902156-43-7. [[Төркем:Казан кирмәне]] [[Төркем:Русия мәдәни мирасы объектлары]] [[Төркем:Татарстан археологик һәйкәлләре]] {{MyTatarstan2020}} {{Тышкы сылтамалар}} {{Татарстан музейлары}} s5wbbbc1iod94kkswryazacfea6h9n6 Ислам мәдәнияте музее 0 389872 3526388 3506666 2022-08-04T16:05:44Z Frhdkazan 3171 /* Сылтамалар */ {{Тышкы сылтамалар}} {{Татарстан музейлары}} wikitext text/x-wiki {{Музей |файл=6uj4qDaJqOI.jpg |директор=Низамиев Ильнур Ильдарович<ref>{{Сылтама|https://kremlin.tatarstan.ru/muzey-islama.htm|Музей исламской культуры. Низамиев Ильнур Ильдарович}}</ref> |исем=Ислам мәдәнияте музее |нигезләнгән=[[2006]] |урын={{Байрак|Казан}} [[Казан]], [[Шейнкман үтү юлы (Казан)|Шейнкман үтү юлы]], 13. |region=RU |координатлар= |lon_deg=49|lon_dir=E|lon_sec=18.63|lon_min=06|lat_deg=55|lat_dir=N|lat_sec=53.14|lat_min=47 |зурлык=240px |сылтама=https://kazan-kremlin.ru/museum/muzej-islamskoj-kultury/ |викиҗыентык = }} '''Ислам мәдәнияте музее''' — «Казан Кремле» музей-тыюлыгының музей бүлекчәләренең берсе. Музей [[Казан кремле|Казан Кремле]] территориясендә урнашкан [[Колшәриф мәчете|Колшәриф мәчетенең]] аскы катында урнашкан<ref>{{Сылтама|https://kremlin.tatarstan.ru/muzey-islamskoy-kulturi...|ГБУ "Государственный историко-архитектурный и художественный музей-заповедник «Казанский Кремль»}}</ref>. Музей 2006 елның 21 февраленнән эшли. Ул Россиядә Идел буе һәм Урал буе төрки-татар халыкларының ислам тарихына һәм мәдәниятенә багышланган бердәнбер музей. == Тасвирлама == Музей эшчәнлегенең төп максаты — фәнни-агарту, фәнни-тикшеренү һәм белем бирү эшчәнлеген гамәлгә ашыру, Урта Идел буенда Ислам һәм мөселман цивилизациясе тарихы һәм мәдәнияте буенча музей әйберләрен һәм музей коллекцияләрен ачыклау һәм тулыландыру, аларны өйрәнү һәм халыкка җиткерү. 2014 елның апрелендә яңартылган музей экспозициясе татар халкының ислам динен кабул итү үзенчәлеген һәм татарларның исламның гомуми мәдәниятенә керткән өлешен чагылдыра, ислам мәгариф, мәдәният, бай язма традиция, шулай ук татар милләтен һәм милли тәңгәллекне формалаштыруда мөһим фактор буларак күрсәтелә<ref>{{Сылтама|https://tonkosti.ru/%D0%9C%D1%83%D0%B7%D0%B5%D0%B9_%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8C%D1%82%D1%83%D1%80%D1%8B_%D0%B2_%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D0%B8|Музей исламской культуры в Казани}}</ref>. Музейда даими рәвештә күзәтү һәм тематик экскурсияләр, мастер-класслар, квестлар, викториналар һәм барлык яшь категорияләре өчен исәпләнгән башка мәдәни-белем бирү программалар үткәрелә. == Экспозиция == Музей экспозициясе төп өч бүлектән тора<ref>{{Сылтама|http://www.museum.ru/M3130|Музей исламской культуры}}</ref>: * «Идел буе мөселман цивилизациясе: Болгардан Казанга кадәр»; * «Ислам реформалашу чорыннан хәзерге заманга кадәр (XVIII гасырның икенче яртысы — XXI гасыр башы)»; * «Татар халкының китап культурасы». Алар арасында интерактив «Коръән», «XV—XXI гасырларда Казан Кремле» инсталляциясе (3D форматындагы «Казан Кремле»нең архитектур йөзе реконструкциясе), Иске Казан күренешләре булган «Мәгърифәтче кабинеты» интерактив тәрәзәсе, «Мәдрәсәдә дәрес» (шәкертләр азан — намазга чакыруны өйрәнә) проекциясе, «Җырлаучы шамаил» компьютер инсталляциясе бар. Экспозиция составында шулай ук дөньяның төрле телләрендәге [[Коръән|Коръәннең]] бүләк басмалары да бар<ref>{{Сылтама|https://kazan-kremlin.ru/museum/muzej-islamskoj-kultu..|МУЗЕЙ ИСЛАМСКОЙ КУЛЬТУРЫ}}</ref>. == Искәрмәләр == <references /> == Сылтамалар == * [http://kazan-kremlin.ru/museums/muzej-islamskoj-kultury/ Музейның рәсми сайты] * [https://vk.com/islammuseum Вконтакте социаль челтәрендә] * [http://www.museum.ru/M3130 Ислам мәдәнияте музее Россия музейлары порталында] [[Төркем:Казан кирмәне]] [[Төркем:2006 елда нигезләнгән музейлар]] [[Төркем:Казан музейлары]] [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] {{MyTatarstan2020}} {{Тышкы сылтамалар}} {{Татарстан музейлары}} 1tnterd9tgvj232lmrhectxcw7kghkm В.И. Ленин музей-йорты (Казан) 0 389884 3526427 3506667 2022-08-04T16:40:03Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей|файл=Татарстан. Казань. Дом, в котором жил В.И.Ленин в 1883-1889 гг. В доме - мемориальный музей В.И.Ленина.jpg|директор=Басова Татьяна Ивановна|исем=В. И. Ленин музей-йорты|урын={{Байрак|Казан}}[[Казан]], [[Ульянов-Ленин урамы (Казан)|Ульянов-Ленин урамы]], 58.|нигезләнгән={{date|07|11|1937|1}}|сылтама=[https://lenin.tatmuseum.ru/ Рәсми сайт]|зурлык=270px|lat_deg=55.7869|lat_dir=N|lon_deg=49.1387|lon_dir=E|region=RU|CoordScale=2000 |викиҗыентык = }} '''Владимир Ильич Ленин музей-йорты''' — [[Казан]] шәһәрендә, [[Ульянов-Ленин урамы (Казан)|Ульянов-Ленин урамындагы]] 58 нче йортта урнашкан музей<ref>''К. Валидова.'' Дом-музей В. И. Ленина в Кокушкино. Казань. — 1968.</ref>. == Музей тасвирламасы == [[Файл:Дом-музей_В.И.Ленина,_Казань_02.jpg|мини|В.И. Ленин музей-йорты]] Казан В.И. Ленин музей-йорты — мемориаль, ул Ульяновлар гаиләсенең көнкүреш шартларын торгыза. Йорт торышы, шул исәптән чын әйберләр, көнкүреш детальләре — болар барысы да гаилә тарафыннан Ленин шәхесенең кеше һәм революционер буларак формалаштыруга күрсәткән йогынтысын ачык аңларга ярдәм итә. В.И. Ленин музей-йорты экспозицияләрендә чын документлар, ксерокопияләр, белешмәләр, китаплар, фоторәсемнәр, әдәби чыганаклар тәкъдим ителә. Казан, Ленин билгеләвенчә, Россиянең Европа өлешендә фабрика-завод сәнәгатенең иң мөһим үзәкләре исәбенә кергән. Биредә сиксәнгә якын сәнәгать предприятиесе була, анда эшчеләр саны 5 меңгә кадәр булган<ref>{{статья|автор=В. И. Ленин|оригинал=|ссылка=|издание=|тип=|место=|год=|том=3|номер=|страницы=606|башлык=Полное собрание сочинений}}</ref>. == Алдагы тарих == Владимир Ульянов Казан Император университетына укырга керергә карар кыла. Әтисе [[Илья Ульянов|Илья Николаевич Ульянов]] бу университетта укыган һәм аны кызыл диплом белән тәмамлаган. Ульяновлар гаиләсе ел саен Казанга килә. Алар бирегә Сембердән даими яшәүгә күчәргә карар кылалар. 1887 елның 30 маенда «Симбирские губернские ведомости» газетасында «Бакча белән йорт, рояль һәм мебель сатыла. Мәскәү урамы, Ульянова йорты» дигән игълан барлыкка килә<ref>{{Сылтама|http://kvv.mv.ru/simbirsk/page181.html|Дом, принадлежавший семье Ульяновых. Здесь они жили в 1878-1887 гг. Ныне дом-музей В.И. Ленина}}</ref>. Ульяновлар Казанга 1887 елның июнендә килгән. Башта алар Завьялов йортында (Профессорлар тыкрыгы) тукталалар, җәйне Кокушкино авылында үткәрәләр. Казанга кайткач, Ульяновлар Беренче Тауда (хәзер Ульяновлар урамы, 24 йорт) Ростов йортында фатир ала. Тиздән Мария Александровна Соловьёва урамында (Комлев урамы, 15 нче йорт) яңа фатир ала<ref name=":0">{{Сылтама|https://realnoevremya.ru/articles/63177-istoriya-semi-lenina-i-ee-svyazi-s-kazanyu|Ленин в Казани: скромные доходы, первые шаги в революцию и чтение Чернышевского}}</ref>. 1888 елның көзендә алар Орлов йортына урнаша, соңрак анда музей-йорт урнаша башлый. Орловлар йорты [[Арча кыры|Арча кырыннан]] ерак түгел Беренче Тауда урнашкан һәм ишегалды тирәнлегендә урнашкан, балконы һәм тауда шактый матур бакчасы булган ике катлы агач флигель булып торган. Мария Александровна флигельнең икенче катын һәм йортның арткы өлешендәге беренче катта урнашкан ике кухняны алган<ref name=":0" />. == Музейда тәкъдим ителгән Ленин биографиясе вакыйгалары == 1887 елның 29 июлендә Ульянов Казан Император университеты ректоры исеменә юридик факультетның беренче курсына кабул итү турында гариза бирә<ref>{{Сылтама|http://smena-online.ru/stories/lenin-v-kazanskom-universitete|Ленин в Казанском Университете}}</ref>. Аның үтенечендә «характеристика алганчы кичектерергә» дигән резолюция барлыкка килә. Бары тик ике атнадан соң, 1887 елның 13 августында, Сембер гимназиясеннән характеристикалар алганнан соң, Владимир Ульяновны университетның юридик факультетының беренче курсына кабул итәләр<ref>{{Сылтама|http://rt-online.ru/p10116248/|ЗДЕСЬ УЧИЛСЯ ЛЕНИН}}</ref>. Аңа 197 нче номерлы студент билеты бирелә (музейда әлеге документның күчермәсе тәкъдим ителә)<ref>{{Сылтама|https://tur-kazan.ru/info/dom-muzey-lenina|Дом-музей В. И. Ленина}}</ref>. Казанга патшалыкның Мәскәү университеты студентларын җәберләү турындагы мәгълүматлар килеп җиткәч, студентлар җәмәгатьчелегенең канәгатьсезлегенә чик булмый. 1887 елның 4 декабрендә Казан Император университетының актлар залында тарихи студентлар җыены-демонстрациясе уза<ref>{{Сылтама|https://www.business-gazeta.ru/article/308757|Ленин и Казань: брат повешенного или вождь революции?}}</ref>. Катгый тыю булуга карамастан, университетта якташлар җәмгыяте, легаль булмаган студентлар суды җыела. Якташлар советы утырышында түбәндәгеләр карала һәм раслана: * «Бөтен Казан студентларына» дигән өндәмәнең тексты, аннан соң ул гектографта үрчетелә; * университет ректорына петиция тексты; * җыен-демонстрация үткәрү көне билгеләнгән. Җыенга ректор чакырылган була, аңа петиция тәкъдим ителә (музейда әлеге петициянең тулы тексты күрсәтелә). Җыенга килгәч, ректор студентларны мондый гамәлләр белән бернигә дә ирешмиләр дип кисәтә башлый. Шул ук көнне Владимир Ильич ректор исеменә отчисление турында гариза язган. == Музейның барлыкка килү тарихы == Музей 1937 елның 7 ноябрендә ачыла һәм [[Бөек Октябрь инкыйлабы|Бөек Октябрь социалистик революциясенең]] 20 еллыгына багышлана<ref>[http://www.museum.ru/M2732 Дом-музей В. И. Ленина (г. Казань)]</ref>. Музей булдыруда һәм Ульяновлар гаиләсенең фатирын торгызуда Владимир Ленинның энесе Дмитрий Ильич, аның сеңелләре Мария Ильинична һәм Анна Ильинична Ульянова-Елизарова һәм ике туган энесе Н. И. Веретенников актив катнашалар<ref>{{Сылтама|https://lenin.tatmuseum.ru/istoriya-muzeya/|ИСТОРИЯ МУЗЕЯ}}</ref>. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == * {{Сылтама|https://lenin.tatmuseum.ru/|Музейның рәсми сайты}} {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Казан музейлары]] [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] {{MyTatarstan2020}} ie45czj8wt7567e9z5iba415glmk596 Чәк-чәк музее 0 389887 3526443 3506668 2022-08-04T17:07:42Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей|файл=Музей чак-чака.png|директор=Полосин Дмитрий Николаевич|region=[[Татарстан]]|исем=Чәк-чәк музее|нигезләнгән=[[сентябрь]] [[2014]]|урын=[[Казан]], Париж Коммунасы, 18|нигезләүчеләр=Дмитрий һәм Раушания Полосиннар|сылтама=http://chak-chak.museum |викиҗыентык = }} '''Чәк-чәк музее''' [[Татарстан|Татарстан Республикасының]] [[Казан]] шәһәренең [[Иске бистә (Казан)|Иске Татар бистәсендә]] урнашкан. Музей сәүдәгәр Вафа Бигаев йортында (19 гасыр башы архитектура һәйкәле<ref>{{Cite web|url=http://old-kzn.ru/houses/read/dom-mullina.html|title=ДОМ МУЛЛИНА|author=|work=Искэ шахар (Старый город)|date=|publisher=Префектура "Старый город"|accessdate=2020-12-26|archivedate=2019-08-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190806153011/http://old-kzn.ru/houses/read/dom-mullina.html}}</ref>) Казан, Париж Коммунасы, 18 адресы буенча урнашкан. Музейдагы экскурсияләр [[Идел буе Болгары|Идел Болгарыннан]] бүгенге көнгә кадәр чорларны колачлый, әмма XIX гасыр азагы — XX гасыр башы чорына аерым игътибар бирелә. Музейда XIX гасыр азагы — XX гасыр башы татар тормыш-көнкүреше торгызыла. Казан һәм [[Арча ягы|Казан арты]] татар йортлары интерьерларының чын фотосурәтләре нигезендә, ул чордагы көнкүреш, кием-салым, хезмәт кораллары үрнәкләрен кулланып торгызыла. Бу музейның үзенчәлеге шундый: барысын да куллар белән тотып карарга һәм гамәлдә сынап карарга була. Музей составына музей сәүдәсе да керә, анда борынгы рецепт буенча торгызылган чәк-чәк, бавырсак һәм XIX гасырның тагын бер ризыгын татып карарга мөмкин. == Тарих == Музей 2014 елның сентябрендә музейны оештыручылар — Дмитрий Полосин һәм Раушания Сөләйманова акчасына ачыла<ref>{{Cite web|url=http://efir24.tv/all-news/society/42095_opened_in_kazan_museum_chuck_chuck/|title=Эфир-24 / В Казани открылся музей чак-чака<!-- Заголовок добавлен ботом -->|accessdate=2015-07-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160305000101/http://efir24.tv/all-news/society/42095_opened_in_kazan_museum_chuck_chuck/|archivedate=2016-03-05|deadlink=yes}}</ref>. == Бүләкләр == [[Файл:Музейчакчака.jpg|мини| Чәк-чәк музее]] * Татарстан Республикасының Туризм буенча Дәүләт комитеты үткәрә торган «Туризм — XXI гасыр» XIV республика конкурсы. Чәк-чәк музее — «Ел ачышы-2014» номинациясендә җиңүче<ref>{{Cite news|title=Состоялась церемония награждения победителей XIV республиканского конкурса «Туризм - XXI век»|author=Пресс-служба Комитета по Туризму Республики Татарстан|url=http://tourism.tatarstan.ru/rus/index.htm/news/371465.htm|work=Комитет по Туризму Республики Татарстан|date=18.12.2014}}</ref>; * «Ял» номинациясендә Kids-friendly Business Award Казан 2014 премиясе җиңүчесе<ref>{{Cite news|title=Победители премии Kids-friendly Business Award Казань 2014 в номинациях:|author=|url=http://www.kidsreview.ru/actions/Kids-friendly-Business-Award/Winners/kazan/2014|work=Портал KidsRewiew|date=}}</ref>; * «Туристлык сувениры» Бөтенроссия конкурсында 1 урын (2015, 2016, 2017)<ref>{{Cite web|title=ТУРИСТИЧЕСКИЙ СУВЕНИР|url=http://www.russiasuvenir.ru/news/novost11.htm}}</ref>; * «Туристлык сувениры» Бөтенроссия конкурсы Гран-прие (2018); * Tour-taste халыкара конкурсында «Ел бренды», «иң яхшы тәэсир өчен», «иң яхшы төргәкләү», «традицияләрне саклау» номинацияләрендә җиңүче; * Музей Казан шәһәре мэриясе һәм Татарстан Республикасының Туризм буенча комитеты исеменнән дәүләт бүләкләре белән бүләкләнә; * Музей җитәкчеләре дәүләт бүләкләре белән бүләкләнә. == Рейтинглар һәм популяр тапшырулар музей турында == [[Файл:Музейная_лавка.JPG|мини| Музей сәүдәсе|сулда]] * [[Файл:Чак-чака.jpg|мини| Чәк-чәк]]National Geographic Россия Россиянең гастрономик мирасы белән таныштырган 5 төп урыннан торган «тәмле карта»ны төзегән<ref>{{Cite news|title=Кулинарное путешествие по России|url=http://www.nat-geo.ru/food/282621-kulinarnoe-puteshestvie-po-rossii/#full}}</ref>. Алар арасында Чәк-чәк музеендагы [[Чәкчәк|чәк-чәк]] тә бар. * Adme.ru Россиянең иң кызыклы 18 музееннан торган коллекция җыя, Чәк-чәк музее турында алар болай язалар: «Бу гаҗәеп урын, анда сез татар халкының тарихын һәм гореф-гадәтләрен белә аласыз, берничә төр чәк-чәк татып карыйсыз һәм татар халкының милли ризыгын әзерләү серен ача аласыз.»<ref>{{Cite news|title=18 интереснейших музеев России|url=http://www.adme.ru/svoboda-kultura/18-interesnejshih-muzeev-rossii-826710/|accessdate=2015-07-22|=http://www.adme.ru/svoboda-kultura/18-interesnejshih-muzeev-rossii-826710/}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150722231026/http://www.adme.ru/svoboda-kultura/18-interesnejshih-muzeev-rossii-826710/ |date=2015-07-22 }}</ref> * «Аргументы и Факты» газетасы версиясе буенча «Казанда күрергә кирәк булан 14 урын» исемлегенә керә<ref>{{Cite news|title=Голгофа, карета Екатерины II и еще 14 мест в Казани, которые нужно увидеть|url=http://www.kazan.aif.ru/culture/1470562}}</ref>. * Жанна Бадоева «Орёл и решка» сәяхәтләр турында программа кысаларында Чәк-чәк музеенда чәк-чәк әзерләгән<ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=sGxKuVoxkYI|title=Казань. Орел и Решка. Россия. Полный выпуск|accessdate=2019-09-05}}</ref>. * Вилле Хаапасало, Татарстан турында тапшыруны төшергәндә, музейга нигез салучыларның берсе белән аралашкан<ref>{{Cite web|url=https://www.kalastus-tv.fi/|title=KalastusTV|accessdate=2019-09-05}}</ref>. == Искәрмәләр == {{Reflist}} [[Төркем:Ашамлык-эчемлек музейлары]] [[Төркем:Казан музейлары]] [[Төркем:2014 елда нигезләнгән музейлар]] [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] {{MyTatarstan2020}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} mtyj6czgbwdtq61twdt5gfkxs1pn8l3 Арча урман хуҗалыгы музее 0 391011 3526483 2992280 2022-08-04T17:58:51Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} [[Файл:Арча урман музее.jpg|мини]] '''Арча урман хуҗалыгы музее''' — [[Татарстан Республикасы]] [[Арча муниципаль районы]] [[Үрнәк (Арча районы)|Үрнәк]] авылында 2001 нче елда [[Арча урман хуҗалыгы]] коллективы тарафыннан оештырылган музей. == Тарихы == Монда Бөек Петр заманыннан (1790 елдан) килгән бик кызыклы материаллар саклана. Элек урман хуҗалыгы продукциясен кораблар төзү, яңа шәһәр һәм авыллар төзелеше өчен файдаланганнар. Моның өчен өязләрдә урманчылыклар төзелгән, анда урманчылар билгеләнгән. Казан өязенең Арча урманчылыгы турында архивларда (19 гасыр урталары) әйтелә, анда планнар, эшләнгән эшләр, урманчылык адреслары, хәтта штат расписаниесе копиясе (нөсхәсе) дә сакланган. Арча, Сурнар һәм Ворошилов урманчылыкларыннан торган [[Арча]] урман хуҗалыгының оешу вакыты – 15.09.1931. Бу составта урман хуҗалыгы 1940 нче елга кадәр сакланаган, ә 1940 нчы елда территориянең бер өлеше Шәһәр яны урман хуҗалыгына күчә, Арча урман хуҗалыгына [[Балтач районы (Татарстан)|Балтач урманчылыгы]] кушыла. 2007 нче елның 1нче октябреннән урман хуҗалыкларына яңадан урманчлык статусы бирелә. == Тасвирлама == Музейның бер өлеше урман хуҗалыгының элеккеге директоры [[Алмас Нәзиров|Нәзиров Алмас]] Әмин улына багышланган. Ул - зур үзгәрешләр керткән җитәкче. Аның килүе белән урман хуҗалыгының бөтен эшчәнлеге яхшы якка үзгәрде. Эшчеләрнең тормыш-көнкүреш шартлары яхшырды, юллар төзекләнләндерелде, яңа йортлар төзелде, йортларга газ үткәрелде. Хуҗалыкның техника базасы баетылды, компьютерлар белән җиһазландырылды. 12 ел эшләү дәверендә Алмас Әмин улы урман хуҗалыгын алдынгылар рәтенә чыгарды. Мактау грамоталары, дипломнар – урман хуҗалыгыгың югары уңышларга ирешкән нәтиҗәсе. Урман хуҗалыгында Рәсәйнең өч, Татарстанның җиде атказанган урманчысы көч куйган. Бер стенд, сугыш ветераны, гомер буе урман хуҗалыгы җитәкчесе булып эшләгән Җамалиев Гаяз Җамалиевичка багышланган. Танылган чыршы географик культуралары, урманнарны чистарту , яшь үсентеләр үстерүдә Гаяз Җамалиевичның өлеше зур. Аның улы, кызы , оныклары да урман хуҗалыгының төрле тармакларында хезмәт итәләр. Галимҗановлар, Гомәровлар династиясе дә үзләренең тормышларын шушы бөек эшкә – урманнарны үстерү һәм саклауга багышлаганнар. Мәктәп урманчылыгы әгъзалары урманны үстерү һәм саклау буенча үзләреннән зур өлеш кертәләр. Алар авыл кешеләре арасында урманны саклау , урманда үзеңне дөрес тоту буена массакүләм -аңлату чаралары алып баралар, дару үләннәре әзерләү, ылыслы агач күркәләрен җыюда катнашалар. Җәйге чорда мәктәп укучылары питомникларда яшь үсентеләрне карап үстерәләр, ел саен 40ар данә сыерчык оялары ясап эләләр, кыш буе бездә кышлаучы кошларны туендыруны оештыралар, даими рәвештә агачлар, куаклар, үләннәрне өйрәнү буенча фенологик күзәтүләр алып баралар. Мәктәп урманчылыгы республика һәм рәсәй күләмендә үткәрелгән төрле конкурсларда, семинарларда актив катнашып, алдынгы урыннар яулый. Урманчылыкның иң мөһим юнәлешләренең берсе – урманнарны үстерү һәм яңарту. Урманнарны яңарту – киселгән урыннарга, яр буйларына яңа үсентеләр утырту. Ел саен урман хуҗалыгы урман фондының 120 гектар майданында урманчылык эшләре алып бара. Урманнарда бер елга 50 гектардан артык кар тоту корылмалары куела, янгыннан саклау чаралары үткәрелә. == Сылтамалар == * [https://arsk.tatarstan.ru/tat/index.htm/news/224820.htm Әй, урман, серле урман...] * [http://kazanutlary.ru/news/tarih/archa-muzeylary-dvamy-5 Арча музейлары (дәвамы)] {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Арча районы музейлары]] [[Төркем:Урманчылык музейлары]] {{MyTatarstan2020}} kg66bn029z7nsvfjoyindpkf27qf9aw 3526484 3526483 2022-08-04T18:04:28Z Frhdkazan 3171 wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Арча урман хуҗалыгы музее''' — [[Татарстан Республикасы]] [[Арча муниципаль районы]] [[Үрнәк (Арча районы)|Үрнәк]] авылында 2001 нче елда [[Арча урман хуҗалыгы]] коллективы тарафыннан оештырылган музей. == Тарихы == Монда Бөек Петр заманыннан (1790 елдан) килгән бик кызыклы материаллар саклана. Элек урман хуҗалыгы продукциясен кораблар төзү, яңа шәһәр һәм авыллар төзелеше өчен файдаланганнар. Моның өчен өязләрдә урманчылыклар төзелгән, анда урманчылар билгеләнгән. Казан өязенең Арча урманчылыгы турында архивларда (19 гасыр урталары) әйтелә, анда планнар, эшләнгән эшләр, урманчылык адреслары, хәтта штат расписаниесе копиясе (нөсхәсе) дә сакланган. Арча, Сурнар һәм Ворошилов урманчылыкларыннан торган [[Арча]] урман хуҗалыгының оешу вакыты – 15.09.1931. Бу составта урман хуҗалыгы 1940 нче елга кадәр сакланаган, ә 1940 нчы елда территориянең бер өлеше Шәһәр яны урман хуҗалыгына күчә, Арча урман хуҗалыгына [[Балтач районы (Татарстан)|Балтач урманчылыгы]] кушыла. 2007 нче елның 1нче октябреннән урман хуҗалыкларына яңадан урманчлык статусы бирелә. == Тасвирлама == Музейның бер өлеше урман хуҗалыгының элеккеге директоры [[Алмас Нәзиров|Нәзиров Алмас]] Әмин улына багышланган. Ул - зур үзгәрешләр керткән җитәкче. Аның килүе белән урман хуҗалыгының бөтен эшчәнлеге яхшы якка үзгәрде. Эшчеләрнең тормыш-көнкүреш шартлары яхшырды, юллар төзекләнләндерелде, яңа йортлар төзелде, йортларга газ үткәрелде. Хуҗалыкның техника базасы баетылды, компьютерлар белән җиһазландырылды. 12 ел эшләү дәверендә Алмас Әмин улы урман хуҗалыгын алдынгылар рәтенә чыгарды. Мактау грамоталары, дипломнар – урман хуҗалыгыгың югары уңышларга ирешкән нәтиҗәсе. Урман хуҗалыгында Рәсәйнең өч, Татарстанның җиде атказанган урманчысы көч куйган. Бер стенд, сугыш ветераны, гомер буе урман хуҗалыгы җитәкчесе булып эшләгән Җамалиев Гаяз Җамалиевичка багышланган. Танылган чыршы географик культуралары, урманнарны чистарту , яшь үсентеләр үстерүдә Гаяз Җамалиевичның өлеше зур. Аның улы, кызы , оныклары да урман хуҗалыгының төрле тармакларында хезмәт итәләр. Галимҗановлар, Гомәровлар династиясе дә үзләренең тормышларын шушы бөек эшкә – урманнарны үстерү һәм саклауга багышлаганнар. Мәктәп урманчылыгы әгъзалары урманны үстерү һәм саклау буенча үзләреннән зур өлеш кертәләр. Алар авыл кешеләре арасында урманны саклау , урманда үзеңне дөрес тоту буена массакүләм -аңлату чаралары алып баралар, дару үләннәре әзерләү, ылыслы агач күркәләрен җыюда катнашалар. Җәйге чорда мәктәп укучылары питомникларда яшь үсентеләрне карап үстерәләр, ел саен 40ар данә сыерчык оялары ясап эләләр, кыш буе бездә кышлаучы кошларны туендыруны оештыралар, даими рәвештә агачлар, куаклар, үләннәрне өйрәнү буенча фенологик күзәтүләр алып баралар. Мәктәп урманчылыгы республика һәм рәсәй күләмендә үткәрелгән төрле конкурсларда, семинарларда актив катнашып, алдынгы урыннар яулый. Урманчылыкның иң мөһим юнәлешләренең берсе – урманнарны үстерү һәм яңарту. Урманнарны яңарту – киселгән урыннарга, яр буйларына яңа үсентеләр утырту. Ел саен урман хуҗалыгы урман фондының 120 гектар майданында урманчылык эшләре алып бара. Урманнарда бер елга 50 гектардан артык кар тоту корылмалары куела, янгыннан саклау чаралары үткәрелә. == Сылтамалар == * [https://arsk.tatarstan.ru/tat/index.htm/news/224820.htm Әй, урман, серле урман...] * [http://kazanutlary.ru/news/tarih/archa-muzeylary-dvamy-5 Арча музейлары (дәвамы)] {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Арча районы музейлары]] [[Төркем:Урманчылык музейлары]] {{MyTatarstan2020}} 61clvvpapnap8qqiwsqmlbestn2p9wr Иске Тәрбит урта мәктәбе музее 0 391155 3526518 3434036 2022-08-04T19:07:11Z Frhdkazan 3171 /* Чыганаклар */ {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Иске Тәрбит мәктәбе музее''' — [[Татарстан Республикасы]] [[Кайбыч муниципаль районы]] [[Иске Тәрбит урта мәктәбе]]ндә урнашкан музей. [[File:Музей Старотябердинской школы.jpg|thumb|Мәктәп музее]] == Географиясе == [[Татарстан Республикасы]] [[Кайбыч муниципаль районы]] [[Иске Тәрбит урта мәктәбе]]. Адресы: 422337 Татарстан Республикасы, Кайбыч районы, Иске Тәрбит авылы, Совет урамы, 27нче йорт. === Тарихы === [[Иске Тәрбит урта мәктәбе]]ндә музей ачу идеясе [[1981 ел|1981]] елда шул мәктәпнең чыгарылыш укучысы, [[Советлар Берлеге каһарманы|Советлар Союзы Герое]] [[Михаил Кузьмин]]га бюст ачылганнан соң туа. Музейны оештыручы һәм җитәкчесе - сугыш һәм хезмәт ветераны, рус теле һәм әдәбияты укытучысы, ул вакыттагы мәктәп директоры Овечкин Леонид Ефремович. Аның җитәкчелегендә укучылар, укытучылар эзләнү эшләрен башлап җибәрә. Мәктәп, авыл, колхоз, пионер оешмасы, авыл советы тарихлары турында мәгълүмат туплана. Бердәм тырышлык нәтиҗәсендә бик күп материаллар, тарихи экспонатлар җыела. Герой [[Михаил Кузьмин]]ның тормыш иптәше Евгения Михайловна һәм Кузьминның полк командиры подполковник Н.Косагорский белән элемтә булдырыла. Тиз арада авыл һәм тирә-яктагы авыл халкыннан борынгы эш кораллары, милли киемнәр, өй җиһазлары, бизәнү-ясану, көнкүреш һ.б. әйберләр җыела. Шулай итеп музей рәсми рәвештә [[1983]]нче елда ачыла. Музей бүлмәсе итеп Герой Михаил Кузьмич Кузьмин белем алган класс сайлана. Музейны бизәүдә, фоторәсемнәр белән баетуда Захаров Григорий Кузьмич, Никифоров Петр Никифорович, Скворцова Галина Ивановна күп көч куя. Васильев Анатолий Григорьевич, Шоркина Валентина Ивановна, Семенова Галина Александровна, Русова Любовь Александровна,Евграфова Вера Ивановна һ.б укытучылар тарафыннан авыл, мәктәп, колхоз тарихлары турында бик күп мәгълүмат тупланган. 2006 нчы елда музей урнашкан агач бина авария хәлендә булу сәбәпле сүтелә. Музей 2003нче елда төзелгән мәктәпнең икенче катына күчерелә. Туган якны өйрәнү музее өчен бер бүлмә бирелә. Аның мәйданы 28 кв.м. тәшкил итә. Экспонатларны урнаштыру өчен стеллажлар алуга 1973нче елгы чыгарылыш укучысы Степанов Юрий Алексеевич матди ярдәм күрсәтә. Бу музейда 412 экспонат бар: эш кораллары, көнкүреш кораллары, төрле җайланмалар, өй җиһазлары, бизәнү әйберләре. Мәктәп, авыл тарихы, пионер, комсомол оешмалары, колхоз алдынгылары, Әфганстан сугышында катнашучылар турында стенд һәм 100 гә якын альбом урын алган. Иң кыйммәтле экспонатларның берсе - 1940 нчы елдан хронологик тәртиптә тупланып барылган чыгарылыш сыйныф укучыларының фотосурәтләр елъязмасы. Бу альбомны туплауда Захаров Григорий Кузьмич аеруча зур тырышлык күрсәтә. “Сугышчан дан музее” шулай ук мәктәпнең икенче катында оештырыла. Аның мәйданы 56 кв.м. тәшкил итә. Бу музейның күрке – Советлар Союзы Герое, якташыбыз М.К.Кузьминга багышланган почмак. Биредә Герой турында искиткеч бай мәгълүмат тупланган. “Сугышчан дан музее”ның икенче ягында Бөек Ватан сугышында һәлак булган якташларыбызга багышланган “Алар Ватан өчен көрәштеләр”, исән кайтучылар турында “Алар Җиңү белән кайттылар” стендлары урын алган. == Чыганаклар == * Иске Тәрбит мәктәбе музеендагы "Музей тарихы" альбомы. [[Төркем:Кайбыч районы музейлары]] [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] {{MyTatarstan2020}}{{Иске Тәрбит авыл җирлеге}} {{Кайбыч районы мәдәни тормыш инфраструктурасы}} {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} sbrcmb4goozalo8tgn2y1l2hbiomds4 2 нче гимназия музее (Чистай) 0 391312 3526554 3506669 2022-08-04T20:01:46Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = 2 нче гимназия музее |файл = |зурлык = 180px |язу = |lat_deg = 55|lat_min = 21|lat_sec = 59 |lon_deg = 50|lon_min = 38|lon_sec = 49 |region = RU |CoordScale = 2000 |нигезләнгән = 2000 |урын = {{RUS}}, {{Татарстан республикасы байрагы}}, [[Файл:RUS Чистополь flag.gif|20px]] [[Чистай районы]], [[File:Chistopol COA (Kazan Governorate) (1781).png|20px]] [[Чистай]] шәһәре, [[Нариман урамы, 65 (Чистай)|Нариман урамы, 65 йорт]] ([[2 нче гимназия (Чистай)|2 нче гимназия]]) |директор = музей җитәкчесе исеме |сылтама = музей веб-сайты |викиҗыентык = }} {{чыганаклар юк}}{{rq|stub|wikify|iwiki|image}}{{стиль}} '''2 нче гимназия музее''' — [[Чистай]] шәһәре һәм тирә-якның тарихына багышланган [[этнография|этнографик]] [[мәктәп]] [[музей|музее]]. == Тарихы == [[2 нче гимназия (Чистай)|Чистай шәһәренең 2 нче гимназиясенең]] мәктәп музее [[2000 ел|2000 нче елда]] ачыла. == Экспозиция == Музей бүлмәсе бик зур булмаса да, бик күп материал сыйдырган. Ул хронологик яктан ХIХ гасырның азагын hәм ХХ нче гасырның 30 нчы елларын үз эченә алган экспонатлар туплаган. Әби-бабаларыбызның төп шөгыле игенчелек, терлекчелек булган. Йорт тирәсе читән белән әйләндереп алынган булган.Укучылар бик кызык экспонатлар алып килгәннәр: ике, өч, дүрт япьле сәнәкләр, борынгы үлчәүләр, урак, күмер үтүкләре, тимер үтүк, мичтән ипи алу өчен агач көрәк, җилпүч, чуен тоткычлар, тешле бәләк, тәпәннәр hәм башкалар. Өйләр 20 нче гасырның беренче яртысына кадәр керосин лампалары белән яктыртылган. Музейда авыл өенең түрендә торган сандык та бар. Сандыкта буыннан-буынга тапшырыла торган иң кадерле истәлекле әйберләр сакланган. Татар хатын-кызлары ашъяулыкларны, кызыл башлы сөлгеләрне үзләре тукып чиккәннәр. Ачык йөзле татар халкының сый-хөрмәтле өстәленең түрендә һәрвакыт күмер самоварлары җырлап утырган. Самовар янында балчыктан эшләнгән чүлмәкләрне бабаларыбыз үз куллары белән ясаганнар. Аны сөт салу өчен кулланганнар. Милли киемнәр дә үзенчәлекле булган. Хатын-кызны бәби итәкле күлмәк, чигелгән алъяпкыч, чигүле калфак, кыйммәтле ташлар белән бизәлгән беләзекләр, йөзекләр бизәгән.Ә ир егетләр чигелгән түбәтәй һәм камзул киеп йөргәннәр. == Мәктәп тормышында == Гимназистлар һәм укытучылар коллективы экспонатлар туплауны бүген дә дәвам итәләр. Үз халкыбызның тарихын өйрәнү - безнең бурычыбыз, чөнки ул зиһенне баета, дөньяга карашны киңәйтә. == Моны да карагыз == == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]][[Төркем:Мәктәп музейлары]][[Төркем:Чистай музейлары]] {{MyTatarstan2020}} 7wjk3gqjrqco6lj3ahzz0ilt1hryg4p Хәлиулла Әхмәтшин исемендәге Елховой авыл тарихы музее 0 391488 3526492 2993134 2022-08-04T18:10:40Z Frhdkazan 3171 == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Хәлиулла Әхмәтшин исемендәге Елховой авыл тарихы музее''' ''(«Әлмәт туган якны өйрәнү музее филиалы — Хәлиулла Әхмәтшин исемендәге Елховой авыл тарихы музее»)'' — [[Татарстан]]ның [[Әлмәт районы]] [[Түбән Абдул]] авылында урнашкан муниципаль мәдәният учреждениесе ([[музей]]). == Тарих == Бөек Ватан сугышы тәмамланып, 1947 елда гына туган үскән авылына култык таякларына таянып кайткан сугыш инвалиды Хәлиулла Әхмәтшин 14 ел үткәннән соң Түбән Абдул авылында авыл тарихы музее оештырырга карар бирә. Шушы вакыт эчендә аның күңелендә гел бер сорау йөри, ничек итеп илебез өчен аяусыз сугышларда корбан булып, туган якларына кайта алмый калган авылдашларыбызның рухларын мәңгеләштерергә, киләчәк буынга авыл тарихын түкми – чәчми җиткерергә, татар халкының вакыт узган саен югала барган милли гореф - гадәтләрен саклап калырга? Шундый уйлар белән йөргәндә үзе дә музей өчен авыл тарихын сүрәтләгән төрле картиналар, агач сыннар, макетлар ясый башлый. Авыл аксакаллары белән киңәш – табыш иткәч, җирле радио аша үзенең авылдашларына мөрәҗәгать итә:” Хөрмәтле авылдашларым! Әгәр үзебез алынмасак, безнең ата – бабаларыбызны кем кадерләр? Югала барган халкыбыз ядкарләрен кем барлар? Бездән соң килгән балаларга нинди ядкарь, нинди хәтер калыр?”. Шушы чыгыштан соң, Хәлиулла Әхмәтшинның халыктан килгән әйберләрне җыяр өчен дип, үз куллары белән ясаган агач тартмада, авылдашы,Бөгелмә каласында мәктәп директоры булып эшләүче Әгъдәс Йосыповтан килгән, 1734 елда коелган, бакыр, бер тиенлек акча пәйдә була. Бүгенге көндә дә күргәзмә залында агач тартмада торучы шушы бер тиен акча, музейга килгән кунакларны үзенә җәлеп итеп, миннән башлана монда тарих дип сөйли кебек. == Экспозиция == Бер тиенлек акчадан башланып киткән музей фонды бүгенге көндә инде 13 764 экспонат туплаган. Бу экспонатлар арасында Түбән Абдул һәм Елховой авылларының гына түгел, үзенең якын күршеләре булган Кләмәнтәй, Сәрән, Ярсубай, Дальная Ивановка, Кителга авыллары тарихын чагылдыручылары да бик күп. Һәр халыкның үткәнен барлап, саклап торучы, яшь буынга түкми – чәчми аны әббәт тәрбияләү, үз халкының һәм башка милләтләрнең гореф – гадәтләренә хөрмәт белән карау, аны саклау, арттырырга тырышу,дәүләт политикасы фондында,төрле тормыш этапларында халыкның психологиясен, көнкүрешен, социаль үзгәрешләрен күрсәтуне алга куйган Халиулла Әхмәтшин исемендәге авыл тарихы музееның ишекләре бер дә ябылып тормый. Музей сукмакларында Рәсәй халкының аяк эзләре генә түгел, чит илләрдән килгән кунаклардан калган эзләр дә бик күп. == Күргәзмәләр == Халиулла Әхмәтшин исемендәге Елховой авыл тарихы музееның ишекләрен ачып керүгә, сезне авылның күренекле шәхесе, Бөек Ватан сугышы инвалиды, Татарстанның атказанган мәдәният хезмәткәре, музейга нигез салучы Хәлиулла Әхмәтшинга багышланган, күргәзмә каршы ала. Бу күргәзмәдә аның майлы буяу белән ясалган авыл тормышына кагылган картиналары, макетлары, аның тормышы һәм эшчәнлегенә кагылган документаль мәгълүмат урнаштырылган. Икенче күргәзмәләр залы – “ Археология” бүлегендә Елховой Һәм Түбән Абдул авыллары җирлегеннән табылган бизон һәм мамонт сөякләре, төрле гасырга кагылган археологик табылдыклар белән танышырга мөмкин. Өченче күргәзмә залы – 1900 еллар башы,крестьян гаиләсе,авылның атаклы чабатачысы булган Төхватулла карт һәм аның тормыш иптәше Мәрьям абыстайның гаиләсе, аларның тормышы, көнкүреше белән якыннан танышырга мөмкинчелек бирә. Дүртенче күргәзмә залы – “Елховойлылар Бөек Ватан сугышында”. Бу залда Елховой һәм Түбән Абдул авылларыннан сугышка киткән барлык кешеләрне да күрергә мөмкин.Күргәзмәдәге экспонатлар аларның сугыш кырында күрсәткән батырлыкларын тасвирлап тора. Бишенче күргәзмә залы – “Бөек Ватан сугышыннан соң колхоз үсеше”. Бу күргәзмә залында колхоз, мәдәният, матбугат, тәртип сагында хезмәт итүчеләр турында мәгълүмат урнаштырылган. Алтынчы күргәзмә залы – “ Туган ягым табигате”. Бу зал үзенең матур итеп сайрап торучы кошлар, челтерәп аккан чишмә тавышлары белән карарга килүчеләрне табигать кочагына алып кереп, тирә – ягыбызда яшәүче кошлар һәм хайваннар белән танышу мөмкинлеге тудыра. Шул ук вакытта табигать пычрану сәбәпле барлыкка килгән мутант хайваннарны да күрергә мөмкин. Җиденче күргәзмә залы – вакытлыча ясала торган күргәзмәләр залы, бу залда ел әйләнәсе төрле темаларга күргәзмәләр үтә. == Моны да карагыз == == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == {{чыганаклар юк}} {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Әлмәт районы музейлары]] {{MyTatarstan2020}} 6rmyh609r6tbvq95k5g2t3clmrhozoa Тәтеш балык тоту тарихы музее 0 391624 3526549 3506671 2022-08-04T19:46:57Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Тәтеш балык тоту тарихы музее |файл = Балык музеенда.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = [[1 сентябрь]] [[2018]] |урын = 422370 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Тәтеш]], Свердлов ур., 63 |директор = |сылтама = |викиҗыентык = }} '''Тәтеш балык тоту тарихы музее''' - [[Татарстан]]ның [[Тәтеш]] шәһәрендә урнашкан [[ Тәтеш төбәге тарихы музее]] филиалы, Рәсәйдә бу темага караган бердәнбер мәдәни-белем бирү үзәге. == Тарихы== Музейның барлыкка килүе 1921 елда Иделдә җирле балыкчылар тарафыннан 960 килограммлы кырпы балыгын тотуга бәйле. Балыкның үзен ашап бетерәләр, тик балыкчылар бригадасының, кырпыны өч агач мичкә өстенә куеп, аның янында төшкән фотосурәте истәлеккә кала. <br> Төбәк музее хезмәткәрләре 2013 елда шуның нигезендә "Җанландырылган фотосурәт" проектын булдырып, шәһәр территорияләрен төзекләндерүгә юнәлдерелгән халык социаль проектлары конкурсына тәкъдим итәләр. Отылган ярты миллион сум грант акчасының бер өлеше булачак музейның төп экспозициясе урнаштырылачак Полосухин йортының фасадын торгызу һәм түбәсен ремонтлауга китә, икенче өлеше бу йорт янында тарихи балыкның биш метрлы бакыр һәйкәлен булдыруга («Стаун» предприятиесе коючылары ясый, скульптура авторы – Фәнил Вәлиуллин) тотыла. <br> 2015 елда "Идел буенда елга янында яшәгән балыкчылар" проекты белән, Россия Федерациясенең «Мәдәниятне һәм туризмны үстерү» дәүләт программасының «Мирас» һәм «Сәнгать» подпрограммалары кысаларындагы кече шәһәрләрнең мәдәният һәм туризм үзәкләре конкурсында катнашып, отылган 18 миллион сумлык грант акчасына музей төзелеп бетә. 2018 елның 1 нче сентябрендә ачыла. == Экспонатлар == Балык тоту тарихы музее комплексына 1) төп экспозиция урнашкан XIX гасыр азагы архитектура һәйкәле булган төп бина, 2)«Чуртан кушуы буенча» хәрчүәнәсе, 3) интерактив мәйданчыклар ("Балыкчы йорты", "Балык хуҗалыгы", "Балык тоту остаханәсе", "Балык табыны", "Тәтештән истәлеккә", кораб-беседкалы сулык) керә. Музей экспозициясе башлыча чын экспонатлардан төзелгән. Барлыгы 3 меңнән артык экспонаты бар Алар арасынды безнең эрага кадәр 100-200 миллион ел элек планетабызда яшәгән кешеләрнең җәсәдләре – аммонитлар, белемнитлар, ихтиозавр скелеты һәм башкалар. Макет композицияләре Тәтешнең барлыкка килүен күрсәтә, бурлаклар чорына чумарга һәм аларның авыр хезмәтен тоярга мөмкинлек бирә. == Экскурсияләр == "Борынгыдан бүгенге көнгә кадәр"; «Идел буенда елга янында яшәгән балыкчылар» интерактив театральләштерелгән экскурсион программа. == Чыганаклар == http://rt-online.ru/p-rubr-kult-10119862/ https://tatcenter.ru/news/v-tetyushah-otkryli-pamyatnik-pyatimetrovoj-beluge-foto/ https://www.culture.ru/institutes/45494/muzei-istorii-rybolovstva https://tetushi.tatarstan.ru/muzey-istorii-ribolovstva.htm {{MyTatarstan2020}} {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]][[Төркем:Тәтеш районы музейлары]] 1xlso8k780y01hm25fvg9yx8qffifz3 Түбән Мактама туган якны өйрәнү музее 0 391799 3526468 3506672 2022-08-04T17:39:55Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Түбән Мактама бистәсе тарихы музее |файл = |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 1998 |урын = [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Әлмәт районы]], [[Түбән Мактама]] |директор = Винера Кыяметдин кызы Зәйдуллина;<br/>Галиябану Әхмәтнур кызы Мәүлетбаева <br/> (''филиалның беренче мөдире'') |сылтама = [https://vk.com/muznmaktama Музей ВКонтактеда] |викиҗыентык = }} '''Түбән Мактамада туган төбәк музее''' — Әлмәт муниципаль районы Түбән Мактама шәһәр тибындагы бистәсенда урнашкан музей, «[[Әлмәт туган якны өйрәнү музее]]» муниципаль бюджет учреждениясенең филиалы. == Тарих == Түбән Мактама авылына 1747 елга кадәр нигез салына. === Бина === Музей урнашкан бина - бер катлы коттедж, «Әлмәтнефть» идәрәсе заказы буенча Әлмәт ремонт-төзелеш идәрәсе тарафыннан 1998 елда төзелә. === Музей ачылу === Түбән Мактамада туган төбәк музее 1998 елның 12 нояберендә ачыла һәм Татарстан Республикасы милли музееның филиалы статусын ала. Хәзерге көндә Түбән Мактама шәһәр тибындагы бистә тарихы музее «Әлмәт туган якны өйрәнү музее» муниципаль бюджет учреждениясенең филиалы булып исәпләнә. Музейны оештыручы һәм беренче җитәкчесе - Мәүлетбаева Галиябану Ахмәтнур кызы. Музейның башлангычы Түбән Мактама бистәсенең 30 еллыгын билгеләп үткән көннәрдә “Хәтер бүлмәсе” булдырудан башланып китте. Китапханә мөдире булып эшләгән Галиябану ханым, бистәдә уздырыласы бәйрәмгә сценарий әзерләгән чакта, төрле оешмаларга йөрергә, авылдашлары белән очрашып сөйләшергә туры килә. Һәм аңарда төбәк музее ачарга кирәк дигән фикер туа. Бу фикерне аның авылдашлары С.Шаһиева һәм Д.Амирова хуплап алар. Беренче экспонатларны китапханәнең бер бүлмәсенә туплый башлыйлар. Бүгенге көндә музейда 3500 дән артык экспонат саклана. Авылның тарихын ачыклаган экспонатлар тарихка ядкәр булып музейда һәрберсе үзенең лаеклы урынын алып тора. Түбән Мактама бистә тарихы музееның 5 экспозиция залында авылның килеп чыгышы, үткәне һәм бистәнең бүгенгесе күрсүтелгән. Музейның беренче залы авылның һәм бу җирлекнең чал тарышын тасфирлый. Казылма эшләр вакытында табылган көнкүреш кирәк-яраклары табылдыклары Мактама җирлегендә момнан 3500 ел элек үк кешеләр яшәгәнен, Икенче (1747) ревизия архив документарының күчерелмәсеннән билгеле булганча, Мактама авылы беренче тапкыр исәпкә алынганын исбатлый. Икенче зал “Крестьян дөньясы” исемен йөртә. Монда крестьян йорты көнкүрешен чагылдырган экспонатлар тупланган. Түр башында агач сәке, өстендә тукылган япма, янында бирнә тулы сандык, сиртмәле бишек... Шулай ук ир-атлар үз куллары белән ясаган бик күп көндәлек кирәк-яраклары. Аерым урынны Мактама халкы ясаган иләкләр алып тора... Өченче залда Мактаманың 1930 елдан “Эльком”колхозы төзелү чорыннан ук башланга тарихы җентекләп күрсәтелә. Совет чорына хас булган өй җихазлыра, хатын-кызларның кул эшлэре бу залда үз урыннарын алган. “Дан залы” дип аталган дүртенче экспозиция, сугыш батырларына багышланган. Монда сугыш яланында ятыпкалган һәм илебезгү җиңү яулап кайткан авылдашларның фотосүрәтләре, хатлары, документлары, бүләкләре саклана. Бишенче залда Мактаманың зыялы шәхесләре хакында материаллар һәм экспонатлар тупланган. Совет чоры мәктәбе куренеше дә бу залда урын алган. Музейга килүчеләргә “Түбән Мактама: үткәне һәм бүгенгесе” (“Нижняя Мактама: история и современность”), «Крестьянский быт нижнемактаминцев в начале XIX века» һәм башка төрле тематик экскурсияләр, махсус кургәзмәләр күрергә, төрле чаралар, мастер-классларда катнашырга тәкъмид ителә. == Фикерләр == {{цитата|автор=Г. А. Мәүлетбаева, музейны оештыручы.|Бүген безнең менә шундый музеебыз бар икән, ул һәркемнең тырышлыгы, битараф калмавы нәтиҗәсендә тупланган рухи байлык. Безгә аны тагын да тулыландырырга, киләчәк буыннар өчен саклап калу өстендә эшләргә кирәк{{чыганагы}}.}} == Әдәбият == * Ганиева Н. Түбән Мактама. / Казан: «Рухият» нәшрияты, 1999. - <nowiki>ISBN 5-89706-010-X</nowiki> * Фәләх А. Түбән Мактама. // Майдан. – 2007. - №12. – С.82-89 * Шәмсетдинова М. Иләктән иләнгән Мактама.// Ватаным Татарстан. – 1999. -  №156. * Мавлетбаева Г. Төбәк музее эзлэнүдә. //Әлмәт таңнары. -  2000. – 28 апр. * Мавлетбаева Г. Тубән Мактама туган якны өйрәнү музее: Туган җирем – мәңне җырлар җырым. // Хәзинә. - 2003. – 12 нояб. – С. 4 * Дәүләтова А. Үткән белән бүгенгенең арасы берәүнең күз карасы. // Яшьләр заманы. – 2003. – 5 нояб. (№ 45(303). – С. 4 * Гыймаева Л. Һәр экспонатның теле бар. //Әлмәт таңнары. - 2003. – 18 нояб. – С. 3 * == Сылтамалар == * Музейның Вконтакте сәхифәсе: [https://vk.com/muznmaktama] * Музейның Instagram сәхифәсе:  [https://www.instagram.com/musey_maktama/] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Моны да карагыз == * [[Әлмәт туган якны өйрәнү музее]] {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Әлмәт районы музейлары]] {{MyTatarstan2020}} obaoiam13qosmf6zz3ailz8ytfl3hu1 Чистай өяз музее 0 392192 3526557 2993157 2022-08-04T20:03:45Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Чистай өяз музее'''<ref>https://art16.ru/gallery2/d/121896-3/DSC02546.jpg</ref> — 1921 елның 8 нче апрелендә ачылган өяз музее. Аның беренче директоры Александр Константинович Булич була. А.К.Булич - туган якны өйрәнүче. Музейның беренче экспонатлары аның шәхси коллекциясеннән туплана. Музей бинасы XIX гасыр ахырында төзелгән Казан сәүдәгәре А.А.Подуруевның йортында урнашкан. Әлеге музей комплексы Татарстан Республикасы архитектура һәйкәлләре реестрына кертелгән. Күргәзмә мәйданы 508 кв.м. Музей фондында XVII гасырдан башлап бүгенге көнгә кадәр язма чыганаклар саклана. Музей фондларында 42 меңнән артык берәмлек исәпләнә: археология коллекциясе, нумизматика, сынлы сәнгать, графика, йорт кирәк-яраклары, фарфор һәм фаянс, этнография, документаль чыганаклар. Этнографик яктан да музей фонды үзенчәлекле. Биредә рус, татар, чуваш халкының көнкүреше, киеме, бизәнү әйберләре, һөнәрчелек үрнәкләренә караган экспонатлар бар.<ref>http://www.cruiseinform.ru/upload/medialibrary/930/93028c5a3b296548d773ba751f3d59b0.jpg</ref> Шәһәр көнкүрешенә караган коллекциядә кызыклы экспонат булып крестьян Николай Мельников ясаган ике агач велосипед санала. Аның берсе 1902 нче елда ясалган бер зур тәгәрмәчтән гыйбәрәт. Икенчесе 1909 нчы елда ясалган.1940 нчы елларда музей белән Чистай тарихы белгече Валерий Дмитриевич Авдеев җитәкчелек итә. Шул елларда музейда җирле халыкның тормышын күрсәтүче экспозицияләр булдырыла, Яңа Чишмәнең агач кальгасы, манаралары сурәтләре дә күрсәтелә. Шул елларда җирле крестьяннарның Емельян Пугачев восстаниесендә катнашуга багышланган экспозицияләр дә эшли. Чистай өяз музеенда Бөек Ватан сугышы елларында Чистайда яшәгән әдәбият һәм сәнгать эшлеклеләренә караган материаллар да тупланган. Музей архивында Л.М.Леонов, М.В.Исаковский, А.Фадеевларның фотолары, көндәлекләре, шәхси хатлары саклана. == Моны да карагыз == == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Чистай музейлары]] {{MyTatarstan2020}} i21sh0ev62zdd7rc1kjng0y5jemmc6h Кайбыч ягы музее 0 392572 3526516 3524691 2022-08-04T19:05:54Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Кайбыч ягы музее |файл =Музей Кайбыч ягы.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 2019 |урын = 422330 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Кайбыч районы]],<br/> [[Олы Кайбыч]], Гисматуллин урамы, 3 |директор = [[Илдар Шакиров|Шакиров Илдар Абдуллович]] |сылтама = |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} '''Кайбыч ягы музее''' — [[Татарстан Республикасы]]<nowiki/>ның [[Кайбыч районы]] үзәге [[Олы Кайбыч]] авылында урнашкан муниципаль бюджет учреждениесе (музей). Адресы: [[Татарстан Республикасы]] [[Кайбыч районы]] [[Олы Кайбыч авыл җирлеге|Олы Кайбыч авылы]], Гисматуллин урамы, 3 нче йорт. == Тарихы == [[Татарстан|Татарстан Республикасы]]ның [[Кайбыч районы]] үзәге [[Олы Кайбыч авыл җирлеге|Олы Кайбыч авылы]]нда [[Галия Кайбицкая музее (Олы Кайбыч)|Галия Кайбицкая]] исемендәге музей бар. Музей экспонатларга бай булса да, анда опера-сәхнәсе йолдызының шәхси әйберләренә күбрәк урын бирелгән, ә [[Кайбыч]]ның тарихын, сугыш чоры елларын, данлы үткәнен, тирән эз калдырган күренекле шәхесләрен, бүгенгесен чагылдырган экспонатларга урын җитми. [[Кайбыч муниципаль районы]] башлыгы [[Альберт Рәхмәтуллин|Рәхмәтуллин Альберт Илгизәр улы]], район башлыгы урынбасары, туган җир тарихы белән тирәнтен кызыксынучы [[Рәмис Хәялиев|Рәмис Рәфис улы Хәялиев]] һәм гомумән район халкы 28 ел буе районда туган як музее ачарга хыялланалар. Музейга урын итеп 1955 елда төзелгән, төрле елларда районның хәрби комиссариатлары, милиция бүлеге, урман хуҗалыгы оешмаларына хезмәт күрсәткән бина алына. Башкарма комитет җитәкчесенең төзелеш, торак-коммуналь хуҗалыгы мәсьәләләре буенча урынбасары Фирдүс Әхмәтов, “Заман” төзелеш җәмгыяте җитәкчесе Равил Җәләлиев белән берлектә булачак музей бинасын эчтән һәм тыштан ремонтлау, нинди төзелеш материаллары кулланылачагы турында фикер алышкач, [[Альберт Рәхмәтуллин|Альберт Илгизәр улы]] финанс яктан ярдәм итүне сорап, [[Татарстан Республикасы Президенты]] Рөстәм Нургали улына мөрәҗәгать итә һәм мәсьәлә уңай хәл ителә. Музей бинасы [[Татарстан Республикасы Президенты|Татарстан Республикасы Президенты]] Рөстәм Миңнеханов ярдәме белән үзгәртеп корыла. Финанслар республика бюджетыннан бүлеп бирелә. [[2019 ел|2019]] елның 20 нче апрелендә Муниципаль бюджет учреждениесе “[[Кайбыч ягы музее]]” ачыла. Музей ачу тантанасында район халкы һәм [[Татарстан Республикасы Президенты]]<nowiki/>ның территорияләр белән эшләү буенча идарәсенең баш киңәшчесе Илфат Сөнгатуллин, [[РФ]] Дәүләт Думасы депутаты Илдар Гыйльметдинов, ТР Югары Советы депутаты, КФУ ректоры Илшат Гафуров, [[Кайбыч районы]]ннан чыккан - [[Татарстан Республикасы Дәүләт Советы|ТР Дәүләт Советы]] депутаты, генерал-майор Рафил Ногманов, [[Татарстанның халык артисты]] [[Лидия Әхмәтова]], районның беренче җитәкчесе Азат Хәнифәтуллин, аннан соң район башлыгы булган Җәүдәт Гаффаров катнаша. Музейның җитәкчесе итеп озак еллар буена мәгариф бүлеге начальнигы булып эшләп лаеклы ялга чыккан [[Илдар Шакиров |Шакиров Илдар Абдулла улы]] билгеләнә. Музейның гомуми мәйданы-330, 2 кв.м. мәйданы 160 км2. мәйданы 48,5 км2, музейның төп стационар экспозицияләре: "Кайбыч ягы тарихы". == Бүлекләре == * "Туган як археологиясе" * "Этнография, көнкүреш һәм һөнәр. XIX гасыр ахыры-XX гасыр башы" * "1930-1960 елларда район тарихы" * "Сугыштан соңгы елларда район тарихы" * "Танылган йөртүчеләр" * "Районның иң яңа тарихы" Музейдагы стендлар, экспонатлар аша һәр авылның тарихы, танылган шәхесләре, колхозлашу еллары, Бөек Ватан сугышы еллары каһарманнары, сугыштан соңгы колхоз тормышы, илебезнең төрле дәрәҗәдәге бүләкләренә лаек булучылар, атказанган авыл хуҗалыгы хезмәтчәннәре, [[ТАССР]] үсешенә зур өлеш керткән хезмәт батырлары, яңа Кайбычны сафка бастыруда армый-талмый эшләүчеләр, аның бүгенгесе өчен тырышучы фидакарьләр белән дә танышып була. Күргәзмә залында "Район бүген" фотокүргәзмәсе эшли. Хәзерге вакытта музейның төп фонды 1300 дән артык саклау берәмлеген тәшкил итә. Аеруча кыйммәтле экспонатлар [[Чүти (Кайбыч районы)|Чүти]] һәм Кече Русак авылы янында табылган борынгы хайваннарның сөякләре, борынгы кешеләрнең хезмәт кораллары. == Чыганаклар == * [http://kaibicy.ru/news/hәbәrlәr/kaybychta-tugan-yakny-yrn-muzee-achyldy/ Кайбыч ягы музее ачылды] * [https://kaybici.tatarstan.ru/tat/index.htm/news/1731877.htm/ Кайбыч муниципаль районы] [[Төркем:Кайбыч районы музейлары]] {{MyTatarstan2020}} {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] {{Олы Кайбыч авыл җирлеге}} {{Кайбыч районы мәдәни тормыш инфраструктурасы}} b7s2oz75xmy9rc76l3uvm5q7iyh1f6j Морт мәктәбенең “ Авыл тарихын өйрәнү” музее 0 392574 3526462 2999028 2022-08-04T17:35:40Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Чал тарих эзләреннән.''' Морт мәктәбенең “ Авыл тарихын өйрәнү” музее 1990 елда ачылган. Музейны  күп еллар буена тарих укытучысы  Салимова Кадрия  Хөсәен кызы җитәкләгән. Кыска гына вакыт эчендә  музейда  бик күп мәгълүмат тупланган. Һәрбер  тапшырылган  әйбер, фотография, кулъязмалар музейда үз урынын ала барган.  Борынгы фотографияләр, кул эшләнмәләре,  эш кораллары, борынгы кием-салымнар белән бергә музейда авылыбыз, районыбызга бәйле шәхесләр тормышы турындагы истәлекләр, шәҗәрәләр, кулъязмалар да урын алган. Күренекле кешеләр белән очрашулар, тәрбия сәгатьләре,  дәресләрнең  кайберләре,  музейда уза. Чөнки бай стендлар, күргәзмә әсбаплар бу дәрес һәм тәрбия сәгатьләрен тагын да эчтәлеклерәк, нәтиҗәлерәк итә. Бөек Ватан сугышында катнашкан якташларыбызга да багышланган стендлар, үлемсез полк та музейда урын алган. Болардан тыш,  язучыларның, күренекле шәхесләрнең музейга тапшырган истәлекле бүләкләре, шәхси әйберләре дә музей түрендә. Музейның аерым бер өлешен борынгы эш кораллары, кул эшләнмәләре алып тора. Мондагы  бай күргәзмә укучыларга бу чор тормышын җанлы итеп күз алдына китерергә ярдәм итә.      Без, алтынчы сыйныф укучылары, “Туган якны өйрәнү түгәрәгенә” йөрибез.  Түгәрәкне тарих укытучысы Һадиев Фәнил Васыйл улы алып бара. Бу түгәрәктә без үзебез өчен бик күп мәгълүмат туплыйбыз, халкыбызның бай тарихын, мәдәниятен, гореф-гадәтләрен, йолаларын өйрәнәбез. Музейны тагын да тулыландыру өстендә эш алып барабыз. Музеебыз  көннән-көн үсә, матурая, тарихи экспонатларга байый. Авыл халкы, укучылар, укытучылар бүген дә музейны истәлекле әйберләр белән тулыландырып торалар. Әле күптән түгел 3 сыйныф укучысы Хузин Салават 20 гасыр башына караган наган (пистолет) ,  Сафиновлар 70 елларда тимерчедә ясалган аш-су пычагы, Зигануров Замир – чабагач алып килде. 1918 - 1922 еллардагы гражданнар сугышы вакытында кулланылган гильзалар да табылды.         Ә иң истә калганы тарихи урыннарга экскурсияләр үткәрү. Көзге каникулларда 60 елларда югалган, беткән Маяковский авылы урынына бардык. Ул  Армалы җирлегенә караган, Морттан көньяк-көнбатышта, якынча өч чакрым ераклыкта булган.  Маяковский авылы урман буенда, елга кырыенда урнашкан. Үзәк юллар ерак булганлыктан авыл халкы әкренләп якын тирәдәге авылларга, шәһәрләргә күченеп китеп беткән. Хәзер аның урынында йортның нигезләре, бәрәңге базы чокырлары гына калган. Киләчәктә без бу авыл  турында күбрәк өйрәнергә, аның кешеләре белән очрашып аралашырга һәм бу урынга истәлек тактасы урнаштырырга телибез. Маяковский авылы турында сөйләгән Миннәхмәт абыйга  без чиксез рәхмәтле.       “Туган якны өйрәнү” түгәрәге   патриотлык хисе тәрбияли, туган як тарихы,  халкы белән кызыксыну уята. Әби-бабалардан буыннан-буынга күчеп килгән әйберләрнең кадерләп саклануын   күреп, өйрәнеп  без туган төбәгебезгә һәм аның халкына тагын да зур хөрмәт белән  карыйбыз. == Моны да карагыз == == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == * Алабуга нуры газетасы. №1 13.01.2021ел. == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] {{MyTatarstan2020}} [[Төркем:Алабуга районы музейлары]] st0om1qpsxbd4cbebw099a7vhmyju0e Татар Буасы авылы музее 0 392593 3526512 3506674 2022-08-04T18:57:56Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Татар Буасы авылы музее |файл =.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 2017 |урын = [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Буа районы]],<br/> [[Татар Буасы]] |директор = Юнысова Гүзәлия Вазыйх кызы |сылтама = |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} '''Татар Буасы авылы музее''' — [[Буа районы]] [[Татар Буасы]] авылында җәмәгатьчелек тарафыннан оештырылган музей. == Тарих == Безнең илдә авыл җирлекләрендә үзенең чын тарихын һәм мәдәниятен оныту өчен үз өлешләрен хуплаган кешеләрнең булуы сөендерә.Музейны торгызу идеясе Татар Буасы авылы китапханәчесе Хәсәнова Флера Мөнир кызыныкы. Бу Идея 2017 елның яз башында безнең авыл клубы мөдире Павлова Татьяна Николаевна тарафыннан бәян ителде . Ә авыл музеен үстерү буенча баш мие штурмы белән сәнгать җитәкчесе-Хәсәнова Илнара Илсур кызы шөгыльләнде. Башта Татар Буасы авылы тарихы һәм музей экспозициясе проекты, аннары ул үзе дә әлеге баш мие штурмының нәтиҗәсе булды. Музей белән авыл китапханәчесе,хәзерге вакытта клуб мөдире Юнысова Гүзәлия Вазыйх кызы,авыл клубының сәнгать җитәкчесе җитәкчелек итә. Бу идея авыл халкына ошады,барысы да бик кызыксындылар, актив кушылдылар. Биредә йортлар һәм аларда яшәүчеләрнең тарихы җыелган, авыл тормышындагы кирәк-ярак тәкъдим ителде.Яңа кызыклы экспонатлар барлыкка килде: йон өрли торган, XIX гасыр бишеге, кулдан эшләнгән борынгы матрас, кулдан эшләнгән тукыма станогы, салам өчен агач ыргак, кул тегермәне, агач тагарак, комган, борынгы кәрҗиннәр, ашлык суктыру өчен цеп, агач сәнәк, 1905-1950 еллардагы кулдан чигелгән сөлгеләр, көянтә, келәм тукыма юлы, тимер карават ,гармун, борынгы сәгать, сандык , көзге ,күмер утюгы. Яңа витриналарда тәкъдим ителгән берничә экспонат реставрацияләнде. Татар Буасы авылы музее яши, үсә, алда безне күп кенә кызыклы проектлар көтә. Кунакка килегез һәм барысын да үз күзләрегез белән күрерсез! == Моны да карагыз == == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] {{тулыландырырга}} {{рәсемнәр юк}} {{чыганаклар юк}} [[Төркем:Буа районы музейлары]] {{MyTatarstan2020}} gzjuybccnqvxtfpifjnwf10bubqszbn Төркем:Шәхесләр:Кукмара районы 14 392908 3526590 2891743 2022-08-04T22:18:14Z Frhdkazan 3171 [[Төркем:Татарстан районнары буенча шәхесләр|Кукмара районы]] wikitext text/x-wiki [[Төркем:Татарстан районнары буенча шәхесләр|Кукмара районы]][[Төркем:Кукмара районы]] 8l6ttjggude6ppsl3bmx7qsr3inxhei Төркем:Шәхесләр:Лениногорск районы 14 410808 3526592 2928005 2022-08-04T22:20:12Z Frhdkazan 3171 [[Төркем:Татарстан районнары буенча шәхесләр|Лениногорск районы]] wikitext text/x-wiki [[Төркем:Татарстан районнары буенча шәхесләр|Лениногорск районы]] [[Төркем:Лениногорск районы]] gxejsveusy4vdjyvo8zhnubtqhyuee6 Төркем:Шәхесләр:Норлат 14 424786 3526593 2989838 2022-08-04T22:22:05Z Frhdkazan 3171 [[Төркем:Татарстан шәһәрләре буенча шәхесләр|Норлат]] wikitext text/x-wiki {{төп мәкалә|Норлат}} [[Төркем:Татарстан шәһәрләре буенча шәхесләр|Норлат]][[Төркем:Норлат]] q1kugwgvmpf6qiol1yiwfrgyf61x7g6 Төркем:Шәхесләр:Теләче районы 14 425047 3526586 2990557 2022-08-04T22:15:58Z Frhdkazan 3171 [[Төркем:Татарстан районнары буенча шәхесләр|Теләче районы]] wikitext text/x-wiki {{төп мәкалә|Теләче районы}} [[Төркем:Татарстан районнары буенча шәхесләр|Теләче районы]][[Төркем:Теләче районы]] 6i7e42ct7kuzbn3phb4t3c4vccvs54h Төркем:Шәхесләр:Тукай районы 14 426914 3526587 2998410 2022-08-04T22:16:29Z Frhdkazan 3171 [[Төркем:Татарстан районнары буенча шәхесләр|Тукай районы]] wikitext text/x-wiki [[Төркем:Татарстан районнары буенча шәхесләр|Тукай районы]][[Төркем:Тукай районы]] gzcet95hhcn2e52texu8brief5ats5h Төркем:Шәхесләр:Әтнә районы 14 427195 3526589 2999197 2022-08-04T22:17:45Z Frhdkazan 3171 [[Төркем:Татарстан районнары буенча шәхесләр|Әтнә районы]] wikitext text/x-wiki [[Төркем:Татарстан районнары буенча шәхесләр|Әтнә районы]][[Төркем:Әтнә районы]] 1kohuij56sh8o0ipwv2qlyiywfcv0jo Төркем:Шәхесләр:Спас районы 14 427396 3526585 3000342 2022-08-04T22:15:17Z Frhdkazan 3171 [[Төркем:Татарстан районнары буенча шәхесләр|Спас районы]] wikitext text/x-wiki {{төп мәкалә|Спас районы}} [[Төркем:Спас районы]][[Төркем:Татарстан районнары буенча шәхесләр|Спас районы]] f4p5rhwf0azaqvl3eo5iymw1m8jb1hm Көньяк Суданда ислам 0 459868 3526365 3497762 2022-08-04T14:06:32Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki [[Файл:Malakal town1.jpg|200px|thumb|right|Малакал шәһәре мәчете. Югары Нил штаты]]     '''Көньяк Суданда ислам''' ― [[Көньяк Судан]]да азчылык дине<ref>{{Cite web|url=http://www.gecont.ru/articles/common/uzhsudan.htm|title=Южный Судан. Все о Южном Судане: география, экономика, достопримечательности|publisher=www.gecont.ru|accessdate=2018-12-04}}</ref>. Төрле бәяләр буенча, аны илнең 6,2<ref name=":0">{{Cite web|url=http://www.pewforum.org|title=Pew Research Center: Religion & Public Life|publisher=www.pewforum.org|accessdate=2017-05-21}}</ref><ref name=":3">{{Cite news|title=Religious Beliefs In South Sudan|url=https://www.worldatlas.com/articles/religious-beliefs-in-south-sudan.html|work=WorldAtlas|accessdate=2018-12-02|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.state.gov/documents/organization/268942.pdf|title=SOUTH SUDAN 2016 INTERNATIONAL RELIGIOUS FREEDOM REPORT|author=|website=|date=|publisher=}}</ref> ― 10 % ыннан алып <ref name=":6">{{Cite web|url=http://www.sudantribune.com/spip.php?article43629|title=South Sudan calls for religious tolerance and peaceful coexistence - Sudan Tribune: Plural news and views on Sudan|publisher=www.sudantribune.com|lang=en|accessdate=2018-12-04}}</ref>, 18<ref name="autogenerated1">{{Cite news|title=South Sudan's Muslims welcome secession|url=http://www.thedailystar.net/news-detail-169306|work=The Daily Star|date=2011-01-09|accessdate=2017-05-21}}</ref> ― 20 % ына<ref name=":5">{{Cite web|url=http://insamer.com/en/south-sudanese-muslims_1120.html|title=South Sudanese Muslims|publisher=insamer.com|lang=en|accessdate=2018-12-02}}</ref> хәтле халкы тота. Көньяк Судан халкының күпчелеге (60<ref>{{Cite web|url=http://www.globalreligiousfutures.org/countries/south-sudan#/?affiliations_religion_id=0&affiliations_year=2010&region_name=All%20Countries&restrictions_year=2016|title=Religions in South Sudan {{!}} PEW-GRF|publisher=www.globalreligiousfutures.org|lang=en|accessdate=2018-12-02}}</ref> – 73 % ы) [[христиан дине]] тарафдары<ref name=":3" />. Көньяк Суданда [[мөселман]]нарның күпчелеге [[сөнниләр]]<ref>{{Cite news|title=Мазхабы – четыре религиозно-правовые школы|url=http://www.islam.ru/content/veroeshenie/43744|work=islam.ru|date=2014-08-28|accessdate=2018-12-03|language=ru}}</ref><ref>{{Книга|автор=Александр Ханников|заглавие=Энциклопедия ислама|ссылка=https://books.google.com.ua/books?id=wda4AAAAQBAJ&pg=PT85&lpg=PT85&dq=%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D0%BD+%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9+%D0%BC%D0%B0%D0%B7%D1%85%D0%B0%D0%B1&source=bl&ots=ikkB6UmOKo&sig=GnGk0qbwC9Dg2mjkac4Bnry2Vo8&hl=uk&sa=X&ved=2ahUKEwiK9dGk_YTfAhUM1iwKHfZ9DnoQ6AEwCXoECAEQAQ#v=onepage&q=%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D0%BD%20%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9%20%D0%BC%D0%B0%D0%B7%D1%85%D0%B0%D0%B1&f=false|издательство=Litres|год=2017-09-05|страниц=334|isbn=9785457182714}}</ref><ref>{{Книга|автор=''Ханна Омархали, Татьяна Чумакова, Михаил Стецкевич, Марианна Шахнович, Сергей Фирсов''|заглавие=Религиоведение 3-е изд., пер. и доп. Учебник для академического бакалавриата|ссылка=https://books.google.com.ua/books?id=WiFZDwAAQBAJ&pg=PA271&lpg=PA271&dq=%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D0%BD+%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9+%D0%BC%D0%B0%D0%B7%D1%85%D0%B0%D0%B1&source=bl&ots=TKnkluUEXo&sig=tPwOr2Dgay4ZFW1YGlvP9t9Y8i4&hl=uk&sa=X&ved=2ahUKEwjp8JDb_oTfAhUMCiwKHUbcDv04ChDoATACegQIARAB#v=onepage&q=%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D0%BD%20%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9%20%D0%BC%D0%B0%D0%B7%D1%85%D0%B0%D0%B1&f=false|издательство=Litres|год=2018-05-01|страниц=382|isbn=9785041137205}}</ref>. Шулай ук Көньяк Судан мөселманнарына хәзерге Көньяк Судан җирләрендә [[XIX гасыр]] ахырында барлыкка килгән [[суфичылык]] кардәшлекләренең йогынтысы зур<ref name=":2">{{Cite web|url=http://www.orient.spbu.ru/books/Kolotov(ed)-Evraz-duga/files/assets/basic-html/page468.html|title=Евразийская дуга нестабильности и проблемы региональной безопасности от Восточной Азии до Северной Африки|publisher=www.orient.spbu.ru|accessdate=2018-12-01|archivedate=2018-12-01|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181201093329/http://www.orient.spbu.ru/books/Kolotov(ed)-Evraz-duga/files/assets/basic-html/page468.html}}</ref>. == Тарих == [[Судан]]да [[ислам дине]] барлыкка килүгә [[640-еллар]]да [[Мисыр]]ның гарәп хакимнәре басып алулары сәбәп була<ref>{{Cite web|url=https://www.metmuseum.org/toah/hd/tsis/hd_tsis.htm|title=Trade and the Spread of Islam in Africa|lang=en|publisher=www.metmuseum.org|accessdate=2018-12-03}}</ref>. Ислам дөньясы белән тыгыз [[сәүдә]] элемтәләре һәм мөселманнарның Суданга еш бәреп керүенә карамастан, [[VII гасыр]]да ислам җирле халык арасында киң таралыш алмый. [[651 ел]]да, уңышсыз тәмамланган [[Нубия]]не яулап алу омтылышыннан соң, Мисыр хакиме {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Абдаллаһ ибн Сагъд|Абдаллаһ ибн Сагъд|en|Abdallah ibn Sa'd}} Нубия патшалыгы белән тынычлык килешүе төзи. Килешүдә мөселманнарга Нубия җирләре буенча көтүлекләр эзләп иркен күчеп йөрергә һәм [[Кызыл диңгез]]дәге Нубия портлары аша сәүдә итәргә рөхсәт ителә. Ислам таралу һәм гарәп йогынтысы көчәю, нигездә, Суданның төньягы һәм көнчыгышында катнаш [[никах]]лар һәм җирле халыкны ассимиляцияләү аша дәвам иткән<ref>{{публикация|книга|автор=|заглавие=Судан (государство)|серия=Большая советская энциклопедия : [в 30 т.]|ответственный=гл. ред. А. М. Прохоров |место=М.|издательство=Советская энциклопедия|год=1969—1978|издание=3-е изд|страницы=|страниц=|isbn=}}</ref><ref name=":7">{{Cite web|url=http://www.portalostranah.ru/view.php?id=168|title=Южный Судан – Черная Африка, решившая отделиться от арабского мира|publisher=www.portalostranah.ru|lang=ru|accessdate=2018-12-01}}</ref>. 600 елдан соң [[мисыр]]лылар нубиялеләр белән ике арадагы килешүне бозган. Судан территориясенә [[мәмлүкләр]] бәреп керә һәм биредә мөселман идарәсе урнаштыра<ref name=":7" />. [[XVI гасыр]] башында барлыкка килгән Судан ислам дәүләтләре ― Сеннар һәм Дарфур солтанлыклары Көньяк Суданга экспансия ясарга омтыла<ref>{{Cite web|url=http://www.globalsecurity.org/military/world/para/darfur1.htm|title=Darfur Sultanate - 1596-1916|author=John Pike|lang=en|publisher=www.globalsecurity.org|accessdate=2017-05-21}}</ref>, әмма табигый географик киртәләр аркасында алар бу төбәкне үзләренә буйсындыра алмый. Көньяк Судан халкы исламлашудан һәм ассимиляциядән котылып кала <ref name=":2" /><ref name=":7" />. [[1899 ел]]да хәзерге [[Көньяк Судан]] территориясе Судан составында була, аның өстеннән Британия-Мисыр уртак идарәсе режимы билгеләнә <ref>{{Cite news|title=История борьбы за независимость Южного Судана|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/2574834|work=ТАСС|accessdate=2018-12-01}}</ref>. [[Британия]]леләр, нигездә, [[анимизм]] һәм башка традицион дин тарафдарлары булган. Көньяк Судан халкын [[христианлык|христианлаштыруда]] ярдәм иткән. Шул ук вакытта Көньяк Судан территориясендә [[суфичылык]] [[тәрикать]]ләре барлыкка килә, алар арасында беренчеләрдән булып хәтмия, [[кадыйрия]] һәм сәммәния тәрикатьләре була<ref name=":2" />. Сәясәте төбәктә ислам һәм гарәп йогынтысын чикләүгә юнәлтелгән [[Британия]] [[колония|колониаль]] администрациясе суфи кардәшлегенә мәһдичеләрнең идеологик дошманы итеп карый. [[XX гасыр]] башында, [[1920-еллар]] уртасында, британиялеләр Көньяк Судан территориясендә Судан төньягындагы администрациягә бәйле булмаган административ идарә кертә, әмма [[1946 ел]]да алар бу бүленешне бетерә<ref>{{Cite web|url=http://identityworld.ru/maps_aera/profile/south_sudan.pdf|title=М.В. Исобчук: Проект Российского научного фонда № 15-18-00034 «Обеспечение баланса в межнациональных отношениях: региональные автономии, целостность государства и права этнических меньшинств». Южный Судан|author=|website=|date=|publisher=}}</ref>. [[Судан]] бәйсезлек игълан иткәннән соң, [[гарәп теле]] илнең бөтен территориясендә бердәнбер [[рәсми тел]] дип таныла, ә ислам дәүләт дине статусына ия була. [[Хартум]]дагы үзәк хөкүмәттә төп вазифаларны христианнарга федератив дәүләт төзү турындагы вәгъдәне үтәүдән баш тарткан [[мөселман]]нар алган. Бу исә христианнарның илнең көньягында баш күтәрүенә һәм [[1955 ел]]дан [[1972 ел]]га кадәр дәвам иткән беренче гражданнар сугышы башлануына китерә<ref>{{Cite web|url=http://www.globalsecurity.org/military/world/war/sudan-civil-war1.htm|title=Sudan Civil War|author=John Pike|lang=en|publisher=www.globalsecurity.org|accessdate=2017-05-21}}</ref>. Ун ел тынлыктан соң кораллы конфликт яңадан башланып китә. Моның сәбәбе ― илне исламлаштыру сәясәте кысаларында [[1983 ел]]да ул чактагы президент [[Җафар Нимейри]]ның Экватория көньяк провинциясен өч аерым провинциягә бүлүе, илнең җинаять кануннарына [[шәригать]] нормаларында каралган җәзалар кертелү (кулларны кисү, ташлар белән бәреп үтерү, халык алдында суктыру һ. б.). [[2011 ел]]ның [[гыйнвар]]ында Көньяк Суданда Суданнан бәйсезлек алу мәсьәләсе буенча референдум уза<ref>{{Cite news|title=Референдум о независимости Южного Судана состоялся|url=https://ria.ru/world/20110113/321137881.html|work=РИА Новости|accessdate=2017-05-21}}</ref><ref>{{Книга|автор=Nam H. Nguyen|заглавие=История каждой стране по всему миру на русском языке: History of Each Country around the World in Russian|ссылка=https://books.google.com.ua/books?id=QMdKDwAAQBAJ&pg=PT438&lpg=PT438&dq=%D1%81%D1%83%D0%BD%D0%BD%D0%B8%D1%82%D1%8B+%D0%B2+%D1%8E%D0%B6%D0%BD%D0%BE%D0%BC+%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%B5&source=bl&ots=qgvllF9neF&sig=aePqdwE2pjP-u8MaE5zWiRQQ7Uo&hl=uk&sa=X&ved=2ahUKEwjm_KqY4YTfAhUC6CwKHWlOAZ0Q6AEwDXoECAkQAQ#v=onepage&q=%D1%81%D1%83%D0%BD%D0%BD%D0%B8%D1%82%D1%8B%20%D0%B2%20%D1%8E%D0%B6%D0%BD%D0%BE%D0%BC%20%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%B5&f=false|издательство=Nam H Nguyen|год=2018-02-06|страниц=521}}</ref>. Аның нәтиҗәләре буенча, христианлашкан [[Көньяк Судан]] мөселман [[Судан|Төньяк Суданнан]] аерыла <ref>{{Cite news|title=Sudan Fast Facts|first=CNN|last=Library|lang=en|url=https://edition.cnn.com/2013/10/30/world/africa/sudan-fast-facts/index.html|work=CNN|accessdate=2018-12-03}}</ref>. Нәтиҗәдә, көньяктагы мөселманнар дини азчылыкка әверелгән. Шуңа да карамастан, аларның күбесе Суданнан бәйсезлек алу турындагы референдумны хуплаган<ref name="autogenerated1" />. == Хәзерге хәл == «Дин һәм иҗтимагый тормыш мәсьәләләре буенча үзәк»нең соңгы тикшеренүләре 2010 елда Көньяк Суданда 610 000 мөселман<ref>{{Cite web|url=http://features.pewforum.org/grl/population-number.php|title=Global Religious Landscape Table - Number of Population- Pew Forum on Religion & Public Life|date=2012-12-21|accessdate=2018-12-01|archivedate=2012-12-21|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121221010333/http://features.pewforum.org/grl/population-number.php}}</ref> (яки ил халкының 6,2 % ы<ref name=":0" /><ref>{{Cite web|url=https://countrymeters.info/ru/South_Sudan|title=Население Южного Судана 2018 {{!}} Численность населения Южного Судана|author=countrymeters.info|publisher=countrymeters.info|lang=ru|accessdate=2018-12-04}}</ref>) яшәгәнен күрсәткән. Башка мәгълүматлар буенча, 10<ref name=":6" />, 18<ref name="autogenerated1" /> һәм 20 %<ref name=":5" />. Ислам илнең масалит, даго<ref>{{Книга|автор=Андрианов Б. В.|часть=Даго|заглавие=Народы и религии мира|ответственный=Глав. ред. В. А. Тишков.|издание=|место=М.|издательство=Большая Российская Энциклопедия|год=1999|страницы=154|страниц=|isbn=}}</ref>, берти <ref>{{книга|автор=Калиновская К. П.|заглавие=Народы и религии мира: Энциклопедия|часть=Берта|ответственный= |место=М.|издательство=Большая Российская энциклопедия|год=1999|страниц      =|страницы     =96|isbn         =5-85270-155-6}}</ref> кебек этник төркемнәрендә тотыла, өлешчә төньяк <ref>{{книга|автор=Чубарьян О.А., Ищенко В.В., Кордонский С.Г., Мироненко С.В, Молчанов Д.В., Островский М.В., Пыжиков А.В., Ткач О.П., Фурсенко А.А., Хвостова Д.О|часть=|заглавие     =Народы мира. Энциклопедия|место=|издательство =ОЛМА Медиа Групп|год=2007|страницы     =600}}</ref> (ануак <ref>{{Книга|автор=Лев Миронович Минц|заглавие=Большая энциклопедия народов : для школьников и студентов|ссылка=https://books.google.com.ua/books?id=QSNaCwwlFa8C&pg=PA49&lpg=PA49&dq=%D1%81%D1%83%D0%BD%D0%BD%D0%B8%D1%82%D1%8B+%D1%8E%D0%B6%D0%BD%D1%8B%D0%B9+%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D0%BD&source=bl&ots=1766wUNx8w&sig=PMAr3yGsPesL5KGYCXAKE71IUdA&hl=uk&sa=X&ved=2ahUKEwjLxYWmtIDfAhVKhaYKHcQXCqI4ChDoATAEegQIABAB#v=onepage&q=%D1%81%D1%83%D0%BD%D0%BD%D0%B8%D1%82%D1%8B%20%D1%8E%D0%B6%D0%BD%D1%8B%D0%B9%20%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D0%BD&f=false|издательство=ОЛМА Медиа Групп|год=2007|страниц=644|isbn=9785373010535}}</ref>, ачоли <ref>{{Книга|автор=Лев Миронович Минц|заглавие=Народы мира|ссылка=https://books.google.com.ua/books?id=LZFdppTjTiMC&pg=PA76&lpg=PA76&dq=%D1%81%D1%83%D0%BD%D0%BD%D0%B8%D1%82%D1%8B+%D0%B2+%D1%8E%D0%B6%D0%BD%D0%BE%D0%BC+%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%B5&source=bl&ots=bQVh38-UHu&sig=tKbl6Trb3zp_hOtRqhJJ8SfJTNI&hl=uk&sa=X&ved=2ahUKEwjm_KqY4YTfAhUC6CwKHWlOAZ0Q6AEwBnoECAMQAQ#v=onepage&q=%D1%81%D1%83%D0%BD%D0%BD%D0%B8%D1%82%D1%8B%20%D0%B2%20%D1%8E%D0%B6%D0%BD%D0%BE%D0%BC%20%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%B5&f=false|издательство=ОЛМА Медиа Групп|год=2007|страниц=648|isbn=9785373010573}}</ref>), динка<ref>{{книга|автор=Калиновская К. П.|заглавие=Народы и религии мира: Энциклопедия|часть=Динка|ответственный= |место=М.|издательство=Большая Российская энциклопедия|год=1999|страниц      =|страницы     =|isbn         =5-85270-155-6}}</ref> һәм мабан <ref>{{книга|автор=Берзина С. Я. |заглавие=Народы и религии мира: Энциклопедия|часть=Мабан|ответственный= |место=М.|издательство=Большая Российская энциклопедия|год=1999|страниц      =|страницы     =|isbn         =5-85270-155-6}}</ref> төркемнәрендә дә  таралган. [[Мәчет]]е сугыш вакытында җимерелгән Вараб провинциясеннән тыш, Көньяк Суданның барлык провинцияләрендә дә мәчетләр бар. Көньяк Судандагы төп ислам үзәге ― ундүрт мәчет урнашкан [[Вау (шәһәр)|Вау шәһәре]], шуларның тугызында балаларны [[Коръән]] укырга өйрәтү алып барыла<ref>{{Cite web|url=http://www.sudantribune.com/Islamic-increase-perceived-in-Wau,29812|title=Islamic increase perceived in Wau as life is routine - Sudan Tribune: Plural news and views on Sudan|publisher=www.sudantribune.com|accessdate=2017-05-21|archivedate=2016-12-20|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161220172730/http://www.sudantribune.com/Islamic-increase-perceived-in-Wau,29812}}</ref>. Хөкүмәттә мөселманнар бар, шулай ук мөселманнар Көньяк Судан губернаторы һәм [[Җуба]] шәһәре мэры вазифаларын биләгән<ref>{{Cite web|url=http://www.state.gov/j/drl/rls/irf/2012religiousfreedom/index.htm?year=2012&dlid=208198#wrapper|title=International Religious Freedom Report for 2012|publisher=www.state.gov|accessdate=2017-05-21}}</ref>. [[Файл:Nasir Schule.jpg|200px|thumb|right|Ислам башлангыч мәктәбе. Насир, Югары Нил штаты, Көньяк Судан]]   == Дини оешмалар == Көньяк Судан мөселманнарының төп оешмасы ― Көньяк Судан Ислам советы<ref name=":5" />. Ил президенты каршында Ислам эшләре буенча киңәшче вазифасы бар, аны хәзерге вакытта шәех Җума Саад Али били<ref>{{Cite web|url=https://radiotamazuj.org/en/news/article/kiir-names-sheikh-juma-new-islamic-affairs-adviser|title=Kiir names Sheikh Juma new Islamic affairs adviser|publisher=Radio Tamazuj|lang=en|accessdate=2019-01-04}}</ref><ref name=":4">{{cite web|url=https://www.state.gov/j/drl/rls/irf/2012religiousfreedom/index.htm?year=2012&dlid=208198#wrapper|title=International Religious Freedom Report for 2012|publisher=www.state.gov|lang=en|accessdate=2018-12-01}}</ref>. Көньяк Судан дини оешмалар советының Генераль секретаре һәм Көньяк Судан Ислам советы лидеры ― Абдаллаһ Бурд<ref>{{Cite web|url=http://www.sudantribune.com/spip.php?article65641|title=South Sudan’s Kiir orders return of Muslim properties - Sudan Tribune: Plural news and views on Sudan|publisher=www.sudantribune.com|lang=en|accessdate=2018-12-03}}</ref>. == Дин иреге == Илнең күчеш чоры Конституциясе диннең дәүләттән аерылган булуын күздә тота, дини дискриминацияне тыя һәм дини төркемнәргә җыелышлар оештыру, укыту, милек белән идарә итү иреген, финанс табышын алуны, дини әдәбиятны бастыру мөмкинлеген бирә. Христиан һәм мөселман дини лидерлары дини татулык һәм гуманитар проектлар өлкәсендә уртак эшчәнлекне координацияли. [[2011 ел]]ның августында Көньяк Судан дини оешмалары советы (SSCCC) илдә дәвам итүче золым турында гариза белән чыгыш ясаган һәм христианнар һәм мөселманнар арасында «диалог юлы»на әйләнеп кайтуның әһәмиятен ассызыклаган. Көньяк Судан Ислам советы дини килешү буенча чараларның координаторы була<ref>{{Cite news|title=South Sudan Muslims demand representation in government|url=https://radiotamazuj.org/en/news/article/south-sudan-muslims-demand-representative-in-government|work=Radio Tamazuj|accessdate=2018-12-02|language=en}}<nowiki></ref>. Көньяк Суданда дини ирекләрнең үтәлеше белән бәйле вәзгыять 2013 елдан 2018 елга кадәр дәвам иткән гражданнар сугышы аркасында начарлана<ref>{{Cite news|title=South Sudan profile|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-14069082|work=BBC News|date=2018-08-06|accessdate=2018-12-01|language=en}}</ref>. Закон буенча тыелуга карамастан, илдә мөселманнарны дини билге буенча дискриминацияләү очраклары бар<ref name=":4" />. == Сылтамалар == * [http://www.state.gov/j/drl/rls/irf/2012religiousfreedom/index.htm?year=2012&dlid=208198#wrapper Международный доклад о свободе вероисповедания за 2012 год] * [http://www.sudantribune.com/Islamic-increase-perceived-in-Wau,29812 Islamic increase perceived in Wau as life is routine] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161220172730/http://www.sudantribune.com/Islamic-increase-perceived-in-Wau,29812 |date=2016-12-20 }} * [http://www.vostlit.info/Texts/Dokumenty/Afrika/XIX/1840-1860/Brem_1/text4.phtml?id=5356 Эдмунд Брэм. Путешествие по Северо-Восточной Африке или по странам подвластным Египту, Судану, Нубии, Сеннару, Россересу и Кордофану] * [http://www.portalostranah.ru/view.php?id=168 Южный Судан — Чёрная Африка, решившая отделиться от арабского мира] == Моны да карагыз == * [[Суданда ислам]] == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Африкада ислам}} [[Төркем:Африкада ислам]] [[Төркем:Көньяк Суданда дин]] [[Төркем:Илләр буенча  ислам]] 783kgxd4p6s50uvtb61libikgxm0hsw Чистай дәүләт тарихи-архитектура һәм әдәби музей-тыюлыгы 0 461188 3526556 3506684 2022-08-04T20:02:55Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{TurkicMarathon2021}} {{УК}} {{Музей |исем = Чистай дәүләт тарихи-архитектура һәм әдәби музей-тыюлыгы |файл = Исторический центр г. Чистополя.jpg |зурлык = 300px |язу = <small> Чистай шәһәренең тарихи үзәге </small> |lat_dir =N |lat_deg =55 |lat_min = 22 |lat_sec =12 |lon_dir =E |lon_deg =50 |lon_min =38 |lon_sec =30 |region = RU |CoordScale = 2000 |нигезләнгән = 2014 |урын = [[ТР]], [[Чистай]], К. Маркс урамы, 31 |директор = Александр Вячеслав улы Печенкин |сылтама = [https://chisto-muzei.ru chisto-muzei.ru] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{Портал|Тарих}} '''Чистай дәүләт тарихи-архитектура һәм әдәби музей-тыюлыгы''' ({{lang-ru|Чистопольский государственный историко-архитектурный и литературный музей-заповедник}}, {{lang-en|Chistopol State Historical Arhitectural and Literary Museum-Reserve}}) ― Татарстанның [[Чистай|Чистай шәһәрендә]] урнашкан музей-тыюлык. [[ТР мәдәният министрлыгы|Республика мәдәният министрлыгы]] карамагында. Чистай шәһәре (1781 елда нигез салынган) һәм тирә-як җирләренең борынгы тарихын терки һәм күрсәтә. == Тарих == [[Татарстан Республикасы Министрлар Кабинеты]]ның 2014 елның 11 июнендә чыккан карары белән Чистай шәһәренең тарихи үзәге (171,46 га) чикләрендә оештырылган<ref> О государственном бюджетном учреждении культуры Республики Татарстан «Чистопольский государственный историко-архитектурный и литературный музей-заповедник»: постановление Кабинета Министров Республики Татарстан от 11 июня 2014 г. № 396 // Сборник постановлений и распоряжений КМ РТ и нормативных актов республиканских органов исполнительной власти. — 2014. — № 52. — 11 июля.</ref>. 2015 елда музей-тыюлыкның сак зонасы чикләре расланган, ул мәдәни мирас объекты саналучы «Чистайның тарихи үзәге» чикләре белән туры килә<ref>Об установлении границ территории Чистопольского государственного историко-архитектурного и литературного музея-заповедника, расположенного по адресу: г. Чистополь, Чистопольского муниципального района Республики Татарстан: приказ Министерства культуры Республики Татарстан от 27 ноября 2015 г. № 1272од // Собрание законодательства Республики Татарстан. — 2016. — № 11. — 9 августа.</ref>. Россиянең тарихи җирлекләре исемлегенә керә торган Чистайда<ref>Об утверждении перечня исторических поселений: приказ Министерства культуры РФ и Министерства регионального развития РФ от 29 июля 2010 г. № 418/339 // Российская газета. — 2010. — 29 сент.</ref> дәүләт музей-тыюлыгын булдыру мөмкинлеге бай тарихи-мәдәни мирасны, беренче чиратта, [[Россия империясе|империя]] чорының архитектурасын саклау һәм регенерацияләү зарурлыгына бәйле. Зур булмаган шәһәрнең, борынгы заманнардан башлап<ref>Чистаем. Родной Чистополь: историко-публицистические очерки. — Казань: Издательство «Идель-Пресс», 2009. — С. 22-36.</ref>, Россия тарихындагы эре вакыйгалар, шулай ук Россия һәм дөнья масштабындагы күренекле эшлеклеләрнең исемнәре белән тыгыз элемтәдә торуы шулай ук музей-тыюлыкны оештыруга тагын бер нигез булган. Музей-тыюлыкны булдыру концепциясен әзерләү барышында җирле тарихның иң эчтәлекле темалары өйрәнелгән, алар арасында «X—XIV гасыр Болгар шәһәре [[Җүкәтау]]»<ref>''Набиуллин Н. Г.'' Джукетау — город булгар на Каме. — Казань: Татар. кн. изд-во, 2011. — 143 с.</ref>, «Чистай ― XIX-XX йөз башы Кама буе сәүдә үзәге»<ref>Чистополь и Чистопольцы. Из прошлого и настоящего. — Казань: Изд-во «По городам и весям», 2004. — С. 70-119.</ref>, «1976―1991 елларда Чистай төрмәсендә совет диссидентлары»<ref>Чистополь: история. — Набережные Челны: Новости МИРА, 2009. — С. 71-74.</ref>. «Совет язучыларының 1941―1943 елларда Чистайга эвакуацияләнүе» темасы аерым әһәмияткә ия<ref>Литературный Чистополь / Авт.-сост.: Д. В. Кондрашин, А. В. Печенкин, О. Ю. Печенкина. — М.: Изд-во «Перо», 2015. — 292 с.</ref>. Совет әдәбиятының Чистай чорын музейлаштыруның мөһимлеге 2014 елда [[Русия Федерациясе мәдәният министрлыгы|РФ мәдәният министры]] (2012―2020) [[Владимир Мединский|В. Р. Мединский]] тарафыннан ассызыклана<ref>[Интервью министра культуры РФ В. Р. Мединского] // ГТРК «Россия Татарстан»: [сайт]. — 2014. — 25 марта. — URL: http://trt-tv.ru/rossiya-24/intervyu/rossiya-24-intervyu-25-03-14-2/ (дата обращения: 9.06.2020).</ref>: {{начало цитаты}}Чистай – уникаль шәһәр, биредә сугыш елларында иң яхшы совет язучылары яшәгән һәм эшләгән. Әдәби генийларның бер гектар мәйданда мондый концентрациясен дөнья мәдәнияте белми. Бу – әлеге районның әһәмиятле үзенчәлеге, һәм бу үзәкнең бөтен Россия, ә киләчәктә бөтен дөньяга танылган булуы кирәк<ref>Министр культуры РФ в Чистополе // YouTube: [сайт]. — 2014. — 18 июня. — URL: https://www.youtube.com/watch?v=RHXWSsBjnZ8 (дата обращения: 10.07.2020).</ref>{{конец цитаты|источник=В. Р. Мединский}}. {{Начало цитаты}} {{oq|ru|Чистополь — уникальный город, здесь в годы войны жили и работали лучшие советские писатели. Такой концентрации литературных гениев на гектар площади мировая культура не знает. Это изюминка, изюминка этого района, и надо, чтобы этот центр был всероссийский, а в перспективе [стал] всемирно известным}}{{Конец цитаты}} Музей-тыюлыкны булдыру эшенә 2014 елда Татарстан Республикасы Министрлар Кабинеты тарафыннан расланган «2014-2020 елларга Татарстан Республикасында туризм һәм кунакчыллык өлкәсен үстерү» дәүләт программасын эшләү ярдәм итә. Казан, Болгар һәм Зөя белән беррәттән<ref>Об утверждении государственной программы «Развитие сферы туризма и гостеприимства в Республике Татарстан на 2014—2022 годы»: постановление Кабинета Министров Республики Татарстан от 21 июля 2014 г. № 522 // Государственный комитет Республики Татарстан по туризму: [сайт]. URL: https://tourism.tatarstan.ru/aktualnaya-informatsiya-4284589.htm (дата обращения: 17.07.2020).</ref>, Чистай да туристларны үзенә тартып торучы мөһим урын, төбәкнең туристик үсеш ноктасы итеп билгеләнгәч, Программа шәһәрдә туристлык продуктын булдыру һәм алга этәрү мөмкинлекләре булган дәүләт музей-тыюлыгын булдыру зарурлыгын актуальләштерә. == «Чистай шәһәренең тарихи үзәге» истәлекле урыны == 2013 елда «Чистай шәһәренең тарихи үзәге» истәлекле урыны регион (республика) әһәмиятендәге мәдәни мирас объектларына кертелгән һәм Россия Федерациясе халыкларының мәдәни мирас объектлары (тарихи һәм мәдәни ядкәрләр) Бердәм дәүләт реестрына кертелгән<ref>Об отнесении к объектам культурного наследия регионального (республиканского) значения достопримечательного места «Исторический центр Чистополя» и включении его в Единый государственный реестр объектов культурного наследия (памятников истории и культуры) народов Российской Федерации: постановление Кабинета Министров Республики Татарстан от 12 ноября 2013 г. № 869 // Сборник постановлений и распоряжений КМ РТ и нормативных актов республиканских органов исполнительной власти. — 2013. — № 84. — 15 ноября.</ref>. Монда XIX — XX гасыр башларындагы комплекслы төзелешләр сакланган. Тарихи үзәкнең кирпеч һәм агач биналары — гражданнар, культ һәм сәнәгать архитектурасы үрнәкләре, төбәк һәм җирле әһәмияттәге мәдәни мирас объектлары булган һәйкәлләр. Иске Чистайның архитектура стильләре шактый төрле: неорессанс, классицизм, романтизм, соңгы провинциаль ампир, [[псевдорус стиле]], [[барокко]] һәм [[Совет архитектура модернизмы|модерн]]<ref>Свод памятников истории и культуры Республики Татарстан. Т. I. Административные районы. — Казань: Изд-во «Мастер Лайн», 1999. — С. 367—402.</ref>. Тарихи үзәктә Скарятин бакчасы (1868 елда нигез салынган), шәһәр бульвары (1874), танылган совет язучыларының исемнәре белән бәйле истәлекле урыннар (мәйдан, урамнар, йортлар): Николай Асеев, [[Анна Ахматова]], Михаил Исаковский, [[Леонид Леонов]], [[Борис Пастернак]], Илья Сельвинский, [[Александр Твардовский]], [[Александр Фадеев]], [[Константин Федин]], [[Марина Цветаева]] һ. б<ref>Чистополь литературный. Энциклопедия / Авт.-сост.: Н. М. Валеев, Р. Ш. Сарчин. — Казань: Изд-во «Заман», 2017. — С. 487—490.</ref>. <gallery mode= packed-hover heights="170px" caption= "«Чистай шәһәренең тарихи үзәге» истәлекле урыны"> File:Здание женской гимназии (1).jpg|Кызлар гимназиясе бинасы File:Скарятинский сад 6 (зима).jpg|Скарятин бакчасы (кыш көне) File:Здание Гостиного двора.jpg|Гостиный двор File:Памятник Б. Л. Пастернаку.jpg|Б. Л. Пастернак һәйкәле File:Купеческий особняк (2).jpg|Сәүдәгәр утары </gallery> == Музей эшчәнлеге == Төп эш юнәлешләре: мәдәни мирас объектларын саклау, музей эшен һәм туризмны үстерү. Музей-тыюлык фондларында 60 меңнән артык саклау берәмлеге (1 гыйнвар 2020). Коллекцияләр: сынлы сәнгать әсәрләре, басма продукция предметлары, этнография, нумизматика, археология, документлар һ. б. Ел саен музей-тыюлыкка 60 меңнән артык турист килә, 1,5 мең экскурсия уздырыла. == Музей бүлекчәләре == Чистай дәүләт музей-тыюлыгы составында: * [[Борис Пастернак музее (Чистай)|Борис Пастернакның мемориаль музее]] * Шәһәр тарихы музее * «Укытучылар йорты» әдәби-мемориаль музее * [[Гаяз Исхакый музее (Яуширмә)|Г. Исхакыйның тарихи-мемориаль һәм этнография комплексы (Яуширмә авылы)]] * Музей-күргәзмә комплексы * Музей сувенир салоны Проектлана торган объектлар: Сәяси репрессия корбаннары һәм диссидентлар музее, А. М. Бутлеров музее, Л. М. Леоновның — Сельвинскийлар гаиләсенең мемориаль музее, Сәүдәгәрләр көнкүреше музее, «Доктор Живаго» романы музее, Эшче һөнәрләр музее, Күргәзмә залы, Фонд саклау урыны. <gallery mode= "packed" heights="170px" caption=""> File:Усадьба М. Л. Мельникова.jpg| Музей-тыюлык дирекциясе һәм Музей сувенир салоны File:Жилой дом конца XIX - начала XX вв.jpg|[[Борис Пастернак музее (Чистай) |Борис Пастернакның мемориаль музее]] File:Усадьба И. Г. Стахеева.jpg|Шәһәр тарихы музее File:Здание аптеки К. Ф. Ковалевского.jpg|Укытучы йорты әдәби-мемориаль музее File:Усадьба Чукашевых.jpg|Музей-күргәзмә комплексы </gallery> == Башкарган эшләр == «Иҗатның максаты — фидакарьлек» республика музей конкурсы (2010 елдан башлап), «Чистайда Пастернак укулары» Халыкара фәнни-гамәли конференциясе (2015 елдан башлап), «Әдәби Чистай» автор җыры фестивале (2016 елдан башлап), кыска метражлы кино көне (2018 елдан башлап). == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Чистай музейлары]] [[Төркем:2014 елда нигезләнгән музейлар]] [[Төркем:Русия музей-тыюлыклары]] [[Төркем:Россия архитектура музейлары]] h557b80j9x3t8yu2spvgcple2ltntsn Төркем:Шәхесләр:Баулы районы 14 481508 3526584 3183863 2022-08-04T22:14:36Z Frhdkazan 3171 [[Төркем:Татарстан районнары буенча шәхесләр|Баулы районы]] wikitext text/x-wiki [[Төркем:Татарстан районнары буенча шәхесләр|Баулы районы]][[Төркем:Баулы районы]] azmc10ooavf2havcetwpoarh3vmk40k Лю Вэнь 0 482846 3526604 3236650 2022-08-05T02:17:05Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Шәхес|сурәт=Liu Wen Milan Fashion Week Autumn Winter 2019.jpg}} '''Лю Вэнь''' ({{Кытайча|劉雯|刘雯|Liú Wén}}; [[1988 ел|1988 елның]] [[27 гыйнвар|27 гыйнвары]], Юнчжоу, [[Кытай]]) — Кытай супермоделе, Азиянең иң популяр моделе<ref>[http://www.franchexpert.ru/node/201 Открытие Китая. Влиятельные персоны fashion-индустрии Поднебесной]</ref>. 2013 елда, бишенче урын алып, Forbes журналы версиясе буенча дөньяның иң күп түләнә торган модельләре исемлегенә кергән беренче Азия моделе була<ref>[https://www.forbes.com/pictures/eimi45mdj/no-5-liu-wen/ The World’s Highest-Paid Models Of 2013]</ref>; 2014 елда җиденче урынны алган<ref>[http://www.forbes.ru/forbeslife-photogallery/dosug/265685-samye-vysokooplachivaemye-modeli-mira-2014-reiting-forbes/photo/7 Самые высокооплачиваемые модели мира — 2014: рейтинг Forbes]</ref>. == Тормыш юлы == Лю Вэнь 1988 елда Хунань провинциясенең Юнчжоу шәһәрендә туа. Гаиләдә бердәнбер бала булган<ref>{{Cite web|url=http://uk.askmen.com/celebs/women/model/liu-wen/|title=«I will shoot as long as I can.» — Liu Wen|accessdate=2015-01-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141208015435/http://uk.askmen.com/celebs/women/model/liu-wen/|archivedate=2014-12-08|deadlink=}}</ref>. 2005 елда New Silk Road World Model Contest конкурсында катнаша, тик җиңә алмый, әмма үзенә игътибар җәлеп итә һәм тиздән подиумда эшли башлый. 2007 елда [[Кытай]] каталогына төшкәннән соң Карл Лагерфельд аңа игътибар итә<ref>[http://nymag.com/fashion/look/2009/spring/models/index1.html Liu Wen Birthday: January 27, 1988]</ref>. 2008 елда [[Париж|Парижга]] күчеп килә һәм беренче профессиональ контрактка кул куя. Шул ук елда Париждагы югары мода атналыгында халыкара подиумда дебют ясый. 2009 елда Victoria's Secret йомгаклау күрсәтүендә катнашкан беренче Азия моделе була. 2010 елда, 70 күрсәтмә белән, [[Французлар|француз]] Констанс Яблонскидан соң, ихтыяҗ буенча икенче дөнья моделе була. 2014 елның июнендә ''models.com'' сайты Лю Вэньны яңа супермодель дип таныган<ref>[http://models.com/rankings/ui/NewSupers/5070#5070 Models.com/rankings/]</ref>. 2014 ел ахырына Лю Вэньның Weibo битенә 8 800 000 кеше язылган<ref>[http://www.vogue.com/865148/kate-upton-model-social-media/# Follow Me: Kate Upton Leads the Charge of Models Who’ve Gone Crazy for Social Media]</ref>/ Төрле вакытта Лю Вэнь түбәндәге күрсәтмәләрдә катнашкан: Chanel, Thierry Mugler, Balmain, Vionnet, Nina Ricci, Givenchy, Gucci, Derek Lam, Michael Kors, DKNY, Proenza Schouler, Oscar de la Renta, Jason Wu, Sportmax Code, Etro, Dolce & Gabbana, Francesco Scognamiglio, Kenzo, Hermes, Stella McCartney, Anthony Vaccarello, Paco Rabanne, Guy Laroche, Gareth, Louis Vuitton, Lanvin, Alberta Ferretti, Alexander McQueen, Anna Sui, Balengiaga, Barbara Bui, Cacharel, Carlos Miele, Carolina Herrera, Gap, Isaac Mizrahi, Jean Paul Gaultier, L'Wren Scott, Marc by Marc Jacobs, Matthew Williamson, Moschino, Naeem Khan, Narciso Rodriguez, Nicole Miller, Ohne Titel, Peter Som, Pollini, Rad Hourani, Rag & Bone, Ralph Lauren, Reem Acra, Richard Chai, Roberta Scarpa, Roberto Cavalli, Sari Gueron, Vera Wang<ref name="fashionmodeldirectory">{{cite web|url=http://www.fashionmodeldirectory.com/models/liu_wen/|title=Лю Вэнь: FashionModelDirectory.com|accessdate=04.01.2015}}</ref>. 2009<ref>{{Cite web|url=http://vsholic.com/gallery/2009/|title=Victoria’s Secret Fashion Show 2009 Gallery|accessdate=2015-01-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110501053427/http://vsholic.com/gallery/2009/|archivedate=2011-05-01|deadlink=}}</ref>, 2010<ref>{{Citation |title=Victoria’s Secret Fashion Show 2010 Gallery |url=http://vsholic.com/gallery/2010/ |access-date=2021-10-13 |archive-date=2012-08-31 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120831234753/http://vsholic.com/gallery/2010/ |dead-url=yes }}</ref>, 2011<ref>{{Cite web|url=http://vsholic.com/gallery/2011/|title=Victoria’s Secret Fashion Show 2011 Gallery|accessdate=2015-01-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170103180924/http://vsholic.com/gallery/2011/|archivedate=2017-01-03|deadlink=}}</ref> һәм 2012<ref>{{Cite web|url=http://vsholic.com/gallery/2012/|title=Victoria’s Secret Fashion Show 2012 Gallery|accessdate=2014-10-21|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141019015311/http://vsholic.com/gallery/2012/|archivedate=2014-10-19|deadlink=}}</ref> елларда Victoria's Secret компаниясенең йомгаклау күрсәтүләренә чакырылган. 2017 елда Лю Америка Vogue тышлыгында барлыкка килгән икенче Кытай моделе була<ref name=VogueUS>{{cite web|url=http://www.cnn.com/2017/02/09/us/vogue-diverse-cover-..