Wikipedia ttwiki https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%88_%D0%B1%D0%B8%D1%82 MediaWiki 1.39.0-wmf.23 first-letter Медиа Махсус Бәхәс Кулланучы Кулланучы бәхәсе Википедия Википедия бәхәсе Файл Файл бәхәсе МедиаВики МедиаВики бәхәсе Калып Калып бәхәсе Ярдәм Ярдәм бәхәсе Төркем Төркем бәхәсе Портал Портал бәхәсе TimedText TimedText talk Модуль Обсуждение модуля Гаджет Обсуждение гаджета Определение гаджета Обсуждение определения гаджета Ximiä 0 19 3528066 3528011 2022-08-08T12:20:03Z A.Khamidullin 6685 wikitext text/x-wiki {{TwinLAT|Химия}} '''Ximiä''' ul [[ximik mätdä]] häm [[ximik quşılma|quşılmas]]ınıñ tözeleş, üzençälek, totaşıluın häm [[Ximiä reaktsiäse|reaktsijäsen]] öyränä torğan [[fän]]. == Ximiä büleneşe == Ximiä ğädättä berniçä töp törenä bülenä. Şulay uq berniçä törara häm maxsus bülemnäre bar. * [[Kümer-su ximiäse]] ** [[Näft ximiäse]] == Ximiä tarixı == Ximiä ul bik iske süz häm [[Ğäräpçä]]dä ul ''al-ximiä'' atala: ''üzgärtü sänğäte''. İske [[Frantsuzça]]da ul ''alkemie'' dip atala. [[File:Epicurus Louvre.jpg|thumb|right|[[Демокрит|Demokrit]]nıñ atomist fälsäfäse soñraq [[Эпикур|Epikur]] (b.e.q. 341–270) tarafınnan qabul itelä.]] == Ximiä zakonnarı == Ximiä reaktsijäläre bilgele zakonnar belän idarä itelä, alar ximijädä fundamental kontseptsijälär bulıp kitkän. Alarnıñ qajberläre:<br/> * [[Амедео Авогадро|Avogadro]] zakonı<br/> * Beer–Lambert zakonı<br/> * Bojl zakonı (1662, basım häm külämgä qarıj)<br/> * Şarl zakonı (1787, küläm häm temperaturаğа qarıj)<br/> * Fik diffuzijä zakonnarı<br/> * Gej-Lüssak zakonı (1809, basım häm temperaturаğа qarıj)<br/> * Le Şatelje printsipı<br/> * Anri zakonı<br/> * Hess zakonı<br/> * Energijä saqlanu zakonı ähämijätle tigez torış, termodinamika häm kinetika kontseptsijälärenä kiterä.<br/> * Massa saqlanu zakonı izolätsijälängän sistemalarda saqlanuın däwam itä, xätta xäzerge fizikada da. Şulaj da, maxsus çağıştarmılıq massa-energijä ekvivalentlığına kurä, material bulmağаn "energijä" (cılılıq, jaqtılıq, kinetik energijä) izolatsijälänmägän sistemadan alıp qujılsa, anıñ eçendä berniqadär massa juğaltılaçaq ikänen kürsätä. Juğarı energijä juğaltuları ğаjät zur massa miqdarlarına kiterä, bu töş ximijäsendä ähämijätle tema.<br/> * Bilgele täşkilät sostavı, gärçä küp sistemalarda (bilgeläp ütärgä kiräkː biomakromolekularda häm minerallarda) nisbätlär zur sannarnı taläp itügä tendentsijägä ijä häm jış waqlanma itep kürsätelä.<br/> * Törle nisbätlär zakonı<br/> * Raul zakonı<br/> == Ädäbijät == * [http://runivers.ru/philosophy/lib/book6235/ Менделеев Д. И. Периодический закон: В 3 т.] на сайте [[Руниверс]] * Некрасов Б. В. Основы общей химии, т. 1. — М.: „Химия“, 1973 * Химическая энциклопедия, п. ред. Кнунянц И. Л., т. 5. — М.: „Советская энциклопедия“, 1988 * Химия: Справ. изд./ В. Шретер, К.-Х. Лаутеншлегер, Х. Бибрак и др.: Пер. с нем. — М.: Химия, 1989 * {{книга |заглавие = Химия для чайников |оригинал = Chemistry For Dummies |автор = Джон Мур. |страниц = 320 |isbn = 978-5-8459-1773-7 |год = 2011 |место = М. |издательство = [[Диалектика (издательство)|«Диалектика»]] }} * {{книга |автор = Н. Л. Глинка. |заглавие = Общая химия |оригинал = |ссылка = |место = М. |издательство = Интеграл-Пресс |год = 2008 |страницы = 728 |isbn = 5-89602-017-1 }} * {{книга|автор=Джуа М.|заглавие=История химии|место=М.|издательство=Мир|год=1966|страниц=452}} * Дубинская А. М., Призмент Э. Л. Химические энциклопедии, в кн.: Химический энциклопедический словарь. — М., 1983 * Потапов В. М., Кочетова Э. К. Химическая информация. Где и как искать химику нужные сведения. — М., 1988 * Аблесимов Н. Е. Химия — это плохо? http://shkolazhizni.ru/world/articles/52420/ * ''[[Кузнецов, Владимир Иванович (химик)|Кузнецов В. И.]]'' [http://rushim.ru/books/obzor/kuznecov.djvu Общая химия: тенденции развития.] М.: Высшая школа, * Аблесимов Н. Е. Сколько на свете химий? // Химия и жизнь — XXI век. 2009. № 5. С. 49-52; № 6. С. 34-37. * Ахметов, Н. С. Общая и неорганическая химия. Общая неорганическая химия. Учеб. для вузов.-4-е изд., испр.,-М,: Высшая школа, Изд. центр» Академия", 2001.-743 с., ил., 2001. * Мелентьева, Галина Александровна. Фармацевтическая химия. Рипол Классик, 1985. * ''Николаев Л. А.'' Химия жизни. — М., Просвещение, 1977. — 239 c. * ''Э. Гроссе, Х. Вайсмантель'' Химия для любознательных. — Л., Химия, 1987. — 392 c. == Bibliografijä == * {{cite book |last1=Atkins |first1=Peter |author-link1=Peter Atkins |last2=de Paula |first2=Julio |title=Elements of Physical Chemistry |edition=5th |year=2009 |orig-year=1992 |publisher=[[Oxford University Press]] |location=New York |isbn=978-0-19-922672-6}} * {{cite book |last1=Burrows |first1=Andrew |last2=Holman |first2=John |last3=Parsons |first3=Andrew |last4=Pilling |first4=Gwen |last5=Price |first5=Gareth |title=Chemistry<sup>3</sup> |year=2009 |publisher=[[Oxford University Press]] |location=Italy |isbn=978-0-19-927789-6}} * {{cite book |last1=Housecroft |first1=Catherine E. |last2=Sharpe |first2=Alan G. |title=Inorganic Chemistry |edition=3rd |year=2008 |orig-year=2001 |publisher=[[Pearson Education]] |location=Harlow, Essex |isbn=978-0-13-175553-6 }} {{Refend}} ==Däwam itep uqırğa mömkin== '''Popular uqu''' * Atkins, P.W. ''Galileo's Finger'' ([[Oxford University Press]]) ISBN 0-19-860941-8 * Atkins, P.W. ''Atkins' Molecules'' (Cambridge University Press) ISBN 0-521-82397-8 * Kean, Sam. ''The Disappearing Spoon – and Other True Tales from the Periodic Table'' (Black Swan) London, 2010 ISBN 978-0-552-77750-6 * [[Primo Levi|Levi, Primo]] ''The Periodic Table'' (Penguin Books) [1975] translated from the Italian by Raymond Rosenthal (1984) ISBN 978-0-14-139944-7 * Stwertka, A. ''A Guide to the Elements'' (Oxford University Press) ISBN 0-19-515027-9 '''Kereş tämamlau aldınnan däresleklär''' * Atkins, P.W., Overton, T., Rourke, J., Weller, M. and Armstrong, F. ''Shriver and Atkins Inorganic Chemistry'' (4th edition) 2006 (Oxford University Press) ISBN 0-19-926463-5 * Chang, Raymond. ''Chemistry'' 6th ed. Boston: James M. Smith, 1998. ISBN 0-07-115221-0. * {{Clayden}} * Voet and Voet. ''Biochemistry'' (Wiley) ISBN 0-471-58651-X '''Kamil däräca tämamlau aldınnan jäki tämamlau däreslekläre''' * Atkins, P. W. ''Physical Chemistry'' (Oxford University Press) ISBN 0-19-879285-9 * Atkins, P. W. et al. ''Molecular Quantum Mechanics'' (Oxford University Press) * McWeeny, R. ''Coulson's Valence'' (Oxford Science Publications) ISBN 0-19-855144-4 * Pauling, L. ''The Nature of the chemical bond'' (Cornell University Press) ISBN 0-8014-0333-2 * Pauling, L., and Wilson, E.B. ''Introduction to Quantum Mechanics with Applications to Chemistry'' (Dover Publications) ISBN 0-486-64871-0 * Smart and Moore. ''Solid State Chemistry: An Introduction'' (Chapman and Hall) ISBN 0-412-40040-5 * Stephenson, G. ''Mathematical Methods for Science Students'' (Longman) ISBN 0-582-44416-0 ==Tışqı sıltamalar== * [http://www.saylor.org/site/textbooks/General%20Chemistry%20Principles,%20Patterns,%20and%20Applications.pdf General Chemistry principles, patterns and applications]. [[Төркем:Химия]] qby0xyid5nzkyutpygcx8if112xl0s9 3528069 3528066 2022-08-08T12:21:59Z A.Khamidullin 6685 /* Däwam itep uqırğa mömkin */ wikitext text/x-wiki {{TwinLAT|Химия}} '''Ximiä''' ul [[ximik mätdä]] häm [[ximik quşılma|quşılmas]]ınıñ tözeleş, üzençälek, totaşıluın häm [[Ximiä reaktsiäse|reaktsijäsen]] öyränä torğan [[fän]]. == Ximiä büleneşe == Ximiä ğädättä berniçä töp törenä bülenä. Şulay uq berniçä törara häm maxsus bülemnäre bar. * [[Kümer-su ximiäse]] ** [[Näft ximiäse]] == Ximiä tarixı == Ximiä ul bik iske süz häm [[Ğäräpçä]]dä ul ''al-ximiä'' atala: ''üzgärtü sänğäte''. İske [[Frantsuzça]]da ul ''alkemie'' dip atala. [[File:Epicurus Louvre.jpg|thumb|right|[[Демокрит|Demokrit]]nıñ atomist fälsäfäse soñraq [[Эпикур|Epikur]] (b.e.q. 341–270) tarafınnan qabul itelä.]] == Ximiä zakonnarı == Ximiä reaktsijäläre bilgele zakonnar belän idarä itelä, alar ximijädä fundamental kontseptsijälär bulıp kitkän. Alarnıñ qajberläre:<br/> * [[Амедео Авогадро|Avogadro]] zakonı<br/> * Beer–Lambert zakonı<br/> * Bojl zakonı (1662, basım häm külämgä qarıj)<br/> * Şarl zakonı (1787, küläm häm temperaturаğа qarıj)<br/> * Fik diffuzijä zakonnarı<br/> * Gej-Lüssak zakonı (1809, basım häm temperaturаğа qarıj)<br/> * Le Şatelje printsipı<br/> * Anri zakonı<br/> * Hess zakonı<br/> * Energijä saqlanu zakonı ähämijätle tigez torış, termodinamika häm kinetika kontseptsijälärenä kiterä.<br/> * Massa saqlanu zakonı izolätsijälängän sistemalarda saqlanuın däwam itä, xätta xäzerge fizikada da. Şulaj da, maxsus çağıştarmılıq massa-energijä ekvivalentlığına kurä, material bulmağаn "energijä" (cılılıq, jaqtılıq, kinetik energijä) izolatsijälänmägän sistemadan alıp qujılsa, anıñ eçendä berniqadär massa juğaltılaçaq ikänen kürsätä. Juğarı energijä juğaltuları ğаjät zur massa miqdarlarına kiterä, bu töş ximijäsendä ähämijätle tema.<br/> * Bilgele täşkilät sostavı, gärçä küp sistemalarda (bilgeläp ütärgä kiräkː biomakromolekularda häm minerallarda) nisbätlär zur sannarnı taläp itügä tendentsijägä ijä häm jış waqlanma itep kürsätelä.<br/> * Törle nisbätlär zakonı<br/> * Raul zakonı<br/> == Ädäbijät == * [http://runivers.ru/philosophy/lib/book6235/ Менделеев Д. И. Периодический закон: В 3 т.] на сайте [[Руниверс]] * Некрасов Б. В. Основы общей химии, т. 1. — М.: „Химия“, 1973 * Химическая энциклопедия, п. ред. Кнунянц И. Л., т. 5. — М.: „Советская энциклопедия“, 1988 * Химия: Справ. изд./ В. Шретер, К.-Х. Лаутеншлегер, Х. Бибрак и др.: Пер. с нем. — М.: Химия, 1989 * {{книга |заглавие = Химия для чайников |оригинал = Chemistry For Dummies |автор = Джон Мур. |страниц = 320 |isbn = 978-5-8459-1773-7 |год = 2011 |место = М. |издательство = [[Диалектика (издательство)|«Диалектика»]] }} * {{книга |автор = Н. Л. Глинка. |заглавие = Общая химия |оригинал = |ссылка = |место = М. |издательство = Интеграл-Пресс |год = 2008 |страницы = 728 |isbn = 5-89602-017-1 }} * {{книга|автор=Джуа М.|заглавие=История химии|место=М.|издательство=Мир|год=1966|страниц=452}} * Дубинская А. М., Призмент Э. Л. Химические энциклопедии, в кн.: Химический энциклопедический словарь. — М., 1983 * Потапов В. М., Кочетова Э. К. Химическая информация. Где и как искать химику нужные сведения. — М., 1988 * Аблесимов Н. Е. Химия — это плохо? http://shkolazhizni.ru/world/articles/52420/ * ''[[Кузнецов, Владимир Иванович (химик)|Кузнецов В. И.]]'' [http://rushim.ru/books/obzor/kuznecov.djvu Общая химия: тенденции развития.] М.: Высшая школа, * Аблесимов Н. Е. Сколько на свете химий? // Химия и жизнь — XXI век. 2009. № 5. С. 49-52; № 6. С. 34-37. * Ахметов, Н. С. Общая и неорганическая химия. Общая неорганическая химия. Учеб. для вузов.-4-е изд., испр.,-М,: Высшая школа, Изд. центр» Академия", 2001.-743 с., ил., 2001. * Мелентьева, Галина Александровна. Фармацевтическая химия. Рипол Классик, 1985. * ''Николаев Л. А.'' Химия жизни. — М., Просвещение, 1977. — 239 c. * ''Э. Гроссе, Х. Вайсмантель'' Химия для любознательных. — Л., Химия, 1987. — 392 c. == Bibliografijä == * {{cite book |last1=Atkins |first1=Peter |author-link1=Peter Atkins |last2=de Paula |first2=Julio |title=Elements of Physical Chemistry |edition=5th |year=2009 |orig-year=1992 |publisher=[[Oxford University Press]] |location=New York |isbn=978-0-19-922672-6}} * {{cite book |last1=Burrows |first1=Andrew |last2=Holman |first2=John |last3=Parsons |first3=Andrew |last4=Pilling |first4=Gwen |last5=Price |first5=Gareth |title=Chemistry<sup>3</sup> |year=2009 |publisher=[[Oxford University Press]] |location=Italy |isbn=978-0-19-927789-6}} * {{cite book |last1=Housecroft |first1=Catherine E. |last2=Sharpe |first2=Alan G. |title=Inorganic Chemistry |edition=3rd |year=2008 |orig-year=2001 |publisher=[[Pearson Education]] |location=Harlow, Essex |isbn=978-0-13-175553-6 }} {{Refend}} ==Däwam itep uqırğa mömkin== '''Popular uqu''' * Atkins, P.W. ''Galileo's Finger'' ([[Oxford University Press]]) ISBN 0-19-860941-8 * Atkins, P.W. ''Atkins' Molecules'' (Cambridge University Press) ISBN 0-521-82397-8 * Kean, Sam. ''The Disappearing Spoon – and Other True Tales from the Periodic Table'' (Black Swan) London, 2010 ISBN 978-0-552-77750-6 * [[Primo Levi|Levi, Primo]] ''The Periodic Table'' (Penguin Books) [1975] translated from the Italian by Raymond Rosenthal (1984) ISBN 978-0-14-139944-7 * Stwertka, A. ''A Guide to the Elements'' (Oxford University Press) ISBN 0-19-515027-9 '''Kereş tämamlau aldınnan däresleklär''' * Atkins, P.W., Overton, T., Rourke, J., Weller, M. and Armstrong, F. ''Shriver and Atkins Inorganic Chemistry'' (4th edition) 2006 (Oxford University Press) ISBN 0-19-926463-5 * Chang, Raymond. ''Chemistry'' 6th ed. Boston: James M. Smith, 1998. ISBN 0-07-115221-0. * Voet and Voet. ''Biochemistry'' (Wiley) ISBN 0-471-58651-X '''Kamil däräca tämamlau aldınnan jäki tämamlau däreslekläre''' * Atkins, P. W. ''Physical Chemistry'' (Oxford University Press) ISBN 0-19-879285-9 * Atkins, P. W. et al. ''Molecular Quantum Mechanics'' (Oxford University Press) * McWeeny, R. ''Coulson's Valence'' (Oxford Science Publications) ISBN 0-19-855144-4 * Pauling, L. ''The Nature of the chemical bond'' (Cornell University Press) ISBN 0-8014-0333-2 * Pauling, L., and Wilson, E.B. ''Introduction to Quantum Mechanics with Applications to Chemistry'' (Dover Publications) ISBN 0-486-64871-0 * Smart and Moore. ''Solid State Chemistry: An Introduction'' (Chapman and Hall) ISBN 0-412-40040-5 * Stephenson, G. ''Mathematical Methods for Science Students'' (Longman) ISBN 0-582-44416-0 ==Tışqı sıltamalar== * [http://www.saylor.org/site/textbooks/General%20Chemistry%20Principles,%20Patterns,%20and%20Applications.pdf General Chemistry principles, patterns and applications]. [[Төркем:Химия]] k92ejklr2gyqels3udemnqndsa54t9e 3528074 3528069 2022-08-08T12:42:53Z A.Khamidullin 6685 /* Däwam itep uqırğa mömkin */ wikitext text/x-wiki {{TwinLAT|Химия}} '''Ximiä''' ul [[ximik mätdä]] häm [[ximik quşılma|quşılmas]]ınıñ tözeleş, üzençälek, totaşıluın häm [[Ximiä reaktsiäse|reaktsijäsen]] öyränä torğan [[fän]]. == Ximiä büleneşe == Ximiä ğädättä berniçä töp törenä bülenä. Şulay uq berniçä törara häm maxsus bülemnäre bar. * [[Kümer-su ximiäse]] ** [[Näft ximiäse]] == Ximiä tarixı == Ximiä ul bik iske süz häm [[Ğäräpçä]]dä ul ''al-ximiä'' atala: ''üzgärtü sänğäte''. İske [[Frantsuzça]]da ul ''alkemie'' dip atala. [[File:Epicurus Louvre.jpg|thumb|right|[[Демокрит|Demokrit]]nıñ atomist fälsäfäse soñraq [[Эпикур|Epikur]] (b.e.q. 341–270) tarafınnan qabul itelä.]] == Ximiä zakonnarı == Ximiä reaktsijäläre bilgele zakonnar belän idarä itelä, alar ximijädä fundamental kontseptsijälär bulıp kitkän. Alarnıñ qajberläre:<br/> * [[Амедео Авогадро|Avogadro]] zakonı<br/> * Beer–Lambert zakonı<br/> * Bojl zakonı (1662, basım häm külämgä qarıj)<br/> * Şarl zakonı (1787, küläm häm temperaturаğа qarıj)<br/> * Fik diffuzijä zakonnarı<br/> * Gej-Lüssak zakonı (1809, basım häm temperaturаğа qarıj)<br/> * Le Şatelje printsipı<br/> * Anri zakonı<br/> * Hess zakonı<br/> * Energijä saqlanu zakonı ähämijätle tigez torış, termodinamika häm kinetika kontseptsijälärenä kiterä.<br/> * Massa saqlanu zakonı izolätsijälängän sistemalarda saqlanuın däwam itä, xätta xäzerge fizikada da. Şulaj da, maxsus çağıştarmılıq massa-energijä ekvivalentlığına kurä, material bulmağаn "energijä" (cılılıq, jaqtılıq, kinetik energijä) izolatsijälänmägän sistemadan alıp qujılsa, anıñ eçendä berniqadär massa juğaltılaçaq ikänen kürsätä. Juğarı energijä juğaltuları ğаjät zur massa miqdarlarına kiterä, bu töş ximijäsendä ähämijätle tema.<br/> * Bilgele täşkilät sostavı, gärçä küp sistemalarda (bilgeläp ütärgä kiräkː biomakromolekularda häm minerallarda) nisbätlär zur sannarnı taläp itügä tendentsijägä ijä häm jış waqlanma itep kürsätelä.<br/> * Törle nisbätlär zakonı<br/> * Raul zakonı<br/> == Ädäbijät == * [http://runivers.ru/philosophy/lib/book6235/ Менделеев Д. И. Периодический закон: В 3 т.] на сайте [[Руниверс]] * Некрасов Б. В. Основы общей химии, т. 1. — М.: „Химия“, 1973 * Химическая энциклопедия, п. ред. Кнунянц И. Л., т. 5. — М.: „Советская энциклопедия“, 1988 * Химия: Справ. изд./ В. Шретер, К.-Х. Лаутеншлегер, Х. Бибрак и др.: Пер. с нем. — М.: Химия, 1989 * {{книга |заглавие = Химия для чайников |оригинал = Chemistry For Dummies |автор = Джон Мур. |страниц = 320 |isbn = 978-5-8459-1773-7 |год = 2011 |место = М. |издательство = [[Диалектика (издательство)|«Диалектика»]] }} * {{книга |автор = Н. Л. Глинка. |заглавие = Общая химия |оригинал = |ссылка = |место = М. |издательство = Интеграл-Пресс |год = 2008 |страницы = 728 |isbn = 5-89602-017-1 }} * {{книга|автор=Джуа М.|заглавие=История химии|место=М.|издательство=Мир|год=1966|страниц=452}} * Дубинская А. М., Призмент Э. Л. Химические энциклопедии, в кн.: Химический энциклопедический словарь. — М., 1983 * Потапов В. М., Кочетова Э. К. Химическая информация. Где и как искать химику нужные сведения. — М., 1988 * Аблесимов Н. Е. Химия — это плохо? http://shkolazhizni.ru/world/articles/52420/ * ''[[Кузнецов, Владимир Иванович (химик)|Кузнецов В. И.]]'' [http://rushim.ru/books/obzor/kuznecov.djvu Общая химия: тенденции развития.] М.: Высшая школа, * Аблесимов Н. Е. Сколько на свете химий? // Химия и жизнь — XXI век. 2009. № 5. С. 49-52; № 6. С. 34-37. * Ахметов, Н. С. Общая и неорганическая химия. Общая неорганическая химия. Учеб. для вузов.-4-е изд., испр.,-М,: Высшая школа, Изд. центр» Академия", 2001.-743 с., ил., 2001. * Мелентьева, Галина Александровна. Фармацевтическая химия. Рипол Классик, 1985. * ''Николаев Л. А.'' Химия жизни. — М., Просвещение, 1977. — 239 c. * ''Э. Гроссе, Х. Вайсмантель'' Химия для любознательных. — Л., Химия, 1987. — 392 c. == Bibliografijä == * {{cite book |last1=Atkins |first1=Peter |author-link1=Peter Atkins |last2=de Paula |first2=Julio |title=Elements of Physical Chemistry |edition=5th |year=2009 |orig-year=1992 |publisher=[[Oxford University Press]] |location=New York |isbn=978-0-19-922672-6}} * {{cite book |last1=Burrows |first1=Andrew |last2=Holman |first2=John |last3=Parsons |first3=Andrew |last4=Pilling |first4=Gwen |last5=Price |first5=Gareth |title=Chemistry<sup>3</sup> |year=2009 |publisher=[[Oxford University Press]] |location=Italy |isbn=978-0-19-927789-6}} * {{cite book |last1=Housecroft |first1=Catherine E. |last2=Sharpe |first2=Alan G. |title=Inorganic Chemistry |edition=3rd |year=2008 |orig-year=2001 |publisher=[[Pearson Education]] |location=Harlow, Essex |isbn=978-0-13-175553-6 }} {{Refend}} ==Däwam itep uqırğa mömkin== '''Popular uqu''' * Atkins, P.W. ''Galileo's Finger'' ([[Oxford University Press]]) ISBN 0-19-860941-8 * Atkins, P.W. ''Atkins' Molecules'' (Cambridge University Press) ISBN 0-521-82397-8 * Kean, Sam. ''The Disappearing Spoon – and Other True Tales from the Periodic Table'' (Black Swan) London, 2010 ISBN 978-0-552-77750-6 * [[Primo Levi|Levi, Primo]] ''The Periodic Table'' (Penguin Books) [1975] translated from the Italian by Raymond Rosenthal (1984) ISBN 978-0-14-139944-7 * Stwertka, A. ''A Guide to the Elements'' (Oxford University Press) ISBN 0-19-515027-9 '''Tämamlau aldınnan kereş däresleklär''' * Atkins, P.W., Overton, T., Rourke, J., Weller, M. and Armstrong, F. ''Shriver and Atkins Inorganic Chemistry'' (4th edition) 2006 (Oxford University Press) ISBN 0-19-926463-5 * Chang, Raymond. ''Chemistry'' 6th ed. Boston: James M. Smith, 1998. ISBN 0-07-115221-0. * Voet and Voet. ''Biochemistry'' (Wiley) ISBN 0-471-58651-X '''Kamil däräca tämamlau aldınnan jäki tämamlau däreslekläre''' * Atkins, P. W. ''Physical Chemistry'' (Oxford University Press) ISBN 0-19-879285-9 * Atkins, P. W. et al. ''Molecular Quantum Mechanics'' (Oxford University Press) * McWeeny, R. ''Coulson's Valence'' (Oxford Science Publications) ISBN 0-19-855144-4 * Pauling, L. ''The Nature of the chemical bond'' (Cornell University Press) ISBN 0-8014-0333-2 * Pauling, L., and Wilson, E.B. ''Introduction to Quantum Mechanics with Applications to Chemistry'' (Dover Publications) ISBN 0-486-64871-0 * Smart and Moore. ''Solid State Chemistry: An Introduction'' (Chapman and Hall) ISBN 0-412-40040-5 * Stephenson, G. ''Mathematical Methods for Science Students'' (Longman) ISBN 0-582-44416-0 ==Tışqı sıltamalar== * [http://www.saylor.org/site/textbooks/General%20Chemistry%20Principles,%20Patterns,%20and%20Applications.pdf General Chemistry principles, patterns and applications]. [[Төркем:Химия]] l4c13o4brv64lq24wq2oum78p786zux 3528076 3528074 2022-08-08T12:53:20Z A.Khamidullin 6685 /* Ximiä büleneşe */ wikitext text/x-wiki {{TwinLAT|Химия}} '''Ximiä''' ul [[ximik mätdä]] häm [[ximik quşılma|quşılmas]]ınıñ tözeleş, üzençälek, totaşıluın häm [[Ximiä reaktsiäse|reaktsijäsen]] öyränä torğan [[fän]]. == Ximiä büleneşe == Ximiä ğädättä berniçä töp törenä bülenä. Şulay uq berniçä törara häm maxsus bülemnäre bar. * [[Kümer-su ximiäse]] ** [[Näft ximiäse]] * [[Биохимия|Bioximijä]] * [[Нәорганик химия|Näorganik ximijä]] * [[Materiallar ximijäse]] * [[Nejroximijä]] * [[Töş ximijäse]] * [[Oрганик химия|Organik ximijä]] * [[Fizik ximijä]] * [[Teoretik ximijä]] == Ximiä tarixı == Ximiä ul bik iske süz häm [[Ğäräpçä]]dä ul ''al-ximiä'' atala: ''üzgärtü sänğäte''. İske [[Frantsuzça]]da ul ''alkemie'' dip atala. [[File:Epicurus Louvre.jpg|thumb|right|[[Демокрит|Demokrit]]nıñ atomist fälsäfäse soñraq [[Эпикур|Epikur]] (b.e.q. 341–270) tarafınnan qabul itelä.]] == Ximiä zakonnarı == Ximiä reaktsijäläre bilgele zakonnar belän idarä itelä, alar ximijädä fundamental kontseptsijälär bulıp kitkän. Alarnıñ qajberläre:<br/> * [[Амедео Авогадро|Avogadro]] zakonı<br/> * Beer–Lambert zakonı<br/> * Bojl zakonı (1662, basım häm külämgä qarıj)<br/> * Şarl zakonı (1787, küläm häm temperaturаğа qarıj)<br/> * Fik diffuzijä zakonnarı<br/> * Gej-Lüssak zakonı (1809, basım häm temperaturаğа qarıj)<br/> * Le Şatelje printsipı<br/> * Anri zakonı<br/> * Hess zakonı<br/> * Energijä saqlanu zakonı ähämijätle tigez torış, termodinamika häm kinetika kontseptsijälärenä kiterä.<br/> * Massa saqlanu zakonı izolätsijälängän sistemalarda saqlanuın däwam itä, xätta xäzerge fizikada da. Şulaj da, maxsus çağıştarmılıq massa-energijä ekvivalentlığına kurä, material bulmağаn "energijä" (cılılıq, jaqtılıq, kinetik energijä) izolatsijälänmägän sistemadan alıp qujılsa, anıñ eçendä berniqadär massa juğaltılaçaq ikänen kürsätä. Juğarı energijä juğaltuları ğаjät zur massa miqdarlarına kiterä, bu töş ximijäsendä ähämijätle tema.<br/> * Bilgele täşkilät sostavı, gärçä küp sistemalarda (bilgeläp ütärgä kiräkː biomakromolekularda häm minerallarda) nisbätlär zur sannarnı taläp itügä tendentsijägä ijä häm jış waqlanma itep kürsätelä.<br/> * Törle nisbätlär zakonı<br/> * Raul zakonı<br/> == Ädäbijät == * [http://runivers.ru/philosophy/lib/book6235/ Менделеев Д. И. Периодический закон: В 3 т.] на сайте [[Руниверс]] * Некрасов Б. В. Основы общей химии, т. 1. — М.: „Химия“, 1973 * Химическая энциклопедия, п. ред. Кнунянц И. Л., т. 5. — М.: „Советская энциклопедия“, 1988 * Химия: Справ. изд./ В. Шретер, К.-Х. Лаутеншлегер, Х. Бибрак и др.: Пер. с нем. — М.: Химия, 1989 * {{книга |заглавие = Химия для чайников |оригинал = Chemistry For Dummies |автор = Джон Мур. |страниц = 320 |isbn = 978-5-8459-1773-7 |год = 2011 |место = М. |издательство = [[Диалектика (издательство)|«Диалектика»]] }} * {{книга |автор = Н. Л. Глинка. |заглавие = Общая химия |оригинал = |ссылка = |место = М. |издательство = Интеграл-Пресс |год = 2008 |страницы = 728 |isbn = 5-89602-017-1 }} * {{книга|автор=Джуа М.|заглавие=История химии|место=М.|издательство=Мир|год=1966|страниц=452}} * Дубинская А. М., Призмент Э. Л. Химические энциклопедии, в кн.: Химический энциклопедический словарь. — М., 1983 * Потапов В. М., Кочетова Э. К. Химическая информация. Где и как искать химику нужные сведения. — М., 1988 * Аблесимов Н. Е. Химия — это плохо? http://shkolazhizni.ru/world/articles/52420/ * ''[[Кузнецов, Владимир Иванович (химик)|Кузнецов В. И.]]'' [http://rushim.ru/books/obzor/kuznecov.djvu Общая химия: тенденции развития.] М.: Высшая школа, * Аблесимов Н. Е. Сколько на свете химий? // Химия и жизнь — XXI век. 2009. № 5. С. 49-52; № 6. С. 34-37. * Ахметов, Н. С. Общая и неорганическая химия. Общая неорганическая химия. Учеб. для вузов.-4-е изд., испр.,-М,: Высшая школа, Изд. центр» Академия", 2001.-743 с., ил., 2001. * Мелентьева, Галина Александровна. Фармацевтическая химия. Рипол Классик, 1985. * ''Николаев Л. А.'' Химия жизни. — М., Просвещение, 1977. — 239 c. * ''Э. Гроссе, Х. Вайсмантель'' Химия для любознательных. — Л., Химия, 1987. — 392 c. == Bibliografijä == * {{cite book |last1=Atkins |first1=Peter |author-link1=Peter Atkins |last2=de Paula |first2=Julio |title=Elements of Physical Chemistry |edition=5th |year=2009 |orig-year=1992 |publisher=[[Oxford University Press]] |location=New York |isbn=978-0-19-922672-6}} * {{cite book |last1=Burrows |first1=Andrew |last2=Holman |first2=John |last3=Parsons |first3=Andrew |last4=Pilling |first4=Gwen |last5=Price |first5=Gareth |title=Chemistry<sup>3</sup> |year=2009 |publisher=[[Oxford University Press]] |location=Italy |isbn=978-0-19-927789-6}} * {{cite book |last1=Housecroft |first1=Catherine E. |last2=Sharpe |first2=Alan G. |title=Inorganic Chemistry |edition=3rd |year=2008 |orig-year=2001 |publisher=[[Pearson Education]] |location=Harlow, Essex |isbn=978-0-13-175553-6 }} {{Refend}} ==Däwam itep uqırğa mömkin== '''Popular uqu''' * Atkins, P.W. ''Galileo's Finger'' ([[Oxford University Press]]) ISBN 0-19-860941-8 * Atkins, P.W. ''Atkins' Molecules'' (Cambridge University Press) ISBN 0-521-82397-8 * Kean, Sam. ''The Disappearing Spoon – and Other True Tales from the Periodic Table'' (Black Swan) London, 2010 ISBN 978-0-552-77750-6 * [[Primo Levi|Levi, Primo]] ''The Periodic Table'' (Penguin Books) [1975] translated from the Italian by Raymond Rosenthal (1984) ISBN 978-0-14-139944-7 * Stwertka, A. ''A Guide to the Elements'' (Oxford University Press) ISBN 0-19-515027-9 '''Tämamlau aldınnan kereş däresleklär''' * Atkins, P.W., Overton, T., Rourke, J., Weller, M. and Armstrong, F. ''Shriver and Atkins Inorganic Chemistry'' (4th edition) 2006 (Oxford University Press) ISBN 0-19-926463-5 * Chang, Raymond. ''Chemistry'' 6th ed. Boston: James M. Smith, 1998. ISBN 0-07-115221-0. * Voet and Voet. ''Biochemistry'' (Wiley) ISBN 0-471-58651-X '''Kamil däräca tämamlau aldınnan jäki tämamlau däreslekläre''' * Atkins, P. W. ''Physical Chemistry'' (Oxford University Press) ISBN 0-19-879285-9 * Atkins, P. W. et al. ''Molecular Quantum Mechanics'' (Oxford University Press) * McWeeny, R. ''Coulson's Valence'' (Oxford Science Publications) ISBN 0-19-855144-4 * Pauling, L. ''The Nature of the chemical bond'' (Cornell University Press) ISBN 0-8014-0333-2 * Pauling, L., and Wilson, E.B. ''Introduction to Quantum Mechanics with Applications to Chemistry'' (Dover Publications) ISBN 0-486-64871-0 * Smart and Moore. ''Solid State Chemistry: An Introduction'' (Chapman and Hall) ISBN 0-412-40040-5 * Stephenson, G. ''Mathematical Methods for Science Students'' (Longman) ISBN 0-582-44416-0 ==Tışqı sıltamalar== * [http://www.saylor.org/site/textbooks/General%20Chemistry%20Principles,%20Patterns,%20and%20Applications.pdf General Chemistry principles, patterns and applications]. [[Төркем:Химия]] bh665d7ww4tvhw0g121buo468mpp48v 3528079 3528076 2022-08-08T13:11:37Z A.Khamidullin 6685 wikitext text/x-wiki {{TwinLAT|Химия}} '''Ximiä''' ul [[ximik mätdä]] häm [[ximik quşılma|quşılmas]]ınıñ tözeleş, üzençälek, totaşıluın häm [[Ximiä reaktsiäse|reaktsijäsen]] öyränä torğan [[fän]]. [[File:Epicurus Louvre.jpg|thumb|right|[[Демокрит|Demokrit]]nıñ atomist fälsäfäse soñraq [[Эпикур|Epikur]] (b.e.q. 341–270) tarafınnan qabul itelä.]] == Ximiä büleneşe == Ximiä ğädättä berniçä töp törenä bülenä. Şulay uq berniçä törara häm maxsus bülemnäre bar. * [[Kümer-su ximiäse]] ** [[Näft ximiäse]] * [[Биохимия|Bioximijä]] * [[Нәорганик химия|Näorganik ximijä]] * [[Materiallar ximijäse]] * [[Nejroximijä]] * [[Töş ximijäse]] * [[Oрганик химия|Organik ximijä]] * [[Fizik ximijä]] * [[Teoretik ximijä]] == Ximiä tarixı == Ximiä ul bik iske süz häm [[Ğäräpçä]]dä ul ''al-ximiä'' atala: ''üzgärtü sänğäte''. İske [[Frantsuzça]]da ul ''alkemie'' dip atala. == Ximiä zakonnarı == [[File:Lab bench.jpg|thumb|right|Laboratorijä, Bioximijä İnstitutı, Germanijädä Köln Universitetı]] Ximiä reaktsijäläre bilgele zakonnar belän idarä itelä, alar ximijädä fundamental kontseptsijälär bulıp kitkän. Alarnıñ qajberläre:<br/> * [[Амедео Авогадро|Avogadro]] zakonı<br/> * Beer–Lambert zakonı<br/> * Bojl zakonı (1662, basım häm külämgä qarıj)<br/> * Şarl zakonı (1787, küläm häm temperaturаğа qarıj)<br/> * Fik diffuzijä zakonnarı<br/> * Gej-Lüssak zakonı (1809, basım häm temperaturаğа qarıj)<br/> * Le Şatelje printsipı<br/> * Anri zakonı<br/> * Hess zakonı<br/> * Energijä saqlanu zakonı ähämijätle tigez torış, termodinamika häm kinetika kontseptsijälärenä kiterä.<br/> * Massa saqlanu zakonı izolätsijälängän sistemalarda saqlanuın däwam itä, xätta xäzerge fizikada da. Şulaj da, maxsus çağıştarmılıq massa-energijä ekvivalentlığına kurä, material bulmağаn "energijä" (cılılıq, jaqtılıq, kinetik energijä) izolatsijälänmägän sistemadan alıp qujılsa, anıñ eçendä berniqadär massa juğaltılaçaq ikänen kürsätä. Juğarı energijä juğaltuları ğаjät zur massa miqdarlarına kiterä, bu töş ximijäsendä ähämijätle tema.<br/> * Bilgele täşkilät sostavı, gärçä küp sistemalarda (bilgeläp ütärgä kiräkː biomakromolekularda häm minerallarda) nisbätlär zur sannarnı taläp itügä tendentsijägä ijä häm jış waqlanma itep kürsätelä.<br/> * Törle nisbätlär zakonı<br/> * Raul zakonı<br/> == Ädäbijät == * [http://runivers.ru/philosophy/lib/book6235/ Менделеев Д. И. Периодический закон: В 3 т.] на сайте [[Руниверс]] * Некрасов Б. В. Основы общей химии, т. 1. — М.: „Химия“, 1973 * Химическая энциклопедия, п. ред. Кнунянц И. Л., т. 5. — М.: „Советская энциклопедия“, 1988 * Химия: Справ. изд./ В. Шретер, К.-Х. Лаутеншлегер, Х. Бибрак и др.: Пер. с нем. — М.: Химия, 1989 * {{книга |заглавие = Химия для чайников |оригинал = Chemistry For Dummies |автор = Джон Мур. |страниц = 320 |isbn = 978-5-8459-1773-7 |год = 2011 |место = М. |издательство = [[Диалектика (издательство)|«Диалектика»]] }} * {{книга |автор = Н. Л. Глинка. |заглавие = Общая химия |оригинал = |ссылка = |место = М. |издательство = Интеграл-Пресс |год = 2008 |страницы = 728 |isbn = 5-89602-017-1 }} * {{книга|автор=Джуа М.|заглавие=История химии|место=М.|издательство=Мир|год=1966|страниц=452}} * Дубинская А. М., Призмент Э. Л. Химические энциклопедии, в кн.: Химический энциклопедический словарь. — М., 1983 * Потапов В. М., Кочетова Э. К. Химическая информация. Где и как искать химику нужные сведения. — М., 1988 * Аблесимов Н. Е. Химия — это плохо? http://shkolazhizni.ru/world/articles/52420/ * ''[[Кузнецов, Владимир Иванович (химик)|Кузнецов В. И.]]'' [http://rushim.ru/books/obzor/kuznecov.djvu Общая химия: тенденции развития.] М.: Высшая школа, * Аблесимов Н. Е. Сколько на свете химий? // Химия и жизнь — XXI век. 2009. № 5. С. 49-52; № 6. С. 34-37. * Ахметов, Н. С. Общая и неорганическая химия. Общая неорганическая химия. Учеб. для вузов.-4-е изд., испр.,-М,: Высшая школа, Изд. центр» Академия", 2001.-743 с., ил., 2001. * Мелентьева, Галина Александровна. Фармацевтическая химия. Рипол Классик, 1985. * ''Николаев Л. А.'' Химия жизни. — М., Просвещение, 1977. — 239 c. * ''Э. Гроссе, Х. Вайсмантель'' Химия для любознательных. — Л., Химия, 1987. — 392 c. == Bibliografijä == * {{cite book |last1=Atkins |first1=Peter |author-link1=Peter Atkins |last2=de Paula |first2=Julio |title=Elements of Physical Chemistry |edition=5th |year=2009 |orig-year=1992 |publisher=[[Oxford University Press]] |location=New York |isbn=978-0-19-922672-6}} * {{cite book |last1=Burrows |first1=Andrew |last2=Holman |first2=John |last3=Parsons |first3=Andrew |last4=Pilling |first4=Gwen |last5=Price |first5=Gareth |title=Chemistry<sup>3</sup> |year=2009 |publisher=[[Oxford University Press]] |location=Italy |isbn=978-0-19-927789-6}} * {{cite book |last1=Housecroft |first1=Catherine E. |last2=Sharpe |first2=Alan G. |title=Inorganic Chemistry |edition=3rd |year=2008 |orig-year=2001 |publisher=[[Pearson Education]] |location=Harlow, Essex |isbn=978-0-13-175553-6 }} {{Refend}} ==Däwam itep uqırğa mömkin== '''Popular uqu''' * Atkins, P.W. ''Galileo's Finger'' ([[Oxford University Press]]) ISBN 0-19-860941-8 * Atkins, P.W. ''Atkins' Molecules'' (Cambridge University Press) ISBN 0-521-82397-8 * Kean, Sam. ''The Disappearing Spoon – and Other True Tales from the Periodic Table'' (Black Swan) London, 2010 ISBN 978-0-552-77750-6 * [[Primo Levi|Levi, Primo]] ''The Periodic Table'' (Penguin Books) [1975] translated from the Italian by Raymond Rosenthal (1984) ISBN 978-0-14-139944-7 * Stwertka, A. ''A Guide to the Elements'' (Oxford University Press) ISBN 0-19-515027-9 '''Tämamlau aldınnan kereş däresleklär''' * Atkins, P.W., Overton, T., Rourke, J., Weller, M. and Armstrong, F. ''Shriver and Atkins Inorganic Chemistry'' (4th edition) 2006 (Oxford University Press) ISBN 0-19-926463-5 * Chang, Raymond. ''Chemistry'' 6th ed. Boston: James M. Smith, 1998. ISBN 0-07-115221-0. * Voet and Voet. ''Biochemistry'' (Wiley) ISBN 0-471-58651-X '''Kamil däräca tämamlau aldınnan jäki tämamlau däreslekläre''' * Atkins, P. W. ''Physical Chemistry'' (Oxford University Press) ISBN 0-19-879285-9 * Atkins, P. W. et al. ''Molecular Quantum Mechanics'' (Oxford University Press) * McWeeny, R. ''Coulson's Valence'' (Oxford Science Publications) ISBN 0-19-855144-4 * Pauling, L. ''The Nature of the chemical bond'' (Cornell University Press) ISBN 0-8014-0333-2 * Pauling, L., and Wilson, E.B. ''Introduction to Quantum Mechanics with Applications to Chemistry'' (Dover Publications) ISBN 0-486-64871-0 * Smart and Moore. ''Solid State Chemistry: An Introduction'' (Chapman and Hall) ISBN 0-412-40040-5 * Stephenson, G. ''Mathematical Methods for Science Students'' (Longman) ISBN 0-582-44416-0 ==Tışqı sıltamalar== * [http://www.saylor.org/site/textbooks/General%20Chemistry%20Principles,%20Patterns,%20and%20Applications.pdf General Chemistry principles, patterns and applications]. [[Төркем:Химия]] dbx6jnaws2hjsqr6nocmwnnv0n9yrj4 3528083 3528079 2022-08-08T13:17:48Z A.Khamidullin 6685 wikitext text/x-wiki {{TwinLAT|Химия}} '''Ximiä''' ul [[ximik mätdä]] häm [[ximik quşılma|quşılmas]]ınıñ tözeleş, üzençälek, totaşıluın häm [[Ximiä reaktsiäse|reaktsijäsen]] öyränä torğan [[fän]]. [[File:Epicurus Louvre.jpg|thumb|right|[[Демокрит|Demokrit]]nıñ atomist fälsäfäse soñraq [[Эпикур|Epikur]] (sürättä) (b.e.q. 341–270) tarafınnan qabul itelä.]] == Ximiä büleneşe == Ximiä ğädättä berniçä töp törenä bülenä. Şulay uq berniçä törara häm maxsus bülemnäre bar. * [[Kümer-su ximiäse]] ** [[Näft ximiäse]] * [[Биохимия|Bioximijä]] * [[Нәорганик химия|Näorganik ximijä]] * [[Materiallar ximijäse]] * [[Nejroximijä]] * [[Töş ximijäse]] * [[Oрганик химия|Organik ximijä]] * [[Fizik ximijä]] * [[Teoretik ximijä]] == Ximiä tarixı == Ximiä ul bik iske süz häm [[Ğäräpçä]]dä ul ''al-ximiä'' atala: ''üzgärtü sänğäte''. İske [[Frantsuzça]]da ul ''alkemie'' dip atala. == Ximiä zakonnarı == [[File:Lab bench.jpg|thumb|right|Laboratorijä, Bioximijä İnstitutı, Germanijädä Köln Universitetı]] Ximiä reaktsijäläre bilgele zakonnar belän idarä itelä, alar ximijädä fundamental kontseptsijälär bulıp kitkän. Alarnıñ qajberläre:<br/> * [[Амедео Авогадро|Avogadro]] zakonı<br/> * Beer–Lambert zakonı<br/> * Bojl zakonı (1662, basım häm külämgä qarıj)<br/> * Şarl zakonı (1787, küläm häm temperaturаğа qarıj)<br/> * Fik diffuzijä zakonnarı<br/> * Gej-Lüssak zakonı (1809, basım häm temperaturаğа qarıj)<br/> * Le Şatelje printsipı<br/> * Anri zakonı<br/> * Hess zakonı<br/> * Energijä saqlanu zakonı ähämijätle tigez torış, termodinamika häm kinetika kontseptsijälärenä kiterä.<br/> * Massa saqlanu zakonı izolätsijälängän sistemalarda saqlanuın däwam itä, xätta xäzerge fizikada da. Şulaj da, maxsus çağıştarmılıq massa-energijä ekvivalentlığına kurä, material bulmağаn "energijä" (cılılıq, jaqtılıq, kinetik energijä) izolatsijälänmägän sistemadan alıp qujılsa, anıñ eçendä berniqadär massa juğaltılaçaq ikänen kürsätä. Juğarı energijä juğaltuları ğаjät zur massa miqdarlarına kiterä, bu töş ximijäsendä ähämijätle tema.<br/> * Bilgele täşkilät sostavı, gärçä küp sistemalarda (bilgeläp ütärgä kiräkː biomakromolekularda häm minerallarda) nisbätlär zur sannarnı taläp itügä tendentsijägä ijä häm jış waqlanma itep kürsätelä.<br/> * Törle nisbätlär zakonı<br/> * Raul zakonı<br/> == Ädäbijät == * [http://runivers.ru/philosophy/lib/book6235/ Менделеев Д. И. Периодический закон: В 3 т.] на сайте [[Руниверс]] * Некрасов Б. В. Основы общей химии, т. 1. — М.: „Химия“, 1973 * Химическая энциклопедия, п. ред. Кнунянц И. Л., т. 5. — М.: „Советская энциклопедия“, 1988 * Химия: Справ. изд./ В. Шретер, К.-Х. Лаутеншлегер, Х. Бибрак и др.: Пер. с нем. — М.: Химия, 1989 * {{книга |заглавие = Химия для чайников |оригинал = Chemistry For Dummies |автор = Джон Мур. |страниц = 320 |isbn = 978-5-8459-1773-7 |год = 2011 |место = М. |издательство = [[Диалектика (издательство)|«Диалектика»]] }} * {{книга |автор = Н. Л. Глинка. |заглавие = Общая химия |оригинал = |ссылка = |место = М. |издательство = Интеграл-Пресс |год = 2008 |страницы = 728 |isbn = 5-89602-017-1 }} * {{книга|автор=Джуа М.|заглавие=История химии|место=М.|издательство=Мир|год=1966|страниц=452}} * Дубинская А. М., Призмент Э. Л. Химические энциклопедии, в кн.: Химический энциклопедический словарь. — М., 1983 * Потапов В. М., Кочетова Э. К. Химическая информация. Где и как искать химику нужные сведения. — М., 1988 * Аблесимов Н. Е. Химия — это плохо? http://shkolazhizni.ru/world/articles/52420/ * ''[[Кузнецов, Владимир Иванович (химик)|Кузнецов В. И.]]'' [http://rushim.ru/books/obzor/kuznecov.djvu Общая химия: тенденции развития.] М.: Высшая школа, * Аблесимов Н. Е. Сколько на свете химий? // Химия и жизнь — XXI век. 2009. № 5. С. 49-52; № 6. С. 34-37. * Ахметов, Н. С. Общая и неорганическая химия. Общая неорганическая химия. Учеб. для вузов.-4-е изд., испр.,-М,: Высшая школа, Изд. центр» Академия", 2001.-743 с., ил., 2001. * Мелентьева, Галина Александровна. Фармацевтическая химия. Рипол Классик, 1985. * ''Николаев Л. А.'' Химия жизни. — М., Просвещение, 1977. — 239 c. * ''Э. Гроссе, Х. Вайсмантель'' Химия для любознательных. — Л., Химия, 1987. — 392 c. == Bibliografijä == * {{cite book |last1=Atkins |first1=Peter |author-link1=Peter Atkins |last2=de Paula |first2=Julio |title=Elements of Physical Chemistry |edition=5th |year=2009 |orig-year=1992 |publisher=[[Oxford University Press]] |location=New York |isbn=978-0-19-922672-6}} * {{cite book |last1=Burrows |first1=Andrew |last2=Holman |first2=John |last3=Parsons |first3=Andrew |last4=Pilling |first4=Gwen |last5=Price |first5=Gareth |title=Chemistry<sup>3</sup> |year=2009 |publisher=[[Oxford University Press]] |location=Italy |isbn=978-0-19-927789-6}} * {{cite book |last1=Housecroft |first1=Catherine E. |last2=Sharpe |first2=Alan G. |title=Inorganic Chemistry |edition=3rd |year=2008 |orig-year=2001 |publisher=[[Pearson Education]] |location=Harlow, Essex |isbn=978-0-13-175553-6 }} {{Refend}} ==Däwam itep uqırğa mömkin== '''Popular uqu''' * Atkins, P.W. ''Galileo's Finger'' ([[Oxford University Press]]) ISBN 0-19-860941-8 * Atkins, P.W. ''Atkins' Molecules'' (Cambridge University Press) ISBN 0-521-82397-8 * Kean, Sam. ''The Disappearing Spoon – and Other True Tales from the Periodic Table'' (Black Swan) London, 2010 ISBN 978-0-552-77750-6 * [[Primo Levi|Levi, Primo]] ''The Periodic Table'' (Penguin Books) [1975] translated from the Italian by Raymond Rosenthal (1984) ISBN 978-0-14-139944-7 * Stwertka, A. ''A Guide to the Elements'' (Oxford University Press) ISBN 0-19-515027-9 '''Tämamlau aldınnan kereş däresleklär''' * Atkins, P.W., Overton, T., Rourke, J., Weller, M. and Armstrong, F. ''Shriver and Atkins Inorganic Chemistry'' (4th edition) 2006 (Oxford University Press) ISBN 0-19-926463-5 * Chang, Raymond. ''Chemistry'' 6th ed. Boston: James M. Smith, 1998. ISBN 0-07-115221-0. * Voet and Voet. ''Biochemistry'' (Wiley) ISBN 0-471-58651-X '''Kamil däräca tämamlau aldınnan jäki tämamlau däreslekläre''' * Atkins, P. W. ''Physical Chemistry'' (Oxford University Press) ISBN 0-19-879285-9 * Atkins, P. W. et al. ''Molecular Quantum Mechanics'' (Oxford University Press) * McWeeny, R. ''Coulson's Valence'' (Oxford Science Publications) ISBN 0-19-855144-4 * Pauling, L. ''The Nature of the chemical bond'' (Cornell University Press) ISBN 0-8014-0333-2 * Pauling, L., and Wilson, E.B. ''Introduction to Quantum Mechanics with Applications to Chemistry'' (Dover Publications) ISBN 0-486-64871-0 * Smart and Moore. ''Solid State Chemistry: An Introduction'' (Chapman and Hall) ISBN 0-412-40040-5 * Stephenson, G. ''Mathematical Methods for Science Students'' (Longman) ISBN 0-582-44416-0 ==Tışqı sıltamalar== * [http://www.saylor.org/site/textbooks/General%20Chemistry%20Principles,%20Patterns,%20and%20Applications.pdf General Chemistry principles, patterns and applications]. [[Төркем:Химия]] hrvxekdab0r9rn9s5rjzkrwls1v29n6 3528092 3528083 2022-08-08T13:31:37Z A.Khamidullin 6685 /* Ximiä büleneşe */ wikitext text/x-wiki {{TwinLAT|Химия}} '''Ximiä''' ul [[ximik mätdä]] häm [[ximik quşılma|quşılmas]]ınıñ tözeleş, üzençälek, totaşıluın häm [[Ximiä reaktsiäse|reaktsijäsen]] öyränä torğan [[fän]]. [[File:Epicurus Louvre.jpg|thumb|right|[[Демокрит|Demokrit]]nıñ atomist fälsäfäse soñraq [[Эпикур|Epikur]] (sürättä) (b.e.q. 341–270) tarafınnan qabul itelä.]] == Ximiä büleneşe == Ximiä ğädättä berniçä töp törenä bülenä. Şulay uq berniçä törara häm maxsus bülemnäre bar. * [[Kümer-su ximiäse]] ** [[Näft ximiäse]] * [[Биохимия|Bioximijä]] * [[Нәорганик химия|Näorganik ximijä]] * [[Materiallar ximijäse]] * [[Nejroximijä]] * [[Төш химиясе|Töş ximijäse]] * [[Oрганик химия|Organik ximijä]] * [[Fizik ximijä]] * [[Teoretik ximijä]] == Ximiä tarixı == Ximiä ul bik iske süz häm [[Ğäräpçä]]dä ul ''al-ximiä'' atala: ''üzgärtü sänğäte''. İske [[Frantsuzça]]da ul ''alkemie'' dip atala. == Ximiä zakonnarı == [[File:Lab bench.jpg|thumb|right|Laboratorijä, Bioximijä İnstitutı, Germanijädä Köln Universitetı]] Ximiä reaktsijäläre bilgele zakonnar belän idarä itelä, alar ximijädä fundamental kontseptsijälär bulıp kitkän. Alarnıñ qajberläre:<br/> * [[Амедео Авогадро|Avogadro]] zakonı<br/> * Beer–Lambert zakonı<br/> * Bojl zakonı (1662, basım häm külämgä qarıj)<br/> * Şarl zakonı (1787, küläm häm temperaturаğа qarıj)<br/> * Fik diffuzijä zakonnarı<br/> * Gej-Lüssak zakonı (1809, basım häm temperaturаğа qarıj)<br/> * Le Şatelje printsipı<br/> * Anri zakonı<br/> * Hess zakonı<br/> * Energijä saqlanu zakonı ähämijätle tigez torış, termodinamika häm kinetika kontseptsijälärenä kiterä.<br/> * Massa saqlanu zakonı izolätsijälängän sistemalarda saqlanuın däwam itä, xätta xäzerge fizikada da. Şulaj da, maxsus çağıştarmılıq massa-energijä ekvivalentlığına kurä, material bulmağаn "energijä" (cılılıq, jaqtılıq, kinetik energijä) izolatsijälänmägän sistemadan alıp qujılsa, anıñ eçendä berniqadär massa juğaltılaçaq ikänen kürsätä. Juğarı energijä juğaltuları ğаjät zur massa miqdarlarına kiterä, bu töş ximijäsendä ähämijätle tema.<br/> * Bilgele täşkilät sostavı, gärçä küp sistemalarda (bilgeläp ütärgä kiräkː biomakromolekularda häm minerallarda) nisbätlär zur sannarnı taläp itügä tendentsijägä ijä häm jış waqlanma itep kürsätelä.<br/> * Törle nisbätlär zakonı<br/> * Raul zakonı<br/> == Ädäbijät == * [http://runivers.ru/philosophy/lib/book6235/ Менделеев Д. И. Периодический закон: В 3 т.] на сайте [[Руниверс]] * Некрасов Б. В. Основы общей химии, т. 1. — М.: „Химия“, 1973 * Химическая энциклопедия, п. ред. Кнунянц И. Л., т. 5. — М.: „Советская энциклопедия“, 1988 * Химия: Справ. изд./ В. Шретер, К.-Х. Лаутеншлегер, Х. Бибрак и др.: Пер. с нем. — М.: Химия, 1989 * {{книга |заглавие = Химия для чайников |оригинал = Chemistry For Dummies |автор = Джон Мур. |страниц = 320 |isbn = 978-5-8459-1773-7 |год = 2011 |место = М. |издательство = [[Диалектика (издательство)|«Диалектика»]] }} * {{книга |автор = Н. Л. Глинка. |заглавие = Общая химия |оригинал = |ссылка = |место = М. |издательство = Интеграл-Пресс |год = 2008 |страницы = 728 |isbn = 5-89602-017-1 }} * {{книга|автор=Джуа М.|заглавие=История химии|место=М.|издательство=Мир|год=1966|страниц=452}} * Дубинская А. М., Призмент Э. Л. Химические энциклопедии, в кн.: Химический энциклопедический словарь. — М., 1983 * Потапов В. М., Кочетова Э. К. Химическая информация. Где и как искать химику нужные сведения. — М., 1988 * Аблесимов Н. Е. Химия — это плохо? http://shkolazhizni.ru/world/articles/52420/ * ''[[Кузнецов, Владимир Иванович (химик)|Кузнецов В. И.]]'' [http://rushim.ru/books/obzor/kuznecov.djvu Общая химия: тенденции развития.] М.: Высшая школа, * Аблесимов Н. Е. Сколько на свете химий? // Химия и жизнь — XXI век. 2009. № 5. С. 49-52; № 6. С. 34-37. * Ахметов, Н. С. Общая и неорганическая химия. Общая неорганическая химия. Учеб. для вузов.-4-е изд., испр.,-М,: Высшая школа, Изд. центр» Академия", 2001.-743 с., ил., 2001. * Мелентьева, Галина Александровна. Фармацевтическая химия. Рипол Классик, 1985. * ''Николаев Л. А.'' Химия жизни. — М., Просвещение, 1977. — 239 c. * ''Э. Гроссе, Х. Вайсмантель'' Химия для любознательных. — Л., Химия, 1987. — 392 c. == Bibliografijä == * {{cite book |last1=Atkins |first1=Peter |author-link1=Peter Atkins |last2=de Paula |first2=Julio |title=Elements of Physical Chemistry |edition=5th |year=2009 |orig-year=1992 |publisher=[[Oxford University Press]] |location=New York |isbn=978-0-19-922672-6}} * {{cite book |last1=Burrows |first1=Andrew |last2=Holman |first2=John |last3=Parsons |first3=Andrew |last4=Pilling |first4=Gwen |last5=Price |first5=Gareth |title=Chemistry<sup>3</sup> |year=2009 |publisher=[[Oxford University Press]] |location=Italy |isbn=978-0-19-927789-6}} * {{cite book |last1=Housecroft |first1=Catherine E. |last2=Sharpe |first2=Alan G. |title=Inorganic Chemistry |edition=3rd |year=2008 |orig-year=2001 |publisher=[[Pearson Education]] |location=Harlow, Essex |isbn=978-0-13-175553-6 }} {{Refend}} ==Däwam itep uqırğa mömkin== '''Popular uqu''' * Atkins, P.W. ''Galileo's Finger'' ([[Oxford University Press]]) ISBN 0-19-860941-8 * Atkins, P.W. ''Atkins' Molecules'' (Cambridge University Press) ISBN 0-521-82397-8 * Kean, Sam. ''The Disappearing Spoon – and Other True Tales from the Periodic Table'' (Black Swan) London, 2010 ISBN 978-0-552-77750-6 * [[Primo Levi|Levi, Primo]] ''The Periodic Table'' (Penguin Books) [1975] translated from the Italian by Raymond Rosenthal (1984) ISBN 978-0-14-139944-7 * Stwertka, A. ''A Guide to the Elements'' (Oxford University Press) ISBN 0-19-515027-9 '''Tämamlau aldınnan kereş däresleklär''' * Atkins, P.W., Overton, T., Rourke, J., Weller, M. and Armstrong, F. ''Shriver and Atkins Inorganic Chemistry'' (4th edition) 2006 (Oxford University Press) ISBN 0-19-926463-5 * Chang, Raymond. ''Chemistry'' 6th ed. Boston: James M. Smith, 1998. ISBN 0-07-115221-0. * Voet and Voet. ''Biochemistry'' (Wiley) ISBN 0-471-58651-X '''Kamil däräca tämamlau aldınnan jäki tämamlau däreslekläre''' * Atkins, P. W. ''Physical Chemistry'' (Oxford University Press) ISBN 0-19-879285-9 * Atkins, P. W. et al. ''Molecular Quantum Mechanics'' (Oxford University Press) * McWeeny, R. ''Coulson's Valence'' (Oxford Science Publications) ISBN 0-19-855144-4 * Pauling, L. ''The Nature of the chemical bond'' (Cornell University Press) ISBN 0-8014-0333-2 * Pauling, L., and Wilson, E.B. ''Introduction to Quantum Mechanics with Applications to Chemistry'' (Dover Publications) ISBN 0-486-64871-0 * Smart and Moore. ''Solid State Chemistry: An Introduction'' (Chapman and Hall) ISBN 0-412-40040-5 * Stephenson, G. ''Mathematical Methods for Science Students'' (Longman) ISBN 0-582-44416-0 ==Tışqı sıltamalar== * [http://www.saylor.org/site/textbooks/General%20Chemistry%20Principles,%20Patterns,%20and%20Applications.pdf General Chemistry principles, patterns and applications]. [[Төркем:Химия]] ddnb659hp93fvbe1dofsoe63ywiuc2h 3528125 3528092 2022-08-08T15:01:04Z A.Khamidullin 6685 wikitext text/x-wiki {{TwinLAT|Химия}} '''Ximiä''' ul [[ximik mätdä]] häm [[ximik quşılma|quşılmas]]ınıñ tözeleş, üzençälek, totaşıluın häm [[Ximiä reaktsiäse|reaktsijäsen]] öyränä torğan [[fän]]. [[File:Epicurus Louvre.jpg|thumb|right|[[Демокрит|Demokrit]]nıñ atomist fälsäfäse soñraq [[Эпикур|Epikur]] (sürättä) (b.e.q. 341–270) tarafınnan qabul itelä.]] == Ximiä büleneşe == Ximiä ğädättä berniçä töp törenä bülenä. Şulay uq berniçä törara häm maxsus bülemnäre bar. * [[Kümer-su ximiäse]] ** [[Näft ximiäse]] * [[Биохимия|Bioximijä]] * [[Нәорганик химия|Näorganik ximijä]] * [[Materiallar ximijäse]] * [[Nejroximijä]] * [[Төш химиясе|Töş ximijäse]] * [[Oрганик химия|Organik ximijä]] * [[Fizik ximijä]] * [[Teoretik ximijä]] == Ximiä tarixı == Ximiä ul bik iske süz häm [[Ğäräpçä]]dä ul ''al-ximiä'' atala: ''üzgärtü sänğäte''. İske [[Frantsuzça]]da ul ''alkemie'' dip atala. == Ximiä zakonnarı == [[File:Lab bench.jpg|thumb|right|Laboratorijä, Bioximijä İnstitutı, Germanijädä Köln Universitetı]] Ximiä reaktsijäläre bilgele zakonnar belän idarä itelä, alar ximijädä fundamental kontseptsijälär bulıp kitkän. Alarnıñ qajberläre:<br/> * [[Амедео Авогадро|Avogadro]] zakonı<br/> * Beer–Lambert zakonı<br/> * Bojl zakonı (1662, basım häm külämgä qarıj)<br/> * Şarl zakonı (1787, küläm häm temperaturаğа qarıj)<br/> * Fik diffuzijä zakonnarı<br/> * Gej-Lüssak zakonı (1809, basım häm temperaturаğа qarıj)<br/> * Le Şatelje printsipı<br/> * Anri zakonı<br/> * Hess zakonı<br/> * Energijä saqlanu zakonı ähämijätle tigez torış, termodinamika häm kinetika kontseptsijälärenä kiterä.<br/> * Massa saqlanu zakonı izolätsijälängän sistemalarda saqlanuın däwam itä, xätta xäzerge fizikada da. Şulaj da, maxsus çağıştarmılıq massa-energijä ekvivalentlığına kurä, material bulmağаn "energijä" (cılılıq, jaqtılıq, kinetik energijä) izolatsijälänmägän sistemadan alıp qujılsa, anıñ eçendä berniqadär massa juğaltılaçaq ikänen kürsätä. Juğarı energijä juğaltuları ğаjät zur massa miqdarlarına kiterä, bu töş ximijäsendä ähämijätle tema.<br/> * Bilgele täşkilät sostavı, gärçä küp sistemalarda (bilgeläp ütärgä kiräkː biomakromolekularda häm minerallarda) nisbätlär zur sannarnı taläp itügä tendentsijägä ijä häm jış waqlanma itep kürsätelä.<br/> * Törle nisbätlär zakonı<br/> * Raul zakonı<br/> == Şulaj uq qararğa mömkin == * [[Спектрохимия|Spektroximijä]] * [[Нәзари химия|Näzari ximijä]] == Ädäbijät == * [http://runivers.ru/philosophy/lib/book6235/ Менделеев Д. И. Периодический закон: В 3 т.] на сайте [[Руниверс]] * Некрасов Б. В. Основы общей химии, т. 1. — М.: „Химия“, 1973 * Химическая энциклопедия, п. ред. Кнунянц И. Л., т. 5. — М.: „Советская энциклопедия“, 1988 * Химия: Справ. изд./ В. Шретер, К.-Х. Лаутеншлегер, Х. Бибрак и др.: Пер. с нем. — М.: Химия, 1989 * {{книга |заглавие = Химия для чайников |оригинал = Chemistry For Dummies |автор = Джон Мур. |страниц = 320 |isbn = 978-5-8459-1773-7 |год = 2011 |место = М. |издательство = [[Диалектика (издательство)|«Диалектика»]] }} * {{книга |автор = Н. Л. Глинка. |заглавие = Общая химия |оригинал = |ссылка = |место = М. |издательство = Интеграл-Пресс |год = 2008 |страницы = 728 |isbn = 5-89602-017-1 }} * {{книга|автор=Джуа М.|заглавие=История химии|место=М.|издательство=Мир|год=1966|страниц=452}} * Дубинская А. М., Призмент Э. Л. Химические энциклопедии, в кн.: Химический энциклопедический словарь. — М., 1983 * Потапов В. М., Кочетова Э. К. Химическая информация. Где и как искать химику нужные сведения. — М., 1988 * Аблесимов Н. Е. Химия — это плохо? http://shkolazhizni.ru/world/articles/52420/ * ''[[Кузнецов, Владимир Иванович (химик)|Кузнецов В. И.]]'' [http://rushim.ru/books/obzor/kuznecov.djvu Общая химия: тенденции развития.] М.: Высшая школа, * Аблесимов Н. Е. Сколько на свете химий? // Химия и жизнь — XXI век. 2009. № 5. С. 49-52; № 6. С. 34-37. * Ахметов, Н. С. Общая и неорганическая химия. Общая неорганическая химия. Учеб. для вузов.-4-е изд., испр.,-М,: Высшая школа, Изд. центр» Академия", 2001.-743 с., ил., 2001. * Мелентьева, Галина Александровна. Фармацевтическая химия. Рипол Классик, 1985. * ''Николаев Л. А.'' Химия жизни. — М., Просвещение, 1977. — 239 c. * ''Э. Гроссе, Х. Вайсмантель'' Химия для любознательных. — Л., Химия, 1987. — 392 c. == Bibliografijä == * {{cite book |last1=Atkins |first1=Peter |author-link1=Peter Atkins |last2=de Paula |first2=Julio |title=Elements of Physical Chemistry |edition=5th |year=2009 |orig-year=1992 |publisher=[[Oxford University Press]] |location=New York |isbn=978-0-19-922672-6}} * {{cite book |last1=Burrows |first1=Andrew |last2=Holman |first2=John |last3=Parsons |first3=Andrew |last4=Pilling |first4=Gwen |last5=Price |first5=Gareth |title=Chemistry<sup>3</sup> |year=2009 |publisher=[[Oxford University Press]] |location=Italy |isbn=978-0-19-927789-6}} * {{cite book |last1=Housecroft |first1=Catherine E. |last2=Sharpe |first2=Alan G. |title=Inorganic Chemistry |edition=3rd |year=2008 |orig-year=2001 |publisher=[[Pearson Education]] |location=Harlow, Essex |isbn=978-0-13-175553-6 }} {{Refend}} ==Däwam itep uqırğa mömkin== '''Popular uqu''' * Atkins, P.W. ''Galileo's Finger'' ([[Oxford University Press]]) ISBN 0-19-860941-8 * Atkins, P.W. ''Atkins' Molecules'' (Cambridge University Press) ISBN 0-521-82397-8 * Kean, Sam. ''The Disappearing Spoon – and Other True Tales from the Periodic Table'' (Black Swan) London, 2010 ISBN 978-0-552-77750-6 * [[Primo Levi|Levi, Primo]] ''The Periodic Table'' (Penguin Books) [1975] translated from the Italian by Raymond Rosenthal (1984) ISBN 978-0-14-139944-7 * Stwertka, A. ''A Guide to the Elements'' (Oxford University Press) ISBN 0-19-515027-9 '''Tämamlau aldınnan kereş däresleklär''' * Atkins, P.W., Overton, T., Rourke, J., Weller, M. and Armstrong, F. ''Shriver and Atkins Inorganic Chemistry'' (4th edition) 2006 (Oxford University Press) ISBN 0-19-926463-5 * Chang, Raymond. ''Chemistry'' 6th ed. Boston: James M. Smith, 1998. ISBN 0-07-115221-0. * Voet and Voet. ''Biochemistry'' (Wiley) ISBN 0-471-58651-X '''Kamil däräca tämamlau aldınnan jäki tämamlau däreslekläre''' * Atkins, P. W. ''Physical Chemistry'' (Oxford University Press) ISBN 0-19-879285-9 * Atkins, P. W. et al. ''Molecular Quantum Mechanics'' (Oxford University Press) * McWeeny, R. ''Coulson's Valence'' (Oxford Science Publications) ISBN 0-19-855144-4 * Pauling, L. ''The Nature of the chemical bond'' (Cornell University Press) ISBN 0-8014-0333-2 * Pauling, L., and Wilson, E.B. ''Introduction to Quantum Mechanics with Applications to Chemistry'' (Dover Publications) ISBN 0-486-64871-0 * Smart and Moore. ''Solid State Chemistry: An Introduction'' (Chapman and Hall) ISBN 0-412-40040-5 * Stephenson, G. ''Mathematical Methods for Science Students'' (Longman) ISBN 0-582-44416-0 ==Tışqı sıltamalar== * [http://www.saylor.org/site/textbooks/General%20Chemistry%20Principles,%20Patterns,%20and%20Applications.pdf General Chemistry principles, patterns and applications]. [[Төркем:Химия]] e5uzre8wu9xs699xepy2rfqoghmjb2s 3528172 3528125 2022-08-08T17:12:47Z 85.140.1.37 /* Ximiä zakonnarı */ wikitext text/x-wiki {{TwinLAT|Химия}} '''Ximiä''' ul [[ximik mätdä]] häm [[ximik quşılma|quşılmas]]ınıñ tözeleş, üzençälek, totaşıluın häm [[Ximiä reaktsiäse|reaktsijäsen]] öyränä torğan [[fän]]. [[File:Epicurus Louvre.jpg|thumb|right|[[Демокрит|Demokrit]]nıñ atomist fälsäfäse soñraq [[Эпикур|Epikur]] (sürättä) (b.e.q. 341–270) tarafınnan qabul itelä.]] == Ximiä büleneşe == Ximiä ğädättä berniçä töp törenä bülenä. Şulay uq berniçä törara häm maxsus bülemnäre bar. * [[Kümer-su ximiäse]] ** [[Näft ximiäse]] * [[Биохимия|Bioximijä]] * [[Нәорганик химия|Näorganik ximijä]] * [[Materiallar ximijäse]] * [[Nejroximijä]] * [[Төш химиясе|Töş ximijäse]] * [[Oрганик химия|Organik ximijä]] * [[Fizik ximijä]] * [[Teoretik ximijä]] == Ximiä tarixı == Ximiä ul bik iske süz häm [[Ğäräpçä]]dä ul ''al-ximiä'' atala: ''üzgärtü sänğäte''. İske [[Frantsuzça]]da ul ''alkemie'' dip atala. == Ximiä zakonnarı == [[File:Lab bench.jpg|thumb|right|Laboratorijä, Bioximijä İnstitutı, Germanijädä Köln Universitetı]] Ximiä reaktsijäläre bilgele zakonnar belän idarä itelä, alar ximijädä fundamental kontseptsijälär bulıp kitkän. Alarnıñ qajberläre:<br/> * [[Амедео Авогадро|Avogadro]] zakonı<br/> * Beer–Lambert zakonı<br/> * Bojl zakonı (1662, basım häm külämgä qarıj)<br/> * Şarl zakonı (1787, küläm häm temperaturаğа qarıj)<br/> * Fik diffuzijä zakonnarı<br/> * Gej-Lüssak zakonı (1809, basım häm temperaturаğа qarıj)<br/> * Le Şatelje printsipı<br/> * Anri zakonı<br/> * Hess zakonı<br/> * Energijä saqlanu zakonı ähämijätle tigez torış, termodinamika häm kinetika kontseptsijälärenä kiterä.<br/> * Massa saqlanu zakonı izolätsijälängän sistemalarda saqlanuın däwam itä, xätta xäzerge fizikada da. Şulaj da, maxsus çağıştarmılıq massa-energijä ekvivalentlığına kurä, material bulmağаn "energijä" (cılılıq, jaqtılıq, kinetik energijä) izolatsijälänmägän sistemadan alıp qujılsa, anıñ eçendä berniqadär massa juğaltılaçaq ikänen kürsätä. Juğarı energijä juğaltuları ğаjät zur massa miqdarlarına kiterä, bu töş ximijäsendä ähämijätle tema.<br/> * Bilgele täşkilät zakonı, gärçä küp sistemalarda (bilgeläp ütärgä kiräkː biomakromolekularda häm minerallarda) nisbätlär zur sannarnı taläp itügä tendentsijägä ijä häm jış waqlanma itep kürsätelä.<br/> * Törle nisbätlär zakonı<br/> * Raul zakonı<br/> == Şulaj uq qararğa mömkin == * [[Спектрохимия|Spektroximijä]] * [[Нәзари химия|Näzari ximijä]] == Ädäbijät == * [http://runivers.ru/philosophy/lib/book6235/ Менделеев Д. И. Периодический закон: В 3 т.] на сайте [[Руниверс]] * Некрасов Б. В. Основы общей химии, т. 1. — М.: „Химия“, 1973 * Химическая энциклопедия, п. ред. Кнунянц И. Л., т. 5. — М.: „Советская энциклопедия“, 1988 * Химия: Справ. изд./ В. Шретер, К.