|title=Vogue's 'diverse' March cover slammed as not so diverse|work=CNN|access-date=2017-02-09}}{{Deadlink|date=November 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. == Искәрмәләр == <references /> == Сылтамалар == * [http://models.com/models/liu-wen Models.com сайтында] {{Тышкы сылтамалар}} [[Төркем:Википедия:Викиҗыентыкка мәкаләдә турыдан-туры сылтама булган мәкаләләр]] [[Төркем:Википедия:Замандашлар биографиясе]] [[Төркем:1988 елда туганнар]] [[Төркем:27 гыйнвар көнне туганнар]] [[Төркем:Әлифба буенча фотомодельләр]] 0namavaga8nnokn5zwfgf32n4i60cr6 Сергей Меликов 0 482866 3526623 3484232 2022-08-05T09:43:58Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ {{Русия субъектлары җитәкчеләре}} wikitext text/x-wiki {{Дәүләт эшлеклесе | исем = Сергей Меликов | тулы исем = | рәсем = Сергей Меликов.png | киңлек = 200px | титул1 = [[Файл:Standard of the President of the Russian Republic of Dagestan.png|20px]] [[Дагыстан|Дагстан Республикасы]] Башлыгы | байрак = | чорбаш1 = [[2021 ел]]ның [[14 октябрь|14 октябре]]<br/><small>2020 елның 5 октябреннән {{comment|в.в.б.|вазифаны вакытлыча башкаручы}}</small> | чоразак1 = | президент1 = [[Владимир Путин]] | аңа кадәр1 = [[Владимир Васильев (1949) | Владимир Васильев]] | дәвамчысы1 = | титул2 = Россия Президентының [[Төньяк Кавказ федераль округы]]нда Тулы вәкаләтле вәкиле | байрак2 = | тәртип2 = | чорбаш2 = [[2014 ел]] | чоразак2 = [[2016 ел]] | президент_2 = | аңа кадәр2 = | дәвамчысы2 = | титул3 = [[Росгвардия]] гаскәрләре башкомандующие | тәртип3 = | байрак3 = | президент_3 = | чорбаш3 = [[2016 ел]] | чоразак3 = [[2019 ел]] | аңа кадәр3 = | дәвамчысы3 = | хезмәт еллары = | иялек = {{Россия}} | дин = | фирка = [[КПСС]]<br/> фиркасез | белем = Сарытау югары хәрби команда училищесы <br/>М. В. Фрунзе исемендәге Хәрби академия<br/> РФ Кораллы көчләре Генераль штабының Хәрби академиясе<br/> | туу датасы = 12.09.1965 | туу урыны = [[СССР]], [[РСФСР]], {{туу урыны|Мәскәү өлкәсе|Мәскәү өлкәсендә}}, [[Орехово-Зуево]] | үлем датасы = | үлем урыны = | әти = | әни = | ир = | хатын = | балалары = | сайт = | Commons = }} {{фш|Меликов}} '''Сергей Меликов''', Серге́й Али́м улы Ме́ликов ({{lang-lez|Меликов Сергей Алиман хва}}, ''[[1965 ел]]ның [[12 сентябрь|12 сентябре]], [[СССР]], [[РСФСР]], [[Мәскәү өлкәсе]], [[Орехово-Зуево]]'') ― сәяси һәм хәрби эшлекле, 2021 елның 14 октябреннән [[Дагстан]] Башлыгы (2020 елның 5 октябреннән {{comment|в.в.б.|вазифаны вакытлыча башкаручы}})<ref>{{Cite web|lang=ru|url=http://kremlin.ru/events/president/news/64156|title=Сергей Меликов назначен врио Главы Республики Дагестан|website=Президент России|accessdate=2020-10-05}}</ref>. 2014―2016 елларда Россия Президентының [[Төньяк Кавказ федераль округы]]нда Тулы вәкаләтле вәкиле. 2016―2019 елларда Россия милли гвардиясе гаскәрләре башкомандующие. Генерал-полковник (2016). {{External media |рәсем1=[http://rosgvard.ru/uploads/2018/05/fvn0642novyj-razmer_small.JPG Генерал-полковник С. А. Меликов].}} == Тәрҗемәи хәле == 1965 елның 12 сентябрендә [[Мәскәү өлкәсе]] [[Орехово-Зуево]] шәһәрендә эчке гаскәрләр хәрби хезмәткәре гаиләсендә туган<ref name="РИА">{{cite web|url=https://ria.ru/spravka/20160728/1473061396.html|title=Биография Сергея Меликова|work=Справки|publisher=[[РИА Новости]]|date=2016-07-28|lang=}}</ref><ref name="тасс биография">{{cite web |url=http://tass.ru/info/3493416 |title=Биография Сергея Меликова. Досье |author=ТАСС-ДОСЬЕ |date=2016-07-28 |website=Биографии и справки |publisher=[[ТАСС]] |accessdate=2017-09-28 |lang=}}</ref>. Эчке гаскәрләрнең Ф. Э. Дзержинский исемендәге Сарытау югары хәрби команда Кызыл байраклы училищесын (хәзерге Росгвардиянең Сарытау хәрби институты) «разведчик» белгечлеге буенча (1986), М. В. Фрунзе исемендәге Хәрби академиянең чик буе һәм эчке гаскәрләр факультетын (1994), РФ Кораллы көчләре Генераль штабының Хәрби академиясен (2011) тәмамлаган. 1994 елда Россия Эчке эшләр министрлыгының Төньяк Кавказ эчке гаскәрләре округына күчерелгән. == Эчке гаскәрләрдә хезмәт итү == 1986 елдан, Сарытау хәрби училищесын тәмамлаганнан соң, бүленеш буенча СССР Эчке эшләр министрлыгының [[Украина]] һәм [[Молдавия]] буенча эчке гаскәрләре идарәсенең аерым бригадасына хәрби хезмәт үтү өчен офицер итеп җибәрелә, [[Львов]]та, [[Одесса]]да хезмәт итә, училищеда [[КПСС]] әгъзасы була<ref name="тасс биография" />. 1994―1995 елларда полк штабы башлыгының өлкән ярдәмчесе, аннары оператив билгеләнештәге дивизия батальоны командиры була. 1995 елдан ― штабның разведка бүлегенең хәрби разведка бүлекчәсе өлкән офицеры. 1996 елдан ― штаб начальнигы ― оператив билгеләнештәге дивизиянең оператив билгеләнештәге полкы командиры урынбасары (1996―1997). 1994-1996 елларда [[Беренче Чечен сугышы]]нда катнаша<ref name="тасс биография" />. 1996 елдан бирле краповый берет йөртү хокукына ия<ref name="Росгвардия">{{cite web |url=http://rosgvard.ru/ru/page/AjaxPartial/melikov-sergej-alimovich |title=Меликов Сергей Алимович |author= |date= |website= |publisher=Официальный сайт Федеральной службы войск национальной гвардии Российской Федерации |accessdate=2017-09-28 |lang= |archivedate=2017-10-05 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20171005063924/http://rosgvard.ru/ru/page/AjaxPartial/melikov-sergej-alimovich }}</ref>. 1997 елда Россия Эчке эшләр министрлыгы эчке гаскәрләренең оператив билгеләнештәге аерым дивизиясенең 2нче полкы командир урынбасары, 1998 елда — командиры итеп билгеләнә. 2001 елның мартында әлеге дивизия командиры урынбасары, 2002 елның июнендә аның командиры була<ref name="тасс биография" />. 2008 елның апрелендә Россия Эчке эшләр министрлыгы эчке гаскәрләренең Үзәк төбәк командованиесе гаскәрләре командующиеның беренче урынбасары ― штаб башлыгы вазифасына билгеләнә. 2011 елның 31 августында Россия Президенты Указы белән Россия Эчке эшләр министрлыгы эчке гаскәрләренең Төньяк Кавказ төбәк командованиесе гаскәрләре командующиеның беренче урынбасары — РФ Төньяк Кавказ төбәге территориясендә [[террорчылык]]ка каршы операцияләр үткәрү буенча берләштерелгән гаскәрләр төркеме (көчләре) командующие вазыйфасына билгеләнә<ref>[http://vvmvd.ru/veterani_files/12_2011.pdf Биографическая справка и интервью генерала С. Меликова. // «На боевом посту» (журнал ВВ МВД). — 2011. — № 12. — С.4.]</ref>. 2014 елның 8 маенда Россия Эчке эшләр министрлыгының эчке гаскәрләр баш штабы башлыгының беренче урынбасары вазыйфасына билгеләнә (штаб башлыгы ― генерал-полковник Сергей Бунин)<ref name="тасс биография" />. == Росгвардиядә хезмәт итү == Россия Федерациясе Президентының 2016 елның 26 августындагы 434нче санлы Указы белән Меликовка «генерал-полковник» хәрби дәрәҗәсе бирелгән<ref name="тасс биография" /><ref name="указ генерал-полковник">{{cite web |url=http://kremlin.ru/acts/bank/41220 |title=Указ Президента Российской Федерации от 26.08.2016 г. № 434 «О присвоении воинского звания Меликову С.А.» |author= |date= |website=[[kremlin.ru]] |publisher=Сайт Президента России|accessdate=2017-09-28 |lang=}}</ref>. 2016 елның июлендә Россия Федерациясе Милли гвардиясе гаскәрләренең федераль хезмәте директорының ([[Виктор Золотов]]) беренче урынбасары — Россия Федерациясе Милли гвардиясе ([[Росгвардия]]) гаскәрләре баш командующие итеп билгеләнә<ref name="тасс биография" />. 2019 елның июнендә Россия Федерациясе Милли гвардиясе гаскәрләре федераль хезмәте директорының беренче урынбасары вазыйфасыннан азат итү турында рапорт язып биргән<ref>[https://www.kommersant.ru/doc/4017762 Росгвардия умерила тыл. Ведомство Виктора Золотова собрались покинуть его первый заместитель и куратор тыловых вопросов / Коммерсантъ, 1 июля 2019]</ref>. == Дәүләт хезмәте == 2014 елның 12 маенда Россия Федерациясе Президентының [[Төньяк Кавказ федераль округы]]нда Тулы вәкаләтле вәкиле вазифасына билгеләнә<ref>[http://kremlin.ru/acts/bank/38452 Указ Президента Российской Федерации от 12.05.2014 г. № 326 «О полномочном представителе Президента Российской Федерации в Северо-Кавказском федеральном округе»]</ref><ref name="указ полпред скфо">{{cite web |url=http://kremlin.ru/acts/bank/38452 |title=Указ Президента Российской Федерации от 12.05.2014 г. № 326 «О полномочном представителе Президента Российской Федерации в Северо-Кавказском федеральном округе» |author= |date= |website=[[kremlin.ru]] |publisher=Сайт Президента России|accessdate=2017-09-28 |lang=}}</ref><ref>{{статья |автор= |заглавие=Чем известны новые полпреды президента |ссылка=https://www.kommersant.ru/doc/2469168 |язык= |издание=Коммерсантъ |тип=газета |год=13 мая 2014 |месяц= |число= |том= |номер=79 (5352)|страницы=2 |doi= |issn=}}</ref>. 2014 елның 12 маенда Россия Федерациясе Иминлек советына кертелә <ref name="тасс биография" />, РФ Президенты Указы белән 2014 елның 12 маеннан генерал-лейтенант дәрәҗәсендә хәрби хезмәттән азат ителә<ref name="тасс биография" /><ref name="указ 12">{{cite web |url=http://kremlin.ru/acts/bank/38555|title=Указ Президента Российской Федерации от 12.06.2014 г. № 420 О «Меликове С.А.»|author= |date= |website=[[kremlin.ru]] |publisher=Сайт Президента России|accessdate=2017-09-28 |lang=}}</ref>. Россия Федерациясенең 1нче класслы гамәлдәге дәүләт киңәшчесе класслы чины бирелгән<ref name="тасс биография" />. 2016 елның 28 июлендә РФ Президентының [[Төньяк Кавказ федераль округы]]нда Тулы вәкаләтле вәкиле вазифасыннан азат ителә һәм Россия Федерациясе Милли гвардиясе гаскәрләренең федераль хезмәте директорының беренче урынбасары ― Россия Федерациясе Милли гвардиясе гаскәрләре главкомандующие итеп билгеләнә <ref name="тасс биография" /><ref>[http://kremlin.ru/acts/bank/41155 Указ Президента Российской Федерации от 28.07.2016 г. № 372 «О Меликове С. А.»]</ref>. 2016 елның 12 августындагы Президент Указы белән РФ Иминлек советы әгъзалыгыннан чыгарыла<ref name="тасс биография" /><ref>[http://kremlin.ru/acts/bank/41155 Указ Президента Российской Федерации от 28.07.2016 г. № 372 «О Меликове С. А.»]</ref>. Указом президента от 12 августа 2016 года исключён из числа членов Совета Безопасности<ref>{{cite web |url=http://kremlin.ru/acts/bank/41187|title=Указ Президента Российской Федерации от 12.08.2016 г. № 408 «О внесении изменений в состав Совета Безопасности Российской Федерации, утвержденный Указом Президента Российской Федерации от 25 мая 2012 г. № 715» |author= |date= |website=[[kremlin.ru]] |publisher=Сайт Президента России|accessdate=2017-09-28 |lang=}}</ref>. 2019 елның 27 сентябрендә [[Ставрополь крае]] губернаторы Владимир Владимиров Сергей Меликовны Ставрополь краеннан [[Федерация Советы]] сенаторы итеп билгели<ref>[https://stv24.tv/novosti/senatorom-ot-stavropolya-naznachen-sergej-melikov/ Сенатором от Ставрополья назначен Сергей Меликов]</ref>. 2020 елның 5 октябрендә вәкаләтләре вакытыннан алда туктатыла. == Дагстан Башлыгы == 2020 елның 5 октябрендә Россия Президенты Указы белән Дагстан Республикасы Башлыгы {{comment|в.в.б.|вазифаларын вакытлыча башкаручы}} итеп билгеләнә<ref>[http://www.kremlin.ru/acts/news/64156 Сергей Меликов назначен врио Главы Республики Дагестан / kremlin.ru]</ref>. 14 октября 2021 года избран Главой Республики Дагестан.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/politika/12665587?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop|title=Сергей Меликов избран главой Республики Дагестан|website=ТАСС|access-date=2021-10-14}}</ref> 2021 елның 14 октябреннән ― Дагстан Башлыгы. Хисап комиссиясе рәисе Артур Исрапилов сүзләренә караганда, С. Меликов өчен Дагстан Халык Җыены 90 депутатының 82 се тавыш биргән. Камил Давдиев (''[[Гадел Русия|Гадел Россия]] – Дөреслек өчен'') өчен 2 депутат, Самир Абдулхаликов (''[[Русия Федерациясе коммунистик фиркасе|КПРФ]]'') өчен 2 депутат тавыш биргән <ref>[https://tass.ru/politika/12665587 Сергей Меликов избран главой Республики Дагестан.] ТАСС, 14.10.2021{{ref-ru}}</ref>. == Гаиләсе == Әтисе ― Алим Нур-Магомед улы Меликов (1932―2012), отставкадагы полковник, СССР Эчке эшләр министрлыгының эчке гаскәрләр бригадасы командиры<ref name="тасс биография" />. Милләте буенча [[лезгиннар|лезгин]]. Әнисе – Татьяна Николаевна ― белеме буенча педагог. Милләте [[руслар|рус]]. Хатыны Галина Анатольевна, хәрби табиб. Үги улы Дмитрий Серков (1981—2007), РФ Каһарманы<ref name="тасс биография" />. Улы Михаил (2018 елда Хәрби университетта укый). [[Файл:Sergey Melikov and Vladimir Putin.jpeg|thumb|Сергей Меликов (''{{comment|у|уңда}}'') [[Владимир Путин]] белән [[Сочи]]да. 2014 елның 12 мае]] == Бүләкләре, мактаулы исемнәре == * IV дәрәҗә [[Ватан алдындагы хезмәтләр өчен ордены]] * Александр Невский ордены (Россия) * Хәрби казанышлар өчен ордены (Россия) * Почет ордены (Россия) * Әхмәт Кадыйров исемендәге орден ([[Чечня]]) * Дагстан Республикасы алдындагы казанышлар өчен ордены ([[Дагстан]]) * медальләр<ref name="РИА" /><ref name="тасс биография" /> == Сылтамалар == * {{cite web |url=http://rosgvard.ru/ru/page/AjaxPartial/melikov-sergej-alimovich |title=Меликов Сергей Алимович |author= |date= |website= |publisher=Официальный сайт Федеральной службы войск национальной гвардии Российской Федерации |accessdate=2017-09-28 |lang= |archivedate=2017-10-05 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20171005063924/http://rosgvard.ru/ru/page/AjaxPartial/melikov-sergej-alimovich }} * {{cite web|url= http://council.gov.ru/structure/persons/1479/| title= Меликов Сергей Алимович|author = |date = |work= |publisher= Совет Федерации |accessdate= 2019-10-01|lang= |archiveurl= |archivedate= }} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Дагстан Башлыклары}}{{Русия субъектлары җитәкчеләре}} {{DEFAULTSORT:Меликов, Сергей}} [[Төркем:Беренче чечен сугышында катнашучылар]] [[Төркем:"Ватан алдында казанышлары өчен" ордены кавалерлары]] [[Төркем:Русиянең Александр Невский ордены кавалерлары]] [[Төркем:Хәрби казанышлар өчен ордены (РФ) кавалерлары]] [[Төркем:Почет ордены кавалерлары]] [[Төркем:Батырлык ордены кавалерлары]] [[Төркем:Жуков медале белән бүләкләнүчеләр]] [[Төркем:Әхмәт Кадыйров исемендәге орден кавалерлары]] [[Төркем:Дагстан Республикасы алдындагы казанышлар өчен ордены кавалерлары]] [[Төркем:Дагстан башлыклары]] [[Төркем:Милли гвардия гаскәрләренең Сарытау хәрби институтын тәмамлаучылар]] [[Төркем:Фрунзе исемендәге Хәрби академияне тәмамлаучылар]] [[Төркем:РФ генштабы хәрби академиясен тәмамлаучылар]] [[Төркем:КПСС әгъзалары]] [[Төркем:РФ Федераль шурасы әгъзалары]] 4mqlj2xw8lrxsd28xbjfbl4sprukrr3 Рамзан Кадыйров 0 483553 3526630 3520095 2022-08-05T09:48:47Z Frhdkazan 3171 /* Сылтамалар */ {{Русия субъектлары җитәкчеләре}} wikitext text/x-wiki {{Шәхес}}{{Башка мәгънәләр/фамилия|Кадыйров}} '''Рамзан Әхмәт улы Кадыйров''' ({{lang-ce|КъадиргӀеран Ахьмад-Хьаьжин Рамзан}}; [[1976 ел|1976 елның]] [[5 октябрь|5 октябре]], Центарой, Шали районы, Чечен-Ингуш АССР, [[Совет Социалистик Республикалар Берлеге|ССРБ]]) — чечен Россия дәүләт, сәяси һәм хәрби эшлеклесе. 2011 елның 5 апреленнән Чечен Республикасы башлыгы. «[[Бердәм Русия|Бердәм Россия]]» партиясенең Югары советы әгъзасы. [[Россия Федерациясе Каһарманы]] (2004). Чечен Республикасының беренче президенты [[Әхмәт Кадыйров|Әхмәт Кадыйровның]] улы. Чечен Республикасы Президенты (2007 елның 5 апреленнән 5 апреленә кадәр), Чечен Республикасы хөкүмәте рәисе (2006 елның 4 мартыннан 10 апреленә кадәр), [[Berençe çeçen suğışı|Беренче чечен сугышы]] чорында Рамзан Кадыйров [[Русия Федерациясе Кораллы Көчләре|федераль гаскәрләргә]] каршы сугыш хәрәкәтләрендә катнаша, [[İkençe çeçen suğışı|икенче чечен сугышы]] вакытында федераль хөкүмәт ягына күчә. Полиция (милиция) генерал-майоры махсус исемгә (2009)<ref name="lp">[https://lenta.ru/lib/14161090/full.htm Рамзан Кадыров в Лентапедии]</ref> һәм генерал-майор хәрби исемгә ия (2020)<ref>{{cite web|author=|publisher=Интерфакс|archiveurl=|deadlink=|accessdate=2020-11-09|quote=|description=|date=2020-07-23|website=|authorlink=|format=|lang=|subtitle=|title=Кадыров стал генерал-майором|url=https://www.interfax.ru/russia/718695|coauthors=|archivedate=}}</ref><ref>Указ Президента России № 478 от 22 июля 2020 года «О присвоении воинского звания Кадырову Р. А.» (официально опубликован не был)</ref>. == Тормыш юлы == Рамзан Кадыйров 1976 елның 5 октябрендә Чечен-Ингуш АССРның Шали районы Центарой авылында (хәзерге вакытта Корчалай районының Әхмәт-Юрт авылы) туа. Ул Әхмәт Кадыйров (1951—2004) һәм Аймани Кадыйрова (1953) гаиләсендә икенче малай һәм иң кечкенәсе булган — аның абыйсы Зелимхан (1974 — 2004 елның 31 мае<ref name="АПР">{{cite web|url=http://izvestia.ru/news/290564|title=Умер старший сын Ахмата Кадырова Зелимхан|author=Речкалов, В.|date=2004-06-01|publisher=Известия|accessdate=2013-03-09|archiveurl=https://www.webcitation.org/6F1wcAsuf?url=http://izvestia.ru/news/290564|archivedate=2013-03-11}}</ref>) булган һәм апалары Зарган (1971) һәм Зулай (1972) бар. 1992 елда Рамзан туган авылында урта гомуми белем бирү мәктәбен тәмамлый<ref name="rianbio">[http://www.rian.ru/spravka/20070216/60825494.html Рамзан Кадыров. Биография] // РИА Новости, 16 февраля 2007</ref>. Беренче чечен сугышы вакытында әтисе белән бергә Чечня сепаратистлары сафында була һәм [[Русия Федерациясе Кораллы Көчләре|Россия Кораллы көчләренә]] каршы сугыша. 1996 елдан башлап, Беренче чечен сугышыннан соң, әтисе — Ичкерия мөфтие [[Әхмәт Кадыйров|Әхмәт хаҗи Кадыйровның]] ярдәмчесе һәм шәхси сакчысы булып эшли<ref name="rianbio2">[http://www.rian.ru/spravka/20070216/60825494.html Рамзан Кадыров. Биография] // РИА Новости, 16 февраля 2007</ref><ref name="naznach">[http://www.if.by/news/world/3604 Рамзан Кадыров назначен премьером Чечни]{{Deadlink|date=February 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // [[Интерфакс]], 4 марта 2006</ref><ref name="kandidat">{{cite web|url=http://lite.rian.ru/politics/20060304/43907724.html|title=Чечня: Кадыров - кандидат на пост председателя правительства|date=2006-03-04|publisher=РИА Новости|accessdate=2013-04-20|archiveurl=https://www.webcitation.org/6GDCfHLUx?url=http://lite.rian.ru/politics/20060304/43907724.html|archivedate=2013-04-28}}</ref>. 1999 елның көзендә Рамзан 1996 елдан башлап ваһһабичылыкның йогынтысына каршы торган әтисе белән бергә федераль хакимият ягына күчә. 2000 елдан, Әхмәт Кадыйров вакытлы администрация башлыгы булгач, ул әтисенең куркынычсызлык хезмәтен җитәкли, аны шәхсән тугрылыклы сугышчылардан формалаштыра<ref name="парень">{{статья|автор=Санин, Г.|ссылка=http://www.itogi.ru/archive/2006/40/35241.html|издание=Итоги|год=2006|номер=40 / 538|башлык=Живет такой парень}}</ref>. 2003 елда, әтине Чечня президенты итеп сайлаганнан соң, Рамзан Президент куркынычсызлык хезмәте башлыгы итеп билгеләнә. Рәсми статистика буенча, 2000—2003 елларда Рамзан Кадыйровны биш тапкыр үтермәкче булалар<ref name="lp" />. 2003—2004 елларда Чечня Эчке эшләр министры ярдәмчесе булып эшли. Гудермес районыннан Чечен Республикасы Дәүләт советы әгъзасы була. 2004 елның 10 маенда, әтисенең вафатыннан соң икенче көнне, Чечен Республикасы хөкүмәте рәисенең беренче урынбасары итеп билгеләнә. 2004 елның октябренең икенче яртысыннан — Россия Федерациясе Президентының көньяк федераль округындагы тулы вәкаләтле вәкиле [[Дмитрий Козак|Дмитрий Козакның]] федераль округның көч структуралары белән хезмәттәшлек мәсьәләләре буенча киңәшчесе. 2004 елның ноябреннән — компенсация түләүләре буенча комитет җитәкчесе. === Чечня Премьер-министры (2005—2007) === 2005 елның 18 ноябрендә Чечня премьер-министры Сергей Абрамов автоһәлакәткә эләгә һәм авыр җәрәхәтләр ала, һәм шул ук көнне Чечня президенты Али Алханов Рамзан Кадыйровны хөкүмәт рәисе вазифаларын башкаручы итеп билгели<ref>{{cite web|url=http://www.kommersant.ru/doc/627875|title=Временно неисполняющий обязанности|author=Жеглов, А.|coauthors=Мурадов, М.|date=2005-11-19|publisher=[[Коммерсантъ]]|accessdate=2013-04-20|archiveurl=|archivedate=}}</ref>. 2006 елның гыйнварыннан Чечен Республикасында наркотикларның законсыз әйләнешен кисәтү буенча хөкүмәт комиссиясе рәисе була. 2006 елның 9 февраленнән — «[[Бердәм Русия|Бердәм Россия]]» партиясенең төбәк бүлеге секретаре. 2006 елның 28 февралендә дәвалау үткән Абрамов премьер-министр вазыйфасыннан отставкага китә. 2006 елның 4 мартында Али Алиханов Чечня халык җыелышына Рамзан Кадыйров кандидатурасын республика хөкүмәте рәисе вазыйфасына тәкъдим итә. Аның кандидатурасы бертавыштан хупланган. Шул ук көнне Алханов Кадыйровны билгеләү турындагы указга кул куя. 2006 елның языннан Кадыйров белән Алханов арасында конфликт башлана: хөкүмәт рәисе республикада хакимиятнең бөтен тулылыгына дәгъва иткән, ә октябрьдә аңа утыз яшь тулырга тиеш була һәм бу аңа президент постын алырга мөмкинлек биргән<ref name="walsh">{{cite web|url=http://www.guardian.co.uk/world/2006/jun/13/worlddispatch.russia|title=Land of the warlords|last=Walsh|first=Nick Paton|date=2006-06-13|publisher=[[The Guardian]]|accessdate=2013-04-20|archiveurl=https://www.webcitation.org/6GDCgci4F?url=http://www.guardian.co.uk/world/2006/jun/13/worlddispatch.russia|archivedate=2013-04-28}}</ref>. Алханов ягында федераль көчләр карамагында, Кадыйровларның йогынтысын көчәйтергә теләмәгән кайбер хәрби бүлекчәләр җитәкчеләре булган. Апрель аенда президент һәм премьер сакчылары арасында атыш була, аның нәтиҗәсе Кадыйров белән Алхановның [[Владимир Путин]] белән очрашуы була. === Республика башлыгы === 2007 елның 15 февралендә Алханов Владимир Путин тарафыннан кабул ителгән отставкага киткән. Бер үк вакытта Путин Рамзан Кадыйровны Чечня Президенты вазыйфаларын вакытлыча башкаручы итеп билгеләү турындагы указга кул куя<ref>{{cite web|url=http://www.kommersant.ru/doc/743613|title=Рамзан Кадыров намолил себе место|last=Мурадов|first=М.|date=2007-02-17|publisher=[[Коммерсантъ]]|accessdate=2013-03-14|archiveurl=|archivedate=}}</ref>. 1 март көнне Путин Чечня парламенты каравына Кадыйров кандидатурасын тәкъдим итә<ref>[https://ria.ru/20070301/61447400.html Путин официально внес кандидатуру Кадырова на пост президента Чечни]. — РИА Новости, 01.03.2007</ref>. 2 мартта аның кандидатурасын Чечня парламентының ике палатасыннан да 58 депутатның 56сы хуплый<ref>[https://ria.ru/20070302/61471121.html Чеченский парламент утвердил Кадырова в должности президента Чечни]. — РИА Новости, 02.03.2007</ref>. 5 апрельдә [[Гудермес|Гудерместа]] Рамзан Кадыйровның инаугурациясе уза<ref>[https://ria.ru/20070405/63142563.html В Гудермесе проходит инаугурация президента Чечни Рамзана Кадырова]. — РИА Новости, 05.04.2007</ref>. Кадыйровның идарә итү чоры Чечня инфраструктурасын торгызу һәм зур масштаблы төзелеш белән билгеләнә, алар, нигездә, федераль бюджеттан дотацияләр ярдәмендә мөмкин була. 2011 елда The New York Times газетасы китергән финанс министрлыгы мәгълүматларына караганда, республика бюджетының 90% тан артыгы [[Мәскәү|Мәскәүдән]] була<ref name="schwirtz">{{cite web|url=https://www.nytimes.com/2011/10/09/world/europe/chechnyas-costs-stir-anger-as-russia-approaches-elections.html?pagewanted=all|title=Russian Anger Grows Over Chechnya Subsidies|last=Schwirtz|first=M.|date=2011-10-08|publisher=The New York Times|accessdate=2013-03-08|archiveurl=https://www.webcitation.org/6EzpoxacA?url=http://www.nytimes.com/2011/10/09/world/europe/chechnyas-costs-stir-anger-as-russia-approaches-elections.html?pagewanted=all|archivedate=2013-03-09}}</ref>. 2015 елда Чечня бюджетының керем өлеше 57 млрд. сум тәшкил итә, шул ук вакытта 20 млрд. сумнан артык федераль хакимият дотацияләре рәвешендә килгән<ref name="взнос">{{cite web|url=http://kommersant.ru/doc/2736101|title=Работа на взнос|last=Туманов|first=Г.|date=2015-06-01|work=[[Коммерсантъ]]|accessdate=2015-06-06}}</ref>. Кадыйров идарәсенең тагын бер үзенчәлеге — республиканы исламлаштыру<ref name="ковальков">{{статья|автор=Ковальков, Н.|ссылка=http://www.kommersant.ru/doc/2039949|издание=Огонёк|год=2012|выпуск=41|номер=5250|башлык=Режим ожиданий}}</ref>. Кадыйров еш кына [[Şäriğät|шәригать]] законнарын яки аның аерым кагыйдәләрен яклап чыгыш ясаган<ref>{{cite web|url=http://www.vedomosti.ru/opinion/news/1132213/putin_moj_idol|title=«Путин — мой идол!»|author=Сейранян, Т.|coauthors=Смирнов, С.|date=2010-10-26|publisher=[[Ведомости]]|accessdate=2013-04-26|archiveurl=|archivedate=}}</ref>. Кадыйров президент булганда Грозный шәһәрендә «[[Чечня йөрәге мәчете|Чечня йөрәге]]» мәчете, Россия ислам университеты, [[Коръән-хафиз|хафиз]] мәктәбе, Ислам медицинасы клиникасы ачыла<ref>{{cite web|author=Fuller, L.|title=The Unstoppable Rise Of Ramzan Kadyrov|url=http://www.rferl.org/content/profile-ramzan-kadyrov-chechnya-russia-putin/26802368.html|date=2015-01-19|work=Радио «Свобода»|accessdate=2016-06-13}}</ref>. Кадыйров Чечня өчен традицион булган [[суфичылык]] [[ислам]] хәрәкәтен хуплый. 2007 елның октябрендә Кадыйров бишенче чакырылыш [[Россия Дәүләт думасы|РФ Дәүләт Думасына]] сайлауларда Чечен Республикасында «Бердәм Россия» нең төбәк исемлеген җитәкли. Соңыннан ул депутат мандатыннан баш тарта. Сайлауларга килү 99 % тан артып китә һәм 99% тан артык тавыш «Бердәм Россия» ала. Бер үк вакытта республикада референдум уза, аның нәтиҗәсе булып республика парламенты структурасын үзгәртү була һәм Чечня президентын турыдан-туры сайлауларны парламент тарафыннан раслауга алыштыру була<ref>{{cite web|url=http://www.vremya.ru/2007/222/4/193262.html|title=План Кадырова|last=Сухов|first=И.|date=2007-12-04|work=Время новостей|accessdate=2015-05-14}}</ref>. 2011 елгы Дума сайлауларында Кадыйров яңадан «Бердәм Россия» исемлеген җитәкли<ref>{{cite web|url=https://regnum.ru/news/polit/1475345.html|title=Почти все жители Чечни проголосовали за "Единую Россию"|date=2011-12-05|work=Regnum|accessdate=2015-05-14}}</ref>. Чечнядагы сайлаулар Кадыйров вакытында «хакимият партиясе» кандидатларның җиңүе һәм югары катнашу белән аерылып тора. Шул ук вакытта бәйсез күзәтүчеләр, куркынычсызлык өчен куркуга сылтап, Чечняда эшчәнлек алып бармый<ref>{{cite web|url=https://www.nytimes.com/2012/03/06/world/europe/fraudulent-votes-for-putin-abound-in-chechnya.html?_r=0|title=At Chechnya Polling Station, Votes for Putin Exceed the Rolls|last=Kramer|first=A.|date=2012-03-05|work=[[The New York Times]]|accessdate=2015-05-14}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.reuters.com/article/2011/12/21/us-russia-chechnya-elections-idUSTRE7BK1CA20111221|title=Analysis: Chechnya: How did Putin's party win 99 percent?|last=Grove|first=T.|date=2011-12-21|work=Reuters|accessdate=2015-05-14|archivedate=2015-05-18|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150518084159/http://www.reuters.com/article/2011/12/21/us-russia-chechnya-elections-idUSTRE7BK1CA20111221}}</ref>. 2008 елның 27 маеннан 1 декабренә кадәр һәм 2014 елның 9 апреленнән 25 октябренә кадәр — Россия Федерациясе Дәүләт советы президиумы әгъзасы<ref>[http://www.kremlin.ru/acts/bank/38305 Распоряжение Президента Российской Федерации от 09.04.2014 г. № 107-рп «О президиуме Государственного совета Российской Федерации»]</ref><ref>[http://www.kremlin.ru/acts/bank/38947 Распоряжение Президента Российской Федерации от 25.10.2014 г. № 337-рп «О президиуме Государственного совета Российской Федерации»]</ref>. 2009 елның 10 ноябрендә [[Россия Федерациясе Президенты]] [[Дмитрий Медведев]] Кадыйровка 1259 нчы Указы белән милиция генерал-майоры исемен бирә<ref>{{cite web|url=http://top.rbc.ru/politics/11/11/2009/344979.shtml|title=Д.Медведев присвоил Р.Кадырову звание генерал-майора милиции|date=2009-11-11|publisher=[[РБК]]|accessdate=2013-03-09|archiveurl=https://web.archive.org/web/20111007115247/http://top.rbc.ru/politics/11/11/2009/344979.shtml|archivedate=2011-10-07|deadlink=yes}}</ref><ref>{{cite web|url=http://chechnya.gov.ru/page.php?r=126&id=6311|title=Президент Российской Федерации присвоил Рамзану Кадырову звание генерал-майора милиции|date=2009-11-11|publisher=Информационный сервер Главы и Правительства ЧР|accessdate=2013-03-09|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130221032431/http://chechnya.gov.ru/page.php?r=126|archivedate=2013-02-21|deadlink=yes}}</ref>. 2011 елның 28 февралендә президент [[Дмитрий Медведев]] Чечня парламентына Кадыйров кандидатурасын икенче срокка раслый. 5 мартта Кадыйров бертавыштан раслана<ref>{{cite web|url=https://expert.ru/2011/03/5/vtoroj-srok/|title=Второй срок|date=2011-03-05|publisher=Эксперт|accessdate=2013-03-14|archiveurl=https://www.webcitation.org/6F9BNAwhx?url=https://expert.ru/2011/03/5/vtoroj-srok/|archivedate=2013-03-15}}</ref>. 2011 елның 5 апрелендә рәсми рәвештә Чечен Республикасы башлыгы вазыйфасына икенче срокка керә<ref>[https://rg.ru/2011/04/05/reg-kuban/kadyrov.html Рамзан Кадыров официально вступил в должность главы Чеченской республики. «Российская газета»]</ref>. 2016 елның 25 мартында, вәкаләтләр срогы тәмамлануга бәйле рәвештә, президент Владимир Путин Кадыйровны Чечен Республикасы башлыгы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы итеп билгели<ref>{{cite web|url=http://kremlin.ru/events/president/news/51568|title=Указ «Об исполняющем обязанности Главы Чеченской Республики»|date=2016-03-25|website=[[kremlin.ru]]|accessdate=2017-08-17}}</ref>. 2016 елның 18 сентябрендә узачак чираттагы сайлауларда Кадыйров, рәсми мәгълүматлар буенча, 94,8% кешенең килү нәтиҗәсе белән 97,56% тавыш белән җиңә<ref>{{cite web|url=http://www.rbc.ru/politics/19/09/2016/57dffba49a79472a804383d9|title=Кадыров набрал на выборах главы Чечни почти 98%|author=Вернидуб, А.|date=2016-09-19|website=[[РБК]]|accessdate=2017-08-17|lang=}}</ref>. 2021 елгы төбәк башлыгы сайлауларында 99,7 процент тавыш җыеп, дөнья рекордын куя<ref>{{Cite web|url=https://lenta.ru/news/2021/09/26/kadirovsrecord/|title=Кадыров установил мировой рекорд на выборах|website=lenta.ru|access-date=2021-09-26}}</ref>. === Кадыйров алдында гафу үтенүләр === Рамзан Кадыйровның һәм/яки Чечня хакимияте эшчәнлеге турында тискәре фикер йөртүче кешеләр камера алдында гафу үтенү тәҗрибәсе Кадыйров каршындагы тәнкыйтькә каршы көрәш алымнарының берсе була. Кадыйров алдында гафу үтенү интернет-мемга әверелгән<ref>[https://fedpress.ru/news/20/policy/2140171 Журналисты, блогеры, шоумены: кто и за что извинялся перед Кадыровым]. [[ФедералПресс]]</ref><ref name="Полит">[https://polit.ru/article/2019/12/12/ramzanizvini2019/ Рамзан, извини: кто и за что просил прощения перед Кадыровым в 2019 году]. [[Полит.ру]]</ref>. Системалы практика 2015 елның декабрендә Чечняда башлана. 18 декабрь көнне «Грозный» телеканалы, җирле хатын-кыз Айшат Инаева республика җитәкчеләре белән бергә утырып, «уйланылган акыл»га сылтап, үз сүзләре өчен гафу үтенгән сюжетны күрсәтә. Элегрәк Инаева, халыкның хәерчелексезлеге һәм акча җыю фонында төбәк хакимиятләренең «күз буявы» турында аудиоязма бастырган. Ике көннән соң [[Facebook|Facebookта]], чеченле Адам Дикаев чабыш юлында штансыз «Минем иң яхшы дустым — президент Путин» җырлаган видеоязма пәйда була<ref name="Медуза">[https://meduza.io/feature/2017/12/18/poymat-i-prostit Поймать и простить. В России людей все чаще заставляют извиняться на камеру. Зачем? Откуда это пошло?] [[Meduza]]</ref>. Бер атна элек Дикаев [[Instagram|Instagramда]] Рамзан Кадыйров бу җыр астында йөгергән видеоны тәнкыйтьләгән. Гафу үтенү язмаларында Дикаев шул исәптән: «... Мине таптылар, миннән штанны салдырдылар ...» дигән<ref name="МБХ">[https://mbk-news.appspot.com/region/strana-izvinenij/ Страна извинений: как чеченцы завели соцсети и стали преследовать друг друга за неподобающий контент]. [[МБХ медиа]]</ref>. Тиздән гафу үтенүләре белән видеоязмалар агымга куела, «Грозный» телеканалы хәтта алар өчен аерым сәхифә төзергә җыенган. Чеченнарны хакимиятләрнең гамәлләренә карата шикаятьләре, ярдәм сорап мөрәҗәгать итүләре, сихерче белән аралашу, туйдагы күз яшьләре һ. б. өчен камерага гафу үтенергә мәҗбүр итәләр<ref name="Медиазона23">[https://zona.media/article/2021/01/30/apologize Мы дико извиняемся. Фигуранты «дела 23 января» просят прощения перед камерой]. [[Медиазона]]</ref>. Гафу үтенү практикасы Кадыйров [[Красноярск]] депутаты Константин Сенченконың гафу үтенүен язып бастыргач, Чечнядан читкә чыга. Депутат көрәшче Бувайсар Сайтиев белән очрашудан соң гафу үтенгән. Соңрак Кадыйров Мәскәүнең баш раввины Пинхас Гольдшмидтның гафу үтенүен бастыра. == Шәхси тормыш == === Гаилә === Рамзан Кадыйров авылдашы Медни Мусаевна Айдамировага (1978 елның 7 сентябре<ref>{{cite web|url=http://groztrk.net/news.php?id=1116|title=Празднование Дня рождения Медни Кадыровой|author=|date=2012-09-08|work=Чеченская Государственная телерадиокомпания|publisher=|accessdate=2012-11-08|lang=ru|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CIX1mykb?url=http://groztrk.net/news.php?id=1116|archivedate=2012-11-19}}</ref>) өйләнгән. Медни модельер булып эшли һәм 2009 елның октябрендә Грозныйда «Firdaws» мода йортына нигез сала. Аларның ун баласы бар<ref name="DERT">{{cite web|url=http://www.kp.ru/daily/25822/2799963/|title=Рамзан Кадыров пообещал красиво уйти из политики|author=Александр Гамов|date=2012-01-24|work=|publisher=Комсомолская Правда|accessdate=2013-04-29|lang=ru|archiveurl=https://www.webcitation.org/6GFXjwWfD?url=http://www.kp.ru/daily/25822/2799963/|archivedate=2013-04-29}}</ref>: дүрт улы: Әхмәт (2005 елның 8 ноябре), Зелимхан (2006 елның 14 декабре), Адам (2007 елның 24 ноябре)<ref>{{cite web|url=http://www.ramzan-kadyrov.ru/press.php?releases&press_id=1276&month=11&year=2007|title=В честь рождения сына Рамзана Кадырова в Чеченской Республике проходит благотворительная акция|author=|date=2007-11-28|work=ramzan-kadyrov.ru|publisher=|accessdate=2012-11-08|lang=ru|archiveurl=|archivedate=}}</ref><ref>[https://ria.ru/20190530/1555106521.html 11-летний Адам принял участие в съемках популярного турецкого сериала «Воскресший Эртугрул»]</ref> һәм Абдуллах (2016 елның 10 октябре)<ref>{{cite web|url=http://www.rbc.ru/rbcfreenews/57fbb1739a79476756f0af26?from=newsfeed|title=У Кадырова родился четвёртый сын|author=|date=2016-10-10|work=|publisher=Росбизнесконсалтинг|accessdate=2016-10-10|lang=}}</ref>; алты кызы: Айшат (1998 елның 31 декабре)<ref>{{cite web|url=https://meduza.io/news/2021/10/08/22-letnyaya-doch-ramzana-kadyrova-ayshat-stala-ministrom-kultury-chechni|title=22-летняя дочь Рамзана Кадырова Айшат стала министром культуры Чечни|author=|date=2021-10-08|work=|publisher=Медуза|accessdate=2021-10-08|lang=}}</ref>, Карина (2000 елның 17 гыйнвары), Хеди (2002 елның 21 сентябре), Табарик (2004 елның 13 июле)<ref>{{cite web|url=http://chechnya.gov.ru/page.php?r=126&id=9233|title=Сведения о доходах, имуществе и обязательствах имущественного характера Главы Чеченской Республики и членов его семьи за период с 1 января по 31 декабря 2010 года|author=|date=2011-04-29|work=Глава и Правительство Чеченской Республики|publisher=|accessdate=2013-04-27|lang=ru|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130428021729/http://chechnya.gov.ru/page.php?r=126|archivedate=2013-04-28|deadlink=yes}}</ref>, Ашура (2012 елның 12 декабре)<ref name="DERT2">{{cite web|url=http://www.kp.ru/daily/25822/2799963/|title=Рамзан Кадыров пообещал красиво уйти из политики|author=Александр Гамов|date=2012-01-24|work=|publisher=Комсомолская Правда|accessdate=2013-04-29|lang=ru|archiveurl=https://www.webcitation.org/6GFXjwWfD?url=http://www.kp.ru/daily/25822/2799963/|archivedate=2013-04-29}}</ref> һәм Эйшат (2015 елның 13 гыйнвары). === Югары белем һәм гыйльми дәрәҗә === 2004 елда «юриспруденция» белгечлеге буенча [[Махачкала|Махачкаланың]] бизнес һәм хокук институтын уңышлы тәмамлый. «Новая газета» да 2004 елның июнендә бастырылган [[Анна Политковская]] белән Кадыйровның интервьюсы нигезендә, ул [[Гудермес|Гудерместагы]] Мәскәү бизнес институтының филиалын тәмамлаган, ләкин диплом темасын һәм хокук тармагын атарга кыенсынган<ref name="Центровой">''[[Анна Политковская|Политковская А. С.]]'' [http://politkovskaya.novayagazeta.ru/pub/2004/2004-051.shtml Центровой из Центороя. Интервью с Рамзаном Кадыровым]//[[Новая газета]], 21.06.2004</ref>. 2006 елның 24 июнендә Дагстан Дәүләт техник университетында «Төзелеш җитештерүендә төп катнашучылар арасында килешү мөнәсәбәтләре белән оптималь идарә итү» темасы буенча икътисад фәннәре кандидаты гыйльми дәрәҗәсенә диссертация яклый. 2006 елның 27 июлендә Чечен Республикасы Фәннәр академиясенең мактаулы академигы итеп сайлана. 2006 елда Кадыйровка шулай ук Заманча гуманитар академиянең мактаулы профессоры исеме бирелә<ref name="sdfs">{{Cite web|url=http://chechnya.gov.ru/page.php?r=126&id=852|title=Р. Кадыров станет Почётным профессором Современной гуманитарной академии|accessdate=2008-05-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090213045936/http://chechnya.gov.ru/page.php?r=126&id=852|archivedate=2009-02-13|deadlink=yes}}</ref>. 2007 елның 19 июнендә [[Чечен дәүләт университеты|Чечен дәүләт университетының]] мактаулы профессоры исеменә лаек була. 2011 елда «Чечен Республикасының төзелеш тармагын торгызу һәм үстерү белән идарә итү: теория, методология, практика» икътисад фәннәре буенча докторлык диссертациясе яклауга әзерләнгән<ref>[https://viewer.rusneb.ru/ru/rsl01004852999?page=1 Автореферат (2011)] в каталоге РГБ</ref>. Яклау ДДТУда 2011 елның 24 сентябрендә булырга тиеш булган. 2014 елның 27 августында Кунт-Хаҗи Кишиев исемендәге Ислам университетының мактаулы профессоры була<ref>[http://itar-tass.com/obschestvo/1404251 ИТАР-ТАСС: Общество — Рамзан Кадыров стал почётным профессором]</ref>. 2015 елның 26 декабрендә [[Дагстан дәүләт университеты|Дагстан дәүләт университетында]] «Җимерелгән икътисадлы төбәктә инвестицион-төзелеш өлкәсен оештыру һәм идарә итү» темасы буенча икътисад фәннәре докторы гыйльми дәрәҗәсенә диссертация яклый<ref>[https://viewer.rusneb.ru/ru/rsl01006644248?page=1 Автореферат (2015)] в каталоге РГБ</ref>. == Бүләкләр == Кадыйровның гомуми бүләкләре саны: 62 (2015 елның августына)<ref>{{Cite web|url=http://yodnews.ru/2015/08/28/ramzan|title=Кадыров награждённый|website=Yodnews.ru|date=2015-08-28|accessdate=2015-08-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150901011533/http://yodnews.ru/2015/08/28/ramzan|archivedate=2015-09-01|deadlink=yes}}</ref>. * [[Россия Федерациясе Каһарманы]] (2004 елның 29 декабре)<ref>{{Cite web|url=https://rg.ru/2004/12/30/kadirov-geroy.html|title=Рамзан Кадыров стал Героем России|publisher=Российская газета|accessdate=2016-12-04}}</ref><ref>[http://document.kremlin.ru/doc.asp?ID=025902 Указ Президента РФ от 29 декабря 2004 г № 1630] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090209043953/http://document.kremlin.ru/doc.asp?ID=025902}}</ref> * III дәрәҗә «[[Ватан алдындагы хезмәтләр өчен ордены|Ватан алдындагы хезмәтләр өчен]]» ордены (2021 елның 21 сентябре)<ref>[https://www.instagram.com/p/CUaZZgqs_pp/ Выписка из Указа Президента Российской Федерации 21 сентября 2021 года № 540]</ref>; * IV дәрәҗә «Ватан алдындагы хезмәтләр өчен» ордены (2006 елның 9 августы)<ref>[http://www.chechnya.gov.ru/bulletins/news/3925.html Рамзан Кадыров награждён орденом РФ «За заслуги перед Отечеством» IV степени]{{Deadlink|date=February 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>; * Батырлык ордены (2003); * Почёт ордены (2015 елның 8 марты)<ref name="орденпочёта">{{Cite web|url=http://www.interfax.ru/russia/428646|title=Путин наградил Кадырова орденом Почёта|publisher=[[Интерфакс]]}}</ref>. == Искәрмәләр == <references responsive="" /> == Сылтамалар == * [https://web.archive.org/web/20141006234009/http://chechnya.gov.ru/index.php Информационный сервер Главы и Правительства ЧР] * {{ВТ-ЛП|Кадыров, Рамзан}} {{Тышкы сылтамалар}}{{Русия субъектлары җитәкчеләре}} [[Төркем:Бердәм Русия фиркасе әгъзалары]] [[Төркем:Беренче чечен сугышында катнашучылар]] [[Төркем:Чечня президентлары]] [[Төркем:Википедия:Замандашлар биографиясе]] [[Төркем:Википедия:Викимәгълүматтан чыганак булган мәкаләләр]] [[Төркем:1976 елда туганнар]] [[Төркем:5 октябрь көнне туганнар]] [[Төркем:Википедия:Викиҗыентыкка мәкаләдә турыдан-туры сылтама булган мәкаләләр]] [[Төркем:Әхмәт Кадыйров исемендәге орден кавалерлары]] [[Төркем:Жуков медале белән бүләкләнүчеләр]] [[Төркем:Почет ордены кавалерлары]] [[Төркем:Батырлык ордены кавалерлары]] [[Төркем:4 дәрәҗә "Ватан алдында казанышлары өчен" ордены кавалерлары]] [[Төркем:3 дәрәҗә "Ватан алдында казанышлары өчен" ордены кавалерлары]] [[Төркем:РФ Каһарманнары]] [[Төркем:Әлифба буенча галимнәр]] [[Төркем:Икътисад фәннәре докторлары]] [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Махачкала бизнес һәм хокук институтын тәмамлаучылар]] [[Төркем:Шәхесләр:Украинадагы низаг аркасында шәхси санкцияләргә дучар булганнары]] qdazwo0qk570q0kr2qlsgf4xqvrwn6g Андрей Никитин 0 484910 3526651 3248809 2022-08-05T10:05:50Z Frhdkazan 3171 /* Сылтамалар */ {{Тышкы сылтамалар}}{{Русия субъектлары җитәкчеләре}} wikitext text/x-wiki {{ФГОС.wiki (2021)}} {{Ук}} {{фш|Никитин}} '''Никитин Андрей Леонидович''' ([[19 август]] [[1935]], [[Тверь|Калинин]], [[Россия Совет Федератив Социалистик Республикасы|РСФСР]], [[Совет Социалистик Республикалар Берлеге|ССРБ]] ― [[15 ноябрь]] [[2005]], [[Мәскәү]], [[Россия|Русия]]) — Русия тарихчысы, археолог, прозаик, әдәбиятчы, публицист. ССРБ география җәмгыятенең тулы хокуклы әгъзасы. [[СССР язучылар берлеге|ССРБ Язучылар берлеге]] әгъзасы Идел-Ока арасы буе, [[Ак диңгез]] ярларында археологик тикшеренүләрдә, Новогород, [[Псков]], [[Кырым]], [[Украина]]ның көньягында, [[Молдова Республикасы|Молдавиядә]], Кавказ аръягында казыну эшләрендә катнаша. [[Көнчыгыш Аурупа]] археологиясе, тарихы, палеографиясе, тарихи экологиясе буенча эшләр авторы. == Биографиясе == Андрей Леонидович Никитин театр рәссамы, сценограф Леонид Александрович Никитин (1896—1942) гаиләсендә туган<ref>[http://babanata.ru/?p=15833 Никитин Леонид]</ref>. 1940 елдан Мәскәү өлкәсенең Загорск ([[Сергиев Посад]]) шәһәрендә, 1953 елдан [[Мәскәү]]дә яши. 1960 елда [[Мәскәү дәүләт университеты]]ның тарих факультетын ''тарихчы һәм археолог'' һөнәре буенча тәмамлый. 1962-1965 елларда СССР Фәннәр академиясенең археология институты аспиранты. 1973 елдан ССРБ Язучылар берлеге әгъзасы; 1974 елларда СССР Фәннәр академиясенең Бөтен Союз география җәмгыяте әгъзасы. 1975 елдан алып 1985 елга кадәр — ССРБ Язучылар берлеге карамагында «Слово о полку Игореве» проблемалары буенча Даими комиссиянең гыйльми секретаре. 1976 елдан алып 1984 кадәр — «Советский писатель» нәшриятендә проза бүлегенең өлкән мөхәррире. 1985 елдан иҗади эш белән шөгыльләнә. Мәскәүдә вафат була, Введенское зиратында җирләнә (17 уч.)<ref>[http://www.moscow-tombs.ru/2005/nikitin_al.htm Могила А. Л. Никитина]</ref>. === Археологик эзләнүләре === Археолог сыйфатында А. Л. Никитин борынгы Новгородта (1954), Арин-Берд (1956, [[Әрмәнстан]]), Владимир янында югары палеолит торагы Сунгирь (1957, 1958), Таманда антик каберлекләрдә (1962), Молдавиядә славян биләмәләрендә (1963), борынгы грек шәһәре Ольвиядә (Украина) (1968, 1969) казыну эшләрендә катнаша. 1957 елдан А. Л. Никитин Переславль-Залесский (1957-1964) һәм Ростов (1958-1959), Ярославль өлкәсе районнарында неолит һәм бронза гасыр каберлекләрен һәм торакларын археологик тикшеренүләре белән җитәкчелек итә, соңрак Ак диңгез (1969-1971) Тер ярларында археологик эзләнү алып бара. Тикшеренүләренең бу юнәлеше белән А.Никитинның Мәскәү «Распахнутая земля, или Путь через лабиринт» (1973), «Дороги веков» (1980), «Над квадратом раскопа» (1982), «Костры на берегах» нәшриятләрендә матбугат фәнни-нәфис китаплары бәйле. === Публицистика === [[1963 ел]]дан А.Л. Никитин публицист буларак, фән, сәнгать, табигый мөхитне, милли мәдәни мирасны саклау темаларына «[[:ru:Советская_культура_(газета)|Советская культура»]], «[[:ru:Московская_правда|Московская правда»]], «[[:ru:Известия|Известия»]], «[[:ru:Литературная_газета|Литературная газета»]], «[[:ru:Литературная_Россия|Литературная Россия»]] газеталарында, «[[:ru:Вокруг_света|Вокруг света»]]<ref>«Вокруг света» (1964, № 5, 8, 11; 1981, № 12; 1982, № 6; 1983, № 4—5; 1984, № 4, 11; 1985, № 10; 1986, № 12)</ref>, «Знание — сила»<ref>«Знание — сила» (1968, № 1; 1969, № 5, 11; 1970, № 1, 7, 10; 1971, № 2-3, 6-7; 1972, № 5)</ref>, «Новый мир»<ref>«Новый мир» (1974, № 3; 1976, № 8; 1980, № 4-5; 1981, № 4)</ref>, «Октябрь»<ref>«Октябрь» (1976, № 4, 6; 1977, № 2; 1978, № 9; 1981, № 9; 1985, № 12; 1989, № 2-3)</ref>, «Север»<ref>«Север» (1969, № 3; 1970, № 6; 1971, № 5; 1973, № 9; 1984, № 3; 1987, № 6; 1991, № 7)</ref> журналларында, язучы очеркларының «Пути в незнаемое», «Писатель и время» җыентыкларында, шулай ук үзе оештырган «Дорогами России» ел саен чыгарыла торган җыентыкта мәкаләләр белән чыгыш ясый<ref>«Дорогами России» (вып. 1—6, 1981—1986)</ref>. Мәсәлән, 1986 елда «Вокруг Света» журналындагы мәкаләсендә ул Днепр буйлап «варяглардан грекларга юл» каган Святослав хакимлегенә кадәр файдаланылмавын күрсәтә, ә юлның боронгылыгы «[[:ru:Повесть_временных_лет|Повесть временных лет]]» мөхәррире тарафыннан Рус ере апостол Андрейның Константинопольдән Римга Днепр буйлап баруына караганда Дунай буйлап юлның 5-6 тапкыр кыска сәфәр итүен дәлилләү өчен уйдырма булган. А. Л. Никитин шулай ук Рюрикны-рус тарихындагы фантом, ә Олегны - 911 елның 2 сентябрендә (6420) төзелгән даталы кәгазь — шартнамә белән расланган беренче сын дип исәпли<ref>''Поляков А. Н.'' Образование Киевской Руси. Оренбург : Оренбургский государственный университет. 2020. С. 51</ref>. === Русия яшерен җәмгыйәтләрен күнегү === 1990 елларда А. Л. Никитин 1920-1930 еллардагы Русиянең иҗтимагый тормышы тарихын өйрәнүдә яшерен суфилык җәмгиятләр һәм орденнар белән бәйле яңа юнәлешләр ача һәм актив эшли. Башлангыч журнал басмалары<ref>«Вопросы философии» (1991. № 8), «Родина» (1991, № 11/12), «Наука и религия» (1992, № 4—12; 1993, № 1—4, 6—7), «Дельфис» (№ 5—9, 12), «Литературное обозрение» (1994, № 3/4, 5/6), ''Russian Studies'' (1995, № 4), «Знание — сила» (1998, № 5-8) и др.</ref> аерым китап булып чыга.<ref>«Мистики, розенкрейцеры и тамплиеры в советской России» (М., 1998; М., Аграф, 2000), «Rosa mystica. Поэзия и проза русских тамплиеров» (М., Аграф, 2002)</ref> шулай ук «Мистические общества и ордена в советской России» сериялы басмаларда ОГПУ—НКВД—МГБ архивыннан тикшерү эшләре материаллары, хатлар, төрле юнәлештәге мистикларның истәлекләре һәм фотосүрәтләре басылып чыккан<ref>«Орден российских тамплиеров», тт. I—III (М., Минувшее, 2003), «Розенкрейцеры в советской России» (М., Минувшее, 2004), «Эзотерическое масонство в Советской России» (М., Минувшее, 2005)</ref> А. Л.Никитин 1920-1930 елларда ССРБ-да эшләгән тамплиерлар һәм розенкрейцерлар ордены ешмалары тарихын җентекләп өйрәнә. Уникаль материаллар базасында (атап әйткәндә, тикшерү эшләре, чөнки күп совет мистиклары репрессияләнгән), ул бу оешмаларның йолаларын, символикасын һәм тәгълимәтләрен тергезә. А.Л. Никитин, «Вече» нәшриятендә аның совет чорындагы ватан рухи мәдәниятенең аз билгеле аспектларына багышланган күп еллык эзләнү нәтиҗәсе булган яңа китабы «Тайные ордены в Советской России: Тамплиеры и розенкрейцеры» (М., 2006) китабы басмага әзерләнү вакытында, 2005 елның 15 ноябрендә вафат була. Аның басылып чыгуы авторның якты истәлегенә арнала. == Әдәби һәм фәнни мирасы == А.Л.Никитинның археологик тикшеренүләре Переславль-Залесский, Ростов, [[Ярыслау|Ярославль]], [[Архангельск]] һәм [[Мурманск]] туган якны өйрәнү музейларында, Дәүләт Тарих музеенда (Мәскәү), Дәүләт Эрмитажында ([[Санкт-Петербург]]) һәм РФА археология институты архивы фондларында урнашкан; Никитиннарның шәхси һәм гаилә архивы материаллары — Русия дәүләт әдәбият һәм сәнгать архивында (ф. 3127), Дәүләт Әдәбият музеенда (Мәскәү) һәм башка учреждениеләрдә саклана. == Библиография == {{refbegin|2}} А. Л. Никитинның Көнчыгыш Европа археологиясе һәм палеогеографиясе буенча төп фәнни эшләре түбәндәге басмаларда басылып чыкты: * [[Материалы и исследования по археологии СССР]] (т. 110, 1963) * [[Российская археология|Советская археология]] (1964, № 3; 1965, № 1; 1973, № 2; 1974, № 2; 1975, № 3; 1976, № 1—3; 1977, № 1; 1978, № 1) * [[Этнографическое обозрение|Советская этнография]] (1976, № 2; 1977, № 5) * [[Природа (журнал)|Природа]] (1978, № 1) * [[Известия Русского географического общества|Известия Всероссийского Географического общества]] (т. 112, 1980) * Памятники древнейшей истории Евразии (1975) и др. === Книги === * {{книга |автор = Никитин А. Л. |заглавие = Голубые дороги веков: (Археологическая экспедиция стоянки первобытного человека на берегах Плещеева озера) |ссылка = |ответственный = |издание = |место = М. |издательство = Мысль |год = 1968 |страницы = |страниц = 192 |серия = |тираж = 60000 }} * {{книга |автор = Никитин А. Л. |заглавие = Цветок папоротника |ссылка = |ответственный = |издание = |место = М. |издательство = Мысль |год = 1972 |страницы = |страниц = 192 |серия = |тираж = 75000 }} (обл.) * {{книга |автор = Никитин А. Л. |заглавие = Распахнутая земля, или Путь через лабиринт |ссылка = |ответственный = |издание = |место = М. |издательство = Детская литература |год = 1973 |страницы = |страниц = 256 |серия = |тираж = 75000 }} (в пер.) * {{книга |автор = Никитин А. Л. |заглавие = Возвращение к Северу |ссылка = |ответственный = |издание = |место = М. |издательство = Мысль |год = 1979 |страницы = |страниц = 240 |серия = |тираж = 65000 }} (в пер.) * {{книга |автор = Никитин А. Л. |заглавие = Дороги веков |ссылка = |ответственный = |издание = |место = М. |издательство = Советский писатель |год = 1980 |страницы = |страниц = 528 |серия = |тираж = 100000 }} (в пер.) * {{книга |автор = Никитин А. Л. |заглавие = Над квадратом раскопа |ссылка = |ответственный = Рис. [[Рево, Олег Александрович|О. Рево]] |издание = |место = М. |издательство = Детская литература |год = 1982 |страницы = |страниц = 272, [32] |серия = |тираж = 75000 }} (в пер.) * {{книга |автор = Никитин А. Л. |заглавие = Точка зрения: документальная повесть |ссылка = |ответственный = |издание = |место = М. |издательство = Советский писатель |год = 1985 |страницы = |страниц = 416 |серия = |тираж = 30000 }} (в пер.) * {{книга |автор = Никитин А. Л. |заглавие = День, прожитый дважды: Очерки |ссылка = |ответственный = |издание = |место = М. |издательство = [[Современник (издательство)|Современник]] |год = 1985 |страницы = |страниц = 464 |серия = Новинки «Современника» |тираж = 30000 }} (в пер.) * {{книга |автор = Никитин А. Л. |заглавие = Костры на берегах: Записки археолога |ссылка = |ответственный = Предисл. А. Микляева |издание = |место = М. |издательство = [[Молодая гвардия (издательство)|Молодая гвардия]] |год = 1986 |страницы = |страниц = 496 |серия = |тираж = 100000 }} (в пер.) * {{книга |автор = Никитин А. Л. |заглавие = Остановка в Чапоме: (Очерки) |ссылка = http://www.npacific.ru/np/library/publikacii/Nikitin/oglav.htm |ответственный = Худож. А. Никулин |издание = |место = М. |издательство = Советский писатель |год = 1990 |страницы = |страниц = 464 |серия = |isbn = 5-26501-161-7 |тираж = 100000 }} * {{книга |автор = Никитин А. Л. |заглавие = Неизвестный Николай Гумилёв: Исследование и стихи |ссылка = |ответственный = |издание = |место = М. |издательство = Интерграф Сервис |год = 1996 |страницы = |страниц = 96 |серия = Семейный архив. XX век |isbn = |тираж = }} * {{книга |автор = Никитин А. Л. |заглавие = Московский дебют Сергея Эйзенштейна: Исследования и публикации |ссылка = |ответственный = |издание = |место = М. |издательство = Интерграф Сервис |год = 1996 |страницы = |страниц = 320 |серия = Семейный архив. XX век |isbn = |тираж = }} * {{книга |автор = Никитин А. Л. |заглавие = Мистики, розенкрейцеры и тамплиеры в Советской России: Исследования и материалы |ссылка = https://archive.org/details/mistikirozenkrei0000niki |ответственный = |издание = |место = М. |издательство = Интерграф Сервис |год = 1997 |страницы = |страниц = 344 |серия = |isbn = 5-85-052-086-4 |тираж = 1520 }} (в пер.) * {{книга |автор = Никитин А. Л. |заглавие = Слово о полку Игореве: Тексты. События. Люди: Исследования и статьи |ссылка = http://www.rummuseum.ru/lib_n/nslovo18.php |ответственный = |издание = |место = М. |издательство = Интерграф Сервис |год = 1998 |страницы = |страниц = 424 |серия = |isbn = 5-85052-087-2 |тираж = 1020 }} * {{книга |автор = Никитин А. Л. |заглавие = Мистики, розенкрейцеры и тамплиеры в Советской России: Исследования и материалы |ссылка = |ответственный = |издание = |место = М. |издательство = Аграф |год = 2000 |страницы = |страниц = 352 |серия = Новая история |isbn = 5-7784-0134-5 |тираж = 2000 }} (в пер.) * {{книга |автор = Никитин А. Л. |заглавие = Основания русской истории: Мифологемы и факты |ссылка = |ответственный = |издание = |место = М. |издательство = Аграф |год = 2001 |страницы = |страниц = 768 |серия = |isbn = 5-7784-0041-1 |тираж = 2500 }} (в пер.) * {{книга |автор = Никитин А. Л. |заглавие = Rosa mystica: Поэзия и проза российских тамплиеров |ссылка = |ответственный = Составитель Андрей Никитин |издание = |место = М. |издательство = Аграф |год = 2002 |страницы = |страниц = 336 |серия = |isbn = 5-7784-0202-3 |тираж = }} (в пер.) * {{книга |автор = Никитин А. Л. |заглавие = Инок Иларион и начало русского летописания: Исследование и тексты |ссылка = |ответственный = |издание = |место = М. |издательство = Аграф |год = 2003 |страницы = |страниц = 320 |серия = |isbn = 5-7784-0259-7 |тираж = 1500 }} (в пер.) * {{книга |автор = |заглавие = Орден российских тамплиеров. Том I. Документы 1922—1930 гг. |ссылка = |ответственный = Публикация, вступительные статьи, комментарии, указатель А. Л. Никитина; Худож. оформление К. А. Зубченко |издание = |место = М. |издательство = Минувшее |год = 2003 |страницы = |страниц = 424, [8] |серия = Мистические общества и ордена в советской России. Вып. 1 |isbn = 5-902073-03-0, ISBN 5-902073-11-1 |тираж = 1500 }} (в пер.) * {{книга |автор = |заглавие = Орден российских тамплиеров. Том II. Документы 1930—1944 гг. |ссылка = |ответственный = Публикация, вступительные статьи, комментарии, указатель А. Л. Никитина; Худож. оформление К. А. Зубченко |издание = |место = М. |издательство = Минувшее |год = 2003 |страницы = |страниц = 376, [8] |серия = Мистические общества и ордена в советской России. Вып. 1 |isbn = 5-902073-10-3, ISBN 5-902073-11-1 |тираж = 1500 }} (в пер.) * {{книга |автор = |заглавие = Орден российских тамплиеров. Том III. Легенды тамплиеров. Литература ордена |ссылка = |ответственный = Публикация, вступительные статьи, комментарии, указатель А. Л. Никитина; Худож. оформление К. А. Зубченко |издание = |место = М. |издательство = Минувшее |год = 2003 |страницы = |страниц = 528 |серия = Мистические общества и ордена в советской России. Вып. 1 |isbn = 5-902073-12-X, ISBN 5-902073-11-1 |тираж = 1500 }} (в пер.) * {{книга |автор = Никитин А. Л. |заглавие = Розенкрейцеры в советской России: Документы 1922-1937 гг |ссылка = |ответственный = Публикация, вступительные статьи, комментарии, указатель А. Л. Никитина; Худож. оформление К. А. Зубченко |издание = |место = М. |издательство = Минувшее |год = 2004 |страницы = |страниц = 464, [4] |серия = Мистические общества и ордена в советской России. Вып. 2 |isbn = 5-902073-27-8, ISBN 5-902073-11-1 |тираж = }} (в пер.) * {{книга |автор = Никитин А. Л. |заглавие = Эзотерическое масонство в советской России: Документы 1923—1941 гг. |ссылка = |ответственный = Публикация, вступительные статьи, комментарии, указатель А.Л. Никитина; Худож. оформление К.А. Зубченко |издание = |место = М. |издательство = Минувшее |год = 2005 |страницы = |страниц = 536, [4] |серия = Мистические общества и ордена в советской России. Вып. 3 |isbn = 5-902073-30-8, ISBN 5-902073-11-1 |тираж = }} (в пер.) * {{книга |автор = Никитин А.Л. |заглавие = Тайные ордены в Советской России: Тамплиеры и розенкрейцеры |ссылка = |ответственный = |издание = |место = М. |издательство = Вече |год = 2006 |страницы = |страниц = 384, [16] |серия = Тайные общества, ордена и секты |isbn = 5-9533-1197-4 |тираж = 3000 }} (в пер.) * {{книга |автор = Никитин А.Л. |заглавие = Собрание легенд русских тамплиеров. Золотая лестница миров |ссылка = http://www.rummuseum.ru/lib_n/legend000.php |ответственный = |издание = |место = М. |издательство = |год = 2010 |страницы = |страниц = |серия = |isbn = |тираж = }} ;Текстология русских летописей * {{книга |автор = Никитин А. Л. |заглавие = Текстология русских летописей XI — начала XIV вв. Выпуск 1. Киево-Печерское летописание до 1112 года |ссылка = |ответственный = |издание = |место = М. |издательство = Минувшее |год = 2006 |страницы = |страниц = 400 |серия = |isbn = 5-902073-46-4 |тираж = 1000 }} (в пер.) * {{книга |автор = Никитин А. Л. |заглавие = Текстология русских летописей XI — начала XIV вв. Выпуск 2. Южно-русское и владимиро-суздальское летописание XII в |ссылка = |ответственный = |издание = |место = М. |издательство = Минувшее |год = 2007 |страницы = |страниц = 488 |серия = |isbn = 978-5-902073-50-5 |тираж = 1000 }} (в пер.) * {{книга |автор = Никитин А. Л. |заглавие = Текстология русских летописей XI — начала XIV вв. Выпуск 3. Летописание Владимиро-Суздальской Руси XIII в |ссылка = |ответственный = |издание = |место = М. |издательство = Минувшее |год = 2011 |страницы = |страниц = 360 |серия = |isbn = 978-5-902073-80-2 |тираж = 1000 }} (в пер.) * {{книга |автор = Никитин А. Л. |заглавие = Текстология русских летописей XI — начала XIV вв. Выпуск 4. Новгородское летописание XII - первой половины XIV в |ссылка = |ответственный = |издание = |место = М. |издательство = Минувшее |год = 2011 |страницы = |страниц = 312 |серия = |isbn = 978-5-902073-84-0 |тираж = 1000 }} (в пер.) === Статьи === * {{книга |автор = Никитин А. Л. |часть = Сокровище Торстейна Рыжего |ссылка часть = |заглавие = {{d-|[[Мир приключений]]}}, 1976 |ссылка = |ответственный = |издание = |место = М. |издательство = Детская литература |год = 1976 |страницы = 285-329 |страниц = 624 |серия = |тираж = 100000 }} (в пер.) * {{книга |автор = Никитин А.Л. |часть = «Комони ржуть за Сулою — звенить слава в Кыеве…» |ссылка часть = |заглавие = Пути в незнаемое. Писатели рассказывают о науке. Сборник 15 |ссылка = |ответственный = Сост. [[Башкирова, Галина Борисовна|Г. Б. Башкирова]] |издание = |место = М. |издательство = Советский писатель |год = 1980 |страницы = 257-308 |страниц = 444 |серия = Пути в незнаемое |тираж = 30000 }} (в пер.) * Тропою саамов // [[Дружба народов (журнал)|Дружба народов]]. 1980. — № 10. С. — 194—209. * Полуночный берег // Дорогами России. — М., 1981. — Сб. 1. — С. 299—357. * Заключительный этап развития анархистской мысли в России // [[Вопросы философии]]. 1991. — № 8. — C. 89-101. * Рыцари Ордена Света // [[Родина (журнал)|Родина]]. 1991. — № 11/12. — C. 118—122. * [http://oldcancer.narod.ru/150PAK/02-07Nikitin.htm К событиям 20-х гг. вокруг Кропоткинского музея] // Труды Комиссии по научному наследию П. А. Кропоткина. М., 1992. — Вып. 2. — C. 82-123. * Тамплиеры в Москве // [[Наука и религия]]. 1992. — № 4-12; 1993. — № 1—4, 6—7. * Легенды московских тамплиеров // [[Литературное обозрение]]. 1994. — № 3/4. — C. 103—112; № 5/6. — C. 55-59. * Неизвестный Николай Гумилёв: К изучению поэтического наследия // [[Вопросы литературы]]. — 1994. — № 1. * Мистические ордена в культурной жизни советской России // Russian Studies. — СПб., 1995. — Т. I, кн. 4. — С. 189—276. * [http://oldcancer.narod.ru/150PAK/1-10Nikitin.htm Анархо-мистики Кропоткинского музея и масонство] // Труды Международной научной конференции, посвящённой 150-летию со дня рождения П. А. Кропоткина. — М., 1995. — Вып. 1: Идеи П. А. Кропоткина в философии. — С. 136—144. * Мистические общества и ордена в России (20-30-е гг.) // Россия и гнозис. Материалы конференции. [[ВГБИЛ]]. — М., 1996. — С. 60—68. * Каменные алтари древности — радары иных миров? // Дельфис. — 1996. — № 1 (6). — С. 89-92. * Московский Сен-Жермен // Клуб Третий Глаз. — М., 1997. — № 2. — С. 6. {{refend}} == Искәрмәләр == {{Reflist|2}} == Әдәбият == * Московская энциклопедия. Том 1: Лица Москвы. Книга 3: М-Р. — М.: Фонд «Московские энциклопедии», 2010 == Сылтамалар == * Никитин, Андрей Леонидович. На сайте «Хронос». * [http://library.narod.ru/saga/index.html Книги Андрея Леонидовича Никитина (Вышли по состоянию на 2001 год)] * [http://library.narod.ru/saga/saga.htm Андрей Никитин. КОРОЛЕВСКАЯ САГА] {{Тышкы сылтамалар}}{{Русия субъектлары җитәкчеләре}} [[Төркем:19 август көнне туганнар]] [[Төркем:1935 елда туганнар]] [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:15 ноябрь көнне вафатлар]] [[Төркем:2005 елда вафатлар]] [[Төркем:Мәскәүдә вафатлар]] [[Төркем:ССРБ Язучылар берлеге әгъзалары]] [[Төркем:Мәскәүдә җирләнгәннәр]] [[Төркем:Страницы с непроверенными переводами]] 3z6paql61f2ecegob6efnhyk1bafxip Владимир Солодов 0 485540 3526636 3249125 2022-08-05T09:51:29Z Frhdkazan 3171 /* Сылтамалар */ {{Тышкы сылтамалар}}{{Русия субъектлары җитәкчеләре}} wikitext text/x-wiki {{ФГОС.wiki (2021)}} {{Шәхес}} {{фш|Солодов}} '''Владимир Викторович Солодов '''([[1982 ел|1982 елның]] [[26 июль|26 июле]], [[Мәскәү]], [[Совет Социалистик Республикалар Берлеге|ССРБ]]) — Россия дәүләт эшлеклесе. 2020 елның 21 сентябреннән [[Камчатка крае]] губернаторы (2020 елның 3 апреленнән 21 сентябренә кадәр Камчатка крае губернаторы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы). [[Якутия|Саха (Якутия) Республикасы]] Хөкүмәте рәисе (2018—2020). Сәяси фәннәр кандидаты (2007). == Тормыш юлы == Владимир Солодов 1982 елның 26 июлендә [[Мәскәү|Мәскәүдә]] туган. 2002 елда [[Париж|Парижда]] Сәяси фәннәр институтында (Institut de Sciences Politiques de Paris) белем ала. 2004 елда [[Мәскәү дәүләт университеты|Мәскәү дәүләт университетының]] дәүләт идарәсе факультетын тәмамлый. 2004—2007 елларда Ломоносов исемендәге МДУның аспирантурасында укый. 2007 елда «Дәүләт идарәсен үзгәртеп кору коралы буларак электрон хөкүмәт» темасына диссертация яклый. Сәяси фәннәр кандидаты. 2005 елдан алып 2013 елга кадәр МДУ Дәүләт идарәсе факультетында укытучылар һәм фәнни эшчәнлек белән шөгыльләнә. Ассистенттан идарә итү теориясе һәм практикасы кафедрасы доцентына кадәр юл узган. 2013 елда АСИның «Яшь профессионаллар» юнәлешендәге проектлар һәм практикалар департаментын җитәкли. Һөнәри кадрларны үстерү өлкәсендәге проектларны сайлап алу һәм алып бару өчен җавап биргән, «Глобаль мәгариф» программасын эшләтеп җибәрүдә катнашкан. Шулай ук Ерак Көнчыгышның алгарышлы үсеше территорияләре өчен проектлар эшләү буенча сессияләр оештыруда катнашкан. 2015 елның 6 апрелендә Россия Федерациясе Президентының Ерак Көнчыгыш федераль округында тулы вәкаләтле вәкиле Юрий Трутневның урынбасары итеп билгеләнә. Социаль һәм икътисади сәясәт, иҗтимагый проектларны тормышка ашыру һәм патриотик тәрбия мәсьәләләрен кураторлык иткән. 2017 елның 1 августында Ерак Көнчыгышны үстерү фонды директорлар советы рәисе урынбасары итеп билгеләнә. 2018 елның 26 июнендә Саха ([[Якутия]]) Республикасы Хөкүмәте рәисе вазыйфаларын башкаручы итеп билгеләнә. 2018 елның 18 октябрендә Саха (Якутия) Республикасы Хөкүмәте рәисе итеп билгеләнә. 2020 елның 3 апрелендә [[Камчатка крае]] губернаторы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы итеп билгеләнә<ref>{{Cite web|url=http://kremlin.ru/events/president/news/63141|title=Владимир Солодов назначен временно исполняющим обязанности губернатора Камчатского края|publisher=Президент России|lang=ru|accessdate=2020-04-03}}</ref><ref name=":0">{{Cite web|url=https://tass.ru/info/8152411|title=Биография врио губернатора Камчатского края Владимира Солодова|publisher=ТАСС|accessdate=2020-04-04}}</ref>. 2020 елның июлендә Камчатка крае губернаторы Владимир Солодов үз-үзен тәкъдим итүче буларак теркәлгән<ref>[https://pressa41.ru/politics/vladimir-solodov-zaregistrirovan-kak-kandidat-v-gubernatory/ Владимир Солодов зарегистрирован как кандидат в губернаторы 23 июля 2020. ИА Камчатка.]</ref>. 2020 елның 13 сентябрендә узган сайлауларда ул 80,51% тавыш җыя һәм шулай итеп беренче турда сайлана<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/politika/9457963|title=Избирком Камчатского края признал победу Солодова на выборах губернатора|website=ТАСС|accessdate=2020-09-21}}</ref>. Камчатка крае башлыгының инаугурациясе 2020 елның 21 сентябрендә узган<ref>{{Cite web|url=https://kam24.ru/news/main/20200921/76640.html|title=Владимир Солодов вступил в должность губернатора Камчатки: ИА «Кам 24»|website=KAM24.RU|accessdate=2020-09-21}}</ref>. == Фәнни эшчәнлек == Дәүләт идарәсе мәсьәләләре буенча 30дан артык мәкалә авторы һәм автордашы, шул исәптән «E-Government и борьба с коррупцией» (2006), «Электронная бюрократия: постбюрократия или сверхбюрократия» (2007)<ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/4314034|title=Чем известен Владимир Солодов|date=2020-04-03|publisher=www.kommersant.ru|lang=ru|accessdate=2020-04-04}}</ref>. == Искәрмәләр == <references /> == Сылтамалар == * {{cite web|url=https://www.kamgov.ru/government/|title=Официальный сайт Губернатора и Правительства Камчатского края}} {{Тышкы сылтамалар}}{{Русия субъектлары җитәкчеләре}} [[Төркем:Сәясәт фәннәре кандидатлары]] [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Википедия:Викиҗыентыкка мәкаләдә турыдан-туры сылтама булган мәкаләләр]] [[Төркем:Мәскәүдә туганнар]] [[Төркем:Википедия:Замандашлар биографиясе]] [[Төркем:1982 елда туганнар]] [[Төркем:26 июль көнне туганнар]] [[Төркем:Мәскәү дәүләт университетын тәмамлаучылар]] futvgv8vevbowpiybybwwp5n421jmuv Алексей Цыденов 0 485559 3526622 3249074 2022-08-05T09:43:38Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ {{Русия субъектлары җитәкчеләре}} wikitext text/x-wiki {{ФГОС.wiki (2021)}} {{Шәхес}} '''Алексей Самбуевич Цыденов''' ([[1976 ел|1976 елның]] [[16 март|16 марты]], [[Петровск-Забайкальский]], [[Байкал арты крае|Чита өлкәсе]], [[Россия Совет Федератив Социалистик Республикасы|РСФСР]], [[Совет Социалистик Республикалар Берлеге|ССРБ]]) — Россия сәясәтчесе. [[Бурятия|Бурятия Республикасы]] башлыгы (2017 елның 22 сентябреннән; 2017 елның 7 февраленнән 22 сентябренә кадәр Бурятия Республикасы башлыгы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы)<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/politika/4583350|title=Алексей Цыденов вступил в должность главы Бурятии|website=ТАСС|access-date=2017-09-22}}</ref>. «[[Бердәм Русия|Бердәм Россия]]» партиясенең Бурят төбәк бүлеге секретаре (2020 елның 11 мартыннан)<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://buriat.er.ru/activity/news/aleksej-cydenov-izbran-sekretarem-regionalnogo-otdeleniya-edinoj-rossii|title=Глава Бурятии Алексей Цыденов избран секретарем регионального отделения «Единой России»|website=buriat.er.ru}}</ref>. «[[Бердәм Русия|Бердәм Россия]]» партиясенең Югары советы әгъзасы<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://er.ru/person/d451049e-a5c0-4381-9786-1ef32322a4ef|title=Цыденов Алексей Самбуевич|website=er.ru}}</ref>. == Тормыш юлы == Алексей Самбуевич Цыденов 1976 елның 16 мартында Чита өлкәсенең (хәзер — [[Байкал арты крае]]) [[Петровск-Забайкальский]] шәһәрендә тимерьюлчылар гаиләсендә туа. Аның әнисе ягыннан бабасы — Дорофей Шутюк, 1904 елда ук [[Харбин|Харбиндагы]] тимер юлда эшләгән<ref>[http://asiarussia.ru/articles/15155/ Самбу Цыденов на «Доске почёта» Российских железных дорог]</ref>. Милләте буенча әтисе — [[Бурятлар|бурят]], әнисе — [[Руслар|рус]]<ref name="vt-inform.ru2">[http://vt-inform.ru/news/137/102735/ Врио главы Бурятии Алексей Цыденов рассказал о своей семье]</ref>. Өч абыйның олысы. 1993 елда Чита шәһәрендә урта мәктәпне, 1998 елда — «Транспортта (тимер юл) пассажирлар йөртүне оештыру һәм идарә итү» белгечлеге буенча Ерак Көнчыгыш дәүләт аралашу юллары университетын тәмамлый. Уку вакытында вузның профсоюз лидеры була һәм хезмәт эшчәнлеген институтның социаль-икътисади үсеш бүлегендә башлый. Студент елларында [[Борзя]]—[[Мәскәү]] маршрутында проводник булып эшләгән<ref>{{Cite news|title=Алексей Цыденов: из огня да в полымя|url=https://tass.ru/region-officials/4473786|work=ТАСС|accessdate=2018-11-22}}</ref>. Университетны тәмамлаганнан соң, 1998 елдан 2001 елга кадәр Ерак Көнчыгыш тимер юлында бухгалтер, сектор башлыгы һәм бүлек башлыгы булып эшли. 2002 елдан 2004 елга кадәр — «Дальнефтетранс» ҖЧҖ генераль директоры, 2004 елдан 2006 елга кадәр — «Ерак Көнчыгыш транспорт группасы» ААҖ генераль директоры. 2006 елдан 2009 елга кадәр [[Русия Федерациясе Транспорт министрлыгы|Россия Федерациясе Транспорт министрлыгының]] тимер юл транспорты өлкәсендә дәүләт сәясәте Департаменты директоры урынбасары вазыйфасын башкара. 2009—2012 елларда — [[Россия Хөкүмәте|Россия Федерациясе Хөкүмәтенең]] сәнәгать һәм инфраструктура департаменты директоры урынбасары, бүлек башлыгы. 2010 елдан [[Россия Президенты|Россия Президентының]] кадрлар резервында. 2011 елда [[Русия Федерациясе Президенты каршындагы Русия Халык хуҗалыгы һәм дәүләт хезмәте университеты|Россия Федерациясе Президенты каршындагы Россия халык хуҗалыгы һәм дәүләт хезмәте академиясендә]] яңадан әзерлек уза. 2012 елның 11 гыйнварыннан 2012 елның июненә кадәр — Федераль тимер юл транспорты агентлыгы Росжелдор җитәкчесе. 2012 елның 18 июненнән 2017 елның 7 февраленә кадәр — Россия Федерациясе Транспорт министры урынбасары. 2016 елда «Россия тимер юллары» ААҖ директорлар советына керә. == Бурятия Республикасы башлыгы == 2017 елның 7 февралендә [[Россия Федерациясе Президенты|Россия Президенты]] [[Владимир Путин]] указы белән «Бурятия Республикасы башлыгы итеп сайланган зат вазыйфага керешкәнче» Бурятия Республикасы башлыгы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы итеп билгеләнә<ref>[http://www.kremlin.ru/acts/news/53820 Алексей Цыденов назначен временно исполняющим обязанности Главы Республики Бурятия]</ref>. 10 сентябрь сайлауларында 87,43% тавыш җыеп, җиңү яулый. Бурятия Республикасы башлыгы вазыйфасына 2017 елның 22 сентябрендә керә<ref>[https://ria.ru/society/20170922/1505290152.html Цыденов вступил в должность главы Бурятии - РИА Новости, 22.09.2017]</ref>. 2018 елның 18 июленнән 2019 елның 28 гыйнварына кадәр һәм 2020 елның 21 декабреннән — Россия Федерациясе Дәүләт Советы президиумы әгъзасы<ref>[http://www.kremlin.ru/acts/bank/43316 Распоряжение Президента Российской Федерации от 18.07.2018 г. № 192-рп «О президиуме Государственного совета Российской Федерации»]</ref>. 2018 елның 8 декабрендә, «[[Бердәм Русия|Бердәм Россия]]» сәяси партиясенең XVIII съезды делегатлары кабул иткән карар нигезендә, Алексей Цыденов партиянең Югары советы составына кертелдеә<ref>{{Cite web|url=http://er.ru/news/175119/|title=Ротация в составе Высшего Совета «Единой России» составила 16%|date=2018-12-08|publisher=er.ru|accessdate=2018-12-10}}</ref>. == Гаилә == Алексей Цыденов өйләнгән, дүрт бала тәрбияли. == Искәрмәләр == <references /> {{Русия субъектлары җитәкчеләре}} [[Төркем:Бердәм Русия фиркасе әгъзалары]] [[Төркем:Википедия:Викиҗыентыкка мәкаләдә турыдан-туры сылтама булган мәкаләләр]] [[Төркем:Шәрәфле тимер юлчылар]] [[Төркем:Дуслык ордены (Русия) кавалерлары]] [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Википедия:Замандашлар биографиясе]] [[Төркем:1976 елда туганнар]] [[Төркем:16 март көнне туганнар]] [[Төркем:Русия Федерациясе Президенты каршындагы Русия Халык хуҗалыгы һәм дәүләт хезмәте академиясен тәмамлаучылар]] 05domef5wbb1hn2p0i5orc5dnx9kxxx Көнбатыш Сахарада ислам 0 486294 3526359 3511261 2022-08-04T14:02:08Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Ук }} [[Файл:Mezquita en Dajla (Sahara Occidental).jpg|200px|thumb|right|Көнбатыш Сахараның [[Марокко]] идарә итә торган өлешендәге [[Дахла]] шәһәре мәчете]] [[Файл:Mosque moulay abd el aziz laayoune.jpg|200px|thumb|right|[[Әл-Әюн]] шәһәрендә Зур Мулай Габделгазиз мәчете]] [[Файл:New Mosque, Dakhla.jpg|200px|thumb|right|Дахла шәһәренең яңа мәчете]] '''Көнбатыш Сахарада ислам''' ({{lang-ar|الإسلام في الصحراء الغربية}}) ― күпчелек [[дин]]е<ref>территория белән гамәлдә идарә итүче Мароккода ислам ― дәүләт дине</ref>. [[Үзәк разведка идарәсе]]нең Бөтендөнья фактлар китабы (''CIA World Factbook'') мәгълүматы нигезендә, [[мөселманнар]] [[Көнбатыш Сахара]] халкының (586 мең, 2015 елга бәяләмә) 99,9 – 100 % ын тәшкил итә<ref>{{cite web | title =The World Factbook - Western Sahara | publisher =CIA | url =https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/wi.html | archive-url =https://web.archive.org/web/20070612210735/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/wi.html | url-status =dead | archive-date =2007-06-12 | access-date =2007-10-21 | accessdate =2021-12-23 | archivedate =2007-06-12 | archiveurl =https://web.archive.org/web/20070612210735/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/wi.html }}[]</ref><ref>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2122.html|title=The World Factbook — Central Intelligence Agency|website=www.cia.gov|access-date=20 April 2018|accessdate=2021-12-23|archivedate=2018-12-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181224211645/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2122.html%20}}</ref>. == Тарих == [[Ислам дине]] Көнбатыш Сахара төньягында якынча [[661 ел]]да [[Өмәвиләр хәлифәте|Өмәвиләр хәлифәлеге]] чорында {{Тәрҗемә ителмәгән 3 | Мөгавия I |Мөгавия I| en| Mu'awiya I}} (661—680) идарә иткәндә ныклап урнаша. Көнбатыш Сахараның өр-яңа тарихы ''бәрбәрләр'' йогынтысында яшәгән ''санхаджи'' күчмә кабиләсенә карый. [[VIII гасыр]]да бу кабиләләр [[ислам дине]]н, аннары [[гарәп теле]]н кабул иткән. [[XI гасыр]] уртасында санхаджи кабиләсе ''лемтуннар'' белән берлек төзи һәм {{Тәрҗемә ителмәгән 3 | Әлмөрәбиләр| Әлмөрәбиләр| en| Almoravid dynasty}} (1040―1147) династиясенә нигез сала. Әлмөрәбиләр беренче булып [[Марокко]]ны, шулай ук [[Көнбатыш Африка]], [[Испания]] һәм [[Алжир]]дагы зур төбәкләрне берләштерә. Әлмөрәбиләр чорында Көнбатыш Сахарада [[Мәлики мәзһәбе]] (ислам юриспруденциясе мәктәбе) иң танылган мәзһәбкә әйләнә. == Испания идарәсендә == [[XIX гасыр]] ахырында, [[Африка]]ны [[колония]]ләргә бүлү барышында, төбәк [[Испания]] идарәсенә күчә, бу хәл [[1884 ел]]да {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Берлин конференциясе (1884)|Берлин конференциясендә | en| Berlin Conference}} раслана. Шуннан соң Көнбатыш Сахара «Испан Сахарасы» исеме астында билгеле була. [[1958 ел]]да «Испан Сахарасы» Испания провинциясе статусын ала. [[Христианлык|Христиан]] ([[католик]]) Испаниясенең йогынтысы илдә ислам тарафдарларының саны кимүгә китерә. == Марокконың Көнбатыш Сахарага керүе == [[Марокко]] [[1956 ел]]да [[Франция]]дән бәйсезлек алганнан соң, даими рәвештә Көнбатыш Сахарага территориаль дәгъва белдереп килә. [[1975 ел]]ның ноябрендә Испания төбәктән үз администрациясен чыгара, ил территориясе Марокко белән [[Мавритания]] арасында бүленә (соңрак Мавритания төбәктән үз гаскәрен чыгара). [[1976 ел]]да Көнбатыш Сахараның төп халкы мәнфәгатьләрен белдерүче [[Полисарио|Полисарио фронты]] илне бәйсез {{Тәрҗемә ителмәгән 3| Сахара Гарәп Демократик Республикасы|Сахара Гарәп Демократик Республикасы|en|Sahrawi Arab Democratic Republic}} дип игълан итә. [[1979 ел]]да Марокко Көнбатыш Сахараның күпчелек өлешен басып ала <ref>{{Cite news|título=5 claves para entender el conflicto olvidado del Sahara|url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-internacional-55350989|periódico=BBC News Mundo|fechaacceso=2021-12-01|idioma=es}}</ref>. Марокконың Көнбатыш Сахарага керүе белән [[ислам]] барлык халык арасында тарала. Марокко Конституциясендә 2011 елдан ислам ― дәүләт дине <ref>{{Cite journal|url=http://www.scielo.br/j/cpa/a/gYRXHYCtdCCs8KfWCbqXxmk/?lang=es|título=Islam y derechos de la mujer en Marruecos|apellidos=Benlabbah|nombre=Fatiha|fecha=2008-06|publicación=Cadernos Pagu|páginas=95–106|fechaacceso=2021-12-02|idioma=es|issn=0104-8333|doi=10.1590/S0104-83332008000100008}}</ref>. == Хәзерге вакытта == Көнбатыш Сахара территория белән гамәлдә идарә итүче [[Марокко]] белән Көнбатыш Сахараның төп халкы мәнфәгатьләрен белдерүче һәм аның бәйсезлеге өчен көрәшүче [[Полисарио]] фронты арасында бәхәсле территория булып кала. [[1991 ел]]да солых килешүенә кул куела, аның шартлары буенча Марокко Көнбатыш Сахарада бәйсезлек мәсьәләсе буенча референдум оештырырга вәгъдә бирә. Бүгенге көнгәчә ул референдум төрле сәбәпләр аркасында үткәрелмәгән, ә Марокко исә биргән вәгъдәсенә карамыйча, референдум турында идеядан гомумән баш тарта. АКШ Үзәк разведка идарәсе бастырган Бөтендөнья фактлар китабы (''CIA World Factbook'') мәгълүматларына караганда, [[сөнниләр]] халыкның 99,99 % ын тәшкил итә <ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/wi.html|título=CIA - The World Factbook -- Western Sahara|fechaacceso=2021-11-30|fecha=2007-06-12|sitioweb=web.archive.org|title=архив күчермәсе|accessdate=2021-12-23|archivedate=2007-06-12|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070612210735/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/wi.html}}</ref>. [[1975 ел]]га кадәр Көнбатыш Сахарада 20 меңнән артык [[католик]] исәпләнсә, [[2007 ел]]да алар нибары 100гә якын калган. Көнбатыш Сахарада бәрелешләрдән соң, күп кенә халыкның качак хәленә төшеп, күрше илләрдәге вакытлы качаклар лагерьларына яшәргә күчүе һәм [[Полисарио]] фронтының генераль секретаре һәм 1976―2016 елларда өлешчә танылган Сахара Гарәп Демократик Республикасы президенты {{Тәрҗемә ителмәгән 3| Мөхәммәд Габделгазиз (Сахара сәясәтчесе)|Мөхәммәд Габделгазиз| en| Mohamed Abdelaziz (Sahrawi politician)}} (1946―2016) үлеменнән соң, [[Испания]]гә күпләп [[мөһаҗир]]леккә китүе сәбәпле, илдә [[мөселманнар]] саны кими бара. == Сылтамалар == * [http://www.polisario.es/ Сайт] {{ref-es}} * [http://www.peacekeeper.ru/print.php?dbase=main&id=876 Фирсов М. Западная Сахара: забытый форпост миротворчества] (2005) {{ref-ru}} * [http://www.iimes.ru/rus/stat/2003/10-11-03.htm Куделев В. О некоторых итогах XI-го съезда фронта Полисарио] (2003) {{ref-ru}} * [http://www.economist.com/world/africa/displaystory.cfm?story_id=E1_RRNVJDP Economist magazine (2007): Stalemate in Western Sahara] {{ref-en}} == Моны да карагыз == * [[Мароккода ислам]] * [[Африкада ислам]] == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Африкада ислам}} [[Төркем:Илләр буенча ислам]] [[Төркем:Африкада ислам]] [[Төркем:Көнбатыш Сахарада ислам]] n8rrhnni3vvp1suz3slotnew7neltpi Непрыники 0 550976 3526537 3404998 2022-08-04T19:26:57Z Pierre L'iserois 40487 wikitext text/x-wiki {{ТП}} '''Непрыники''' ({{lang-be|Непрынікі}}<ref>Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Віцебская вобласць: нарматыўны даведнік / У. М. Генкін, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2009. — 668 с. ISBN 978-985-458-192-7</ref>) — [[Беларусия|Белоруссиянең]] [[Витебск өлкәсе]] Шаркавшчынский районында урнашкан авыл.<ref>Статистический ежегодник Витебской области. — Витебск: Главное статистическое управление Витебской области, 2013.</ref> == Тарихы == 1921-1945 елларда Польша Республикасы Виленский воеводалыгы Дисенский өязе Шаркавшчына гминасы составында авыл.<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 6</ref> == Климаты == Биредә климат уртача, җылы җәй һәм йомшак кыш хас. Җил җәен төньяк-көнбатыштан, кышын көньяк яки көньяк-көнбатыштан исә, кышын еш кына циклоннар уза һәм җепшек һава торышы тора.<ref>{{cite web|url=http://countrystudies.us/belarus/15.htm |title= Climate of Belarus.|author= |publisher= |date = |accessdate= 2015-10-04 |lang= en |description=}}</ref> == Халык саны == * 1921 елда авылда 89 кеше, 21 хуҗалык исәпләнгән.<ref name="skorowidz22">Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej — Tom VII — Część II — Ziemia Wileńska — Powiaty: Brasław, Duniłowicze, Brasław i Wilejka, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923, s 74.</ref> * 1931 елда авылда 105 кеше, 25 хуҗалык исәпләнгән.<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 25.</ref> {{ХСВМ||Таблица}} == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Әдәбият == * Регион. Витебская область. Время действий и преобразований = The region. Vitebsk region. The time of actions and transformations / ред.-сост. М. В. Шиманский, А. Ф. Градюшко; фото В. С. Стрелковский [и др.]. — Мн., 2006. — 196 с. * В. А. Жучкевич. Краткий топонимический словарь Белоруссии. — Минск: Белорусский Государственный Университет, 1974. — 448 с. * [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_VII/108 Niepreniki, powiat dzisieński, gmina Ihumenowo, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, Tom_VII/108] [[Төркем:Беларусия авыллары]] [[Төркем:Витебск өлкәсе торак пунктлары]] [[Төркем:Шаркавшчынский районы торак пунктлары]] {{Belarus-geo-stub}} smquyojvt6t1x1snwwi2phzisz4y9ol Шахмай авылы тарихы музее 0 567458 3526575 3526070 2022-08-04T20:32:59Z Frhdkazan 3171 {{УК}}== Сылтамалар == wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Шахмай авылы тарихы музее |файл =Шахмай_музее.jpg |зурлык = 250px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 2015 |урын = 423183 [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Яңа Чишмә районы]], [[Шахмай]], Үзәк ур., 40. Тел. 8 (843-48) 38-4-07. |директор = Лидия Зөфәр кызы Лотфуллина <br/> Гөлүсә Илһам кызы Баһаветдинова<br/>(''филиал мөдире'') |сылтама = |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{External media |рәсем1=[https://vk.com/wall-186453674_2081 Музейдан фотосурәтләр.]}} '''Шахмай авылы тарихы музее''', [[Мирхәйдәр Фәйзи исемендәге Шахмай авылы тарихы музее]], ''рәсми исеме'' Татарстан Республикасы Яңа Чишмә муниципаль районы «Халык иҗаты һәм көнкүреше музее» муниципаль бюджет учреждениесе филиалы ― Мирхәйдәр Фәйзи исемендәге Шахмай авылы тарихы музее ({{lang-ru|Филиал Музей истории села Шахмайкино имени Мирхайдара Файзи муниципального бюджетного учреждения культуры Музей народного творчества и быта Новошешминского муниципального района Республики Татарстан}}) ― Татарстанның [[Яңа Чишмә районы]] [[Шахмай]] авылында урнашкан, 2015 елда тарихи бинада ачылган муниципаль мәдәният оешмасы (''музей''). [[Зирекле (Яңа Чишмә районы)|Зирекле авылының]] [[Халык иҗаты һәм көнкүреше музее (Зирекле)|«Халык иҗаты һәм көнкүреше музее»]] филиалы. Яңа Чишмә районында ачылган дүртенче музей. == Бина == Музей Шахмай уртасындагы ак таштан салынган ике катлы бинада урнашкан. Әлеге бина ― татар драматургы [[Мирхәйдәр Фәйзи]]нең бабасы Әxмәтҗан Фәйзулла улы Фәйзуллин йорты. Аны Әхмәтҗан бай [[XIX гасыр]] башында ук салдырган булган. Мирхәйдәрнең әтисе Мостафа Фәйзуллин, шул йортта туып-үсеп, биредә 19 яшенә кадәр яшәп, 1854 елда [[Орски]]га чыгып киткән. Нәселләре әлеге тарихи бина белән бәйле шәхесләр: Мирхәйдәр Фәйзинең бертуган абыйсы Шакирҗанның улы [[Рәфгать Фәйзуллин]] (БАССР халык артисты, 1964); РСФСР һәм ТАССР атказанган сәнгать эшлеклесе, [[Татарстан Республикасының Габдулла Тукай исемендәге дәүләт премиясе|Г. Тукай исемендәге Дәүләт премиясе]] лауреаты композитор [[Җәүдәт Фәйзи]] һәм аның олы абыйсы профессор―рентгенолог [[Мидхәт Фәйзуллин (1908)|Мидхәт Харис улы Фәйзуллин]]. Мирхәйдәр Фәйзинең бертуган абыйсы Шакирҗан ― Фәйзуллиннар нәселенең әлеге йортта [[Октябрь революциясе]]нә кадәр яшәгән соңгы вәкиле. Советлар хакимияте урнашкач, ике катлы йортын халык карамагына тапшыра һәм бинаны төзекләндерү өчен акча бирә. Аскы катта ― кибет, өстә ― укыту класслары ачыла. 1932 елдан бинада 30 ел мәктәп, 40 ел балалар бакчасы эшләгән. 2005 елда бирегә Шахмай авыл советы белән медпункт күчерелгән. М. Фәйзи, 1896 елның җәеннән башлап, әтисенең туган авылына кайтып йөргән. «''Орскида мул тормыш белән яшәсә һәм үз максатына ирешеп көн итсә дә, әтисе (Мостафа) туып-үскән туфрагын бик сагына, күрәсең. Кама буйларына кайткач, Мостафа абзыйның яшәреп киткәндәй булуын Мирхәйдәр дә сизенә иде''»<ref>''[[Барлас Камалов|Б. Х. Камалов]]''. Мирхәйдәр Фәйзи. [[Казан]]: [[Татарстан китап нәшрияты]], 1987</ref>. == Тарих == [[Файл:Зирекле музее.jpg|250px|thumb|right|[[Зирекле (Яңа Чишмә районы)|Зирекле авылының]] [[Халык иҗаты һәм көнкүреше музее (Зирекле)|«Халык иҗаты һәм көнкүреше музее»]]]] [[Яңа Чишмә районы|Яңа Чишмә муниципаль районы]] Башкарма комитеты җитәкчесенең 2015 елның 20 июлендәге 191нче санлы карары белән, [[Зирекле (Яңа Чишмә районы)|Зирекле авылының]] [[Халык иҗаты һәм көнкүреше музее (Зирекле)|«Халык иҗаты һәм көнкүреше музее»]] филиалы буларак, «Шахмай авылы тарихы музее ачыла <ref>[https://novosheshminsk.tatarstan.ru/o-t-ch-yo-t-mbuk-muzey-narodnogo-tvorchestva-i-bit.htm Отчет МБУК «Музей народного творчества и быта Новошешминского муниципального района РТ» за 2020 год]{{ref-ru}}</ref>. Музей оештыру тәкъдиме белән Шахмай авылы мәчете имам-хатыйбы Ринат Сәхабетдин улы Салаватов һәм авыл мәктәбенең 1964―1998 еллардагы директоры Әсхәт Зариф улы Шәрипов<ref>[http://shaxmay.narod.ru/directs/sharipov.html Әсхәт Зариф улы Шәрипов.] Шахмай урта мәктәбе сайты</ref> чыккан. 2014 елда Мостафа Фәйзуллин яшәгән йортка мемориаль такта куела. 2015 елның 3 августында музей тантаналы рәвештә ачыла. Тантанада район башлыгы Вячеслав Козлов, ТРда Кеше хокуклары буенча вәкаләтле вәкил [[Сәрия Сабурская]], Мәскәүдә яшәүче рәссам Вахит Баһаветдинов катнашкан. == Экспозиция == «Мирхәйдәр Фәйзи исемендәге Шахмай авылы тарихы музее» территориясенең гомуми мәйданы ― 0,12 га, музей бинасының гомуми мәйданы ― 240,7 кв. м. Экспозициянең гомуми мәйданы ― 76,5 кв. м. Филиал ике юнәлеш буенча үз эшчәнлеген алып бара: * Фәйзуллиннар нәселен, [[Мирхәйдәр Фәйзи]] иҗат мирасын өйрәнү; * [[Шахмай]] авылы тарихын өйрәнү һәм торгызу. Төп фондта экспонатлар саны (2020 елга) ― 360 саклау берәмлеге, фәнни–ярдәмче фондта ― 39 саклау берәмлеге. [[Файл:Мирхәйдәр Фәйзи.jpg|200px|thumb|right|[[Мирхәйдәр Фәйзи]] (''1891―1928'')]] === Кызыклы экспонатлар === Чәй сервизы (''Шакирҗанның оныгы Гөлнур Фәйзуллина тапшырган''), муен төймәсе (''Мостафа хатынына [[хаҗ]]дан алып кайткан''), [[Мирхәйдәр Фәйзи]] һәм әти-әнисенең портретлары (''автор Рөстәм Хуҗин''), Фәйзуллиннар нәсел шәҗәрәсенең (''[[Казан]]ның 167нче мәктәбендәге М. Фәйзи музеенда урнашкан'') зурайтылган фотосы һ. б. Музей эшчәнлеген оештырып җибәрүдә «РИТЭК» {{comment|АҖ|акционерлык җәмгыяте}} социаль проектлар конкурсының (2016 ел) «Рухият һәм мәдәният» номинациясендә откан грант акчасы ярдәм итә. Әлеге акчага җиһаз һәм компьютер техникасы сатып алынган. Проект авторы ― Резидә Абдуллина, ул шулай ук музей эшенә үз өлешен керткән, филиал мөдире булып та эшләп алган. 2016―2021 елларда филиал мөдире вазифасында Гөлнар Сабирова эшли. Беренче вакытта музей бинаның икенче катында гына урнашкан булса, 2019 елның февралендә бина тулысынча филиал карамагына бирелгән. Өстәге катта ике зал эшли: беренче залда Фәйзуллиннар нәселенең портрет, фоторәсем, шәхси әйберләре, гаилә архивыннан документлар урнаштырылган. Икенче залда сакланучы экспонатлар: көнкүреш әйберләре, металл эш кораллары, агач әйберләр, бизәкләп тукылган сөлгеләр, ашъяулыклар, тамбурлап чигелгән намазлыклар һ. б. 2018 елга кадәр авыл җирлеге биләгән беренче кат тулысынча музей өчен бирелә. Анда авыл тарихын яктыртучы экспозицияләр реконструкцияләнә. Музейда авыл халкы, мәктәп укучылары өчен экскурсия, очрашу, тәрбия чаралары уздырыла. [[Мирхәйдәр Фәйзи]] шәхесе белән бәйле күргәзмә даими тулыландырыла. Музейга бу эштә Казанда яшәүче Диләрә Мөхәммәдъярова (''М. Фәйзинең абыйсы Сәетгәрәйнең оныгы'') даими ярдәм итә. 2020 елның 20 маенда ТР Президенты [[Рөстәм Миңнеханов]] Шахмай авылы тарихы музеенда була <ref>[https://kazanfirst.ru/news/518320 Рустам Минниханов с рабочей поездкой побывал в Новошешминском районе.] kazanfirst.ru, 20.05.2020{{ref-ru}}</ref>. == Музей (филиал) мөдирләре == * Гөлгенә Рамил кызы Галләмова * Гөлнар Камил кызы Сабирова * Гөлүсә Илһам кыы Баһаветдинова == Әдәбият == * ''Гөлүсә Баһаветдинова''. Həсел тамырлары – Шахмайда. [[Мәйдан (журнал)| «Мәйдан»]], 2021 ел, ноябрь, 128-130нчы бит. * Тарих шулай языла. «[[Мәдәни Җомга]]», № 37 18.09.2020. == Сылтамалар == * [http://novoshishminsk.ru/news/kultura-i-iskustvo/v-shahmaykino-otkryilsya-muzey В Шахмайкино открылся музей.] [[Шешминская новь (газета)|«Шешминская новь»]], 10.08.2015{{ref-ru}} * [https://novosheshminsk.tatarstan.ru/o-t-ch-yo-t-mbuk-muzey-narodnogo-tvorchestva-i-bit.htm Отчет МБУК «Музей народного творчества и быта Новошешминского муниципального района РТ» за 2020 год]{{ref-ru}} * [https://vk.com/wall-186453674_2081 Двухэтажное здание Музея истории села Шахмайкино.] Новошешминск [[ВКонтакте]]{{ref-ru}} == Моны да карагыз == * [[Мирхәйдәр Фәйзи музей-утары (Шода)|Балтач районы Шода авылында Мирхәйдәр Фәйзи музей-утары]] == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> == Сылтамалар == [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Яңа Чишмә районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] [[Төркем:2015 елда нигезләнгән музейлар]] [[Төркем:Мирхәйдәр Фәйзи]] {{Тышкы сылтамалар}} {{Татарстан музейлары}} c80oif5zkdyjj8idg154nplfmksnigw Иске Рәҗәп музее 0 585550 3526544 3506647 2022-08-04T19:32:32Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Музей |исем = Иске Рәҗәп музее |файл = Иске_Рәҗәп_мәктәбе.jpg |зурлык = 250px |язу = <small>Музей урнашкан мәктәп бинасы күренеше</small> | |lat_dir = N |lat_deg = 54.593776 |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg = 49.669568 |lon_min = |lon_sec = |region = RUS |CoordScale = |нигезләнгән = 1965 |урын = 422865, [[РФ]], {{байрак|Татарстан}} [[Татарстан]], [[Спас районы]], [[Иске Рәҗәп]], Ленин ур., 36 |директор = |сылтама = [https://edu.tatar.ru/spassk/iske-ryazyap/sch iske-ryazyap/sch] |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} {{Портал|Тарих}} '''Иске Рәҗәп мәктәбе тарих-туган якны өйрәнү музее''' ({{lang-ru|Историко-краеведческий музей Иске Рязяпской средней общеобразовательной школы}}) ― [[Татарстан]]ның [[Спас районы]] [[Иске Рәҗәп]] авылында урнашкан музей. Федераль статуска ия <ref>[http://spas-rt.ru/news/novosti/iskeryazapskaya-shkola-spasskogo-rayona-otmetila-stoletniy-yubiley-foto Искерязапская школа Спасского района отметила столетний юбилей.] «Новая жизнь», 20.08.2018{{ref-ru}}</ref>.