-Х. Лаутеншлегер, Х. Бибрак и др.: Пер. с нем. — М.: Химия, 1989 * {{книга |заглавие = Химия для чайников |оригинал = Chemistry For Dummies |автор = Джон Мур. |страниц = 320 |isbn = 978-5-8459-1773-7 |год = 2011 |место = М. |издательство = [[Диалектика (издательство)|«Диалектика»]] }} * {{книга |автор = Н. Л. Глинка. |заглавие = Общая химия |оригинал = |ссылка = |место = М. |издательство = Интеграл-Пресс |год = 2008 |страницы = 728 |isbn = 5-89602-017-1 }} * {{книга|автор=Джуа М.|заглавие=История химии|место=М.|издательство=Мир|год=1966|страниц=452}} * Дубинская А. М., Призмент Э. Л. Химические энциклопедии, в кн.: Химический энциклопедический словарь. — М., 1983 * Потапов В. М., Кочетова Э. К. Химическая информация. Где и как искать химику нужные сведения. — М., 1988 * Аблесимов Н. Е. Химия — это плохо? http://shkolazhizni.ru/world/articles/52420/ * ''[[Кузнецов, Владимир Иванович (химик)|Кузнецов В. И.]]'' [http://rushim.ru/books/obzor/kuznecov.djvu Общая химия: тенденции развития.] М.: Высшая школа, * Аблесимов Н. Е. Сколько на свете химий? // Химия и жизнь — XXI век. 2009. № 5. С. 49-52; № 6. С. 34-37. * Ахметов, Н. С. Общая и неорганическая химия. Общая неорганическая химия. Учеб. для вузов.-4-е изд., испр.,-М,: Высшая школа, Изд. центр» Академия", 2001.-743 с., ил., 2001. * Мелентьева, Галина Александровна. Фармацевтическая химия. Рипол Классик, 1985. * ''Николаев Л. А.'' Химия жизни. — М., Просвещение, 1977. — 239 c. * ''Э. Гроссе, Х. Вайсмантель'' Химия для любознательных. — Л., Химия, 1987. — 392 c. == Bibliografijä == * {{cite book |last1=Atkins |first1=Peter |author-link1=Peter Atkins |last2=de Paula |first2=Julio |title=Elements of Physical Chemistry |edition=5th |year=2009 |orig-year=1992 |publisher=[[Oxford University Press]] |location=New York |isbn=978-0-19-922672-6}} * {{cite book |last1=Burrows |first1=Andrew |last2=Holman |first2=John |last3=Parsons |first3=Andrew |last4=Pilling |first4=Gwen |last5=Price |first5=Gareth |title=Chemistry<sup>3</sup> |year=2009 |publisher=[[Oxford University Press]] |location=Italy |isbn=978-0-19-927789-6}} * {{cite book |last1=Housecroft |first1=Catherine E. |last2=Sharpe |first2=Alan G. |title=Inorganic Chemistry |edition=3rd |year=2008 |orig-year=2001 |publisher=[[Pearson Education]] |location=Harlow, Essex |isbn=978-0-13-175553-6 }} {{Refend}} ==Däwam itep uqırğa mömkin== '''Popular uqu''' * Atkins, P.W. ''Galileo's Finger'' ([[Oxford University Press]]) ISBN 0-19-860941-8 * Atkins, P.W. ''Atkins' Molecules'' (Cambridge University Press) ISBN 0-521-82397-8 * Kean, Sam. ''The Disappearing Spoon – and Other True Tales from the Periodic Table'' (Black Swan) London, 2010 ISBN 978-0-552-77750-6 * [[Primo Levi|Levi, Primo]] ''The Periodic Table'' (Penguin Books) [1975] translated from the Italian by Raymond Rosenthal (1984) ISBN 978-0-14-139944-7 * Stwertka, A. ''A Guide to the Elements'' (Oxford University Press) ISBN 0-19-515027-9 '''Tämamlau aldınnan kereş däresleklär''' * Atkins, P.W., Overton, T., Rourke, J., Weller, M. and Armstrong, F. ''Shriver and Atkins Inorganic Chemistry'' (4th edition) 2006 (Oxford University Press) ISBN 0-19-926463-5 * Chang, Raymond. ''Chemistry'' 6th ed. Boston: James M. Smith, 1998. ISBN 0-07-115221-0. * Voet and Voet. ''Biochemistry'' (Wiley) ISBN 0-471-58651-X '''Kamil däräca tämamlau aldınnan jäki tämamlau däreslekläre''' * Atkins, P. W. ''Physical Chemistry'' (Oxford University Press) ISBN 0-19-879285-9 * Atkins, P. W. et al. ''Molecular Quantum Mechanics'' (Oxford University Press) * McWeeny, R. ''Coulson's Valence'' (Oxford Science Publications) ISBN 0-19-855144-4 * Pauling, L. ''The Nature of the chemical bond'' (Cornell University Press) ISBN 0-8014-0333-2 * Pauling, L., and Wilson, E.B. ''Introduction to Quantum Mechanics with Applications to Chemistry'' (Dover Publications) ISBN 0-486-64871-0 * Smart and Moore. ''Solid State Chemistry: An Introduction'' (Chapman and Hall) ISBN 0-412-40040-5 * Stephenson, G. ''Mathematical Methods for Science Students'' (Longman) ISBN 0-582-44416-0 ==Tışqı sıltamalar== * [http://www.saylor.org/site/textbooks/General%20Chemistry%20Principles,%20Patterns,%20and%20Applications.pdf General Chemistry principles, patterns and applications]. [[Төркем:Химия]] 1031in5d0n263nw0oyf8fm791dcay52 3528183 3528172 2022-08-08T19:01:10Z 85.140.1.37 /* Däwam itep uqırğa mömkin */ wikitext text/x-wiki {{TwinLAT|Химия}} '''Ximiä''' ul [[ximik mätdä]] häm [[ximik quşılma|quşılmas]]ınıñ tözeleş, üzençälek, totaşıluın häm [[Ximiä reaktsiäse|reaktsijäsen]] öyränä torğan [[fän]]. [[File:Epicurus Louvre.jpg|thumb|right|[[Демокрит|Demokrit]]nıñ atomist fälsäfäse soñraq [[Эпикур|Epikur]] (sürättä) (b.e.q. 341–270) tarafınnan qabul itelä.]] == Ximiä büleneşe == Ximiä ğädättä berniçä töp törenä bülenä. Şulay uq berniçä törara häm maxsus bülemnäre bar. * [[Kümer-su ximiäse]] ** [[Näft ximiäse]] * [[Биохимия|Bioximijä]] * [[Нәорганик химия|Näorganik ximijä]] * [[Materiallar ximijäse]] * [[Nejroximijä]] * [[Төш химиясе|Töş ximijäse]] * [[Oрганик химия|Organik ximijä]] * [[Fizik ximijä]] * [[Teoretik ximijä]] == Ximiä tarixı == Ximiä ul bik iske süz häm [[Ğäräpçä]]dä ul ''al-ximiä'' atala: ''üzgärtü sänğäte''. İske [[Frantsuzça]]da ul ''alkemie'' dip atala. == Ximiä zakonnarı == [[File:Lab bench.jpg|thumb|right|Laboratorijä, Bioximijä İnstitutı, Germanijädä Köln Universitetı]] Ximiä reaktsijäläre bilgele zakonnar belän idarä itelä, alar ximijädä fundamental kontseptsijälär bulıp kitkän. Alarnıñ qajberläre:<br/> * [[Амедео Авогадро|Avogadro]] zakonı<br/> * Beer–Lambert zakonı<br/> * Bojl zakonı (1662, basım häm külämgä qarıj)<br/> * Şarl zakonı (1787, küläm häm temperaturаğа qarıj)<br/> * Fik diffuzijä zakonnarı<br/> * Gej-Lüssak zakonı (1809, basım häm temperaturаğа qarıj)<br/> * Le Şatelje printsipı<br/> * Anri zakonı<br/> * Hess zakonı<br/> * Energijä saqlanu zakonı ähämijätle tigez torış, termodinamika häm kinetika kontseptsijälärenä kiterä.<br/> * Massa saqlanu zakonı izolätsijälängän sistemalarda saqlanuın däwam itä, xätta xäzerge fizikada da. Şulaj da, maxsus çağıştarmılıq massa-energijä ekvivalentlığına kurä, material bulmağаn "energijä" (cılılıq, jaqtılıq, kinetik energijä) izolatsijälänmägän sistemadan alıp qujılsa, anıñ eçendä berniqadär massa juğaltılaçaq ikänen kürsätä. Juğarı energijä juğaltuları ğаjät zur massa miqdarlarına kiterä, bu töş ximijäsendä ähämijätle tema.<br/> * Bilgele täşkilät zakonı, gärçä küp sistemalarda (bilgeläp ütärgä kiräkː biomakromolekularda häm minerallarda) nisbätlär zur sannarnı taläp itügä tendentsijägä ijä häm jış waqlanma itep kürsätelä.<br/> * Törle nisbätlär zakonı<br/> * Raul zakonı<br/> == Şulaj uq qararğa mömkin == * [[Спектрохимия|Spektroximijä]] * [[Нәзари химия|Näzari ximijä]] == Ädäbijät == * [http://runivers.ru/philosophy/lib/book6235/ Менделеев Д. И. Периодический закон: В 3 т.] на сайте [[Руниверс]] * Некрасов Б. В. Основы общей химии, т. 1. — М.: „Химия“, 1973 * Химическая энциклопедия, п. ред. Кнунянц И. Л., т. 5. — М.: „Советская энциклопедия“, 1988 * Химия: Справ. изд./ В. Шретер, К.-Х. Лаутеншлегер, Х. Бибрак и др.: Пер. с нем. — М.: Химия, 1989 * {{книга |заглавие = Химия для чайников |оригинал = Chemistry For Dummies |автор = Джон Мур. |страниц = 320 |isbn = 978-5-8459-1773-7 |год = 2011 |место = М. |издательство = [[Диалектика (издательство)|«Диалектика»]] }} * {{книга |автор = Н. Л. Глинка. |заглавие = Общая химия |оригинал = |ссылка = |место = М. |издательство = Интеграл-Пресс |год = 2008 |страницы = 728 |isbn = 5-89602-017-1 }} * {{книга|автор=Джуа М.|заглавие=История химии|место=М.|издательство=Мир|год=1966|страниц=452}} * Дубинская А. М., Призмент Э. Л. Химические энциклопедии, в кн.: Химический энциклопедический словарь. — М., 1983 * Потапов В. М., Кочетова Э. К. Химическая информация. Где и как искать химику нужные сведения. — М., 1988 * Аблесимов Н. Е. Химия — это плохо? http://shkolazhizni.ru/world/articles/52420/ * ''[[Кузнецов, Владимир Иванович (химик)|Кузнецов В. И.]]'' [http://rushim.ru/books/obzor/kuznecov.djvu Общая химия: тенденции развития.] М.: Высшая школа, * Аблесимов Н. Е. Сколько на свете химий? // Химия и жизнь — XXI век. 2009. № 5. С. 49-52; № 6. С. 34-37. * Ахметов, Н. С. Общая и неорганическая химия. Общая неорганическая химия. Учеб. для вузов.-4-е изд., испр.,-М,: Высшая школа, Изд. центр» Академия", 2001.-743 с., ил., 2001. * Мелентьева, Галина Александровна. Фармацевтическая химия. Рипол Классик, 1985. * ''Николаев Л. А.'' Химия жизни. — М., Просвещение, 1977. — 239 c. * ''Э. Гроссе, Х. Вайсмантель'' Химия для любознательных. — Л., Химия, 1987. — 392 c. == Bibliografijä == * {{cite book |last1=Atkins |first1=Peter |author-link1=Peter Atkins |last2=de Paula |first2=Julio |title=Elements of Physical Chemistry |edition=5th |year=2009 |orig-year=1992 |publisher=[[Oxford University Press]] |location=New York |isbn=978-0-19-922672-6}} * {{cite book |last1=Burrows |first1=Andrew |last2=Holman |first2=John |last3=Parsons |first3=Andrew |last4=Pilling |first4=Gwen |last5=Price |first5=Gareth |title=Chemistry<sup>3</sup> |year=2009 |publisher=[[Oxford University Press]] |location=Italy |isbn=978-0-19-927789-6}} * {{cite book |last1=Housecroft |first1=Catherine E. |last2=Sharpe |first2=Alan G. |title=Inorganic Chemistry |edition=3rd |year=2008 |orig-year=2001 |publisher=[[Pearson Education]] |location=Harlow, Essex |isbn=978-0-13-175553-6 }} {{Refend}} ==Däwam itep uqırğa mömkin== '''Popular uqu''' * Atkins, P.W. ''Galileo's Finger'' ([[Oxford University Press]]) ISBN 0-19-860941-8 * Atkins, P.W. ''Atkins' Molecules'' (Cambridge University Press) ISBN 0-521-82397-8 * Kean, Sam. ''The Disappearing Spoon – and Other True Tales from the Periodic Table'' (Black Swan) London, 2010 ISBN 978-0-552-77750-6 * [[Primo Levi|Levi, Primo]] ''The Periodic Table'' (Penguin Books) [1975] translated from the Italian by Raymond Rosenthal (1984) ISBN 978-0-14-139944-7 * Stwertka, A. ''A Guide to the Elements'' (Oxford University Press) ISBN 0-19-515027-9 '''Tämamlau aldınnan kereş däresleklär''' * Atkins, P.W., Overton, T., Rourke, J., Weller, M. and Armstrong, F. ''Shriver and Atkins Inorganic Chemistry'' (4th edition) 2006 (Oxford University Press) ISBN 0-19-926463-5 * Chang, Raymond. ''Chemistry'' 6th ed. Boston: James M. Smith, 1998. ISBN 0-07-115221-0. * Voet and Voet. ''Biochemistry'' (Wiley) ISBN 0-471-58651-X '''Aldınğı däräca tämamlau aldınnan jäki tämamlau däreslekläre''' * Atkins, P. W. ''Physical Chemistry'' (Oxford University Press) ISBN 0-19-879285-9 * Atkins, P. W. et al. ''Molecular Quantum Mechanics'' (Oxford University Press) * McWeeny, R. ''Coulson's Valence'' (Oxford Science Publications) ISBN 0-19-855144-4 * Pauling, L. ''The Nature of the chemical bond'' (Cornell University Press) ISBN 0-8014-0333-2 * Pauling, L., and Wilson, E.B. ''Introduction to Quantum Mechanics with Applications to Chemistry'' (Dover Publications) ISBN 0-486-64871-0 * Smart and Moore. ''Solid State Chemistry: An Introduction'' (Chapman and Hall) ISBN 0-412-40040-5 * Stephenson, G. ''Mathematical Methods for Science Students'' (Longman) ISBN 0-582-44416-0 ==Tışqı sıltamalar== * [http://www.saylor.org/site/textbooks/General%20Chemistry%20Principles,%20Patterns,%20and%20Applications.pdf General Chemistry principles, patterns and applications]. [[Төркем:Химия]] q87y18ftthmpqr031vrnwyma8lambqv Qazan Däwlät Universitetı 0 733 3528245 2302839 2022-08-09T10:32:38Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{TwinLAT|Казан дәүләт университеты}} [[Рәсем:Kazan State University from the 2 Korpus.jpg|thumb|left|250px]] '''Qazan Däwlät Universitetı''', ''[[Vladimir Lenin|V. İ. Ulyanov-Lenin]] isemendä'', [[Räsäy]]däge berençe uqu-uqıtu häm fän üzäkläreneñ berse, [[1804]]. yılda nigez salına ([[1918]]. yılğa qädär - İmperator, [[1925]]. yıldan Lenin isemendä). [[Рәсем:Ksu.jpg|right|thumb|QDUnıñ baş bínası]] [[1996]]. yıldan [[Räsäy Federatsiäse]] xalıqları mädäni mirasınıñ ayıruça ähämiätle däwlät obyektları isemlegenä kertelä. Universitet qarşında [[1812]]-[[1858]]. yıllarda Pedagogik İnstitutı, [[1919]]-[[1937]]. yıllarda Räsäydäge berençe rabfaklarnıñ berse eşli. [[File:Fizkorpus.jpg|thumb|200px]] [[File:Fizkorpus and kriogenka.jpg|thumb|200px]] Universitet fakultetları cirlegendä [[Qazan]]da berniçä yuğarı uqu yortı (aviatsiä, meditsina, ximiä-texnologiä, finans-iqtisad h.b. institutları) açıla. Universitetta kürenekle ğälimnär xezmät itä: matematiklar [[Nikolay Lobaçevski|N.İ. Lobaçevski]] (evklid bulmağan geometriägä nigez saluçı), A.P. Kotelnikov, A.F. Popov, V.G. İmşenetski, N.G. Çebotaróv (Qazan algebra fänni mäktäbenä nigez saluçı), fiziklar Y.K. Zavoyski (elektron paramagnit rezonansın açuçı), S. Altschuller, astronom [[Joseph Littrow|İ.A. Littrow]], İ.M. Simonov (Qazan astronomiä fänni mäktäbenä nigez saluçı), M.A. Kovalski, D.İ. Dubágo, ximiklar K.K. Klaus, N.N. Zinin, A.M. Butlerov (Qazan ximiä fänni mäktäbenä nigez saluçı), M.Y. Kittarı, V.V. Markovnikov, A.M. Zaytsev, A.Y. häm B.A. Arbuzovlar, Ğ.X. qamay, biologlar häm mediklär [[Karl Fuchs]], Y. F. Aristov, Y.V. Adamúk, V.M. Bexterev, N.A. Mislavski, A.F. Samoylov, S.S. Zimnitski, A.V. Vişnevski (küp törle Qazan meditsina mäktäpläre wäkilläre), geobotaniklar S.İ. Korjinski, A.Y. Gordágin, geologlar N.A. Golovkinski, A.A. Ştükenberg, P.İ. Krotov, M.E. Noinski, iqtisadçılar P.S. Kondırev, İ.K. Babst, tarixçılar S.V. Yeşevski, A.B. Şçapov, N.A. Firsov, juristlar D.İ. Meyer, G.F. Şerşeneviç, N.P. Zagoskin, filolog V.İ. Grigoroviç (Qazanda Slaván xalıqları tormışın, tarixın, ädäbiäten, telen öyränü fänenä nigez saluçı), telçelär [[Baudaun de Courtnay|İ.A. Baudaun de Courtnay]] (Qazan linguistik mäktäben oyıştıruçı), V.A. Bogoroditski, şärqiätçelär İ.N. Berezin, V.P. Vasilyev, O.M. Kowalewski, A.K. Qäzimbäk, N.F. Katanov, P.Y. Petrov, A.V. Popov, X.D. Fren, Xälfinnär, N.İ. İbrahimov. Universitetta ''Urıs ädäbiäten söyüçelärneñ Qazan cämğiäte, Qazan İqtisadçılar cämğiäte, Qazan Tabiblar cämğiäte, Tabiğiätçelär häm Psixiatrlar cämğiäte h.b. oyıştırıla. Qazan Universitetında 16 fakultet ([[2000]]): tufraq-biologiä, xisaplaw matematikası häm kibernetika, geografiä, geologiä, jurnalistika, sotsiologiä häm psixologiä, tarix, mexanika-matematika, Tatar filologiäse häm tarixı, fizika, filologiä, ximiä, ekologiä, iqtisad, yuridik, xalıqara mönäsäbätlär häm säyäsät fäne (barlığı 10 meñgä yaqın student); fänni-tikşerenü institutları: N.G, Çebotaróv isemendäge matematika häm mexanika, A.M. Butlerov isemendäge ximiä; şäreq institutı; V.P.Engelgardt isemendäge astronomiä observatoriäse, botanik baqçası h.b. ğilmi oyışmalar (cämğiätlär); näşriät; N. İ, Lobaçevski isemendäge fänni kitapxanä; 6 muzey, "UNICS" mädäni-sport komplekse, [[Yäşel Üzän]], [[Çallı]] şähärlärendä filialları. Qazan Universitetı arxitektura kompleksına [[Universitet şähärçege]], N.İ. Lobaçevski (1896, M.L Dillon, İgnatyev), V.İ Ulyanov (1954, V.Y. Tsigal, V.V. Kalinin) häm [[профессор|prafisır]] Nujin (2004) häykäl-büstläre quyılğan skverlar, İske universitet klinikası, binası (azaqqa klassitsizm stilendä, 1938, miğmarlar M.P. Korinfski, İ.P. Bessonov), ximiä fakultäte binası ([[Sovet]] neoklassitsizmı stile, 1953, miğmar Ä.H, Bikçäntäyev), fizika fakultetı korpusı (1977, O.A. Kaşintseva, B.P. Bondarenko), gumanitar fännär fakultetları häm fänni kitapxanä korpusları (1978, O.A. Kaşintseva h.b.), "UNICS" mädänmi-sport kompleksı binası (1989, míğmar V.P. Skaçkov h.b.) kerä. == Sıltamalar == [http://ksu.ru Räsmi säxifä] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050727003138/http://www.ksu.ru/ |date=2005-07-27 }} == Monı da qara == * [[Qazan Däwlät Universitetınıñ rektorları]] [[Төркем:Казан (Идел буе) федераль университеты]] iub93rkjhx9lola476uuv605lqlr761 Илсур Метшин 0 9642 3528178 3520714 2022-08-08T18:46:00Z Әмир 15082 мәгълүмат өстәү: + РФ ордены (2022) wikitext text/x-wiki {{twinCYR|İlsur Metşin}} {{Башка мәгънәләр/фамилия|Метшин}}{{УК}} '''Илсур Рәис улы Метшин''' (''İlsur Rəis uğlı Metşin''; [[1969 ел|1969 елның]] [[24 апрель|24 апреле]], [[Түбән Кама]], [[Татарстан Автономияле Совет Социалистик Республикасы|Татарстан АССР]], [[Совет Социалистик Республикалар Берлеге|ССРБ]]) — Россия дәүләт һәм сәясәт эшлеклесе, 2005 елның 17 ноябреннән [[Казан]] мэры. [[Түбән Кама районы]] һәм [[Түбән Кама]] шәһәре администрациясе башлыгы (1998—2005). «[[Бердәм Русия|Бердәм Россия]]» фракциясе әгъзасы. Юридик фәннәр кандидаты. == Тормыш юлы == Илсур Метшин [[1969 ел]]ның [[24 апрель|24 апрелендә]] [[Түбән Кама]] шәһәрендә туа. Түбән Каманың 11 нче номерлы урта мәктәбендә белем ала. 1987—1991 елларда [[Казан Дәүләт Университеты]]ның юридик факультетында хокук белеме белгечлеге буенча укый. Университетны тәмамлагач, [[1992 ел]]да шул ук факультетның аспирантурасында укуын дәвам итә. Юридик фәннәр кандидаты. 1988—1989 елларда Совет армиясе сафларында хезмәт итә. [[1993 ел|1993]] елдан [[Казан]]да хакимият-хуҗалык эшендә. 1995—1997 елларда Казан шәһәре [[Казанның Совет районы|Совет районы]] администрациясе аппараты җитәкчесе. 1997—1998 елларда — [[Казанның Вахитов районы|Вахитов районы]] администрациясе башлыгының беренче урынбасары, «Казанский посад» территориясе префекты. [[1998 ел|1998]] елдан [[Түбән Кама районы]] һәм шәһәре хакимияте башлыгы, [[Түбән Кама]] халык депутатларының берләштерелгән Советы рәисе. 2000 елдан башлап, II чакырылыш Татарстан Республикасы Дәүләт Советы депутаты. 2005 елның 17 ноябреннән 31 декабренә кадәр — Казан шәһәре администрациясе башлыгы, 2006 елның 1 гыйнварыннан — Казан шәһәре муниципаль берәмлеге Башкарма комитеты җитәкчесе. 2006 елның 12 мартында [[Казан шәһәр Думасы|Казан шәһәре Думасы]] депутаты, 2006 елның 17 мартында Казан шәһәре муниципаль берәмлеге башлыгы итеп сайлана. 2006 елның 28 сентябрендә «[[Бердәм Русия|Бердәм Россия]]» партиясенең Казан җирле бүлекчәсе политсоветы әгъзасы һәм аның секретаре итеп сайлана<ref>{{Cite web|url=http://www.tatar.ru/?DNSID=b5b4715413e984c8c38f7fd6fa53d377&full=24411|title=Ильсур Метшин избран секретарем Казанского отделения «Единой России»|accessdate=2007-09-16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070706065649/http://www.tatar.ru/?DNSID=0a54e5c96743e1891f3ead0f48b7a0d8|archivedate=2007-07-06|deadlink=yes}}</ref>. [[2006 ел]]дан [[Берләшкән шәһәрләр һәм җирле хакимиятләр оешмасы]]ның (БШһҖХО, {{lang-en|UCLG}}, {{lang-ru|ОГМВ}}) [[Ауразия]] бүлеген җитәкли. [[2013 ел]]да икенче мөддәткә җитәкче (президент) итеп сайлана<ref>{{Citation |title=Халыкара башкалалар һәм эре шәһәрләр ассамблеясе рәсми сайты |url=http://www.e-gorod.ru/Documents/meropr/2013_10_1-4_marokko/marokko_2013_10_01-04_photogal.htm |access-date=2015-06-15 |archive-date=2016-04-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160419230754/http://e-gorod.ru/Documents/meropr/2013_10_1-4_marokko/marokko_2013_10_01-04_photogal.htm |dead-url=yes }}</ref>. [[2018 ел]]ның [[5 октябрь|5 октябрендә]] [[Берләшкән шәһәрләр һәм җирле хакимиятләр оешмасы|БШһҖХО]] Ауразия бүлегенең ({{lang-en|CEMR}}) [[Чабаксар]]да узган Генераль ассамблеясендә өченче мөддәткә оешманың Ауразия бүлеге җитәкчесе (президенты) итеп сайлана<ref>[https://www.kzn.ru/meriya/press-tsentr/novosti/ilsura-metshina-pereizbrali-prezidentom-evraziyskogo-otdeleniya-ogmv/ Ильсура Метшина переизбрали президентом Евразийского отделения ОГМВ.] kzn.ru, 05.10.2018</ref>. [[2010 ел]]ның [[октябрь|27 октябрендә]] Казан шәһәре муниципаль берәмлеге башлыгы итеп сайлана<ref>[http://tat.tatar-inform.ru/news/2010/10/27/60590/ Казан мэры итеп Илсур Метшин сайланды]</ref>. 2015 елның 21 сентябрендә яңадан Казан шәһәре мэры итеп [[Казан шәһәр Думасы|шәһәр Думасы]] тарафыннан сайлана<ref>{{Cite web|url=http://www.business-gazeta.ru/article/141449|title=Ильсур Метшин переизбран мэром Казани|author=Видео: Сергей Елагин|publisher=БИЗНЕС Online|accessdate=2016-10-07}}</ref>. 2014 елда Илсур Метшин мәктәпләрдә [[Чарльз Дарвин]]ның [[эволюция]] теориясен укытуга каршы чыга<ref>[http://www.azatliq.org/content/article/26554318.html Метшин эволюцияне кире кага]</ref>. 2015 елның сентябреннән 2017 елның 31 маена кадәр — [[Рубин (футбол клубы, Казан)|«Рубин» футбол клубы]] президенты<ref>{{Cite web|url=http://www.rubin-kazan.ru/ru/news_items/6926-nablyudatelnyy-sovet-utverdil-novym-prezidentom-kluba-radika-shaymieva|title=Наблюдательный совет утвердил новым президентом клуба Радика Шаймиева|publisher=www.rubin-kazan.ru|accessdate=2017-06-01}}</ref>. 2019 елдан — [[Берләшкән Милләтләр Оешмасы|БМО]] каршындагы җирле хакимият органнарының консультатив комитеты президенты. [[Файл:Ilsur Metshin.jpg|сулда|мини|325x325пкс|Илсур Метшин гаиләсе белән]] == Бүләкләр == * III дәрәҗә «Ватан алдындагы казанышлар өчен» ордены (2019 елның 28 марты) — шәһәрнең социаль-икътисади үсешенә зур өлеш кертүе һәм күпьеллык намуслы хезмәте өчен<ref>[http://publication.pravo.gov.ru/Document/View/0001201903290029?index=12&rangeSize=1 Указ Президента Российской Федерации от 28 марта 2019 года № 132 «О награждении государственными наградами Российской Федерации»]</ref>; * IV дәрәҗә «Ватан алдындагы казанышлар өчен» ордены (2014 елның 23 гыйнвары) — 2013 елда Казанда узачак XXVII Бөтендөнья җәйге Универсиадага әзерлек һәм аны уздыруга зур өлеш кертүе өчен<ref>{{Cite web|lang=|url=http://kremlin.ru/acts/bank/38064|title=Указ Президента Российской Федерации от 23 января 2014 года № 32 «О награждении государственными наградами Российской Федерации»|author=|website=|date=|publisher=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150413162619/http://pravo.gov.ru:8080/page.aspx?86486|archivedate=2015-04-13|accessdate=2014-01-27|deadlink=yes}}</ref>; * Почёт ордены (2009 елның 7 мае) — ирешелгән хезмәт уңышлары һәм күпьеллык намуслы хезмәте өчен<ref>[http://kremlin.ru/acts/bank/29234 Указ Президента Российской Федерации от 7 мая 2009 года № 513 «О награждении государственными наградами Российской Федерации»]</ref>; * [["Qazannıñ 1000 yıllığı istälegenä" medal|«Казанның 1000 еллыгы истәлегенә» медале]] (2005); * [[«Фидакарь хезмәт өчен» медале]] (2005); * «Әфганстаннан гаскәрләрне чыгаруга 25 ел» истәлекле медале<ref>{{Cite web|lang=|url=https://www.kzn.ru/meriya/press-tsentr/novosti/42930_ilsur_metshin_nagrazhden_pamyatnoy_medalyu_25_let_vyvoda_voysk_iz_afganistana/|title=Ильсур Метшин награжден памятной медалью «25 лет вывода войск из Афганистана»|author=|website=Официальный портал органов местного самоуправления города Казани|date=13 марта 2014|publisher=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140313114947/http://news.mail.ru/inregions/volgaregion/16/politics/17357501/?frommail=1|archivedate=2014-03-13|accessdate=2014-03-13|deadlink=yes}}</ref>; * [[«Дуслык» ордены]] (2015) — Казанда 2015 елда спортның су төрләре буенча XVI дөнья чемпионатын оештыруга һәм уздыруга зур өлеш керткәне өчен<ref>{{Cite web|lang=|url=https://president.tatarstan.ru/index.htm/news/528885.htm|title=Рустам Минниханов вручил орден «Дуслык»|author=Пресс-служба Президента РТ, Елена Бритвина|website=Президент Республики Татарстан|date=|publisher=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161009172405/http://www.gazeta-today.ru/theme/view/600685|archivedate=2016-10-09|accessdate=2016-10-08|deadlink=yes}}</ref>; * «Сочи шәһәрендә 2014 елгы XXII Кышкы Олимпия уеннары һәм XI кышкы Паралимпия уеннары» истәлекле медале (2016)<ref>{{Cite web|lang=|url=http://www.kzn.ru/news/52698-rustam-minnihanov-vruchil-ilsuru-metshinu-federalnuyu-nagradu|title=Рустам Минниханов вручил Ильсуру Метшину федеральную награду|author=|website=Официальный портал органов местного самоуправления города Казани|date=26 февраля 2016|publisher=www.kzn.ru|accessdate=2016-10-08}}</ref>; * «Татарстан Республикасы алдындагы казанышлары өчен» ордены (2018); * [[«ТАССР төзелүгә 100 ел» медале|«ТАССРның 100 еллыгы» медале]] (2020). * 2022 ― Россия Федерациясе Президентының Мактау грамотасы <ref>''[[Гөлнар Гарифуллина]]''. [https://tatar-inform.tatar/news/rostam-minnexanov-xezmat-aldyngylaryna-daulat-bulaklaren-tapsyrdy-5855831 Рөстәм Миңнеханов хезмәт алдынгыларына дәүләт бүләкләрен тапшырды.] [[Татар-информ]], 10.06.2022</ref> * [[2022 ел|2022]] ― Александр Невский ордены <ref>[https://tatar-inform.tatar/news/putin-pesosinny-ham-metsinny-aleksandr-nevskii-ordennary-belan-bulaklade-5858472 Путин Песошинны һәм Метшинны Александр Невский ордены белән бүләкләде.] [[Татар-информ]], 8.08.2022</ref> == Гаилә һәм шәхси тормыш == Эшче гаиләдә үскән, әтисе — инженер, әнисе шәфкать туташы булып эшләгән. Илсур Метшинның ике абыйсы бар: [[Айдар Мәтшин|Айдар Метшин]] — [[Түбән Кама]] мэры һәм Айрат Метшин — «Түбән Кама нефтебазасы» ҖЧҖ директоры<ref name="autogenerated1">{{Cite web|url=http://metshin.ru/personal/biography|title=Биография - Персональная страница Ильсура Метшина|publisher=metshin.ru|accessdate=2016-10-07}}</ref>. Өйләнгән, хатыны — Гөлнара Метшина. Дүрт баласы: өч улы (Тимур, Таһир, Радмир) һәм кызы (Алия) бар<ref name="autogenerated1" />. Яшь чактан Илсур Метшин хоккей һәм футбол уены белән мавыга. Гаиләсе белән [[Петровский бистәсе|Петровский бистәсендә]] яши<ref>{{Cite web|url=http://inkazan.ru/gde-zhivyot-mer-kazani/|title=Где живёт мэр Казани|accessdate=2012-05-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120513121028/http://inkazan.ru/gde-zhivyot-mer-kazani/|archivedate=2012-05-13|deadlink=yes}}</ref>. == Галерея == <gallery widths="250" heights="210" class="center"> Файл:RIAN archive 950615 Rustam Minnikhanov, Mintimer Shaimiyev, Ilsur Metshin.jpg|[[Рөстәм Миңнеханов]], [[Минтимер Шәймиев]], Илсур Метшин Файл:Саммит 2.jpg|И. Метшин (''у'') VI саммитта. [[Нью-Йорк]]. [[2015]] Файл:Ilsur Metshin and Ronaldinho.jpg|Ильсур Метшин һәм Роналдиньо (уңда) Файл:Ильсур Метшин и Игорь Крутой.jpg|Илсур Метшин һәм Игорь Крутой </gallery> == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Сылтамалар == * [http://www.metshin.ru/tat/ Рәсми сайт] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100817153121/http://metshin.ru/tat/ |date=2010-08-17 }} {{Казан шәһәр башлыклары}} {{«Рубин» футбол клубы}} {{DEFAULTSORT:Метшин, Илсур}} [[Төркем:Казан]] [[Төркем:Татарстан сәясәтчеләре]] [[Төркем:XXI гасыр сәясәтчеләре]] [[Төркем:Юридик фәннәр кандидатлары]] [[Төркем:Казан башлыклары]] [[Төркем:Мэрлар]] [[Төркем:Татарстан Куркынычсызлык Шурасы әгъзалары]] [[Төркем:Русиянең Александр Невский ордены кавалерлары]] {{Tatar 4.0-2021}} ilxsyacr3qsoi6qmr03ispfxarcbwom Kurów 0 9719 3528230 3054224 2022-08-09T05:09:15Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki [[Рәсем:KurówPoland.png|thumb|250px|Kurów Polşa xäritäsendä]] '''Kurów''' – ul Polşanıñ könyaq-könçığışında [[awıl]], Puławy belän Lublin arasında, Kurówka yılğasında urnaşqan. Lublin Voyevodalığınıñ Kurów gminasınıñ üzäge. [[2005]]. yılda xalıq sanı 2811. [[1431]]-[[1442]]. yıllar arsında awılğa şähär xoquqları birelä, Kurów säwdä üzäge bula. Anda tire häm kün manufakturalar eşlilär. [[16. yöz]]dä Kurów Kalvinizm üzäklärdän berse bula, [[1660]]. yılğa qädär xalqınıñ küpçelege Arianizmgä äylänä. [[1795]].dä, Polşanı Bülüennän soñ, Kurów'nı Austriä basıp ala. [[1809]]. yılda şähär Warşaw Kenäzlegenä kerä, annan soñ [[1815]]. yılda Räsäygä buysınğan Polşa Patşalığına kerä. [[1831]].neñ Febrälendä, Nöyäber Fetnäse barışında, şähär tire-yağında Kurów suğışı kilep çığa, şundí suğışında Läxlär general Józef Dwernicki citäkçelegendä Urıslarnı tar-mar itälär. [[1870]]. yılda, Ğínwar Fetnäsennän soñ Kurów şähär xoquqların yuğalta. [[1918]]. yıldan qabat Polşanıñ öleşe. İkençe Bötendönya Suğışı başında (Polşa Saqlanu Suğışı barışında), [[1939]].nıñ [[9 sentäber]]endä Luftwaffe şähärne bik nıq bombağa tota. Başqa tsellärdän tış, Almannar sivil hospitalnı bombağa totıp betälär, bik küp keşene üterep. Basıp aludan soñ, şähärdä qol xezmäte lagere oyıştırıla. [[1942]]. yılda Alnmannar getto oyışalar. Läkin totqınnar küpçelege qaçırğa omtılalar, häm uñışlı qaçuçı cirle urman partizannarğa (''Armia Krajowa'ğa'') quşılalar. Míğmarlıq häykällärdän renaissance çirkäwe ([[1692]]. yılda yañartqan), Zbąski ıruğı qäberläre häm Santi Gucci sınnarı ([[1587]]) atap çığıp bula. Monnan tış, Kurów Polşa säyäsätçe general [[Voytsex Yaruzelskiy]] tuğan urını. [http://www.kurow.lubelskie.pl/ Räsmi website] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070512194004/http://www.kurow.lubelskie.pl/ |date=2007-05-12 }} <gallery> Image:Herb Kurowa.png|Kurów herbı </gallery> {{stub-lat}} [[Төркем:Польша торак пунктлары]] 8uq59c4pd22ykj88kb13fe9hk0k0xr7 Qazan 0 11946 3528244 3483440 2022-08-09T10:28:38Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 3 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{twinLAT|Казан}} {{TP |status = şähär |tatar iseme = Qazan<br />[[Рәсем:Kremlin Qazansu.JPG|300пкс]] |çın isem = Qazan قزان |il = Rusiä Federatsiäse |gerb = Coat of Arms of Kazan (Tatarstan) (2004).png |bayraq = Flag of Kazan (Tatarstan).png |gerb kiñlege = 100 |bayraq kiñlege = 100 |lat_deg = 55 |lat_min = 47 |lat_sec = 27 |lon_deg = 49 |lon_min = 06 |lon_sec = 52 |CoordAddon = type:city(1120000)_region:RU |CoordScale = |ЯндексХарита = http://maps.yandex.ru/map.xml?mapID=1000&mapX=55.769959&mapY=49.146824&descx=55.769959&descy=49.146824&scale=6&slices=1&text=Казань |il xaritası zurlığı = 300 |region xaritası zurlığı = |rayon xaritası zurlığı = |region töre = Töbäk |region = Tatarstan Cömhüriäte |region tablitsada = |rayon töre = |rayon = |rayon tablitsada = |cämğiät töre = |cämğiät = |cämğiät tablitsada = |il xaritası = |region xaritası = |rayon xaritası = |eçke büleneş =7 idärä rayonı |başlıq töre =Mer |başlıq =İlsur Metşin |nigezläw datası = 1005 |berençe telgä alu = |elekege isemnär = Bolğar äl-Cädid |mäydan = 614,16 |bieklek töre = |TP märkäze bieklege =60 |klimat = |räsmi tel = tatar, rus |xalıq sanı = 1 145 435 |isäp yılı = 2011 |xalıq tığızlığı = 1865 |ağlomeratsiä = 1 560 000 |milli sostav = tatarlar, ruslar, çuaşlar |dini sostav =möselmannar, xristiannar |etnoxoronim =qazanlı |UTC = +3 |DST = |telefon qodı =+843 |poçta indeksı =420xxx |poçta indeksları = |avtomobil qodı =16, 116 |Commons-ta törkem = |sayt = http://www.kzn.ru/tat/ http://www.kzn.ru/ |sayt tele = |sayt tele 2 = }} '''Qazan''' ([[1918]].-[[1928]]. yy. iske imla '''''قزان''''') şähäre - bügenge [[Tatarstan]]nıñ başqalası. [[Urısça]] - ''Казань'', [[İnglizçä]] – ''Kazan'' itep yazalar. [[İdel]]neñ sul yağında,[[Qazansu]] yılğasınıñ ike yarında da, İdelgä qoyğan tamağında urnaşqan. [[İdel-Ural]]nıñ iñ zur şähärlärennän berse sanala. Mäydanı – 425,2 ''km<sub>2</sub>''. 7 administrativ rayonğa bülenä. Şähär xakimiätenä buysınğan bistälärne kertep, xalqı [[2010]] yılda – 1 145 435 keşe ([[Tatarlar]] – 47,6 %, [[Ruslar]] – 48,6%), [[2002]] yılda - 1085,5 meñ, [[2008]] - 1180,2 (1460 aglomeratsiädä). Automobil häm timer yullar üzäge. Yılğa portı. Xalıqara aeroport. === Tarix === Anıñ salınu yılı bilgesez häm [[1005]]-nçe yılda barlıqqa kilde dip sanala, çınlıqta anıñ tağın da borınğıraq buluı ixtimal. [[X ğasır|10-]][[XI ğasır]]larda – [[İdel buyı Bolğarı]]nıñ Tönyaq töbägendä säwdä itü häm doşman höcümennän saqlanu punktı. [[XIII ğasır]]dan [[1430-yıllar]]ı axırına qädär bäklek üzäge, [[1438]] yıldan [[Qazan Xanlığı]] märkäze. [[1552]] yılda [[Rusiä patşalığı|Rus patşalığı]] tarafınnan yawlap alına. [[1708]]-[[1920]] yıllarda – [[Qazan gubernası|guberna]] ([[1781]]-[[1796]]. yıllarda ''namestniklıq'') üzäge. [[XIX ğasır]]dan Qazan [[Räsäy imperiäse]]neñ zur mädäni, fänni häm sänğät üzägenä äwerelä. [[1791]]. yıldan teatr eşli, [[1804]].tä [[Räsäy]]däge täwge üniversitetlarnıñ berse açıla ([[Qazan Universitetı]]). [[1811]]. yılda provinsiädäge berençe [[gazeta]] näşer itelä. [[1905]]. Berençe Räsäy İnqilabı näticäsendä [[Tatarlar]]ğa bar xoquqlar birelä, [[Tatar tele]]ndä gäcitlär näşer itelä başlıylar, Tatarça [[teatr]] barlıqqa kilä. [[XX ğasır]] başı – sänäğäti üseş çorı. Şähärdä küp fabrikalar, [[tramway]] barlıqqa kilä. Xalıq sanı tiz arta. [[1918]] yılda [[Rusiä watandaşlar suğışı]] waqıtında şähär cimerelmi, läkin xalqınıñ küpçelege qaçaq bulıp awıllarğa kitä. Watandaşlar suğışı waqıtında Qazan kontrrevolusion [[İdel-Ural Ştatı]] başqalası dip uylanıla. [[1920]] yılnıñ [[27 may]]ınnan – [[TASSR]], [[1990]] yılnıñ [[30 avgust]]ınnan – [[TSSR]], [[1992]] yılnıñ [[7 fevral]]ennän [[Tatarstan Cömhüriäte]] başqalası. === Qazan xalqı sanı yıllar buyınça === Qazan qalası törle däwerdä törleçä atap yörtelä: *[[1103]]–[[1220]] – ''Öçil'' {{АЧ юк|27|4|2010}} *[[1220]]–[[1278]] – ''Ğazan'' / ''Qazan'' *[[1278]]–[[1350]] – ''Aqbikül'' {{АЧ юк|27|4|2010}} *[[1350]]–[[1430]] – ''Bolğar âl-Cädid'', yäğni ''Yaña Bolğar'' *[[1430]] yıldan birle – ''Qazan'' dip atala === Sänäğät === Qazanda maşinalar tözü ([[oçqıç]], [[boralaq]], [[kompressor]], [[vakuum texnikası]], [[cılılıq ülçägeç]], [[meditsina qoralları]], [[gaz apparatları]] h.b.), metall eşkärtü, ximiä, neft ximiäse sänäğäte ([[polietilen]], [[plastmass]], [[yasalma kauçuk]], [[yasalma yuu äyberläre]], [[rezin-texnik eşlänmälär]] h.b. citeşterü); ciñel sänäğät ([[ös]] häm [[ayaq kieme]] tegü, [[kün]], [[tire]] eşkärtü, tuqu şirkätläre); azıq-tölek sänäğäte (konditer fabrikası, it, söt kombinatları, sıra qaynatu zavodı h.b.) üseş ala; tözü materialları ([[timer-beton]] caylanmalar, silikat kirpeç, ere panellär) citeşterelä. === Fän häm belem alu === Qazanda Tatarstan Fännär Akademiäse, Räsäy Federasiäseneñ Qazan Ğilmi Üzäge; 50dän artıq fänni-tikşerenü institutı häm konstruktorlıq bürosı; [[Qazan Däwlät Universitetı]], Medisina, Pedagogik, Texnika, Texnologik, Energetik, Mädäniät häm sänğät Universitetları; Konservatoriä; Arxitektura-Tözeleş, Awıl Xucalığı, Veterinär Akademiäläre; Finans-İqtisad, Säwdä, Biznes, Yuridik häm başqa İnstitutlar bar. Berniçä texnikum, kölliät, hönäri mäktäp häm lisey. 193 ğomumi belem birü mäktäbe. === Mädäniät === [[Tatarstan Milli kitapxanäse]], [[Nikolay Lobaçevski]] isemendäge [[Qazan Universitetı]] Fänni Kitapxanäse kebek ere kitapxanälär; [[Ğäliäsğar Qamal isemendäge Tatar däwlät akademiä teatrı]], [[Musa Cälil isemendäge Tatar opera häm balet teatrı]], [[Vasiliy Qaçalov isemendäge rus zur dramatik teatr]], [[Kärim Tinçurin]] isemendäge [[Kärim Tinçurin isemendäge teatr|Tatar Drama häm Komediä teatrı]], Qazan Yäşlär Teatrı, "Äkiät" Qurçaq Teatrı h.b.; Tatarstannıñ [[Salix Säydäş]] isemendäge Zur konsert zalı, "Qazan" milli-mädäni üzäge; Filarmoniä; Sirk; Sport Sarayı; Tatarstannıñ Milli Muzeyı, [[Vladimir Lenin]] muzeyı, Sınlı sänğät Muzeyı, [[Ğabdulla Tuqay]], [[Şärif Kamal]], [[Musa Cälil]], [[Maksim Gorki]], [[Baqıy Urmançe]], [[Salix Säydäş]], [[Näcip Cihanov]] muzeyları h.b. === İstäleklär === ==== Kirmän ==== Qazannıñ tarixi üzäge – ''Kreml (Kirmän)''. Kirmänneñ diwarları häm manaraları [[16. yöz]]dä qorılğan; [[17. yöz|17]], [[19. yöz|19]], [[20. yöz|20]] häm [[21. yöz]]lärdä qat-qat yañartıla, rekonstruksiä-tözekländerü eşläre xäzergäçä alıp barıla, [[Qol-Şärif mäçete]] yañadan qorıldı); [[Söyembikä manarası]]; Blagoveşçenski çirkäwe ([[1552]]-[[1562]]); Gubernator Sarayı ([[1845]]-[[1848]]). === Qazan häm İske Tatar Bistäläre === Şähärdä bügengäçä saqlanıp qalğan arxitektur istäleklär: Petropavlovski (Piter häm Paul) çirkäwe ([[1723]]-[[1726]]); [[Märcani mäçete|Märcani]] ([[1766]]-[[1770]]), [[Apanay mäçete|Apanay]] ([[1768]]-[[1769]]), [[Bornay mäçete|Bornay]] ([[1872]], [[Äcem mäçete|Äcem]] ([[1890]]) mäçetläre; [[18. yöz|18-]][[19. yöz]]lär häm [[20. yöz]]başı xakimiäte torağı, cämğıyät binaları – Admirallıq kontorası ([[1770]]), [[Qazan Universitetı]] kompleksı ([[1820]]-[[1830]]), Şamil yortı ([[1903]]), Uşkova yortı ([[1903]]-[[1906]]) häm Qazan Xärbi Bülege Komanduşçiysı yortı ([[1906]]), [[Tatarstan Cömhüriäte Milli bankı binası|Däwlät Bankı binası]] ([[1912]]-[[1915]]) h.b. === Böten şähärdä === Baytaq qına arxitektur istälekläre, ş.i. Qazanğa [[Awrupa]]-Aziä tösmere birep torğan ğibadätxanälär häm dönyawi binalar 1930-1970. yıllarda (ä iñ soñğı – 1990-2000 !) yıllarda cimerelä, alar urınına zamança binalar tözelä; [[1950-yıllar]]dan soñ ğomumi proyektlar nigezendä tözelgän zur, yaña mikrorayonnar barlıqqa kilä (Sotsgorog, Därwişlär, Tankodrom, Tawlıq, Quartal, Jilka, Azino h.b.), cämğıyät binaları salına; [[1990-yıllar]] başınnan şähärneñ tarixi öleşen tözekländerü eşläre (küp arxitektur istäleklär cimerelgän häm mäñgegä yuğalğan!), [[1997]] yıldan [[metropolitän]] tözeleşe alıp barıla. Şähär xalqın iske toraqlardan uñaylıqları bulğan yaña fatirlarğa küçerü programması ğämälgä aşırıla. === Millenium === Qazannıñ dönya sivilizasise üseşenä şaqtıy öleş kertüen, [[Räsäy]]neñ säyäsi, iqtisadi, fänni häm mädäni ber üzäge buluın iskä alıp, [[1999]] yılnıñ [[1 sentäber]]endä Räsäy häm Tatarstan präzidentläre [[Boris Yeltsin]] häm [[Mintimer Şäymiev]] tarafınnan [[2005]] yılda Qazannıñ 1000 yıllığın räsmi töstä bilgeläp ütü turında färman çığarıla. Äzerlek eşläre alıp baru öçen Däwlät Komissiäse tözelä. [[2000]] yılnıñ [[27 sentäber]]ennän anı [[Räsäy]] präzidente [[Vladimir Putin]] citäkli. === Şähärlelär === [[Qazan xanlığı]] däwerendä Qazanda nigezdä Tatarlar, läkin başqa millät säwdägärläre häm ostalar yäşägän bulğan. [[Urıslar]] Qazannı basqaç, [[XX ğasır]]ğa qädär Qazanda [[Tatar]]larğa yäşärgä röxsät itelmäde, tik ber bistädä genä häm anısı da maxsus röxsät belän, ämma [[2002]] yılda Qazanda iñ kübe [[Tatar]]lar yäşi ide, alarnıñ sanı ~43% citte. Annarı Tatar-Urıs quşma ğäilä balaları belän Urıslar baralar, alar barısı da Urıslar bulıp sanala wä quşma sanı ~48%qa citä. Bolardan tış şähärdä [[Çuaş]], [[Başqort]], [[Mari]], [[Udmurt]] wä başqa [[İdel-Ural xalıqları]] yäşi. Başqa xalıqlar da küp: [[Yähüd]], [[Ärmän]], [[Alman]], [[Azäri]], [[Üzbäk]], [[Qazaq]], [[Qırğız]], [[Täcik]], [[Törek]], [[Qıtay]], [[Vietnam]] w.b. xalıqları. === Şähärlelär sanı === *[[1550]] – 60,000 çaması *[[1708]] – 40,000 *[[1830]] – 43,900 *[[1839]] – 51,600 *[[1859]] – 60,600 *[[1862]] – 63,100 *[[1883]] – 140,000 *[[1897]] – 130,000 *[[1917]] – 206,600 *[[1926]] – 179,000 *[[1939]] – 398,000 *[[1959]] – 667,000 *[[1979]] – 989,000 *[[1989]] – 1,094,400 *[[1997]] – 1,076,000 *[[2000]] – 1,089,500 *[[2002]] – 1,085,500 *[[2005]] – 1,110,000 *[[2008]] – 1,180,238 === Tellär === Bügenge köndä iñ kiräkle tel [[Urıs]] tele bulıp tora. Bu xäl [[1990-yıllar]]dan başlap beraz üzgärde, balalarına [[tuğan tel]]ne öyrätü bara. === Sport === {|class="standard sortable" !Sport töre!!Klub iseme |- |Hokkey|| [[Aq Bars hokkey klubı|Aq Bars]] |- |Futbol|| [[Rubin]] |- |Basketbol|| [[UNICS]] |- |Voleybol|| [[Zenit-Kazan]] |- |Tuplı hokkey|| [[Raketa tuplı hokkey klubı|Raketa]] |- |Regbi||[[Strela]] |- |Ülän östendäge hokkey||[[Dinamo]] |- |Handbol||[[Zilant]] |- |Su voleybolı||[[Sintez]] |- |Bendi||[[Dinamo-Kazan]] |- |} === Qunaq yortları === {| class="standard sortable" ! Ísem !! Yoldızlıq !! Üz saytı |- |Mirage ||***** ||[http://www.mirage-hotel.ru/ www.mirage-hotel.ru] |- |Bon Ami ||**** ||[http://www.hotelbonami.ru/ www.hotelbonami.ru] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090326083609/http://hotelbonami.ru/ |date=2009-03-26 }} |- |Grand Hotel Kazan ||**** ||[http://grandhotelkazan.ru/ grandhotelkazan.ru] |- |Giuseppe ||**** ||[http://www.giuseppe.ru/ www.giuseppe.ru] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090519083526/http://www.giuseppe.ru/ |date=2009-05-19 }} |- |Korston ||**** ||[http://www.kzn.korston.ru/ www.kzn.korston.ru] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080323101607/http://www.kzn.korston.ru/ |date=2008-03-23 }} |- |Riviera ||**** ||[http://www.kazanriviera.ru/hotel/about/ www.kazanriviera.ru/] |- |Suleiman Palace ||**** ||[http://suleimanpalace.com/ suleimanpalace.com] |- |Shalyapin Palace ||**** ||[http://www.shalyapin-hotel.ru www.shalyapin-hotel.ru] |- |Ryan Johnson ||*** ||[http://www.hotelrj.ru/ www.hotelrj.ru] |- |Safar ||*** ||[http://www.safar-kazan-hotel.ru www.safar-kazan-hotel.ru] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160422094201/http://www.safar-kazan-hotel.ru/ |date=2016-04-22 }} |- |Bulgar ||*** ||[http://www.bulgar-meta.ru/ www.bulgar-meta.ru] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090217213040/http://bulgar-meta.ru/ |date=2009-02-17 }} |- |Volga ||*** ||[http://www.volga-hotel.ru/ www.volga-hotel.ru] |- |Golfstream ||*** ||[http://www.g-hotel.ru/ www.g-hotel.ru] |- |Derbishky ||*** ||[http://www.derbishky.ru/ www.derbishky.ru] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090627054357/http://www.derbishky.ru/ |date=2009-06-27 }} |- |Duslik ||*** ||http://www.hotel-duslik.ru/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090427220341/http://hotel-duslik.ru/ |date=2009-04-27 }} |- |Kolvi ||*** ||[http://www.kolvihotel.ru/ www.kolvihotel.ru] |- |Novinka ||*** ||http://www.hotel-novinka.ru/ |- |Osobnyak na Teatral'noy ||*** ||[http://www.osobnyak-t.ru/ www.osobnyak-t.ru] |- |Premium ||*** ||[http://www.hotel-clinic.ru/ www.hotel-clinic.ru] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090211181306/http://hotel-clinic.ru/ |date=2009-02-11 }} |- |Prestige House ||*** ||[http://www.prestigehouse.ru/ www.prestigehouse.ru] |- |Regina ||*** ||[http://hotelregina.ru/ hotelregina.ru] |- |Hayall ||*** ||[http://hayall.ru/ hayall.ru] |- |Mon Plaisir ||** ||[http://www.mon-plaisir.ru/ www.mon-plaisir.ru] |- |AvtoDom ||** ||[http://www.motelavtodom.ru/ www.motelavtodom.ru] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090409082106/http://www.motelavtodom.ru/ |date=2009-04-09 }} |- |Bazilica ||** ||[http://www.bazilica-hotel.ru/ www.bazilica-hotel.ru] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090415084931/http://www.bazilica-hotel.ru/ |date=2009-04-15 }} |- |Milena ||** ||[http://www.milenahotel.ru/ www.milenahotel.ru] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090502024328/http://www.milenahotel.ru/ |date=2009-05-02 }} |- |Phatima ||** || |- |Chishmyale ||** ||[http://www.chishmyale.ru/ www.chishmyale.ru] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090601044500/http://www.chishmyale.ru/ |date=2009-06-01 }} |- |Shushma ||** ||[http://www.shushma.ru/ www.shushma.ru] |- |Yal ||** ||[http://www.yalhotel.ru/ www.yalhotel.ru] |- |} === Monı da qara === *[[İdel-Ural]] *[[Tatarstan sportı]] {{commonscat|Kazan}} === Bäyrämnär === [[Tatar]] ([[Turkic peoples|Turk]]) ve [[Möselman]] toy ve bayramları: *[[Saban tuyı‎]] *[[Norouz|Näwrüz]] *[[Eid ul-Adha|Qorban-Bäyräm]] *[[Eid ul-Fitr|Uraza-Bäyräm]] {{coor title d|55.783|N|49.167|E|region:RU}} {{Qazan}} [[Төркем:Казан]] bljxbha4k13rx2n69qk8qc4tdy2x8zj Химия 0 13565 3528073 3525083 2022-08-08T12:41:53Z A.Khamidullin 6685 wikitext text/x-wiki {{TwinCYR|Ximiä}} {{УК}} {{rq|stub|wikify}} {{Портал|Фән|Химия}} [[File:Henrika_Šantel_-_Kemičarka.jpg|thumb]] '''Хи́мия''', '''Кимия'''<ref>Tatarca-ursca syzlek, prof. Qorbanğəlief, Ğəzizof, Kylief, Qazan, 1931 (с. 165)</ref> ''([[гарәпчә]] خيمياء‎‎, «chemi» – кара)'' – [[матдә]]ләр, аларның [[үзлек]]ләре, [[матдәләр әверелеше|матдәләрнең әверелешләре]] һәм бу [[әверелеш]]ләргә хас [[күренеш]]ләр турындагы [[фән]]не белдергән [[термин]]. [[Табигый фәннәр]]нең иң әһәмиятлеләрнең берсе. [[Фәнни-техник прогресс]]та химиянең роле бик зур. Химия халык хуҗалыгының барлык өлкәләренә үтеп керә. Химия файдалы казылмаларны кирәкле продуктларга: [[металлар]]га, аларның [[эретмәләр]]енә, [[ягулык]]ка эшкәртүне тәэмин итә. Табигать белеме һәм биология курсларыннан сезгә билгеле булганча, авыл хуҗалыгы производствосының продуктлылыгы күп дәрәҗәдә химия сәнәгате аны [[минераль ашлама]]лар һәм [[үсемлекләр]]не [[корткычлар]]дан саклау чаралары белән тәэмин итүгә бәйле. Химиянең роле төзелеш материаллары, синтетик [[тукымалар]], [[пластмассалар]], [[сабын]] һәм кер порошоклары, [[медикаментлар]] җитештерүдә дә аз түгел. Химия курсын өйрәнеп, химия буенча белемнәрне нигезле кулланганда гына аның халык байлыгын арттыруга булышлык итүенә инанырсыз. Химик матдәләрне һәм аларның әверелешләрен белдексез, контрольсез куллану еш кына әйләнә-тирә мохитнең пычрануына китерә, ә бу исә үсемлекләр, хайваннар һәм кешенең тереклегенә тискәре йогынты ясый. == Моны да карагыз == * [[Менделеевның периодик таблицасы]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Әдәбият == * [http://runivers.ru/philosophy/lib/book6235/ Менделеев Д. И. Периодический закон: В 3 т.] на сайте [[Руниверс]] * Некрасов Б. В. Основы общей химии, т. 1. — М.: „Химия“, 1973 * Химическая энциклопедия, п. ред. Кнунянц И. Л., т. 5. — М.: „Советская энциклопедия“, 1988 * Химия: Справ. изд./ В. Шретер, К.-Х. Лаутеншлегер, Х. Бибрак и др.: Пер. с нем. — М.: Химия, 1989 * {{книга |заглавие = Химия для чайников |оригинал = Chemistry For Dummies |автор = Джон Мур. |страниц = 320 |isbn = 978-5-8459-1773-7 |год = 2011 |место = М. |издательство = [[Диалектика (издательство)|«Диалектика»]] }} * {{книга |автор = Н. Л. Глинка. |заглавие = Общая химия |оригинал = |ссылка = |место = М. |издательство = Интеграл-Пресс |год = 2008 |страницы = 728 |isbn = 5-89602-017-1 }} * {{книга|автор=Джуа М.|заглавие=История химии|место=М.|издательство=Мир|год=1966|страниц=452}} * Дубинская А. М., Призмент Э. Л. Химические энциклопедии, в кн.: Химический энциклопедический словарь. — М., 1983 * Потапов В. М., Кочетова Э. К. Химическая информация. Где и как искать химику нужные сведения. — М., 1988 * Аблесимов Н. Е. Химия — это плохо? http://shkolazhizni.ru/world/articles/52420/ * ''[[Кузнецов, Владимир Иванович (химик)|Кузнецов В. И.]]'' [http://rushim.ru/books/obzor/kuznecov.djvu Общая химия: тенденции развития.] М.: Высшая школа, * Аблесимов Н. Е. Сколько на свете химий? // Химия и жизнь — XXI век. 2009. № 5. С. 49-52; № 6. С. 34-37. * Ахметов, Н. С. Общая и неорганическая химия. Общая неорганическая химия. Учеб. для вузов.-4-е изд., испр.,-М,: Высшая школа, Изд. центр» Академия", 2001.-743 с., ил., 2001. * Мелентьева, Галина Александровна. Фармацевтическая химия. Рипол Классик, 1985. * ''Николаев Л. А.'' Химия жизни. — М., Просвещение, 1977. — 239 c. * ''Э. Гроссе, Х. Вайсмантель'' Химия для любознательных. — Л., Химия, 1987. — 392 c. == Библиография == * {{cite book |last1=Atkins |first1=Peter |author-link1=Peter Atkins |last2=de Paula |first2=Julio |title=Elements of Physical Chemistry |edition=5th |year=2009 |orig-year=1992 |publisher=[[Oxford University Press]] |location=New York |isbn=978-0-19-922672-6}} * {{cite book |last1=Burrows |first1=Andrew |last2=Holman |first2=John |last3=Parsons |first3=Andrew |last4=Pilling |first4=Gwen |last5=Price |first5=Gareth |title=Chemistry<sup>3</sup> |year=2009 |publisher=[[Oxford University Press]] |location=Italy |isbn=978-0-19-927789-6}} * {{cite book |last1=Housecroft |first1=Catherine E. |last2=Sharpe |first2=Alan G. |title=Inorganic Chemistry |edition=3rd |year=2008 |orig-year=2001 |publisher=[[Pearson Education]] |location=Harlow, Essex |isbn=978-0-13-175553-6 }} {{Refend}} ==Дәвам итеп укырга мөмкин== '''Популяр уку''' * Atkins, P.W. ''Galileo's Finger'' ([[Oxford University Press]]) ISBN 0-19-860941-8 * Atkins, P.W. ''Atkins' Molecules'' (Cambridge University Press) ISBN 0-521-82397-8 * Kean, Sam. ''The Disappearing Spoon – and Other True Tales from the Periodic Table'' (Black Swan) London, 2010 ISBN 978-0-552-77750-6 * [[Primo Levi|Levi, Primo]] ''The Periodic Table'' (Penguin Books) [1975] translated from the Italian by Raymond Rosenthal (1984) ISBN 978-0-14-139944-7 * Stwertka, A. ''A Guide to the Elements'' (Oxford University Press) ISBN 0-19-515027-9 '''Тәмамлау алдыннан кереш дәреслекләр''' * Atkins, P.W., Overton, T., Rourke, J., Weller, M. and Armstrong, F. ''Shriver and Atkins Inorganic Chemistry'' (4th edition) 2006 (Oxford University Press) ISBN 0-19-926463-5 * Chang, Raymond. ''Chemistry'' 6th ed. Boston: James M. Smith, 1998. ISBN 0-07-115221-0. * Voet and Voet. ''Biochemistry'' (Wiley) ISBN 0-471-58651-X '''Камил дәрәҗә тәмамлау алдыннан яки тәмамлау дәреслекләре''' * Atkins, P. W. ''Physical Chemistry'' (Oxford University Press) ISBN 0-19-879285-9 * Atkins, P. W. et al. ''Molecular Quantum Mechanics'' (Oxford University Press) * McWeeny, R. ''Coulson's Valence'' (Oxford Science Publications) ISBN 0-19-855144-4 * Pauling, L. ''The Nature of the chemical bond'' (Cornell University Press) ISBN 0-8014-0333-2 * Pauling, L., and Wilson, E.B. ''Introduction to Quantum Mechanics with Applications to Chemistry'' (Dover Publications) ISBN 0-486-64871-0 * Smart and Moore. ''Solid State Chemistry: An Introduction'' (Chapman and Hall) ISBN 0-412-40040-5 * Stephenson, G. ''Mathematical Methods for Science Students'' (Longman) ISBN 0-582-44416-0 ==Тышкы сылтамалар== * [http://www.saylor.org/site/textbooks/General%20Chemistry%20Principles,%20Patterns,%20and%20Applications.pdf General Chemistry principles, patterns and applications]. [[Төркем:Химия]] {{Фәннәр}} [[Төркем:Химия]] tkdgn1gswfj62yuchsgyzc64wi60rak 3528090 3528073 2022-08-08T13:29:56Z A.Khamidullin 6685 wikitext text/x-wiki {{TwinCYR|Ximiä}} {{УК}} {{Портал|Фән|Химия}} [[File:Henrika_Šantel_-_Kemičarka.jpg|thumb]] '''Хи́мия''', '''Кимия'''<ref>Tatarca-ursca syzlek, prof. Qorbanğəlief, Ğəzizof, Kylief, Qazan, 1931 (с. 165)</ref> ''([[гарәпчә]] خيمياء‎‎, «chemi» – кара)'' – [[матдә]]ләр, аларның [[үзлек]]ләре, [[матдәләр әверелеше|матдәләрнең әверелешләре]] һәм бу [[әверелеш]]ләргә хас [[күренеш]]ләр турындагы [[фән]]не белдергән [[термин]]. [[Табигый фәннәр]]нең иң әһәмиятлеләрнең берсе. [[Фәнни-техник прогресс]]та химиянең роле бик зур. Химия халык хуҗалыгының барлык өлкәләренә үтеп керә. Химия файдалы казылмаларны кирәкле продуктларга: [[металлар]]га, аларның [[эретмәләр]]енә, [[ягулык]]ка эшкәртүне тәэмин итә. Табигать белеме һәм биология курсларыннан сезгә билгеле булганча, авыл хуҗалыгы производствосының продуктлылыгы күп дәрәҗәдә химия сәнәгате аны [[минераль ашлама]]лар һәм [[үсемлекләр]]не [[корткычлар]]дан саклау чаралары белән тәэмин итүгә бәйле. Химиянең роле төзелеш материаллары, синтетик [[тукымалар]], [[пластмассалар]], [[сабын]] һәм кер порошоклары, [[медикаментлар]] җитештерүдә дә аз түгел. Химия курсын өйрәнеп, химия буенча белемнәрне нигезле кулланганда гына аның халык байлыгын арттыруга булышлык итүенә инанырсыз. Химик матдәләрне һәм аларның әверелешләрен белдексез, контрольсез куллану еш кына әйләнә-тирә мохитнең пычрануына китерә, ә бу исә үсемлекләр, хайваннар һәм кешенең тереклегенә тискәре йогынты ясый. == Моны да карагыз == * [[Менделеевның периодик таблицасы]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Әдәбият == * [http://runivers.ru/philosophy/lib/book6235/ Менделеев Д. И. Периодический закон: В 3 т.] на сайте [[Руниверс]] * Некрасов Б. В. Основы общей химии, т. 1. — М.: „Химия“, 1973 * Химическая энциклопедия, п. ред. Кнунянц И. Л., т. 5. — М.: „Советская энциклопедия“, 1988 * Химия: Справ. изд./ В. Шретер, К.-Х. Лаутеншлегер, Х. Бибрак и др.: Пер. с нем. — М.: Химия, 1989 * {{книга |заглавие = Химия для чайников |оригинал = Chemistry For Dummies |автор = Джон Мур. |страниц = 320 |isbn = 978-5-8459-1773-7 |год = 2011 |место = М. |издательство = [[Диалектика (издательство)|«Диалектика»]] }} * {{книга |автор = Н. Л. Глинка. |заглавие = Общая химия |оригинал = |ссылка = |место = М. |издательство = Интеграл-Пресс |год = 2008 |страницы = 728 |isbn = 5-89602-017-1 }} * {{книга|автор=Джуа М.|заглавие=История химии|место=М.|издательство=Мир|год=1966|страниц=452}} * Дубинская А. М., Призмент Э. Л. Химические энциклопедии, в кн.: Химический энциклопедический словарь. — М., 1983 * Потапов В. М., Кочетова Э. К. Химическая информация. Где и как искать химику нужные сведения. — М., 1988 * Аблесимов Н. Е. Химия — это плохо? http://shkolazhizni.ru/world/articles/52420/ * ''[[Кузнецов, Владимир Иванович (химик)|Кузнецов В. И.]]'' [http://rushim.ru/books/obzor/kuznecov.djvu Общая химия: тенденции развития.] М.: Высшая школа, * Аблесимов Н. Е. Сколько на свете химий? // Химия и жизнь — XXI век. 2009. № 5. С. 49-52; № 6. С. 34-37. * Ахметов, Н. С. Общая и неорганическая химия. Общая неорганическая химия. Учеб. для вузов.-4-е изд., испр.,-М,: Высшая школа, Изд. центр» Академия", 2001.-743 с., ил., 2001. * Мелентьева, Галина Александровна. Фармацевтическая химия. Рипол Классик, 1985. * ''Николаев Л. А.'' Химия жизни. — М., Просвещение, 1977. — 239 c. * ''Э. Гроссе, Х. Вайсмантель'' Химия для любознательных. — Л., Химия, 1987. — 392 c. == Библиография == * {{cite book |last1=Atkins |first1=Peter |author-link1=Peter Atkins |last2=de Paula |first2=Julio |title=Elements of Physical Chemistry |edition=5th |year=2009 |orig-year=1992 |publisher=[[Oxford University Press]] |location=New York |isbn=978-0-19-922672-6}} * {{cite book |last1=Burrows |first1=Andrew |last2=Holman |first2=John |last3=Parsons |first3=Andrew |last4=Pilling |first4=Gwen |last5=Price |first5=Gareth |title=Chemistry<sup>3</sup> |year=2009 |publisher=[[Oxford University Press]] |location=Italy |isbn=978-0-19-927789-6}} * {{cite book |last1=Housecroft |first1=Catherine E. |last2=Sharpe |first2=Alan G. |title=Inorganic Chemistry |edition=3rd |year=2008 |orig-year=2001 |publisher=[[Pearson Education]] |location=Harlow, Essex |isbn=978-0-13-175553-6 }} {{Refend}} ==Дәвам итеп укырга мөмкин== '''Популяр уку''' * Atkins, P.W. ''Galileo's Finger'' ([[Oxford University Press]]) ISBN 0-19-860941-8 * Atkins, P.W. ''Atkins' Molecules'' (Cambridge University Press) ISBN 0-521-82397-8 * Kean, Sam. ''The Disappearing Spoon – and Other True Tales from the Periodic Table'' (Black Swan) London, 2010 ISBN 978-0-552-77750-6 * [[Primo Levi|Levi, Primo]] ''The Periodic Table'' (Penguin Books) [1975] translated from the Italian by Raymond Rosenthal (1984) ISBN 978-0-14-139944-7 * Stwertka, A. ''A Guide to the Elements'' (Oxford University Press) ISBN 0-19-515027-9 '''Тәмамлау алдыннан кереш дәреслекләр''' * Atkins, P.W., Overton, T., Rourke, J., Weller, M. and Armstrong, F. ''Shriver and Atkins Inorganic Chemistry'' (4th edition) 2006 (Oxford University Press) ISBN 0-19-926463-5 * Chang, Raymond. ''Chemistry'' 6th ed. Boston: James M. Smith, 1998. ISBN 0-07-115221-0. * Voet and Voet. ''Biochemistry'' (Wiley) ISBN 0-471-58651-X '''Камил дәрәҗә тәмамлау алдыннан яки тәмамлау дәреслекләре''' * Atkins, P. W. ''Physical Chemistry'' (Oxford University Press) ISBN 0-19-879285-9 * Atkins, P. W. et al. ''Molecular Quantum Mechanics'' (Oxford University Press) * McWeeny, R. ''Coulson's Valence'' (Oxford Science Publications) ISBN 0-19-855144-4 * Pauling, L. ''The Nature of the chemical bond'' (Cornell University Press) ISBN 0-8014-0333-2 * Pauling, L., and Wilson, E.B. ''Introduction to Quantum Mechanics with Applications to Chemistry'' (Dover Publications) ISBN 0-486-64871-0 * Smart and Moore. ''Solid State Chemistry: An Introduction'' (Chapman and Hall) ISBN 0-412-40040-5 * Stephenson, G. ''Mathematical Methods for Science Students'' (Longman) ISBN 0-582-44416-0 ==Тышкы сылтамалар== * [http://www.saylor.org/site/textbooks/General%20Chemistry%20Principles,%20Patterns,%20and%20Applications.pdf General Chemistry principles, patterns and applications]. [[Төркем:Химия]] {{Фәннәр}} [[Төркем:Химия]] fl5hx2e2r4ut5dq0yb4suqvnillvqws 3528131 3528090 2022-08-08T15:10:20Z A.Khamidullin 6685 wikitext text/x-wiki {{TwinCYR|Ximiä}} {{УК}} {{Портал|Фән|Химия}} [[File:Henrika_Šantel_-_Kemičarka.jpg|thumb]] '''Хи́мия''', '''Кимия'''<ref>Tatarca-ursca syzlek, prof. Qorbanğəlief, Ğəzizof, Kylief, Qazan, 1931 (с. 165)</ref> ''([[гарәпчә]] خيمياء‎‎, «chemi» – кара)'' – [[матдә]]ләр, аларның [[үзлек]]ләре, [[матдәләр әверелеше|матдәләрнең әверелешләре]] һәм бу [[әверелеш]]ләргә хас [[күренеш]]ләр турындагы [[фән]]не белдергән [[термин]]. [[Табигый фәннәр]]нең иң әһәмиятлеләрнең берсе. {{Портал|Химия}} [[Фәнни-техник прогресс]]та химиянең роле бик зур. Химия халык хуҗалыгының барлык өлкәләренә үтеп керә. Химия файдалы казылмаларны кирәкле продуктларга: [[металлар]]га, аларның [[эретмәләр]]енә, [[ягулык]]ка эшкәртүне тәэмин итә. Табигать белеме һәм биология курсларыннан сезгә билгеле булганча, авыл хуҗалыгы производствосының продуктлылыгы күп дәрәҗәдә химия сәнәгате аны [[минераль ашлама]]лар һәм [[үсемлекләр]]не [[корткычлар]]дан саклау чаралары белән тәэмин итүгә бәйле. Химиянең роле төзелеш материаллары, синтетик [[тукымалар]], [[пластмассалар]], [[сабын]] һәм кер порошоклары, [[медикаментлар]] җитештерүдә дә аз түгел. Химия курсын өйрәнеп, химия буенча белемнәрне нигезле кулланганда гына аның халык байлыгын арттыруга булышлык итүенә инанырсыз. Химик матдәләрне һәм аларның әверелешләрен белдексез, контрольсез куллану еш кына әйләнә-тирә мохитнең пычрануына китерә, ә бу исә үсемлекләр, хайваннар һәм кешенең тереклегенә тискәре йогынты ясый. == Моны да карагыз == * [[Менделеевның периодик таблицасы]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Әдәбият == * [http://runivers.ru/philosophy/lib/book6235/ Менделеев Д. И. Периодический закон: В 3 т.] на сайте [[Руниверс]] * Некрасов Б. В. Основы общей химии, т. 1. — М.: „Химия“, 1973 * Химическая энциклопедия, п. ред. Кнунянц И. Л., т. 5. — М.: „Советская энциклопедия“, 1988 * Химия: Справ. изд./ В. Шретер, К.-Х. Лаутеншлегер, Х. Бибрак и др.: Пер. с нем. — М.: Химия, 1989 * {{книга |заглавие = Химия для чайников |оригинал = Chemistry For Dummies |автор = Джон Мур. |страниц = 320 |isbn = 978-5-8459-1773-7 |год = 2011 |место = М. |издательство = [[Диалектика (издательство)|«Диалектика»]] }} * {{книга |автор = Н. Л. Глинка. |заглавие = Общая химия |оригинал = |ссылка = |место = М. |издательство = Интеграл-Пресс |год = 2008 |страницы = 728 |isbn = 5-89602-017-1 }} * {{книга|автор=Джуа М.|заглавие=История химии|место=М.|издательство=Мир|год=1966|страниц=452}} * Дубинская А. М., Призмент Э. Л. Химические энциклопедии, в кн.: Химический энциклопедический словарь. — М., 1983 * Потапов В. М., Кочетова Э. К. Химическая информация. Где и как искать химику нужные сведения. — М., 1988 * Аблесимов Н. Е. Химия — это плохо? http://shkolazhizni.ru/world/articles/52420/ * ''[[Кузнецов, Владимир Иванович (химик)|Кузнецов В. И.]]'' [http://rushim.ru/books/obzor/kuznecov.djvu Общая химия: тенденции развития.] М.: Высшая школа, * Аблесимов Н. Е. Сколько на свете химий? // Химия и жизнь — XXI век. 2009. № 5. С. 49-52; № 6. С. 34-37. * Ахметов, Н. С. Общая и неорганическая химия. Общая неорганическая химия. Учеб. для вузов.-4-е изд., испр.,-М,: Высшая школа, Изд. центр» Академия", 2001.