<br/> Музей директоры (''җәмәгать башлангычында'') ― [[Зиннәтулла Гыйззәтуллин|Зиннәтулла Гыйззәтулла улы Гыйззәтуллин]] (1924―2022) <ref>[https://vk.com/public212080449?z=photo-156726360_457243355%2Fwall-212080449_25 Сегодня скончался последний ветеран Великой Отечественной войны Спасского района РТ.] Иске Рязяпская СОШ [[ВКонтакте]], 30.04.2022</ref><ref>[https://tatar-inform.tatar/news/spas-raionynda-boek-vatan-sugysynyn-songy-veterany-belan-xuslastylar-5854036 Спас районында Бөек Ватан сугышының соңгы ветераны белән хушлаштылар.] [[Татар-информ]], 2.05.2022 </ref>, ТР атказанган укытучысы, РСФСР халык мәгарифе отличнигы, мәктәптә 60 ел тарих укытучысы булып эшләгән, пенсионер, мәктәп музее директоры, 1965 елдан Иске Рәҗәп авылы ветераннар советы рәисе. == Тарих == Татарстан АССР [[Куйбышев районы (Татарстан)|Куйбышев]] (1991 елдан [[Спас районы|Спас]]) районы [[Иске Рәҗәп]] урта гомуми белем бирү мәктәбендә 1951 елдан бүгенге көнгә кадәр туган якны өйрәнү түгәрәге эшләп килә. Түгәрәк белән 1951―2006 елларда Зиннәтулла Гыйззәтулла улы Гыйззәтуллин җитәкчелек иткән. Түгәрәккә йөрүче укучылар [[Бөек Ватан сугышы]]нда катнашучылар, сугыш елларындагы авыл, һәлак булучылар турында, гомумән, Иске Рәҗәп авылы тарихы, мәктәп тарихы турында материаллар җыя башлаган, нумизматика белән шөгыльләнгән. Башта мәктәптә «Хәрби һәм Хезмәт даны почмагы» (бүлмәсе) ачалар, 90 яшь тулу уңаеннан (1960 елның 22 апрелендә) [[Владимир Ленин|В. И. Ленин]] музее ачыла (''материаллар бүген дә музей архивында саклана''). Әлеге музей базасында «Туган якны өйрәнү музее» өчен экспонатлар туплана. Бөек Ватан сугышында Җиңүнең 20 еллыгына 1965 елның 9 маенда мәктәптә «Тарих-туган якны өйрәнү музее» ачыла. Мәктәп дирекциясе музей булдыру өчен бүлмә биргән. Шул ук көнне авылда Бөек Ватан сугышында һәлак булганнар истәлегенә һәйкәл ачыла <ref>[https://vk.com/public212080449?z=photo-212080449_457239085%2Fwall-212080449_20 Бөек Ватан сугышында һәлак булганнар истәлегенә 1965 елда ачылган һәйкәл фоторәсеме.] Иске Рязяпская СОШ ВКонтакте, 30.04.2022</ref>. 2010 елның 8 маенда авылда Бөек Ватан сугышында һәлак булганнар һәм сәяси репрессия корбаннары истәлегенә мемориал ачылган. 2005 елның 3 октябрендә Иске Рәҗәп урта мәктәбенең яңа бинасын ачалар, һәм музей яңа мәктәп бинасына күчерелә. Мәктәпнең яңа бинасында музейда реставрация эшләре башкарыла. Музей белән 2001 елдан (''[[пенсия]]гә чыккан көннән'') Татарстан Республикасының атказанган укытучысы, сугыш ветераны Гыйззәтуллин Зиннәтулла Гыйззәтулла улы җитәкчелек иткән <ref>[https://tatfrontu.ru/news/vsyu-zhizn-posvyatil-shkole-i-detyam-zinatulla-gizatullin-uchastnik-velikoy-otechestvennoy Всю жизнь посвятил школе и детям Зинатулла Гизатуллин, участник Великой Отечественной войны из Спасского района.] Виртуальный музей Великой Отечественной войны Республики Татарстан, 26.12.2019</ref>. 1965 елның маеннан 2010 елның 1 маена кадәр музейда барлыгы 47998 кеше булган. == Музей бүлекләре == [[Файл:Иске_Рәҗәп_музее_1.jpg|300px|thumb|right|Музейның эчке күренеше]] * I бүлек. Иске Рәҗәп авылы борынгы заманнардан Октябрь революциясенә кадәр. * II бүлек. Иске Рәҗәп авылы революция һәм гражданнар сугышы елларында. * III бүлек. Иске Рәҗәп авылы 1945 елга кадәр коллективлашу елларында. * IV бүлек. Мәдәният. * V бүлек. Мәгариф. * VI бүлек. Иске Рәҗәп авылы Бөек Ватан сугышы елларында. * VII бүлек. Иске Рәҗәп авылы 1950―1980 елларда. * VIII бүлек. Иске Рәҗәп урта мәктәбендә 1941 елның беренче чыгарылышы. * IX бүлек. Иске Рәҗәп урта мәктәбенә 90 яшь <ref>[https://rykovodstvo.ru/instr/157433/index.html Историко-краеведческий музей иске рязяпской средней общеобразовательной школы.] rykovodstvo.ru</ref><br/> һ.б. == Күргәзмәләр == * «Алар дәүләт премияләренә лаек булган» стенды * Иске Рәҗәп урта мәктәбен тәмамлаган Спас районы администрациясе башлыгына ([[Камил Ногаев]]) багышланган стенд * Спас районы [[Советлар Союзы Каһарманы|Советлар Союзы Каһарманнары]] һәм [[Дан ордены]]ның тулы кавалерлары портретлары * [[Әфганстан]]да [[Äfğänstan suğışı (1979-1989)|сугышта]] катнашкан 14, [[Чечня]]да [[Berençe çeçen suğışı|сугышта]] катнашкан 10 кеше исемлеге<br/> һ.б. == Экспонатлар == Музейның гомуми мәйданы ― 52,5 кв.м. Музей фонды: экспонатларның гомуми саны ― 594, төп фондта 446, ярдәмче фондта ― 148 саклау берәмлеге. * 1695 елда игълан ителгән Иске Баран (Иске Рәҗәп) авылы крестьяннарына җирне беркетү турында патша [[Петр I]] Указы. * стеллажларда хезмәт кораллары, йорт-көнкүреш җиһазлары, кием-салым, аяк киемнәре, чабата, оеклар һ. б. * «Калалар өсте» крепосте җирлегендә табылган XIII гасыр сөңге очы * [[Романовлар]] патшалыгының 300 еллыгы медале * совет мәктәбенең беренче укытучылары: Фәйзрахман Галимҗанов, Хәсән Усманов, Хаҗи Сәлмушев турында материаллар * [[Бөек Ватан сугышы]] фронтларында һәлак булган 272 кеше исемлеге * Иске Рәҗәп урта мәктәбен тәмамлаган 196 укытучы исемлеге * Иске Рәҗәп урта мәктәбен тәмамлаган 50 күренекле шәхеснең фотосурәте * һ. б. == Сылтамалар == * [https://pandia.ru/text/78/007/38398.php Историко-краеведческий музей иске Рязяпской средней общеобразовательной школы (села Иске Рязяп) Спасского муниципального района республики Татарстан.] Контент-платформа Pandia.ru{{ref-ru}} * [https://edu.tatar.ru/spassk/iske-ryazyap/sch/page2858341.htm Иске Рәҗәп урта гомуми белем бирү мәктәбенең «Татарстан Республикасында электрон мәгариф» порталындагы рәсми бите] * [http://ickerazap.rusedu.net/post/117/525 Школьный музей МОУ Иске Рязяпская средняя общеобразовательная школа] * [https://tatmuseum.ru/news/natsionalnyj-muzej-respubliki-tatarstan-v-spasskom-rajone_2019_02_27/ Национальный музей Республики Татарстан в Спасском районе.] Национальный музей Республики Татарстан, 27.02.2019 * [https://vk.com/video/@mbouirsosh?z=video189617062_456239100%2Fpl_413273643_-2 Мужчина года] (''видео, 3:34'') == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Спас районы музейлары]] [[Төркем:1965 елда нигезләнгән музейлар]] [[Төркем:Мәктәп музейлары]] [[Төркем:Тарих-туган якны өйрәнү музейлары]] 3i39tof4im5s5jo78e5s0dvcvv2zc2i Калып:Россия җәмигъ мәчетләре 10 585746 3526371 3508048 2022-08-04T15:29:22Z Әмир 15082 викиләштерү wikitext text/x-wiki {{Navbox | name = Россия җәмигъ мәчетләре | state = <includeonly>{{{state|autocollapse}}}</includeonly> | titlestyle = background:#00AA00; color:#FFFF00; border-bottom: 1px solid #fdfdfd; | title = [[Россия җәмигъ мәчетләре |<span style="color:#FFFF00;"> Россия җәмигъ мәчетләре </span>]] |image = [[File:Мечеть Кул Шариф, 2009.jpg|100px|Колшәриф мәчете]] | evenstyle = background:#f0f0f0 | group1 = [[Гамәлдәге мәчетләр|<span style="color:#FFFF00;">Гамәлдәге мәчетләр</span>]] | group1style = background: #00AA00; color:#FFFF00; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 1px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list1 = [[Ак мәчет (Әстерхан)|Әстерхан]]&nbsp;{{!}} [[Барнаул җәмигъ мәчете |Барнаул]]&nbsp;{{!}} [[Мөхтәров мәчете|Владикавказ]]&nbsp;{{!}} [[Вологда җәмигъ мәчете |Вологда]]&nbsp;{{!}} [[Чечня йөрәге мәчете |Грозный]]&nbsp;{{!}} [[Гудермес җәмигъ мәчете|Гудермес]]&nbsp;{{!}} [[Рамазан (мәчет, Екатеринбург) | Екатеринбург]]&nbsp;{{!}} [[Иваново җәмигъ мәчете | Иваново]]&nbsp;{{!}} [[Ижау җәмигъ мәчете | Ижау]]&nbsp;{{!}} [[Өркет җәмигъ мәчете |Иркутск]]&nbsp;{{!}} [[Колшәриф мәчете |Казан]]&nbsp;{{!}} [[Мөнирә (мәчет, Кемерово) |Кемерово]]&nbsp;{{!}} [[Курган җәмигъ мәчете |Курган]]&nbsp;{{!}} [[Курчалой җәмигъ мәчете |Курчалой]]&nbsp;{{!}} [[Майкоп җәмигъ мәчете |Майкоп]]&nbsp;{{!}} [[Үзәк җәмигъ мәчете (Махачкала) | Махачкала]]&nbsp;{{!}} [[Мәскәү җәмигъ мәчете |Мәскәү]]&nbsp;{{!}} [[Нальчик үзәк мәчете | Нальчик]]&nbsp;{{!}} [[Нижгар җәмигъ мәчете |Түбән Новгород]]&nbsp;{{!}} [[Орехово-Зуево җәмигъ мәчете| Орехово-Зуево]]&nbsp;{{!}} [[Пирем җәмигъ мәчете|Пермь]]&nbsp;{{!}} [[Ростов җәмигъ мәчете (2003)| Ростов-на-Дону]]&nbsp;{{!}} [[Самар җәмигъ мәчете |Самар]] &nbsp;{{!}} [[Санкт-Петербург җәмигъ мәчете| Санкт-Петербург]]&nbsp;{{!}} [[Сарытау җәмигъ мәчете |Сарытау]]&nbsp;{{!}} [[Тверь җәмигъ мәчете| Тверь]]&nbsp;{{!}} [[Тольятти җәмигъ мәчете|Тольятти]]&nbsp;{{!}} [[Ак мәчет (Тум)| Томск]]&nbsp;{{!}} [[Төмән җәмигъ мәчете |Төмән]]&nbsp;{{!}} [[Сембер үзәк җәмигъ мәчете | Сембер]]&nbsp;{{!}} [[Урыс-Мартан җәмигъ мәчете |Урыс-Мартан]]&nbsp;{{!}} [[Уфа шәһәренең беренче җәмигъ мәчете| Уфа]]&nbsp;{{!}} [[Ак мәчет (Чиләбе)|Чиләбе]]&nbsp;{{!}} [[Черкесск җәмигъ мәчете| Черкесск]]&nbsp;{{!}} [[Чита җәмигъ мәчете |Чита]] &nbsp;{{!}} [[Мөселманнар горурлыгы мәчете| Шали]]&nbsp;{{!}} [[Ярославль җәмигъ мәчете|Ярославль]] </div> | group2 = Төзелүче мәчетләр | group2style = background: #00AA00; color:#FFFF00; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list2 = [[Казан шәһәренең Җәмигъ мәчете |Казан]] &nbsp;{{!}} [[Әр-Рәхим мәчете|Уфа]]&nbsp;{{!}} [[Җамиг мәчете (Яр Чаллы)| Яр Чаллы]] </div> | group4 = Гамәлдә түгел | group4style = background: #00AA00; color:#FFFF00; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list4 =[[Ростов җәмигъ мәчете (1918) |Ростов-на-Дону]]&nbsp;{{!}} [[Хәкимия|Уфа]] | group5 = Рәсмиләштерелмәгән | group5style = background: #00AA00; color:#FFFF00; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list5 = </div> |below = <small style="color:white;"></span> <small><span style="color:white;">Моны да кара: [[Калып:Казан мәчетләре|<span style="color:white;">Казан мәчетләре</span>]]</small> |belowstyle = background:#00AA00 |below10 =}} <noinclude>[[Төркем:Калыплар:Русия]] [[Төркем:Русиядә ислам]][[Төркем:Калыплар:Ислам]]</noinclude> n2eqzwjw0xj51v0s2liv2flg300qvz2 Төркем:Шәхесләр:Түбән Кама районы 14 586035 3526588 3511263 2022-08-04T22:17:03Z Frhdkazan 3171 [[Төркем:Татарстан районнары буенча шәхесләр|Түбән Кама районы]] wikitext text/x-wiki [[Төркем:Татарстан районнары буенча шәхесләр|Түбән Кама районы]][[Төркем:Түбән Кама районы]] si1uclwtiwl4t8bd3k7xq7autb2vv8n Россия мөселманнары Диния нәзарәте 0 586141 3526435 3526029 2022-08-04T16:48:29Z Әмир 15082 мәгълүмат өстәү: /* РМДН голәмәләр шурасы */ wikitext text/x-wiki {{Оешма |исем = Россия мөселманнары Диния нәзарәте |альтернатив исем = |background_color=#4B92DB |логотип = РМДН_эмблемасы.jpg |логотип зурлыгы = 150 |рәсем асты язуы = |харита1 = |харита зурлыгы1 = |легенда1 = |харита2 = |харита зурлыгы2 = |легенда2 = |бергәлек = |үзәкнең төре = Баш-фатир |үзәк = 109044<br/> {{байрак/Русия}} / [[Файл: Flag of Moscow, Russia.svg |20px]] '''[[Мәскәү]]''', Үзәк АО, Таган районы, Беренче Крутицкий тыкрыгы., 5 - 2 |төре = үзәкләштерелгән дини оешма |телләр = |җитәкче вазыйфасы1 = '''[[Мөфти]]''' |җитәкче исеме1 = [[Альбир Крганов]] |җитәкче вазыйфасы2 = |җитәкче исеме2 = |җитәкче вазыйфасы3 = |җитәкче исеме3 = |нигезләүче1 = |нигезләү сәбәпләре1 = '''[[Россия Федерациясе юстиция министрлыгы|РФ Юстиция министрлыгында]] теркәлү''' |нигезләү көне1 = [[2016 ел]] |нигезләүче2 = |нигезләү сәбәпләре2 = |нигезләү көне2 = |нигезләүче6 = |нигезләү сәбәпләре6 = |нигезләү көне6 = |ябу сәбәпләре = |ябу көне = |сайт = [https://dsmr.ru/ '''dsmr.ru'''] |искәрмә1 = |искәрмә2 = |искәрмә5 = }} ''[[Россия Федерациясе мөселманнарының Диния нәзарәте]] белән бутамагыз'' '''Россия мөселманнары Диния нәзарәте''', яки [[Россия мөселманнары Дини җыены]] ({{lang-ru|Централизованная религиозная организация Духовное собрание мусульман России, ДСМР}}) – үзәкләштерелгән дини оешма. Россия Федерациясе төбәкләрендә теркәлү узган мөселманнарның җирле һәм төбәк дини оешмаларының бер өлешен берләштерә. 2016 елдан җитәкчесе – мөфти [[Альбир Крганов]] (1976 елгы). == Тарих == [[Файл:РМДН_офисы.jpg|200px|thumb|right|РМДН урнашкан бина. Беренче Крутицкий тыкрыгы., 5 - 2]] [[Файл:Крганов.jpg|200px|thumb|right| Мөфти [[Альбир Крганов]]]] 2016 елда Россиядә өч "төп гомумроссия" мөфтияте эшли <ref>[https://realnoevremya.ru/articles/51216 Рушан Аббясов, Совет муфтиев России: «Структура Альбира Крганова вносит раскол в умму»] // realnoevremya.ru/articles/51216</ref>: мөфти [[Тәлгать Таҗетдин]] җитәкчелегендәге [[Россия мөселманнарының Үзәк Диния нәзарәте]] ([[Уфа]]), шулай ук мөфти [[Равил Гайнетдин]] җитәкчелегендәге [[Россия Федерациясе мөселманнарының Диния нәзарәте]], [[Россия мөфтиләр шурасы]] (1996 елда оешкан)<ref>[https://www.umma-42.ru/news-v-rossii-i-sng-otsutstvie-edinogo-obscherossiyskogo-muftiyata-po-tipu-russkoy-pravoslavnoy-tserkvi-luchshe-dlya-musulman Отсутствие единого общероссийского муфтията по типу Русской православной церкви лучше для мусульман?] // www.umma-42.ru</ref>. Төрле вакытта Россиядә тагын бер "гомумроссия" мөфтияте булдыру омтылышлары күзәтелә. 2016 ел ахырында [[Мәскәү]]дә 10 төбәк мөфтияте вәкилләре катнашында «Россия мөселманнарының Диния нәзарәте» дини оешмасының беренче утырышы уза<ref>''Лункин Р. Н., Филатов С. Б.'' [https://cyberleninka.ru/article/n/islam-v-rossii-osnovnye-struktury-i-gosudarstvennaya-vlast Ислам в России: основные структуры и государственная власть] // Научно-аналитический Вестник Института Европы РАН</ref>. Оештыручылар – Себер мөселманнарының Диния нәзарәте – Омск мөфтияте, Мәскәү шәһәре һәм Үзәк регион мөселманнарының Диния нәзарәте – Мәскәү мөфтияте, Чуваш Республикасы мөселманнарының Диния нәзарәте. Оештыручылар составына [[Томск өлкәсе]] һәм [[Чуашстан]] мөселманнарының кайбер җирле дини оешмалары да кергән. Оешма [[Россия Федерациясе юстиция министрлыгы]] органнарында 2016 елның 10 октябрендә теркәлгән. Изге [[Коръән]] һәм [[Мөхәммәд пәйгамбәр]]нең сөннәте нигезендә төзелгән, [[Хәнәфи мәзһәбе]], {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Матуриди|матуриди|ru|Матуридизм}} дини-хокукый юнәлешенә, шулай ук 1788 елда [[Екатерина II]] указы буенча төзелгән [[Ырынбур мөселман диния нәзарәте]] рухи-кануни принципларына һәм традицияләренә таяна. 2016 елның 30 ноябрендә [[Мәскәү|Мәскәү шәһәренең]] «Президент-Отел»ендә 12 илдән килгән кунаклар катнашында «Россия мөселманнарының Диния нәзарәте» дини оешмасын нигезләү утырышы була. Россия мөселманнары Диния нәзарәтенең бертавыштан сайланган яңа җитәкчесе―мөфти Альбир Кргановка РМДН символлары — каләм белән кара савыты, таяк, чалма тапшырыла. Яңа «гомумроссия мөфтияте» башлыгы — мөфти Альбир Крганов: «оешма инде булган дини оешмалар белән көндәшлек итәргә теләми, ә киресенчә, аларны берләштерергә һәм дискуссияләр өчен ачык мәйданчык булырга ниятли», дип белдерә. Яңа гомумроссия мөфтияте башлыгын [[Россия мөселманнарының Үзәк Диния нәзарәте]]ннән аерылган мөфти дип атыйлар. Мөфти А. Крганов турында «югары хакимият эшелоннарында сизелерлек ярдәм күрсәтелгән дин эшлеклесе буларак билгеле» дип язганнар, Дин белгече Андрей Берман раслаганча: «Крганов Россия Иҗтимагый палатасына Президент квотасы буенча керә, бу инде күп нәрсә турында сөйли. Аның үз инициативасы белән, өстә килештермичә генә, гамәлдәге дини структураларга һөҗүм итүен күз алдына да китерүе кыен. Бу факт шул ук [[ҮДН]]нең үз миссиясен үти алмавын, яшь мөселманнарга тиешле йогынты ясамавын дәлилли. Ә яшь мөселманнар өлкән яшьтәге, смартфон дигән нәрсәне белмәүче руханилар артыннан барырга риза түгел»<ref>''Александр Белов.'' [https://pravdapfo.ru/comment/91455 Крганов учредил новый муфтият] // pravdapfo.ru</ref>. == Структура == Россия мөселманнары Диния нәзарәте РФ төбәкләрендәге кайбер мөфтиятләрне берләштерә. 2017 елда аңа Мәскәү мөфтияте, Ханты-Манси – Югра мөселманнарының төбәк Диния нәзарәте, [[Кемерово өлкәсе мөселманнарының Диния нәзарәте|Кемерово өлкәсе мөселманнары Диния нәзарәте]], Себер мөселманнары Диния нәзарәте, Чуашстан мөселманнары Диния нәзарәте, Томск һәм Томск өлкәсе мөселманнарының Диния нәзарәте, Свердловск өлкәсе мөселманнары Диния нәзарәте, Дагстан мөфтияте, Санкт-Петербург мөселманнары Диния нәзарәте, Байкал мөфтияте, Волгоград мөселманнары Диния нәзарәте, Пенза өлкәсе мөселманнары Диния нәзарәте, Мәскәү өлкәсе мөселманнары мөхтәсибәт җыены, Новосибирск шәһәре «Җәмигъ мәчете» мөселман дини оешмасы. == РМДН голәмәләр шурасы == * [[Альбир Крганов]], РМДН рәисе, мөфти. * Абдулла Кифах, [[Волгоград]] мөфтияте мөфтие. * Нурулла Турсунбаев, [[Томск өлкәсе]] мөселманнары Диния нәзарәте рәисе, мөфти. * Әнәс Садретдинов, Мәскәү мөфтияте имам-хатыйбы. * Рубин Мөниров, [[Кемерово өлкәсе]] мөселманнары Диния нәзарәте рәисенең (мөфтинең) урынбасары, Кемерово [[Мөнирә (мәчет, Кемерово)|«Мөнирә» мәчете]] [[имам-хатыйб]]ы. * Наил Ямалетдинов, [[Чуашстан мөселманнары Диния нәзарәте]] имам-хатыйбы <ref>[https://dsmr.ru/dukhovnoe-sobranie/struktura-dsmr.html Структура ДСМР. Члены Совета улемов ДСМР]{{ref-ru}}</ref> == Позиция == 2020 елда Россия мөселманнары Диния нәзарәте рәисе Альбир Крганов «конфессияара никахлар мөмкин» дип белдерә, шуның белән башка оешма — [[Россия Федерациясе мөселманнарының Диния нәзарәте]] үзәкләштерелгән дини оешмасы голәмәләр шурасының «мөселман ир-ат белән христиан яки яһүди хатын-кыз арасында никах рөхсәт ителми» дигән позициясенә каршы килә<ref>[https://ria.ru/20201110/brak-1583989844.html Духовное собрание мусульман не поддержало ограничение браков с иноверцами] // [[РИА Новости]]</ref><ref>[https://eadaily.com/ru/news/2020/11/11/kto-i-zachem-nadoumil-ulemov-gaynutdina-zapretit-mezhreligioznye-braki Кто и зачем надоумил улемов Гайнутдина запретить межрелигиозные браки?] // eadaily.com</ref>. == Сылтамалар == * [https://dsmr.ru/ Официальный сайт ДСМР] * [https://vk.com/dsmrussia ДСМР ВКонтакте] * [https://t.me/s/dsmrru ДСМР в telegraph] == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}} </small> [[Төркем:Мөселманнарның Диния нәзарәтләре]] [[Төркем:Русия ислам оешмалары]] [[Төркем:2016 елда нигезләнгән дини оешмалар]] 5da0k3fvdd5u4b0p6g5s1ey78qrh7yu Игорь Артамонов 0 586193 3526650 3522618 2022-08-05T10:05:30Z Frhdkazan 3171 /* Сылтамалар */ {{Русия субъектлары җитәкчеләре}} wikitext text/x-wiki {{CEESPRING2022}} {{Шәхес}} {{фш|Артамонов}} '''Игорь Георгиевич Артамонов''' ([[1967 ел|1967 елның]] [[14 март|14 марты]], [[Будённовск]], [[Ставрополь крае]], [[Россия Совет Федератив Социалистик Республикасы|РСФСР]], [[Совет Социалистик Республикалар Берлеге|ССРБ]]) — Россия сәясәтчесе, икътисадчы. [[Липецк өлкәсе]] администрациясе башлыгы 2019 елның 13 сентябреннән (Липецк өлкәсе администрациясе башлыгы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы 2018 елның 2 октябреннән 2019 елның 13 сентябренә кадәр). == Тормыш юлы == Игорь Артамонов 1967 елның 14 мартында [[Ставрополь крае|Ставрополь краеның]] [[Будённовск]] шәһәрендә туган. Кечкенә гаиләдә үскән. Игорь бала булганда әтисе вафат була. Аны әнисе һәм апасы тәрбияләгән. Мәктәптә математика һәм шахмат яраткан, шахмат ярышларында чыгыш ясаган. Спорт белән мавыккан, футбол һәм волейбол уйнаган<ref name="КП-2018-10-09">{{публикация|статья|автор=Мурадьян|автор имя=Лия|автор2=Клюева|автор2 имя=Юлия|заглавие=Игорь Артамонов играет на саксофоне, любит шахматы, спорт и математику|подзаголовок=Каким знают нынешнего врио губернатора Липецкой области школьные друзья и бывшие коллеги [фото, видео]|тип=газ|издание=Комсомольская правда Липецк|год=2018|месяц=10|день=09|номер=|ссылка=https://www.lipetsk.kp.ru/daily/26892/3936615/|архив=|архив дата=}}</ref>. Төньяк-көнбатыш чик буе округының Реболь чик буе погранотрядының «Вент» заставасында [[Финляндия]] чигендә хезмәт итә. 1987 елда сержант булып запаска китә<ref>{{Cite web|url=http://23fev.tilda.ws/|title=Дембельский альбом Игоря Артамонова|publisher=LipetskMedia.ru|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190705051200/http://23fev.tilda.ws/|archivedate=2019-07-05|deadlink=yes}}</ref>. 1990 елда Г. В. Плеханов исемендәге Мәскәү халык хуҗалыгы институтын тәмамлый. «МВА-Финанслар» программасы буенча «[[Югары икътисад мәктәбе]]» ФТУда һәм [[Русия Федерациясе Президенты каршындагы Русия Халык хуҗалыгы һәм дәүләт хезмәте университеты|РФ Хөкүмәте каршындагы халык хуҗалыгы академиясендә]] кадрлар идарә резервын үстерү программасы буенча белем алган<ref name="Finparty">{{cite web|url=https://finparty.ru/personal/igor-artamonov/|title=Биография — Игорь Артамонов|website=Finparty|accessdate=2022-05-18|archivedate=2018-10-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181024035533/https://finparty.ru/personal/igor-artamonov/}}</ref>. 1992 елдан — [[Сбербанк|Россия Саклык банкының]] Будённово бүлегенең кредит бирү һәм икътисади эш бүлеге башлыгы, 1994 елдан — бүлек идарәчесе урынбасары. 1996 елда Россия Саклык банкының 1812 нче номерлы Будённов бүлеге идарәчесе итеп билгеләнә. 2000 елдан — Россия Саклык банкының [[Ставрополь]] банкы, аннары [[Төньяк Кавказ федераль округы|Төньяк Кавказ]] банкы клиентлары белән эшләүне оештыру идарәсе директоры. Банк Идарәсе составына кергән. 2001 елда Россия Саклык банкының Төньяк-Кавказ банкы кредитлау идарәсен җитәкли, 2004 елда идарә рәисе урынбасары итеп билгеләнә. 2003—2004 елларда Россия Саклык банкының [[Ерак Көнчыгыш]] банкы белән идарә итү буенча вакытлыча администрациясендә эшли. 2007—2011 елларда Россия Саклык банкының Көнбатыш-Себер банкын җитәкли. 2011 елның июненнән Россия Саклык банкы идарәсе рәисе урынбасары булып эшли. 2013 елның 7 июнендә Россия Саклык банкы Вице-президенты — Урта рус банкы рәисе вазыйфасына билгеләнә. Аның бу вазыйфаларда эшләгән ел ярым эчендә Урта рус банкы Саклык банкы системасының территориаль бүлекчәләре рейтингында соңгы позицияләрдән беренче баскычына күтәрелә<ref>{{Cite web|title=Спикер Игорь Артамонов|subtitle=Сбербанк России. Вице-президент и председатель Среднерусского банка|website=Ведомости Конференции|publisher=АО Бизнес Ньюс Медиа|url=https://events.vedomosti.ru/speakers/artamonov-igor-33883}}</ref>. 2018 елдан [[Русия Федерациясе Президенты каршындагы Русия Халык хуҗалыгы һәм дәүләт хезмәте университеты|РАНХиГС Дәүләт идарәсе югары мәктәбенең]] кадрлар белән идарә итү резервын үстерү программасы буенча укый<ref name=":1">{{Cite web|url=http://www.admlip.ru/authorities/glava-administratsii-lipetskoy-oblasti/|title=Органы власти|publisher=Администрация Липецкой области|lang=ru|accessdate=2022-05-18|archivedate=2018-11-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181129142318/http://www.admlip.ru/authorities/glava-administratsii-lipetskoy-oblasti/}}</ref>. 2018 елның 2 октябрендә [[Липецк өлкәсе]] губернаторы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы итеп билгеләнә. [[Россия Федерациясе Президенты|Россия Президенты]] [[Владимир Путин]] «Липецк өлкәсе администрациясе башлыгы вәкаләтләрен вакытыннан алда туктату турында» указга кул куя, Игорь Артамоновны Липецк өлкәсе администрациясе башлыгы итеп сайланган зат вазыйфасына керешкәнче, Липецк өлкәсе администрациясе башлыгы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы итеп билгеләгән<ref>{{cite web|url=http://kremlin.ru/acts/news/58678|title=Игорь Артамонов назначен врио главы администрации Липецкой области|subtitle=Владимир Путин подписал Указ «О досрочном прекращении полномочий главы администрации Липецкой области»|date=2018-10-02|website=Президент России|lang=ru|deadlink=no|archivedate=|archiveurl=}}</ref>. Бердәм тавыш бирү көнендә, 2019 елның 8 сентябрендә, Липецк өлкәсе администрациясе башлыгын сайлауның беренче турында 67,29% нәтиҗәсе белән ул җиңү яулый. Аның вәкаләтләре вакыты 2024 елда тәмамлана<ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/4087293|title=Артамонов победил на выборах губернатора Липецкой области с 67,29% голосов|date=2019-09-09|publisher=www.kommersant.ru|lang=ru}}</ref><ref>{{cite web|lang=ru|url=https://ria.ru/20190909/1558482552.html|title=Инаугурацию главы Липецкой области планируют провести в пятницу|date=2019-09-09|website=РИА Новости|deadlink=no|archivedate=|archiveurl=}}</ref>. == Гаилә == Өйләнгән, ике баласы бар. * Улы элек Саклык банкында эшләгән, 2019 елда биотехнологияләр белән шөгыльләнә<ref>''Сизов, Игорь.'' [http://itogi.lpgzt.ru/aticle/igor-artamonov-ya-khochu-gorditsya-rezultatami-svoey-raboty-.htm Игорь Артамонов: «Я хочу гордиться результатами своей работы»] // Липецкая газета: итоги недели : журн. — 2019. — 21 января.</ref>. * Кызы (2019) мәктәп укучысы<ref name="Липецкмедиа 2018-10-21">{{Cite web|url=http://lipetskmedia.ru/news/view/118398-_Doch_Igorya.html|title=«Дочь Игоря Артамонова жива и здорова»|subtitle=В администрации области опровергли недостоверную информацию|publisher=Информационно-справочный портал СМИ Липецкой области «Липецкмедиа»|date=2018-10-21|lang=ru|accessdate=2022-05-18|archivedate=2019-07-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190723202235/http://lipetskmedia.ru/news/view/118398-_Doch_Igorya.html}}</ref>. == Бүләкләр == * II дәрәҗә «Ватан алдындагы казанышлары өчен» ордены медале<ref name="КП-2018-10-09" />. * 2018 елда Россия Федерациясенең Почёт ордены белән бүләкләнгән. == Искәрмәләр == <references /> == Әдәбият == * {{Публикация|статья|автор=Сизов|автор имя=Игорь|заглавие=Игорь Артамонов: «Я хочу гордиться результатами своей работы»|тип=журн|издание=Липецкая газета: итоги недели|год=2019|месяц=01|день=21|номер=|страницы=—|ссылка=http://itogi.lpgzt.ru/aticle/igor-artamonov-ya-khochu-gorditsya-rezultatami-svoey-raboty-.htm|архив=|архив дата=|ref=Сизов}} * {{cite web|url=https://tass.ru/info/5628487|title=Биография врио губернатора Липецкой области Игоря Артамонова|subtitle=Артамонов был назначен на эту должность 2 октября 2018 года|date=2018-10-02|website=[[ТАСС]]|lang=ru|ref=ТАСС-ДОСЬЕ, 2 октября 2018}} * {{cite web|url=http://admlip.ru/authorities/glava-administratsii-lipetskoy-oblasti/|title=Глава администрации Липецкой области|subtitle=Игорь Артамонов вступил в должность главы администрации Липецкой области|date=2019-09-13|website=Официальный портал|publisher=Администрация Липецкой области|ref=Официальный портал Администрации Липецкой области}} * {{Публикация|статья|заглавие=Биография Игоря Артамонова|тип=электр. изд.|издание=РИА Новости|год=2018|месяц=10|день=02|ссылка=https://ria.ru/spravka/20181002/1529830409.html|архив=https://web.archive.org/web/20190425114152/https://ria.ru/20181002/1529830409.html|архив дата=2019-04-25|ref=РИА Новости}} == Сылтамалар == * [http://artamonovigor.ru/ Портал «Развиваем Липецкую область вместе!»] {{Тышкы сылтамалар}}{{Русия субъектлары җитәкчеләре}} [[Төркем:II дәрәҗә «Ватан алдында казанышлар өчен» орденының медале белән бүләкләнгәннәр]] [[Төркем:Почет ордены кавалерлары]] [[Төркем:Русия Федерациясе Президенты каршындагы Русия Халык хуҗалыгы һәм дәүләт хезмәте академиясен тәмамлаучылар]] [[Төркем:Бердәм Русия фиркасе әгъзалары]] [[Төркем:Википедия:Замандашлар биографиясе]] [[Төркем:1967 елда туганнар]] [[Төркем:14 март көнне туганнар]] [[Төркем:Плеханов институтын тәмамлаучылар]] k25q7vafz59ztr9o986ejfatpcbnwiv Айсен Николаев 0 586244 3526632 3519804 2022-08-05T09:49:42Z Frhdkazan 3171 /* Сылтамалар */ {{Русия субъектлары җитәкчеләре}} wikitext text/x-wiki {{CEESPRING2022}} {{Башка мәгънәләр/фамилия|Николаев (мәгънәләр)}}{{Шәхес}} '''Айсен Сергеевич Николаев''' ({{Lang-sah|Сэргэй уола Ньукулаайап Айыы Сиэн}}; [[1972 ел|1972 елның]] [[22 гыйнвар|22 гыйнвары]], [[Санкт-Петербург|Ленинград]]) — Россия дәүләт һәм сәясәт эшлеклесе. 2018 елның 27 сентябреннән [[Якутия|Саха Республикасы (Якутия)]] башлыгы (Саха Республикасы (Якутия) башлыгы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы 2018 елның 28 маеннан 27 сентябренә кадәр)<ref>{{Cite web|url=http://kremlin.ru/events/president/news/57574|title=Новый глава Республики Саха|access-date=2018-05-28|archive-date=2021-07-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20210709182519/http://kremlin.ru/events/president/news/57574|deadlink=no}}</ref>. [[Бердәм Русия|«Бердәм Россия»]] партиясенең якут төбәк бүлеге секретаре (2019 елның 7 ноябреннән)<ref>{{Cite web|url=https://er.ru/activity/news/glava-yakutii-stal-sekretarem-regionalnogo-otdeleniya-edinoj-rossii|title=Глава Якутии стал секретарем регионального отделения «Единой России»|access-date=2021-06-19|archive-date=2021-06-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20210624201731/https://er.ru/activity/news/glava-yakutii-stal-sekretarem-regionalnogo-otdeleniya-edinoj-rossii|deadlink=no}}</ref>. [[Якутск]] шәһәре башлыгы (2012—2018). == Тормыш юлы == Айсен Николаев 1972 елның 22 гыйнварында [[Санкт-Петербург|Ленинградта]] укытучылар гаиләсендә туган, ике абыйсы һәм сеңлесе бар. Югары Вилюйскида яшәгән. 16 яшендә Югары Вилюйск физика-математика мәктәбен алтын медаль белән тәмамлый. [[Мәскәү дәүләт университеты|М. В. Ломоносов исемендәге Мәскәү дәүләт университетының]] физика факультетына укырга керә. 1994 елда Мәскәү дәүләт университетын тәмамлый. Шул ук елда «Финанс менеджменты» белгечлеге буенча [[Русия Федерациясе Президенты каршындагы Русия Халык хуҗалыгы һәм дәүләт хезмәте университеты|Россия Хөкүмәте каршындагы халык хуҗалыгы академиясен]] тәмамлый. === Карьера === 1994—1995 елларда «САПИ-центр» АОЗТын җитәкли. 1995 елдан «"Алмазэргиэнбанк" коммерция банкы» ачык акционерлык җәмгыяте идарәсе составына керә, 1995—1998 елларда — идарә рәисе урынбасары. 1997—2002 елларда Оленёк бер мандатлы округыннан [[Якутия]] Дәүләт җыелышы югары палатасының 2 нче чакырылыш депутаты була. 1998—2003 елларда «Алмазэргиэнбанк» идарәсе рәисе, шулай ук «САПИ» ФК ҖЧҖ вице-президенты була. 2002—2004 елларда «Хокук көчләре берлеге» партиясеннән Якутия Дәүләт җыелышының 3 нче чакырылыш депутаты була. 2004 елдан — Якутия финанс министры<ref>{{cite web|url=http://www.mfsakha.ru/index.asp_c=115.html|title=Организационная структура|publisher=Министерство финансов Республики Саха (Якутия)|archiveurl=https://www.webcitation.org/6FJDZr5r1?url=http://www.mfsakha.ru/index.asp_c=115.html|archivedate=2013-03-22|deadlink=no}}</ref>. 2007 елның 16 февраленнән — Якутия Президенты һәм Хөкүмәте администрациясе җитәкчесе. 2011 елның 18 маеннан Якутия хөкүмәте рәисенең беренче урынбасары итеп билгеләнә. ==== Якутск мэры ==== 2011 елның декабрь башында Якутск шәһәре Думасы мэр сайлауларын ярты елга иртәрәк — 2012 елның 4 мартында президент сайлаулары белән бер үк вакытта билгеләгән<ref>{{Cite web|url=https://news.ykt.ru/mobile/article/1714|title=Выборы мэра Якутска назначены! 12 декабря 2011|access-date=2020-03-20|archive-date=2020-03-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20200320114329/https://news.ykt.ru/mobile/article/1714|deadlink=no}}</ref>, ә аннары 2011 елның 23 декабрендә Якутск мэры Юрий Заболев отставкага киткән. 2012 елның гыйнварында Айсен Николаев «[[Бердәм Русия|Бердәм Россия]]» партиясе тарафыннан Якутск мэрына кандидат итеп тәкъдим ителә<ref>[https://ria.ru/20120113/538218598.html За кресло мэра Якутска поборются десять человек. 13.01.2012]</ref>. 2012 елның 4 мартында үткән сайлауларда Николаев 69,84% сайлаучылар килеп, 47,73% тавыш җыя. Тавыш бирү нәтиҗәләре буенча ул Якутск шәһәр округы администрациясе башлыгы итеп 5 елга сайлана. 2017 елның язында, чираттагы Якутск мэрын сайлаганчы, «[[Бердәм Русия|Бердәм Россия]]» партиясенең якут бүлекчәсе Якутск башлыгы сайлауга кандидатлар праймеризын уздыра. Айсен Николаев 86 процент җыйган<ref>{{Cite web|url=https://regnum.ru/news/2280777.html|title=«Отработали не как конкуренты»: на праймериз «ЕР» победил мэр Якутска. ИА REGNUM. 29.05.2017|access-date=2020-03-20|archive-date=2020-03-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20200320114326/https://regnum.ru/news/2280777.html|deadlink=no}}</ref>. 2017 елның җәендә Николаев яңадан Якутск мэрына кандидат итеп тәкъдим ителә. 2017 елның 10 сентябрендә узган сайлауларда ул сайлаучыларның 68,4 % тавышын ала һәм икенче срокка сайлана<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/politika/4552122|title=Действующий мэр Якутска Айсен Николаев победил на выборах главы города. 11.09.2017|access-date=2020-03-12|archive-date=2021-07-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20210709181941/https://tass.ru/politika/4552122|deadlink=no}}</ref>. ==== Якутия башлыгы ==== [[Россия Федерациясе Президенты|Россия Президенты]] [[Владимир Путин|Владимир Путинның]] 2018 елның 28 маендагы указы белән Саха Республикасы (Якутия) башлыгы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы итеп билгеләнә<ref>{{Cite web|url=http://kremlin.ru/events/president/news/57573|title=Указ «О досрочном прекращении полномочий Главы Республики Саха (Якутия)»|publisher=Президент России|lang=ru|archive-date=2019-01-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20190116070155/http://kremlin.ru/events/president/news/57573|deadlink=no}}</ref>. 2018 елның 9 сентябрендә, сайлауларда катнашкан сайлаучыларның 71,40% тавышын җыеп, Саха Республикасы (Якутия) башлыгы итеп сайлана<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/politika/5544671|title=Николаев набрал 71,41% голосов на выборах главы Якутии после обработки 100% протоколов|author=|website=|date=|publisher=[[ТАСС]]|lang=ru|archive-date=2018-09-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20180911115856/https://tass.ru/politika/5544671|deadlink=no}}</ref>. 2018 елның 27 сентябреннән Саха Республикасы (Якутия) башлыгы вазыйфасына керешә<ref>[http://www.kremlin.ru/events/president/news/57573 Указ «О досрочном прекращении полномочий Главы Республики Саха (Якутия)» /][[kremlin.ru]], 28 мая 2018 года {{Webarchive|date=2021-01-22 |url=https://web.archive.org/web/20210122220655/http://www.kremlin.ru/events/president/news/57573 }}</ref>. 2019 елның 2 августыннан 2020 елның 27 гыйнварына кадәр — Россия Федерациясе Дәүләт Советы президиумы әгъзасы<ref>{{Cite web|url=http://www.kremlin.ru/acts/bank/44549|title=Распоряжение Президента Российской Федерации от 02.08.2019 г. № 255-рп «О президиуме Государственного совета Российской Федерации»|access-date=2020-04-03|archive-date=2021-03-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20210302235913/http://www.kremlin.ru/acts/bank/44549|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.kremlin.ru/acts/bank/45127|title=Распоряжение Президента Российской Федерации от 27.01.2020 г. № 10-рп «О президиуме Государственного совета Российской Федерации»|access-date=2020-04-03|archive-date=2020-03-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20200325213846/http://kremlin.ru/acts/bank/45127|deadlink=no}}</ref>. == Җәмәгать эшчәнлеге == «[[Бердәм Русия|Бердәм Россия]]» төбәк бүлегенең сәяси советы әгъзасы. Саха Республикасы (Якутия) ирекле көрәш федерациясе президенты. == Гаилә == Хатыны — Николаева Людмила Валерьевна, «Алмазэргиэнбанк» идарәсе рәисе. Өч баласы бар. == Бүләкләр == * Дуслык ордены (2022 елның 21 марты) — ''Саха Республикасының (Якутия) социаль-икътисадый үсешенә зур өлеш керткән өчен<ref>[http://publication.pravo.gov.ru/Document/View/0001202203210033?index=4&rangeSize=1 Указ Президента Российской Федерации от 21 марта 2022 года № 132 «О награждении государственными наградами Российской Федерации»]</ref>.'' * Саха Республикасының (Якутия) атказанган халык хуҗалыгы хезмәткәре (2008). * Изге кенәз Александр Невский ордены (2022 елның 22 гыйнвары)<ref>{{Cite web|url=https://hotu.su/ru/news/20220123/26276.html|title=Айсен Николаев по указу Патриарха Кирилла награжден высшей наградой РПЦ — орденом Александра Невского|website=ИА «HOTU.SU»|date=23 января 2022|archive-date=2022-02-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20220204211828/https://hotu.su/ru/news/20220123/26276.html|deadlink=no}}</ref>. == Искәрмәләр == <references responsive="" /> == Сылтамалар == * {{Cite web|url=http://www.sakha.gov.ru/section/134|title=Николаев Айсен Сергеевич, первый заместитель Председателя Правительства Республики Саха (Якутия)|publisher=Администрация Президента и Правительства РС(Я)|archiveurl=https://www.webcitation.org/6FJDannwE?url=http://www.sakha.gov.ru/section/134|archivedate=2013-03-22}} * {{Cite web|url=http://yakut.er.ru/persons/5298/|title=Николаев Айсен Сергеевич|publisher=Бердәм Россия : партиянең рәсми сайты|archiveurl=https://www.webcitation.org/6FJDbP3PY?url=http://yakut.er.ru/persons/5298/|archivedate=2013-03-22}} * [http://aisennikolaev.ru/ Айсен Николаевның рәсми сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201205172108/http://aisennikolaev.ru/ |date=2020-12-05 }} * [http://runews24.ru/portraits/11/09/2018/7adc0058cf57a526a3298920d0b7e331 Пресс-портрет Айсена Николаева // RuNews24.ru]{{Webarchive|date=2018-09-11 |url=https://web.archive.org/web/20180911183225/http://runews24.ru/portraits/11/09/2018/7adc0058cf57a526a3298920d0b7e331 }} {{Тышкы сылтамалар}}{{Русия субъектлары җитәкчеләре}} [[Төркем:Бердәм Русия фиркасе әгъзалары]] [[Төркем:Дуслык ордены (Русия) кавалерлары]] [[Төркем:Питырбурда туганнар]] [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Википедия:Замандашлар биографиясе]] [[Төркем:1972 елда туганнар]] [[Төркем:22 гыйнвар көнне туганнар]] [[Төркем:Мәскәү дәүләт университетын тәмамлаучылар]] [[Төркем:Русия Федерациясе Президенты каршындагы Русия Халык хуҗалыгы һәм дәүләт хезмәте академиясен тәмамлаучылар]] qgnlnug0t2l15i5x0n5o38s0mvu4pt2 Михаил Развожаев 0 586248 3526664 3519925 2022-08-05T10:11:16Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ {{Русия субъектлары җитәкчеләре}} wikitext text/x-wiki {{CEESPRING2022}} {{Шәхес}} '''Михаил Владимирович Развожаев''' ([[1980 ел|1980 елның]] [[30 декабрь|30 декабре]], [[Красноярск]], [[Совет Социалистик Республикалар Берлеге|ССРБ]]) — Россия дәүләт һәм сәяси эшлеклесе. 2020 елның 2 октябреннән [[Акъяр|Севастополь]] губернаторы (2019 елның 11 июленнән 2 октябренә кадәр Севастополь губернаторы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы)<ref>{{Cite web|title=Михаил Развожаев вступил в должность Губернатора Севастополя|url=https://sev.gov.ru/info/news/125955/?article=125955|website=sev.gov.ru|date=2020-10-02|accessdate=2020-10-02|language=ru|last=Официальный сайт Правительства города Севастополя|first=|publisher=|archive-date=2020-10-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20201008165250/https://sev.gov.ru/info/news/125955/?article=125955|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|title=Развожаев вступил в должность губернатора Севастополя|url=https://ria.ru/20201002/sevastopol-1578104234.html|website=РИА Новости|date=|accessdate=2020-10-02|language=ru|last=|first=|publisher=|archive-date=2020-10-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20201002140646/https://ria.ru/20201002/sevastopol-1578104234.html|deadlink=no}}</ref>. «[[Бердәм Русия|Бердәм Россия]]» партиясенең Севастополь төбәк бүлеге секретаре (2019 елның 25 октябреннән)<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/politika/7044711?utm|title=Врио губернатора Севастополя возглавил городское отделение "Единой России"|publisher=ТАСС|accessdate=2019-10-27}}</ref>. Россия Федерациясе Дәүләт Советы президиумы әгъзасы (2020 елның 21 декабреннән). Гомумроссия халык фронты башкарма комитеты җитәкчесе (2018 елның 17 декабреннән 2019 елның 11 июленә кадәр)<ref>{{Cite web|url=https://onf.ru/razvozhaev-mihail-vladimirovich/|title=Развожаев Михаил Владимирович|author=|website=|date=|publisher=onf.ru|lang=ru|accessdate=2018-12-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190201172232/https://onf.ru/razvozhaev-mihail-vladimirovich/|archivedate=2019-02-01|deadlink=yes}}</ref>. [[Русия Федерациясенең Төньяк Кавказ эшләре буенча министрлыгы|Төньяк Кавказ эшләре буенча Россия Федерациясе министры]] урынбасары (2014 елның 1 октябреннән 3 октябренә кадәр). [[Хакасия|Хакасия Республикасы]] башлыгы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы (2018 елның 3 октябреннән 15 ноябренә кадәр). «Бердәм Россия» Бөтенроссия сәяси партиясе әгъзасы. Гомумроссия халык фронты әгъзасы. == Тормыш юлы == Михаил Развожаев 1980 елның 30 декабрендә [[Красноярск]] шәһәрендә туа. 2002 елда Красноярск дәүләт педагогика университетының тарих факультетын тәмамлый<ref name="тасс">{{Cite web|title=Биография врио губернатора Севастополя Михаила Развожаева|url=https://tass.ru/info/6656656|website=ТАСС|accessdate=2019-07-11|archive-date=2019-07-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20190711180057/https://tass.ru/info/6656656|deadlink=no}}</ref>. === Карьера === Хезмәт эшчәнлеген университетта 2002 елның февралендә Красноярск дәүләт педагогика университеты студентларының профсоюз оешмасында башлаган. 2003 елның апреленнән [[Красноярск крае]] губернаторы администрациясендә дәүләт граждан хезмәте вазыйфаларын били<ref name="Novosti">{{cite web|url=https://ria.ru/20190711/1556438243.html|title=Биография Михаила Развожаева|date=2019-07-11|publisher=РИА Новости|accessdate=2020-08-03|archive-date=2019-07-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20190712094813/https://ria.ru/20190711/1556438243.html|deadlink=no}}</ref>. 2008 елның октябреннән Красноярск крае губернаторы администрациясендә җитәкче вазыйфаларда эшли. Консультант, край хөкүмәте матбугат хезмәте җитәкчесе, төбәк башлыгы матбугат хезмәте идарәсе башлыгы урынбасары, губернаторның матбугат секретаре һәм мәгълүмат сәясәте идарәсе башлыгы урынбасары була. 2012 елның августыннан 2014 елның июленә кадәр Развозжаев губернатор администрациясе җитәкчесе урынбасары була, край башлыгының эш графигын формалаштыру һәм үтәү өчен җавап бирүче администрация бүлекчәләре эшен координацияләү белән шөгыльләнә (2014 елның маеннан губернатор вазыйфаларын Виктор Толоконский башкарган). 2014 елның 12 маенда [[Россия Федерациясе Президенты|Россия Президенты]] [[Владимир Путин]] указы белән [[Русия Федерациясенең Төньяк Кавказ эшләре буенча министрлыгы|Төньяк Кавказ эшләре буенча министрлык]] төзелә. Аның беренче министры итеп Лев Кузнецов билгеләнә. Аның артыннан 2014 елның июнендә Яңа министрлыкка министр ярдәмчесе вазыйфасына Михаил Развожаев күчә<ref>{{cite web|url=https://kavkaz.rbc.ru/kavkaz/21/01/2020/5e2745dc9a7947a93ebfd34dВ|title=Путин упразднил министерство по делам Северного Кавказа|date=2020-01-21|publisher=РБК|accessdate=2020-08-03}}</ref>. 2014 елның 1 октябреннән Төньяк Кавказ эшләре буенча РФ министры урынбасарына кадәр күтәрелә. Вазыйфада эшен 2018 елның маеннан соң да министр вазыйфасына Сергей Чеботарев керешкәч дәвам итә. Параллель рәвештә Академия буенча 2013 елның 19 ноябрендәге 02-573 номерлы боерыгы белән төзелгән<ref>{{cite web|url=http://hspa.ranepa.ru/structure#anch-1|title=ВШГУ - Высшая школа государственного управления|author=|date=2018-10-03|publisher=РАНХиГС|accessdate=2018-10-09|archive-date=2018-10-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20181010095438/http://hspa.ranepa.ru/structure#anch-1|deadlink=no}}</ref> [[Русия Федерациясе Президенты каршындагы Русия Халык хуҗалыгы һәм дәүләт хезмәте университеты|Россия Федерациясе Президенты каршындагы Россия халык хуҗалыгы һәм дәүләт хезмәте академиясенең]] Дәүләт идарәсе югары мәктәбенең беренче агымында укыган. 2018 елның 3 октябрендә Россия Президенты Владимир Путин Төньяк Кавказ эшләре буенча министр урынбасары Развожаевны, 9 сентябрьдә сайлауларның беренче турында җиңә алмаган һәм алга таба көрәштән баш тарткан Виктор Зимин отставкасыннан соң, [[Хакасия|Хакасия Республикасы]] башлыгы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы итеп билгеләгән<ref>{{cite web|url=https://ria.ru/politics/20181003/1529863868.html|title=Путин предложил назначить врио главы Хакасии Михаила Развожаева|date=2018-10-03|publisher=РИА Новости|accessdate=2020-08-03|archive-date=2018-10-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20181013172440/https://ria.ru/politics/20181003/1529863868.html|deadlink=no}}</ref>. 2018 елның 11 ноябрендә Хакасия башлыгы итеп Валентин Коновалов сайлана, 15 ноябрьдә аның инаугурациясе тантанасы була. Яңа губернатор сайлануы белән Михаил Развожаев Мәскәүгә кайта<ref name="znak">{{cite web|url=https://www.znak.com/2019-07-12/chto_izvestno_o_novom_vrio_glavy_sevastopolya_mihaile_razvozhaeve|title=«Спецназ президента»|date=2019-07-12|publisher=Znak.com|accessdate=2020-08-03|archive-date=2020-09-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20200923031144/https://www.znak.com/2019-07-12/chto_izvestno_o_novom_vrio_glavy_sevastopolya_mihaile_razvozhaeve|deadlink=no}}</ref>. Шул ук елның 29 ноябрендә Гомумроссия халык фронтының Үзәк штабы составына сайлана<ref>{{cite web|url=https://regnum.ru/news/2528741.html|title=Бывший врио главы Хакасии попал в центральный штаб ОНФ|date=2018-11-29|publisher=ИА REGNUM|accessdate=2020-08-03|archive-date=2018-12-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20181217084219/https://regnum.ru/news/2528741.html|deadlink=no}}</ref>. 2018 елның 17 декабреннән 2019 елның июленә кадәр ГХФ башкарма комитеты җитәкчесе була<ref>{{Cite web|url=https://onf.ru/2018/12/17/mihail-razvozhaev-vozglavil-ispolkom-onf/|title=Михаил Развожаев возглавил Исполком ОНФ|date=2018-12-17|publisher=onf.ru|accessdate=2018-12-17|archive-date=2019-02-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20190201171937/https://onf.ru/2018/12/17/mihail-razvozhaev-vozglavil-ispolkom-onf/|deadlink=no}}</ref>. === Севастополь губернаторы === [[Файл:Vladimir Putin with Night Wolves Motorclub (2019-08-10) 4.jpg|мини|265x265пкс|[[Владимир Путин]] һәм Сергей Аксёнов белән, 2019]] 2019 елның 11 июлендә Россия Федерациясе Президенты Владимир Путин указы белән [[Акъяр|Севастополь]] губернаторы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы итеп билгеләнә. Элегрәк бу вазыйфаны үз теләге белән отставкага киткән Дмитрий Овсянников биләгән<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/politika/9488807|title=Инаугурация избранного губернатора Севастополя Развожаева планируется 2 октября|website=ТАСС|accessdate=2020-09-18|archive-date=2020-09-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20200920081644/https://tass.ru/politika/9488807|deadlink=no}}</ref>. 2019 елның 12 июлендә Развожаев Севастополь Хөкүмәтен отставкага җибәрә. Элеккеге состав 2019 елның 30 сентябренә кадәр яңа хөкүмәт формалаштырылганчы эшләгән. Аңа губернаторның җиде урынбасары: Владимир Базаров, Александр Кулагин, Мария Литовко, Алексей Парикин, Светлана Пирогова, Денис Солодовников, Севастопольдән [[Федерация Советы]] экс-сенаторы Ольга Тимофеева кергән<ref>{{Cite web|url=https://rg.ru/2019/09/30/reg-ufo/v-sevastopole-sformirovan-novyj-sostav-pravitelstva.html|title=В Севастополе сформирован новый состав правительства|publisher=Российская газета|accessdate=2020-08-03|archive-date=2019-09-30|archive-url=https://web.archive.org/web/20190930114638/https://rg.ru/2019/09/30/reg-ufo/v-sevastopole-sformirovan-novyj-sostav-pravitelstva.html|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://sev.gov.ru/docs/257/76282/|title=Указ Губернатора города Севастополя от 12.07.2019 № 56-УГ "Об отставке Правительства Севастополя"|author=Правительство Севастополя|publisher=sev.gov.ru|date=2020-08-03|access-date=2019-07-13|archive-date=2019-07-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20190713170755/https://sev.gov.ru/docs/257/76282/|deadlink=no}}</ref>. 2019 елның 25 октябрендә «[[Бердәм Русия|Бердәм Россия]]» партиясенең Севастополь бүлекчәсе конференциясендә Развожаев күпчелек тавыш белән Севастополь төбәк бүлеге секретаре итеп сайлана. Шул ук вакытта «Бердәм Россия» Генераль советы секретаре Андрей Турчак 2020 елда партия Развожаев кандидатурасын Севастополь губернаторы сайлауларында яклаячагын белдергән<ref>{{Cite web|url=https://sevastopol.su/news/mihail-razvozhaev-vybran-rukovoditelem-edinoy-rossii-sevastopolya|title=Михаил Развожаев выбран руководителем «Единой России» Севастополя|date=2019-10-25|publisher=ForPost|accessdate=2020-08-03|archive-date=2019-10-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20191028193020/https://sevastopol.su/news/mihail-razvozhaev-vybran-rukovoditelem-edinoy-rossii-sevastopolya|deadlink=no}}</ref>. 2020 елның 12 июнендә «Бердәм Россия» Севастополь төбәк бүлегенең 10 нчы конференциясе делегатлары Михаил Развожаевны Севастополь губернаторы кандидатурасына тәкъдим итәргә булалар. Делегатларның күпчелеге аның өчен тавыш биргән<ref>{{Cite web|url=https://sevastopol.er.ru/news/2020/6/12/mihail-razvozhaev-predstavit-edinuyu-rossiyu-na-gubernatorskih-vyborah/|title=Михаил Развожаев представит «Единую Россию» на губернаторских выборах|access-date=2020-06-19|archive-date=2020-06-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20200621142910/https://sevastopol.er.ru/news/2020/6/12/mihail-razvozhaev-predstavit-edinuyu-rossiyu-na-gubernatorskih-vyborah/|deadlink=no}}</ref>. Төбәк башлыгын турыдан-туры сайлау 2020 елның 13 сентябрендә бердәм тавыш бирү көнендә узган<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/politika/8728643|title=Все заявившие об участии в выборах главы Севастополя партии подали документы в избирком|date=2020-06-15|publisher=ТАСС|accessdate=2020-08-03|archive-date=2020-06-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20200617054908/https://tass.ru/politika/8728643|deadlink=no}}</ref>. 2020 елның 13 сентябрендә Развожаев беренче турда 85,72% нәтиҗәсе белән Севастополь губернаторы итеп сайлана<ref>{{Cite web|url=http://www.c-inform.info/news/id/88758|title=Развозжаев избран губернатором Севастополя|access-date=2020-09-15|archive-date=2020-09-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20200921131308/http://www.c-inform.info/news/id/88758|deadlink=no}}</ref>. 2020 елның 2 октябрендә Развожаев рәсми рәвештә биш еллык срокка Севастополь губернаторы вазыйфасына керә. 2020 елның 21 декабреннән — Россия Федерациясе Дәүләт Советы президиумы әгъзасы<ref>{{Cite web|url=http://publication.pravo.gov.ru/Document/View/0001202012210003?index=0|title=Распоряжение Президента Российской Федерации от 21.12.2020 № 310-рп ∙ Официальное опубликование правовых актов ∙ Официальный интернет-портал правовой информации|website=publication.pravo.gov.ru|accessdate=2020-12-29|archive-date=2021-01-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210110121039/http://publication.pravo.gov.ru/Document/View/0001202012210003?index=0|deadlink=no}}</ref>. Россия Федерациясенең 2 класслы хакыйкый дәүләт киңәшчесе. == Бүләкләр == * «Хәрби бердәмлекне ныгыткан өчен» медале (Россия Оборона министрлыгы) == Гаилә == Өйләнгән, ике бала тәрбияли. == Искәрмәләр == <references responsive="" /> == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}}{{Русия субъектлары җитәкчеләре}} [[Төркем:Бердәм Русия фиркасе әгъзалары]] [[Төркем:Урыс тарихчылары]] [[Төркем:Әлифба буенча галимнәр]] [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Красноярскида туганнар]] [[Төркем:Википедия:Замандашлар биографиясе]] [[Төркем:1980 елда туганнар]] [[Төркем:30 декабрь көнне туганнар]] [[Төркем:Русия Федерациясе Президенты каршындагы Русия Халык хуҗалыгы һәм дәүләт хезмәте академиясен тәмамлаучылар]] hii7tc4ss0hvo6jyab7okcndw73bwtv Роман Копин 0 586262 3526667 3519944 2022-08-05T10:12:47Z Frhdkazan 3171 /* Сылтамалар */ {{Русия субъектлары җитәкчеләре}} wikitext text/x-wiki {{CEESPRING2022}} {{Шәхес}} '''Роман Валентинович Копин''' ([[1974 ел|1974 елның]] [[5 март|5 марты]], [[Кострома]], [[Совет Социалистик Республикалар Берлеге|ССРБ]]) — Россия сәясәтчесе. 2008 елның 13 июленнән [[Чукотка автономияле округы]] губернаторы (2008 елның 3 нче июленнән 13 нче июленә кадәр һәм 23 нче июльдән 24 нче сентябрьгә кадәр Чукотка автономияле округы губернаторы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы). «[[Бердәм Русия|Бердәм Россия]]» партиясенең югары советы әгъзасы<ref>{{cite web|url=http://er.ru/persons/bureau/|title=Бюро Высшего совета Партии|publisher=Единая Россия|accessdate=2013-11-15|archive-date=2013-11-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20131127120240/http://er.ru/persons/bureau/|deadlink=yes|archivedate=2013-11-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131127120240/http://er.ru/persons/bureau/}}</ref>. == Тормыш юлы == Роман Копин 1974 елның 5 мартында [[Кострома|Костромада]] туган. Кострома шәһәренең 34 нче лицеен тәмамлый. 1994 елда [[Нижгар|Түбән Новгород]] өлкә яшьләр инициативалары үзәге директоры урынбасары булып эшли. 1995 елдан башлап Кострома таможнясының юридик бүлек инспекторы, аннары таможня кагыйдәләрен бозу турындагы эшләрне үтәү төркеме җитәкчесе булып эшли. Алга таба «СБС-агро» АКБның Кострома региональ филиалында эшли. 1996 елда Идел-Нократ дәүләт хезмәте академиясен тәмамлаган. === Сәяси эшчәнлек === 1999 елда [[Чукотка автономияле округы]] губернаторы киңәшчесе итеп билгеләнә. 2001 елда Чаун районы башлыгы, ә 2003 елда Чукотка автономияле округы Билибино районы башлыгы итеп сайлана. 2008 елның апрелендә Чукотка автономияле округы губернаторы урынбасары итеп билгеләнә. Чукотка автономияле округының сәнәгать һәм авыл хуҗалыгы сәясәте департаментын (сәнәгать, энергетика, транспорт, элемтә, ягулык-энергетика комплексы, төзелеш, архитектура, ТКХ, Дәүләт техник күзәтчелеге, авыл хуҗалыгы, ветеринария, сәүдә, азык-төлек һәм балыкчылык, әйләнә-тирә табигатьне саклау) җитәкләгән. 2008 елда «Финанслар һәм кредит» белгечлеге буенча [[Русия Федерациясе хөкүмәте каршындагы финанс университеты|Россия Федерациясе Хөкүмәте каршындагы Финанс академиясен]] тәмамлаган. [[Файл:Dmitry Medvedev 28 July 2008-1.jpg|мини|265x265пкс|[[Дмитрий Медведев]] белән]] 2008 елның 3 июлендә Чукотка губернаторы [[Роман Абрамович]] вәкаләтләре вакытыннан алда туктатылганнан соң, Чукотка автономияле округы губернаторы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы итеп билгеләнә. 2008 елның 11 июлендә Россия Президенты Чукотка автономияле округы Думасына регион губернаторы вәкаләтләрен бирү өчен Копин кандидатурасын кертә. 13 июльдә округ парламенты депутатлары Президент керткән кандидатураны бертавыштан раслаганнар. 2008 елның 24 июлендә Роман Копин Чукотка губернаторы вазыйфасына керешкән<ref>{{Cite web|url=http://top.rbc.ru/politics/24/07/2008/207119.shtml|title=Р. Копин вступил в должность губернатора Чукотки. 24.07.2008 РБК|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150623183922/http://top.rbc.ru/politics/24/07/2008/207119.shtml|archivedate=2015-06-23|deadlink=yes}}</ref>. 2008 елның 1 декабреннән 25 маена кадәр һәм 2012 елның 4 гыйнварыннан 28 июленә кадәр — Россия Федерациясе Дәүләт Советы президиумы әгъзасы<ref>{{Cite web|url=http://www.kremlin.ru/acts/bank/28371|title=Распоряжение Президента Российской Федерации от 01.12.2008 г. № 728-рп «О президиуме Государственного совета Российской Федерации»|access-date=2020-03-30|archive-date=2020-03-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20200326162919/http://kremlin.ru/acts/bank/28371|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.kremlin.ru/acts/bank/29316|title=Распоряжение Президента Российской Федерации от 25.05.2009 г. № 326-рп «О президиуме Государственного совета Российской Федерации»|access-date=2020-03-30|archive-date=2020-03-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20200326162921/http://kremlin.ru/acts/bank/29316|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.kremlin.ru/acts/bank/34577|title=Распоряжение Президента Российской Федерации от 04.01.2012 г. № 6-рп «О президиуме Государственного совета Российской Федерации»|access-date=2020-03-30|archive-date=2021-09-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20210912201846/http://www.kremlin.ru/acts/bank/34577|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.kremlin.ru/acts/bank/35802|title=Распоряжение Президента Российской Федерации от 28.07.2012 г. № 343-рп «О президиуме Государственного совета Российской Федерации»|access-date=2020-03-30|archive-date=2020-03-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20200326174612/http://kremlin.ru/acts/bank/35802|deadlink=no}}</ref>. 2013 елның 8 сентябрендә Чукотка автономияле округы губернаторы итеп сайлана. 24 сентябрьдә ант итә һәм рәсми рәвештә үз вазыйфасына керешә. «[[Бердәм Русия|Бердәм Россия]]» Чукотка бүлекчәсе Сәяси советы әгъзасы. Россия Федерациясе Президенты указы белән «Почёт ордены» белән бүләкләнә. == Гаилә == Өйләнгән, улы Михаил һәм кызы Арина<ref name="slon2">{{cite web|url=http://slon.ru/russia/vysokopostavlennye_nasledniki_2-418363.xhtml?r=1008&g=69#Table|title=Высокопоставленные наследники – 2|author=Иван Голунов|date=2011-01-13|publisher=Slon.ru|lang=ru|deadlink=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160401090230/http://slon.ru/russia/vysokopostavlennye_nasledniki_2-418363.xhtml?r=1008&g=69#Table|archivedate=2016-04-01}}</ref>. == Бүләкләр == * Почёт ордены * «Россия Федерациясе оборонасын ныгытуга өлеш керткән өчен» медале (Россия Оборона министрлыгы, 2019)<ref>{{Cite web|url=https://function.mil.ru/news_page/country/more.htm?id=12263220@egNews|title=Глава российского военного ведомства вручил награды за взаимодействие с Минобороны / &#91;&#91;mil.ru&#93;&#93;, 22 ноября 2019|access-date=2019-11-22|archive-date=2019-11-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20191123141400/https://function.mil.ru/news_page/country/more.htm?id=12263220@egNews|deadlink=no}}</ref>. == Искәрмәләр == <references /> == Сылтамалар == * [http://www.rkopin-chukotka.ru/ Роман Копин рәсми сайты] * [http://www.chukotka.org/power/government/deputy_governor/ Хакимият сайтында биографиясе]{{Webarchive|date=2013-10-23 |url=https://web.archive.org/web/20131023164107/http://www.chukotka.org/power/government/deputy_governor/ }} * {{ВТ-ЛП|Копин, Роман}} {{Тышкы сылтамалар}}{{Русия субъектлары җитәкчеләре}} [[Төркем:Билибино районы]] [[Төркем:Бердәм Русия фиркасе әгъзалары]] [[Төркем:Костромада туганнар]] [[Төркем:1974 елда туганнар]] [[Төркем:5 март көнне туганнар]] [[Төркем:Почет ордены кавалерлары]] [[Төркем:Русия юристлары]] [[Төркем:Әлифба буенча юристлар]] [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Википедия:Замандашлар биографиясе]] [[Төркем:РФ хөкүмәте каршындагы Финанс университетын тәмамлаучылар]] jhezv4a995st3ltlna2a1ludo8ggc1r Людмила Петрушевская 0 586293 3526605 3520383 2022-08-05T02:30:11Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{CEESPRING2022}} {{Шәхес}} '''Людмила Стефановна Петрушевская''' ([[1938 ел|1938 елның]] [[26 май|26 мае]], [[Мәскәү]], [[Совет Социалистик Республикалар Берлеге|ССРБ]]) — рус прозаигы һәм шагыйрә, драматург, сценарийлар язучы, тәрҗемәче, төрле музыка юнәлешләре башкаручысы. == Тормыш юлы == Людмила Петрушевская 1938 елның 26 маенда [[Мәскәү|Мәскәүдә]] хезмәткәр гаиләсендә туа. Әтисе — Стефан Антонович Петрушевский, философ, марксист-ленин этикасы һәм фәнни атеизм мәсьәләләре белән шөгыльләнә; әнисе — Валентина Николаевна Яковлева<ref>{{Cite web|url=http://old.superstyle.ru/21may2014/po_petrushevski|title=Женский журнал Суперстиль: По-петрушевски. Революционер без политики|publisher=old.superstyle.ru}}</ref>. ССРБның кайбер халыклары өчен язу иҗат итүче лингвист [[Николай Яковлев (1892)|Николай Яковлевның]] оныгы<ref>{{cite web|url=http://www.kultura-portal.ru/tree_new/cultpaper/article.jsp?number=841&crubric_id=1003213&rubric_id=1000188&pub_id=1053549|title=Культура Портал: Краткое содержание электронной версии газеты Культура № 27, 2009 г.|archiveurl=https://archive.is/20120803163354/http://www.kultura-portal.ru/tree_new/cultpaper/article.jsp?number=841&crubric_id=1003213&rubric_id=1000188&pub_id=1053549|archivedate=2012-08-03|accessdate=2022-05-20}}</ref>. Революционер, 1898 елдан бирле РСДРП әгъзасы Илья Сергеевичның Вегер (1865—1948) оныгының кызы. Совет дәүләт эшлеклеләре Евгений Вегер һәм Владимир Вегерның оныгы туганы<ref>[https://libweb.kpfu.ru/virt_vust/003/praded.htm Опюдед. Хкэъ Яепцеебхв Бецеп]</ref><ref>{{Cite web|url=https://lenta.ru/articles/2018/05/26/lsp/|title=«У нее есть четкое понимание того, что такое ад»|publisher=Lenta.ru|lang=ru}}</ref>. Сугыш вакытында туганнары янында, шулай ук [[Уфа]] янындагы балалар йортында яши. Сугыштан соң Мәскәүгә кайта, [[Мәскәү дәүләт университеты|Мәскәү дәүләт университетының]] журналистика факультетын тәмамлый. === Иҗат === Людмила Петрушевская Мәскәү газеталары корреспонденты, нәшрият хезмәткәре, 1972 елдан телевидениенең Үзәк студиясендә редактор булып эшли. Петрушевская бик иртә шигырьләр иҗат итә башлый, студентлар кичәләре өчен сценарийлар яза. Беренче пьесалары үзешчән театрлар тарафыннан куелган: «Музыка дәресләре» (1973) пьесасы 1979 елда [[Роман Виктюк]] тарафыннан «Москворечье» мәдәният йорты театр-студиясендә, шулай ук Вадим Голиков тарафыннан Ленинград дәүләт университеты театр-студиясендә куелган һәм шунда ук тыелган (1983 елда гына бастырылган). «Чинзано» спектакле [[Львов|Львовта]] «Гаудеамус» театры тарафыннан башкарыла. Профессиональ театрлар 1980 нче елларда Петрушевская пьесаларын куя башлый: Таганкадагы театрда «Мәхәббәт», «Современник» та «Коломбина фатиры», МХАТта «Мәскәү хоры». Озак вакытлар язучыга «өстәл»гә эшләргә туры килә — редакциядә «тормышның күләгә яклары» турында хикәяләр һәм пьесалар бастыра алмаганнар. Пьесалар-мәзәкләр иҗат итеп, эшне туктатмаган («Анданте», «Коломбина фатиры»), пьеса-диалоглар («Бер стакан су», «Аерым торган бокс»), пьеса-монолог («XX гасыр җырлары», ул аның драматургия әсәрләре җыентыгына исем биргән). Петрушевская прозасы драматургияне тематик планда һәм сәнгать алымнарын куллануда дәвам итә. Аның әсәрләре яшьлектән алып картлыкка кадәр хатын-кыз тормышының үзенчәлекле энциклопедиясен тәшкил итә: * «Вера маҗаралары», * «Кларисса тарихы», * «Ксени кызы», * «Ил», * «Кем җавап бирә?», * «Мистика», * «Гигиена» * һәм башкалар. 1990 елда «Көнчыгыш славяннары җырлары» циклы языла. 1992 елда Петрушевская иҗатының югары ноктасы дип атала торган «Вакыт төн» повесте басыла. Өлкәннәр өчен дә, балалар өчен дә әкиятләр яза: * «Яшәгән ди будильник», * «Ярар, әни, ярар!» — «Балаларга сөйләнгән әкиятләр» (1993); * «Нәни тылсымчы», * «Курчак романы» (1996). [[Файл:Petrushevskaya.JPG|мини|2009 елның 1 февралендә «Звуки Му» рок-төркеме 25-еллыгында]] == Иҗтимагый позиция == 1996 елда Россия хакимиятләрен [[İkençe çeçen suğışı|Чечняда сугышны]] туктатырга һәм сөйләшүләр процессына күчәргә чакырган мәдәният һәм фән эшлеклеләре арасында була<ref>{{Cite web|url=http://www.yeltsinmedia.com/events/jan-6-1996/|title=ВОЙНА В ЧЕЧНЕ: "Известия" публикуют призыв интеллигенции остановить войну|date=1996-01-06|publisher=Расцвет российских СМИ|lang=ru}}</ref>. 2020 елның мартында Россия Федерациясе Конституциясенә төзәтмәләр кабул итүгә каршы мөрәҗәгатьне имзалый<ref>[https://echo.msk.ru/blog/echomsk/2606224-echo/ Не допустить конституционный кризис и антиконституционный переворот. Обращение ученых, писателей и журналистов к гражданам России]</ref>. 2020 елның сентябрендә Беларусиядә протест акцияләренә ярдәм итүгә хат имзалый<ref>[https://echo.msk.ru/blog/echomsk/2707575-echo/ «Мы глубоко возмущены, что диалогу с обществом власть предпочитает насилие»]</ref>. == Шәхси тормыш == Людмила Петрушевская [[Мәскәү|Мәскәүдә]] яши һәм эшли. Тол хатыны, мәрхүм ире — Солянкада Галерея директоры Борис Павлов. Өч бала: * Кирилл Харатьян (1964 елның 29 августында туган) — журналист. «Коммерсантъ» нәшрият йортында шеф-редактор урынбасары, «Московские новости» газетасының баш мөхәррире урынбасары булып эшли. 2005 елдан — «Ведомости» газетасы баш мөхәррире урынбасары. * Фёдор Павлов-Андреевич (1976 елның 14 апрелендә туган) — журналист, телевидение алып баручысы, продюсер, рәссам<ref>{{Cite web|url=http://www.anti-glob.ru/mnen/fedian.htm|title=Об антимолотковской кампании|author=|website=|date=|publisher=Антиглоб|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071024075011/http://www.anti-glob.ru/mnen/fedian.htm|archivedate=2007-10-24}}</ref>. * Наталья Павлова (1982 елда туган) — музыкант, Мәскәү C.L.O.N.E фанк-төркеменә нигез салучы. == Хезмәтләр == '''Романнар һәм повестьлар''' * 1992 — Вакыт төн. * 2004 — Номер Бер, яки Башка мөмкинлекләр бакчаларында. — М.: Эксмо. — 335 б. — <nowiki>ISBN 5-699-05993-8</nowiki>. * 2017 — Безне урладылар. Җинаятьләр тарихы. — М.: Эксмо. — <nowiki>ISBN 978-5-04-090046-6</nowiki> '''Пьесалар''' * 1973 (1983 елда басылган) — «Музыка дәресләре». * «Мәхәббәт». * «Коломбина фатиры». * 2007 — Коломбина фатиры: пьесалар җыентыгы. — СПб.: Амфора. — 415 б. — <nowiki>ISBN 978-5-367-00411-3</nowiki>. * 2007 — Мәскәү хоры: пьесалар җыентыгы. — СПб.: Амфора. — 448 б. — <nowiki>ISBN 978-5-367-00509-7</nowiki>. * «XX гасыр җырлары» җыентыгы '''Әкиятләр''' * Кыргый Хайваннар әкиятләре. — Мәскәү: Эксмо. * Диңгез пычрак су хикәяләре. * Трр яшәгән. * Ут шәһәре. — СПб: Амфора. * 1984 — Пуськи Бятые. * 1991 — Василийны Дәвалау. — Мәскәү. * 1996 — Чын әкиятләр. — Мәскәү: Вагриус. * 1996 — Әлифба турында әкият. * 2008 — Принцессалар китабы.  М.: Росмэн-Пресс. — 2008 б. — ISBN 978-553-03090-4. * 2008 — Серле әкиятләр. Шигырьләр(хи) Песиләр турында чик буе әкиятләре. Кыйссалар. — СПб: Амфора. — 291 б. — ISBN 978-567-00820-3. * Авыр ахырлы әкият. 2002 елда Петрушевская дуңгыз баласы Пётр турында өч китап иҗат итә: * «Дуңгыз баласы Пётр һәм машина», * «Дуңгыз баласы Пётр һәм кибет», * «Дуңгыз баласы Пётр кунакка бара». 2008 елда шул ук исемдәге мультфильм төшерелә<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=rEpthNq4Lts Поросёнок Пётр]</ref>. '''Хикәяләр һәм повестьлар җыентыклары''' * Бессмертная любовь.— М.: Московский рабочий, 1988, тир. 30 000, обложка. * Бал последнего человека. — М.: Локид, 1996. 26 000 экз. * 2008 — Пограничные сказки про котят. — СПб.: Амфора. — 296 с. — <nowiki>ISBN 978-5-367-00820-3</nowiki>. * 2008 — Чёрная бабочка. — СПб.: Амфора. — 304 с. — <nowiki>ISBN 978-5-367-00753-4</nowiki>. * 2009 — Два царства. — СПб.: Амфора. — 400 с. — <nowiki>ISBN 978-5-367-00940-8</nowiki>. * 2009 — Истории из моей собственной жизни. — СПб.: Амфора. — 568 с. — <nowiki>ISBN 978-5-367-01016-9</nowiki>. * 2016 — Санаториум. Повести, рассказы, сказки, пьесы. — Москва: АСТ. — 413 с. — <nowiki>ISBN 978-5-17-095595-4</nowiki>. * 2019 — Нагайна, или Изменённое время. '''Тәрҗемәләр''' * Веслав Мысливский. Голый сад // Современные польские повести / Сост.: В. Хорев. — М.: Художественная литература, 1986. С. 510—638. * Генрик Сенкевич. Потоп. Главы XVI—XXIV. * Натюрморт с усами // сборник польских юмористических рассказов и миниатюр. — М.: Молодая гвардия, 1973 (отдельные рассказы). == Фильмография == Людмила Петрушевская сценарийлары буенча фильмнар һәм мультфильмнар куела: {| class="wikitable" !Ел ! !Исем !Искәрмә |- |1974 |<small>м/ф</small> |«Василийны дәвалау» («Күңелле карусель № 6») |Сценарий язучы |- |1976 |<small>м/ф</small> |«Лямзи-тыри-бонди, усал сихерче», реж. М. Новогрудская. |Сценарий язучы |- |1976 |<small>м/ф</small> |«Синнән күз яшьләр генә» реж. Владимир Самсонов |Сценарий язучы |- |1978 |<small>м/ф</small> |«Урланган кояш», реж. Натан Лернер |Сценарий язучы |- |1979 |<small>м/ф</small> |«Әкиятләр әкияте», реж. Юрий Норштейн. |Сценарий язучы |- |1981 |<small>м/ф</small> |«Шинель», реж. Юрий Норштейн. |Сценарий язучы |- |1984 |<small>м/ф</small> |«Куян койрыгы», реж. В. Курчевский. |Сценарий язучы |- |1987 |<small>м/ф</small> |«Барысы да аңлаешсызлар» реж. Натан Лернер |Сценарий язучы |- |1988 |<small>м/ф</small> |«Җырлый белгән мәче», реж. Натан Лернер. |Сценарий язучы |- |1997 |<small>м/ф</small> |«Пуськи бятые» «Яңа Россия әкиятләре» мультсериалы чыгарылышы — реж. Роберт Саакянц |Сценарий язучы |- |1997 |<small>ф</small> |«Мәхәббәт», реж. Владимир Мирзоев |Сценарий язучы |- |2000 |<small>ф</small> |«Күрешү» |Сценарий язучы |- |2008 |<small>м/ф</small> |«Дуңгыз баласы Пётр» |Сценарий язучы |- |2012 |<small>м/ф</small> |«Хайваннар кая бара» («Күңелле карусель №34» альманахыннан) |Сценарий язучы, җыр башкаручы |- |2016 |<small>ф</small> |«Кемгә бу кирәк» (кыска метражлы фильм) реж. Владимир Непевный |Сценарий язучы |} == Дискография == * 2010 — «Не привыкай к дождю» соло альбом («Сноб» журналына кушымта рәвешендә) * 2012 — «Сны о любви» соло альбом («Сноб» журналына кушымта рәвешендә) == Бүләкләр == * Тёпфер фондының Пушкин премиясе лауреаты (1991). * Журналлар премияләре лауреаты: ** «Новый мир» (1995) ** «Октябрь» (1993, 1996, 2000) ** «Знамя» (1996) ** «Звезда» (1999). * «Триумф» премиясе лауреаты (2002). * Россия Дәүләт премиясе лауреаты (2002)<ref name="LitCarta2">{{Cite web|url=http://www.litkarta.ru/russia/moscow/persons/petrushevskaya-l/|title=Людмила Петрушевская {{!}} Новая карта русской литературы|publisher=www.litkarta.ru}}</ref> — 2021 елда, «Мемориал» оешмасын бетерү турында Генераль прокуратура дәгъвасы белән бәйле рәвештә, аннан баш тарту турында белдерә: «Миннән хәзер «Мемориал»ны, хөкем ителгәннәр һәм атып үтерелгәннәр турында хәтерне алалар...» — дип яза Людмила [[Facebook]] битендә<ref>[https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=1526060557786752&id=100011484663674 Запись в фейсбуке Л. С. Петрушевской от 12 ноября 2021 года]</ref>. * [[Иван Бунин|Бунин]] премиясе лауреаты (2008)<ref>{{cite web|url=http://www.zpu-journal.ru/news/detail.php?ID=389|title=Четвертое вручение Бунинской премии|author=|date=2008-10-22|work=|publisher=Информационный гуманитарный портал «Знание. Понимание. Умение»|lang=|archiveurl=https://www.webcitation.org/6cRKdayfY?url=http://www.zpu-journal.ru/news/detail.php?ID=389|archivedate=2015-10-21|dead-url=yes}}</ref>. * [[Николай Гоголь|Н. В. Гоголь]] исемендәге Әдәби премия «Шинель» номинациясендә иң яхшы прозаик әсәр өчен: «Метропольдән кечкенә кыз», (2008) * Людмила Петрушевская фэнтези Бөтендөнья премиясенә — World Fantasy Award (WFA) — 2009 елда бастырылган иң яхшы хикәяләр җыентыгы өчен лаек була. Петрушевскаяның «Күрше баласын үтерергә теләгән бер хатын яшәгән ди: Куркыныч хикәяләр» җыентыгы премияне Америка язучысы Джин Вулфның сайланган новеллалар китабы белән бүлешкән<ref>{{Cite web|url=http://www.worldfantasy.org/awards/2010.html|title=2010 World Fantasy Award Winners & Nominees|author=|website=|date=|publisher=World Fantasy Awards Home Page|archiveurl=https://web.archive.org/web/20101201074451/http://www.worldfantasy.org/awards/2010.html|archivedate=2010-12-01|accessdate=2022-05-20}}</ref>. == Искәрмәләр == <references /> == Сылтамалар == * {{Lib.ru|http://lib.ru/PROZA/PETRUSHEWSKAYA/|Людмила Петрушевская}} * [http://magazines.russ.ru/authors/p/petrushevskaya/ Людмила Петрушевская] «Журнальный зал» сайтында * [http://russiancinema.ru/names/name12794/ Людмила Петрушевская — Энциклопедия отечественного кино]{{Deadlink|date=June 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://www.kino-teatr.ru/teatr/activist/47983/bio/ Информация о писательнице на сайте ''Кино-Театр.ру'']. — 27.02.2010. * [http://eldb.net/name/nm001743/ The Electronic Literary Database сайтында Людмила Петрушевская иҗаты] * [http://lib.aldebaran.ru/author/petrushevskaya_lyudmila Людмила Петрушевская (Библиотека Альдебаран)] * [http://www.belousenko.com/wr_Petrushevskaya.htm Людмила Петрушевская А.Белоусенко китапханәсендә] * [http://www.snob.ru/profile/about/5286 Людмила Петрушевская «Сноб» проектында] {{Тышкы сылтамалар}} [[Төркем:Русия җырчылары]] [[Төркем:ССРБ җырчылары]] [[Төркем:Әлифба буенча җырчылар]] [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Русия сценаристлары]] [[Төркем:XX гасыр драматурглары]] [[Төркем:Русия драматурглары]] [[Төркем:ССРБ драматурглары]] [[Төркем:Әлифба буенча драматурглар]] [[Төркем:Мәскәү язучылары]] [[Төркем:ССРБ язучылары]] [[Төркем:Әлифба буенча язучылар]] [[Төркем:Әлифба буенча шагыйрьләр]] [[Төркем:Википедия:Викимәгълүматтан чыганак булган мәкаләләр]] [[Төркем:Мәскәүдә туганнар]] [[Төркем:Википедия:Замандашлар биографиясе]] [[Төркем:1938 елда туганнар]] [[Төркем:26 май көнне туганнар]] [[Төркем:Мәскәү дәүләт университетын тәмамлаучылар]] ce79v9ip0cneurv70e001ztko135z4r Роман Бусаргин 0 586326 3526655 3519942 2022-08-05T10:07:09Z Frhdkazan 3171 /* Сылтамалар */ {{Русия субъектлары җитәкчеләре}} wikitext text/x-wiki {{CEESPRING2022}} {{Шәхес|туу датасы=29.07.1981|туу җире=Зур Сакма авылы, [[Саратов өлкәсе]], [[РСФСР]], [[ССРБ]]|альма-матер=[[Сарытау дәүләт аграр университеты|Вавилов исемендәге Саратов дәүләт аграр университеты]]|гражданлык={{USSR}} {{RUS}}|сурәт=Бусаргин Роман Викторович.jpg|партия=[[Бердәм Россия]]}} '''Роман Викторович Бусаргин''' ([[1981 ел|1981 елның]] [[29 июль|29 июле]], Зур Сакма авылы, [[Сарытау өлкәсе|Саратов өлкәсе]], [[Россия Совет Федератив Социалистик Республикасы|РСФСР]], [[Совет Социалистик Республикалар Берлеге|ССРБ]]) — Россия сәяси һәм дәүләт эшлеклесе. 2022 елның 10 маеннан Саратов өлкәсе губернаторы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы<ref>[https://regnum.ru/news/3586808.html Врио губернатора Саратовской области назначен Роман Бусаргин]</ref>. == Тормыш юлы == Роман Бусаргин 1981 елның 29 июлендә [[Сарытау өлкәсе|Саратов өлкәсенең]] [[Кызыл Партизаннар районы]] Зур Сакма авылында туган. 2003 елда [[Сарытау дәүләт аграр университеты|Вавилов исемендәге Саратов дәүләт аграр университетын]], 2017 елда Россия кооперация университетын тәмамлый. 2005 елдан 2008 елга кадәр [[Сарытау районы|Саратов районы]] администрациясендә эшли. 2008—2009 елларда Саратов районы администрациясе башлыгының беренче урынбасары була. 2009 елдан 2011 елга кадәр Бусаргин [[Энгельс районы|Энгельс муниципаль районының]] Идел буе муниципаль берәмлеге хакимияте башлыгы урынбасары булып эшли. 2011 елның гыйнварында [[Энгельс (шәһәр)|Энгельс]] шәһәре муниципаль берәмлеге администрациясе башлыгы урынбасары итеп билгеләнә. 2013 елдан 2018 елга кадәр Энгельс муниципаль районы администрациясенең ТКХ, ТЭК, Транспорт һәм элемтә комитеты рәисе вазыйфасын башкара. 2018 елда «Саратов шәһәре» муниципаль берәмлеге администрациясенең ТКХ комитеты рәисе булган, Саратов администрациясе башлыгының шәһәр хуҗалыгы буенча урынбасары вазыйфасын башкарган. 2018 елның октябрендә Саратов өлкәсе Хөкүмәте рәисе урынбасары итеп билгеләнә. 2020 елның 21 октябрендә Саратов өлкәсе хөкүмәте рәисе — вице-губернаторы вазыйфасына билгеләнә. Социология фәннәре кандидаты<ref>[https://ria.ru/20220510/busargin-1787807573.html Биография Романа Бусаргина]</ref>. === Саратов өлкәсе губернаторы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы === 2022 елның 10 маенда [[Россия Федерациясе Президенты|Россия Президенты]] [[Владимир Путин]] Бусаргинны Саратов өлкәсе губернаторы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы итеп билгели<ref>[http://kremlin.ru/events/president/news/68382 Встреча с Романом Бусаргиным]</ref>. 2012 елдан төбәкне җитәкләгән өлкәнең элеккеге җитәкчесе Валерий Радаев отставкага киткән<ref>[https://tass.ru/info/14591197?utm_source=ru.wikipedia.. Биография врио губернатора Саратовской области Романа Бусаргина]</ref>. == Шәхси тормыш == Өйләнгән, ике бала тәрбияли<ref>[https://aif-ru.turbopages.org/aif.ru/s/politics/russi.. Врио губернатора Саратовской области Роман Бусаргин. Досье]</ref>. == Бүләкләр == 2021 елда Бусаргин II дәрәҗә «Ватан алдындагы хезмәтләре өчен» ордены медале белән бүләкләнә. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == * [https://saratov.gov.ru/gov/adm-structure/2-zam-predse.. Бусаргин Роман Викторович // Правительство Саратовской области] * [https://www.vzsar.ru/news/2022/05/10/vrio-gybernatora.. Врио губернатора Саратовской области назначен Роман Бусаргин // Взгляд-инфо] {{Тышкы сылтамалар}}{{Русия субъектлары җитәкчеләре}} [[Төркем:II дәрәҗә «Ватан алдында казанышлар өчен» орденының медале белән бүләкләнгәннәр]] [[Төркем:Сарытау дәүләт аграр университетын тәмамлаучылар]] lm5ubn7ai8gybrl7eaalr79bj82ykhr Максим Егоров 0 586332 3526657 3519916 2022-08-05T10:07:56Z Frhdkazan 3171 /* Сылтамалар */ {{Русия субъектлары җитәкчеләре}} wikitext text/x-wiki {{CEESPRING2022}} {{Шәхес|альма-матер=[[Идел дәүләт су транспорты университеты|Идел дәүләт су транспорты академиясе]]|гражданлык={{USSR}} {{RUS}}|партия=[[Бердәм Россия]]}} {{Башка мәгънәләр/фамилия|Егоров}} '''Максим Борисович Егоров''' ([[1977 ел|1977 елның]] [[23 май|23 мае]], [[Нижгар|Горький]], [[Россия Совет Федератив Социалистик Республикасы|РСФСР]], [[Совет Социалистик Республикалар Берлеге|ССРБ]]) — Россия дәүләт эшлеклесе. 2021 елның 4 октябреннән [[Тамбов өлкәсе]] администрациясе башлыгы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы<ref name=":0">[http://kremlin.ru/events/president/news/66850 Максим Егоров назначен врио главы администрации Тамбовской области]</ref>. 2021 елның 10 декабреннән «[[Бердәм Русия|Бердәм Россия]]» партиясенең Тамбов төбәк бүлеге секретаре<ref>[https://tambov.er.ru/activity/news/maksim-egorov-izbr.. Максим Егоров избран Секретарем Тамбовского регионального отделения «Единой России».] ''Единая Россия. Тамбовская область'' </ref>. Россия Федерациясенең баш дәүләт торак инспекторы (2019 елның 11 декабреннән 2021 елның 4 октябренә кадәр). I класслы РФ Дәүләт Киңәшчесе. == Тормыш юлы == Максим Егоров 1977 елның 23 маенда [[Нижгар|Горький]] шәһәрендә туган. 1999 елда [[Идел дәүләт су транспорты университеты|Идел дәүләт су транспорты академиясен]] тәмамлый<ref>[https://tass.ru/info/12573729?utm_source=ru.wikipedia.. Биография врио главы администрации Тамбовской области Максима Егорова]</ref>. 1999—2000 елларда [[Нижгар|Түбән Новгородның]] [[Ленин районы (Нижгар)|Ленин районы]] администрациясенең икътисад, сәнәгать һәм планлаштыру бүлегендә эшли. 2000 елдан 2005 елга кадәр «Нижновэнерго» АҖдә төрле вазыйфалар били, 1 нче категорияле икътисадчы, икътисад буенча директор урынбасары — план-икътисад бүлеге башлыгы була. 2005—2015 елларда электр энергетикасы тармагында бәя хасил итүне җайга салу һәм контрольдә тоту идарәсендә бүлек башлыгы, аннан соң Федераль тарифлар хезмәтендә электр энергетикасы тармагын җайга салу идарәсе башлыгы була. 2016 елдан 2018 елга кадәр [[Мәскәү|Мәскәүдә]] Төмән өлкәсе хөкүмәте вәкиллегендә эшләгән, Төмән өлкәсе губернаторы [[Владимир Якушев]] киңәшчесе булган. 2018 елның июнь — декабрендә РФ төзелеш һәм торак-коммуналь хуҗалык министры В. В. Якушев киңәшчесе булган<ref>[https://www.tambov.gov.ru/head/egorov.html Егоров Максим Борисович]</ref>. 2018 елның 29 декабреннән башлап төзелеш һәм торак-коммуналь хуҗалык министры урынбасары вазыйфасын башкарган. Бер үк вакытта 2019 елның 11 декабреннән башлап Россия Федерациясенең баш дәүләт торак инспекторы да була. Министрлыкта торак-коммуналь өлкәдә норматив-хокукый җайга салу буенча дәүләт сәясәтен тормышка ашыру, ТКХ өлкәсе торышына мониторинг һәм анализ, ТКХда дәүләт-шәхси партнёрлык, капиталь ремонт, авария хәлендәге торак фондын бетерү мәсьәләләре буенча җитәкчелек иткән. 2019 елның мартыннан Торак-коммуналь хуҗалыкны үзгәртеп коруга ярдәм итү фондының күзәтчелек советы әгъзасы булып тора. 2021 елның 4 октябрендә Тамбов өлкәсе администрациясе башлыгы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы итеп билгеләнә<ref name=":0" />. == Шәхси тормыш == Өйләнгән, өч ул тәрбияли. == Бүләкләр == * [[Россия Федерациясе Президенты|Россия Федерациясе Президентының]] мактау грамотасы; * [[Россия Хөкүмәте|Россия Федерациясе Хөкүмәтенең]] Мактау грамотасы; * Ягулык-энергетика комплексының мактаулы хезмәткәре; * Бәя һәм тарифларны җайга салу органнарының мактаулы хезмәткәре. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == * [https://www.tambov.gov.ru/head/egorov.html Тамбов өлкәсе администрациясе сайтында] {{Тышкы сылтамалар}}{{Русия субъектлары җитәкчеләре}} [[Төркем:Идел дәүләт су транспорты университетын тәмамлаучылар]] 85wq3uvux3qy6z4wyclpua7vd2cwlht Павел Малков 0 586334 3526654 3519941 2022-08-05T10:06:47Z Frhdkazan 3171 /* Сылтамалар */ {{Тышкы сылтамалар}}{{Русия субъектлары җитәкчеләре}} wikitext text/x-wiki {{CEESPRING2022}} {{Шәхес}} {{фш|Малков}} '''Павел Викторович Малков''' ([[1980 ел|1980 елның]] [[29 гыйнвар|29 гыйнвары]], [[Сарытау|Саратов]], [[Россия Совет Федератив Социалистик Республикасы|РСФСР]], [[Совет Социалистик Республикалар Берлеге|ССРБ]]) — Россия дәүләт эшлеклесе. 2022 елның 10 маеннан [[Рязань өлкәсе]] губернаторы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы. Россия Федерациясенең I класслы хакыйкый дәүләт киңәшчесе<ref>[https://www.ryazangov.ru/governmentro/list/174773/ Состав Правительства Рязанской области / Малков Павел Викторович]</ref>. == Тормыш юлы == Павел Малков 1980 елның 29 гыйнварында [[Сарытау|Саратов]] шәһәрендә туа. 2001 елда «Исәпләү техниканың һәм автоматлаштырылган системаларның программ тәэминаты» белгечлеге буенча [[Саратов дәүләт техник университеты|Саратов дәүләт техник университетын]] тәмамлый. 2004 елда П. А. Столыпин исемендәге Идел буе дәүләт хезмәте академиясендә «Дәүләт һәм муниципаль идарә» белгечлеге буенча яңадан һөнәри әзерлек уза. 2008—2009 елларда МВА программасы буенча [[Русия Федерациясе Президенты каршындагы Русия Халык хуҗалыгы һәм дәүләт хезмәте университеты|Россия Федерациясе Хөкүмәте каршындагы халык хуҗалыгы академиясендә]], «мәгълүмат менеджменты» белгечлеге буенча уку уза<ref>[http://web.archive.org/web/20210618090903/https://ros.. Малков Павел Викторович] / Росстат</ref>. 2003—2006 елларда [[Сарытау өлкәсе|Саратов өлкәсе]] хөкүмәтендә төрле вазыйфаларда эшли. 2006 елдан 2009 елга кадәр — Саратов өлкәсенең икътисади үсеш һәм сәүдә министры урынбасары. 2009—2010 елларда — «Сигнал» ЭҖБ сәнәгать предприятиесе директоры урынбасары. 2010 елда Саратов өлкәсен мәгълүматлаштыру буенча комитет башлыгы, шул исәптән Саратов өлкәсе хөкүмәте министры рангында. 2012 елда Саратов өлкәсе хөкүмәте рәисе урынбасары вазыйфаларын башкарган. 2012—2017 елларда — Россия Икътисадый үсеш министрлыгының Икътисадта дәүләт җайга салуы департаменты директоры урынбасары. 2017 елдан 2018 елга кадәр — Россия Федерациясе Икътисадый үсеш министрлыгының дәүләт идарәсе департаменты директоры. 2018 елның 14 декабреннән 2022 елның 10 маена кадә — Федераль дәүләт статистикасы хезмәте (Росстат) җитәкчесе. === Рязань өлкәсе губернаторы === 2022 елның 10 маенда [[Рязань өлкәсе]] губернаторы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы итеп билгеләнә<ref>[https://tass.ru/politika/14590435?utm_source=ru.wikip.. Врио главы Рязанской области назначили Малкова, возглавлявшего Росстат]</ref>. Рязань өлкәсе губернаторын сайлау бердәм тавыш бирү көнендә 2022 елның 11 сентябрендә планлаштырылган. == Шәхси тормыш == Өйләнгән, ике бала тәрбияли. == Бүләкләр == 2018 елда II дәрәҗә [[Ватан алдындагы хезмәтләр өчен ордены|«Ватан алдындагы казанышлары өчен» ордены]] медале белән бүләкләнгән. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == * [http://web.archive.org/web/20210618090903/https://ros.. Павел Малков Росстат сайтында] * [https://www.ryazangov.ru/governmentro/list/174773/ Рязань өлкәсе администрациясе сайтында] {{Тышкы сылтамалар}}{{Русия субъектлары җитәкчеләре}} [[Төркем:II дәрәҗә «Ватан алдында казанышлар өчен» орденының медале белән бүләкләнгәннәр]] [[Төркем:Саратов дәүләт техник университетын тәмамлаучылар]] a0b6ueffvlpw46n2nahujlwntqlk9fw Владислав Шапша 0 586336 3526648 3519864 2022-08-05T10:04:49Z Frhdkazan 3171 /* Сылтамалар */ {{Русия субъектлары җитәкчеләре}} wikitext text/x-wiki {{CEESPRING2022}} {{Шәхес}} {{фш|Шапша}} '''Владислав Валерьевич Шапша''' ([[1972 ел|1972 елның]] [[20 сентябрь|20 сентябре]], [[Обнинск]], [[Калуга өлкәсе|Калуга өлкәсе,]] [[Россия Совет Федератив Социалистик Республикасы|РСФСР]], [[Совет Социалистик Республикалар Берлеге|ССРБ]]) — Россия дәүләт һәм сәяси эшлеклесе. 2020 елның 16 сентябреннән [[Калуга өлкәсе]] губернаторы (2020 елның 13 февраленнән 16 сентябренә кадәр Калуга өлкәсе губернаторы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы). 2020 елның 13 июненнән «[[Бердәм Русия|Бердәм Россия]]» партиясенең Калуга төбәк бүлеге секретаре. [[Обнинск]] администрациясе башлыгы (2015 елның 27 октябреннән 2020 елның 13 февраленә кадәр; 2015 елның 18 сентябреннән 27 октябренә кадәр Обнинск администрациясе башлыгы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы)<ref>{{Cite web|url=http://web.archive.org/web/20190401000938/http://www...|title=Администрация МО «Город Обнинск» {{!}} Глава Администрации|publisher=www.admobninsk.ru}}</ref>. == Тормыш юлы == Владислав Шапша 1972 елның 20 сентябрендә [[Калуга өлкәсе|Калуга өлкәсенең]] [[Обнинск]] шәһәрендә туа. 1995 елда «Гамәли математика» белгечлеге буенча Обнинск атом энергетикасы институтын тәмамлый, инженер-математика квалификациясен ала. 2003 елда «Дәүләт һәм муниципаль идарә» белгечлеге буенча Дәүләт идарә университетын тәмамлый. 1995 елда [[Русия Федерациясе Кораллы Көчләре|Россия Федерациясе Кораллы Көчләре]] сафларына алына. Флотта [[Североморск]] шәһәрендә хезмәт итә. Запас офицеры<ref>[https://nikatv.ru/news/vlast/vladislav-shapsha-pristu.. Владислав Шапша приступил к обязанностям мэра Обнинска]</ref>. 1997 елда запаска киткәннән соң, [[Обнинск]] шәһәре мәшгульлек үзәгенә эшкә урнаша. Белгечтән директор урынбасарына кадәр юл уза. 2002 елда губернатор урынбасары консультанты сыйфатында Калуга өлкәсе губернаторы администрациясенә эшкә күчә. Ике ел дәвамында, 2004 елдан 2006 елга кадәр, Калуга өлкәсенең «Знамя» газетасы башкарма директоры булып эшли. 2006 елда Обнинск шәһәре администрациясендә эшләр идарәчесе, башлык урынбасары булып эшли башлый<ref>[https://pressaobninsk.ru/lifefull/7121 Владислав Шапша: «В Обнинске никому не закрывают рот, здесь все имеют право на свое мнение!»]</ref>. Обнинск шәһәре территориаль сайлау комиссиясе рәисе һәм рәисе урынбасары булып эшли<ref>[http://iobninsk.ru/vladislav-valeryevich-shapsha/ Владислав Валерьевич Шапша | АЙК Обнинск.] iobninsk.ru.</ref>. 2015 елның 18 сентябрендә Обнинск шәһәре администрациясен вакытлыча башкаручы буларак җитәкләгән, ә аннары, 27 октябрьдә, әлеге вазыйфага Обнинск шәһәр җыены депутатлары тарафыннан сайлан (30 депутатның 29ы үз тавышларын аның өчен тавыш биргән)<ref>[http://info.obninskiy.net/владислав-шапша-избран-глав.. Владислав Шапша избран главой Администрации города Обнинска]</ref>. «[[Бердәм Русия|Бердәм Россия]]» партиясенең Обнинск җирле бүлекчәсе политсоветы әгъзасы<ref>[http://er-obninsk.ru/party/ Обнинское отделение партии ЕДИНАЯ РОССИЯ]</ref>. 2018 елда блогер Илья Варламовның «БДСМ» («Большая Дорога С Мэром») тамашасында катнашкан<ref>[https://www.kaluga-poisk.ru/news/obschestvo/mer-obnin.. Мэр Обнинска стал героем шоу "БДСМ" Ильи Варламова]</ref>. Калуга өлкәсе белән 20 елга якын җитәкчелек иткән Анатолий Артамонов отставкага китүеннән соң, 2020 елның 13 февраленнән — Калуга өлкәсе губернаторы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы<ref>[http://www.kremlin.ru/events/president/news/62777 Владислав Шапша назначен временно исполняющим обязанности губернатора Калужской области]</ref>. 2020 елның 13 сентябрендә бердәм тавыш бирү көнендә Калуга өлкәсе губернаторы сайлауларында 71,19% тавыш җыеп, җиңү яулый. 2020 елның 16 сентябрендә өлкә губернаторы вазыйфасына керешә<ref>[https://www.interfax-russia.ru/center/news/shapsha-vs.. Шапша вступил в должность губернатора Калужской области]</ref>. 2020 елның 21 декабрендә [[Россия Федерациясе Президенты|Россия Президенты]] указы белән ил Дәүләт Советы составына кертелә<ref>''Айсель Герейханова.'' [https://rg.ru/2020/12/21/putin-utverdil-sostav-gossov.. Президент утвердил состав Госсовета] ''Российская газета'' (21 декабря 2020)</ref>. == Гаилә == Өйләнгән, бала тәрбияли<ref>''Дмитрий Ивьев.'' [https://www.kp40.ru/news/society/65329/ Что известно о новом губернаторе Калужской области] www.kp40.ru (12 февраля 2020).</ref>. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == * [https://pre.admoblkaluga.ru/sub/government/governor/ Калуга өлкәсе администрациясе сайтында] {{Тышкы сылтамалар}}{{Русия субъектлары җитәкчеләре}} [[Төркем:Бердәм Русия фиркасе әгъзалары]] [[Төркем:Обнинск атом энергетикасы институтын тәмамлаучылар]] [[Төркем:Дәүләт идарә итү университетын тәмамлаучылар]] 0kaftqth94jfilnkh95tmooitzfnul6 Александр Соколов (1970) 0 586355 3526649 3519816 2022-08-05T10:05:10Z Frhdkazan 3171 /* Сылтамалар */ {{Русия субъектлары җитәкчеләре}} wikitext text/x-wiki {{CEESPRING2022}} {{Башка мәгънәләр/фамилия|Соколов}}{{Шәхес}} '''Александр Валентинович Соколов''' ([[1970 ел|1970 елның]] [[4 август|4 августы]], [[Кострома]], [[Совет Социалистик Республикалар Берлеге|ССРБ]]) — [[Россия]] [[сәясәт|сәяси]] һәм [[җәмәгать]] эшлеклесе. [[2022 ел]]ның [[10 май|10 маеннан]] [[Киров өлкәсе]] [[губернатор]]ы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы<ref>[http://kremlin.ru/acts/news/68378 Александр Соколов назначен временно исполняющим обязанности губернатора Кировской области]</ref>. Россия яшьләр берлегенең мактаулы әгъзасы (2006)<ref>[https://ruy.ru/rsm/nagrady-rossiyskogo-soyuza-molodez.. Награды Российского Союза Молодежи]</ref>. III класслы чын Дәүләт киңәшчесе ([[2018 ел|2018]]). Сәяси [[фәннәр кандидаты|фәннәр кандидаты]] (????). == Тормыш юлы == Александр Соколов 1970 елның 4 августында [[Кострома]] шәһәрендә туа. 1992 елда Н. А. Некрасов исемендәге Кострома педагогика институтын тәмамлый. 2008 елда Россия Тышкы эшләр министрлыгының [[Мәскәү дәүләт халыкара мөнәсәбәтләр институты|Мәскәү дәүләт халыкара мөнәсәбәтләр институтын]] тәмамлаган. 1991 елның сентябреннән 1992 елның апреленә кадәр Кострома шәһәренең 17 нче мәктәбендә озайтылган көн төркеме тәрбиячесе була. 1992 елның апреленнән 1997 елның июненә кадәр [[Кострома өлкәсе]] администрациясенең яшьләр, гаилә һәм балачак эшләр комитетының 1 нче категорияле белгеч, әйдәп баручы белгеч, бүлек мөдире була. 1992—1997 елларда— Россия яшьләр берлегенең Кострома өлкә комитеты рәисе урынбасары. 1997 елның июненнән 2005 елның сентябренә кадәр Россия яшьләр берлеге Үзәк комитеты секретаре, икенче секретаре вазыйфасын башкара<ref>[https://ria.ru/20220510/sokolov-1787807356.html Биография Александра Соколова]</ref>. 2005 елның октябреннән 2011 елның июленә кадәр Россиянең Яшьләр һәм балалар берләшмәләренең Милли советы рәисе булып тора<ref>[https://gtrk-kostroma.ru/news/kostromich-naznachen-vr..? Экс-заместитель Сергея Ситникова назначен врио губернатора Кировской области]</ref>. 2008—2014 елларда — Россия Федерациясе Иҗтимагый палатасы әгъзасы. 2011 елның июленнән 2014 елның февраленә кадәр Халыкара хезмәттәшлекне үстерүгә ярдәм фонды президенты була. 2014 елның февраленнән июленә кадәр — Кострома өлкәсе губернаторы урынбасары<ref>[http://www.kremlin.ru/events/president/news/68377 Встреча с Александром Соколовым]</ref>. 2014 елның июленнән 2015 елның маена кадәр — Кострома өлкәсе губернаторының беренче урынбасары. 2015 елның 16 маеннан 15 октябренә кадәр, Кострома өлкәсе губернаторы итеп сайланган зат вазыйфасына керешкәнче, Кострома өлкәсе губернаторының беренче урынбасары вазыйфаларын вакытлыча башкаручы була. 2015 елның 16 октябреннән 2017 елга кадәр Кострома өлкәсе губернаторы урынбасары була. 2017 елда [[Россия Федерациясе Президенты|Россия Президенты]] эшләр идарәсенә Россия Федерациясе Дәүләт Советы эшчәнлеген тәэмин итү Департаментына эшкә күчә<ref>[https://tass.ru/info/14591029?utm_source=ru.wikipedia.. Биография врио губернатора Кировской области Александра Соколова]</ref>. === Киров өлкәсе губернаторы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы === 2022 елның 10 маенда [[Россия Федерациясе Президенты|Россия Президенты]] [[Владимир Путин]] Александр Соколовны Киров өлкәсе губернаторы вазыйфаларын башкаручы итеп билгели<ref>[https://ria.ru/20220510/kirov-1787791126.html Путин назначил врио губернатора Кировской области Александра Соколова]</ref>. 2022 елның 11 маенда Киров өлкәсе хөкүмәтенә тәкъдим ителә<ref>[https://www.interfax-russia.ru/volga/main/aleksandra-.. Александра Соколова представили в Кировской области в качестве врио губернатора]</ref>. == Бүләкләр == * [[Россия Федерациясе Президенты|Россия Федерациясе Президентының]] рәхмәте (2000). == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == * [https://www.kirovreg.ru/governor/bio.php Киров өлкәсе администрациясе сайтында] {{Тышкы сылтамалар}}{{Русия субъектлары җитәкчеләре}} [[Төркем:Мәскәү дәүләт халыкара мөнәсәбәтләр институтын тәмамлаучылар]] jswb08xjw1xlkhep1zfpzyeltj3zpbd Владимир Владимиров (1975) 0 586428 3526637 3525579 2022-08-05T09:51:50Z Frhdkazan 3171 /* Сылтамалар */ {{Русия субъектлары җитәкчеләре}} wikitext text/x-wiki {{CEESPRING2022}} {{Башка мәгънәләр/фамилия|Владимиров}}{{Шәхес}} '''Владимир Владимирович Владимиров''' ([[1975 ел|1975 елның]] [[14 октябрь|14 октябре]], [[Георгиевск]], [[Ставрополь крае]], [[Совет Социалистик Республикалар Берлеге|ССРБ]]<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/encyclopedia/person/vladimirov-vladimir-vladimirovich?utm_source=yandex.ru&utm_medium=organic&utm_campaign=yandex.ru&utm_referrer=yandex.ru|title=Биография Владимира Владимирова|website=tass.ru}}</ref>) — Россия дәүләт һәм сәяси эшлеклесе. 2014 елның 27 сентябреннән [[Ставрополь крае]] губернаторы (2013 елның 27 сентябреннән 27 сентябренә кадәр Ставрополь крае губернаторы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы)<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/politika/1471434?utm_source=yandex.ru&utm_medium=organic&utm_campaign=yandex.ru&utm_referrer=yandex.ru|title=Избранный губернатор Ставропольского края Владимир Владимиров вступил в должность|website=tass.ru|date=2014-09-27|publisher=}}</ref>. 2013 елның 10 октябреннән Ставрополь крае Хөкүмәте рәисе<ref name="автоссылка1">{{Cite web|url=https://tass.ru/politika/688752|title=Новый глава Ставрополья реформирует правительство|website=ТАСС}}</ref>. == Тормыш юлы == Владимир Владимиров 1975 елның 14 октябрендә [[Ставрополь крае|Ставрополь краеның]] [[Георгиевск]] шәһәрендә туа. Аннары ата-аналарын бүлү буенча [[Камчатка|Камчаткага]] җибәрәләр, анда алар аерылышалар һәм Владимир әнисе белән бергә Ставрополь краена, [[Будённовск]] шәһәренә әйләнеп кайта. Әнисе ягыннан әбисе — Коммаяк ашханәсендә пешекче, ә бабасы төрле белгечлекләрдә эшләгән<ref>{{cite web|url=https://etokavkaz.ru/pervye-litca-kavkaza/vladimir-vladimirov-sila-trekh-v|title=Владимир Владимиров. Сила трёх «В»|publisher=etokavkaz.ru|lang=ru|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190126060855/https://etokavkaz.ru/pervye-litca-kavkaza/vladimir-vladimirov-sila-trekh-v|archivedate=2019-01-26|deadlink=no}}</ref>. Владимир Владимирның борынгы бабалары — терск казаклары. === Белем === 1992 елда Будённовсктагы урта мәктәпне тәмамлый, шунда ук укыту-җитештерү комбинатнында «3 разрядлы пешекче-кулинар» һөнәрен үзләштерә. 1997 елда [[Уфа дәүләт нефть техника университеты|Уфа дәүләт нефть техника университетын]] «Табигый энергия чыганакларының һәм углерод материалларының химик технологиясе» белгечлеге буенча тәмамлый. 2006 елда Төмән дәүләт нефть һәм газ университетын «Нефть һәм газ яткылыкларын эшкәртү һәм эксплуатацияләү» һөнәре буенча тәмамлый. === Хезмәт эшчәнлеге === Университетта уку белән бер үк вакытта 1996 елда завод ябылгачы кадәр «Ставролен»да эшли<ref name=":0">{{cite web|url=https://www.stav.kp.ru/daily/26446.4/3315973/|title=10 интересных фактов о губернаторе Ставрополья|author=|website=|date=|publisher=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190126001020/https://www.stav.kp.ru/daily/26446.4/3315973/|archivedate=2019-01-26|deadlink=no}}</ref>. Белем алган вакытта Владимир шулай ук сатучы, йөк төяүче булып эшли, фатирларны ремонтлый. 1997 елдан [[Хант-Манси — Югра автономияле округы|Хант-Манси автономияле округында]] «ЛУКОЙЛ — Көнбатыш Себер» ҖЧҖ структурасына керүче «Когалымнефтегаз» предприятиесенең «Ватьеганнефть» нефть-газ чыгару идарәсенең нефть әзерләү һәм кудыру җайланмасы башлыгы. «Когалымнефтегаз» производстволарында 2005 елга кадәр эшли. 2001—2002 елларда — «Дружбанефть» нефть-газ чыгару идарәсенең нефть әзерләү һәм суыртып агызу цехы башлыгы. 2002 елда — «Повхнефть» нефть-газ чыгару идарәсенең нефть әзерләү һәм кудыру буенча баш инженер урынбасары — нефть әзерләү бүлеге башлыгы. 2002—2005 елларда — «Когалымнефтегаз» нефть әзерләү бүлеге башлыгы урынбасары, нефть әзерләү буенча баш инженер урынбасары — предприятиесенең бүлек башлыгы. 2005—2007 елларда — «Геойлбент» ҖЧҖ маркетинг һәм стратегия буенча директор, аннары генераль директоры. 2007—2009 елларда — «Югары Тонскнефтегаз» ААҖ техник департамент директоры, аннары генераль директор урынбасары — баш инженеры. 2009 елдан 2010 елга кадәр «Газпромнефть-Ноябрьскнефтегаз» ААҖнең «Муравленковнефть» филиалында җитәкче вазыйфаларны башкара. 2010 елның мартында [[Ямал-Ненец автономияле округы|Ямал-Ненец автономияле округының]] Муравленко бермандатлы округы буенча Закон чыгару җыены депутаты итеп сайлана. 2010 елның апрелендә Ямал-Ненец автономияле округы губернаторы [[Дмитрий Кобылкин]] Владимировны Ямал-Ненец автономияле округы губернаторының беренче урынбасары итеп билгели<ref>{{cite web|url=http://ria.ru/spravka/20130927/966189733.html|title=Биография Владимира Владимирова|publisher=ria.ru|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130930095852/http://ria.ru/spravka/20130927/966189733.html|archivedate=2013-09-30|deadlink=no}}</ref>. Аның өлкәсенә икътисади үсеш, табигый ресурсларны куллану, ягулык-энергетика комплексы эше мәсьәләләре кергән. 2010 елда «[[Бердәм Русия|Бердәм Россия]]» партиясенә кергән<ref>{{cite web|author=|url=https://er.ru/persons/649/|title=Владимиров Владимир Владимирович // Единая Россия|lang=ru|website=er.ru|date=|deadlink=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190806074613/https://er.ru/persons/649/|archivedate=2019-08-06}}</ref>. 2011—2013 елларда — «Бердәм Россия» партиясенең Ямал-Ненец автономияле округындагы төбәк сәяси советы секретаре. === Ставрополь крае губернаторы === 2013 елның 27 сентябрендә [[Россия Федерациясе Президенты|Россия Президенты]] [[Владимир Путин]] Владимир Владимировны [[Ставрополь крае]] губернаторы вазыйфаларын башкаручы итеп билгели<ref>{{cite web|url=http://www.kremlin.ru/acts/bank/37630|title=Указ Президента Российской Федерации от 27.09.2013 г. № 734|author=|website=|date=|publisher=РоссийскаяГазета|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180125012816/http://www.kremlin.ru/acts/bank/37630|archivedate=2018-01-25|deadlink=no}}</ref>. 2013 елның октябрендә Ставрополь крае Хөкүмәтен җитәкли. Бердәм тавыш бирү көнендә 2014 елның 14 сентябрендә Ставрополь крае губернаторы итеп биш елга сайлана, 2014 елның 27 сентябрендә Ставрополь шәһәрендә инаугурация уза<ref>{{Cite web|lang=|url=https://docviewer.yandex.ru/view/508515142/?*=lV%2B8VIXKtv7Qv8nAqeNJtOjZw2N7InVybCI6InlhLWJyb3dzZXI6Ly80RFQxdVhFUFJySlJYbFVGb2V3cnVDZWRQM1RHdjZ4YUJhRFRibENJMHpIZ2I0VE1NM3hOYjcxa2dyamt2azRMUXFhbExINGxuaDhnLWs5N2pPQkpPbGNNektBd2J6Nnd2WkNkS211VVpDTUJmN0NtT29laU1QTHZrTXB1WkdFb3JfcFZxN20xZldvbGY3STFvbzk0VVE9PT9zaWduPXJRT0FiRVl0eFRkemFfYTlLNi1NaXdreUwzZ1ppT09PYldBTEI2RFhITTA9IiwidGl0bGUiOiJSZXAxNTAxNF8yOS54bHMiLCJub2lmcmFtZSI6ZmFsc2UsInVpZCI6IjUwODUxNTE0MiIsInRzIjoxNjA2MjExNTIyNTMxLCJ5dSI6IjI1MDM0Njc1NjE1ODY0MTMxOTcifQ%3D%3D|title=Итоги голосования на выборах губернатора Ставропольского края 14 сентября 2014 года|author=Избирательная комиссия Ставропольского края|website=|date=|publisher=}}</ref>. 2015 елның 7 апреленнән 10 ноябренә кадәр һәм 2019 елның 28 гыйнварыннан 2 августына кадәр — Россия Федерациясе Дәүләт Советы Президиумы әгъзасы<ref>{{Cite web|lang=ru|url=http://kremlin.ru/acts/bank/39602|title=Распоряжение Президента Российской Федерации от 07.04.2015 г. № 85-рп|website=Президент России|access-date=2021-12-22}}</ref><ref>{{Cite web|lang=ru|url=http://kremlin.ru/acts/bank/39602|title=Распоряжение Президента Российской Федерации от 07.04.2015 г. № 85-рп|website=Президент России|access-date=2021-12-22}}</ref><ref>{{Cite web|lang=ru|url=http://kremlin.ru/acts/bank/40169|title=Распоряжение Президента Российской Федерации от 10.11.2015 г. № 356-рп|website=Президент России|access-date=2021-12-22}}</ref><ref>{{Cite web|lang=ru|url=http://kremlin.ru/acts/bank/43946|title=Распоряжение Президента Российской Федерации от 28.01.2019 г. № 23-рп|website=Президент России|access-date=2021-12-22}}</ref><ref>{{Cite web|lang=ru|url=http://kremlin.ru/acts/bank/44549|title=Распоряжение Президента Российской Федерации от 02.08.2019 г. № 255-рп|website=Президент России|access-date=2021-12-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.gubernator.stavkray.ru/press-center/news/item/9431-vladimir-vladimirov-voshjol-v-sostav-prezidiuma-gossoveta-rossii.html|title=ВЛАДИМИР ВЛАДИМИРОВ ВОШЁЛ В СОСТАВ ПРЕЗИДИУМА ГОССОВЕТА РОССИИ|publisher=www.gubernator.stavkray.ru|lang=ru|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190131094638/https://www.gubernator.stavkray.ru/press-center/news/item/9431-vladimir-vladimirov-voshjol-v-sostav-prezidiuma-gossoveta-rossii.html|archivedate=2019-01-31|deadlink=no}}</ref>. Бөтенроссия җәмәгатьчелек фикерен өйрәнү үзәге тикшеренүе мәгълүматлары буенча, Владимир Владимировның 2019 елның апреленә рейтингы 46% тәшкил итә, ә аның электрон потенциалы күрсәткече — 65%<ref>{{cite web|url=https://wciom.ru/index.php?id=236&uid=9658|title=Пресс-выпуск|publisher=wciom.ru|lang=ru|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190421195510/https://wciom.ru/index.php?id=236&uid=9658|archivedate=2019-04-21|deadlink=no}}</ref>. 2019 елның 19 июлендә Владимир Ставрополь крае губернаторы вазыйфасына кандидат итеп теркәлгән<ref>{{cite web|author=|url=http://bloknot-stavropol.ru/news/vladimirov-stal-pervym-zaregistrirovannym-kandidat-1122515|title=Владимиров зарегистрирован кандидатом в Губернаторы Ставропольского края|lang=ru|website=bloknot-stavropol.ru|date=|deadlink=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190719164946/http://bloknot-stavropol.ru/news/vladimirov-stal-pervym-zaregistrirovannym-kandidat-1122515|archivedate=2019-07-19}}</ref>. 2019 елның 8 сентябрендә бердәм тавыш бирү көнендә биш елга Ставрополь крае губернаторы итеп яңадан сайлана. Владимиров кандидатурасын Ставрополь крае халкының 79,65 % хуплаган<ref>{{Cite web|lang=|url=http://www.stavropol.izbirkom.ru/news/1967/|title=Общие данные о результатах выборов Губернатора Ставропольского края 8 сентября 2019 года|author=Избирательная комиссия Ставропольского края|website=www.stavropol.izbirkom.ru|date=|publisher=}}</ref><ref>{{cite web|author=|url=https://rg.ru/2019/09/09/reg-skfo/vladimirov-pobedil-na-vyborah-gubernatora-stavropolia.html|title=Владимир Владимиров победил на выборах губернатора Ставрополья|lang=ru|website=rg.ru|date=|deadlink=no}}</ref>. Үз вазыйфасына 2019 елның 27 сентябрендә кергән<ref>{{Cite web|lang=ru-RU|url=https://stv24.tv/novosti/vladimir-vladimirov-vstupil-v-dolzhnost-gubernatora-stavropolya/|title=Владимир Владимиров вступил в должность губернатора Ставрополья|website=Своё ТВ|date=2019-09-27|access-date=2021-12-22}}</ref>. 2019 елның 1 ноябрендә «[[Бердәм Русия|Бердәм Россия]]» партиясенең Ставрополь төбәк бүлеге конференциясендә партиянең төбәк бүлеге секретаре итеп сайлана<ref>[https://www.gubernator.stavkray.ru/press-center/news/item/10178-vladimir-vladimirov-vozglavil-stavropolskoe-regionalnoe-otdelenie-partii-edinaya-rossiya.html Владимиров избран секретарем регионального отделения партии // Официальный сайт Губернатора В. В. Владимирова. 01.11.2019 г.]</ref>. Партиянең генераль советы секретаре урынбасары Евгений Ревенко билгеләп үткәнчә, Ставрополь бүлеге илдә иң яхшыларның берсе. 2020 елның 16 мартында Владимиров [[COVID-19 коронавирус авыруы|коронавируска]] каршы көрәш буенча край Координацион советын җитәкли<ref>[https://stv24.tv/novosti/glava-stavropolya-vozglavil-kraevoj-koordinaczionnyj-sovet-po-protivodejstviyu-koronavirusu/ Глава Ставрополья возглавил краевой координационный совет по противодействию коронавирусу]</ref>. 2020 елның 21 декабрендә Владимиров Россия Федерациясе Дәүләт Советы әгъзасы итеп билгеләнә. 2021 елның 15 мартында Владимир Ставрополь крае Хөкүмәтен отставкага җибәрә<ref>{{Cite web|url=http://publication.pravo.gov.ru/Document/View/2600202103160001|title=Постановление Губернатора Ставропольского края от 15.03.2021 № 109 "Об отставке членов Правительства Ставропольского края и исполнении ими обязанностей"|website=publication.pravo.gov.ru|access-date=2021-03-20}}</ref>. == Гаилә == Уллары — Владимир, Николай һәм Иван. Кызы Мария. Хатыны Наталья (1982) [[Өркет|Иркутсктан]], «Ставрополь вакыты» иҗтимагый проекты белән җитәкчелек итә. == Бүләкләр == * «Россия балаларын яклау эшендәге казанышлары өчен» мактау медале (2015 елның феврале)<ref>{{cite web|title=Губернатор Ставрополья награждён за заслуги в деле защиты детей|url=http://www.gubernator.stavkray.ru/press-center/news/item/1648-8035.html|website=Официальный сайт губернатора Ставропольского края|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170918082830/http://www.gubernator.stavkray.ru/press-center/news/item/1648-8035.html|archivedate=2015}}</ref>; * «Кырымны кайтару өчен» медале (2015 елның мае)<ref>{{cite web|url=http://www.stav.kp.ru/online/news/2050216/|title=Губернатора Ставрополья наградили медалью «За возвращение Крыма»|website=[[Комсомольская правда]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170918202402/https://www.stav.kp.ru/online/news/2050216/|archivedate=2017-09-18|deadlink=no}}</ref>; * «Суд приставлары институтына нигез салуга 150 ел» медале (2015 елның 3 июле)<ref>[https://fssp.gov.ru/veda_vippersons/ Видные государственные и общественные деятели Российской Федерации и иностранных государств, награждённые ведомственными наградами Федеральной службы судебных приставов]</ref>. == Искәрмәләр == <references responsive="" /> == Сылтамалар == * {{cite web|title=Владимиров Владимир Владимирович|url=http://www.gubernator.stavkray.ru/about/biography.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220514022615/https://www.gubernator.stavkray.ru/about/biography.html|archivedate=2022-05-14|publisher=Ставрополь крае губернаторы рәсми сайты|accessdate=2022-05-23}} * {{cite web|title=Владимиров Владимир Владимирович|url=http://lib.fedpress.ru/person/vladimirov-vladimir-vladimirovich|archiveurl=http://peeep.us/6893278d|archivedate=2017-08-19|publisher=Энциклопедия РИА «ФедералПресс»}} {{Тышкы сылтамалар}}{{Русия субъектлары җитәкчеләре}} [[Төркем:Бердәм Русия фиркасе әгъзалары]] [[Төркем:Русия нефтьчеләре]] [[Төркем:Википедия:Замандашлар биографиясе]] [[Төркем:1975 елда туганнар]] [[Төркем:14 октябрь көнне туганнар]] [[Төркем:XXI гасыр сәясәтчеләре]] [[Төркем:Әлифба буенча сәясәтчеләр]] [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Уфа нефть институтын тәмамлаучылар]] 6c9f8t61jovt0cq9vluzwya72yqaint Александр Бурков 0 586545 3526652 3519809 2022-08-05T10:06:11Z Frhdkazan 3171 /* Сылтамалар */ {{Русия субъектлары җитәкчеләре}} wikitext text/x-wiki {{CEESPRING2022}} {{Шәхес}} {{фш|Бурков}} '''Александр Леонидович Бурков''' ([[1967 ел|1967 елның]] [[23 апрель|23 апреле]], [[Кошва]], [[Свердловск өлкәсе]], [[Россия Совет Федератив Социалистик Республикасы|РСФСР]], [[Совет Социалистик Республикалар Берлеге|ССРБ]]) — Россия сәясәтчесе. 2018 елның 14 сентябреннән [[Омск өлкәсе]] губернаторы (2017 елның 9 октябреннән 14 сентябренә кадәр Омск өлкәсе губернаторы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы)<ref>[https://ria.ru/politics/20180914/1528567363.html Александр Бурков вступил в должность губернатора Омской области]</ref>. «Гадел Россия» партиясе Үзәк советы президиумы әгъзасы<ref>{{Cite web|url=http://spravedlivo.ru/201615|title=Бурков Александр Леонидович|publisher=spravedlivo.ru}}</ref>. V, VI һәм VII чакырылыш [[Россия Дәүләт думасы|Дәүләт Думасы]] депутаты (2007—2017), 2017 елга кадәр — «Гадел Россия» сәяси партиясенең Свердловск төбәк бүлеге рәисе, «Гадел Россия» фракциясе әгъзасы һәм рәисенең беренче урынбасары. == Тормыш юлы == Александр Бурков 1967 елның 23 апрелендә [[Свердловск өлкәсе|Свердловск өлкәсенең]] [[Кошва]] шәһәрендә туа. Урта мәктәпне тәмамлагач, С. М. Киров исемендәге Урал политехника институтының җылылык-энергетика факультетына укырга керә. 1989 елда инженер-җылылык энергетигы дипломын ала. Югары уку йортын тәмамлагач, «Малахит» (соңыннан East Line) туристлык кооперативы хезмәткәре була, аны шул ук уку йортын тәмамлаган Урал эшмәкәре Антон Баков җитәкли. Аннары Баков белән Бурков бергә сәясәткә китә һәм шул вакыттан бирле Баков 10 елдан артык Бурковның «сәяси яклаучысы» булып тора<ref>[https://lenta.ru/lib/14182777 Lenta.ru]</ref>. Бу исә язучы Алексей Ивановның 2014 елда чыккан «Ёбург» исемле документаль китабында тасвирлана<ref name="Eikhvald">[http://bk55.ru/news/article/111253/ Кот Сосискин, «мегасексуальный проект» и «феромоны важнее политики»: о прошлом губернатора Буркова] — [https://ru.wikinews.org/wiki/Николай%20Эйхвальд Николай Эйхвальд], BK55.ru, 13 октября 2017 г.</ref>. 1990 еллар башында алар икесе дә [[Мәскәү|Мәскәүдә]] [[Россия Хөкүмәте]] каршындагы икътисади реформалар эш үзәгендә эшләгәннәр<ref>[http://expert.ru/ural/2000/05/05ur-may_73004/ «Май»: феномен или политический экстремизм? — ЭкспертРУ — Новости дня]</ref>. === Свердловск өлкәсе Думасы депутаты === 1994 елда Бурков ПРЕС партиясеннән Серовск өлкә Думасы депутаты итеп сайлана. 1995 елда, [[Свердловск өлкәсе]] губернаторын сайлаганнан соң, Свердловск өлкәсе Хөкүмәте рәисе урынбасары — Дәүләт милке белән идарә итү комитеты рәисе вазыйфасына билгеләнә. 1998 елда Кошва округы буенча Свердловск өлкәсе Закон чыгару җыены вәкилләре палатасы депутаты итеп сайлана. Шул ук елны «Свердловск өлкәсенең сәнәгать парламенты» иҗтимагый оешмасы рәисе итеп сайлана. 1999 елның апрелендә Баков оештырган «Май» социаль гарантияләре өчен хезмәт итүчеләр хәрәкәтенең өлкә советы рәисе итеп сайлана. Шулай ук 1998 елда [[Россия фәннәр академиясе|Россия фәннәр академиясенең]] Урал бүлегенең икътисад институтында «Милек мөнәсәбәтләрен нәтиҗәле реформалаштыруның институциональ факторлары» дисссертациясе өчен икътисад фәннәре кандидаты гыйльми дәрәҗәсен ала<ref>[http://www.dissercat.com/content/institutsionalnye-faktory-effektivnogo-reformirovaniya-otnoshenii-sobstvennosti Тест Тьюринга]</ref>. 1999 елда Свердловск өлкәсе губернаторы сайлауларында катнаша, сайлауларның икенче турына чыга. 1999 елның октябрендә III чакырылыш [[Россия Дәүләт думасы|Дәүләт Думасына]] сайлауларда катнашкан «Мир, Труд, Май» сайлау блогының лидеры була. === Свердловск өлкәсе Закон чыгару собраниесе депутаты === 2000 елда партия исемлекләре буенча тавыш бирү нәтиҗәләре буенча Свердловск өлкәсе Закон чыгару җыенының Өлкә думасы депутаты итеп «Май» социаль гарантияләр өчен хезмәт итүчеләр хәрәкәтеннән сайлана. 2003 елда Баков Бурковның «сәяси яклаучысы» ролен уйнаудан туктый, көндәшләрнең юллары башта төбәк, ә аннары федераль дәрәҗәдә тарала<ref>{{Cite web|url=https://ura.news/articles/1036260508|title=Александр Бурков: «Городские депутаты устали быть мальчиками на побегушках»|publisher=ura.news}}</ref>. Баков асылда уңга китеп, уң көчләр берлегенең төп политтехнологларыннан берсе була<ref>{{Cite web|url=http://www.ural.ru/news/ural/2004/07/08/news-41081.html|title=Антон Баков вступил в СПС|author=Новый Регион|date=2004-07-08|publisher=www.ural.ru|lang=ru}}</ref>. Бурков сул социалистлар арасында эшчәнлеген дәвам итә — Өлкә думасына сайлауларда «Урал бюджетчылары берлеге»н җитәкли (2004 елда яңадан сайланган), ә аннары «Гадел Россия»нең төбәк бүлеге лидеры буларак, ике тапкыр [[Россия Дәүләт думасы|РФ Дәүләт Думасы]] депутаты була. «Гадел Россия: Родина/Пенсионерлар/Тормыш» партиясенә 2007 елда күчә һәм Свердловск региональ бүлекчәсе советы бюросы секретаре итеп билгеләнә. === Дәүләт Думасы депутаты === 2007 елның 2 декабрендә V чакырылыш [[Россия Дәүләт думасы|Дәүләт Думасы]] депутаты итеп сайлана, транспорт комитеты әгъзасы була. «Гадел Россия»дән һәм партиянең Свердловск бүлегеннән Евгений Ройзман (2007 елның октябрендә, Дәүләт Думасына сайлауларга кадәр аз гына вакыт калгач), ә аннары Яков Невелев киткәннән соң, Бурков 2008 елның июлендә партиянең Свердловск бүлеге рәисе итеп сайлана. 2010 елның июнендә яңадан сайлана. 2011 елның апрелендә Мәскәүдә «Гадел Россия»нең V съездында партиянең Үзәк советы президиумы составына сайлана. 2010 елда Бурков җитәкчелегендәге Свердловск өлкәсенең «Гадел Россия» партиясе, партия исемлекләре буенча Свердловск өлкәсе Закон чыгару җыенына депутатлар сайлауда катнашып, 19,30% җыеп, өченче урынны ала. Бу Россия буенча «Гадел Россия» партиясенең иң яхшы нәтиҗәсе була. 2011 елның декабрендә Александр Бурков V чакырылыш Дәүләт Думасына һәм Свердловск өлкәсенең Закон чыгару җыенына сайлауларда катнаша. «Гадел Россия» партиясе төбәк бүлеге өлкә закон чыгару җыелышында 50 урынның 9 ын алган. Александр Бурков яңадан VI чакырылыш Дәүләт думасына сайлана. «Гадел Россия»нең Свердловск бүлеге ил буенча иң яхшы нәтиҗәләрнең берсен күрсәткән — тавыш бирүчеләрнең 24,7% «Гадел Россия» әгъзаларын һәм Александр Бурковны хуплаган. «Гадел Россия» әгъзалары Закон чыгару җыенына сайлауларда тавыш бирүчеләрнең 30,44% тавышын җыйган. 2013 елдан — «Гадел Россия» партиясенең сайлау кампанияләрен әзерләүне һәм үткәрүне оештыру мәсьәләләре буенча Президиум секретаре. === Омск өлкәсе губернаторы === [[Файл:Vladimir_Putin_and_Alexander_Burkov_(2021-05-12).jpg|мини|250x250пкс|Владимир Путин белән эшлекле очрашу (2021 елның 12 мае)]] 2017 елның 9 октябрендә губернатор вазыйфасына керешкәнче Омск өлкәсе губернаторы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы итеп билгеләнә<ref>[http://www.kremlin.ru/events/president/news/55795 Александр Бурков назначен временно исполняющим обязанности губернатора Омской области]</ref>. Бушаган Дәүләт Думасы депутаты мандаты Дмитрий Ионинга тапшырылган. 2018 елның 10 сентябрендә Омск өлкәсе губернаторы сайлауларында 82,56% тавыш җыйган. 2019 елның 2 августыннан 2020 елның 27 гыйнварына кадәр — Россия Федерациясе Дәүләт советы президиумы әгъзасы. == Шәхси тормыш == Александр Бурков өйләнгән, улы Владимир бар. == Бүләкләр == * II дәрәҗә «Ватан алдындагы казанышлары өчен» ордены медале (2013 елның 12 июне) — Россия парламентаризмы үсешенә һәм актив закон чыгару эшчәнлегенә зур өлеш керткән өчен<ref>{{Citation |title=Указ Президента Российской Федерации от 12 июня 2013 года № 557 «О награждении государственными наградами Российской Федерации» |url=http://pravo.gov.ru:8080/page.aspx?47593 |access-date=2022-05-27 |archive-date=2013-10-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131019123402/http://pravo.gov.ru:8080/page.aspx?47593 |dead-url=no }}</ref>. * II дәрәҗә «Достык» ордены (2022 елның 13 мае, [[Казакъстан]]). == Искәрмәләр == <references /> == Сылтамалар == * [http://www.spravedlivo.ru/6_2016.html А. Л. Бурков на сайте ПП «Справедливая Россия»] * [http://www.duma.gov.ru/structure/deputies/1756708/ А. Л. Бурков на сайте Государственной думы VII созыва] * [http://runews24.ru/portraits/31/10/2018/754a176b849a23b41b52206de4b150bd Александр Бурков. Пресс-портрет // RuNews24.ru] {{Тышкы сылтамалар}}{{Русия субъектлары җитәкчеләре}} [[Төркем:«Гадел Русия» әгъзалары]] [[Төркем:II дәрәҗә «Ватан алдында казанышлар өчен» орденының медале белән бүләкләнгәннәр]] [[Төркем:Әлифба буенча галимнәр]] [[Төркем:Икътисад фәннәре кандидатлары]] [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Википедия:Замандашлар биографиясе]] [[Төркем:1967 елда туганнар]] [[Төркем:23 апрель көнне туганнар]] [[Төркем:Урал техник университетын тәмамлаучылар]] 3s4yw2ydf4klhxdum3xf7xlps6bqmq9 Ростислав Гольдштейн 0 586580 3526665 3520597 2022-08-05T10:11:40Z Frhdkazan 3171 /* Сылтамалар */ {{Русия субъектлары җитәкчеләре}} wikitext text/x-wiki {{CEESPRING2022}} {{Шәхес}} '''Ростислав Эрнстович Гольдштейн''' ([[1969 ел|1969 елның]] [[15 март|15 марты]], Селижарово, [[Тверь өлкәсе|Калинин өлкәсе]]) — Россия дәүләт һәм сәяси эшлеклесе. 2020 елның 22 сентябреннән [[Яһүд автономияле өлкәсе]] губернаторы (2019 елның 12 декабреннән 2020 елның 22 сентябренә кадәр Яһүд автономияле өлкәсе губернаторы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы)<ref name=":0">{{Cite web|url=https://tass.ru/politika/7335643|title=Путин принял отставку Левинталя с поста главы ЕАО. Врио назначен Гольдштейн|publisher=ТАСС}}</ref>. V һәм VI чакырылыш [[Россия Дәүләт думасы|Дәүләт Думасы]] депутаты (2007—2015). 2015 елның 22 сентябреннән<ref>[https://iz.ru/news/592317 Совет Федерации пополнился 16 новичками]</ref> 2019 елның 23 декабренә кадәр Яһүд автономияле өлкәсе башкарма хакимиятеннән [[Федерация Советы|Россия Федерациясе Федераль Җыелышының Федерация Советы]] әгъзасы. [[Коми Республикасы]] Дәүләт советы рәисенең элеккеге урынбасары (2007). == Тормыш юлы == Ростислав Гольдштейн 1969 елның 15 мартында [[Тверь өлкәсе|Калинин өлкәсенең]] Селижарово бистәсендә туа. Урта мәктәпне [[Сахалин|Сахалинда]] тәмамлый. 1986 елда Сахалин ГРЭСында слесарь булып эшли. 1987—1989 елларда армиядә хезмәт итә. Армиядә хезмәт иткәннән соң Сахалин ГРЭСында эшләвен дәвам итә, аннары «Дальэнергомонтаж» трестының Көньяк-Сахалин монтаж идарәсендә монтажчы булып эшли. [[Ухта|Ухтага]] күчкәч, «Северпрогресс» АҖдә (1990—1991) һәм «АмКоми» (1991—1992) уртак предприятиесендә машина йөртүче булып эшли. 1990 елда өйләнә, 1990 еллар башыннан хатыны белән шәхси бизнес белән шөгыльләнә башлый<ref>[http://www.edinroskomi.ru/?pb49a404f5ec8a8 Биография на сайте регионального отделения партии «Единая Россия» по Республике Коми]</ref>. 1995 елда «Административ-хуҗалык хокукы һәм икътисад» белгечлеге буенча Икътисад һәм хокук академиясен ([[Рязань]]) тәмамлый. 2001—2004 елларда — «Гольдштейн» сәүдә йорты генераль директоры<ref>[http://www.er-duma.ru/deputats5/25893?detailed Биография на сайте партии «Единая Россия» по Республике Коми]</ref>. 2003 елда 23 нче номерлы Тиман округы буенча [[Коми Республикасы]] Дәүләт советы депутаты итеп сайлана. 2004 елның 23 сентябреннән — Коми Республикасы Дәүләт советының Социаль сәясәт комитеты рәисе<ref>[http://www.regnum.ru/news/329898.html Комитет Госсовета Коми по социальной политике возглавил Ростислав Гольдштейн]. [[REGNUM]], 23.09.2004.</ref>. 2007 елда 13 нче номерлы Ярега бермандатлы округы буенча Коми Республикасы Дәүләт советы депутаты итеп сайлана, Коми Республикасы Дәүләт советы рәисе урынбасары була. 2007 елның декабрендә «[[Бердәм Русия|Бердәм Россия]]» партиясе исемлекләре буенча V чакырылыш [[Россия Дәүләт думасы|Дәүләт Думасы]] депутаты итеп сайлана (Думада урыннан баш тарткан Роман Зенищев мандаты тапшырылган). «Бердәм Россия» фракциясе составына керә. Төньяк һәм Ерак Көнчыгыш мәсьәләләре буенча комитет рәисе урынбасары була. 2012 елда VI чакырылыш Дәүләт Думасы депутаты итеп 31 нче региональ төркемнән ([[Амур өлкәсе]]) сайланган<ref>{{Cite web|url=http://www.debri-dv.ru/article/4660|title=Поименно: Кто кому передал мандат?-2 < Политика, Власть {{!}} Дебри-ДВ|publisher=www.debri-dv.ru}}</ref>. 2015 елда ЕАО башкарма хакимиятеннән сенатор итеп билгеләнә<ref>{{Cite web|url=http://www.debri-dv.ru/article/12320/deputat_gosdumy_stal_senatorom_ot_eao|title=Депутат Госдумы стал сенатором от ЕАО < Новости {{!}} Дебри-ДВ|publisher=www.debri-dv.ru}}</ref>. 2007 елда Россия мәгариф академиясе университетын, 2009 елда — Төньяк-Көнбатыш дәүләт хезмәте академиясен тәмамлаган. 2019 елның 12 декабрендә [[Россия Федерациясе Президенты]] Ростислав Эрнстовичны [[Яһүд автономияле өлкәсе]] губернаторы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы итеп билгеләгән. Федерация Советы әгъзасы вәкаләтләре 2019 елның 23 декабрендә вакытыннан алда туктатылган<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/info/7336067|title=Биография врио губернатора ЕАО Ростислава Гольдштейна|publisher=ТАСС}}</ref>. 2020 елның сентябрендә бердәм тавыш бирү көнендә Яһүд автономияле өлкәсе губернаторы сайлауларында 82,5% тавыш җыеп, җиңү яулый<ref>[https://rg.ru/2020/09/14/reg-dfo/rostislav-goldshtejn-pobedil-na-vyborah-glavy-eao.html Ростислав Гольдштейн победил на выборах главы ЕАО]</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/politika/9446347|title=Выборы губернатора Еврейской автономной области признали состоявшимися|website=ТАСС}}</ref>. Үз вазыйфасына 2020 елның 22 сентябрендә кергән. == Шәхси тормыш == Гольдштейн өйләнгән<ref>{{cite web|url=http://www.duma.gov.ru/structure/deputies/131484/|title=Гольдштейн Ростислав Эрнстович|publisher=Государственная дума Российской Федерации|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CxxZYc5e?url=http://www.duma.gov.ru/structure/deputies/131484/|archivedate=2012-12-17}}</ref>. Хатыны Галина Даниловна. Кызы Анна. Бокс буенча спорт мастерына кандидат. == Искәрмәләр == <references /> == Сылтамалар == * [http://rkomi.ru/left/deput_senat/gosduma/gold/ Коми Республикасының рәсми порталында биография]{{Webarchive|date=2018-05-17 |url=https://web.archive.org/web/20180517010656/http://rkomi.ru/left/deput_senat/gosduma/gold/ }} * [https://web.archive.org/web/20100712012503/http://www.duma.gov.ru/index.jsp?t=deputat%2F99110942.html Дәүләт Думасы сайтында мәгълүмат] {{Тышкы сылтамалар}}{{Русия субъектлары җитәкчеләре}} [[Төркем:Русия эшмәкәрләре]] [[Төркем:Википедия:Замандашлар биографиясе]] [[Төркем:1969 елда туганнар]] [[Төркем:15 март көнне туганнар]] [[Төркем:Бердәм Русия фиркасе әгъзалары]] [[Төркем:Төньяк-Көнбатыш идарә институтын тәмамлаучылар]] iqwczc0qogl1y0b5ckptqzyp3ar9rb9 Алексей Русских 0 586591 3526660 3519821 2022-08-05T10:09:01Z Frhdkazan 3171 /* Сылтамалар */ {{Русия субъектлары җитәкчеләре}} wikitext text/x-wiki {{CEESPRING2022}} {{Шәхес}} {{фш|Русских}} '''Алексей Юрьевич Русских''' ([[1968 ел|1968 елның]] [[17 июль|17 июле]], [[Ижау]]) — Россия дәүләт һәм сәяси эшлеклесе. 2021 елның 4 октябреннән [[Сембер өлкәсе|Ульяновск өлкәсе]] губернаторы<ref>{{Cite web|lang=ru|url=http://kremlin.ru/events/president/news/65328|title=Алексей Русских назначен временно исполняющим обязанности Губернатора Ульяновской области|website=Президент России|access-date=2021-04-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://73online.ru/r/vstupil_gubernatora_russkih_priveli_k_prisyage-94714|title=Вступил... Губернатора Русских привели к присяге / Новостной портал Ульяновска / 73online.ru|website=73online.ru|access-date=2021-10-04}}</ref>. Икътисад фәннәре кандидаты (2002). 2018 елның 17 сентябреннән 2021 елның 8 апреленә кадәр Россия Федерациясе сенаторы — Мәскәү өлкәсе дәүләт хакимияте башкарма органыннан вәкил. V—VII чакырылыш [[Россия Дәүләт думасы|Россия Федерациясе Федераль Җыелышының Дәүләт Думасы]] депутаты (2007—2018). 2009 елның 2 июлендә [[Ярыслау өлкәсе|Ярославль өлкәсенең]] Пошехонье районының Мактаулы гражданины исеме бирелә<ref>[http://пошехонский-район.рф/russkikh-aleksey-yur-evich.html Пошехонский район. Почетные граждане]</ref>. «Төзелештә экспертиза оешмаларының милли берләшмәсе» (НОЭКС) коммерцияле булмаган партнёрлык советы әгъзасы. == Тормыш юлы == Алексей Русских 1968 елның 17 июлендә [[Ижау|Ижауда]] ([[Удмуртия]]) инженерлар гаиләсендә туа. Урта мәктәпне алтын медаль белән тәмамлый. 1991 елда «инженер-электромеханик» белгечлеге буенча Н. Э. Бауман исемендәге Мәскәү дәүләт техник университетының машина төзелеше факультетын кызыл диплом белән тәмамлый. === Карьера === 1992—2002 елларда төрле предприятиеләрдә җитәкче урыннарда, шул исәптән «Эстар» компанияләр төркеменә керүче Кузьмин исемендәге Новосибирск металлургия комбинатының тәэмин итү һәм сату буенча директор урынбасары вазыйфасында эшли. 2002 елда «финанслар һәм кредит» белгечлеге буенча [[Русия Федерациясе Президенты каршындагы Русия Халык хуҗалыгы һәм дәүләт хезмәте университеты|Россия Федерациясе Хөкүмәте каршындагы халык хуҗалыгы академиясен]] тәмамлаган. Икътисад фәннәре кандидаты (диссертация темасы: «Россия предприятиеләренең чит илләрдәге инвестицияләре»). 2007 елга кадәр яңа технологияләр, материаллар һәм җайланмаларны гамәлгә кертү буенча [[Мәскәү өлкәсе|Мәскәү өлкәсенең]] «Дорпрогресс» Дәүләт унитар предприятиесенең («Дорпрогресс» ДУП) икътисад һәм финанслар буенча директоры булып эшләгән, ул Мәскәү өлкәсенең «Мәскәү өлкәсенең „Мосавтодор“ автомобиль юллары идарәсе» ДКУ карамагында булган. Предприятие Серпухов районының Пролетарский бистәсендә урнашкан. Генераль директор булып Дмитрий Валентинович Филиппов эшләгән. === Дәүләт Думасы депутаты === '''V чакырылыш (2007—2011)''' Русских 2003 елдан «КПРФ Мәскәү өлкәсе бүлеге белән актив хезмәттәшлек итә башлый»<ref>[http://www.arusskih.ru/biography/?id=22 Автобиография] // Персональный сайт Алексея Русских</ref>. 2007 елның көзендә V чакырылыш [[Россия Дәүләт думасы|Дәүләт Думасына]] сайлаулар билгеләнгән. Сайлаулар пропорциональ система буенча узган. Алексей Русских [[Русия Федерациясе коммунистик фиркасе|КПРФ]] исемлегенә кертелгән, Мәскәү өлкәсенең 5 нче номерлы төбәк төркемендә Владимир Кашин, Николай Васильев, Сергей Собко, Валентина Куликовтан соң барган. Сайлау нәтиҗәләре буенча КПРФ 57 урын алган. Депутат мандатын Алексей Русскихка, парламентта урыннан баш тарткан, КПРФның Мәскәү өлкә бүлеге башлыгы Николай Васильев тапшырган<ref>Постановление Центральной избирательной комиссии Российской Федерации. [https://web.archive.org/web/20070812232042/http://www.cikrf.ru/postancik/Zp070592.jsp О передаче вакантных мандатов депутатов Государственной Думы Федерального Собрания Российской Федерации пятого созыва зарегистрированным кандидатам из федерального списка кандидатов, выдвинутого Политической партией «Коммунистическая партия Российской Федерации»]. 13 декабря 2007</ref>. V чакырылыш Дәүләт Думасында КПРФ фракциясенә кергән. 2008 елның ноябрендә КПРФ ҮК әгъзасы итеп сайлана<ref>[http://kprfnsk.ru/inform/news/4701/ На XIII съезде КПРФ избран новый Центральный комитет партии] // kprfnsk.ru, 1 декабря 2008</ref>. ; '''VI чакырылыш (2011—2016)''' 2011 елның көзендә VI чакырылыш Дәүләт Думасына сайлаулар билгеләнә. Сайлаулар пропорциональ система буенча узган, депутатлар беренче тапкыр 5 елга сайланган. Алексей Русских КПРФ исемлегенә кертелгән, ул Николай Васильевтан соң Мәскәү өлкәсенең 2 нче төбәк төркемендә барган. 2011 елның 4 декабрендә узган сайлаулар нәтиҗәләре буенча КПРФ 92 мандат алган. 2011 елның 21 декабрендә Русских кабат Дәүләт Думасы депутаты мандатын ала. Дәүләт Думасында җир мөнәсәбәтләре һәм төзелеш буенча комитетны җитәкли. ; '''VII чакырылыш (2016—2018)''' VII чакырылыш Дәүләт Думасына сайлаулар 2016 елның 18 сентябренә билгеләнгән һәм катнаш система буенча узган. Русских бер үк вакытта КПРФ исемлеге составында (Мәскәү өлкәсенең 27 нче номерлы төбәк төркемендә, Николай Васильевтан соң, 2 нче номер астында барган) һәм Мәскәү өлкәсенең 120 нче номерлы «Красногорский» сайлау округы буенча тәкъдим ителә. Сайлаулар нәтиҗәләре буенча КПРФ 42 мандат ала, аларның берсе 27 нче номерлы төркеменә тапшырыла. Николай Васильев мандаттан баш тарта һәм ул Алексей Русскихка тапшырыла<ref>[http://www.vybory.izbirkom.ru/region/region/izbirkom?action=show&root=1&tvd=100100067795849&vrn=100100067795849&region=0&global=1&sub_region=0&prver=0&pronetvd=0&type=341&vibid=100100072774322 Сведения о проводящихся выборах и референдумах]</ref>. [[Красногорск]] (Мәскәү өлкәсе) 120 нче номерлы бер мандатлы сайлау округында «Бердәм Россия» вәкиле М. Л. Шаккумга оттырып, икенче урынны ала<ref>[http://www.vybory.izbirkom.ru/region/izbirkom?action=show&global=true&root=1000159&tvd=100100067796013&vrn=100100067795849&prver=0&pronetvd=0&region=0&sub_region=0&type=463&vibid=100100067796013 Сведения о проводящихся выборах и референдумах]</ref>. VII чакырылыш Дәүләт Думасында транспорт һәм төзелеш комитеты рәисенең беренче урынбасары вазыйфасын башкара. === Федерация Советында === 2018 елның 17 сентябрендә [[Мәскәү өлкәсе]] Губернаторы итеп икенче срокка сайланган Андрей Воробьев Алексей Русскихны[[Федерация Советы]] әгъзасы — Мәскәү өлкәсе хөкүмәте вәкиле (дәүләт хакимияте башкарма органы) итеп билгеләгән<ref>{{Cite web|lang=ru|url=http://council.gov.ru/structure/persons/1423/|title=Структура|website=Совет Федерации Федерального Собрания Российской Федерации|access-date=2021-04-08}}</ref><ref>{{cite news|title=Депутат Госдумы Алексей Русских стал сенатором от Подмосковья|url=https://ria.ru/politics/20180917/1528708714.html|accessdate=2018-09-26|publisher=[[РИА Новости]]|date=2018-09-17}}</ref>. Ул бу вазыйфада «[[Бердәм Русия|Бердәм Россия]]» әгъзасы Юрий Липатовны алыштырган. Шул ук вакытта Русских Дәүләт Думасы депутаты мандатын тапшырган, ул VI чакырылыш Дәүләт Думасының элеккеге депутаты Михаил Авдеевка күчкән. Федерация Советында икътисадый сәясәт комитеты рәисе урынбасары вазыйфасын башкарган. === Ульяновск өлкәсе губернаторы === 2021 елның 8 апрелендә [[Россия Федерациясе Президенты|Россия Президенты]] [[Владимир Путин]] Алексей Русскихын [[Сембер өлкәсе|Ульяновск өлкәсе]] губернаторы итеп сайланган зат вазыйфасына керешкәнче, Ульяновск өлкәсе губернаторы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы итеп билгели<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ria.ru/20210408/morozov-1727419995.html|title=Путин назначил сенатора Русских врио губернатора Ульяновской области|website=РИА Новости|access-date=2021-04-08}}</ref><ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.rbc.ru/politics/08/04/2021/606f1bbd9a794736846a751f|title=Путин назначил нового главу Ульяновской области|website=РБК|access-date=2021-04-08}}</ref>. 2021 елның 19 сентябрендә Ульяновск өлкәсе губернаторын сайлауда җиңә<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://rg.ru/2021/09/20/reg-pfo/na-vyborah-gubernatora-ulianovskoj-oblasti-pobedil-aleksej-russkih.html|title=На выборах губернатора Ульяновской области победил Алексей Русских|website=Российская газета|access-date=2021-10-04}}</ref>. 2021 елның 4 октябрендә Ульяновск өлкәсе губернаторы вазыйфасына рәсми рәвештә керә. == Гаилә == Өйләнгән, хатыны Ольга. Ике баласы (Артём һәм Татьяна) һәм ике оныгы бар. == Искәрмәләр == <references /> == Сылтамалар == * [http://www.arusskih.ru/ Шәхси сайт] * [https://kprf.ru/personal/russkih КПРФ сайтында шәхси бите] * [http://www.duma.gov.ru/structure/deputies/1756836/ Персональ бит VII созыв], [http://www.duma.gov.ru/structure/deputies/131404/ VI созыв], [http://www.duma.gov.ru/structure/deputies/23674/ V созыв] Россия Федерациясе Федераль Җыелышының Дәүләт Думасы сайтында * [http://council.gov.ru/structure/persons/1423/ Федерация Советы сайтында шәхси бит] {{Тышкы сылтамалар}}{{Русия субъектлары җитәкчеләре}} [[Төркем:Әлифба буенча галимнәр]] [[Төркем:Икътисад фәннәре кандидатлары]] [[Төркем:РФКФ әгъзалары]] [[Төркем:Ижауда туганнар]] [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Википедия:Замандашлар биографиясе]] [[Төркем:1968 елда туганнар]] [[Төркем:17 июль көнне туганнар]] [[Төркем:Русия Федерациясе Президенты каршындагы Русия Халык хуҗалыгы һәм дәүләт хезмәте академиясен тәмамлаучылар]] [[Төркем:Бауман исемендәге Мәскәү дәүләт техник университетын тәмамлаучылар]] lq6beprbtb6f6qoflhnlhkqooxkq5l4 Алексей Текслер 0 586595 3526661 3519822 2022-08-05T10:09:22Z Frhdkazan 3171 /* Сылтамалар */ {{Русия субъектлары җитәкчеләре}} wikitext text/x-wiki {{CEESPRING2022}} {{Шәхес}} '''Алексей Леонидович Текслер''' ([[1973 ел|1973 елның]] [[19 гыйнвар|19 гыйнвары]], [[Чиләбе]], [[Чиләбе өлкәсе]], [[Россия Совет Федератив Социалистик Республикасы|РСФСР]], [[Совет Социалистик Республикалар Берлеге|ССРБ]]) — Россия дәүләт һәм сәяси эшлеклесе. 2019 елның 20 сентябреннән [[Чиләбе өлкәсе]] губернаторы (2019 елның 19 мартыннан 20 сентябренә кадәр Чиләбе өлкәсе губернаторы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы). 2020 елның 2 октябреннән «[[Бердәм Русия|Бердәм Россия]]» партиясенең Чиләбе төбәк бүлеге секретаре. == Тормыш юлы == Алексей Текслер 1973 елның 19 гыйнварында [[Чиләбе|Чиләбедә]] хезмәткәрләр гаиләсендә туган, Металлургия районында яшәгән<ref name="URA.RU-2">[https://ura.news/news/1052377727 Киселев рассказал, чем Текслер удивил челябинских чиновников, и напомнил о прошлом Паслера] // Статья от 24.03.2019 г. на РИА «[[URA.ru]]» с видеосюжетом выпуска программы «Вести недели с Дмитрием Киселевым» от 24.03.19 г. телеканала «Россия-24». К. Егоров.</ref><ref name="КП-биография">[https://www.chel.kp.ru/online/news/3531425/ Алексей Текслер опубликовал свое детсадовское фото. Глава региона поделился моментами личной жизни] // Статья от 08.07.2019 г. «[[Комсомольская правда]]». О. Антонова.</ref>. Соңрак, аңа 16 яшь булганда, гаилә [[Норильск|Норильскка]] күченә<ref>[https://www.znak.com/2019-03-21/kak_vyglyadel_chelyabinsk_v_detstve_alekseya_tekslera_i_chto_on_uvidit_v_etih_mestah_seychas Лужи, снег, «Макдоналдс». Как выглядел Челябинск в детстве Алексея Текслера и что он увидит в этих местах сейчас] // 21.03.2019 г. Znak.com. А. Дыбин.</ref>. Әтисе — Леонид Азикович Текслер<ref>[https://74.ru/text/gorod/2020/12/23/69643016/ А в лоб хулигану дадите? Задаем Текслеру неудобные вопросы о Норильске, промышленном лобби и ковиде]</ref>, Норильскка күчкәнче, Чиләбе механика заводында эшләгән, [[Чернобыль һәлакәте|Чернобыль АЭСындагы авария]] нәтиҗәләрен бетерүче, Батырлык ордены белән бүләкләнгән; әнисе Норильскка күчкәнче Чиләбедә «Ремстройдормаш» заводында инженер булып эшләгән<ref name="МР">[https://www.mr-info.ru/24103-vremja-pervyh-itogovsto-dnej-otrabotal-aleksej-teksler-na-postu-glavy-cheljabinskoj-oblasti.html Время первых итогов. Сто дней отработал Алексей Текслер на посту главы Челябинской области] // Статья от 05.07.2019 г. «Магнитогорский рабочий». Е. Куклина.</ref>. 1990 елдан башлап Норильск тау-металлургия комбинатында комбинатның икътисади бүлеге техникасы вазыйфасында эшли. 1995 елда «металлургиядә икътисад һәм идарә итү» белгечлеге буенча Норильск индустриаль институтын тәмамлый, «инженер-икътисадчы» квалификациясе. 1990 елларның икенче яртысында «Норникель» салым планлаштыру идарәсе башлыгы була, бу вазифада Александр Новакны алмаштыра<ref name="автоссылка1">{{Cite web|url=https://tass.ru/info/6235341|title=Биография Алексея Текслера|publisher=[[ТАСС]]|lang=ru}}</ref>. 2001—2005 елларда — «[[Норильск никеле]]» ДМК компаниясенең поляр аръягы филиалы баш хисапчысы, 2005—2006 елларда — «Норникель» поляр аръягы филиалы дирекциясе директоры урынбасары — күп тармаклы тәэмин итү дирекциясе җитәкчесе. 2006 елда холдингның бүлендек компаниясе — «Норильск тәэмин итү комплексы» ҖЧҖ генераль директоры була. 2008 елда, конкурс нәтиҗәләре буенча, [[Норильск]] шәһәренең сити-менеджеры вазыйфасына билгеләнә. 2009 елның 30 июнендә үз теләге белән вазыйфасыннан китә<ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/3670677/w/teksler|title=Текслер Алексей Леонидович — Министерство энергетики — Биография|date=2019-03-01|publisher=«[[Коммерсантъ]]»|lang=ru}}</ref>. 2009 елдан — «Казахалтын» тау-металлургия концерны генераль директоры<ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.ru/profile/259201-teksler|title=Текслер Алексей|date=2014-06-04|publisher=Forbes.ru|lang=en}}</ref>. 2011 елның декабреннән — «Полюс-Золото» компаниясенең [[Красноярск]] филиалы идарәчесе директоры<ref>{{Cite web|url=http://enes-expo.ru/ru/spikery-2014/1591-aleksej-teksler.html|title=Алексей Текслер|publisher=enes-expo.ru|accessdate=2019-03-19}}</ref>. 2013 елның 20 июлендә Россия Федерациясе энергетика министры урынбасары, ә 2014 елның 18 ноябреннән Россия Федерациясе энергетика министрының беренче урынбасары итеп билгеләнә<ref>{{Cite web|url=http://www.24rus.ru/more.php?UID=99913|title=Алексей Текслер назначен заместителем Министра энергетики Российской Федерации|publisher=www.24rus.ru|lang=ru|accessdate=2019-03-19}}</ref> (министр булып 2012 елдан «[[Норильск никеле]]» текслерның элекке җитәкчесе Александр Новак эшләгән). Ведомствода дәүләт энергетика сәясәте, бюджет планлаштыру һәм исәпкә алу, корпоратив идарә итү, бәя конъюнктурасы һәм ягулык-энергетика комплексы тармакларында контроль-ревизия эше департаментларын күз астында тоткан, ягулык-энергетика комплексы тармакларында Россиянең социаль-икътисади үсеш фаразын, ягулык-энергетика комплексы оешмалары эшчәнлеген финанс-икътисадый анализлауны әзерләү өчен җавап биргән<ref>{{Cite web|url=https://www.vestifinance.ru/videos/46800|title=Врио губернатора Челябинской области Алексей Текслер. Справка|publisher=Вести Экономика|accessdate=2019-03-20}}</ref>. Ведомствоара комиссияләр составында катнашкан<ref>[http://minpromtorg.gov.ru/press-centre/news/#!spik_o_lokalizacii_proizvodstva_nasosnogo_oborudovaniya_poluchil_podderzhku_mezhvedomstvennoy_komissii СПИК о локализации производства насосного оборудования получил поддержку межведомственной комиссии] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210212175825/http://minpromtorg.gov.ru/press-centre/news/#!spik_o_lokalizacii_proizvodstva_nasosnogo_oborudovaniya_poluchil_podderzhku_mezhvedomstvennoy_komissii |date=2021-02-12 }} // Статья от 04.07.2017 г. Официальный сайт Минпромторга России.</ref><ref>[http://minpromtorg.gov.ru/press-centre/news/#!minpromtorgom_sovmestno_s_minenergo_i_ran_razrabotana_programma_importozameshheniya_v_oblasti_gazoturbinnyh_tehnologiy Минпромторгом совместно с Минэнерго и РАН разработана программа импортозамещения в области газотурбинных технологий] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210212175825/http://minpromtorg.gov.ru/press-centre/news/#!minpromtorgom_sovmestno_s_minenergo_i_ran_razrabotana_programma_importozameshheniya_v_oblasti_gazoturbinnyh_tehnologiy |date=2021-02-12 }} // Статья от 13.05.2016 г. Официальный сайт Минпромторга России.</ref><ref>[http://minpromtorg.gov.ru/press-centre/news/#!v_rosstandarte_proshlo_zasedanie_mezhvedomstvennogo_soveta_po_perehodu_na_principy_ndt В Росстандарте прошло заседание межведомственного совета по переходу на принципы НДТ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210212175825/http://minpromtorg.gov.ru/press-centre/news/#!v_rosstandarte_proshlo_zasedanie_mezhvedomstvennogo_soveta_po_perehodu_na_principy_ndt |date=2021-02-12 }} // Статья от 17.12.2015 г. Официальный сайт Минпромторга России.</ref>. 2015 елның 27 октябрендә Россия премьер-министры [[Дмитрий Медведев]] боерыгы белән Алексей Текслерга «вазыйфа бурычларын тиешенчә үтәмәгән өчен» кисәтү игълан ителә; кисәтү 2016 елның 17 июнендә бетерелә<ref>[[Распоряжение (акт управления)|Распоряжения]] [[Правительство Российской Федерации|Правительства Российской Федерации]] [http://docs.cntd.ru/document/420313151 от 27.10.2015 г. № 2175-р] и [http://docs.cntd.ru/document/420361388 от 17.06.2016 г. № 1241-р] // Электронные копии документов на сайте ИПС «Техэксперт».</ref>. 2015 елның мартыннан 2016 елның декабренә кадәр «[[Башнефть]]» АНК ҖАҖ директорлар советын җитәкләгән<ref>{{Cite web|url=https://minenergo.gov.ru/node/2875|title=Алексей Текслер избран Председателем Совета директоров "Башнефти" {{!}} Министерство энергетики|publisher=minenergo.gov.ru|accessdate=2019-04-08}}</ref>. 2017 елның ноябрендә Россия икътисадый үсеш министры [[Алексей Улюкаев|Алексей Улюкаевка]] карата «Башнефть» акцияләрнең дәүләт пакетын «[[Роснефть]]» сатып алуга бәйле җинаять эше буенча суд утырышында шаһит сыйфатында җәлеп ителгән<ref>[https://tass.ru/proisshestviya/4722974 Первый замминистра энергетики Текслер прибыл в суд для дачи показаний по делу Улюкаева] // Статья от 13.11.2017 г. ИА «[[ТАСС]]».</ref>. Икътисад министрлыгында эш вакытында Рус бакыр компаниясенең Чиләбе күмер бассейнының Коркино күмер кисемен тапшыру эшен җитәкчели<ref name="URA.RU-1">[https://ura.news/articles/1036277774 Инсайд: сначала челябинского врио готовили в другой регион] // Статья от 19.03.2019 г. на РИА «URA.ru». С. Леонов</ref><ref>[https://ura.news/articles/1036273871 Впервые названа смета: закрыть «филиал ада в стране» — 100 $ млн.] // Статья от 09.02.2018 г. на РИА «URA.ru». С. Леонов.</ref>. 2018 елдан — «Зарубежнефть» директорлар советында. === Чиләбе өлкәсе губернаторы === [[Файл:Алексей_Текслер,_2021.jpg|мини|250x250пкс|Чиләбе өлкәсе губернаторы Алексей Текслер Чиләбе өлкәсе районнарының 2021 елда янгыннардан зыян күргән районнарын очып узганда]] Башта 2019 елның 21 мартында [[Мурманск өлкәсе]] губернаторы Марина Ковтунны алыштыру өчен каралган<ref>[https://www.kommersant.ru/doc/3916678#id1653917 Борис Дубровский ушел в отставку. Врио губернатора Челябинской области назначен Алексей Текслер] // Статья от 19.03.2019 г. «[[Коммерсантъ]]». Е. Гробман, В. Инютин, А. Перцев.</ref>, әмма 2019 елның 19 мартында [[Россия Федерациясе Президенты|Россия Президенты]] указы белән Чиләбе өлкәсе губернаторы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы итеп билгеләнә<ref>{{Cite web|url=http://kremlin.ru/events/president/news/60107|title=Алексей Текслер назначен врио губернатора Челябинской области|publisher=Президент России|lang=ru|accessdate=2019-03-30}}</ref>. 2019 елның апрелендә Чиләбенең «[[Трактор (хоккей клубы, Чиләбе)|Трактор]]» хоккей клубы президенты вазыйфасын били<ref>{{Cite web|url=https://www.championat.com/hockey/news-3722101-traktor-oficialno-objavil-o-perestanovkah-v-rukovodstve-kluba.html|title=«Трактор» официально объявил о перестановках в руководстве клуба|publisher=www.championat.com|lang=ru|accessdate=2019-04-08}}</ref>. 2019 елның апрелендә 2019 елның 8 сентябренә билгеләнгән сайлауларда Чиләбе губернаторы постына сайланырга ниятләве турында белдерә<ref>[https://www.interfax.ru/russia/657017 Врио губернатора Челябинской области Текслер пойдет на выборы как самовыдвиженец] // Статья от 04.04.2019 г. «[[Интерфакс]]».</ref>. 2019 елның 5 июнендә өлкә сайлау комиссиясе тарафыннан үз-үзен тәкъдим итүче кандидат буларак теркәлгән<ref>[https://gubernia74.ru/articles/society/1090666/ Алексей Текслер подал документы в облизбирком. Легкой ли будет борьба за кресло губернатора?] // Статья от 05.06.2019 г. «Губерния — Южный Урал». О. Пелевин.</ref>. Бердәм тавыш бирү көнендә, 2019 елның 8 сентябрендә 69,31% нәтиҗәсе белән Чиләбе өлкәсе губернаторын сайлауның беренче турында җиңү яулый. Аның вәкаләтләре вакыты 2024 елда тәмамлана<ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/4087385|title=Опубликованы окончательные результаты выборов губернатора Челябинской области|date=2019-09-09|publisher=«[[Коммерсантъ]]»|lang=ru|accessdate=2019-09-10}}</ref>. 2020 елда «[[Бердәм Русия|Бердәм Россия]]» партиясе исемлеген Чиләбе өлкәсе Закон чыгару җыенына сайлауларда җитәкли<ref>{{cite web|url=https://www.znak.com/2020-06-19/teksler_vozglavit_spisok_edinoy_rossii_na_vyborah_v_zaksobranie|title=Текслер возглавит список «Единой России» на выборах в Заксобрание|date=19.06.2020|publisher=Znak.com|accessdate=27.06.2020}}</ref>. Тиздән рәсми рәвештә «Бердәм Россия» партиясенә керә. 2020 елның 21 декабреннән — Россия Федерациясе Дәүләт Советы президиумы әгъзасы<ref>{{Cite web|url=http://publication.pravo.gov.ru/Document/View/0001202012210003?index=0|title=Распоряжение Президента Российской Федерации от 21.12.2020 № 310-рп ∙ Официальное опубликование правовых актов ∙ Официальный интернет-портал правовой информации|website=publication.pravo.gov.ru|accessdate=2020-12-29}}</ref>. == Бүләкләр == * Дуслык ордены — 2019 елның 23 мае<ref>[http://pravdaurfo.ru/news/176960-putin-nagradil-ordenami-kuyvasheva-i-tekslera Путин наградил орденами Куйвашева и Текслера] // Статья от 23.05.2019 г. «Правда УрФО».</ref>. * II дәрәҗә «Ватан алдындагы казанышлары өчен» ордены медале (2016) — «Кырым ярымутравы кулланучыларын энергия белән тәэмин итүгә зур өлеш керткән өчен»<ref>{{Cite web|url=http://kremlin.ru/acts/bank/41389|title=Указ Президента Российской Федерации от 17.11.2016 г. № 608|publisher=Kremlin.ru|accessdate=2019-03-30}}</ref>. Россия Федерациясенең 2 нче класслы хакыйкый дәүләт киңәшчесе (2017). == Гаилә == Өйләнгән, хатыны — Ирина Николаевна Текслер (кияүгә чыккынчы— Матяш), 1978 елда Норильскта туган, Норильск телевидениесендә спорт рубрикасын алып барган («Канал-7»)<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.chel.kp.ru/daily/26955/4008928/|title=Первой леди Челябинской области стала вице-миссис Москвы|author=Валентина Ваганова {{!}} Сайт «Комсомольской правды»|date=2019-03-19|publisher=KP.RU - сайт «Комсомольской правды»|lang=ru|accessdate=2019-03-22}}</ref>; ире артыннан [[Мәскәү|Мәскәүгә]] күчкәч, Арбатта «Тонус-клуб» фитнес-клубы ача. Улы 2020 елга Чиләбенең 80 нче гимназиясендә укый<ref>[https://ura.news/news/1052377503 Врио губернатора Текслер перевезет в Челябинск красавицу-жену и сына] // Статья от 22.03.2019 г. на РИА «URA.ru». В. Васин, А. Золотухина.</ref><ref>[https://ura.news/news/1052378652 Губернатор Текслер прогулялся по ночному Челябинску с женой и сыном] // Статья от 29.03.2019 г. на РИА «URA.ru». А. Поздеев, А. Золотухина.</ref>. == Искәрмәләр == <references /> == Сылтамалар == * «[https://www.vestifinance.ru/videos/47700 Текслер: большие реформы в Челябинской области — какими они будут?]» — телеинтервью А. Л. Текслера телеканалу «Россия-24» от 23.04.2019 г. {{Тышкы сылтамалар}}{{Русия субъектлары җитәкчеләре}} [[Төркем:Бердәм Русия фиркасе әгъзалары]] [[Төркем:II дәрәҗә «Ватан алдында казанышлар өчен» орденының медале белән бүләкләнгәннәр]] [[Төркем:Дуслык ордены (Русия) кавалерлары]] [[Төркем:Русия икътисадчылары]] [[Төркем:Әлифба буенча галимнәр]] [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Чиләбедә туганнар]] [[Төркем:Википедия:Замандашлар биографиясе]] [[Төркем:1973 елда туганнар]] [[Төркем:19 гыйнвар көнне туганнар]] [[Төркем:Норильск индустриаль институтын тәмамлаучылар]] npx313ajyaq4wev4qardxfpmoql2ayo Виктор Томенко 0 586624 3526633 3519855 2022-08-05T09:50:05Z Frhdkazan 3171 /* Сылтамалар */ {{Русия субъектлары җитәкчеләре}} wikitext text/x-wiki {{CEESPRING2022}} {{Шәхес}} '''Виктор Петрович Томенко''' ([[1972 ел|1972 елның]] [[12 май|12 мае]], [[Норильск]], [[Красноярск крае]], [[Россия Совет Федератив Социалистик Республикасы|РСФСР]], [[Совет Социалистик Республикалар Берлеге|ССРБ]]) — Россия дәүләт эшлеклесе. 2018 елның 17 сентябреннән [[Алтай крае]] губернаторы<ref>{{cite news|title=Инаугурация Виктора Томенко состоится 17 сентября в МТА|url=http://politsib.ru/news/inauguraciya-viktora-tomenko-sostoitsya-17-sentyabrya-v-mta|accessdate=2018-09-16|date=2018-09-16}}</ref>. 2020 елның 27 гыйнварыннан Россия Дәүләт Советы президиумы әгъзасы. == Тормыш юлы == Виктор Томенко 1972 елда [[Норильск|Норильскта]] туган. 1993 елда «Төсле металлургиядә икътисад һәм идарә итү» белгечлеге буенча Норильск индустриаль институтын тәмамлый, инженер-икътисадчы. === Хезмәт эшчәнлеге === 1988 елда 17 яшендә А. П. Завенягин исемендәге Норильск тау-металлургия комбинатының Надеждинское металлургия заводына (1989 елдан «[[Норильск никеле]]» ДМК ААҖ составына керә) эшкә керә. 1988—1990 елларда 1 разрядлы аппаратчик-гидрометаллург булып эшли. 1990—1991 елларда — техник бүлеге техник-технологы (стажёр). 1991 елда — фәнни хезмәт оешмасы һәм хезмәт хакы бүлегенең хезмәт буенча технигы (стажёр). 1991—1992 елларда — план-икътисад бүлеге икътисадчысы (стажёр). 1992 елда — исәп-хисап бүлеге хисапчысы (стажёр). 1992—1993 елларда — план-икътисад бүлеге икътисадчысы (дублёр). 1993—1994 елларда — материалларны һәм төп фондларны исәпкә алу бюросының исәп-хисап бүлегендә икътисадчы. 1994 елның ноябреннән 1996 елның августына кадәр — «А. П. Завенягин исемендәге Норильск тау-металлургия комбинаты» ААҖ финанс идарәсенең салымнар бүлеге башлыгы. 1996—1997 елларда — «Полигон-Таймыр» ЯАҖ баш хисапчысы (генераль директоры — Валерий Викторович Пронников). 1997—1998 елларда — «Норильск комбинаты» АҖ баш хисапчысы. 1998—1999 елларда — «Норильск комбинаты» АҖ генераль директорының икътисад һәм финанслар буенча урынбасары. 1999—2001 елларда — «Норильск тау компаниясе» ААҖ генераль директорының икътисад һәм финанслар буенча урынбасары. 1999 елның декабреннән 2001 елның февраленә кадәр — «[[Норильск никеле|Норильск никеле „ДМК“]]» ААҖнең генераль директорының икътисад һәм хокук мәсьәләләре буенча урынбасары — баш хисапчысы. 2001 елның ноябреннән 2002 елның июленә кадәр — «Норильск никеле „ДМК“» ААҖнең Поляр аръягы филиалының икътисад һәм финанслар буенча генераль директор урынбасары. 2002—2004 елларда — «Норильск никеле „ДМК“» ААҖнең Поляр аръягы филиалы директорының беренче урынбасары — идарә рәисенең беренче урынбасары. 2004 елдан 2010 елга кадәр — «Норильск никеле „ДМК“» ААҖнең Поляр аръягы филиалы директоры — «Норильск никеле „ДМК“» ААҖнең Поляр аръягы филиалы идарәсе рәисе. ==== Красноярск крае хөкүмәтендә ==== 2010 елның мартында [[Красноярск крае]] губернаторы вәкаләтләре бирелгән Лев Кузнецов «Норильск никеле» ДМК Поляр аръягы филиалы экс-директоры Виктор Томенконы төбәк хөкүмәте вице-премьеры итеп билгеләргә тәкъдим иткән<ref>{{Cite web|url=http://newslab.ru/news/308047|title=Кузнецов предложил назначить Томенко вице-премьером края|website=newslab.ru|access-date=2022-01-09}}</ref>. 2010 елның мартыннан 2011 елның декабренә кадәр — Красноярск крае губернаторы урынбасары — Красноярск крае хөкүмәте рәисе урынбасары. 2011 елның 14 декабреннән Виктор Томенко Красноярск крае хөкүмәтен җитәкли<ref>{{Cite web|url=http://newslab.ru/news/421521|title=Правительство Красноярского края возглавил Виктор Томенко|website=newslab.ru|access-date=2022-01-09}}</ref>. Край хөкүмәтенең элекке рәисе Эдһам Акбулатов Красноярск башлыгының беренче урынбасары вазыйфасына күчү сәбәпле эштән киткән. 2011 елның 14 декабреннән 2012 елның 8 февраленә кадәр — Красноярск крае губернаторы вазыйфаларын башкаручы, аннары Красноярск крае губернаторының беренче урынбасары — Красноярск крае хөкүмәте рәисе. 2014 елның 12 маенда Красноярск крае губернаторы алышына, вазыйфаларын башкаручы итеп Виктор Толоконский билгеләнә. 2014 елның маеннан 2014 елның октябренә кадәр Томенко яңадан вазыйфаларын башкаручы статусында эшли. Красноярск крае губернаторын сайлауда җиңгән Толоконский Томенконы кабат Красноярск крае хөкүмәте рәисенең беренче урынбасары итеп билгеләгән<ref>{{Cite web|url=http://newslab.ru/news/614340|title=Виктор Томенко возглавит краевое правительство|publisher=newslab.ru|accessdate=2018-09-17}}</ref>. 2017 елның 30 сентябреннән вазыйфаларны башкаручы статусында була. 2018 елның декабреннән «[[Бердәм Русия|Бердәм Россия]]» партиясе әгъзасы. Партиянең [[Алтай крае|Алтай краенда]] төбәк сәяси советы президиумы составына керә<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/encyclopedia/person/tomenko-viktor-petrovich|title=Томенко, Виктор Петрович|website=ТАСС|access-date=2022-01-31}}</ref>. РФ Дәүләт советы президиумы әгъзасы. 2020 елның декабреннән — Дәүләт Советының «Авыл хуҗалыгы» юнәлеше буенча комиссиясе рәисе. ==== Алтай крае губернаторы ==== 2018 елның 30 маенда президент [[Владимир Путин]] Томенконы [[Алтай крае]] губернаторы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы итеп билгеләгән. Сентябрь аенда ул сайлауларда сайлаучыларның 53,61% тавышы белән җиңеп, губернатор вазыйфасына керешкән<ref>{{Cite web|url=https://altapress.ru/politika/story/viktor-tomenko-poklyalsya-vernu-sluzhit-narodu-altayskogo-kraya-228466|title=Виктор Томенко поклялся верно служить народу Алтайского края|publisher=altapress.ru|lang=ru|accessdate=2018-09-17}}</ref><ref>{{Cite web|lang=ru|url=http://sfo.gov.ru/okrug/ALT/rkovoditeli/ruk2/|title=Официальный сайт полномочного представителя Президента России в Сибирском федеральном округе|website=Официальный сайт полномочного представителя Президента России в Сибирском федеральном округе|access-date=2022-01-31}}</ref>. Кыска гына вакыт эчендә төбәктә элитара низагларны бетергән<ref name=":0">{{Cite web|url=http://cpkr.ru/analytics/viktor-tomenko|title=ВИКТОР ТОМЕНКО. Командный игрок|author=Центр политической конъюнктуры России|website=ЦПКР|date=|publisher=|lang=ru|accessdate=2019-05-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190502233219/http://cpkr.ru/analytics/viktor-tomenko|archivedate=2019-05-02|deadlink=yes}}</ref>. Алтай краенда губернаторга ышаныч дәрәҗәсе, «Общественное Мнение» фонды мәгълүматлары буенча, 2019 елның мартына 45% тәшкил иткән. 2019 елның 9 маенда Барнаулда «[[Үлемсез полк]]» акциясендә катнашкан. Ул әнисе ягыннан әбисе һәм бабасы Юлия һәм Павел Мельченко портретлары белән барган<ref>{{Cite web|url=https://www.altairegion22.ru/gov/administration/gubernator-tomenko/|title=Губернатор Алтайского края Томенко Виктор Петрович ----При цитировании ссылка на Официальный сайт Алтайского края обязательна}}</ref>. 2020 елның 27 гыйнварыннан — Россия Федерациясе Дәүләт Советы президиумы әгъзасы<ref>{{Cite web|lang=ru|url=http://kremlin.ru/acts/bank/45127|title=Распоряжение Президента Российской Федерации от 27.01.2020 г. № 10-рп|website=Президент России|access-date=2022-01-09}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://publication.pravo.gov.ru/Document/View/0001202012210003?index=0|title=Распоряжение Президента Российской Федерации от 21.12.2020 № 310-рп ∙ Официальное опубликование правовых актов ∙ Официальный интернет-портал правовой информации|website=publication.pravo.gov.ru|accessdate=2020-12-29}}</ref>. == Бүләкләр == * Металлургия җитештерүен үстерүгә керткән зур өлеше һәм нәтиҗәле хезмәте өчен Россия Федерациясе икътисад министрлыгының мактау грамотасы белән бүләкләнгән<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://vesti22.tv/news/2021-god-kakim-ego-uvidel-gubernator-altayskogo-kraya-viktor-tomenko/|title=2021 год, каким его увидел губернатор Алтайского края Виктор Томенко|website=vesti22.tv|access-date=2022-01-31}}</ref>. == Шәхси тормыш == Өйләнгән. Кызы бар. Хатыны — Татьяна Владимировна Томенко. 19 яшендә өйләнгән (хатыны белән унҗидешәр яшь булганда танышкан)<ref>{{Cite web|url=https://altapress.ru/politika/story/iktor-omenko-ob-otnoshenii-k-biznesu-obuchenii-v-shkole-gubernatorov-i-mifah-o-sebe-223095|title="Может, лечь под танк?" Большое интервью с новым главой Алтайского края Виктором Томенко|publisher=altapress.ru|lang=ru|accessdate=2018-12-06}}</ref>. Баскетбол белән мавыга. Мәктәптә Александр Новак белән бергә шөгыльләнгән<ref>{{Cite web|url=http://www.altai.aif.ru/politic/viktor_tomenko_tam_ved_nado_pahat_ponimaesh_-_skazal_prezident|title=Виктор Томенко: «Там ведь надо пахать, понимаешь?» - сказал президент|author=Дмитрий Негреев|date=2018-06-13|publisher=www.altai.aif.ru|accessdate=2018-12-06}}</ref>. == Искәрмәләр == <references /> == Сылтамалар == * [http://www.interfax.ru/russia/614975 Интерфакс. Виктор Томенко стал врио губернатора Алтайского края] * [http://runews24.ru/portraits/12/09/2018/a73a9adabed95234b27ef4e7865e421a Виктор Томенко. Пресс-портрет // RuNews24.ru] {{Тышкы сылтамалар}}{{Русия субъектлары җитәкчеләре}} [[Төркем:Бердәм Русия фиркасе әгъзалары]] [[Төркем:Дуслык ордены (Русия) кавалерлары]] [[Төркем:Русия икътисадчылары]] [[Төркем:Әлифба буенча галимнәр]] [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Норильскида туганнар]] [[Төркем:Википедия:Замандашлар биографиясе]] [[Төркем:1972 елда туганнар]] [[Төркем:12 май көнне туганнар]] [[Төркем:Норильск индустриаль институтын тәмамлаучылар]] 95afd030e02zq6ex4j3klnxud2xyud2 Игорь Бабушкин 0 586626 3526641 3519896 2022-08-05T09:52:49Z Frhdkazan 3171 /* Сылтамалар */ {{Русия субъектлары җитәкчеләре}} wikitext text/x-wiki {{CEESPRING2022}} {{Шәхес}} {{фш|Бабушкин}} '''Игорь Юрьевич Бабушкин''' ([[1970 ел|1970 елның]] [[5 апрель|5 апреле]], [[Рыбинск]], [[Ярыслау өлкәсе]], [[Россия Совет Федератив Социалистик Республикасы|РСФСР]], [[Совет Социалистик Республикалар Берлеге|ССРБ]]) — Россия дәүләт һәм сәяси эшлеклесе. 2019 елның 17 сентябреннән [[Әстерхан өлкәсе]] губернаторы (2019 елның 5 июненнән 17 сентябренә кадәр Әстерхан өлкәсе губернаторы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы). == Тормыш юлы == Игорь Бабушкин 1970 елның 5 апрелендә [[Ярыслау өлкәсе|Ярыслау өлкәсенең]] [[Рыбинск]] шәһәрендә туа<ref name="тасс">{{cite web|title=Биография Игоря Бабушкина|url=https://tass.ru/info/6510742|publisher=[[ТАСС]]|date=2019-06-05}}</ref>. Мәктәпне тәмамлаганнан соң Мәскәү югары хәрби команда училищесына укырга керә, 1992 елда аны тәмамлый. 1992 елдан 2012 елга кадәр [[Русия Федерациясе Кораллы Көчләре|Россия Кораллы көчләрендә]] һәм [[Россия Федерациясе федераль иминлек хезмәте|Россия федераль иминлек хезмәте]] бүлекчәләрендә хезмәт итә. Полковник исемендә Махсус төзелеш федераль агентлыгында хезмәт итә. 2002 елда «юриспруденция» белгечлеге буенча Россия Федерациясе Федераль иминлек хезмәтенең Голицын чик буе институтында өстәмә белем ала. Шулай ук Менеджмент, икътисад һәм инновацияләр институтын тәмамлаган. 2013 елның гыйнварында Дәүләт милке белән идарә итү буенча Федераль агентлык җитәкчесе урынбасары вазифасын башкарган. Дәүләт казнасы, федераль хакимият органнары һәм куркынычсызлык өлкәсендә оешмалар, тармак оешмалары һәм чит ил милке белән идарә итү, сәнәгать комплексы оешмалары белән идарә итү буенча кураторлык иткән, [[Рус православ чиркәве|Рус православ чиркәвенә]] дини билгеләнештәге объектларны тапшыру сорауларына җавап биргән. 2018 елның сентябрендә [[Россия Федерациясе Президенты|Россия Федерациясе Президентының]] [[Төньяк Кавказ федераль округы|Төньяк Кавказ федераль округында]] тулы вәкаләтле вәкиле Александр Матовников урынбасары итеп билгеләнә. 2019 елның 5 июненнән Россия Президенты [[Владимир Путин]] указы белән [[Әстерхан өлкәсе]] губернаторы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы итеп билгеләнә<ref>{{cite web|author=Шереметьева, Инна.|title=Врио губернатора Астраханской области Игорь Бабушкин: биография|url=https://www.volgograd.kp.ru/daily/26985/4045704/|publisher=[[Комсомольская правда]]|date=2019-06-05}}</ref>. Бердәм тавыш бирү көнендә, 2019 елның 8 сентябрендә, Әстерхан өлкәсе губернаторы сайлауларының беренче турында 75,64% нәтиҗәсе белән ул җиңү яулый. Аның вәкаләтләре вакыты 2024 елда тәмамлана<ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/4087337|title=Бабушкин побеждает на выборах губернатора Астраханской области с 75,64% голосов|date=2019-09-09|publisher=www.kommersant.ru|lang=ru}}</ref>. == Бүләкләр == Төрле елларда дәүләт бүләкләре һәм аерымлык билгеләре алган. Батырлык Ордены белән бүләкләнгән. Россия Федерациясенең 2 yxt класслы хакыйкый дәүләт киңәшчесе (2015). Запастагы полковник. == Гаилә == Өйләнгән. Кызы бар. == Искәрмәләр == <references /> == Сылтамалар == * [https://www.astrobl.ru/governor Әстерхан өлкәсе рәсми сайтында] {{Тышкы сылтамалар}}{{Русия субъектлары җитәкчеләре}} [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Батырлык ордены кавалерлары]] [[Төркем:Русия юристлары]] [[Төркем:Әлифба буенча юристлар]] [[Төркем:Википедия:Замандашлар биографиясе]] [[Төркем:1970 елда туганнар]] [[Төркем:5 апрель көнне туганнар]] [[Төркем:Мәскәү вузларын тәмамлаучылар]] 6ncgo9giwev43flootl1i28g38tafcw Игорь Руденя 0 586680 3526658 3522621 2022-08-05T10:08:16Z Frhdkazan 3171 /* Сылтамалар */ {{Русия субъектлары җитәкчеләре}} wikitext text/x-wiki {{CEESPRING2022}} {{Шәхес}} '''Игорь Михайлович Руденя''' ([[1968 ел|1968 елның]] [[15 февраль|15 феврале]], [[Мәскәү]]) — Россия дәүләт эшлеклесе. 2016 елның 23 сентябреннән [[Тверь өлкәсе]] губернаторы (2016 елның 2 мартыннан 23 сентябренә кадәр Тверь өлкәсе губернаторы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы). 2020 елның 10 июленнән «[[Бердәм Русия|Бердәм Россия]]» партиясенең [[Тверь]] региональ бүлекчәсе секретаре. Россия Федерациясенең 1 нче класслы хакыйкый дәүләт киңәшчесе (2007). Россия Федерациясе авыл хуҗалыгы министры урынбасары — статс-секретаре (2005—2007), [[Россия Хөкүмәте|Россия Федерациясе Хөкүмәтенең]] агросәнәгать комплексы департаменты директоры (2008—2012)<ref name="риа1">{{cite web|url=http://ria.ru/politics/20160302/1383148488.html|title=Исполняющим обязанности главы Тверской области назначен Игорь Руденя|date=2016-03-02|publisher=[[РИА Новости]]|lang=|accessdate=2016-03-02|archive-date=2016-03-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20160303113416/http://ria.ru/politics/20160302/1383148488.html|deadlink=no}}</ref>. Россия Федерациясенең атказанган авыл хуҗалыгы хезмәткәре (2012). «Бердәм Россия» партиясенең Генераль советы әгъзасы<ref>{{Cite web|url=https://er.ru/persons/general_council/|title=Генеральный совет партии «Единая Россия»|access-date=2020-06-19|archive-date=2020-08-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20200809000235/https://er.ru/persons/general_council/|deadlink=no}}</ref>. == Тормыш юлы == Игорь Руденя 1968 елның 15 февралендә Мәскәү шәһәрендә туган<ref name="риа-биография">{{cite web|url=http://ria.ru/spravka/20160302/1383217356.html|title=Биография Игоря Рудени|date=2016-03-02|publisher=[[РИА Новости]]|lang=|accessdate=2016-03-02|archive-date=2016-03-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20160303112114/http://ria.ru/spravka/20160302/1383217356.html|deadlink=no}}</ref><ref name="правительство твери">{{cite web|url=http://www.xn--80aaccp4ajwpkgbl4lpb.xn--p1ai/sistema-organov-gosudarstvennoy-vlasti/gubernator-tverskoy-oblasti/biografiya-gubernatora-tverskoy-oblasti/index.php|title=Биография Игоря Рудени|publisher=Правительство Тверской области|lang=|accessdate=2016-03-22|archive-date=2016-04-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20160416145701/http://www.xn--80aaccp4ajwpkgbl4lpb.xn--p1ai/sistema-organov-gosudarstvennoy-vlasti/gubernator-tverskoy-oblasti/biografiya-gubernatora-tverskoy-oblasti/index.php|deadlink=no|archivedate=2016-04-16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160416145701/http://www.xn--80aaccp4ajwpkgbl4lpb.xn--p1ai/sistema-organov-gosudarstvennoy-vlasti/gubernator-tverskoy-oblasti/biografiya-gubernatora-tverskoy-oblasti/index.php}}</ref>. 1998 елда Мәскәү дәүләт азык-төлек җитештерүләре университетын икътисадчы-менеджер белгечлеге буенча тәмамлый. 2002 елда Россия Федерациясе Кораллы Көчләре Генераль штабының Хәрби академиясен тәмамлый (квалификация күтәрү). 1986 елдан 1988 елга кадәр ССРБ Кораллы Көчләрендә хезмәт итә. === Карьера === [[Файл:Игорь_Руденя_и_Вячеслав_Володин.jpg|мини|[[Россия Федерациясе Президенты|РФ Президенты]] киңәшчесе [[Владимир Васильев (1949)|Владимир Васильев]], [[Тверь өлкәсе]] губернаторы Игорь Руденя, [[Россия Дәүләт думасы|Дәүләт думасы]] рәисе [[Вячеслав Володин]], аграр мәсьәләләр комитеты әгъзасы Игорь Станкевич һәм оборона комитеты рәисе урынбасары Виктор Заварзин Ржев мемориалы янында, 2021 ел]] Демобилизациядән соң эчке эшләр органнарында эшли. 1989 елдан 1991 елга кадәр [[Мәскәү]] шәһәре буенча Эчке эшләр министрлыгының Баш идарәсендә хезмәт итә. 1992 елдан 1996 елга кадәр «„Росхлебопродукт“ Федераль контракт корпорациясе» ААҖндә җитәкче вазыйфаларда эшли. 1995 елның сентябрендә «Покров» дәүләт куркынычсызлыгы хезмәткәрләре, ветераннары һәм һәлак булган хезмәткәрләрнең гаиләләре өчен ярдәм фондын гамәлгә куючылар һәм җитәкчеләр исемлегенә керә<ref>{{Cite web|url=http://ruskline.ru/news_rl/2017/09/06/pervyj_russkij_gubernator_protiv_matildy/|title=Первый русский губернатор против «Матильды»|publisher=ruskline.ru|lang=ru|accessdate=2018-08-21|archive-date=2018-08-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20180821223234/http://ruskline.ru/news_rl/2017/09/06/pervyj_russkij_gubernator_protiv_matildy/|deadlink=no}}</ref>. 1996 елда «Росзерно» ЯАҖ генераль директоры була. 2002 елда [[Россия Хөкүмәте|Россия Федерациясе Хөкүмәте]] аппаратының агросәнәгать комплексын үстерү департаментын җитәкләп, Россия Федерациясе Хөкүмәте аппаратында эшли башлый. 2004 елда Россия Федерациясе Хөкүмәте тармак үсеше департаменты директоры урынбасары итеп билгеләнә. 2005 елдан 2007 елга кадәр Россия Федерациясе авыл хуҗалыгы министры урынбасары — статс-секретаре була. Икътисадый үсеш министрлыгы һәм Россия Финанс министрлыгы чиновниклары белән бергә ЕГАИС алкогольле продукция әйләнешен исәпкә алу системасын кертүдә катнашкан. Системаның эшләвен регламентлый торган закон актларының камил булмавы, шулай ук МЭРТ, [[Россия Федерациясенең эчке эшләр министрлыгы|Эчке эшләр министрлыгы]], [[Федераль дәүләт статистикасы хезмәте|Росстат]], [[Россия Федерациясе федераль иминлек хезмәте|ФСБ]], [[Федераль салым хезмәте|ФСХ]], Сәламәтлек саклау һәм социаль үсеш министрлыгы, ФТС һәм Сәнәгать министрлыгы әзерләгән норматив документлар белән бәйле проблемалар аркасында, системаны кертү Россия алкоголь продукциясе базарында тискәре кабул ителгән<ref>{{статья|ссылка=http://www.kommersant.ru/doc/718935|издание=Коммерсантъ|тип=газета|номер=207 (3 ноября 2006)|страницы=1|автор=Бутрин Д., Кряжев Д., Нетреба П.|башлык=Под градусом критики}}</ref>. 2007 елның 15 ноябрендә Руденя Хөкүмәт карары белән Хөкүмәтнең төбәк мониторингы департаментыннан үзгәртеп корылган төбәк үсеше һәм агросәнәгать комплексы департаменты директоры итеп билгеләнә<ref>{{cite web|title=Распоряжение Правительства РФ от 15.11.2007 № 1617-р «Об изменениях в структуре Аппарата Правительства Российской Федерации»|url=http://www.consultant.ru/document/cons_doc_LAW_93304/|publisher=КонсультантПлюс|archive-date=2016-09-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20160917030324/http://www.consultant.ru/document/cons_doc_LAW_93304/|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=Распоряжение Правительства РФ от 15.11.2007 № 1618-р г. Москва «О Рудене И. М.»|url=http://lib.consultant.ru/documents/565206|publisher=КонсультантПлюс|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160917015825/http://lib.consultant.ru/documents/565206#|archivedate=2016-09-17|deadlink=yes}}</ref>. 2008 елның 22 августында премьер-министр [[Владимир Путин]] Руденяны Россия Федерациясе Хөкүмәтенең агросәнәгать комплексы департаменты директоры итеп билгеләгән<ref>{{cite web|url=http://ria.ru/politics/20080826/150697439.html|title=Игорь Руденя назначен главой правительственного департамента АПК|publisher=[[РИА Новости]]|date=2008-08-26|access-date=2016-07-08|archive-date=2016-09-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20160918143502/https://ria.ru/politics/20080826/150697439.html|deadlink=no}}</ref>. [[Файл:Igor_Rudenya_and_Vladimir_Putin_08.07.2016.jpg|сулда|мини|280x280пкс|Руденя [[Владимир Путин]] белән очрашуда, Кремль, 2016 елның 4 июле]] 2009 елның февралендә, [[Алексей Гордеев|Алексей Гордеевның]] авыл хуҗалыгы министры вазифасыннан китәчәге турында мәгълүм булгач, Игорь Руденяны вазыйфага мөмкин булган кандидатларның берсе дип атаганнар, әмма нәтиҗәдә, авыл хуҗалыгы министрлыгы башлыгы итеп Елена Скрынник билгеләнгән<ref>{{cite web|url=https://lenta.ru/news/2009/02/20/gordeev/|title=Гордеев выбрал кандидатов на пост главы Минсельхоза|publisher=[[Lenta.ru]]|date=2009-02-20|accessdate=2016-07-10|archive-date=2016-08-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20160820162918/https://lenta.ru/news/2009/02/20/gordeev/|deadlink=no}}</ref>. 2009 елның октябрендә [[Волгоград өлкәсе]] губернаторы вазыйфасына [[Дмитрий Медведев|Дмитрий Медведевка]] тәкъдим ителгән кандидатлар исемлегенә керә<ref>{{cite web|url=http://ria.ru/politics/20100112/204048657.html|title=Анатолий Бровко вступил в должность губернатора Волгоградской области|author=Ирина Ильичева|publisher=[[РИА Новости]]|date=2010-01-12|access-date=2016-07-08|archive-date=2016-09-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20160918122138/https://ria.ru/politics/20100112/204048657.html|deadlink=no}}</ref>. 2012—2016 елларда — «Росзерно» ЯАҖ генераль директоры. === Тверь өлкәсе губернаторы === 2016 елның 2 мартында [[Тверь өлкәсе]] губернаторы Андрей Шевелев отставкага киткәннән соң [[Россия Федерациясе Президенты]] [[Владимир Путин]] указы белән Руденя регион башлыгы вазыйфаларын башкаручы итеп билгеләнә<ref name="указ2марта">{{cite web|url=http://www.kremlin.ru/acts/news/51439|title=Указ Президента Российской Федерации от 2 марта 2016 года № 97 «О досрочном прекращении полномочий Губернатора Тверской области»|publisher=Сайт Президента России|lang=|archive-date=2016-03-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20160306035947/http://www.kremlin.ru/acts/news/51439|deadlink=no}}</ref>. 2016 елның 23 июнендә Руденя Тверь өлкәсе сайлау комиссиясенә регион губернаторы вазыйфасына кандидат буларак тәкъдим итү өчен документлар тапшырган<ref name="23.06">{{cite web|url=http://ria.ru/society/20160623/1449836343.html|title=Игорь Руденя подал в избирком документы на выдвижение|date=2016-06-26|publisher=[[РИА Новости]]|lang=|accessdate=2016-06-23|archive-date=2016-06-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20160624112207/http://ria.ru/society/20160623/1449836343.html|deadlink=no}}</ref>. 2016 елның 18 сентябрендә узган сайлауларда сайлаучыларның 72,13 % тавышын җыеп җиңү яулаган<ref name="тасс выборы">{{cite web|url=http://tass.ru/elections2016/article/3634103/|title=Игорь Руденя победил на выборах губернатора Тверской области|publisher=[[ТАСС]]|lang=|date=2016-09-19|accessdate=2016-09-19|archive-date=2016-09-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20160921004711/http://tass.ru/elections2016/article/3634103/|deadlink=no}}</ref>. 2016 елның 23 сентябрендә Тверь өлкәсенең академия драма театры бинасында Тверь өлкәсе Закон чыгару Җыелышының чираттан тыш 73 нче утырышы кысаларында Руденяның губернатор вазыйфасына керешүе тантанасы уза<ref name="тасс церемония">{{cite web|url=http://tass.ru/elections2016/article/3647002/|title=Игорь Руденя официально вступил в должность губернатора Тверской области|publisher=[[ТАСС]]|lang=|date=2016-09-23|accessdate=2016-09-23|author=Вера Пакина|archive-date=2016-09-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20160924112206/http://tass.ru/elections2016/article/3647002/|deadlink=no}}</ref>. 2020 елның 27 гыйнварыннан 21 декабренә кадәр — Россия Федерациясе Дәүләт Советы президиумы әгъзасы<ref>{{Cite web|url=http://www.kremlin.ru/acts/bank/45127|title=Распоряжение Президента Российской Федерации от 27.01.2020 г. № 10-рп «О президиуме Государственного совета Российской Федерации»|access-date=2020-04-03|archive-date=2020-03-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20200325213846/http://kremlin.ru/acts/bank/45127|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://publication.pravo.gov.ru/Document/View/0001202012210003?index=0|title=Распоряжение Президента Российской Федерации от 21.12.2020 № 310-рп ∙ Официальное опубликование правовых актов ∙ Официальный интернет-портал правовой информации|website=publication.pravo.gov.ru|accessdate=2020-12-29|archive-date=2021-01-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210110121039/http://publication.pravo.gov.ru/Document/View/0001202012210003?index=0|deadlink=no}}</ref>. «[[Бердәм Русия|Бердәм Россия]]» партиясенең Генераль советы әгъзасы. «Бердәм Россия» партиясенең Тверь региональ бүлекчәсе секретаре<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ren.tv/news/v-rossii/881931-rudenia-oderzhal-pobedu-na-vyborakh-gubernatora-tverskoi-oblasti|title=Руденя одержал победу на выборах губернатора Тверской области|website=РЕН ТВ|date=2021-09-20|access-date=2021-09-20}}</ref>. Россия Федерациясенең 1 нче класслы хакыйкый дәүләт киңәшчесе (2007). == Бүләкләр == * Почёт ордены (2008 елның 14 феврале) — ''агросәнәгать комплексын үстерүдәге казанышлары һәм күпьеллык намуслы хезмәте өчен<ref>{{Cite web|url=http://www.kremlin.ru/acts/bank/26916|title=Указ Президента Российской Федерации от 14.02.2008 г. № 196 «О награждении орденом Почёта Рудени И. М.»|access-date=2019-11-19|archive-date=2020-08-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20200811115213/http://www.kremlin.ru/acts/bank/26916|deadlink=no}}</ref>.'' * Россия Федерациясенең атказанган авыл хуҗалыгы хезмәткәре (2012 елның 28 июле) — хезмәттәге уңышлары, күпьеллык намуслы хезмәте, актив җәмәгать эшчәнлеге өчен<ref>{{Cite web|url=http://www.kremlin.ru/acts/bank/35810|title=Указ Президента Российской Федерации от 28.07.2012 г. № 1032 «О награждении государственными наградами Российской Федерации»|access-date=2016-03-22|archive-date=2016-09-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20160919230736/http://www.kremlin.ru/acts/bank/35810|deadlink=no}}</ref>. == Гаилә == Руденя өйләнгән (хатыны Ольга), биш бала тәрбияли: Георгий, Михаил, Даниил, Анна һәм Мария<ref>{{Cite news|title=Игорь Руденя вступил в должность губернатора Тверской области|url=https://ria.ru/politics/20160923/1477681633.html|work=РИА Новости|date=20160923T1059+0300Z|accessdate=2018-08-21|language=ru|archivedate=2018-08-21|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180821223201/https://ria.ru/politics/20160923/1477681633.html}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tverigrad.ru/publication/v-tveri-na-paskhu-igor-rudenya-zvonil-v-kolokola-a-ego-supruga-olga-dala-pervoe-v-zhizni-intervyu-video|title=В Твери на Пасху Игорь Руденя звонил в колокола / видео|author=Алексей Косоруков|publisher=tverigrad.ru|lang=ru|accessdate=2018-08-21|archive-date=2018-08-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20180821223233/https://tverigrad.ru/publication/v-tveri-na-paskhu-igor-rudenya-zvonil-v-kolokola-a-ego-supruga-olga-dala-pervoe-v-zhizni-intervyu-video|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tvernews.ru/news/260868/|title=Тверьнюсь. У губернатора Тверской области родился пятый ребёнок 23.07.2020|access-date=2021-02-07|archive-date=2021-02-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20210214113446/https://tvernews.ru/news/260868/|deadlink=no}}</ref>. Бабасы — Михаил Михайлович Руденя (1922—2002), [[Бөек Ватан сугышы|Бөек Ватан сугышында]] катнашучы, фронтта медицина хезмәте лейтенанты, фельдшер була<ref>{{Cite web|url=https://www.tver.kp.ru/online/news/2739385/|title=КП. Губернатор Тверской области пронес в Бессмертном полку портрет своего деда-фронтовика 09.05.2017|access-date=2019-12-04|archive-date=2019-12-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20191204003816/https://www.tver.kp.ru/online/news/2739385/|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.polkmoskva.ru/people/954704/|title=Электронная книга памяти Бессмертного полка. Руденя Михаил Михайлович|access-date=2019-12-04|archive-date=2019-12-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20191204012731/https://www.polkmoskva.ru/people/954704/|deadlink=no|accessdate=2022-05-29|archivedate=2019-12-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20191204012731/https://www.polkmoskva.ru/people/954704/}}</ref>. == Искәрмәләр == <references responsive="" /> == Сылтамалар == * [https://xn--80aaccp4ajwpkgbl4lpb.xn--p1ai/sistema-organov-gosudarstvennoy-vlasti/gubernator-tverskoy-oblasti/biografiya-gubernatora-tverskoy-oblasti/ Тверь өлкәсе Хөкүмәте сайтында биографиясе] * [https://er.ru/person/c67b8abf-2eba-4349-bf55-69a2de76a45c «Бердәм Россия» партиясе сайтында биографиясе] * {{cite web|url=https://lenta.ru/articles/2016/03/03/tverskaya/|title=Вошел в открытую Тверь|date=2016-03-03|publisher=Lenta.ru|author=Наталья Рожкова, Виктория Токарева|lang=}} * {{cite web|url=http://www.tver.kp.ru/daily/26526.7/3543170/|title=Врио губернатора Тверской области Игорь Руденя об эмоциональном порыве депутатов, бардаке в ЖКХ и о садоводстве|date=2016-05-08|publisher=Комсомольская правда|author=Олег Зинченко, Игорь Аксёнов|lang=}} {{Тышкы сылтамалар}}{{Русия субъектлары җитәкчеләре}} [[Төркем:Бердәм Русия фиркасе әгъзалары]] [[Төркем:РФ атказанган авыл хуҗалыгы хезмәткәрләре]] [[Төркем:Почет ордены кавалерлары]] [[Төркем:XXI гасыр сәясәтчеләре]] [[Төркем:Русия сәясәтчеләре]] [[Төркем:Әлифба буенча сәясәтчеләр]] [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Русия икътисадчылары]] [[Төркем:Әлифба буенча галимнәр]] [[Төркем:Мәскәүдә туганнар]] [[Төркем:Википедия:Замандашлар биографиясе]] [[Төркем:1968 елда туганнар]] [[Төркем:15 февраль көнне туганнар]] [[Төркем:Мәскәү вузларын тәмамлаучылар]] tspded7lejf3n6tlnrefpvomz8u87vg Дмитрий Артюхов 0 586713 3526668 3519873 2022-08-05T10:13:09Z Frhdkazan 3171 /* Сылтамалар */ {{Русия субъектлары җитәкчеләре}} wikitext text/x-wiki {{CEESPRING2022}} {{Шәхес}} '''Дмитрий Андреевич Артюхов''' ([[1988 ел|1988 елның]] [[17 февраль|17 феврале]], [[Салехард]]) — Россия хуҗалык һәм сәясәт эшлеклесе. 2018 елның 9 сентябреннән [[Ямал-Ненец автономияле округы]] губернаторы (2018 елның 29 маеннан 9 сентябренә кадәр Ямал-Ненец автономияле округы губернаторы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы)<ref>{{Cite web|url=http://правительство.янао.рф/news/lenta/governor/detail/133449/|title=Губернатором Ямало-Ненецкого автономного округа избран Дмитрий Артюхов|author=|website=|date=2018-09-09|publisher=}}</ref>. == Тормыш юлы == Дмитрий Артюхов 1988 елның 17 февралендә [[Салехард]] шәһәрендә туган. [[Төмән]] өлкә Думасының беренче вице-спикеры Андрей Артюховның улы. Тумыштан бирле [[Ямал ярымутравы|Ямалда]] яши һәм эшли. [[Яңа Уренгой]] гимназиясендә укый, отличник була<ref>{{Cite news|title=Первая учительница Артюхова показала главу Ямала с новой стороны|url=https://ura.news/articles/1036275339|accessdate=2018-11-25}}</ref>. 2005 елда Төмән дәүләт университетына укырга керә. 2009 елда «икътисад» белгечлеге буенча Төмән дәүләт университеты бакалавриаты дипломын ала. 2011 елда «икътисад» белгечлеге буенча Төмән дәүләт университетының магистратурасын кызыл диплом белән тәмамлый. 2012 елда Төмән дәүләт университетының юриспруденция магистры дипломын ала. 2013 елда [[Сингапур]] идарә университетында МВА (эшлекле идарә итү магистры) дәрәҗәсе ала. 2006 елда Көнбатыш Себер коммерция банкында эшли башлый. 2010 елда [[Ямал-Ненец автономияле округы|Ямал-Ненец автономияле округына]] әйләнеп кайта. Ямалда хезмәт эшчәнлеген ЯНАО губернаторының беренче урынбасары ярдәмчесе вазыйфасыннан башлый. 2011 елдан 2016 елга кадәр — ЯНАО губернаторы ярдәмчесе. 2012—2013 елларда башкарма хакимият органының потенциаль җитәкчесе сыйфатында төбәкнең идарә кадрлары резервына кертелә. 2016 елның гыйнварыннан — Ямал-Ненец автономияле округы губернаторының икътисад үсеше һәм инвестицияләр җәлеп итү мәсьәләләре буенча урынбасары<ref>{{Cite web|url=https://www.yanao.ru/activity/945/|title=Биография Губернатора / Правительство Ямало-Ненецкого автономного округа|publisher=www.yanao.ru|lang=ru|accessdate=2018-11-25}}</ref>. 2018 елның 29 маенда Артюхов Ямал-Ненец автономияле округы губернаторы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы итеп билгеләнә, Россиядә икенче иң яшь губернатор була ([[Юрий Власов|Юрий Власовтан]] соң). 2018 елның 9 сентябрендә округ закон чыгару җыены депутатлары аны яшерен тавыш бирү юлы белән сайлаганнар. Шул ук көнне Артюхов үз вазыйфасына керешкән<ref>{{Cite web|url=https://echo.msk.ru/news/2274620-echo.html|title=30-летний Дмитрий Артюхов избран губернатором Ямало-Ненецкого автономного округа|publisher=Эхо Москвы|lang=ru|accessdate=2018-09-09}}</ref>. 2019 елның 2 августыннан 2020 елның 27 гыйнварына кадәр — Россия Федерациясе Дәүләт советы президиумы әгъзасы<ref>[http://www.kremlin.ru/acts/bank/44549 Распоряжение Президента Российской Федерации от 02.08.2019 г. № 255-рп «О президиуме Государственного совета Российской Федерации»]</ref><ref>[http://www.kremlin.ru/acts/bank/45127 Распоряжение Президента Российской Федерации от 27.01.2020 г. № 10-рп «О президиуме Государственного совета Российской Федерации»]</ref>. 2021 елның 15 ноябрендә Россия Федерациясе Дәүләт советының яшьләр сәясәте буенча комиссиясе рәисе вазыйфасына билгеләнә<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ria.ru/20211115/gossovet-1759152265.html|title=Артюхов возглавил комиссию Госсовета по молодежной политике|author=|website=РИА Новости|date=|access-date=2022-05-18}}</ref>. == Шәхси тормыш == Өйләнгән, хатыны шулай ук икътисадчы-финансист. Бергә мәктәптә, аннары вузда укыганнар<ref>{{Cite news|title=Как стать губернатором в 30 лет. Первое интервью нового главы Ямала|url=https://ura.news/articles/1036275186|accessdate=2018-11-25}}</ref>. == Искәрмәләр == <references /> == Сылтамалар == * [http://tass.ru/info/5245485 Дмитрий Артюхов биографиясе // ТАСС] * [https://er.ru/persons/433/ «Бердәм Россия» сайтында] {{Тышкы сылтамалар}}{{Русия субъектлары җитәкчеләре}} [[Төркем:Бердәм Русия фиркасе әгъзалары]] [[Төркем:XXI гасыр сәясәтчеләре]] [[Төркем:Русия сәясәтчеләре]] [[Төркем:Әлифба буенча сәясәтчеләр]] [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Русия икътисадчылары]] [[Төркем:Әлифба буенча галимнәр]] [[Төркем:Википедия:Замандашлар биографиясе]] [[Төркем:1988 елда туганнар]] [[Төркем:17 февраль көнне туганнар]] [[Төркем:Төмән дәүләт университетын тәмамлаучылар]] rdbetjzz0lc1i5seai3yrnqtpulgqn6 Александр Авдеев 0 586719 3526647 3519805 2022-08-05T10:04:19Z Frhdkazan 3171 /* Сылтамалар */ {{Русия субъектлары җитәкчеләре}} wikitext text/x-wiki {{CEESPRING2022}} {{Шәхес}} {{фш|Авдеев}} '''Александр Александрович Авдеев''' ([[1975 ел|1975 елның]] [[12 август|12 августы]], [[Калуга]]) — Россия дәүләт һәм сәяси эшлеклесе. 2021 елның 4 октябреннән [[Владимир өлкәсе]] губернаторы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ria.ru/20211004/avdeev-1753026930.html|title=Путин назначил Александра Авдеева врио губернатора Владимирской области|website=РИА Новости|access-date=2021-12-03|archive-date=2021-12-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20211203181917/https://ria.ru/20211004/avdeev-1753026930.html|deadlink=no}}</ref>. [[Калуга өлкәсе]] губернаторы урынбасары — Калуга өлкәсе Хөкүмәте әгъзасы (2015—2016). [[Обнинск]] шәһәре мэры (2010—2015), VII чакырылыш (2016—2021) һәм VIII чакырылыш (2021 елның 12—14 октябре) [[Россия Дәүләт думасы|Дәүләт Думасы]] депутаты. «[[Бердәм Русия|Бердәм Россия]]» сәяси партиясе әгъзасы. == Тормыш юлы == Александр Авдеев 1975 елның 12 августында [[Калуга]] шәһәрендә Калуга турбина заводында эшчеләр гаиләсендә туа. Соңрак әтисе партия линиясе буенча алга киткән. 17 нче мәктәптә укыган. Н. Э. Бауман исемендәге МДТУның Калуга филиалының машина төзелеше факультетын (1998), «инженер-механик» белгечлеге буенча тәмамлаган. 1999 елда шул ук университетның икътисад факультетын «икътисадчы-менеджер» белгечлеге буенча тәмамлый. === Карьера === 1999 елда Калуга өлкәсенең Кече эшкуарлыкка ярдәм итү дәүләт фондына аналитик финансист вазыйфасына эшкә керә. 2003 елдан 2004 елга кадәр идарәче кадрларны әзерләүнең Президент программасы буенча белем ала. 2001 елдан 2006 елга кадәр финанс аналитигы, ә аннары «Группа Эликор» компаниясенең финанс-аналитик бүлеге башлыгы була.[[Файл:Александр_Авдеев_на_пленарном_заседании_Госдумы,_2021_год.jpg|сулда|мини|279x279пкс|Контроль һәм регламент комитеты әгъзасы Александр Авдеев [[Россия Дәүләт думасы|Дәүләт Думасының]] пленар утырышында, 2021 ел]]2010 елның 23 мартыннан — [[Обнинск]] шәһәре администрациясе башлыгының икътисади үсеш буенча урынбасары. 