-743 с., ил., 2001. * Мелентьева, Галина Александровна. Фармацевтическая химия. Рипол Классик, 1985. * ''Николаев Л. А.'' Химия жизни. — М., Просвещение, 1977. — 239 c. * ''Э. Гроссе, Х. Вайсмантель'' Химия для любознательных. — Л., Химия, 1987. — 392 c. == Библиография == * {{cite book |last1=Atkins |first1=Peter |author-link1=Peter Atkins |last2=de Paula |first2=Julio |title=Elements of Physical Chemistry |edition=5th |year=2009 |orig-year=1992 |publisher=[[Oxford University Press]] |location=New York |isbn=978-0-19-922672-6}} * {{cite book |last1=Burrows |first1=Andrew |last2=Holman |first2=John |last3=Parsons |first3=Andrew |last4=Pilling |first4=Gwen |last5=Price |first5=Gareth |title=Chemistry<sup>3</sup> |year=2009 |publisher=[[Oxford University Press]] |location=Italy |isbn=978-0-19-927789-6}} * {{cite book |last1=Housecroft |first1=Catherine E. |last2=Sharpe |first2=Alan G. |title=Inorganic Chemistry |edition=3rd |year=2008 |orig-year=2001 |publisher=[[Pearson Education]] |location=Harlow, Essex |isbn=978-0-13-175553-6 }} {{Refend}} ==Дәвам итеп укырга мөмкин== '''Популяр уку''' * Atkins, P.W. ''Galileo's Finger'' ([[Oxford University Press]]) ISBN 0-19-860941-8 * Atkins, P.W. ''Atkins' Molecules'' (Cambridge University Press) ISBN 0-521-82397-8 * Kean, Sam. ''The Disappearing Spoon – and Other True Tales from the Periodic Table'' (Black Swan) London, 2010 ISBN 978-0-552-77750-6 * [[Primo Levi|Levi, Primo]] ''The Periodic Table'' (Penguin Books) [1975] translated from the Italian by Raymond Rosenthal (1984) ISBN 978-0-14-139944-7 * Stwertka, A. ''A Guide to the Elements'' (Oxford University Press) ISBN 0-19-515027-9 '''Тәмамлау алдыннан кереш дәреслекләр''' * Atkins, P.W., Overton, T., Rourke, J., Weller, M. and Armstrong, F. ''Shriver and Atkins Inorganic Chemistry'' (4th edition) 2006 (Oxford University Press) ISBN 0-19-926463-5 * Chang, Raymond. ''Chemistry'' 6th ed. Boston: James M. Smith, 1998. ISBN 0-07-115221-0. * Voet and Voet. ''Biochemistry'' (Wiley) ISBN 0-471-58651-X '''Камил дәрәҗә тәмамлау алдыннан яки тәмамлау дәреслекләре''' * Atkins, P. W. ''Physical Chemistry'' (Oxford University Press) ISBN 0-19-879285-9 * Atkins, P. W. et al. ''Molecular Quantum Mechanics'' (Oxford University Press) * McWeeny, R. ''Coulson's Valence'' (Oxford Science Publications) ISBN 0-19-855144-4 * Pauling, L. ''The Nature of the chemical bond'' (Cornell University Press) ISBN 0-8014-0333-2 * Pauling, L., and Wilson, E.B. ''Introduction to Quantum Mechanics with Applications to Chemistry'' (Dover Publications) ISBN 0-486-64871-0 * Smart and Moore. ''Solid State Chemistry: An Introduction'' (Chapman and Hall) ISBN 0-412-40040-5 * Stephenson, G. ''Mathematical Methods for Science Students'' (Longman) ISBN 0-582-44416-0 ==Тышкы сылтамалар== * [http://www.saylor.org/site/textbooks/General%20Chemistry%20Principles,%20Patterns,%20and%20Applications.pdf General Chemistry principles, patterns and applications]. [[Төркем:Химия]] {{Фәннәр}} [[Төркем:Химия]] qqpmkjuh9qsbjr0hu24en1xtc3rh52f 3528133 3528131 2022-08-08T15:11:04Z A.Khamidullin 6685 wikitext text/x-wiki {{TwinCYR|Ximiä}} {{УК}} {{Портал|Фән|Химия}} [[File:Henrika_Šantel_-_Kemičarka.jpg|thumb]] '''Хи́мия''', '''Кимия'''<ref>Tatarca-ursca syzlek, prof. Qorbanğəlief, Ğəzizof, Kylief, Qazan, 1931 (с. 165)</ref> ''([[гарәпчә]] خيمياء‎‎, «chemi» – кара)'' – [[матдә]]ләр, аларның [[үзлек]]ләре, [[матдәләр әверелеше|матдәләрнең әверелешләре]] һәм бу [[әверелеш]]ләргә хас [[күренеш]]ләр турындагы [[фән]]не белдергән [[термин]]. [[Табигый фәннәр]]нең иң әһәмиятлеләрнең берсе. [[Фәнни-техник прогресс]]та химиянең роле бик зур. Химия халык хуҗалыгының барлык өлкәләренә үтеп керә. Химия файдалы казылмаларны кирәкле продуктларга: [[металлар]]га, аларның [[эретмәләр]]енә, [[ягулык]]ка эшкәртүне тәэмин итә. Табигать белеме һәм биология курсларыннан сезгә билгеле булганча, авыл хуҗалыгы производствосының продуктлылыгы күп дәрәҗәдә химия сәнәгате аны [[минераль ашлама]]лар һәм [[үсемлекләр]]не [[корткычлар]]дан саклау чаралары белән тәэмин итүгә бәйле. Химиянең роле төзелеш материаллары, синтетик [[тукымалар]], [[пластмассалар]], [[сабын]] һәм кер порошоклары, [[медикаментлар]] җитештерүдә дә аз түгел. Химия курсын өйрәнеп, химия буенча белемнәрне нигезле кулланганда гына аның халык байлыгын арттыруга булышлык итүенә инанырсыз. Химик матдәләрне һәм аларның әверелешләрен белдексез, контрольсез куллану еш кына әйләнә-тирә мохитнең пычрануына китерә, ә бу исә үсемлекләр, хайваннар һәм кешенең тереклегенә тискәре йогынты ясый. == Моны да карагыз == * [[Менделеевның периодик таблицасы]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} {{Портал|Химия}} == Әдәбият == * [http://runivers.ru/philosophy/lib/book6235/ Менделеев Д. И. Периодический закон: В 3 т.] на сайте [[Руниверс]] * Некрасов Б. В. Основы общей химии, т. 1. — М.: „Химия“, 1973 * Химическая энциклопедия, п. ред. Кнунянц И. Л., т. 5. — М.: „Советская энциклопедия“, 1988 * Химия: Справ. изд./ В. Шретер, К.-Х. Лаутеншлегер, Х. Бибрак и др.: Пер. с нем. — М.: Химия, 1989 * {{книга |заглавие = Химия для чайников |оригинал = Chemistry For Dummies |автор = Джон Мур. |страниц = 320 |isbn = 978-5-8459-1773-7 |год = 2011 |место = М. |издательство = [[Диалектика (издательство)|«Диалектика»]] }} * {{книга |автор = Н. Л. Глинка. |заглавие = Общая химия |оригинал = |ссылка = |место = М. |издательство = Интеграл-Пресс |год = 2008 |страницы = 728 |isbn = 5-89602-017-1 }} * {{книга|автор=Джуа М.|заглавие=История химии|место=М.|издательство=Мир|год=1966|страниц=452}} * Дубинская А. М., Призмент Э. Л. Химические энциклопедии, в кн.: Химический энциклопедический словарь. — М., 1983 * Потапов В. М., Кочетова Э. К. Химическая информация. Где и как искать химику нужные сведения. — М., 1988 * Аблесимов Н. Е. Химия — это плохо? http://shkolazhizni.ru/world/articles/52420/ * ''[[Кузнецов, Владимир Иванович (химик)|Кузнецов В. И.]]'' [http://rushim.ru/books/obzor/kuznecov.djvu Общая химия: тенденции развития.] М.: Высшая школа, * Аблесимов Н. Е. Сколько на свете химий? // Химия и жизнь — XXI век. 2009. № 5. С. 49-52; № 6. С. 34-37. * Ахметов, Н. С. Общая и неорганическая химия. Общая неорганическая химия. Учеб. для вузов.-4-е изд., испр.,-М,: Высшая школа, Изд. центр» Академия", 2001.-743 с., ил., 2001. * Мелентьева, Галина Александровна. Фармацевтическая химия. Рипол Классик, 1985. * ''Николаев Л. А.'' Химия жизни. — М., Просвещение, 1977. — 239 c. * ''Э. Гроссе, Х. Вайсмантель'' Химия для любознательных. — Л., Химия, 1987. — 392 c. == Библиография == * {{cite book |last1=Atkins |first1=Peter |author-link1=Peter Atkins |last2=de Paula |first2=Julio |title=Elements of Physical Chemistry |edition=5th |year=2009 |orig-year=1992 |publisher=[[Oxford University Press]] |location=New York |isbn=978-0-19-922672-6}} * {{cite book |last1=Burrows |first1=Andrew |last2=Holman |first2=John |last3=Parsons |first3=Andrew |last4=Pilling |first4=Gwen |last5=Price |first5=Gareth |title=Chemistry<sup>3</sup> |year=2009 |publisher=[[Oxford University Press]] |location=Italy |isbn=978-0-19-927789-6}} * {{cite book |last1=Housecroft |first1=Catherine E. |last2=Sharpe |first2=Alan G. |title=Inorganic Chemistry |edition=3rd |year=2008 |orig-year=2001 |publisher=[[Pearson Education]] |location=Harlow, Essex |isbn=978-0-13-175553-6 }} {{Refend}} ==Дәвам итеп укырга мөмкин== '''Популяр уку''' * Atkins, P.W. ''Galileo's Finger'' ([[Oxford University Press]]) ISBN 0-19-860941-8 * Atkins, P.W. ''Atkins' Molecules'' (Cambridge University Press) ISBN 0-521-82397-8 * Kean, Sam. ''The Disappearing Spoon – and Other True Tales from the Periodic Table'' (Black Swan) London, 2010 ISBN 978-0-552-77750-6 * [[Primo Levi|Levi, Primo]] ''The Periodic Table'' (Penguin Books) [1975] translated from the Italian by Raymond Rosenthal (1984) ISBN 978-0-14-139944-7 * Stwertka, A. ''A Guide to the Elements'' (Oxford University Press) ISBN 0-19-515027-9 '''Тәмамлау алдыннан кереш дәреслекләр''' * Atkins, P.W., Overton, T., Rourke, J., Weller, M. and Armstrong, F. ''Shriver and Atkins Inorganic Chemistry'' (4th edition) 2006 (Oxford University Press) ISBN 0-19-926463-5 * Chang, Raymond. ''Chemistry'' 6th ed. Boston: James M. Smith, 1998. ISBN 0-07-115221-0. * Voet and Voet. ''Biochemistry'' (Wiley) ISBN 0-471-58651-X '''Камил дәрәҗә тәмамлау алдыннан яки тәмамлау дәреслекләре''' * Atkins, P. W. ''Physical Chemistry'' (Oxford University Press) ISBN 0-19-879285-9 * Atkins, P. W. et al. ''Molecular Quantum Mechanics'' (Oxford University Press) * McWeeny, R. ''Coulson's Valence'' (Oxford Science Publications) ISBN 0-19-855144-4 * Pauling, L. ''The Nature of the chemical bond'' (Cornell University Press) ISBN 0-8014-0333-2 * Pauling, L., and Wilson, E.B. ''Introduction to Quantum Mechanics with Applications to Chemistry'' (Dover Publications) ISBN 0-486-64871-0 * Smart and Moore. ''Solid State Chemistry: An Introduction'' (Chapman and Hall) ISBN 0-412-40040-5 * Stephenson, G. ''Mathematical Methods for Science Students'' (Longman) ISBN 0-582-44416-0 ==Тышкы сылтамалар== * [http://www.saylor.org/site/textbooks/General%20Chemistry%20Principles,%20Patterns,%20and%20Applications.pdf General Chemistry principles, patterns and applications]. [[Төркем:Химия]] {{Фәннәр}} [[Төркем:Химия]] 8axy58fk7qpcx5zhlz13t5m7rpbrddp Физика 0 13868 3528130 3440709 2022-08-08T15:09:42Z A.Khamidullin 6685 wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Портал|Физика|Фән}} '''Гыйльме әшья'''<ref>'''Әшья''' Шәй-нең ''к. Әл-Харис Фәйзи, дигәч, тә, төште искә "Эшья"сы, "Әшья"лар чәнчелсен инде, әшьясыз да баш яши.'' (Ш. Баб.) ''Гыйльме әшья'' — физика. ''мн.'' от шәй. http://garap-farsy.narod.ru/aash.htm «Гыйльме әшья» («Физика») https://moluch.ru/conf/phil/archive/137/7347/</ref> яки '''Фи́зика''' (tat. lat. ''[http://https.tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/%D0%A4%D0%B8%D0%B7%D0%B8%D0%BA%D0%B0 '''Ğilme əşya'''],'' [[иске имлә]] ''ﻋﻠﻡ ﺍﺷﻴﺎ,'' [[Юнан теле|юнанча]] ''φύσις'' – табигать, [[Латин теле|лат]]. ''phýsica'') - матди [[дөнья]]ның [[төзелеш]]ен һәм үсешен билгеләүче тирән һәм гомуми канунчалыклар турында [[белем]] тармагын [[өйрәнү]]че [[фән]]не белдерүче [[термин|истилах]]. "Физика" атамасы беренче тапкыр, б.э.к. IV гасырда яшәгән, борынгы юнан фикер иясе – [[Аристотель]]ның хезмәтләрендә кулланыла. == Физика сабагы == Физика – гомуми мәгънәдә [[табигать]] турында фән ([[Табигать белеме]] өлеше). Бу фән матдәне (материя) һәм [[энергия]]не, һәм, шулай ук, материяне хәрәкәткә китерүче табигатьнең тирән үзара тәэсир итешүен өйрәнә. Кайбер кануннар барлык материаль системалар өчен дә уртак булып тора, мәсәлән, энергия саклану кануны. Физиканы кайвакыт тирән фән дип атыйлар, чөнки башка табигый фәннәр ([[биология]], [[геология]], [[химия|кимия]] һ.б.), материаль системаларның, физика кануннарына буйсынучы кайбер сыйныфларын гына өйрәнәләр. Мәсәлән, химия [[атом]]нарны һәм алардан төзелгән матдәләрне өйрәнә. Ә матдәнең химик үзлекләре атом һәм [[молекула]]ларның физик үзлекләре белән билгеләнәләр. Физика [[математика|риязият]] белән бик тыгыз бәйләнгән: математика физикага, физик кануннары төгәл китерүче ысул бирә. Физик назариялар (теориялар) һәрвакытта да диярлек математик аппарат ярдәмендә аңлатыла. ([[Математик физика]]) == Назари һәм тәҗрибәле физика == Физиканың мөһим тармаклары булып [[тәҗрибәле физика]] (эксперименталь) һәм [[теоретик физика|назари физика]] тора. Бу ике тармак үзара бик тыгыз бәйләнгән. Тәҗрибәле физика [[тәҗрибә]]ләр ярдәмендә бар булган назарияларны өйрәнә һәм яңа ачышлар ясый. Теоретик физика бар булган тәҗриби мисалларны аңлата һәм алар буенча яңа нәтиҗәләр ясый. == Мөһим назариялар (теориялар) == {| class=wikitable !Назария || Мөһим бүлекләре || Билгеләмәләр |- ! [[Классик механика]] | [[Ньютон законнары|Ньютон кануннары]] – [[Лагранж механикасы]] – [[Гамильтон механикасы]] – [[Хаос теориясе|Хаос назарияты]] – [[Гидродинамика]] – [[Тоташ тирәлекләр механикасы]] | [[Матдә]] – [[Урын]] – [[Вакыт]] – [[Энергия]] – [[Хәрәкәт]] – [[Масса]] – [[Озынлык]] – [[Тизлек]] – [[Көч (механика)|Көч]] – [[Егәрлек (физика)|Егәрлек]] – [[Механик эш|Эш]] – [[Саклану законы]] – [[Инерция моменты]] – [[Почмак моменты]] – [[Көч моменты]] – [[Дулкын]] – [[Тәэсир]] – [[Үлчәнеш]] |- ! [[Электродинамика]] | [[Электростатика]] – [[Электричество]] – [[Магнитостатика]] – [[Магнетизм]] – [[Максвелл тигезләмәләре]] | [[Электр корылмасы]] – [[Көчәнеш]] – [[Ток]] – [[Электр кыры]] – [[Магнит кыры]] – [[Электромагнит кыр]] – [[Электромагнит нурланыш]] |- ! [[Термодинамика]] һәм [[Статистик физика]] | [[Җылылык машинасы]] – [[Молекуляр-кинетик теория|Молекуляр-кинетик назария]] | [[Температура]] – [[Больцман даими зурлыгы]] – [[Термодинамик энтропия|Энтропия]] – [[Ирекле энергия]] – [[Термодинамик тигезләнеш]] – [[Статистик сумма]] – [[Микроканоник бүленеш]] – [[Зур каноник бүленеш]] |- ! [[Квант механикасы]] | [[Шрёдингер тигезләмәсе]] – [[Фейнман интегралы]] – [[Кырның квант теориясе|Кырның квант назарияты]] | [[Гамильтониан (квант механикасы)|Гамильтониан]] – [[Тиңдәш кисәкчекләр]] – [[Планк даими зурлыгы]] – [[Үлчәнеш (квант механикасы)|Үлчәнеш]] – [[Квант осцилляторы]] – [[Дулкын функциясе]] – [[Нуль-энергия]] – [[Перенормировка]] |- ! [[Чагыштырмалылык теориясе|Чагыштырмалылык назариты]] | [[Махсус чагыштырмалылык теориясе|Махсус чагыштырмалылык назарияты]] – [[Гомуми чагыштырмалылык теориясе|Гомуми чагыштырмалылы назарияты]] | [[Чагыштырмалылык принцибы]] – [[4-вектор]] – [[Урын-вакыт]] – [[Яктылык тизлеге]] – [[Урын-вакыт кәкрелеге]] – [[Кара тишем]] |} == Физика бүлекләре == === Макроскопик физика === * [[Механика]] ** [[Классик механика]] ** [[Релятивистик механика]] ** [[Тоташ тирәлекләр механикасы]] * [[Термодинамика]] * [[Оптика]] ** [[Кристаллооптика]] ** [[Молекуляр оптика]] ** [[Нелинейная оптика]] * [[Акустика]] ** [[Акустооптика]] * [[Электродинамика]] ** [[Тоташ тирәлекләр электродинамикасы]] ** [[Магнитогидродинамика]] ** [[Электрогидродинамика]] === Микроскопик физика === * [[Статистик физика]] ** [[Статистик механика]] * [[Конденсацияләнгән тирәлекләр физикасы]] ** [[Каты матдә физикасы]] ** [[Атом һәм молекула физикасы]] ** [[Наноструктуралар физикасы]] * [[Квант физикасы]] ** [[Квант механикасы]] ** [[Кырның квант теориясе]] ** [[Квант электродинамикасы]] ** [[Кванто хромодинамикасы]] ** [[Кыллар теориясе]] * [[Атом-төш физикасы]] ** [[Плазма физикасы]] ** [[Гипертөшләр физикасы]] * [[Зур энергияләр физикасы]] * [[Элементар кисәкчекләр физикасы]] === Ике һәм күбрәк фәнгә кагылган бүлекләр=== * [[Астрофизика]] * [[Агрофизика]] * [[Биофизика]] * [[Геофизика]] * [[Космология]] * [[Радиофизика]] * [[Атмосфера физикасы]] * [[Математик физика]] * [[Химик физика]] * [[Физик химия]] * [[Техник физика]] * [[Материаллар белеме]] == Белешмә == * Физик зурлыклар [[берәмлекләр]]е * [[Фундаменталь физик даимиләр]] * [[Физика тарихы]] == Моны да карагыз == * [[Әлҗәбер]] * [[Геометрия|Гыйльме һәндәсә]] * [[география]] * [[Истилах]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} [[Төркем:Физика|*]] [[Төркем:Фән]] [[Төркем:Әлифба буенча фәннәр]] n085ghknu3lwm47n5rq2ajvw0azvyj1 Әзербайҗаннар 0 15076 3528087 3518338 2022-08-08T13:28:46Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki <small>{{мәгънәләр|Кавказ татарлары|Татарлар (мәгънәләр)}}</small> {{Халык |халык = Әзербайҗаннар |Рәсем = [[İmage:USSR stamp I.Nasimi 1973 4k.jpg|100px]] [[İmage:Fuzûlî.jpg|80px]] [[İmage:Hismael Sophi.jpg|105px]] [[Рәсем:Mehdi Bazargan.jpg|110px]] [[İmage:Khan Nakhichevanski.jpg|85px]] [[İmage:Emin bey.jpg|90px]] [[İmage:Leyla Mammadbeyova.JPG|100px]] [[İmage:Vugar Gashimov.jpg|100px]] [[İmage:Sattar khan.jpg|87px]] |коммент |үз аталышы = Азәрбайҗанлылар |гомуми сан = 24 млн нан артык<ref name=autogenerated3>[http://www.megabook.ru/Article.asp?AID=608660 Әзәриләр]</ref> |яшәү җире = [[Азәрбайҗан]]:&nbsp;8,73 млн.<ref name="Azerbaijan in figures 2006">[http://www.azstat.org/statinfo/demoqraphic/en/007.shtml#s7 «Population by ethnic groups»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071220145641/http://www.azstat.org/statinfo/demoqraphic/en/007.shtml#s7 |date=2007-12-20 }}, ''The State Statistical Committee of Azerbaijan Republic'' (retrieved 19 June 2006).</ref><ref name="CIA Factbook Azerbaijan">[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/aj.html#People «Azerbaijan: ɹPeople»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160709035525/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/aj.html#People |date=2016-07-09 }}, ''CIA Factbook''. Azeri ethnic percentage of 90.6 % used to calculate population derived from Azeri census (retrieved 7 June 2006).</ref> [[Иран]]:&nbsp; 16 млн. нан артык<ref>[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=azb Ethnologue report for language code:azb]</ref><ref>[http://www.unpo.org/content/view/7884/144/ UNPO - Southern Azerbaijan<!-- Название сгенерировано ботом -->]</ref><ref>[http://www.jamestown.org/single/?no_cache=1&tx_ttnews%5Btt_news%5D=27947 Islamic Fundamentalism In Azerbaijan: Myth Or Reality? - The Jamestown Foundation]</ref> [[АКШ]]:&nbsp;100 мең{{АЧ юк|18|05|2009}} [[Русия]]:&nbsp;622 мең<ref name="Russian Census">[http://www.perepis2002.ru/content.html?id=11&docid=10715289081463 «Azerbaijanis in Russia»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091026071812/http://www.perepis2002.ru/content.html?id=11&docid=10715289081463 |date=2009-10-26 }}, ''2002 Russian Census'' (retrieved 7 June 2006)</ref> [[Гөрҗистан]]:&nbsp;284 мең<ref>[http://www.statistics.ge/main.php?pform=14&plang=1 ''State Statistics Department of Georgia: 2002 census''] (retrieved 16 July 2006)</ref> [[Төркия]]:&nbsp;800 мең<ref name="Encyclopedia Orient">[http://i-cias.com/e.o/turkey_4.htm «Turkey: Religions & Peoples»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091214175129/http://i-cias.com/e.o/turkey_4.htm |date=2009-12-14 }}, ''Encyclopedia of the Orient'' (retrieved 7 June 2006)</ref> [[Алмания]]:&nbsp;120-140 мең<ref>[http://botschaft-aserbaidschan.de/diaspora.htm Өзетбайҗанның Алманиядә илчелеге]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{ref-de}}</ref> |үлеп беткән = |арх = |тел = [[Азәрбайҗан теле]] |раса = |дин = күбесе [[мөселман]]-[[шигый]]лар |тамырдаш = |бүтән халыкка керүе = |кертә = |чыгуы = }} '''Әзербайҗаннар''' яисә '''азәрбайҗанлылар''' ({{lang-az|azərbaycanlılar, azərbaycan türkləri}}) — [[Азәрбайҗан]] халкының төп һәм [[Төньяк Иран]] халкының шактый өлешен алып торган, төрки телле [[халык]]. Гомуми саннары — 24 миллионнан артык кеше. Антропологик яктан әзериләрнең күп өлеше [[европеоид раса]]сының [[каспий расасы|каспий тибына]] карый. == Таралыш == [[Рәсем:Iran Azeripeoples.jpg|thumb|left|300px|Иранның этнографик харитасы. Азәрбайҗаннар [[шәмәхә төс]] белән күрсәтелгән]] [[Азәрбайҗан]]да 8 миллионнан артык әзери яши. Алар ил халкының 91 % тәшкил итәләр. Әзербайҗаннан башка әзериләр [[Иран]]да да яшиләр. Андагы [[Көнбатыш Азәрбайҗан]], [[Көнчыгыш Азәрбайҗан]], [[Ардебиль (остан)|Ардебиль]], [[Зенҗан (остан)|Зенҗан]], шулай ук [[Көрдстан (остан)|Көрдстан]] һәм [[Һәмәдан (остан)|Һәмәдан]] вилаятьләренең көнчыгыш районнарында, [[Казвин (остан)|Казвин]] вилаятенең төньяк районында күпчелекне тәшкил итәләр. [[Тәһран]], [[Кереҗ]], [[Мешхед]] шәһәрләрендә зур мәһәлләләре бар. Русиядә әзериләр тарихи Көньяк Дагстанда яшиләр. [[2002 ел]]гы халык исәбе буенча, анда әзериләрнең саны — 111 656 кеше<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_02.php?reg=31 Всероссийская перепись населения 2002 года. Национальный состав населения по регионам России.]</ref>. Хәзерге вакытта күбесе [[Дербент районы]]нда (55,7 %) һәм шулай ук Табасаран (18 %), Рутул (4 %) һәм Кизляр (3 %) районнарында яшиләр.<ref>{{Citation |title=«Гордость Отчизны» — Национальный состав Республики Дагестан |url=http://www.idksn.ru/book5.php |access-date=2009-11-17 |archive-date=2012-01-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120113223452/http://www.idksn.ru/book5.php |dead-url=yes }}</ref> Совет һәм постсовет заманыннарындагы эчке миграцияләр, әзериләр әзме-күпме Русиянең күп регионнарында бар. [[Гөрҗистан]]дә әзериләр, [[Тбилиси]]дан тыш, көньяк, көньяк-көнчыгыш һәм үзәк районнарда яшиләр: [[Марнеули]], [[Болниси]], [[Дманиси]], [[Гардабани]] (әлеге 4 регионда алар абсолют чагыштырма күплекне тәшкил итәләр), [[Сагареджо]], [[Каспи]], [[Мцхета]], [[Цалка]], [[Лагодехи]], [[Карели]], [[Тетри-Цкаро]], [[Гори]] и [[Телави]]. Әзеериләрнең бер өлеше [[Рустави]] һәм [[Дедоплис-Цкаро]] шәһәрләрендә яши. [[Карабах конфликты|Әрмән-Азәрбайҗан конфликтына]] ([[1988]]) кадәр әзери торак пунктлары [[Әрмәнстан]]ның күп төбәкләрендә була. [[Ереван]]да алар [[Октябрь инкыйлабы]]на кадәр иң зур этник төркем булалар.<ref>{{ru icon}} [https://web.archive.org/web/20060225210100/http://www.cultinfo.ru/fulltext/1/001/007/119/119478.htm Энциклопедия Брокгауза и Ефрона: Эривань]</ref> Төркиядә әзериләр Әрмәнстан белән чиктәш районнарда ([[Карс (ил)|Карс]] һәм [[Ыгдыр (ил)|Игдыр]] вилаятьләре һәм [[Эрзурум (ил)|Эрзурум]] вилаятенең Шенкай төбәге) яшиләр. Постсовет чорында туган илләреннән мөҗаһирлеккә китәргә мәҗбүр булган әзербайҗаннар [[Төркия]] шәһәрләрендә төпләнеп калалар. [[Төрекмәнстан]]да әзериләр күпләп [[Төрекмәнбашы]] һәм [[Ашхабад]] шәһәрләрендә яшиләр<ref>Р. Назаров. [http://www.centrasia.ru/newsA.php?st=1201781640 Национальные диаспоры в Туркменистане] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120121072637/http://www.centrasia.ru/newsA.php?st=1201781640 |date=2012-01-21 }}</ref>. Шулай ук әзериләр [[Аурупа]]да, [[АКШ]], [[Канада]], [[Украина]], [[Үзбәкстан]], [[Казакъстан]]да һәм элекеге [[СССР|ССРБ]] күп төбәкләрендә. == Тел == Телләре – [[азәрбайҗан теле]], [[төрки телләр]]нең көньяк-көнбатыш (угыз) тармагына карый һәм [[фарсы теле|фарсы]]-[[гарәп теле|гарәп]] телләренең зур йогынтысын кичергән. Азәрбайҗан телендә илнең 95 % халкы сөйләшә. Диалект төркемнәре: көнчыгыш, көнбатыш, төньяк һәм көньяк. Әзериләр арасында шулай ук [[рус теле|рус]], (Азәрҗайҗан, Русия, Гөрҗистандә), [[фарсы теле|фарсы]] (Иранда) һәм [[төрек теле|төрек]] телләре таралган. [[XX йөз]] дәвамында әзериләр язуы өч мәртәбә үзгәртелә — башта [[латин әлифбасы|латин]], аннары — [[кириллица|кириллик]] имлялар ([[1958 ел]]да бу [[әлифба]] кириллицага нигезләнгән, ләкин әзери теленә күбрәк яраклаштырылган язу белән алмаштырыла). [[1991]] елда Азәрбайҗанда латин графикасына кайталар. == Дин == Әзериләрнең төп массасы, иран һәм кавказ әзериләренең күп өлешендә таралган, шигый ислам (Җәгъфәр мәзхәбе) вәкилләре булып торалар. Сөнниләр (хәнәфиләр) Азәрбайҗанның төньяк, төньяк-көнчыгыш һәм кайбер үзәк районнарында күпчелекне тәшкил итәләр. Гөрҗистан һәм Төркиянең азәрбайҗаннарында сөнниләр дә шигыйлар да бар. Зур булмаган санда [[баһаи]], [[христианлык|нәсариләр]] һәм [[зороастризм|зороастрийлар]] бар. == Көнкүреш == [[Рәсем:Farsh tabriz.JPG|thumb|right|[[Тәбриз]] әзериләре теккән типик келәм]] Шәһәр халкының гадәти шөгыле — [[келәм тегүчелек]], алтын һәм ювелир эшләнмәләр ясау, таш һәм агачны эшкәртү,<ref>[http://www.lakia.net/lak/resurce/narod.htm НАРОДЫ ДАГЕСТАНА]</ref> XIX гасырдан соң — сәнәгать; авылныкы — [[җир эшкәртүчелек]], [[мамыкчылык]], [[бакчачылык]], [[йөземчелек]], [[ефәкчелек]], [[техник культуралар]] үстерү, көтүле [[сарыкчылык]], эре мөгезле терлек үстерү. Мөһим ярмалы культуралар — [[бодай]], [[арпа]], [[дөге]], шулай ук [[тары]], [[арыш]], [[кукуруз]], [[солы]]. ХХ йөз башына кадәр әзериләрнең бер өлеше ярымкүчмә тормыш алып бара<ref>[http://gatchina3000.ru/brockhaus-and-efron-encyclopedic-dictionary/046/46486.htm Энциклопедия Брокгауза и Ефрона]</ref><ref>http://news.bbc.co.uk/hi/russian/in_depth/newsid_4670000/4670649.stm Том Де Ваал:Черный Сад.</ref>. Хәзерге вакытта әзериләрнең зур өлеше шәһәрләрдә яши. Гореф-гадәти авыл тораклары таралган планировкага ия, тауларда террассасыман, еш төзелгән яссы түбәле таш өйләр белән. Таулы һәм тигезлекле районнарда агач һәм чирпәле текә түбәле өйләр таралган. Төп төзү материаллары — таш һәм яндырылган кирпеч. == Этноним == Электән Кавказ артының һәм Иран Азәрбайҗанының төрки халыклары үзләрен мөселманнар яки төрекләр дип атап йөрткәннәр. [[Көньяк Кавказ]]ны [[Русия империясе]] басып алганнан соң, руслар, аларны башка төркиләрдән аерып йөртү өчен, биредәге әзери халкын кавказ арты яки азәрбайҗан татарлары дип атап йөртә башлыйлар<ref>[http://www.demoscope.ru/weekly/2005/0187/perep04.php Демоскоп Weekly. «Алфавитный список народов, обитающих в Российской Империи»]</ref>. Азәрбайҗаннар этнонимы төрле төрләрдә [[XIX йөз]]нең академик әдәбиятында кулланылган. Брокгауз һәм Ефрон энциклопедиясендә әзериләрне әдербайҗаннар<ref>[http://gatchina3000.ru/brockhaus-and-efron-encyclopedic-dictionary/103/103729.htm Энциклопедия Брокгауза и Эфрона. Тюрки.]</ref> дип аталган. Бу энциклопедиянең «Төрки-татарлар» мәкаләсендә кайбер галимнәр (аерым алганда, [[Ядринцев, Николай Михайлович|Ядринцев]], [[Харузин, Алексей Николаевич|Харузин]], Шантр) әзериләрне әдербайҗаннар дип атарга тәкъдим итәләр, ләкин ул вакытта бу атама кулланышка керми<ref>[http://gatchina3000.ru/brockhaus-and-efron-encyclopedic-dictionary/103/103731.htm Энциклопедия Брокгауза и Эфрона. Тюрко-татары]</ref>. Француз этнографы [[Деникер, Жозеф|Жозеф Деникер]], [[1900 ел]]да басылып чыккан хезмәтендә, әзериләрне, «адербайҗаннар, Фарсыстанның һәм Кавказның төркителле иранлылары» дип атый<ref>Joseph Deniker. The races of man: an outline of anthropology and ethnography. W. Scott, ltd., 1900, стр. 376</ref>. Әзериләр мохитендә «азәрбайҗанлылар» термины [[1891 ел]]да, «Кешкүл» гәзитендә тәкъдим ителә<ref>[http://www.sakharov-museum.ru/publications/azrus/az_002.htm Тадеуш Свентоховский. Русское правление, модернизаторские элиты и становление национальной идентичности в Азербайджане]</ref>, ләкин бу этноним ССРБ заманында гына, [[1930 ел]]да кулланыла башлый. [[1926 ел]]гы халык исәбендә аларны төрекләр дип атаган булалар әле<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/ussr_nac_26.php Всесоюзная перепись населения 1926 года]</ref>, ә инде киләсе, [[1939 ел]]гы исәптә аларны «әзериләр» буларак язалар<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_39.php Всесоюзная перепись населения 1939 года.]</ref>. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} {{Төрки халыклар}} {{Яхшы мәкалә}} [[Төркем:Әзериләр| ]] [[Төркем:Төрки халыклар]] [[Төркем:Азәрбайҗан халыклары]] [[Төркем:Иран халыклары]] {{Tatar 4.0-2021}} n2brutvxiavplbiq19hr0szua7n2t12 МедиаВики:Sitenotice 8 15343 3528240 3527421 2022-08-09T10:18:09Z Frhdkazan 3171 wikitext text/x-wiki <div class="plainlinks" style="border: 1px solid #ddd; margin: 0 0 3px;"> <div class="nomobile" style="float:left">[[File:WPWP logo 1.png|75px|link=Википедия:Бәйгеләр/Сурәтләнүе җитмәгән Википедия мәкаләләре/2022]]</div> <div class="nomobile" style="float:right">[[File:Wiki-fgos-WPLR-tt.pdf|100px|link=Википедия:Бәйгеләр/ФГОС.wiki/2022]]</div> <div style="color: grey; max-width:1280px; margin: 5px auto; font-family: Tahoma, 'DejaVu Sans Condensed', sans-serif; text-align: center; font-size: 10pt; position: relative;"><small> '''[[Википедия:Бәйгеләр/Сурәтләнүе җитмәгән Википедия мәкаләләре/2022|Сурәтләнүе җитмәгән мәкаләләр]]''' һәм '''[[Википедия:Бәйгеләр/ФГОС.wiki/2022|ФГОС.wiki]]''' язу марафоннары<br/>[[File:Toicon-icon-stone-invade.svg|20px|link=Россиянең 2022 елгы Украина махсус хәрби операциясе дәвамында үтерелгән татарлар һәм башкортлар]] [[Россиянең 2022 елгы Украина махсус хәрби операциясе дәвамында үтерелгән татарлар һәм башкортлар|Дәвам итүче Украина бәрелешләрендә гомерләре өзелгән татар һәм башкортларны барлыйк!]] [[File:Warcurrent.png|20px|link=Россиянең 2022 елгы Украина махсус хәрби операциясе дәвамында үтерелгән татарлар һәм башкортлар]]<br/>[[File:Website icon.svg|20px|link=Татнет сәхифәләре исемлеге]] '''[[Татнет сәхифәләре исемлеге|Татнет веб-сәхифәләре]]''' һәм [[File:Telegram 2019 Logo.svg|20px|link=Татарча Telegram каналлары исемлеге]] '''[[Татарча Telegram каналлары исемлеге|Telegram каналлары исемлекләрен]]''' туплыйбыз!</br>[[File:Logo_of_Wikimedia_CEE_Meeting_2022.svg|20px]] «2022 Үзәк һәм Көнчыгыш Европа илләре вики-волонтёрлары җыенына» ''[[Википедия:Яңалыклар форумы#Community delegate registration for Wikimedia CEE Meeting 2022|татар делегатларын сайлыйбыз]]''!</small> </div> <div style="clear: both;"></div> </div> rtw8slzp7dyuz07smxq6ffj4m60gjnf 3528241 3528240 2022-08-09T10:21:13Z Frhdkazan 3171 '''[[Википедия:Белем җәүһәрләре|Вики-Белем җәүһәрләре]]''' марафоннары wikitext text/x-wiki <div class="plainlinks" style="border: 1px solid #ddd; margin: 0 0 3px;"> <div class="nomobile" style="float:left">[[File:WPWP logo 1.png|75px|link=Википедия:Бәйгеләр/Сурәтләнүе җитмәгән Википедия мәкаләләре/2022]]</div> <div class="nomobile" style="float:right">[[File:Wiki-fgos-WPLR-tt.pdf|100px|link=Википедия:Бәйгеләр/ФГОС.wiki/2022]]</div> <div style="color: grey; max-width:1280px; margin: 5px auto; font-family: Tahoma, 'DejaVu Sans Condensed', sans-serif; text-align: center; font-size: 10pt; position: relative;"><small> '''[[Википедия:Бәйгеләр/Сурәтләнүе җитмәгән Википедия мәкаләләре/2022|Сурәтләнүе җитмәгән мәкаләләр]]''', '''[[Википедия:Бәйгеләр/ФГОС.wiki/2022|ФГОС.wiki]]''' һәм '''[[Википедия:Белем җәүһәрләре|Вики-Белем җәүһәрләре]]''' марафоннары<br/>[[File:Toicon-icon-stone-invade.svg|20px|link=Россиянең 2022 елгы Украина махсус хәрби операциясе дәвамында үтерелгән татарлар һәм башкортлар]] [[Россиянең 2022 елгы Украина махсус хәрби операциясе дәвамында үтерелгән татарлар һәм башкортлар|Дәвам итүче Украина бәрелешләрендә гомерләре өзелгән татар һәм башкортларны барлыйк!]] [[File:Warcurrent.png|20px|link=Россиянең 2022 елгы Украина махсус хәрби операциясе дәвамында үтерелгән татарлар һәм башкортлар]]<br/>[[File:Website icon.svg|20px|link=Татнет сәхифәләре исемлеге]] '''[[Татнет сәхифәләре исемлеге|Татнет веб-сәхифәләре]]''' һәм [[File:Telegram 2019 Logo.svg|20px|link=Татарча Telegram каналлары исемлеге]] '''[[Татарча Telegram каналлары исемлеге|Telegram каналлары исемлекләрен]]''' туплыйбыз!</br>[[File:Logo_of_Wikimedia_CEE_Meeting_2022.svg|20px]] «2022 Үзәк һәм Көнчыгыш Европа илләре вики-волонтёрлары җыенына» ''[[Википедия:Яңалыклар форумы#Community delegate registration for Wikimedia CEE Meeting 2022|татар делегатларын сайлыйбыз]]''!</small> </div> <div style="clear: both;"></div> </div> 60nqrgo7hs8zp8rpbcxnizqqc9t49li Россия фәннәр академиясе 0 15743 3528152 3520302 2022-08-08T16:00:07Z A.Khamidullin 6685 /* Мәшһүр галимнәр */ wikitext text/x-wiki {{TwinCYR|Räsäy Fännär Akademiäse}} [[Рәсем:RAN 01.jpg|right|250px|thumb|Мәскәүдә Россия Фәннәр Академиясенең яңа бинасы]] '''Росси́я ф(Ф)әннә́р а(А)каде́миясе''' ([[Рус теле|рус.]] ''Росси́йская акаде́мия нау́к'', ''РАН'') — 1991 елда [[СССР Фәннәр Академиясе]] базасында төзелгән фәнни оешма. 888 хакыйкый, 1135 мөхбир, 470 чит ил әгъзасы бар. Фән тармаклар буенча 13 бүлеге бар. Фәнни басмалар нәшер итә, фәнни эшләр өчен махсус бүләкләр тапшыра. ==Тарих== * [[1724 ел]]ның 8 февралендә (иске стиль белән 28 гыйнварда) Петр I карары белән Фәннәр һәм Сәнгать академиясе яки ''Петербург Фәннәр Академиясе'' оештырыла. Ул төрле өлкәләрдә эшләүче галимнәрне бер йодрыкка туп­лап, фәнне дәүләт мәнфәгатьләренә буйсындырырга тиеш була. 1925 елда оешманың атамасы СССР Фәннәр академиясе итеп үзгәртелә. СССР таркалгач, 1991 елда ул Россия Фәннәр академиясе исемен ала. ==Мәшһүр галимнәр== Төрле өлкәләрдәге казанышлары өчен күп­санлы Россия һәм совет галимнәре [[Нобель премиясе]]нә лаек була. Аларның беренчесе – акаде­мик [[Иван Павлов]]. Фән өлкәсендәге иң югары бүләк аңа 1904 елда ашказаны физиологиясен тик­шергән хезмәтләре өчен бирелә. 1908 елда [[Илья Мечников]], кеше иммунитетының үзенчә­лек­ләрен ачып, шулай ук әлеге мәртәбәле пре­миягә лаек була. Совет чорында Нобель премия­сен алган [[Петр Капица]], [[Жорес Алферов]] кебек галимнәр, нигездә, төгәл фәннәр өлкәсендә дан казанган. Бу традиция cоңгы дәвердә дә дәвам итә. Мәсәлән, 2003 елда әлеге премиягә лаек булган [[Алексей Абрикосов]] һәм [[Виталий Гинзбург]] та, 2010 елда Нобель бүләген ватандашларыбыздан иң соңгы булып алган [[Константин Новоселов]] белән [[Андрей Гейм]] да – физиклар. [[Image:Jacobus van 't Hoff by Perscheid 1904.jpg|thumb|upright|[[Якобус Һенрикус ван 'т Һофф]] (1852–1911), әһәмиятле нәзари химик һәм [[Химия буенча Нобель Бүләге]]нең беренче отучысы.]] ==Структура== Бүгенге көндә Россия Фәннәр академиясе зур тугыз фән өлкәсе һәм күпсанлы юнәлешләр буенча эшли. Оешма структурасына 3 төбәк бүлеге, 15 фәнни үзәк карый. Гомумән алганда, Ака­де­миягә 1000 гыйльми оешма керә. Аларда барлыгы 50 меңнән артык фәнни хезмәткәр эшли. Шу­лар-ның 880дән артыгы академик дәрәҗәсенә ия, ә 1130дән артыгы Фәннәр академиясендә мөхбир-әгъза булып тора. 715гә якын галим [[Россия фәннәр академиясе профессоры|академия профессоры]] исеменә лаек (шуларның 179ка якын академия әгъзасы). ==Чыганаклар== * [http://kiziltan.ru/calendar/2331-8-fevral-kazanyshlar-sanap-betergesez.html 06.02: 8 февраль. Казанышлар санап бетергесез] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160423104414/http://kiziltan.ru/calendar/2331-8-fevral-kazanyshlar-sanap-betergesez.html |date=2016-04-23 }} [[Төркем:Россия Фәннәр Академиясе]] [[Төркем:Россия оешмалары]] cuoydf3s5klzur2yev2j2hye05a2a4d Һ. Х. Андерсен исемендәге премия 0 17167 3528081 3433904 2022-08-08T13:12:39Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki [[Файл:Anderson (gold medal).jpg|right|200px|thumb|Премия белән бирелгән медаль]] '''Ганс Христиан Андерсен исемендәге премия''' ([[Инглиз теле|ингл.]] ''Hans Christian Andersen Author Award'' һәм ''Hans Christian Andersen Award for Illustration'') — иң яхшы балалар язучыларына һәм рәссам-иллюстраторга бирелгән премия. == Премия тарихы == [[1956 ел]]да [[ЮНЕСКО]]ның ''Халыкара балалар һәм яшьүсмерләр әдәбияты шурасы'' тарафыннан нигезләнде.<ref>[http://www.ibby.org/index.php?id=273 IBBY Hans Christian Andersen Awards]</ref> Ике елга бер тапкыр бирелә. Премия [[2 апрель|икенче апрель]] ([[Ганс Христиан Андерсен]] туган көнендә) көнне бирелә. Халыкара шура карары белән 1967 елдан бирле 2 апрель Халыкара балалар китабы көне буларак игълан ителде. == Премия лауреатлары == Премия лауреатлары<ref>{{ref-en}}[http://www.ibby.org/index.php?id=308 International Board on Books for Young People. Hans Christian Andersen Award Winners: 1956-2014] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120322122833/http://www.ibby.org/index.php?id=308 |date=2012-03-22 }}</ref> ''Халыкара балалар һәм яшьүсмерләр әдәбияты шурасы''на кергән әгъзә-илләренең милли шуралары тәкъдим иткән намзәтләрдән сайлана. Һәр ил бер язучы һәм бер рәссәм-иллюстратор кандидатурасын билгели ала. === Язучылар === * [[1956]] [[Элеанор Фарджон]] ({{lang-en|[[:en:Eleanor Farjeon|Eleanor Farjeon]]}}, [[Бөекбритания]]) * [[1958]] [[Астрид Линдгрен]] ({{lang-sv|[[:sv:Astrid Lindgren|Astrid Lindgren]]}}, [[Швеция]]) * [[1960]] [[Эрих Кестнер]] ({{lang-de|[[:de:Erich Kästner|Erich Kästner]]}}, [[Алмания]]) * [[1962]] [[Мейндерт Де Йонг]] ({{lang-en|[[:en:Meindert DeJong|Meindert DeJong]]}}, [[АКШ]]) * [[1964]] [[Рене Гийо]] ({{lang-fr|[[:fr:René Guillot|René Guillot]]}}, [[Франция]]) * [[1966]] [[Туве Янссон]] ({{lang-fi|[[:fi:Tove Jansson|Tove Jansson]]}}, [[Финляндия]]) * [[1968]] [[Джеймс Крюс]] ({{lang-de|[[:de:James Krüss|James Krüss]]}}, [[Алмания]]), [[Хосе-Мария Санчес-Силва]] ([[Испания]]) * [[1970]] [[Джанни Родари]] ({{lang-it|[[:it:Gianni Rodari|Gianni Rodari]]}}, [[Италия]]) * [[1972]] [[Скотт О'Делл]] ({{lang-en|[[:en:Scott O'Dell|Scott O'Dell]]}}, [[АКШ]]) * [[1974]] [[Мария Грипе]] ({{lang-sv|[[:sv:Maria Gripe|Maria Gripe]]}}, [[Швеция]]) * [[1976]] [[Сесил Бёдкер]] ({{lang-de|[[:de:Cecil Bødker|Cecil Bødker]]}}, [[Дания]]) * [[1978]] [[Паула Фокс]] ({{lang-en|[[:en:Paula Fox|Paula Fox]]}}, [[АКШ]]) * [[1980]] [[Богумил Ржига]] ({{lang-cs|[[:cs:Bohumil Říha|Bohumil Říha]]}}, [[Чехословакия]]) * [[1982]] [[Лижия Божунга Нуньес]] ({{lang-es|[[:es:Lygia Bojunga Nunes|Lygia Bojunga Nunes]]}}, [[Бразилия]]) * [[1982]] [[Шәүкәт Галиев|Шәүкәт Идиатуллин]], (СССР){{чыганагы}} * [[1984]] [[Кристин Нёстлингер]] ({{lang-de|[[:de:Christine Nöstlinger|Christine Nöstlinger]]}}, [[Австрия]]) * [[1986]] [[Патрисия Райтсон]] ({{lang-en|[[:en:Patricia Wrightson|Patricia Wrightson]]}}, [[Австралия]]) * [[1988]] [[Анни Шмидт]] ({{lang-nl|[[:nl:Annie M.G. Schmidt|Annie Schmidt]]}}, [[Нидерланд]]лар) * [[1990]] [[Тормод Хауген]] ({{lang-no|[[:no:Tormod Haugen|Tormod Haugen]]}}, [[Норвегия]]) * [[1992]] [[Вирджиния Гамильтон]] ({{lang-en|[[:en:Virginia Hamilton|Virginia Hamilton]]}}, [[АКШ]]) * [[1994]] [[Митио Мадо]] ({{lang-ja|[[:ja:まど・みちお|まど・みちお]]}}, [[Япония]]) * [[1996]] [[Ури Орлев]] ({{lang-he|[[:he:אורי אורלב|אורי אורלב]]}}, [[Исраил]]) * [[1998]] [[Кәтрин Патерсон]] ({{lang-en|[[:en:Katherine Paterson|Katherine Paterson]]}}, [[АКШ]]) * [[2000]] [[Ана Мария Мачадо]] ({{lang-pt|[[:pt:Ana Maria Machado|Ana Maria Machado]]}}, [[Бразилия]]) * [[2002]] [[Эйден Чемберс]] ({{lang-en|[[:en:Aidan Chambers|Aidan Chambers]]}}, [[Бөекбритания]]) * [[2004]] [[Мартин Уодделл]] ({{lang-en|[[:en:Martin Waddell|Martin Waddell]]}}, [[Ирландия]]) * [[2006]] [[Маргарет Махи]] ({{lang-en|[[:en:Margaret Mahy|Margaret Mahy]]}}, [[Яңа Зеландия]]) * [[2008]] [[Йюрг Шубигер]] ({{lang-de|[[:de:Jürg Schubiger|Jürg Schubiger]]}}, [[Швейцария]]), [[Алмания]]) ==Искәрмәләр== {{искәрмәләр}} ==Әдәбият== * [http://www.literature.at/viewer.alo?objid=14769&viewmode=fullscreen&rotate=&scale=3.33 The Hans Christian Andersen Awards 1956-2002]: Җиңүчеләр, кандидатлар, җюри вәкилләре. ({{ref-en}}) [[Төркем:Халыкара премияләр]] [[Төркем:Балалар әдәбияты]] [[Төркем:Ганс Христиан Андерсен]] [[Төркем:Әдәби премияләр]] 9qa1n3umf91cjs7zmuinoe4ufgs50rw Айрат Хәмидуллин (1956) 0 18708 3528158 3524056 2022-08-08T16:55:56Z Әмир 15082 Әмир юнәлтү калдырмыйча [[Айрат Хәмидуллин]] сәхифәсен [[Айрат Хәмидуллин (1956)]] итеп күчерде: Бер үк исемдәге мәкаләләрне аеру өчен wikitext text/x-wiki {{Шәхес | исем = Айрат Хәмидуллин | рәсем = | рәсем_зурлыгы = | alt = | рәсем язуы = | тулы исем = Айрат Габдулла улы Хәмидуллин | һөнәр = рәссам, педагог | туу датасы = 20.01.1956 | туу җире = {{туу җире|Казан|Казанда}} | гражданлык = {{байраклаштыру|ССРБ}}→<br/>{{байраклаштыру|Pəcəй}} | милләт = татар | үлем датасы = | үлем җире = | әти = | әни = | ир = | хатын = | балалар = | бүләк һәм премияләр = | сайт = [http://www.hamidullin-ayrat.narod.ru/ hamidullin-ayrat.narod.ru] | башка мәгълүмат = }} {{фш|Хәмидуллин}} '''Айрат Габдулла улы Хәмидуллин''' — [[Постимпрессионизм|пост-импрессионизм]] стиленда иҗат итүче танылган рәссам, күренекле педагог. Татарстан (''[[1996]]''), РФ (''[[2002]]'') рәссамнар берлекләре әгъзасы. == Тәрҗемәи хәле == Айрат Хәмидуллин [[1956 ел]]ның [[20 гыйнвар]]ында [[Казан]] шәһәрендә туган. Кечкенә чактан ук рәсем ясарга яраткан. Рәсем мәктәбен бетергәч, [[Казан сынлы сәнгать училищесы]]на укырга керә. Училищены кызыл диплом белән бетергәннән соң, Суриков исемендәге [[Мәскәү]] дәүләт рәсем институтына укырга керә. Уку вакытында музейларда пост-импрессионист эшләреннән күп копияләр ясый. Шушы стиль белән мавыгып китә. == Хезмәт юлы == [[1986 ел]]дан башлап Казан сынлы сәнгать училищесында укыта. == Иҗаты == Суриков исемендәге институтта уку вакытында [[музей]]ларда пост-импрессионист эшләреннән копияләр ясый (Поль Сезанның "Арлекин һәм Пьерро" һәм "Армудлар һәм шәфталу"). Шушы стиль белән мавыгып китә. Рәссамның иҗатында табигать күренешләре, [[натюрморт]]лар һәм башка жанр композицияләре чагылыш таба. Аның «Иске Казан урамнары» сериясе күргәзмәгә килүчеләрне аеруча сокландыра. Рәссам Айрат Хәмидуллин [[1996 ел]]дан бирле Татарстан рәссамнар берлеге әгъзасы, [[2002 ел]]да исә Pəcəй рәссамнар берлегенә кабул ителә. Аның рәсемнәре Pəcəй, [[Татарстан Республикасы]], [[АКШ|Америка]], [[Алмания]], [[Франса|Франция]] музейларында һәм шәхси коллекцияләрдә саклана. == Остазлары == Валерий Борис улы Скуридин, Раиса Ивановна Лебедева, Михаил Михаил улы Курилко-Рюмин. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Әдәбият == * ''Юлия Андреева''. [http://kazan-journal.ru/categories/anons-7-2022 Тишина летних улиц — мастерская художника (об Айрате Хамидуллине)]. [[Казань (журнал)|Казань]], 2022, № 7, стр. 86-93. * == Сылтамалар == * [http://www.hamidullin-ayrat.narod.ru Шәхси бите] * [http://www.kazanartschool.ru/Prepod/Hamidullin.html Казан Сынлы Сәнгать Училищесы сайтында мәгълүмат] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120606124439/http://www.kazanartschool.ru/Prepod/Hamidullin.html |date=2012-06-06 }} {{Rq|stub}} {{DEFAULTSORT:Хәмидуллин, Айрат}} [[Төркем:Татар рәссамнары]] [[Төркем:Татарстан рәссамнары]] [[Төркем:Суриков исемендәге рәсем институтын тәмамлаучылар]] [[Төркем:Казан сынлы сәнгать укуханәсен тәмамлаучылар]] jz1835iy60klyi0k370gv8t9boj0gwz 3528162 3528158 2022-08-08T17:07:11Z Әмир 15082 wikitext text/x-wiki {{Шәхес | исем = Айрат Хәмидуллин | рәсем = | рәсем_зурлыгы = | alt = | рәсем язуы = | тулы исем = Айрат Габдулла улы Хәмидуллин | һөнәр = рәссам, педагог | туу датасы = 20.01.1956 | туу җире = {{туу җире|Казан|Казанда}} | гражданлык = {{байраклаштыру|ССРБ}}→<br/>{{байраклаштыру|Pəcəй}} | милләт = татар | үлем датасы = | үлем җире = | әти = | әни = | ир = | хатын = | балалар = | бүләк һәм премияләр = | сайт = [http://www.hamidullin-ayrat.narod.ru/ hamidullin-ayrat.narod.ru] | башка мәгълүмат = }} {{фш|Хәмидуллин}} ''Бу [[Казан]] рәссам-педагогы турында мәкалә, [[Әлмәт]] [[Архитектура|архитекторы]] турында '''[[Айрат Хәмидуллин (1966)|биредән]]''' укыгыз.'' '''Айрат Габдулла улы Хәмидуллин''' — [[Постимпрессионизм|пост-импрессионизм]] стиленда иҗат итүче танылган рәссам, күренекле педагог. Татарстан (''[[1996]]''), РФ (''[[2002]]'') рәссамнар берлекләре әгъзасы. == Тәрҗемәи хәле == Айрат Хәмидуллин [[1956 ел]]ның [[20 гыйнвар]]ында [[Казан]] шәһәрендә туган. Кечкенә чактан ук рәсем ясарга яраткан. Рәсем мәктәбен бетергәч, [[Казан сынлы сәнгать училищесы]]на укырга керә. Училищены кызыл диплом белән бетергәннән соң, Суриков исемендәге [[Мәскәү]] дәүләт рәсем институтына укырга керә. Уку вакытында музейларда пост-импрессионист эшләреннән күп копияләр ясый. Шушы стиль белән мавыгып китә. == Хезмәт юлы == [[1986 ел]]дан башлап Казан сынлы сәнгать училищесында укыта. == Иҗаты == Суриков исемендәге институтта уку вакытында [[музей]]ларда пост-импрессионист эшләреннән копияләр ясый (Поль Сезанның "Арлекин һәм Пьерро" һәм "Армудлар һәм шәфталу"). Шушы стиль белән мавыгып китә. Рәссамның иҗатында табигать күренешләре, [[натюрморт]]лар һәм башка жанр композицияләре чагылыш таба. Аның «Иске Казан урамнары» сериясе күргәзмәгә килүчеләрне аеруча сокландыра. Рәссам Айрат Хәмидуллин [[1996 ел]]дан бирле Татарстан рәссамнар берлеге әгъзасы, [[2002 ел]]да исә Pəcəй рәссамнар берлегенә кабул ителә. Аның рәсемнәре Pəcəй, [[Татарстан Республикасы]], [[АКШ|Америка]], [[Алмания]], [[Франса|Франция]] музейларында һәм шәхси коллекцияләрдә саклана. == Остазлары == Валерий Борис улы Скуридин, Раиса Ивановна Лебедева, Михаил Михаил улы Курилко-Рюмин. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Әдәбият == * ''Юлия Андреева''. [http://kazan-journal.ru/categories/anons-7-2022 Тишина летних улиц — мастерская художника (об Айрате Хамидуллине)]. [[Казань (журнал)|Казань]], 2022, № 7, стр. 86-93. * == Сылтамалар == * [http://www.hamidullin-ayrat.narod.ru Шәхси бите] * [http://www.kazanartschool.ru/Prepod/Hamidullin.html Казан Сынлы Сәнгать Училищесы сайтында мәгълүмат] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120606124439/http://www.kazanartschool.ru/Prepod/Hamidullin.html |date=2012-06-06 }} {{Rq|stub}} {{DEFAULTSORT:Хәмидуллин, Айрат}} [[Төркем:Татар рәссамнары]] [[Төркем:Татарстан рәссамнары]] [[Төркем:Суриков исемендәге рәсем институтын тәмамлаучылар]] [[Төркем:Казан сынлы сәнгать укуханәсен тәмамлаучылар]] ph3a49ru63c1ursgv5hxhizrvvzo2eu 2022 ел 0 18902 3528182 3526457 2022-08-08T18:59:42Z Әмир 15082 мәгълүмат өстәү: /* Август */ wikitext text/x-wiki {{Көтелгән вакыйгалар}} {{alsonumber|2022}} {{Ел өчен навигация|2022}} {{Гасыр өчен навигация|21}} {{Башлана торган ел|2022}} == Вакыйгалар == * Татарстан президентының 2021 елның 9 октябрендәге УП―88 Указы һәм Татарстан Республикасы Министрлар кабинетының 2021 елның 8 ноябрендәге 2258-р боерыгы белән, {{байрак|Татарстан}} [[Татарстан]]да «'''2022 ел ― Цифрлаштыру елы'''» ({{lang-ru|2002 год ― Год цифровизации}}) итеп игълан ителгән <ref>[https://pravo.tatarstan.ru/npa_kabmin/rasp/?npa_id=865076 Распоряжение Кабинета министров Республики Татарстан от 8.11.2021 2258-р.] Татарстан Республикасының Хокукый мәгълүмат рәсми порталы</ref>. * Россия Президенты [[Владимир Путин]] 2021 елның 30 декабрендәге 745нче Указы белән {{байрак|Россия}} [[Россия]]дә 2022 елны «'''Россия халыкларының мәдәни мирас елы'''» ({{lang-ru|Год культурного наследия народов России}}) итеп билгеләгән <ref>[http://publication.pravo.gov.ru/Document/View/0001202112310115 Указ Президента Российской Федерации от 30.12.2021 № 745] ∙ Официальный интернет-портал правовой информации{{ref-ru}}</ref>. * [[21 февраль]] — [[Файл:Flag of the President of Russia.svg|20px]] [[Россия Федерациясе Президенты]] [[Владимир Путин]] боерыгы нигезендә [[Donetsk Xalıq Respublikası|Донецк Халык Республикасы (ДХР)]] һәм [[Lugansk Xalıq Respublikası|Луганск Халык Республикаларының (ЛХР)]] дипломатик танылуы урын ала. * [[24 февраль]] — [[Файл:Banner of the Armed Forces of the Russian Federation (obverse).svg|20px]] [[РФ кораллы көчләре]] күрше {{UKR}} эчендә ''[[Россиянең Украинага бәреп керүе (2022)|хәрби чаралар башлады]]''. * [[22 апрель]] — [[Донецк Халык Республикасы мөселманнарының Диния нәзарәте]] оеша. * [[Футбол буенча дөнья чемптонаты, 2022]]. == Вафатлар == === Гыйнвар === * [[5 гыйнвар]] ― [[Филзә Хәмидуллин]] (86), икътисад фәннәре докторы (1981), профессор. [[КДФИИ]] ректоры (1980―1990), [[ТР ФА]] әгъза-мөхбире. Федерация Советы әгъзасы (2003—2005). [[Татарстанның атказанган икътисадчысы]] <ref>[https://tatar-inform.tatar/news/incident/06-01-2022/kazanda-filz-h-midullin-bel-n-hushlashtylar-5846671 Казанда Филзә Хәмидуллин белән хушлаштылар.] [[Татар-информ]], 6.01.2022</ref>. * [[6 гыйнвар]] ― [[Алмас Шәйхулов]] (76), филология фәннәре докторы (2001), профессор, [[БДУ]] татар филологиясе кафедрасы укытучысы, Башкортстанның атказанган фән эшлеклесе (2011)<ref>[https://tatar-inform.tatar/news/incident/06-01-2022/tel-galime-almas-sh-yhullov-vafat-5846664 Тел галиме Алмас Шәйхулов вафат.] [[Татар-информ]], 6.01.2022</ref>. * [[11 гыйнвар]] ― [[Мансур Хәснулин]] (79), Татарстан Премьер-министры урынбасары (1992―1994), [[Татарстанның атказанган химигы]]<ref>[https://tatar-inform.tatar/news/official/12-01-2022/tatarstan-it-kchelege-elekke-vitse-premier-hasnulinny-vafatyna-b-yle-kaygy-urtaklasha-5847065 Татарстан җитәкчелеге элекке вице-премьер Хәснулинның вафатына бәйле кайгы уртаклаша.] [[Татар-информ]], 12.02 2022</ref>. * [[11 гыйнвар]] ― [[Валентина Сорокина]] (85), [[Социалистик Хезмәт Каһарманы]] (1976)<ref>''Людмила Жаренова''. [http://aksubayevo.ru/news/news/v-aksubaevskom-rayone-prostyatsya-s-geroem-sotstruda-valentinoy-vasilevnoy-sorokinoy В Аксубаевском районе простятся с Героем Соцтруда Валентиной Васильевной Сорокиной.] aksubayevo.ru, 11.01.2022</ref> === Февраль === * [[8 февраль]] ― [[Игорь Носов]] (43), «“[[Иннополис]]” АИЗ» ААҖ генераль директоры (2013―2018) <ref>[https://www.business-gazeta.ru/news/538872 Скончался бывший гендиректор ОЭЗ «Иннополис» и «Алабуга» Игорь Носов.] business-gazeta.ru, 8.02.2022{{ref-ru}}</ref>. * [[15 февраль]] ― [[Зөфәр Гыймаев]] (71), рәссам, [[Тукай бүләге]] иясе (2005)<ref>''Рузилә Мөхәммәтова''. [https://tatar-inform.tatar/news/incident/16-02-2022/k-renekle-r-ssam-z-f-r-gyymaev-kazan-nury-m-chetenn-n-so-gy-yulga-ozatyla-5849470 Күренекле рәссам Зөфәр Гыймаев «Казан нуры» мәчетеннән соңгы юлга озатыла.] [[Татар-информ]], 16.02.2022</ref>. * [[22 февраль]] ― [[Ягъсуф Шәфыйков]] (85), язучы, публицист<ref>[https://chelny-biz.ru/news/439877/ Скончался бывший руководитель пресс-службы мэрии, писатель Ягсуф Шафиков.] chelny-biz.ru, 22.02.2022</ref>. * [[27 февраль]] ― [[Илдар Низамов (1936)|Илдар Низамов]] (85), язучы, публицист, филология фәннәре докторы (1996), профессор <ref>[https://www.azatliq.org/a/31725978.html Татар журналистикасының олуг галиме – Илдар Низамов вафат.] [[Азатлык радиосы]], 27.02.2022</ref>. === Март === * [[2 март]] ― [[Альберт Салабаев]] (80), ТАССР (1991 елдан ТР) юстиция министры (1987―2004)<ref>''Павел Климчак.'' [https://tatar-inform.tatar/news/incident/03-03-2022/tatarstanny-elekkege-yustitsiya-ministry-bel-n-hushlashu-kazanny-archa-ziratynda-uzachak-5850557 Татарстанның элеккеге юстиция министры белән хушлашу Казанның Арча зиратында узачак.] [[Татар-информ]], 3.03.2022</ref>. * [[3 март]] ― [[Земфира Досаева]] (84), [[Тинчурин театры]] актрисасы, [[ТАССР халык артисты]] (1990) <ref>''Рузилә Мөхәммәтова.'' [https://tatar-inform.tatar/news/culture/03-03-2022/tatarstanny-halyk-artisty-tinchurin-teatry-veterany-zemfira-dosaeva-vafat-5850545 Татарстанның халык артисты, Тинчурин театры ветераны Земфира Досаева вафат.] [[Татар-информ]], 03.03.2022</ref>. * [[5 март]] ― [[Рифкать Имаев]] (74), шагыйрь, [[Татарстанның атказанган химигы]], [[Хөрмәт Билгесе ордены]] кавалеры <ref>[https://sptatar.com/tanylgan-shagyjr-rifkat-imaev-vafat/ Танылган шагыйрь Рифкать Имаев вафат.] [[Татарстан Язучылар берлеге]], 5.03.2022</ref>. * [[10 март]] ― [[Әбелхәер Сафиуллин]] (1943―2022), 1989―1990 һәм 1997―2016 елларда [[«Нур» театры]]ның баш режиссеры. БР атказанган сәнгать эшлеклесе (2003)<ref>[https://www.bashinform.ru/news/culture/2022-03-10/v-ufe-ushel-iz-zhizni-odin-iz-osnovopolozhnikov-tatarskogo-teatra-nur-abylhaer-safiulin-2721427 В Уфе ушел из жизни один из основоположников Татарского театра «Нур» Абылхаер Сафиуллин.] ИА Башинформ, 10.03.2022{{ref-ru}}</ref>. === Апрель === * [[13 апрель]] ― [[Мәрьям Арсланова]] (96), [[Татарстан радиосы]] дикторы, [[ТАССР атказанган мәдәният хезмәткәре]] (1977)<ref>[https://intertat.tatar/news/legendar-diktor-maryam-arslanova-vafat-5852549 Легендар диктор Мәрьям Арсланова вафат.] [[Интертат]], 13.04.2022</ref>. * [[17 апрель]] ― [[Искәндәр Галимов (1960)|Искәндәр Галимов]] (61), [[Яр Чаллының Үзәк районы]] хакимияте башлыгы (2012-2022 елларда)<ref>[https://tatar-inform.tatar/news/tatarstan-cangycysy-kamcatkada-cangy-marafony-vakytynda-vafat-bulgan-5853267 Татарстан чаңгычысы Камчаткада чаңгы марафоны вакытында вафат булган.] [[Татар-информ]], 17.04.2022</ref>. * [[30 апрель]] ― [[Зиннәтулла Гыйззәтуллин]] (97), Спас районында [[Бөек Ватан сугышы]]ның соңгы ветераны <ref>[https://tatar-inform.tatar/news/spas-raionynda-boek-vatan-sugysynyn-songy-veterany-belan-xuslastylar-5854036 Спас районында Бөек Ватан сугышының соңгы ветераны белән хушлаштылар.] [[Татар-информ]], 3.5.2022</ref>. === Май === * [[3 май]] ― [[Станислав Шушкевич]] (87), Беларусь Республикасы Югары Советы рәисе (1991―1994)<ref>[https://intertat.tatar/news/belorussiyanen-berence-itakcese-ulde-5852897 Белоруссиянең беренче җитәкчесе үлде.] [[Интертат]], 4.05.2022</ref>. * 3 май ― [[Эсфир Яһудин]] (73), язучы, драматург <ref>[https://sptatar.com/yazuchy-dramaturg-esfir-ya-udin-vafat/ Язучы, драматург Эсфир Яһудин вафат.] [[Татарстан Язучылар берлеге]]</ref>. * [[14 май]] ― [[Ренат Ибраһимов]] (75), җырчы, ТАССР (1980) һәм РСФСР (1981) халык артисты. [[Тукай премиясе]] лауреаты (1979) <ref>[https://tatar-inform.tatar/news/rossiyanen-xalyk-artisty-renat-ibrahimov-vafat-bulgan-5854558 Россиянең халык артисты Ренат Ибраһимов вафат.] [[Татар-информ]], 14.05.2022</ref>. * [[16 май]] ― [[Ридик Фәсхетдинов]] (82), баянчы, БАССР халык (1982), РСФСР атказанган (1989) артисты. <ref>''[[Ләйлә Аралбаева]]''. [https://www.bashinform.ru/news/culture/2022-05-16/ushel-iz-zhizni-legendarnyy-bashkirskiy-bayanist-ridik-fashitdinov-2805597 Ушел из жизни легендарный башкирский баянист Ридик Фасхитдинов.] ИА «Башинформ», 16.05.2022</ref>. === Июнь === * [[9 июнь]] ― [[Муса Мөлеков]] (85), «[[Кызыл таң]]» газетасының баш мөхәррире (1986–1991)<ref>[https://www.bashinform.ru/news/culture/2022-06-10/v-ufe-ushel-iz-zhizni-byvshiy-glavnyy-redaktor-gazety-kyzyl-ta-musa-mulyukov-2837921 В Уфе ушел из жизни бывший главный редактор газеты «Кызыл таӊ» Муса Мулюков.] ИА «Башинформ», 10.06.2022</ref>. * [[24 июнь]] ― [[Фатих Сибәгатуллин]] (72), сәясәтче, V, VI, VII чакырылыш [[Россия Дәүләт думасы]] депутаты, җәмәгать эшлеклесе <ref>[https://tatar-inform.tatar/news/fatix-sibagatullin-vafat-5856433?utm_source=top Фатих Сибагатуллин вафат.] [[Татар-информ]], 24.06.2022</ref>. * [[28 июнь]] ― [[Тамара Халитова]] (75), 1995―2002 елларда [[Әлмәт театры]] директоры, [[Татарстанның атказанган мәдәният хезмәткәре]] (1998) <ref>[https://tatar-inform.tatar/news/almat-teatrynyn-elekkege-direktory-tamara-xalitova-vafat-5856704 Әлмәт театрының элеккеге директоры Тамара Халитова вафат.] [[Татар-информ]], 29.06.2022</ref>. === Июль === * [[17 июль]] ― [[Раушания Юкачева]] (63), Камал театры актрисасы, [[Татарстанның халык артисты]]<ref>''Рузилә Мөхәммәтова.'' [https://tatar-inform.tatar/news/tatarstannyn-xalyk-artisty-rausaniya-yukaceva-vafat-5857454 Татарстанның халык артисты Раушания Юкачева вафат.] [[Татар-информ]], 17.07.2022</ref>. === Август === * [[4 август]] ― [[Рифат Исләев]], икътисад фәннәре докторы (1995), профессор (Санкт-Петербург)<ref>[https://tatar-inform.tatar/news/tatar-xalkynyn-uses-strategiyasen-azerlauda-katnaskan-professor-rifat-islaev-vafat-5858281 Татар халкының үсеш стратегиясен әзерләүдә катнашкан профессор Рифат Исләев вафат.] [[Татар-информ]], 4.08.2022</ref>. * [[8 август]] ― [[Анатолий Луппов]] (93), композитор, пианист, педагог. [[Татарстан]]ның [[Тукай премиясе]] лауреаты<ref>''Лиля Шайхутдинова.'' [https://www.tatar-inform.ru/news/ego-uceniki-stanovilis-osnovatelyami-kompozitorskix-skol-skoncalsya-anatolii-luppov-5875491 «Его ученики становились основателями композиторских школ»: скончался Анатолий Луппов.] [[Татар-информ]], 8.08.2022</ref>. == Искәрмәләр == == Г. Тукай исемендәге дәүләт премиясе лауреатлары == * [[Анатолий Егоров (1948)|Анатолий Николай улы Егоров]], рәссам ― ''«Казан өстендә ай» гобеленнар циклы өчен''<ref name=":0">[https://www.tatar-inform.ru/news/rustam-minnixanov-tvorcestvo-tukaya-obedinyaet-lyudei-raznogo-pokoleniya-i-professii-5864051 Рустам Минниханов: Творчество Тукая — путеводная звезда для татарского народа.] [[Татар-информ]], 26.04.2022{{ref-ru}}</ref> * [[Ләбиб Лерон|Лемон Лерон улы Леронов]] (''[[Ләбиб Лерон]]''), язучы ― ''балалар өчен «Җил көймәсе», «Әкиятче малай» китаплары өчен''<ref name=":0" />. == Нобель премиясе лауреатлары == == Искәрмәләр == {{Reflist}} [[Төркем:2022 ел]] [[Төркем:Еллар]] 5wj3mvqqd9cjjfixd1xbj52zz2n0xkv Сабын 0 19339 3528200 3527935 2022-08-08T19:26:14Z A.Khamidullin 6685 wikitext text/x-wiki [[Рәсем:Handmade soap.jpg|thumb|right|250px|Күбекләнгән сабын]] [[Рәсем:Tualetsapo.jpg|right|200px|thumb|Сабын кисәге]] '''Сабын''' — үз эченә [[өслек актив матдә]]ләрне кертүче [[каты җисем|каты]] яки [[сыекча|сыек]] [[матдә]]. Юыныр өчен һәм [[көндәлек химия]]дә кулланыла.<br/> Көнкүрештә сабыннар гадәттә юыну, ваннада юыну һәм башка көнкүреш максатлары өчен кулланыла торган өслек актив матдәләр булып тора. Сәнәгатьтә сабыннар куерткычлар, кайбер шудыртуны тәэмин итә торган сылау матдәләре компонентлары һәм катализаторларның алдан килүчеләре буларак кулланыла.<br/> Сабын химик тоташмаларны миксерда кушып ясалган порошоктан аермалы буларак, майларны нигез белән кушып ясала.<br/> Кеше сабынны меңнәрчә еллар буена кулланып тора. Сабын-сыман әйберләрнең борынгы Вавилонда безнең эрага кадәр 2800 еллар тирәсендә җитештерелүнең шәһадәте бар.<br/> [[File:NaStearate.png|thumb|right|300px|Каты сабыннарда очрый торган [[натрий стеараты]]ның химик структурасының ике эквивалент сурәте.]] ==Галерея== <gallery widths="200" heights="200"> File:African Black Soap.jpg|[[Dudu-Osun]] – [[Африка|Африкан кара сабыны]]ның популяр типы File:Azul e Branco.JPG|[[Azul e branco сабыны]] – ак-зәңгәр сaбынның кисәге File:Soap P1140887.jpg|[[Франция]]дә, [[Йер]]да кибеттә сатыла торган кул белән ясалган сабыннар File:Savon de Marseille.jpg|Традицион [[Марсель]] сабыны File:Soap Shop, Tübingen (2019).jpg|[[Тюбинген]]да хәзерге заман сабын кибете (2019) File:Pouring lye into water to make soap.jpg|[[Селте]] суда эретелә Wheel Bearing Grease.jpg|Автомобиль кулланышлары өчен сылагычлар составында сабыннар бар </gallery> == Дәвам итеп укырга мөмкин == * {{cite book|year=1895|last1=Carpenter|first1=William Lant|last2=Leask|first2=Henry|title=A treatise on the manufacture of soap and candles, lubricants and glycerin|url={{Google books|SD43AAAAMAAJ|A treatise on the manufacture of soap and candles, lubricants and glycerin|page=PR3|plainurl=yes}}}} Free ebook at [[Google Books]]. * Donkor, Peter (1986). ''[https://www.slideshare.net/v2zq/yze151 Small-Scale Soapmaking: A Handbook]''. Ebook online at [[SlideShare]]. {{ISBN|0-946688-37-0}}. * Dunn, Kevin M. (2010). ''Scientific Soapmaking: The Chemistry of Cold Process''. Clavicula Press. {{ISBN|978-1-935652-09-0}}. * Garzena, Patrizia, and Marina Tadiello (2004). ''Soap Naturally: Ingredients, methods and recipes for natural handmade soap''. [http://www.soap-naturally.com/ Online information and Table of Contents]. {{ISBN|978-0-9756764-0-0}}/ * Garzena, Patrizia, and Marina Tadiello (2013). ''The Natural Soapmaking Handbook''. [http://www.demetra.com.au/ Online information and Table of Contents]. {{ISBN|978-0-9874995-0-9}}/ * Mohr, Merilyn (1979). ''The Art of Soap Making''. A Harrowsmith Contemporary Primer. Firefly Books. {{ISBN|978-0-920656-03-7}}. * Spencer, Bob; Practical Action (2005). ''[https://www.countryfarm-lifestyles.com/support-files/soapmaking-how-to-make-soap.pdf SOAPMAKING]''. Ebook online. * {{Cite encyclopedia |title=Soap |url=https://www.google.com/books/edition/Workshop_Receipts_for_Manufacturers_and/epNJAAAAIAAJ?hl=en&gbpv=1&dq=Spons'%20Workshop%20Receipts&pg=PA143&printsec=frontcover |encyclopedia=Workshop Receipts, for Manufacturers and Scientific Amateurs |location=London |publisher=E. & F. N. Spon |year=1909 |volume=IV ''Rain Water to Wire Ropes'' |oclc=1159761115 |pages=143–179 |ref={{harvid|Spon, IV|1909}} }} * Thomssen, E. G., Ph.D. (1922). ''[http://www.gutenberg.org/ebooks/34114 Soap-Making Manual]''. Free ebook at [[Project Gutenberg]]. == Сылтамалар == {{Навигация |Викиҗыентык = Category:Soap }} * [http://video.yandex.ru/users/ssilberstain/view/2/ Сабынны җитештерү] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100206175825/http://video.yandex.ru/users/ssilberstain/view/2/ |date=2010-02-06 }} {{ref-ru}} * [http://www.soap-making-essentials.com/how-to-make-soap.html Сабынны эшләү] {{ref-en}} [[Төркем:Көндәлек химия]] [[Төркем:Сабын|*]] g4oxp35sz25ej7xvo7dip9898htgqys 3528202 3528200 2022-08-08T19:27:20Z A.Khamidullin 6685 /* Дәвам итеп укырга мөмкин */ wikitext text/x-wiki [[Рәсем:Handmade soap.jpg|thumb|right|250px|Күбекләнгән сабын]] [[Рәсем:Tualetsapo.jpg|right|200px|thumb|Сабын кисәге]] '''Сабын''' — үз эченә [[өслек актив матдә]]ләрне кертүче [[каты җисем|каты]] яки [[сыекча|сыек]] [[матдә]]. Юыныр өчен һәм [[көндәлек химия]]дә кулланыла.