2010 елның 29 июнендә Обнинск шәһәр җыены карары белән Обнинск шәһәре администрациясе башлыгы итеп билгеләнә<ref>{{Cite web|url=https://raexpert.ru/database/person/avdeev_aleksandr_aleksandrovich/|title=Персоны: Авдеев Александр Александрович|publisher=raexpert.ru|accessdate=2018-11-22|archive-date=2018-11-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20181122215520/https://raexpert.ru/database/person/avdeev_aleksandr_aleksandrovich/|deadlink=no}}</ref>. 2015 елның 19 сентябрендә шәһәр башлыгы вазыйфасыннан китә. Шул ук елның сентябреннән алып 2016 елга кадәр — [[Калуга өлкәсе]] губернаторы урынбасары — Калуга өлкәсе губернаторы администрациясе җитәкчесе, 2015 елдан 2016 елга кадәр — Калуга өлкәсе губернаторы урынбасары. 2016 елның 18 сентябрендә VII чакырылыш [[Россия Дәүләт думасы|Россия Федерациясе Дәүләт Думасына]] сайлауларда җиңү яулаган. «[[Бердәм Русия|Бердәм Россия]]» партиясен тәкъдим итеп, Калуга бер мандатлы 99 нчы сайлау округы буенча депутат итеп сайланган<ref>{{Cite web|url=https://rg.ru/2016/09/24/postanovlenie-dok.html|title=Постановление Центральной избирательной комиссии Российской Федерации от 23 сентября 2016 г. № 56/541-7 г. Москва «Об установлении общих результатов выборов депутатов Государственной Думы Федерального Собрания Российской Федерации седьмого созыва»|access-date=2016-10-27|archive-date=2018-09-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20180927204223/https://rg.ru/2016/09/24/postanovlenie-dok.html|deadlink=no}}</ref>. 2021 елның 19 сентябрендә «Бердәм Россия» партиясенең федераль исемлеге буенча VIII чакырылыш Россия Федерациясе Федераль Җыелышының Дәүләт Думасы депутаты итеп сайлана. 2021 елның 14 октябрендә үз вәкаләтен туктаткан. 2021 елның 4 октябрендә [[Россия Федерациясе Президенты|Россия Президенты]] [[Владимир Путин]] Авдеевны [[Владимир өлкәсе]] губернаторы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы итеп билгели<ref>{{Cite web|lang=ru|url=http://kremlin.ru/events/president/news/66849|title=Александр Авдеев назначен врио губернатора Владимирской области|website=Президент России|access-date=2021-10-04|archive-date=2021-10-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20211004134540/http://kremlin.ru/events/president/news/66849|deadlink=no}}</ref>. Билгеләнгән вакытта Авдеев VIII чакырылыш Дәүләт Думасы депутаты мандатын кабул иткән була. Депутат вәкаләтләрен 2021 елның 14 октябрендә туктаткан. 2021 елның 3 декабреннән — «[[Бердәм Русия|Бердәм Россия]]» партиясенең Владимир региональ бүлекчәсе секретаре вазыйфаларын вакытлыча башкаручы<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://er.ru/activity/news/glavy-eshyo-12-subektov-rf-vozglavili-regionalnye-otdeleniya-edinoj-rossii|title=Главы ещё 12 субъектов РФ возглавили региональные отделения «Единой России»|website=er.ru|access-date=2021-12-03|archive-date=2021-12-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20211203181918/https://er.ru/activity/news/glavy-eshyo-12-subektov-rf-vozglavili-regionalnye-otdeleniya-edinoj-rossii|deadlink=no}}</ref>. == Закон чыгару эшчәнлеге == 2016 елдан 2019 елга кадәр, [[Россия Дәүләт думасы|Дәүләт Думасы]] депутаты вәкаләтләрен үтәү дәвамында, федераль законнар проектларына 10 закон чыгару инициативасы һәм төзәтмә авторы була<ref>{{Cite web|url=https://sozd.duma.gov.ru/oz?cond%5BThematicBlockOfBills%5D=any&b%5BPersonDeputy%5D%5B%5D=0BF41983-083A-4D8F-9AF1-8A29FF391B48#data_source_tab_b|title=Объекты законотворчества :: Система обеспечения законодательной деятельности|publisher=sozd.duma.gov.ru|accessdate=2019-08-02|archive-date=2019-09-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190926204251/https://sozd.duma.gov.ru/oz?cond%5BThematicBlockOfBills%5D=any&b%5BPersonDeputy%5D%5B%5D=0BF41983-083A-4D8F-9AF1-8A29FF391B48#data_source_tab_b|deadlink=no}}</ref>. == Шәхси тормыш == [[Футбол]], [[баскетбол]], [[йөзү]], виндсерфинг, кышкы һәм җәйге балык тоту белән мавыга. Яшь чагында металлчы булган. Яраткан музыкаль төркемнәре: [[Metallica]], [[Nirvana]], [[Scorpions]], Megadeth, Ария, Кино, Машина Времени, Калинов мост. Яраткан китаплары: «Властелин колец», «Атлант расправил плечи». Сәяхәт кыларга ярата. Азык-төлектән балыкны ярата. === Гаилә === Хатыны — Светлана Вячеславовна Авдеева (банк хезмәткәре), балалары бар. == Бүләкләр == * II дәрәҗә «Калуга өлкәсе алдындагы аерым казанышлары өчен» медале * III дәрәҗә «Калуга өлкәсе алдындагы аерым казанышлары өчен» медале * «Калуга өлкәсенә 70 ел» юбилей медале * «Россия прокуратурасына 290 ел» Россия Федерациясе прокуратурасы медале * «Маршал Василий Чуйков» Россия ГТХМ медале * «Сочи шәһәрендә XXII Кышкы Олимпия уеннары һәм XI кышкы Паралимпия уеннары» медале * «Россия хезмәте өчен» Россия Эчке эшләр министрлыгы үзәк аппаратының Россия ветераннар советы ордены == Искәрмәләр == <references /> == Сылтамалар == * [http://www.duma.gov.ru/structure/deputies/1756998/ Страница Александра Авдеева на сайте Государственной Думы Российской Федерации.] * [http://www.admoblkaluga.ru/sub/government/rukovod/avdeev.php Информация об Александре Авдееве на сайте органов государственной власти Калужской области.] * [http://iobninsk.ru/aleksandr-aleksandrovich-avdeev/ Независимый интернет-портал города Обнинска «АЙК Обнинск» об А. А. Авдееве.] * [http://zampolit.com/dossier/avdeev-aleksandr-aleksandrovich/ Электронный политический справочник «Замполит».] * [http://kaluga.bezformata.ru/listnews/predvaritelnogo-golosovaniya-v-kaluzhskoj/47061751/ Рейтинг участников предварительного голосования в Калужской области. // Портал «Kaluga.bezformata.ru».] * [http://www.vest-news.ru/article/83232 Александр Авдеев: «Мы все в одной команде». // Сайт газеты Калужской области «Весть». 1 июля 2016 года.] * [http://kaluga.er.ru/persons/2747/ Информация об Александре Авдееве на сайте Калужского регионального совета партии «Единая Россия».]{{Webarchive|date=2020-04-21 |url=https://web.archive.org/web/20200421234124/http://kaluga.er.ru/persons/2747/ }} * [http://kaluga24.tv/aleksandr-avdeev-dobavit-optimizma/ Александр Авдеев: Добавить оптимизма. // Информационный портал «Kaluga24.tv». 17 мая 2016 года.] * {{cite web|url=https://tass.ru/encyclopedia/person/avdeev-aleksandr-aleksandrovich|title=Авдеев, Александр Александрович|subtitle=Депутат Государственной думы РФ|date=|work=Энциклопедия: Персоны. Страны. Темы|publisher=ИТАР-ТАСС|description=Краткие справки обо всех странах мира, их руководителях, а также о событиях, привлекших внимание мировых и российских СМИ|deadlink=no|archiveurl=https://archive.today/20190522024612/https://tass.ru/encyclopedia/person/avdeev-aleksandr-aleksandrovich|archivedate=2019-05-22}} {{Тышкы сылтамалар}}{{Русия субъектлары җитәкчеләре}} [[Төркем:Бердәм Русия фиркасе әгъзалары]] [[Төркем:Википедия:Замандашлар биографиясе]] [[Төркем:1975 елда туганнар]] [[Төркем:12 август көнне туганнар]] [[Төркем:Бауман исемендәге Мәскәү дәүләт техник университетын тәмамлаучылар]] lyb7uk9vjt7pgsq82bs0014osyl6p7z Василий Орлов 0 586722 3526638 3519844 2022-08-05T09:52:16Z Frhdkazan 3171 /* Сылтамалар */ {{Русия субъектлары җитәкчеләре}} wikitext text/x-wiki {{CEESPRING2022}} {{мәгънәләр|Орлов (мәгънәләр)}}{{Шәхес}} '''Василий Александрович Орлов''' ([[1975 ел|1975 елның]] [[14 апрель|14 апреле]], [[Благовещенск]]) — Россия сәясәтчесе. 2018 елның 27 сентябреннән [[Амур өлкәсе]] губернаторы (2018 елның 30 маеннан 27 сентябренә кадәр Амур өлкәсе губернаторы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы). == Тормыш юлы == Василий Орлов 1975 елның 14 апрелендә [[Амур өлкәсе|Амур өлкәсенең]] [[Благовещенск]] шәһәрендә хәрби гаиләдә туа<ref>{{Cite web|url=https://ampravda.ru/2018/06/21/082593.html|title=Василий Орлов: «Чтобы амурчане не уезжали, надо избавиться от настроя «упавшего флага» / О новой команде, работе с инвесторами, украденном велосипеде и колыбельных для дочери|publisher=ampravda.ru|lang=ru|accessdate=2018-12-10}}</ref>. Бабасы, Василий Михайлович Ступников, җирле педагогика институтында ректоры булып эшләгән, 2007 елда аңа шәһәрнең Мактаулы гражданины исеме бирелә<ref>{{Cite web|url=http://www.благовещенск.рф/2015-06-17-04-26-56/2014-08-14-05-21-11/pochetnye-grazhdane-g-blagoveshchenska|title=Почётные граждане г. Благовещенска|author=|website=http://www.благовещенск.рф|date=|publisher=}}</ref>. 80 нче еллар башында гаилә [[Свободный (шәһәр)|Свободный]] шәһәренә күчә. Свободный шәһәренең 8 нче мәктәпкә йөри, өч ел [[Мәскәү|Мәскәүдә]] мәктәптә укый, [[Благовещенск]] шәһәренең 1 нче гимназиясендә укый<ref>{{Cite web|url=https://governors.ru/glava-regiona/Amurskaya-oblast/Orlov-Vasiliy-Aleksandrovich|title=Орлов Василий Александрович – глава региона Амурская область|website=governors.ru|access-date=2022-01-31}}</ref>. 1998 елда кытай һәм инглиз теле укытучысы, кытай теле референт-тәрҗемәчесе квалификациясен бирү белән Благовещенск дәүләт педагогика университетының филология факультетының кытай һәм инглиз телләре бүлеген тәмамлый<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/encyclopedia/person/orlov-vasiliy-aleksandrovich|title=Орлов, Василий Александрович|website=ТАСС|access-date=2022-01-31}}</ref>. 2002 елда менеджер квалификациясен белән [[Мәскәү дәүләт халыкара мөнәсәбәтләр институты|МГИМО]] дәүләт һәм муниципаль идарәсе бүлеген «дәүләт һәм муниципаль идарә» белгечлеге буенча тәмамлый<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://er.ru/person/a62ab5dd-d7d4-4676-ac34-a6ef451bcc5b|title=Орлов Василий Александрович|website=er.ru|access-date=2022-01-31}}</ref>. 2013 елда «Мәскәү дәүләт икътисад, статистика һәм информатика университеты» югары һөнәри белем бирү федераль дәүләт бюджет мәгариф учреждениесенең «Гамәли математика» кафедрасында «Муниципаль максатчан программаларны тормышка ашыруның нәтиҗәлелеген бәяләү методлары һәм модельләре» темасы буенча икътисад фәннәре кандидаты гыйльми дәрәҗәсенә диссертация яклый<ref>{{Cite web|url=http://emsu.ru/face/dissert/avtoreferat_orlovva.pdf|title=Автореферат|author=|website=http://emsu.ru|date=|publisher=emsu.ru|accessdate=2018-12-10}}</ref>. [[Русия Федерациясе Президенты каршындагы Русия Халык хуҗалыгы һәм дәүләт хезмәте университеты|Россия Халык хуҗалыгы һәм дәүләт хезмәте академиясенең]] идарә кадрларын әзерләү программасын тәмамлаган<ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/20180530/1521701328.html|title=Биография Василия Орлова|date=20180530T1626+0300Z|publisher=РИА Новости|lang=ru|accessdate=2018-12-10}}</ref>. === Карьера === ==== Эшмәкәрлек эшчәнлеге ==== 2002 елдан 2007 елга кадәр «Амур-сыйфат» өлкә дәүләт унитар предприятиесе генераль директоры вазыйфасын башкара<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://whoiswho.dp.ru/cart/person/1937386|title=Орлов Василий Александрович биография и пресс-портрет|website=whoiswho.dp.ru|access-date=2022-01-31}}</ref>. 2007 елдан 2008 елга кадәр — алкогольле продукция җитештерү белән шөгыльләнгән «Амурский кристалл» ААҖ генераль директоры. [[Амур өлкәсе]] массакүләм мәгълүмат чараларында алкогольле продукциягә кагылышлы мәсьәләләр буенча белгеч буларак чыгыш ясаган<ref>{{cite news|url=http://www.amur.info/news/2004/05/14/17269|title=Василий Орлов — гость программы «Простые вопросы»|publisher=amur.info|date=2004-05-14|accessdate=2018-06-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180605143230/http://www.amur.info/news/2004/05/14/17269|archivedate=2018-06-05}}</ref>. ==== Сәяси эшчәнлек ==== 2005 елның 27 мартында 969 тавыш җыеп (яисә тавыш бирүдә катнашкан сайлаучыларның 26,73% тавышын) IV чакырылыш [[Благовещенск]] шәһәр Думасы депутаты итеп сайлана<ref>{{Cite web|url=http://government.ru/persons/562/|title=Правительство России|website=government.ru|access-date=2022-01-31}}</ref>. 2007 елда «[[Бердәм Русия|Бердәм Россия]]» партиясенә керә. Партиянең Амур региональ сәяси советы әгъзасы була<ref>{{Cite web|lang=ru|url=http://council.gov.ru/structure/persons/1411/|title=Структура|website=Совет Федерации Федерального Собрания Российской Федерации|access-date=2022-01-31}}</ref>. 2008 елның 6 октябрендә Василий Орлов Благовещенск мэры Александр Мигуляның икътисад буенча урынбасары итеп билгеләнә<ref>{{cite news|url=http://www.amur.info/news/2008/10/06/39360|title=Василий Орлов назначен вице-мэром Благовещенска|publisher=amur.info|date=2008-10-06|accessdate=2018-06-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180605131911/http://www.amur.info/news/2008/10/06/39360|archivedate=2018-06-05}}</ref>. Александр Мигуля вазыйфасыннан читләштерелгәч, отставкага китү турында карар кабул иткә, әмма бу вазыйфада 2010 елның 31 маена кадәр эшләгән<ref>{{cite news|url=http://www.amur.info/news/2010/05/31/47797|title=Вице-мэр Благовещенска по экономике Василий Орлов подал в отставку|publisher=amur.info|date=2010-05-31|accessdate=2018-06-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180605132313/http://www.amur.info/news/2010/05/31/47797|archivedate=2018-06-05}}</ref><ref>{{cite news|url=http://fedpress.ru/28/polit/vlast/id_186138.html|title=Пост вице-мэра Благовещенска оставил Василий Орлов|publisher=ФедералПресс|date=2010-05-31|accessdate=2018-06-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180605132910/http://fedpress.ru/28/polit/vlast/id_186138.html|archivedate=2018-06-05}}</ref>. 2012 елның 11 мартында Павел Березовский Благовещенск администрациясе башлыгы киңәшчесе итеп билгеләнә<ref>{{cite news|url=http://www.amur.info/news/2012/03/11/57441|title=Павел Березовский принял на работу советника|publisher=amur.info|date=2012-03-11|accessdate=2018-06-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180605133753/http://www.amur.info/news/2012/03/11/57441|archivedate=2018-06-05}}</ref>. 2012 елның августында [[Амур өлкәсе]] хөкүмәтенә эшкә күчә<ref>{{Cite web|url=https://www.blagduma.ru/person/orlov-vasiliy-aleksandrovich|title=Орлов Василий Александрович {{!}} Благовещенская городская Дума|website=www.blagduma.ru|access-date=2022-01-31}}</ref>. 2012 елның 1 августында өлкә икътисадый үсеш министры урынбасары вазыйфасын биләнә<ref>{{cite news|url=http://www.amur.info/news/2012/07/31/60482|title=Василий Орлов меняет городскую администрацию на правительство Амурской области|publisher=amur.info|date=2012-07-31|accessdate=2018-06-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180605185058/http://www.amur.info/news/2012/07/31/60482|archivedate=2018-06-05}}</ref>. 2013 елның 28 маенда икътисади үсеш министры итеп билгеләнә. 2015 елның 28 сентябрендә яңа эш урынына күчү сәбәпле, бу вазыйфадан азат ителгән<ref>{{cite news|url=http://www.amur.info/news/2015/09/28/100516|title=В правительстве Амурской области произошли кадровые перестановки|publisher=amur.info|date=2015-09-28|accessdate=2018-06-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180605190403/http://www.amur.info/news/2015/09/28/100516|archivedate=2018-06-05}}</ref>. Амур өлкәсе икътисади үсеш министры эшеннән киткәннән соң, Василий Орлов «Сибур» нефть химиясе холдингына эшкә күчә<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ria.ru/person_Vasilijj_Orlov/|title=Василий Орлов (губернатор)|website=РИА Новости|access-date=2022-01-31}}</ref>. Анда ул компаниянең регионда генераль директоры вазыйфасын биләгән, холдингның газ химиясе һәм газ эшкәртү өлкәсендәге проектны гамәлгә ашыру белән бәйле мәнфәгатьләрен тәкъдим иткән<ref>{{cite news|url=http://www.amur.info/news/2015/10/07/101031|title=Амурский экс-министр Василий Орлов устроился работать в «СИБУР»|publisher=amur.info|date=2015-10-07|accessdate=2018-06-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180605151223/http://www.amur.info/news/2015/10/07/101031|archivedate=2018-06-05}}</ref>. 2017 елда «СИБУР» компаниясе җитәкчелеге Орловны [[Мәскәү|Мәскәүгә]], кадрлар әзерләү блогына күчергән, шунда ук ул компаниянең корпоратив университеты киңәшчесе була<ref>{{cite news|url=http://www.amur.info/news/2012/03/11/57441|title=Экс-министр Василий Орлов уехал работать в Москву|publisher=amur.info|date=2012-03-11|accessdate=2018-06-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180605151331/http://www.amur.info/news/2017/07/04/1267501|archivedate=2018-06-05}}</ref>. 2014 елның декабрендә Александр Козлов белән бергә (ул вакытта Благовещенск мэры), РФ Президенты патронаты астында идарәче кадрлар резервына керә<ref>{{cite news|url=https://www.ampravda.ru/2014/12/12/53784.html|title=В резерв кадров под патронажем президента РФ вошли Александр Козлов и Василий Орлов|publisher=Амурская правда|date=2014-12-12|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180605192726/https://www.ampravda.ru/2014/12/12/53784.html|archivedate=2018-06-05}}</ref>. Әмма 2016 елда резервның яңартылган исемлегенә Орлов кертелмәгән, аның урынына Амур түрәләреннән, Козловтан тыш, исемлеккә Амур өлкәсе губернаторы урынбасары Андрей Донец та кергән<ref>{{cite news|url=https://ampravda.ru/2016/11/10/070922.html|title=В новом президентском резерве Василия Орлова сменил Андрей Донец|publisher=Амурская правда|date=2016-11-10|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180605193921/https://ampravda.ru/2016/11/10/070922.html|archivedate=2018-06-05}}</ref>. ==== Амур өлкәсе башлыгы ==== [[Файл:Vladimir_Putin_and_Vasiliy_Orlov,_30th_May,_2018.jpg|мини|300x300пкс|РФ Президенты [[Владимир Путин]] (сулдан) Василий Орловны (уңнан) Амур өлкәсе губернаторы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы итеп билгели.]] 2018 елның 30 маенда [[Россия Федерациясе Президенты|РФ Президенты]] [[Владимир Путин]] Василий Орлов белән эшлекле очрашу уздырган. Анда ул [[Амур өлкәсе]] губернаторы Александр Козловның вәкаләтләре вакытыннан алда туктатылу сәбәпле, аны губернатор вазыйфаларын вакытлыча башкаручы итеп билгеләү турында карар кабул итә<ref>{{cite news|url=http://www.kremlin.ru/events/president/news/57603|title=Встреча с Василием Орловым|publisher=Kremlin.ru|date=2018-05-30|accessdate=2018-06-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180605135137/http://www.kremlin.ru/events/president/news/57603|archivedate=2018-06-05}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.kremlin.ru/events/president/news/57604|title=Указ «Об исполняющем обязанности губернатора Амурской области»|website=[[Kremlin.ru]]|date=2018-05-30|accessdate=2018-05-30|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180530161215/http://www.kremlin.ru/events/president/news/57604|archivedate=2018-05-30}}</ref>. Тиздән ул төбәк губернаторын сайлауда катнашырга теләк белдергән<ref>{{cite news|url=http://www.amur.info/news/2018/06/04/139198|title=Василий Орлов выразил готовность сотрудничать c Иваном Абрамовым|publisher=Amur.info|date=2018-06-04|accessdate=2018-06-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180605140602/http://www.amur.info/news/2018/06/04/139198|archivedate=2018-06-05}}</ref><ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://declarator.org/person/16840/|title=Орлов Василий Александрович - официальная декларация|website=declarator.org|access-date=2022-01-31}}</ref>. 2018 елның 9 сентябрендә, бердәм тавыш бирү көнендә, Амур өлкәсе губернаторы итеп сайланган<ref>{{Cite web|url=http://www.amur.vybory.izbirkom.ru/region/region/amur?action=show&root=1&tvd=2282000990899&vrn=2282000990895&region=28&global=&sub_region=28&prver=0&pronetvd=null&vibid=2282000990899&type=234|title=Сведения о проводящихся выборах и референдумах|publisher=www.amur.vybory.izbirkom.ru|accessdate=2018-12-10}}</ref>. 2018 елның 27 сентябрендә Амур өлкәсе губернаторы вазыйфасына керешкән<ref>{{Cite web|lang=ru|url=http://dfo.gov.ru/district/AMU/|title=Официальный сайт полномочного представителя Президента Российской Федерации в Дальневосточном федеральном округе|website=Официальный сайт полномочного представителя Президента Российской Федерации в Дальневосточном федеральном округе|access-date=2022-01-31}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/politika/5610486|title=Василий Орлов вступил в должность губернатора Амурской области|publisher=ТАСС|accessdate=2018-12-10}}</ref>. == Шәхси тормыш == Өйләнгән. Ике кызы (олысы Елена, 2004 елда туган, кечесе Екатерина 2018 елда туган)<ref>{{Cite web|lang=ru-RU|url=https://fedpress.ru/person/2280086|title=Орлов Василий Александрович Образование, Карьера, Личная жизнь|website=ФедералПресс|access-date=2022-01-31}}</ref>. Үзе иҗат иткән җырлар авторы һәм башкаручысы. Тренажёр залына йөри һәм велосипедта йөрергә ярата, автомобиль йөртә<ref>{{Cite web|url=https://www.ampravda.ru/2018/09/06/084128.html|title=Один день с врио губернатора Амурской области Василием Орловым|publisher=www.ampravda.ru|lang=ru|accessdate=2018-12-10}}</ref>. == Искәрмәләр == <references responsive="" /> == Сылтамалар == * {{cite web|url=http://www.amurobl.ru/wps/portal/Main/gov/governor/biography/!ut/p/c5/04_SB8K8xLLM9MSSzPy8xBz9CP0os3gTAwN_RydDRwN_d3MDA09HHxfLEBdDYwNPA30v_aj0nPwkoEo_j_zcVP2C7EBFAJjhi1A!/dl3/d3/L2dJQSEvUUt3QS9ZQnZ3LzZfNDAwT0FCMUEwT0c3MDBJQUxEOVREMTMwSTc!/|title=Орлов Василий Александрович|publisher=Правительство Амурской области|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180614133208/http://www.amurobl.ru/wps/portal/Main/gov/governor/biography/!ut/p/c5/04_SB8K8xLLM9MSSzPy8xBz9CP0os3gTAwN_RydDRwN_d3MDA09HHxfLEBdDYwNPA30v_aj0nPwkoEo_j_zcVP2C7EBFAJjhi1A!/dl3/d3/L2dJQSEvUUt3QS9ZQnZ3LzZfNDAwT0FCMUEwT0c3MDBJQUxEOVREMTMwSTc!/|archivedate=2018-06-14}} * [http://runews24.ru/portraits/17/09/2018/5b37baf5a2572d3ab049f7e206135e1c Василий Орлов Александрович. Пресс-портрет // RuNews24.ru] * {{cite web|url=http://tass.ru/info/5249224|title=Биография Василия Орлова|publisher=ТАСС|date=2018-05-30|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180604182056/http://tass.ru/info/5249224|archivedate=2018-06-04}} * {{cite web|url=https://ria.ru/spravka/20180530/1521701328.html|title=Биография Василия Орлова|publisher=РИА Новости|date=2018-05-30|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180605152242/https://ria.ru/spravka/20180530/1521701328.html|archivedate=2018-06-05}} {{Тышкы сылтамалар}}{{Русия субъектлары җитәкчеләре}} [[Төркем:Икътисад фәннәре кандидатлары]] [[Төркем:Благовещенск педагогика университетын тәмамлаучылар]] [[Төркем:Бердәм Русия фиркасе әгъзалары]] [[Төркем:Русия эшмәкәрләре]] [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Википедия:Замандашлар биографиясе]] [[Төркем:1975 елда туганнар]] [[Төркем:14 апрель көнне туганнар]] [[Төркем:Мәскәү дәүләт халыкара мөнәсәбәтләр институтын тәмамлаучылар]] 4u3r3zwv49wyd17y4p4rw067r1bxxl7 Александр Моор 0 586726 3526659 3519813 2022-08-05T10:08:39Z Frhdkazan 3171 /* Сылтамалар */ {{Русия субъектлары җитәкчеләре}} wikitext text/x-wiki {{CEESPRING2022}} {{Шәхес}} '''Александр Викторович Моор''' ([[1974 ел|1974 елның]] [[6 гыйнвар|6 гыйнвары]], Березняки, [[Төмән районы]], [[Төмән өлкәсе]], [[Россия Совет Федератив Социалистик Республикасы|РСФСР]], [[Совет Социалистик Республикалар Берлеге|ССРБ]]) — Россия сәясәтчесе. 2018 елның 14 сентябреннән [[Төмән өлкәсе]] губернаторы (2018 елның 29 маеннан 14 сентябренә кадәр Төмән өлкәсе губернаторы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы)<ref name=":0">[https://ria.ru/politics/20180914/1528574002.html Моор вступил в должность губернатора Тюменской области]</ref>. Россия Федерациясе Дәүләт Советы президиумы әгъзасы (2019 елның 28 гыйнварыннан 2 августына кадәр һәм 2020 елның 21 декабреннән)<ref name="23-рп">[http://www.kremlin.ru/acts/bank/43946 Распоряжение Президента Российской Федерации от 28.01.2019 г. № 23-рп «О президиуме Государственного совета Российской Федерации»]</ref><ref name="255-рп">[http://www.kremlin.ru/acts/bank/44549 Распоряжение Президента Российской Федерации от 02.08.2019 г. № 255-рп «О президиуме Государственного совета Российской Федерации»]</ref><ref name="310-рп">{{Cite web|url=http://publication.pravo.gov.ru/Document/View/0001202012210003?index=0|title=Распоряжение Президента Российской Федерации от 21.12.2020 № 310-рп ∙ Официальное опубликование правовых актов ∙ Официальный интернет-портал правовой информации|website=publication.pravo.gov.ru|accessdate=2020-12-29}}</ref>. «[[Бердәм Русия|Бердәм Россия]]» партиясенең Югары советы әгъзасы<ref>{{Cite web|url=https://er.ru/persons/supreme_council/|title=Высший совет партии «Единая Россия»|access-date=2020-06-30|archive-date=2020-05-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20200531054440/https://er.ru/persons/supreme_council/|deadlink=yes}}</ref>. 2011 елның 25 февраленнән 2018 елның 29 маена кадәр [[Төмән]] шәһәре администрациясе башлыгы. == Тормыш юлы == Александр Моор 1974 елның 6 гыйнварында [[Төмән өлкәсе|Төмән өлкәсенең]] [[Төмән районы]] Березняки бистәсендә туган. Әнисе — Алевтина Нестеровна, Төмәннең 49 нчы гимназиясенең математика укытучысы. Әтисе — Виктор Александрович, югары квалификацияле автомеханик<ref>{{Cite web|url=http://region-tyumen.ru/articles/society/region_tyumen_pokazhet_schaste_sibiryaka/|title=«Счастье сибиряка». Александр Моор {{!}} Филиал Федерального государственного унитарного предприятия «Всероссийская государственная и телерадиовещательная компания» «Государственная телевизионная и радиовещательная компания «Регион-Тюмень»|publisher=region-tyumen.ru|accessdate=2018-11-26}}</ref>. 1991 елда 49 гимназияне алтын медаль белән тәмамлый. 1996 елда икътисадчы квалификациясен бирү белән «бухгалтер исәбе һәм аудит» белгечлеге буенча Төмән дәүләт университетын тәмамлый. [[Русия Федерациясе Президенты каршындагы Русия Халык хуҗалыгы һәм дәүләт хезмәте университеты|Россия Федерациясе Президенты каршындагы Россия халык хуҗалыгы һәм дәүләт хезмәте академиясенең]] квалификация күтәрү курсларын тәмамлаган. === Хезмәт эшчәнлеге === Вузда укыганда ук, 1994 елдан «Төмән кредиты» банкында эшли башлый. 1997 елның апрелендә [[Төмән|Төмәннең]] «Дипломат» банкына күчә, анда ул вице-президент постына кадәр күтәрелә. 2000 елның маеннан 2001 елның мартына кадәр «Белый Север» банкында идарә рәисе урынбасары булып эшли. Аннары 4 ай дәвамында Хант-Манси банкы контроль-ревизия идарәсен һәм казначылыгын җитәкли. [[Файл:Vladimir_Putin_and_Alexander_Moor_(2018-05-29).jpg|мини|300x300пкс|<center>Россия Президенты Владимир Путин белән эшлекле очрашу, 2018 елның 29 мае<center></center></center>]] Александр Викторовичның дәүләт хезмәтендә беренче эш чоры 2001 елның июленнән 2003 елның июленә кадәр дәвам иткән. Ул вакытта Моор [[Төмән өлкәсе]] администрациясе икътисад департаменты директоры урынбасары вазыйфасын башкара. Аннары ике елга тәнәфес була, тәнәфес дәвамында Моор Төмән ЦУМының генераль директоры була<ref name="Есен">{{статья|автор=Абилькенов Е.|оригинал=|ссылка=http://72.ru/text/gorod/419112.html|автор издания=|издание=72.ru|тип=Интернет-издание|место=Тюмень|издательство=Ругион Медиа|год=2011|месяц=07|число=29|том=|выпуск=|номер=|страницы=|isbn=|issn=|doi=|bibcode=|arxiv=|pmid=|язык=|ref=|archiveurl=|archivedate=|башлык=Александр Моор, глава администрации Тюмени: «Администрация должна стать клиентоориентированной»}}</ref>. 2005 елның июненнән башлап А. В. Моор яңадан хакимият органнарында эшли. 2005 ел ахырына кадәр ул Төмән шәһәре администрациясенең милек мөнәсәбәтләре департаментын җитәкли, ә шул ук елның 26 декабрендә Төмән өлкәсе губернаторы урынбасары вазыйфасына күчә. 2011 елның 25 февралендә бер тавыштан [[Төмән]] шәһәре администрациясе башлыгы вазыйфасына сайлана (ул үз функцияләре буенча сити-менеджер статусына охшаган)<ref>{{статья|автор=Плюснина М.|оригинал=|ссылка=https://www.kommersant.ru/doc/1592625|автор издания=|издание=Коммерсантъ|тип=газета|место=|издательство=|год=2011|месяц=02|число=26|том=|выпуск=|номер=|страницы=|isbn=|issn=1563-6380|doi=|bibcode=|arxiv=|pmid=|язык=|ref=|archiveurl=|archivedate=|башлык=Сити-менеджером Тюмени назначен Александр Моор}}</ref>. Шулай ук «[[Бердәм Русия|Бердәм Россия]]» партиясенең Төмән шәһәр бүлекчәсе секретаре<ref>{{статья|автор=|оригинал=|ссылка=https://www.kommersant.ru/doc/3162104|автор издания=|издание=Коммерсантъ|тип=газета|место=|издательство=|год=2016|месяц=12|число=05|том=|выпуск=|номер=|страницы=|isbn=|issn=1563-6380|doi=|bibcode=|arxiv=|pmid=|язык=|ref=|archiveurl=|archivedate=|башлык=Отделение «Единой России» в Тюмени возглавил Александр Моор}}</ref>. 2016 ел нәтиҗәләре буенча Россия Федерациясе Хөкүмәте каршындагы Финанс университеты белән берлектә «Рейтинг» мәгълүмати коммуникацияләр үзәге тарафыннан төзелгән Россиянең иң яхшы мэрлары рейтингында беренче урында була<ref name="Рейтинг">{{cite news|first=Анна|last=Ивушкина|authorlink=|author=|coauthors=|title=Таблица соответствия: в России обновили рейтинг мэров|url=https://russian.rt.com/russia/article/342844-rossiya-reiting-mery-2016|format=|work=|publisher=[[RT]]|location={{М.}}|id=|pages=|page=|date=2016-12-19|accessdate=2017-11-22|language=|quote=|archiveurl=|archivedate=}}</ref>. ==== Төмән өлкәсе башлыгы ==== 2018 елның 29 маенда [[Россия Федерациясе Президенты|Россия Президенты]] [[Владимир Путин]] указы белән [[Төмән өлкәсе]] губернаторы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы итеп билгеләнә<ref>http://kremlin.ru/events/president/news/57583</ref>. 2018 елның 9 сентябрендә Төмән өлкәсе губернаторы итеп биш елга сайлана<ref>{{Cite web|url=http://www.tyumen.izbirkom.ru/dokumenty-izbiratelnoy-komissii/2018/index.php|title=Решения Избирательной комиссии Тюменской области, принятые в 2018 году|publisher=www.tyumen.izbirkom.ru|accessdate=2018-11-26}}</ref>. 2018 елның 14 сентябрендә Төмән өлкәсе губернаторы вазыйфасына керешкән. «Губернаторларның милли рейтингы»н төзегән «Рейтинг» мәгълүмати коммуникацияләр үзәге бәяләве буенча, экспертларның, аналитикларның һәм политологларның күп санын сораштыру һәм анкеталаштыру нигезендә, Александр Моор әлеге рейтингта Федерациянең барлык субъектлары башлыклары арасында өченче урынны алган<ref>{{Cite web|url=https://wek.ru/nacionalnyj-rejting-gubernatorov-mart-aprel-2019-chast-1|title=Национальный Рейтинг Губернаторов (Март-Апрель, 2019) - часть 1|publisher=wek.ru|lang=ru|accessdate=2019-05-04}}</ref>. 2019 елның 28 гыйнварыннан 2 августына кадәр һәм 2020 елның 21 декабреннән — Россия Федерациясе Дәүләт Советы президиумы әгъзасы. == Бүләкләр == II дәрәҗә «Ватан алдындагы казанышлары өчен» ордены медале белән бүләкләнгән<ref>{{Cite news|title=Указ Президента Российской Федерации от 03.05.2018 г. № 182|url=http://www.kremlin.ru/acts/bank/43015|work=Президент России|accessdate=2018-11-26|language=ru}}</ref>. == Шәхси тормыш == Хатыны — Ольга Анатольевна Моор. Дүрт бала тәрбияли<ref>{{cite web|url=http://www.tyumen-city.ru/vlast/glava/biography/|title=Биография Главы Администрации города Тюмени Александра Викторовича Моора|author=|date=|website=|publisher=Администрация города Тюмени|accessdate=2018-05-29|lang=}}</ref>. == Искәрмәләр == <references /> == Сылтамалар == * {{cite web|url=http://lib.fedpress.ru/person/moor-aleksandr-viktorovich|title=Моор Александр Викторович|author=|date=|website=Энциклопедия|publisher=ФедералПресс|lang=|ref=ФедералПресс}} * {{cite web|url=http://www.tyumen-city.ru/vlast/glava/|title=Рәсми сәхифә|author=|date=|website=|publisher=Төмән шәһәре администрациясе|lang=}} {{Тышкы сылтамалар}}{{Русия субъектлары җитәкчеләре}} [[Төркем:Бердәм Русия фиркасе әгъзалары]] [[Төркем:II дәрәҗә «Ватан алдында казанышлар өчен» орденының медале белән бүләкләнгәннәр]] [[Төркем:Википедия:Замандашлар биографиясе]] [[Төркем:1974 елда туганнар]] [[Төркем:6 гыйнвар көнне туганнар]] [[Төркем:Төмән дәүләт университетын тәмамлаучылар]] k5f8cbvimwtbxwmnq4hwngats3jb0u4 Владислав Ховалыг 0 586728 3526629 3519863 2022-08-05T09:48:18Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ {{Русия субъектлары җитәкчеләре}} wikitext text/x-wiki {{CEESPRING2022}} {{Шәхес}} '''Владислав Товарищтайович Ховалыг''' ({{lang-tyv|Владислав Товарищтай оглу Ховалыг}}; [[1967 ел|1967 елның]] [[24 декабрь|24 декабре]], Тээли, Тыва АССР, [[Россия Совет Федератив Социалистик Республикасы|РСФСР]], [[Совет Социалистик Республикалар Берлеге|ССРБ]]) — Россия дәүләт эшлеклесе. 2021 елның 28 сентябреннән [[Тыва|Тыва Республикасы]] башлыгы (2021 елның 7 апреленнән 2021 елның 28 сентябренә кадәр Тыва Республикасы башлыгы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы)<ref>{{Cite web|lang=ru|url=http://kremlin.ru/events/president/news/65322|title=Владислав Ховалыг назначен врио главы Республики Тыва|website=Президент России|access-date=2021-04-08}}</ref>. «[[Бердәм Русия|Бердәм Россия]]» Бөтенроссия сәяси партиясе әгъзасы. [[Кызыл (шәһәр)|Кызыл]] шәһәре башлыгы (2008 елның 30 июле — 1 ноябре). Тыва Республикасының җир һәм мөлкәт мөнәсәбәтләре министры (2007—2008). == Тормыш юлы == Владислав Ховалыг 1967 елның 24 декабрендә Тыва АССРның Тээли авылында туган. 1986—1988 елларда ССРБ Кораллы Көчләре сафларында хезмәт итә. 1988 елда Шагонар райпромкомбинатында эшче булып эшли башлый. 1992 елда «юриспруденция» белгечлеге буенча Красноярск дәүләт университетын, 2006 елда «Кризиска каршы идарә» белгечлеге буенча Россия Президенты каршындагы Россия дәүләт хезмәте академиясен тәмамлаган. Университетны тәмамлаганнан соң, Тыва Республикасының Мөлкәт буенча дәүләт комитетының хокук мәсьәләләре буенча баш белгече булып эшли. Аннары, 1994 елдан 2004 елга кадәр, Финанс сәламәтләндерү һәм банкротлык буенча Россия Федерациясе федераль хезмәтенең Тывадагы территориаль органын җитәкли. Алга таба Тыва Республикасы финанс министрлыгына эшкә күчә, анда эзлекле рәвештә бүлек башлыгы һәм департамент башлыгы вазыйфаларын били. 2007 елның апреленнән 2008 елның июленә кадәр — Тыва Республикасының җир һәм мөлкәт мөнәсәбәтләре министры. 2008 елның 30 июлендә [[Кызыл (шәһәр)|Кызыл]] шәһәр администрациясен шәһәр башлыгы буларак җитәкли. Бу постта ике срок эшли<ref>{{Cite news|title=Мэром Кызыла избран единоросс Владислав Ховалыг|url=https://tyva.er.ru/news/2013/11/12/merom-kyzyla-izbran-edinoross-vladislav-hovalyg/|date=2013-11-12|accessdate=2018-11-07|language=ru}}</ref>. 2018 елның 1 ноябрендә мэр вәкаләтләрен Карим Сагаан-оолга тапшырган<ref>{{Cite news|title=Новым мэром Кызыла стал топ-менеджер АО «Тываэнерго»|url=https://regnum.ru/news/2507438.html|work=ИА REGNUM|accessdate=2018-11-07|language=ru}}</ref>. 2018 елның 9 ноябреннән 2021 елның 7 апреленә кадәр — «Тываэнергосбыт» компаниясе генераль директоры. === Тыва Республикасы башлыгы === 2021 елның 7 апрелендә [[Россия Федерациясе Президенты|Россия Президенты]] [[Владимир Путин]] отставкага киткән [[Шолбан Кара-оол]] урынына Ховалыгны Тыва Республикасы башлыгы вазыйфаларсын вакытлыча башкаручы итеп билгеләү турындагы указга кул куя<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/politika/11089277|title=Путин освободил от должности главу Тувы Кара-оола. Врио назначен Владислав Ховалыг|website=ТАСС|access-date=2021-04-07}}</ref><ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.rbc.ru/rbcfreenews/606da6ee9a7947b6597d34c6|title=Путин отправил в отставку главу Тувы|website=РБК|access-date=2021-04-07}}</ref><ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://life.ru/p/1389867|title=Врио главы Тувы назначен Владислав Ховалыг|website=Life.ru|date=2021-04-07|access-date=2021-04-07}}</ref><ref>{{Статья|ссылка=https://www.kommersant.ru/doc/4762265|издание=Коммерсантъ|башлык=Экс-мэр Кызыла Владислав Ховалыг назначен врио главы Тувы}}</ref>. 2021 елның 20 июнендә «[[Бердәм Русия|Бердәм Россия]]» партиясенең төбәк бүлеге 19 сентябрьдә республика башлыгы сайлауларында катнашу өчен Ховалыг кандидатурасын тәкъдим иткән. 2021 елның 28 сентябрендә Владислав Ховалыг Тыва Республикасы башлыгы вазыйфасына керешә<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/politika/12522789|title=Владислав Ховалыг вступил в должность главы Тувы|website=ТАСС|access-date=2021-09-28}}</ref>. Россия Федерациясе дәүләт граждан хезмәтенең 1 нче класслы киңәшчесе<ref>{{Cite web|url=http://lib.fedpress.ru/person/khovalyg-vladislav-tovarishchtaievich|title=Ховалыг Владислав Товарищтайевич {{!}} Энциклопедия РИА ФедералПресс|publisher=lib.fedpress.ru|lang=ru|accessdate=2018-11-07}}</ref>. === Гаилә === Өйләнгән, ике баласы бар. == Бүләкләр == * Россия Федерациясе Президентының рәхмәт хаты (2012), * Тыва Республикасы башлыгының мактау грамотасы (2013, 2018), * «Кызыл шәһәре үсешенә керткән өлеше өчен» медале (2017). == Искәрмәләр == <references /> {{Тышкы сылтамалар}}{{Русия субъектлары җитәкчеләре}} [[Төркем:Бердәм Русия фиркасе әгъзалары]] [[Төркем:Тыва башлыклары]] [[Төркем:Русия юристлары]] [[Төркем:Әлифба буенча юристлар]] [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Википедия:Замандашлар биографиясе]] [[Төркем:1967 елда туганнар]] [[Төркем:24 декабрь көнне туганнар]] [[Төркем:Красноярск дәүләт университетын тәмамлаучылар]] o6k8llwah8szxgnr1h2go24ttuxzksn Морат Кумпилов 0 586734 3526619 3520418 2022-08-05T09:42:28Z Frhdkazan 3171 /* Сылтамалар */ {{Русия субъектлары җитәкчеләре}} wikitext text/x-wiki {{CEESPRING2022}} {{Шәхес}} '''Морат Каральбиевич Кумпилов''' ({{lang-ady|КъумпIыл Мурат}}; [[1973 ел|1973 елның]] [[27 февраль|27 феврале]], Уляп, [[Краснодар крае]]) — Россия дәүләт һәм сәяси эшлеклесе. 2017 елның 10 сентябреннән [[Адыгея|Адыгея Республикасы]] башлыгы (2017 елның 12 гыйнварыннан 10 сентябренә кадәр Адыгея Республикасы башлыгы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы). 2019 елның 7 ноябреннән «[[Бердәм Русия|Бердәм Россия]]» партиясенең Адыгей региональ бүлекчәсе секретаре<ref>{{Cite web|url=https://er.ru/person/cc47c5d6-58fa-48dc-9d70-270d69432b0b|title=Кумпилов Мурат Каральбиевич // Единая Россия|access-date=2020-09-28|archive-date=2021-06-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20210602043316/https://er.ru/person/cc47c5d6-58fa-48dc-9d70-270d69432b0b|deadlink=no}}</ref>. «Бердәм Россия» партиясенең Югары советы әгъзасы<ref>{{Cite web|url=https://er.ru/persons/supreme_council/|title=Высший совет партии «Единая Россия»|access-date=2020-06-30|archive-date=2020-05-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20200531054440/https://er.ru/persons/supreme_council/|deadlink=yes}}</ref>. 2008 елның 28 маеннан 28 сентябренә кадәр Адыгея Республикасы премьер-министры (2008 елның 12-28 маенда Адыгея Республикасы премьер-министры вазыйфаларын башкаручы). 2016 елның 3 октябреннән 2017 елның 14 гыйнварына кадәр Адыгея Республикасы Дәүләт Советы — Хасэ рәисе. == Тормыш юлы == [[Файл:День_победы_в_Майкопе_9.5.16.jpg|мини|280x280пкс|Морат Кумпилов (3 нче сулдан) [[Җиңү көне (Бөек Ватан сугышы)|Җиңү көнендә]] чәчәкләр салуда. [[Майкоп]], 2016 елның 9 мае]] [[Файл:Кумпилов_М._К._Инаугурация_10.09.2017_Майкоп.jpg|мини|280x280пкс|Морат Кумпилов. Инаугурация. 2017 елның 10 сентябре, Майкоп]] [[Файл:9_мая_2022_года_Майкоп.jpg|мини|280x280пкс|2022 елның 9 мае, Майкоп]] Морат Кумпилов 1973 елның 27 февралендә Адыгей автономияле өлкәсенең Красногвардейский районы Уляп авылында күп балалы гаиләдә туа. Әтисе дөге бригадасы бригадиры булып эшли, аннары «Кавказ» колхозы агрономы, рәисе була. Әнисе — физика һәм математика укытучысы. Бабасы [[Бөек Ватан сугышы]] ветераны, сугышларда авыр яраланып, инвалид булып калган<ref>{{Cite web|url=http://ngkub.ru/politika/murat-kumpilov-nam-udalos-konsolidirovat-obshchestvo|title=Новая газета Кубани - Мурат Кумпилов: Нам удалось консолидировать общество|publisher=ngkub.ru|accessdate=2019-03-05|archive-date=2019-03-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20190306044000/http://ngkub.ru/politika/murat-kumpilov-nam-udalos-konsolidirovat-obshchestvo|deadlink=no}}</ref>. === Адыгея Республикасы башлыгы === 1989 елда Уляп авылында 9 нчы урта мәктәпне тәмамлый. 1994 елда «икътисад һәм эшкуарлык эшчәнлеге» белгечлеге буенча Ростов халык хуҗалыгы институтын тәмамлаган. === Хезмәт эшчәнлеге === 1993 елның июленнән 1994 елның июленә кадәр — [[Ростов-на-Дону]] шәһәренең «Промагрос» ассоциациясендә тәэмин итү һәм сату буенча инженер. 1994—-1997 елларда — Адыгея Республикасы буенча финанслар министрлыгының федераль казначылыкның Кызыл гвардия идарәсенең баш ревизор-контролёры. Шул вакытта ук республика парламентына сайлауларда Аслан Тхакушинов штабын җитәкләп, сәяси эшчәнлек белән шөгыльләнә башлый. Адыгеяда хезмәт карьерасын башлап, Кумпилов әтисе һәм әнисе белән туган аулда яшәгән<ref name=":0">{{Cite web|url=https://tass.ru/region-officials/4529469|title=Мурат Кумпилов: караван идет|publisher=[[ТАСС]]|accessdate=2019-03-05|lang=ru}}</ref>. 1997 елның сентябреннән 1998 елның октябренә кадәр — казначылыкның Кызыл гвардия бүлеге башлыгы. 1998 елның октябреннән 1999 елның сентябренә кадәр — Адыгея Республикасы буенча федераль казначылык идарәсенең Кызыл гвардия бүлеге җитәкчесе. 1999 елның сентябреннән 2002 елның гыйнварына кадәр — Кызыл гвардия районы буенча Россия Федерациясенең салымнар һәм җыемнар министрлыгының инспекция җитәкчесе. 2002 елның гыйнварыннан алып 2008 елның 9 апреленә кадәр — Адыгея Республикасы буенча 1 нче номерлы районара РФ ИМНС җитәкчесе урынбасары, җитәкчесе. 2008 елның 9 апреленнән 12 маена кадәр — Адыгея Республикасы премьер-министры урынбасары вазыйфаларын башкаручы<ref>9 апреля 2008 года Указом Президента № 28</ref>. 2008 елның 12 маеннан 28 маена кадәр — Адыгея Республикасы премьер-министры вазыйфаларын башкаручы<ref>12 мая 2008 года Указом № 45</ref>. 2008 елның 28 маеннан 2016 елның 28 сентябренә кадәр — Адыгея Республикасы премьер-министры<ref>28 мая 2008 года Указом № 53</ref>. 2016 елның 19 сентябрендә Адыгея Республикасы Дәүләт советы — Хасэ депутаты итеп сайланган. 2016 елның 28 сентябрендә Дәүләт советы депутаты итеп сайлануга бәйле рәвештә премьер-министр вазыйфсыннан азат ителә<ref>[http://www.kavkaz-uzel.eu/articles/290047/ Мурат Кумпилов покинул должность премьер-министра Адыгеи]// [[Кавказский узел]], 28.09.2016. {{Webarchive|date=2020-01-16 |url=https://web.archive.org/web/20200116005320/http://www.kavkaz-uzel.eu/articles/290047/ }}</ref>. 2016 елның 3 октябреннән 2017 елның 14 гыйнварына кадәр — Адыгея Республикасы Дәүләт советы рәисе. 2017 елның 12 гыйнварында [[Россия Федерациясе Президенты|Россия Президенты]] указы белән Адыгея Республикасы башлыгы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы итеп билгеләнә<ref>{{Cite web|url=http://www.kremlin.ru/events/president/news/53727|title=Мурат Кумпилов назначен временно исполняющим обязанности Главы Адыгеи|access-date=2017-01-12|archive-date=2020-01-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20200116020254/http://kremlin.ru/events/president/news/53727|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.kremlin.ru/acts/bank/41634|title=Указ Президента Российской Федерации от 12.01.2017 г. № 7 «Об исполняющем обязанности Главы Республики Адыгея»|access-date=2020-03-25|archive-date=2020-01-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20200116003111/http://www.kremlin.ru/acts/bank/41634|deadlink=no}}</ref>. 2017 елның 10 сентябрендә Адыгея Республикасы Дәүләт Советы — Хәсэ утырышында Адыгея Республикасы башлыгы итеп сайланган, һәм шул ук көнне ант иткән һәм Адыгея Республикасы башлыгы вазыйфасына керешкән. Кумплов вазыйфасына керешкәндә Дәүләт Советы рәисе Владимир Нарожный аңа махсус әзерләнгән Адыгея Республикасы Конституциясе текстын, Адыгея Республикасы Дәүләт флагын һәм Адыгея Республикасы Дәүләт гербын тапшырган. Икътисади һәм социаль тикшеренүләр институты мәгълүматлары буенча, Адыгеяда яшәүчеләрнең 53% тан артыгы Морат Кумпилов эшеннән канәгать, ә төбәк халкының 44,6% вәзгыять уңай якка үзгәрүенә ышана<ref>{{Cite web|url=https://news.rambler.ru/other/41961797-bolshe-poloviny-zhiteley-adygei-dovolny-rabotoy-glavy-respubliki/|title=Больше половины жителей Адыгеи довольны работой главы республики|publisher=Рамблер/новости|lang=ru|accessdate=2019-05-10|archive-date=2019-05-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20190510141552/https://news.rambler.ru/other/41961797-bolshe-poloviny-zhiteley-adygei-dovolny-rabotoy-glavy-respubliki/|deadlink=no}}</ref>. 2018 елның 18 июленнән 28 гыйнварына кадәр һәм 2019 елның 2 августыннан 2020 елның 27 гыйнварына кадәр — Россия Федерациясе Дәүләт Советы президиумы әгъзасы<ref>{{Cite web|url=http://www.kremlin.ru/acts/bank/43316|title=Распоряжение Президента Российской Федерации от 18.07.2018 г. № 192-рп «О президиуме Государственного совета Российской Федерации»|access-date=2020-03-25|archive-date=2020-03-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20200325213844/http://kremlin.ru/acts/bank/43316|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.kremlin.ru/acts/bank/43946|title=Распоряжение Президента Российской Федерации от 28.01.2019 г. № 23-рп «О президиуме Государственного совета Российской Федерации»|access-date=2020-03-25|archive-date=2020-08-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20200811112958/http://www.kremlin.ru/acts/bank/43946|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.kremlin.ru/acts/bank/44549|title=Распоряжение Президента Российской Федерации от 02.08.2019 г. № 255-рп «О президиуме Государственного совета Российской Федерации»|access-date=2020-03-25|archive-date=2021-03-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20210302235913/http://www.kremlin.ru/acts/bank/44549|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.kremlin.ru/acts/bank/45127|title=Распоряжение Президента Российской Федерации от 27.01.2020 г. № 10-рп «О президиуме Государственного совета Российской Федерации»|access-date=2020-03-25|archive-date=2020-03-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20200325213846/http://kremlin.ru/acts/bank/45127|deadlink=no}}</ref>. == Шәхси тормыш == Өйләнгән, хатыны икътисад укыта. Дүрт улы бар: Джамбот, Давлет, Джантемир һәм Демир. Балачакта спортның төрле төрләре белән шөгыльләнгән: футбол, җиңел һәм авыр атлетика, волейбол. Адыгея тауларында актив ял итергә ярата<ref>{{Cite web|url=http://bloknot-krasnodar.ru/news/murat-kumpilov-rukovoditel-vsegda-otvechaet-za-svo-790009|title=Мурат Кумпилов: Руководитель всегда отвечает за свои решения|publisher=bloknot-krasnodar.ru|lang=ru|accessdate=2019-03-12|archive-date=2020-08-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20200811185944/https://bloknot-krasnodar.ru/news/murat-kumpilov-rukovoditel-vsegda-otvechaet-za-svo-790009|deadlink=no}}</ref>. [[Instagram]] һәм [[Facebook]] блогларын актив алып бара. == Бүләкләр == * Почёт ордены (2021 елның 2 июле) — Адыгея Республикасының социаль-икътисадый үсешенә зур өлеш керткән өчен<ref>{{Cite web|url=http://publication.pravo.gov.ru/Document/View/0001202107020094?index=9&rangeSize=1|title=Указ Президента Российской Федерации от 02.07.2021 г. № 394 «О награждении государственными наградами Российской Федерации»|access-date=2021-07-06|archive-date=2021-07-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20210709190711/http://publication.pravo.gov.ru/Document/View/0001202107020094?index=9&rangeSize=1|deadlink=no}}</ref>. == Искәрмәләр == <references responsive="" /> == Әдәбият == * ''Афасижев Т. И.'' Аульская хроника: годы, люди, события. — Майкоп: Издательство ООО «Аякс», 2004. — 397 с. УДК 930 (470.621) ББК 63.3 (2 Рос. Ады.) А 94 * ''Афасижев Т. И.'' Мой аул: вехи истории. — Майкоп: Издательство ООО «Аякс», 2002. — 382 с., илл. ББК 63.3. (2 Рос. Ады.) УДК 930 (470.621) А 94 == Сылтамалар == * [http://www.adygheya.ru/glava/biography/ Мурат Кумпилов на официальном Интернет-сайте исполнительных органов государственной власти Республики Адыгея] * [https://kumpilov.ru/ Личная страница Кумпилова Мурата Каральбиевича] {{Тышкы сылтамалар}}{{Русия субъектлары җитәкчеләре}} [[Төркем:Шәхесләр:Адыгея]] [[Төркем:Шәхесләр:Краснодар крае]] [[Төркем:Бердәм Русия фиркасе әгъзалары]] [[Төркем:Әлифба буенча сәясәтчеләр]] [[Төркем:Википедия:Замандашлар биографиясе]] [[Төркем:1973 елда туганнар]] [[Төркем:27 февраль көнне туганнар]] [[Төркем:Почет ордены кавалерлары]] [[Төркем:Русия икътисадчылары]] [[Төркем:Әлифба буенча галимнәр]] [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Ростов дәүләт икътисад университетын тәмамлаучылар]] hnmnp96e3wrhjtimb50ctjpgdzz3sox Казбек Коков 0 586736 3526624 3519902 2022-08-05T09:44:29Z Frhdkazan 3171 /* Сылтамалар */ {{Русия субъектлары җитәкчеләре}} wikitext text/x-wiki {{CEESPRING2022}} {{Шәхес}} '''Казбек Валерьевич Коков''' ({{lang-kbd|КӀуэкӀуэ Валерэ и къуэ Къазбэч}}; [[1973 ел|1973 елның]] [[20 июль|20 июле]], Икенче Лескен, Кабарда-Балкария АССР) — Россия дәүләт һәм сәяси эшлеклесе. 2019 елның 3 октябреннән [[Кабарда-Балкария|Кабарда-Балкария Республикасы]] башлыгы (2018 елның 26 сентябреннән 3 октябренә кадәр Кабарда-Балкар Республикасы башлыгы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы)<ref>{{Cite web|url=https://www.vesti.ru/doc.html?id=3064924|title=В КБР Казбек Коков сменит Юрия Кокова|publisher=vesti.ru|accessdate=2018-09-26|archive-date=2018-09-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20180926205859/https://www.vesti.ru/doc.html?id=3064924|deadlink=no}}</ref>. 2019 елның 6 ноябреннән «[[Бердәм Русия|Бердәм Россия]]» партиясенең Кабарда-Балкария региональ бүлекчәсе секретаре<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/politika/7083682|title=Региональное отделение "Единой России" в КБР возглавил глава республики Коков|publisher=ТАСС|date=2019-11-06}}</ref>. == Тормыш юлы == Казбек Коков 1973 елның 20 июлендә Кабарда-Балкария АССРның Икенче Лескен авылында [[Кабарда-Балкария|Кабарда-Балкария Республикасының]] беренче президенты Валерий Коков гаиләсендә туган. Кабарда-Балкария агромелиорация институтын «галим-агроном» белгечлеге буенча тәмамлаган. 1995 елдан — «Нальчик „Халвич заводы“» ААҖ генераль директорының коммерция һәм гомуми мәсьәләләр буенча урынбасары. 2002 елдан — «Каббалкесурсы» ААҖ генераль директоры. 2003—2007 елларда — [[Налчык|Нальчик]] шәһәр Җирле үзидарә советы депутаты. 2009 елның мартында Кабарда-Балкария парламенты депутаты итеп сайлана. [[Кабарда-Балкария|Кабарда-Балкария Республикасы]] парламентында аграр сәясәт һәм табигатьтән файдалану комитеты әгъзасы була. 2010 елның 16 декабрендә Кабарда-Балкария Республикасы авыл хуҗалыгы һәм азык-төлек министры урынбасары итеп билгеләнә. 2013 елның апреленнән 2018 елның 26 сентябренә кадәр — [[Россия Федерациясе Президенты|Россия Президентының]] эчке сәясәт буенча идарәсенең төбәк блогы Киңәшчесе, Төньяк-Кавказ төбәге кураторы. == Кабарда-Балкария Республикасы башлыгы == 2018 елның 26 сентябрендә Кабарда-Балкария Республикасы башлыгы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы итеп билгеләнә. Беренче атнада үк Кабарда-Балкария Республикасы җитәкчесе аппаратының кайбер хезмәткәрләрен эштән азат итү буенча кадрлар карарлары кабул ителгән. КБР башлыгы ярдәмчесе Анзор Гонибов һәм төбәк башлыгының ике Киңәшчесе — Заур Вороков һәм Сергей Касумов эштән азат ителгән<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/politika/5629077|title=Врио главы КБР Казбек Коков уволил помощника и двух советников|author=|website=ТАСС|date=2018-10-02|publisher=|access-date=2018-11-08|archive-date=2018-11-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20181108184357/https://tass.ru/politika/5629077|deadlink=no}}</ref>. Коков җирле бизнеска ярдәм итү, инвестицион климатны яхшырту һәм яшьләр өчен социаль лифтлар булдыруны эшнең өстенлекле юнәлешләре дип атаган. Төбәк башлыгы фикеренчә, яшь белгечләрнең үз-үзләрен күрсәтү бик мөһим<ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2018/10/5/944814.html|title=Эксперт: Коков позиционирует себя в качестве лоббиста интересов жителей КБР|publisher=Взгляд|lang=ru|accessdate=2019-03-05|archive-date=2019-03-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20190306044747/https://vz.ru/news/2018/10/5/944814.html|deadlink=no}}</ref>. Коков билгеләп үткәнчә, элекке буын җитәкчеләр, шул исәптән аның әтисе мирасына хөрмәт белән карый. Шуңа да карамастан, ул чагыштырулардан курыкмый һәм, аның сүзләренчә, яңа шартларда, булган процессларны исәпкә алып, эшләргә әзер<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/interviews/5624720|title=Врио главы КБР: нужно акцентировать внимание на создании социальных лифтов|publisher=[[ТАСС]]|accessdate=2019-03-05|lang=ru|archive-date=2019-03-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20190306043202/https://tass.ru/interviews/5624720|deadlink=no}}</ref>. [[Instagram]] платформасында Коков шәхси блог алып бара<ref>[https://www.instagram.com/kokov_kazbek/ Казбек Коков. Глава Кабардино-Балкарской Республики]</ref>. 2019 елның 3 октябрендә Кабарда-Балкария парламенты депутатлары Коковка республика башлыгы вәкаләтләрен 5 елга бирү өчен бертавыштан тавыш биргәннәр. 2020 елның 27 гыйнварыннан 21 декабренә кадәр — Россия Федерациясе Дәүләт Советы президиумы әгъзасы<ref>{{Cite web|url=http://www.kremlin.ru/acts/bank/45127|title=Распоряжение Президента Российской Федерации от 27.01.2020 г. № 10-рп «О президиуме Государственного совета Российской Федерации»|access-date=2020-04-03|archive-date=2020-03-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20200325213846/http://kremlin.ru/acts/bank/45127|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://publication.pravo.gov.ru/Document/View/0001202012210003?index=0|title=Распоряжение Президента Российской Федерации от 21.12.2020 № 310-рп ∙ Официальное опубликование правовых актов ∙ Официальный интернет-портал правовой информации|website=publication.pravo.gov.ru|accessdate=2020-12-29|archive-date=2021-01-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210110121039/http://publication.pravo.gov.ru/Document/View/0001202012210003?index=0|deadlink=no}}</ref>. == Гаилә == Өйләнгән. Хатыны Лиана Руслановна, [[Налчык|Нальчиктагы]] дәүләт университетында хезмәт хокукы укытучысы. Ике кыз тәрбияли, олысы — Виолетта, 2001 елда туган<ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/379399|title=Валерий Коков: живу с думой о своем народе|author=Елена Самойлова|website=[[Коммерсантъ]]|date=2003-04-28|publisher=|access-date=2018-10-28|archive-date=2018-10-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20181029030826/https://www.kommersant.ru/doc/379399|deadlink=no}}</ref>. == Искәрмәләр == <references /> == Сылтамалар == * [https://glava.kbr.ru/ Казбек Коков] kbr.ru сайтында. {{Тышкы сылтамалар}}{{Русия субъектлары җитәкчеләре}} [[Төркем:Бердәм Русия фиркасе әгъзалары]] [[Төркем:Википедия:Замандашлар биографиясе]] [[Төркем:1973 елда туганнар]] [[Төркем:20 июль көнне туганнар]] [[Төркем:Кабарда-Балкария дәүләт аграр университетын тәмамлаучылар]] ca0vo6lpdnhvxunmjkwpam27r28k47i Александр Осипов 0 586789 3526634 3519814 2022-08-05T09:50:30Z Frhdkazan 3171 /* Сылтамалар */ {{Русия субъектлары җитәкчеләре}} wikitext text/x-wiki {{CEESPRING2022}} {{Башка мәгънәләр/фамилия|Осипов}}{{Шәхес}} '''Александр Михайлович Осипов''' ([[1969 ел|1969 елның]] [[28 сентябрь|28 сентябре]], [[Ростов-на-Дону]], [[Россия Совет Федератив Социалистик Республикасы|РСФСР]], [[Совет Социалистик Республикалар Берлеге|ССРБ]]) — Россия дәүләт эшлеклесе. 2019 елның 19 сентябреннән [[Байкал арты крае]] губернаторы (2018 елның 25 октябреннән 19 сентябренә кадәр Байкал арты крае губернаторы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы). == Тормыш юлы == Александр Осипов 1969 елның 28 сентябрендә [[Ростов-на-Дону]]<ref>{{cite web|url=https://ria.ru/spravka/20181025/1531446298.html|title=Биография Александра Осипова|author=|date=2018-10-25|work=|publisher=РИА Новости|accessdate=2018-10-25|lang=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181025155534/https://ria.ru/spravka/20181025/1531446298.html|archivedate=2018-10-25|deadlink=no}}</ref> шәһәрендә туган. Әнисе — укытучы, энеләре бар<ref>{{Cite web|url=https://www.chita.ru/articles/124775/|title=Александр Осипов: Ещё бы время для отдыха - и вообще фейерверк|date=2018-12-28|publisher=www.chita.ru|lang=ru|accessdate=2019-02-26|archive-date=2019-02-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20190227060721/https://www.chita.ru/articles/124775/|deadlink=no}}</ref>. 1993 елда «икътисадый информатика һәм автоматлаштырылган идарә системалары» белгечлеге буенча Ростов халык хуҗалыгы институтын тәмамлый. 2000 елда «юриспруденция» белгечлеге буенча Ставрополь дәүләт университетын тәмамлый. 2005 елда [[Русия Федерациясе Президенты каршындагы Русия Халык хуҗалыгы һәм дәүләт хезмәте университеты|Россия Федерациясе Хөкүмәте каршындагы халык хуҗалыгы академиясендә]] «финанс менеджменты» белгечлеге буенча эшлекле идарә итү магистры дәрәҗәсен ала<ref>{{cite web|url=https://tass.ru/politika/5717350|title=Путин назначил Александра Осипова врио губернатора Забайкальского края|author=|date=2018-10-25|work=|publisher=ТАСС|accessdate=2018-10-25|lang=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181025092052/https://tass.ru/politika/5717350|archivedate=2018-10-25|deadlink=no}}</ref>. === Хезмәт эшчәнлеге === Студент чагында ук эшли башлаган. 1991—1995 елларда Россия Федераль салым хезмәтендә эшли. 1996—2000 елларда — Россия FMCG-холдингларының берсендә финанс директор һәм директорлар советы рәисе. 2001—2009 елларда — берничә компанияләрнең финанс директоры, шул исәптән агач эшкәртү United Panel Group һәм «Россия ЕЭС» РАОның региональ бүлекчәсендә, «ИТЕРА» төркеменең җылылык-энергетика холдингында. 2009 елда «Эшлекле Россия» гомумроссия иҗтимагый оешмасының эксперт советын җитәкләгән һәм оешманың вице-президенты булган. Инвестицион климатны яхшырту буенча проектлар белән шөгыльләнгән. Аерым алганда, аның эксперт ярдәме белән [[Сембер өлкәсе|Ульяновск өлкәсенең]] инвестицион җәлеп итүчәнлеген арттыру программасы эшләнгән һәм регионда авиация кластерын формалаштыру эше алып барылган. Осипов эшчәнлегенең бер юнәлеше — сәнәгать паркларына дәүләт ярдәме системасын булдыру. Ул Индустриаль парклар ассоциациясен гамәлгә куючылар исемлегенә кергән һәм оешманың рәистәше булган. 2009—2013 елларда — «Бәяләү һәм аудит үзәге» ҖЧҖ генераль директоры, шулай ук кайбер энергетика компанияләренең, шул исәптән «РусГидро» һәм «Энергосбережение» директорлар советларына кергән. 2013—2018 елларда — Россия Федерациясе Ерак Көнчыгышны үстерү буенча министрының беренче урынбасары, [[Русия Федерациясе икътисади үсеш министрлыгы|Россия Федерациясе икътисадый үсеш министрлыгының]] һәм Россия Генераль прокуратурасының бизнес өчен административ киртәләрне киметү һәм инвесторларның хокукларын яклау буенча уртак эш төркеме рәистәше. 2013 елның 26 ноябрендә Ерак Көнчыгыш үсеше буенча министры Александр Галушканың беренче урынбасары итеп билгеләнә<ref>{{cite web|url=http://lib.fedpress.ru/en/node/4551|title=Осипов Александр Михайлович|author=|date=2018-10-25|work=|publisher=ФедералПресс|accessdate=2018-10-25|lang=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181028063154/http://lib.fedpress.ru/en/node/4551|archivedate=2018-10-28|deadlink=no}}</ref>. 2018 елның 11 июнендә үз теләге белән вазыйфасыннан азат ителгән<ref>{{cite web|url=https://ria.ru/politics/20180613/1522613605.html|title=Из Минвостокразвития ушли первый замглавы Осипов и замминистра Качаев|author=|date=2018-06-13|work=|publisher=РИА Новости|accessdate=2018-10-25|lang=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181025150121/https://ria.ru/politics/20180613/1522613605.html|archivedate=2018-10-25|deadlink=no}}</ref>. === Байкал арты крае башлыгы === 2018 елның 25 октябрендә [[Россия Федерациясе Президенты|Россия Президенты]] [[Владимир Путин]] указы белән [[Байкал арты крае]] губернаторы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы итеп билгеләнә<ref>{{Cite web|url=http://kremlin.ru/acts/bank/43667|title=Указ Президента Российской Федерации от 24.10.2018 г. № 605|publisher=Президент России|lang=ru|accessdate=2019-02-26|archive-date=2019-02-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20190227060440/http://kremlin.ru/acts/bank/43667|deadlink=no}}</ref>. Бердәм тавыш бирү көнендә, 2019 елның 8 сентябрендә, Байкал арты крае губернаторы сайлауларының беренче турында 89,61 % нәтиҗәсе белән ул җиңү яулый. Аның вәкаләтләре вакыты 2024 елда тәмамлана<ref>{{Cite web|url=https://zab.ru/news/119365_osipov_pobedil_na_vyborah_s_rezultatom_8961_golosov|title=Осипов победил на выборах с результатом 89,61% голосов|author=Zabmedia|publisher=zab.ru|lang=|accessdate=2019-09-10}}</ref>. 2019 елның 19 сентябрендә [[Чита]] офицерлар йортының зур залында ант итә һәм үз вазыйфасына керешә<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/politika/6902267|title=Александр Осипов вступил в должность губернатора Забайкальского края|author=|publisher=ТАСС|date=2019-09-19|accessdate=2019-09-20|archive-date=2019-09-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20190920061103/https://tass.ru/politika/6902267|deadlink=no}}</ref>. Шул ук көнне [[Федерация Советы|Федерация Советында]] Байкал арты крае башкарма хакимияте вәкиле Баир Жамсуевның вәкаләтләрен озайткан. == Бүләкләр == * Россия Федерациясе Президентының рәхмәте — Ерак Көнчыгышның социаль-икътисадый үсешенә өлеш кертүе өчен. * Россия Федерациясе Хөкүмәтенең рәхмәте — ил икътисадын модернизацияләү бурычларын тормышка ашыруда актив катнашу өчен. == Гаилә == 1994 елдан өйләнгән. Хатыны — Валентина Васильевна Осипова, тумышы белән [[Ростов өлкәсе|Ростов өлкәсенең]] [[Шахты]] шәһәреннән. Инженер-икътисадчы. Ире белән Ростов халык хуҗалыгы институтында укыган, шунда танышканнар. Хуҗабикә. Кызы Наталья — Югары икътисад мәктәбе студенты. Тәҗрибәле этче, этләр белән бәйле бизнес белән шөгыльләнә. == Искәрмәләр == <references /> == Сылтамалар == * {{cite web|url=http://www.mn.ru/blogs/blog_reference/85063|title=Осипов Александр Михайлович|author=|date=|work=|publisher=«Московские новости» газетасы|lang=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181025190017/http://www.mn.ru/blogs/blog_reference/85063|archivedate=2018-10-25|deadlink=no}} * {{cite web|url=https://ria.ru/spravka/20181025/1531446298.html|title=Осипов Александр Михайлович|author=|date=|work=|publisher=РИА «Новости»|lang=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181025155534/https://ria.ru/spravka/20181025/1531446298.html|archivedate=2018-10-25|deadlink=no}} * {{cite web|url=http://www.rushydro.ru/corporate/board/composition/oam|title=Осипов Александр Михайлович|author=|date=|work=|publisher=РусГидро|lang=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181025150035/http://www.rushydro.ru/corporate/board/composition/oam|archivedate=2018-10-25|deadlink=yes}} * [https://web.archive.org/web/20190729014754/http://www.xn--80aaaac8algcbgbck3fl0q.xn--p1ai/action/vlast/gubernator-zabaykalskogo-kraya Байкал арты крае губернаторы рәсми порталы] {{Тышкы сылтамалар}}{{Русия субъектлары җитәкчеләре}} [[Төркем:Русия юристлары]] [[Төркем:Әлифба буенча юристлар]] [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Русия икътисадчылары]] [[Төркем:Әлифба буенча галимнәр]] [[Төркем:Ростов-на-Донуда туганнар]] [[Төркем:Википедия:Замандашлар биографиясе]] [[Төркем:1969 елда туганнар]] [[Төркем:28 сентябрь көнне туганнар]] [[Төркем:Ставрополь дәүләт университетын тәмамлаучылар]] qmuz9ipl89a9on93b2rk46q3491yrym Евгений Куйвашев 0 586809 3526656 3519881 2022-08-05T10:07:35Z Frhdkazan 3171 /* Сылтамалар */ {{Русия субъектлары җитәкчеләре}} wikitext text/x-wiki {{CEESPRING2022}} {{Шәхес}} '''Евгений Владимирович Куйвашев'''<ref>{{cite web|url=http://ura.ru/content/svrd/07-09-2011/news/1052133751.html|title=Главный вопрос о новом полпреде, который волнует уральцев, – как правильно произносится его фамилия? Федеральные каналы уже наделали ляпов|author=Виктор Жуков|date=2011-09-07|publisher=[[Ура.ру]]|accessdate=2012-05-14|archiveurl=https://web.archive.org/web/20111107205710/http://ura.ru/content/svrd/07-09-2011/news/1052133751.html|archivedate=2011-11-07|deadlink=no}}</ref> ([[1971 ел|1971 елның]] [[16 март|16 марты]], [[Луговской (Ханты-Мансийск районы)|Луговской]], [[Хант-Манси — Югра автономияле округы|Хант-Манси автономияле округы]], [[Төмән өлкәсе]]) — Россия дәүләт эшлеклесе. 2012 елның 29 маеннан [[Свердловск өлкәсе]] губернаторы (2012 елның 14-29 маенда һәм 2017 елның 17 апреленнән 18 сентябренә кадәр Свердловск өлкәсе губернаторы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы). 2022 елның 22 гыйнварыннан «[[Бердәм Русия|Бердәм Россия]]» партиясенең Свердловск төбәк бүлеге секретаре. [[Россия Федерациясе Президенты|Россия Федерациясе Президентының]] [[Урал федераль округы|Урал федераль округында]] Тулы вәкаләтле вәкиле (2011—2012), [[Төмән]] (2007—2011) һәм [[Тубыл|Тобольск]] (2005—2007) администрациясе башлыгы. == Тормыш юлы == Евгений Куйвашев 1971 елның 16 мартында [[Хант-Манси — Югра автономияле округы|Хант-Манси автономияле округының]] [[Луговской (Ханты-Мансийск районы)|Луговской]] бистәсендә туган. 1991—1993 елларда «стоматолог-ортодонт» белгечлеге буенча Володя Солдатов исемендәге Тубыл медицина училищесында <ref name="ФП">{{cite web|url=http://fedpress.ru/content/kuivashev-evgenii-vladimirovich|title=Куйвашев Евгений Владимирович|publisher=ФедералПресс|deadlink=yes|accessdate=2013-09-10|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140113140923/http://fedpress.ru/content/kuivashev-evgenii-vladimirovich|archivedate=2014-01-13}}</ref><ref name="Лента">{{cite web|url=https://lenta.ru/lib/14213441/|title=Куйвашев, Евгений|publisher=Лентапедия|accessdate=2013-09-10|archive-date=2013-12-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20131217124938/http://lenta.ru/lib/14213441/|deadlink=no}}</ref>. 1999 елда «юрист» белгечлеге буенча Россия Федерациясе Федераль чик буе хезмәтенең Мәскәү хәрби институтын тәмамлый. 2010 елда Төмән дәүләт университетында «Дәүләт һәм муниципаль идарә» программасы буенча һөнәри әзерлек узган. 1989—1991 елларда ССРБ Кораллы Көчләрендә хезмәт итә. === Хезмәт эшчәнлеге === Урта мәктәпне тәмамлагач, күпмедер вакыт «Сургутремстрой» трестында слесарь булып эшли<ref name="знак">{{cite web|url=http://www.znak.com/urfo/articles/03-12-00-55/100043.html|title=«Отмечаются существенные пробелы в описании трудовой деятельности»|author=Дмитрий Колезев|date=2012-12-03|publisher=Znak.com|accessdate=2013-09-10|archive-date=2013-06-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20130602013416/http://znak.com/urfo/articles/03-12-00-55/100043.html|deadlink=no}}</ref>. 1991 елда армиядә хезмәт иткәннән соң, кыска вакыт [[Соргыт|Сургутта]] Технология транспорты идарәсендә физкультура буенча методист булып эшли<ref name="УП">{{cite web|url=https://uralpolit.ru/news/polit_vlast/reviews/lichnoe-delo-kuivasheva|title=Личное дело Куйвашева|author=Алексей Носиков, Алексей Остапов, Полина Дикушина|date=2012-05-29|publisher=УралПолит.ru|accessdate=2013-09-10|archive-date=2014-01-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20140113134018/http://uralpolit.ru/news/polit_vlast/reviews/lichnoe-delo-kuivasheva|deadlink=no}}</ref>. Белем алганнан соң, [[Хант-Манси — Югра автономияле округы|Хант-Манси автономияле округының]] Пойковский бистәсендә башта теш технигы, аннары [[Әфганстан]] ветераннары берлегенең коммерция мәсьәләләре буенча бүлек җитәкчесе урынбасары, бетономешалка машинисты, биекче-монтажчысы, аннары «РЭУ» ПМУПта юрисконсульт булып эшли. 1997 елда Куйвашев Пойковский бистәсе администрациясенә эшкә күчә, анда башта район башлыгы Эдуард Худайнатов ярдәмчесе, аннан соң аның урынбасары булып эшли, ә Худайнатов Президент Администрациясенә эшкә күчкәч, 2000 елда аның урынын ала<ref name="НР">{{cite web|url=http://www.nr2.ru/ekb/388887.html|author=Алексей Белянин, Александр Родионов|title=Кто такой Евгений Куйвашев – подробности. Новый губернатор Среднего Урала любит менять работу, жен и свою биографию|date=2012-05-29|publisher=Новый Регион|accessdate=2013-09-10|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130923095101/http://nr2.ru/ekb/388887.html|archivedate=2013-09-23|deadlink=yes}}</ref>. Хакимияттә эшләү белән беррәттән, Куйвашев дәүләт һәм хокук теориясен, муниципаль хокукны Төмән дәүләт университетының Пойковский филиалында укыта<ref>{{cite web|url=https://regnum.ru/news/polit/552548.html|title=Главой администрации Тобольска стал Евгений Куйвашев (Тюменская обл.)|date=2005-11-30|publisher=[[Regnum]]|accessdate=2013-09-10|lang=ru|archive-date=2014-01-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20140114015547/http://www.regnum.ru/news/polit/552548.html|deadlink=no}}</ref>. 2004—2005 — [[Мәскәү]] шәһәре суд приставлары идарәсе башлыгы урынбасары. 2005 елның 30 ноябрендә [[Тубыл]] шәһәре Думасы депутатлары тарафыннан бертавыштан Тубыл шәһәре администрациясе башлыгы итеп раслана<ref>{{Cite web|url=http://www.nakanune.ru/news/2005/11/30/izbran_glava_administracii_tobol_ska|title=Избран глава администрации Тобольска|access-date=2010-10-27|archive-date=2014-02-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20140201165914/http://www.nakanune.ru/news/2005/11/30/izbran_glava_administracii_tobol_ska|deadlink=no}}</ref>.[[Файл:Dmitry_Medvedev_and_Evgeny_Kuyvashev,_July_2012.jpeg|мини|300x300пкс|Россия Хөкүмәте рәисе [[Дмитрий Медведев]] белән, 2012 ел]]2007 елның 5 июлендә Төмән шәһәр Думасы депутатлары тарафыннан [[Төмән]] шәһәре администрациясе башлыгы итеп сайлана<ref>{{Cite web|url=http://ura.ru/content/tumen/05-07-2007/news/23657.html|title=Евгений Куйвашев избран мэром Тюмени. Как проголосовали депутаты|access-date=2010-10-27|archive-date=2014-02-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20140202105105/http://ura.ru/content/tumen/05-07-2007/news/23657.html|deadlink=no}}</ref>. 2011 елның 29 гыйнварыннан 6 сентябренә кадәр — [[Россия Федерациясе Президенты|Россия Федерациясе Президентының]] [[Урал федераль округы|Урал федераль округындагы]] Тулы вәкаләтле вәкиле урынбасары. 2011 елның 6 сентябреннән 14 маена кадәр — Россия Федерациясе Президентының Урал федераль округында Тулы вәкаләтле вәкиле<ref>{{Cite web|url=http://www.kremlin.ru/acts/bank/33876|title=Указ Президента Российской Федерации от 06.09.2011 г. № 1164 «О полномочном представителе Президента Российской Федерации в Уральском федеральном округе»|access-date=2019-08-12|archive-date=2019-08-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20190812222726/http://kremlin.ru/acts/bank/33876|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.kremlin.ru/acts/bank/35280|title=Указ Президента Российской Федерации от 14.05.2012 г. № 619 «О Куйвашеве Е. В.»|access-date=2019-08-12|archive-date=2019-08-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20190812222727/http://kremlin.ru/acts/bank/35280|deadlink=no}}</ref>. 2011 елның 14 сентябреннән 2012 елның 14 маена кадәр — Россия Федерациясе Иминлек советы әгъзасы. ==== Свердловск өлкәсе губернаторы ==== 2012 елның 14 маеннан — [[Свердловск өлкәсе]] губернаторы вазыйфаларын башкаручы<ref>{{Cite web|url=http://www.kremlin.ru/news/15337|title=Евгений Куйвашев освобождён от должности полпреда Президента в Уральском федеральном округе|access-date=2012-05-14|archive-date=2014-02-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20140219000545/http://www.kremlin.ru/news/15337|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.kremlin.ru/news/15336|title=Президент принял отставку губернатора Свердловской области Александра Мишарина|access-date=2012-05-14|archive-date=2022-01-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20220124055435/http://www.kremlin.ru/events/president/news/15336|deadlink=no}}</ref>. 2012 елның 24 маенда [[Россия Федерациясе Президенты|Россия Президенты]] [[Владимир Путин]] Свердловск өлкәсе Закон чыгару җыенына Евгений Куйвашев кандидатурасын керткән<ref>{{Cite web|url=http://xn--d1abbgf6aiiy.xn--p1ai/%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8/15415|title=Президент внёс кандидатуру Евгения Куйвашева на должность губернатора Свердловской области|accessdate=2019-05-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150327094125/http://xn--d1abbgf6aiiy.xn--p1ai/%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8/15415|archivedate=2015-03-27|deadlink=yes}}</ref>. Кандидатура Свердловск өлкәсе Закон чыгару җыены депутатларының күпчелек тавышы белән хуплана һәм 2012 елның 29 маенда Евгений Куйвашев рәсми рәвештә өлкә губернаторы вазыйфасына керешә. 2012 елның 28 июленнән 22 февраленә кадәр — 2015 елның 10 ноябреннән 2016 елның 6 апреленә кадәр — Россия Федерациясе Дәүләт Советы президиумы әгъзасы<ref>{{Cite web|url=http://www.kremlin.ru/acts/bank/35802|title=Распоряжение Президента Российской Федерации от 28.07.2012 г. № 343-рп «О президиуме Государственного совета Российской Федерации»|access-date=2020-04-01|archive-date=2020-03-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20200326174612/http://kremlin.ru/acts/bank/35802|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.kremlin.ru/acts/bank/36816|title=Распоряжение Президента Российской Федерации от 22.02.2013 г. № 65-рп «О президиуме Государственного совета Российской Федерации»|access-date=2020-04-01|archive-date=2020-03-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20200326174914/http://kremlin.ru/acts/bank/36816|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.kremlin.ru/acts/bank/40169|title=Распоряжение Президента Российской Федерации от 10.11.2015 г. № 356-рп «О президиуме Государственного совета Российской Федерации»|access-date=2020-04-01|archive-date=2020-03-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20200326203735/http://kremlin.ru/acts/bank/40169|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.kremlin.ru/acts/bank/40694|title=Распоряжение Президента Российской Федерации от 06.04.2016 г. № 74-рп «О президиуме Государственного совета Российской Федерации»|access-date=2020-04-01|archive-date=2020-03-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20200326204356/http://kremlin.ru/acts/bank/40694|deadlink=no}}</ref>. 2012 елның июлендә Куйвашев инициативасы буенча вице-губернатор посты кертелә, әмма киләсе елның декабрендә бу вазыйфа бетерелгән<ref>{{Cite web|url=http://tass.ru/ural-news/806209|title=В Свердловской области будет ликвидирован пост вице-губернатора|access-date=2017-04-14|archive-date=2022-01-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20220124055423/https://tass.ru/ural-news/806209|deadlink=no}}</ref>. 2016 елда төбәк премьер-министры вазыйфасын бетерәләр, аның вазыйфалары губернаторга йөкләнә<ref>{{Cite web|url=http://gubernator96.ru/news/show/id/4780/news_category/main|title=Пресс-конференция губернатора Свердловской области Евгения Куйвашева, посвящённая итогам 2016 года|access-date=2017-04-14|archive-date=2017-04-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20170414163416/http://gubernator96.ru/news/show/id/4780/news_category/main|deadlink=no}}</ref>. Шулай итеп, 2017 ел башына Куйвашев бер үк вакытта губернатор һәм өлкә хөкүмәте башлыгы була. [[Файл:Евгений Куйвашев9.jpg|сулда|мини|300x300пкс|Евгений Куйвашев]] 2016 елның 18 сентябрендә Куйвашев «[[Бердәм Русия|Бердәм Россия]]» партиясеннән Свердловск өлкәсенең Закон чыгару җыенына сайлауларда катнаша. Сайлаулардан соң депутат вазыйфаларын башкармыйча, депутат мандатына тапшырган. 2017 елның 17 апрелендә үз теләге белән отставкага киткән. Шул ук көнне [[Россия Федерациясе Президенты|Россия Президенты]] указы белән «Свердловск өлкәсе губернаторы итеп сайланган зат вазыйфасына керешкәнче» Свердловск өлкәсе губернаторы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы итеп билгеләнгән<ref>{{Cite web|url=http://www.kremlin.ru/acts/news/54303|title=Евгений Куйвашев назначен временно исполняющим обязанности губернатора Свердловской области|access-date=2017-04-17|archive-date=2017-04-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20170418081452/http://kremlin.ru/acts/news/54303|deadlink=no}}</ref>. 10 сентябрьдә узган сайлауларда 62,16% нәтиҗәсе белән җиңү яулаган. 2018 елның 8 декабрендә, «Бердәм Россия» сәяси партиясенең XVIII съезды делегатлары кабул иткән карар нигезендә, Евгений Куйвашев партиянең Югары советы составына кертелгән<ref>{{Cite web|url=https://er.ru/news/175119/|title=Ротация в составе Высшего Совета «Единой России» составила 16%|date=2018-12-08|publisher=er.ru|accessdate=2018-12-10|archive-date=2019-03-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20190327195853/https://er.ru/news/175119/|deadlink=no}}</ref>. «Милли рейтинг» проекты мәгълүматлары буенча, 2020 ел нәтиҗәләре буенча Евгений Куйвашев губернаторлар арасында, [[Рөстәм Миңнеханов]] һәм [[Сергей Собянин|Сергей Собяниннан]] гына калышып, өченче урынны ала<ref>{{Cite web|url=http://russia-rating.ru/info/18784.html|title=Национальный Рейтинг Губернаторов (Итоги 2020 года)|access-date=2021-01-07|archive-date=2021-01-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20210111062712/http://russia-rating.ru/info/18784.html|deadlink=no}}</ref>. Россия федерациясенең 1 нче класслы хакыйкый дәүләт киңәшчесе (2011 елның 30 ноябре). Россия Федерациясенең 2 нче класслы хакыйкый дәүләт киңәшчесе (2011 елның 5 мае). == Бүләкләр == * Почёт ордены (2012) * Александр Невский ордены (2019) == Шәхси тормыш == Беренче хатыны — Ирина, ТКХ өлкәсендә эшләгән. Кызы Елизавета (1997). Икенче хатыны — Наталья Сергеевна Куйвашева (1974), Пойковский поселогында китапханәдә эшләгән, аннары эшмәкәр. Төмән һәм Тобольск шәһәрләрендә урнашкан «Три бокала» элита шәраблары кибетләре челтәренә ия булган «Леля» ҖЧҖ директоры һәм хуҗасы. Улы Дмитрий. Евгений Куйвашев спорт белән мавыга, биатлон һәм хоккей белән шөгыльләнә, «барлык йолдызлар» матчларында катнаша. «[[Автомобилист (хоккей клубы, Екатеринбур)|Автомобилист]]» хоккей клубы һәм «[[Урал (футбол клубы, Екатеринбург)|Урал]]» футбол клубы өчен җан ата. Рус рок музыкасын ярата, Свердловск рок-клубы ветераннары белән таныш, Александр Пантыкин белән дус. Хезмәттәшләренең сүзләренә караганда, рәсем сәнгатен яхшы белә<ref>{{Cite web|url=https://ura.news/articles/1036265051|title=Хобби губернаторов Большого Урала|publisher=ura.news|accessdate=2019-03-08|archive-date=2019-03-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20190327102043/https://ura.news/articles/1036265051|deadlink=no}}</ref>. == Искәрмәләр == <references responsive="" /> == Сылтамалар == * [http://gubernator96.ru/ Рәсми сайт] {{Тышкы сылтамалар}}{{Русия субъектлары җитәкчеләре}} [[Төркем:Бердәм Русия фиркасе әгъзалары]] [[Төркем:Урал федераль округы]] [[Төркем:Почет ордены кавалерлары]] [[Төркем:Русиянең Александр Невский ордены кавалерлары]] [[Төркем:Русия юристлары]] [[Төркем:Әлифба буенча юристлар]] [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Википедия:Замандашлар биографиясе]] [[Төркем:1971 елда туганнар]] [[Төркем:16 март көнне туганнар]] [[Төркем:Мәскәү вузларын тәмамлаучылар]] 25oau0h9ppeb3jrymm5ynag28l4xtd3 Денис Паслер 0 586816 3526653 3519988 2022-08-05T10:06:33Z Frhdkazan 3171 /* Сылтамалар */ {{Русия субъектлары җитәкчеләре}} wikitext text/x-wiki {{CEESPRING2022}} {{Шәхес}} '''Денис Владимирович Паслер''' ([[1978 ел|1978 елның]] [[29 октябрь|29 октябре]], [[Североуральск]], [[Свердловск өлкәсе]]) — Россия дәүләт эшлеклесе. 2019 елның 18 сентябреннән [[Ырынбур өлкәсе|Оренбург өлкәсе]] губернаторы (2019 елның 21 мартыннан 18 сентябренә кадәр Оренбург өлкәсе губернаторы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы). Свердловск өлкәсе Хөкүмәте рәисе (2012—2016)<ref>{{Cite web|url=http://enc.ural.ru/index.php/%D0%9F%D0%B0%D1%81%D0%BB%D0%B5%D1%80_%D0%94%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%81_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87|title=Денис Владимирович Паслер|accessdate=2018-11-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160929133715/http://enc.ural.ru/index.php/%D0%9F%D0%B0%D1%81%D0%BB%D0%B5%D1%80_%D0%94%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%81_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87|archivedate=2016-09-29|deadlink=yes}}</ref>. == Тормыш юлы == Денис Паслер 1978 елның 29 октябрендә [[Свердловск өлкәсе|Свердловск өлкәсенең]] [[Североуральск]] шәһәрендә туа. Урал тау университетын тәмамлагач, 2001 елда Денис Паслер «Североуральск ЖБИ заводы» ЯАҖдә сату бүлеге башлыгы вазыйфасында эшли башлый, аннары предприятиенең коммерция директоры итеп билгеләнә. Соңрак, [[Свердловск өлкәсе]] Хөкүмәте рәисе итеп билгеләнгәнче, «Североуральск ЖБИ заводы» ҖЧҖ генераль директоры булып эшли. [[Файл:Паслер.jpg|сулда|мини|Денис Паслер]] 2004—2005 елларда «Краснотурьинскмежрайгаз» ААҖ белән җитәкчелек итә. 2005 елдан 2009 елга кадәр «ГАЗЭКС» ЯАҖ (Свердловск өлкәсе) белән җитәкчелек итә. 2009—2010 елларда «Свердловскэнергосбыт» ААҖнең идарәче директоры була, ә 2010 елның 25 декабреннән 2012 елга кадәр «Екатеринбурггаз» ААҖ генераль директоры вазыйфасын башкара. 2008 елның 2 мартында 19 нчы санлы Серов бермандатлы сайлау округыннан Свердловск өлкәсе Закон чыгару җыены вәкилләре палатасы депутаты итеп сайлана. 2008 елдан 2011 елга кадәр — Серов сайлау округыннан Свердловск өлкәсе Закон чыгару җыены вәкилләре палатасы депутаты. 2009 елның маенда «[[Бердәм Русия|Бердәм Россия]]» партиясенең төбәк сәяси советы составына, 2011 елның маенда партия сәяси советы Президиумы составына сайлана. 2011 елның декабреннән 2012 елның июненә кадәр — Свердловск өлкәсе Закон чыгару җыены депутаты, инфраструктура үсеше һәм торак сәясәте комитеты әгъзасы. 2012 елның 19 июнендә Свердловск өлкәсе Хөкүмәте рәисе вазыйфасына тәкъдим ителә һәм билгеләнә. 2012 елның 20 июнендә, губернатор указы нигезендә, вазифаларга керешә. 2016 елның 26 сентябрендә үз теләге белән отставкага китә<ref>{{Cite web|url=http://www.e1.ru/news/spool/news_id-452660.html|title=Свердловский премьер Денис Паслер ушёл в отставку|access-date=2016-09-26|archive-date=2016-09-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20160927115229/http://www.e1.ru/news/spool/news_id-452660.html|deadlink=no}}</ref>. 2017 елның 10 мартыннан «Т Плюс» ГАҖ генераль директоры вазыйфасын башкара, ә 2017 елның 4 апреленнән «Т Плюс» ГАҖ идарәсе рәисе<ref>[http://www.tplusgroup.ru/company/management/pasler-denis-vladimirovich/ Паслер Денис Владимирович] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180301131310/http://www.tplusgroup.ru/company/management/pasler-denis-vladimirovich/ |date=2018-03-01 }}//ПАО «[[Т Плюс]]»</ref>. === Оренбург өлкәсе губернаторы === 2019 елның 21 мартында [[Владимир Путин]] отставкага киткән Юрий Берг урынына Паслерны [[Ырынбур өлкәсе|Оренбург өлкәсе]] губернаторы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы итеп билгели<ref>{{Cite web|url=https://www.oblgazeta.ru/news/48293/|title=Денис Паслер назначен врио губернатора Оренбургской области: Политика: Облгазета<!-- Заголовок добавлен ботом -->|access-date=2019-03-21|archive-date=2019-03-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20190321085029/https://www.oblgazeta.ru/news/48293/|deadlink=no}}</ref>. 29 апрельдә Денис Паслер кандидатурасы Оренбург өлкәсе губернаторы сайлауларында катнашу өчен «[[Бердәм Русия|Бердәм Россия]]» праймеризында тәкъдим ителә<ref>{{cite web|url=https://ria56.ru/posts/edinaya-rossiya-opredelilas-s-kandidatami-na-predvaritelnoe-golosovanie.htm|title="Единая Россия" определилась с кандидатами на предварительное голосование|publisher=РИА56|accessdate=2019-04-29|archive-date=2019-04-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20190429162909/https://ria56.ru/posts/edinaya-rossiya-opredelilas-s-kandidatami-na-predvaritelnoe-golosovanie.htm|deadlink=no}}</ref>. Денис Паслер «Бердәм Россия» праймеризында җиңү яулый. Аны 2019 елның 1 июнендә төбәк конференциясендә 153 вәкилдән 141 вәкил хуплаган<ref>{{Cite web|url=https://www.ural56.ru/news/618401/|title=Партия «Единая Россия» определилась с кандидатом на выборах губернатора Оренбуржья. «Урал 56». 1 июня 2019|access-date=2019-06-04|archive-date=2019-06-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20190601111724/https://www.ural56.ru/news/618401/|deadlink=no}}</ref>. Бердәм тавыш бирү көнендә, 2019 елның 8 сентябрендә, Оренбург өлкәсе губернаторы сайлауларының беренче турында 65,93% нәтиҗәсе белән ул җиңү яулый. Аның вәкаләтләре вакыты 2024 елда тәмамлана<ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/4087280|title=На выборах губернатора Оренбургской области победил Паслер с 65,93% голосов|date=2019-09-09|publisher=www.kommersant.ru|lang=ru|accessdate=2019-09-10|archive-date=2019-09-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20190921010158/https://www.kommersant.ru/doc/4087280|deadlink=no}}</ref>. 2020 елның 21 декабреннән — Россия Федерациясе Дәүләт Советы президиумы әгъзасы<ref>{{Cite web|url=http://publication.pravo.gov.ru/Document/View/0001202012210003?index=0|title=Распоряжение Президента Российской Федерации от 21.12.2020 № 310-рп ∙ Официальное опубликование правовых актов ∙ Официальный интернет-портал правовой информации|website=publication.pravo.gov.ru|accessdate=2020-12-29|archive-date=2021-01-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210110121039/http://publication.pravo.gov.ru/Document/View/0001202012210003?index=0|deadlink=no}}</ref>. == Шәхси тормыш == Әтисе — Владимир Эмильевич Паслер — [[Североуральск]] шәһәренең эре эшмәкәре, транспорт бизнесы хуҗасы<ref name=":0">{{Cite web|url=https://tass.ru/info/6243078|title=Биография врио губернатора Оренбургской области Дениса Паслера|publisher=[[ТАСС]]|accessdate=2019-03-23|lang=|archive-date=2019-03-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20190323113240/https://tass.ru/info/6243078|deadlink=no}}</ref>. 2017 елның июнендә вафат була<ref>{{Cite web|url=https://eanews.ru/news/society/U_byvshego_sverdlovskogo_premera_Denisa_Paslera_umer_otec_01_06_2017|title=У бывшего свердловского премьера Дениса Паслера умер отец|publisher=Информационное агентство «Европейско-Азиатские Новости»|accessdate=2019-03-23|archive-date=2019-03-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20190323113242/https://eanews.ru/news/society/U_byvshego_sverdlovskogo_premera_Denisa_Paslera_umer_otec_01_06_2017|deadlink=no}}</ref>. «РИА Новости»га биргән интервьюсында Денис Паслер әтисе ике эштә йөкче-йөртүче булып эшләгән, ә әнисе шәһәр спорт комитетында эшләгән, дип сөйләгән. Шулай ук ул үзе бик иртә эшли башлавын, 14 яшендә дуслары белән вагоннарны бушатуы турында әйткән<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ria.ru/20190520/1553643009.html|title=Денис Паслер: мне нравится решать масштабные и сложные задачи|website=РИА Новости|date=20190520T1607|accessdate=2020-11-03|archive-date=2020-10-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20201025165910/https://ria.ru/20190520/1553643009.html|deadlink=no}}</ref>. Абыйсы — Владимир Паслер — элек [[Североуральск]] шәһәр Думасы депутаты һәм «Североуральск ЖБИ заводы» ҖЧҖ коммерция директоры, хәзер Североуральск шәһәре вице-мэры<ref>{{Cite web|url=https://www.znak.com/2019-03-21/kto_takoy_denis_pasler_kotoryy_vozglavil_orenburgskuyu_oblast_biografiya|title=Кто такой Денис Паслер, который возглавил Оренбургскую область. Биография|publisher=www.znak.com|accessdate=2019-03-23|archive-date=2019-03-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20190321185120/https://www.znak.com/2019-03-21/kto_takoy_denis_pasler_kotoryy_vozglavil_orenburgskuyu_oblast_biografiya|deadlink=no}}</ref>. Энесе — Иван Паслер — күп еллар дәвамында газ индустриясендә эшли. 2020 елның августына «Екатеринбурггаз» АҖ генераль директоры урынбасары һәм баш инженер вазыйфасын башкара<ref>{{cite web|url=https://www.ural56.ru/news/604254/|title=Что известно о семье врио губернатора Оренбургской области Дениса Паслера?|publisher=Урал56.ру|date=2019-03-22|accessdate=2020-08-28|archive-date=2020-02-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20200206032004/https://www.ural56.ru/news/604254/|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.obltv.ru/news/society/na-elmashe-nachalas-masshtabnaya-rekonstruktsiya-gazoprovoda/|title=На Эльмаше началась масштабная реконструкция газопровода|publisher=Свердловское областное телевидение|date=2020-08-26|accessdate=2020-08-28|archive-date=2022-02-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20220220005725/https://www.obltv.ru/news/society/na-elmashe-nachalas-masshtabnaya-rekonstruktsiya-gazoprovoda/|deadlink=no}}</ref>. Беренче хатыны — Лариса Паслер, спортчы булган, «Уралочка» волейбол клубы өчен уйнаган. Беренче никахта Денис Паслерның ике улы туа: Михаил һәм Денис. 2013 елда аерылышканнар, балалары әниләре белән яшиләр. Икенче хатыны — Елена Герц, табиб-косметолог булып эшләгән, хәзер — медиа-менеджер, мөхәррир һәм нәшир<ref>{{Cite web|url=https://ura.news/news/1052154258|title=Премьерная жена. 16 откровений супруги Паслера: о семье, бизнесе и политике. И немного кокетства: «Никто не знает, что мой муж – председатель правительства»|publisher=ura.news|accessdate=2019-03-23|archive-date=2019-03-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20190323113238/https://ura.news/news/1052154258|deadlink=no}}</ref>. Өч балалары бар: Еленаның беренче никахтан улын һәм кызын һәм уртак улларын тәрбияләп үстерәләр<ref>{{Cite web|url=https://ura.news/news/1052147125|title=«Вышла бы за старого олигарха – упрекнули бы в любви к деньгам, за студента – в пристрастии к сексу…». Откровения жены Дениса Паслера о недостатках мужа, о детях и совместном отдыхе. ФОТО|publisher=ura.news|accessdate=2019-03-23|archive-date=2019-03-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20190323113239/https://ura.news/news/1052147125|deadlink=no}}</ref>. Спорт белән мавыга, Североуральск шәһәренең олылар һәм балалар футбол командаларын җитәкли. Элек «[[Урал (футбол клубы, Екатеринбург)|Урал]]» футбол клубының директорлар советына кергән. Үзе актив рәвештә футбол уйный һәм спорт йөзүе белән шөгыльләнә<ref>{{Cite web|url=https://globaleburg.ru/person/id/460|title=ПАСЛЕР Денис Владимирович - биография, новости, фото, дата рождения, пресс-досье. Персоналии ГлобалЕБУРГ.ру.|publisher=globaleburg.ru|accessdate=2019-03-23|archive-date=2019-03-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20190323113246/https://globaleburg.ru/person/id/460|deadlink=no}}</ref><ref name=":1">{{Cite web|url=http://fedpress.ru/person/1639032|title=Паслер Денис Владимирович|publisher=ФедералПресс|lang=ru|accessdate=2019-03-23|archive-date=2019-03-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20190323113241/http://fedpress.ru/person/1639032|deadlink=no}}</ref>. 2019 елның 12 апрелендә [[Ырынбур|Оренбургта]] Космонавтика көненә багышланган «Галәм йөгерү» — ерак арага йөгерү буенча массакүләм ярышларда катнашкан<ref>{{Cite web|url=http://www.беловка.рус/rubriki/kartina-dnya/denis-pasler-uchastvuet-v-kosmicheskom-zabege.html|title=Денис Паслер участвует в "Космическом забеге"|author=|website=Беловка.РУС|date=2019-04-12|publisher=|access-date=2022-03-28|archive-date=2020-02-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20200216104932/http://www.xn--80abdl0aev.xn--p1acf/rubriki/kartina-dnya/denis-pasler-uchastvuet-v-kosmicheskom-zabege.html|deadlink=no}}</ref>. == Искәрмәләр == <references responsive="" /> == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}}{{Русия субъектлары җитәкчеләре}} [[Төркем:Бердәм Русия фиркасе әгъзалары]] [[Төркем:Почет ордены кавалерлары]] [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Википедия:Замандашлар биографиясе]] [[Төркем:1978 елда туганнар]] [[Төркем:29 октябрь көнне туганнар]] [[Төркем:Урал дәүләт тау университетын тәмамлаучылар]] 9hy6p8h2d2rqy0ivsjrxptu3z8sgll5 Олег Хорохордин 0 586837 3526620 3519937 2022-08-05T09:42:45Z Frhdkazan 3171 /* Сылтамалар */ {{Русия субъектлары җитәкчеләре}} wikitext text/x-wiki {{CEESPRING2022}} {{Шәхес}} '''Олег Леонидович Хорохордин''' ([[1972 ел|1972 елның]] [[3 апрель|3 апреле]], Глушинка, Косихин районы, [[Алтай крае]]) — Россия дәүләт һәм сәяси эшлеклесе. 2019 елның 1 октябреннән [[Алтай Республикасы]] башлыгы (2019 елның 20 мартыннан 1 октябренә кадәр Алтай Республикасы башлыгы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы). Россия Федерациясенең 2 нче класслы хакыйкый дәүләт киңәшчесе (2014). == Тормыш юлы == Олег Хорохордин 1972 елның 3 апрелендә [[Алтай крае|Алтай краеның]] Косихин районы Глушинка авылында туган<ref name="коммерсбио">{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/3917120|title=Чем известен Олег Хорохордин|publisher=Коммерсант|date=2019-03-20|accessdate=2019-09-10}}</ref>. 1999 елда Олег Хорохордин Алтай икътисад һәм хокук академиясенең икътисад факультетын, 2000 елда шунда ук дәүләт һәм муниципаль идарә кафедрасын тәмамлый. 2003 елда Россия Федерациясе Президенты каршындагы Россия дәүләт хезмәте академиясенең Дәүләт хезмәте һәм кадрлар сәясәте кафедрасының аспирантурасын тәмамлый<ref name="тассбио">{{Cite web|url=https://tass.ru/info/6237849|title=Биография врио главы Республики Алтай Олега Хорохордина|publisher=[[ТАСС]]|accessdate=2019-03-23|lang=ru}}</ref>. 2003 елда «Дәүләт һәм кече эшмәкәрлек: кадрлар потенциалын формалаштырганда үзара хезмәттәшлек (социологик анализ)» темасына социологик фәннәр кандидаты гыйльми дәрәҗәсенә диссертация яклый (22.00.08 белгечлеге. «Идарә социологиясе»)<ref>{{Статья|автор=Олег Леонидович Хорохордин|год=2003|язык=ru|ссылка=http://www.dissercat.com/content/gosudarstvo-i-maloe-predprinimatelstvo-vzaimodeistvie-pri-formirovanii-kadrovogo-potentsiala|башлык=Государство и малое предпринимательство: взаимодействие при формировании кадрового потенциала :Социологический анализ}}</ref>. 2019 елда РАНХиГС Дәүләт идарәсе югары мәктәбе базасында Президент кадрлар резервын әзерләүнең икенче агымында уку узган. === Хезмәт эшчәнлеге === Мәктәпне тәмамлаганнан соң һәм армиягә чакырылганчы [[Барнавыл|Барнаул]] шәһәренең 106 нчы урта мәктәбендә, Барнаулның Ленин район судында һәм Алтай мотор заводында эшләргән. 1990—1992 елларда [[Украин Совет Социалистик Республикасы|Украин ССР]] территориясендә хезмәт итә. [[Файл:Vladimir_Putin_and_Oleg_Khorokhordin_(2019-07-16)_1.jpg|ссылка=https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Vladimir_Putin_and_Oleg_Khorokhordin_(2019-07-16)_1.jpg|сулда|мини|280x280пкс|<center>Россия Президенты [[Владимир Путин]] белән очрашу, 2019 елның 16 июле</center>]] Демобилизациядән соң 1992 елда Барнаул ТЭЦларында 2 нче разрядлы балта остасы-бетончы булып эшли. 1994 елда «Алтайэнергострой» ПФХКга күчерелә. 1997 елда «„Алтайэнергострой“ сәүдә йорты»ның 2 нче участогы башлыгы вазыйфасына билгеләнә. 1997—2002 елларда «„Алтайэнергострой“ сәүдә йорты» ҖЧҖ директоры булып эшли. 2002—2003 елларда «ТД „Алтайэнергострой“» ҖЧҖ, «Рантье» ҖЧҖ һәм «Энергопродряд» ҖЧҖ компанияләренең хуҗалары арасына керә. 2002—2003 елларда — Россия җир һәм мөлкәт мөнәсәбәтләре министрлыгының [[Мәскәү өлкәсе]] буенча территориаль идарәсенең җыелма-аналитик бүлеге белгече. 2004—2006 — Мәскәү өлкәсе буенча Халыкны эш белән тәэмин итү федераль дәүләт хезмәте идарәсенең эшне координацияләү бүлегенең баш белгече. Шулай ук 2002 елдан 2006 елга кадәр [[Үзәк федераль округ|Үзәк федераль округта]] [[Россия Федерациясе Президенты|Россия Федерациясе Президентының]] Тулы вәкаләтле вәкиле аппаратының мәгълүмати-аналитик тәэмин итү буенча киңәшчесе булып эшли. 2006 елның февраленнән — Россия Президенты администрациясенең эчке сәясәт буенча РФ Президенты идарәсенең киңәшчесе, баш киңәшчесе, департамент башлыгы урынбасары, референты. 2011 елның декабреннән — РФ Хөкүмәте рәисе Владислав Сурков, соңрак Аркадий Дворкович, аннары [[Максим Акимов]] урынбасары ярдәмчесе, секретариат җитәкчесе урынбасары. Россия Президенты Администрациясендә һәм хөкүмәт аппаратында «Сколково» инновацион үзәген булдыру һәм үстерү кураторлык иткән (2021 елның гыйнварына кадәр «Сколково» фондының директорлар советында була)<ref>{{Cite web|url=https://sk.ru/news/v-skolkovo-utverdili-novye-kpe-i-sostav-soveta-direktorov/|title=В «Сколково» утвердили новые КПЭ и состав совета директоров|website=sk.ru|access-date=2022-03-25}}</ref>, инновацион үсеш институтлары эшчәнлеген координацияләү мәсьәләләре белән шөгыльләнгән, Милли технологик инициативаны һәм «Россия Федерациясенең цифрлы икътисады» милли программасын тормышка ашыруны координацияләгән. Шулай ук 2012 елдан «ГЛОНАСС» НП навигация эшчәнлеге өлкәсендә федераль челтәр операторы советында эшли, совет рәисе булып торган<ref name="риабио">{{Cite web|url=https://ria.ru/20190909/1558276817.html|title=Биография Олега Хорохордина|publisher=РИА|date=2019-09-09|accessdate=2019-03-23}}</ref>. === Алтай Республикасы башлыгы === 2019 елның 20 мартында Алтай Республикасы башлыгы вазыйфаларын вакытлыча башкаручы итеп, 2019 елның 8 сентябрендә бердәм тавыш бирү көнендә сайлауларга кадәр билгеләнә<ref>{{Cite web|url=http://kremlin.ru/acts/news/60112|title=Олег Хорохордин назначен временно исполняющим обязанности Главы Республики Алтай|publisher=Президент России|lang=ru|accessdate=2019-03-20}}</ref>. Бердәм тавыш бирү көнендә, 2019 елның 8 сентябрендә, Алтай Республикасы башлыгы сайлауларының беренче турында 58,82% нәтиҗәсе белән ул җиңү яулый<ref>{{Cite web|url=https://www.gorno-altaisk.info/news/107941|title=Олег Хорохордин официально вступил в должность главы Республики Алтай|author=admin|website=Новости Горного Алтая|date=2019-10-01|publisher=НГА|lang=ru|accessdate=2019-10-08}}</ref>. Үз вазыйфасына 2019 елның 1 октябрендә кергән. Вәкаләтләр вакыты 2024 елда тәмамлана<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/politika/6862487|title=Врио главы Алтая Хорохордин побеждает на выборах после обработки 100% протоколов|publisher=[[ТАСС]]|accessdate=2019-09-10|lang=ru}}</ref>. Россия Федерациясенең 2 нче класслы хакыйкый дәүләт киңәшчесе (2014). == Шәхси тормыш == Ике баласы бар. Улы Данил Хороходин (1990) [[Мәскәү дәүләт университеты|Мәскәү дәүләт университетының]] икътисад факультетын тәмамлаган. Венчур бизнесы белән шөгыльләнә. Кызы Ярослава (1998) «халыкара икътисадый мөнәсәбәтләр» белгечлеге буенча МГИМО бакалавриатын тәмамлаган<ref name="интервьютассувмае19">{{Cite web|url=https://tass.ru/interviews/6436476|title=Олег Хорохордин: социальные проблемы Республики Алтай нужно решать созданием рабочих мест|publisher=[[ТАСС]]|date=2019-05-16|lang=ru}}</ref>. Олег Хорохордин яшь чагында [[фехтование]] белән шөгыльләнгән һәм олимпия резервы мәктәбендә укыган. Тау чаңгысы, мотокросс, вейкбординг белән мавыга. Көнчыгыш көрәшләре белән шөгыльләнә, иайдо хәрби сәнгате буенча өченче дан иясе<ref name="интервьютассувмае192">{{Cite web|url=https://tass.ru/interviews/6436476|title=Олег Хорохордин: социальные проблемы Республики Алтай нужно решать созданием рабочих мест|publisher=[[ТАСС]]|date=2019-05-16|lang=ru}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://info.sibnet.ru/article/548765/|title=Новый глава Республики Алтай. Справка|publisher=Sibnet|date=2019-03-20}}</ref><ref name="gorno-altaisk">{{Cite web|url=https://www.gorno-altaisk.info/news/103291|title=«Будет полное переформатирование». Олег Хорохордин встретился с руководителями СМИ|publisher=Новости Горного Алтая|date=2019-05-13}}</ref>. == Бүләкләр == Россия Федерациясе Хөкүмәте рәхмәте (2016) == Искәрмәләр == <references /> == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}}{{Русия субъектлары җитәкчеләре}} [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Русиядә туганнар]] [[Төркем:Википедия:Замандашлар биографиясе]] [[Төркем:1972 елда туганнар]] [[Төркем:3 апрель көнне туганнар]] [[Төркем:Россия дәүләт хезмәте академиясен тәмамлаучылар]] e88xvyeibuigb8w6zhu6gcsw9janx54 Кемерово өлкәсе мөселманнарының Диния нәзарәте 0 588173 3526372 3526065 2022-08-04T15:35:02Z Әмир 15082 викиләштерү wikitext text/x-wiki {{Оешма |исем = Кемерово өлкәсе мөселманнарының Диния нәзарәте |альтернатив исем = {{lang-ru|Духовное управление мусульман Кемеровской области}} |background_color=#4B92DB |логотип = Мөнирә_(Кемерово).jpg |логотип зурлыгы = 200 |рәсем асты язуы = |харита1 = |харита зурлыгы1 = |легенда1 = |харита2 = |харита зурлыгы2 = |легенда2 = |бергәлек = |үзәкнең төре = Баш-фатир |үзәк = [[Россия]], [[Кемерово өлкәсе]], [[Кемерово]], Ленин пр., 147 ([[Мөнирә (мәчет, Кемерово)|«Мөнирә» мәчете]]) |төре = үзәкләштерелгән дини оешма |телләр = |җитәкче вазыйфасы1 = '''Рәис''' |җитәкче исеме1 = [[мөфти]] [[Таһир Бикчәнтәев]]<ref>[https://fnkat.tatarstan.ru/bikchantaev-tagir-ahmadullovich.htm Бикчантаев Тагир Ахмадуллович]</ref> |җитәкче вазыйфасы2 = |җитәкче исеме2 = |җитәкче вазыйфасы3 = |җитәкче исеме3 = |нигезләүче1 = |нигезләү сәбәпләре1 = |нигезләү көне1 = |нигезләүче2 = |нигезләү сәбәпләре2 = '''«Мөнирә» мәчете төзелү нигезендә''' |нигезләү көне2 = [[2008 ел]] |нигезләүче3 = |нигезләү сәбәпләре3 = |нигезләү көне3 = |ябу сәбәпләре = |ябу көне = |сайт = |искәрмә1 = |искәрмә2 = |искәрмә5 = }} '''Кемерово өлкәсе мөселманнарының Диния нәзарәте''', шулай ук '''Кузбасс мөхтәсибәте''' ({{lang-ru| Духовное управление мусульман Кемеровской области, ДУМ КО, Кузбасский мухтасибат}}) – [[Кемерово өлкәсе]] [[мөселманнар]]ын берләштерүче үзәкләштерелгән дини оешма. [[Россия мөселманнары Дини җыены]] составында. 2008 елда Кемерово шәһәрендә төзелгән «Мөнирә» мәчете нигезендә өлкәдәге мөселман җәмгыятьләрен берләштереп оештырылган. <ref>[http://dumko42.ru/index.php?option=com_content&view=article&id=62&Itemid=58 Мечети Кузбасса]</ref>. == Тарих == 1988 ел ахырында [[Кемерово]] мөселманнары [[мәчет]] өчен йорт сатып ала. Мөселманнарның бергә җыелып [[намаз]] уку мөмкинлеге бирүче даими урыны барлыкка килә. Бу датаны өлкәдә [[ислам]] җәмгыятен формалаштыруның башлангычы дип санарга мөмкин. Алга таба [[Сарсаз (Кемерово өлкәсе)|Сарсаз]], [[Анжеро-Судженск]], [[Берёзовский (Кемерово өлкәсе)|Березовский]], [[Белово]], [[Киселёвск]], [[Прокопьевск]], [[Новокузнецк]] һәм [[Осинники]] торак пунктларында һәм Прокопьевск районы Верх-Егос авылында мәчетләр барлыкка килә. Хәзерге вакытта Ижмор, Юрга районнарында, шулай ук [[Ленинск-Кузнецкий|Ленинск-Кузнецкида]] мәчетләр төзү эшләре бара. [[Междуреченск]] белән [[Юрга]]да төзелешне башлау планлаштырыла<ref>[http://dumko42.ru/index.php?option=com_content&view=article&id=56&Itemid=62 О нас]</ref>. == Кузбасста мөселман халкы == Руслар: 2 664 816, '''[[Татарлар]]''': 51 030, Украиннар: 37 622, Алманнар: 35 965, Чуашлар: 15 480, Белоруслар: 11 554, Беларуслар: 10 715, Әрмәннәр: 10 104, [[Әзербайҗаннар]]: 7 250, Мордвалар: 7 221, [[Таҗиклар]]: 4 474, [[Башкортлар]]: 3 161, [[Үзбәкләр]]: 3 017, Удмуртлар: 2 665, Телеутлар: 2 534, Чегәннәр: 2 503, [[Казакълар]]: 1 919, Марилар: 1 548, Молдаваннар: 1 491, [[Чеченнар]]: 1 480, Яһүдләр: 1477, Поляклар: 1 389, Грузиннар: 1 347, [[Кыргызлар]]: 1 219. Милләтен күрсәтмәгән затлар: 5241<ref>[http://dumko42.ru/index.php?option=com_content&view=article&id=57&Itemid=63 Наш Кузбасс]{{ref-ru}}</ref>. == Диния нәзарәте == Озак вакыт дәвамында мөселманнарның өлкәдә бердәм үзәге булмый. 2008 елда Кемерово шәһәрендә [[Мөнирә (мәчет, Кемерово)|«Мөнирә» мәчете]] ачыла, аның нигезендә Кемерово өлкәсе мөселманнарының Диния нәзарәте оештырыла. [[Кузбасс]] мөселманнары бер үзәккә берләшү фикеренә акрынлык белән килгән. == Мөселман оешмалары == Оешкан вакытта (2009 елның февралендә) Диния нәзарәтенә 6 мөселман оешмасы кергән. Хәзерге вакытта (2022 елга) Кемерово өлкәсе мөселманнарының Диния нәзарәте составына 22 мөселман оешмасы керә: * [[Кемерово]] шәһәренең «Мөнирә» мөселман оешмасы * [[Междуреченск]] шәһәре мөселман оешмасы * [[Киселёвск]] шәһәренең «Ислам» мөселман оешмасы * [[Прокопьевск]] шәһәренең «Рамазан мәхәлләсе» мөселман оешмасы * [[d:Q840914| Прокопьевск районы]] Верх-Егос авылының «Сәҗдә» мөселман оешмасы * [[Берёзовский (Кемерово өлкәсе)|Березовский]] шәһәренең «Минфәхирә» мөселман оешмасы * [[Анжеро-Судженск]] шәһәренең «Ватан – Отечество» мөселман оешмасы * [[Ленинск-Кузнецкий]] шәһәренең «Мөхәррәм» мөселман оешмасы * [[Белово]] шәһәренең «Ихлас» мөселман оешмасы * [[Осинники]] шәһәренең «Нур-Ислам» мөселман оешмасы * [[Новокузнецк]] шәһәренең «Абду Рахмон» мөселман оешимасы ([[имам]]-[[хатиб]] Амиржон Ризоев) * Новокузнецк шәһәренең «Чулпан» мөселман оешмасы (имам-хатиб Әнвәр Әширов) * [[Юрга]] шәһәре мөселман оешмасы * [[d:Q2912382|Юрга районы]] Сарсаз авылы мөселман оешмасы * Юрга районы [[Кышлау (Кемерово өлкәсе)|Кышлау]] авылы мөселман оешмасы * Ижмор районы [[Җылы Чишмә]] авылы мөселман оешмасы * [[Мариинск]] шәһәре мөселман оешмасы * [[d:Q3779840|Гурьев районы]] мөселман оешмасы * [[d:Q1652878|Кемерово районы]] Усть-Хмелевка авылы мөселман оешмасы == Ислам мәгарифе == [[мөнирә (мәчет, Кемерово)|«Мөнирә» мәчете]] базасында [[гарәп язуы|гарәп каллиграфиясе]], [[Коръән]] уку, [[Ислам]] белемнәре нигезләре курслары оештырыла. Дәресләр һәр [[шимбә]] һәм [[якшәмбе]] көннәрендә 10.00-18.00 үткәрелә (уку яшь төркемнәре буенча үткәрелә), 2010 елның октябреннән [[гарәп теле]]н өйрәнү курслары уздырыла <ref>[http://dumko42.ru/index.php?option=com_content&view=article&id=53&Itemid=59 Образование]</ref>. == Хәтер == 2022 елның 4 июлендә Кемерово шәһәренең «Мөнирә» мәчете территориясендә [[Идел буенда исламның кабул ителүенең 1100 еллыгы|Идел буе Болгарстанының Ислам динен кабул итүенә 1100 ел]] тулуга багышланган стела куела. Мемориал «Болгар – Көнчыгышка юл» проекты кысаларында «Ислам мәдәнияте, фән һәм мәгарифкә ярдәм итү фонды» акчасына һәм [[Россия мөселманнары Дини җыены]] башлыгы, Мәскәү мөфтие [[Альбир Крганов|Альбир хәзрәт Крганов]] булышлыгы белән куелган һәм «Болгар ата-бабаларына буыннар рәхмәте» ({{lang-ru|Благодарность потомков булгарским предкам}}) дигән исемгә лаек булган <ref>[https://vk.com/dumko42 На территории мечети «Мунира» г.Кемерово состоялось торжественное открытие стелы.] Мусульмане Кемеровcкой области ВКонтакте{{ref-ru}}</ref>. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == * [http://dumko42.ru/ Кемерово өлкәсе мөселманнарының Диния нәзарәте сайты – dumko42.ru]{{ref-ru}} * [https://vk.com/dumko42 Мусульмане Кемеровcкой области.] [[ВКонтакте]] == Моны да карагыз == * [[Россия мөселманнары Дини җыены]] * [[Мөнирә (мәчет, Кемерово)]] [[Төркем:Әлифба буенча дини төркемнәр һәм оешмалар]] [[Төркем:Русиядә ислам]] [[Төркем:Мөселманнарның Диния нәзарәтләре]] [[Төркем:Кемерово өлкәсе]] qj5pef7ubqa80s8sne2m9iab50u37v7 3526472 3526372 2022-08-04T17:49:31Z Әмир 15082 мәгълүмат өстәү: /* Мөселман оешмалары */ wikitext text/x-wiki {{Оешма |исем = Кемерово өлкәсе мөселманнарының Диния нәзарәте |альтернатив исем = {{lang-ru|Духовное управление мусульман Кемеровской области}} |background_color=#4B92DB |логотип = Мөнирә_(Кемерово).jpg |логотип зурлыгы = 200 |рәсем асты язуы = |харита1 = |харита зурлыгы1 = |легенда1 = |харита2 = |харита зурлыгы2 = |легенда2 = |бергәлек = |үзәкнең төре = Баш-фатир |үзәк = [[Россия]], [[Кемерово өлкәсе]], [[Кемерово]], Ленин пр., 147 ([[Мөнирә (мәчет, Кемерово)|«Мөнирә» мәчете]]) |төре = үзәкләштерелгән дини оешма |телләр = |җитәкче вазыйфасы1 = '''Рәис''' |җитәкче исеме1 = [[мөфти]] [[Таһир Бикчәнтәев]]<ref>[https://fnkat.tatarstan.ru/bikchantaev-tagir-ahmadullovich.htm Бикчантаев Тагир Ахмадуллович]</ref> |җитәкче вазыйфасы2 = |җитәкче исеме2 = |җитәкче вазыйфасы3 = |җитәкче исеме3 = |нигезләүче1 = |нигезләү сәбәпләре1 = |нигезләү көне1 = |нигезләүче2 = |нигезләү сәбәпләре2 = '''«Мөнирә» мәчете төзелү нигезендә''' |нигезләү көне2 = [[2008 ел]] |нигезләүче3 = |нигезләү сәбәпләре3 = |нигезләү көне3 = |ябу сәбәпләре = |ябу көне = |сайт = |искәрмә1 = |искәрмә2 = |искәрмә5 = }} '''Кемерово өлкәсе мөселманнарының Диния нәзарәте''', шулай ук '''Кузбасс мөхтәсибәте''' ({{lang-ru| Духовное управление мусульман Кемеровской области, ДУМ КО, Кузбасский мухтасибат}}) – [[Кемерово өлкәсе]] [[мөселманнар]]ын берләштерүче үзәкләштерелгән дини оешма. [[Россия мөселманнары Дини җыены]] составында. 2008 елда Кемерово шәһәрендә төзелгән «Мөнирә» мәчете нигезендә өлкәдәге мөселман җәмгыятьләрен берләштереп оештырылган. <ref>[http://dumko42.ru/index.php?option=com_content&view=article&id=62&Itemid=58 Мечети Кузбасса]</ref>. == Тарих == 1988 ел ахырында [[Кемерово]] мөселманнары [[мәчет]] өчен йорт сатып ала. Мөселманнарның бергә җыелып [[намаз]] уку мөмкинлеге бирүче даими урыны барлыкка килә. Бу датаны өлкәдә [[ислам]] җәмгыятен формалаштыруның башлангычы дип санарга мөмкин. Алга таба [[Сарсаз (Кемерово өлкәсе)|Сарсаз]], [[Анжеро-Судженск]], [[Берёзовский (Кемерово өлкәсе)|Березовский]], [[Белово]], [[Киселёвск]], [[Прокопьевск]], [[Новокузнецк]] һәм [[Осинники]] торак пунктларында һәм Прокопьевск районы Верх-Егос авылында мәчетләр барлыкка килә. Хәзерге вакытта Ижмор, Юрга районнарында, шулай ук [[Ленинск-Кузнецкий|Ленинск-Кузнецкида]] мәчетләр төзү эшләре бара. [[Междуреченск]] белән [[Юрга]]да төзелешне башлау планлаштырыла<ref>[http://dumko42.ru/index.php?option=com_content&view=article&id=56&Itemid=62 О нас]</ref>. == Кузбасста мөселман халкы == Руслар: 2 664 816, '''[[Татарлар]]''': 51 030, Украиннар: 37 622, Алманнар: 35 965, Чуашлар: 15 480, Белоруслар: 11 554, Беларуслар: 10 715, Әрмәннәр: 10 104, [[Әзербайҗаннар]]: 7 250, Мордвалар: 7 221, [[Таҗиклар]]: 4 474, [[Башкортлар]]: 3 161, [[Үзбәкләр]]: 3 017, Удмуртлар: 2 665, Телеутлар: 2 534, Чегәннәр: 2 503, [[Казакълар]]: 1 919, Марилар: 1 548, Молдаваннар: 1 491, [[Чеченнар]]: 1 480, Яһүдләр: 1477, Поляклар: 1 389, Грузиннар: 1 347, [[Кыргызлар]]: 1 219. Милләтен күрсәтмәгән затлар: 5241<ref>[http://dumko42.ru/index.php?option=com_content&view=article&id=57&Itemid=63 Наш Кузбасс]{{ref-ru}}</ref>. == Диния нәзарәте == Озак вакыт дәвамында мөселманнарның өлкәдә бердәм үзәге булмый. 2008 елда Кемерово шәһәрендә [[Мөнирә (мәчет, Кемерово)|«Мөнирә» мәчете]] ачыла, аның нигезендә Кемерово өлкәсе мөселманнарының Диния нәзарәте оештырыла. [[Кузбасс]] мөселманнары бер үзәккә берләшү фикеренә акрынлык белән килгән. == Мөселман оешмалары == Оешкан вакытта (2009 елның февралендә) Диния нәзарәтенә 6 мөселман оешмасы кергән. Хәзерге вакытта (2022 елга) Кемерово өлкәсе мөселманнарының Диния нәзарәте составына 22 мөселман оешмасы керә: * [[Кемерово]] шәһәренең «Мөнирә» мөселман оешмасы * [[Междуреченск]] шәһәре мөселман оешмасы * [[Киселёвск]] шәһәренең «Ислам» мөселман оешмасы * [[Прокопьевск]] шәһәренең «Рамазан мәхәлләсе» мөселман оешмасы * [[d:Q840914| Прокопьевск районы]] Верх-Егос авылының «Сәҗдә» мөселман оешмасы * [[Берёзовский (Кемерово өлкәсе)|Березовский]] шәһәренең «Минфәхирә» мөселман оешмасы * [[Анжеро-Судженск]] шәһәренең «Ватан – Отечество» мөселман оешмасы * [[Ленинск-Кузнецкий]] шәһәренең «Мөхәррәм» мөселман оешмасы * [[Белово]] шәһәренең «Ихлас» мөселман оешмасы * [[Осинники]] шәһәренең «Нур-Ислам» мөселман оешмасы * [[Новокузнецк]] шәһәренең «Абду Рахмон» мөселман оешимасы ([[имам]]-[[хатиб]] Амиржон Ризоев) * Новокузнецк шәһәренең «Чулпан» мөселман оешмасы (имам-хатиб Әнвәр Әширов) * [[Юрга]] шәһәре мөселман оешмасы * [[d:Q2912382|Юрга районы]] Сарсаз авылы мөселман оешмасы * Юрга районы [[Кышлау (Кемерово өлкәсе)|Кышлау]] авылы мөселман оешмасы * Ижмор районы [[Җылы Чишмә]] авылы мөселман оешмасы * [[Мариинск]] шәһәре мөселман оешмасы * [[d:Q3779840|Гурьев районы]] мөселман оешмасы * [[d:Q1652878|Кемерово районы]] Усть-Хмелевка авылы мөселман оешмасы * [[Мыски]] шәһәрендә Азәрбайҗан мәдәни үзәге каршында [[шигый]] [[мәчет]]е бар. == Ислам мәгарифе == [[мөнирә (мәчет, Кемерово)|«Мөнирә» мәчете]] базасында [[гарәп язуы|гарәп каллиграфиясе]], [[Коръән]] уку, [[Ислам]] белемнәре нигезләре курслары оештырыла. Дәресләр һәр [[шимбә]] һәм [[якшәмбе]] көннәрендә 10.00-18.00 үткәрелә (уку яшь төркемнәре буенча үткәрелә), 2010 елның октябреннән [[гарәп теле]]н өйрәнү курслары уздырыла <ref>[http://dumko42.ru/index.php?option=com_content&view=article&id=53&Itemid=59 Образование]</ref>. == Хәтер == 2022 елның 4 июлендә Кемерово шәһәренең «Мөнирә» мәчете территориясендә [[Идел буенда исламның кабул ителүенең 1100 еллыгы|Идел буе Болгарстанының Ислам динен кабул итүенә 1100 ел]] тулуга багышланган стела куела. Мемориал «Болгар – Көнчыгышка юл» проекты кысаларында «Ислам мәдәнияте, фән һәм мәгарифкә ярдәм итү фонды» акчасына һәм [[Россия мөселманнары Дини җыены]] башлыгы, Мәскәү мөфтие [[Альбир Крганов|Альбир хәзрәт Крганов]] булышлыгы белән куелган һәм «Болгар ата-бабаларына буыннар рәхмәте» ({{lang-ru|Благодарность потомков булгарским предкам}}) дигән исемгә лаек булган <ref>[https://vk.com/dumko42 На территории мечети «Мунира» г.Кемерово состоялось торжественное открытие стелы.] Мусульмане Кемеровcкой области ВКонтакте{{ref-ru}}</ref>. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == * [http://dumko42.ru/ Кемерово өлкәсе мөселманнарының Диния нәзарәте сайты – dumko42.ru]{{ref-ru}} * [https://vk.com/dumko42 Мусульмане Кемеровcкой области.] [[ВКонтакте]] == Моны да карагыз == * [[Россия мөселманнары Дини җыены]] * [[Мөнирә (мәчет, Кемерово)]] [[Төркем:Әлифба буенча дини төркемнәр һәм оешмалар]] [[Төркем:Русиядә ислам]] [[Төркем:Мөселманнарның Диния нәзарәтләре]] [[Төркем:Кемерово өлкәсе]] i05mtz4dutqkxiuffxetejvgbv3sm4b Калып:Татарстан музейлары 10 588176 3526356 3526261 2022-08-04T13:43:11Z Frhdkazan 3171 Буа районына кадәр wikitext text/x-wiki {{Navbox | name = Татарстан музейлары | state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> | title = [[Татарстан Республикасы]]ның шәһәр округлары һәм муниципаль районнарындагы [[музей]]лары | titlestyle = background:#A3EEA3; border-bottom: 1px solid #fdfdfd; | image = | bodyclass = hlist | group1 = [[Казан]] <small>([[Казан музейлары|исемлек]] {{*}} [[:Төркем:Казан музейлары|төркем]])</small> | group1style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 1px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list1 = {{*}}<small>'''[[Казан кирмәне]]''':</small> [[Ислам мәдәнияте музее|Ислам мәдәнияте]] {{*}} [[Казан ханнары мавзолее|ханнар мавзолее]] {{*}} [[«Хәзинә» милли сәнгать галереясы|милли сәнгать галереясы]] {{*}} [[Эрмитаж-Казан]]</br> {{*}}<small>'''[[Казан университеты]]''' / [[Казан университеты музейлары|музейлары]]:</small> [[Казан дәүләт университетының актлар залы|актлар залы]] {{*}} [[Казан университетының археология музее|археология]] {{*}} [[А. А. Штукенберг исемендәге геология музее|геология]] {{*}} [[Казан университетының зоология музее|зоология]] {{*}} [[Николай Лобачевский музее (Казан)|Николай Лобачевский]] {{*}} [[Казан университетының педагогик белем бирү тарихы музее|педагогик белем бирү тарихы]] {{*}} [[Казан университеты тарихы музее|университет тарихы]] {{*}} [[Казан химия мәктәбе музее|химия мәктәбе]] {{*}} [[Казан университетының этнография музее|этнография]]</br> {{*}}<small>башка урыннар:</small> [[А. М. Горький һәм Ф. И. Шаляпин музее (Казан)|А. М. Горький һәм Ф. И. Шаляпин]] {{*}} [[Академиклар Арбузовларның музей-йорты (Казан)|Арбузовлар]] {{*}} [[Аксёнов музей-йорты (Казан)|Аксёнов]] {{*}} [[Бакый Урманче музее (Казан)|Бакый Урманче]] {{*}} [[В.И. Ленин музей-йорты (Казан)|В.И. Ленин]] {{*}} [[Евгений Боратынский музее (Казан)|Евгений Боратынский]] {{*}} [[Каюм Насыйриның музей-утары (Казан)|Каюм Насыйри]] {{*}} [[Константин Васильев галереясе|Константин Васильев]] {{*}} [[Муса Җәлил музей-фатиры (Казан)|Муса Җәлил]] {{*}} [[Нәҗип Җиһановның музей-фатиры (Казан)|Нәҗип Җиһанов]] {{*}} [[Салих Сәйдәшев музее (Казан)|Салих Сәйдәшев]] {{*}} [[Софья Гобәйдуллинаның заманча музыка үзәге|Софья Гобәйдуллина]] {{*}} [[Татар әдәбияты тарихы музее һәм Шәриф Камалның мемориаль фатиры|татар әдәбияты тарихы һәм Шәриф Камал]] {{*}} [[Татарстан Республикасының милли музее|Татарстан милли музее]] {{*}} [[ТР дәүләт сынлы сәнгать музее|Татарстан сынлы сәнгать музее]] {{*}} [[Тукай музее (Казан)|Габдулла Тукай]] {{*}} [[Чәк-чәк музее|чәк-чәк]] {{*}} [[Элемтә тарихы музее (Казан)|элемтә тарихы]] | group2 = [[Чаллы]] <small>([[:Төркем:Чаллы музейлары|төркем]])</small> | group2style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list2 = [[Яр Чаллы картиналар галереясы|картиналар галереясы]] {{*}} [[Чаллы тарих-туган якны өйрәнү музее|тарих-туган якны өйрәнү]] | group3 = [[Азнакай районы]] <small>([[:Төркем:Азнакай районы музейлары|төркем]])</small> | group3style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list3 = {{*}}<small>'''[[Азнакай]]''':</small> [[Азнакай туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Азнакай районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> | group4 = [[Аксубай районы]] <small>([[:Төркем:Аксубай районы музейлары|төркем]])</small> | group4style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list4 = {{*}}<small>'''[[Аксубай]]''':</small> [[Аксубай туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Аксубай районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Газиз Кашапов музее (Яңа Үзи)|Газиз Кашапов]] <small>([[Яңа Үзи]])</small> {{*}} [[Хәсән Туфан музей-йорты (Иске Кармәт)|Хәсән Туфан]] <small>([[Иске Кармәт]])</small> | group5 = [[Актаныш районы]] <small>([[:Төркем:Актаныш районы музейлары|төркем]])</small> | group5style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list5 = {{*}}<small>'''[[Актаныш]]''':</small> [[Актаныш районы туган як музее|туган як]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Актаныш районы торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Шәрип Шәймиев музей-йорты (Әнәк)|Шәрип Шәймиев]] <small>([[Әнәк]])</small> | group6 = [[Алабуга районы]] <small>([[:Төркем:Алабуга районы музейлары|төркем]])</small> | group6style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list6 = {{*}}<small>'''[[Алабуга]]''':</small> [[В.М. Бехтерев исемендәге өяз медицинасы музее|В.М. Бехтерев / өяз медицинасы]] {{*}} [[И.И. Шишкинның музей-йорты|И.И. Шишкин]]{{*}} [[М.И. Цветаеваның мемориаль комплексы|М.И. Цветаева]] {{*}} [[Н.А. Дурованың музей-утары|Н.А. Дурова]] {{*}} [[Алабуга дәүләт тарихи-архитектура һәм сәнгать музей-тыюлыгы|тарихи-архитектура һәм сәнгать тыюлыгы]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Алабуга районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Морт мәктәбенең “ Авыл тарихын өйрәнү” музее|авыл тарихын өйрәнү]] <small>([[Морты]])</small> | group7 = [[Алексеевск районы]] <small>([[:Төркем:Алексеевск районы музейлары|төркем]])</small> | group7style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list7 = {{*}}<small>'''[[Алексеевское]]''':</small> [[Алексеевское Сугыш даны музее|сугыш даны]] {{*}} [[Алексеевское туган як музее|туган як]]</br> {{*}}<small>[[Биләр]]:</small> [[Академик А.Е. Арбузовның музей-йорты (Биләр)|А.Е. Арбузов]] {{*}} [[Биләр музей-тыюлыгы|Биләр тыюлыгы]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Алексеевск районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Зур Тигәнәле туган як музее|туган як]] <small>([[Зур Тигәнәле]])</small> | group8 = [[Апас районы]] <small>([[:Төркем:Апас районы музейлары|төркем]])</small> | group8style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list8 = {{*}}<small>'''[[Апас]]''':</small> [[Апас Туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Апас районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Сара Садыйкова музее (Тутай)|Сара Садыйкова]] <small>([[Тутай (Апас районы)|Тутай]])</small> {{*}} [[Фәхри Насретдинов һәм Бану Вәлиева музее (Шәмбалыкчы)|Фәхри Насретдинов һәм Бану Вәлиева]] <small>([[Шәмбалыкчы]])</small> | group9 = [[Арча районы]] <small>([[:Төркем:Арча районы музейлары|төркем]])</small> | group9style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list9 = {{*}}<small>'''[[Арча]]''':</small> [[Арча әдәбият һәм сәнгать музее|әдәбият һәм сәнгать]] {{*}} [[«Әлифба» музее (Арча)|әлифба]]{{*}} [[Казан арты музее|Казан арты]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Арча районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Габдулла Тукай музей комплексы (Яңа Кырлай)|Габдулла Тукай]] <small>([[Яңа Кырлай]])</small> {{*}} [[Гани Сафиуллин музей-утары (Иске Кишет)|Гани Сафиуллин]] <small>([[Иске Кишет]])</small> {{*}} [[Мөхәммәт Мәһдиев музее (Гөберчәк)|Мөхәммәт Мәһдиев]] <small>([[Гөберчәк]])</small> {{*}} [[Тукаевлар музей-йорты (Кушлавыч)|Тукаевлар]] <small>([[Кушлавыч]])</small> {{*}} [[Арча урман хуҗалыгы музее|урман хуҗалыгы]] <small>([[Үрнәк (Арча районы)|Үрнәк]])</small> | group10 = [[Әгерҗе районы]] <small>([[:Төркем:Әгерҗе районы музейлары|төркем]])</small> | group10style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list10 = {{*}}<small>'''[[Әгерҗе]]''':</small> [[Әгерҗе районы мәдәни мирас һәм тарих музее|мәдәни мирас һәм тарих]] {{*}} [[Таҗи Гыйззәт музее (Әгерҗе)|Таҗи Гыйззәт]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Әгерҗе районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Иж-Бубый авылы тарихы музее|авылы тарихы]] <small>([[Иж-Бубый]])</small> | group11 = [[Әлки районы]] <small>([[:Төркем:Әлки районы музейлары|төркем]])</small> | group11style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list11 = {{*}}<small>'''[[Базарлы Матак]]''':</small> [[С. М. Лисенков исемендәге музей (Базарлы Матак)|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Әлки районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Педер Хузангай музее (Сиктерме-Хузангай)|Педер Хузангай]] <small>([[Сихтермә]])</small> | group12 = [[Әлмәт районы]] <small>([[:Төркем:Әлмәт районы музейлары|төркем]])</small> | group12style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list12 = {{*}}<small>'''[[Әлмәт]]''':</small> [[Әлмәт картиналар галереясы|картиналар галереясы]] {{*}} [[Әлмәт туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Әлмәт районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Хәлиулла Әхмәтшин исемендәге Елховой авыл тарихы музее|авыл тарихы]] <small>([[Түбән Абдул]])</small> {{*}} [[Ризаэтдин Фәхретдин музее (Кичүчат)|Ризаэтдин Фәхретдин]] <small>([[Кичүчат]])</small> {{*}} [[Түбән Мактама туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]] <small>([[Түбән Мактама]])</small> {{*}} [[Фатих Кәрими музее (Миңнебай)|Фатих Кәрими]] <small>([[Миңнебай (Татарстан)|Миңнебай]])</small> | group13 = [[Әтнә районы]] <small>([[:Төркем:Әтнә районы музейлары|төркем]])</small> | group13style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list13 = {{*}}<small>'''[[Олы Әтнә]]''':</small> [[Әтнә туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Әтнә районы торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Сибгат Хәким музее (Күлле Киме)|Сибгат Хәким]] <small>([[Күлле Киме]])</small> {{*}} [[Шиһабетдин Мәрҗани музее (Комыргуҗа)|Шиһабетдин Мәрҗани]] <small>([[Комыргуҗа]])</small> | group14 = [[Балтач районы]] <small>([[:Төркем:Балтач районы музейлары|төркем]])</small> | group14style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list14 = {{*}}<small>'''[[Балтач]]''':</small> </br> {{*}}<small>[[:Төркем:Балтач районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Мирхәйдәр Фәйзи музей-утары (Шода)|Мирхәйдәр Фәйзи]] <small>([[Шода]])</small> {{*}} [[Себер тракты тарихы һәм Муса Җәлил музее (Карадуган)|Себер тракты тарихы һәм Муса Җәлил]] <small>([[Карадуган]])</small> {{*}} [[Чепья «Халыклар дуслыгы» музее|туган як тарихы]] <small>([[Чепья]])</small> | group15 = [[Балык Бистәсе районы]] <small>([[:Төркем:Балык Бистәсе районы музейлары|төркем]])</small> | group15style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list15 = {{*}}<small>'''[[Балык Бистәсе]]''':</small> [[Балык Бистәсе туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Балык Бистәсе районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Котлы Бөкәш авыл тарихы музее|авыл тарихы]] <small>([[Котлы Бөкәш]])</small> [[Олы Елга авыл тарихы музее|авыл тарихы]] <small>([[Олы Елга (Балык Бистәсе районы)|Олы Елга]])</small> | group16 = [[Баулы районы]] <small>([[:Төркем:Баулы районы музейлары|төркем]])</small> | group16style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list16 = {{*}}<small>'''[[Баулы]]''':</small> [[Баулы туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Баулы районы торак пунктлары‎|башка ТПлар]]:</small> [[Фәнис Яруллин музее (Кызылъяр)|Фәнис Яруллин]] <small>([[Кызылъяр (Баулы районы)|Кызылъяр]])</small> | group17 = [[Биектау районы]] <small>([[:Төркем:Биектау районы музейлары|төркем]])</small> | group17style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list17 = {{*}}<small>'''[[Биектау тимер юл станциясе бистәсе]]''':</small> [[Биектау төбәк музее|төбәкне өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Биектау районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Иске Казан музей-тыюлыгы|Иске Казан тыюлыгы]] <small>([[Камай (Биектау районы)|Камай]])</small> {{*}} [[Салих Сәйдәшев музее (Өбрә)|Салих Сәйдәшев]] <small>([[Өбрә]])</small> | group18 = [[Бөгелмә районы]] <small>([[:Төркем:Бөгелмә районы музейлары|төркем]])</small> | group18style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list18 = {{*}}<small>'''[[Бөгелмә]]''':</small> [[Татар тарихы һәм мәдәнияте музее (Бөгелмә)|татар тарихы һәм мәдәнияте]] {{*}} [[Бөгелмә туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]] {{*}} [[Ярослав Һашек музее|Ярослав Һашек]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Бөгелмә районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> | group19 = [[Буа районы]] <small>([[:Төркем:Буа районы музейлары|төркем]])</small> | group19style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list19 = {{*}}<small>'''[[Буа (Татарстан)|Буа]]''':</small> [[Буа туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Буа районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Татар Буасы авылы музее|авыл тарихы]] <small>([[Татар Буасы]])</small> {{*}} [[Бакый Урманче музей-йорты (Күл Черкене)|Бакый Урманче]] <small>([[Күл Черкене]])</small> | group20 = [[Зәй районы]] <small>([[:Төркем:Зәй районы музейлары|төркем]])</small> | group20style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list20 = ? {{*}}<small>[[Зәй шәһәре|Зәй]]:</small> [[Әлмәт картиналар галереясы|картиналар галереясы]] {{*}} [[Әлмәт туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Зәй районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Хәлиулла Әхмәтшин исемендәге Елховой авыл тарихы музее|авыл тарихы]] <small>([[Түбән Абдул]])</small> {{*}} [[Ризаэтдин Фәхретдин музее (Кичүчат)|Ризаэтдин Фәхретдин]] <small>([[Кичүчат]])</small> {{*}} [[Түбән Мактама туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]] <small>([[Түбән Мактама]])</small> {{*}} [[Фатих Кәрими музее (Миңнебай)|Фатих Кәрими]] <small>([[Миңнебай (Татарстан)|Миңнебай]])</small> | group21 = [[Кайбыч районы]] <small>([[:Төркем:Кайбыч районы музейлары|төркем]])</small> | group21style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list21 = ? {{*}}<small>[[Олы Кайбыч]]:</small> [[Әлмәт картиналар галереясы|картиналар галереясы]] {{*}} [[Әлмәт туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Кайбыч районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Хәлиулла Әхмәтшин исемендәге Елховой авыл тарихы музее|авыл тарихы]] <small>([[Түбән Абдул]])</small> {{*}} [[Ризаэтдин Фәхретдин музее (Кичүчат)|Ризаэтдин Фәхретдин]] <small>([[Кичүчат]])</small> {{*}} [[Түбән Мактама туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]] <small>([[Түбән Мактама]])</small> {{*}} [[Фатих Кәрими музее (Миңнебай)|Фатих Кәрими]] <small>([[Миңнебай (Татарстан)|Миңнебай]])</small> | group22 = [[Кама Тамагы районы]] <small>([[:Төркем:Кама Тамагы районы музейлары|төркем]])</small> | group22style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list22 = ? {{*}}<small>[[Кама Тамагы]]:</small> [[Әлмәт картиналар галереясы|картиналар галереясы]] {{*}} [[Әлмәт туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Кама Тамагы районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Хәлиулла Әхмәтшин исемендәге Елховой авыл тарихы музее|авыл тарихы]] <small>([[Түбән Абдул]])</small> {{*}} [[Ризаэтдин Фәхретдин музее (Кичүчат)|Ризаэтдин Фәхретдин]] <small>([[Кичүчат]])</small> {{*}} [[Түбән Мактама туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]] <small>([[Түбән Мактама]])</small> {{*}} [[Фатих Кәрими музее (Миңнебай)|Фатих Кәрими]] <small>([[Миңнебай (Татарстан)|Миңнебай]])</small> | group23 = [[Кукмара районы]] <small>([[:Төркем:Кукмара районы музейлары|төркем]])</small> | group23style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list23 = ? {{*}}<small>[[Кукмара]]:</small> [[Әлмәт картиналар галереясы|картиналар галереясы]] {{*}} [[Әлмәт туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Кукмара районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Хәлиулла Әхмәтшин исемендәге Елховой авыл тарихы музее|авыл тарихы]] <small>([[Түбән Абдул]])</small> {{*}} [[Ризаэтдин Фәхретдин музее (Кичүчат)|Ризаэтдин Фәхретдин]] <small>([[Кичүчат]])</small> {{*}} [[Түбән Мактама туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]] <small>([[Түбән Мактама]])</small> {{*}} [[Фатих Кәрими музее (Миңнебай)|Фатих Кәрими]] <small>([[Миңнебай (Татарстан)|Миңнебай]])</small> | group24 = [[Лаеш районы]] <small>([[:Төркем:Лаеш районы музейлары|төркем]])</small> | group24style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list24 = ? {{*}}<small>[[Лаеш]]:</small> [[Әлмәт картиналар галереясы|картиналар галереясы]] {{*}} [[Әлмәт туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Лаеш районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Хәлиулла Әхмәтшин исемендәге Елховой авыл тарихы музее|авыл тарихы]] <small>([[Түбән Абдул]])</small> {{*}} [[Ризаэтдин Фәхретдин музее (Кичүчат)|Ризаэтдин Фәхретдин]] <small>([[Кичүчат]])</small> {{*}} [[Түбән Мактама туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]] <small>([[Түбән Мактама]])</small> {{*}} [[Фатих Кәрими музее (Миңнебай)|Фатих Кәрими]] <small>([[Миңнебай (Татарстан)|Миңнебай]])</small> | group25 = [[Лениногорск районы]] <small>([[:Төркем:Лениногорск районы музейлары|төркем]])</small> | group25style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list25 = ? {{*}}<small>[[Лениногорск]]:</small> [[Әлмәт картиналар галереясы|картиналар галереясы]] {{*}} [[Әлмәт туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Лениногорск районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Хәлиулла Әхмәтшин исемендәге Елховой авыл тарихы музее|авыл тарихы]] <small>([[Түбән Абдул]])</small> {{*}} [[Ризаэтдин Фәхретдин музее (Кичүчат)|Ризаэтдин Фәхретдин]] <small>([[Кичүчат]])</small> {{*}} [[Түбән Мактама туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]] <small>([[Түбән Мактама]])</small> {{*}} [[Фатих Кәрими музее (Миңнебай)|Фатих Кәрими]] <small>([[Миңнебай (Татарстан)|Миңнебай]])</small> | group26 = [[Мамадыш районы]] <small>([[:Төркем:Мамадыш районы музейлары|төркем]])</small> | group26style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list26 = ? {{*}}<small>[[Мамадыш]]:</small> [[Әлмәт картиналар галереясы|картиналар галереясы]] {{*}} [[Әлмәт туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Мамадыш районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Хәлиулла Әхмәтшин исемендәге Елховой авыл тарихы музее|авыл тарихы]] <small>([[Түбән Абдул]])</small> {{*}} [[Ризаэтдин Фәхретдин музее (Кичүчат)|Ризаэтдин Фәхретдин]] <small>([[Кичүчат]])</small> {{*}} [[Түбән Мактама туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]] <small>([[Түбән Мактама]])</small> {{*}} [[Фатих Кәрими музее (Миңнебай)|Фатих Кәрими]] <small>([[Миңнебай (Татарстан)|Миңнебай]])</small> | group27 = [[Менделеевск районы]] <small>([[:Төркем:Менделеевск районы музейлары|төркем]])</small> | group27style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list27 = ? {{*}}<small>[[Менделеевск]]:</small> [[Әлмәт картиналар галереясы|картиналар галереясы]] {{*}} [[Әлмәт туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Менделеевск районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Хәлиулла Әхмәтшин исемендәге Елховой авыл тарихы музее|авыл тарихы]] <small>([[Түбән Абдул]])</small> {{*}} [[Ризаэтдин Фәхретдин музее (Кичүчат)|Ризаэтдин Фәхретдин]] <small>([[Кичүчат]])</small> {{*}} [[Түбән Мактама туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]] <small>([[Түбән Мактама]])</small> {{*}} [[Фатих Кәрими музее (Миңнебай)|Фатих Кәрими]] <small>([[Миңнебай (Татарстан)|Миңнебай]])</small> | group28 = [[Минзәлә районы]] <small>([[:Төркем:Минзәлә районы музейлары|төркем]])</small> | group28style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list28 = ? {{*}}<small>[[Минзәлә]]:</small> [[Әлмәт картиналар галереясы|картиналар галереясы]] {{*}} [[Әлмәт туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Минзәлә районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Хәлиулла Әхмәтшин исемендәге Елховой авыл тарихы музее|авыл тарихы]] <small>([[Түбән Абдул]])</small> {{*}} [[Ризаэтдин Фәхретдин музее (Кичүчат)|Ризаэтдин Фәхретдин]] <small>([[Кичүчат]])</small> {{*}} [[Түбән Мактама туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]] <small>([[Түбән Мактама]])</small> {{*}} [[Фатих Кәрими музее (Миңнебай)|Фатих Кәрими]] <small>([[Миңнебай (Татарстан)|Миңнебай]])</small> | group29 = [[Мөслим районы]] <small>([[:Төркем:Мөслим районы музейлары|төркем]])</small> | group29style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list29 = ? {{*}}<small>[[Мөслим (Мөслим районы)|Мөслим]]:</small> [[Әлмәт картиналар галереясы|картиналар галереясы]] {{*}} [[Әлмәт туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Мөслим районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Хәлиулла Әхмәтшин исемендәге Елховой авыл тарихы музее|авыл тарихы]] <small>([[Түбән Абдул]])</small> {{*}} [[Ризаэтдин Фәхретдин музее (Кичүчат)|Ризаэтдин Фәхретдин]] <small>([[Кичүчат]])</small> {{*}} [[Түбән Мактама туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]] <small>([[Түбән Мактама]])</small> {{*}} [[Фатих Кәрими музее (Миңнебай)|Фатих Кәрими]] <small>([[Миңнебай (Татарстан)|Миңнебай]])</small> | group30 = [[Норлат районы]] <small>([[:Төркем:Норлат районы музейлары|төркем]])</small> | group30style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list30 = ? {{*}}<small>[[Норлат]]:</small> [[Әлмәт картиналар галереясы|картиналар галереясы]] {{*}} [[Әлмәт туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Норлат районы торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Хәлиулла Әхмәтшин исемендәге Елховой авыл тарихы музее|авыл тарихы]] <small>([[Түбән Абдул]])</small> {{*}} [[Ризаэтдин Фәхретдин музее (Кичүчат)|Ризаэтдин Фәхретдин]] <small>([[Кичүчат]])</small> {{*}} [[Түбән Мактама туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]] <small>([[Түбән Мактама]])</small> {{*}} [[Фатих Кәрими музее (Миңнебай)|Фатих Кәрими]] <small>([[Миңнебай (Татарстан)|Миңнебай]])</small> | group31 = [[Питрәч районы]] <small>([[:Төркем:Питрәч районы музейлары|төркем]])</small> | group31style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list31 = ? {{*}}<small>[[Питрәч]]:</small> [[Әлмәт картиналар галереясы|картиналар галереясы]] {{*}} [[Әлмәт туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Питрәч районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Хәлиулла Әхмәтшин исемендәге Елховой авыл тарихы музее|авыл тарихы]] <small>([[Түбән Абдул]])</small> {{*}} [[Ризаэтдин Фәхретдин музее (Кичүчат)|Ризаэтдин Фәхретдин]] <small>([[Кичүчат]])</small> {{*}} [[Түбән Мактама туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]] <small>([[Түбән Мактама]])</small> {{*}} [[Фатих Кәрими музее (Миңнебай)|Фатих Кәрими]] <small>([[Миңнебай (Татарстан)|Миңнебай]])</small> | group32 = [[Саба районы]] <small>([[:Төркем:Саба районы музейлары|төркем]])</small> | group32style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list32 = ? {{*}}<small>[[Байлар Сабасы]]:</small> [[Әлмәт картиналар галереясы|картиналар галереясы]] {{*}} [[Әлмәт туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Саба районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Хәлиулла Әхмәтшин исемендәге Елховой авыл тарихы музее|авыл тарихы]] <small>([[Түбән Абдул]])</small> {{*}} [[Ризаэтдин Фәхретдин музее (Кичүчат)|Ризаэтдин Фәхретдин]] <small>([[Кичүчат]])</small> {{*}} [[Түбән Мактама туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]] <small>([[Түбән Мактама]])</small> {{*}} [[Фатих Кәрими музее (Миңнебай)|Фатих Кәрими]] <small>([[Миңнебай (Татарстан)|Миңнебай]])</small> | group33 = [[Сарман районы]] <small>([[:Төркем:Сарман районы музейлары|төркем]])</small> | group33style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list33 = ? {{*}}<small>[[Сарман]]:</small> [[Әлмәт картиналар галереясы|картиналар галереясы]] {{*}} [[Әлмәт туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Сарман районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Хәлиулла Әхмәтшин исемендәге Елховой авыл тарихы музее|авыл тарихы]] <small>([[Түбән Абдул]])</small> {{*}} [[Ризаэтдин Фәхретдин музее (Кичүчат)|Ризаэтдин Фәхретдин]] <small>([[Кичүчат]])</small> {{*}} [[Түбән Мактама туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]] <small>([[Түбән Мактама]])</small> {{*}} [[Фатих Кәрими музее (Миңнебай)|Фатих Кәрими]] <small>([[Миңнебай (Татарстан)|Миңнебай]])</small> | group34 = [[Спас районы]] <small>([[:Төркем:Спас районы музейлары|төркем]])</small> | group34style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list34 = ? {{*}}<small>[[Болгар (Спас районы)|Болгар]]:</small> [[Әлмәт картиналар галереясы|картиналар галереясы]] {{*}} [[Әлмәт туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Спас районы торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Хәлиулла Әхмәтшин исемендәге Елховой авыл тарихы музее|авыл тарихы]] <small>([[Түбән Абдул]])</small> {{*}} [[Ризаэтдин Фәхретдин музее (Кичүчат)|Ризаэтдин Фәхретдин]] <small>([[Кичүчат]])</small> {{*}} [[Түбән Мактама туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]] <small>([[Түбән Мактама]])</small> {{*}} [[Фатих Кәрими музее (Миңнебай)|Фатих Кәрими]] <small>([[Миңнебай (Татарстан)|Миңнебай]])</small> | group35 = [[Теләче районы]] <small>([[:Төркем:Теләче районы музейлары|төркем]])</small> | group35style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list35 = ? {{*}}<small>[[Теләче]]:</small> [[Әлмәт картиналар галереясы|картиналар галереясы]] {{*}} [[Әлмәт туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Теләче районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Хәлиулла Әхмәтшин исемендәге Елховой авыл тарихы музее|авыл тарихы]] <small>([[Түбән Абдул]])</small> {{*}} [[Ризаэтдин Фәхретдин музее (Кичүчат)|Ризаэтдин Фәхретдин]] <small>([[Кичүчат]])</small> {{*}} [[Түбән Мактама туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]] <small>([[Түбән Мактама]])</small> {{*}} [[Фатих Кәрими музее (Миңнебай)|Фатих Кәрими]] <small>([[Миңнебай (Татарстан)|Миңнебай]])</small> | group36 = [[Тукай районы]] <small>([[:Төркем:Тукай районы музейлары|төркем]])</small> | group36style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list36 = ? [[Хәлиулла Әхмәтшин исемендәге Елховой авыл тарихы музее|авыл тарихы]] <small>([[Түбән Абдул]])</small> {{*}} [[Ризаэтдин Фәхретдин музее (Кичүчат)|Ризаэтдин Фәхретдин]] <small>([[Кичүчат]])</small> {{*}} [[Түбән Мактама туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]] <small>([[Түбән Мактама]])</small> {{*}} [[Фатих Кәрими музее (Миңнебай)|Фатих Кәрими]] <small>([[Миңнебай (Татарстан)|Миңнебай]])</small> | group37 = [[Түбән Кама районы]] <small>([[:Төркем:Түбән Кама районы музейлары|төркем]])</small> | group37style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list37 = ? {{*}}<small>[[Түбән Кама]]:</small> [[Әлмәт картиналар галереясы|картиналар галереясы]] {{*}} [[Әлмәт туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Түбән Кама районы торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Хәлиулла Әхмәтшин исемендәге Елховой авыл тарихы музее|авыл тарихы]] <small>([[Түбән Абдул]])</small> {{*}} [[Ризаэтдин Фәхретдин музее (Кичүчат)|Ризаэтдин Фәхретдин]] <small>([[Кичүчат]])</small> {{*}} [[Түбән Мактама туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]] <small>([[Түбән Мактама]])</small> {{*}} [[Фатих Кәрими музее (Миңнебай)|Фатих Кәрими]] <small>([[Миңнебай (Татарстан)|Миңнебай]])</small> | group38 = [[Тәтеш районы]] <small>([[:Төркем:Тәтеш районы музейлары|төркем]])</small> | group38style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list38 = ? {{*}}<small>[[Тәтеш]]:</small> [[Әлмәт картиналар галереясы|картиналар галереясы]] {{*}} [[Әлмәт туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Тәтеш районы торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Хәлиулла Әхмәтшин исемендәге Елховой авыл тарихы музее|авыл тарихы]] <small>([[Түбән Абдул]])</small> {{*}} [[Ризаэтдин Фәхретдин музее (Кичүчат)|Ризаэтдин Фәхретдин]] <small>([[Кичүчат]])</small> {{*}} [[Түбән Мактама туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]] <small>([[Түбән Мактама]])</small> {{*}} [[Фатих Кәрими музее (Миңнебай)|Фатих Кәрими]] <small>([[Миңнебай (Татарстан)|Миңнебай]])</small> | group39 = [[Чирмешән районы]] <small>([[:Төркем:Чирмешән районы музейлары|төркем]])</small> | group39style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list39 = ? {{*}}<small>[[Чирмешән]]:</small> [[Әлмәт картиналар галереясы|картиналар галереясы]] {{*}} [[Әлмәт туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Чирмешән районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Хәлиулла Әхмәтшин исемендәге Елховой авыл тарихы музее|авыл тарихы]] <small>([[Түбән Абдул]])</small> {{*}} [[Ризаэтдин Фәхретдин музее (Кичүчат)|Ризаэтдин Фәхретдин]] <small>([[Кичүчат]])</small> {{*}} [[Түбән Мактама туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]] <small>([[Түбән Мактама]])</small> {{*}} [[Фатих Кәрими музее (Миңнебай)|Фатих Кәрими]] <small>([[Миңнебай (Татарстан)|Миңнебай]])</small> | group40 = [[Чистай районы]] <small>([[:Төркем:Чистай районы музейлары|төркем]])</small> | group40style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list40 = ? {{*}}<small>[[Чистай]]:</small> [[Әлмәт картиналар галереясы|картиналар галереясы]] {{*}} [[Әлмәт туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Чистай районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Хәлиулла Әхмәтшин исемендәге Елховой авыл тарихы музее|авыл тарихы]] <small>([[Түбән Абдул]])</small> {{*}} [[Ризаэтдин Фәхретдин музее (Кичүчат)|Ризаэтдин Фәхретдин]] <small>([[Кичүчат]])</small> {{*}} [[Түбән Мактама туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]] <small>([[Түбән Мактама]])</small> {{*}} [[Фатих Кәрими музее (Миңнебай)|Фатих Кәрими]] <small>([[Миңнебай (Татарстан)|Миңнебай]])</small> | group41 = [[Чүпрәле районы]] <small>([[:Төркем:Чүпрәле районы музейлары|төркем]])</small> | group41style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list41 = ? {{*}}<small>[[Иске Чүпрәле]]:</small> [[Әлмәт картиналар галереясы|картиналар галереясы]] {{*}} [[Әлмәт туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Чүпрәле районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Хәлиулла Әхмәтшин исемендәге Елховой авыл тарихы музее|авыл тарихы]] <small>([[Түбән Абдул]])</small> {{*}} [[Ризаэтдин Фәхретдин музее (Кичүчат)|Ризаэтдин Фәхретдин]] <small>([[Кичүчат]])</small> {{*}} [[Түбән Мактама туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]] <small>([[Түбән Мактама]])</small> {{*}} [[Фатих Кәрими музее (Миңнебай)|Фатих Кәрими]] <small>([[Миңнебай (Татарстан)|Миңнебай]])</small> | group42 = [[Югары Ослан районы]] <small>([[:Төркем:Югары Ослан районы музейлары|төркем]])</small> | group42style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list42 = ? {{*}}<small>[[Югары Ослан]]:</small> [[Әлмәт картиналар галереясы|картиналар галереясы]] {{*}} [[Әлмәт туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Югары Ослан районы торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Хәлиулла Әхмәтшин исемендәге Елховой авыл тарихы музее|авыл тарихы]] <small>([[Түбән Абдул]])</small> {{*}} [[Ризаэтдин Фәхретдин музее (Кичүчат)|Ризаэтдин Фәхретдин]] <small>([[Кичүчат]])</small> {{*}} [[Түбән Мактама туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]] <small>([[Түбән Мактама]])</small> {{*}} [[Фатих Кәрими музее (Миңнебай)|Фатих Кәрими]] <small>([[Миңнебай (Татарстан)|Миңнебай]])</small> | group43 = [[Ютазы районы]] <small>([[:Төркем:Ютазы районы музейлары|төркем]])</small> | group43style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list43 = ? {{*}}<small>[[Ютазы]]:</small> [[Әлмәт картиналар галереясы|картиналар галереясы]] {{*}} [[Әлмәт туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Ютазы районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Хәлиулла Әхмәтшин исемендәге Елховой авыл тарихы музее|авыл тарихы]] <small>([[Түбән Абдул]])</small> {{*}} [[Ризаэтдин Фәхретдин музее (Кичүчат)|Ризаэтдин Фәхретдин]] <small>([[Кичүчат]])</small> {{*}} [[Түбән Мактама туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]] <small>([[Түбән Мактама]])</small> {{*}} [[Фатих Кәрими музее (Миңнебай)|Фатих Кәрими]] <small>([[Миңнебай (Татарстан)|Миңнебай]])</small> | group44 = [[Яшел Үзән районы]] <small>([[:Төркем:Яшел Үзән районы музейлары|төркем]])</small> | group44style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list44 = ? {{*}}<small>[[Яшел Үзән]]:</small> [[Әлмәт картиналар галереясы|картиналар галереясы]] {{*}} [[Әлмәт туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Яшел Үзән районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Хәлиулла Әхмәтшин исемендәге Елховой авыл тарихы музее|авыл тарихы]] <small>([[Түбән Абдул]])</small> {{*}} [[Ризаэтдин Фәхретдин музее (Кичүчат)|Ризаэтдин Фәхретдин]] <small>([[Кичүчат]])</small> {{*}} [[Түбән Мактама туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]] <small>([[Түбән Мактама]])</small> {{*}} [[Фатих Кәрими музее (Миңнебай)|Фатих Кәрими]] <small>([[Миңнебай (Татарстан)|Миңнебай]])</small> | group45 = [[Яңа Чишмә районы]] <small>([[:Төркем:Яңа Чишмә районы музейлары|төркем]])</small> | group45style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list45 = [[Буыннар мирасы музее (Акбүре)|Буыннар мирасы музее]] {{*}} [[Яңа Чишмә туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]] {{*}} [[Халык иҗаты һәм көнкүреше музее (Зирекле)|Халык иҗаты һәм көнкүреше]] {{*}} [[Шахмай авылы тарихы музее|Шахмай тарихы]] | belowstyle = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | below = * [[Татарстан Республикасы Мәдәният министрлыгы]] * [[Татарстан Республикасы Дәүләт Советы]]ның [[Татарстан Республикасы Дәүләт Советының Мәгариф, мәдәният, фән һәм милли мәсьәләләр комитеты|Мәгариф, мәдәният, фән һәм милли мәсьәләләр комитеты]] * [[Русия Федерациясе мәдәният министрлыгы|Россия Федерациясе мәдәният министрлыгы]] * [[Русия Федерациясенең Федераль Мәҗлесе|РФ Федераль Җыелышының]] [[Дәүләт Думасы]]ндагы [[Русия Дәүләт думасының Мәдәният комитеты|Мәдәният комитеты]] * [[Русия Федерациясенең Федераль Мәҗлесе|РФ Федераль Җыелышының]] [[Федерация Советы]]ндагы [[Федерация Советының Фән, мәгариф һәм мәдәният комитеты|Фән, мәгариф һәм мәдәният комитеты]] * [[Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасы]] }}<noinclude> [[Төркем:Калыплар:Татарстан]][[Төркем:Википедия:Акыллы Татарстан]] </noinclude> d6g7ktmotjtxxi9at3wa55eb4chcj05 3526381 3526356 2022-08-04T15:47:43Z Frhdkazan 3171 тутырып бетерү wikitext text/x-wiki {{Navbox | name = Татарстан музейлары | state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> | title = [[Татарстан Республикасы]]ның шәһәр округлары һәм муниципаль районнарындагы [[музей]]лары | titlestyle = background:#A3EEA3; border-bottom: 1px solid #fdfdfd; | image = | bodyclass = hlist | group1 = [[Казан]] <small>([[Казан музейлары|исемлек]] {{*}} [[:Төркем:Казан музейлары|төркем]])</small> | group1style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 1px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list1 = {{*}}<small>'''[[Казан кирмәне]]''':</small> [[Ислам мәдәнияте музее|Ислам мәдәнияте]] {{*}} [[Казан ханнары мавзолее|ханнар мавзолее]] {{*}} [[«Хәзинә» милли сәнгать галереясы|милли сәнгать галереясы]] {{*}} [[Эрмитаж-Казан]]</br> {{*}}<small>'''[[Казан университеты]]''' / [[Казан университеты музейлары|музейлары]]:</small> [[Казан дәүләт университетының актлар залы|актлар залы]] {{*}} [[Казан университетының археология музее|археология]] {{*}} [[А. А. Штукенберг исемендәге геология музее|геология]] {{*}} [[Казан университетының зоология музее|зоология]] {{*}} [[Николай Лобачевский музее (Казан)|Николай Лобачевский]] {{*}} [[Казан университетының педагогик белем бирү тарихы музее|педагогик белем бирү тарихы]] {{*}} [[Казан университеты тарихы музее|университет тарихы]] {{*}} [[Казан химия мәктәбе музее|химия мәктәбе]] {{*}} [[Казан университетының этнография музее|этнография]]</br> {{*}}<small>башка урыннар:</small> [[А. М. Горький һәм Ф. И. Шаляпин музее (Казан)|А. М. Горький һәм Ф. И. Шаляпин]] {{*}} [[Академиклар Арбузовларның музей-йорты (Казан)|Арбузовлар]] {{*}} [[Аксёнов музей-йорты (Казан)|Аксёнов]] {{*}} [[Бакый Урманче музее (Казан)|Бакый Урманче]] {{*}} [[В.И. Ленин музей-йорты (Казан)|В.И. Ленин]] {{*}} [[Евгений Боратынский музее (Казан)|Евгений Боратынский]] {{*}} [[Каюм Насыйриның музей-утары (Казан)|Каюм Насыйри]] {{*}} [[Константин Васильев галереясе|Константин Васильев]] {{*}} [[Муса Җәлил музей-фатиры (Казан)|Муса Җәлил]] {{*}} [[Нәҗип Җиһановның музей-фатиры (Казан)|Нәҗип Җиһанов]] {{*}} [[Салих Сәйдәшев музее (Казан)|Салих Сәйдәшев]] {{*}} [[Софья Гобәйдуллинаның заманча музыка үзәге|Софья Гобәйдуллина]] {{*}} [[Татар әдәбияты тарихы музее һәм Шәриф Камалның мемориаль фатиры|татар әдәбияты тарихы һәм Шәриф Камал]] {{*}} [[Татарстан Республикасының милли музее|Татарстан милли музее]] {{*}} [[ТР дәүләт сынлы сәнгать музее|Татарстан сынлы сәнгать музее]] {{*}} [[Тукай музее (Казан)|Габдулла Тукай]] {{*}} [[Чәк-чәк музее|чәк-чәк]] {{*}} [[Элемтә тарихы музее (Казан)|элемтә тарихы]] | group2 = [[Чаллы]] <small>([[:Төркем:Чаллы музейлары|төркем]])</small> | group2style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list2 = [[Яр Чаллы картиналар галереясы|картиналар галереясы]] {{*}} [[Чаллы тарих-туган якны өйрәнү музее|тарих-туган якны өйрәнү]] | group3 = [[Азнакай районы]] <small>([[:Төркем:Азнакай районы музейлары|төркем]])</small> | group3style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list3 = {{*}}<small>'''[[Азнакай]]''':</small> [[Азнакай туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Азнакай районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> | group4 = [[Аксубай районы]] <small>([[:Төркем:Аксубай районы музейлары|төркем]])</small> | group4style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list4 = {{*}}<small>'''[[Аксубай]]''':</small> [[Аксубай туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Аксубай районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Газиз Кашапов музее (Яңа Үзи)|Газиз Кашапов]] <small>([[Яңа Үзи]])</small> {{*}} [[Хәсән Туфан музей-йорты (Иске Кармәт)|Хәсән Туфан]] <small>([[Иске Кармәт]])</small> | group5 = [[Актаныш районы]] <small>([[:Төркем:Актаныш районы музейлары|төркем]])</small> | group5style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list5 = {{*}}<small>'''[[Актаныш]]''':</small> [[Актаныш районы туган як музее|туган як]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Актаныш районы торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Шәрип Шәймиев музей-йорты (Әнәк)|Шәрип Шәймиев]] <small>([[Әнәк]])</small> | group6 = [[Алабуга районы]] <small>([[:Төркем:Алабуга районы музейлары|төркем]])</small> | group6style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list6 = {{*}}<small>'''[[Алабуга]]''':</small> [[В.М. Бехтерев исемендәге өяз медицинасы музее|В.М. Бехтерев / өяз медицинасы]] {{*}} [[И.И. Шишкинның музей-йорты|И.И. Шишкин]]{{*}} [[М.И. Цветаеваның мемориаль комплексы|М.И. Цветаева]] {{*}} [[Н.А. Дурованың музей-утары|Н.А. Дурова]] {{*}} [[Алабуга дәүләт тарихи-архитектура һәм сәнгать музей-тыюлыгы|тарихи-архитектура һәм сәнгать тыюлыгы]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Алабуга районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Морт мәктәбенең “ Авыл тарихын өйрәнү” музее|авыл тарихын өйрәнү]] <small>([[Морты]])</small> | group7 = [[Алексеевск районы]] <small>([[:Төркем:Алексеевск районы музейлары|төркем]])</small> | group7style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list7 = {{*}}<small>'''[[Алексеевское]]''':</small> [[Алексеевское Сугыш даны музее|сугыш даны]] {{*}} [[Алексеевское туган як музее|туган як]]</br> {{*}}<small>[[Биләр]]:</small> [[Академик А.Е. Арбузовның музей-йорты (Биләр)|А.Е. Арбузов]] {{*}} [[Биләр музей-тыюлыгы|Биләр тыюлыгы]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Алексеевск районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Зур Тигәнәле туган як музее|туган як]] <small>([[Зур Тигәнәле]])</small> | group8 = [[Апас районы]] <small>([[:Төркем:Апас районы музейлары|төркем]])</small> | group8style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list8 = {{*}}<small>'''[[Апас]]''':</small> [[Апас Туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Апас районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Сара Садыйкова музее (Тутай)|Сара Садыйкова]] <small>([[Тутай (Апас районы)|Тутай]])</small> {{*}} [[Фәхри Насретдинов һәм Бану Вәлиева музее (Шәмбалыкчы)|Фәхри Насретдинов һәм Бану Вәлиева]] <small>([[Шәмбалыкчы]])</small> | group9 = [[Арча районы]] <small>([[:Төркем:Арча районы музейлары|төркем]])</small> | group9style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list9 = {{*}}<small>'''[[Арча]]''':</small> [[Арча әдәбият һәм сәнгать музее|әдәбият һәм сәнгать]] {{*}} [[«Әлифба» музее (Арча)|әлифба]]{{*}} [[Казан арты музее|Казан арты]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Арча районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Габдулла Тукай музей комплексы (Яңа Кырлай)|Габдулла Тукай]] <small>([[Яңа Кырлай]])</small> {{*}} [[Гани Сафиуллин музей-утары (Иске Кишет)|Гани Сафиуллин]] <small>([[Иске Кишет]])</small> {{*}} [[Мөхәммәт Мәһдиев музее (Гөберчәк)|Мөхәммәт Мәһдиев]] <small>([[Гөберчәк]])</small> {{*}} [[Тукаевлар музей-йорты (Кушлавыч)|Тукаевлар]] <small>([[Кушлавыч]])</small> {{*}} [[Арча урман хуҗалыгы музее|урман хуҗалыгы]] <small>([[Үрнәк (Арча районы)|Үрнәк]])</small> | group10 = [[Әгерҗе районы]] <small>([[:Төркем:Әгерҗе районы музейлары|төркем]])</small> | group10style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list10 = {{*}}<small>'''[[Әгерҗе]]''':</small> [[Әгерҗе районы мәдәни мирас һәм тарих музее|мәдәни мирас һәм тарих]] {{*}} [[Таҗи Гыйззәт музее (Әгерҗе)|Таҗи Гыйззәт]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Әгерҗе районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Иж-Бубый авылы тарихы музее|авылы тарихы]] <small>([[Иж-Бубый]])</small> | group11 = [[Әлки районы]] <small>([[:Төркем:Әлки районы музейлары|төркем]])</small> | group11style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list11 = {{*}}<small>'''[[Базарлы Матак]]''':</small> [[С. М. Лисенков исемендәге музей (Базарлы Матак)|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Әлки районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Педер Хузангай музее (Сиктерме-Хузангай)|Педер Хузангай]] <small>([[Сихтермә]])</small> | group12 = [[Әлмәт районы]] <small>([[:Төркем:Әлмәт районы музейлары|төркем]])</small> | group12style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list12 = {{*}}<small>'''[[Әлмәт]]''':</small> [[Әлмәт картиналар галереясы|картиналар галереясы]] {{*}} [[Әлмәт туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Әлмәт районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Хәлиулла Әхмәтшин исемендәге Елховой авыл тарихы музее|авыл тарихы]] <small>([[Түбән Абдул]])</small> {{*}} [[Ризаэтдин Фәхретдин музее (Кичүчат)|Ризаэтдин Фәхретдин]] <small>([[Кичүчат]])</small> {{*}} [[Түбән Мактама туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]] <small>([[Түбән Мактама]])</small> {{*}} [[Фатих Кәрими музее (Миңнебай)|Фатих Кәрими]] <small>([[Миңнебай (Татарстан)|Миңнебай]])</small> | group13 = [[Әтнә районы]] <small>([[:Төркем:Әтнә районы музейлары|төркем]])</small> | group13style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list13 = {{*}}<small>'''[[Олы Әтнә]]''':</small> [[Әтнә туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Әтнә районы торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Сибгат Хәким музее (Күлле Киме)|Сибгат Хәким]] <small>([[Күлле Киме]])</small> {{*}} [[Шиһабетдин Мәрҗани музее (Комыргуҗа)|Шиһабетдин Мәрҗани]] <small>([[Комыргуҗа]])</small> | group14 = [[Балтач районы]] <small>([[:Төркем:Балтач районы музейлары|төркем]])</small> | group14style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list14 = {{*}}<small>'''[[Балтач]]''':</small> </br> {{*}}<small>[[:Төркем:Балтач районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Мирхәйдәр Фәйзи музей-утары (Шода)|Мирхәйдәр Фәйзи]] <small>([[Шода]])</small> {{*}} [[Себер тракты тарихы һәм Муса Җәлил музее (Карадуган)|Себер тракты тарихы һәм Муса Җәлил]] <small>([[Карадуган]])</small> {{*}} [[Чепья «Халыклар дуслыгы» музее|туган як тарихы]] <small>([[Чепья]])</small> | group15 = [[Балык Бистәсе районы]] <small>([[:Төркем:Балык Бистәсе районы музейлары|төркем]])</small> | group15style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list15 = {{*}}<small>'''[[Балык Бистәсе]]''':</small> [[Балык Бистәсе туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Балык Бистәсе районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Котлы Бөкәш авыл тарихы музее|авыл тарихы]] <small>([[Котлы Бөкәш]])</small> {{*}} [[Олы Елга авыл тарихы музее|авыл тарихы]] <small>([[Олы Елга (Балык Бистәсе районы)|Олы Елга]])</small> | group16 = [[Баулы районы]] <small>([[:Төркем:Баулы районы музейлары|төркем]])</small> | group16style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list16 = {{*}}<small>'''[[Баулы]]''':</small> [[Баулы туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Баулы районы торак пунктлары‎|башка ТПлар]]:</small> [[Фәнис Яруллин музее (Кызылъяр)|Фәнис Яруллин]] <small>([[Кызылъяр (Баулы районы)|Кызылъяр]])</small> | group17 = [[Биектау районы]] <small>([[:Төркем:Биектау районы музейлары|төркем]])</small> | group17style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list17 = {{*}}<small>'''[[Биектау тимер юл станциясе бистәсе]]''':</small> [[Биектау төбәк музее|төбәкне өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Биектау районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Иске Казан музей-тыюлыгы|Иске Казан тыюлыгы]] <small>([[Камай (Биектау районы)|Камай]])</small> {{*}} [[Салих Сәйдәшев музее (Өбрә)|Салих Сәйдәшев]] <small>([[Өбрә]])</small> | group18 = [[Бөгелмә районы]] <small>([[:Төркем:Бөгелмә районы музейлары|төркем]])</small> | group18style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list18 = {{*}}<small>'''[[Бөгелмә]]''':</small> [[Татар тарихы һәм мәдәнияте музее (Бөгелмә)|татар тарихы һәм мәдәнияте]] {{*}} [[Бөгелмә туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]] {{*}} [[Ярослав Һашек музее|Ярослав Һашек]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Бөгелмә районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> | group19 = [[Буа районы]] <small>([[:Төркем:Буа районы музейлары|төркем]])</small> | group19style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list19 = {{*}}<small>'''[[Буа (Татарстан)|Буа]]''':</small> [[Буа туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Буа районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Татар Буасы авылы музее|авыл тарихы]] <small>([[Татар Буасы]])</small> {{*}} [[Бакый Урманче музей-йорты (Күл Черкене)|Бакый Урманче]] <small>([[Күл Черкене]])</small> | group20 = [[Зәй районы]] <small>([[:Төркем:Зәй районы музейлары|төркем]])</small> | group20style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list20 = {{*}}<small>'''[[Зәй шәһәре|Зәй]]''':</small> [[Зәй туган як тарихы музее|туган як тарихы]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Зәй районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> | group21 = [[Кайбыч районы]] <small>([[:Төркем:Кайбыч районы музейлары|төркем]])</small> | group21style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list21 = {{*}}<small>'''[[Олы Кайбыч]]''':</small> [[Галия Кайбицкая музее (Олы Кайбыч)|Галия Кайбицкая]] {{*}} [[Кайбыч ягы музее|Кайбыч ягы]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Кайбыч районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Икмәк игү һәм көндәлек авыл тормышы музее|Икмәк игү һәм көндәлек авыл тормышы]] <small>([[Олы Подберезье]])</small> {{*}} [[Иске Тәрбит урта мәктәбе музее|Иске Тәрбит мәктәбе]] <small>([[Иске Тәрбит]])</small> {{*}} [[Тау иле керәшен татарлары музее|Тау иле керәшен татарлары]] <small>([[Хуҗа Хәсән]])</small> | group22 = [[Кама Тамагы районы]] <small>([[:Төркем:Кама Тамагы районы музейлары|төркем]])</small> | group22style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list22 = {{*}}<small>'''[[Кама Тамагы]]''':</small> [[Кама Тамагы туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]] {{*}} [[Туфан Миңнуллин музее (Кама Тамагы)|Туфан Миңнуллин ]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Кама Тамагы районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Максим Горький музее (Красновидово)|Максим Горький]] <small>([[Красновидово]])</small> | group23 = [[Кукмара районы]] <small>([[:Төркем:Кукмара районы музейлары|төркем]])</small> | group23style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list23 = {{*}}<small>'''[[Кукмара]]''':</small> [[Кукмара туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Кукмара районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> | group24 = [[Лаеш районы]] <small>([[:Төркем:Лаеш районы музейлары|төркем]])</small> | group24style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list24 = {{*}}<small>'''[[Лаеш]]''':</small> [[Г. Р. Державин исемендәге Лаеш төбәге музее|Г. Р. Державин һәм туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Лаеш районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> | group25 = [[Лениногорск районы]] <small>([[:Төркем:Лениногорск районы музейлары|төркем]])</small> | group25style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list25 = {{*}}<small>'''[[Лениногорск]]''':</small></br> {{*}}<small>[[:Төркем:Лениногорск районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> | group26 = [[Мамадыш районы]] <small>([[:Төркем:Мамадыш районы музейлары|төркем]])</small> | group26style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list26 = {{*}}<small>'''[[Мамадыш]]''':</small> [[Мамадыш туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Мамадыш районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Тәкәнеш туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]] <small>([[Түбән Тәкәнеш]])</small> {{*}} [[Фәрит Яруллин музее (Кече Сон)|Фәрит Яруллин]] <small>([[Кече Сон]])</small> {{*}} [[Шәйхи Маннур музей-китапханәсе (Тулбай)|Шәйхи Маннур]] <small>([[Тулбай]])</small> | group27 = [[Менделеевск районы]] <small>([[:Төркем:Менделеевск районы музейлары|төркем]])</small> | group27style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list27 = {{*}}<small>'''[[Менделеевск]]''':</small> [[Менделеевск туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Менделеевск районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> | group28 = [[Минзәлә районы]] <small>([[:Төркем:Минзәлә районы музейлары|төркем]])</small> | group28style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list28 = {{*}}<small>'''[[Минзәлә]]''':</small> [[Муса Җәлил мемориаль музее (Минзәлә)|Муса Җәлил]] {{*}} [[Минзәлә туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Минзәлә районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> | group29 = [[Мөслим районы]] <small>([[:Төркем:Мөслим районы музейлары|төркем]])</small> | group29style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list29 = {{*}}<small>'''[[Мөслим (Мөслим районы)|Мөслим]]''':</small> [[Мөслим туган як тарихы музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Мөслим районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> | group30 = [[Норлат районы]] <small>([[:Төркем:Норлат районы музейлары|төркем]])</small> | group30style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list30 = {{*}}<small>'''[[Норлат]]''':</small> [[Кама аръягы һәм Нурлат шәһәре тарихы төбәк музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Норлат районы торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Габдулла Кариев музее (Күлбай Мораса)|Габдулла Кариев]] <small>([[Күлбай Мораса]])</small> | group31 = [[Питрәч районы]] <small>([[:Төркем:Питрәч районы музейлары|төркем]])</small> | group31style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list31 = {{*}}<small>'''[[Питрәч]]''':</small> [[Питрәч районы туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Питрәч районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Петр Гаврилов музее (Әлбәдән)|Петр Гаврилов]] <small>([[Әлбәдән]])</small> {{*}} [[Ленино-Кокушкино музей-тыюлыгы|тарихи-мәдәни музей-тыюлыгы]] <small>([[Апакай]])</small> {{*}} [[Крәш-Сәрдә туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]] <small>([[Керәшен Сәрдәсе]])</small> | group32 = [[Саба районы]] <small>([[:Төркем:Саба районы музейлары|төркем]])</small> | group32style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list32 = {{*}}<small>'''[[Байлар Сабасы]]''':</small></br> {{*}}<small>[[:Төркем:Саба районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Саба урман хуҗалыгы тарихы музее|урман хуҗалыгы тарихы]] <small>([[Лесхоз бистәсе]])</small> | group33 = [[Сарман районы]] <small>([[:Төркем:Сарман районы музейлары|төркем]])</small> | group33style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list33 = {{*}}<small>'''[[Сарман]]''':</small> [[Бөек Ватан сугышы һәм Туган якны өйрәнү музее (Сарман)|Бөек Ватан сугышы һәм туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Сарман районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> | group34 = [[Спас районы]] <small>([[:Төркем:Спас районы музейлары|төркем]])</small> | group34style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list34 = {{*}}<small>'''[[Болгар (Спас районы)|Болгар]]''':</small> [[Икмәк музее (Болгар)|икмәк]] {{*}} [[Болгар дәүләт тарихи-архитектура музей-тыюлыгы|тарихи-архитектура тыюлыгы]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Спас районы торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Иске Рәҗәп музее|тарих-туган якны өйрәнү]] <small>([[Иске Рәҗәп]])</small> | group35 = [[Теләче районы]] <small>([[:Төркем:Теләче районы музейлары|төркем]])</small> | group35style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list35 = {{*}}<small>'''[[Теләче]]''':</small> [[Теләче туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Теләче районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> | group36 = [[Тукай районы]] <small>([[:Төркем:Тукай районы музейлары|төркем]])</small> | group36style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list36 = [[Һиндукуш (музей)|Һиндукуш]] <small>([[Иске Абдул]])</small> | group37 = [[Түбән Кама районы]] <small>([[:Төркем:Түбән Кама районы музейлары|төркем]])</small> | group37style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list37 = {{*}}<small>'''[[Түбән Кама]]''':</small> [[Әхсән Фәтхетдинов музее (Түбән Кама)|Әхсән Фәтхетдинов]] {{*}} [[Түбән Кама комплекслы музее|тарих, туган як һәм заманча инфраструктураны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Түбән Кама районы торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> | group38 = [[Тәтеш районы]] <small>([[:Төркем:Тәтеш районы музейлары|төркем]])</small> | group38style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list38 = {{*}}<small>'''[[Тәтеш]]''':</small> [[Тәтеш балык тоту тарихы музее|балык тоту тарихы]] {{*}} [[Тәтеш төбәге тарихы музее|төбәк тарихы]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Тәтеш районы торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Иван Яковлев мемориаль музее (Күшки-Яңа Тимбай)|Иван Яковлев]] <small>([[Күшки-Яңа Тимбай]])</small> | group39 = [[Чирмешән районы]] <small>([[:Төркем:Чирмешән районы музейлары|төркем]])</small> | group39style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list39 = {{*}}<small>'''[[Чирмешән]]''':</small> [[Чирмешән туган як тарихы музее|туган як тарихы]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Чирмешән районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> | group40 = [[Чистай районы]] <small>([[:Төркем:Чистай районы музейлары|төркем]])</small> | group40style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list40 = {{*}}<small>'''[[Чистай]]''':</small> [[2 нче гимназия музее (Чистай)|2 нче гимназия шәһәр һәм тирә як тарихы]] {{*}} [[Борис Пастернак музее (Чистай)|Борис Пастернак]] {{*}} [[Чистай дәүләт тарихи-архитектура һәм әдәби музей-тыюлыгы|тарихи-архитектура һәм әдәби тыюлыгы]] {{*}} [[Чистай өяз музее|Чистай өязе]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Чистай районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Гаяз Исхакый музее (Яуширмә)|Гаяз Исхакый]] <small>([[Яуширмә]])</small> | group41 = [[Чүпрәле районы]] <small>([[:Төркем:Чүпрәле районы музейлары|төркем]])</small> | group41style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list41 = {{*}}<small>'''[[Иске Чүпрәле]]''':</small> [[Чүпрәле районы туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Чүпрәле районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Ә. Ш. Әбдриев исемендәге «Җир һәм кешеләр» музее (Иске Шәйморза)|Ә. Ш. Әбдриев, татар һәм чуаш мәдәнияте]] <small>([[Иске Шәйморза]])</small> {{*}} [[Петр Дементьев музее (Үби)|Петр Дементьев]] <small>([[Үби]])</small> | group42 = [[Югары Ослан районы]] <small>([[:Төркем:Югары Ослан районы музейлары|төркем]])</small> | group42style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list42 = {{*}}<small>'''[[Югары Ослан]]''':</small> [[Югары Ослан төбәкне өйрәнү музее|төбәкне өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Югары Ослан районы торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Янка Купала музее (Печище)|Янка Купала]] <small>([[Печище (Татарстан)|Печище]])</small> | group43 = [[Ютазы районы]] <small>([[:Төркем:Ютазы районы музейлары|төркем]])</small> | group43style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list43 = {{*}}<small>'''[[Ютазы]]''':</small></br> {{*}}<small>[[:Төркем:Ютазы районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Кәрәкәшле музее|туган як тарихын өйрәнү]] <small>([[Кәрәкәшле]])</small> | group44 = [[Яшел Үзән районы]] <small>([[:Төркем:Яшел Үзән районы музейлары|төркем]])</small> | group44style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list44 = {{*}}<small>'''[[Яшел Үзән]]''':</small> [[Каюм Насыйри исемендәге мәктәп музее|10 гимназиянең Каюм Насыйри һәм этнография музее]] {{*}} [[Яшел Үзән сәнгать галереясы|сәнгать галереясы]] {{*}} [[Яшел Үзән тарихи-мәдәни мирасы музее|тарихи-мәдәни мирасы]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Яшел Үзән районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Афзал Шамов музее|Афзал Шамов]] <small>([[Татар Танае]])</small> {{*}} [[Зөя утрау-шәһәрчеге музей-тыюлыгы|утрау-шәһәрчеге тыюлыгы]] <small>([[Зөя (Яшел Үзән районы)|Зөя]])</small> {{*}} [[Каюм Насыйри исемендәге архитектура-этнография комплексы (Олы Ачасыр)|Каюм Насыйри, архитектура-этнография комплексы]] <small>([[Олы Ачасыр]])</small> {{*}} [[Константин Васильевның музей-йорты (Васильево)|Константин Васильев]] <small>([[Васильево]])</small> | group45 = [[Яңа Чишмә районы]] <small>([[:Төркем:Яңа Чишмә районы музейлары|төркем]])</small> | group45style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list45 = {{*}}<small>'''[[Яңа Чишмә]]''':</small> [[Яңа Чишмә туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Яшел Үзән районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Буыннар мирасы музее (Акбүре)|буыннар мирасы]] <small>([[Акбүре]])</small> {{*}} [[Шахмай авылы тарихы музее|Фәйзуллиннар, Мирхәйдәр Фәйзи һәм авыл тарихы]] <small>([[Шахмай]])</small> {{*}} [[Халык иҗаты һәм көнкүреше музее (Зирекле)|халык иҗаты һәм көнкүреше]] <small>([[Зирекле (Яңа Чишмә районы)|Зирекле]])</small> | belowstyle = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | below = * [[Татарстан Республикасы Мәдәният министрлыгы]] * [[Татарстан Республикасы Дәүләт Советы]]ның [[Татарстан Республикасы Дәүләт Советының Мәгариф, мәдәният, фән һәм милли мәсьәләләр комитеты|Мәгариф, мәдәният, фән һәм милли мәсьәләләр комитеты]] * [[Русия Федерациясе мәдәният министрлыгы|Россия Федерациясе мәдәният министрлыгы]] * [[Русия Федерациясенең Федераль Мәҗлесе|РФ Федераль Җыелышының]] [[Дәүләт Думасы]]ндагы [[Русия Дәүләт думасының Мәдәният комитеты|Мәдәният комитеты]] * [[Русия Федерациясенең Федераль Мәҗлесе|РФ Федераль Җыелышының]] [[Федерация Советы]]ндагы [[Федерация Советының Фән, мәгариф һәм мәдәният комитеты|Фән, мәгариф һәм мәдәният комитеты]] * [[Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасы]] }}<noinclude> [[Төркем:Калыплар:Татарстан]][[Төркем:Википедия:Акыллы Татарстан]] </noinclude> f2h79s7optjv5mfazbzsjrvcmav3xmb 3526386 3526381 2022-08-04T15:59:37Z Frhdkazan 3171 форматлау wikitext text/x-wiki {{Navbox | name = Татарстан музейлары | state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> | title = [[Татарстан Республикасы]]ның шәһәр округлары һәм муниципаль районнарындагы [[музей]]лары | titlestyle = background:#A3EEA3; border-bottom: 1px solid #fdfdfd; | image = | bodyclass = hlist | group1 = [[Казан]] <small>([[Казан музейлары|исемлек]] {{*}} [[:Төркем:Казан музейлары|төркем]])</small> | group1style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 1px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list1 = {{*}}<small>'''[[Казан кирмәне]]''':</small> [[Ислам мәдәнияте музее|Ислам мәдәнияте]] {{*}} [[Казан ханнары мавзолее|ханнар мавзолее]] {{*}} [[«Хәзинә» милли сәнгать галереясы|милли сәнгать галереясы]] {{*}} [[Эрмитаж-Казан]]</br> {{*}}<small>'''[[Казан университеты]]''' / [[Казан университеты музейлары|музейлары]]:</small> [[Казан дәүләт университетының актлар залы|актлар залы]] {{*}} [[Казан университетының археология музее|археология]] {{*}} [[А. А. Штукенберг исемендәге геология музее|геология]] {{*}} [[Казан университетының зоология музее|зоология]] {{*}} [[Николай Лобачевский музее (Казан)|Николай Лобачевский]] {{*}} [[Казан университетының педагогик белем бирү тарихы музее|педагогик белем бирү тарихы]] {{*}} [[Казан университеты тарихы музее|университет тарихы]] {{*}} [[Казан химия мәктәбе музее|химия мәктәбе]] {{*}} [[Казан университетының этнография музее|этнография]]</br> {{*}}<small>башка урыннар:</small> [[А. М. Горький һәм Ф. И. Шаляпин музее (Казан)|А. М. Горький һәм Ф. И. Шаляпин]] {{*}} [[Академиклар Арбузовларның музей-йорты (Казан)|Арбузовлар]] {{*}} [[Аксёнов музей-йорты (Казан)|Аксёнов]] {{*}} [[Бакый Урманче музее (Казан)|Бакый Урманче]] {{*}} [[В.И. Ленин музей-йорты (Казан)|В.И. Ленин]] {{*}} [[Евгений Боратынский музее (Казан)|Евгений Боратынский]] {{*}} [[Каюм Насыйриның музей-утары (Казан)|Каюм Насыйри]] {{*}} [[Константин Васильев галереясе|Константин Васильев]] {{*}} [[Муса Җәлил музей-фатиры (Казан)|Муса Җәлил]] {{*}} [[Нәҗип Җиһановның музей-фатиры (Казан)|Нәҗип Җиһанов]] {{*}} [[Салих Сәйдәшев музее (Казан)|Салих Сәйдәшев]] {{*}} [[Софья Гобәйдуллинаның заманча музыка үзәге|Софья Гобәйдуллина]] {{*}} [[Татар әдәбияты тарихы музее һәм Шәриф Камалның мемориаль фатиры|татар әдәбияты тарихы һәм Шәриф Камал]] {{*}} [[Татарстан Республикасының милли музее|Татарстан милли музее]] {{*}} [[ТР дәүләт сынлы сәнгать музее|Татарстан сынлы сәнгать музее]] {{*}} [[Тукай музее (Казан)|Габдулла Тукай]] {{*}} [[Чәк-чәк музее|чәк-чәк]] {{*}} [[Элемтә тарихы музее (Казан)|элемтә тарихы]] | group2 = [[Чаллы]] <small>([[:Төркем:Чаллы музейлары|төркем]])</small> | group2style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list2 = [[Яр Чаллы картиналар галереясы|картиналар галереясы]] {{*}} [[Чаллы тарих-туган якны өйрәнү музее|тарих-туган якны өйрәнү]] | group3 = [[Азнакай районы]] <small>([[:Төркем:Азнакай районы музейлары|төркем]])</small> | group3style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list3 = {{*}}<small>'''''[[Азнакай]]''''':</small> [[Азнакай туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Азнакай районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> | group4 = [[Аксубай районы]] <small>([[:Төркем:Аксубай районы музейлары|төркем]])</small> | group4style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list4 = {{*}}<small>'''''[[Аксубай]]''''':</small> [[Аксубай туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Аксубай районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Газиз Кашапов музее (Яңа Үзи)|Газиз Кашапов]] <small>([[Яңа Үзи]])</small> {{*}} [[Хәсән Туфан музей-йорты (Иске Кармәт)|Хәсән Туфан]] <small>([[Иске Кармәт]])</small> | group5 = [[Актаныш районы]] <small>([[:Төркем:Актаныш районы музейлары|төркем]])</small> | group5style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list5 = {{*}}<small>'''''[[Актаныш]]''''':</small> [[Актаныш районы туган як музее|туган як]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Актаныш районы торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Шәрип Шәймиев музей-йорты (Әнәк)|Шәрип Шәймиев]] <small>([[Әнәк]])</small> | group6 = [[Алабуга районы]] <small>([[:Төркем:Алабуга районы музейлары|төркем]])</small> | group6style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list6 = {{*}}<small>'''''[[Алабуга]]''''':</small> [[В.М. Бехтерев исемендәге өяз медицинасы музее|В.М. Бехтерев / өяз медицинасы]] {{*}} [[И.И. Шишкинның музей-йорты|И.И. Шишкин]]{{*}} [[М.И. Цветаеваның мемориаль комплексы|М.И. Цветаева]] {{*}} [[Н.А. Дурованың музей-утары|Н.А. Дурова]] {{*}} [[Алабуга дәүләт тарихи-архитектура һәм сәнгать музей-тыюлыгы|тарихи-архитектура һәм сәнгать тыюлыгы]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Алабуга районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Морт мәктәбенең “ Авыл тарихын өйрәнү” музее|авыл тарихын өйрәнү]] <small>([[Морты]])</small> | group7 = [[Алексеевск районы]] <small>([[:Төркем:Алексеевск районы музейлары|төркем]])</small> | group7style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list7 = {{*}}<small>'''''[[Алексеевское]]''''':</small> [[Алексеевское Сугыш даны музее|сугыш даны]] {{*}} [[Алексеевское туган як музее|туган як]]</br> {{*}}<small>[[Биләр]]:</small> [[Академик А.Е. Арбузовның музей-йорты (Биләр)|А.