<br/> Көнкүрештә сабыннар гадәттә юыну, ваннада юыну һәм башка көнкүреш максатлары өчен кулланыла торган өслек актив матдәләр булып тора. Сәнәгатьтә сабыннар куерткычлар, кайбер шудыртуны тәэмин итә торган сылау матдәләре компонентлары һәм катализаторларның алдан килүчеләре буларак кулланыла.<br/> Сабын химик тоташмаларны миксерда кушып ясалган порошоктан аермалы буларак, майларны нигез белән кушып ясала.<br/> Кеше сабынны меңнәрчә еллар буена кулланып тора. Сабын-сыман әйберләрнең борынгы Вавилонда безнең эрага кадәр 2800 еллар тирәсендә җитештерелүнең шәһадәте бар.<br/> [[File:NaStearate.png|thumb|right|300px|Каты сабыннарда очрый торган [[натрий стеараты]]ның химик структурасының ике эквивалент сурәте.]] ==Галерея== <gallery widths="200" heights="200"> File:African Black Soap.jpg|[[Dudu-Osun]] – [[Африка|Африкан кара сабыны]]ның популяр типы File:Azul e Branco.JPG|[[Azul e branco сабыны]] – ак-зәңгәр сaбынның кисәге File:Soap P1140887.jpg|[[Франция]]дә, [[Йер]]да кибеттә сатыла торган кул белән ясалган сабыннар File:Savon de Marseille.jpg|Традицион [[Марсель]] сабыны File:Soap Shop, Tübingen (2019).jpg|[[Тюбинген]]да хәзерге заман сабын кибете (2019) File:Pouring lye into water to make soap.jpg|[[Селте]] суда эретелә Wheel Bearing Grease.jpg|Автомобиль кулланышлары өчен сылагычлар составында сабыннар бар </gallery> == Дәвам итеп укырга мөмкин == * {{cite book|year=1895|last1=Carpenter|first1=William Lant|last2=Leask|first2=Henry|title=A treatise on the manufacture of soap and candles, lubricants and glycerin|url={{Google books|SD43AAAAMAAJ|A treatise on the manufacture of soap and candles, lubricants and glycerin|page=PR3|plainurl=yes}}}} Free ebook at [[Google Books]]. * Donkor, Peter (1986). ''[https://www.slideshare.net/v2zq/yze151 Small-Scale Soapmaking: A Handbook]''. Ebook online at [[SlideShare]]. ISBN 0-946688-37-0. * Dunn, Kevin M. (2010). ''Scientific Soapmaking: The Chemistry of Cold Process''. Clavicula Press. ISBN 978-1-935652-09-0. * Garzena, Patrizia, and Marina Tadiello (2004). ''Soap Naturally: Ingredients, methods and recipes for natural handmade soap''. [http://www.soap-naturally.com/ Online information and Table of Contents]. ISBN 978-0-9756764-0-0/ * Garzena, Patrizia, and Marina Tadiello (2013). ''The Natural Soapmaking Handbook''. [http://www.demetra.com.au/ Online information and Table of Contents]. ISBN 978-0-9874995-0-9/ * Mohr, Merilyn (1979). ''The Art of Soap Making''. A Harrowsmith Contemporary Primer. Firefly Books. ISBN 978-0-920656-03-7. * Spencer, Bob; Practical Action (2005). ''[https://www.countryfarm-lifestyles.com/support-files/soapmaking-how-to-make-soap.pdf SOAPMAKING]''. Ebook online. * {{Cite encyclopedia |title=Soap |url=https://www.google.com/books/edition/Workshop_Receipts_for_Manufacturers_and/epNJAAAAIAAJ?hl=en&gbpv=1&dq=Spons'%20Workshop%20Receipts&pg=PA143&printsec=frontcover |encyclopedia=Workshop Receipts, for Manufacturers and Scientific Amateurs |location=London |publisher=E. & F. N. Spon |year=1909 |volume=IV ''Rain Water to Wire Ropes'' |oclc=1159761115 |pages=143–179 |ref={{harvid|Spon, IV|1909}} }} * Thomssen, E. G., Ph.D. (1922). ''[http://www.gutenberg.org/ebooks/34114 Soap-Making Manual]''. Free ebook at [[Project Gutenberg]]. == Сылтамалар == {{Навигация |Викиҗыентык = Category:Soap }} * [http://video.yandex.ru/users/ssilberstain/view/2/ Сабынны җитештерү] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100206175825/http://video.yandex.ru/users/ssilberstain/view/2/ |date=2010-02-06 }} {{ref-ru}} * [http://www.soap-making-essentials.com/how-to-make-soap.html Сабынны эшләү] {{ref-en}} [[Төркем:Көндәлек химия]] [[Төркем:Сабын|*]] 2s8tyt1u7x8iwr9ix9i9dqmfc04y1rc 3528203 3528202 2022-08-08T19:27:53Z A.Khamidullin 6685 /* Дәвам итеп укырга мөмкин */ wikitext text/x-wiki [[Рәсем:Handmade soap.jpg|thumb|right|250px|Күбекләнгән сабын]] [[Рәсем:Tualetsapo.jpg|right|200px|thumb|Сабын кисәге]] '''Сабын''' — үз эченә [[өслек актив матдә]]ләрне кертүче [[каты җисем|каты]] яки [[сыекча|сыек]] [[матдә]]. Юыныр өчен һәм [[көндәлек химия]]дә кулланыла.<br/> Көнкүрештә сабыннар гадәттә юыну, ваннада юыну һәм башка көнкүреш максатлары өчен кулланыла торган өслек актив матдәләр булып тора. Сәнәгатьтә сабыннар куерткычлар, кайбер шудыртуны тәэмин итә торган сылау матдәләре компонентлары һәм катализаторларның алдан килүчеләре буларак кулланыла.<br/> Сабын химик тоташмаларны миксерда кушып ясалган порошоктан аермалы буларак, майларны нигез белән кушып ясала.<br/> Кеше сабынны меңнәрчә еллар буена кулланып тора. Сабын-сыман әйберләрнең борынгы Вавилонда безнең эрага кадәр 2800 еллар тирәсендә җитештерелүнең шәһадәте бар.<br/> [[File:NaStearate.png|thumb|right|300px|Каты сабыннарда очрый торган [[натрий стеараты]]ның химик структурасының ике эквивалент сурәте.]] ==Галерея== <gallery widths="200" heights="200"> File:African Black Soap.jpg|[[Dudu-Osun]] – [[Африка|Африкан кара сабыны]]ның популяр типы File:Azul e Branco.JPG|[[Azul e branco сабыны]] – ак-зәңгәр сaбынның кисәге File:Soap P1140887.jpg|[[Франция]]дә, [[Йер]]да кибеттә сатыла торган кул белән ясалган сабыннар File:Savon de Marseille.jpg|Традицион [[Марсель]] сабыны File:Soap Shop, Tübingen (2019).jpg|[[Тюбинген]]да хәзерге заман сабын кибете (2019) File:Pouring lye into water to make soap.jpg|[[Селте]] суда эретелә Wheel Bearing Grease.jpg|Автомобиль кулланышлары өчен сылагычлар составында сабыннар бар </gallery> == Дәвам итеп укырга мөмкин == * {{cite book|year=1895|last1=Carpenter|first1=William Lant|last2=Leask|first2=Henry|title=A treatise on the manufacture of soap and candles, lubricants and glycerin|url={{Google books|SD43AAAAMAAJ|A treatise on the manufacture of soap and candles, lubricants and glycerin|page=PR3|plainurl=yes}}}} Free ebook at [[Google Books]]. * Donkor, Peter (1986). ''[https://www.slideshare.net/v2zq/yze151 Small-Scale Soapmaking: A Handbook]''. Ebook online at [[SlideShare]]. ISBN 0-946688-37-0. * Dunn, Kevin M. (2010). ''Scientific Soapmaking: The Chemistry of Cold Process''. Clavicula Press. ISBN 978-1-935652-09-0. * Garzena, Patrizia, and Marina Tadiello (2004). ''Soap Naturally: Ingredients, methods and recipes for natural handmade soap''. [http://www.soap-naturally.com/ Online information and Table of Contents]. ISBN 978-0-9756764-0-0/ * Garzena, Patrizia, and Marina Tadiello (2013). ''The Natural Soapmaking Handbook''. [http://www.demetra.com.au/ Online information and Table of Contents]. ISBN 978-0-9874995-0-9/ * Mohr, Merilyn (1979). ''The Art of Soap Making''. A Harrowsmith Contemporary Primer. Firefly Books. ISBN 978-0-920656-03-7. * Spencer, Bob; Practical Action (2005). ''[https://www.countryfarm-lifestyles.com/support-files/soapmaking-how-to-make-soap.pdf SOAPMAKING]''. Ebook online. * Thomssen, E. G., Ph.D. (1922). ''[http://www.gutenberg.org/ebooks/34114 Soap-Making Manual]''. Free ebook at [[Project Gutenberg]]. == Сылтамалар == {{Навигация |Викиҗыентык = Category:Soap }} * [http://video.yandex.ru/users/ssilberstain/view/2/ Сабынны җитештерү] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100206175825/http://video.yandex.ru/users/ssilberstain/view/2/ |date=2010-02-06 }} {{ref-ru}} * [http://www.soap-making-essentials.com/how-to-make-soap.html Сабынны эшләү] {{ref-en}} [[Төркем:Көндәлек химия]] [[Төркем:Сабын|*]] exhe7ai9z3v5tji4x5h2jlgstkvqb1q 3528209 3528203 2022-08-08T19:30:59Z A.Khamidullin 6685 /* Дәвам итеп укырга мөмкин */ wikitext text/x-wiki [[Рәсем:Handmade soap.jpg|thumb|right|250px|Күбекләнгән сабын]] [[Рәсем:Tualetsapo.jpg|right|200px|thumb|Сабын кисәге]] '''Сабын''' — үз эченә [[өслек актив матдә]]ләрне кертүче [[каты җисем|каты]] яки [[сыекча|сыек]] [[матдә]]. Юыныр өчен һәм [[көндәлек химия]]дә кулланыла.<br/> Көнкүрештә сабыннар гадәттә юыну, ваннада юыну һәм башка көнкүреш максатлары өчен кулланыла торган өслек актив матдәләр булып тора. Сәнәгатьтә сабыннар куерткычлар, кайбер шудыртуны тәэмин итә торган сылау матдәләре компонентлары һәм катализаторларның алдан килүчеләре буларак кулланыла.<br/> Сабын химик тоташмаларны миксерда кушып ясалган порошоктан аермалы буларак, майларны нигез белән кушып ясала.<br/> Кеше сабынны меңнәрчә еллар буена кулланып тора. Сабын-сыман әйберләрнең борынгы Вавилонда безнең эрага кадәр 2800 еллар тирәсендә җитештерелүнең шәһадәте бар.<br/> [[File:NaStearate.png|thumb|right|300px|Каты сабыннарда очрый торган [[натрий стеараты]]ның химик структурасының ике эквивалент сурәте.]] ==Галерея== <gallery widths="200" heights="200"> File:African Black Soap.jpg|[[Dudu-Osun]] – [[Африка|Африкан кара сабыны]]ның популяр типы File:Azul e Branco.JPG|[[Azul e branco сабыны]] – ак-зәңгәр сaбынның кисәге File:Soap P1140887.jpg|[[Франция]]дә, [[Йер]]да кибеттә сатыла торган кул белән ясалган сабыннар File:Savon de Marseille.jpg|Традицион [[Марсель]] сабыны File:Soap Shop, Tübingen (2019).jpg|[[Тюбинген]]да хәзерге заман сабын кибете (2019) File:Pouring lye into water to make soap.jpg|[[Селте]] суда эретелә Wheel Bearing Grease.jpg|Автомобиль кулланышлары өчен сылагычлар составында сабыннар бар </gallery> == Дәвам итеп укырга мөмкин == * Donkor, Peter (1986). ''[https://www.slideshare.net/v2zq/yze151 Small-Scale Soapmaking: A Handbook]''. Ebook online at [[SlideShare]]. ISBN 0-946688-37-0. * Dunn, Kevin M. (2010). ''Scientific Soapmaking: The Chemistry of Cold Process''. Clavicula Press. ISBN 978-1-935652-09-0. * Garzena, Patrizia, and Marina Tadiello (2004). ''Soap Naturally: Ingredients, methods and recipes for natural handmade soap''. [http://www.soap-naturally.com/ Online information and Table of Contents]. ISBN 978-0-9756764-0-0/ * Garzena, Patrizia, and Marina Tadiello (2013). ''The Natural Soapmaking Handbook''. [http://www.demetra.com.au/ Online information and Table of Contents]. ISBN 978-0-9874995-0-9/ * Mohr, Merilyn (1979). ''The Art of Soap Making''. A Harrowsmith Contemporary Primer. Firefly Books. ISBN 978-0-920656-03-7. * Spencer, Bob; Practical Action (2005). ''[https://www.countryfarm-lifestyles.com/support-files/soapmaking-how-to-make-soap.pdf SOAPMAKING]''. Ebook online. * Thomssen, E. G., Ph.D. (1922). ''[http://www.gutenberg.org/ebooks/34114 Soap-Making Manual]''. Free ebook at [[Project Gutenberg]]. == Сылтамалар == {{Навигация |Викиҗыентык = Category:Soap }} * [http://video.yandex.ru/users/ssilberstain/view/2/ Сабынны җитештерү] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100206175825/http://video.yandex.ru/users/ssilberstain/view/2/ |date=2010-02-06 }} {{ref-ru}} * [http://www.soap-making-essentials.com/how-to-make-soap.html Сабынны эшләү] {{ref-en}} [[Төркем:Көндәлек химия]] [[Төркем:Сабын|*]] nma1p5gzbd5pqh5uimrnwgzwxls7nbx 3528218 3528209 2022-08-08T19:47:23Z A.Khamidullin 6685 wikitext text/x-wiki [[Рәсем:Handmade soap.jpg|thumb|right|250px|Күбекләнгән сабын]] [[Рәсем:Tualetsapo.jpg|right|200px|thumb|Сабын кисәге]] '''Сабын''' — үз эченә [[өслек актив матдә]]ләрне кертүче [[каты җисем|каты]] яки [[сыекча|сыек]] [[матдә]]. Юыныр өчен һәм [[көндәлек химия]]дә кулланыла.<br/> Көнкүрештә сабыннар гадәттә юыну, ваннада юыну һәм башка көнкүреш максатлары өчен кулланыла торган өслек актив матдәләр булып тора. Сәнәгатьтә сабыннар куерткычлар, кайбер шудыртуны тәэмин итә торган сылау матдәләре компонентлары һәм катализаторларның алдан килүчеләре буларак кулланыла.<br/> Сабын химик тоташмаларны миксерда кушып ясалган порошоктан аермалы буларак, майларны нигез белән кушып ясала.<br/> Кеше сабынны меңнәрчә еллар буена кулланып тора. Сабын-сыман әйберләрнең борынгы Вавилонда безнең эрага кадәр 2800 еллар тирәсендә җитештерелүнең шәһадәте бар.<br/> Сабынны Борынгы Римда киң кулланганнар. Алар сабынны үсемлек майларын поташ (K<sub>2</sub>CO<sub>3</sub>) белән эшкәртеп ясаганнар. [[File:NaStearate.png|thumb|right|300px|Каты сабыннарда очрый торган [[натрий стеараты]]ның химик структурасының ике эквивалент сурәте.]] ==Галерея== <gallery widths="200" heights="200"> File:African Black Soap.jpg|[[Dudu-Osun]] – [[Африка|Африкан кара сабыны]]ның популяр типы File:Azul e Branco.JPG|[[Azul e branco сабыны]] – ак-зәңгәр сaбынның кисәге File:Soap P1140887.jpg|[[Франция]]дә, [[Йер]]да кибеттә сатыла торган кул белән ясалган сабыннар File:Savon de Marseille.jpg|Традицион [[Марсель]] сабыны File:Soap Shop, Tübingen (2019).jpg|[[Тюбинген]]да хәзерге заман сабын кибете (2019) File:Pouring lye into water to make soap.jpg|[[Селте]] суда эретелә Wheel Bearing Grease.jpg|Автомобиль кулланышлары өчен сылагычлар составында сабыннар бар </gallery> == Дәвам итеп укырга мөмкин == * Donkor, Peter (1986). ''[https://www.slideshare.net/v2zq/yze151 Small-Scale Soapmaking: A Handbook]''. Ebook online at [[SlideShare]]. ISBN 0-946688-37-0. * Dunn, Kevin M. (2010). ''Scientific Soapmaking: The Chemistry of Cold Process''. Clavicula Press. ISBN 978-1-935652-09-0. * Garzena, Patrizia, and Marina Tadiello (2004). ''Soap Naturally: Ingredients, methods and recipes for natural handmade soap''. [http://www.soap-naturally.com/ Online information and Table of Contents]. ISBN 978-0-9756764-0-0/ * Garzena, Patrizia, and Marina Tadiello (2013). ''The Natural Soapmaking Handbook''. [http://www.demetra.com.au/ Online information and Table of Contents]. ISBN 978-0-9874995-0-9/ * Mohr, Merilyn (1979). ''The Art of Soap Making''. A Harrowsmith Contemporary Primer. Firefly Books. ISBN 978-0-920656-03-7. * Spencer, Bob; Practical Action (2005). ''[https://www.countryfarm-lifestyles.com/support-files/soapmaking-how-to-make-soap.pdf SOAPMAKING]''. Ebook online. * Thomssen, E. G., Ph.D. (1922). ''[http://www.gutenberg.org/ebooks/34114 Soap-Making Manual]''. Free ebook at [[Project Gutenberg]]. == Сылтамалар == {{Навигация |Викиҗыентык = Category:Soap }} * [http://video.yandex.ru/users/ssilberstain/view/2/ Сабынны җитештерү] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100206175825/http://video.yandex.ru/users/ssilberstain/view/2/ |date=2010-02-06 }} {{ref-ru}} * [http://www.soap-making-essentials.com/how-to-make-soap.html Сабынны эшләү] {{ref-en}} [[Төркем:Көндәлек химия]] [[Төркем:Сабын|*]] hf48o60h3inzb1hr4lj7hqj5jvrizo3 3528223 3528218 2022-08-08T19:58:29Z Frhdkazan 3171 {{УК}} wikitext text/x-wiki {{УК}} [[Рәсем:Handmade soap.jpg|thumb|right|250px|Күбекләнгән сабын]] [[Рәсем:Tualetsapo.jpg|right|200px|thumb|Сабын кисәге]] '''Сабын''' — үз эченә [[өслек актив матдә]]ләрне кертүче [[каты җисем|каты]] яки [[сыекча|сыек]] [[матдә]]. Юыныр өчен һәм [[көндәлек химия]]дә кулланыла.<br/> Көнкүрештә сабыннар гадәттә юыну, ваннада юыну һәм башка көнкүреш максатлары өчен кулланыла торган өслек актив матдәләр булып тора. Сәнәгатьтә сабыннар куерткычлар, кайбер шудыртуны тәэмин итә торган сылау матдәләре компонентлары һәм катализаторларның алдан килүчеләре буларак кулланыла.<br/> Сабын химик тоташмаларны миксерда кушып ясалган порошоктан аермалы буларак, майларны нигез белән кушып ясала.<br/> Кеше сабынны меңнәрчә еллар буена кулланып тора. Сабын-сыман әйберләрнең борынгы Вавилонда безнең эрага кадәр 2800 еллар тирәсендә җитештерелүнең шәһадәте бар.<br/> Сабынны Борынгы Римда киң кулланганнар. Алар сабынны үсемлек майларын поташ (K<sub>2</sub>CO<sub>3</sub>) белән эшкәртеп ясаганнар. [[File:NaStearate.png|thumb|right|300px|Каты сабыннарда очрый торган [[натрий стеараты]]ның химик структурасының ике эквивалент сурәте.]] ==Галерея== <gallery widths="200" heights="200"> File:African Black Soap.jpg|[[Dudu-Osun]] – [[Африка|Африкан кара сабыны]]ның популяр типы File:Azul e Branco.JPG|[[Azul e branco сабыны]] – ак-зәңгәр сaбынның кисәге File:Soap P1140887.jpg|[[Франция]]дә, [[Йер]]да кибеттә сатыла торган кул белән ясалган сабыннар File:Savon de Marseille.jpg|Традицион [[Марсель]] сабыны File:Soap Shop, Tübingen (2019).jpg|[[Тюбинген]]да хәзерге заман сабын кибете (2019) File:Pouring lye into water to make soap.jpg|[[Селте]] суда эретелә Wheel Bearing Grease.jpg|Автомобиль кулланышлары өчен сылагычлар составында сабыннар бар </gallery> == Моны да карагыз == == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Дәвам итеп укырга мөмкин == * Donkor, Peter (1986). ''[https://www.slideshare.net/v2zq/yze151 Small-Scale Soapmaking: A Handbook]''. Ebook online at [[SlideShare]]. ISBN 0-946688-37-0. * Dunn, Kevin M. (2010). ''Scientific Soapmaking: The Chemistry of Cold Process''. Clavicula Press. ISBN 978-1-935652-09-0. * Garzena, Patrizia, and Marina Tadiello (2004). ''Soap Naturally: Ingredients, methods and recipes for natural handmade soap''. [http://www.soap-naturally.com/ Online information and Table of Contents]. ISBN 978-0-9756764-0-0/ * Garzena, Patrizia, and Marina Tadiello (2013). ''The Natural Soapmaking Handbook''. [http://www.demetra.com.au/ Online information and Table of Contents]. ISBN 978-0-9874995-0-9/ * Mohr, Merilyn (1979). ''The Art of Soap Making''. A Harrowsmith Contemporary Primer. Firefly Books. ISBN 978-0-920656-03-7. * Spencer, Bob; Practical Action (2005). ''[https://www.countryfarm-lifestyles.com/support-files/soapmaking-how-to-make-soap.pdf SOAPMAKING]''. Ebook online. * Thomssen, E. G., Ph.D. (1922). ''[http://www.gutenberg.org/ebooks/34114 Soap-Making Manual]''. Free ebook at [[Project Gutenberg]]. == Сылтамалар == {{Навигация |Викиҗыентык = Category:Soap }} * [http://video.yandex.ru/users/ssilberstain/view/2/ Сабынны җитештерү] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100206175825/http://video.yandex.ru/users/ssilberstain/view/2/ |date=2010-02-06 }} {{ref-ru}} * [http://www.soap-making-essentials.com/how-to-make-soap.html Сабынны эшләү] {{ref-en}} {{Тышкы сылтамалар}} [[Төркем:Көндәлек химия]] [[Төркем:Сабын|*]] nluf2mz6vg5l4sjfcaj2nlia0krvhjp 3528239 3528223 2022-08-09T08:57:26Z A.Khamidullin 6685 wikitext text/x-wiki {{УК}} [[Рәсем:Handmade soap.jpg|thumb|right|250px|Күбекләнгән сабын]] [[Рәсем:Tualetsapo.jpg|right|200px|thumb|Сабын кисәге]] '''Сабын''' — үз эченә [[өслек актив матдә]]ләрне кертүче [[каты җисем|каты]] яки [[сыекча|сыек]] [[матдә]]. Юыныр өчен һәм [[көндәлек химия]]дә кулланыла.<br/> Көнкүрештә сабыннар гадәттә юыну, ваннада юыну һәм башка көнкүреш максатлары өчен кулланыла торган өслек актив матдәләр булып тора. Сәнәгатьтә сабыннар куерткычлар, кайбер шудыртуны тәэмин итә торган сылау матдәләре компонентлары һәм катализаторларның алдан килүчеләре буларак кулланыла.<br/> Сабын химик тоташмаларны миксерда кушып ясалган порошоктан аермалы буларак, майларны нигез белән кушып ясала.<br/> Кеше сабынны меңнәрчә еллар буена кулланып тора. Сабын-сыман әйберләрнең борынгы Вавилонда безнең эрага кадәр 2800 еллар тирәсендә җитештерелүнең шәһадәте бар.<br/> Сабынны Борынгы Римда киң кулланганнар. Алар сабынны үсемлек майларын поташ (K<sub>2</sub>CO<sub>3</sub>) белән эшкәртеп ясаганнар. [[File:NaStearate.png|thumb|right|300px|Каты сабыннарда очрый торган [[натрий стеараты]]ның химик структурасының ике эквивалент сурәте.]] == Төрләре == * Хуҗалык сабыны (каты, сыек яки порошок сыман) - киҗе-мамык һәм җитен тукымалар уу өчен һәм башка махсус максатлар өчен. * Туалет сабыны — тән, чәчләр юу өчен һәм кырыну өчен. ** Кырыну өчен (сабын таякчыклары, порошок яки крем сыман). ** Баш юу өчен (сыек яки порошок-сыман). * Медицина (мисаллар: дегетле, борлы, карболлы) — дезинфекцияләүче матдәләр белән. * Үсемлекләрне хасталардан һәм корткычлардан саклауның экологик чиста чарасы. ==Галерея== <gallery widths="200" heights="200"> File:African Black Soap.jpg|[[Dudu-Osun]] – [[Африка|Африкан кара сабыны]]ның популяр типы File:Azul e Branco.JPG|[[Azul e branco сабыны]] – ак-зәңгәр сaбынның кисәге File:Soap P1140887.jpg|[[Франция]]дә, [[Йер]]да кибеттә сатыла торган кул белән ясалган сабыннар File:Savon de Marseille.jpg|Традицион [[Марсель]] сабыны File:Soap Shop, Tübingen (2019).jpg|[[Тюбинген]]да хәзерге заман сабын кибете (2019) File:Pouring lye into water to make soap.jpg|[[Селте]] суда эретелә Wheel Bearing Grease.jpg|Автомобиль кулланышлары өчен сылагычлар составында сабыннар бар </gallery> == Моны да карагыз == == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Дәвам итеп укырга мөмкин == * Donkor, Peter (1986). ''[https://www.slideshare.net/v2zq/yze151 Small-Scale Soapmaking: A Handbook]''. Ebook online at [[SlideShare]]. ISBN 0-946688-37-0. * Dunn, Kevin M. (2010). ''Scientific Soapmaking: The Chemistry of Cold Process''. Clavicula Press. ISBN 978-1-935652-09-0. * Garzena, Patrizia, and Marina Tadiello (2004). ''Soap Naturally: Ingredients, methods and recipes for natural handmade soap''. [http://www.soap-naturally.com/ Online information and Table of Contents]. ISBN 978-0-9756764-0-0/ * Garzena, Patrizia, and Marina Tadiello (2013). ''The Natural Soapmaking Handbook''. [http://www.demetra.com.au/ Online information and Table of Contents]. ISBN 978-0-9874995-0-9/ * Mohr, Merilyn (1979). ''The Art of Soap Making''. A Harrowsmith Contemporary Primer. Firefly Books. ISBN 978-0-920656-03-7. * Spencer, Bob; Practical Action (2005). ''[https://www.countryfarm-lifestyles.com/support-files/soapmaking-how-to-make-soap.pdf SOAPMAKING]''. Ebook online. * Thomssen, E. G., Ph.D. (1922). ''[http://www.gutenberg.org/ebooks/34114 Soap-Making Manual]''. Free ebook at [[Project Gutenberg]]. == Сылтамалар == {{Навигация |Викиҗыентык = Category:Soap }} * [http://video.yandex.ru/users/ssilberstain/view/2/ Сабынны җитештерү] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100206175825/http://video.yandex.ru/users/ssilberstain/view/2/ |date=2010-02-06 }} {{ref-ru}} * [http://www.soap-making-essentials.com/how-to-make-soap.html Сабынны эшләү] {{ref-en}} {{Тышкы сылтамалар}} [[Төркем:Көндәлек химия]] [[Төркем:Сабын|*]] au2opvix52nbbz72lk61trwm7g4s2ms 3528246 3528239 2022-08-09T10:54:15Z A.Khamidullin 6685 /* Моны да карагыз */ wikitext text/x-wiki {{УК}} [[Рәсем:Handmade soap.jpg|thumb|right|250px|Күбекләнгән сабын]] [[Рәсем:Tualetsapo.jpg|right|200px|thumb|Сабын кисәге]] '''Сабын''' — үз эченә [[өслек актив матдә]]ләрне кертүче [[каты җисем|каты]] яки [[сыекча|сыек]] [[матдә]]. Юыныр өчен һәм [[көндәлек химия]]дә кулланыла.<br/> Көнкүрештә сабыннар гадәттә юыну, ваннада юыну һәм башка көнкүреш максатлары өчен кулланыла торган өслек актив матдәләр булып тора. Сәнәгатьтә сабыннар куерткычлар, кайбер шудыртуны тәэмин итә торган сылау матдәләре компонентлары һәм катализаторларның алдан килүчеләре буларак кулланыла.<br/> Сабын химик тоташмаларны миксерда кушып ясалган порошоктан аермалы буларак, майларны нигез белән кушып ясала.<br/> Кеше сабынны меңнәрчә еллар буена кулланып тора. Сабын-сыман әйберләрнең борынгы Вавилонда безнең эрага кадәр 2800 еллар тирәсендә җитештерелүнең шәһадәте бар.<br/> Сабынны Борынгы Римда киң кулланганнар. Алар сабынны үсемлек майларын поташ (K<sub>2</sub>CO<sub>3</sub>) белән эшкәртеп ясаганнар. [[File:NaStearate.png|thumb|right|300px|Каты сабыннарда очрый торган [[натрий стеараты]]ның химик структурасының ике эквивалент сурәте.]] == Төрләре == * Хуҗалык сабыны (каты, сыек яки порошок сыман) - киҗе-мамык һәм җитен тукымалар уу өчен һәм башка махсус максатлар өчен. * Туалет сабыны — тән, чәчләр юу өчен һәм кырыну өчен. ** Кырыну өчен (сабын таякчыклары, порошок яки крем сыман). ** Баш юу өчен (сыек яки порошок-сыман). * Медицина (мисаллар: дегетле, борлы, карболлы) — дезинфекцияләүче матдәләр белән. * Үсемлекләрне хасталардан һәм корткычлардан саклауның экологик чиста чарасы. ==Галерея== <gallery widths="200" heights="200"> File:African Black Soap.jpg|[[Dudu-Osun]] – [[Африка|Африкан кара сабыны]]ның популяр типы File:Azul e Branco.JPG|[[Azul e branco сабыны]] – ак-зәңгәр сaбынның кисәге File:Soap P1140887.jpg|[[Франция]]дә, [[Йер]]да кибеттә сатыла торган кул белән ясалган сабыннар File:Savon de Marseille.jpg|Традицион [[Марсель]] сабыны File:Soap Shop, Tübingen (2019).jpg|[[Тюбинген]]да хәзерге заман сабын кибете (2019) File:Pouring lye into water to make soap.jpg|[[Селте]] суда эретелә Wheel Bearing Grease.jpg|Автомобиль кулланышлары өчен сылагычлар составында сабыннар бар </gallery> == Моны да карагыз == * [[Крестовниковлар заводы]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Дәвам итеп укырга мөмкин == * Donkor, Peter (1986). ''[https://www.slideshare.net/v2zq/yze151 Small-Scale Soapmaking: A Handbook]''. Ebook online at [[SlideShare]]. ISBN 0-946688-37-0. * Dunn, Kevin M. (2010). ''Scientific Soapmaking: The Chemistry of Cold Process''. Clavicula Press. ISBN 978-1-935652-09-0. * Garzena, Patrizia, and Marina Tadiello (2004). ''Soap Naturally: Ingredients, methods and recipes for natural handmade soap''. [http://www.soap-naturally.com/ Online information and Table of Contents]. ISBN 978-0-9756764-0-0/ * Garzena, Patrizia, and Marina Tadiello (2013). ''The Natural Soapmaking Handbook''. [http://www.demetra.com.au/ Online information and Table of Contents]. ISBN 978-0-9874995-0-9/ * Mohr, Merilyn (1979). ''The Art of Soap Making''. A Harrowsmith Contemporary Primer. Firefly Books. ISBN 978-0-920656-03-7. * Spencer, Bob; Practical Action (2005). ''[https://www.countryfarm-lifestyles.com/support-files/soapmaking-how-to-make-soap.pdf SOAPMAKING]''. Ebook online. * Thomssen, E. G., Ph.D. (1922). ''[http://www.gutenberg.org/ebooks/34114 Soap-Making Manual]''. Free ebook at [[Project Gutenberg]]. == Сылтамалар == {{Навигация |Викиҗыентык = Category:Soap }} * [http://video.yandex.ru/users/ssilberstain/view/2/ Сабынны җитештерү] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100206175825/http://video.yandex.ru/users/ssilberstain/view/2/ |date=2010-02-06 }} {{ref-ru}} * [http://www.soap-making-essentials.com/how-to-make-soap.html Сабынны эшләү] {{ref-en}} {{Тышкы сылтамалар}} [[Төркем:Көндәлек химия]] [[Төркем:Сабын|*]] sg83eh0krg4bxhgastkm8i2v4olnq5j 3528257 3528246 2022-08-09T11:26:06Z A.Khamidullin 6685 /* Моны да карагыз */ wikitext text/x-wiki {{УК}} [[Рәсем:Handmade soap.jpg|thumb|right|250px|Күбекләнгән сабын]] [[Рәсем:Tualetsapo.jpg|right|200px|thumb|Сабын кисәге]] '''Сабын''' — үз эченә [[өслек актив матдә]]ләрне кертүче [[каты җисем|каты]] яки [[сыекча|сыек]] [[матдә]]. Юыныр өчен һәм [[көндәлек химия]]дә кулланыла.<br/> Көнкүрештә сабыннар гадәттә юыну, ваннада юыну һәм башка көнкүреш максатлары өчен кулланыла торган өслек актив матдәләр булып тора. Сәнәгатьтә сабыннар куерткычлар, кайбер шудыртуны тәэмин итә торган сылау матдәләре компонентлары һәм катализаторларның алдан килүчеләре буларак кулланыла.<br/> Сабын химик тоташмаларны миксерда кушып ясалган порошоктан аермалы буларак, майларны нигез белән кушып ясала.<br/> Кеше сабынны меңнәрчә еллар буена кулланып тора. Сабын-сыман әйберләрнең борынгы Вавилонда безнең эрага кадәр 2800 еллар тирәсендә җитештерелүнең шәһадәте бар.<br/> Сабынны Борынгы Римда киң кулланганнар. Алар сабынны үсемлек майларын поташ (K<sub>2</sub>CO<sub>3</sub>) белән эшкәртеп ясаганнар. [[File:NaStearate.png|thumb|right|300px|Каты сабыннарда очрый торган [[натрий стеараты]]ның химик структурасының ике эквивалент сурәте.]] == Төрләре == * Хуҗалык сабыны (каты, сыек яки порошок сыман) - киҗе-мамык һәм җитен тукымалар уу өчен һәм башка махсус максатлар өчен. * Туалет сабыны — тән, чәчләр юу өчен һәм кырыну өчен. ** Кырыну өчен (сабын таякчыклары, порошок яки крем сыман). ** Баш юу өчен (сыек яки порошок-сыман). * Медицина (мисаллар: дегетле, борлы, карболлы) — дезинфекцияләүче матдәләр белән. * Үсемлекләрне хасталардан һәм корткычлардан саклауның экологик чиста чарасы. ==Галерея== <gallery widths="200" heights="200"> File:African Black Soap.jpg|[[Dudu-Osun]] – [[Африка|Африкан кара сабыны]]ның популяр типы File:Azul e Branco.JPG|[[Azul e branco сабыны]] – ак-зәңгәр сaбынның кисәге File:Soap P1140887.jpg|[[Франция]]дә, [[Йер]]да кибеттә сатыла торган кул белән ясалган сабыннар File:Savon de Marseille.jpg|Традицион [[Марсель]] сабыны File:Soap Shop, Tübingen (2019).jpg|[[Тюбинген]]да хәзерге заман сабын кибете (2019) File:Pouring lye into water to make soap.jpg|[[Селте]] суда эретелә Wheel Bearing Grease.jpg|Автомобиль кулланышлары өчен сылагычлар составында сабыннар бар </gallery> == Моны да карагыз == * [[Крестовниковлар заводы]] * [[Модест Киттары|Модест Яков улы Киттары]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Дәвам итеп укырга мөмкин == * Donkor, Peter (1986). ''[https://www.slideshare.net/v2zq/yze151 Small-Scale Soapmaking: A Handbook]''. Ebook online at [[SlideShare]]. ISBN 0-946688-37-0. * Dunn, Kevin M. (2010). ''Scientific Soapmaking: The Chemistry of Cold Process''. Clavicula Press. ISBN 978-1-935652-09-0. * Garzena, Patrizia, and Marina Tadiello (2004). ''Soap Naturally: Ingredients, methods and recipes for natural handmade soap''. [http://www.soap-naturally.com/ Online information and Table of Contents]. ISBN 978-0-9756764-0-0/ * Garzena, Patrizia, and Marina Tadiello (2013). ''The Natural Soapmaking Handbook''. [http://www.demetra.com.au/ Online information and Table of Contents]. ISBN 978-0-9874995-0-9/ * Mohr, Merilyn (1979). ''The Art of Soap Making''. A Harrowsmith Contemporary Primer. Firefly Books. ISBN 978-0-920656-03-7. * Spencer, Bob; Practical Action (2005). ''[https://www.countryfarm-lifestyles.com/support-files/soapmaking-how-to-make-soap.pdf SOAPMAKING]''. Ebook online. * Thomssen, E. G., Ph.D. (1922). ''[http://www.gutenberg.org/ebooks/34114 Soap-Making Manual]''. Free ebook at [[Project Gutenberg]]. == Сылтамалар == {{Навигация |Викиҗыентык = Category:Soap }} * [http://video.yandex.ru/users/ssilberstain/view/2/ Сабынны җитештерү] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100206175825/http://video.yandex.ru/users/ssilberstain/view/2/ |date=2010-02-06 }} {{ref-ru}} * [http://www.soap-making-essentials.com/how-to-make-soap.html Сабынны эшләү] {{ref-en}} {{Тышкы сылтамалар}} [[Төркем:Көндәлек химия]] [[Төркем:Сабын|*]] r1qmg0hvbqxexuuye92tbzotl2vj362 Рәҗәп Таййип Әрдоган 0 19842 3528234 3523225 2022-08-09T07:24:09Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ {{Зур егермелек илләре башлыклары}} wikitext text/x-wiki {{Шәхес | исем = Рәҗәп Таййип Әрдоган<br />{{lang-tr|Recep Tayyip Erdoğan}} | рәсем = | рәсем_зурлыгы = | alt = <!--рәсемгә курсорны куйганда чыга торган язу--> | рәсем язуы = | тулы исем = | һөнәр = сәясәтче, Төркия президенты | туу датасы = 26.02.1954 | туу җире = [[Истанбул]], [[Төркия]] | гражданлык = | милләт = төрек-месхет (грузин чыгышлы) | дине = [[мөселман]]-[[сөнни]] | үлем датасы = | үлем җире = | әти = Әхмәт Әрдоган | әни = Тәңзилә Әрдоган | ир = | хатын = Әминә Әрдоган | балалар = Әхмәт Борак, Нәҗметдин Билял, Әсра, Сүмәйя | бүләк һәм премияләр =Recep Tayyip Erdoğan signature.png | сайт = [http://www.rte.gen.tr/ Рәҗәп Таййип Әрдоган]<br />[http://www.basbakanlik.gov.tr/ Премьер-министрлык] | башка мәгълүмат = [[File:Recep Tayyip Erdoğan signature.png|100px]] }} '''Рәҗәп Таййип Әрдоган''' ([[26 февраль]], [[1954 ел]], [[Истанбул]]) — [[Төркия]]нең премьер-министры (''[[2003 ел]]ның [[14 март]]ы - [[2014 ел]]ның [[28 август]]ы''), Төркиянең президенты (''[[2014 ел]]ның [[28 август]]ыннан''). AK Партиянең җитәкчесе. == Биография == === Тууы === Ата-анасы чыгышлары буенча [[Төркия]]нең Ризә төбәгендәге Гүнәйсу районыннан. [[1954 ел]]ның [[26 февраль|26 февралендә]] [[Истанбул]]да дөньяга килә. [[2004 ел]]ның [[11 август]]ында [[Грузия]]гә сәфәре вакытында ата-анасының [[Батум]]нан күченгән [[грузиннар|грузин]] гаиләсе булганлыгын әйтә. === Белеме === [[1973 ел]]да Истанбул имам хатыйблар лицеен тәмамлый. Ул елларда имам хатыйб лицейларын тәмамлаучыларга югары белем алыр өчен имтиханнарга керү рөхсәте булмау сәбәпле ул шулай ук Әюп лицеенда да имтиханнар тапшыра һәм аны бетергән булып та санала. [[1981 ел]]да [[Мармара университеты]]ның икътисад һәм сәүдә белеме факультетын тәмамлый. == Сәяси эшчәнлеге == [[1984 ел]]да Әрдоган Истанбулның Бәйоглу районындагы Иминлек фиркасе бүлегенең рәисе, [[1985 ел]]да - партиянең Истанбул бүлегенең рәисе була. [[1994 ел]]да Истанбул мэры буларак сайлана. [[2001 ел]]ның июль аенда Әрдоган [[Бинали Йылдырым]] белән бергә<ref>[http://www.haberturk.com/gundem/haber/1241795-binali-yildirim-kimdir Binali Yıldırım'ın hayatı ve biyografisi]{{ref-tr}}</ref> Гаделлек һәм алгарыш партиясен кора. [[2003]]-[[2014 ел]]ларда Төркия премьер-министры вазифасын үти. [[2014 ел]]ның [[28 август]]ыннан 51.79% тавыш белән Рәҗәп Таййип Әрдоган гражданнарның туры сайлавы аша [[Төркия]] президенты вазифасына сайланды. [[2017 ел]]ның [[16 апрель|16 апрелендә]] узган референдумда «''Сез илнең президент идарәсенә күчүен телисезме ?''» дигән сорауга сайлаучыларның 51,41 проценты уңай җавап бирде. Референдум нәтиҗәләре буенча, илдә хакимиятнең күп өлеше президентка күчә. [[2017 ел]]ның [[21 май|21 маенда]] [[Гаделлек һәм үсеш фиркасе|Гаделлек һәм тәрәккыят (''алгарыш, үсеш'') фиркасенең]] чираттан тыш узган корылтаенда фирка рәисе итеп сайланды. Эрдоган бердәнбер намзәт булып, 1470 делегатның 1414е аның өчен тавыш бирде. Эрдоганга кадәр премьер-министр [[Бинали Йылдырым]] фирка рәисе иде<ref>[https://www.azatliq.org/a/28500781.html Төркия президенты Рәҗәп Эрдоган хакимияттәге фирка рәисе итеп сайланды. Азатлык Радиосы, 21.05.2017]</ref>. [[2018 ел]]ның [[24 июнь|24 июнендә]] вакытыннан алда узган [[Төркиядә президент сайлаулары (2018)|президент сайлауларында]] сайлаучыларның 52.59% тавышын җыеп, янәдән {{байраклаштыру|Төркия}}нең президенты булып сайлана. Бер үк вакытта дәүләт башлыгы да, хөкүмәт башлыгы да булып тора.<ref>[http://www.hurriyetdailynews.com/turkey-elections-2018/ June 24, 2018, Presidential Election Results]</ref> [[2018 ел]]ның [[9 июль|9 июлендә]] яңадан президент вазифасына керешә. Президент буларак, югары вазифалы затларны билгели, парламентны тарата ала һәм гадәттән тыш хәл кертү турында игълан итә алачак<ref>[https://www.azatliq.org/a/29352498.html Эрдоган яңадан президентлыкка керешә, Төркиядә яңа идарә формасы башлана.] [[Азатлык радиосы]], 09.07.2018</ref>. [[File:2014 Turkish Presidential Election.png|thumb|center|500px|Илләр буенча купчелек тавышлар бирү. Сары - Рәҗәп Таййип Әрдоган, [[шәмәхә төс|шәмәхә]] - Сәлахеттин Демирташ , кызыл - Экмелетдин Иһсаноглу]] Рәҗәп Таййип Әрдоган - [[Мәскәү дәүләт халыкара мөнәсәбәтләр институты]]<nowiki/>ның Шәрәфле Докторы (2011) <ref>[http://www.vesti.ru/doc.html?id=436776&cid=5 Эрдоган стал почетным доктором МГИМО], Вести.ру</ref> {| class="graytable" |+ | width="30%" align="center"| | width="30%" align="center"| |- | align="center"|[[Русия]] һәм [[Төркия]] сөйләшүләре, 2014 елның 1 декабре. | align="center"|Рәҗәп Таййип Әрдоган һәм [[Владимир Путин]], 2014 елның 1 декабре. |} == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} {{start box}} {{succession box|before=[[Абдуллаһ Гүл]]|after=?|years=[[2014]] —|title=[[Төркия]] президенты}} {{end box}} {{Төркия президентлары}}{{Зур егермелек илләре башлыклары}} {{DEFAULTSORT:Әрдоган, Рәҗәп Таййип}} [[Төркем:Төркия сәясәтчеләре]] [[Төркем:Төркия премьер-министрлары]] [[Төркем:Төркия президентлары]] [[Төркем:Гейдар Алиев ордены кавалерлары]] qmtar5k8pnmhsjqpo8lmkk6g4aica8i 3528236 3528234 2022-08-09T08:15:19Z Frhdkazan 3171 {{УК}} wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Рәҗәп Таййип Әрдоган''' ([[26 февраль]], [[1954 ел]], [[Истанбул]]) — [[Төркия]]нең премьер-министры (''[[2003 ел]]ның [[14 март]]ы - [[2014 ел]]ның [[28 август]]ы''), Төркиянең президенты (''[[2014 ел]]ның [[28 август]]ыннан''). AK Партиянең җитәкчесе. == Биография == === Тууы === Ата-анасы чыгышлары буенча [[Төркия]]нең Ризә төбәгендәге Гүнәйсу районыннан. [[1954 ел]]ның [[26 февраль|26 февралендә]] [[Истанбул]]да дөньяга килә. [[2004 ел]]ның [[11 август]]ында [[Грузия]]гә сәфәре вакытында ата-анасының [[Батум]]нан күченгән [[грузиннар|грузин]] гаиләсе булганлыгын әйтә. === Белеме === [[1973 ел]]да Истанбул имам хатыйблар лицеен тәмамлый. Ул елларда имам хатыйб лицейларын тәмамлаучыларга югары белем алыр өчен имтиханнарга керү рөхсәте булмау сәбәпле ул шулай ук Әюп лицеенда да имтиханнар тапшыра һәм аны бетергән булып та санала. [[1981 ел]]да [[Мармара университеты]]ның икътисад һәм сәүдә белеме факультетын тәмамлый. == Сәяси эшчәнлеге == [[1984 ел]]да Әрдоган Истанбулның Бәйоглу районындагы Иминлек фиркасе бүлегенең рәисе, [[1985 ел]]да - партиянең Истанбул бүлегенең рәисе була. [[1994 ел]]да Истанбул мэры буларак сайлана. [[2001 ел]]ның июль аенда Әрдоган [[Бинали Йылдырым]] белән бергә<ref>[http://www.haberturk.com/gundem/haber/1241795-binali-yildirim-kimdir Binali Yıldırım'ın hayatı ve biyografisi]{{ref-tr}}</ref> Гаделлек һәм алгарыш партиясен кора. [[2003]]-[[2014 ел]]ларда Төркия премьер-министры вазифасын үти. [[2014 ел]]ның [[28 август]]ыннан 51.79% тавыш белән Рәҗәп Таййип Әрдоган гражданнарның туры сайлавы аша [[Төркия]] президенты вазифасына сайланды. [[2017 ел]]ның [[16 апрель|16 апрелендә]] узган референдумда «''Сез илнең президент идарәсенә күчүен телисезме ?''» дигән сорауга сайлаучыларның 51,41 проценты уңай җавап бирде. Референдум нәтиҗәләре буенча, илдә хакимиятнең күп өлеше президентка күчә. [[2017 ел]]ның [[21 май|21 маенда]] [[Гаделлек һәм үсеш фиркасе|Гаделлек һәм тәрәккыят (''алгарыш, үсеш'') фиркасенең]] чираттан тыш узган корылтаенда фирка рәисе итеп сайланды. Эрдоган бердәнбер намзәт булып, 1470 делегатның 1414е аның өчен тавыш бирде. Эрдоганга кадәр премьер-министр [[Бинали Йылдырым]] фирка рәисе иде<ref>[https://www.azatliq.org/a/28500781.html Төркия президенты Рәҗәп Эрдоган хакимияттәге фирка рәисе итеп сайланды. Азатлык Радиосы, 21.05.2017]</ref>. [[2018 ел]]ның [[24 июнь|24 июнендә]] вакытыннан алда узган [[Төркиядә президент сайлаулары (2018)|президент сайлауларында]] сайлаучыларның 52.59% тавышын җыеп, янәдән {{байраклаштыру|Төркия}}нең президенты булып сайлана. Бер үк вакытта дәүләт башлыгы да, хөкүмәт башлыгы да булып тора.<ref>[http://www.hurriyetdailynews.com/turkey-elections-2018/ June 24, 2018, Presidential Election Results]</ref> [[2018 ел]]ның [[9 июль|9 июлендә]] яңадан президент вазифасына керешә. Президент буларак, югары вазифалы затларны билгели, парламентны тарата ала һәм гадәттән тыш хәл кертү турында игълан итә алачак<ref>[https://www.azatliq.org/a/29352498.html Эрдоган яңадан президентлыкка керешә, Төркиядә яңа идарә формасы башлана.] [[Азатлык радиосы]], 09.07.2018</ref>. [[File:2014 Turkish Presidential Election.png|thumb|center|500px|Илләр буенча купчелек тавышлар бирү. Сары - Рәҗәп Таййип Әрдоган, [[шәмәхә төс|шәмәхә]] - Сәлахеттин Демирташ , кызыл - Экмелетдин Иһсаноглу]] Рәҗәп Таййип Әрдоган - [[Мәскәү дәүләт халыкара мөнәсәбәтләр институты]]<nowiki/>ның Шәрәфле Докторы (2011) <ref>[http://www.vesti.ru/doc.html?id=436776&cid=5 Эрдоган стал почетным доктором МГИМО], Вести.ру</ref> {| class="graytable" |+ | width="30%" align="center"| | width="30%" align="center"| |- | align="center"|[[Русия]] һәм [[Төркия]] сөйләшүләре, 2014 елның 1 декабре. | align="center"|Рәҗәп Таййип Әрдоган һәм [[Владимир Путин]], 2014 елның 1 декабре. |} == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} {{start box}} {{succession box|before=[[Абдуллаһ Гүл]]|after=?|years=[[2014]] —|title=[[Төркия]] президенты}} {{end box}} {{Төркия президентлары}}{{Зур егермелек илләре башлыклары}} {{DEFAULTSORT:Әрдоган, Рәҗәп Таййип}} [[Төркем:Төркия сәясәтчеләре]] [[Төркем:Төркия премьер-министрлары]] [[Төркем:Төркия президентлары]] [[Төркем:Гейдар Алиев ордены кавалерлары]] 2uf5zhp0nkavmt5274ne7jdv6sknf61 3528237 3528236 2022-08-09T08:15:50Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Рәҗәп Таййип Әрдоган''' ([[26 февраль]], [[1954 ел]], [[Истанбул]]) — [[Төркия]]нең премьер-министры (''[[2003 ел]]ның [[14 март]]ы - [[2014 ел]]ның [[28 август]]ы''), Төркиянең президенты (''[[2014 ел]]ның [[28 август]]ыннан''). AK Партиянең җитәкчесе. == Биография == === Тууы === Ата-анасы чыгышлары буенча [[Төркия]]нең Ризә төбәгендәге Гүнәйсу районыннан. [[1954 ел]]ның [[26 февраль|26 февралендә]] [[Истанбул]]да дөньяга килә. [[2004 ел]]ның [[11 август]]ында [[Грузия]]гә сәфәре вакытында ата-анасының [[Батум]]нан күченгән [[грузиннар|грузин]] гаиләсе булганлыгын әйтә. === Белеме === [[1973 ел]]да Истанбул имам хатыйблар лицеен тәмамлый. Ул елларда имам хатыйб лицейларын тәмамлаучыларга югары белем алыр өчен имтиханнарга керү рөхсәте булмау сәбәпле ул шулай ук Әюп лицеенда да имтиханнар тапшыра һәм аны бетергән булып та санала. [[1981 ел]]да [[Мармара университеты]]ның икътисад һәм сәүдә белеме факультетын тәмамлый. == Сәяси эшчәнлеге == [[1984 ел]]да Әрдоган Истанбулның Бәйоглу районындагы Иминлек фиркасе бүлегенең рәисе, [[1985 ел]]да - партиянең Истанбул бүлегенең рәисе була. [[1994 ел]]да Истанбул мэры буларак сайлана. [[2001 ел]]ның июль аенда Әрдоган [[Бинали Йылдырым]] белән бергә<ref>[http://www.haberturk.com/gundem/haber/1241795-binali-yildirim-kimdir Binali Yıldırım'ın hayatı ve biyografisi]{{ref-tr}}</ref> Гаделлек һәм алгарыш партиясен кора. [[2003]]-[[2014 ел]]ларда Төркия премьер-министры вазифасын үти. [[2014 ел]]ның [[28 август]]ыннан 51.79% тавыш белән Рәҗәп Таййип Әрдоган гражданнарның туры сайлавы аша [[Төркия]] президенты вазифасына сайланды. [[2017 ел]]ның [[16 апрель|16 апрелендә]] узган референдумда «''Сез илнең президент идарәсенә күчүен телисезме ?''» дигән сорауга сайлаучыларның 51,41 проценты уңай җавап бирде. Референдум нәтиҗәләре буенча, илдә хакимиятнең күп өлеше президентка күчә. [[2017 ел]]ның [[21 май|21 маенда]] [[Гаделлек һәм үсеш фиркасе|Гаделлек һәм тәрәккыят (''алгарыш, үсеш'') фиркасенең]] чираттан тыш узган корылтаенда фирка рәисе итеп сайланды. Эрдоган бердәнбер намзәт булып, 1470 делегатның 1414е аның өчен тавыш бирде. Эрдоганга кадәр премьер-министр [[Бинали Йылдырым]] фирка рәисе иде<ref>[https://www.azatliq.org/a/28500781.html Төркия президенты Рәҗәп Эрдоган хакимияттәге фирка рәисе итеп сайланды. Азатлык Радиосы, 21.05.2017]</ref>. [[2018 ел]]ның [[24 июнь|24 июнендә]] вакытыннан алда узган [[Төркиядә президент сайлаулары (2018)|президент сайлауларында]] сайлаучыларның 52.59% тавышын җыеп, янәдән {{байраклаштыру|Төркия}}нең президенты булып сайлана. Бер үк вакытта дәүләт башлыгы да, хөкүмәт башлыгы да булып тора.<ref>[http://www.hurriyetdailynews.com/turkey-elections-2018/ June 24, 2018, Presidential Election Results]</ref> [[2018 ел]]ның [[9 июль|9 июлендә]] яңадан президент вазифасына керешә. Президент буларак, югары вазифалы затларны билгели, парламентны тарата ала һәм гадәттән тыш хәл кертү турында игълан итә алачак<ref>[https://www.azatliq.org/a/29352498.html Эрдоган яңадан президентлыкка керешә, Төркиядә яңа идарә формасы башлана.] [[Азатлык радиосы]], 09.07.2018</ref>. [[File:2014 Turkish Presidential Election.png|thumb|center|500px|Илләр буенча купчелек тавышлар бирү. Сары - Рәҗәп Таййип Әрдоган, [[шәмәхә төс|шәмәхә]] - Сәлахеттин Демирташ , кызыл - Экмелетдин Иһсаноглу]] Рәҗәп Таййип Әрдоган - [[Мәскәү дәүләт халыкара мөнәсәбәтләр институты]]<nowiki/>ның Шәрәфле Докторы (2011) <ref>[http://www.vesti.ru/doc.html?id=436776&cid=5 Эрдоган стал почетным доктором МГИМО], Вести.ру</ref> {| class="graytable" |+ | width="30%" align="center"| | width="30%" align="center"| |- | align="center"|[[Русия]] һәм [[Төркия]] сөйләшүләре, 2014 елның 1 декабре. | align="center"|Рәҗәп Таййип Әрдоган һәм [[Владимир Путин]], 2014 елның 1 декабре. |} == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} {{start box}} {{succession box|before=[[Абдуллаһ Гүл]]|after=?|years=[[2014]] —|title=[[Төркия]] президенты}} {{end box}} {{Төркия президентлары}}{{Зур егермелек илләре башлыклары}} {{DEFAULTSORT:Әрдоган, Рәҗәп Таййип}} [[Төркем:Төркия сәясәтчеләре]] [[Төркем:Төркия премьер-министрлары]] [[Төркем:Төркия президентлары]] [[Төркем:Гейдар Алиев ордены кавалерлары]] [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] qh2a2zow7q1hv4rts0u81jtt5t4vall Эрнест Резерфорд 0 20160 3528268 2354673 2022-08-09T11:58:19Z A.Khamidullin 6685 wikitext text/x-wiki {{Шәхес | исем = Эрнест Резерфорд | рәсем = | рәсем_зурлыгы = | alt = <!--рәсемгә курсорны куйганда чыга торган язу--> | рәсем язуы = | тулы исем = Ernest Rutherford | һөнәр = галим, физик | туу датасы = 30.08.1871 | туу җире = Спринг Грув, [[Яңа Зеландия]] | гражданлык = | милләт = | үлем датасы = 19.10.1937 | үлем җире = [[Кембриҗ (Англия)]] | әти = | әни = | ир = | хатын = | балалар = | бүләк һәм премияләр = [[Химия буенча Нобель бүләге]] ([[1908 ел|1908]]) | сайт = | башка мәгълүмат = }} '''Эрне́ст Ре́зерфорд''' ({{lang-en|Ernest Rutherford}}; [[1871 ел]]ның [[30 август]]ы, Спринг Грув — [[1937 ел]]ның [[19 октябрь|19 октябре]], [[Кембриҗ]]) — [[Бөекбритания|британ]] физигы. [[Яңа Зеландия]]дә туган. [[Төш физикасы]]ның «атасы» буларак мәгълүм. [[Химия буенча Нобель бүләге]] лауреаты ([[1908 ел|1908]]). == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} {{Rq|stub}} {{commonscat|Ernest Rutherford}} [[Төркем:Бөекбритания физиклары]] [[Төркем:Химия өлкәсендә Нобель премиясе лауреатлары]] jf43tv2a3sdis8534rafdhhxey6yln8 Әзербайҗан 0 23559 3528086 3524291 2022-08-08T13:28:36Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{TwinCYR|Azärbaycan}} {{ДәүләтВМ}} '''Әзербайҗан''' (рәсми исем ''Әзербайҗан Республикасы'', {{lang-az|Azərbaycan Respublikası}}, آذربایجان جمهوریاتی) — [[Кавказ арты]] регионының көнчыгыш өлешендә, [[Каспий диңгезе]]нең көнбатыш ярында урнашкан дәүләт. Төньякта [[Россия]] ([[Дагстан]]) һәм [[Гөрҗистан]] ([[Квемо-Картли]] һәм [[Кахети]]) белән, көнбатышта [[Әрмәнстан]] һәм көньякта [[Иран]] белән чиктәш. Әзербайҗанның эксклавы булган [[Нахчыван Автономияле Республикасы]] төньякта Әрмәнстан, көньякта Иран һәм көнбатышта [[Төркия]] белән чиктәш. Әзербайҗан территориясенең бер өлеше [[Танылмаган дәүләтләр|танылмаган]] [[Таулы Карабаг Республикасы]], бер өлеше ([[Кәрки (авыл)|Кәрки]], [[Бархударлы]], [[Югары Әскипара]]) Әрмәнстан контроле астында. Үз чиратында Әзербайҗан Әрмәнстан территориясендәге [[Арцвашен]] эксклавын контроль астында тота. Башкаласы — [[Бакы]] шәһәре. == География == === Чиктәшлек === {| class="wikitable" ! Як!!Ил |- |Төньяк|| [[Гөрҗистан]], [[Россия]] |- |Көнчыгыш|| [[Каспий диңгезе]] |- |Көньяк|| [[Иран]] |- |Көнбатыш|| [[Әрмәнстан]] |- |} Әзербайҗан төньяктан [[Кавказ таулары]] белән читләнгән. Әзербайҗанның төп өлеше Зур Кавказ һәм Кече Кавказ таулары көньяк-көнчыгыш өлешләрендә урнашкан. Көньякта Урта Аракс түбәнлеге һәм аның көньяк тармагы бар, көньяк-көнбатышта исә Талыш таулары урнашканнар.[[Каспий диңгезе]]нең ярлары аз ергаланган. Яр сызыгы озынлыгы якынча 800 километрны тәшкил итә. Эре ярымутраулары — Апшерон, Кура борыны, Сара; култыклары — Апшерон, Кызылагач, Бакы култыкчасы; эре утраулары — Артём, Жилой. === Климат === Әзербайҗан, күбесенчә субтропик зонада булса да, анда шулай ук коры вә дымлы субтропик климатыннан алып тау тундрасы климатына кадәр булган климатны очрашырга мөмкин. Июльнең уртача температурасы — 25–27&nbsp;°C, гыйнварныкы — түбәнлекләрдә 0 дан +3&nbsp;°C кача, тауларда — −10&nbsp;°C кача. Иң эссе температура — 40–43&nbsp;°C, иң суык температура — −33&nbsp;°C. Явым-төшемнәр үтә тигезсез бүленгәннәр. Еллык явым-төшемнәр күләме — 200 дән 1800 гәчә мм. === Һидрография === Әзербайҗан территориясы буйлап 8400 елга ага, алардан 850 елганың озынлыгы 5 км артык. 24 елганың озынлыгы 100 км артык. Эре елгалар — [[Күрә]] (Күр) вә аның төп кушылдыгы — [[Аракс]]. Якынча 250 күл бар (иң эреләр — Гаҗикабул һәм Бөекшур). Туфрагы — болын соры, тозлы, болын сазлык һ.б. === Хайваннар һәм үсемлекләр дөньясы === Үсемлекләр дөньясы күптөрлеле — 4100 төрдән артык. Түбәнлекләрне чүл вә ярымчүл үсемлекләре, күбрәк куаклыклар, Кура-Аракс түбәнлегенең тозлы җирләрендә тозлак үләне киң таралган, тау итәкләрендәге тигезлекләрдә әрем һәм әрем-кылган үсә. Урманнар мәйданы 1146 мең гектар. 2200–2500 м биеклекләрдә субальп вә альп болыннар бар. Хайваннар дөньясы төрле-төрле: сөйрәлүчеләр, кимерүчеләр, кыргый [[дуңгыз]], нутрия, янутсыман эт, җәйран, барс, аю, кыргавыл, кәклик, каз һәм үрдәксыманнар. Каспий диңгезе вә Кура елгасы балыкларга (сөләйман, мәрсин, укбаш, кырпы балыклары) мул. Закаталы, Турианчәй, Кызылагач, Ширван һ.б. тыюлыклар бар.<!-- [[Рәсем:Физ. карта Азербайджана.png|thumb|right|300px|Физическая карта Азербайджана]]--> == Тарих == Әзербайҗан палеолит дәвереннән кешеләр яшәве мәгълүм. Борынгы заманнарда хәзерге Әзербайҗан җирләрендә яшәгән күп кенә кабиләләр (каспийлар, кадусыйлар, албаннар) тарихи үсеш процессында кабилә иттифакларына берләшеп, соңрак беренче дәүләт берәмлекләргә нигез булганнар. [[IX гасыр (б.э.к.)|Безнең эрага кадәр IX гасырында]] Мана патшалыгы, ә б.э.к. VII гасырның азагында [[Мидия]] дәүләте барлыкка килде. Б.э.к. VI гасырында хакимият [[Ахәменид дәүләте|Ахәменидләр]] кулына күчте. Бу дәүләтне [[Искәндәр Зөлкарнәйн]] чирүе тар-мар иткәч, Атропатена дәүләте барлыкка килде. Б.э.к. III–II гасырларда хәзерге Азәрбайҗан җирләре [[Кавказ Албаниясе]] исеме астында мәгълүм булганнар. === Урта гасырлар === VIII гасыр башында Әзербайҗан [[Гарәп хәлифлеге]] кулына күчте, [[ислам]] дине тарала башлады. XI гасырның уртасында Әзербайҗанга [[Сәлҗуклар|сәлҗүкләр]] басып керә. 12 гасырда [[Бөек Сәлҗук дәүләте]] үз көчен югалткан, Илдегезидләр дәүләте барлыкка килгән. XIII гасырның башында ул Харәзмшаһлар тарафыннан юк ителгән. Якынча шул ук вакытта, Әзербайҗанга монголлар, XIV гасырның азагында [[Әмир Тимер]] гаскәрләре басып кергәннәр. XIV–XV гасырларда Ширваншаһлар патшалыгы көчәйде. Кара куюнлылар вә Ак куюнлылар дәүләтләре барлыкка килделәр. Сәүдә үсеш алды. [[Сәфәвиләр]] дәүләте (XVI гасыр) дәверендә халык хуҗалыгынең һәм мәдәниятенең күтерелүе булганн. Шаһ Әббас ІІ (1587–1629 елларда хакимлек иткән) Сәфәвиләр дәүләте башкаласының Ирандагы [[Исфаһан]]га күчереше нәтиҗәсендә Әзербайҗан Иранның чик өлкәсенә әверелгән.  [[File:1ST AZ REP.GIF|thumb|АХҖ тышкы эшләр министрлыгы тарафыннан [[Париж тынычлык конференциясе]]ндә тәкъдим ителгән АХҖ харитасы (1919 ел)<ref><nowiki>{{Китап:The Azerbaijani Turks: power and identity under Russian rule}} <blockquote>Official Map Issued by Azerbaijan Democratic Republic, 1919 (88 нче бит)</blockquote></nowiki></ref>]] === Яңа вакыт === XVIII гасыр башында [[Кавказ]] артына ия булу өчен [[Госманлы империясе|Госман империясе]] һәм [[Иран]] арасындагы көрәш көчәйде. XIX гасырда шул көрәшкә [[Россия империясе]] дә кушылган. [[1805]]–[[1813]] һәм [[1826]]–[[1828]] еллардагы [[Россия]]–[[Иран]] сугышлары нәтиҗәсендә Әзербайҗанның зур өлеше [[Россия]] составына керде. [[Россия]] белән [[Иран]] арасындагы Гөлстан шартнамәсе нигезендә билгелнгән Әзербайҗанның көньяк чикләре хәзер дә гамәлдә тора.   [[1917 ел]]ның ноябрьдә шура хакимияте урнаштырылган. [[1918]] елның [[Кавказ]] арты демократик федератив республикасы барлыкка килгән, әмма ул, милләтара каршылыклар булуы сәбәпле таркалды һәм [[1918]] елның [[28 май|28 маенда]] [[Әзербайҗан Демократик Җөмһүрияте|Әзербайҗан Республикасы]] игълан ителде. [[1920]] елның [[27 апрель|27 апрелендә]] Әзербайҗанга Кызыл Гаскәр өлешләре бәреп керә һәм икенче көнне [[Әзербайҗан Совет Социалистик Республикасы]] игълан ителде.   [[1922 ел]]ның [[12 март]]ында Әзербайҗан [[Кавказ]] арты Совет Федератив Социалистик Республикасы (ЗСФСР), соңрак, ул юкка чыгарылгач (1936), союздаш республика сыйфатында [[СССР]] составына кертелде. [[1991 ел]]ның февралендә исеме Әзербайҗан Республикасы итеп үзгәртелде. 1991 елның [[30 август]]ында Әзербайҗанның Югары Шурасы дәүләт мөстәкыйльлеге турында декларацияне кабул иткән. [[1988 ел]]да Таулы Карабаг сәбәпле Әзербайҗан һәм [[Әрмән Совет Социалистик Республикасы|Әрмәнстан]] арасында килеп чыккан низаг кораллы бәрелешләргә әйләнеп китте. [[1994]] елның маеннан вакытлы солых төзелә, мәсьәләне тыныч хәл итү турында бәхәсләр башланды.   == Халык == {| class="wikitable" |+Әзербайҗан халкының милли составы<br />(җанисәпләренең рәсми мәгълүматлары буенча<ref name="Azer2009">{{Citation |title=Переписи населения Азербайджана 1979, 1989, 1999, 2009 годов |url=http://www.azstat.org/statinfo/demoqraphic/en/AP_/1_5.xls |access-date=2012-11-30 |archive-date=2012-11-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121130101713/http://www.azstat.org/statinfo/demoqraphic/en/AP_/1_5.xls |dead-url=no }}</ref>) |- bgcolor="#CCCCCC" ! rowspan=2 |Милләт||colspan=2 |1979||colspan=2 |1989||colspan=2 |1999||colspan=2 |2009 |- ! Халык саны || өлеш<ref name="Dola">Рассчитана до сотых долей процента по абсолютным данным численности отдельных этносов и населения Азербайджана в целом, приведённым в источнике (в котором доли приведены с округлением до десятых долей процента).</ref><br /> (%)|| Халык саны || өлеш<ref name="Dola"/><br /> (%)|| Халык саны || өлеш<ref name="Dola"/><br /> (%)|| Халык саны || өлеш<ref name="Dola"/><br /> (%) |- | [[әзериләр]]||4 708 800||78,13 || 5 805 000||82,68 ||7 205 500||90,60||8 172 809 || 91,60 |- | [[ләзгиләр]]||158 100||2,62 ||171 400||2,44 ||178 000 ||2,24||180 300 || 2,02 |- | [[әрмәннәр]]||475 500||7,89 ||390 500||5,56 ||120 700<ref>[[Таулы Карабаг Республикасы]] белән. ТКҖны санымыйча — якынча 651 әрмән. ТКҖ ([[2005]] җанисәбе), Таулы Карабаг Республикасы, 137 380 әрмән яшәгән ([http://pop-stat.mashke.org/nkr-ethnic2005.htm кара], [http://census.stat-nkr.am/nkr/5-1.pdf кара]).</ref><ref name="ЭтАзРн1999">[http://pop-stat.mashke.org/azerbaijan-ethnic1999.htm Национальный состав населения Азербайджана по районам по переписи 1999 года, включая оценочные данные по территории, подконтрольной НКР]</ref> ||1,52||120 306<ref>Азәрбайҗан Республикасы Дәүләт статистика комитетынең рәсми бәя мәгълүматлар, учитывающая армян в районах Азербайджана, которые контролируются непризнанной [[НКР|Нагорно-Карабахской Республикой]]. 2005 елгы Таулы Карабаг Республикасы җанисәбе буенча, аның территориясендә, проживало 137 380 әрмән яши ([http://pop-stat.mashke.org/nkr-ethnic2005.htm см.], [http://pop-stat.mashke.org/nkr-ethnic2005.htm см.], [http://census.stat-nkr.am/nkr/5-1.pdf см.]).</ref> || 1,35 |- | [[руслар]]||475 300||7,89 ||392 300||5,59 || 141 700 ||1,78||119 307 ||1,34 |- | [[талышлар]]||…<ref name="Tal">Аерым халык булып исәпләмәгәннәр</ref>||…<ref name="Tal"/> ||21 200||0,30 ||76 800||0,97||112 000 || 1,26 |- | [[аварлар]]||36 000||0,60 ||44 100||0,63 || 50 900 ||0,64 ||49 838 ||0,56 |- | [[төрекләр]]||7 900||0,13 ||17 700||0,25 ||43 400||0,55 ||37 975 ||0,43 |- | [[татарлар]]||31 400||0,52 ||28 600||0,41 ||30 000||0,38 ||25 911 ||0,29 |- | [[татлар]]||8 800||0,15 ||10 200||0,15 ||10 900||0,14 ||25 218 ||0,28 |- | [[украиннар]]||26 400||0,44 ||32 300||0,46 ||29 000||0,36 ||21 509 || 0,24 |- | '''Барлыгы'''||'''6 026 500'''||'''100,00''' ||'''7 021 200'''||'''100,00''' ||'''7 953 400'''||'''100,00'''||'''8 922 447'''||'''100,00''' |} === Татарлар === ==== Тарихы ==== Азәрбайҗан җиренә татарлар XIX гасырның 1 нче яртысында килеп урнаша башлыйлар. XIX–XX гасырларда Бакы нефть-газ ятмалары сәнәгый районында эш башлангач, 1920–1930 еллардагы [[Яңа икътисадый сәясәте|ЯИС]], [[сәнәгатьләштерү]] һәм [[күмәкләштерү]] чорында монда Идел-Урал төбәгеннән халык күпләп килеп урнаша. Азәрбайҗанда Кавказдагы иң зур татар җәмгыяте (1989 елгы халык исәбе буенча — 28&nbsp;019 кеше) барлыкка килә. Татарларның 98%ы — шәһәрләрдә, шул исәптән Бакыда 24,3 мең кеше яши. [[1970-еллар]] ахырыннан татар халкы кими бара, [[1990-еллар]] башында эмиграция массакүләм төс ала. Татарларны һәм Татарстанны Азәрбайҗан белән тарихи, сәяси, икътисади, фәнни, мәдәни һ.б. элемтәләр бәйләп тора. Борынгы татар әдәбиятына [[Низами Ганҗәви]] иҗаты, яңа чор татар шагыйрьләренә ([[Сәгыйть Рәмиев|С. Рәмиев]], [[Нәҗип Думави|Н. Думави]] һ.б.) С. Нәсими әсәрләре сизелерлек йогынты ясый. [[1906 ел]]да [[Санкт-Петербург]]да татар һәм азәрбайҗан телләрендә [[«Дума» газетасы]] нәшер ителә. [[1908 ел]]да Кавказда [[Габдулла Кариев|Г. Кариев]] җитәкчелегендә составында Азәрбайҗан әртисләре, репертуарында Азәрбайҗан авторларының пьесалары да булган татар театр труппасы гәстрүлләре булып үтә. ССРБ төзелгәч, Татарстан белән Азәрбайҗан арасындагы традицион мәдәни һәм хуҗалык-икътисади бәйләнешләр тагын да үсә. Азәрбайҗан һәм татар галимнәре уртак тырышлыгы белән гарәп язуыннан [[Яңалиф|латин графикасына күчүнең]] төп мәсьәләләре хәл ителә, Бакының фәнни институтлары һәм югары уку йортларында атаклы татар галимнәре Г.С. Гобәйдуллин, С.А. Габдерәшитов, Х.И. Әмирханов һ.б.; М. Азизбәков исемендәге Азәрбайҗан театрында СССРның халык артисты М. Й. Даутова эшли. 1930–1938 елларда Бакыда атна саен татарча [[Баку эшчесе|«Бакы эшчесе»]] газетасы нәшер ителә. [[1940-еллар]]да Азәрбайҗан Татарстанның нефть сәнәгате өчен кадрлар әзерләү үзәге була. Татарстан нефть машиналары төзү институты Азәрбайҗан нефть машиналары төзү фәнни-тикшеренү һәм проект-конструкторлык институтының Казан филиалы буларак оештырыла. ==== Хәзерге торышы ==== 1993 тән Бакыда ТРның Азәрбайҗандагы тулы вәкаләтле вәкиллеге эшли; «Туган тел» татар мәдәни җәмгыяте (1990 нан), «Азәрбайҗан татар җәмгыяте» (1996дан), «Азәрбайҗан-Татарстан» татар җәмгыяте гамәлдә. Ш. Мәрҗани исемендәге Татар хәйрия фонды бар. Казанда «Азәрбайҗан» милли-мәдәни автономиясе (2000 нән) эшли.