Е. Арбузов]] {{*}} [[Биләр музей-тыюлыгы|Биләр тыюлыгы]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Алексеевск районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Зур Тигәнәле туган як музее|туган як]] <small>([[Зур Тигәнәле]])</small> | group8 = [[Апас районы]] <small>([[:Төркем:Апас районы музейлары|төркем]])</small> | group8style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list8 = {{*}}<small>'''''[[Апас]]''''':</small> [[Апас Туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Апас районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Сара Садыйкова музее (Тутай)|Сара Садыйкова]] <small>([[Тутай (Апас районы)|Тутай]])</small> {{*}} [[Фәхри Насретдинов һәм Бану Вәлиева музее (Шәмбалыкчы)|Фәхри Насретдинов һәм Бану Вәлиева]] <small>([[Шәмбалыкчы]])</small> | group9 = [[Арча районы]] <small>([[:Төркем:Арча районы музейлары|төркем]])</small> | group9style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list9 = {{*}}<small>'''''[[Арча]]''''':</small> [[Арча әдәбият һәм сәнгать музее|әдәбият һәм сәнгать]] {{*}} [[«Әлифба» музее (Арча)|әлифба]]{{*}} [[Казан арты музее|Казан арты]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Арча районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Габдулла Тукай музей комплексы (Яңа Кырлай)|Габдулла Тукай]] <small>([[Яңа Кырлай]])</small> {{*}} [[Гани Сафиуллин музей-утары (Иске Кишет)|Гани Сафиуллин]] <small>([[Иске Кишет]])</small> {{*}} [[Мөхәммәт Мәһдиев музее (Гөберчәк)|Мөхәммәт Мәһдиев]] <small>([[Гөберчәк]])</small> {{*}} [[Тукаевлар музей-йорты (Кушлавыч)|Тукаевлар]] <small>([[Кушлавыч]])</small> {{*}} [[Арча урман хуҗалыгы музее|урман хуҗалыгы]] <small>([[Үрнәк (Арча районы)|Үрнәк]])</small> | group10 = [[Әгерҗе районы]] <small>([[:Төркем:Әгерҗе районы музейлары|төркем]])</small> | group10style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list10 = {{*}}<small>'''''[[Әгерҗе]]''''':</small> [[Әгерҗе районы мәдәни мирас һәм тарих музее|мәдәни мирас һәм тарих]] {{*}} [[Таҗи Гыйззәт музее (Әгерҗе)|Таҗи Гыйззәт]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Әгерҗе районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Иж-Бубый авылы тарихы музее|авылы тарихы]] <small>([[Иж-Бубый]])</small> | group11 = [[Әлки районы]] <small>([[:Төркем:Әлки районы музейлары|төркем]])</small> | group11style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list11 = {{*}}<small>'''''[[Базарлы Матак]]''''':</small> [[С. М. Лисенков исемендәге музей (Базарлы Матак)|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Әлки районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Педер Хузангай музее (Сиктерме-Хузангай)|Педер Хузангай]] <small>([[Сихтермә]])</small> | group12 = [[Әлмәт районы]] <small>([[:Төркем:Әлмәт районы музейлары|төркем]])</small> | group12style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list12 = {{*}}<small>'''''[[Әлмәт]]''''':</small> [[Әлмәт картиналар галереясы|картиналар галереясы]] {{*}} [[Әлмәт туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Әлмәт районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Хәлиулла Әхмәтшин исемендәге Елховой авыл тарихы музее|авыл тарихы]] <small>([[Түбән Абдул]])</small> {{*}} [[Ризаэтдин Фәхретдин музее (Кичүчат)|Ризаэтдин Фәхретдин]] <small>([[Кичүчат]])</small> {{*}} [[Түбән Мактама туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]] <small>([[Түбән Мактама]])</small> {{*}} [[Фатих Кәрими музее (Миңнебай)|Фатих Кәрими]] <small>([[Миңнебай (Татарстан)|Миңнебай]])</small> | group13 = [[Әтнә районы]] <small>([[:Төркем:Әтнә районы музейлары|төркем]])</small> | group13style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list13 = {{*}}<small>'''''[[Олы Әтнә]]''''':</small> [[Әтнә туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Әтнә районы торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Сибгат Хәким музее (Күлле Киме)|Сибгат Хәким]] <small>([[Күлле Киме]])</small> {{*}} [[Шиһабетдин Мәрҗани музее (Комыргуҗа)|Шиһабетдин Мәрҗани]] <small>([[Комыргуҗа]])</small> | group14 = [[Балтач районы]] <small>([[:Төркем:Балтач районы музейлары|төркем]])</small> | group14style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list14 = {{*}}<small>'''''[[Балтач]]''''':</small> </br> {{*}}<small>[[:Төркем:Балтач районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Мирхәйдәр Фәйзи музей-утары (Шода)|Мирхәйдәр Фәйзи]] <small>([[Шода]])</small> {{*}} [[Себер тракты тарихы һәм Муса Җәлил музее (Карадуган)|Себер тракты тарихы һәм Муса Җәлил]] <small>([[Карадуган]])</small> {{*}} [[Чепья «Халыклар дуслыгы» музее|туган як тарихы]] <small>([[Чепья]])</small> | group15 = [[Балык Бистәсе районы]] <small>([[:Төркем:Балык Бистәсе районы музейлары|төркем]])</small> | group15style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list15 = {{*}}<small>'''''[[Балык Бистәсе]]''''':</small> [[Балык Бистәсе туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Балык Бистәсе районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Котлы Бөкәш авыл тарихы музее|авыл тарихы]] <small>([[Котлы Бөкәш]])</small> {{*}} [[Олы Елга авыл тарихы музее|авыл тарихы]] <small>([[Олы Елга (Балык Бистәсе районы)|Олы Елга]])</small> | group16 = [[Баулы районы]] <small>([[:Төркем:Баулы районы музейлары|төркем]])</small> | group16style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list16 = {{*}}<small>'''''[[Баулы]]''''':</small> [[Баулы туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Баулы районы торак пунктлары‎|башка ТПлар]]:</small> [[Фәнис Яруллин музее (Кызылъяр)|Фәнис Яруллин]] <small>([[Кызылъяр (Баулы районы)|Кызылъяр]])</small> | group17 = [[Биектау районы]] <small>([[:Төркем:Биектау районы музейлары|төркем]])</small> | group17style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list17 = {{*}}<small>'''''[[Биектау тимер юл станциясе бистәсе]]''''':</small> [[Биектау төбәк музее|төбәкне өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Биектау районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Иске Казан музей-тыюлыгы|Иске Казан тыюлыгы]] <small>([[Камай (Биектау районы)|Камай]])</small> {{*}} [[Салих Сәйдәшев музее (Өбрә)|Салих Сәйдәшев]] <small>([[Өбрә]])</small> | group18 = [[Бөгелмә районы]] <small>([[:Төркем:Бөгелмә районы музейлары|төркем]])</small> | group18style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list18 = {{*}}<small>'''''[[Бөгелмә]]''''':</small> [[Татар тарихы һәм мәдәнияте музее (Бөгелмә)|татар тарихы һәм мәдәнияте]] {{*}} [[Бөгелмә туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]] {{*}} [[Ярослав Һашек музее|Ярослав Һашек]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Бөгелмә районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> | group19 = [[Буа районы]] <small>([[:Төркем:Буа районы музейлары|төркем]])</small> | group19style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list19 = {{*}}<small>'''''[[Буа (Татарстан)|Буа]]''''':</small> [[Буа туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Буа районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Татар Буасы авылы музее|авыл тарихы]] <small>([[Татар Буасы]])</small> {{*}} [[Бакый Урманче музей-йорты (Күл Черкене)|Бакый Урманче]] <small>([[Күл Черкене]])</small> | group20 = [[Зәй районы]] <small>([[:Төркем:Зәй районы музейлары|төркем]])</small> | group20style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list20 = {{*}}<small>'''''[[Зәй шәһәре|Зәй]]''''':</small> [[Зәй туган як тарихы музее|туган як тарихы]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Зәй районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> | group21 = [[Кайбыч районы]] <small>([[:Төркем:Кайбыч районы музейлары|төркем]])</small> | group21style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list21 = {{*}}<small>'''''[[Олы Кайбыч]]''''':</small> [[Галия Кайбицкая музее (Олы Кайбыч)|Галия Кайбицкая]] {{*}} [[Кайбыч ягы музее|Кайбыч ягы]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Кайбыч районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Икмәк игү һәм көндәлек авыл тормышы музее|Икмәк игү һәм көндәлек авыл тормышы]] <small>([[Олы Подберезье]])</small> {{*}} [[Иске Тәрбит урта мәктәбе музее|Иске Тәрбит мәктәбе]] <small>([[Иске Тәрбит]])</small> {{*}} [[Тау иле керәшен татарлары музее|Тау иле керәшен татарлары]] <small>([[Хуҗа Хәсән]])</small> | group22 = [[Кама Тамагы районы]] <small>([[:Төркем:Кама Тамагы районы музейлары|төркем]])</small> | group22style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list22 = {{*}}<small>'''''[[Кама Тамагы]]''''':</small> [[Кама Тамагы туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]] {{*}} [[Туфан Миңнуллин музее (Кама Тамагы)|Туфан Миңнуллин ]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Кама Тамагы районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Максим Горький музее (Красновидово)|Максим Горький]] <small>([[Красновидово]])</small> | group23 = [[Кукмара районы]] <small>([[:Төркем:Кукмара районы музейлары|төркем]])</small> | group23style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list23 = {{*}}<small>'''''[[Кукмара]]''''':</small> [[Кукмара туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Кукмара районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> | group24 = [[Лаеш районы]] <small>([[:Төркем:Лаеш районы музейлары|төркем]])</small> | group24style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list24 = {{*}}<small>'''''[[Лаеш]]''''':</small> [[Г. Р. Державин исемендәге Лаеш төбәге музее|Г. Р. Державин һәм туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Лаеш районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> | group25 = [[Лениногорск районы]] <small>([[:Төркем:Лениногорск районы музейлары|төркем]])</small> | group25style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list25 = {{*}}<small>'''''[[Лениногорск]]''''':</small></br> {{*}}<small>[[:Төркем:Лениногорск районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> | group26 = [[Мамадыш районы]] <small>([[:Төркем:Мамадыш районы музейлары|төркем]])</small> | group26style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list26 = {{*}}<small>'''''[[Мамадыш]]''''':</small> [[Мамадыш туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Мамадыш районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Тәкәнеш туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]] <small>([[Түбән Тәкәнеш]])</small> {{*}} [[Фәрит Яруллин музее (Кече Сон)|Фәрит Яруллин]] <small>([[Кече Сон]])</small> {{*}} [[Шәйхи Маннур музей-китапханәсе (Тулбай)|Шәйхи Маннур]] <small>([[Тулбай]])</small> | group27 = [[Менделеевск районы]] <small>([[:Төркем:Менделеевск районы музейлары|төркем]])</small> | group27style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list27 = {{*}}<small>'''''[[Менделеевск]]''''':</small> [[Менделеевск туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Менделеевск районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> | group28 = [[Минзәлә районы]] <small>([[:Төркем:Минзәлә районы музейлары|төркем]])</small> | group28style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list28 = {{*}}<small>'''''[[Минзәлә]]''''':</small> [[Муса Җәлил мемориаль музее (Минзәлә)|Муса Җәлил]] {{*}} [[Минзәлә туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Минзәлә районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> | group29 = [[Мөслим районы]] <small>([[:Төркем:Мөслим районы музейлары|төркем]])</small> | group29style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list29 = {{*}}<small>'''''[[Мөслим (Мөслим районы)|Мөслим]]''''':</small> [[Мөслим туган як тарихы музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Мөслим районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> | group30 = [[Норлат районы]] <small>([[:Төркем:Норлат районы музейлары|төркем]])</small> | group30style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list30 = {{*}}<small>'''''[[Норлат]]''''':</small> [[Кама аръягы һәм Нурлат шәһәре тарихы төбәк музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Норлат районы торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Габдулла Кариев музее (Күлбай Мораса)|Габдулла Кариев]] <small>([[Күлбай Мораса]])</small> | group31 = [[Питрәч районы]] <small>([[:Төркем:Питрәч районы музейлары|төркем]])</small> | group31style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list31 = {{*}}<small>'''''[[Питрәч]]''''':</small> [[Питрәч районы туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Питрәч районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Петр Гаврилов музее (Әлбәдән)|Петр Гаврилов]] <small>([[Әлбәдән]])</small> {{*}} [[Ленино-Кокушкино музей-тыюлыгы|тарихи-мәдәни музей-тыюлыгы]] <small>([[Апакай]])</small> {{*}} [[Крәш-Сәрдә туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]] <small>([[Керәшен Сәрдәсе]])</small> | group32 = [[Саба районы]] <small>([[:Төркем:Саба районы музейлары|төркем]])</small> | group32style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list32 = {{*}}<small>'''''[[Байлар Сабасы]]''''':</small></br> {{*}}<small>[[:Төркем:Саба районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Саба урман хуҗалыгы тарихы музее|урман хуҗалыгы тарихы]] <small>([[Лесхоз бистәсе]])</small> | group33 = [[Сарман районы]] <small>([[:Төркем:Сарман районы музейлары|төркем]])</small> | group33style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list33 = {{*}}<small>'''''[[Сарман]]''''':</small> [[Бөек Ватан сугышы һәм Туган якны өйрәнү музее (Сарман)|Бөек Ватан сугышы һәм туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Сарман районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> | group34 = [[Спас районы]] <small>([[:Төркем:Спас районы музейлары|төркем]])</small> | group34style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list34 = {{*}}<small>'''''[[Болгар (Спас районы)|Болгар]]''''':</small> [[Икмәк музее (Болгар)|икмәк]] {{*}} [[Болгар дәүләт тарихи-архитектура музей-тыюлыгы|тарихи-архитектура тыюлыгы]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Спас районы торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Иске Рәҗәп музее|тарих-туган якны өйрәнү]] <small>([[Иске Рәҗәп]])</small> | group35 = [[Теләче районы]] <small>([[:Төркем:Теләче районы музейлары|төркем]])</small> | group35style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list35 = {{*}}<small>'''''[[Теләче]]''''':</small> [[Теләче туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Теләче районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> | group36 = [[Тукай районы]] <small>([[:Төркем:Тукай районы музейлары|төркем]])</small> | group36style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list36 = [[Һиндукуш (музей)|Һиндукуш]] <small>([[Иске Абдул]])</small> | group37 = [[Түбән Кама районы]] <small>([[:Төркем:Түбән Кама районы музейлары|төркем]])</small> | group37style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list37 = {{*}}<small>'''''[[Түбән Кама]]''''':</small> [[Әхсән Фәтхетдинов музее (Түбән Кама)|Әхсән Фәтхетдинов]] {{*}} [[Түбән Кама комплекслы музее|тарих, туган як һәм заманча инфраструктураны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Түбән Кама районы торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> | group38 = [[Тәтеш районы]] <small>([[:Төркем:Тәтеш районы музейлары|төркем]])</small> | group38style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list38 = {{*}}<small>'''''[[Тәтеш]]''''':</small> [[Тәтеш балык тоту тарихы музее|балык тоту тарихы]] {{*}} [[Тәтеш төбәге тарихы музее|төбәк тарихы]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Тәтеш районы торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Иван Яковлев мемориаль музее (Күшки-Яңа Тимбай)|Иван Яковлев]] <small>([[Күшки-Яңа Тимбай]])</small> | group39 = [[Чирмешән районы]] <small>([[:Төркем:Чирмешән районы музейлары|төркем]])</small> | group39style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list39 = {{*}}<small>'''''[[Чирмешән]]''''':</small> [[Чирмешән туган як тарихы музее|туган як тарихы]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Чирмешән районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> | group40 = [[Чистай районы]] <small>([[:Төркем:Чистай районы музейлары|төркем]])</small> | group40style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list40 = {{*}}<small>'''''[[Чистай]]''''':</small> [[2 нче гимназия музее (Чистай)|2 гимназиянең шәһәр һәм тирә як тарихы]] {{*}} [[Борис Пастернак музее (Чистай)|Борис Пастернак]] {{*}} [[Чистай дәүләт тарихи-архитектура һәм әдәби музей-тыюлыгы|тарихи-архитектура һәм әдәби тыюлыгы]] {{*}} [[Чистай өяз музее|Чистай өязе]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Чистай районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Гаяз Исхакый музее (Яуширмә)|Гаяз Исхакый]] <small>([[Яуширмә]])</small> | group41 = [[Чүпрәле районы]] <small>([[:Төркем:Чүпрәле районы музейлары|төркем]])</small> | group41style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list41 = {{*}}<small>'''''[[Иске Чүпрәле]]''''':</small> [[Чүпрәле районы туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Чүпрәле районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Ә. Ш. Әбдриев исемендәге «Җир һәм кешеләр» музее (Иске Шәйморза)|Ә. Ш. Әбдриев, татар һәм чуаш мәдәнияте]] <small>([[Иске Шәйморза]])</small> {{*}} [[Петр Дементьев музее (Үби)|Петр Дементьев]] <small>([[Үби]])</small> | group42 = [[Югары Ослан районы]] <small>([[:Төркем:Югары Ослан районы музейлары|төркем]])</small> | group42style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list42 = {{*}}<small>'''''[[Югары Ослан]]''''':</small> [[Югары Ослан төбәкне өйрәнү музее|төбәкне өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Югары Ослан районы торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Янка Купала музее (Печище)|Янка Купала]] <small>([[Печище (Татарстан)|Печище]])</small> | group43 = [[Ютазы районы]] <small>([[:Төркем:Ютазы районы музейлары|төркем]])</small> | group43style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list43 = {{*}}<small>'''''[[Ютазы]]''''':</small></br> {{*}}<small>[[:Төркем:Ютазы районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Кәрәкәшле музее|туган як тарихын өйрәнү]] <small>([[Кәрәкәшле]])</small> | group44 = [[Яшел Үзән районы]] <small>([[:Төркем:Яшел Үзән районы музейлары|төркем]])</small> | group44style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list44 = {{*}}<small>'''''[[Яшел Үзән]]''''':</small> [[Каюм Насыйри исемендәге мәктәп музее|10 гимназиянең Каюм Насыйри һәм этнография музее]] {{*}} [[Яшел Үзән сәнгать галереясы|сәнгать галереясы]] {{*}} [[Яшел Үзән тарихи-мәдәни мирасы музее|тарихи-мәдәни мирасы]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Яшел Үзән районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Афзал Шамов музее|Афзал Шамов]] <small>([[Татар Танае]])</small> {{*}} [[Зөя утрау-шәһәрчеге музей-тыюлыгы|утрау-шәһәрчеге тыюлыгы]] <small>([[Зөя (Яшел Үзән районы)|Зөя]])</small> {{*}} [[Каюм Насыйри исемендәге архитектура-этнография комплексы (Олы Ачасыр)|Каюм Насыйри, архитектура-этнография комплексы]] <small>([[Олы Ачасыр]])</small> {{*}} [[Константин Васильевның музей-йорты (Васильево)|Константин Васильев]] <small>([[Васильево]])</small> | group45 = [[Яңа Чишмә районы]] <small>([[:Төркем:Яңа Чишмә районы музейлары|төркем]])</small> | group45style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list45 = {{*}}<small>'''[[Яңа Чишмә]]''':</small> [[Яңа Чишмә туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>[[:Төркем:Яшел Үзән районының торак пунктлары|башка ТПлар]]:</small> [[Буыннар мирасы музее (Акбүре)|буыннар мирасы]] <small>([[Акбүре]])</small> {{*}} [[Шахмай авылы тарихы музее|Фәйзуллиннар, Мирхәйдәр Фәйзи һәм авыл тарихы]] <small>([[Шахмай]])</small> {{*}} [[Халык иҗаты һәм көнкүреше музее (Зирекле)|халык иҗаты һәм көнкүреше]] <small>([[Зирекле (Яңа Чишмә районы)|Зирекле]])</small> | belowstyle = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | below = * [[Татарстан Республикасы Мәдәният министрлыгы]] * [[Татарстан Республикасы Дәүләт Советы]]ның [[Татарстан Республикасы Дәүләт Советының Мәгариф, мәдәният, фән һәм милли мәсьәләләр комитеты|Мәгариф, мәдәният, фән һәм милли мәсьәләләр комитеты]] * [[Русия Федерациясе мәдәният министрлыгы|Россия Федерациясе мәдәният министрлыгы]] * [[Русия Федерациясенең Федераль Мәҗлесе|РФ Федераль Җыелышының]] [[Дәүләт Думасы]]ндагы [[Русия Дәүләт думасының Мәдәният комитеты|Мәдәният комитеты]] * [[Русия Федерациясенең Федераль Мәҗлесе|РФ Федераль Җыелышының]] [[Федерация Советы]]ндагы [[Федерация Советының Фән, мәгариф һәм мәдәният комитеты|Фән, мәгариф һәм мәдәният комитеты]] * [[Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасы]] }}<noinclude> [[Төркем:Калыплар:Татарстан]][[Төркем:Википедия:Акыллы Татарстан]] </noinclude> nswcqte8tpo2j2p7drjur5bcy2b8w5f 3526493 3526386 2022-08-04T18:35:05Z Frhdkazan 3171 ''Авыш язылыш'' wikitext text/x-wiki {{Navbox | name = Татарстан музейлары | state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> | title = [[Татарстан Республикасы]]ның шәһәр округлары һәм муниципаль районнарындагы [[музей]]лары | titlestyle = background:#A3EEA3; border-bottom: 1px solid #fdfdfd; | image = | bodyclass = hlist | group1 = [[Казан]] <small>([[Казан музейлары|исемлек]] {{*}} [[:Төркем:Казан музейлары|төркем]])</small> | group1style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 1px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list1 = {{*}}<small>'''[[Казан кирмәне]]''':</small> [[Ислам мәдәнияте музее|Ислам мәдәнияте]] {{*}} [[Казан ханнары мавзолее|ханнар мавзолее]] {{*}} [[«Хәзинә» милли сәнгать галереясы|милли сәнгать галереясы]] {{*}} [[Эрмитаж-Казан]]</br> {{*}}<small>'''[[Казан университеты]]''' / [[Казан университеты музейлары|музейлары]]:</small> [[Казан дәүләт университетының актлар залы|актлар залы]] {{*}} [[Казан университетының археология музее|археология]] {{*}} [[А. А. Штукенберг исемендәге геология музее|геология]] {{*}} [[Казан университетының зоология музее|зоология]] {{*}} [[Николай Лобачевский музее (Казан)|Николай Лобачевский]] {{*}} [[Казан университетының педагогик белем бирү тарихы музее|педагогик белем бирү тарихы]] {{*}} [[Казан университеты тарихы музее|университет тарихы]] {{*}} [[Казан химия мәктәбе музее|химия мәктәбе]] {{*}} [[Казан университетының этнография музее|этнография]]</br> {{*}}<small>''башка урыннар:''</small> [[А. М. Горький һәм Ф. И. Шаляпин музее (Казан)|А. М. Горький һәм Ф. И. Шаляпин]] {{*}} [[Академиклар Арбузовларның музей-йорты (Казан)|Арбузовлар]] {{*}} [[Аксёнов музей-йорты (Казан)|Аксёнов]] {{*}} [[Бакый Урманче музее (Казан)|Бакый Урманче]] {{*}} [[В.И. Ленин музей-йорты (Казан)|В.И. Ленин]] {{*}} [[Евгений Боратынский музее (Казан)|Евгений Боратынский]] {{*}} [[Каюм Насыйриның музей-утары (Казан)|Каюм Насыйри]] {{*}} [[Константин Васильев галереясе|Константин Васильев]] {{*}} [[Муса Җәлил музей-фатиры (Казан)|Муса Җәлил]] {{*}} [[Нәҗип Җиһановның музей-фатиры (Казан)|Нәҗип Җиһанов]] {{*}} [[Салих Сәйдәшев музее (Казан)|Салих Сәйдәшев]] {{*}} [[Софья Гобәйдуллинаның заманча музыка үзәге|Софья Гобәйдуллина]] {{*}} [[Татар әдәбияты тарихы музее һәм Шәриф Камалның мемориаль фатиры|татар әдәбияты тарихы һәм Шәриф Камал]] {{*}} [[Татарстан Республикасының милли музее|Татарстан милли музее]] {{*}} [[ТР дәүләт сынлы сәнгать музее|Татарстан сынлы сәнгать музее]] {{*}} [[Тукай музее (Казан)|Габдулла Тукай]] {{*}} [[Чәк-чәк музее|чәк-чәк]] {{*}} [[Элемтә тарихы музее (Казан)|элемтә тарихы]] | group2 = [[Чаллы]] <small>([[:Төркем:Чаллы музейлары|төркем]])</small> | group2style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list2 = [[Яр Чаллы картиналар галереясы|картиналар галереясы]] {{*}} [[Чаллы тарих-туган якны өйрәнү музее|тарих-туган якны өйрәнү]] | group3 = [[Азнакай районы]] <small>([[:Төркем:Азнакай районы музейлары|төркем]])</small> | group3style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list3 = {{*}}<small>'''''[[Азнакай]]''''':</small> [[Азнакай туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>''[[:Төркем:Азнакай районының торак пунктлары|башка ТПлар]]'':</small> | group4 = [[Аксубай районы]] <small>([[:Төркем:Аксубай районы музейлары|төркем]])</small> | group4style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list4 = {{*}}<small>'''''[[Аксубай]]''''':</small> [[Аксубай туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>''[[:Төркем:Аксубай районының торак пунктлары|башка ТПлар]]'':</small> [[Газиз Кашапов музее (Яңа Үзи)|Газиз Кашапов]] <small>([[Яңа Үзи]])</small> {{*}} [[Хәсән Туфан музей-йорты (Иске Кармәт)|Хәсән Туфан]] <small>([[Иске Кармәт]])</small> | group5 = [[Актаныш районы]] <small>([[:Төркем:Актаныш районы музейлары|төркем]])</small> | group5style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list5 = {{*}}<small>'''''[[Актаныш]]''''':</small> [[Актаныш районы туган як музее|туган як]]</br> {{*}}<small>''[[:Төркем:Актаныш районы торак пунктлары|башка ТПлар]]'':</small> [[Шәрип Шәймиев музей-йорты (Әнәк)|Шәрип Шәймиев]] <small>([[Әнәк]])</small> | group6 = [[Алабуга районы]] <small>([[:Төркем:Алабуга районы музейлары|төркем]])</small> | group6style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list6 = {{*}}<small>'''''[[Алабуга]]''''':</small> [[В.М. Бехтерев исемендәге өяз медицинасы музее|В.М. Бехтерев / өяз медицинасы]] {{*}} [[И.И. Шишкинның музей-йорты|И.И. Шишкин]]{{*}} [[М.И. Цветаеваның мемориаль комплексы|М.И. Цветаева]] {{*}} [[Н.А. Дурованың музей-утары|Н.А. Дурова]] {{*}} [[Алабуга дәүләт тарихи-архитектура һәм сәнгать музей-тыюлыгы|тарихи-архитектура һәм сәнгать тыюлыгы]]</br> {{*}}<small>''[[:Төркем:Алабуга районының торак пунктлары|башка ТПлар]]'':</small> [[Морт мәктәбенең “ Авыл тарихын өйрәнү” музее|авыл тарихын өйрәнү]] <small>([[Морты]])</small> | group7 = [[Алексеевск районы]] <small>([[:Төркем:Алексеевск районы музейлары|төркем]])</small> | group7style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list7 = {{*}}<small>'''''[[Алексеевское]]''''':</small> [[Алексеевское Сугыш даны музее|сугыш даны]] {{*}} [[Алексеевское туган як музее|туган як]]</br> {{*}}<small>''[[Биләр]]'':</small> [[Академик А.Е. Арбузовның музей-йорты (Биләр)|А.Е. Арбузов]] {{*}} [[Биләр музей-тыюлыгы|Биләр тыюлыгы]]</br> {{*}}<small>''[[:Төркем:Алексеевск районының торак пунктлары|башка ТПлар]]'':</small> [[Зур Тигәнәле туган як музее|туган як]] <small>([[Зур Тигәнәле]])</small> | group8 = [[Апас районы]] <small>([[:Төркем:Апас районы музейлары|төркем]])</small> | group8style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list8 = {{*}}<small>'''''[[Апас]]''''':</small> [[Апас Туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>''[[:Төркем:Апас районының торак пунктлары|башка ТПлар]]'':</small> [[Сара Садыйкова музее (Тутай)|Сара Садыйкова]] <small>([[Тутай (Апас районы)|Тутай]])</small> {{*}} [[Фәхри Насретдинов һәм Бану Вәлиева музее (Шәмбалыкчы)|Фәхри Насретдинов һәм Бану Вәлиева]] <small>([[Шәмбалыкчы]])</small> | group9 = [[Арча районы]] <small>([[:Төркем:Арча районы музейлары|төркем]])</small> | group9style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list9 = {{*}}<small>'''''[[Арча]]''''':</small> [[Арча әдәбият һәм сәнгать музее|әдәбият һәм сәнгать]] {{*}} [[«Әлифба» музее (Арча)|әлифба]]{{*}} [[Казан арты музее|Казан арты]]</br> {{*}}<small>''[[:Төркем:Арча районының торак пунктлары|башка ТПлар]]'':</small> [[Габдулла Тукай музей комплексы (Яңа Кырлай)|Габдулла Тукай]] <small>([[Яңа Кырлай]])</small> {{*}} [[Гани Сафиуллин музей-утары (Иске Кишет)|Гани Сафиуллин]] <small>([[Иске Кишет]])</small> {{*}} [[Мөхәммәт Мәһдиев музее (Гөберчәк)|Мөхәммәт Мәһдиев]] <small>([[Гөберчәк]])</small> {{*}} [[Тукаевлар музей-йорты (Кушлавыч)|Тукаевлар]] <small>([[Кушлавыч]])</small> {{*}} [[Арча урман хуҗалыгы музее|урман хуҗалыгы]] <small>([[Үрнәк (Арча районы)|Үрнәк]])</small> | group10 = [[Әгерҗе районы]] <small>([[:Төркем:Әгерҗе районы музейлары|төркем]])</small> | group10style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list10 = {{*}}<small>'''''[[Әгерҗе]]''''':</small> [[Әгерҗе районы мәдәни мирас һәм тарих музее|мәдәни мирас һәм тарих]] {{*}} [[Таҗи Гыйззәт музее (Әгерҗе)|Таҗи Гыйззәт]]</br> {{*}}<small>''[[:Төркем:Әгерҗе районының торак пунктлары|башка ТПлар]]'':</small> [[Иж-Бубый авылы тарихы музее|авылы тарихы]] <small>([[Иж-Бубый]])</small> | group11 = [[Әлки районы]] <small>([[:Төркем:Әлки районы музейлары|төркем]])</small> | group11style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list11 = {{*}}<small>'''''[[Базарлы Матак]]''''':</small> [[С. М. Лисенков исемендәге музей (Базарлы Матак)|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>''[[:Төркем:Әлки районының торак пунктлары|башка ТПлар]]'':</small> [[Педер Хузангай музее (Сиктерме-Хузангай)|Педер Хузангай]] <small>([[Сихтермә]])</small> | group12 = [[Әлмәт районы]] <small>([[:Төркем:Әлмәт районы музейлары|төркем]])</small> | group12style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list12 = {{*}}<small>'''''[[Әлмәт]]''''':</small> [[Әлмәт картиналар галереясы|картиналар галереясы]] {{*}} [[Әлмәт туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>''[[:Төркем:Әлмәт районының торак пунктлары|башка ТПлар]]'':</small> [[Хәлиулла Әхмәтшин исемендәге Елховой авыл тарихы музее|авыл тарихы]] <small>([[Түбән Абдул]])</small> {{*}} [[Ризаэтдин Фәхретдин музее (Кичүчат)|Ризаэтдин Фәхретдин]] <small>([[Кичүчат]])</small> {{*}} [[Түбән Мактама туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]] <small>([[Түбән Мактама]])</small> {{*}} [[Фатих Кәрими музее (Миңнебай)|Фатих Кәрими]] <small>([[Миңнебай (Татарстан)|Миңнебай]])</small> | group13 = [[Әтнә районы]] <small>([[:Төркем:Әтнә районы музейлары|төркем]])</small> | group13style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list13 = {{*}}<small>'''''[[Олы Әтнә]]''''':</small> [[Әтнә туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>''[[:Төркем:Әтнә районы торак пунктлары|башка ТПлар]]'':</small> [[Сибгат Хәким музее (Күлле Киме)|Сибгат Хәким]] <small>([[Күлле Киме]])</small> {{*}} [[Шиһабетдин Мәрҗани музее (Комыргуҗа)|Шиһабетдин Мәрҗани]] <small>([[Комыргуҗа]])</small> | group14 = [[Балтач районы]] <small>([[:Төркем:Балтач районы музейлары|төркем]])</small> | group14style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list14 = {{*}}<small>'''''[[Балтач]]''''':</small> </br> {{*}}<small>''[[:Төркем:Балтач районының торак пунктлары|башка ТПлар]]'':</small> [[Мирхәйдәр Фәйзи музей-утары (Шода)|Мирхәйдәр Фәйзи]] <small>([[Шода]])</small> {{*}} [[Себер тракты тарихы һәм Муса Җәлил музее (Карадуган)|Себер тракты тарихы һәм Муса Җәлил]] <small>([[Карадуган]])</small> {{*}} [[Чепья «Халыклар дуслыгы» музее|туган як тарихы]] <small>([[Чепья]])</small> | group15 = [[Балык Бистәсе районы]] <small>([[:Төркем:Балык Бистәсе районы музейлары|төркем]])</small> | group15style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list15 = {{*}}<small>'''''[[Балык Бистәсе]]''''':</small> [[Балык Бистәсе туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>''[[:Төркем:Балык Бистәсе районының торак пунктлары|башка ТПлар]]'':</small> [[Котлы Бөкәш авыл тарихы музее|авыл тарихы]] <small>([[Котлы Бөкәш]])</small> {{*}} [[Олы Елга авыл тарихы музее|авыл тарихы]] <small>([[Олы Елга (Балык Бистәсе районы)|Олы Елга]])</small> | group16 = [[Баулы районы]] <small>([[:Төркем:Баулы районы музейлары|төркем]])</small> | group16style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list16 = {{*}}<small>'''''[[Баулы]]''''':</small> [[Баулы туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>''[[:Төркем:Баулы районы торак пунктлары‎|башка ТПлар]]'':</small> [[Фәнис Яруллин музее (Кызылъяр)|Фәнис Яруллин]] <small>([[Кызылъяр (Баулы районы)|Кызылъяр]])</small> | group17 = [[Биектау районы]] <small>([[:Төркем:Биектау районы музейлары|төркем]])</small> | group17style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list17 = {{*}}<small>'''''[[Биектау тимер юл станциясе бистәсе]]''''':</small> [[Биектау төбәк музее|төбәкне өйрәнү]]</br> {{*}}<small>''[[:Төркем:Биектау районының торак пунктлары|башка ТПлар]]'':</small> [[Иске Казан музей-тыюлыгы|Иске Казан тыюлыгы]] <small>([[Камай (Биектау районы)|Камай]])</small> {{*}} [[Салих Сәйдәшев музее (Өбрә)|Салих Сәйдәшев]] <small>([[Өбрә]])</small> | group18 = [[Бөгелмә районы]] <small>([[:Төркем:Бөгелмә районы музейлары|төркем]])</small> | group18style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list18 = {{*}}<small>'''''[[Бөгелмә]]''''':</small> [[Татар тарихы һәм мәдәнияте музее (Бөгелмә)|татар тарихы һәм мәдәнияте]] {{*}} [[Бөгелмә туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]] {{*}} [[Ярослав Һашек музее|Ярослав Һашек]]</br> {{*}}<small>''[[:Төркем:Бөгелмә районының торак пунктлары|башка ТПлар]]'':</small> | group19 = [[Буа районы]] <small>([[:Төркем:Буа районы музейлары|төркем]])</small> | group19style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list19 = {{*}}<small>'''''[[Буа (Татарстан)|Буа]]''''':</small> [[Буа туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>''[[:Төркем:Буа районының торак пунктлары|башка ТПлар]]'':</small> [[Татар Буасы авылы музее|авыл тарихы]] <small>([[Татар Буасы]])</small> {{*}} [[Бакый Урманче музей-йорты (Күл Черкене)|Бакый Урманче]] <small>([[Күл Черкене]])</small> | group20 = [[Зәй районы]] <small>([[:Төркем:Зәй районы музейлары|төркем]])</small> | group20style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list20 = {{*}}<small>'''''[[Зәй шәһәре|Зәй]]''''':</small> [[Зәй туган як тарихы музее|туган як тарихы]]</br> {{*}}<small>''[[:Төркем:Зәй районының торак пунктлары|башка ТПлар]]'':</small> | group21 = [[Кайбыч районы]] <small>([[:Төркем:Кайбыч районы музейлары|төркем]])</small> | group21style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list21 = {{*}}<small>'''''[[Олы Кайбыч]]''''':</small> [[Галия Кайбицкая музее (Олы Кайбыч)|Галия Кайбицкая]] {{*}} [[Кайбыч ягы музее|Кайбыч ягы]]</br> {{*}}<small>''[[:Төркем:Кайбыч районының торак пунктлары|башка ТПлар]]'':</small> [[Икмәк игү һәм көндәлек авыл тормышы музее|Икмәк игү һәм көндәлек авыл тормышы]] <small>([[Олы Подберезье]])</small> {{*}} [[Иске Тәрбит урта мәктәбе музее|Иске Тәрбит мәктәбе]] <small>([[Иске Тәрбит]])</small> {{*}} [[Тау иле керәшен татарлары музее|Тау иле керәшен татарлары]] <small>([[Хуҗа Хәсән]])</small> | group22 = [[Кама Тамагы районы]] <small>([[:Төркем:Кама Тамагы районы музейлары|төркем]])</small> | group22style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list22 = {{*}}<small>'''''[[Кама Тамагы]]''''':</small> [[Кама Тамагы туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]] {{*}} [[Туфан Миңнуллин музее (Кама Тамагы)|Туфан Миңнуллин ]]</br> {{*}}<small>''[[:Төркем:Кама Тамагы районының торак пунктлары|башка ТПлар]]'':</small> [[Максим Горький музее (Красновидово)|Максим Горький]] <small>([[Красновидово]])</small> | group23 = [[Кукмара районы]] <small>([[:Төркем:Кукмара районы музейлары|төркем]])</small> | group23style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list23 = {{*}}<small>'''''[[Кукмара]]''''':</small> [[Кукмара туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>''[[:Төркем:Кукмара районының торак пунктлары|башка ТПлар]]'':</small> | group24 = [[Лаеш районы]] <small>([[:Төркем:Лаеш районы музейлары|төркем]])</small> | group24style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list24 = {{*}}<small>'''''[[Лаеш]]''''':</small> [[Г. Р. Державин исемендәге Лаеш төбәге музее|Г. Р. Державин һәм туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>''[[:Төркем:Лаеш районының торак пунктлары|башка ТПлар]]'':</small> | group25 = [[Лениногорск районы]] <small>([[:Төркем:Лениногорск районы музейлары|төркем]])</small> | group25style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list25 = {{*}}<small>'''''[[Лениногорск]]''''':</small></br> {{*}}<small>''[[:Төркем:Лениногорск районының торак пунктлары|башка ТПлар]]'':</small> | group26 = [[Мамадыш районы]] <small>([[:Төркем:Мамадыш районы музейлары|төркем]])</small> | group26style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list26 = {{*}}<small>'''''[[Мамадыш]]''''':</small> [[Мамадыш туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>''[[:Төркем:Мамадыш районының торак пунктлары|башка ТПлар]]'':</small> [[Тәкәнеш туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]] <small>([[Түбән Тәкәнеш]])</small> {{*}} [[Фәрит Яруллин музее (Кече Сон)|Фәрит Яруллин]] <small>([[Кече Сон]])</small> {{*}} [[Шәйхи Маннур музей-китапханәсе (Тулбай)|Шәйхи Маннур]] <small>([[Тулбай]])</small> | group27 = [[Менделеевск районы]] <small>([[:Төркем:Менделеевск районы музейлары|төркем]])</small> | group27style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list27 = {{*}}<small>'''''[[Менделеевск]]''''':</small> [[Менделеевск туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>''[[:Төркем:Менделеевск районының торак пунктлары|башка ТПлар]]'':</small> | group28 = [[Минзәлә районы]] <small>([[:Төркем:Минзәлә районы музейлары|төркем]])</small> | group28style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list28 = {{*}}<small>'''''[[Минзәлә]]''''':</small> [[Муса Җәлил мемориаль музее (Минзәлә)|Муса Җәлил]] {{*}} [[Минзәлә туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>''[[:Төркем:Минзәлә районының торак пунктлары|башка ТПлар]]'':</small> | group29 = [[Мөслим районы]] <small>([[:Төркем:Мөслим районы музейлары|төркем]])</small> | group29style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list29 = {{*}}<small>'''''[[Мөслим (Мөслим районы)|Мөслим]]''''':</small> [[Мөслим туган як тарихы музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>''[[:Төркем:Мөслим районының торак пунктлары|башка ТПлар]]'':</small> | group30 = [[Норлат районы]] <small>([[:Төркем:Норлат районы музейлары|төркем]])</small> | group30style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list30 = {{*}}<small>'''''[[Норлат]]''''':</small> [[Кама аръягы һәм Нурлат шәһәре тарихы төбәк музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>''[[:Төркем:Норлат районы торак пунктлары|башка ТПлар]]'':</small> [[Габдулла Кариев музее (Күлбай Мораса)|Габдулла Кариев]] <small>([[Күлбай Мораса]])</small> | group31 = [[Питрәч районы]] <small>([[:Төркем:Питрәч районы музейлары|төркем]])</small> | group31style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list31 = {{*}}<small>'''''[[Питрәч]]''''':</small> [[Питрәч районы туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>''[[:Төркем:Питрәч районының торак пунктлары|башка ТПлар]]'':</small> [[Петр Гаврилов музее (Әлбәдән)|Петр Гаврилов]] <small>([[Әлбәдән]])</small> {{*}} [[Ленино-Кокушкино музей-тыюлыгы|тарихи-мәдәни музей-тыюлыгы]] <small>([[Апакай]])</small> {{*}} [[Крәш-Сәрдә туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]] <small>([[Керәшен Сәрдәсе]])</small> | group32 = [[Саба районы]] <small>([[:Төркем:Саба районы музейлары|төркем]])</small> | group32style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list32 = {{*}}<small>'''''[[Байлар Сабасы]]''''':</small></br> {{*}}<small>''[[:Төркем:Саба районының торак пунктлары|башка ТПлар]]'':</small> [[Саба урман хуҗалыгы тарихы музее|урман хуҗалыгы тарихы]] <small>([[Лесхоз бистәсе]])</small> | group33 = [[Сарман районы]] <small>([[:Төркем:Сарман районы музейлары|төркем]])</small> | group33style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list33 = {{*}}<small>'''''[[Сарман]]''''':</small> [[Бөек Ватан сугышы һәм Туган якны өйрәнү музее (Сарман)|Бөек Ватан сугышы һәм туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>''[[:Төркем:Сарман районының торак пунктлары|башка ТПлар]]'':</small> | group34 = [[Спас районы]] <small>([[:Төркем:Спас районы музейлары|төркем]])</small> | group34style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list34 = {{*}}<small>'''''[[Болгар (Спас районы)|Болгар]]''''':</small> [[Икмәк музее (Болгар)|икмәк]] {{*}} [[Болгар дәүләт тарихи-архитектура музей-тыюлыгы|тарихи-архитектура тыюлыгы]]</br> {{*}}<small>''[[:Төркем:Спас районы торак пунктлары|башка ТПлар]]'':</small> [[Иске Рәҗәп музее|тарих-туган якны өйрәнү]] <small>([[Иске Рәҗәп]])</small> | group35 = [[Теләче районы]] <small>([[:Төркем:Теләче районы музейлары|төркем]])</small> | group35style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list35 = {{*}}<small>'''''[[Теләче]]''''':</small> [[Теләче туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>''[[:Төркем:Теләче районының торак пунктлары|башка ТПлар]]'':</small> | group36 = [[Тукай районы]] <small>([[:Төркем:Тукай районы музейлары|төркем]])</small> | group36style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list36 = [[Һиндукуш (музей)|Һиндукуш]] <small>([[Иске Абдул]])</small> | group37 = [[Түбән Кама районы]] <small>([[:Төркем:Түбән Кама районы музейлары|төркем]])</small> | group37style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list37 = {{*}}<small>'''''[[Түбән Кама]]''''':</small> [[Әхсән Фәтхетдинов музее (Түбән Кама)|Әхсән Фәтхетдинов]] {{*}} [[Түбән Кама комплекслы музее|тарих, туган як һәм заманча инфраструктураны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>''[[:Төркем:Түбән Кама районы торак пунктлары|башка ТПлар]]'':</small> | group38 = [[Тәтеш районы]] <small>([[:Төркем:Тәтеш районы музейлары|төркем]])</small> | group38style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list38 = {{*}}<small>'''''[[Тәтеш]]''''':</small> [[Тәтеш балык тоту тарихы музее|балык тоту тарихы]] {{*}} [[Тәтеш төбәге тарихы музее|төбәк тарихы]]</br> {{*}}<small>''[[:Төркем:Тәтеш районы торак пунктлары|башка ТПлар]]'':</small> [[Иван Яковлев мемориаль музее (Күшки-Яңа Тимбай)|Иван Яковлев]] <small>([[Күшки-Яңа Тимбай]])</small> | group39 = [[Чирмешән районы]] <small>([[:Төркем:Чирмешән районы музейлары|төркем]])</small> | group39style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list39 = {{*}}<small>'''''[[Чирмешән]]''''':</small> [[Чирмешән туган як тарихы музее|туган як тарихы]]</br> {{*}}<small>''[[:Төркем:Чирмешән районының торак пунктлары|башка ТПлар]]'':</small> | group40 = [[Чистай районы]] <small>([[:Төркем:Чистай районы музейлары|төркем]])</small> | group40style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list40 = {{*}}<small>'''''[[Чистай]]''''':</small> [[2 нче гимназия музее (Чистай)|2 гимназиянең шәһәр һәм тирә як тарихы]] {{*}} [[Борис Пастернак музее (Чистай)|Борис Пастернак]] {{*}} [[Чистай дәүләт тарихи-архитектура һәм әдәби музей-тыюлыгы|тарихи-архитектура һәм әдәби тыюлыгы]] {{*}} [[Чистай өяз музее|Чистай өязе]]</br> {{*}}<small>''[[:Төркем:Чистай районының торак пунктлары|башка ТПлар]]'':</small> [[Гаяз Исхакый музее (Яуширмә)|Гаяз Исхакый]] <small>([[Яуширмә]])</small> | group41 = [[Чүпрәле районы]] <small>([[:Төркем:Чүпрәле районы музейлары|төркем]])</small> | group41style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list41 = {{*}}<small>'''''[[Иске Чүпрәле]]''''':</small> [[Чүпрәле районы туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>''[[:Төркем:Чүпрәле районының торак пунктлары|башка ТПлар]]'':</small> [[Ә. Ш. Әбдриев исемендәге «Җир һәм кешеләр» музее (Иске Шәйморза)|Ә. Ш. Әбдриев, татар һәм чуаш мәдәнияте]] <small>([[Иске Шәйморза]])</small> {{*}} [[Петр Дементьев музее (Үби)|Петр Дементьев]] <small>([[Үби]])</small> | group42 = [[Югары Ослан районы]] <small>([[:Төркем:Югары Ослан районы музейлары|төркем]])</small> | group42style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list42 = {{*}}<small>'''''[[Югары Ослан]]''''':</small> [[Югары Ослан төбәкне өйрәнү музее|төбәкне өйрәнү]]</br> {{*}}<small>''[[:Төркем:Югары Ослан районы торак пунктлары|башка ТПлар]]'':</small> [[Янка Купала музее (Печище)|Янка Купала]] <small>([[Печище (Татарстан)|Печище]])</small> | group43 = [[Ютазы районы]] <small>([[:Төркем:Ютазы районы музейлары|төркем]])</small> | group43style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list43 = {{*}}<small>'''''[[Ютазы]]''''':</small></br> {{*}}<small>''[[:Төркем:Ютазы районының торак пунктлары|башка ТПлар]]'':</small> [[Кәрәкәшле музее|туган як тарихын өйрәнү]] <small>([[Кәрәкәшле]])</small> | group44 = [[Яшел Үзән районы]] <small>([[:Төркем:Яшел Үзән районы музейлары|төркем]])</small> | group44style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list44 = {{*}}<small>'''''[[Яшел Үзән]]''''':</small> [[Каюм Насыйри исемендәге мәктәп музее|10 гимназиянең Каюм Насыйри һәм этнография музее]] {{*}} [[Яшел Үзән сәнгать галереясы|сәнгать галереясы]] {{*}} [[Яшел Үзән тарихи-мәдәни мирасы музее|тарихи-мәдәни мирасы]]</br> {{*}}<small>''[[:Төркем:Яшел Үзән районының торак пунктлары|башка ТПлар]]'':</small> [[Афзал Шамов музее|Афзал Шамов]] <small>([[Татар Танае]])</small> {{*}} [[Зөя утрау-шәһәрчеге музей-тыюлыгы|утрау-шәһәрчеге тыюлыгы]] <small>([[Зөя (Яшел Үзән районы)|Зөя]])</small> {{*}} [[Каюм Насыйри исемендәге архитектура-этнография комплексы (Олы Ачасыр)|Каюм Насыйри, архитектура-этнография комплексы]] <small>([[Олы Ачасыр]])</small> {{*}} [[Константин Васильевның музей-йорты (Васильево)|Константин Васильев]] <small>([[Васильево]])</small> | group45 = [[Яңа Чишмә районы]] <small>([[:Төркем:Яңа Чишмә районы музейлары|төркем]])</small> | group45style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list45 = {{*}}<small>'''''[[Яңа Чишмә]]''''':</small> [[Яңа Чишмә туган якны өйрәнү музее|туган якны өйрәнү]]</br> {{*}}<small>''[[:Төркем:Яшел Үзән районының торак пунктлары|башка ТПлар]]'':</small> [[Буыннар мирасы музее (Акбүре)|буыннар мирасы]] <small>([[Акбүре]])</small> {{*}} [[Шахмай авылы тарихы музее|Фәйзуллиннар, Мирхәйдәр Фәйзи һәм авыл тарихы]] <small>([[Шахмай]])</small> {{*}} [[Халык иҗаты һәм көнкүреше музее (Зирекле)|халык иҗаты һәм көнкүреше]] <small>([[Зирекле (Яңа Чишмә районы)|Зирекле]])</small> | belowstyle = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | below = * [[Татарстан Республикасы Мәдәният министрлыгы]] * [[Татарстан Республикасы Дәүләт Советы]]ның [[Татарстан Республикасы Дәүләт Советының Мәгариф, мәдәният, фән һәм милли мәсьәләләр комитеты|Мәгариф, мәдәният, фән һәм милли мәсьәләләр комитеты]] * [[Русия Федерациясе мәдәният министрлыгы|Россия Федерациясе мәдәният министрлыгы]] * [[Русия Федерациясенең Федераль Мәҗлесе|РФ Федераль Җыелышының]] [[Дәүләт Думасы]]ндагы [[Русия Дәүләт думасының Мәдәният комитеты|Мәдәният комитеты]] * [[Русия Федерациясенең Федераль Мәҗлесе|РФ Федераль Җыелышының]] [[Федерация Советы]]ндагы [[Федерация Советының Фән, мәгариф һәм мәдәният комитеты|Фән, мәгариф һәм мәдәният комитеты]] * [[Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасы]] }}<noinclude> [[Төркем:Калыплар:Татарстан]][[Төркем:Википедия:Акыллы Татарстан]] </noinclude> 76d5tcjekm0493ky7orv89zl4paehbk Мөнирә (мәчет, Кемерово) 0 588183 3526369 2022-08-04T15:25:50Z Әмир 15082 яңа бит ясау wikitext text/x-wiki {{Гыйбадәтханә |Гыйбадәтханә төре = [[Мәчет]] |Татар атамасы = Мөнирә мәчете |Үз атамасы = {{lang-ru| Мечеть Мунира}} |Рәсем = Мөнирә (Кемерово).jpg |Рәсем язуы = |Рәсем зурлыгы = |Хәзерге халәте = |Ил = Россия |Урнашу урыны статусы = Шәһәр |Урнашу урыны = 650003, <br/> [[Файл:Flag of Kemerovo oblast.svg|20px]] [[Кемерово өлкәсе]],<br/> [[Файл:Flag of Kemerovo.svg|20px]] [[Кемерово]], Ленин пр., 147 |Координатлары = 55°35′16″; 86°18′00″ |Дин = [[Ислам]] |Мәхәллә = [[Россия мөселманнары Дини җыены]]<br/> [[Кемерово өлкәсе мөселманнарының Диния нәзарәте]]<br/> «Мөнирә» ислам оешмасы |Кайсы дини агымга карый = [[сөнни]] ислам / [[хәнәфи мәзһәбе]] |Бина төре = манарасы бина янәшәсендә урнашкан мәчет |Архитектура стиле = Сәмәрканд стиле, төрек стиле |Проект авторы = Александр Кривомазов |Төзүче = |Нигезләүче = |Беренче телгә алу = |Нигезләү = 1999 ел |Төп даталар = 2008 ел – ачылу |Юк ителгән = |Төзелешнең башлануы = 1999 |Төзелешнең тәмамлануы = 2008 |Янкормалары = |Ядкәрләре = |Халәте = гамәлдә |Сайт = |Commons = }} {{мәгънәләр|Мөнирә (мәчет)}} '''Мөнирә''' ({{lang-ru|Мунира}}) – [[Кемерово]] шәһәрендә урнашкан ислам гыйбадәтханәсе (''җәмигъ мәчете''). [[Россия мөселманнары Дини җыены]]на керүче [[Кемерово өлкәсе мөселманнарының Диния нәзарәте]] составындагы «Мөнирә» ислам оешмасы карамагында. Кемерово өлкәсе мөселманнарының Диния нәзарәте дә әлеге мәчет комплексында урнашкан. == Тарих == [[1988 ел]] ахырында Кемерово мөселманнары тарафыннан мәчет өчен йорт сатып алына. Җәмигъ мәчете Кемерово шәһәренең барлык милләт һәм конфессияләр халкы акчасына төзелгән. Кемерово өлкәсе губернаторы зур ярдәм иткән. 1999 елның 27 октябрендә Кемерово Җәмигъ мәчете нигезенә беренче таш салынган. Нигез ташын салу тантанасында 1997-2018 елларда Кемерово өлкәсе губернаторы булган [[Әман Түлиев|Аман Тулеев]] катнашкан. 2008 елның 21 октябрендә рухи-мәдәни комплекс файдалануга тапшырыла<ref>''Калиль Кабдулвахитов''. [https://dumrf.ru/common/interview/3081 «Мунира», озаряющая сердца.] ДУМ РФ, 6.04.2012</ref>. »Мөнирә» мәчете Кемерово өлкәсе губернаторы [[Әман Түлиев|Амангельды Тулеевның]] әнисе Мөнирә Фәиз кызы Власова (Насыйрова, 1921―2001) исемен йөртә <ref>[https://dumrf.ru/common/interview/3081 «Мунира», озаряющая сердца]</ref>. Мәчет ачылганда [[җомга намазы]]на 25-30 кеше җыелса, бер елдан соң 300 кеше, хәзер җомга намазларына 500 мөселман йөри <ref>[http://www.islam-portal.ru/novosti/104/3222/ Муфтий Кемеровской области: РИУ – наиболее приемлемое образование для татар.] Исламский портал</ref>. == Тасвирлама == Мәчет Кемерово шәһәренең Ленин районында, шәһәр читендә, ике проспект (Ленин һәм Ленинград проспектлары) киселешендә төзелгән<ref>[https://o-kemerovo.ru/соборная-мечеть-мунира/ Мечеть Мунира в Кемерово]</ref>. Мәчетнең баш архитекторы – Александр Артемьевич Кривомазов. Өч катлы матур якты бина 30 м биеклектә. Мәчетнең гарәп стилендә төзелгән 2 [[манара]]сы бар, аларның биеклеге ― 48 м. Мәчетнең алтын йөгертелгән [[яшел төс|яшел]] [[гөмбәз]]е Сәмәрканд стилендә эшләнгән, калган өлеше — төрекчә. Мәчетнең 30 м биеклектәге, 20 м диаметрлы космик гөмбәзенең проектын баш архитектор Александр Кривомазов уйлап тапкан. Мәчет биналарының гомуми мәйданы 11 мең кв. м. тәшкил итә, алар 400 кешегә исәпләнгән. Мәчет ике лифт белән җиһазландырылган. Коляскадагы инвалидлар өчен махсус пандуслар каралган. Мәчетнең әйләнә-тирәсе төзекләндерелгән. [[Хөтбә]] [[рус теле]]ндә укыла. [[Җомга вәгазе]] төп залда ике телдә – рус һәм [[гарәп теле|гарәп]] телләрендә уза. Берәр милли җәмгыять үз телендә вәгазь яки лекция үткәрергә тели икән, аны конференц-залда уздыра ала. Мәчет каршында составына 12 кеше (һәр милләттән икешәр кеше) кергән Милләтләр Советы эшли<ref>[http://www.ansar.ru/person/muftij-kemerovskoj-oblasti-rasschityvajte-na-svoi-sily Муфтий Кемеровской области: "Рассчитывайте на свои силы"]</ref>. Мәчет каршында китапханә, кибет, ислам нигезләре буенча курслар эшли. Ай саен дүрт биттә А3 форматындагы төсле «Мунира» газетасы дөнья күрә. [[Имам]]-[[хатиб]] ― Рәис улы Рубин хәзрәт Мөниров<ref>[http://dumko42.ru/index.php?option=com_content&view=article&id=630%3A2015-03-30-10-06-47&catid=47%3A1&Itemid=58 Мусульманская организация "Мунира" г. Кемерово]</ref> <ref>[http://kamizvestiya.ru/articles/media/2018/1/22/iz-kamyishlyi-v-kemerovo-cherez-kair/ Из Камышлы в Кемерово, через Каир.] «Камышлинские известия», 22.01.2018{{ref-ru}}</ref>. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == * {{cite web |url = http://dumko42.ru/mmro/kemerovo.html |title = Мечети Кемерово |author = |date = |work = |publisher = Духовное управление мусульман Кемеровской области |accessdate = 2012-05-12 |lang = ru |archiveurl = https://www.webcitation.org/67y1fEEHq?url=http://dumko42.ru/mmro/kemerovo.html |archivedate = 2012-05-27 |deadlink = no }} * {{cite web |url = http://sibdepo.ru/2008/10/23/samaja-bolshaja-mechet-v-kuzbasse-otkrylas-v.html |title = Самая большая мечеть в Кузбассе открылась в Кемерово |author = |date = 2023-10-08 |work = |publisher = Сібдепо |accessdate = 2012-05-12 |lang = ru |archiveurl = |archivedate = |deadlink = no }} * {{cite web |url = http://kemerovomuslim.ru/2012/05/мунира-озаряющая-сердца/ |title = «Мунира», озаряющая сердца |author = |date = 2012-05-02 |work = |publisher = Мусульмане Кузбасса |accessdate = 2012-05-12 |lang = ru |archiveurl = https://www.webcitation.org/67y1hdIax?url=http://kemerovomuslim.ru/2012/05/%D0%BC%D1%83%D0%BD%D0%B8%D1%80%D0%B0-%D0%BE%D0%B7%D0%B0%D1%80%D1%8F%D1%8E%D1%89%D0%B0%D1%8F-%D1%81%D0%B5%D1%80%D0%B4%D1%86%D0%B0/ |archivedate = 2012-05-27 |deadlink = yes }} * {{cite web |url = http://islamcenter.ru/?item=429 |title = Мечеть «Мунира» |author = |date = |work = |publisher = Исламский интернет-каталог «Ислам-Центр» |accessdate = 2012-05-13 |lang = ru |archiveurl = https://www.webcitation.org/6Aprex08P?url=http://islamcenter.ru/?item=429 |archivedate = 2012-09-21 |deadlink = no }} * [[Файл:YouTube Logo 2017.svg|60px]] [https://www.youtube.com/watch?v=212RNDQV8Co&feature=emb_imp_woyt Мунира, соборная мечеть в Кемерово.] [[YouTube]] (''видео, 1:51'') == Моны да карагыз == * [[Кемерово өлкәсе мөселманнарының Диния нәзарәте]] {{Россия җәмигъ мәчетләре}} [[Төркем:Әлифба буенча мәчетләр]] [[Төркем:Кемерово мәчетләре]] [[Төркем:2008 елда төзелгән мәчетләр]] c10rp0980pha61bm33fxn3ikhng6ctp Мөнирә (мәчет) 0 588184 3526370 2022-08-04T15:27:32Z Әмир 15082 яңа бит ясау wikitext text/x-wiki '''Мөнирә''' — мәчет исеме. * [[Мөнирә (мәчет, Кемерово)]], 2008 елда ачылган. * [[Мөнирә (мәчет, Уфа)]], 2011 елда ачылган. {{күп мәгънәле}} mv22t815yhvrhglk9sa310jkeoao6lb Төркем:Кемерово мәчетләре 14 588185 3526373 2022-08-04T15:37:30Z Әмир 15082 төркем ясау wikitext text/x-wiki [[Төркем:Кемерово өлкәсе мәчетләре]] [[Төркем:Кемерово биналары һәм корылмалары]] dz0q4x98if78as0kt0cby2loznn7msh Төркем:Кемерово өлкәсе мәчетләре 14 588186 3526374 2022-08-04T15:38:39Z Әмир 15082 төркем ясау wikitext text/x-wiki [[Төркем:Россия Федерациясе субъектлары буенча мәчетләр]][[Төркем:Кемерово өлкәсендә ислам]] ezy9bqs1ccfge037n4p66tjv4cnsq4j Төркем:Кемерово өлкәсендә ислам 14 588187 3526375 2022-08-04T15:39:27Z Әмир 15082 төркем ясау wikitext text/x-wiki [[Төркем:Россия Федерациясе субъектлары буенча ислам]][[Төркем:Кемерово өлкәсендә дин]] bcu7sqkhl0ddy0ih6k6kx85mhrzaryw Төркем:Кемерово өлкәсендә дин 14 588188 3526376 2022-08-04T15:40:10Z Әмир 15082 төркем ясау wikitext text/x-wiki [[Төркем:Россия Федерациясе субъектлары буенча дин]][[Төркем:Кемерово өлкәсе мәдәнияте]] 582f39fgqyjnhzwdsrz0r8jg1jn0d5e Төркем:Кемерово өлкәсе мәдәнияте 14 588189 3526377 2022-08-04T15:40:50Z Әмир 15082 төркем ясау wikitext text/x-wiki [[Төркем:Русия субъектлары буенча мәдәният]][[Төркем:Кемерово өлкәсе]] g96211gbo4u2jhlpcv28idrjxqot8c6 Төркем:Кемерово биналары һәм корылмалары 14 588190 3526380 2022-08-04T15:47:09Z Әмир 15082 төркем ясау wikitext text/x-wiki [[Төркем:Россия шәһәрләре буенча биналар һәм корылмалар]][[Төркем:Кемерово өлкәсе биналары һәм корылмалары]] 45q00fomqn5vdv9m6f3rz18thfwuwe3 Төркем:Кемерово өлкәсе биналары һәм корылмалары 14 588191 3526382 2022-08-04T15:49:01Z Әмир 15082 төркем ясау wikitext text/x-wiki [[Төркем:Русия Федерациясе субъектлары буенча биналар һәм корылмалар]][[Төркем:Кемерово өлкәсе]] lcin4ozou3nb3ttq9062vpnklb740j9 Бәхәс:Иске Ярмәк 1 588192 3526383 2022-08-04T15:55:38Z Әмир 15082 /* Бәхәс өчен урын */ яңа бүлек wikitext text/x-wiki == Бәхәс өчен урын == Әмир, ни өчен сез мәкаләләрдәге исемлекләрне тулыландырганда, алардагы структураны исәпкә алмыйсыз? Ул бүлекне укыгач, Иске Ярмәктә 1959 елгы гер күтәрүчедән атаклырак шәхесләр чыкмаган. Бу гамәлегез нәрсә аңлата [https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%98%D1%81%D0%BA%D0%B5_%D0%AF%D1%80%D0%BC%D3%99%D0%BA&diff=next&oldid=3525790], вандаллыкны кайдан күрдегез? [[Махсус:Кертемнәр/85.233.76.84|85.233.76.84]] 3 авг 2022, 12:48 (UTC) :'''Аноним''', беренчедән, дәгъваларыгызны монда язмагыз, аның өчен мәкаләнең Бәхәс бите бар. Икенчедән, сезгә, «структура»ны кат-кат яклап маташканчы, әлеге исемлекне укыган кешеләргә берни әйтмәскә мөмкин булган Хөснулла Баһаветдин, Халикъ Садрый, Рәшит Шамкаев, Зыя Ярмәки исемнәре янына аларның ни өчен «1959 елгы гер күтәрүчедән атаклырак шәхесләр» булуын өстәмәскә. --[[Кулланучы:Әмир|Әмир]] ([[Кулланучы бәхәсе:Әмир|бәхәс]]) 3 авг 2022, 18:25 (UTC) :: Аноним теркәлеп, 4 көн эчендә 15 үзгәреш кертеп, авторасланган кулланучы булгач үзгәрешләр кертә алыр. Идарәчегә мәкаләне үзгәрешләр сугышыннан яклаган өчен рәхмәт, ә шул кагыйдәне бозган аноним авторасланган статусын алганчы претензияләрен мәкаләнең бәхәс битендә генә яза алачак.--[[Кулланучы:Ilnur efende|Ilnur efende]] ([[Кулланучы бәхәсе:Ilnur efende|бәхәс]]) 3 авг 2022, 19:27 (UTC) :::Минемчә, администрация юк эш белән шөгелләнә. Мәкалә сыйфатын, редакторлыкны яхшырту урынына кулланучылар белән якалаша, власть күрсәтә. Ирекле википедиядә һәм аноним һәм теркәлгән килеш язмалар кертергә хокуклар бар һәм бу шәхси мәсьәлә. Укучы буларак кайсыбер авыл-район сәхифәләренә кергәндә, игътибардан читтә калмый: анда тыйнак кына халык язучылары, халык рәссамнары, генераллар туган дип исәпкә алына һәм шулар арасында берәр "зур кеше" - ике ел элек диплом яклаган берәр иптәш турында тулы энциклопедик белешмә кукыраеп тора [https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BE%D0%BB%D0%B3%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D1%80_%D1%80%D0%B0%D0%B9%D0%BE%D0%BD%D1%8B#%D0%A0%D0%B0%D0%B9%D0%BE%D0%BD_%D2%97%D0%B8%D1%80%D0%B5%D0%BD%D0%B4%D3%99_%D1%82%D1%83%D0%B3%D0%B0%D0%BD_%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%8B%D0%BB%D0%B3%D0%B0%D0%BD_%D0%BA%D0%B5%D1%88%D0%B5%D0%BB%D3%99%D1%80]. Бер персонаны күпертеп күрсәтүче кеше моны аңламый микәнни? [[Махсус:Кертемнәр/85.233.76.91|85.233.76.91]] 4 авг 2022, 08:21 (UTC) ::::Википедиянең иреклелеге - аны ирекле килеш кулланып булуын гына аңлата, биредә башка иреклекләр юк. Мәкаләдә үзгәртүләр сугышы ясауга да бернинди ирекле хокук юк. Сезне дә кагыйдәләргә нигезләнеп, мәкаләләр сыйфатын арттырырга чакырабыз. Шат булырбыз. [[Кулланучы:Ilnur efende|Ilnur efende]] ([[Кулланучы бәхәсе:Ilnur efende|бәхәс]]) 4 авг 2022, 10:12 (UTC) :::: {{цитата|автор=|Википедию может свободно редактировать любой человек без каких-либо ограничений по полу, возрасту, образованию, гражданству и иным признакам, причём без премодерации. При этом следует понимать, что свобода редактирования существующего текста, включая его полное удаление, одним участником означает также, что другие тоже вправе свободно редактировать его текст, вплоть до полного его удаления.}} Ягъни мәсьәлән, добросоветсный кулланучының иреген кысу турында сүз дә булалмый!--[[Махсус:Кертемнәр/85.233.76.91|85.233.76.91]] 4 авг 2022, 10:27 (UTC) ehrt05fmulkk203e0ny0p2wd67az83r 3526610 3526383 2022-08-05T06:41:37Z 85.233.76.91 wikitext text/x-wiki == Бәхәс өчен урын == Әмир, ни өчен сез мәкаләләрдәге исемлекләрне тулыландырганда, алардагы структураны исәпкә алмыйсыз? Ул бүлекне укыгач, Иске Ярмәктә 1959 елгы гер күтәрүчедән атаклырак шәхесләр чыкмаган. Бу гамәлегез нәрсә аңлата [https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%98%D1%81%D0%BA%D0%B5_%D0%AF%D1%80%D0%BC%D3%99%D0%BA&diff=next&oldid=3525790], вандаллыкны кайдан күрдегез? [[Махсус:Кертемнәр/85.233.76.84|85.233.76.84]] 3 авг 2022, 12:48 (UTC) :'''Аноним''', беренчедән, дәгъваларыгызны монда язмагыз, аның өчен мәкаләнең Бәхәс бите бар. Икенчедән, сезгә, «структура»ны кат-кат яклап маташканчы, әлеге исемлекне укыган кешеләргә берни әйтмәскә мөмкин булган Хөснулла Баһаветдин, Халикъ Садрый, Рәшит Шамкаев, Зыя Ярмәки исемнәре янына аларның ни өчен «1959 елгы гер күтәрүчедән атаклырак шәхесләр» булуын өстәмәскә. --[[Кулланучы:Әмир|Әмир]] ([[Кулланучы бәхәсе:Әмир|бәхәс]]) 3 авг 2022, 18:25 (UTC) :: Аноним теркәлеп, 4 көн эчендә 15 үзгәреш кертеп, авторасланган кулланучы булгач үзгәрешләр кертә алыр. Идарәчегә мәкаләне үзгәрешләр сугышыннан яклаган өчен рәхмәт, ә шул кагыйдәне бозган аноним авторасланган статусын алганчы претензияләрен мәкаләнең бәхәс битендә генә яза алачак.--[[Кулланучы:Ilnur efende|Ilnur efende]] ([[Кулланучы бәхәсе:Ilnur efende|бәхәс]]) 3 авг 2022, 19:27 (UTC) :::Минемчә, администрация юк эш белән шөгелләнә. Мәкалә сыйфатын, редакторлыкны яхшырту урынына кулланучылар белән якалаша, власть күрсәтә. Ирекле википедиядә һәм аноним һәм теркәлгән килеш язмалар кертергә хокуклар бар һәм бу шәхси мәсьәлә. Укучы буларак кайсыбер авыл-район сәхифәләренә кергәндә, игътибардан читтә калмый: анда тыйнак кына халык язучылары, халык рәссамнары, генераллар туган дип исәпкә алына һәм шулар арасында берәр "зур кеше" - ике ел элек диплом яклаган берәр иптәш турында тулы энциклопедик белешмә кукыраеп тора [https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BE%D0%BB%D0%B3%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D1%80_%D1%80%D0%B0%D0%B9%D0%BE%D0%BD%D1%8B#%D0%A0%D0%B0%D0%B9%D0%BE%D0%BD_%D2%97%D0%B8%D1%80%D0%B5%D0%BD%D0%B4%D3%99_%D1%82%D1%83%D0%B3%D0%B0%D0%BD_%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%8B%D0%BB%D0%B3%D0%B0%D0%BD_%D0%BA%D0%B5%D1%88%D0%B5%D0%BB%D3%99%D1%80]. Бер персонаны күпертеп күрсәтүче кеше моны аңламый микәнни? [[Махсус:Кертемнәр/85.233.76.91|85.233.76.91]] 4 авг 2022, 08:21 (UTC) ::::Википедиянең иреклелеге - аны ирекле килеш кулланып булуын гына аңлата, биредә башка иреклекләр юк. Мәкаләдә үзгәртүләр сугышы ясауга да бернинди ирекле хокук юк. Сезне дә кагыйдәләргә нигезләнеп, мәкаләләр сыйфатын арттырырга чакырабыз. Шат булырбыз. [[Кулланучы:Ilnur efende|Ilnur efende]] ([[Кулланучы бәхәсе:Ilnur efende|бәхәс]]) 4 авг 2022, 10:12 (UTC) :::: {{цитата|автор=|Википедию может свободно редактировать любой человек без каких-либо ограничений по полу, возрасту, образованию, гражданству и иным признакам, причём без премодерации. При этом следует понимать, что свобода редактирования существующего текста, включая его полное удаление, одним участником означает также, что другие тоже вправе свободно редактировать его текст, вплоть до полного его удаления.}} Ягъни мәсьәлән, добросоветсный кулланучының иреген кысу турында сүз дә булалмый!--[[Махсус:Кертемнәр/85.233.76.91|85.233.76.91]] 4 авг 2022, 10:27 (UTC) * Фикерем исбатланган, каршы дәлилләр яңгырамады, ләкин төзәтим дисәм, кулланучы Әмир, модератор вазифасыннан файдаланып, мәкаләне үзгәртүне тыйган. --[[Махсус:Кертемнәр/85.233.76.91|85.233.76.91]] 5 авг 2022, 06:41 (UTC) lwwvyx76y25c1ou3ae9mcq448tzlxn3 3526680 3526610 2022-08-05T11:03:46Z Ilnur efende 6874 /* Бәхәс өчен урын */ Ответ wikitext text/x-wiki == Бәхәс өчен урын == Әмир, ни өчен сез мәкаләләрдәге исемлекләрне тулыландырганда, алардагы структураны исәпкә алмыйсыз? Ул бүлекне укыгач, Иске Ярмәктә 1959 елгы гер күтәрүчедән атаклырак шәхесләр чыкмаган. Бу гамәлегез нәрсә аңлата [https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%98%D1%81%D0%BA%D0%B5_%D0%AF%D1%80%D0%BC%D3%99%D0%BA&diff=next&oldid=3525790], вандаллыкны кайдан күрдегез? [[Махсус:Кертемнәр/85.233.76.84|85.233.76.84]] 3 авг 2022, 12:48 (UTC) :'''Аноним''', беренчедән, дәгъваларыгызны монда язмагыз, аның өчен мәкаләнең Бәхәс бите бар. Икенчедән, сезгә, «структура»ны кат-кат яклап маташканчы, әлеге исемлекне укыган кешеләргә берни әйтмәскә мөмкин булган Хөснулла Баһаветдин, Халикъ Садрый, Рәшит Шамкаев, Зыя Ярмәки исемнәре янына аларның ни өчен «1959 елгы гер күтәрүчедән атаклырак шәхесләр» булуын өстәмәскә. --[[Кулланучы:Әмир|Әмир]] ([[Кулланучы бәхәсе:Әмир|бәхәс]]) 3 авг 2022, 18:25 (UTC) :: Аноним теркәлеп, 4 көн эчендә 15 үзгәреш кертеп, авторасланган кулланучы булгач үзгәрешләр кертә алыр. Идарәчегә мәкаләне үзгәрешләр сугышыннан яклаган өчен рәхмәт, ә шул кагыйдәне бозган аноним авторасланган статусын алганчы претензияләрен мәкаләнең бәхәс битендә генә яза алачак.--[[Кулланучы:Ilnur efende|Ilnur efende]] ([[Кулланучы бәхәсе:Ilnur efende|бәхәс]]) 3 авг 2022, 19:27 (UTC) :::Минемчә, администрация юк эш белән шөгелләнә. Мәкалә сыйфатын, редакторлыкны яхшырту урынына кулланучылар белән якалаша, власть күрсәтә. Ирекле википедиядә һәм аноним һәм теркәлгән килеш язмалар кертергә хокуклар бар һәм бу шәхси мәсьәлә. Укучы буларак кайсыбер авыл-район сәхифәләренә кергәндә, игътибардан читтә калмый: анда тыйнак кына халык язучылары, халык рәссамнары, генераллар туган дип исәпкә алына һәм шулар арасында берәр "зур кеше" - ике ел элек диплом яклаган берәр иптәш турында тулы энциклопедик белешмә кукыраеп тора [https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BE%D0%BB%D0%B3%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D1%80_%D1%80%D0%B0%D0%B9%D0%BE%D0%BD%D1%8B#%D0%A0%D0%B0%D0%B9%D0%BE%D0%BD_%D2%97%D0%B8%D1%80%D0%B5%D0%BD%D0%B4%D3%99_%D1%82%D1%83%D0%B3%D0%B0%D0%BD_%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%8B%D0%BB%D0%B3%D0%B0%D0%BD_%D0%BA%D0%B5%D1%88%D0%B5%D0%BB%D3%99%D1%80]. Бер персонаны күпертеп күрсәтүче кеше моны аңламый микәнни? [[Махсус:Кертемнәр/85.233.76.91|85.233.76.91]] 4 авг 2022, 08:21 (UTC) ::::Википедиянең иреклелеге - аны ирекле килеш кулланып булуын гына аңлата, биредә башка иреклекләр юк. Мәкаләдә үзгәртүләр сугышы ясауга да бернинди ирекле хокук юк. Сезне дә кагыйдәләргә нигезләнеп, мәкаләләр сыйфатын арттырырга чакырабыз. Шат булырбыз. [[Кулланучы:Ilnur efende|Ilnur efende]] ([[Кулланучы бәхәсе:Ilnur efende|бәхәс]]) 4 авг 2022, 10:12 (UTC) :::: {{цитата|автор=|Википедию может свободно редактировать любой человек без каких-либо ограничений по полу, возрасту, образованию, гражданству и иным признакам, причём без премодерации. При этом следует понимать, что свобода редактирования существующего текста, включая его полное удаление, одним участником означает также, что другие тоже вправе свободно редактировать его текст, вплоть до полного его удаления.}} Ягъни мәсьәлән, добросоветсный кулланучының иреген кысу турында сүз дә булалмый!--[[Махсус:Кертемнәр/85.233.76.91|85.233.76.91]] 4 авг 2022, 10:27 (UTC) * Фикерем исбатланган, каршы дәлилләр яңгырамады, ләкин төзәтим дисәм, кулланучы Әмир, модератор вазифасыннан файдаланып, мәкаләне үзгәртүне тыйган. --[[Махсус:Кертемнәр/85.233.76.91|85.233.76.91]] 5 авг 2022, 06:41 (UTC) *:Мәкалә үзгәртүләр сугышыннан якланган, аноним башта текст сөртеп үзгәртүләр сугышы башлаган өчен, соңыннан ВП:Бөтерелү кагыйдәсен бозган өчен блокланды. [[Кулланучы:Ilnur efende|Ilnur efende]] ([[Кулланучы бәхәсе:Ilnur efende|бәхәс]]) 5 авг 2022, 11:03 (UTC) jl7yclhmwbtg790wuu3n4vju7kjgarr Калып:Россия Федерациясенең Идел буе федераль округы 10 588193 3526402 2022-08-04T16:24:53Z Frhdkazan 3171 Frhdkazan [[Калып:Россия Федерациясенең Идел буе федераль округы]] битенең исемен үзгәртте. Яңа исеме: [[Калып:Россия Федерациясенең Идел буе федераль бүлгесе]] wikitext text/x-wiki #ЮНӘЛТҮ [[Калып:Россия Федерациясенең Идел буе федераль бүлгесе]] 2f8txstoazorum7u02cbniz9b6aqzcn Файл:Т.Ә.Бикчәнтәев.jpg 6 588194 3526421 2022-08-04T16:35:48Z Әмир 15082 {{Ирексез лицензияле сурәт |тасвир = Таһир Бикчәнтәев фотосурәте |чыганак = https://vk.com/dumko42 |ясау вакыты = билгесез |автор = билгесез }} {{Ирексез лицензияле сурәт/НКИ |мәкалә = Таһир Бикчәнтәев |максат = сурәтләү өчен |алмаштыру мөмкинлеге = бар |өстәмә мәгълүмат = юк }} [[Төркем:Сурәтләр:Шәхесләр]] wikitext text/x-wiki == Кыскача аңлатма == {{Ирексез лицензияле сурәт |тасвир = Таһир Бикчәнтәев фотосурәте |чыганак = https://vk.com/dumko42 |ясау вакыты = билгесез |автор = билгесез }} {{Ирексез лицензияле сурәт/НКИ |мәкалә = Таһир Бикчәнтәев |максат = сурәтләү өчен |алмаштыру мөмкинлеге = бар |өстәмә мәгълүмат = юк }} [[Төркем:Сурәтләр:Шәхесләр]] 46t11egiysvgn4ur201qn2bmbhernmj Таһир Бикчәнтәев 0 588195 3526422 2022-08-04T16:36:13Z Әмир 15082 яңа бит ясау wikitext text/x-wiki {{Шәхес | исем = Таһир Бикчәнтәев | рәсем =Т.Ә.Бикчәнтәев.jpg | рәсем_зурлыгы = 250px | alt = | рәсем язуы = | тулы исем = Таһир Әхмәдулла улы Бикчәнтәев | һөнәр = ислам дин әһеле, [[мөфти]] | туу датасы = 26.09.1980 | туу җире = [[СССР]], [[РСФСР]], {{туу җире|Кемерово өлкәсе|Кемерово өлкәсендә}}, Юрга районы, [[Сарсаз (Кемерово өлкәсе)|Сарсаз]] | гражданлык = {{байрак|СССР}} [[СССР]]→<br/> {{байрак|Россия}} [[РФ]] | милләт = татар | үлем датасы = | үлем җире = | әти = | әни = | ир = | хатын = | балалар = ике улы | бүләк һәм премияләр = | сайт = [https://vk.com/id72612217 ВКонтакте] | башка мәгълүмат = }} {{фш|Бикчәнтәев}} '''Таһир Бикчәнтәев''', Таһир Әхмәдулла улы Бикчәнтәев (''[[1980 ел]]ның [[26 сентябрь|26 сентябре]], [[СССР]], [[РСФСР]], [[Кемерово өлкәсе]], Юрга районы, [[Сарсаз (Кемерово өлкәсе)|Сарсаз]]'') – ислам дин әһеле, җәмәгать эшлеклесе, Кемерово өлкәсе татар милли-мәдәни автономиясе төбәк иҗтимагый оешмасы советы рәисе, [[Кемерово өлкәсе мөселманнарының Диния нәзарәте]] үзәкләштерелгән дини оешмасы мөфтие, Кемерово өлкәсе Иҗтимагый палатасы әгъзасы, Кемерово өлкәсе буенча Россия Эчке эшләр министрлыгы каршындагы Иҗтимагый совет әгъзасы, Россия ГУФСИН каршындагы Кемерово өлкәсе – Кузбасс буенча Иҗтимагый совет әгъзасы<ref>[https://fnkat.tatarstan.ru/bikchantaev-tagir-ahmadullovich.htm Бикчантаев Тагир Ахмадуллович.] Федеральная национально-культурная автономия татар</ref>. [[Бөтендөнья татар конгрессы]] Милли Шурасы әгъзасы (2022 елдан)<ref>[https://tatar-congress.org/yanalyklar/botendonya-tatar-kongressy-milli-shurasynyn-yana-sostavy-raslandy/ Бөтендөнья татар конгрессы Милли Шурасының яңа составы расланды.] [[БТК|Всемирный конгресс татар]]</ref>. == Тәрҗемәи хәле == 1980 елның 26 сентябрендә [[Кемерово өлкәсе]]нең Юрга районы [[Сарсаз (Кемерово өлкәсе)|Сарсаз авылында]] туган. Дин юлыннан китүендә авыл мәчете имамы булган бабасының тәэсире зур булган<ref>[http://shakird.ru/2017/03/24/муфтий-кемеровской-области-тагир-хаз/ Муфтий Кемеровской области Тагир хазрат Бикчантаев: «Научить пониманию Ислама всех желающих людей – наша задача».] Шакирд, 24.03.2017</ref>. 1987-1993 елларда Иске Кишет урта гомуми белем бирү мәктәбендә укый. 1993-1994 елларда [[Төмән өлкәсе]]нең [[Олы Малчын]] авылында Нигъмәтулла хаҗи Кармышаков исемендәге мәдрәсәдә белем ала, 1994-1995 елларда [[Новосибирск]] Җәмигъ мәчете каршындагы мәдрәсәдә укый. 1997 елда ул [[Искитим]] урта гомуми белем бирү мәктәбен тәмамлаган. 17 яшендә (1997 ел) Себер мөселманнарының Диния нәзарәте Омск мөфтияте составында теркәлү узган Сарсаз авылы мәчете имамы итеп сайлана, чөнки бу вакытка мәчет дин хезмәткәренең барлык функцияләрен үти, 1998 елда өстәмә [[мәхәллә]] идарә рәисе итеп билгеләнә. [[1990-еллар]] уртасында Сарсаз мәчете Кузбасста эшләп килгән азсанлы мәчетләрнең берсе була. 2001-2002 елларда [[Россия ислам институты (Казан)|Казан шәһәренең Россия Ислам университетында]] укуын дәвам итә, 2002 елда [[Мисыр Гарәп Республикасы]]ның [[Каһирә]] шәһәрендәге [[Әл-Әзһәр университеты|«Әл-Әзһар» Халыкара ислам академиясенә]] укырга керә, анда 2007 елга кадәр белем ала. Мисырда белем алган елларда академиянең студентлар җәмгыяте тормышында актив катнаша, Мисырда Россия студентлары берлеген булдыруның чишмә башында тора, аннан соң Каһирәдә яшәүче ватандашларның координация советында Россия студентлары мәнфәгатьләрен яклый. Укуын тәмамлаганнан соң туган ягы [[Кузбасс]]ка эшкә чакырыла. 2007 елдан [[Сарсаз (Кемерово өлкәсе)|Сарсаз авылы]] мәчете [[имам]]-[[хатиб]]ы булып эшли, моннан тыш, аны Кемерово шәһәре мәчетендә җомга вәгазьләре үткәрергә чакыралар. 2008 елның ноябрендә Кемерово шәһәренең [[Мөнирә (мәчет, Кемерово)|«Мөнирә» җәмигъ мәчете]] имам-хатибы итеп сайлана һәм «Кемерово өлкәсе мөселманнарының Диния нәзарәте» үзәкләштерелгән дини оешмасы рәисе-мөфтинең беренче урынбасары булып эшли. 2009 елның ноябреннән [[Кемерово өлкәсе мөселманнарының Диния нәзарәте]] рәисе-[[мөфти]] булып тора<ref>[https://checko.ru/person/423002996555 Бикчантаев Тагир Ахмадуллович - ИНН 423002996555]</ref>. 2011-2016 елларда читтән торып [[Россия ислам институты (Казан)|Казандагы Россия Ислам университетының]] теология факультетында укыган, аннары магистратурага укырга кергән<ref>[http://shakird.ru/2017/03/24/муфтий-кемеровской-области-тагир-хаз/ Муфтий Кемеровской области]</ref>. == Бүләкләре, мактаулы исемнәре == * «Шахтер көненә 60 ел» медале ([[Кемерово өлкәсе]]) * «Ышаныч һәм Игелек өчен» медале * «Кузбасска хезмәт иткән өчен» медале * «Кузбасска 70 ел» медале * «Россия ЭЭМ Кемерово өлкәсе буенча дәүләт идарәсенә 70 ел» медале == Гаиләсе == Өйләнгән, ике ул тәрбияли. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == * [https://fnkat.tatarstan.ru/bikchantaev-tagir-ahmadullovich.htm Бикчантаев Тагир Ахмадуллович.] Федеральная национально-культурная автономия татар. * [http://dumko42.ru/ Духовное управление мусульман Кемеровской области] * [https://dsmr.ru/dukhovnoe-sobranie/struktura/bikchantaev-tagir-akhmadullovich.html Бикчантаев Тагир Ахмадуллович.] Духовное собрание мусульман России * ''Калиль Кабдулвахитов''. [http://www.ansar.ru/person/muftij-kemerovskoj-oblasti-rasschityvajte-na-svoi-sily Муфтий Кемеровской области: "Рассчитывайте на свои силы".] IslamRF.Ru в Сибири, 29.02.2012 == Моны да карагыз == * [[Кемерово өлкәсе мөселманнарының Диния нәзарәте]] * [[Мөнирә (мәчет, Кемерово)]] [[Төркем:Мөфтиләр]] [[Төркем:Мәдрәсә тәмамлаучылар]] [[Төркем:Әл-Әзһар университетын тәмамлаучылар]] [[Төркем:Россия ислам институтын (Казан) тәмамлаучылар]] 3n4xim1npvzx9p4atccyg2sihkawriq Мисыр Гарәп Республикасы 0 588196 3526428 2022-08-04T16:40:08Z Әмир 15082 [[Мисыр]] битенә юнәлтү wikitext text/x-wiki #ЮНӘЛТҮ[[Мисыр]] bwdq6bbhi573siu5mfsym3cd7ns6ryq Төркем:Россия ислам институтын (Казан) тәмамлаучылар 14 588197 3526433 2022-08-04T16:45:21Z Әмир 15082 төркем ясау wikitext text/x-wiki {{төп мәкалә|Россия ислам институты (Казан)}} [[Төркем:Дини уку йортларын тәмамлаучылар]][[Төркем:Казан югары уку йортларын тәмамлаучылар]] tp4s97xh3icmdvmb6cende1nga9n8zy Имам-хатыйб 0 588198 3526436 2022-08-04T16:49:17Z Әмир 15082 [[Хатиб]] битенә юнәлтү wikitext text/x-wiki #ЮНӘЛТҮ[[Хатиб]] 6z0cv1qwa72hdskia5dz3ewth0qxb3r Калып:Potd/2022-08-05 10 588199 3526577 2022-08-04T20:35:46Z Frhdkazan 3171 Яңа бит: «Münster, LBS -- 2021 -- 9803.jpg» wikitext text/x-wiki Münster, LBS -- 2021 -- 9803.jpg bfe9ypgwl2i3cifz53ggier600o80dm Калып:Motd/2022-08-05 10 588200 3526579 2022-08-04T20:58:51Z Frhdkazan 3171 Яңа бит: «強烈颱風“山竹”襲擊香港 (粵語).webm» wikitext text/x-wiki 強烈颱風“山竹”襲擊香港 (粵語).webm lccx0f0a07s129m9fa62obvrsb4c2di Дон Мигель Руис 0 588201 3526613 2022-08-05T08:33:15Z A.Khamidullin 6685 Инглиз теленнән тәрҗемә иттем. A.Khamidullin wikitext text/x-wiki '''Мигель Анхель Руис Масиас''' (1952-нче елның 27 августында туган), яхшырак '''Дон Мигель Руис''' буларак мәгълүм, ул [[Мексикалылар|Мексикалы]] автор һәм [[Тольтек]] рухи һәм [[неошаманизм]] текстларның авторы. Аның эше иң яхшы итеп игътибар үзәгендә рухи яктыртылу өчен борынгы тәгълиматларны тоткан [[Яңа Фикер]] әгъзалары арасында кабул ителгән. Руис 2018 елда Уоткинсның 100 Иң Рухи Йогынтылы Яшәүче Кешеләр исемлегенә кертелгән булган.<ref>[https://www.watkinsmagazine.com/watkins-spiritual-100-list-2018 Watkins’ Spiritual 100 List for 2018]</ref> ==Биография== Дон Мигель Руис авыл Мексикасында, 13 баланың иң яше булып туган булган. Ул медицина мәктәбенә йөргән һәм хирург булган.<ref>{{Cite web|last=Nawotka|first=Ed|date=2 Apr 2021|title=All the World’s a Stage: PW Talks with Don Miguel Ruiz|url=https://www.publishersweekly.com/pw/by-topic/international/international-book-news/article/85987-all-the-world-s-a-stage-pw-talks-with-don-miguel-ruiz.html|url-status=live|access-date=7 Apr 2021|website=Publishers Weekly|archive-url=https://web.archive.org/web/20210402235121/https://www.publishersweekly.com/pw/by-topic/international/international-book-news/article/85987-all-the-world-s-a-stage-pw-talks-with-don-miguel-ruiz.html |archive-date=April 2, 2021 }}</ref> 1997 елда ''The Four Agreements'' (Дүрт Килешү) нәшер ителгән булган; ун елдан артык ''[[The New York Times|New York Times]]'' бестселлеры булган. Аннан соң башка китаплар барган: ''The Mastery of Love'' (Мәхәббәт Осталыгы), ''The Voice of Knowledge'' (Белем Тавышы), ''The Circle of Fire'' (Ут Түгәрәге), ''The Four Agreements Companion Book'' (Дүрт Килешү Юлдаш Китабы) һәм ''The Fifth Agreement'' (Бишенче Килешү), дон Хосе белән хезмәттәшлектә. Аның ''The Toltec Art of Life and Death'' (Тольтек Тормыш һәм Үлем Сәнгате) 2015 ел ахырында нәшер ителгән булган.<ref>{{Cite book|title=Amazon.com: The Toltec Art of Life and Death: A Story of Discovery (9780062390929): Don Miguel Ruiz, Barbara Emrys: Books|isbn=978-0062390929|last1=Ruiz|first1=Don Miguel|last2=Emrys|first2=Barbara|date=October 27, 2015}}</ref> ==Эшләре== * ''The Four Agreements: A Practical Guide to Personal Freedom (A Toltec Wisdom Book)'', 1997, Amber-Allen Publishing, {{ISBN|978-1-878424-31-0}} (Дүрт Килешүː Шәхси Азатлыкка Практик Белешмә (Тольтек Хикмәте Китабы)) * ''The Mastery of Love: A Practical Guide to the Art of Relationship (A Toltec Wisdom Book)'', 1999, Amber-Allen Publishing, {{ISBN|978-1-878424-42-6}} (Мәхәббәт Осталыгыː Мөнәсәбәтләр Сәнгатенә Практик Белешмә (Тольтек Хикмәт Китабы)) * ''The Four Agreements Companion Book: Using The Four Agreements to Master the Dream of Your Life (A Toltec Wisdom Book)", 2000, Amber-Allen Publishing, {{ISBN|978-1-878424-48-8}} (Дүрт Килешү Юлдаш Китабыː Дүрт Килешүне Тормышыгыз Хыялы белән камил эш итү өчен куллану (Тольтек Хикмәт Китабы)) * ''The Circle of Fire (Toltec Wisdom)'', 2001, Amber-Allen Publishing, {{ISBN|978-1-878424-52-5}} (Ут Түгәрәге (Тольтек Хикмәте)) * ''Wisdom from the Four Agreements (Charming Petites)'', 2003, Peter Pauper Press, {{ISBN|0-88088-990-X}} (Дүрт Килешүләрдән Хикмәт (Сокландырыгыч Кечкенәләр)) * ''Wisdom from the Mastery of Love (Charming Petites)'', 2003, Peter Pauper Press, {{ISBN|0-88088-425-8}} (Мәхәббәт Осталыгыннан Хикмәт (Сокландыргыч Кечкенәләр)) * ''The Voice of Knowledge: A Practical Guide To Inner Peace'', 2004, Amber-Allen Publishing, {{ISBN|978-1-878424-54-9}} (Белем Тавышыː Эчке Дөньяга Практик Белешмә) * ''The Fifth Agreement: A Practical Guide to Self-Mastery'', 2010, Amber-Allen Publishing, {{ISBN|978-1-878424-68-6}} (Үзең Белән Эш Итүгә Практик Күрсәтмә) * ''The Toltec Art of Life and Death: A Story of Discovery'', 2015, HarperCollins, {{ISBN|978-0-00-814796-9}} (Тольтек Тормыш һәм Үлем Сәнгатеː Ачу Хикәясе) *''The Three Questions'', 2018, HarperCollins, {{ISBN|978-0-06-239109-4}} (Өч Сорау) *''The Wisdom of the Shamans'', 2019, Hierophant Publishing, {{ISBN|978-1-938289-84-2}} (Шаманнар Хикмәте) ==Искәрмәләр== {{Reflist|colwidth=30em}} ==Тышкы сылтамалар== * [http://www.miguelruiz.com/ Toltec Teachings of Don Miguel Ruiz] * [http://www.thefouragreements.com/ "The Four Agreements for a Better Life" Online Course] * [https://thefiveagreements.com/ The Five Agreements | An Introduction] [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Медиклар]] [[Төркем:Шаманизм]] 5n7lvohwshijzvdjhd2zcckawgeoczx 3526614 3526613 2022-08-05T08:35:05Z A.Khamidullin 6685 /* Эшләре */ wikitext text/x-wiki '''Мигель Анхель Руис Масиас''' (1952-нче елның 27 августында туган), яхшырак '''Дон Мигель Руис''' буларак мәгълүм, ул [[Мексикалылар|Мексикалы]] автор һәм [[Тольтек]] рухи һәм [[неошаманизм]] текстларның авторы. Аның эше иң яхшы итеп игътибар үзәгендә рухи яктыртылу өчен борынгы тәгълиматларны тоткан [[Яңа Фикер]] әгъзалары арасында кабул ителгән. Руис 2018 елда Уоткинсның 100 Иң Рухи Йогынтылы Яшәүче Кешеләр исемлегенә кертелгән булган.<ref>[https://www.watkinsmagazine.com/watkins-spiritual-100-list-2018 Watkins’ Spiritual 100 List for 2018]</ref> ==Биография== Дон Мигель Руис авыл Мексикасында, 13 баланың иң яше булып туган булган. Ул медицина мәктәбенә йөргән һәм хирург булган.<ref>{{Cite web|last=Nawotka|first=Ed|date=2 Apr 2021|title=All the World’s a Stage: PW Talks with Don Miguel Ruiz|url=https://www.publishersweekly.com/pw/by-topic/international/international-book-news/article/85987-all-the-world-s-a-stage-pw-talks-with-don-miguel-ruiz.html|url-status=live|access-date=7 Apr 2021|website=Publishers Weekly|archive-url=https://web.archive.org/web/20210402235121/https://www.publishersweekly.com/pw/by-topic/international/international-book-news/article/85987-all-the-world-s-a-stage-pw-talks-with-don-miguel-ruiz.html |archive-date=April 2, 2021 }}</ref> 1997 елда ''The Four Agreements'' (Дүрт Килешү) нәшер ителгән булган; ун елдан артык ''[[The New York Times|New York Times]]'' бестселлеры булган. Аннан соң башка китаплар барган: ''The Mastery of Love'' (Мәхәббәт Осталыгы), ''The Voice of Knowledge'' (Белем Тавышы), ''The Circle of Fire'' (Ут Түгәрәге), ''The Four Agreements Companion Book'' (Дүрт Килешү Юлдаш Китабы) һәм ''The Fifth Agreement'' (Бишенче Килешү), дон Хосе белән хезмәттәшлектә. Аның ''The Toltec Art of Life and Death'' (Тольтек Тормыш һәм Үлем Сәнгате) 2015 ел ахырында нәшер ителгән булган.<ref>{{Cite book|title=Amazon.com: The Toltec Art of Life and Death: A Story of Discovery (9780062390929): Don Miguel Ruiz, Barbara Emrys: Books|isbn=978-0062390929|last1=Ruiz|first1=Don Miguel|last2=Emrys|first2=Barbara|date=October 27, 2015}}</ref> ==Эшләре== * ''The Four Agreements: A Practical Guide to Personal Freedom (A Toltec Wisdom Book)'', 1997, Amber-Allen Publishing, ISBN 978-1-878424-31-0 (Дүрт Килешүː Шәхси Азатлыкка Практик Белешмә (Тольтек Хикмәте Китабы)) * ''The Mastery of Love: A Practical Guide to the Art of Relationship (A Toltec Wisdom Book)'', 1999, Amber-Allen Publishing, ISBN 978-1-878424-42-6 (Мәхәббәт Осталыгыː Мөнәсәбәтләр Сәнгатенә Практик Белешмә (Тольтек Хикмәт Китабы)) * ''The Four Agreements Companion Book: Using The Four Agreements to Master the Dream of Your Life (A Toltec Wisdom Book)", 2000, Amber-Allen Publishing, ISBN 978-1-878424-48-8 (Дүрт Килешү Юлдаш Китабыː Дүрт Килешүне Тормышыгыз Хыялы белән камил эш итү өчен куллану (Тольтек Хикмәт Китабы)) * ''The Circle of Fire (Toltec Wisdom)'', 2001, Amber-Allen Publishing, ISBN 978-1-878424-52-5 (Ут Түгәрәге (Тольтек Хикмәте)) * ''Wisdom from the Four Agreements (Charming Petites)'', 2003, Peter Pauper Press, ISBN 0-88088-990-X (Дүрт Килешүләрдән Хикмәт (Сокландырыгыч Кечкенәләр)) * ''Wisdom from the Mastery of Love (Charming Petites)'', 2003, Peter Pauper Press, ISBN 0-88088-425-8 (Мәхәббәт Осталыгыннан Хикмәт (Сокландыргыч Кечкенәләр)) * ''The Voice of Knowledge: A Practical Guide To Inner Peace'', 2004, Amber-Allen Publishing, ISBN 978-1-878424-54-9 (Белем Тавышыː Эчке Дөньяга Практик Белешмә) * ''The Fifth Agreement: A Practical Guide to Self-Mastery'', 2010, Amber-Allen Publishing, ISBN 978-1-878424-68-6 (Үзең Белән Эш Итүгә Практик Күрсәтмә) * ''The Toltec Art of Life and Death: A Story of Discovery'', 2015, HarperCollins, ISBN 978-0-00-814796-9 (Тольтек Тормыш һәм Үлем Сәнгатеː Ачу Хикәясе) *''The Three Questions'', 2018, HarperCollins, ISBN 978-0-06-239109-4 (Өч Сорау) *''The Wisdom of the Shamans'', 2019, Hierophant Publishing, ISBN 978-1-938289-84-2 (Шаманнар Хикмәте) ==Искәрмәләр== {{Reflist|colwidth=30em}} ==Тышкы сылтамалар== * [http://www.miguelruiz.com/ Toltec Teachings of Don Miguel Ruiz] * [http://www.thefouragreements.com/ "The Four Agreements for a Better Life" Online Course] * [https://thefiveagreements.com/ The Five Agreements | An Introduction] [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Медиклар]] [[Төркем:Шаманизм]] fn7sakderjl63dh3lmdeoff5x5tg4z9 3526615 3526614 2022-08-05T08:35:35Z A.Khamidullin 6685 wikitext text/x-wiki '''Мигель Анхель Руис Масиас''' (1952-нче елның 27 августында туган), яхшырак '''Дон Мигель Руис''' буларак мәгълүм, ул [[Мексика|Мексикалы]] автор һәм [[Тольтек]] рухи һәм [[неошаманизм]] текстларның авторы. Аның эше иң яхшы итеп игътибар үзәгендә рухи яктыртылу өчен борынгы тәгълиматларны тоткан [[Яңа Фикер]] әгъзалары арасында кабул ителгән. Руис 2018 елда Уоткинсның 100 Иң Рухи Йогынтылы Яшәүче Кешеләр исемлегенә кертелгән булган.<ref>[https://www.watkinsmagazine.com/watkins-spiritual-100-list-2018 Watkins’ Spiritual 100 List for 2018]</ref> ==Биография== Дон Мигель Руис авыл Мексикасында, 13 баланың иң яше булып туган булган. Ул медицина мәктәбенә йөргән һәм хирург булган.<ref>{{Cite web|last=Nawotka|first=Ed|date=2 Apr 2021|title=All the World’s a Stage: PW Talks with Don Miguel Ruiz|url=https://www.publishersweekly.com/pw/by-topic/international/international-book-news/article/85987-all-the-world-s-a-stage-pw-talks-with-don-miguel-ruiz.html|url-status=live|access-date=7 Apr 2021|website=Publishers Weekly|archive-url=https://web.archive.org/web/20210402235121/https://www.publishersweekly.com/pw/by-topic/international/international-book-news/article/85987-all-the-world-s-a-stage-pw-talks-with-don-miguel-ruiz.html |archive-date=April 2, 2021 }}</ref> 1997 елда ''The Four Agreements'' (Дүрт Килешү) нәшер ителгән булган; ун елдан артык ''[[The New York Times|New York Times]]'' бестселлеры булган. Аннан соң башка китаплар барган: ''The Mastery of Love'' (Мәхәббәт Осталыгы), ''The Voice of Knowledge'' (Белем Тавышы), ''The Circle of Fire'' (Ут Түгәрәге), ''The Four Agreements Companion Book'' (Дүрт Килешү Юлдаш Китабы) һәм ''The Fifth Agreement'' (Бишенче Килешү), дон Хосе белән хезмәттәшлектә. Аның ''The Toltec Art of Life and Death'' (Тольтек Тормыш һәм Үлем Сәнгате) 2015 ел ахырында нәшер ителгән булган.<ref>{{Cite book|title=Amazon.com: The Toltec Art of Life and Death: A Story of Discovery (9780062390929): Don Miguel Ruiz, Barbara Emrys: Books|isbn=978-0062390929|last1=Ruiz|first1=Don Miguel|last2=Emrys|first2=Barbara|date=October 27, 2015}}</ref> ==Эшләре== * ''The Four Agreements: A Practical Guide to Personal Freedom (A Toltec Wisdom Book)'', 1997, Amber-Allen Publishing, ISBN 978-1-878424-31-0 (Дүрт Килешүː Шәхси Азатлыкка Практик Белешмә (Тольтек Хикмәте Китабы)) * ''The Mastery of Love: A Practical Guide to the Art of Relationship (A Toltec Wisdom Book)'', 1999, Amber-Allen Publishing, ISBN 978-1-878424-42-6 (Мәхәббәт Осталыгыː Мөнәсәбәтләр Сәнгатенә Практик Белешмә (Тольтек Хикмәт Китабы)) * ''The Four Agreements Companion Book: Using The Four Agreements to Master the Dream of Your Life (A Toltec Wisdom Book)", 2000, Amber-Allen Publishing, ISBN 978-1-878424-48-8 (Дүрт Килешү Юлдаш Китабыː Дүрт Килешүне Тормышыгыз Хыялы белән камил эш итү өчен куллану (Тольтек Хикмәт Китабы)) * ''The Circle of Fire (Toltec Wisdom)'', 2001, Amber-Allen Publishing, ISBN 978-1-878424-52-5 (Ут Түгәрәге (Тольтек Хикмәте)) * ''Wisdom from the Four Agreements (Charming Petites)'', 2003, Peter Pauper Press, ISBN 0-88088-990-X (Дүрт Килешүләрдән Хикмәт (Сокландырыгыч Кечкенәләр)) * ''Wisdom from the Mastery of Love (Charming Petites)'', 2003, Peter Pauper Press, ISBN 0-88088-425-8 (Мәхәббәт Осталыгыннан Хикмәт (Сокландыргыч Кечкенәләр)) * ''The Voice of Knowledge: A Practical Guide To Inner Peace'', 2004, Amber-Allen Publishing, ISBN 978-1-878424-54-9 (Белем Тавышыː Эчке Дөньяга Практик Белешмә) * ''The Fifth Agreement: A Practical Guide to Self-Mastery'', 2010, Amber-Allen Publishing, ISBN 978-1-878424-68-6 (Үзең Белән Эш Итүгә Практик Күрсәтмә) * ''The Toltec Art of Life and Death: A Story of Discovery'', 2015, HarperCollins, ISBN 978-0-00-814796-9 (Тольтек Тормыш һәм Үлем Сәнгатеː Ачу Хикәясе) *''The Three Questions'', 2018, HarperCollins, ISBN 978-0-06-239109-4 (Өч Сорау) *''The Wisdom of the Shamans'', 2019, Hierophant Publishing, ISBN 978-1-938289-84-2 (Шаманнар Хикмәте) ==Искәрмәләр== {{Reflist|colwidth=30em}} ==Тышкы сылтамалар== * [http://www.miguelruiz.com/ Toltec Teachings of Don Miguel Ruiz] * [http://www.thefouragreements.com/ "The Four Agreements for a Better Life" Online Course] * [https://thefiveagreements.com/ The Five Agreements | An Introduction] [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Медиклар]] [[Төркем:Шаманизм]] 9h7c4a0140ig3l3kh7shj7n5y11relw 3526617 3526615 2022-08-05T08:44:53Z A.Khamidullin 6685 wikitext text/x-wiki '''Мигель Анхель Руис Масиас''' (1952-нче елның 27 августында туган), яхшырак '''Дон Мигель Руис''' буларак мәгълүм, ул [[Мексика|Мексикалы]] автор һәм [[Тольтек]] рухи һәм [[неошаманизм]] текстларның авторы. Аның эше иң яхшы итеп игътибар үзәгендә рухи яктыртылу өчен борынгы тәгълиматларны тоткан [[Яңа Фикер]] әгъзалары арасында кабул ителгән. Руис 2018 елда Уоткинсның 100 Иң Рухи Йогынтылы Яшәүче Кешеләр исемлегенә кертелгән булган.<ref>[https://www.watkinsmagazine.com/watkins-spiritual-100-list-2018 Watkins’ Spiritual 100 List for 2018]</ref> ==Биография== Дон Мигель Руис авыл Мексикасында, 13 баланың иң яше булып туган булган. Ул медицина мәктәбенә йөргән һәм хирург булган.<ref>{{Cite web|last=Nawotka|first=Ed|date=2 Apr 2021|title=All the World’s a Stage: PW Talks with Don Miguel Ruiz|url=https://www.publishersweekly.com/pw/by-topic/international/international-book-news/article/85987-all-the-world-s-a-stage-pw-talks-with-don-miguel-ruiz.html|url-status=live|access-date=7 Apr 2021|website=Publishers Weekly|archive-url=https://web.archive.org/web/20210402235121/https://www.publishersweekly.com/pw/by-topic/international/international-book-news/article/85987-all-the-world-s-a-stage-pw-talks-with-don-miguel-ruiz.html |archive-date=April 2, 2021 }}</ref> 1997 елда ''The Four Agreements'' (Дүрт Килешү) нәшер ителгән булган; ун елдан артык ''[[The New York Times|New York Times]]'' бестселлеры булган. Аннан соң башка китаплар барган: ''The Mastery of Love'' (Мәхәббәт Осталыгы), ''The Voice of Knowledge'' (Белем Тавышы), ''The Circle of Fire'' (Ут Түгәрәге), ''The Four Agreements Companion Book'' (Дүрт Килешү Юлдаш Китабы) һәм ''The Fifth Agreement'' (Бишенче Килешү), дон Хосе белән хезмәттәшлектә. Аның ''The Toltec Art of Life and Death'' (Тольтек Тормыш һәм Үлем Сәнгате) 2015 ел ахырында нәшер ителгән булган.<ref>{{Cite book|title=Amazon.com: The Toltec Art of Life and Death: A Story of Discovery (9780062390929): Don Miguel Ruiz, Barbara Emrys: Books|isbn=978-0062390929|last1=Ruiz|first1=Don Miguel|last2=Emrys|first2=Barbara|date=October 27, 2015}}</ref> ==Эшләре== * ''The Four Agreements: A Practical Guide to Personal Freedom (A Toltec Wisdom Book)'', 1997, Amber-Allen Publishing, ISBN 978-1-878424-31-0 (Дүрт Килешүː Шәхси Азатлыкка Практик Белешмә (Тольтек Хикмәте Китабы)) * ''The Mastery of Love: A Practical Guide to the Art of Relationship (A Toltec Wisdom Book)'', 1999, Amber-Allen Publishing, ISBN 978-1-878424-42-6 (Мәхәббәт Осталыгыː Мөнәсәбәтләр Сәнгатенә Практик Белешмә (Тольтек Хикмәт Китабы)) * ''The Four Agreements Companion Book: Using The Four Agreements to Master the Dream of Your Life (A Toltec Wisdom Book)", 2000, Amber-Allen Publishing, ISBN 978-1-878424-48-8 (Дүрт Килешү Юлдаш Китабыː Дүрт Килешүне Тормышыгыз Хыялы белән камил эш итү өчен куллану (Тольтек Хикмәт Китабы)) * ''The Circle of Fire (Toltec Wisdom)'', 2001, Amber-Allen Publishing, ISBN 978-1-878424-52-5 (Ут Түгәрәге (Тольтек Хикмәте)) * ''Wisdom from the Four Agreements (Charming Petites)'', 2003, Peter Pauper Press, ISBN 0-88088-990-X (Дүрт Килешүләрдән Хикмәт (Сокландырыгыч Кечкенәләр)) * ''Wisdom from the Mastery of Love (Charming Petites)'', 2003, Peter Pauper Press, ISBN 0-88088-425-8 (Мәхәббәт Осталыгыннан Хикмәт (Сокландыргыч Кечкенәләр)) * ''The Voice of Knowledge: A Practical Guide To Inner Peace'', 2004, Amber-Allen Publishing, ISBN 978-1-878424-54-9 (Белем Тавышыː Эчке Дөньяга Практик Белешмә) * ''The Fifth Agreement: A Practical Guide to Self-Mastery'', 2010, Amber-Allen Publishing, ISBN 978-1-878424-68-6 (Үзең Белән Эш Итүгә Практик Күрсәтмә) * ''The Toltec Art of Life and Death: A Story of Discovery'', 2015, HarperCollins, ISBN 978-0-00-814796-9 (Тольтек Тормыш һәм Үлем Сәнгатеː Ачу Хикәясе) *''The Three Questions'', 2018, HarperCollins, ISBN 978-0-06-239109-4 (Өч Сорау) *''The Wisdom of the Shamans'', 2019, Hierophant Publishing, ISBN 978-1-938289-84-2 (Шаманнар Хикмәте) ==Искәрмәләр== {{Reflist|colwidth=30em}} ==Тышкы сылтамалар== * [http://www.miguelruiz.com/ Toltec Teachings of Don Miguel Ruiz] * [http://www.thefouragreements.com/ "The Four Agreements for a Better Life" Online Course] * [https://thefiveagreements.com/ The Five Agreements | An Introduction] [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Медиклар]] [[Төркем:Шаманизм]] [[Төркем:Мәҗүсилек]] cka785p6fswtfwjgm4e46hzthcznj70 3526645 3526617 2022-08-05T09:57:05Z A.Khamidullin 6685 wikitext text/x-wiki '''Мигель Анхель Руис Масиас''' (1952-нче елның 27 августында туган), яхшырак '''Дон Мигель Руис''' буларак мәгълүм, ул [[Мексика|Мексикалы]] автор һәм [[Тольтек]] рухи һәм [[неошаманизм]] текстларның авторы. Аның эше иң яхшы итеп игътибар үзәгендә рухи яктыртылу өчен борынгы тәгълиматларны тоткан [[Яңа Фикер]] әгъзалары арасында кабул ителгән. Руис 2018 елда Уоткинсның 100 Иң Рухи Йогынтылы Яшәүче Кешеләр исемлегенә кертелгән булган.<ref>[https://www.watkinsmagazine.com/watkins-spiritual-100-list-2018 Watkins’ Spiritual 100 List for 2018]</ref> ==Биография== Дон Мигель Руис авыл Мексикасында, 13 баланың иң яше булып туган булган. Ул медицина мәктәбенә йөргән һәм хирург булган.