<ref>[Http://tatarile.org/maglumat/мәкалә/әзәрбайҗан-әзәрбайҗан-республикасы Татар энциклопедиясе]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> === Зур шәһәрләр === {| class="infobox" style="text-align:center; width:97%; margin-right:10px; font-size:90%" |- ! rowspan=21 | {{navbar|Россия шәһәрләре|plain=1}} [[Рәсем:Hvp-baku.jpg|border|115px]]<br />[[Бакы]]<br />[[Рәсем:Ganaj-1.jpg|border|115px]]<br />[[Гәнҗә]]<br />[[Рәсем:New buildings in Sumgayit.JPG|border|115px]]<br />[[Сумкает]]<br />[[Рәсем:Mingachevir city sunset.JPG|border|115px]]<br />[[Миңгечәвер]] ! align=center style="background:#f5f5f5;" | Урын ! align=center style="background:#f5f5f5;" | Шәһәр ! align=center style="background:#f5f5f5;" | Азәрбайҗанча исем ! align=center style="background:#f5f5f5;" | Халык саны, мең кеше ! rowspan=21 | {{navbar|Largest cities of Russia|plain=1}} [[Рәсем:Alleya Khirdalan.jpg|border|115px]]<br />[[Хырдалан]]<br />[[Рәсем:Shirvan city.jpg|border|115px]]<br />[[Ширван]]<br />[[Рәсем:View from the grave monument of the prophet Noah-4.JPG|border|115px]]<br />[[Нахчыван]]<br />[[Рәсем:Sheki - Kish, Karavanserei, Strassenseite.JPG|border|115px]]<br />[[Шәке]] |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 1 ||align=left | '''[[Бакы]]''' || Bakı, Бакы || 2 181 800 |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 2 ||align=left | '''[[Гәнҗә]]''' || Gəncə, Гәнҹә || 324 700 |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 3 ||align=left | '''[[Сумкает]]''' || Sumqayıt, Сумгајыт || 294 500 |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 4 ||align=left | '''[[Миңгечәвер]]''' || Mingəçevir, Мингәчевир || 100 600 |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 5 ||align=left | '''[[Хырдалан]]''' || Xırdalan, Хырдалан || 95 200 |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 6 ||align=left | '''[[Ширван]]''' || Şirvan, Ширван || 77 000 |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 7 ||align=left | '''[[Нахчыван]]''' || Naxçıvan, Нахчыван || 76 700 |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 8 ||align=left | '''[[Шәке]]''' || Şəki, Шәки || 64 200 |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 9 ||align=left | '''[[Евлах]]''' || Yevlax, Јевлах || 59 400 |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 10 ||align=left | '''[[Ханкәнде]]''' (Степанакерт)<ref name="әрмән" >Фактик рәвештә [[Таулы Карабаг Республикасы]] контроле астында</ref> || Xankəndi, Ханкәнде || 53 400 |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 11 ||align=left | '''[[Ләнкәрән]]''' || Lənkəran, Ләнкәрән || 51 300 |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 12 || align=left | '''[[Җәлилабад]]''' || Cəlilabad, Ҹәлилабад || 44 200 |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 13 ||align=left | '''[[Хачмаз]]''' || Xaçmaz, Хачмаз || 40 600 |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 14 ||align=left | '''[[Шәмкир]]''' || Şəmkir, Шәмкир || 40 000 |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 15 ||align=left | '''[[Агҗабәди]]''' || Ağcabədi, Ағҹабәди || 40 000 |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 16 ||align=left | '''[[Бәрдә]]''' || Bərdə, Бәрдә || 38 900 |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 17 ||align=left | '''[[Шәмахы]]''' || Şamaxı, Шамахы || 37 800 |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 18 ||align=left | '''[[Сальян]]''' || Salyan, Салјан || 37 200 |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 19 ||align=left | '''[[Гөйчәй]]''' || Göyçay, Гөјҹај || 36 300 |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 20 ||align=left | '''[[Имишли]]''' || İmişli, Имишли || 33 900 |- | colspan="11" align=center style="background:#f5f5f5;" | 2012 ел<ref>{{Citation |title=архив күчермәсе |url=http://www.stat.gov.az/source/demoqraphy/en/1_19-20en.xls |access-date=2014-10-18 |archive-date=2014-07-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140716145620/http://www.stat.gov.az/source/demoqraphy/en/1_19-20en.xls |dead-url=yes }}</ref> |}<noinclude> {{clear}} == Идарә-җир төзелеше == [[Файл:Azerbaijan districts numbered rus.png|400px|уңда|thumb|Азәрбайҗан идарә-җир төзелеше]] Административ ягыннан Азәрбайҗан территориясе 66 [[район]]га, 12 республика карамагындагы [[шәһәр]]гә һәм 1 [[автономияле республика]]га ([[Нахчыван Автономияле Республикасы]]) бүленә. {| | valign="top" width="15%"| 1. [[Абшерон районы]]<br /> 2. [[Агҗабәди районы]]<br /> 3. [[Әгъдам районы]]<ref name="әрмән2">Территориясенең өлеше Таулы Карабаг Республикасы контроле астында урнаша</ref><br /> 4. [[Агдаш районы]]<br /> 5. [[Акстафа районы]]<br /> 6. [[Аксу районы]]<br /> 7. [[Ширван]]<br /> 8. [[Астара районы]]<br /> 9. [[Бакы]]<br /> 10. [[Белокан районы]]<br /> 11. [[Бәрдә районы]]<br /> 12. [[Бейләгән районы]]<br /> 13. [[Биләсуар районы]]<br /> 14. [[Җәбрәил районы]]<ref name="әрмән" /><br /> 15. [[Җәлиләбад районы]]<br /> 16. [[Дашкәсән районы]]<br /> 17. [[Шабран районы]]<br /> 18. [[Фүзули районы]]<ref name="әрмән2" /><br /> 19. [[Гәдәбәй районы]]<br /> 20. [[Гәнҗә]]<br /> 21. [[Горанбой районы]]<br /> 22. [[Гөйчәй районы]]<br /> 23. [[Хаҗикабул районы]]<br /> 24. [[Имишли районы]]<br /> 25. [[Исмаиллы районы]]<br /> 26. [[Кәлбәҗәр районы]]<ref name="әрмән" /><br /> 27. [[Күрдәмир районы]]<br /> 28. [[Лачын районы]]<ref name="әрмән" /><br /> 29. [[Ләнкәрән районы]]<br /> 30. [[Ләнкәрән]]<br /> 31. [[Ләрик районы]]<br /> 32. [[Масаллы районы]]<br /> 33. [[Мингечаур]]<br /> 34. [[Нафталан]]<br /> 35. [[Нефтчала районы]] | valign="top" width="15%"| 36. [[Угыз районы]]<br /> 37. [[Гәбәлә районы]]<br /> 38. [[Кахский районы]]<br /> 39. [[Казах районы]]<br /> 40. [[Гобустан районы]]<br /> 41. [[Куба районы]]<br /> 42. [[Кубатлы районы]]<ref name="әрмән" /><br /> 43. [[Кусар районы]] <br /> 44. [[Саатлы районы]]<br /> 45. [[Сабирабад районы]]<br /> 46. [[Шәки районы]]<br /> 47. [[Шәки]]<br /> 48. [[Сальян районы]]<br /> 49. [[Шамахы районы]]<br /> 50. [[Шәмкир районы]]<br /> 51. [[Самух районы]]<br /> 52. [[Сиязән районы]]<br /> 53. [[Сумгает]] <br /> 54. [[Шуша районы]]<ref name="әрмән" /><br /> 55. [[Шуша]]<ref name="әрмән" /><br /> 56. [[Тәртәр районы]]<br /> 57. [[Товуз районы]]<br /> 58. [[Уҗар районы]]<br /> 59. [[Хачмаз районы]]<br /> 60. [[Ханкәнде]]<ref name="әрмән" /><br /> 61. [[Ханлар районы]]<br /> 62. [[Хызы районы]]<br /> 63. [[Хоҗалы районы]]<br /> 64. [[Хоҗавәнд районы]]<ref name="әрмән" /><br /> 65. [[Ярдымлы районы]]<br /> 66. [[Евлахский районы]]<br /> 67. [[Евлах]]<br /> 68. [[Зәңгелән районы]]<ref name="әрмән" /><br /> 69. [[Закаталы районы]]<br /> 70. [[Зардаб районы]] |} [[Нахчыван Автономияле Республикасы]]: {| | valign="top" width="15%"| 1. [[Бабәк районы]] <br /> 2. [[Җүлфә районы]] <br /> 3. [[Кәңгәрле районы]] <br /> 4. [[Нахчыван]] | valign="top" width="15%"| 5. [[Ордубад районы]] <br /> 6. [[Сәдәрәк районы]] <br /> 7. [[Шаһбуз районы]] <br /> 8. [[Шәрүр районы]] |} == Икътисад == Азәрбайҗан — сәнәгый-аграр дәүләт. Нефть, тимер руда, алунит чыганкалары бар; күкерт колчеданы, барит, кобальт, молибден, мышаяк һ.б. сәнәгый юл белән чыгарыла лар. Тулаем эчке продутындңа сәнәгатенең өлеше өлеше 54,2 %, [[авыл хуҗалыгы]]ның өлеше 26,1 %. Сәнәгатенең төп тармаклары: нефть, газ, химия, машиналар төзү, металл эшкәртү, төзелеш материаллары һәм электр энергетикасы. Җиңел һәм азык-төлек сәнәгатләре дә шулай ук үсеш алганнар. Нефть Апшерон ярымутравыннан, Кура-Аракс түбәнлегеннән һәм Каспий диңгезеннән чыгарыла. Нефть-газ чималы нигезендә химия һәм нефть химиясе сәнәгате минирәл ашламалар, [[күкерт әчелеге]], каустик сода, синтетик каучык, шиннар һ. б. продуктлар эшләп чыгарылалар. Машиналар төзү ва металл эшкәртү, гомумән, нефть сәнәгате өчен машина, җайланмалар, электр двигателлар, трансформаторлар, кабель, радиоэлектрон аппаратлар, җиһазлар эшләп чыгаруга махсуслаштырылган. Авыл хуҗалыгы машиналар төзү, көймәләр төзү, азык-төлек сәнәгате өчен әсбап-җиһазларны эшләп чыгару үсеш алган (Бакы, Гәнҗә, Мингечаур, Хәнкәнди, Нахчыван, Куба). == Транспорт == Тимер юллар онзынлыгы — 2 мең километрдан артык, автомобиль юллары озынлыгы як. 36,7 мең км, шуларның 32 мең км каты түшәмәле. Диңгез транспортының әһәмияте зур. Төп порты булы [[Бакы]] санала. Бакы — [[Төрекмәнбашы]] диңгез борамы бар. Көймәләр йөрешле елгасы — Кура елгасы. Бакы — [[Батуми]] һәм Әли-Бәйрәмле (Ширван) — Бакы нефть үткәргече, Каратау — Акстафа, Каратау — Сумгает газүткәргечләре бар. Бакыда [[Бакы метрополитены|метрополитен]] төзелгән. == Дәүләт төзелеше == Азәрбайҗан — [[республика]]. Дәүләт башлыгы — президент. Ул гомумхалык тавыш бирү юлы белән биш елга сайланыла. Канунбирү хакимиятне парламент (Милли мәҗлес), башкарма хакимиятне Вәзирләр Кабинеты гамәлгә ашыра. Азәрбайҗан президентлары: <gallery perrow="5" widths="160px" heights="130px"> Ayaz_Mutalibov_1992.jpg|[[Аяз Мөтәлибов]] (30 август 1989 — 6 март 1992) N48_image009_01.jpg|[[Әбүлфәз Илчебәй]] (16 июнь 1992 — 1 сентябрь 1993) Heydar_Aliyev_1997.jpg|[[Һейдәр Әлиев]] (3 октябрь 1993 — 31 октябрь 2003) Lech_Kaczynski_Ilham_Alijew_(10).jpg|[[Илһам Әлиев]] (31 октябрь 2003 — …) </gallery> == Дин == Азәрбайҗан Конституциясенең 7нче статьясы нигезендә, ил дөньяви дәүләт дип игълан ителгән. 19нчы статьяда диннең дәүләттән аерылуы һәм закон каршында барлык диннәрнең тигезлеге, шулай ук дәүләт мәгариф системасының дөньяви характеры турында әйтелгән. [[2010 ел]]гы сораштыруда [[азәрбайҗаннар]]ның яртысы гына: «Дин сезнең көндәлек тормышыгызның мөһим өлеше булып торамы?» — дигән сорауга уңай җавап биргән. Ислам илнең сәяси өлкәсендә чикләнгән роль уйный. Азәрбайҗан парламенты чит илдә [[рухани|дини белем алган затларга]] Азәрбайҗанда ислам йолаларын гамәлгә ашыруны, шулай ук мәчетләрдән башка урыннарда дини атрибутиканы, флагларны һәм лозунгларны күрсәтүне тыючы законнар кабул иткән. [[Гашура]] гамәлләре шулай ук тыелган. Азәрбайҗан хөкүмәте чит илләрдә барган сугышларда катнашучы азәрбайҗанлыларны гражданлыктан мәхрүм итү турында закон кабул иткән<ref>[https://ru.oxu.az/society/104949 В Азербайджане запретят мулл, обучавшихся за границей.] Oxu.Az, 2.12.2015{{ref-ru}}</ref>. Рәсми мәгълүматлар буенча, Азәрбайҗан халкының (10 047 мең кеше) 96,90 % ы (9 735 мең кеше) — Ислам дине тарафдары (''[[2020 ел|2020]]'')<ref>[http://worldpopulationreview.com/countries/muslim-population-by-country/ Muslim Population By Country 2020]{{ref-en}}</ref>. Азәрбайҗан мөселманнарының 85 % ы [[шигый]]лар ([[җәфәрлек]] мәзһәбе), 15 % ы (кайбер чыганакларда: 35 — 40 % ы<ref>{{Citation |title=Религия. Управление делами Президента Азербайджанской Республики — Президентская библиотека |url=http://files.preslib.az/projects/remz/pdf_en/atr_din.pdf |access-date=2011-08-21 |archive-date=2011-11-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111123084541/http://files.preslib.az/projects/remz/pdf_en/atr_din.pdf |dead-url=yes }}</ref>) [[сөнни]]ләр ([[хәнәфи]] мәзһәбе). Азәрбайҗан, [[Иран]]нан соң, шигый халкы саны буенча дөньяда икенче урында тора. [[Баку]] һәм [[Ләнкәрән|Ленкорань]] тирәсендәге авыллар шигыйлыкның үзәге булып санала. Илнең кайбер төньяк төбәкләрендә [[сәләфилек]] хәрәкәте берникадәр таралыш алган. Ил халкының 4 % ы — башка диннәр вәкилләре ([[Христианлык]], [[яһүдиләр]], [[Һинд дине]], [[бәһаи]] һ. б.), атеистлар һәм агностиклар. Хәзерге вакытта Азәрбайҗанда 2246 мәчет, 13 чиркәү һәм 7 синагога бар. * [[Азәрбайҗанда ислам]] * [[Азәрбайҗанда Һинд дине]] == Моны да карагыз == * [[Азәрбайҗан Совет Социалистик Республикасы|АзССР]] * [[Кара гыйнвар]] == Сылтамалар == {{reflist}} {{Навигация|Викиҗыентык=Azerbaijan}} {{Төрки дәүләтләр һәм автономияләр}} {{БДБ}} {{Азия дәүләтләре}} {{Аурупа илләре}} {{Ислам хезмәттәшлеге оешмасы}} {{Яхшы мәкалә}} [[Төркем:Азәрбайҗан| ]] [[Төркем:Төрки телле дәүләтләр]] [[Төркем:Җөмһүриятләр]] [[Төркем:Бәйсез Дәүләтләр Берлеге]] 5bk6g6jlc7lxzwuafuhn3t9h0vsin58 Владимир Путин 0 24881 3528164 3494519 2022-08-08T17:08:18Z Frhdkazan 3171 /* Шулай ук карагыз */ {{Зур егермелек илләре башлыклары}} wikitext text/x-wiki {{TwinCYR|Vladimir Putin}} {{Дәүләт эшлеклесе |рәсем = Владимир Путин (20-06-2021) (cropped).jpg |рәсем_зурлыгы = 225px |титул = [[Россия Федерациясе президенты]] |байрак = Standard of the President of the Russian Federation.svg |чорбаш = [[7 май]] [[2012 ел]] |чоразак = |премьер = Виктор Зубков (в. б.)<br />[[Дмитрий Медведев]] |аңа кадәр=[[Дмитрий Медведев]] |чорбаш2 = [[7 май]] [[2000 ел]] |чоразак2 = [[7 май]] [[2008 ел]]<br /><small>([[31 декабрь]] [[1999 ел]]да в.б.)</small> | премьер_2 = [[Михаил Касьянов]]<br />[[Виктор Христенко]] (в. б.)<br />[[Михаил Фрадков]]<br />[[Виктор Зубков]] |аңа кадәр2=[[Борис Ельцин]] |дәвамчысы2=[[Дмитрий Медведев]] |титул3=[[Россия Федерациясене Хөкүмәте җитәкчесе]] |байрак3=Flag of Russia.svg | чорбаш3 = [[8 май]] [[2008]] | чоразак3 = [[7 май]] [[2012]] | президент_3 = [[Дмитрий Медведев]] | аңа кадәр3 = Виктор Зубков<ref>[http://lenta.ru/news/2007/09/14/zubkov/ Lenta.ru, «Виктор Зубков утвержден премьер-министром России», 14 сентября 2007]</ref> | дәвамчысы3 = Виктор Зубков (и. о.)<br />[[Дмитрий Медведев]] | байрак4 = Flag of Russia.svg | чорбаш4 = [[16 август]] [[1999]] | чоразак4 = [[7 май]] [[2000]] <br /><small>([[1999 ел]]ның [[9 август]]ыннан в. б.)</small> | президент_4 = [[Борис Ельцин]] ([[1999 ел]]ның [[31 декабрь|31 декабренә]] кадәр) | аңа кадәр4 = Сергей Степашин | дәвамчысы4 = Михаил Касьянов | титул5 = [[Россия Федерациясенең иминлек Шурасы]] секретаре | байрак5 = Emblem_Security_Council_of_Russia.png|30px | чорбаш5 = [[29 март]] | чоразак5 = [[9 август]] [[1999]] | президент_5 = [[Борис Ельцин]] | аңа кадәр5 = [[Николай Бордюжа]] | дәвамчысы5 = [[Сергей Иванов (1953)|Сергей Иванов]] | титул6 = [[Дәүләт берлеге]]нең министрлар Шурасы җитәкчесе | байрак6 = Flag of Russia.svg | байрак2_6 = Flag of Belarus.svg | чорбаш6 = [[27 май]] [[2008]] | чоразак6 = [[18 июль]] [[2012]] | аңа кадәр6 = [[Виктор Зубков]] | дәвамчысы6 = [[Дмитрий Медведев]] | титул7 = [[Россия Федерациясенең Федераль иминлек хезмәте|Россия ФСБ директоры]] | байрак7 = Flag of FSB.svg | чорбаш7 = [[25 июль]] [[1998]] | чоразак7 = [[9 август]] [[1999]] | президент_7 = [[Борис Ельцин]] | аңа кадәр7 = [[Николай Ковалёв]] | дәвамчысы7 = [[Николай Патрушев]] | титул8 = [[Бердәм Россия|«Бердәм Россия» партиясе җитәкчесе]] | байрак8 = | чорбаш8 = [[7 май]] [[2008]] | чоразак8 = [[26 май]] [[2012]] | аңа кадәр8 = [[Борис Грызлов]] | дәвамчысы8 = [[Дмитрий Медведев]] |туу датасы = 07.10.1952 |туу урыны = {{туу урыны|Ленинград|Петербургта}}, [[РСФСР]], [[СССР]] |ил = {{USSR}}→<br />{{RUS}} |милләт = [[рус]] |әти = Владимир Спиридон улы Путин |әни = Мария Иван кызы Шеломова |хатын = [[Людмила Путина (Шкребнева)]] (1983 елдан 2013 елга кадәр)<ref>http://runews24.ru/politics/divorce-putin-family.html</ref> |балалары = '''кызлары:''' Катерина һәм Мария<!---именно Катерина, а не Екатерина---> |дәрәҗә = |хезмәт итү еллары = [[1975]]—[[1991]] |гаскәр төре = [[SSRB däwlät iminlek komitäte|КГБ СССР]] |фирка = [[1991 ел]]ның августына кадәр [[КПСС]] әгъзасы, [[1995 ел]]да «[[Наш дом — Россия]]» өлкә бүлегендә эшли, [[2008 ел]]дан [[2012 ел]]га кадәр «[[Бердәм Россия]]» партиясе җитәкчесе. |белем = [[Санкт-Петербург дәүләт университеты|А. А. Жданова исемендәге Ленинград дәүләт университеты]] |гыйльми дәрәҗә = икътисад фәннәре кандидаты |һөнәр = [[сәясәт]]че |эш = [[Россия Федерациясе президенты]] |дин = [[православие]] |сайт = [http://kremlin.ru kremlin.ru] |автограф = Putin signature.svg }} <small>{{мәгънәләр|Путин (мәгънәләр)}}</small> '''Владимир Владимирович Путин''' ([[1952 ел]], [[7 октябрь]], [[Ленинград]]) — [[Россия]] сәясәт эшлеклесе. [[2008 ел]]ның [[8 май|8 маеннан]] [[Россия Хөкүмәте рәисе]], [[2000 ел]]дан [[2008 ел]]га кадәр [[Россия президенты|Россиянең икенче президенты]]. [[2012 ел]]да кабаттан президент постын ала (срок [[2018 ел]]га кадәр). [[2018 ел]]ның [[18 март]]ында узган [[РФ Президентын сайлаулар (2018)|РФ президентын сайлауларда]] яңа {{comment|мөддәткә|срокка}} [[РФ Президенты]] итеп сайлана ([[2024 ел]]га кадәр). [[2018 ел]]ның [[7 май|7 маеннан]] вазифада<ref>{{cite web|url=https://events.tass.ru/2018/event/inauguration|title=Инаугурация избранного президента России|website=[[ТАСС]]}}</ref>. == Биография == Валадимир Путин [[1952 ел]]ның [[7 октябрь|7 октябрендә]] Ленинград шәһәрендә гаиләдә өченче бала булып туа. [[1975 ел]]да Ленинград дәүләт университетының юридик факультетын тәмамлый; укып бетергәннән соң, распределение буенча ССРБ Дәүләт иминлеге комитетына җибәрелә. [[1985]]—[[1990]] елларда [[Дрезден]]да ([[Алман Демократик Республикасы]]) эшләгән. [[1990 ел]]да ул ССРБга кайта, Ленинград дәүләт университеты проректорының халыкара мәсьәләләре буенча ярдәмче булып эшли. [[1991]]—[[1994]] елларда Санкт-Петербург мэриясенең тышкы элемтәләр комитеты рәисе, берүк вакытта [[1992]]—[[1999]] елларда мэр урынбасары, 1994—[[1996]] елларда Санкт-Петербург хөкүмәте рәисенең беренче урынбасары. [[1997]]—[[1998]] елларда Россия президенты каршындагы Баш контроль идарәсе башлыгы – Администрация җитәкчесе урынбасары. [[1998]]—[[1999]] елларда Россия Федераль иминлек шурасы сәркатибе, [[1999 ел]]ның августыннан Россия хөкүмәте рәисе. [[1999]] елның 31 декабреннән [[Россия президенты]] вазифаларын үтәүче, [[2000]] елның мартыннан — Россия президенты, [[2004]] елда икенче срогына сайланылган. [[2008]]—[[2012]] елларда — Россия хөкүмәте рәисе. [[2012 ел|2012]], [[2018 ел]]ларда кабат Россия президенты булып сайланган. == Керем һәм милек == [[2018 ел]]ның [[18 март]]ына РФ Үзәк сайлау комиссиясе [[РФ Президенты|РФ президентлыгына]] кандидатның керемнәре һәм милке турында мәгълүмат бирде<ref>[http://www.cikrf.ru/analog/prezident2018/dohod/ РФ президентлыгына кандидатларның керемнәре һәм милке]. РФ Үзәк сайлау комиссиясе рәсми сайты</ref>: [http://www.cikrf.ru/analog/prezident2018/dohod/] Сайлауларга кадәр булган 6 ел эчендә керем чыганаклары һәм гомуми суммасы:<br/> хезмәт хакы, [[РФ Президенты|РФ президенты]] администрациясе, банкларга салган кертемнәрдән килгән керем, хәрби [[пенсия]] – 38 528 817 сум. Күчемсез милек:<br/> фатирлар: 1 квартира – 77 кв. м, [[Санкт-Петербург]];<br/> гаражлар: 1 гараж – 18 кв. м, [[Санкт-Петербург]]. Транспорт чаралары: 3 җиңел автомобиль – ГАЗ 21М, [[1960 ел]]гы,<br/> ГАЗ – 21М, [[1965 ел]]гы, ВАЗ-2121 Нива, [[2009 ел]]гы, «Скиф» автомобиль прицебы, [[1987 ел]]гы. Банклардагы хисаплардагы [[акча]]:<br/> 13 счетта – 13 824 389,84 сум. Акцияләр һәм коммерцияле оешмаларда башкача катнашу: <br/> ПАО «Банк Санкт-Петербург» – 230 акция. Милек сыйфатындагы бурычлары: квартира – 153,7 кв. м, [[Мәскәү]] (сроксыз файдалануда, [[Мәскәү]] шәһәре хөкүмәте боерыгы), гараж урыны – 18 кв. м, [[Санкт-Петербург]] (ВОАда әгъзалык). ==Эшчәнлеге бәяләре == == Галерея == <gallery perrow=4 heights="200px" widths="200px"> Vladimir Putin in KGB uniform.jpg|ДИК хезмәткәрнең шәхси эшеннән, 1980 тирәсендә Putin and Yeltsin cropped.jpg|Владимир Путин һәм [[Борис Ельцин]] Путин Владимир Владимирович.jpg| Vladimir Putin with Dmitry Medvedev-3.jpg|Владимир Путин һәм [[Дмитрий Медведев]], 2000 Vladimir Putin (2017-07-08).jpg|Владимир Путин 2017 елда </gallery> == Чыганаклар == * [http://lenta.ru/lib/14160711/ Lenta.ru] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Тышкы сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Шулай ук карагыз == {{БДБ илләре башлыклары}} {{Зур егермелек илләре башлыклары}} {{DEFAULTSORT:Путин, Владимир}} [[Төркем:Россия сәясәтчеләре]] [[Төркем:РФ президентлары]] [[Төркем:XXI гасыр сәясәтчеләре]] [[Төркем:Санкт-Петербург дәүләт университетын тәмамлаучылар]] [[Төркем:Владимир Путин]] 6ad2466vlbxs2b9w0mrjh2te134l36q Дәрвишләр бистәсе 0 25737 3528132 2793356 2022-08-08T15:10:37Z Frhdkazan 3171 == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Дәрвишләр бистәсе''' ({{lang-ru|Дербышки}}) — [[Казанның Совет районы]]нда урнашкан шәһәр тибындагы бистә. [[XVI гасыр]]да [[Казансу]] һәм [[Киндерле (Казансу кушылдыгы)|Киндерле]] елгалары янында Дәрвиш авылы (Дәрбишгали, Дербышки) урнашкан булган. [[Казан ханлыгы]]нда [[Дәрвиш Гали]] исемле дәүләт эшлеклесе булганлыгы мәгълүм. Шундый ук исем астындагы [[Дәрвишгали хан|Әстерхан ханы]] булган. Бистәдә * 3 сәнәгый эшханә * 2 элемтә эшханәсе * 7 мәктәп * 7 балалар бакчасы * 3 сәламәтлек саклау учреждениесе * 3 спорт корылмасы бар. == Шулай ук карагыз == * [[Казан]] * [[Казанның Совет районы]] * [[Дәрвишләр станциясе]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == * http://www.ukderb.ru/Istoriya * http://www.kzn.ru/page796.htm == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} [[Төркем:Казан бистәләре]] azw7hs9ahtsvd479k5goo3ecm230zld Кулланучы бәхәсе:Ilnur efende 3 29172 3528228 3524475 2022-08-09T03:02:08Z Xәkim 37256 /* А. Хакимджанов */ яңа бүлек wikitext text/x-wiki <div style="border:1px solid #DFDFDF; padding:0em 1em 1em 1em; background-color:#E0 FF FF;"> [[Файл:Ambox outdated serious.svg|40px]] [[Кулланучы бәхәсе:Ilnur efende/Архив |'''Бу бәхәснең архивы''']] </div> ==Мой Татарстан== Здравствуйте, уважаемый победитель конкурса «Мой Татарстан». От лица НП «Викимедиа РУ» и «Татароязычных участников сообщества Викимедиа» поздравляю вас с завоеванием призового места в конкурсе «Мой Татарстан». Для получения призовых сумм, прошу вас заполнить следующую электронную форму: https://docs.google.com/forms/d/17JtUscwTeTjDvQ2lNFOyUkHWqolLinE_gb5FFCAfoJk/edit Если вы не знаете банковские реквизиты своей карты, вы может посмотреть их в приложении банка на своем телефоне или же запросить в любом отделении своего банка. Размер призовых соответствующий вашему вкладу вы можете посмотреть по ссылке в таблице: https://tt.wikipedia.org/wiki/Википедия:Бәйгеләр/Минем_Татарстан/Нәтиҗәләр#Җәдвәл при заполнение данных в таблице просьба округлить призовую сумму до рублей. И огромная просьба не затягивать с заполнением таблицы, так как перечисление призовых сумм начнется только после того как будут собраны данные со всех победителей. С уважением и благодарностью Дмитрий Жуков (НП «Викимедиа РУ»). Если что-то непонятно, смело задавайте вопросы! jukoff@wikimedia.ru [[Кулланучы:JukoFF|JukoFF]] ([[Кулланучы бәхәсе:JukoFF|бәхәс]]) 22 фев 2021, 10:19 (UTC) == Илнур әфәндегә хат == Халык саны[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Авылда хуҗалык һәм халык саны түбәндәгечә (кайбер еллардагы мәгълүматлар якынча): Еллар 1710 1747 1795 Хуҗалыклар саны 10 31 81 Халык саны 45 236 550 1811 1858 1897 1917 85 101 227 280 620 1150 1422 1900 1926 1940 1945 1970 260 230 197 166 1441 1320 1010 607 Таблицаларны ничек берләштерергә? Илнур әфәнде, өйрәтегез әле, мөмкин булса! Дүртенче юлны ничек алып тагларга? Беренче таблиөадан 4- баганадан соң 11 багананы ничек өстәргә? Берничек тә очына чыга алмадым. Илнур әфәнде! Моңарчы миңа ярдәм иткәнегез өчен бик зур рәхмәт. Монысын да аңлап эшләргә ярдәм итсәгез иде! 2000 2020 165 164 551 536 Еллар 1710 1747 1795 1811 1858 1897 1917 1926 1940 1945 1970 2000 2020 Хуҗалык саны 10 31 81 85 101 227 280 260 230 197 166 165 164 Халык саны 45 236 550 620 1150 1422 1900 1441 1320 1010 607 551 536 Рәфхәт Зарипов 25.02.2021 == Кулланучы:Ilnur efende/Уолт Дисней исемлеге == Hello. I saw this page (Кулланучы:Ilnur efende/Уолт Дисней исемлеге) is about the list of Disney cartoon films. Will it be completed anytime soon? I ask because I'm a dedicated Disney fan. I wanted more pages about the films on the list. Other pages like ''Dumbo'' and ''Bambi'' are simply stubs. Can they be expanded? I would guess create or expand the pages one by one starting with the order in which they came. So, start with expanding ''Snow White and the Seven Dwarfs'', creating ''Pinocchio'', creating ''Fantasia'', expanding ''Dumbo'', expanding ''Bambi'', and so on. But I would guess that the list should be finished first. I just hope that there is enough time and interest to create good Disney articles. I wouldn't know who else to ask about this though. Some users are active but they don't ever edit about animation or film. I am also interested in television. Disney has a show, ''Liv and Maddie'', that tells about identical twin sisters being best friends. [[Лив һәм Мэдди]] is the article about it. It's my absolute favorite show, as amazing as films like ''The Little Mermaid'' and ''Tangled''. The show unfortunately ended four years ago, in 2017. It would be on its 8th anniversary soon if it was still on. The 8th anniversary will be on July 19, 2021. By then, the Disney list will have existed for one full year and 15 days. Will it be complete by then? Meanwhile, there are still good shows on TV now, but ''Liv and Maddie'' is still my favorite. But hopefully there will be time to write these articles. I'm hoping that the world virus (COVID-19) will be over by the time of the 8th anniversary of ''Liv and Maddie''. That will also be right after the 40th anniversary of ''The Fox and the Hound''. But in the meantime, I still watch the show and movies mentioned. I just watch everything Disney on Disney+ now. Thank you for hearing this. [[Махсус:Кертемнәр/2600:1700:53F0:AD70:2D8F:C744:BFD5:7124|2600:1700:53F0:AD70:2D8F:C744:BFD5:7124]] 13 мар 2021, 01:32 (UTC) * Good afternoon. If I have time to translate, I will definitely continue--[[Кулланучы:Ilnur efende|Ilnur efende]] ([[Кулланучы бәхәсе:Ilnur efende|бәхәс]]) 13 мар 2021, 06:32 (UTC) ==«Татар 4.0» — 2021». == Здравствуйте, уважаемый победитель конкурса «Татар 4.0» — 2021». От лица НП «Викимедиа РУ» и «Татароязычных участников сообщества Викимедиа» поздравляю вас с завоеванием призового места в конкурсе «Татар 4.0» — 2021». Для получения призовых сумм, прошу вас заполнить следующую электронную форму: https://docs.google.com/forms/d/17JtUscwTeTjDvQ2lNFOyUkHWqolLinE_gb5FFCAfoJk/edit Если вы не знаете банковские реквизиты своей карты, вы может посмотреть их в приложении банка на своем телефоне или же запросить в любом отделении своего банка. Размер призовых соответствующий вашему вкладу вы можете посмотреть по ссылке в таблице: https://tt.wikipedia.org/wiki/Википедия:Бәйгеләр/Татар_4.0/2021/Нәтиҗәләр#Җәдвәл при заполнение данных в таблице просьба округлить призовую сумму до рублей. И огромная просьба не затягивать с заполнением таблицы, так как перечисление призовых сумм начнется только после того как будут собраны данные со всех победителей. С уважением и благодарностью Дмитрий Жуков (НП «Викимедиа РУ»). Если что-то непонятно, смело задавайте вопросы! jukoff@wikimedia.ru [[Кулланучы:JukoFF|JukoFF]] ([[Кулланучы бәхәсе:JukoFF|бәхәс]]) 17 май 2021, 11:54 (UTC) ==«2021 Африка вики-бәйгесе» == Здравствуйте, [[Кулланучы бәхәсе:Ilnur efende|Ильнур әфәнде]]! Пожалуйста внесите меня в список проекта «2021 Африка вики-бәйгесе», у меня что-то не получается. Спасибо! С уважением [[Кулланучы бәхәсе:Юлдашева Луиза|Юлдашева Луиза]] 10 июнь 2021, 22:16 (UTC) :[[Кулланучы:Юлдашева Луиза|Юлдашева Луиза]], булды бугай, ихтирам белән--[[Кулланучы:Ilnur efende|Ilnur efende]] ([[Кулланучы бәхәсе:Ilnur efende|бәхәс]]) 10 июн 2021, 17:52 (UTC) Сәләм Илнур Әфәнде нугайлар битен дөрес язмаганмын тарихын дөресләтеп язырга бирегезче. минем үзгәртүләрне кире кагасыз нигәдер. Ногай ордасы татарлары белән бутаганмын. ул тарихый хаталарга китерә ==Бозмагыз википедия битләре== Иске татар битендәге үзгәрешләрне кире кайтарыгыз. == 300 000 мәкалә лого == [[File:Wikipedia-logo-300000.png|150px|thumb|right|300 000 мәкалә]] added logo file 300 000 articles from [[Кулланучы:Ilnur efende/common.css]]<br> Drafted [[Кулланучы бәхәсе:Ilnur efende/common.css]] ==«Минем Татарстан 2021-2022» == Здравствуйте, [[Кулланучы бәхәсе:Ilnur efende|Ильнур әфәнде]]! Пожалуйста, внесите меня в список участников проекта «Минем Татарстан 2021-2022», у меня что-то не получается. Спасибо! С уважением [[Кулланучы бәхәсе:Юлдашева Луиза|Юлдашева Луиза]] 23 декабрь 2021, 11:16 (UTC) : [[Кулланучы бәхәсе:Юлдашева Луиза|Юлдашева Луиза]] ханым, хәйерле кис! После создания статьи и добавленния на страницу обсуждения шаблона <nowiki>{{Минем Татарстан 2021-2022 бәйгесенең мәкаләсе|кулланучы= Викимедиа хисап язмагыз}}</nowiki>, статья начинает участвовать в проекте, а вы автоматически становитесь участницей ([[:Төркем:Википедия:Минем Татарстан 2021-2022 бәйгесе мәкаләләре — катнашучылар буенча]]). Никаких дополнительных действий не требуется.--[[Кулланучы:Ilnur efende|Ilnur efende]] ([[Кулланучы бәхәсе:Ilnur efende|бәхәс]]) 23 дек 2021, 16:35 (UTC) == How we will see unregistered users == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin=content/> Hi! You get this message because you are an admin on a Wikimedia wiki. When someone edits a Wikimedia wiki without being logged in today, we show their IP address. As you may already know, we will not be able to do this in the future. This is a decision by the Wikimedia Foundation Legal department, because norms and regulations for privacy online have changed. Instead of the IP we will show a masked identity. You as an admin '''will still be able to access the IP'''. There will also be a new user right for those who need to see the full IPs of unregistered users to fight vandalism, harassment and spam without being admins. Patrollers will also see part of the IP even without this user right. We are also working on [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/Improving tools|better tools]] to help. If you have not seen it before, you can [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|read more on Meta]]. If you want to make sure you don’t miss technical changes on the Wikimedia wikis, you can [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|subscribe]] to [[m:Tech/News|the weekly technical newsletter]]. We have [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation#IP Masking Implementation Approaches (FAQ)|two suggested ways]] this identity could work. '''We would appreciate your feedback''' on which way you think would work best for you and your wiki, now and in the future. You can [[m:Talk:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|let us know on the talk page]]. You can write in your language. The suggestions were posted in October and we will decide after 17 January. Thank you. /[[m:User:Johan (WMF)|Johan (WMF)]]<section end=content/> </div> 4 гый 2022, 18:20 (UTC) <!-- Сообщение отправил Участник:Johan (WMF)@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Target_lists/Admins2022(8)&oldid=22532697 --> == I дәрәҗә Татарстан ордены == {| style="background:#e2f2d2; border: solid 3px green; width: 60%; padding: 2px;" |rowspan="2" valign="middle" width=110px | [[Файл:BoNM - Tatarstan Hires Gold.png|60px|center|I дәрәҗә Татарстан ордены|link=Википедия:Проект:Татарстан/Бүләкләр#I дәрәҗә Татарстан ордены]] |style="font-size: large; padding: 0; vertical-align: middle; height: 1.1em;" | '''[[Википедия:Проект:Татарстан/Бүләкләр#I дәрәҗә Татарстан ордены|I дәрәҗә Татарстан ордены]] ''' |- |style="vertical-align: middle; border-top: 1px solid #C2C2C2;" | Татар Википедиясе үсешенә [[Википедия:Марафончылар/Дан аллеясе|күп еллар дәвамында зур өлеш]] керткәнегез өчен. --[[Кулланучы:Frhdkazan|frhdkazan]] ([[Кулланучы бәхәсе:Frhdkazan|бәхәс]]) 5 фев 2022, 14:14 (UTC) |} == [[Special:Diff/3483191]] == What was the rollback for? [[Кулланучы:Minorax|Minorax]] ([[Кулланучы бәхәсе:Minorax|бәхәс]]) 13 мар 2022, 12:49 (UTC) when viewing the history of edits canceled by accident --[[Кулланучы:Ilnur efende|Ilnur efende]] ([[Кулланучы бәхәсе:Ilnur efende|бәхәс]]) 13 мар 2022, 12:53 (UTC) == Минем Татарстан 2021-2022 призлары == Уважаемый участник Ilnur efende, [[:wmru:|Викимедиа РУ]] от имени спонсоров, технических организаторов и [[Википедия:Бәйгеләр/Минем Татарстан/2021-2022/Бәяләү#Жюри_әгъзалары|жюри проекта текущего года]] выражает Вам официальную благодарность за значимый вклад в развитие свободного татароязычного Интернет-контента в рамках вики-конкурса "'''''[[:wmru:Умный регион/Многоязычие/Татарский/Мой Татарстан|Мой Татарстан]] 2021-2022'''''" ({{lang-tt|[[Википедия:Бәйгеләр/Минем Татарстан/2021-2022|Минем Татарстан 2021-2022]]}}). [[Википедия:Бәйгеләр/Минем Татарстан/2021-2022/Бәяләү#Җәдвәл|Набранные баллы качества]] заработали вам ''[[Википедия:Бәйгеләр/Минем Татарстан/2021-2022/Нәтиҗәләр#Призёрлар җәдвәле|4658.78 рублей (15.53% призового фонда)]]''. Для получения этой суммы (за минусом НДФЛ РФ 13%), приглашаем вас заполнить '''[https://docs.google.com/forms/d/17JtUscwTeTjDvQ2lNFOyUkHWqolLinE_gb5FFCAfoJk/edit анкету призёра]''' для перевода указанных денежных средств на вашу карточку. Процедуры верификации и перевода будет проводить нетатароговорящий волонтёр, поэтому просим указывать название проекта ''на'' или ''с дублированием'' на русском языке. Лично извиняюсь за задержку c размещением этого уведомления, и ещё раз благодарю за бесценный вклад в развитие цифрового ареала татарского языка и повышение его жизнеспособности. С благодарностью, член [[Википедия:Бәйгеләр/Минем Татарстан/2021-2022/Оештыру|орг.комитета конкурса]], [[:wmru:Викимедиа:Членство|Викимедиа РУ]] и [[m:Wikimedia_Community_of_Tatar_language_User_Group/ru|татароязычной юзер-группы Викимедиа]] [[w:ru:Фаткуллин, Фархад Наилевич|Фархад Фаткуллин]]. --[[Кулланучы:Frhdkazan|frhdkazan]] ([[Кулланучы бәхәсе:Frhdkazan|бәхәс]]) 6 апр 2022, 16:52 (UTC) == Халык мәдәнияте һәм хатын-кыз 2022 призлары == Уважаемый участник Ilnur efende, [[:wmru:|Викимедиа РУ]] от имени спонсоров, технических организаторов и [[Википедия:Бәйгеләр/Халык мәдәнияте һәм хатын-кыз/2022/Бәяләү#Жюри_әгъзалары|жюри проекта текущего года]] выражает Вам официальную благодарность за значимый вклад в развитие свободного татароязычного Интернет-контента в рамках вики-конкурса "'''''[[:m:Feminism_and_Folklore_2022/ru|Женщины и женское в традиционной культуре народов мира 2022]]'''''" ({{lang-tt|[[Википедия:Бәйгеләр/Халык мәдәнияте һәм хатын-кыз/2022|Халык мәдәнияте һәм хатын-кыз 2022]]}}). [[Википедия:Бәйгеләр/Халык мәдәнияте һәм хатын-кыз/2022/Бәяләү#Җәдвәл|Набранные баллы качества]] заработали вам ''[[Википедия:Бәйгеләр/Халык мәдәнияте һәм хатын-кыз/2022/Нәтиҗәләр#Призёрлар җәдвәле|3875.21 рублей (12.92% призового фонда)]]''. Для получения этой суммы (за минусом НДФЛ РФ 13%), приглашаем вас заполнить '''[https://docs.google.com/forms/d/17JtUscwTeTjDvQ2lNFOyUkHWqolLinE_gb5FFCAfoJk/edit анкету призёра]''' для перевода указанных денежных средств на вашу карточку. Процедуры верификации и перевода будет проводить нетатароговорящий волонтёр, поэтому просим указывать название проекта ''на'' или ''с дублированием'' на русском языке. Ещё раз благодарю за бесценный вклад в развитие цифрового ареала татарского языка и повышение его жизнеспособности. С благодарностью, член [[Википедия:Бәйгеләр/Халык мәдәнияте һәм хатын-кыз/2022/Оештыру|орг.комитета конкурса]], [[:wmru:Викимедиа:Членство|Викимедиа РУ]] и [[m:Wikimedia_Community_of_Tatar_language_User_Group/ru|татароязычной юзер-группы Викимедиа]] [[w:ru:Фаткуллин, Фархад Наилевич|Фархад Фаткуллин]] --[[Кулланучы:Frhdkazan|frhdkazan]] ([[Кулланучы бәхәсе:Frhdkazan|бәхәс]]) 10 апр 2022, 15:39 (UTC) == «Татар 4.0»'2022 призлары == Уважаемый участник Ilnur efende, [[:wmru:|Викимедиа РУ]] от имени спонсоров, технических организаторов и [[Википедия:Бәйгеләр/Татар 4.0/2022/Бәяләү#Жюри_әгъзалары|жюри проекта текущего года]] выражает Вам официальную благодарность за значимый вклад в развитие свободного татароязычного Интернет-контента в рамках вики-конкурса "'''''[[:wmru:Умный регион/Многоязычие/Татарский/Татар 4.0|Татар 4.0]]-2022'''''" ({{lang-tt|[[Википедия:Бәйгеләр/Татар 4.0/2022|«Татар 4.0»'2022]]}}). [[Википедия:Бәйгеләр/Татар 4.0/2022/Бәяләү#Җәдвәл|Набранные баллы качества]] заработали вам ''[[Википедия:Бәйгеләр/Татар 4.0/2022/Нәтиҗәләр#Призёрлар җәдвәле|6177.79 рублей (20.59% призового фонда)]]''. Для получения этой суммы (за минусом НДФЛ РФ 13%), приглашаем вас заполнить '''[https://docs.google.com/forms/d/17JtUscwTeTjDvQ2lNFOyUkHWqolLinE_gb5FFCAfoJk/edit анкету призёра]''' для перевода указанных денежных средств на вашу карточку. Процедуры верификации и перевода будет проводить нетатароговорящий волонтёр, поэтому просим указывать название проекта ''на'' или ''с дублированием'' на русском языке. Ещё раз благодарю за бесценный вклад в развитие цифрового ареала татарского языка и повышение его жизнеспособности. С благодарностью, член [[Википедия:Бәйгеләр/Татар 4.0/2022/Оештыру|орг.комитета конкурса]], [[:wmru:Викимедиа:Членство|Викимедиа РУ]] и [[m:Wikimedia_Community_of_Tatar_language_User_Group/ru|татароязычной юзер-группы Викимедиа]] [[w:ru:Фаткуллин, Фархад Наилевич|Фархад Фаткуллин]] --[[Кулланучы:Frhdkazan|frhdkazan]] ([[Кулланучы бәхәсе:Frhdkazan|бәхәс]]) 26 апр 2022, 17:55 (UTC) == Feminism and Folklore 2022 - Local prize winners == <div style="border:8px brown ridge;padding:6px;> [[File:Feminism and Folklore 2022 logo.svg|centre|550px|frameless]] ::<div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> ''{{int:please-translate}}'' Congratulations for winning a local prize in '''[[:m:Feminism and Folklore 2022/Project Page|Feminism and Folklore 2022]]''' writing competition. Thank you for your contribution and documenting your local folk culture on Wikipedia. Please fill in your preferences before 15th of June 2022 to receive your prize. Requesting you to fill [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLScK5HgvVaLph_r_afctwShUuYVtXNwaN24HUSEYnzUUho8d-Q/viewform?usp=sf_link this form] before the deadline to avoid disappointments. Feel free to [[:m:Feminism and Folklore 2022/Contact Us|contact us]] if you need any assistance or further queries. Best wishes, [[:m:Feminism and Folklore 2022|FNF 2022 International Team]] ::::Stay connected [[File:B&W Facebook icon.png|link=https://www.facebook.com/feminismandfolklore/|30x30px]]&nbsp; [[File:B&W Twitter icon.png|link=https://twitter.com/wikifolklore|30x30px]] </div></div> [[Кулланучы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Кулланучы бәхәсе:MediaWiki message delivery|бәхәс]]) 22 май 2022, 07:50 (UTC) <!-- Сообщение отправил Участник:Tiven2240@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tiven2240/fnf&oldid=23312270 --> == Reminder to provide information - Feminism and Folklore 2022 == Dear User The Google form to submit information of winners during the 2022 edition of Feminism and Folklore 2022 end on 10th of June 2022. Please be informed that you will loose your prize once the deadline for sending information ends. We humbly urge you to kindly fill the form using [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLScK5HgvVaLph_r_afctwShUuYVtXNwaN24HUSEYnzUUho8d-Q/viewform?usp=sf_link this link] as soon as possible. Feel free to contact us on mail or talkpage if you have any difficulties. Thank you for understanding! Regards International Team Feminism and Folklore 2022 [[Кулланучы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Кулланучы бәхәсе:MediaWiki message delivery|бәхәс]]) 5 июн 2022, 12:38 (UTC) <!-- Сообщение отправил Участник:Tiven2240@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tiven2240/fnf&oldid=23364696 --> == Правки неверные == Добрый день! Прошу убрать на всех языках информацию об акционерах и руководстве Ак Барс Банка, так как информация не соответствует действительности . К тому же по распоряжению Центробанка информацию о руководстве нельзя размещать в открытых источниках. [[Махсус:Кертемнәр/217.66.21.199|217.66.21.199]] 1 июл 2022, 07:20 (UTC) :Кадерле аноним [[Махсус:Кертемнәр/217.66.21.199|217.66.21.199]], сезнең элекке гамәлегез [[:foundation:Terms_of_Use/ru|гомуми Викимедиа тәртипләренә]] туры килми, аеруча [[Википедия:Вандализм]] дип бәяләнә. Викимедиа платформасына беренче үзгәртү кертүегез белән үк боларга буйсынуыгызны кабул иткәнегезне искәртәм. Югарыда белдерелгән теләгегезне Татарча Википедияне үстерүче һәм баетучы волонтёрларга түгел, Викимедиа платформалары өчен җаваплы '''[[:foundation:DMCA_takedowns|Викимедиа Фонды специалистлары белән элемтәгә керүегез]]''' һәм [[АКШ]] кануннары билгеләгән тәртиптә хәл итүегез генә мөмкин. Ихтирам белән, --[[Кулланучы:Frhdkazan|frhdkazan]] ([[Кулланучы бәхәсе:Frhdkazan|бәхәс]]) 1 июл 2022, 11:32 (UTC) == Re: == Сәлам. Мин төгәл белмим, мин полюс, мин кайбер мәгълүматны тутырырга тырышам. Ourәм безнең уртак тарих озын :) [[Кулланучы:Pierre L&#39;iserois|Pierre L&#39;iserois]] ([[Кулланучы бәхәсе:Pierre L&#39;iserois|бәхәс]]) 23 июл 2022, 18:24 (UTC) == А. Хакимджанов == Привет. Я видел, что вы недавно добавили ссылку (http://ft.antat.ru/) на статью Гайсә Хәкимҗан. Как потомок господина Хакимджанова, я пытаюсь найти о нем больше информации. Эта ссылка содержит какую-то информацию? я не смог найти его. если у вас есть другая информация, я хотел бы видеть. Я слышал, что о нем что-то пишут в России, о его поездке в Казань в 1970 году. Большое спасибо. Привет из Финляндии, Э. Хакимджанов. [[Кулланучы:Xәkim|Xәkim]] ([[Кулланучы бәхәсе:Xәkim|бәхәс]]) 9 авг 2022, 03:02 (UTC) e9u41hkf4h8ps40hr63ypixv9dlo1up 3528233 3528228 2022-08-09T06:15:38Z Ilnur efende 6874 /* А. Хакимджанов */ wikitext text/x-wiki <div style="border:1px solid #DFDFDF; padding:0em 1em 1em 1em; background-color:#E0 FF FF;"> [[Файл:Ambox outdated serious.svg|40px]] [[Кулланучы бәхәсе:Ilnur efende/Архив |'''Бу бәхәснең архивы''']] </div> ==Мой Татарстан== Здравствуйте, уважаемый победитель конкурса «Мой Татарстан». От лица НП «Викимедиа РУ» и «Татароязычных участников сообщества Викимедиа» поздравляю вас с завоеванием призового места в конкурсе «Мой Татарстан». Для получения призовых сумм, прошу вас заполнить следующую электронную форму: https://docs.google.com/forms/d/17JtUscwTeTjDvQ2lNFOyUkHWqolLinE_gb5FFCAfoJk/edit Если вы не знаете банковские реквизиты своей карты, вы может посмотреть их в приложении банка на своем телефоне или же запросить в любом отделении своего банка. Размер призовых соответствующий вашему вкладу вы можете посмотреть по ссылке в таблице: https://tt.wikipedia.org/wiki/Википедия:Бәйгеләр/Минем_Татарстан/Нәтиҗәләр#Җәдвәл при заполнение данных в таблице просьба округлить призовую сумму до рублей. И огромная просьба не затягивать с заполнением таблицы, так как перечисление призовых сумм начнется только после того как будут собраны данные со всех победителей. С уважением и благодарностью Дмитрий Жуков (НП «Викимедиа РУ»). Если что-то непонятно, смело задавайте вопросы! jukoff@wikimedia.ru [[Кулланучы:JukoFF|JukoFF]] ([[Кулланучы бәхәсе:JukoFF|бәхәс]]) 22 фев 2021, 10:19 (UTC) == Илнур әфәндегә хат == Халык саны[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Авылда хуҗалык һәм халык саны түбәндәгечә (кайбер еллардагы мәгълүматлар якынча): Еллар 1710 1747 1795 Хуҗалыклар саны 10 31 81 Халык саны 45 236 550 1811 1858 1897 1917 85 101 227 280 620 1150 1422 1900 1926 1940 1945 1970 260 230 197 166 1441 1320 1010 607 Таблицаларны ничек берләштерергә? Илнур әфәнде, өйрәтегез әле, мөмкин булса! Дүртенче юлны ничек алып тагларга? Беренче таблиөадан 4- баганадан соң 11 багананы ничек өстәргә? Берничек тә очына чыга алмадым. Илнур әфәнде! Моңарчы миңа ярдәм иткәнегез өчен бик зур рәхмәт. Монысын да аңлап эшләргә ярдәм итсәгез иде! 2000 2020 165 164 551 536 Еллар 1710 1747 1795 1811 1858 1897 1917 1926 1940 1945 1970 2000 2020 Хуҗалык саны 10 31 81 85 101 227 280 260 230 197 166 165 164 Халык саны 45 236 550 620 1150 1422 1900 1441 1320 1010 607 551 536 Рәфхәт Зарипов 25.02.2021 == Кулланучы:Ilnur efende/Уолт Дисней исемлеге == Hello. I saw this page (Кулланучы:Ilnur efende/Уолт Дисней исемлеге) is about the list of Disney cartoon films. Will it be completed anytime soon? I ask because I'm a dedicated Disney fan. I wanted more pages about the films on the list. Other pages like ''Dumbo'' and ''Bambi'' are simply stubs. Can they be expanded? I would guess create or expand the pages one by one starting with the order in which they came. So, start with expanding ''Snow White and the Seven Dwarfs'', creating ''Pinocchio'', creating ''Fantasia'', expanding ''Dumbo'', expanding ''Bambi'', and so on. But I would guess that the list should be finished first. I just hope that there is enough time and interest to create good Disney articles. I wouldn't know who else to ask about this though. Some users are active but they don't ever edit about animation or film. I am also interested in television. Disney has a show, ''Liv and Maddie'', that tells about identical twin sisters being best friends. [[Лив һәм Мэдди]] is the article about it. It's my absolute favorite show, as amazing as films like ''The Little Mermaid'' and ''Tangled''. The show unfortunately ended four years ago, in 2017. It would be on its 8th anniversary soon if it was still on. The 8th anniversary will be on July 19, 2021. By then, the Disney list will have existed for one full year and 15 days. Will it be complete by then? Meanwhile, there are still good shows on TV now, but ''Liv and Maddie'' is still my favorite. But hopefully there will be time to write these articles. I'm hoping that the world virus (COVID-19) will be over by the time of the 8th anniversary of ''Liv and Maddie''. That will also be right after the 40th anniversary of ''The Fox and the Hound''. But in the meantime, I still watch the show and movies mentioned. I just watch everything Disney on Disney+ now. Thank you for hearing this. [[Махсус:Кертемнәр/2600:1700:53F0:AD70:2D8F:C744:BFD5:7124|2600:1700:53F0:AD70:2D8F:C744:BFD5:7124]] 13 мар 2021, 01:32 (UTC) * Good afternoon. If I have time to translate, I will definitely continue--[[Кулланучы:Ilnur efende|Ilnur efende]] ([[Кулланучы бәхәсе:Ilnur efende|бәхәс]]) 13 мар 2021, 06:32 (UTC) ==«Татар 4.0» — 2021». == Здравствуйте, уважаемый победитель конкурса «Татар 4.0» — 2021». От лица НП «Викимедиа РУ» и «Татароязычных участников сообщества Викимедиа» поздравляю вас с завоеванием призового места в конкурсе «Татар 4.0» — 2021». Для получения призовых сумм, прошу вас заполнить следующую электронную форму: https://docs.google.com/forms/d/17JtUscwTeTjDvQ2lNFOyUkHWqolLinE_gb5FFCAfoJk/edit Если вы не знаете банковские реквизиты своей карты, вы может посмотреть их в приложении банка на своем телефоне или же запросить в любом отделении своего банка. Размер призовых соответствующий вашему вкладу вы можете посмотреть по ссылке в таблице: https://tt.wikipedia.org/wiki/Википедия:Бәйгеләр/Татар_4.0/2021/Нәтиҗәләр#Җәдвәл при заполнение данных в таблице просьба округлить призовую сумму до рублей. И огромная просьба не затягивать с заполнением таблицы, так как перечисление призовых сумм начнется только после того как будут собраны данные со всех победителей. С уважением и благодарностью Дмитрий Жуков (НП «Викимедиа РУ»). Если что-то непонятно, смело задавайте вопросы! jukoff@wikimedia.ru [[Кулланучы:JukoFF|JukoFF]] ([[Кулланучы бәхәсе:JukoFF|бәхәс]]) 17 май 2021, 11:54 (UTC) ==«2021 Африка вики-бәйгесе» == Здравствуйте, [[Кулланучы бәхәсе:Ilnur efende|Ильнур әфәнде]]! Пожалуйста внесите меня в список проекта «2021 Африка вики-бәйгесе», у меня что-то не получается. Спасибо! С уважением [[Кулланучы бәхәсе:Юлдашева Луиза|Юлдашева Луиза]] 10 июнь 2021, 22:16 (UTC) :[[Кулланучы:Юлдашева Луиза|Юлдашева Луиза]], булды бугай, ихтирам белән--[[Кулланучы:Ilnur efende|Ilnur efende]] ([[Кулланучы бәхәсе:Ilnur efende|бәхәс]]) 10 июн 2021, 17:52 (UTC) Сәләм Илнур Әфәнде нугайлар битен дөрес язмаганмын тарихын дөресләтеп язырга бирегезче. минем үзгәртүләрне кире кагасыз нигәдер. Ногай ордасы татарлары белән бутаганмын. ул тарихый хаталарга китерә ==Бозмагыз википедия битләре== Иске татар битендәге үзгәрешләрне кире кайтарыгыз. == 300 000 мәкалә лого == [[File:Wikipedia-logo-300000.png|150px|thumb|right|300 000 мәкалә]] added logo file 300 000 articles from [[Кулланучы:Ilnur efende/common.css]]<br> Drafted [[Кулланучы бәхәсе:Ilnur efende/common.css]] ==«Минем Татарстан 2021-2022» == Здравствуйте, [[Кулланучы бәхәсе:Ilnur efende|Ильнур әфәнде]]! Пожалуйста, внесите меня в список участников проекта «Минем Татарстан 2021-2022», у меня что-то не получается. Спасибо! С уважением [[Кулланучы бәхәсе:Юлдашева Луиза|Юлдашева Луиза]] 23 декабрь 2021, 11:16 (UTC) : [[Кулланучы бәхәсе:Юлдашева Луиза|Юлдашева Луиза]] ханым, хәйерле кис! После создания статьи и добавленния на страницу обсуждения шаблона <nowiki>{{Минем Татарстан 2021-2022 бәйгесенең мәкаләсе|кулланучы= Викимедиа хисап язмагыз}}</nowiki>, статья начинает участвовать в проекте, а вы автоматически становитесь участницей ([[:Төркем:Википедия:Минем Татарстан 2021-2022 бәйгесе мәкаләләре — катнашучылар буенча]]). Никаких дополнительных действий не требуется.--[[Кулланучы:Ilnur efende|Ilnur efende]] ([[Кулланучы бәхәсе:Ilnur efende|бәхәс]]) 23 дек 2021, 16:35 (UTC) == How we will see unregistered users == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin=content/> Hi! You get this message because you are an admin on a Wikimedia wiki. When someone edits a Wikimedia wiki without being logged in today, we show their IP address. As you may already know, we will not be able to do this in the future. This is a decision by the Wikimedia Foundation Legal department, because norms and regulations for privacy online have changed. Instead of the IP we will show a masked identity. You as an admin '''will still be able to access the IP'''. There will also be a new user right for those who need to see the full IPs of unregistered users to fight vandalism, harassment and spam without being admins. Patrollers will also see part of the IP even without this user right. We are also working on [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/Improving tools|better tools]] to help. If you have not seen it before, you can [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|read more on Meta]]. If you want to make sure you don’t miss technical changes on the Wikimedia wikis, you can [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|subscribe]] to [[m:Tech/News|the weekly technical newsletter]]. We have [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation#IP Masking Implementation Approaches (FAQ)|two suggested ways]] this identity could work. '''We would appreciate your feedback''' on which way you think would work best for you and your wiki, now and in the future. You can [[m:Talk:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|let us know on the talk page]]. You can write in your language. The suggestions were posted in October and we will decide after 17 January. Thank you. /[[m:User:Johan (WMF)|Johan (WMF)]]<section end=content/> </div> 4 гый 2022, 18:20 (UTC) <!-- Сообщение отправил Участник:Johan (WMF)@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Target_lists/Admins2022(8)&oldid=22532697 --> == I дәрәҗә Татарстан ордены == {| style="background:#e2f2d2; border: solid 3px green; width: 60%; padding: 2px;" |rowspan="2" valign="middle" width=110px | [[Файл:BoNM - Tatarstan Hires Gold.png|60px|center|I дәрәҗә Татарстан ордены|link=Википедия:Проект:Татарстан/Бүләкләр#I дәрәҗә Татарстан ордены]] |style="font-size: large; padding: 0; vertical-align: middle; height: 1.1em;" | '''[[Википедия:Проект:Татарстан/Бүләкләр#I дәрәҗә Татарстан ордены|I дәрәҗә Татарстан ордены]] ''' |- |style="vertical-align: middle; border-top: 1px solid #C2C2C2;" | Татар Википедиясе үсешенә [[Википедия:Марафончылар/Дан аллеясе|күп еллар дәвамында зур өлеш]] керткәнегез өчен. --[[Кулланучы:Frhdkazan|frhdkazan]] ([[Кулланучы бәхәсе:Frhdkazan|бәхәс]]) 5 фев 2022, 14:14 (UTC) |} == [[Special:Diff/3483191]] == What was the rollback for? [[Кулланучы:Minorax|Minorax]] ([[Кулланучы бәхәсе:Minorax|бәхәс]]) 13 мар 2022, 12:49 (UTC) when viewing the history of edits canceled by accident --[[Кулланучы:Ilnur efende|Ilnur efende]] ([[Кулланучы бәхәсе:Ilnur efende|бәхәс]]) 13 мар 2022, 12:53 (UTC) == Минем Татарстан 2021-2022 призлары == Уважаемый участник Ilnur efende, [[:wmru:|Викимедиа РУ]] от имени спонсоров, технических организаторов и [[Википедия:Бәйгеләр/Минем Татарстан/2021-2022/Бәяләү#Жюри_әгъзалары|жюри проекта текущего года]] выражает Вам официальную благодарность за значимый вклад в развитие свободного татароязычного Интернет-контента в рамках вики-конкурса "'''''[[:wmru:Умный регион/Многоязычие/Татарский/Мой Татарстан|Мой Татарстан]] 2021-2022'''''" ({{lang-tt|[[Википедия:Бәйгеләр/Минем Татарстан/2021-2022|Минем Татарстан 2021-2022]]}}). [[Википедия:Бәйгеләр/Минем Татарстан/2021-2022/Бәяләү#Җәдвәл|Набранные баллы качества]] заработали вам ''[[Википедия:Бәйгеләр/Минем Татарстан/2021-2022/Нәтиҗәләр#Призёрлар җәдвәле|4658.78 рублей (15.53% призового фонда)]]''. Для получения этой суммы (за минусом НДФЛ РФ 13%), приглашаем вас заполнить '''[https://docs.google.com/forms/d/17JtUscwTeTjDvQ2lNFOyUkHWqolLinE_gb5FFCAfoJk/edit анкету призёра]''' для перевода указанных денежных средств на вашу карточку. Процедуры верификации и перевода будет проводить нетатароговорящий волонтёр, поэтому просим указывать название проекта ''на'' или ''с дублированием'' на русском языке. Лично извиняюсь за задержку c размещением этого уведомления, и ещё раз благодарю за бесценный вклад в развитие цифрового ареала татарского языка и повышение его жизнеспособности. С благодарностью, член [[Википедия:Бәйгеләр/Минем Татарстан/2021-2022/Оештыру|орг.комитета конкурса]], [[:wmru:Викимедиа:Членство|Викимедиа РУ]] и [[m:Wikimedia_Community_of_Tatar_language_User_Group/ru|татароязычной юзер-группы Викимедиа]] [[w:ru:Фаткуллин, Фархад Наилевич|Фархад Фаткуллин]]. --[[Кулланучы:Frhdkazan|frhdkazan]] ([[Кулланучы бәхәсе:Frhdkazan|бәхәс]]) 6 апр 2022, 16:52 (UTC) == Халык мәдәнияте һәм хатын-кыз 2022 призлары == Уважаемый участник Ilnur efende, [[:wmru:|Викимедиа РУ]] от имени спонсоров, технических организаторов и [[Википедия:Бәйгеләр/Халык мәдәнияте һәм хатын-кыз/2022/Бәяләү#Жюри_әгъзалары|жюри проекта текущего года]] выражает Вам официальную благодарность за значимый вклад в развитие свободного татароязычного Интернет-контента в рамках вики-конкурса "'''''[[:m:Feminism_and_Folklore_2022/ru|Женщины и женское в традиционной культуре народов мира 2022]]'''''" ({{lang-tt|[[Википедия:Бәйгеләр/Халык мәдәнияте һәм хатын-кыз/2022|Халык мәдәнияте һәм хатын-кыз 2022]]}}). [[Википедия:Бәйгеләр/Халык мәдәнияте һәм хатын-кыз/2022/Бәяләү#Җәдвәл|Набранные баллы качества]] заработали вам ''[[Википедия:Бәйгеләр/Халык мәдәнияте һәм хатын-кыз/2022/Нәтиҗәләр#Призёрлар җәдвәле|3875.21 рублей (12.92% призового фонда)]]''. Для получения этой суммы (за минусом НДФЛ РФ 13%), приглашаем вас заполнить '''[https://docs.google.com/forms/d/17JtUscwTeTjDvQ2lNFOyUkHWqolLinE_gb5FFCAfoJk/edit анкету призёра]''' для перевода указанных денежных средств на вашу карточку. Процедуры верификации и перевода будет проводить нетатароговорящий волонтёр, поэтому просим указывать название проекта ''на'' или ''с дублированием'' на русском языке. Ещё раз благодарю за бесценный вклад в развитие цифрового ареала татарского языка и повышение его жизнеспособности. С благодарностью, член [[Википедия:Бәйгеләр/Халык мәдәнияте һәм хатын-кыз/2022/Оештыру|орг.комитета конкурса]], [[:wmru:Викимедиа:Членство|Викимедиа РУ]] и [[m:Wikimedia_Community_of_Tatar_language_User_Group/ru|татароязычной юзер-группы Викимедиа]] [[w:ru:Фаткуллин, Фархад Наилевич|Фархад Фаткуллин]] --[[Кулланучы:Frhdkazan|frhdkazan]] ([[Кулланучы бәхәсе:Frhdkazan|бәхәс]]) 10 апр 2022, 15:39 (UTC) == «Татар 4.0»'2022 призлары == Уважаемый участник Ilnur efende, [[:wmru:|Викимедиа РУ]] от имени спонсоров, технических организаторов и [[Википедия:Бәйгеләр/Татар 4.0/2022/Бәяләү#Жюри_әгъзалары|жюри проекта текущего года]] выражает Вам официальную благодарность за значимый вклад в развитие свободного татароязычного Интернет-контента в рамках вики-конкурса "'''''[[:wmru:Умный регион/Многоязычие/Татарский/Татар 4.0|Татар 4.0]]-2022'''''" ({{lang-tt|[[Википедия:Бәйгеләр/Татар 4.0/2022|«Татар 4.0»'2022]]}}). [[Википедия:Бәйгеләр/Татар 4.0/2022/Бәяләү#Җәдвәл|Набранные баллы качества]] заработали вам ''[[Википедия:Бәйгеләр/Татар 4.0/2022/Нәтиҗәләр#Призёрлар җәдвәле|6177.79 рублей (20.59% призового фонда)]]''. Для получения этой суммы (за минусом НДФЛ РФ 13%), приглашаем вас заполнить '''[https://docs.google.com/forms/d/17JtUscwTeTjDvQ2lNFOyUkHWqolLinE_gb5FFCAfoJk/edit анкету призёра]''' для перевода указанных денежных средств на вашу карточку. Процедуры верификации и перевода будет проводить нетатароговорящий волонтёр, поэтому просим указывать название проекта ''на'' или ''с дублированием'' на русском языке. Ещё раз благодарю за бесценный вклад в развитие цифрового ареала татарского языка и повышение его жизнеспособности. С благодарностью, член [[Википедия:Бәйгеләр/Татар 4.0/2022/Оештыру|орг.комитета конкурса]], [[:wmru:Викимедиа:Членство|Викимедиа РУ]] и [[m:Wikimedia_Community_of_Tatar_language_User_Group/ru|татароязычной юзер-группы Викимедиа]] [[w:ru:Фаткуллин, Фархад Наилевич|Фархад Фаткуллин]] --[[Кулланучы:Frhdkazan|frhdkazan]] ([[Кулланучы бәхәсе:Frhdkazan|бәхәс]]) 26 апр 2022, 17:55 (UTC) == Feminism and Folklore 2022 - Local prize winners == <div style="border:8px brown ridge;padding:6px;> [[File:Feminism and Folklore 2022 logo.svg|centre|550px|frameless]] ::<div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> ''{{int:please-translate}}'' Congratulations for winning a local prize in '''[[:m:Feminism and Folklore 2022/Project Page|Feminism and Folklore 2022]]''' writing competition. Thank you for your contribution and documenting your local folk culture on Wikipedia. Please fill in your preferences before 15th of June 2022 to receive your prize. Requesting you to fill [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLScK5HgvVaLph_r_afctwShUuYVtXNwaN24HUSEYnzUUho8d-Q/viewform?usp=sf_link this form] before the deadline to avoid disappointments. Feel free to [[:m:Feminism and Folklore 2022/Contact Us|contact us]] if you need any assistance or further queries. Best wishes, [[:m:Feminism and Folklore 2022|FNF 2022 International Team]] ::::Stay connected [[File:B&W Facebook icon.png|link=https://www.facebook.com/feminismandfolklore/|30x30px]]&nbsp; [[File:B&W Twitter icon.png|link=https://twitter.com/wikifolklore|30x30px]] </div></div> [[Кулланучы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Кулланучы бәхәсе:MediaWiki message delivery|бәхәс]]) 22 май 2022, 07:50 (UTC) <!-- Сообщение отправил Участник:Tiven2240@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tiven2240/fnf&oldid=23312270 --> == Reminder to provide information - Feminism and Folklore 2022 == Dear User The Google form to submit information of winners during the 2022 edition of Feminism and Folklore 2022 end on 10th of June 2022. Please be informed that you will loose your prize once the deadline for sending information ends. We humbly urge you to kindly fill the form using [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLScK5HgvVaLph_r_afctwShUuYVtXNwaN24HUSEYnzUUho8d-Q/viewform?usp=sf_link this link] as soon as possible. Feel free to contact us on mail or talkpage if you have any difficulties. Thank you for understanding! Regards International Team Feminism and Folklore 2022 [[Кулланучы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Кулланучы бәхәсе:MediaWiki message delivery|бәхәс]]) 5 июн 2022, 12:38 (UTC) <!-- Сообщение отправил Участник:Tiven2240@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tiven2240/fnf&oldid=23364696 --> == Правки неверные == Добрый день! Прошу убрать на всех языках информацию об акционерах и руководстве Ак Барс Банка, так как информация не соответствует действительности . К тому же по распоряжению Центробанка информацию о руководстве нельзя размещать в открытых источниках. [[Махсус:Кертемнәр/217.66.21.199|217.66.21.199]] 1 июл 2022, 07:20 (UTC) :Кадерле аноним [[Махсус:Кертемнәр/217.66.21.199|217.66.21.199]], сезнең элекке гамәлегез [[:foundation:Terms_of_Use/ru|гомуми Викимедиа тәртипләренә]] туры килми, аеруча [[Википедия:Вандализм]] дип бәяләнә. Викимедиа платформасына беренче үзгәртү кертүегез белән үк боларга буйсынуыгызны кабул иткәнегезне искәртәм. Югарыда белдерелгән теләгегезне Татарча Википедияне үстерүче һәм баетучы волонтёрларга түгел, Викимедиа платформалары өчен җаваплы '''[[:foundation:DMCA_takedowns|Викимедиа Фонды специалистлары белән элемтәгә керүегез]]''' һәм [[АКШ]] кануннары билгеләгән тәртиптә хәл итүегез генә мөмкин. Ихтирам белән, --[[Кулланучы:Frhdkazan|frhdkazan]] ([[Кулланучы бәхәсе:Frhdkazan|бәхәс]]) 1 июл 2022, 11:32 (UTC) == Re: == Сәлам. Мин төгәл белмим, мин полюс, мин кайбер мәгълүматны тутырырга тырышам. Ourәм безнең уртак тарих озын :) [[Кулланучы:Pierre L&#39;iserois|Pierre L&#39;iserois]] ([[Кулланучы бәхәсе:Pierre L&#39;iserois|бәхәс]]) 23 июл 2022, 18:24 (UTC) == А. Хакимджанов == Привет. Я видел, что вы недавно добавили ссылку (http://ft.antat.ru/) на статью Гайсә Хәкимҗан. Как потомок господина Хакимджанова, я пытаюсь найти о нем больше информации. Эта ссылка содержит какую-то информацию? я не смог найти его. если у вас есть другая информация, я хотел бы видеть. Я слышал, что о нем что-то пишут в России, о его поездке в Казань в 1970 году. Большое спасибо. Привет из Финляндии, Э. Хакимджанов. [[Кулланучы:Xәkim|Xәkim]] ([[Кулланучы бәхәсе:Xәkim|бәхәс]]) 9 авг 2022, 03:02 (UTC) [[Кулланучы:Xәkim|Xәkim]], не смог добавить прямую ссылку на пдф файл, если вы поищите по названию книги, то поисковик найдет вам данный файл. И через поисковик можно также найти другие книги и статьи про Гайсә Хәкимҗана.--[[Кулланучы:Ilnur efende|Ilnur efende]] ([[Кулланучы бәхәсе:Ilnur efende|бәхәс]]) 9 авг 2022, 06:15 (UTC) 2a1phbldejt0ynwp5p61vazaeznvfeq Джозеф Байден 0 36854 3528168 3162037 2022-08-08T17:10:21Z Frhdkazan 3171 /* Сылтамалар */ {{G7 лидерлары}}{{Зур егермелек илләре башлыклары}} wikitext text/x-wiki {{Дәүләт эшлеклесе | исем = Джозеф Байден | тулы исем = {{lang-en|Joseph Robinette Biden, Jr.}} | рәсем = Joe Biden official portrait 2013 cropped.jpg | киңлек = 200px | титул = [[АКШ]] президенты | байрак = Seal Of The President Of The United States Of America.svg | чорбаш1 = [[2021 ел]]ның [[20 гыйнвар]]ы | чоразак1 = | аңа кадәр1 = [[Дональд Трамп]] | дәвамчысы1 = | титул2 = АКШ вице-президенты | байрак2 = | тәртип2 = 47нче | чорбаш2 = [[2009 ел]] | чоразак2 = [[2017 ел]] | президент_2 = [[Барак Обама]] | аңа кадәр2 = [[Дик Чейни]] | дәвамчысы2 = [[Майк Пенс]] | титул3 = АКШ Сенатының тышкы сәясәт комитеты рәисе | тәртип3 = | байрак3 = | президент_3 = | чорбаш3 = [[2007 ел]] | чоразак3 = [[2009 ел]] | аңа кадәр3 = [[Ричард Лугар]] | дәвамчысы3 = [[Джон Керри]] | хезмәт еллары = | иялек = {{АКШ}} | дин = [[Католиклык]] | фирка = [[АКШның Демократик фиркасе|АКШ Демократик партиясе]] | белем = [[Делавэр университеты]]<br>[[Сиракуз университеты]] | туу датасы = 20.11.1942 | туу урыны = {{туу урыны|АКШ|АКШта}}, [[Пенсильвания]], [[Скрентон (Пенсильвания)|Скрантон]] | үлем датасы = | үлем урыны = | әти = Джозеф Робинетт өлкән-Байден | әни = Кэтрин Юджиния Финнеган | ир = | хатын = [[Нелия Хантер]]<small>(1966—1972; вафат)</small><br>[[Джилл Джейкобс]] <small>(1977 елдан)</small> | балалары = '''уллары''': Джозеф һәм Роберт Хантер <br />'''кызлары''': Наоми Кристина һәм Эшли Блэйзер | сайт = | Commons = }} '''Джо́зеф Робине́тт Ба́йден''' яки '''Джо Байден''' ({{lang-en|Joseph Robinette (Joe) Biden, Jr.}}) — [[АКШ]] сәясәтчесе, [[АКШның Демократик фиркасе|Демократик фирка]] әгъзасы, {{байрак|АКШ}} илнең [[АКШ президентлары исемлеге|46-нчы президенты]] (2021 елның 20 гыйнварыннан<ref>[https://www.kommersant.ru/doc/4654207?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop Джо Байден вступил в должность президента США.] kommersant.ru, 20.01.2021{{ref-ru}}</ref><ref>[https://www.azatliq.org/a/31055859.html Джо Байден АКШ президенты вазифасына кереште.] azatliq.org, 20.01.2021</ref>), [[АКШ вице-президентлары|47 нче вице-президенты]]. Вице-президент вазифасына ул [[Барак Обама]] белән бергә [[2009 ел]]ның [[20 гыйнвар]]ына керешә<ref>[http://www.azatliq.org/content/article/1372507.html Обама “җаваплылык чорын” игълан итте]</ref>. Моңа кадәр ул [[АКШ Конгрессы]] сенаторы иде. == Тормыш юлы == [[1942 ел]]ның [[20 ноябрь|20 ноябрендә]] [[Пенсильвания]] штатының [[Скрантон]] шәһәрендә туа. Католик гаиләдә дүрт баланың берсе була. Балачакта тотлыгудан интегә, "сыйныфта барысы алдында укырга кирәк булса, яки кызны очрашуга чакырганда мин моны эшли алмый идем", дип искә ала ул <ref>[https://www.azatliq.org/a/30940908.html Джо Байден турында җиде факт]</ref>. Соңыннан тотлыгуны җиңеп чыга, аерым алганда, ул көзге алдыннан шигърият укый. Балачактан хәмергә тискәре карый, үзе сөйләгәнчә, аның гаиләсендә эчүчеләр күп булган <ref>[https://www.nytimes.com/2008/10/24/us/politics/24biden.html Father’s Tough Life an Inspiration for Biden]</ref>. Делавэр университетында укый, 1965 елда тарих һәм сәясәт белеменнән бакалавр дәрәҗәсен ала. Аннан соң Сиракьюс университетында хокук буенча белем ала, [[1968 ел]]да хокук белеме буенча докторлык диссертациясен яклый. 30 яшендә, [[1973 ел]]да сенатор булып сайлана, ил тарихында иң яшь сенаторларның берсе була. Конгресста ул [[2009 ел]]га кадәр даими рәвештә эшли. 1987-1995 елларда Сенатта хөкем итү комитетын җитәкли, соңыннан өч тапкыр Сенатның халыкара элемтәләр комитеты башлыгы була. 1979 һәм 1988 елларда Совет хакимияте чакыруы белән ике тапкыр Мәскәүгә бара. [[2008 ел]]да демократлар праймеризында АКШ президенты вазифасы өчен көрәшеп карый, ләкин сайлау алды узыштан тиз чыга, [[Барак Обама]] җиңгәч, ул аңа вице-президент урынын тәкъдим итә. [[2009 ел]]ның [[20 гыйнвар]]ына вице-президент буларак ант китерә. Вице-президентлык вазифасында актив рәвештә тышкы сәясәт белән шөгыльләнә<ref>[http://www.azatliq.org/content/news/1978779.html АКШ вице-президенты якын көнчыгышта]</ref><ref>[http://www.azatliq.org/content/news/1937625.html АКШ вице-президенты сайлау алды низагын чишү өчен Гыйракка барды]</ref><ref>[http://www.azatliq.org/content/article/1862660.html Байден Европаны тынычландыра алдымы?]</ref><ref>[http://www.azatliq.org/content/article/1857691.html АКШ тарафдар илләрен тынычландыра]</ref><ref>[http://www.azatliq.org/content/Biden/1736737.html Байденның Косовога тарихи сәфәре ]</ref>. [[2011 ел]]ның мартында, [[Россия]]гә сәфәре вакытында, [[Равил Гайнетдин]] белән очрашты<ref>[http://www.azatliq.org/content/article/2334013.html Равил Гайнетдин Джозеф Байден белән очрашты]</ref>. [[2020]] елда Демократик фирканең алдан сайлауларында (праймеризда) җиңеп, АКШ президенты постына нәмзәт итеп тәкъдим ителә (''сайлау кампаниясендә вице-президент постына нәмзәт [[АКШ сенаты|сенатор]] [[Камала Харрис]] белән тандем ясый''), аның төп көндәше Республика фиркасенең вәкиле гамәлдәге президент [[Дональд Трамп]] (''сайлау кампаниясендә вице-президент постына нәмзәт гамәлдәге АКШ вице-президенты [[Майк Пенс]] белән тандем ясый'') була. [[2020]] елның президент сайлауларында [[Donald Tramp|Дональд Трампны]] җиңә, АКШның 46нчы президенты булып сайлана. Сайлауда ул АКШ тарихында иң күп сайлаучы тавышын казана (81,2 млн тавыш). 2021 елның 20 гыйнварында президент вазифасына ант итә, тарихка ул илнең иң өлкән президенты буларак керә. == Шәхси тормышы == [[1966 ел]]да Байден көллияттә бергән укыган Нелия Һантерга өйләнә, аларның өч баласы туа: Бо һәм Һантер исемле уллары һәм Наоми исемле кызы. [[1972 ел]]да Байден гаиләсе юл казасына эләгә, аның тормыш иптәше һәм 13 айлык Наоми һәлак була.Ул чакта сенатор булып сайланган гына Байден улларын күрер өчен көн саен Вашингтоннан Уилмингтон шәһәренә поезд белән кайтып йөри, бу якынча 180 чакрым озынлыктагы юл. [[1975 ел]]да Байден инглиз теле укытучысы [[Джилл Трейси Якобс]] белән таныша һәм ике елдан соң аңа өйләнә. [[1981 ел]]да аларның Эшли исемле кызлары туа. [[2015 ел]]да аның улы Бо баш миендәге [[яман шеш]]тән үлә. == Искәрмәләр == <small>{{Искәрмәләр}}</small> == Сылтамалар == * [http://biden.senate.gov/ Рәсми сайт] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090305003040/http://biden.senate.gov/ |date=2009-03-05 }} {{ref-en}} * [https://www.azatliq.org/a/30940908.html Джо Байден турында җиде факт] Азатлык радиосы. 20 ноябрь 2020 {{start box}} {{succession box|title=[[АКШ президенты]]|before=[[Дональд Трамп]]|after=|years=[[2021 ел]]ның [[20 гыйнвар]]ыннан}} {{end box}} {{АКШ президентлары}} {{G7 лидерлары}}{{Зур егермелек илләре башлыклары}} {{DEFAULTSORT:Байден, Джозеф}} [[Төркем:АКШ демократлары]] [[Төркем:АКШ сенаторлары]] [[Төркем:АКШ вице-президентлары]] [[Төркем:Барак Обама кабинеты]] [[Төркем:XX гасыр сәясәтчеләре]] [[Төркем:XXI гасыр сәясәтчеләре]] [[Төркем:АКШ президентлары]] 46hay0ntv9opttsc4ossn7np3bn2kms Әки 0 38128 3528136 2410036 2022-08-08T15:17:32Z Frhdkazan 3171 == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Әки''' — Казан составындагы бер бистә. Халык саны — 490 тирәсендә. Вакыт зонасы — MSK (Мәскәү вакыты) яки UTC+4. Почта индексы — 420018. == Тарих == Авыл бик борынгылардан: [[Казан ханлыгы]] чорында ук нигезләнгән == Демография == {| class='standard' style='text-align: center;' width=60% | colspan=11 | Халык саны |- class='shadow' |[[1859 ел|1859]] |[[1897 ел|1897]] |[[1920 ел|1920]] |[[1926 ел|1926]] |[[1938 ел|1938]] |[[1949 ел|1949]] |[[1958 ел|1958]] |[[1970 ел|1970]] |[[1989 ел|1989]] |[[2002 ел|2002]] |[[2010 ел|2010]] |- |556 |683 |742 |838 |834 |800 |561 |574 |499 |490 | |} Төп милләтләр ([[1989 ел]]гы җанисәп буенча): [[руслар]] — 55%, [[татарлар]] — 43%. == Климат == {{temperatura12-y-cyrillic|-10.8|-10.8|-5.7|4.6|13.5|18.4|20.4|17.8|12.2|4.5|-4.6|-10|4.1}} Климат уртача континенталь. [[Кёппен климатлар классификация|Кёппен-Гейгер климатлар классификациясе]] буенча климатның коды: Dfb<ref>[http://koeppen-geiger.vu-wien.ac.at/present.htm#data World Map of the Köppen-Geiger climate classification, Institute for Veterinary Public Health, University of Veterinary Medicine Vienna]</ref>. Уртача еллык һава температурасы 4.1&nbsp;°C.<ref>[http://www.retscreen.net NASA Surface meteorology and Solar Energy Data Set, RETScreen International]</ref> == Моны да карагыз == == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Чыганаклар == * Татарская энциклопедия, Институт Татарской энциклопедии (ИТЭ) Академии наук РТ. == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} [[Төркем:Казан бистәләре]] fqtczo2joq549m7jtpwllohooswkfpq Белянкино 0 38131 3528119 3506758 2022-08-08T14:32:21Z Frhdkazan 3171 {{УК}}== Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} wikitext text/x-wiki {{УК}} {{ТП |халәт = авыл |татар исеме = Белянкино |чын исем = Белянкино |ил = Русия |герб = |байрак = |герб киңлеге = |байрак киңлеге = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |CoordAddon = type:city(17800)_region:RU |CoordScale = 250000 |ЯндексХарита = |ил харитасы зурлыгы =300 |төбәк харитасы зурлыгы =300 |район харитасы зурлыгы =250 |төбәк төре = Республика |төбәк = Татарстан |төбәк җәдвәлдә = Татарстан |район төре = муниципаль район |район = Казанның Совет районы |район җәдвәлдә= |җәмгыять төре= |җәмгыять = |җәмгыять таблицада = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |эчке бүленеш = |башлык төре = |башлык = |нигезләү датасы = XVII гасыр |беренче телгә алу = |элеккеге исемнәр = |мәйдан = |биеклек төре = |ТП мәркәзе биеклеге = |климат = dfb — дымлы континенталь |рәсми тел = |халык саны = 10 |исәп елы = 2002 |халык тыгызлыгы = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |сәгать кушагы = +3 |DST = |телефон коды = |почта индексы = 420083 |почта индекслары = |автомобиль коды = 16, 116 |Commons-та төркем = |сайт = |сайт теле = |сайт теле2 = |сайт теле3 = |сайт теле4 = |сайт теле5 = |add1n = |add1 = |add2n = Русча топонимы |add2 = Белянкино |add3n = |add3 = }} '''Белянкино, Сәет авылы'''<ref>{{Citation |title=архив күчермәсе |url=http://protatar.ru/geograficheskiy-ukazatel/ |access-date=2014-10-24 |archive-date=2014-10-24 |archive-url=https://archive.today/20141024172321/http://protatar.ru/geograficheskiy-ukazatel/ |dead-url=no }}</ref> — [[Казанның Совет районы]]ндагы торак пункт. Халык саны — 10 тирәсендә. Вакыт зонасы — MSK (Мәскәү вакыты) яки UTC+3. Почта индексы — 420083. == Тарих == [[XVII гасыр]]да нигезләнгән. == Демография == {| class='standard' style='text-align: center;' width=60% | colspan=11 | Халык саны |- class='shadow' |[[1859 ел|1859]] |[[1897 ел|1897]] |[[1908 ел|1908]] |[[1920 ел|1920]] |[[1926 ел|1926]] |[[1949 ел|1949]] |[[1958 ел|1958]] |[[1970 ел|1970]] |[[1989 ел|1989]] |[[2002 ел|2002]] |[[2010 ел|2010]] |- |181 |186 |143 |183 |155 |146 |141 |67 |10 |10 | |} Төп милләтләр ([[1989 ел]]гы җанисәп буенча): [[руслар]]. == Климат == {{temperatura12-y-cyrillic|-10.8|-10.8|-5.7|4.6|13.5|18.4|20.4|17.8|12.2|4.5|-4.6|-10|4.1}} Климат уртача континенталь. [[Кёппен климатлар классификация|Кёппен-Гейгер климатлар классификациясе]] буенча климатның коды: Dfb<ref>[http://koeppen-geiger.vu-wien.ac.at/present.htm#data World Map of the Köppen-Geiger climate classification, Institute for Veterinary Public Health, University of Veterinary Medicine Vienna]</ref>. Уртача еллык һава температурасы 4.1&nbsp;°C.<ref>[http://www.retscreen.net NASA Surface meteorology and Solar Energy Data Set, RETScreen International]</ref> == Моны да карагыз == == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Чыганаклар == * Татарская энциклопедия, Институт Татарской энциклопедии (ИТЭ) Академии наук РТ. == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} [[Төркем:Казан бистәләре]] kbq84ejm0p7fez3iouk93biwfsspzw4 Вознесенское (Казан) 0 38138 3528121 3094585 2022-08-08T14:37:16Z Frhdkazan 3171 /* Чыганаклар */ == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} wikitext text/x-wiki {{ТП |халәт = авыл |татар исеме = Вознесенское |чын исем = Вознесенское |ил = Русия |герб = |байрак = |герб киңлеге = |байрак киңлеге = |lat_deg = 55.767621 |lat_min = |lat_sec = |lon_deg = 49.255281 |lon_min = |lon_sec = |CoordAddon = type:city(17800)_region:RU |CoordScale = 250000 |ЯндексХарита = |ил харитасы зурлыгы =300 |төбәк харитасы зурлыгы =300 |район харитасы зурлыгы =250 |төбәк төре = Республика |төбәк = Татарстан |төбәк җәдвәлдә = Татарстан |район төре = муниципаль район |район = Казанның Совет районы |район җәдвәлдә= |җәмгыять төре= |җәмгыять = |җәмгыять таблицада = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |эчке бүленеш = |башлык төре = |башлык = |нигезләү датасы = XVI гасыр |беренче телгә алу = |элеккеге исемнәр = |мәйдан = |биеклек төре = |ТП мәркәзе биеклеге = |климат = dfb — дымлы континенталь |рәсми тел = |халык саны = 260 |исәп елы = 2002 |халык тыгызлыгы = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |сәгать кушагы = +3 |DST = |телефон коды = |почта индексы = |почта индекслары = |автомобиль коды = 16, 116 |Commons-та төркем = |сайт = |сайт теле = |сайт теле2 = |сайт теле3 = |сайт теле4 = |сайт теле5 = |add1n = |add1 = |add2n = Русча топонимы |add2 = Вознесенское |add3n = |add3 = }} '''Вознесенское''' — Казан составындагы бер бистә. Халык саны — 260 тирәсендә. Вакыт зонасы — MSK (Мәскәү вакыты) яки UTC+3. Почта индексы — . == Тарих == [[XVI гасыр]]да нигезләнгән. == Демография == {| class='standard' style='text-align: center;' width=60% | colspan=11 | Халык саны |- class='shadow' |[[1859 ел|1859]] |[[1897 ел|1897]] |[[1908 ел|1908]] |[[1920 ел|1920]] |[[1926 ел|1926]] |[[1949 ел|1949]] |[[1958 ел|1958]] |[[1970 ел|1970]] |[[1989 ел|1989]] |[[2002 ел|2002]] |[[2010 ел|2010]] |- |392 |614 |796 |792 |884 |438 |448 |402 |270 |260 | |} Төп милләтләр ([[1989 ел]]гы җанисәп буенча): [[руслар]]. == Климат == {{temperatura12-y-cyrillic|-10.8|-10.8|-5.7|4.6|13.5|18.4|20.4|17.8|12.2|4.5|-4.6|-10|4.1}} Климат уртача континенталь. [[Кёппен климатлар классификация|Кёппен-Гейгер климатлар классификациясе]] буенча климатның коды: Dfb<ref>[http://koeppen-geiger.vu-wien.ac.at/present.htm#data World Map of the Köppen-Geiger climate classification, Institute for Veterinary Public Health, University of Veterinary Medicine Vienna]</ref>. Уртача еллык һава температурасы 4.1&nbsp;°C.<ref>[http://www.retscreen.net NASA Surface meteorology and Solar Energy Data Set, RETScreen International]</ref> == Сылтамалар == * [http://sntat.ru/stolitsa/49380-voznesenskoe-selo-v-sostave-goroda Вознесенское: село в составе города] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170504110429/http://sntat.ru/stolitsa/49380-voznesenskoe-selo-v-sostave-goroda |date=2017-05-04 }} == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Чыганаклар == * Татарская энциклопедия, Институт Татарской энциклопедии (ИТЭ) Академии наук РТ. == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} [[Төркем:Казан бистәләре]] 2xpe0xpzosbxj38sdbnvijkco8ez5d6 Константиновка (Казан) 0 38155 3528143 2410039 2022-08-08T15:35:22Z Frhdkazan 3171 {{УК}}== Моны да карагыз ==== Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} {{ТП |халәт = село |татар исеме = Константиновка |чын исем = Константиновка |ил = Русия |герб = |байрак = |герб киңлеге = |байрак киңлеге = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |CoordAddon = type:city(17800)_region:RU |CoordScale = 250000 |ЯндексХарита = |ил харитасы зурлыгы =300 |төбәк харитасы зурлыгы =300 |район харитасы зурлыгы =250 |төбәк төре = Республика |төбәк = Татарстан |төбәк җәдвәлдә = Татарстан |район төре = муниципаль район |район = Казанның Совет районы |район җәдвәлдә= |җәмгыять төре= |җәмгыять = |җәмгыять таблицада = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |эчке бүленеш = |башлык төре = |башлык = |нигезләү датасы = XVII гасыр |беренче телгә алу = |элеккеге исемнәр = |мәйдан = |биеклек төре = |ТП мәркәзе биеклеге = |климат = dfb — дымлы континенталь |рәсми тел = |халык саны = 2806 |исәп елы = 2002 |халык тыгызлыгы = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |сәгать кушагы = +3 |DST = |телефон коды = |почта индексы = 422704 |почта индекслары = |автомобиль коды = 16, 116 |Commons-та төркем = |сайт = |сайт теле = |сайт теле2 = |сайт теле3 = |сайт теле4 = |сайт теле5 = |add1n = |add1 = |add2n = Русча топонимы |add2 = Константиновка |add3n = |add3 = }} '''Константиновка''' — Казан составындагы бер бистә. Халык саны — 2806 тирәсендә. Вакыт зонасы — MSK (Мәскәү вакыты) яки UTC+3. Почта индексы — 422704. == Тарих == [[XVII гасыр]]да нигезләнгән. Биектау районыннан [[Казан]] шәһәренең Совет районына күчерелде. == Демография == {| class='standard' style='text-align: center;' width=60% | colspan=11 | Халык саны |- class='shadow' |[[1646 ел|1646]] |[[1859 ел|1859]] |[[1897 ел|1897]] |[[1908 ел|1908]] |[[1920 ел|1920]] |[[1949 ел|1949]] |[[1958 ел|1958]] |[[1970 ел|1970]] |[[1989 ел|1989]] |[[2002 ел|2002]] |[[2010 ел|2010]] |- |61 |768 |809 |1000 |962 |732 |765 |846 |2198 |2806 | |} Төп милләтләр ([[1989 ел]]гы җанисәп буенча): [[руслар]] — 51%, [[татарлар]] — 45%. == Климат == {{temperatura12-y-cyrillic|-10.8|-10.8|-5.7|4.6|13.5|18.4|20.4|17.8|12.2|4.5|-4.6|-10|4.1}} Климат уртача континенталь. [[Кёппен климатлар классификация|Кёппен-Гейгер климатлар классификациясе]] буенча климатның коды: Dfb<ref>[http://koeppen-geiger.vu-wien.ac.at/present.htm#data World Map of the Köppen-Geiger climate classification, Institute for Veterinary Public Health, University of Veterinary Medicine Vienna]</ref>. Уртача еллык һава температурасы 4.1&nbsp;°C.<ref>[http://www.retscreen.net NASA Surface meteorology and Solar Energy Data Set, RETScreen International]</ref> == Моны да карагыз == == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Чыганаклар == * Татарская энциклопедия, Институт Татарской энциклопедии (ИТЭ) Академии наук РТ. == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} [[Төркем:Казан бистәләре]] 0g3kdiug45lfwadkbn3qejjk4dvdjto Нагорный (Биектау районы) 0 38162 3528144 2861416 2022-08-08T15:37:00Z Frhdkazan 3171 {{УК}}== Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} {{ТП |халәт = поселок |татар исеме = Нагорный |чын исем = Нагорный |ил = Россия |герб = |байрак = |герб киңлеге = |байрак киңлеге = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |CoordAddon = type:city(17800)_region:RU |CoordScale = 250000 |ЯндексХарита = |ил харитасы зурлыгы =300 |төбәк харитасы зурлыгы =300 |район харитасы зурлыгы =250 |төбәк төре = Республика |төбәк = Татарстан |төбәк җәдвәлдә = Татарстан |район төре = муниципаль район |район = Казанның Совет районы |район җәдвәлдә= |җәмгыять төре= |җәмгыять = |җәмгыять таблицада = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |эчке бүленеш = |башлык төре = |башлык = |нигезләү датасы = |беренче телгә алу = |элеккеге исемнәр = |мәйдан = |биеклек төре = |ТП мәркәзе биеклеге = |климат = dfb — дымлы континенталь |рәсми тел = |халык саны = |исәп елы = |халык тыгызлыгы = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |сәгать кушагы = +3 |DST = |телефон коды = |почта индексы = 420096 |почта индекслары = |автомобиль коды = 16, 116 |Commons-та төркем = |сайт = |сайт теле = |сайт теле2 = |сайт теле3 = |сайт теле4 = |сайт теле5 = |add1n = |add1 = |add2n = Русча топонимы |add2 = Нагорный |add3n = |add3 = }} '''Нагорный''' — Казан составындагы бер бистә. Вакыт зонасы — MSK (Мәскәү вакыты) яки UTC+3. Почта индексы — 420096. == Климат == {{temperatura12-y-cyrillic|-10.8|-10.8|-5.7|4.6|13.5|18.4|20.4|17.8|12.2|4.5|-4.6|-10|4.1}} Климат уртача континенталь. [[Кёппен климатлар классификация|Кёппен-Гейгер климатлар классификациясе]] буенча климатның коды: Dfb<ref>[http://koeppen-geiger.vu-wien.ac.at/present.htm#data World Map of the Köppen-Geiger climate classification, Institute for Veterinary Public Health, University of Veterinary Medicine Vienna]</ref>. Уртача еллык һава температурасы 4.1&nbsp;°C.<ref>[http://www.retscreen.net NASA Surface meteorology and Solar Energy Data Set, RETScreen International]</ref> == Бистә белән бәйле шәхесләр == {{Wikidata list|sparql=SELECT DISTINCT ?item ?itemLabel WHERE { ?item (wdt:P19|wdt:P551|wdt:P20|wdt:P937) wd:Q13206029. } |columns=label |sort=label |autolist=fallback |row_template=subst:Wikidata list/Тамгалы исемлек |skip_table=1 |col_count=3 }} * [[Рәүф Әһлиуллин]] * [[Сәфьян Ибраһимов]] {{Wikidata list end}} == Моны да карагыз == == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Чыганаклар == * Татарская энциклопедия, Институт Татарской энциклопедии (ИТЭ) Академии наук РТ. == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} [[Төркем:Казан бистәләре]] cl9ff23kxff7nnucuasakrdmqv6f7eo Борисоглебск (Казан) 0 38169 3528054 2418399 2022-08-08T12:14:18Z Frhdkazan 3171 /* Чыганаклар */ == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} wikitext text/x-wiki {{ТП |халәт = село |татар исеме = Борисоглебск |чын исем = Борисоглебск |ил = Русия |герб = |байрак = |герб киңлеге = |байрак киңлеге = |lat_deg = 55 |lat_min = 52 |lat_sec = 48 |lon_deg = 49 |lon_min = 10 |lon_sec = 12 |CoordAddon = type:city(17800)_region:RU |CoordScale = 250000 |ЯндексХарита = |ил харитасы зурлыгы =250 |төбәк харитасы зурлыгы =250 |район харитасы зурлыгы =250 |төбәк төре = Шәһәр |төбәк = Татарстан |төбәк җәдвәлдә = Татарстан |район төре = Шәһәр районы |район = Казанның Авиатөзелеш районы |район җәдвәлдә= |җәмгыять төре= |җәмгыять = |җәмгыять таблицада = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |эчке бүленеш = |башлык төре = |башлык = |нигезләү датасы = 1599 |беренче телгә алу = |элеккеге исемнәр = |мәйдан = |биеклек төре = |ТП мәркәзе биеклеге = |климат = dfb — дымлы континенталь |рәсми тел = |халык саны = 451 |исәп елы = 2002 |халык тыгызлыгы = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |сәгать кушагы = +4 |DST = |телефон коды = |почта индексы = 422705 |почта индекслары = |автомобиль коды = 16, 116 |Commons-та төркем = |сайт = |сайт теле = |сайт теле2 = |сайт теле3 = |сайт теле4 = |сайт теле5 = |add1n = |add1 = |add2n = Урысча топонимы |add2 = Борисоглебское |add3n = |add3 = }} '''Борисоглебск''' — [[Казанның Авиатөзелеш районы]]нда урнашкан бистә. == Тарих == [[1599 ел]]да нигезләнгән. == Демография == {| class='standard' style='text-align: center;' width=60% | colspan=13 | Халык саны |- class='shadow' |[[1646 ел|1646]] |[[1859 ел|1859]] |[[1897 ел|1897]] |[[1908 ел|1908]] |[[1920 ел|1920]] |[[1926 ел|1926]] |[[1938 ел|1938]] |[[1949 ел|1949]] |[[1958 ел|1958]] |[[1970 ел|1970]] |[[1989 ел|1989]] |[[2002 ел|2002]] |[[2010 ел|2010]] |- |123 |552 |659 |766 |778 |928 |1023 |1000 |1225 |977 |488 |451 | |} Төп милләтләр ([[2010 ел]]): [[руслар]], [[татарлар]]. {{Халык саны.wd||Таблица}} == Климат == {{temperatura12-y-cyrillic|-10.8|-10.8|-5.7|4.6|13.5|18.4|20.4|17.8|12.2|4.5|-4.6|-10|4.1}} Климат уртача континенталь. [[Кёппен климатлар классификация|Кёппен-Гейгер климатлар классификациясе]] буенча климатның коды: Dfb<ref>[http://koeppen-geiger.vu-wien.ac.at/present.htm#data World Map of the Köppen-Geiger climate classification, Institute for Veterinary Public Health, University of Veterinary Medicine Vienna]</ref>. Уртача еллык һава температурасы 4.1&nbsp;°C.<ref>[http://www.retscreen.net NASA Surface meteorology and Solar Energy Data Set, RETScreen International]</ref> == Моны да карагыз == * [[«Өмет» мәчете (Казан)|Бистә мәчете]] * [[Борисоглебское (аэродром)|Аэродром]] == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Чыганаклар == * Татарская энциклопедия, Институт Татарской энциклопедии (ИТЭ) Академии наук РТ. == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} [[Төркем:Казан бистәләре]] f60p94p0bqltu9tklggud75ntzumwqg Шәмсир 0 39838 3528145 2421176 2022-08-08T15:39:04Z Frhdkazan 3171 {{УК}}== Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} {{ТП |халәт = авыл |татар исеме = Самосырово |чын исем = Самосырово |ил = Русия |герб = |байрак = |герб киңлеге = |байрак киңлеге = |lat_deg = 55 |lat_min = 47 |lat_sec = 60 |lon_deg = 49 |lon_min = 15 |lon_sec = 0 |CoordAddon = type:city(17800)_region:RU |CoordScale = 250000 |ЯндексХарита = |ил харитасы зурлыгы =250 |төбәк харитасы зурлыгы =250 |район харитасы зурлыгы =250 |төбәк төре = Республика |төбәк = Татарстан |төбәк җәдвәлдә = Татарстан |район төре = муниципаль район |район = Казанның Совет районы |район җәдвәлдә= |җәмгыять төре= |җәмгыять = |җәмгыять таблицада = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |эчке бүленеш = |башлык төре = |башлык = |нигезләү датасы = |беренче телгә алу = |элеккеге исемнәр = |мәйдан = |биеклек төре = |ТП мәркәзе биеклеге = |климат = dfb — дымлы континенталь |рәсми тел = |халык саны = |исәп елы = |халык тыгызлыгы = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |сәгать кушагы = +4 |DST = |телефон коды = |почта индексы = 422704 |почта индекслары = |автомобиль коды = 16, 116 |Commons-та төркем = |сайт = |сайт теле = |сайт теле2 = |сайт теле3 = |сайт теле4 = |сайт теле5 = |add1n = |add1 = |add2n = Русча топонимы |add2 = Шәмсир |add3n = |add3 = }} '''Шәмсир'''<ref>http://www.tataroved.ru/publicat/hist_Kazan.pdf</ref> ({{lang-ru|Самосырово}})— [[Казанның Совет районы]]нда урнашкан бистә. Вакыт зонасы — MSK (Мәскәү вакыты) яки UTC+4. Почта индексы — 422704. == Климат == {{temperatura12-y-cyrillic|-10.8|-10.8|-5.7|4.6|13.5|18.4|20.4|17.8|12.2|4.5|-4.6|-10|4.1}} Климат уртача континенталь. [[Кёппен климатлар классификация|Кёппен-Гейгер климатлар классификациясе]] буенча климатның коды: Dfb<ref>[http://koeppen-geiger.vu-wien.ac.at/present.htm#data World Map of the Köppen-Geiger climate classification, Institute for Veterinary Public Health, University of Veterinary Medicine Vienna]</ref>. Уртача еллык һава температурасы 4.1&nbsp;°C.<ref>[http://www.retscreen.net NASA Surface meteorology and Solar Energy Data Set, RETScreen International]</ref> == Шулай ук карагыз == * [[:Төркем:Казанның мөселман зиратында җирләнгән шәхесләр]] *[[Мөселман зираты (Казан)|Казанның Мөселман зираты]] == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Чыганаклар == * Татарская энциклопедия, Институт Татарской энциклопедии (ИТЭ) Академии наук РТ. == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} [[Төркем:Казан бистәләре]] h5crw041n0xovsfp7ak2r12595ou6rx Чабакса 0 40571 3528148 2861193 2022-08-08T15:44:02Z Frhdkazan 3171 {{УК}}== Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} {{ТП |халәт = село |татар исеме = Чабакса |чын исем = Чабакса |ил = Русия |герб = |байрак = |герб киңлеге = |байрак киңлеге = |lat_deg = 55 |lat_min = 50 |lat_sec = 24 |lon_deg = 49 |lon_min = 19 |lon_sec = 12 |CoordAddon = type:city(17800)_region:RU |CoordScale = 250000 |ЯндексХарита = |ил харитасы зурлыгы =250 |төбәк харитасы зурлыгы =250 |район харитасы зурлыгы =250 |төбәк төре = Республика |төбәк = Татарстан |төбәк җәдвәлдә = Татарстан |район төре = муниципаль район |район = Казанның Совет районы |район җәдвәлдә= |җәмгыять төре= |җәмгыять = |җәмгыять таблицада = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |эчке бүленеш = |башлык төре = |башлык = |нигезләү датасы = |беренче телгә алу = |элеккеге исемнәр = |мәйдан = |биеклек төре = |ТП мәркәзе биеклеге = |климат = dfb — дымлы континенталь |рәсми тел = |халык саны = |исәп елы = |халык тыгызлыгы = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |сәгать кушагы = +4 |DST = |телефон коды = |почта индексы = 422704 |почта индекслары = |автомобиль коды = 16, 116 |Commons-та төркем = |сайт = |сайт теле = |сайт теле2 = |сайт теле3 = |сайт теле4 = |сайт теле5 = |add1n = |add1 = |add2n = Русча топонимы |add2 = Чебакса |add3n = |add3 = }} '''Чабакса''' — Казан янындагы M7 юлы өстендәге авыл. Хәзерге вакытта [[Казанның Совет районы]]на керүче бистә. Вакыт зонасы — MSK (Мәскәү вакыты) яки UTC+4. Почта индексы — 422704. == Климат == {{temperatura12-y-cyrillic|-10.8|-10.8|-5.7|4.6|13.5|18.4|20.4|17.8|12.2|4.5|-4.6|-10|4.1}} Климат уртача континенталь. [[Кёппен климатлар классификация|Кёппен-Гейгер климатлар классификациясе]] буенча климатның коды: Dfb<ref>[http://koeppen-geiger.vu-wien.ac.at/present.htm#data World Map of the Köppen-Geiger climate classification, Institute for Veterinary Public Health, University of Veterinary Medicine Vienna]</ref>. Уртача еллык һава температурасы 4.1&nbsp;°C.<ref>[http://www.retscreen.net NASA Surface meteorology and Solar Energy Data Set, RETScreen International]</ref> == Авыл белән бәйле шәхесләр == {{Wikidata list|sparql=SELECT DISTINCT ?item ?itemLabel WHERE { ?item (wdt:P19|wdt:P551|wdt:P20|wdt:P937) wd:Q25554827. } |columns=label |sort=label |autolist=fallback |row_template=subst:Wikidata list/Тамгалы исемлек |skip_table=1 |col_count=3 }} * [[Нәгыйм Вәлиев]] {{Wikidata list end}} == Моны да карагыз == == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Чыганаклар == * Татарская энциклопедия, Институт Татарской энциклопедии (ИТЭ) Академии наук РТ. == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} [[Төркем:Казан бистәләре]] kuwlfonceq1fzmnxnt3l8n00zx80ojf Чернопенье (Татарстан) 0 40596 3528149 2801533 2022-08-08T15:45:11Z Frhdkazan 3171 {{УК}}== Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} wikitext text/x-wiki {{УК}} {{ТП |халәт = авыл |татар исеме = Чернопенье |чын исем = Чернопенье |ил = Россия |герб = |байрак = |герб киңлеге = |байрак киңлеге = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |CoordAddon = type:city(17800)_region:RU |CoordScale = 250000 |ЯндексХарита = |ил харитасы зурлыгы =300 |төбәк харитасы зурлыгы =300 |район харитасы зурлыгы =250 |төбәк төре = Шәһәр |төбәк = Казан |төбәк җәдвәлдә = Татарстан |район төре = Район |район = Совет районы |район җәдвәлдә= |җәмгыять төре= |җәмгыять = |җәмгыять таблицада = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |эчке бүленеш = |башлык төре = |башлык = |нигезләү датасы = |беренче телгә алу = |элеккеге исемнәр = |мәйдан = |биеклек төре = |ТП мәркәзе биеклеге = |климат = dfb — дымлы континенталь |рәсми тел = |халык саны = |исәп елы = |халык тыгызлыгы = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |сәгать кушагы = +3 |DST = |телефон коды = |почта индексы = 422774 |почта индекслары = |автомобиль коды = 16, 116 |Commons-та төркем = |сайт = |сайт теле = |сайт теле2 = |сайт теле3 = |сайт теле4 = |сайт теле5 = |add1n = |add1 = |add2n = Русча [[топоним]]ы |add2 = Чернопенье |add3n = |add3 = }} '''Чернопенье''' — [[Казан]]ның [[Казанның Совет районы|Совет районындагы]] авыл. Вакыт зонасы — MSK (Мәскәү вакыты) яки UTC+3. Почта индексы — 422774. == Климат == {{temperatura12-y-cyrillic|-10.8|-10.8|-5.7|4.6|13.5|18.4|20.4|17.8|12.2|4.5|-4.6|-10|4.1}} Климат уртача континенталь. [[Кёппен климатлар классификация|Кёппен-Гейгер климатлар классификациясе]] буенча климатның коды: Dfb<ref>[http://koeppen-geiger.vu-wien.ac.at/present.htm#data World Map of the Köppen-Geiger climate classification, Institute for Veterinary Public Health, University of Veterinary Medicine Vienna]</ref>. Уртача еллык һава температурасы 4.1&nbsp;°C.<ref>[http://www.retscreen.net NASA Surface meteorology and Solar Energy Data Set, RETScreen International]</ref> == Моны да карагыз == == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Чыганаклар == * Татарская энциклопедия, Институт Татарской энциклопедии (ИТЭ) Академии наук РТ. == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} [[Төркем:Казан бистәләре]] 1dh0bp6pw3nz4ys3af6d6whgjqcf09j Яңа Юл (Аргаяш районы) 0 40801 3528057 3151572 2022-08-08T12:16:14Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Россия |халәт = авыл |татар исеме= Яңа Юл |чын исем ={{lang-ru|Янги-Юл}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Аргаяш районы{{!}}Аргаяш районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 7 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456883 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} <small>{{мәгънәләр|Яңа Юл}}</small> '''Яңа Юл''' ({{lang-ru|Янги-Юл}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Аргаяш районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Россия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 5|| 7|| 3|| 4 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[татарлар]] (100%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-24 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}}{{Чиләбе өлкәсе татар торак пунктлары}} {{Аргаяш районы}} [[Төркем:Аргаяш районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе татар авыллары]] {{Chelyab-obl-geo-stub}} 5dcyke0341lgruzgbw1k44i824vm1v1 Яңа Урал (Чиләбе өлкәсе) 0 40805 3528050 3151392 2022-08-08T12:13:25Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Россия |халәт = авыл |татар исеме= Яңа Урал |чын исем ={{lang-ru|Новый Урал}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Варна районы{{!}}Варна районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 767 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457212 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Яңа Урал''' ({{lang-ru|Новый Урал}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Варна районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Россия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 871|| 767|| 317|| 450 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (86%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-24 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Варна районы}} [[Төркем:Варна районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] {{Chelyab-obl-geo-stub}} cgru7ia7b498gt8xc4dzpc5qurxbllt Яңа Покровски 0 46331 3528040 3151140 2022-08-08T12:09:31Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Россия |халәт = авыл |татар исеме= Яңа Покровский |чын исем ={{lang-ru|Новопокровский}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Чиләбе өлкәсенең Кызыл районы{{!}}Чиләбе өлкәсенең Кызыл районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 531 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457601 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Яңа Покровский''' ({{lang-ru|Новопокровский}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Кызыл районы (Чиләбе өлкәсе)|Кызыл районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Россия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 500|| 531|| 263|| 268 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (70%), [[татарлар]] (4%), [[башкортлар]] (20%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-24 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Чиләбе өлкәсенең Кызыл районы}} [[Төркем:Чиләбе өлкәсенең Кызыл районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] {{Chelyab-obl-geo-stub}} 1jrvmk7tjx9vdkfl5d0hcgk1e3ygjag Калып:Казан магистральләре 10 50439 3528184 2298486 2022-08-08T19:15:40Z Frhdkazan 3171 [[|]] wikitext text/x-wiki {{Navbox | titlestyle = background:{{{төс|#A3EEA3}}}; | state = сворачивамомть | name = {{{башлык|Казан магистральләре}}} | title = {{{башлык|Казан магистральләре}}} | image = {{{рәсем2|[[Файл:Flag of Kazan (Tatarstan).png|110px]]}}} | imageleft = {{{рәсем|[[Файл:Flag of Kazan (Tatarstan).png|110px]]}}} | list1 = [[Фатыйх Әмирхан проспекты (Казан)|Фатыйх Әмирхан проспекты]] • [[Беломорск урамы (Казан)|Беломорск урамы]] • [[Гадел Кутуй урамы (Казан)|Гадел Кутуй урамы]] • [[Академик Арбузов урамы (Казан)|Академик Арбузов урамы]] • [[Зур Крыловка (урам)|Зур Крыловка урамы]] • [[Мулланур Вахитов урамы (Казан)|Мулланур Вахитов урамы]] • [[Васильченко урамы (Казан)|Васильченко урамы]] • [[Альберт Камалеев проспекты]] • [[Вишневский урамы (Казан)|Вишневский урамы]] • [[Восстание урамы (Казан)|Восстание урамы]] • [[Гвардейская урамы (Казан)|Гвардия урамы]] • [[Горький шоссесы (Казан)|Горький шоссесы]] • [[Декабристлар урамы (Казан)|Декабристлар урамы]] • [[Рихард Зорге урамы (Казан)|Рихард Зорге урамы]] • [[Залесный урамы (Казан)|Залесный урамы]] • [[Ибраһимов проспекты (Казан)|Галимҗан Ибраһимов проспекты]] • [[Клара Цеткин урамы (Казан)|Клара Цеткин урамы]] • [[Короленко урамы (Казан)|Короленко урамы]] • [[Лена урамы (Казан)|Лена урамы]] • [[Мамадыш тракты (Казан)|Мамадыш тракты]] • [[Михаил Миль урамы]] • [[Несмелов урамы (Казан)|Несмелов урамы]] • [[Николай Ершов урамы]] • [[Әйләнеп үтә торган юлы]] • [[Оренбург тракты (Казан)|Оренбург тракты]] • [[Җиңү проспекты (Казан)|Җиңү проспекты]] • [[Себер тракты (Казан)|Себер тракты]] • [[Техника урамы (Казан)|Техника урамы]] • [[Чистай урамы (Казан)|Чистай урамы]] • [[Маршал Чуйков урамы]] • [[Хөсәен Ямашев проспекты (Казан)|Хөсәен Ямашев проспекты]] |}} <noinclude>[[Төркем:Калыплар:Казан]] </noinclude> i4zyw4a0zm69vbdg42tfyamywbhjeuo 3528215 3528184 2022-08-08T19:32:23Z Frhdkazan 3171 wikitext text/x-wiki {{Navbox | titlestyle = background:{{{төс|#A3EEA3}}}; | state = сворачивамомть | name = {{{башлык|Казан магистральләре}}} | title = {{{башлык|Казан магистральләре}}} | image = {{{рәсем2|[[Файл:Flag of Kazan (Tatarstan).png|110px]]}}} | imageleft = {{{рәсем|[[Файл:Flag of Kazan (Tatarstan).png|110px]]}}} | list1 = [[Фатыйх Әмирхан проспекты (Казан)|Фатыйх Әмирхан проспекты]] • [[Беломорская урамы (Казан)|Беломорск урамы]] • [[Гадел Кутуй урамы (Казан)|Гадел Кутуй урамы]] • [[Академик Арбузов урамы (Казан)|Академик Арбузов урамы]] • [[Зур Крыловка (урам)|Зур Крыловка урамы]] • [[Мулланур Вахитов урамы (Казан)|Мулланур Вахитов урамы]] • [[Васильченко урамы (Казан)|Васильченко урамы]] • [[Альберт Камалеев проспекты]] • [[Вишневский урамы (Казан)|Вишневский урамы]] • [[Восстание урамы (Казан)|Восстание урамы]] • [[Гвардейская урамы (Казан)|Гвардия урамы]] • [[Горький шоссесы (Казан)|Горький шоссесы]] • [[Декабристлар урамы (Казан)|Декабристлар урамы]] • [[Рихард Зорге урамы (Казан)|Рихард Зорге урамы]] • [[Залесный урамы (Казан)|Залесный урамы]] • [[Ибраһимов проспекты (Казан)|Галимҗан Ибраһимов проспекты]] • [[Клара Цеткин урамы (Казан)|Клара Цеткин урамы]] • [[Короленко урамы (Казан)|Короленко урамы]] • [[Лена урамы (Казан)|Лена урамы]] • [[Мамадыш тракты (Казан)|Мамадыш тракты]] • [[Михаил Миль урамы]] • [[Несмелов урамы (Казан)|Несмелов урамы]] • [[Николай Ершов урамы (Казан)|Николай Ершов урамы]] • [[Әйләнеп үтә торган юлы]] • [[Оренбург тракты (Казан)|Оренбург тракты]] • [[Җиңү проспекты (Казан)|Җиңү проспекты]] • [[Себер тракты (Казан)|Себер тракты]] • [[Техника урамы (Казан)|Техника урамы]] • [[Чистай урамы (Казан)|Чистай урамы]] • [[Маршал Чуйков урамы (Казан)|Маршал Чуйков урамы]] • [[Хөсәен Ямашев проспекты (Казан)|Хөсәен Ямашев проспекты]] |}} <noinclude>[[Төркем:Калыплар:Казан]] </noinclude> dj5c60t9sa85jmxigyendjf4gp94s11 Әмин (Уй районы) 0 51523 3528099 3154302 2022-08-08T13:40:13Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП |халәт = авыл |татар исеме = Әмин |чын исем = |ил = Россия |герб = |байрак = |герб киңлеге = |байрак киңлеге = |lat_deg = 54|lat_min = 11|lat_sec = 58 |lon_deg = 60|lon_min = 7|lon_sec = 31 |CoordAddon = |CoordScale = |ЯндексХарита = |ил харитасы зурлыгы = 250 |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк төре = өлкә |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә = |район төре = район |район = Уй районы |район җәдвәлдә = |җәмгыять төре = |җәмгыять = |җәмгыять таблицада = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |эчке бүленеш = |башлык төре = авыл советы башлыгы |башлык = Сафарова Веция |нигезләү датасы = 1746 |беренче телгә алу = 1746 |элеккеге исемнәр = |халәт = |мәйдан = |биеклек төре = |ТП мәркәзе биеклеге = |климат = |рәсми тел = |халык саны = 830<ref>«Численность населения Челябинской области по данным Всероссийской переписи населения 2010 года»: статистический сборник / Челябинскстат, Челябинск, 2012 – 71 с.</ref> |исәп елы = 2010 |халык тыгызлыгы = |агломерация = |милли состав = татарлар |дини состав = |этнохороним = |сәгать кушагы = +3 |DST = |телефон коды = |почта индексы = 456481 |почта индекслары = |автомобил коды = |Commons-та төркем = |сайт = http://аминевское-сп74.рф/ |сайт теле = |сайт теле 2 = |сайт теле 3 = |сайт теле 4 = |сайт теле 5 = |add1n = |add1 = |add2n = Урысча атама |add2 = Аминево |add3n = |add3 = }} '''Әмин''' – [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Уй районы]]ндагы татар авылы. Әмин авыл советы үзәге, аңа [[башкортлар]] яши торган күрше Мәһәди авылы да карый. [[Чиләбе]]дән 192 км, [[Учалы]]дан 76 км читтә, [[Уй елгасы]] буенда урнашкан. == Тарихы == Тарихи чыганаклар буенча Әмин авылын 1746 елны хәрби хезмәте өчен бүләкләнгән җирдә [[йомышлы татарлар|йомышлы татар]] Әмин Ибраһимов нигезли. Аңа ияреп [[Сәнәр елгасы]] буеннан моңарчы [[башкортлар]]дан җир арендалаган [[типтәрләр]] килә. [[1795 ел]]ны авылда 30 типтәр йорты һәм 6 мишәр йорты булган. 1883 «Казачий поселок»та 203 йорт була, 1000 кеше яши. Мәчет, мәктәп, су һәм җил тегермәннәре эшли.<ref>[http://www.up74.ru/rubricks/doroga_v_istoriju/2009/aprel/oni_toptali_ikony_teptjari/ Алар тәре типкәннәр?] {{ref-ru}}</ref> [[1758 ел]]ны бу җирләрне [[Ырынбур казак гаскәре]] тартып ала. Халыкның бөр өлеше биредә кала. Икенче өлеше, казак булырга теләмичә, Давыт күле буенда шул ук исемле яңа авыл сала (хәзер Октябрь районы). Ул авылларның рәсми исемнәре – ''Әмин-казак'' һәм ''Әмин-татар'' шул вакыйгалардан соң калган. ==Танылган шәхесләр== * [[Тимерша Рәхмәтуллин]] – [[Чура-батыр эпосы]]н теркәүче. == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 895|| 830|| 408|| 422 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[татарлар]] (89%), [[башкортлар]] (6%), [[казахлар]] (2%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-08-12 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> ==Мәгариф== Әмин урта мәктәбендә 92 бала укый ([[2011 ел]]). Аларга 21 укытучы белем бирә. [[Татар теле]]н туган тел буларак укыту мәктәп [[низамнамә]]сендә беркетелгән.<ref>[http://74323s042.edusite.ru/p8aa1.html Әмин урта мәктәбе сайты]</ref> ==Икътисад== Совет заманында «Әмин» совхозы эшләгән. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} [[Төркем:Чиләбе өлкәсе татар авыллары]] [[Төркем:Уй районы торак пунктлары]] itau70z8s2d6395n6ng4tkph43vi4kj Универсиада авылы (Казан) 0 53486 3528072 3195512 2022-08-08T12:24:06Z Frhdkazan 3171 {{УК}}== Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Универсиада авылы''' — [[2013 ел]]гы [[Казан 2013|XXVII Бөтендөнья җәйге Универсиада]]сын үткәрү вакытында спортчылар һәм делегацияләр составындагы башка катнашучыларны яшәү урыннары белән тәэмин итү мәсьәләсен хәл итү өчен махсус төзелгән микрорайон. Универсиада авылы 12 мең кешегә исәпләнелгән. Универсиадага кадәр һәм ярышлардан соң әлеге комплекс студентлар кампусы буларак хезмәт итә һәм Русиядә мондый төр корылмаларның иң зурысы. Анда [[Казан федераль университеты]] һәм [[Идел буе дәүләт физик культура, спорт һәм туризм академиясе]] студентлары яши. Универсиада авылы [[Казанның Идел буе районы]]нда урнашкан. Комплексның территориясе Зур Казан боҗрасының [[Җиңү проспекты]] һәм Академик Парин урамнары буенча, Хөсәен Мәүлетов урамыннан Ырынбур трактына кадәр сузылган. Өстән караганда Универсиада авылы төньяк-көнчыгыштан көньяк-көнбатышка таба сузылган зур турыпочмакны хәтерләтә. Универсиада авылы [[«Җиңү проспекты» метро станциясе|«Җиңү Проспекты»]] метро станциясеннән ерак түгел урнашкан. == Моны да карагыз == == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == * [http://kazan2013.ru/tat/village Универсиада 2013 сайтында Универсиада авылы] == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} {{Rq|stub|image}} [[Төркем:Җәйге Универсиада]] [[Төркем:Казан бистәләре]] [[Төркем:Казанда спорт]] ptv1lp3x0c380ik8c6xmpi9fjey3g14 Чистай урамы (Казан) 0 54778 3528216 3000526 2022-08-08T19:36:32Z Frhdkazan 3171 /* Урнашуы һәм тарих */ [[|]] wikitext text/x-wiki {{Урам|Казан |шәһәр = [[Казан]] |төбәк = [[Татарстан]] |ил = [[Русия]] |исем }} '''Чистай урамы''' — [[Казанның Яңа Савин районы|Казанның Яңа Савин]] һәм [[Казанның Мәскәү районы|Мәскәү]] районнарда урнашкан алты {{коммент|юлак|полоса}}лы транспорт магистрале. == Исем чыганагы == Урам [[Чистай]] шәһәре хөрмәтенә аталган. == Урнашуы һәм тарих == Чистай урамы [[Декабристлар урамы (Казан)|Декабристлар урамы]] һәм [[Ибраһимов проспекты (Казан)|Ибрагимов проспектны]] белән чатыннан башлана. [[Бондаренко урамы (Казан)|Бондаренко]], [[Әпсәләмов урамы (Казан)|Әпсәләмов]], [[Меридиан урамы (Казан)|Меридиан]], [[Мусин урамы (Казан)|Мусин]], [[Габдулла Бичурин урамы (Казан)|Бичурин]], [[Нигъмәтуллин урамы (Казан)|Нигъмәтуллин]], [[Адоратский урамы (Казан)|Адоратский]] урамнарын һәм [[Фатыйх Әмирхан проспекты (Казан)|Әмирхан проспектын]] кисеп үтә; [[Хөсәен Ямашев проспекты (Казан)|Ямашев проспекты]] белән ике уровеньлы развязка янында тәмамлана. [[Фатыйх Әмирхан проспекты (Казан)|Әмирхан проспекты]] белән чатында [[2011 ел]]дан ике уровеньлы развязка буенча хәрәкәт башлаган.<ref>http://kazan.bezformata.ru/listnews/razvyazka-na-perekryostke-chistopolskaya/1794002/</ref> Чистай урамында күп катлы йортлар салуга кадәр, аның башында Смоленск чиркәве урнашкан; революциядан соң анда «Октябрь» кинотеатры эшләде.<ref name="tatpressa.ru">http://www.tatpressa.ru/news/zabytaya-storona-ili-otkuda-poshlo-nazvanie-kozya-sloboda-1781.html</ref> Хәзер урам күп катлы йортлардан тора, йортлар салу хәзер дә алып барыла. == Урамда урнашкан объектлар == * Чистай урамы, 42 — [[Татнефть-Арена]] боз сарае * Чистай урамы, 65 — «Олимп» стадионы * Чистай урамы, 65а — «Олимп» йөзү бассейны * Чистай урамы, 67 — «Олимп» спорт-мәдәни комплексы ==Шәхесләр== {{Wikidata list|sparql=SELECT DISTINCT ?item WHERE {?item wdt:P551 wd:Q6663119.} ORDER BY ?name |columns=label |sort=label |autolist=fallback |row_template=subst:Wikidata list/Тамгалы исемлек |skip_table=1 |col_count=3 }} * [[Айрат Гайнуллин|Айрат Марат улы Гайнуллин]] * [[Айрат Сафин]] * [[Александр Панченко]] * [[Фирдәвес Бәширова|Бәширова Фирдәвес Тимербулат кызы]] * [[Валерий Боков]] * [[Владимир Леонов]] * [[Габделхак Шәмсетдинов]] * [[Госман Гомәр]] * [[Дмитрий Балмин]] * [[Зәйнәп Фәрхетдинова]] * [[Ирадә Әюпова]] * [[Ләбиб Лерон]] * [[Марат Закиров (1969)|Марат Закиров]] * [[Марат Әмирханов]] * [[Марсель Галиев]] * [[Мефодий (Зайцев)|Мефодий]] * [[Миңнәхмәт Сәхапов]] * [[Наил Шәйхетдинов]] * [[Равил Вәли]] * [[Разил Вәлиев]] * [[Рафаил Ильясов (1939)|Рафаил Ильясов]] * [[Ринат Һидиятуллин]] * [[Роза Хафизова]] * [[Рәшит Вәгыйзев]] * [[Сергей Харламов]] * [[Тимерхан Борһанов]] * [[Фәйрүзә Мөслимова|Фәйрүзә Мөслимева]] * [[Шамил Вәлитов]] * [[Әзһәр Мөхәммәдиев]] * [[Әхмәдулла Шәһиәхмәтов|Әхмәдулла Шәһиәхмәтев]] {{Wikidata list end}} == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Моны да карагыз == * [[Чистай урамындагы футбол стадионы]] {{Казан магистральләре}} [[Төркем:Казанның Яңа Савин районы урамнары]] lvj8rnau5s5yo9solxu4xwp930tmsan Юдино (Казан) 0 54834 3528102 2797804 2022-08-08T13:48:12Z Frhdkazan 3171 == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Юдино''' — [[Казан]]ның [[Казанның Киров районы|Киров районы]] составында микрорайоны. 1918 елда, [[Ленин]] боерыгы буенча, Кызыл Таучык бистәнең Мәскәү — Казан тимер юлдан төньякка таба урнашкан өлеше Юдино исеме кушыла. Казан составына [[1960-еллар]]да кертелгән. == Тарих == [[Рәсем:Judens.jpg|100px|left|[[Ян Юдин]]]] Кызыл таучык бистәсе территориясендә [[Россия ватандашлар сугышы|ватандашлар сугышы]] барышында [[Казанны штурмлау (1918 ел, август)|каты сугышлар]] барганнар. Кызыллар ягында унтер-әфисәр [[Ян Юдин]] җитәкчелеге астында [[латыш укчылары]] сугышканнар. [[1918 ел]]ның [[12 август]]ында Кызыл Таучык стансасы янында [[Ян Юдин]] снәрәт ярчыгыннан һәлак була. [[1920 ел]]да Юдино [[шәһәр тибындагы бистә]] статусын ала, ә [[1938 ел]]да [[Юдино районы]]ның административ үзәге була. [[1958 ел]]да район үзәге [[Яшел Үзән]]гә күчә, ә [[1965 ел]]да Юдино [[Казан]] шәһәре эченә кертелә. == Халык == {| class="wikitable" |- ! [[1959]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus59_reg2.php</ref> |- || 20358 |} == Транспорт == * [[Юдино (станция)|Юдино тимер юл станциясе]] * 2, 46 һәм 72 номерлы [[Казан автобусы|автобуслары]]. == Күрше районнар == * Төньяк ягыннан: Яңа Юдино (Беляевский), Залесный бистәләре. * Көнбатыш ягыннан: [[Займище]] бистәсе; [[Займище күпере]]. * Көньяк ягыннан: [[Кызыл Таучык]] посёлогы. == Юдинода туганнар == * Виктор Колотов — [[Рубин (футбол клубы, Казан)|«Рубин»да]] һәм ССРБ җыелма командасында уйнаган футболчы. * Иван Журин (1915-2002), Социалистик Хезмәт Каһарманы. * Любовь Смирнова (1944), Социалистик Хезмәт Каһарманы. * Валерий Леванов (1952), һидрогеолог, ТР Дәүләт бүләге лауреаты (2004). * [[Азат Хәлимов]] (1958), баянчы, [[ТР атказанган артисты]] (1999). == Гаудия-вайшнавизм == Юдинода Казанда Халыкара Кришна Аңы Җәмгыятенең бердәнбер ашрамы урнашкан. == Моны да карагыз == * [[Юдино (станция)|Юдино станциясе]] * [[Юдино районы]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} {{Татарстан шәһәр тибындагы бистәләре}} [[Төркем:Казан бистәләре]] jsh3ou8bjk5fqw4gujpj6d47o9lkl60 Николай Лобачевский 0 57170 3528248 3362475 2022-08-09T10:59:50Z A.Khamidullin 6685 wikitext text/x-wiki {{Шәхес | исем =Николай Иван улы Лобачевский | рәсем = Lobachevsky 03 crop.jpg | рәсем_зурлыгы = | alt = <!--рәсемгә курсорны куйганда чыга торган язу--> | рәсем язуы =''Л. Д. Крюков''. Н.&nbsp;И.&nbsp;Лобачевский портреты<br />(1839) | тулы исем = | һөнәр = галим | туу датасы = 1.12.1792 | туу җире = {{туу җире|Түбән Новгород |Түбән Новгородта}} | гражданлык ={{Русия империясе байрагы}} | милләт = | үлем датасы = 24.02.1856 | үлем җире = [[Казан]] | әти = | әни = | ир = | хатын = | балалар = | бүләк һәм премияләр = | сайт = | башка мәгълүмат = }} '''Николай Иван улы Лобачевский''' (1792— 1856) — [[рус]] математигы, [[евклид]]ча булмаган [[геометрия]]не барлыкка китерүче, әлеге геометрия [[математика]]да аксиоматиканың роле турындагы күзал­лауны үзгәртә һәм чагыштырмалылык теориясен эшкәрткәндә мөһим роль уйный. Шулай ук [[матема­тик анализ]]га һәм [[алгебра]]га зур өлеш кертә. Ул югары дәрәҗәдәге алгебраик тигезләмәләрне чишү­нең якынча методын эшкәрткән. Беренче тапкыр дөнья тарихында 5-нче Евклид пастулаты (параллель сызыклар турында) шик астында куйган, Евклид түгел яки Лобачевский геометриясе булдырган. Лобачевский геометриясе нигезендә Альберт Эйнштейн "Гомуми чагыштырмалылык теориясе" һәм "Бердәм кыр теориясе" иҗат иткән. [[1811]]-[[1846|46]] елларда [[Казан дәүләт университеты]]нда, 1827-46 ректор, профессор ([[1822]]). 1846 елдан ''Казан уку-укыту округы попечителе'' ярдəмчесе. [[Карл Фридрих Гаусс|К. Гаусс]] медаленә лаек була (1856, вафатыннан соң). Хезмəтлəре [[геометрия]], [[әлҗәбер]], [[астрономия]], [[механика]] һəм [[физика]], [[ихтималлык теориясе]]нә карый. [[Ай]]дагы бер кратер һəм бер кечкенə [[планета]] ''Лобачевский'' исеме белəн атала. Лобачевский исемендəге халыкара бүлəк булдырыла ([[1895]]). == Хәтирә == [[Файл:Arskoe cemetery2774.jpg|300px|Лобачевский кабере |мини]] * [[Казан]] Дәүләт Университеты янында [[1896]] елның 1 сентябрьдә Николай Лобачевскийгә һәйкәл ачылган иде. * [[Казан]] шәһәре үзәгендә һәм башка шәһәрләрдә Лобачевский исемендәге урамнары бар. * Лобачевский исемендәге Казан Университеты фәнни китапханәсе * Лобачевский исемендәге Казан Университеты каршындагы лицее * [[2016 ел]] ахырында [[Николай Лобачевский музее (Казан)|КФУда музее]] ачыла. == Шулай ук карагыз == * [[Лобачевский геометриясе]]. * [[Казан метеорология фәнни мәктәбе]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} {{Казан университеты}} {{Rq|stub}} [[Төркем:Русия галимнәре]] [[Төркем:Математиклар]] [[Төркем:Ректорлар]] [[Төркем:Николай Лобачевский]] athy34h8j1mu7yku4s3cdxygam91obr Биохимия 0 67669 3528258 3261877 2022-08-09T11:33:46Z A.Khamidullin 6685 wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Биохи́мия''', ''биологик химия'' – тере [[материя]]нең [[химик состав]]ын, тере [[организмнар]]ның [[тереклек]] итү эшчәнлегендәге химик процессларны өйрәнүче фән. «Биохимия» термины [[1903 ел]]да алман тикшеренүчесе К. Нейберг тарафыннан кертелә. Биохимия тармаклары: статик биохимия – тере организмнарның химик составын анализлый; динамик биохимия - матдәләр бергәлеген тикшерә; функциональ биохимия – тереклек итү эшчәнлегендәге химик процессларны өйрәнә. Тикшерү объектына карап, биохимияне кеше биохимиясе, хайваннар биохимиясе, үсемлекләр биохимиясе һәм микроорганизмнар биохимиясенә бүләләр. Халык хуҗалыгы өчен төрле чимал эшләп чыгару, саклау һәм эшкәртү ихтыяҗы техник һәм сәнәгый биохимия үсешен китереп чыгара. Фармакология, фармация, токсикология, молекуляр биология, молекуляр [[генетика]], биотехнология - биохимия һәм физиология фәннәренә таяна. Кеше һәм хайван авыруларына диагноз кую күп очракта биохимик тикшеренүләргә нигезләнә. [[Икмәк]] пешерү, [[сыр]] кайнату, [[шәраб]] әчетү һ.б. биохимик процесслар бик борынгы заманнардан ук билгеле булса да, биохимия фән буларак 19 йөз ахырында гына формалаша. Аның үсеше [[органик химия]], [[физиология]] һәм [[медицина]] казанышлары белән бәйле: аспаргин кислотасы амидын ачкан француз галиме Л.Н. Воклен (1806), [[крахмал]]ның шикәрләнүен раслаган Россия химигы К.С. Кирхгоф, мочевинаны синтезлау юлы белән китереп чыгарган алман химигы Ф. Вёлер (1828), [[мускуллар]] составындага [[креатин]]ны тасвирлаган француз химигы М. Шеврёль (1835), [[скелет]] мускулларында сөт кислотасы булуын күрсәткән, [[гликоген]] бүлеп чыгарган немец химигы [[Юстус Либих|Ю. Либих]] (1850), химик әчетү теориясе авторы – француз физиологы К. Бернар (1835), май төзелешен һәм аны синтезлауны гамәлгә ашырган француз химигы П.Э. Бертло (1853-54), нуклеин кислоталарын ачкан швейцар табибе И.Ф. Мишер (1868), аксым үзлекләрен һәм төзелешен билгеләгән немец тикшеренүчеләре Ф. Хоппе-Зейлер, Э. Абдергальден белән Э. Фишер (1916), [[органик химия]]нең нигезен - органик кушылмаларның химик төзелеше теориясен төзегән рус химигы [[Александр Бутлеров|А.М. Бутлеров]] ([[1870]]) һ.б. хезмәтләрендә биохимиянең нигезе салына. Татарстанда биохимиянең формалашуы Казан химия фәнни мәктәбенең үсеше белән тыгыз бәйләнгән. [[1863]] тә А.М. Бутлеровның эшлекле ярдәме нәтиҗәсендә А.Я. Данилевский тарафыннан Казан университетының медицина факультетында дөньяда беренче медицина химиясе һәм физикасы кафедрасы оештырыла, соңыннан биол. химиясе кафедрасы дип үзгәртелә, анда аксымнарның төзелешен һәм үзлекләрен тикшерү эшләре башлана. Бу юнәлештәге эшләрне аның шәкертләре А.Я. Щербаков белән А.А. Панормов дәвам иттерә. 1866 да биохимия лабораториясе оештырыла һәм биохимикларның Россия мәктәбе формалаша башлый. [[1929]] дан [[Казан үнивирситите|Казан университеты]]нда (1930 дан [[Казан медицина институты]]) биохимия кафедрасын В.А. Энгелһардт җитәкли. 1931 дә аның тарафыннан аэроб организмнарның тереклек эшчәнлеге энергетикасы нигезен хасил иткән оксидлы фосфорильләнү күренеше ачыла. [[Диләвер Зөбәеров|Д.М. Зөбәеров]] кеше канындагы тромбинның актив ферментын ача (1961) һәм организмда канның туктаусыз оешу теориясен төзи. Аның тарафыннан (В.Н. Тимербаев, С.В. Кисилёв һәм И.В. Соболева белән берлектә) тромбопластинның супермолекуляр төзелеше исбатлана, протромбин һәм X факторының тәэсир итешү үзенчәлеге өйрәнелә. Ультрафильтрациядән файдалану юлы белән кеше һәм терлекләр канындагы микровезикуляция процессын күрсәтә, йөрәк-кан тамырлары, йогышлы һәм хирургик авырулар, лейкоз һәм йөклелек патологиясен объектив бәяләүнең кулай ысулын тәкъдим итә. Шул хезмәтләре өчен Д.