<ref>{{Cite web|last=Nawotka|first=Ed|date=2 Apr 2021|title=All the World’s a Stage: PW Talks with Don Miguel Ruiz|url=https://www.publishersweekly.com/pw/by-topic/international/international-book-news/article/85987-all-the-world-s-a-stage-pw-talks-with-don-miguel-ruiz.html|url-status=live|access-date=7 Apr 2021|website=Publishers Weekly|archive-url=https://web.archive.org/web/20210402235121/https://www.publishersweekly.com/pw/by-topic/international/international-book-news/article/85987-all-the-world-s-a-stage-pw-talks-with-don-miguel-ruiz.html |archive-date=April 2, 2021 }}</ref> 1997 елда ''The Four Agreements'' (Дүрт Килешү) нәшер ителгән булган; ун елдан артык ''[[The New York Times|New York Times]]'' бестселлеры булган. Аннан соң башка китаплар барган: ''The Mastery of Love'' (Мәхәббәт Осталыгы), ''The Voice of Knowledge'' (Белем Тавышы), ''The Circle of Fire'' (Ут Түгәрәге), ''The Four Agreements Companion Book'' (Дүрт Килешү Юлдаш Китабы) һәм ''The Fifth Agreement'' (Бишенче Килешү), дон Хосе белән хезмәттәшлектә. Аның ''The Toltec Art of Life and Death'' (Тольтек Тормыш һәм Үлем Сәнгате) 2015 ел ахырында нәшер ителгән булган.<ref>{{Cite book|title=Amazon.com: The Toltec Art of Life and Death: A Story of Discovery (9780062390929): Don Miguel Ruiz, Barbara Emrys: Books|isbn=978-0062390929|last1=Ruiz|first1=Don Miguel|last2=Emrys|first2=Barbara|date=October 27, 2015}}</ref> ==Эшләре== * ''The Four Agreements: A Practical Guide to Personal Freedom (A Toltec Wisdom Book)'', 1997, Amber-Allen Publishing, ISBN 978-1-878424-31-0 (Дүрт Килешүː Шәхси Азатлыкка Практик Белешмә (Тольтек Хикмәте Китабы)) * ''The Mastery of Love: A Practical Guide to the Art of Relationship (A Toltec Wisdom Book)'', 1999, Amber-Allen Publishing, ISBN 978-1-878424-42-6 (Мәхәббәт Осталыгыː Мөнәсәбәтләр Сәнгатенә Практик Белешмә (Тольтек Хикмәт Китабы)) * ''The Four Agreements Companion Book: Using The Four Agreements to Master the Dream of Your Life (A Toltec Wisdom Book)", 2000, Amber-Allen Publishing, ISBN 978-1-878424-48-8 (Дүрт Килешү Юлдаш Китабыː Дүрт Килешүне Тормышыгыз Хыялы белән камил эш итү өчен куллану (Тольтек Хикмәт Китабы)) * ''The Circle of Fire (Toltec Wisdom)'', 2001, Amber-Allen Publishing, ISBN 978-1-878424-52-5 (Ут Түгәрәге (Тольтек Хикмәте)) * ''Wisdom from the Four Agreements (Charming Petites)'', 2003, Peter Pauper Press, ISBN 0-88088-990-X (Дүрт Килешүләрдән Хикмәт (Сокландырыгыч Кечкенәләр)) * ''Wisdom from the Mastery of Love (Charming Petites)'', 2003, Peter Pauper Press, ISBN 0-88088-425-8 (Мәхәббәт Осталыгыннан Хикмәт (Сокландыргыч Кечкенәләр)) * ''The Voice of Knowledge: A Practical Guide To Inner Peace'', 2004, Amber-Allen Publishing, ISBN 978-1-878424-54-9 (Белем Тавышыː Эчке Дөньяга Практик Белешмә) * ''The Fifth Agreement: A Practical Guide to Self-Mastery'', 2010, Amber-Allen Publishing, ISBN 978-1-878424-68-6 (Үзең Белән Эш Итүгә Практик Күрсәтмә) * ''The Toltec Art of Life and Death: A Story of Discovery'', 2015, HarperCollins, ISBN 978-0-00-814796-9 (Тольтек Тормыш һәм Үлем Сәнгатеː Ачу Хикәясе) *''The Three Questions'', 2018, HarperCollins, ISBN 978-0-06-239109-4 (Өч Сорау) *''The Wisdom of the Shamans'', 2019, Hierophant Publishing, ISBN 978-1-938289-84-2 (Шаманнар Хикмәте) ==Искәрмәләр== {{Reflist|colwidth=30em}} ==Тышкы сылтамалар== * [http://www.miguelruiz.com/ Toltec Teachings of Don Miguel Ruiz] * [http://www.thefouragreements.com/ "The Four Agreements for a Better Life" Online Course] * [https://thefiveagreements.com/ The Five Agreements | An Introduction] [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Медиклар]] [[Төркем:Шаманизм]] [[Төркем:Мәҗүсилек]] [[Төркем:Язучылар]] blri37izlylk5zb6nm1lh35dkppfgca 3526646 3526645 2022-08-05T09:57:32Z A.Khamidullin 6685 wikitext text/x-wiki '''Мигель Анхель Руис Масиас''' (1952-нче елның 27 августында туган), яхшырак '''Дон Мигель Руис''' буларак мәгълүм, ул [[Мексика|Мексикалы]] автор һәм [[Тольтек]] рухи һәм [[Неошаманизм]] текстларның авторы. Аның эше иң яхшы итеп игътибар үзәгендә рухи яктыртылу өчен борынгы тәгълиматларны тоткан [[Яңа Фикер]] әгъзалары арасында кабул ителгән. Руис 2018 елда Уоткинсның 100 Иң Рухи Йогынтылы Яшәүче Кешеләр исемлегенә кертелгән булган.<ref>[https://www.watkinsmagazine.com/watkins-spiritual-100-list-2018 Watkins’ Spiritual 100 List for 2018]</ref> ==Биография== Дон Мигель Руис авыл Мексикасында, 13 баланың иң яше булып туган булган. Ул медицина мәктәбенә йөргән һәм хирург булган.<ref>{{Cite web|last=Nawotka|first=Ed|date=2 Apr 2021|title=All the World’s a Stage: PW Talks with Don Miguel Ruiz|url=https://www.publishersweekly.com/pw/by-topic/international/international-book-news/article/85987-all-the-world-s-a-stage-pw-talks-with-don-miguel-ruiz.html|url-status=live|access-date=7 Apr 2021|website=Publishers Weekly|archive-url=https://web.archive.org/web/20210402235121/https://www.publishersweekly.com/pw/by-topic/international/international-book-news/article/85987-all-the-world-s-a-stage-pw-talks-with-don-miguel-ruiz.html |archive-date=April 2, 2021 }}</ref> 1997 елда ''The Four Agreements'' (Дүрт Килешү) нәшер ителгән булган; ун елдан артык ''[[The New York Times|New York Times]]'' бестселлеры булган. Аннан соң башка китаплар барган: ''The Mastery of Love'' (Мәхәббәт Осталыгы), ''The Voice of Knowledge'' (Белем Тавышы), ''The Circle of Fire'' (Ут Түгәрәге), ''The Four Agreements Companion Book'' (Дүрт Килешү Юлдаш Китабы) һәм ''The Fifth Agreement'' (Бишенче Килешү), дон Хосе белән хезмәттәшлектә. Аның ''The Toltec Art of Life and Death'' (Тольтек Тормыш һәм Үлем Сәнгате) 2015 ел ахырында нәшер ителгән булган.<ref>{{Cite book|title=Amazon.com: The Toltec Art of Life and Death: A Story of Discovery (9780062390929): Don Miguel Ruiz, Barbara Emrys: Books|isbn=978-0062390929|last1=Ruiz|first1=Don Miguel|last2=Emrys|first2=Barbara|date=October 27, 2015}}</ref> ==Эшләре== * ''The Four Agreements: A Practical Guide to Personal Freedom (A Toltec Wisdom Book)'', 1997, Amber-Allen Publishing, ISBN 978-1-878424-31-0 (Дүрт Килешүː Шәхси Азатлыкка Практик Белешмә (Тольтек Хикмәте Китабы)) * ''The Mastery of Love: A Practical Guide to the Art of Relationship (A Toltec Wisdom Book)'', 1999, Amber-Allen Publishing, ISBN 978-1-878424-42-6 (Мәхәббәт Осталыгыː Мөнәсәбәтләр Сәнгатенә Практик Белешмә (Тольтек Хикмәт Китабы)) * ''The Four Agreements Companion Book: Using The Four Agreements to Master the Dream of Your Life (A Toltec Wisdom Book)", 2000, Amber-Allen Publishing, ISBN 978-1-878424-48-8 (Дүрт Килешү Юлдаш Китабыː Дүрт Килешүне Тормышыгыз Хыялы белән камил эш итү өчен куллану (Тольтек Хикмәт Китабы)) * ''The Circle of Fire (Toltec Wisdom)'', 2001, Amber-Allen Publishing, ISBN 978-1-878424-52-5 (Ут Түгәрәге (Тольтек Хикмәте)) * ''Wisdom from the Four Agreements (Charming Petites)'', 2003, Peter Pauper Press, ISBN 0-88088-990-X (Дүрт Килешүләрдән Хикмәт (Сокландырыгыч Кечкенәләр)) * ''Wisdom from the Mastery of Love (Charming Petites)'', 2003, Peter Pauper Press, ISBN 0-88088-425-8 (Мәхәббәт Осталыгыннан Хикмәт (Сокландыргыч Кечкенәләр)) * ''The Voice of Knowledge: A Practical Guide To Inner Peace'', 2004, Amber-Allen Publishing, ISBN 978-1-878424-54-9 (Белем Тавышыː Эчке Дөньяга Практик Белешмә) * ''The Fifth Agreement: A Practical Guide to Self-Mastery'', 2010, Amber-Allen Publishing, ISBN 978-1-878424-68-6 (Үзең Белән Эш Итүгә Практик Күрсәтмә) * ''The Toltec Art of Life and Death: A Story of Discovery'', 2015, HarperCollins, ISBN 978-0-00-814796-9 (Тольтек Тормыш һәм Үлем Сәнгатеː Ачу Хикәясе) *''The Three Questions'', 2018, HarperCollins, ISBN 978-0-06-239109-4 (Өч Сорау) *''The Wisdom of the Shamans'', 2019, Hierophant Publishing, ISBN 978-1-938289-84-2 (Шаманнар Хикмәте) ==Искәрмәләр== {{Reflist|colwidth=30em}} ==Тышкы сылтамалар== * [http://www.miguelruiz.com/ Toltec Teachings of Don Miguel Ruiz] * [http://www.thefouragreements.com/ "The Four Agreements for a Better Life" Online Course] * [https://thefiveagreements.com/ The Five Agreements | An Introduction] [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Медиклар]] [[Төркем:Шаманизм]] [[Төркем:Мәҗүсилек]] [[Төркем:Язучылар]] 2nm1gq99xh60vzxi9kouu250quau43k 3526672 3526646 2022-08-05T10:30:35Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Мигель Анхель Руис Масиас''' (1952-нче елның 27 августында туган), яхшырак '''Дон Мигель Руис''' буларак мәгълүм, ул [[Мексика|Мексикалы]] автор һәм [[Тольтек]] рухи һәм [[Неошаманизм]] текстларның авторы. Аның эше иң яхшы итеп игътибар үзәгендә рухи яктыртылу өчен борынгы тәгълиматларны тоткан [[Яңа Фикер]] әгъзалары арасында кабул ителгән. Руис 2018 елда Уоткинсның 100 Иң Рухи Йогынтылы Яшәүче Кешеләр исемлегенә кертелгән булган.<ref>[https://www.watkinsmagazine.com/watkins-spiritual-100-list-2018 Watkins’ Spiritual 100 List for 2018]</ref> ==Биография== Дон Мигель Руис авыл Мексикасында, 13 баланың иң яше булып туган булган. Ул медицина мәктәбенә йөргән һәм хирург булган.<ref>{{Cite web|last=Nawotka|first=Ed|date=2 Apr 2021|title=All the World’s a Stage: PW Talks with Don Miguel Ruiz|url=https://www.publishersweekly.com/pw/by-topic/international/international-book-news/article/85987-all-the-world-s-a-stage-pw-talks-with-don-miguel-ruiz.html|url-status=live|access-date=7 Apr 2021|website=Publishers Weekly|archive-url=https://web.archive.org/web/20210402235121/https://www.publishersweekly.com/pw/by-topic/international/international-book-news/article/85987-all-the-world-s-a-stage-pw-talks-with-don-miguel-ruiz.html |archive-date=April 2, 2021 }}</ref> 1997 елда ''The Four Agreements'' (Дүрт Килешү) нәшер ителгән булган; ун елдан артык ''[[The New York Times|New York Times]]'' бестселлеры булган. Аннан соң башка китаплар барган: ''The Mastery of Love'' (Мәхәббәт Осталыгы), ''The Voice of Knowledge'' (Белем Тавышы), ''The Circle of Fire'' (Ут Түгәрәге), ''The Four Agreements Companion Book'' (Дүрт Килешү Юлдаш Китабы) һәм ''The Fifth Agreement'' (Бишенче Килешү), дон Хосе белән хезмәттәшлектә. Аның ''The Toltec Art of Life and Death'' (Тольтек Тормыш һәм Үлем Сәнгате) 2015 ел ахырында нәшер ителгән булган.<ref>{{Cite book|title=Amazon.com: The Toltec Art of Life and Death: A Story of Discovery (9780062390929): Don Miguel Ruiz, Barbara Emrys: Books|isbn=978-0062390929|last1=Ruiz|first1=Don Miguel|last2=Emrys|first2=Barbara|date=October 27, 2015}}</ref> ==Эшләре== * ''The Four Agreements: A Practical Guide to Personal Freedom (A Toltec Wisdom Book)'', 1997, Amber-Allen Publishing, ISBN 978-1-878424-31-0 (Дүрт Килешүː Шәхси Азатлыкка Практик Белешмә (Тольтек Хикмәте Китабы)) * ''The Mastery of Love: A Practical Guide to the Art of Relationship (A Toltec Wisdom Book)'', 1999, Amber-Allen Publishing, ISBN 978-1-878424-42-6 (Мәхәббәт Осталыгыː Мөнәсәбәтләр Сәнгатенә Практик Белешмә (Тольтек Хикмәт Китабы)) * ''The Four Agreements Companion Book: Using The Four Agreements to Master the Dream of Your Life (A Toltec Wisdom Book)", 2000, Amber-Allen Publishing, ISBN 978-1-878424-48-8 (Дүрт Килешү Юлдаш Китабыː Дүрт Килешүне Тормышыгыз Хыялы белән камил эш итү өчен куллану (Тольтек Хикмәт Китабы)) * ''The Circle of Fire (Toltec Wisdom)'', 2001, Amber-Allen Publishing, ISBN 978-1-878424-52-5 (Ут Түгәрәге (Тольтек Хикмәте)) * ''Wisdom from the Four Agreements (Charming Petites)'', 2003, Peter Pauper Press, ISBN 0-88088-990-X (Дүрт Килешүләрдән Хикмәт (Сокландырыгыч Кечкенәләр)) * ''Wisdom from the Mastery of Love (Charming Petites)'', 2003, Peter Pauper Press, ISBN 0-88088-425-8 (Мәхәббәт Осталыгыннан Хикмәт (Сокландыргыч Кечкенәләр)) * ''The Voice of Knowledge: A Practical Guide To Inner Peace'', 2004, Amber-Allen Publishing, ISBN 978-1-878424-54-9 (Белем Тавышыː Эчке Дөньяга Практик Белешмә) * ''The Fifth Agreement: A Practical Guide to Self-Mastery'', 2010, Amber-Allen Publishing, ISBN 978-1-878424-68-6 (Үзең Белән Эш Итүгә Практик Күрсәтмә) * ''The Toltec Art of Life and Death: A Story of Discovery'', 2015, HarperCollins, ISBN 978-0-00-814796-9 (Тольтек Тормыш һәм Үлем Сәнгатеː Ачу Хикәясе) *''The Three Questions'', 2018, HarperCollins, ISBN 978-0-06-239109-4 (Өч Сорау) *''The Wisdom of the Shamans'', 2019, Hierophant Publishing, ISBN 978-1-938289-84-2 (Шаманнар Хикмәте) ==Искәрмәләр== {{Reflist|colwidth=30em}} ==Тышкы сылтамалар== * [http://www.miguelruiz.com/ Toltec Teachings of Don Miguel Ruiz] * [http://www.thefouragreements.com/ "The Four Agreements for a Better Life" Online Course] * [https://thefiveagreements.com/ The Five Agreements | An Introduction] {{Тышкы сылтамалар}} [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Медиклар]] [[Төркем:Шаманизм]] [[Төркем:Мәҗүсилек]] [[Төркем:Язучылар]] nrzct74k9fsnk9rzm0xevu1137eq6gm 3526674 3526672 2022-08-05T10:31:05Z A.Khamidullin 6685 wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Мигель Анхель Руис Масиас''' (1952-нче елның 27 августында туган), яхшырак '''Дон Мигель Руис''' буларак мәгълүм, ул [[Мексика|Мексикалы]] автор һәм [[Тольтек]] рухи һәм [[Неошаманизм]] текстларның авторы. Аның эше иң яхшы итеп игътибар үзәгендә рухи яктыртылу өчен борынгы тәгълиматларны тоткан [[Яңа Фикер]] әгъзалары арасында кабул ителгән. Руис 2018 елда Уоткинсның 100 Иң Рухи Йогынтылы Яшәүче Кешеләр исемлегенә кертелгән булган.<ref>[https://www.watkinsmagazine.com/watkins-spiritual-100-list-2018 Watkins’ Spiritual 100 List for 2018]</ref> ==Биография== Дон Мигель Руис авыл Мексикасында, 13 баланың иң яше булып туган булган. Ул медицина мәктәбенә йөргән һәм хирург булган.<ref>{{Cite web|last=Nawotka|first=Ed|date=2 Apr 2021|title=All the World’s a Stage: PW Talks with Don Miguel Ruiz|url=https://www.publishersweekly.com/pw/by-topic/international/international-book-news/article/85987-all-the-world-s-a-stage-pw-talks-with-don-miguel-ruiz.html|url-status=live|access-date=7 Apr 2021|website=Publishers Weekly|archive-url=https://web.archive.org/web/20210402235121/https://www.publishersweekly.com/pw/by-topic/international/international-book-news/article/85987-all-the-world-s-a-stage-pw-talks-with-don-miguel-ruiz.html |archive-date=April 2, 2021 }}</ref> 1997 елда ''The Four Agreements'' (Дүрт Килешү) нәшер ителгән булган; ун елдан артык ''[[The New York Times|New York Times]]'' бестселлеры булган. Аннан соң башка китаплар барган: ''The Mastery of Love'' (Мәхәббәт Осталыгы), ''The Voice of Knowledge'' (Белем Тавышы), ''The Circle of Fire'' (Ут Түгәрәге), ''The Four Agreements Companion Book'' (Дүрт Килешү Юлдаш Китабы) һәм ''The Fifth Agreement'' (Бишенче Килешү), дон Хосе белән хезмәттәшлектә. Аның ''The Toltec Art of Life and Death'' (Тольтек Тормыш һәм Үлем Сәнгате) 2015 ел ахырында нәшер ителгән булган.<ref>{{Cite book|title=Amazon.com: The Toltec Art of Life and Death: A Story of Discovery (9780062390929): Don Miguel Ruiz, Barbara Emrys: Books|isbn=978-0062390929|last1=Ruiz|first1=Don Miguel|last2=Emrys|first2=Barbara|date=October 27, 2015}}</ref> ==Эшләре== * ''The Four Agreements: A Practical Guide to Personal Freedom (A Toltec Wisdom Book)'', 1997, Amber-Allen Publishing, ISBN 978-1-878424-31-0 (Дүрт Килешүː Шәхси Азатлыкка Практик Белешмә (Тольтек Хикмәте Китабы)) * ''The Mastery of Love: A Practical Guide to the Art of Relationship (A Toltec Wisdom Book)'', 1999, Amber-Allen Publishing, ISBN 978-1-878424-42-6 (Мәхәббәт Осталыгыː Мөнәсәбәтләр Сәнгатенә Практик Белешмә (Тольтек Хикмәт Китабы)) * ''The Four Agreements Companion Book: Using The Four Agreements to Master the Dream of Your Life (A Toltec Wisdom Book)", 2000, Amber-Allen Publishing, ISBN 978-1-878424-48-8 (Дүрт Килешү Юлдаш Китабыː Дүрт Килешүне Тормышыгыз Хыялы белән камил эш итү өчен куллану (Тольтек Хикмәт Китабы)) * ''The Circle of Fire (Toltec Wisdom)'', 2001, Amber-Allen Publishing, ISBN 978-1-878424-52-5 (Ут Түгәрәге (Тольтек Хикмәте)) * ''Wisdom from the Four Agreements (Charming Petites)'', 2003, Peter Pauper Press, ISBN 0-88088-990-X (Дүрт Килешүләрдән Хикмәт (Сокландырыгыч Кечкенәләр)) * ''Wisdom from the Mastery of Love (Charming Petites)'', 2003, Peter Pauper Press, ISBN 0-88088-425-8 (Мәхәббәт Осталыгыннан Хикмәт (Сокландыргыч Кечкенәләр)) * ''The Voice of Knowledge: A Practical Guide To Inner Peace'', 2004, Amber-Allen Publishing, ISBN 978-1-878424-54-9 (Белем Тавышыː Эчке Дөньяга Практик Белешмә) * ''The Fifth Agreement: A Practical Guide to Self-Mastery'', 2010, Amber-Allen Publishing, ISBN 978-1-878424-68-6 (Үзең Белән Эш Итүгә Практик Күрсәтмә) * ''The Toltec Art of Life and Death: A Story of Discovery'', 2015, HarperCollins, ISBN 978-0-00-814796-9 (Тольтек Тормыш һәм Үлем Сәнгатеː Ачу Хикәясе) *''The Three Questions'', 2018, HarperCollins, ISBN 978-0-06-239109-4 (Өч Сорау) *''The Wisdom of the Shamans'', 2019, Hierophant Publishing, ISBN 978-1-938289-84-2 (Шаманнар Хикмәте) ==Искәрмәләр== {{Reflist|colwidth=30em}} ==Тышкы сылтамалар== * [http://www.miguelruiz.com/ Toltec Teachings of Don Miguel Ruiz] * [http://www.thefouragreements.com/ "The Four Agreements for a Better Life" Online Course] * [https://thefiveagreements.com/ The Five Agreements | An Introduction] {{Тышкы сылтамалар}} [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Медиклар]] [[Төркем:Шаманизм]] [[Төркем:Мәҗүсилек]] [[Төркем:Язучылар]] [[Төркем:Шәхесләр:Дин]] kw1hp05pcti6u0230nm4lwdfwavmoz7 Бәхәс:Дон Мигель Руис 1 588202 3526616 2022-08-05T08:37:22Z A.Khamidullin 6685 Яңа бит: «{{ТИМ|en|Don Miguel Ruiz}}» wikitext text/x-wiki {{ТИМ|en|Don Miguel Ruiz}} 07tdm6xkpduiwe1467kfoqj5z6c1o9f Калып:Русия субъектлары җитәкчеләре 10 588203 3526618 2022-08-05T09:34:23Z Frhdkazan 3171 Яңа бит: «{{Navbox | name = Россия субъектлары җитәкчеләре | navbar = | state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> | titlestyle = background:#A3EEA3; border-bottom: 1px solid #fdfdfd; | title = [[Россия Федерациясе субъектлары]]ның җитәкчеләре | image = [[Файл:Flag_of_Russia.svg|border|40px]] | bodyclass = hlist | group1 = '''Русия Феде...» wikitext text/x-wiki {{Navbox | name = Россия субъектлары җитәкчеләре | navbar = | state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> | titlestyle = background:#A3EEA3; border-bottom: 1px solid #fdfdfd; | title = [[Россия Федерациясе субъектлары]]ның җитәкчеләре | image = [[Файл:Flag_of_Russia.svg|border|40px]] | bodyclass = hlist | group1 = '''[[Русия Федерациясенең республикалары|Республикалар]]''' | group1style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 1px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list1 = * [[Морат Кумпилов|Адыгея]] * [[Олег Хорохордин|Алтай]] * [[Радий Хәбиров|Башкортстан]] * [[Алексей Цыденов|Бурятия]] * [[Сергей Меликов|Дагстан]] * [[Махмуд-Али Калиматов|Ингушетия]] * [[Казбек Коков|Кабарда-Балкария]] * [[Бату Хасиков|Калмыкия]] * [[Рашид Темрезов|Карачай-Чиркәсия]] * [[Артур Парфенчиков|Карелия]] * [[Владимир Уйба|Коми]] * [[Сергей Аксёнов|Кырым]]³ * [[Юрий Зайцев|Мари Ил]] * [[Артем Здунов|Мордовия]] * [[Рөстәм Миңнеханов|Татарстан]] * [[Сергей Меняйло|Төньяк Осетия]] * [[Владислав Ховалыг|Тыва]] * [[Александр Бречалов|Удмуртия]] * [[Валентин Коновалов|Хакасия]] * [[Рамзан Кадыйров|Чечня]] * [[Олег Николаев (1969)|Чуашия]] * [[Айсен Николаев|Якутия]] | group2 = '''[[Русия Федерациясенең крайлары|Крайлар]]''' | group2style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list2 = * [[Виктор Томенко|Алтай]] * [[Александр Осипов|Байкал арты]] * [[Олег Кожемяко|Диңгез буе]] * [[Владимир Солодов|Камчатка]] * [[Вениамин Кондратьев|Краснодар]] * [[Александр Усс|Красноярск]] * [[Дмитрий Махонин|Пермь]] * [[Владимир Владимиров (1975)|Ставрополь]] * [[Михаил Дегтярёв|Хабаровск]] | group3 = '''[[Русия Федерациясенең өлкәләре|Өлкәләр]]''' | group3style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list3 = * [[Василий Орлов|Амур]] * [[Александр Цыбульский|Архангельск]] * [[Игорь Бабушкин|Әстерхан]] * [[Вячеслав Гладков|Белгород]] * [[Александр Богомаз|Брянск]] * [[Александр Авдеев|Владимир]] * [[Андрей Бочаров|Волгоград]] * [[Олег Кувшинников|Вологда]] * [[Александр Гусев|Воронеж]] * [[Станислав Воскресенский|Иваново]] * [[Игорь Кобзев|Иркутск]] * [[Антон Алиханов|Калининград]] * [[Владислав Шапша|Калуга]] * [[Сергей Цивилёв|Кемерово]] * [[Александр Соколов (1970)|Киров]] * [[Сергей Ситников|Кострома]] * [[Вадим Шумков|Курган]] * [[Роман Старовойт|Курск]] * [[Александр Дрозденко|Ленинград]] * [[Игорь Артамонов|Липецк]] * [[Сергей Носов|Магадан]] * [[Андрей Воробьёв|Мәскәү]] * [[Андрей Чибис|Мурманск]] * [[Глеб Никитин|Түбән Новгород]] * [[Андрей Никитин|Новгород]] * [[Андрей Травников|Новосибирск]] * [[Александр Бурков|Омск]] * [[Андрей Клычков|Орел]] * [[Денис Паслер|Оренбург]] * [[Олег Мельниченко|Пенза]] * [[Михаил Ведерников|Псков]] * [[Василий Голубев|Ростов]] * [[Павел Малков|Рязань]] * [[Дмитрий Азаров|Самара]] * [[Роман Бусаргин|Сарытау]] * [[Валерий Лимаренко|Сахалин]] * [[Евгений Куйвашев|Свердловск]] * [[Алексей Островский|Смоленск]] * [[Максим Егоров|Тамбов]] * [[Игорь Руденя|Тверь]] * [[Владимир Мазур|Томск]] * [[Алексей Дюмин|Тула]] * [[Александр Моор|Төмән]] * [[Алексей Русских|Ульяновск]] * [[Алексей Текслер|Чиләбе]] * [[Михаил Евраев|Ярославль]] | group4 = '''[[Федерация әһәмиятендәге шәһәр|Федерация әһәмиятендәге<br /> шәһәрләр]]''' | group4style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list4 = * [[Сергей Собянин|Мәскәү]] * [[Александр Беглов|Санкт-Петербург]] * [[Михаил Развожаев|Акъяр]]³ | group5 = '''[[Русия Федерациясенең автономияле өлкәсе|Автономияле өлкә]]''' | group5style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list5 = * [[Ростислав Гольдштейн|Яһүд]] | group6 = '''[[Русия Федерациясенең автономияле округлары|Автономияле округлар]]''' | group6style = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | list6 = * [[Юрий Бездудный|Ненец]]<sup>1</sup> * [[Наталья Комарова|Хант-Манси]]<sup>2</sup> * [[Роман Копин|Чукотка]] * [[Дмитрий Артюхов|Ямал-Ненец]]<sup>2</sup> | belowstyle = background:#A3EEA3; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em; | below = <sup>1</sup>&nbsp;[[Архангельск өлкәсе]]нә керә&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;<sup>2</sup>&nbsp;[[Төмән өлкәсе]]нә керә.&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;<sup>3</sup> [[Украина]] белән бәхәсле территорияләр }} <noinclude> [[Төркем:Калыплар:Русия административ субъектлары буйлап]] [[Төркем:Навигацион калыплар:Россия]] [[Төркем:Навигацион калыплар:Сәясәт]] </noinclude><noinclude> </noinclude> fjjjkujirblel99alolglkzvdhc7rqk Эйвиндур Петур Эрикссон 0 588204 3526635 2022-08-05T09:50:52Z A.Khamidullin 6685 Яңа бит: «'''Эйвиндур Петур Эрикссон''' (1935 елның 13 декабрендә туган) ул Исландия язучысы. Ул шигърият, романнар һәм пьесалар язган. Аның эшләре хәзерге заман читләнү һәм кеше һәм табигать арасында мөнәсәбәт турында борчуларга мөрәҗәгать итә, еш аларга кара юмор якынлаша....» wikitext text/x-wiki '''Эйвиндур Петур Эрикссон''' (1935 елның 13 декабрендә туган) ул Исландия язучысы. Ул шигърият, романнар һәм пьесалар язган. Аның эшләре хәзерге заман читләнү һәм кеше һәм табигать арасында мөнәсәбәт турында борчуларга мөрәҗәгать итә, еш аларга кара юмор якынлаша. Аның ''Landið handan fjarskans'' романы Халдор Лакснесс Әдәби Бүләген алган һәм 1997 елда [[Исландия Әдәби Бүләге]]нә лаек булган. Эйвиндур укытучы булган һәм язу аның төп шөгыле булганга кадәр Исландия радио һәм телевидениесында эшләгән. Ул Сесар А һәм Блац Рока рэпперларның әтисе. Ул [[Ásatrúarfélagið]] [[нео-мәҗүси]] оешмасында төбәк җитәкчесе. ==Иртә тормышы һәм белем алуы== Эйвиндур Петур Эйрикссон [[Һнифсдалур]]да 1935-енче елның 13 декабрендә туган булган. Аның әтисе Эйрикур А. Гудйонссон (1908–2007), ул фермер, балыкчы һәм хезмәтче булган, һәм әнисе Гуннвөр Роза Самуэлсдоттир булган (1905–1967).<ref name="DV">{{cite news |url=https://timarit.is/page/2934743#page/n33/mode/2up |title=Afmæli: Eyvindur Pétur Eiríksson |newspaper=[[DV (newspaper)|DV]] |language=is |date=13 December 1995 |page=58 |access-date=24 April 2022 }}</ref><ref>{{cite news |url=https://www.mbl.is/greinasafn/grein/1178135/ |title=Minningargreinar: Eiríkur Annas Guðjónsson |newspaper=[[Morgunblaðið]] |language=is |date=1 December 2007 |access-date=24 April 2022 }}</ref> Эйвиндур Eyvindur grew up in [[Һорнстрандир]] һәм [[Исафьордур]]да үскән һәм мәктәпкә [[Акурейри Джуниор Колледжы]]на барган. 1955 елда ''[[студентспроф]]''ын бетергәч, ул балыкчылыкта, төзелештә һәм офиста эшләгән һәм укыта башлаган.<ref name="DV" /> 1964 елда ул [[Рейкьявик]]та дат телен, инглиз телен һәм педагогия укыган [[Исландия Университеты]]нда [[сәнгать бакалавры]] дәрәҗәсенә ия булган. Соңрак ул 1977 елда исланд грамматикасында дәрәҗә кабул итү өчен исланд телен һәм фин телен укыган.<ref name="Biography">{{cite web |url=https://www.cityofliterature.is/en/literature-web/author/eyvindur-p-eiriksson |title=Eyvindur P. Eiríksson: Biography |work=Icelandic Literature Web |date=15 April 2014 |publisher={{ill|Reykjavík City Library|is|Borgarbókasafn Reykjavíkur}} and City of Reykjavík |access-date=22 April 2022 }}</ref><ref name="Kjartan Atli Kjartansson">{{cite news |author=Kjartan Atli Kjartansson |date=5 December 2015 |url=https://timarit.is/page/6478512#page/n109/mode/2up |title=Málfræðingur af nýja skólanum sem hefur séð heiminn |newspaper=[[Fréttablaðið]] |language=is |page=62 |access-date=22 April 2022 }}</ref> ==Карьера== ===Укыту һәм массакүләм мәгълүмат чаралары=== Күп еллар буена Эйвиндурның төп һөнәре төрле дәрәҗәләрдә укыту булган. 1961 елдан 1972 елга кадәр ул Рейкьявикта, [[Копавогур]]да һәм Исафьордурда башлангыч һәм урта мәктәпләрдә укыткан. 1972 елдан 1979 елга кадәр ул төрле күләмнәрдә [[Исландия Мәгариф Колледжы]]нда, Текнисколи Исландста һәм кичке курсларда һәм 1977–1979 елларда Исландия Университетында укыткан.<ref name="DV" /><ref name="Biography" /> Ул 1979–1980 елларда [[Һелсинки Университеты]]нда лектор булган һәм 1980–1986 елларда [[Копенгаген Университеты]]нда исланд телен укыткан.<ref name="DV" /> 1978 һәм 1979 елларда Эйвиндур [[RÚV]]-ның ''Daglegt mál'' (Көн саен сөйләү) радио тапшыруы өчен җаваплы булган. Финляндиядә торган вакытта ул RÚV өчен радио яңалыклар корреспонденты буларак эшләгән. 1979 елда ул исланд теле турында ике телевидение программа ясауда катнашкан.<ref name="Biography" /> ===Язу=== Эйвиндур бераз укытуын дәвам иткән, әмма 1987 ел тирәсендә язу аның игътибар үзәгендә була башлаган<ref name="Biography" /> һәм 1990 елда Исландиягә кайтканнан соң төп шөгыле булган.<ref name="Kjartan Atli Kjartansson" /> Ул әдәбият буенча шигъри тупланмаларны, романнарны һәм пьесаларны кертеп якынча 40 эш язган.<ref name="Kjartan Atli Kjartansson" /> Әдәби галим Бьярки Валтиссон буенча Эйвиндурның шигърияте җылылык һәм тыгыз бәйләнеш белән сыйфатлана, ул саф юлламага ия булуына кармастан үзен бик җитди кабул итмәвеннән килеп чыга.<ref name="Bjarki Valtýsson">{{cite web |author=Bjarki Valtýsson |year=2002 |url=https://www.cityofliterature.is/en/literature-web/author/eyvindur-p-eiriksson |title=Eyvindur P. Eiríksson: About the author: Man and Nature. The work of Eyvindur P. Eiríksson |work=Icelandic Literature Web |translator=Dagur Gunnarsson |publisher={{ill|Reykjavík City Library|is|Borgarbókasafn Reykjavíkur}} and City of Reykjavík |access-date=24 April 2022 }}</ref> Эйвиндурның беренче шигърият китабы, ''Hvenær?'' (Кайчан?) 1974 елда чыккан. Ул хәзерге заман читләнү һәм It uses dark humour to address modern alienation and [[кулланучылык]]ка һәм шулай ук күбрәк сөйләшелә торган [[Вьетнам Сугышы]] һәм [[Кефлавикта Америка хәрби базасы]]на мөрәҗәгать итү өчен политик прагматик булмыйча караңгы юмор куллана. Юморсыз һәм ирониясез нисбәттә кешелек табигатьтә тамырларыннан аерылуы турында охшаш темалар ''Hvaðan – Þaðan'' (1978, Кайчан - Шунда), ''Viltu'' (1989, Итмәссезче) һәм ''Vertu'' (1998, Булыгыз) шигъри тупланмаларында пәйда була. Соңрак тупланмаларда сурәтләр тулырак һәм поэмаларга [[фольклор]] һәм ''[[Hávamál]]'' һәм ''[[Völuspá]]'' кебек борынгы норвег поэмалары йогынты ясый.<ref name="Bjarki Valtýsson" /> Аның ''Óreiðum augum: heiðin ljóð'' (2001, Ярсусыз күзләр: мәҗүси шигырьләре) шигърият тупланмасы өчен аның дусты [[Һилмар Өрн Һилмарссон]] шигырьләрне көйгә салган һәм китап CD белән нәшер ителгән булган.<ref name="Sullivan">{{cite book |last=Sullivan |first=Paul |year=2003 |url=https://books.google.com/books?id=HN6aAwAAQBAJ&pg=PT97 |title=Waking Up in Iceland |location=London |publisher=Sanctuary |isbn=978-1-86074-460-0 }}</ref> Бу тупланмада шигырьләр табигатькә бәйле һәм аның матурлыгын хәзерге кеше эгосы белән капма-каршы куялар, аларны алар бөлү һәм читләштерү белән ассоциациялиләр.<ref name="Bjarki Valtýsson" /> Эйвиндурның беренче нәшер ителгән романы ''Múkkinn'' ([[Ахмак]]) 1988 елда чыккан.<ref name="Biography" /> Анда гамәлләр Исландия [[балыкчы траулеры]]нда бара, китерелгән персонажлар арасында ачык төп каһарманнар юк һәм яшәп калу өчен тупас, романтик булмаган көрәшне тасвирлый.<ref name="Bjarki Valtýsson" /> Эйвиндур Халлдор Лакснесс Әдәби Бүләген алган һәм икенче романы ''Landið handan fjarskans'' (Ерактан соң җир) өчен 1997 елда [[Исландия Әдәби Бүләге]]н алган.<ref name="Biography" /><ref>{{cite news |url=https://timarit.is/page/1891538#page/n28/mode/2up |title=Bókmenntaverðlaun Halldórs Laxness: Eyvindur Pétur hlutskarpastur |newspaper=[[Morgunblaðið]] |language=is |date=18 November 1997 |page=29 |access-date=22 April 2022 }}</ref> 19-ынчы гасырның борылышында барып, анда сугышның көчле тәнкыйте бар һәм шартлар аны төрле рольләрдә һәм илләрдә куеп исландияле исемен һәм идентиклыгын үзгәртеп дәвам итә. Аның ''Þar sem blómið vex og vatnið fellur'' (1999, Чәчәк үскән һәм су төшкән урында) сиквелында каһарман Исландиягә кайта һәм табигатькә комачаулый торган көчләр белән көрәшә. Бөтен өч роман да төрлечә кеше һәм табигать арасында мөнәсәбәт турында бара.<ref name="Bjarki Valtýsson" /> ''Glass: saga af glæpum og glöpum'' (Пыяла: җинаять һәм акылсызлык хикәсе) романы капитализмны һәм хәзерге Көнбатыш Европаны пычрану һәм ачлык янаучы антиутопия хикәясе аша тәнкыйтьли, Рейкьявик пыяла белән капланган һәм исланд теле инглиз теле белән алышытырлган. Эйвиндур роман өчен ун ел буена нәшер тапмакчы булган, 2007 елда ун елдан соң аны үзе нәшер иткәнче.<ref>{{cite news |author=Thelma Hjaltadóttir |date=24 February 2011 |url=https://timarit.is/page/6236703#page/n3/mode/2up |title=Með síðustu skáldsöguna í smíðum, eða hvað? |newspaper=Bæjarins besta |language=is |page=5 |access-date=24 April 2022 }}</ref> Балалар һәм яшүсмерләр өчен ике китап ''Á háskaslóð'' (1993, Куркынычка юл) һәм ''Meðan skútan skríður'' (1995, Кечкенә кораб барганда) эксцентрик укытучы һәм аның ике улы турында. Китаплар төп каһарманнар диңгез ялына [[Балтик Диңгезе]]нә барып гаилә бәйләнешләренә һәм әйләнә-тирә мохит мәсьәләләренә мөрәҗәгать итә.<ref name="Bjarki Valtýsson" /> Эйвиндур Исландия Язучылыр Берлеге вәкиле буларак Исландия Тел Комитеты әгъзасы булган.<ref name="Biography" /> 2015 елда [[Нордик Йорт]]та җәмәгать чаралары белән аның 80-енче туган көне бәйрәм ителгән булган, галимнәр аның эшләре һәм карьерасы турында презентацияләр ясаган һәм музыкантлар аның шигъриятен башкарганнар.<ref name="Kjartan Atli Kjartansson" /> ==Шәхси тормышы== Эйвиндур 1961 елда өйләнгән булган.<ref name="DV" /> Аның өч улы һәм бер кызы бар. Аның уллары Эййолфур "Сесар A" Эйвиндарсон һәм Эрпур "Блаз Рока" Эйвиндарсон репперлар һәм [[Исландия һип һопы]]нда йогынтылы булган.<ref name="Kjartan Atli Kjartansson" /><ref name="Sullivan" /> Эйвиндур [[Ásatrúarfélagið]] [[Нео-мәҗүсилек|нео-мәҗүси]] оешмасында катнаша, анда ул Vestfirðingagoði, бу ул [[Вестфьордс]] төбәге өчен җаваплы төп оештыручы дигәнне аңлата. 2006 елдан бирле ул законлы рәвештә туйларны беркетә ала.<ref>{{cite news |url=https://www.mbl.is/frettir/innlent/2006/10/09/fjolgun_goda_med_vigslurettindi_hja_asatruarmonnum/ |title=Fjölgun goða með vígsluréttindi hjá ásatrúarmönnum |newspaper=[[Morgunblaðið]] |language=is |date=9 October 2006 |access-date=22 April 2022 }}</ref> ==Сайланма нәшер ителгән эшләре== Библиографик детальләр ''Исландия Әдәби Веб''ыннан адаптацияләнгән.<ref>{{cite web |url=https://www.cityofliterature.is/en/literature-web/author/eyvindur-p-eiriksson |title=Eyvindur P. Eiríksson: Works |work=Icelandic Literature Web |date=15 April 2014 |publisher={{ill|Reykjavík City Library|is|Borgarbókasafn Reykjavíkur}} and City of Reykjavík |access-date=24 April 2022 }}</ref> * ''Hvenær?'' (1974, {{ill|Iðunn (publisher)|lt=Iðunn|is|Bókaútgáfan Iðunn}}, шигырьләр) * ''Hvaðan – Þaðan'' (1978, Letur, шигырьләр) * ''Múkkinn'' (1988, Iðunn, роман) * ''Viltu'' (1989, Óskráð, шигырьләр) * ''Á háskaslóð'' (1993, [[Mál og menning]], балалар китабы) * ''Meðan skútan skríður'' (1995, Mál og menning, балалар китабы) * ''Landið handan fjarskans'' (1997, {{ill|Vaka-Helgafell|is}}, роман) * ''Vertu'' (1998, Óskráð, шигырьләр) * ''Þar sem blómið vex og vatnið fellur'' (1999, Vaka-Helgafell, роман) * ''Óreiðum augum: heiðin ljóð'' (2001, Andblær, шигырьләр) * ''Glass: saga af glæpum og glöpum'' (2007, EPE, роман) == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Мәҗүсилек]] [[Төркем:Язучылар]] 794b9w4lqt3jpjuichm5qqsupd7j0wt 3526642 3526635 2022-08-05T09:54:36Z A.Khamidullin 6685 /* Иртә тормышы һәм белем алуы */ wikitext text/x-wiki '''Эйвиндур Петур Эрикссон''' (1935 елның 13 декабрендә туган) ул Исландия язучысы. Ул шигърият, романнар һәм пьесалар язган. Аның эшләре хәзерге заман читләнү һәм кеше һәм табигать арасында мөнәсәбәт турында борчуларга мөрәҗәгать итә, еш аларга кара юмор якынлаша. Аның ''Landið handan fjarskans'' романы Халдор Лакснесс Әдәби Бүләген алган һәм 1997 елда [[Исландия Әдәби Бүләге]]нә лаек булган. Эйвиндур укытучы булган һәм язу аның төп шөгыле булганга кадәр Исландия радио һәм телевидениесында эшләгән. Ул Сесар А һәм Блац Рока рэпперларның әтисе. Ул [[Ásatrúarfélagið]] [[нео-мәҗүси]] оешмасында төбәк җитәкчесе. ==Иртә тормышы һәм белем алуы== Эйвиндур Петур Эйрикссон [[Һнифсдалур]]да 1935-енче елның 13 декабрендә туган булган. Аның әтисе Эйрикур А. Гудйонссон (1908–2007), ул фермер, балыкчы һәм хезмәтче булган, һәм әнисе Гуннвөр Роза Самуэлсдоттир булган (1905–1967).<ref name="DV">{{cite news |url=https://timarit.is/page/2934743#page/n33/mode/2up |title=Afmæli: Eyvindur Pétur Eiríksson |newspaper=[[DV (newspaper)|DV]] |language=is |date=13 December 1995 |page=58 |access-date=24 April 2022 }}</ref><ref>{{cite news |url=https://www.mbl.is/greinasafn/grein/1178135/ |title=Minningargreinar: Eiríkur Annas Guðjónsson |newspaper=[[Morgunblaðið]] |language=is |date=1 December 2007 |access-date=24 April 2022 }}</ref> Эйвиндур [[Һорнстрандир]] һәм [[Исафьордур]]да үскән һәм мәктәпкә [[Акурейри Джуниор Колледжы]]на барган. 1955 елда ''[[студентспроф]]''ын бетергәч, ул балыкчылыкта, төзелештә һәм офиста эшләгән һәм укыта башлаган.<ref name="DV" /> 1964 елда ул [[Рейкьявик]]та дат телен, инглиз телен һәм педагогия укыган [[Исландия Университеты]]нда [[сәнгать бакалавры]] дәрәҗәсенә ия булган. Соңрак ул 1977 елда исланд грамматикасында дәрәҗә кабул итү өчен исланд телен һәм фин телен укыган.<ref name="Biography">{{cite web |url=https://www.cityofliterature.is/en/literature-web/author/eyvindur-p-eiriksson |title=Eyvindur P. Eiríksson: Biography |work=Icelandic Literature Web |date=15 April 2014 |publisher={{ill|Reykjavík City Library|is|Borgarbókasafn Reykjavíkur}} and City of Reykjavík |access-date=22 April 2022 }}</ref><ref name="Kjartan Atli Kjartansson">{{cite news |author=Kjartan Atli Kjartansson |date=5 December 2015 |url=https://timarit.is/page/6478512#page/n109/mode/2up |title=Málfræðingur af nýja skólanum sem hefur séð heiminn |newspaper=[[Fréttablaðið]] |language=is |page=62 |access-date=22 April 2022 }}</ref> ==Карьера== ===Укыту һәм массакүләм мәгълүмат чаралары=== Күп еллар буена Эйвиндурның төп һөнәре төрле дәрәҗәләрдә укыту булган. 1961 елдан 1972 елга кадәр ул Рейкьявикта, [[Копавогур]]да һәм Исафьордурда башлангыч һәм урта мәктәпләрдә укыткан. 1972 елдан 1979 елга кадәр ул төрле күләмнәрдә [[Исландия Мәгариф Колледжы]]нда, Текнисколи Исландста һәм кичке курсларда һәм 1977–1979 елларда Исландия Университетында укыткан.<ref name="DV" /><ref name="Biography" /> Ул 1979–1980 елларда [[Һелсинки Университеты]]нда лектор булган һәм 1980–1986 елларда [[Копенгаген Университеты]]нда исланд телен укыткан.<ref name="DV" /> 1978 һәм 1979 елларда Эйвиндур [[RÚV]]-ның ''Daglegt mál'' (Көн саен сөйләү) радио тапшыруы өчен җаваплы булган. Финляндиядә торган вакытта ул RÚV өчен радио яңалыклар корреспонденты буларак эшләгән. 1979 елда ул исланд теле турында ике телевидение программа ясауда катнашкан.<ref name="Biography" /> ===Язу=== Эйвиндур бераз укытуын дәвам иткән, әмма 1987 ел тирәсендә язу аның игътибар үзәгендә була башлаган<ref name="Biography" /> һәм 1990 елда Исландиягә кайтканнан соң төп шөгыле булган.<ref name="Kjartan Atli Kjartansson" /> Ул әдәбият буенча шигъри тупланмаларны, романнарны һәм пьесаларны кертеп якынча 40 эш язган.<ref name="Kjartan Atli Kjartansson" /> Әдәби галим Бьярки Валтиссон буенча Эйвиндурның шигърияте җылылык һәм тыгыз бәйләнеш белән сыйфатлана, ул саф юлламага ия булуына кармастан үзен бик җитди кабул итмәвеннән килеп чыга.<ref name="Bjarki Valtýsson">{{cite web |author=Bjarki Valtýsson |year=2002 |url=https://www.cityofliterature.is/en/literature-web/author/eyvindur-p-eiriksson |title=Eyvindur P. Eiríksson: About the author: Man and Nature. The work of Eyvindur P. Eiríksson |work=Icelandic Literature Web |translator=Dagur Gunnarsson |publisher={{ill|Reykjavík City Library|is|Borgarbókasafn Reykjavíkur}} and City of Reykjavík |access-date=24 April 2022 }}</ref> Эйвиндурның беренче шигърият китабы, ''Hvenær?'' (Кайчан?) 1974 елда чыккан. Ул хәзерге заман читләнү һәм It uses dark humour to address modern alienation and [[кулланучылык]]ка һәм шулай ук күбрәк сөйләшелә торган [[Вьетнам Сугышы]] һәм [[Кефлавикта Америка хәрби базасы]]на мөрәҗәгать итү өчен политик прагматик булмыйча караңгы юмор куллана. Юморсыз һәм ирониясез нисбәттә кешелек табигатьтә тамырларыннан аерылуы турында охшаш темалар ''Hvaðan – Þaðan'' (1978, Кайчан - Шунда), ''Viltu'' (1989, Итмәссезче) һәм ''Vertu'' (1998, Булыгыз) шигъри тупланмаларында пәйда була. Соңрак тупланмаларда сурәтләр тулырак һәм поэмаларга [[фольклор]] һәм ''[[Hávamál]]'' һәм ''[[Völuspá]]'' кебек борынгы норвег поэмалары йогынты ясый.<ref name="Bjarki Valtýsson" /> Аның ''Óreiðum augum: heiðin ljóð'' (2001, Ярсусыз күзләр: мәҗүси шигырьләре) шигърият тупланмасы өчен аның дусты [[Һилмар Өрн Һилмарссон]] шигырьләрне көйгә салган һәм китап CD белән нәшер ителгән булган.<ref name="Sullivan">{{cite book |last=Sullivan |first=Paul |year=2003 |url=https://books.google.com/books?id=HN6aAwAAQBAJ&pg=PT97 |title=Waking Up in Iceland |location=London |publisher=Sanctuary |isbn=978-1-86074-460-0 }}</ref> Бу тупланмада шигырьләр табигатькә бәйле һәм аның матурлыгын хәзерге кеше эгосы белән капма-каршы куялар, аларны алар бөлү һәм читләштерү белән ассоциациялиләр.<ref name="Bjarki Valtýsson" /> Эйвиндурның беренче нәшер ителгән романы ''Múkkinn'' ([[Ахмак]]) 1988 елда чыккан.<ref name="Biography" /> Анда гамәлләр Исландия [[балыкчы траулеры]]нда бара, китерелгән персонажлар арасында ачык төп каһарманнар юк һәм яшәп калу өчен тупас, романтик булмаган көрәшне тасвирлый.<ref name="Bjarki Valtýsson" /> Эйвиндур Халлдор Лакснесс Әдәби Бүләген алган һәм икенче романы ''Landið handan fjarskans'' (Ерактан соң җир) өчен 1997 елда [[Исландия Әдәби Бүләге]]н алган.<ref name="Biography" /><ref>{{cite news |url=https://timarit.is/page/1891538#page/n28/mode/2up |title=Bókmenntaverðlaun Halldórs Laxness: Eyvindur Pétur hlutskarpastur |newspaper=[[Morgunblaðið]] |language=is |date=18 November 1997 |page=29 |access-date=22 April 2022 }}</ref> 19-ынчы гасырның борылышында барып, анда сугышның көчле тәнкыйте бар һәм шартлар аны төрле рольләрдә һәм илләрдә куеп исландияле исемен һәм идентиклыгын үзгәртеп дәвам итә. Аның ''Þar sem blómið vex og vatnið fellur'' (1999, Чәчәк үскән һәм су төшкән урында) сиквелында каһарман Исландиягә кайта һәм табигатькә комачаулый торган көчләр белән көрәшә. Бөтен өч роман да төрлечә кеше һәм табигать арасында мөнәсәбәт турында бара.<ref name="Bjarki Valtýsson" /> ''Glass: saga af glæpum og glöpum'' (Пыяла: җинаять һәм акылсызлык хикәсе) романы капитализмны һәм хәзерге Көнбатыш Европаны пычрану һәм ачлык янаучы антиутопия хикәясе аша тәнкыйтьли, Рейкьявик пыяла белән капланган һәм исланд теле инглиз теле белән алышытырлган. Эйвиндур роман өчен ун ел буена нәшер тапмакчы булган, 2007 елда ун елдан соң аны үзе нәшер иткәнче.<ref>{{cite news |author=Thelma Hjaltadóttir |date=24 February 2011 |url=https://timarit.is/page/6236703#page/n3/mode/2up |title=Með síðustu skáldsöguna í smíðum, eða hvað? |newspaper=Bæjarins besta |language=is |page=5 |access-date=24 April 2022 }}</ref> Балалар һәм яшүсмерләр өчен ике китап ''Á háskaslóð'' (1993, Куркынычка юл) һәм ''Meðan skútan skríður'' (1995, Кечкенә кораб барганда) эксцентрик укытучы һәм аның ике улы турында. Китаплар төп каһарманнар диңгез ялына [[Балтик Диңгезе]]нә барып гаилә бәйләнешләренә һәм әйләнә-тирә мохит мәсьәләләренә мөрәҗәгать итә.<ref name="Bjarki Valtýsson" /> Эйвиндур Исландия Язучылыр Берлеге вәкиле буларак Исландия Тел Комитеты әгъзасы булган.<ref name="Biography" /> 2015 елда [[Нордик Йорт]]та җәмәгать чаралары белән аның 80-енче туган көне бәйрәм ителгән булган, галимнәр аның эшләре һәм карьерасы турында презентацияләр ясаган һәм музыкантлар аның шигъриятен башкарганнар.<ref name="Kjartan Atli Kjartansson" /> ==Шәхси тормышы== Эйвиндур 1961 елда өйләнгән булган.<ref name="DV" /> Аның өч улы һәм бер кызы бар. Аның уллары Эййолфур "Сесар A" Эйвиндарсон һәм Эрпур "Блаз Рока" Эйвиндарсон репперлар һәм [[Исландия һип һопы]]нда йогынтылы булган.<ref name="Kjartan Atli Kjartansson" /><ref name="Sullivan" /> Эйвиндур [[Ásatrúarfélagið]] [[Нео-мәҗүсилек|нео-мәҗүси]] оешмасында катнаша, анда ул Vestfirðingagoði, бу ул [[Вестфьордс]] төбәге өчен җаваплы төп оештыручы дигәнне аңлата. 2006 елдан бирле ул законлы рәвештә туйларны беркетә ала.<ref>{{cite news |url=https://www.mbl.is/frettir/innlent/2006/10/09/fjolgun_goda_med_vigslurettindi_hja_asatruarmonnum/ |title=Fjölgun goða með vígsluréttindi hjá ásatrúarmönnum |newspaper=[[Morgunblaðið]] |language=is |date=9 October 2006 |access-date=22 April 2022 }}</ref> ==Сайланма нәшер ителгән эшләре== Библиографик детальләр ''Исландия Әдәби Веб''ыннан адаптацияләнгән.<ref>{{cite web |url=https://www.cityofliterature.is/en/literature-web/author/eyvindur-p-eiriksson |title=Eyvindur P. Eiríksson: Works |work=Icelandic Literature Web |date=15 April 2014 |publisher={{ill|Reykjavík City Library|is|Borgarbókasafn Reykjavíkur}} and City of Reykjavík |access-date=24 April 2022 }}</ref> * ''Hvenær?'' (1974, {{ill|Iðunn (publisher)|lt=Iðunn|is|Bókaútgáfan Iðunn}}, шигырьләр) * ''Hvaðan – Þaðan'' (1978, Letur, шигырьләр) * ''Múkkinn'' (1988, Iðunn, роман) * ''Viltu'' (1989, Óskráð, шигырьләр) * ''Á háskaslóð'' (1993, [[Mál og menning]], балалар китабы) * ''Meðan skútan skríður'' (1995, Mál og menning, балалар китабы) * ''Landið handan fjarskans'' (1997, {{ill|Vaka-Helgafell|is}}, роман) * ''Vertu'' (1998, Óskráð, шигырьләр) * ''Þar sem blómið vex og vatnið fellur'' (1999, Vaka-Helgafell, роман) * ''Óreiðum augum: heiðin ljóð'' (2001, Andblær, шигырьләр) * ''Glass: saga af glæpum og glöpum'' (2007, EPE, роман) == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Мәҗүсилек]] [[Төркем:Язучылар]] p7o64mj4bc6khpyo7ysek5uyqhbln2i 3526643 3526642 2022-08-05T09:55:07Z A.Khamidullin 6685 /* Язу */ wikitext text/x-wiki '''Эйвиндур Петур Эрикссон''' (1935 елның 13 декабрендә туган) ул Исландия язучысы. Ул шигърият, романнар һәм пьесалар язган. Аның эшләре хәзерге заман читләнү һәм кеше һәм табигать арасында мөнәсәбәт турында борчуларга мөрәҗәгать итә, еш аларга кара юмор якынлаша. Аның ''Landið handan fjarskans'' романы Халдор Лакснесс Әдәби Бүләген алган һәм 1997 елда [[Исландия Әдәби Бүләге]]нә лаек булган. Эйвиндур укытучы булган һәм язу аның төп шөгыле булганга кадәр Исландия радио һәм телевидениесында эшләгән. Ул Сесар А һәм Блац Рока рэпперларның әтисе. Ул [[Ásatrúarfélagið]] [[нео-мәҗүси]] оешмасында төбәк җитәкчесе. ==Иртә тормышы һәм белем алуы== Эйвиндур Петур Эйрикссон [[Һнифсдалур]]да 1935-енче елның 13 декабрендә туган булган. Аның әтисе Эйрикур А. Гудйонссон (1908–2007), ул фермер, балыкчы һәм хезмәтче булган, һәм әнисе Гуннвөр Роза Самуэлсдоттир булган (1905–1967).<ref name="DV">{{cite news |url=https://timarit.is/page/2934743#page/n33/mode/2up |title=Afmæli: Eyvindur Pétur Eiríksson |newspaper=[[DV (newspaper)|DV]] |language=is |date=13 December 1995 |page=58 |access-date=24 April 2022 }}</ref><ref>{{cite news |url=https://www.mbl.is/greinasafn/grein/1178135/ |title=Minningargreinar: Eiríkur Annas Guðjónsson |newspaper=[[Morgunblaðið]] |language=is |date=1 December 2007 |access-date=24 April 2022 }}</ref> Эйвиндур [[Һорнстрандир]] һәм [[Исафьордур]]да үскән һәм мәктәпкә [[Акурейри Джуниор Колледжы]]на барган. 1955 елда ''[[студентспроф]]''ын бетергәч, ул балыкчылыкта, төзелештә һәм офиста эшләгән һәм укыта башлаган.<ref name="DV" /> 1964 елда ул [[Рейкьявик]]та дат телен, инглиз телен һәм педагогия укыган [[Исландия Университеты]]нда [[сәнгать бакалавры]] дәрәҗәсенә ия булган. Соңрак ул 1977 елда исланд грамматикасында дәрәҗә кабул итү өчен исланд телен һәм фин телен укыган.<ref name="Biography">{{cite web |url=https://www.cityofliterature.is/en/literature-web/author/eyvindur-p-eiriksson |title=Eyvindur P. Eiríksson: Biography |work=Icelandic Literature Web |date=15 April 2014 |publisher={{ill|Reykjavík City Library|is|Borgarbókasafn Reykjavíkur}} and City of Reykjavík |access-date=22 April 2022 }}</ref><ref name="Kjartan Atli Kjartansson">{{cite news |author=Kjartan Atli Kjartansson |date=5 December 2015 |url=https://timarit.is/page/6478512#page/n109/mode/2up |title=Málfræðingur af nýja skólanum sem hefur séð heiminn |newspaper=[[Fréttablaðið]] |language=is |page=62 |access-date=22 April 2022 }}</ref> ==Карьера== ===Укыту һәм массакүләм мәгълүмат чаралары=== Күп еллар буена Эйвиндурның төп һөнәре төрле дәрәҗәләрдә укыту булган. 1961 елдан 1972 елга кадәр ул Рейкьявикта, [[Копавогур]]да һәм Исафьордурда башлангыч һәм урта мәктәпләрдә укыткан. 1972 елдан 1979 елга кадәр ул төрле күләмнәрдә [[Исландия Мәгариф Колледжы]]нда, Текнисколи Исландста һәм кичке курсларда һәм 1977–1979 елларда Исландия Университетында укыткан.<ref name="DV" /><ref name="Biography" /> Ул 1979–1980 елларда [[Һелсинки Университеты]]нда лектор булган һәм 1980–1986 елларда [[Копенгаген Университеты]]нда исланд телен укыткан.<ref name="DV" /> 1978 һәм 1979 елларда Эйвиндур [[RÚV]]-ның ''Daglegt mál'' (Көн саен сөйләү) радио тапшыруы өчен җаваплы булган. Финляндиядә торган вакытта ул RÚV өчен радио яңалыклар корреспонденты буларак эшләгән. 1979 елда ул исланд теле турында ике телевидение программа ясауда катнашкан.<ref name="Biography" /> ===Язу=== Эйвиндур бераз укытуын дәвам иткән, әмма 1987 ел тирәсендә язу аның игътибар үзәгендә була башлаган<ref name="Biography" /> һәм 1990 елда Исландиягә кайтканнан соң төп шөгыле булган.<ref name="Kjartan Atli Kjartansson" /> Ул әдәбият буенча шигъри тупланмаларны, романнарны һәм пьесаларны кертеп якынча 40 эш язган.<ref name="Kjartan Atli Kjartansson" /> Әдәби галим Бьярки Валтиссон буенча Эйвиндурның шигърияте җылылык һәм тыгыз бәйләнеш белән сыйфатлана, ул саф юлламага ия булуына кармастан үзен бик җитди кабул итмәвеннән килеп чыга.<ref name="Bjarki Valtýsson">{{cite web |author=Bjarki Valtýsson |year=2002 |url=https://www.cityofliterature.is/en/literature-web/author/eyvindur-p-eiriksson |title=Eyvindur P. Eiríksson: About the author: Man and Nature. The work of Eyvindur P. Eiríksson |work=Icelandic Literature Web |translator=Dagur Gunnarsson |publisher={{ill|Reykjavík City Library|is|Borgarbókasafn Reykjavíkur}} and City of Reykjavík |access-date=24 April 2022 }}</ref> Эйвиндурның беренче шигърият китабы, ''Hvenær?'' (Кайчан?) 1974 елда чыккан. Ул хәзерге заман читләнү һәм [[кулланучылык]]ка һәм шулай ук күбрәк сөйләшелә торган [[Вьетнам Сугышы]] һәм [[Кефлавикта Америка хәрби базасы]]на мөрәҗәгать итү өчен политик прагматик булмыйча караңгы юмор куллана. Юморсыз һәм ирониясез нисбәттә кешелек табигатьтә тамырларыннан аерылуы турында охшаш темалар ''Hvaðan – Þaðan'' (1978, Кайчан - Шунда), ''Viltu'' (1989, Итмәссезче) һәм ''Vertu'' (1998, Булыгыз) шигъри тупланмаларында пәйда була. Соңрак тупланмаларда сурәтләр тулырак һәм поэмаларга [[фольклор]] һәм ''[[Hávamál]]'' һәм ''[[Völuspá]]'' кебек борынгы норвег поэмалары йогынты ясый.<ref name="Bjarki Valtýsson" /> Аның ''Óreiðum augum: heiðin ljóð'' (2001, Ярсусыз күзләр: мәҗүси шигырьләре) шигърият тупланмасы өчен аның дусты [[Һилмар Өрн Һилмарссон]] шигырьләрне көйгә салган һәм китап CD белән нәшер ителгән булган.<ref name="Sullivan">{{cite book |last=Sullivan |first=Paul |year=2003 |url=https://books.google.com/books?id=HN6aAwAAQBAJ&pg=PT97 |title=Waking Up in Iceland |location=London |publisher=Sanctuary |isbn=978-1-86074-460-0 }}</ref> Бу тупланмада шигырьләр табигатькә бәйле һәм аның матурлыгын хәзерге кеше эгосы белән капма-каршы куялар, аларны алар бөлү һәм читләштерү белән ассоциациялиләр.<ref name="Bjarki Valtýsson" /> Эйвиндурның беренче нәшер ителгән романы ''Múkkinn'' ([[Ахмак]]) 1988 елда чыккан.<ref name="Biography" /> Анда гамәлләр Исландия [[балыкчы траулеры]]нда бара, китерелгән персонажлар арасында ачык төп каһарманнар юк һәм яшәп калу өчен тупас, романтик булмаган көрәшне тасвирлый.<ref name="Bjarki Valtýsson" /> Эйвиндур Халлдор Лакснесс Әдәби Бүләген алган һәм икенче романы ''Landið handan fjarskans'' (Ерактан соң җир) өчен 1997 елда [[Исландия Әдәби Бүләге]]н алган.<ref name="Biography" /><ref>{{cite news |url=https://timarit.is/page/1891538#page/n28/mode/2up |title=Bókmenntaverðlaun Halldórs Laxness: Eyvindur Pétur hlutskarpastur |newspaper=[[Morgunblaðið]] |language=is |date=18 November 1997 |page=29 |access-date=22 April 2022 }}</ref> 19-ынчы гасырның борылышында барып, анда сугышның көчле тәнкыйте бар һәм шартлар аны төрле рольләрдә һәм илләрдә куеп исландияле исемен һәм идентиклыгын үзгәртеп дәвам итә. Аның ''Þar sem blómið vex og vatnið fellur'' (1999, Чәчәк үскән һәм су төшкән урында) сиквелында каһарман Исландиягә кайта һәм табигатькә комачаулый торган көчләр белән көрәшә. Бөтен өч роман да төрлечә кеше һәм табигать арасында мөнәсәбәт турында бара.<ref name="Bjarki Valtýsson" /> ''Glass: saga af glæpum og glöpum'' (Пыяла: җинаять һәм акылсызлык хикәсе) романы капитализмны һәм хәзерге Көнбатыш Европаны пычрану һәм ачлык янаучы антиутопия хикәясе аша тәнкыйтьли, Рейкьявик пыяла белән капланган һәм исланд теле инглиз теле белән алышытырлган. Эйвиндур роман өчен ун ел буена нәшер тапмакчы булган, 2007 елда ун елдан соң аны үзе нәшер иткәнче.<ref>{{cite news |author=Thelma Hjaltadóttir |date=24 February 2011 |url=https://timarit.is/page/6236703#page/n3/mode/2up |title=Með síðustu skáldsöguna í smíðum, eða hvað? |newspaper=Bæjarins besta |language=is |page=5 |access-date=24 April 2022 }}</ref> Балалар һәм яшүсмерләр өчен ике китап ''Á háskaslóð'' (1993, Куркынычка юл) һәм ''Meðan skútan skríður'' (1995, Кечкенә кораб барганда) эксцентрик укытучы һәм аның ике улы турында. Китаплар төп каһарманнар диңгез ялына [[Балтик Диңгезе]]нә барып гаилә бәйләнешләренә һәм әйләнә-тирә мохит мәсьәләләренә мөрәҗәгать итә.<ref name="Bjarki Valtýsson" /> Эйвиндур Исландия Язучылыр Берлеге вәкиле буларак Исландия Тел Комитеты әгъзасы булган.<ref name="Biography" /> 2015 елда [[Нордик Йорт]]та җәмәгать чаралары белән аның 80-енче туган көне бәйрәм ителгән булган, галимнәр аның эшләре һәм карьерасы турында презентацияләр ясаган һәм музыкантлар аның шигъриятен башкарганнар.<ref name="Kjartan Atli Kjartansson" /> ==Шәхси тормышы== Эйвиндур 1961 елда өйләнгән булган.<ref name="DV" /> Аның өч улы һәм бер кызы бар. Аның уллары Эййолфур "Сесар A" Эйвиндарсон һәм Эрпур "Блаз Рока" Эйвиндарсон репперлар һәм [[Исландия һип һопы]]нда йогынтылы булган.<ref name="Kjartan Atli Kjartansson" /><ref name="Sullivan" /> Эйвиндур [[Ásatrúarfélagið]] [[Нео-мәҗүсилек|нео-мәҗүси]] оешмасында катнаша, анда ул Vestfirðingagoði, бу ул [[Вестфьордс]] төбәге өчен җаваплы төп оештыручы дигәнне аңлата. 2006 елдан бирле ул законлы рәвештә туйларны беркетә ала.<ref>{{cite news |url=https://www.mbl.is/frettir/innlent/2006/10/09/fjolgun_goda_med_vigslurettindi_hja_asatruarmonnum/ |title=Fjölgun goða með vígsluréttindi hjá ásatrúarmönnum |newspaper=[[Morgunblaðið]] |language=is |date=9 October 2006 |access-date=22 April 2022 }}</ref> ==Сайланма нәшер ителгән эшләре== Библиографик детальләр ''Исландия Әдәби Веб''ыннан адаптацияләнгән.<ref>{{cite web |url=https://www.cityofliterature.is/en/literature-web/author/eyvindur-p-eiriksson |title=Eyvindur P. Eiríksson: Works |work=Icelandic Literature Web |date=15 April 2014 |publisher={{ill|Reykjavík City Library|is|Borgarbókasafn Reykjavíkur}} and City of Reykjavík |access-date=24 April 2022 }}</ref> * ''Hvenær?'' (1974, {{ill|Iðunn (publisher)|lt=Iðunn|is|Bókaútgáfan Iðunn}}, шигырьләр) * ''Hvaðan – Þaðan'' (1978, Letur, шигырьләр) * ''Múkkinn'' (1988, Iðunn, роман) * ''Viltu'' (1989, Óskráð, шигырьләр) * ''Á háskaslóð'' (1993, [[Mál og menning]], балалар китабы) * ''Meðan skútan skríður'' (1995, Mál og menning, балалар китабы) * ''Landið handan fjarskans'' (1997, {{ill|Vaka-Helgafell|is}}, роман) * ''Vertu'' (1998, Óskráð, шигырьләр) * ''Þar sem blómið vex og vatnið fellur'' (1999, Vaka-Helgafell, роман) * ''Óreiðum augum: heiðin ljóð'' (2001, Andblær, шигырьләр) * ''Glass: saga af glæpum og glöpum'' (2007, EPE, роман) == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Мәҗүсилек]] [[Төркем:Язучылар]] 0gu3aimyqitzo3b20uyov7uhrspzku8 3526669 3526643 2022-08-05T10:29:03Z Frhdkazan 3171 {{УК}} wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Эйвиндур Петур Эрикссон''' (1935 елның 13 декабрендә туган) ул Исландия язучысы. Ул шигърият, романнар һәм пьесалар язган. Аның эшләре хәзерге заман читләнү һәм кеше һәм табигать арасында мөнәсәбәт турында борчуларга мөрәҗәгать итә, еш аларга кара юмор якынлаша. Аның ''Landið handan fjarskans'' романы Халдор Лакснесс Әдәби Бүләген алган һәм 1997 елда [[Исландия Әдәби Бүләге]]нә лаек булган. Эйвиндур укытучы булган һәм язу аның төп шөгыле булганга кадәр Исландия радио һәм телевидениесында эшләгән. Ул Сесар А һәм Блац Рока рэпперларның әтисе. Ул [[Ásatrúarfélagið]] [[нео-мәҗүси]] оешмасында төбәк җитәкчесе. ==Иртә тормышы һәм белем алуы== Эйвиндур Петур Эйрикссон [[Һнифсдалур]]да 1935-енче елның 13 декабрендә туган булган. Аның әтисе Эйрикур А. Гудйонссон (1908–2007), ул фермер, балыкчы һәм хезмәтче булган, һәм әнисе Гуннвөр Роза Самуэлсдоттир булган (1905–1967).<ref name="DV">{{cite news |url=https://timarit.is/page/2934743#page/n33/mode/2up |title=Afmæli: Eyvindur Pétur Eiríksson |newspaper=[[DV (newspaper)|DV]] |language=is |date=13 December 1995 |page=58 |access-date=24 April 2022 }}</ref><ref>{{cite news |url=https://www.mbl.is/greinasafn/grein/1178135/ |title=Minningargreinar: Eiríkur Annas Guðjónsson |newspaper=[[Morgunblaðið]] |language=is |date=1 December 2007 |access-date=24 April 2022 }}</ref> Эйвиндур [[Һорнстрандир]] һәм [[Исафьордур]]да үскән һәм мәктәпкә [[Акурейри Джуниор Колледжы]]на барган. 1955 елда ''[[студентспроф]]''ын бетергәч, ул балыкчылыкта, төзелештә һәм офиста эшләгән һәм укыта башлаган.<ref name="DV" /> 1964 елда ул [[Рейкьявик]]та дат телен, инглиз телен һәм педагогия укыган [[Исландия Университеты]]нда [[сәнгать бакалавры]] дәрәҗәсенә ия булган. Соңрак ул 1977 елда исланд грамматикасында дәрәҗә кабул итү өчен исланд телен һәм фин телен укыган.<ref name="Biography">{{cite web |url=https://www.cityofliterature.is/en/literature-web/author/eyvindur-p-eiriksson |title=Eyvindur P. Eiríksson: Biography |work=Icelandic Literature Web |date=15 April 2014 |publisher={{ill|Reykjavík City Library|is|Borgarbókasafn Reykjavíkur}} and City of Reykjavík |access-date=22 April 2022 }}</ref><ref name="Kjartan Atli Kjartansson">{{cite news |author=Kjartan Atli Kjartansson |date=5 December 2015 |url=https://timarit.is/page/6478512#page/n109/mode/2up |title=Málfræðingur af nýja skólanum sem hefur séð heiminn |newspaper=[[Fréttablaðið]] |language=is |page=62 |access-date=22 April 2022 }}</ref> ==Карьера== ===Укыту һәм массакүләм мәгълүмат чаралары=== Күп еллар буена Эйвиндурның төп һөнәре төрле дәрәҗәләрдә укыту булган. 1961 елдан 1972 елга кадәр ул Рейкьявикта, [[Копавогур]]да һәм Исафьордурда башлангыч һәм урта мәктәпләрдә укыткан. 1972 елдан 1979 елга кадәр ул төрле күләмнәрдә [[Исландия Мәгариф Колледжы]]нда, Текнисколи Исландста һәм кичке курсларда һәм 1977–1979 елларда Исландия Университетында укыткан.<ref name="DV" /><ref name="Biography" /> Ул 1979–1980 елларда [[Һелсинки Университеты]]нда лектор булган һәм 1980–1986 елларда [[Копенгаген Университеты]]нда исланд телен укыткан.<ref name="DV" /> 1978 һәм 1979 елларда Эйвиндур [[RÚV]]-ның ''Daglegt mál'' (Көн саен сөйләү) радио тапшыруы өчен җаваплы булган. Финляндиядә торган вакытта ул RÚV өчен радио яңалыклар корреспонденты буларак эшләгән. 1979 елда ул исланд теле турында ике телевидение программа ясауда катнашкан.<ref name="Biography" /> ===Язу=== Эйвиндур бераз укытуын дәвам иткән, әмма 1987 ел тирәсендә язу аның игътибар үзәгендә була башлаган<ref name="Biography" /> һәм 1990 елда Исландиягә кайтканнан соң төп шөгыле булган.<ref name="Kjartan Atli Kjartansson" /> Ул әдәбият буенча шигъри тупланмаларны, романнарны һәм пьесаларны кертеп якынча 40 эш язган.<ref name="Kjartan Atli Kjartansson" /> Әдәби галим Бьярки Валтиссон буенча Эйвиндурның шигърияте җылылык һәм тыгыз бәйләнеш белән сыйфатлана, ул саф юлламага ия булуына кармастан үзен бик җитди кабул итмәвеннән килеп чыга.<ref name="Bjarki Valtýsson">{{cite web |author=Bjarki Valtýsson |year=2002 |url=https://www.cityofliterature.is/en/literature-web/author/eyvindur-p-eiriksson |title=Eyvindur P. Eiríksson: About the author: Man and Nature. The work of Eyvindur P. Eiríksson |work=Icelandic Literature Web |translator=Dagur Gunnarsson |publisher={{ill|Reykjavík City Library|is|Borgarbókasafn Reykjavíkur}} and City of Reykjavík |access-date=24 April 2022 }}</ref> Эйвиндурның беренче шигърият китабы, ''Hvenær?'' (Кайчан?) 1974 елда чыккан. Ул хәзерге заман читләнү һәм [[кулланучылык]]ка һәм шулай ук күбрәк сөйләшелә торган [[Вьетнам Сугышы]] һәм [[Кефлавикта Америка хәрби базасы]]на мөрәҗәгать итү өчен политик прагматик булмыйча караңгы юмор куллана. Юморсыз һәм ирониясез нисбәттә кешелек табигатьтә тамырларыннан аерылуы турында охшаш темалар ''Hvaðan – Þaðan'' (1978, Кайчан - Шунда), ''Viltu'' (1989, Итмәссезче) һәм ''Vertu'' (1998, Булыгыз) шигъри тупланмаларында пәйда була. Соңрак тупланмаларда сурәтләр тулырак һәм поэмаларга [[фольклор]] һәм ''[[Hávamál]]'' һәм ''[[Völuspá]]'' кебек борынгы норвег поэмалары йогынты ясый.<ref name="Bjarki Valtýsson" /> Аның ''Óreiðum augum: heiðin ljóð'' (2001, Ярсусыз күзләр: мәҗүси шигырьләре) шигърият тупланмасы өчен аның дусты [[Һилмар Өрн Һилмарссон]] шигырьләрне көйгә салган һәм китап CD белән нәшер ителгән булган.<ref name="Sullivan">{{cite book |last=Sullivan |first=Paul |year=2003 |url=https://books.google.com/books?id=HN6aAwAAQBAJ&pg=PT97 |title=Waking Up in Iceland |location=London |publisher=Sanctuary |isbn=978-1-86074-460-0 }}</ref> Бу тупланмада шигырьләр табигатькә бәйле һәм аның матурлыгын хәзерге кеше эгосы белән капма-каршы куялар, аларны алар бөлү һәм читләштерү белән ассоциациялиләр.<ref name="Bjarki Valtýsson" /> Эйвиндурның беренче нәшер ителгән романы ''Múkkinn'' ([[Ахмак]]) 1988 елда чыккан.<ref name="Biography" /> Анда гамәлләр Исландия [[балыкчы траулеры]]нда бара, китерелгән персонажлар арасында ачык төп каһарманнар юк һәм яшәп калу өчен тупас, романтик булмаган көрәшне тасвирлый.<ref name="Bjarki Valtýsson" /> Эйвиндур Халлдор Лакснесс Әдәби Бүләген алган һәм икенче романы ''Landið handan fjarskans'' (Ерактан соң җир) өчен 1997 елда [[Исландия Әдәби Бүләге]]н алган.<ref name="Biography" /><ref>{{cite news |url=https://timarit.is/page/1891538#page/n28/mode/2up |title=Bókmenntaverðlaun Halldórs Laxness: Eyvindur Pétur hlutskarpastur |newspaper=[[Morgunblaðið]] |language=is |date=18 November 1997 |page=29 |access-date=22 April 2022 }}</ref> 19-ынчы гасырның борылышында барып, анда сугышның көчле тәнкыйте бар һәм шартлар аны төрле рольләрдә һәм илләрдә куеп исландияле исемен һәм идентиклыгын үзгәртеп дәвам итә. Аның ''Þar sem blómið vex og vatnið fellur'' (1999, Чәчәк үскән һәм су төшкән урында) сиквелында каһарман Исландиягә кайта һәм табигатькә комачаулый торган көчләр белән көрәшә. Бөтен өч роман да төрлечә кеше һәм табигать арасында мөнәсәбәт турында бара.<ref name="Bjarki Valtýsson" /> ''Glass: saga af glæpum og glöpum'' (Пыяла: җинаять һәм акылсызлык хикәсе) романы капитализмны һәм хәзерге Көнбатыш Европаны пычрану һәм ачлык янаучы антиутопия хикәясе аша тәнкыйтьли, Рейкьявик пыяла белән капланган һәм исланд теле инглиз теле белән алышытырлган. Эйвиндур роман өчен ун ел буена нәшер тапмакчы булган, 2007 елда ун елдан соң аны үзе нәшер иткәнче.<ref>{{cite news |author=Thelma Hjaltadóttir |date=24 February 2011 |url=https://timarit.is/page/6236703#page/n3/mode/2up |title=Með síðustu skáldsöguna í smíðum, eða hvað? |newspaper=Bæjarins besta |language=is |page=5 |access-date=24 April 2022 }}</ref> Балалар һәм яшүсмерләр өчен ике китап ''Á háskaslóð'' (1993, Куркынычка юл) һәм ''Meðan skútan skríður'' (1995, Кечкенә кораб барганда) эксцентрик укытучы һәм аның ике улы турында. Китаплар төп каһарманнар диңгез ялына [[Балтик Диңгезе]]нә барып гаилә бәйләнешләренә һәм әйләнә-тирә мохит мәсьәләләренә мөрәҗәгать итә.<ref name="Bjarki Valtýsson" /> Эйвиндур Исландия Язучылыр Берлеге вәкиле буларак Исландия Тел Комитеты әгъзасы булган.<ref name="Biography" /> 2015 елда [[Нордик Йорт]]та җәмәгать чаралары белән аның 80-енче туган көне бәйрәм ителгән булган, галимнәр аның эшләре һәм карьерасы турында презентацияләр ясаган һәм музыкантлар аның шигъриятен башкарганнар.<ref name="Kjartan Atli Kjartansson" /> ==Шәхси тормышы== Эйвиндур 1961 елда өйләнгән булган.<ref name="DV" /> Аның өч улы һәм бер кызы бар. Аның уллары Эййолфур "Сесар A" Эйвиндарсон һәм Эрпур "Блаз Рока" Эйвиндарсон репперлар һәм [[Исландия һип һопы]]нда йогынтылы булган.<ref name="Kjartan Atli Kjartansson" /><ref name="Sullivan" /> Эйвиндур [[Ásatrúarfélagið]] [[Нео-мәҗүсилек|нео-мәҗүси]] оешмасында катнаша, анда ул Vestfirðingagoði, бу ул [[Вестфьордс]] төбәге өчен җаваплы төп оештыручы дигәнне аңлата. 2006 елдан бирле ул законлы рәвештә туйларны беркетә ала.<ref>{{cite news |url=https://www.mbl.is/frettir/innlent/2006/10/09/fjolgun_goda_med_vigslurettindi_hja_asatruarmonnum/ |title=Fjölgun goða með vígsluréttindi hjá ásatrúarmönnum |newspaper=[[Morgunblaðið]] |language=is |date=9 October 2006 |access-date=22 April 2022 }}</ref> ==Сайланма нәшер ителгән эшләре== Библиографик детальләр ''Исландия Әдәби Веб''ыннан адаптацияләнгән.<ref>{{cite web |url=https://www.cityofliterature.is/en/literature-web/author/eyvindur-p-eiriksson |title=Eyvindur P. Eiríksson: Works |work=Icelandic Literature Web |date=15 April 2014 |publisher={{ill|Reykjavík City Library|is|Borgarbókasafn Reykjavíkur}} and City of Reykjavík |access-date=24 April 2022 }}</ref> * ''Hvenær?'' (1974, {{ill|Iðunn (publisher)|lt=Iðunn|is|Bókaútgáfan Iðunn}}, шигырьләр) * ''Hvaðan – Þaðan'' (1978, Letur, шигырьләр) * ''Múkkinn'' (1988, Iðunn, роман) * ''Viltu'' (1989, Óskráð, шигырьләр) * ''Á háskaslóð'' (1993, [[Mál og menning]], балалар китабы) * ''Meðan skútan skríður'' (1995, Mál og menning, балалар китабы) * ''Landið handan fjarskans'' (1997, {{ill|Vaka-Helgafell|is}}, роман) * ''Vertu'' (1998, Óskráð, шигырьләр) * ''Þar sem blómið vex og vatnið fellur'' (1999, Vaka-Helgafell, роман) * ''Óreiðum augum: heiðin ljóð'' (2001, Andblær, шигырьләр) * ''Glass: saga af glæpum og glöpum'' (2007, EPE, роман) == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Мәҗүсилек]] [[Төркем:Язучылар]] 7lcnpg39rvv39xkco73rl4imt941t3f 3526671 3526669 2022-08-05T10:30:04Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ {{Тышкы сылтамалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Эйвиндур Петур Эрикссон''' (1935 елның 13 декабрендә туган) ул Исландия язучысы. Ул шигърият, романнар һәм пьесалар язган. Аның эшләре хәзерге заман читләнү һәм кеше һәм табигать арасында мөнәсәбәт турында борчуларга мөрәҗәгать итә, еш аларга кара юмор якынлаша. Аның ''Landið handan fjarskans'' романы Халдор Лакснесс Әдәби Бүләген алган һәм 1997 елда [[Исландия Әдәби Бүләге]]нә лаек булган. Эйвиндур укытучы булган һәм язу аның төп шөгыле булганга кадәр Исландия радио һәм телевидениесында эшләгән. Ул Сесар А һәм Блац Рока рэпперларның әтисе. Ул [[Ásatrúarfélagið]] [[нео-мәҗүси]] оешмасында төбәк җитәкчесе. ==Иртә тормышы һәм белем алуы== Эйвиндур Петур Эйрикссон [[Һнифсдалур]]да 1935-енче елның 13 декабрендә туган булган. Аның әтисе Эйрикур А. Гудйонссон (1908–2007), ул фермер, балыкчы һәм хезмәтче булган, һәм әнисе Гуннвөр Роза Самуэлсдоттир булган (1905–1967).<ref name="DV">{{cite news |url=https://timarit.is/page/2934743#page/n33/mode/2up |title=Afmæli: Eyvindur Pétur Eiríksson |newspaper=[[DV (newspaper)|DV]] |language=is |date=13 December 1995 |page=58 |access-date=24 April 2022 }}</ref><ref>{{cite news |url=https://www.mbl.is/greinasafn/grein/1178135/ |title=Minningargreinar: Eiríkur Annas Guðjónsson |newspaper=[[Morgunblaðið]] |language=is |date=1 December 2007 |access-date=24 April 2022 }}</ref> Эйвиндур [[Һорнстрандир]] һәм [[Исафьордур]]да үскән һәм мәктәпкә [[Акурейри Джуниор Колледжы]]на барган. 1955 елда ''[[студентспроф]]''ын бетергәч, ул балыкчылыкта, төзелештә һәм офиста эшләгән һәм укыта башлаган.<ref name="DV" /> 1964 елда ул [[Рейкьявик]]та дат телен, инглиз телен һәм педагогия укыган [[Исландия Университеты]]нда [[сәнгать бакалавры]] дәрәҗәсенә ия булган. Соңрак ул 1977 елда исланд грамматикасында дәрәҗә кабул итү өчен исланд телен һәм фин телен укыган.<ref name="Biography">{{cite web |url=https://www.cityofliterature.is/en/literature-web/author/eyvindur-p-eiriksson |title=Eyvindur P. Eiríksson: Biography |work=Icelandic Literature Web |date=15 April 2014 |publisher={{ill|Reykjavík City Library|is|Borgarbókasafn Reykjavíkur}} and City of Reykjavík |access-date=22 April 2022 }}</ref><ref name="Kjartan Atli Kjartansson">{{cite news |author=Kjartan Atli Kjartansson |date=5 December 2015 |url=https://timarit.is/page/6478512#page/n109/mode/2up |title=Málfræðingur af nýja skólanum sem hefur séð heiminn |newspaper=[[Fréttablaðið]] |language=is |page=62 |access-date=22 April 2022 }}</ref> ==Карьера== ===Укыту һәм массакүләм мәгълүмат чаралары=== Күп еллар буена Эйвиндурның төп һөнәре төрле дәрәҗәләрдә укыту булган. 1961 елдан 1972 елга кадәр ул Рейкьявикта, [[Копавогур]]да һәм Исафьордурда башлангыч һәм урта мәктәпләрдә укыткан. 1972 елдан 1979 елга кадәр ул төрле күләмнәрдә [[Исландия Мәгариф Колледжы]]нда, Текнисколи Исландста һәм кичке курсларда һәм 1977–1979 елларда Исландия Университетында укыткан.<ref name="DV" /><ref name="Biography" /> Ул 1979–1980 елларда [[Һелсинки Университеты]]нда лектор булган һәм 1980–1986 елларда [[Копенгаген Университеты]]нда исланд телен укыткан.<ref name="DV" /> 1978 һәм 1979 елларда Эйвиндур [[RÚV]]-ның ''Daglegt mál'' (Көн саен сөйләү) радио тапшыруы өчен җаваплы булган. Финляндиядә торган вакытта ул RÚV өчен радио яңалыклар корреспонденты буларак эшләгән. 1979 елда ул исланд теле турында ике телевидение программа ясауда катнашкан.<ref name="Biography" /> ===Язу=== Эйвиндур бераз укытуын дәвам иткән, әмма 1987 ел тирәсендә язу аның игътибар үзәгендә була башлаган<ref name="Biography" /> һәм 1990 елда Исландиягә кайтканнан соң төп шөгыле булган.<ref name="Kjartan Atli Kjartansson" /> Ул әдәбият буенча шигъри тупланмаларны, романнарны һәм пьесаларны кертеп якынча 40 эш язган.<ref name="Kjartan Atli Kjartansson" /> Әдәби галим Бьярки Валтиссон буенча Эйвиндурның шигърияте җылылык һәм тыгыз бәйләнеш белән сыйфатлана, ул саф юлламага ия булуына кармастан үзен бик җитди кабул итмәвеннән килеп чыга.<ref name="Bjarki Valtýsson">{{cite web |author=Bjarki Valtýsson |year=2002 |url=https://www.cityofliterature.is/en/literature-web/author/eyvindur-p-eiriksson |title=Eyvindur P. Eiríksson: About the author: Man and Nature. The work of Eyvindur P. Eiríksson |work=Icelandic Literature Web |translator=Dagur Gunnarsson |publisher={{ill|Reykjavík City Library|is|Borgarbókasafn Reykjavíkur}} and City of Reykjavík |access-date=24 April 2022 }}</ref> Эйвиндурның беренче шигърият китабы, ''Hvenær?'' (Кайчан?) 1974 елда чыккан. Ул хәзерге заман читләнү һәм [[кулланучылык]]ка һәм шулай ук күбрәк сөйләшелә торган [[Вьетнам Сугышы]] һәм [[Кефлавикта Америка хәрби базасы]]на мөрәҗәгать итү өчен политик прагматик булмыйча караңгы юмор куллана. Юморсыз һәм ирониясез нисбәттә кешелек табигатьтә тамырларыннан аерылуы турында охшаш темалар ''Hvaðan – Þaðan'' (1978, Кайчан - Шунда), ''Viltu'' (1989, Итмәссезче) һәм ''Vertu'' (1998, Булыгыз) шигъри тупланмаларында пәйда була. Соңрак тупланмаларда сурәтләр тулырак һәм поэмаларга [[фольклор]] һәм ''[[Hávamál]]'' һәм ''[[Völuspá]]'' кебек борынгы норвег поэмалары йогынты ясый.<ref name="Bjarki Valtýsson" /> Аның ''Óreiðum augum: heiðin ljóð'' (2001, Ярсусыз күзләр: мәҗүси шигырьләре) шигърият тупланмасы өчен аның дусты [[Һилмар Өрн Һилмарссон]] шигырьләрне көйгә салган һәм китап CD белән нәшер ителгән булган.<ref name="Sullivan">{{cite book |last=Sullivan |first=Paul |year=2003 |url=https://books.google.com/books?id=HN6aAwAAQBAJ&pg=PT97 |title=Waking Up in Iceland |location=London |publisher=Sanctuary |isbn=978-1-86074-460-0 }}</ref> Бу тупланмада шигырьләр табигатькә бәйле һәм аның матурлыгын хәзерге кеше эгосы белән капма-каршы куялар, аларны алар бөлү һәм читләштерү белән ассоциациялиләр.<ref name="Bjarki Valtýsson" /> Эйвиндурның беренче нәшер ителгән романы ''Múkkinn'' ([[Ахмак]]) 1988 елда чыккан.<ref name="Biography" /> Анда гамәлләр Исландия [[балыкчы траулеры]]нда бара, китерелгән персонажлар арасында ачык төп каһарманнар юк һәм яшәп калу өчен тупас, романтик булмаган көрәшне тасвирлый.<ref name="Bjarki Valtýsson" /> Эйвиндур Халлдор Лакснесс Әдәби Бүләген алган һәм икенче романы ''Landið handan fjarskans'' (Ерактан соң җир) өчен 1997 елда [[Исландия Әдәби Бүләге]]н алган.<ref name="Biography" /><ref>{{cite news |url=https://timarit.is/page/1891538#page/n28/mode/2up |title=Bókmenntaverðlaun Halldórs Laxness: Eyvindur Pétur hlutskarpastur |newspaper=[[Morgunblaðið]] |language=is |date=18 November 1997 |page=29 |access-date=22 April 2022 }}</ref> 19-ынчы гасырның борылышында барып, анда сугышның көчле тәнкыйте бар һәм шартлар аны төрле рольләрдә һәм илләрдә куеп исландияле исемен һәм идентиклыгын үзгәртеп дәвам итә. Аның ''Þar sem blómið vex og vatnið fellur'' (1999, Чәчәк үскән һәм су төшкән урында) сиквелында каһарман Исландиягә кайта һәм табигатькә комачаулый торган көчләр белән көрәшә. Бөтен өч роман да төрлечә кеше һәм табигать арасында мөнәсәбәт турында бара.<ref name="Bjarki Valtýsson" /> ''Glass: saga af glæpum og glöpum'' (Пыяла: җинаять һәм акылсызлык хикәсе) романы капитализмны һәм хәзерге Көнбатыш Европаны пычрану һәм ачлык янаучы антиутопия хикәясе аша тәнкыйтьли, Рейкьявик пыяла белән капланган һәм исланд теле инглиз теле белән алышытырлган. Эйвиндур роман өчен ун ел буена нәшер тапмакчы булган, 2007 елда ун елдан соң аны үзе нәшер иткәнче.<ref>{{cite news |author=Thelma Hjaltadóttir |date=24 February 2011 |url=https://timarit.is/page/6236703#page/n3/mode/2up |title=Með síðustu skáldsöguna í smíðum, eða hvað? |newspaper=Bæjarins besta |language=is |page=5 |access-date=24 April 2022 }}</ref> Балалар һәм яшүсмерләр өчен ике китап ''Á háskaslóð'' (1993, Куркынычка юл) һәм ''Meðan skútan skríður'' (1995, Кечкенә кораб барганда) эксцентрик укытучы һәм аның ике улы турында. Китаплар төп каһарманнар диңгез ялына [[Балтик Диңгезе]]нә барып гаилә бәйләнешләренә һәм әйләнә-тирә мохит мәсьәләләренә мөрәҗәгать итә.<ref name="Bjarki Valtýsson" /> Эйвиндур Исландия Язучылыр Берлеге вәкиле буларак Исландия Тел Комитеты әгъзасы булган.<ref name="Biography" /> 2015 елда [[Нордик Йорт]]та җәмәгать чаралары белән аның 80-енче туган көне бәйрәм ителгән булган, галимнәр аның эшләре һәм карьерасы турында презентацияләр ясаган һәм музыкантлар аның шигъриятен башкарганнар.<ref name="Kjartan Atli Kjartansson" /> ==Шәхси тормышы== Эйвиндур 1961 елда өйләнгән булган.<ref name="DV" /> Аның өч улы һәм бер кызы бар. Аның уллары Эййолфур "Сесар A" Эйвиндарсон һәм Эрпур "Блаз Рока" Эйвиндарсон репперлар һәм [[Исландия һип һопы]]нда йогынтылы булган.<ref name="Kjartan Atli Kjartansson" /><ref name="Sullivan" /> Эйвиндур [[Ásatrúarfélagið]] [[Нео-мәҗүсилек|нео-мәҗүси]] оешмасында катнаша, анда ул Vestfirðingagoði, бу ул [[Вестфьордс]] төбәге өчен җаваплы төп оештыручы дигәнне аңлата. 2006 елдан бирле ул законлы рәвештә туйларны беркетә ала.<ref>{{cite news |url=https://www.mbl.is/frettir/innlent/2006/10/09/fjolgun_goda_med_vigslurettindi_hja_asatruarmonnum/ |title=Fjölgun goða með vígsluréttindi hjá ásatrúarmönnum |newspaper=[[Morgunblaðið]] |language=is |date=9 October 2006 |access-date=22 April 2022 }}</ref> ==Сайланма нәшер ителгән эшләре== Библиографик детальләр ''Исландия Әдәби Веб''ыннан адаптацияләнгән.<ref>{{cite web |url=https://www.cityofliterature.is/en/literature-web/author/eyvindur-p-eiriksson |title=Eyvindur P. Eiríksson: Works |work=Icelandic Literature Web |date=15 April 2014 |publisher={{ill|Reykjavík City Library|is|Borgarbókasafn Reykjavíkur}} and City of Reykjavík |access-date=24 April 2022 }}</ref> * ''Hvenær?'' (1974, {{ill|Iðunn (publisher)|lt=Iðunn|is|Bókaútgáfan Iðunn}}, шигырьләр) * ''Hvaðan – Þaðan'' (1978, Letur, шигырьләр) * ''Múkkinn'' (1988, Iðunn, роман) * ''Viltu'' (1989, Óskráð, шигырьләр) * ''Á háskaslóð'' (1993, [[Mál og menning]], балалар китабы) * ''Meðan skútan skríður'' (1995, Mál og menning, балалар китабы) * ''Landið handan fjarskans'' (1997, {{ill|Vaka-Helgafell|is}}, роман) * ''Vertu'' (1998, Óskráð, шигырьләр) * ''Þar sem blómið vex og vatnið fellur'' (1999, Vaka-Helgafell, роман) * ''Óreiðum augum: heiðin ljóð'' (2001, Andblær, шигырьләр) * ''Glass: saga af glæpum og glöpum'' (2007, EPE, роман) == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} {{Тышкы сылтамалар}} [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Мәҗүсилек]] [[Төркем:Язучылар]] dl4eoyjlyjanvaungogk8tqof2okkns 3526673 3526671 2022-08-05T10:30:35Z A.Khamidullin 6685 wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Эйвиндур Петур Эрикссон''' (1935 елның 13 декабрендә туган) ул Исландия язучысы. Ул шигърият, романнар һәм пьесалар язган. Аның эшләре хәзерге заман читләнү һәм кеше һәм табигать арасында мөнәсәбәт турында борчуларга мөрәҗәгать итә, еш аларга кара юмор якынлаша. Аның ''Landið handan fjarskans'' романы Халдор Лакснесс Әдәби Бүләген алган һәм 1997 елда [[Исландия Әдәби Бүләге]]нә лаек булган. Эйвиндур укытучы булган һәм язу аның төп шөгыле булганга кадәр Исландия радио һәм телевидениесында эшләгән. Ул Сесар А һәм Блац Рока рэпперларның әтисе. Ул [[Ásatrúarfélagið]] [[нео-мәҗүси]] оешмасында төбәк җитәкчесе. ==Иртә тормышы һәм белем алуы== Эйвиндур Петур Эйрикссон [[Һнифсдалур]]да 1935-енче елның 13 декабрендә туган булган. Аның әтисе Эйрикур А. Гудйонссон (1908–2007), ул фермер, балыкчы һәм хезмәтче булган, һәм әнисе Гуннвөр Роза Самуэлсдоттир булган (1905–1967).<ref name="DV">{{cite news |url=https://timarit.is/page/2934743#page/n33/mode/2up |title=Afmæli: Eyvindur Pétur Eiríksson |newspaper=[[DV (newspaper)|DV]] |language=is |date=13 December 1995 |page=58 |access-date=24 April 2022 }}</ref><ref>{{cite news |url=https://www.mbl.is/greinasafn/grein/1178135/ |title=Minningargreinar: Eiríkur Annas Guðjónsson |newspaper=[[Morgunblaðið]] |language=is |date=1 December 2007 |access-date=24 April 2022 }}</ref> Эйвиндур [[Һорнстрандир]] һәм [[Исафьордур]]да үскән һәм мәктәпкә [[Акурейри Джуниор Колледжы]]на барган. 1955 елда ''[[студентспроф]]''ын бетергәч, ул балыкчылыкта, төзелештә һәм офиста эшләгән һәм укыта башлаган.<ref name="DV" /> 1964 елда ул [[Рейкьявик]]та дат телен, инглиз телен һәм педагогия укыган [[Исландия Университеты]]нда [[сәнгать бакалавры]] дәрәҗәсенә ия булган. Соңрак ул 1977 елда исланд грамматикасында дәрәҗә кабул итү өчен исланд телен һәм фин телен укыган.<ref name="Biography">{{cite web |url=https://www.cityofliterature.is/en/literature-web/author/eyvindur-p-eiriksson |title=Eyvindur P. Eiríksson: Biography |work=Icelandic Literature Web |date=15 April 2014 |publisher={{ill|Reykjavík City Library|is|Borgarbókasafn Reykjavíkur}} and City of Reykjavík |access-date=22 April 2022 }}</ref><ref name="Kjartan Atli Kjartansson">{{cite news |author=Kjartan Atli Kjartansson |date=5 December 2015 |url=https://timarit.is/page/6478512#page/n109/mode/2up |title=Málfræðingur af nýja skólanum sem hefur séð heiminn |newspaper=[[Fréttablaðið]] |language=is |page=62 |access-date=22 April 2022 }}</ref> ==Карьера== ===Укыту һәм массакүләм мәгълүмат чаралары=== Күп еллар буена Эйвиндурның төп һөнәре төрле дәрәҗәләрдә укыту булган. 1961 елдан 1972 елга кадәр ул Рейкьявикта, [[Копавогур]]да һәм Исафьордурда башлангыч һәм урта мәктәпләрдә укыткан. 1972 елдан 1979 елга кадәр ул төрле күләмнәрдә [[Исландия Мәгариф Колледжы]]нда, Текнисколи Исландста һәм кичке курсларда һәм 1977–1979 елларда Исландия Университетында укыткан.<ref name="DV" /><ref name="Biography" /> Ул 1979–1980 елларда [[Һелсинки Университеты]]нда лектор булган һәм 1980–1986 елларда [[Копенгаген Университеты]]нда исланд телен укыткан.<ref name="DV" /> 1978 һәм 1979 елларда Эйвиндур [[RÚV]]-ның ''Daglegt mál'' (Көн саен сөйләү) радио тапшыруы өчен җаваплы булган. Финляндиядә торган вакытта ул RÚV өчен радио яңалыклар корреспонденты буларак эшләгән. 1979 елда ул исланд теле турында ике телевидение программа ясауда катнашкан.<ref name="Biography" /> ===Язу=== Эйвиндур бераз укытуын дәвам иткән, әмма 1987 ел тирәсендә язу аның игътибар үзәгендә була башлаган<ref name="Biography" /> һәм 1990 елда Исландиягә кайтканнан соң төп шөгыле булган.<ref name="Kjartan Atli Kjartansson" /> Ул әдәбият буенча шигъри тупланмаларны, романнарны һәм пьесаларны кертеп якынча 40 эш язган.<ref name="Kjartan Atli Kjartansson" /> Әдәби галим Бьярки Валтиссон буенча Эйвиндурның шигърияте җылылык һәм тыгыз бәйләнеш белән сыйфатлана, ул саф юлламага ия булуына кармастан үзен бик җитди кабул итмәвеннән килеп чыга.<ref name="Bjarki Valtýsson">{{cite web |author=Bjarki Valtýsson |year=2002 |url=https://www.cityofliterature.is/en/literature-web/author/eyvindur-p-eiriksson |title=Eyvindur P. Eiríksson: About the author: Man and Nature. The work of Eyvindur P. Eiríksson |work=Icelandic Literature Web |translator=Dagur Gunnarsson |publisher={{ill|Reykjavík City Library|is|Borgarbókasafn Reykjavíkur}} and City of Reykjavík |access-date=24 April 2022 }}</ref> Эйвиндурның беренче шигърият китабы, ''Hvenær?'' (Кайчан?) 1974 елда чыккан. Ул хәзерге заман читләнү һәм [[кулланучылык]]ка һәм шулай ук күбрәк сөйләшелә торган [[Вьетнам Сугышы]] һәм [[Кефлавикта Америка хәрби базасы]]на мөрәҗәгать итү өчен политик прагматик булмыйча караңгы юмор куллана. Юморсыз һәм ирониясез нисбәттә кешелек табигатьтә тамырларыннан аерылуы турында охшаш темалар ''Hvaðan – Þaðan'' (1978, Кайчан - Шунда), ''Viltu'' (1989, Итмәссезче) һәм ''Vertu'' (1998, Булыгыз) шигъри тупланмаларында пәйда була. Соңрак тупланмаларда сурәтләр тулырак һәм поэмаларга [[фольклор]] һәм ''[[Hávamál]]'' һәм ''[[Völuspá]]'' кебек борынгы норвег поэмалары йогынты ясый.<ref name="Bjarki Valtýsson" /> Аның ''Óreiðum augum: heiðin ljóð'' (2001, Ярсусыз күзләр: мәҗүси шигырьләре) шигърият тупланмасы өчен аның дусты [[Һилмар Өрн Һилмарссон]] шигырьләрне көйгә салган һәм китап CD белән нәшер ителгән булган.<ref name="Sullivan">{{cite book |last=Sullivan |first=Paul |year=2003 |url=https://books.google.com/books?id=HN6aAwAAQBAJ&pg=PT97 |title=Waking Up in Iceland |location=London |publisher=Sanctuary |isbn=978-1-86074-460-0 }}</ref> Бу тупланмада шигырьләр табигатькә бәйле һәм аның матурлыгын хәзерге кеше эгосы белән капма-каршы куялар, аларны алар бөлү һәм читләштерү белән ассоциациялиләр.<ref name="Bjarki Valtýsson" /> Эйвиндурның беренче нәшер ителгән романы ''Múkkinn'' ([[Ахмак]]) 1988 елда чыккан.<ref name="Biography" /> Анда гамәлләр Исландия [[балыкчы траулеры]]нда бара, китерелгән персонажлар арасында ачык төп каһарманнар юк һәм яшәп калу өчен тупас, романтик булмаган көрәшне тасвирлый.<ref name="Bjarki Valtýsson" /> Эйвиндур Халлдор Лакснесс Әдәби Бүләген алган һәм икенче романы ''Landið handan fjarskans'' (Ерактан соң җир) өчен 1997 елда [[Исландия Әдәби Бүләге]]н алган.<ref name="Biography" /><ref>{{cite news |url=https://timarit.is/page/1891538#page/n28/mode/2up |title=Bókmenntaverðlaun Halldórs Laxness: Eyvindur Pétur hlutskarpastur |newspaper=[[Morgunblaðið]] |language=is |date=18 November 1997 |page=29 |access-date=22 April 2022 }}</ref> 19-ынчы гасырның борылышында барып, анда сугышның көчле тәнкыйте бар һәм шартлар аны төрле рольләрдә һәм илләрдә куеп исландияле исемен һәм идентиклыгын үзгәртеп дәвам итә. Аның ''Þar sem blómið vex og vatnið fellur'' (1999, Чәчәк үскән һәм су төшкән урында) сиквелында каһарман Исландиягә кайта һәм табигатькә комачаулый торган көчләр белән көрәшә. Бөтен өч роман да төрлечә кеше һәм табигать арасында мөнәсәбәт турында бара.<ref name="Bjarki Valtýsson" /> ''Glass: saga af glæpum og glöpum'' (Пыяла: җинаять һәм акылсызлык хикәсе) романы капитализмны һәм хәзерге Көнбатыш Европаны пычрану һәм ачлык янаучы антиутопия хикәясе аша тәнкыйтьли, Рейкьявик пыяла белән капланган һәм исланд теле инглиз теле белән алышытырлган. Эйвиндур роман өчен ун ел буена нәшер тапмакчы булган, 2007 елда ун елдан соң аны үзе нәшер иткәнче.<ref>{{cite news |author=Thelma Hjaltadóttir |date=24 February 2011 |url=https://timarit.is/page/6236703#page/n3/mode/2up |title=Með síðustu skáldsöguna í smíðum, eða hvað? |newspaper=Bæjarins besta |language=is |page=5 |access-date=24 April 2022 }}</ref> Балалар һәм яшүсмерләр өчен ике китап ''Á háskaslóð'' (1993, Куркынычка юл) һәм ''Meðan skútan skríður'' (1995, Кечкенә кораб барганда) эксцентрик укытучы һәм аның ике улы турында. Китаплар төп каһарманнар диңгез ялына [[Балтик Диңгезе]]нә барып гаилә бәйләнешләренә һәм әйләнә-тирә мохит мәсьәләләренә мөрәҗәгать итә.<ref name="Bjarki Valtýsson" /> Эйвиндур Исландия Язучылыр Берлеге вәкиле буларак Исландия Тел Комитеты әгъзасы булган.<ref name="Biography" /> 2015 елда [[Нордик Йорт]]та җәмәгать чаралары белән аның 80-енче туган көне бәйрәм ителгән булган, галимнәр аның эшләре һәм карьерасы турында презентацияләр ясаган һәм музыкантлар аның шигъриятен башкарганнар.<ref name="Kjartan Atli Kjartansson" /> ==Шәхси тормышы== Эйвиндур 1961 елда өйләнгән булган.<ref name="DV" /> Аның өч улы һәм бер кызы бар. Аның уллары Эййолфур "Сесар A" Эйвиндарсон һәм Эрпур "Блаз Рока" Эйвиндарсон репперлар һәм [[Исландия һип һопы]]нда йогынтылы булган.<ref name="Kjartan Atli Kjartansson" /><ref name="Sullivan" /> Эйвиндур [[Ásatrúarfélagið]] [[Нео-мәҗүсилек|нео-мәҗүси]] оешмасында катнаша, анда ул Vestfirðingagoði, бу ул [[Вестфьордс]] төбәге өчен җаваплы төп оештыручы дигәнне аңлата. 2006 елдан бирле ул законлы рәвештә туйларны беркетә ала.<ref>{{cite news |url=https://www.mbl.is/frettir/innlent/2006/10/09/fjolgun_goda_med_vigslurettindi_hja_asatruarmonnum/ |title=Fjölgun goða með vígsluréttindi hjá ásatrúarmönnum |newspaper=[[Morgunblaðið]] |language=is |date=9 October 2006 |access-date=22 April 2022 }}</ref> ==Сайланма нәшер ителгән эшләре== Библиографик детальләр ''Исландия Әдәби Веб''ыннан адаптацияләнгән.<ref>{{cite web |url=https://www.cityofliterature.is/en/literature-web/author/eyvindur-p-eiriksson |title=Eyvindur P. Eiríksson: Works |work=Icelandic Literature Web |date=15 April 2014 |publisher={{ill|Reykjavík City Library|is|Borgarbókasafn Reykjavíkur}} and City of Reykjavík |access-date=24 April 2022 }}</ref> * ''Hvenær?'' (1974, {{ill|Iðunn (publisher)|lt=Iðunn|is|Bókaútgáfan Iðunn}}, шигырьләр) * ''Hvaðan – Þaðan'' (1978, Letur, шигырьләр) * ''Múkkinn'' (1988, Iðunn, роман) * ''Viltu'' (1989, Óskráð, шигырьләр) * ''Á háskaslóð'' (1993, [[Mál og menning]], балалар китабы) * ''Meðan skútan skríður'' (1995, Mál og menning, балалар китабы) * ''Landið handan fjarskans'' (1997, {{ill|Vaka-Helgafell|is}}, роман) * ''Vertu'' (1998, Óskráð, шигырьләр) * ''Þar sem blómið vex og vatnið fellur'' (1999, Vaka-Helgafell, роман) * ''Óreiðum augum: heiðin ljóð'' (2001, Andblær, шигырьләр) * ''Glass: saga af glæpum og glöpum'' (2007, EPE, роман) == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} {{Тышкы сылтамалар}} [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Мәҗүсилек]] [[Төркем:Язучылар]] [[Төркем:Шәхесләр:Дин]] si95tnug2r3oykb69jmdh31shbljq1d Бәхәс:Эйвиндур Петур Эрикссон 1 588205 3526639 2022-08-05T09:52:16Z A.Khamidullin 6685 Яңа бит: «{{ТИМ|en|Eyvindur P.Ericsson}}» wikitext text/x-wiki {{ТИМ|en|Eyvindur P.Ericsson}} hsoepshqw8y1ozbtxyu98ydrq3tc445 3526640 3526639 2022-08-05T09:52:39Z A.Khamidullin 6685 wikitext text/x-wiki {{ТИМ|en|Eyvindur P. Ericsson}} bc1urt1b5phbd10ngwk2bvwivl9ds1y 3526644 3526640 2022-08-05T09:56:27Z A.Khamidullin 6685 wikitext text/x-wiki {{ТИМ|en|Eyvindur P. Eiríksson}} 46ft4lc2qcu6xnwo5vg5mi3qt07qoig Калу Ону Кама Онйиоха 0 588206 3526670 2022-08-05T10:29:59Z A.Khamidullin 6685 Инглиз теленнән тәрҗемә иттем. A.Khamidullin wikitext text/x-wiki '''Калу Ону Кама Онйиоха''' (хәзерге заманда [[Нигерия]]дә, [[Абиа штаты]]нда [[Нкопоро]]да туган булган), киң рәвештә K.O.K. Онйиоһа буларак мәгълүм, шулай ук Чиизм буларак мәгълүм диннең [[Годианизм]]ның иң олы рухи җитәкчесе һәм нигезләүчесе булган.<ref>{{Cite journal|last=Welch|first=Ashton Wesley|date=March 1983|title=Chief K. O. K. Onyioha. African Godianism: A Revolutionary Religion for Mankind through Direct Communication with God. Buffalo, N.Y.: Conch Magazine, Ltd., 1980. vii + 124 pp. $15.00, hardcover.|url=https://www.cambridge.org/core/journals/african-studies-review/article/chief-k-o-k-onyioha-african-godianism-a-revolutionary-religion-for-mankind-through-direct-communication-with-god-buffalo-ny-conch-magazine-ltd-1980-vii-124-pp-1500-hardcover/1CBAFDEAC905C945F46D701014D2A8C3|journal=African Studies Review|language=en|volume=26|issue=1|pages=164–165|doi=10.2307/524620|issn=0002-0206|jstor=524620}}</ref><ref>{{Cite book|isbn = 0914970313|title = African Godianism: A Revolutionary Religion for All Mankind Through Direct Communication with God|last1 = Onyioha|first1 = K. O. K.|year = 1980}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Furlong|first=Patrick J.|date=1992|title=Azikiwe and the National Church of Nigeria and the Cameroons: A Case Study of the Political Use of Religion in African Nationalism|journal=African Affairs|volume=91|issue=364|pages=433–452|issn=0001-9909|jstor=722265|doi=10.1093/oxfordjournals.afraf.a098530}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://what-when-how.com/religious-movements/godianism-religious-movement/|title=godianism (Religious Movement)|website=what-when-how.com|access-date=2019-12-06}}</ref><ref>{{Cite book|url=https://search.lib.virginia.edu/catalog/u212828|title=African Godianism : a revolutionary religion for mankind through direct communication with God /|last=Onyioha|first=K. O. K.|date=1980|publisher=Conch Magazine|isbn=978-0-914970-31-6|location=Owerri [Nigeria]}}</ref> == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Мәҗүсилек]] [[Төркем:Шәхесләр:Дин]] mtnwdo7fvgn5run16z25rwccvty8f46 3526677 3526670 2022-08-05T10:43:10Z Frhdkazan 3171 {{УК}} wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Калу Ону Кама Онйиоха''' (хәзерге заманда [[Нигерия]]дә, [[Абиа штаты]]нда [[Нкопоро]]да туган булган), киң рәвештә K.O.K. Онйиоһа буларак мәгълүм, шулай ук Чиизм буларак мәгълүм диннең [[Годианизм]]ның иң олы рухи җитәкчесе һәм нигезләүчесе булган.<ref>{{Cite journal|last=Welch|first=Ashton Wesley|date=March 1983|title=Chief K. O. K. Onyioha. African Godianism: A Revolutionary Religion for Mankind through Direct Communication with God. Buffalo, N.Y.: Conch Magazine, Ltd., 1980. vii + 124 pp. $15.00, hardcover.|url=https://www.cambridge.org/core/journals/african-studies-review/article/chief-k-o-k-onyioha-african-godianism-a-revolutionary-religion-for-mankind-through-direct-communication-with-god-buffalo-ny-conch-magazine-ltd-1980-vii-124-pp-1500-hardcover/1CBAFDEAC905C945F46D701014D2A8C3|journal=African Studies Review|language=en|volume=26|issue=1|pages=164–165|doi=10.2307/524620|issn=0002-0206|jstor=524620}}</ref><ref>{{Cite book|isbn = 0914970313|title = African Godianism: A Revolutionary Religion for All Mankind Through Direct Communication with God|last1 = Onyioha|first1 = K. O. K.|year = 1980}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Furlong|first=Patrick J.|date=1992|title=Azikiwe and the National Church of Nigeria and the Cameroons: A Case Study of the Political Use of Religion in African Nationalism|journal=African Affairs|volume=91|issue=364|pages=433–452|issn=0001-9909|jstor=722265|doi=10.1093/oxfordjournals.afraf.a098530}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://what-when-how.com/religious-movements/godianism-religious-movement/|title=godianism (Religious Movement)|website=what-when-how.com|access-date=2019-12-06}}</ref><ref>{{Cite book|url=https://search.lib.virginia.edu/catalog/u212828|title=African Godianism : a revolutionary religion for mankind through direct communication with God /|last=Onyioha|first=K. O. K.|date=1980|publisher=Conch Magazine|isbn=978-0-914970-31-6|location=Owerri [Nigeria]}}</ref> == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Мәҗүсилек]] [[Төркем:Шәхесләр:Дин]] m1qjbvgid214d0u1i9a9f456seiphbl Бәхәс:Калу Ону Кама Онйиоха 1 588207 3526675 2022-08-05T10:33:01Z A.Khamidullin 6685 Яңа бит: «{{ТИМ|en|K.O.K. Oniyoha}}» wikitext text/x-wiki {{ТИМ|en|K.O.K. Oniyoha}} ab7ktu3vaoiuhcba6d9nxy6pp2r4747 3526676 3526675 2022-08-05T10:34:27Z A.Khamidullin 6685 wikitext text/x-wiki {{ТИМ|en|Kalu Onu Kama Onyioha}} i8dc39l057j39al0a6k41k3f7io1smh