М. Зөбәеровка РФнең Дәүләт бүләге бирелә ([[1991]]). <gallery> Gripo viruso sandara.jpg| Biokeemia labori laud.JPG| Chemiosmosis-asw2 He.svg| EIF4A1 Function Diagram.png|EIF4A1 Exosome with hsp70.png|hsp70 </gallery> ==Шулай ук карарга мөмкин== * [[Равил Фәхруллин|Фәхруллин Равил Фәрит улы]] ==Чыганак== * [http://tatarile.org/maglumat/%D0%BC%D3%99%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D3%99/%D0%B1%D0%B8%D0%BE%D1%85%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%8F Татар энциклопедиясе. Казан, 2008.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305142028/http://tatarile.org/maglumat/%d0%bc%d3%99%d0%ba%d0%b0%d0%bb%d3%99/%d0%b1%d0%b8%d0%be%d1%85%d0%b8%d0%bc%d0%b8%d1%8f |date=2016-03-05 }} {{Фәннәр}} [[Төркем:Биохимия]] 6kscau2grlyu99uvc7m40brxvvwe3vs 3528262 3528258 2022-08-09T11:51:39Z A.Khamidullin 6685 /* Шулай ук карарга мөмкин */ wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Биохи́мия''', ''биологик химия'' – тере [[материя]]нең [[химик состав]]ын, тере [[организмнар]]ның [[тереклек]] итү эшчәнлегендәге химик процессларны өйрәнүче фән. «Биохимия» термины [[1903 ел]]да алман тикшеренүчесе К. Нейберг тарафыннан кертелә. Биохимия тармаклары: статик биохимия – тере организмнарның химик составын анализлый; динамик биохимия - матдәләр бергәлеген тикшерә; функциональ биохимия – тереклек итү эшчәнлегендәге химик процессларны өйрәнә. Тикшерү объектына карап, биохимияне кеше биохимиясе, хайваннар биохимиясе, үсемлекләр биохимиясе һәм микроорганизмнар биохимиясенә бүләләр. Халык хуҗалыгы өчен төрле чимал эшләп чыгару, саклау һәм эшкәртү ихтыяҗы техник һәм сәнәгый биохимия үсешен китереп чыгара. Фармакология, фармация, токсикология, молекуляр биология, молекуляр [[генетика]], биотехнология - биохимия һәм физиология фәннәренә таяна. Кеше һәм хайван авыруларына диагноз кую күп очракта биохимик тикшеренүләргә нигезләнә. [[Икмәк]] пешерү, [[сыр]] кайнату, [[шәраб]] әчетү һ.б. биохимик процесслар бик борынгы заманнардан ук билгеле булса да, биохимия фән буларак 19 йөз ахырында гына формалаша. Аның үсеше [[органик химия]], [[физиология]] һәм [[медицина]] казанышлары белән бәйле: аспаргин кислотасы амидын ачкан француз галиме Л.Н. Воклен (1806), [[крахмал]]ның шикәрләнүен раслаган Россия химигы К.С. Кирхгоф, мочевинаны синтезлау юлы белән китереп чыгарган алман химигы Ф. Вёлер (1828), [[мускуллар]] составындага [[креатин]]ны тасвирлаган француз химигы М. Шеврёль (1835), [[скелет]] мускулларында сөт кислотасы булуын күрсәткән, [[гликоген]] бүлеп чыгарган немец химигы [[Юстус Либих|Ю. Либих]] (1850), химик әчетү теориясе авторы – француз физиологы К. Бернар (1835), май төзелешен һәм аны синтезлауны гамәлгә ашырган француз химигы П.Э. Бертло (1853-54), нуклеин кислоталарын ачкан швейцар табибе И.Ф. Мишер (1868), аксым үзлекләрен һәм төзелешен билгеләгән немец тикшеренүчеләре Ф. Хоппе-Зейлер, Э. Абдергальден белән Э. Фишер (1916), [[органик химия]]нең нигезен - органик кушылмаларның химик төзелеше теориясен төзегән рус химигы [[Александр Бутлеров|А.М. Бутлеров]] ([[1870]]) һ.б. хезмәтләрендә биохимиянең нигезе салына. Татарстанда биохимиянең формалашуы Казан химия фәнни мәктәбенең үсеше белән тыгыз бәйләнгән. [[1863]] тә А.М. Бутлеровның эшлекле ярдәме нәтиҗәсендә А.Я. Данилевский тарафыннан Казан университетының медицина факультетында дөньяда беренче медицина химиясе һәм физикасы кафедрасы оештырыла, соңыннан биол. химиясе кафедрасы дип үзгәртелә, анда аксымнарның төзелешен һәм үзлекләрен тикшерү эшләре башлана. Бу юнәлештәге эшләрне аның шәкертләре А.Я. Щербаков белән А.А. Панормов дәвам иттерә. 1866 да биохимия лабораториясе оештырыла һәм биохимикларның Россия мәктәбе формалаша башлый. [[1929]] дан [[Казан үнивирситите|Казан университеты]]нда (1930 дан [[Казан медицина институты]]) биохимия кафедрасын В.А. Энгелһардт җитәкли. 1931 дә аның тарафыннан аэроб организмнарның тереклек эшчәнлеге энергетикасы нигезен хасил иткән оксидлы фосфорильләнү күренеше ачыла. [[Диләвер Зөбәеров|Д.М. Зөбәеров]] кеше канындагы тромбинның актив ферментын ача (1961) һәм организмда канның туктаусыз оешу теориясен төзи. Аның тарафыннан (В.Н. Тимербаев, С.В. Кисилёв һәм И.В. Соболева белән берлектә) тромбопластинның супермолекуляр төзелеше исбатлана, протромбин һәм X факторының тәэсир итешү үзенчәлеге өйрәнелә. Ультрафильтрациядән файдалану юлы белән кеше һәм терлекләр канындагы микровезикуляция процессын күрсәтә, йөрәк-кан тамырлары, йогышлы һәм хирургик авырулар, лейкоз һәм йөклелек патологиясен объектив бәяләүнең кулай ысулын тәкъдим итә. Шул хезмәтләре өчен Д.М. Зөбәеровка РФнең Дәүләт бүләге бирелә ([[1991]]). <gallery> Gripo viruso sandara.jpg| Biokeemia labori laud.JPG| Chemiosmosis-asw2 He.svg| EIF4A1 Function Diagram.png|EIF4A1 Exosome with hsp70.png|hsp70 </gallery> ==Шулай ук карарга мөмкин== * [[Брайан Кобилка]] * [[Равил Фәхруллин|Фәхруллин Равил Фәрит улы]] ==Чыганак== * [http://tatarile.org/maglumat/%D0%BC%D3%99%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D3%99/%D0%B1%D0%B8%D0%BE%D1%85%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%8F Татар энциклопедиясе. Казан, 2008.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305142028/http://tatarile.org/maglumat/%d0%bc%d3%99%d0%ba%d0%b0%d0%bb%d3%99/%d0%b1%d0%b8%d0%be%d1%85%d0%b8%d0%bc%d0%b8%d1%8f |date=2016-03-05 }} {{Фәннәр}} [[Төркем:Биохимия]] 1s7gomxm44twoi24grft8nd9bjyb9w5 3528263 3528262 2022-08-09T11:53:18Z A.Khamidullin 6685 /* Шулай ук карарга мөмкин */ wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Биохи́мия''', ''биологик химия'' – тере [[материя]]нең [[химик состав]]ын, тере [[организмнар]]ның [[тереклек]] итү эшчәнлегендәге химик процессларны өйрәнүче фән. «Биохимия» термины [[1903 ел]]да алман тикшеренүчесе К. Нейберг тарафыннан кертелә. Биохимия тармаклары: статик биохимия – тере организмнарның химик составын анализлый; динамик биохимия - матдәләр бергәлеген тикшерә; функциональ биохимия – тереклек итү эшчәнлегендәге химик процессларны өйрәнә. Тикшерү объектына карап, биохимияне кеше биохимиясе, хайваннар биохимиясе, үсемлекләр биохимиясе һәм микроорганизмнар биохимиясенә бүләләр. Халык хуҗалыгы өчен төрле чимал эшләп чыгару, саклау һәм эшкәртү ихтыяҗы техник һәм сәнәгый биохимия үсешен китереп чыгара. Фармакология, фармация, токсикология, молекуляр биология, молекуляр [[генетика]], биотехнология - биохимия һәм физиология фәннәренә таяна. Кеше һәм хайван авыруларына диагноз кую күп очракта биохимик тикшеренүләргә нигезләнә. [[Икмәк]] пешерү, [[сыр]] кайнату, [[шәраб]] әчетү һ.б. биохимик процесслар бик борынгы заманнардан ук билгеле булса да, биохимия фән буларак 19 йөз ахырында гына формалаша. Аның үсеше [[органик химия]], [[физиология]] һәм [[медицина]] казанышлары белән бәйле: аспаргин кислотасы амидын ачкан француз галиме Л.Н. Воклен (1806), [[крахмал]]ның шикәрләнүен раслаган Россия химигы К.С. Кирхгоф, мочевинаны синтезлау юлы белән китереп чыгарган алман химигы Ф. Вёлер (1828), [[мускуллар]] составындага [[креатин]]ны тасвирлаган француз химигы М. Шеврёль (1835), [[скелет]] мускулларында сөт кислотасы булуын күрсәткән, [[гликоген]] бүлеп чыгарган немец химигы [[Юстус Либих|Ю. Либих]] (1850), химик әчетү теориясе авторы – француз физиологы К. Бернар (1835), май төзелешен һәм аны синтезлауны гамәлгә ашырган француз химигы П.Э. Бертло (1853-54), нуклеин кислоталарын ачкан швейцар табибе И.Ф. Мишер (1868), аксым үзлекләрен һәм төзелешен билгеләгән немец тикшеренүчеләре Ф. Хоппе-Зейлер, Э. Абдергальден белән Э. Фишер (1916), [[органик химия]]нең нигезен - органик кушылмаларның химик төзелеше теориясен төзегән рус химигы [[Александр Бутлеров|А.М. Бутлеров]] ([[1870]]) һ.б. хезмәтләрендә биохимиянең нигезе салына. Татарстанда биохимиянең формалашуы Казан химия фәнни мәктәбенең үсеше белән тыгыз бәйләнгән. [[1863]] тә А.М. Бутлеровның эшлекле ярдәме нәтиҗәсендә А.Я. Данилевский тарафыннан Казан университетының медицина факультетында дөньяда беренче медицина химиясе һәм физикасы кафедрасы оештырыла, соңыннан биол. химиясе кафедрасы дип үзгәртелә, анда аксымнарның төзелешен һәм үзлекләрен тикшерү эшләре башлана. Бу юнәлештәге эшләрне аның шәкертләре А.Я. Щербаков белән А.А. Панормов дәвам иттерә. 1866 да биохимия лабораториясе оештырыла һәм биохимикларның Россия мәктәбе формалаша башлый. [[1929]] дан [[Казан үнивирситите|Казан университеты]]нда (1930 дан [[Казан медицина институты]]) биохимия кафедрасын В.А. Энгелһардт җитәкли. 1931 дә аның тарафыннан аэроб организмнарның тереклек эшчәнлеге энергетикасы нигезен хасил иткән оксидлы фосфорильләнү күренеше ачыла. [[Диләвер Зөбәеров|Д.М. Зөбәеров]] кеше канындагы тромбинның актив ферментын ача (1961) һәм организмда канның туктаусыз оешу теориясен төзи. Аның тарафыннан (В.Н. Тимербаев, С.В. Кисилёв һәм И.В. Соболева белән берлектә) тромбопластинның супермолекуляр төзелеше исбатлана, протромбин һәм X факторының тәэсир итешү үзенчәлеге өйрәнелә. Ультрафильтрациядән файдалану юлы белән кеше һәм терлекләр канындагы микровезикуляция процессын күрсәтә, йөрәк-кан тамырлары, йогышлы һәм хирургик авырулар, лейкоз һәм йөклелек патологиясен объектив бәяләүнең кулай ысулын тәкъдим итә. Шул хезмәтләре өчен Д.М. Зөбәеровка РФнең Дәүләт бүләге бирелә ([[1991]]). <gallery> Gripo viruso sandara.jpg| Biokeemia labori laud.JPG| Chemiosmosis-asw2 He.svg| EIF4A1 Function Diagram.png|EIF4A1 Exosome with hsp70.png|hsp70 </gallery> ==Шулай ук карарга мөмкин== * [[Брайан Кобилка]] * [[Роберт Джозеф Лефковиц]] * [[Равил Фәхруллин|Фәхруллин Равил Фәрит улы]] ==Чыганак== * [http://tatarile.org/maglumat/%D0%BC%D3%99%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D3%99/%D0%B1%D0%B8%D0%BE%D1%85%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%8F Татар энциклопедиясе. Казан, 2008.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305142028/http://tatarile.org/maglumat/%d0%bc%d3%99%d0%ba%d0%b0%d0%bb%d3%99/%d0%b1%d0%b8%d0%be%d1%85%d0%b8%d0%bc%d0%b8%d1%8f |date=2016-03-05 }} {{Фәннәр}} [[Төркем:Биохимия]] p2so2n2csit36qyix1uyroabkt53mww 3528264 3528263 2022-08-09T11:53:48Z A.Khamidullin 6685 /* Шулай ук карарга мөмкин */ wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Биохи́мия''', ''биологик химия'' – тере [[материя]]нең [[химик состав]]ын, тере [[организмнар]]ның [[тереклек]] итү эшчәнлегендәге химик процессларны өйрәнүче фән. «Биохимия» термины [[1903 ел]]да алман тикшеренүчесе К. Нейберг тарафыннан кертелә. Биохимия тармаклары: статик биохимия – тере организмнарның химик составын анализлый; динамик биохимия - матдәләр бергәлеген тикшерә; функциональ биохимия – тереклек итү эшчәнлегендәге химик процессларны өйрәнә. Тикшерү объектына карап, биохимияне кеше биохимиясе, хайваннар биохимиясе, үсемлекләр биохимиясе һәм микроорганизмнар биохимиясенә бүләләр. Халык хуҗалыгы өчен төрле чимал эшләп чыгару, саклау һәм эшкәртү ихтыяҗы техник һәм сәнәгый биохимия үсешен китереп чыгара. Фармакология, фармация, токсикология, молекуляр биология, молекуляр [[генетика]], биотехнология - биохимия һәм физиология фәннәренә таяна. Кеше һәм хайван авыруларына диагноз кую күп очракта биохимик тикшеренүләргә нигезләнә. [[Икмәк]] пешерү, [[сыр]] кайнату, [[шәраб]] әчетү һ.б. биохимик процесслар бик борынгы заманнардан ук билгеле булса да, биохимия фән буларак 19 йөз ахырында гына формалаша. Аның үсеше [[органик химия]], [[физиология]] һәм [[медицина]] казанышлары белән бәйле: аспаргин кислотасы амидын ачкан француз галиме Л.Н. Воклен (1806), [[крахмал]]ның шикәрләнүен раслаган Россия химигы К.С. Кирхгоф, мочевинаны синтезлау юлы белән китереп чыгарган алман химигы Ф. Вёлер (1828), [[мускуллар]] составындага [[креатин]]ны тасвирлаган француз химигы М. Шеврёль (1835), [[скелет]] мускулларында сөт кислотасы булуын күрсәткән, [[гликоген]] бүлеп чыгарган немец химигы [[Юстус Либих|Ю. Либих]] (1850), химик әчетү теориясе авторы – француз физиологы К. Бернар (1835), май төзелешен һәм аны синтезлауны гамәлгә ашырган француз химигы П.Э. Бертло (1853-54), нуклеин кислоталарын ачкан швейцар табибе И.Ф. Мишер (1868), аксым үзлекләрен һәм төзелешен билгеләгән немец тикшеренүчеләре Ф. Хоппе-Зейлер, Э. Абдергальден белән Э. Фишер (1916), [[органик химия]]нең нигезен - органик кушылмаларның химик төзелеше теориясен төзегән рус химигы [[Александр Бутлеров|А.М. Бутлеров]] ([[1870]]) һ.б. хезмәтләрендә биохимиянең нигезе салына. Татарстанда биохимиянең формалашуы Казан химия фәнни мәктәбенең үсеше белән тыгыз бәйләнгән. [[1863]] тә А.М. Бутлеровның эшлекле ярдәме нәтиҗәсендә А.Я. Данилевский тарафыннан Казан университетының медицина факультетында дөньяда беренче медицина химиясе һәм физикасы кафедрасы оештырыла, соңыннан биол. химиясе кафедрасы дип үзгәртелә, анда аксымнарның төзелешен һәм үзлекләрен тикшерү эшләре башлана. Бу юнәлештәге эшләрне аның шәкертләре А.Я. Щербаков белән А.А. Панормов дәвам иттерә. 1866 да биохимия лабораториясе оештырыла һәм биохимикларның Россия мәктәбе формалаша башлый. [[1929]] дан [[Казан үнивирситите|Казан университеты]]нда (1930 дан [[Казан медицина институты]]) биохимия кафедрасын В.А. Энгелһардт җитәкли. 1931 дә аның тарафыннан аэроб организмнарның тереклек эшчәнлеге энергетикасы нигезен хасил иткән оксидлы фосфорильләнү күренеше ачыла. [[Диләвер Зөбәеров|Д.М. Зөбәеров]] кеше канындагы тромбинның актив ферментын ача (1961) һәм организмда канның туктаусыз оешу теориясен төзи. Аның тарафыннан (В.Н. Тимербаев, С.В. Кисилёв һәм И.В. Соболева белән берлектә) тромбопластинның супермолекуляр төзелеше исбатлана, протромбин һәм X факторының тәэсир итешү үзенчәлеге өйрәнелә. Ультрафильтрациядән файдалану юлы белән кеше һәм терлекләр канындагы микровезикуляция процессын күрсәтә, йөрәк-кан тамырлары, йогышлы һәм хирургик авырулар, лейкоз һәм йөклелек патологиясен объектив бәяләүнең кулай ысулын тәкъдим итә. Шул хезмәтләре өчен Д.М. Зөбәеровка РФнең Дәүләт бүләге бирелә ([[1991]]). <gallery> Gripo viruso sandara.jpg| Biokeemia labori laud.JPG| Chemiosmosis-asw2 He.svg| EIF4A1 Function Diagram.png|EIF4A1 Exosome with hsp70.png|hsp70 </gallery> ==Шулай ук карарга мөмкин== * [[Брайан Кобилка]] * [[Роберт Джозеф Лефковиц|Роберт Лефковиц]] * [[Равил Фәхруллин|Фәхруллин Равил Фәрит улы]] ==Чыганак== * [http://tatarile.org/maglumat/%D0%BC%D3%99%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D3%99/%D0%B1%D0%B8%D0%BE%D1%85%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%8F Татар энциклопедиясе. Казан, 2008.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305142028/http://tatarile.org/maglumat/%d0%bc%d3%99%d0%ba%d0%b0%d0%bb%d3%99/%d0%b1%d0%b8%d0%be%d1%85%d0%b8%d0%bc%d0%b8%d1%8f |date=2016-03-05 }} {{Фәннәр}} [[Төркем:Биохимия]] ekhcg1fe4qfw6xrres5x7y1ktsesi9d 3528265 3528264 2022-08-09T11:54:14Z A.Khamidullin 6685 /* Шулай ук карарга мөмкин */ wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Биохи́мия''', ''биологик химия'' – тере [[материя]]нең [[химик состав]]ын, тере [[организмнар]]ның [[тереклек]] итү эшчәнлегендәге химик процессларны өйрәнүче фән. «Биохимия» термины [[1903 ел]]да алман тикшеренүчесе К. Нейберг тарафыннан кертелә. Биохимия тармаклары: статик биохимия – тере организмнарның химик составын анализлый; динамик биохимия - матдәләр бергәлеген тикшерә; функциональ биохимия – тереклек итү эшчәнлегендәге химик процессларны өйрәнә. Тикшерү объектына карап, биохимияне кеше биохимиясе, хайваннар биохимиясе, үсемлекләр биохимиясе һәм микроорганизмнар биохимиясенә бүләләр. Халык хуҗалыгы өчен төрле чимал эшләп чыгару, саклау һәм эшкәртү ихтыяҗы техник һәм сәнәгый биохимия үсешен китереп чыгара. Фармакология, фармация, токсикология, молекуляр биология, молекуляр [[генетика]], биотехнология - биохимия һәм физиология фәннәренә таяна. Кеше һәм хайван авыруларына диагноз кую күп очракта биохимик тикшеренүләргә нигезләнә. [[Икмәк]] пешерү, [[сыр]] кайнату, [[шәраб]] әчетү һ.б. биохимик процесслар бик борынгы заманнардан ук билгеле булса да, биохимия фән буларак 19 йөз ахырында гына формалаша. Аның үсеше [[органик химия]], [[физиология]] һәм [[медицина]] казанышлары белән бәйле: аспаргин кислотасы амидын ачкан француз галиме Л.Н. Воклен (1806), [[крахмал]]ның шикәрләнүен раслаган Россия химигы К.С. Кирхгоф, мочевинаны синтезлау юлы белән китереп чыгарган алман химигы Ф. Вёлер (1828), [[мускуллар]] составындага [[креатин]]ны тасвирлаган француз химигы М. Шеврёль (1835), [[скелет]] мускулларында сөт кислотасы булуын күрсәткән, [[гликоген]] бүлеп чыгарган немец химигы [[Юстус Либих|Ю. Либих]] (1850), химик әчетү теориясе авторы – француз физиологы К. Бернар (1835), май төзелешен һәм аны синтезлауны гамәлгә ашырган француз химигы П.Э. Бертло (1853-54), нуклеин кислоталарын ачкан швейцар табибе И.Ф. Мишер (1868), аксым үзлекләрен һәм төзелешен билгеләгән немец тикшеренүчеләре Ф. Хоппе-Зейлер, Э. Абдергальден белән Э. Фишер (1916), [[органик химия]]нең нигезен - органик кушылмаларның химик төзелеше теориясен төзегән рус химигы [[Александр Бутлеров|А.М. Бутлеров]] ([[1870]]) һ.б. хезмәтләрендә биохимиянең нигезе салына. Татарстанда биохимиянең формалашуы Казан химия фәнни мәктәбенең үсеше белән тыгыз бәйләнгән. [[1863]] тә А.М. Бутлеровның эшлекле ярдәме нәтиҗәсендә А.Я. Данилевский тарафыннан Казан университетының медицина факультетында дөньяда беренче медицина химиясе һәм физикасы кафедрасы оештырыла, соңыннан биол. химиясе кафедрасы дип үзгәртелә, анда аксымнарның төзелешен һәм үзлекләрен тикшерү эшләре башлана. Бу юнәлештәге эшләрне аның шәкертләре А.Я. Щербаков белән А.А. Панормов дәвам иттерә. 1866 да биохимия лабораториясе оештырыла һәм биохимикларның Россия мәктәбе формалаша башлый. [[1929]] дан [[Казан үнивирситите|Казан университеты]]нда (1930 дан [[Казан медицина институты]]) биохимия кафедрасын В.А. Энгелһардт җитәкли. 1931 дә аның тарафыннан аэроб организмнарның тереклек эшчәнлеге энергетикасы нигезен хасил иткән оксидлы фосфорильләнү күренеше ачыла. [[Диләвер Зөбәеров|Д.М. Зөбәеров]] кеше канындагы тромбинның актив ферментын ача (1961) һәм организмда канның туктаусыз оешу теориясен төзи. Аның тарафыннан (В.Н. Тимербаев, С.В. Кисилёв һәм И.В. Соболева белән берлектә) тромбопластинның супермолекуляр төзелеше исбатлана, протромбин һәм X факторының тәэсир итешү үзенчәлеге өйрәнелә. Ультрафильтрациядән файдалану юлы белән кеше һәм терлекләр канындагы микровезикуляция процессын күрсәтә, йөрәк-кан тамырлары, йогышлы һәм хирургик авырулар, лейкоз һәм йөклелек патологиясен объектив бәяләүнең кулай ысулын тәкъдим итә. Шул хезмәтләре өчен Д.М. Зөбәеровка РФнең Дәүләт бүләге бирелә ([[1991]]). <gallery> Gripo viruso sandara.jpg| Biokeemia labori laud.JPG| Chemiosmosis-asw2 He.svg| EIF4A1 Function Diagram.png|EIF4A1 Exosome with hsp70.png|hsp70 </gallery> ==Шулай ук карарга мөмкин== * [[Брайан Кобилка]] * [[Роберт Лефковиц|Роберт Джозеф Лефковиц]] * [[Равил Фәхруллин|Фәхруллин Равил Фәрит улы]] ==Чыганак== * [http://tatarile.org/maglumat/%D0%BC%D3%99%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D3%99/%D0%B1%D0%B8%D0%BE%D1%85%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%8F Татар энциклопедиясе. Казан, 2008.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305142028/http://tatarile.org/maglumat/%d0%bc%d3%99%d0%ba%d0%b0%d0%bb%d3%99/%d0%b1%d0%b8%d0%be%d1%85%d0%b8%d0%bc%d0%b8%d1%8f |date=2016-03-05 }} {{Фәннәр}} [[Төркем:Биохимия]] 2rytkj7156juq2jprxdy4lo964bk78j 3528266 3528265 2022-08-09T11:56:31Z A.Khamidullin 6685 /* Шулай ук карарга мөмкин */ wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Биохи́мия''', ''биологик химия'' – тере [[материя]]нең [[химик состав]]ын, тере [[организмнар]]ның [[тереклек]] итү эшчәнлегендәге химик процессларны өйрәнүче фән. «Биохимия» термины [[1903 ел]]да алман тикшеренүчесе К. Нейберг тарафыннан кертелә. Биохимия тармаклары: статик биохимия – тере организмнарның химик составын анализлый; динамик биохимия - матдәләр бергәлеген тикшерә; функциональ биохимия – тереклек итү эшчәнлегендәге химик процессларны өйрәнә. Тикшерү объектына карап, биохимияне кеше биохимиясе, хайваннар биохимиясе, үсемлекләр биохимиясе һәм микроорганизмнар биохимиясенә бүләләр. Халык хуҗалыгы өчен төрле чимал эшләп чыгару, саклау һәм эшкәртү ихтыяҗы техник һәм сәнәгый биохимия үсешен китереп чыгара. Фармакология, фармация, токсикология, молекуляр биология, молекуляр [[генетика]], биотехнология - биохимия һәм физиология фәннәренә таяна. Кеше һәм хайван авыруларына диагноз кую күп очракта биохимик тикшеренүләргә нигезләнә. [[Икмәк]] пешерү, [[сыр]] кайнату, [[шәраб]] әчетү һ.б. биохимик процесслар бик борынгы заманнардан ук билгеле булса да, биохимия фән буларак 19 йөз ахырында гына формалаша. Аның үсеше [[органик химия]], [[физиология]] һәм [[медицина]] казанышлары белән бәйле: аспаргин кислотасы амидын ачкан француз галиме Л.Н. Воклен (1806), [[крахмал]]ның шикәрләнүен раслаган Россия химигы К.С. Кирхгоф, мочевинаны синтезлау юлы белән китереп чыгарган алман химигы Ф. Вёлер (1828), [[мускуллар]] составындага [[креатин]]ны тасвирлаган француз химигы М. Шеврёль (1835), [[скелет]] мускулларында сөт кислотасы булуын күрсәткән, [[гликоген]] бүлеп чыгарган немец химигы [[Юстус Либих|Ю. Либих]] (1850), химик әчетү теориясе авторы – француз физиологы К. Бернар (1835), май төзелешен һәм аны синтезлауны гамәлгә ашырган француз химигы П.Э. Бертло (1853-54), нуклеин кислоталарын ачкан швейцар табибе И.Ф. Мишер (1868), аксым үзлекләрен һәм төзелешен билгеләгән немец тикшеренүчеләре Ф. Хоппе-Зейлер, Э. Абдергальден белән Э. Фишер (1916), [[органик химия]]нең нигезен - органик кушылмаларның химик төзелеше теориясен төзегән рус химигы [[Александр Бутлеров|А.М. Бутлеров]] ([[1870]]) һ.б. хезмәтләрендә биохимиянең нигезе салына. Татарстанда биохимиянең формалашуы Казан химия фәнни мәктәбенең үсеше белән тыгыз бәйләнгән. [[1863]] тә А.М. Бутлеровның эшлекле ярдәме нәтиҗәсендә А.Я. Данилевский тарафыннан Казан университетының медицина факультетында дөньяда беренче медицина химиясе һәм физикасы кафедрасы оештырыла, соңыннан биол. химиясе кафедрасы дип үзгәртелә, анда аксымнарның төзелешен һәм үзлекләрен тикшерү эшләре башлана. Бу юнәлештәге эшләрне аның шәкертләре А.Я. Щербаков белән А.А. Панормов дәвам иттерә. 1866 да биохимия лабораториясе оештырыла һәм биохимикларның Россия мәктәбе формалаша башлый. [[1929]] дан [[Казан үнивирситите|Казан университеты]]нда (1930 дан [[Казан медицина институты]]) биохимия кафедрасын В.А. Энгелһардт җитәкли. 1931 дә аның тарафыннан аэроб организмнарның тереклек эшчәнлеге энергетикасы нигезен хасил иткән оксидлы фосфорильләнү күренеше ачыла. [[Диләвер Зөбәеров|Д.М. Зөбәеров]] кеше канындагы тромбинның актив ферментын ача (1961) һәм организмда канның туктаусыз оешу теориясен төзи. Аның тарафыннан (В.Н. Тимербаев, С.В. Кисилёв һәм И.В. Соболева белән берлектә) тромбопластинның супермолекуляр төзелеше исбатлана, протромбин һәм X факторының тәэсир итешү үзенчәлеге өйрәнелә. Ультрафильтрациядән файдалану юлы белән кеше һәм терлекләр канындагы микровезикуляция процессын күрсәтә, йөрәк-кан тамырлары, йогышлы һәм хирургик авырулар, лейкоз һәм йөклелек патологиясен объектив бәяләүнең кулай ысулын тәкъдим итә. Шул хезмәтләре өчен Д.М. Зөбәеровка РФнең Дәүләт бүләге бирелә ([[1991]]). <gallery> Gripo viruso sandara.jpg| Biokeemia labori laud.JPG| Chemiosmosis-asw2 He.svg| EIF4A1 Function Diagram.png|EIF4A1 Exosome with hsp70.png|hsp70 </gallery> ==Шулай ук карарга мөмкин== * [[Брайан Кобилка]] * [[Роберт Лефковиц|Роберт Джозеф Лефковиц]] * [[Майкл Смит]] * [[Равил Фәхруллин|Фәхруллин Равил Фәрит улы]] ==Чыганак== * [http://tatarile.org/maglumat/%D0%BC%D3%99%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D3%99/%D0%B1%D0%B8%D0%BE%D1%85%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%8F Татар энциклопедиясе. Казан, 2008.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305142028/http://tatarile.org/maglumat/%d0%bc%d3%99%d0%ba%d0%b0%d0%bb%d3%99/%d0%b1%d0%b8%d0%be%d1%85%d0%b8%d0%bc%d0%b8%d1%8f |date=2016-03-05 }} {{Фәннәр}} [[Төркем:Биохимия]] rzc4luhtw4yqh2ezp5eb9iu2shxuokt Зур Меклета 0 84959 3528224 2725099 2022-08-08T20:00:33Z Машъал 36751 в современности одна река wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Рассыпная (Егорлык кушылдыгы)]] si9otpfa9ez4vzb235day4asbyh1bqi Бишбалта бистәсе 0 100469 3528077 3089427 2022-08-08T12:57:17Z Frhdkazan 3171 {{УК}}== Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} [[Файл:Ф.Халиков.-Казань-16-века.jpg|right|300px|thumb|Казан, [[16 гасыр]] (Ф. Халиков рәсеме)]] '''Бишбалта бистәсе''' яки '''Адмираллык бистәсе''' (tat.lat. ''[http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Бишбалта_бистәсе Bişbalta bistäse]'', русча Адмиралтейская слобода) - [[Казан]] шәһәрендәге тарихи бистә. [[Идел буе Болгары]], [[Казан ханлыгы]], Казан патшалыгы ([[1552]] - [[1708]]) чорларында бу Казан өлеше ''Бишбалта авылы'', ''Бишбалта кирмәне'', ''Бишбалта бистәсе'' дип атала. [[Петр I]] хакимлегеннән соң [[Казан губернасы]] дәверендә (1708 - 1920) ''Адмираллык бистәсе'' дип исемләнә. Совет заманыннан [[Казанның Киров районы]]на кертелә. Хәзер ике исеме - Адмираллык бистәсе (русча ''Адмиралтейская слобода''), Бишбалта бистәсе кулланыла. == Тарих == === Бишбалта кирмәне === [[Файл:Болгар эмире.jpg|right|250px|thumb|Абд ар-Рахман ибн Мөэмин әмир]] Богылтау тавында якынча 1000 елда Бишбалта авылы [[болгар]]лар тарафыннан нигезләнә. [[Идел буе Болгары]] хакиме [[Абд ар-Рахман ибн Мөэмин]] төньяк чикләрен саклау өчен Богылтау тавында кирмәнгә нигез сала. Шулай ук бу болгар әмире Бишбалта кирмәне янында Казан кирмәнен нигезли. Ике кирмән [[Идел буе Болгары]] дәүләтенең төньяк чикләрендә сәүдә, һөнәрче (соңрак хәрби дә) үзәгенә әверелә. Бишбалта авылы тирәсендә [[нарат]] һәм [[имән]] урманнары булган. Шуңа күрә болгарлар монда көймәләр ясый башлыйлар. [[Казан ханлыгы]] вакытында болгар-татарлар көймәләр Тәзик (Тәҗик) ком утравында (Бишбалта каршысында булган) ясыйлар. Тәзик утравын руслар Кунак утравы (Гостиный) дип атыйлар. Хәзер шушы утрау [[Маркиз утравы|Маркиз]] дип исемләнә. === Идел-Каспий адмираллыгы барлыкка килү === ''Төп мәкалә: [[Казан адмираллыгы]]'' [[Файл:Peter der-Grosse 1838.jpg|right|250px|thumb|Петр I]] {{Казан ханлыгы байрагы}} буйсындырылган соң бер ярым гасыр узгач, [[1718]] елда {{Русия патшалыгы байрагы}} патшасы [[Петр I]] {{Санкт-Петербург гербы}}тан соң илнең икенче адмираллыгын {{Казан гербы}} янында нигезләргә боера. Адмираллык Бишбалта авылы тирәсендә урнаша, озакламый аның тирә-ягында эшчеләрнең яшәгән бистәсе барлыкка килә. Адмираллык бистәсендә баш [[Идел]] флоты, Каспий диңгез флоты ясала иде. Көймәләр ясаганда [[татар]]лар, [[рус]]лар, [[чуаш]]лар, мариләр эшлиләр. [[1722]] елда {{Русия империясе байрагы}} [[Русия императорлары|император]] [[Петр I]] үзе Казанга килеп Адмираллык бистәсен тикшерә һәм шат булып кала. Ягъни Казанның Адмираллык бистәсеннән Фарсы походы башлана. == Дан һәм күчерү == Казан Адмираллыгы 1718-1829 елларда эшли. Бик күп хәрби, сәүдә көймәләре ясалган. Казанда ясалган көймәләр бөтен Русия сугышларында катнашалар. [[1829]] елда Адмираллык [[Әстерхан]]га күчерә. Күчерүнең төп сәбәбе - [[Каспий диңгезе]]нә якын булуы. [[1920]] елда Адмираллык бистәсе халкы 7798 кешене тәшкил иткән, шуларның 5399ы (69,2%) - [[рус]], 2150се (27,6%) - [[татар]] булган.<ref>http://xn--90ax2c.xn--p1ai/catalog/000202_000006_1603670%7C04BC25A9-3B8B-4DCB-A92C-E3DA6BE945E5/viewer/</ref> Адмираллыкны бетергәнгә карамастан, бу бистә Адмираллык бистәсе яки Бишбалта бистәсе дип йөртелә. == Адмираллык бистәсе бүген == [[2005]] елда шәһәр урамнарына элекке тарихи исемнәр кайтару турындагы [[Камил Исхаков|К.Ш. Исхаков]] имзалаган боерык белән бистәнең үзәк [[Клара Цеткин урамы (Казан)|Клара Цеткин урамы]] исеме Бишбалта урамы итеп үзгәртелде.<ref>http://tatarstan.news-city.info/docs2/sistemst/dok_oerbfz.htm</ref> Әмма шәһәр хакимияте алышынгач, 2006 елда боерык кире алынды. Хәзер [[Казан]] мэриясе тарихи Адмираллык бистәсен торгызырга ниятли. Адмираллык бистәсендә яңартылган тимер юл "Адмираллык бистәсе" (русча "Адмиралтейская слобода") тукталышы бар. == Адмираллык бистәсе югалтуы == [[1956]] елда бала шуклыгы сәбәпле [[Екатерина II]] Казанга килгән Тверь корабы янып бетә. == Моны да карагыз == * [[Казан ханлыгы]] * [[Татарстан]] * [[Абд ар-Рахман ибн Мөэмин]] * [[Сәрдар Вәисов урамы (Казан)|Сәрдар Вәисов урамы]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} * [http://www.kzn.ru/tat/ Казан мэриясенең рәсми порталы.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100220231649/http://www.kzn.ru/tat/ |date=2010-02-20 }} * [http://www.1000kzn.ru/tat/ Казанга мең ел] * [http://www.kermen.ru/Tatar/index.php Казан Кремле] * [http://kazan-kremlin.ru/main/ Казан Кремле комплексы (русча)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110823203535/http://www.kazan-kremlin.ru/main/ |date=2011-08-23 }} * [http://www.kazan1000.ru/tat/ Казан меңьеллыгы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100227131357/http://www.kazan1000.ru/tat/ |date=2010-02-27 }} [[Төркем:Казан бистәләре]] eju8z1nrtydtszzpqwoa1dr8c6tmwx9 Җиләк бистәсе (Казан) 0 100484 3528088 3518320 2022-08-08T13:29:00Z Frhdkazan 3171 {{УК}}== Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} wikitext text/x-wiki {{УК}} [[Файл:Ф.Халиков.-Казань-16-века.jpg|right|300px|thumb|Казан, [[16 гасыр]] (Ф. Халиков рәсеме)]] '''Җиләк бистәсе''' (tat.lat. ''[http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Җиләк_бистәсе Ciläk bistäse]'', русча ''Ягодная слобода'') - [[Казан]] шәһәрендә тарихи бистә. == Тарих == Борыңгы болгар-татар риваятьләре буенча [[Казан]] кирмәне алдында, [[Казансу]] каршындагы ягында Җиләкле урман урнаша иде. Анда төрле урман җиләге үсә иде: кура җиләге, җир җиләге, каен җиләге, караҗиләк... Шул урыннарда үрдә борыңгы болгар-татар Җиләкле авылы урнаша иде. Җиләкле авылы Бишбалта кирмәне һәм [[Казан]] кирмәне арасында урнашып элемтә һәм сәүдә мөнәсәбәтләрендә катнаша. [[Казан ханлыгы]] буйсындырылган соң [[татар]] халкы өлешчә үтереп, өлешчә куып чыгарып Җиләк бистәсенә [[рус]] күченүче кешеләрен утыртыла. Татар Җиләкле авылыннан борыңгы мөселман зираты гына кала. [[1825]] елда Җиләк бистәсе Казан шәһәренә кертелә. Хәзер Җиләк бистәсе [[Казанның Киров районы]]на керә. == Танылган шәхесләр == Монда урнашкан [[Энгельс урамы (Казан)|Энгельс урамындагы]] 1 йортында 1960 еллардан 2002 елларга кадәр тарихчы, академик [[Миркасыйм Госманов]] яшәгән.<ref name="ebritvina">{{cite web|url=http://tatar-inform.tatar/news/2017/05/26/141361/|title = Җиләкле бистәсе нәрсәсе белән үзенчәлекле – экскурсиядән репортаж|publisher=[[Татар-информ]]|author=Гөлнар Гарифуллина|accessdate=[[2017 ел]]ның [[27 май]] көне}}</ref> ==Искәрмәләр== {{искәрмәләр}} == Моны да карагыз == * [[Казан ханлыгы]] * [[Татарстан]] * [[Бишбалта бистәсе]] == Чыганаклар == * [http://www.иске-казан.рф/clobody/21-yagodnaya-sloboda Җиләк бистәсе] * [http://www.kzn.ru/tat/ Казан мэриясенең рәсми порталы.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100220231649/http://www.kzn.ru/tat/ |date=2010-02-20 }} * [http://www.1000kzn.ru/tat/ Казанга мең ел] * [http://www.kermen.ru/Tatar/index.php Казан Кремле] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100204234316/http://www.kermen.ru/Tatar/index.php |date=2010-02-04 }} * [http://kazan-kremlin.ru/main/ Казан Кремле комплексы (русча)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110823203535/http://www.kazan-kremlin.ru/main/ |date=2011-08-23 }} * [http://www.kazan1000.ru/tat/ Казан меңьеллыгы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100227131357/http://www.kazan1000.ru/tat/ |date=2010-02-27 }} == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} [[Төркем:Казан бистәләре]] 0mvlcek3wo2gqbmfc8qw1uvo4ngqdum Кәҗә бистәсе 0 100682 3528110 3070750 2022-08-08T14:09:28Z Frhdkazan 3171 {{УК}}== Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} wikitext text/x-wiki {{УК}} [[Файл:Ф.Халиков.-Казань-16-века.jpg|right|300px|thumb|Казан, [[16 гасыр]] (Ф. Халиков рәсеме)]] '''Кәҗә бистәсе''' (tat.lat. ''[http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Кәҗә_бистәсе Käcä bistäse]'', русча Козья слобода) – [[Казан]] шәһәренең тарихи бистәсе. == Бистә тарихы == Болгарлар-татарлар бу урында ([[Җиләк бистәсе (Казан)|Җиләк бистәсе]]ннән якын) [[Идел буе Болгары]] вакытыннан яши башлаган. Кайбер чыганаклар буенча Гривка һәм Кәҗә бистәләре 17 гасырда килеп чыккан. [[1654]] елда [[Казан]] шәһәрендә чума үләте булган. Коточкыч чирдән коткарынганда күп казанлылар Кәҗә бистәсенә күчә. [[1830]] елда ваба үләтеннән Казаннан Кәҗә бистәсенә икенче күчеш булган. Ләкин рәсми рәвештә Кәҗә бистәсе Казан эченә [[1825]] елда кергән. == Исемнең чыгышы == Борынгы риваять буенча чума үләте вакытында (17 гасыр, 1654 ел) күптән шушы урында яшәгән татарлар "изге кәҗә"не корбан иткән, аның ите авыру һәм фәкыйрь кешеләргә бирелгән. "Изге кәҗә" итен ашаганнан соң авыру кешеләр сәләмәтләнгәннәр һәм ваба үләте чигенгән. Шулай итеп риваять буенча кәҗәләр Казанны коткарганнар, бу вакыйганың истәлегенә шушы урынга ''Кәҗә бистәсе'' исеме бирелгән. == Казан эчендә == [[1889]] елда Казан шәһәре думасы сазлыкны киптерү карарын раслый, Җиләк һәм Кәҗә бистәләре арасында дамбалар өстендә юл ясала. Кәҗә бистәсе шифалы сөт һәм үләннәр белән данлыклы булган. Үләнче табибларга бөтен Казаннан Кәҗә бистәсенә килгәннәр. Бистәсенең кәҗәләре сөте белән кешеләр үпкә авырудан да дәваланган. Кәҗә бистәсендә бау һәм шәм җитештерүе булган. [[1915]] елда [[Казансу]] аша күпер төзегәндә [[Беренче бөтендөнья сугышы]]ның австрияле һәм маҗар әсирләре Кәҗә бистәсендә эшләгән. Хазер Кәҗә бистәсе Казанның Мәскәү һәм Киров районына керә. Матур риваять истәлегенә [[Казан метрополитены]]ның станциясенә [[Кәҗә бистәсе (метро станциясе)|"Кәҗә бистәсе"]] исеме бирелде. == Шулай ук карагыз == {{Портал|Шәхесләр|Сәясәт|Идел буе Болгары}} * [[Кабан бәк]] * [[Котраг]] * [[Идел буе Болгары]] * [[Идел буе Болгары дәүләте төзелү]] * [[Идел буе Болгары шәһәрләре]] * [[Идел Болгары тышкы элемтәләре]] * [[Кабан шәһәрлеге]] * [[Аргы Кабан]] * [[Бирге Кабан]] * [[Bolğar]] * [[Кабан күле]] * [[Bolğar-Rus kileşüläre]] * [[İdel buyı Bolğar däwläte]] * [[İdel Bolğarı ictimaği-säyäsi tözeleşe]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == * [http://www.иске-казан.рф/clobody/26-grivka-i-kozya Кәҗә бистәсе] * [http://www.tataroved.ru/institut/srednevek/publ/14/ Топонимия современной Казани эпохи Казанского ханства ] * Мәрҗани Ш. [[Мөстәфадел-әхбар фи әхвали Казан вә Болгар]]. Казан, 1989; Усманов М.А. Татарские исторические источники XVII-XVIII вв. Казан, 1972. *[http://prokazan.ru/news/view/118558#addcomment Ради дороги в Казани снесут вековые деревянные дома] * [http://www.bolgar.info/ Идел Болгар иле] * Повесть временных лет. М.-Л., 1950. Ч. 1-2; Полное собрание русских летописей. М., 1949. Т. 2; М., 1962. Т. 1, вып. 2. * Волжская Булгария и Русь. Казань, 1986. * [http://tatarile.org/maglumat/шәхес/галимбәк Татар иле] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305110209/http://tatarile.org/maglumat/%d1%88%d3%99%d1%85%d0%b5%d1%81/%d0%b3%d0%b0%d0%bb%d0%b8%d0%bc%d0%b1%d3%99%d0%ba |date=2016-03-05 }} == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} [[Төркем:Казан бистәләре]] [[Төркем:Казан ханлыгы]] a172tbf6yd3rcki2saz2t4brrstcrl7 Кизик бистәсе 0 100706 3528111 3068936 2022-08-08T14:10:30Z Frhdkazan 3171 {{УК}}== Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} [[Файл:Ф.Халиков.-Казань-16-века.jpg|right|300px|thumb|Казан, [[16 гасыр]] (Ф. Халиков рәсеме)]] '''Кизик бистәсе''' ({{comment|Кизисә|كىزىسە}},<ref>http://www.etomesto.ru/map-kazan_1899-a/</ref> tat.lat. ''[http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Кизик_бистәсе Kizik bistäse]'', {{lang-ru|Кизическая слобода, Кизицы, Хижицы}}) – [[1687]] елда Кизик Чиркәве янында килеп чыккан [[Казан]]ның бистәсе. [[Казан ханлыгы]] чорында бу урын янында Алат юлы һәм [[Алат бистәсе]] булган. == Тарих == [[Казан]] янындагы рус авылларында 17 гасырда бизгәк чире котырынган. "Тугыз изге җәфа" христиан риваяте буенча аларның мәет калдыклары (мощи) бизгәктән дәвалыйлар. Шуңа күрә бу урында [[1687]] елда Кизик Чиркавен һәм монастырен салына. Соңрак Кизик монастыре янында бистә килеп чыга. Кизик монасыренең зиратында [[Лев Толстой]] бабае, Казан губернаторы (1815 -1820) И.А. Толстой, рус романтик-шагыйре Гавриил Каменев күмелгән. == Бетерү == [[1920]] елда Совет хакимияте Кизик монастырен юкка чыгара, монастырь 300 дисәтинә җире дәүләткә бирелә. Кизик зираты урынында Декабристлар урамы, торак йортлары, Идел буе арбитраҗ хөкеме төзелгән. == Алат һәм Кизик бистәләре бүген == Хәзер Алат һәм Кизик бистәләре [[Казанның Мәскәү районы]]на керә. Урын тирәсендә [[Яшьлек (метро станциясе)|Яшьлек метро станциясе]] бар. Халык сайлавы буенча бу станциясена "Алат" исеме бирергә тиеш иде, ләкин Казан мэриясе халык пәрәвез сайлавының нәтиҗәләреннән баш тартып, "Яшьлек" исемен бирде. == Шулай ук карагыз == {{Портал|Шәхесләр|Сәясәт|Идел буе Болгары}} * [[Алат бистәсе]] * [[Кәҗә бистәсе]] * [[Әмәт бистәсе]] * [[Көлмәмәт бистәсе]] * [[Җиләк бистәсе (Казан)]] * [[Бишбалта бистәсе]] * [[Иске татар бистәсе]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == * [http://www.иске-казан.рф/clobody/24-kizicheskaya-sloboda Кизик бистәсе] * [http://www.tataroved.ru/institut/srednevek/publ/14/ Топонимия современной Казани эпохи Казанского ханства ] * Мәрҗани Ш. [[Мөстәфадел-әхбар фи әхвали Казан вә Болгар]]. Казан, 1989; Усманов М.А. Татарские исторические источники XVII-XVIII вв. Казан, 1972. * [http://www.bolgar.info/ Идел Болгар иле] * Повесть временных лет. М.-Л., 1950. Ч. 1-2; Полное собрание русских летописей. М., 1949. Т. 2; М., 1962. Т. 1, вып. 2. * Волжская Булгария и Русь. Казань, 1986. * [http://tatarile.org/maglumat/шәхес/галимбәк Татар иле] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305110209/http://tatarile.org/maglumat/%d1%88%d3%99%d1%85%d0%b5%d1%81/%d0%b3%d0%b0%d0%bb%d0%b8%d0%bc%d0%b1%d3%99%d0%ba |date=2016-03-05 }} == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} [[Төркем:Казан бистәләре]] [[Төркем:Казан ханлыгы]] gi130c2ydk0xh4x2iaxvd0nodsk6t73 Алат бистәсе 0 100707 3528103 3086942 2022-08-08T13:50:55Z Frhdkazan 3171 == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} [[Файл:Ф.Халиков.-Казань-16-века.jpg|right|300px|thumb|Казан, [[16 гасыр]] (Ф. Халиков рәсеме)]] '''Алат бистәсе''' (tat.lat. ''[http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Алат_бистәсе Alat bistäse]'', русча Алацкая слобода) – [[Казан ханлыгы]] чорында [[Казан]] кирмәне һәм Алат авылы арасында барлыкка килгән бистә. Ханлык дәверендә дәүләт башкаласы – Казан шәһәренә төньяк юнәлештән '''Алат юлы''' барган. Бүген Алат юлы урынында Декабристлар урамы урнаша. == Тарих == [[Казан ханлыгы]] дәверендә Алат юлының соңгы Казан алдындагы ноктасында Алат бистәсе булган. Шушы бистәдә сәяхәтчеләр атларны алыштырганнар. Шулай итеп "Ал ат" – ике сүздән исем килеп чыккан. [[Казан ханлыгы]] буйсындырганнан соң Алат бистәсе янында руслар Кизик монастырен салганнар һәм [[Кизик бистәсе]] килеп чыккан. Ләкин Казан губернасы чорында Алат юлы (Алацкая дорога) исеме калган булган. Совет заманында Алат юлына бүтән исемне – Декабристлар урамы – бирелгән. == Алат һәм Кизик бистәләре бүген == Хәзер Алат һәм Кизик бистәләре [[Казанның Мәскәү районы]]на керә. Алат бистәсе урынында [[Яшьлек (метро станциясе)|Яшьлек метро станциясе]] бар. Халык сайлавы буенча бу станциясена "Алат" исеме бирергә тиеш иде, ләкин Казан мэриясе халыкның пәрәвез сайлавының нәтиҗәләреннән баш тартып, "Яшьлек" исемен бирде. Шулай итеп борыңгы [[Казан ханлыгы]] исеме "Алат юлы" торгызылмаган калды. == Шулай ук карагыз == {{Портал|Шәхесләр|Сәясәт|Казан ханлыгы}} * [[Казан ханлыгы]] * [[Әмәт бистәсе]] * [[Көлмәмәт бистәсе]] * [[Кизик бистәсе]] * [[Адмираллык бистәсе]] * [[Иске татар бистәсе]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == * [http://www.иске-казан.рф/clobody/24-kizicheskaya-sloboda Кизик бистәсе] * [http://www.tataroved.ru/institut/srednevek/publ/14/ Топонимия современной Казани эпохи Казанского ханства ] * Мәрҗани Ш. [[Мөстәфадел-әхбар фи әхвали Казан вә Болгар]]. Казан, 1989; Усманов М.А. Татарские исторические источники XVII-XVIII вв. Казан, 1972. * [http://www.bolgar.info/ Идел Болгар иле] * Повесть временных лет. М.-Л., 1950. Ч. 1-2; Полное собрание русских летописей. М., 1949. Т. 2; М., 1962. Т. 1, вып. 2. * Волжская Булгария и Русь. Казань, 1986. * [http://tatarile.org/maglumat/шәхес/галимбәк Татар иле] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305110209/http://tatarile.org/maglumat/%d1%88%d3%99%d1%85%d0%b5%d1%81/%d0%b3%d0%b0%d0%bb%d0%b8%d0%bc%d0%b1%d3%99%d0%ba |date=2016-03-05 }} == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} [[Төркем:Казан бистәләре]] [[Төркем:Казан ханлыгы]] 0pwyw0nu8lxl6503s1ufs0ubn8h099b Әмин (Октябрьское районы) 0 107374 3528098 3154298 2022-08-08T13:40:10Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Әмин |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Аминево}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Чиләбе өлкәсенең Октябрьское районы{{!}}Чиләбе өлкәсенең Октябрьское районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 80 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457181 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Әмин''' ({{lang-ru|Аминево}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Октябрьское районы (Чиләбе өлкәсе)|Октябрьское районы]] составына керүче [[татар]] авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 125|| 80|| 38|| 42 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[татарлар]] (78%), [[руслар]] (10%), [[башкортлар]] (7%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-23 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}}{{Чиләбе өлкәсе татар торак пунктлары}} == Тышкы сылтамалар == * [http://pravmin74.ru/novosti/v-oktyabrskom-rayone-otmetili-yubiley-stareyshego-sela-15989 Әмин авылына 255 ел.]{{ref-ru}} {{Чиләбе өлкәсенең Октябрьское районы}} [[Төркем:Чиләбе өлкәсенең Октябрьски районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе татар авыллары]] {{Chelyab-obl-geo-stub}} 9v2mkbls3addb5doeq7gjen6913l0e4 Әптрәк 0 107382 3528100 3154513 2022-08-08T13:46:10Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Әптрәк |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Аптрякова}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Нязепетровск районы{{!}}Нязепетровск районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 201 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456983 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Әптрәк''' ({{lang-ru|Аптрякова}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Нязепетровск районы]] составына керүче татар авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 262|| 201|| 95|| 106 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[татарлар]] (62%), [[башкортлар]] (38%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-23 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}}{{Чиләбе өлкәсе татар торак пунктлары}} == Тышкы сылтамалар == *[http://www.youtube.com/watch?v=4gtd_FJYWWs Әптрәк авылында «Туган тел» көне. Видео.] {{Нязепетровск районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Назыпетровск районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе татар авыллары]] 60x27l31hu07b6qukky308cz1l3yvw7 Әбләз (Чиләбе өлкәсе) 0 107384 3528085 3433908 2022-08-08T13:25:38Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Әбләз |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Аблязово}} |герб = |байрак = |lat_deg = 53.22098 |lon_deg = 59.177481 |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Агаповка районы{{!}}Агаповка районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = 1784 |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 399 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав =татарлар |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457400 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Әбләз''' ({{lang-ru|Аблязово}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Агаповка районы]] составына керүче татар авылы. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 419|| 399|| 188|| 211 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[татарлар]] (58%), [[башкортлар]] (8%), [[казахлар]] (31%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-23 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Тышкы сылтамалар == *[http://www.xn---56-fddobdqjiprnaahwdveckp3hvgve.xn--p1ai/municipalities/151-2010-04-10-10-58-34 Әбләз авылы.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305002648/http://www.xn---56-fddobdqjiprnaahwdveckp3hvgve.xn--p1ai/municipalities/151-2010-04-10-10-58-34 |date=2016-03-05 }}{{ref-ru}} == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}}{{Чиләбе өлкәсе татар торак пунктлары}} {{Агаповка районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Агаповка районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе татар авыллары]] trcwvgrfpiclp17l617qiskoe267uum Яңа Томински 0 107423 3528046 3151302 2022-08-08T12:12:11Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Яңа Томинский |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Новотоминский}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Верхнеуральск районы{{!}}Верхнеуральск районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 134 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457688 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Яңа Томинский''' ({{lang-ru|Новотоминский}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Верхнеуральск районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 166|| 134|| 63|| 71 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (61%), [[татарлар]] (24%), [[башкортлар]] (9%), [[казахлар]] (6%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-23 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Верхнеуральск районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Верхнеурал районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] p1qatexi93ivuvguq05x8ashkgmw7jd Яңа Кондуровски 0 107487 3528029 3150858 2022-08-08T12:04:50Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Яңа Кондуровский |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Новый Кондуровский}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Чиләбе өлкәсенең Кызыл районы{{!}}Чиләбе өлкәсенең Кызыл районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 236 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457616 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Яңа Кондуровский''' ({{lang-ru|Новый Кондуровский}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Кызыл районы (Чиләбе өлкәсе)|Кызыл районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 273|| 236|| 112|| 124 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (49%), [[татарлар]] (14%), [[башкортлар]] (20%), [[казахлар]] (17%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-23 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Чиләбе өлкәсенең Кызыл районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Чиләбе өлкәсенең Кызыл районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] 0mawbshf13846gpess14w4vvx1n9dvo Җүкәтау (Чиләбе өлкәсе) 0 107511 3528075 3152566 2022-08-08T12:49:35Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Җүкәтау |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Жукатау}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Чаткы районы{{!}}Чаткы районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = ? |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456930 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Җүкәтау''' ({{lang-ru|Жукатау}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Чаткы районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 525|| ?|| || |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (83%), [[татарлар]] (12%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-23 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Чаткы районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Саткы районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] 5a618ozu2po6tui38sq8zbt44ld2xln Яңа Бура (Чиләбе өлкәсе) 0 107526 3528015 3150567 2022-08-08T12:00:13Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Яңа Бура |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Новобурино}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Коншак районы{{!}}Коншак районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 1832 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456700 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Яңа Бура''' ({{lang-ru|Новобурино}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Коншак районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 1748|| 1832|| 821|| 1011 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (46%), [[татарлар]] (10%), [[башкортлар]] (38%), [[алманнар]] (5%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-23 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Коншак районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Коншак районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе башкорт авыллары]] a6bhkcwsfbbbh8iembb1mkuloajk4y4 Яңа Черниговски 0 107545 3528055 3151458 2022-08-08T12:14:31Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Яңа Черниговский |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Новочерниговский}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Нагайбәк районы{{!}}Нагайбәк районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 183 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457654 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Яңа Черниговский''' ({{lang-ru|Новочерниговский}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Нагайбәк районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 314|| 183|| 84|| 99 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (31%), [[татарлар]] (10%), [[башкортлар]] (15%), [[казахлар]] (34%), [[нагайбәкләр]] (6%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-23 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Нагайбәк районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Нугайбәк районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] 64ozj1zfakjxtfd1pquyey37r5dxcjn Яңа Покровка (Чиләбе өлкәсе) 0 107572 3528039 3151137 2022-08-08T12:09:28Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Яңа Покровка |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Новопокровка}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Варна районы{{!}}Варна районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 1087 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457219 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Яңа Покровка''' ({{lang-ru|Новопокровка}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Варна районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 1301|| 1087|| 525|| 562 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (73%), [[татарлар]] (9%), [[украиннар]] (6%), [[казахлар]] (7%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-23 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Варна районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Варна районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] dyuyv9vcs3y80b8t9f0p6a57kozntfa Яңа Кременкүл 0 107584 3528032 3150885 2022-08-08T12:05:16Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Яңа Кременкүл |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Новый Кременкуль}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Сосновка районы{{!}}Сосновка районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = ? |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456501 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Яңа Кременкүл''' ({{lang-ru|Новый Кременкуль}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Сосновка районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 208|| ?|| || |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (68%), [[татарлар]] (9%), [[башкортлар]] (16%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-23 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Сосновка районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Сосновка районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] 49m5stbu6g45b27y2rpdvi91i2qtpo3 Әмин (Коншак районы) 0 107586 3528097 3154295 2022-08-08T13:40:07Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Әмин |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Аминева}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Коншак районы{{!}}Коншак районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 473 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456701 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Әмин''' ({{lang-ru|Аминева}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Коншак районы]] составына керүче башкорт авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 458|| 473|| 224|| 249 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[башкортлар]] (91%), [[татарлар]] (8%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-23 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Коншак районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Коншак районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе башкорт авыллары]] dyw1dx12nvl3awfljzgrudj3m7t390r Яңа Бурановка 0 107607 3528017 3150573 2022-08-08T12:00:19Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Яңа Бурановка |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Новобурановка}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Агаповка районы{{!}}Агаповка районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 833 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457410 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Яңа Бурановка''' ({{lang-ru|Новобурановка}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Агаповка районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 786|| 833|| 394|| 439 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (81%), [[татарлар]] (8%), [[казахлар]] (8%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-23 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Агаповка районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Агаповка районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] 4axzzukahhjtslmefmdlywpfa65kvid Яңа Урлядински 0 107608 3528051 3151400 2022-08-08T12:13:31Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Яңа Урлядинский |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Новоурлядинский}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Верхнеуральск районы{{!}}Верхнеуральск районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 79 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457688 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Яңа Урлядинский''' ({{lang-ru|Новоурлядинский}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Верхнеуральск районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 135|| 79|| 42|| 37 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (48%), [[татарлар]] (8%), [[башкортлар]] (9%), [[казахлар]] (35%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-23 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Верхнеуральск районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Верхнеурал районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] 4eepmizjcfj43zhismlarqktbnk0u4q Яңа Копаловски 0 107650 3528030 3150864 2022-08-08T12:04:54Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Яңа Копаловский |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Новокопаловский}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Верхнеуральск районы{{!}}Верхнеуральск районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 133 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457684 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Яңа Копаловский''' ({{lang-ru|Новокопаловский}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Верхнеуральск районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 178|| 133|| 62|| 71 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (60%), [[татарлар]] (7%), [[башкортлар]] (5%), [[казахлар]] (26%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-23 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Верхнеуральск районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Верхнеурал районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] nw0ta3zkizkhh24bor787ouy6rcvj3d Яңа Троицкий (Чиләбе өлкәсе) 0 107651 3528047 3151339 2022-08-08T12:12:38Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Яңа Троицкий |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Новотроицкий}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Сосновка районы{{!}}Сосновка районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 139 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456520 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Яңа Троицкий''' ({{lang-ru|Новотроицкий}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Сосновка районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 158|| 139|| 60|| 79 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (73%), [[татарлар]] (7%), [[украиннар]] (5%), [[башкортлар]] (6%), [[алманнар]] (5%), [[чуашлар]] (5%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-23 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Сосновка районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Сосновка районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] fegx9gu4rrju8dzm848es99s7up2akp Өртеш 0 107660 3528113 3155144 2022-08-08T14:12:19Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Уртюшка |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Уртюшка}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Кусә районы{{!}}Кусә районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 129 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456958 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Уртюшка''' ({{lang-ru|Уртюшка}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Кусә районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 162|| 129|| 68|| 61 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (88%), [[татарлар]] (7%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-23 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Кусә районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Куса районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] auxqpigpn4b0ox4o3xeq9vwc3hyggl7 Яңа Корман 0 107673 3528031 3150868 2022-08-08T12:04:57Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Яңа Корман |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Новое Курманово}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Коншак районы{{!}}Коншак районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 484 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456700 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Яңа Корман''' ({{lang-ru|Новое Курманово}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Коншак районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 656|| 484|| 236|| 248 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[татарлар]] (6%), [[башкортлар]] (92%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-23 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Коншак районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Коншак районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе башкорт авыллары]] 1dni8sapgpnq61d3ekt5bgvlqg98hdq Яңа Заречный 0 107697 3528024 3150688 2022-08-08T12:01:54Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Яңа Заречный |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Новозаречный}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Әшә районы{{!}}Әшә районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 196 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456006 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Яңа Заречный''' ({{lang-ru|Новозаречный}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Әшә районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 227|| 196|| 89|| 107 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (79%), [[татарлар]] (6%), [[башкортлар]] (11%), [[казахлар]] (3%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-23 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Әшә районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Әшә районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] cyx4rp43kctr2sqqauufyjwdpnaozlk Яңа Владимировски (авыл) 0 107772 3528020 3150620 2022-08-08T12:00:59Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Яңа Владимировский |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Нововладимировский}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Варна районы{{!}}Варна районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 262 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457218 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Яңа Владимировский''' ({{lang-ru|Нововладимировский}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Варна районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 345|| 262|| 119|| 143 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (59%), [[татарлар]] (5%), [[казахлар]] (31%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-23 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Варна районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Варна районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] b2p61tx8hkedcmus891bixms7m5o0j0 Яңа Воронински 0 107773 3528021 3150624 2022-08-08T12:01:04Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Яңа Воронинский |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Нововоронинский}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Верхнеуральск районы{{!}}Верхнеуральск районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 237 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457688 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Яңа Воронинский''' ({{lang-ru|Нововоронинский}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Верхнеуральск районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 324|| 237|| 114|| 123 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (38%), [[татарлар]] (5%), [[башкортлар]] (8%), [[казахлар]] (49%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-23 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Верхнеуральск районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Верхнеурал районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] jqa00q1e1mg0ckme1wgwmphl0y19dsn Яңа Георгиевски 0 107774 3528022 3150645 2022-08-08T12:01:17Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Яңа Георгиевский |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Новогеоргиевский}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Бреды районы{{!}}Бреды районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 436 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457321 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Яңа Георгиевский''' ({{lang-ru|Новогеоргиевский}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Бреды районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 465|| 436|| 223|| 213 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (69%), [[татарлар]] (5%), [[башкортлар]] (13%), [[казахлар]] (11%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-23 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Бреды районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Бреды районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] 2zas1cg5fr95fq8anypucdb12ctagbr Яңа Мияс 0 107802 3528035 3150991 2022-08-08T12:07:30Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Яңа Мияс |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Новый Миасс}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Аргаяш районы{{!}}Аргаяш районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 164 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456893 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Яңа Мияс''' ({{lang-ru|Новый Миасс}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Аргаяш районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 216|| 164|| 77|| 87 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (26%), [[татарлар]] (4%), [[башкортлар]] (68%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-23 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Аргаяш районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Аргаяш районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе башкорт авыллары]] 78hjk67svgd5oyhzi6sdwfip4vi6spp Әтемган 0 107807 3528105 3154698 2022-08-08T13:51:29Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Әтемган |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Этимганова}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Сосновка районы{{!}}Сосновка районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 194 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456503 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Әтемган''' ({{lang-ru|Этимганова}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Сосновка районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 198|| 194|| 91|| 103 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[татарлар]] (4%), [[башкортлар]] (89%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-23 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Сосновка районы}} [[Төркем:Сосновка районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе башкорт авыллары]] {{Chelyab-obl-geo-stub}} 03gl42bh05ph44v3q96bez8zyn0uo5e Яңа Поле 0 107853 3528041 3151144 2022-08-08T12:09:34Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Яңа Поле |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Новое Поле}} |герб = |байрак = |lat_deg = 55.308218 |lon_deg = 61.342816 |CoordAddon = source:yandexmaps |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Сосновка районы{{!}}Сосновка районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 811 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456510 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Яңа Поле''' ({{lang-ru|Новое Поле}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Сосновка районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 735|| 811|| 390|| 421 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (88%), [[татарлар]] (4%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-23 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Сосновка районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Сосновка районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] jy1j3cs9w6kuvc2un4c18r4o27pr7oo Яңа Катенино 0 107854 3528028 3150825 2022-08-08T12:04:14Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Яңа Катенино |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Новокатенино}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Карталы районы{{!}}Карталы районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 211 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457385 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Яңа Катенино''' ({{lang-ru|Новокатенино}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Карталы районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 211|| 211|| 101|| 110 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (71%), [[татарлар]] (4%), [[украиннар]] (8%), [[казахлар]] (17%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-23 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Карталы районы}} [[Төркем:Кәртәле районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] {{Chelyab-obl-geo-stub}} kityz3y7li3cpuss32a6re6d0pmbx5z Яңа Кулевчи 0 107855 3528033 3150902 2022-08-08T12:05:32Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Яңа Кулевчи |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Новокулевчи}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Варна районы{{!}}Варна районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 240 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457218 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Яңа Кулевчи''' ({{lang-ru|Новокулевчи}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Варна районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 353|| 240|| 116|| 124 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (46%), [[татарлар]] (4%), [[казахлар]] (43%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-23 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Варна районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Варна районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] drr9x5suip9wn5g4g6b7dhxcuml07sc Әҗәм (Чиләбе өлкәсе) 0 107890 3528108 3155034 2022-08-08T14:00:02Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Әҗәм |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Азям}} |герб = |байрак = |lat_deg = 55.694623 |lon_deg = 59.473164 |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Нязепетровск районы{{!}}Нязепетровск районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 0 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456985 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Әҗәм''' ({{lang-ru|Азям}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Нязепетровск районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 0|| 0|| -|| - |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: билгесез.<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-24 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Нязепетровск районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Назыпетровск районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсенең юкка чыккан торак пунктлары]] nk94fr89bd8fnscnoqwsyo668gghnj4 Өялге (Аргаяш районы) 0 107918 3528114 3155246 2022-08-08T14:14:50Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Өялге |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Увильды}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Аргаяш районы{{!}}Аргаяш районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 577 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456890 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Өялге''' ({{lang-ru|Увильды}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Аргаяш районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 472|| 577|| 254|| 323 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (94%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-24 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Аргаяш районы}} [[Төркем:Аргаяш районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] {{Chelyab-obl-geo-stub}} 4yrqcgwtj5bxuo33lvupc0g3qvm2s0k Өялге (Кыштым шәһәр бүлгесе) 0 107920 3528115 3155249 2022-08-08T14:14:53Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Өялге |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Увильды}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Кыштым шәһәр округы{{!}}Кыштым шәһәр округы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 385 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456867 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Өялге''' ({{lang-ru|Увильды}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Кыштым шәһәр округы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 754|| 385|| 176|| 209 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (91%), [[башкортлар]] (5%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-24 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Кыштым шәһәр округы}} [[Төркем:Кыштым шәһәр округы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] {{Chelyab-obl-geo-stub}} 67nvwtpcr5pksbun3swk8nyelgdel32 Яңа Батурино 0 107958 3528014 3150519 2022-08-08T11:59:08Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Яңа Батурино |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Новобатурино}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Эткүл районы{{!}}Эткүл районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = ? |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456573 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Яңа Батурино''' ({{lang-ru|Новобатурино}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Эткүл районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 768|| ?|| || |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (91%), .<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-24 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Эткүл районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Эткүл районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] agebgdiqozh5kpap304ehk5ikbwo58y Яңа Уфа (Чиләбе өлкәсе) 0 108008 3528052 3151417 2022-08-08T12:13:57Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Яңа Уфа |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Новая Уфа}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Нязепетровск районы{{!}}Нязепетровск районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 0 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456940 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Яңа Уфа''' ({{lang-ru|Новая Уфа}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Нязепетровск районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 0|| 0|| -|| - |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: билгесез.<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-24 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Нязепетровск районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Назыпетровск районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсенең юкка чыккан торак пунктлары]] h9nzoe5i3gb0akcg67dsnn93u6g94yk Яңа Ивановски 0 108010 3528025 3150728 2022-08-08T12:02:26Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Яңа Ивановский |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Новоивановский}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Верхнеуральск районы{{!}}Верхнеуральск районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 0 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457688 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Яңа Ивановский''' ({{lang-ru|Новоивановский}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Верхнеуральск районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 0|| 0|| -|| - |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: билгесез.<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-24 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Верхнеуральск районы}} [[Төркем:Верхнеурал районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсенең юкка чыккан торак пунктлары]] {{Chelyab-obl-geo-stub}} 42j8k450qjcon7eirh4d1q3pncgpez2 Яңа Московское 0 108011 3528036 3151004 2022-08-08T12:07:40Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Яңа Московское |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Новомосковское}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Чиләбе өлкәсенең Октябрьское районы{{!}}Чиләбе өлкәсенең Октябрьское районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 447 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457178 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Яңа Московское''' ({{lang-ru|Новомосковское}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Октябрьское районы (Чиләбе өлкәсе)|Октябрьское районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 615|| 447|| 216|| 231 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (71%), [[украиннар]] (20%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-24 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Чиләбе өлкәсенең Октябрьское районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Чиләбе өлкәсенең Октябрьски районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] 8oknk6mwdntrvxyywq1t3dq2zre8xm7 Өялге күле (авыл) 0 108016 3528116 3155252 2022-08-08T14:14:56Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = кордон |татар исеме= Өялге күле |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Озеро Увильды}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Карабаш шәһәр округы{{!}}Карабаш шәһәр округы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 0 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456144 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Өялге күле''' ({{lang-ru|Озеро Увильды}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Карабаш шәһәр округы]] составына керүче кордон. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 0|| 0|| -|| - |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: билгесез.<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-24 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Карабаш шәһәр округы}} [[Төркем:Карабаш шәһәр округы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсенең юкка чыккан торак пунктлары]] {{Chelyab-obl-geo-stub}} f1wpjt2elz1mq9fjn7of0lfb83o1qsy Яңа Соболева 0 108150 3528043 3151220 2022-08-08T12:10:42Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Яңа Соболева |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Новая Соболева}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Аргаяш районы{{!}}Аргаяш районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 729 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456880 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Яңа Соболева''' ({{lang-ru|Новая Соболева}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Аргаяш районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 787|| 729|| 358|| 371 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[башкортлар]] (95%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-24 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Аргаяш районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Аргаяш районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе башкорт авыллары]] 07lwjujrxbp3gn7c04yg4qo9tphribl Әлифкол 0 108195 3528094 3154080 2022-08-08T13:34:14Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Әлифкол |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Алифкулова}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Коншак районы{{!}}Коншак районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 100 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456713 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Әлифкол''' ({{lang-ru|Алифкулова}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Коншак районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 134|| 100|| 51|| 49 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[башкортлар]] (97%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-24 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Коншак районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Коншак районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе башкорт авыллары]] r1m1nsu4rs1edhh0v31xs9dqwi7s0ze Әлми 0 108199 3528095 3154116 2022-08-08T13:35:02Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Әлми |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Альмеева}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Сосновка районы{{!}}Сосновка районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 220 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456502 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Әлми''' ({{lang-ru|Альмеева}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Сосновка районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 199|| 220|| 106|| 114 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[башкортлар]] (98%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-24 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Сосновка районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Сосновка районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе башкорт авыллары]] d7bbtudbmxdio9y3j7pcqbvijv4y2lq Яңа Тыныч 0 108283 3528048 3151371 2022-08-08T12:13:04Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Яңа Теча |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Новая Теча}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Озёрск шәһәр округы{{!}}Озёрск шәһәр округы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 144 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456784 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Яңа Теча''' ({{lang-ru|Новая Теча}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Озёрск шәһәр округы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 40|| 144|| 69|| 75 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (32%), [[башкортлар]] (68%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-24 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Озёрск шәһәр округы}} [[Төркем:Озёрск шәһәр округы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе башкорт авыллары]] {{Chelyab-obl-geo-stub}} cz5on7hylosklpokbc1sjhgiyayyog2 Үтәбай 0 108314 3528078 3153169 2022-08-08T13:07:29Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме=Үтәбай |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Утябаева}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Аргаяш районы{{!}}Аргаяш районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 56 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456885 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Үтәбай''' ({{lang-ru|Утябаева}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Аргаяш районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 51|| 56|| 24|| 32 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (14%), [[башкортлар]] (86%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-24 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Аргаяш районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Аргаяш районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе башкорт авыллары]] tlzv7hn1h2b9s5b8hdebb36l1dm06rr Яңа Ильинская 0 108436 3528026 3150742 2022-08-08T12:02:38Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Яңа Ильинская |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Новоильинская}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Чиләбе өлкәсенең Кызыл районы{{!}}Чиләбе өлкәсенең Кызыл районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 9 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457615 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Яңа Ильинская''' ({{lang-ru|Новоильинская}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Кызыл районы (Чиләбе өлкәсе)|Кызыл районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 17|| 9|| 6|| 3 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: билгесез.<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-24 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Чиләбе өлкәсенең Кызыл районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Чиләбе өлкәсенең Кызыл районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] apo0vjpkj3kufvrcau9wz9whuh7vd8o Яңа Озёрный 0 108438 3528038 3151095 2022-08-08T12:08:55Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Яңа Озёрный |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Новоозерный}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Верхнеуральск районы{{!}}Верхнеуральск районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 131 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457688 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Яңа Озёрный''' ({{lang-ru|Новоозерный}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Верхнеуральск районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 168|| 131|| 65|| 66 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (51%), [[украиннар]] (5%), [[башкортлар]] (5%), [[казахлар]] (37%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-24 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Верхнеуральск районы}} [[Төркем:Верхнеурал районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] {{Chelyab-obl-geo-stub}} h6s1wbflf76rw6s2ui8tsecej4peid0 Яңа Тагилка 0 108440 3528044 3151270 2022-08-08T12:11:38Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Яңа Тагилка |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Новотагилка}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Мияс шәһәр округы{{!}}Мияс шәһәр округы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 680 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456394 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Яңа Тагилка''' ({{lang-ru|Новотагилка}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Мияс шәһәр округы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 510|| 680|| 352|| 328 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (97%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-24 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Мияс шәһәр округы}} [[Төркем:Мияс шәһәр округы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] {{Chelyab-obl-geo-stub}} igc22a2lw9ks8wey1jc6nfkcwyutpwg Яңа Темирски 0 108442 3528045 3151282 2022-08-08T12:11:52Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Яңа Темирский |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Новотемирский}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Чесма районы{{!}}Чесма районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 185 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457231 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Яңа Темирский''' ({{lang-ru|Новотемирский}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Чесма районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 203|| 185|| 89|| 96 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (73%), [[алманнар]] (6%), [[казахлар]] (18%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-24 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Чесма районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Чесма районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] p62lq9v4o2gqlfyf5pfbko4nywqz8ex Яңа Юл (Чесма районы) 0 108445 3528058 3151580 2022-08-08T12:16:23Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Яңа Юл |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Новый Путь}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Чесма районы{{!}}Чесма районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 158 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457248 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} <small>{{мәгънәләр|Яңа Юл}}</small> '''Яңа Юл''' ({{lang-ru|Новый Путь}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Чесма районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 184|| 158|| 71|| 87 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (82%), [[украиннар]] (7%), [[казахлар]] (8%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-24 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Чесма районы}} [[Төркем:Чесма районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] {{Chelyab-obl-geo-stub}} eo7plyfdgm5rum5ntgdvjy9dntk3bfi Яңа Хребет 0 108446 3528053 3151430 2022-08-08T12:14:09Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Яңа Хребет |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Новый Хребет}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Мияс шәһәр округы{{!}}Мияс шәһәр округы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 8 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456300 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Яңа Хребет''' ({{lang-ru|Новый Хребет}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Мияс шәһәр округы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 6|| 8|| 3|| 5 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: билгесез.<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-24 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Мияс шәһәр округы}} [[Төркем:Мияс шәһәр округы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] {{Chelyab-obl-geo-stub}} i3tp08twx07rj3r7nd0kwfsoxzl5bog Җабык 0 108451 3528071 3151901 2022-08-08T12:23:21Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Җабык |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Джабык}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Карталы районы{{!}}Карталы районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 757 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457395 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Җабык''' ({{lang-ru|Джабык}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Карталы районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 850|| 757|| 353|| 404 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (90%), .<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-24 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Карталы районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Кәртәле районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] 96j9rde15370pm72e8tiqq9qwm5e1l1 Яңа Варламово 0 108511 3528019 3150613 2022-08-08T12:00:52Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Яңа Варламово |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Нововарламово}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Чиләбе өлкәсенең Октябрьское районы{{!}}Чиләбе өлкәсенең Октябрьское районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 253 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457181 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Яңа Варламово''' ({{lang-ru|Нововарламово}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Октябрьское районы (Чиләбе өлкәсе)|Октябрьское районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 356|| 253|| 122|| 131 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (71%), [[алманнар]] (20%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-24 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Чиләбе өлкәсенең Октябрьское районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Чиләбе өлкәсенең Октябрьски районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] dtx2ppbz4e9m4ilr1c7bryvoljbcmaz Яңа Эткүл 0 108514 3528056 3151567 2022-08-08T12:16:09Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Яңа Эткүл |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Новоеткульский}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Чесма районы{{!}}Чесма районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 610 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457245 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Яңа Эткүл''' ({{lang-ru|Новоеткульский}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Чесма районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 726|| 610|| 305|| 305 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (65%), [[украиннар]] (13%), [[чирмешләр]] (8%), [[казахлар]] (14%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-24 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Чесма районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Чесма районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] 0fgcjuftr65g0ppzne14js5jbvb2e6c Яңа Каолиновый 0 108516 3528027 3150801 2022-08-08T12:03:46Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Яңа Каолиновый |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Новокаолиновый}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Карталы районы{{!}}Карталы районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 1373 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457396 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Яңа Каолиновый''' ({{lang-ru|Новокаолиновый}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Карталы районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 1421|| 1373|| 641|| 732 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (85%), .<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-24 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Карталы районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Кәртәле районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] kcnjojotaeh4pjm5irihhtmdwhv6q78 Яңа Савински 0 108592 3528042 3151170 2022-08-08T12:10:01Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Яңа Савинский |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Новый Савинский}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Магнитогорск шәһәр округы{{!}}Магнитогорск шәһәр округы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = ? |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = ? |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Яңа Савинский''' ({{lang-ru|Новый Савинский}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Магнитогорск шәһәр округы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 598|| ?|| || |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (88%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-24 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Магнитогорск шәһәр округы}} [[Төркем:Магнитогорск шәһәр округы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] {{Chelyab-obl-geo-stub}} nkm7auss0cssb8ikts2kopcghbgolgz Өңкерде 0 108618 3528117 3155255 2022-08-08T14:15:00Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Өңкерде |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Ункурда}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Нязепетровск районы{{!}}Нязепетровск районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 1108 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 456985 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Өңкерде''' ({{lang-ru|Ункурда}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Нязепетровск районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 1566|| 1108|| 516|| 592 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (75%), [[чирмешләр]] (25%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-24 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Нязепетровск районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Назыпетровск районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] 6g09p77t34936yrs3nj1vg4ly6eoku9 Яңа Ершовски 0 108736 3528023 3150674 2022-08-08T12:01:42Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Яңа Ершовский |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Новоершовский}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Чиләбе өлкәсенең Кызыл районы{{!}}Чиләбе өлкәсенең Кызыл районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 532 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457618 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Яңа Ершовский''' ({{lang-ru|Новоершовский}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Кызыл районы (Чиләбе өлкәсе)|Кызыл районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 446|| 532|| 254|| 278 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (74%), [[башкортлар]] (9%), [[казахлар]] (14%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-24 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Чиләбе өлкәсенең Кызыл районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Чиләбе өлкәсенең Кызыл районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] frls2s49ru7nrpvpwd4hlxe9zcz3b8h Яңа Николаевка (Чиләбе өлкәсе) 0 108738 3528037 3151072 2022-08-08T12:08:24Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Яңа Николаевка |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Новониколаевка}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Карталы районы{{!}}Карталы районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 563 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457353 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Яңа Николаевка''' ({{lang-ru|Новониколаевка}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Карталы районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 467|| 563|| 273|| 290 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (63%), [[украиннар]] (5%), [[казахлар]] (29%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-24 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Карталы районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Кәртәле районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] 6o11x4jpwg35hrqzf7u3reufi38qnfs Яңа Украински (Чиләбе өлкәсе) 0 108740 3528049 3151386 2022-08-08T12:13:16Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Яңа Украинский |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Новоукраинский}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Чесма районы{{!}}Чесма районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 544 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457246 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Яңа Украинский''' ({{lang-ru|Новоукраинский}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Чесма районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 571|| 544|| 261|| 283 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (61%), [[украиннар]] (32%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-24 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Чесма районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Чесма районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] c3o5u8dm1s4gd9bptxr1ito0yq681st Яңа Янгел 0 108742 3528059 3151609 2022-08-08T12:16:50Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Яңа Янгел |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Новоянгелька}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Агаповка районы{{!}}Агаповка районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 626 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457421 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Яңа Янгел''' ({{lang-ru|Новоянгелька}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Агаповка районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 620|| 626|| 303|| 323 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (87%), [[башкортлар]] (10%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-24 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Агаповка районы}} [[Төркем:Агаповка районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] {{Chelyab-obl-geo-stub}} 75n8l766ryahvrhd78x7j6ke3r3orj8 Яңа Кумляк 0 108743 3528034 3150905 2022-08-08T12:05:35Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Яңа Кумляк |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Новый Кумляк}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Пласт районы{{!}}Пласт районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 180 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457018 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Яңа Кумляк''' ({{lang-ru|Новый Кумляк}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Пласт районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | 236|| 180|| 91|| 89 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: [[руслар]] (98%).<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-24 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Пласт районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Пласт районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] rdndrm2kuj9bc7ez8r2lok5bpcw01mu Яңа Буранное 0 108766 3528016 3150570 2022-08-08T12:00:16Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ТП-Русия |халәт = авыл |татар исеме= Яңа Буранное |рус исеме = |чын исем ={{lang-ru|Новобуранное}} |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min =|lat_sec = |lon_deg =|lon_min =|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Чиләбе өлкәсе |төбәк җәдвәлдә=Чиләбе өлкәсе |район төре = Муниципаль район |район = Агаповка районы{{!}}Агаповка районы |район җәдвәлдә = |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан= |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 381 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 457410 |сәгать кушагы = +5 |почта индекслары= |телефон коды = |санлы идентификатор = |Commons та төркем = |сайт = }} '''Яңа Буранное''' ({{lang-ru|Новобуранное}}) — [[Чиләбе өлкәсе]]нең [[Агаповка районы]] составына керүче авыл. == Климат == Климаты уртача континенталь. Биредә һава торышы бик үзгәрүчән, моның төп сәбәбе булып [[Урал таулары]] тора. Монда алар биек булмаса да, [[Русия]]нең [[Аурупа]] өлешеннән килгән һава массаларын кертми, шуңа да монда салкын [[Арктика]] һавасы да, кызу [[Урта Азия]] һава массалары да җиңел үтә. Боларның нәтиҗәсе булып, биредә һава торышының кинәт үзгәреше еш күзәтелә. == Сәгать поясы == {{ОбъектныңСәгатьКушагы/MSK+2|Объект={{PAGENAME}}}} == Халык == Халык саны динамикасы: {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Гомуми демографик күрсәткечләр'''<ref>[http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402155311/http://chelstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chelstat/resources/66820f804e9e868b9ba79b8e65563e6a/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+1.+%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8.rar |date=2019-04-02 }}.</ref> |--- class='bright' | colspan=2 | Гомуми халык саны || colspan=2 | 2010 елга җенес составы |--- class='shadow' | 2002 || 2010 || ир-атлар || хатын-кызлар |--- | ?|| 381|| 180|| 201 |} [[2002 ел]]гы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: билгесез.<ref>{{Citation |title=2002 елгы җанисәп алу базасы. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |access-date=2013-07-24 |archive-date=2018-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111631/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D |dead-url=yes }}</ref> == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} {{Агаповка районы}} {{Chelyab-obl-geo-stub}} [[Төркем:Агаповка районы торак пунктлары]] [[Төркем:Чиләбе өлкәсе торак пунктлары]] kvnooq49qoil2hm171azm8jaqtw476b 100-нче укчы төмәне (1-нче формалаштыру) 0 125690 3528222 3196001 2022-08-08T19:57:03Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ ССРБ хәрби берләшмәсе (2-нче бөтендөнья, җәяүле гаскәр) | Исеме = 100-нче Ленин орденлы укчы дивизиясе<br>''{{lang-ru|100-я ордена Ленина стрелковая дивизия<br>(100 сд)}}'' | Ил = [[ССРБ]] | бүләкләр = {{Ленин ордены|тип=хәрби часть}} | хөрмәтле исемләр = | гаскәрләр = <!-- [[Коры җир гаскәрләре]]--> | гаскәрләр ыругы = <!-- [[җәяүле гаскәр]]--> | оештырылган = [[1924 ел]]ның [[24 апрель|24 апрелендә]] | таратылган (яңадан корылган) = [[1941 ел]]ның [[18 сентябрь|18 сентябрендә]] | элгәре = [[45-нче укчы дивизиясе («Б» литеры)]] | дәвам итүче = [[1-нче гвардия укчы дивизиясе (1-нче формалаштыру)|1-нче гвардия укчы дивизиясе]] | Районы боевых действий = [[Харьковская операция (1941)]], [[Елецкая операция]], [[Сталинградская битва]] }} {{Мәгънәләр|100-нче дивизия}} {{Башка формалаштыру|100-нче укчы дивизия|2}} '''Ленин орденлы 100-нче укчы {{comment|төмәне|дивизиясе}} ({{lang-ru|100-я ордена Ленина стрелковая дивизия (100 сд)}}) — [[Бөек Ватан сугышы]] вакытында [[ЭККГ]] [[укчы дивизиясе]]. == Бәйләнеш == {| width="100%" | class="wikitable" |- ! width="15%" | Дата ! width="20%" | Фронт (округ) ! width="20%" | Армия ! width="20%" | Корпус (группа) ! Искәрмәләр |- | 22 июнь 1941 ел | [[Көнбатыш фронт (Бөек Ватан сугышы)|Көнбатыш фронт]] | - | [[2-нче укчы корпус (1-нче формалаштыру)|2-нче укчы корпус]] <ref> </ref> | |- | 1 июль 1941 ел | [[Көнбатыш фронт (Бөек Ватан сугышы)|Көнбатыш фронт]] | [[13-нче армия (ССРБ)|13-нче армия]] | [[2-нче укчы корпус (1-нче формалаштыру)|2-нче укчы корпус]] | |- | 10 июль 1941 ел | [[Көнбатыш фронт (Бөек Ватан сугышы)|Көнбатыш фронт]] | [[20-нче армия (ССРБ)|20-нче армия]] | [[2-нче укчы корпус (1-нче формалаштыру)|2-нче укчы корпус]] | |- | 1 август 1941 ел | [[Резерв фронт]] | [[24-нче армия (ССРБ)|24-нче армия]] | [[23-нче укчы корпус]] | |- | 1 сентябрь 1941 ел | [[Резерв фронт]] | [[24-нче армия (ССРБ)|24-нче армия]] | | |- |} == Җитәкчеләр составы == * Добренко (1924) * [[Иван Руссиянов]], [[гвардия]] [[генерал-майор]]ы - (01.09.1939 - 18.09.1941) == Дивизияның батырлык күрсәткән хәрби хезмәткәрләре == {| class="wide" |- ! Бүләк ! Ф.И.А. ! Хезмәт урыны ! Дәрәҗә ! Бүләкләү датасы ! Искәрмәләр |- | {{Исемлек өчен Совет Берлеге Каһарманы Йолдызы}} | [[Яков Беляев]] | [[69-нче аерым разведка батальоны]] бронемашинасы командиры | [[сержант]] | 31.08.1941 | үлгәч, 06.07.1941 һәлак булган |- | {{Исемлек өчен Совет Берлеге Каһарманы Йолдызы}} | [[Илья Хмаладзе]] | [[355-нче укчы полкы]] рота политрук урынбасары | [[кече политрук]] | 21.03.1940 | |- |} == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Әдәбият == # Краснознамённый Киевский. Очерки истории Краснознамённого Киевского военного округа (1919-1979). Издание второе, исправленное и дополненное. Киев, издательство политической литературы Украины, 1979. С.88-социалистическое соревнование, с.90-стахановское движение, с.с.92-94- Киевские манёвры, с.с.116-117-о военных комиссарах 10.05.1937. == Сылтамалар == # [http://samsv.narod.ru/Div/Sd/sd100/main1.html 100-я стрелковая дивизия (1-я гв.) — страница клуба «Память» Воронежского университета.] # [http://rkka.ru/ihandbook.htm Страницы: «1-я гвардейская стрелковая дивизия», «Дислокация по состоянию на 1 июля 1935 года», «Выписка из перечня оргмероприятий, проводимых по УРам».]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120212180146/http://www.rkka.ru/ihandbook.htm |date=2012-02-12 }} {{ССРБ укчы төмәннәре}} [[Төркем:Бөек Ватан сугышы]] 8cowegmfeymhucfncga888chz1jntf6 Rusiäneñ Qara diñgez flotı 0 126358 3528251 3086148 2022-08-09T11:03:13Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 2 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Карточка |имя = Rusiäneñ Qara diñgez flotı |стиль_тела = vcard |название = |стиль_названия = |вверху = <big>Rusiäneñ Qara diñgez flotı</big><br/> ''Черноморский флот России'' |класс_вверху = fn |стиль_вверху = background-color:{{{фон|#0a9379}}}; color:{{{цвет|white}}}; |вверху2 = |класс_вверху2 = nickname |стиль_вверху2 = color: #000000; |изображение = {{#if: {{{изображение|Great emblem of the Black Sea fleet.svg}}}|[[Файл:{{{изображение|Great emblem of the Black Sea fleet.svg}}}| {{#if: {{{ширина|}}}|{{{ширина}}}|280px}}| {{#if: {{{подпись|}}}||}}]]}} |стиль_изображения = |подпись = {{{подпись|Rusiäneñ Qara diñgez flotınıñ ciñ bilgese}}} |стиль_подписи = |стиль_заголовков = width:600px; |стиль_меток = background: #eee; text-align: center; width:100px; |стиль_текста = text-align: center; |заголовок1 = |метка1 = İl |текст1 = Rusiä |заголовок3 = |метка3 = Buysınu |текст3 = Rusiä Saqlanu ministrlığı |заголовок4 = |метка4 = Flot sanı |текст4 = 11 000 keşe |заголовок6 = |метка6 = Komandir |текст6 = vitse-admiral Aleksandr Vitko |заголовок7 = |метка7 = Urnaşu urını |текст7 = Aqyar, Feodosiä, Novorossiysk, Tuapse, Temrük, Taganrog |заголовок8 = |метка8 = Büläklär |текст8 = {{Кызыл Байрак ордены|тип=хәрби часть}} |заголовок9 = |метка9 = |текст9 = }} [[Файл:Soviet and Russian Black Sea Fleet.jpg|300px|мини|уңда|Rusiäneñ Qara diñgez flotı]] [[Файл:Project 1164 Moskva 2009 G1.jpg|300px|мини|уңда|Raketa kreyserı "Mäskäw"]] '''Rusiäneñ Qara diñgez flotı''' - [[Qara diñgez]]dä urnaşqan [[Rusiä Federatsiäse]]neñ Xärbi-diñgez flotınıñ berläşmäse. [[SSRB]] Qara diñgez flotınıñ xoquqlı warisı. Töp bazalar - [[Aqyar]]nıñ xärbi-diñgez bazası, [[Novorossiysk]] xärbi-diñgez bazası. ==Tarix== [[Файл:Stamp of Russia.225 years to the Black Sea fleet of Russia.jpg|200px|мини|уңда|225 yıllıq yübileyenä bağışlanğan Rusiä markası.]] [[1783]] yılda [[Qırım xanlığı]] [[Rusiä]] tarafınnan basıp alınğannan soñ Rusiäneñ Qara diñgez flotı salına. [[1853]]-[[1856]] yılda [[Qırım suğışı]]nda Qara diñgez flotı Sinop buxtasında ciñä, 15 doşman köymäse yuq itelä. [[Aqyar]] şähären saqlanu 349 kön suzıla. Qara diñgez flotınıñ qaharmannarı - [[Фёдор Ушаков|Uşaqov]], Naximov. [[1917]] yılğa Qara diñgez flotında 177 xärbi köymä bulğan. [[Böyek Watan suğışı]]nda 1941-1945 yılda [[Ädis]], [[Aqyar]] saqlanuında, [[Keriç]]-Feodosiä desant operatsiäsendä, Qawqaz saqlanuında, Novorossiyskine azat itüdä qatnaşa. 835 doşman köymäse yuq itelä. ===SSRB tarqalğannan soñ=== [[1992]] yıldan Qara diñgez flotı - Rusiä häm Ukraina berläşkän flotı. [[1997]] yılda Rusiä köymälärendä Andrey bayrağı kütärelä. Qara diñgez flotınıñ infrastukturası 70 % ı [[Qırım]]da urnaşa. [[1997]] yılda [[Ukraina]] häm [[Rusiä]] arasında [[2017]] yılğa qädär kileşü tözelä. Kileşü buyınça Rusiä arenda öçen 97,75 mln dollar ber yılda [[Ukraina]]ğa tüli. [[Qırım krizisı (2014)|Qırım krizisı]] häm [[Qırım statusı buyınça referendum]] arqasında Qırım häm Aqyar Rusiä eçenä kerä. [[2014]] yılnıñ 18 martınnan [[Aqyar]] şähärendä urnaşqan Qara diñgez flotınıñ töp bazası Rusiä yürisdiktsiäse astına küçerelä, [[Xarkov]] kileşüläre tuqtatıla. [[2014]] yılğa flot sanı 25 000 keşe täşkil itä. == Monı da qarağız == *[[Rusiäneñ Baltıyq flotı]] *[[Rusiäneñ Tın okean flotı]] *[[Rusiäneñ Tönyaq flotı]] ==Sıltamalar== {{commonscat|Black Sea fleet of Russia}} * [http://nvo.ng.ru/concepts/2009-09-18/1_flot.html Независимое военное обозрение. Неспокойный Севастополь и гибнущий Черноморский флот] * [http://www.chaskor.ru/article/hronika_otlozhennoj_smerti_12942 Частный корреспондент. Владимир Воронов. Хроника отложенной смерти. Как умирает Черноморский флот. Часть 1] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141013073459/http://www.chaskor.ru/article/hronika_otlozhennoj_smerti_12942 |date=2014-10-13 }} * [http://www.chaskor.ru/article/hronika_otlozhennoj_smerti_12962 Частный корреспондент. Владимир Воронов. Хроника отложенной смерти. Как умирает Черноморский флот. Часть 2] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141013082306/http://www.chaskor.ru/article/hronika_otlozhennoj_smerti_12962 |date=2014-10-13 }} * [http://www.chaskor.ru/article/turetskij_gambit_13607 Частный корреспондент. Владимир Воронов. Турецкий гамбит. Если у нас убыло, то у них прибыло…]{{Deadlink|date=August 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://flot.sevastopol.info/ Информационный ресурс «Черноморский флот»] * [http://www.rian.ru/infografika/20110513/373746434.html Черноморский флот РФ на Украине] * [http://inosmi.ru/translation/240429.html Севастопольские заложники, «Киевский ТелеграфЪ», Александр Левин, 25 марта 2008] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080329232150/http://www.inosmi.ru/translation/240429.html |date=2008-03-29 }} * [http://flot.com/nowadays/structure/black/ Черноморский флот на сайте ВМФ России] [[Төркем:Кырым]] [[Төркем:Русия хәрби-диңгез флоты]] fyuxlacrh8c1kc9mqpatoliwuaqziym Органик химия 0 159721 3528247 2304110 2022-08-09T10:57:45Z A.Khamidullin 6685 wikitext text/x-wiki [[Файл:Ch4-structure.png|300px|мини|уңда| CH<sub>4</sub> - метан, [[күмер тудыргыч]]ның бәйләнешләре бер мисалы]] '''Органик химия''' – [[күмер тудыргыч]] кушылмаларын, аларның төзелешен, химик әверелешләрен өйрәнә торган химия бүлеге. Органик матдәләрнең составына, башка элементлар белән беррәттән, һәрвакыт [[күмер тудыргыч]] керә. Иң күп кушылмаларны [[күмер тудыргыч]] органогеннар белән ясый ([[су тудыргыч|H]], [[Азот|N]], [[әче тудыргыч|O]], [[Күкерт|S]], [[Фосфор|P]]). Органик матдәләр составына, [[күмер тудыргыч]] белән беррәттән, еш кына [[су тудыргыч]], [[әче тудыргыч]] һәм азот керә; ә инде күкерт, фосфор, галогеннар һәм башка элементлар чагыштырмача сирәк очрый. Билгеле булган [[органик кушылмалар]] саны берничә миллион исәпләнә, органик булмаган матдәләрнең саны исә шактый ким. Химик элементлар арасында тик [[күмер тудыргыч]] кына шулкадәр күп кушылмалар бирә. Органик матдәләр барлык [[үсемлекләр|үсемлек]] һәм [[хайваннар|хайван]] [[организм]]ында, димәк, без туклана торган азык (икмәк, ит, яшелчәләр һ. б.) составында да бар, кием тегү өчен материал булып хезмәт итәләр, төрле ягулыклар барлыкка китерәләр. Органик матдәләрне без дару, буягычлар, ашлыкларны корткычлардан саклау чарасы һ. б. сыйфатында файдаланабыз. Органик матдәләрнең барысы да диярлек янучан һәм җылытканда җиңел таркалалар. Яндырганда [[күмер тудыргыч]] (IV) {{comment|әчемәсе|оксиды}} хасил булудан яки кыздырганда матдәнең күмерләнүеннән аның [[органик кушылмалар]] рәтенә керүен бик җиңел белергә мөмкин. Органик һәм органик булмаган матдәләр арасында кискен чик юк. [[Күмер тудыргыч]] оксидлары, карбонат кислотасы, аның тозлары һәм кайбер башка матдәләр, үзләрендә [[күмер тудыргыч]] булуга карап, органик матдәләр рәтенә керергә тиеш булсалар да, үзлекләре ягыннан шундый типтагы органик булмаган матдәләргә якынрак торалар, һәм аларны, гадәттә, органик булмаган химиядә өйрәнәләр. ==Органик химиянең фән буларак тууы== Органик матдәләр белән кешеләр инде бик борынгы заманнардан бирле таныш. Безнең бик борынгы бабаларыбыз тукымаларны табигый буяулар белән буяганнар, ашамлык итеп үсемлек һәм терлек майларын, камыш шикәрен файдаланганнар, спиртлы сыеклыкларны әчетеп, серкә алганнар һ. б. Әмма [[күмер тудыргыч]] кушылмалары турындагы фән XIX гасырның беренче яртысында гына барлыкка килә. Моңа кадәр химиядә матдәләрне, килеп чыгуларына карап, өч төркемгә — минераль матдәләргә, үсемлек һәм хайван матдәләренә бүлеп йөрткәннәр һәм аларның һәркайсын аерым өйрәнгәннәр. Химик анализ методлары камилләшү белән, үсемлекләр һәм хайваннар барлыкка китергән матдәләр составында [[күмер тудыргыч]] булу ачыклана. Швеция химигы Я. Берцелиус (1807) тере организмнардан алынган матдәләрне — органик матдәләр, ә аларны өйрәнә торган фәнне органик химия дип атарга тәкъдим итә. == Шулай ук карарга мөмкин == * [[Николай Зинин|Николай Николаевич Зинин]] * [[Александр Арбузов|Александр Ерминингельд улы Арбузов]] == Чыганаклар == * Л.А. Цветков. Органик химия. 10-11 сыйныфлар өчен дәреслек. Казан: «Мәгариф», 2002. [[Төркем:Органик химия]] 6i6b59ibt24ov0jxiqx70g8e6bwvnaf 3528252 3528247 2022-08-09T11:05:13Z A.Khamidullin 6685 /* Шулай ук карарга мөмкин */ wikitext text/x-wiki [[Файл:Ch4-structure.png|300px|мини|уңда| CH<sub>4</sub> - метан, [[күмер тудыргыч]]ның бәйләнешләре бер мисалы]] '''Органик химия''' – [[күмер тудыргыч]] кушылмаларын, аларның төзелешен, химик әверелешләрен өйрәнә торган химия бүлеге. Органик матдәләрнең составына, башка элементлар белән беррәттән, һәрвакыт [[күмер тудыргыч]] керә. Иң күп кушылмаларны [[күмер тудыргыч]] органогеннар белән ясый ([[су тудыргыч|H]], [[Азот|N]], [[әче тудыргыч|O]], [[Күкерт|S]], [[Фосфор|P]]). Органик матдәләр составына, [[күмер тудыргыч]] белән беррәттән, еш кына [[су тудыргыч]], [[әче тудыргыч]] һәм азот керә; ә инде күкерт, фосфор, галогеннар һәм башка элементлар чагыштырмача сирәк очрый. Билгеле булган [[органик кушылмалар]] саны берничә миллион исәпләнә, органик булмаган матдәләрнең саны исә шактый ким. Химик элементлар арасында тик [[күмер тудыргыч]] кына шулкадәр күп кушылмалар бирә. Органик матдәләр барлык [[үсемлекләр|үсемлек]] һәм [[хайваннар|хайван]] [[организм]]ында, димәк, без туклана торган азык (икмәк, ит, яшелчәләр һ. б.) составында да бар, кием тегү өчен материал булып хезмәт итәләр, төрле ягулыклар барлыкка китерәләр. Органик матдәләрне без дару, буягычлар, ашлыкларны корткычлардан саклау чарасы һ. б. сыйфатында файдаланабыз. Органик матдәләрнең барысы да диярлек янучан һәм җылытканда җиңел таркалалар. Яндырганда [[күмер тудыргыч]] (IV) {{comment|әчемәсе|оксиды}} хасил булудан яки кыздырганда матдәнең күмерләнүеннән аның [[органик кушылмалар]] рәтенә керүен бик җиңел белергә мөмкин. Органик һәм органик булмаган матдәләр арасында кискен чик юк. [[Күмер тудыргыч]] оксидлары, карбонат кислотасы, аның тозлары һәм кайбер башка матдәләр, үзләрендә [[күмер тудыргыч]] булуга карап, органик матдәләр рәтенә керергә тиеш булсалар да, үзлекләре ягыннан шундый типтагы органик булмаган матдәләргә якынрак торалар, һәм аларны, гадәттә, органик булмаган химиядә өйрәнәләр. ==Органик химиянең фән буларак тууы== Органик матдәләр белән кешеләр инде бик борынгы заманнардан бирле таныш. Безнең бик борынгы бабаларыбыз тукымаларны табигый буяулар белән буяганнар, ашамлык итеп үсемлек һәм терлек майларын, камыш шикәрен файдаланганнар, спиртлы сыеклыкларны әчетеп, серкә алганнар һ. б. Әмма [[күмер тудыргыч]] кушылмалары турындагы фән XIX гасырның беренче яртысында гына барлыкка килә. Моңа кадәр химиядә матдәләрне, килеп чыгуларына карап, өч төркемгә — минераль матдәләргә, үсемлек һәм хайван матдәләренә бүлеп йөрткәннәр һәм аларның һәркайсын аерым өйрәнгәннәр. Химик анализ методлары камилләшү белән, үсемлекләр һәм хайваннар барлыкка китергән матдәләр составында [[күмер тудыргыч]] булу ачыклана. Швеция химигы Я. Берцелиус (1807) тере организмнардан алынган матдәләрне — органик матдәләр, ә аларны өйрәнә торган фәнне органик химия дип атарга тәкъдим итә. == Шулай ук карарга мөмкин == * [[Николай Зинин|Николай Николаевич Зинин]] * [[Александр Арбузов|Александр Ерминингельд улы Арбузов]] * [[Александр Бутлеров|Александр Михаил улы Бутлеров]] == Чыганаклар == * Л.А. Цветков. Органик химия. 10-11 сыйныфлар өчен дәреслек. Казан: «Мәгариф», 2002. [[Төркем:Органик химия]] tu6f2ilx4aaesinmi0evjifss38wkcv 3528254 3528252 2022-08-09T11:20:28Z A.Khamidullin 6685 /* Шулай ук карарга мөмкин */ wikitext text/x-wiki [[Файл:Ch4-structure.png|300px|мини|уңда| CH<sub>4</sub> - метан, [[күмер тудыргыч]]ның бәйләнешләре бер мисалы]] '''Органик химия''' – [[күмер тудыргыч]] кушылмаларын, аларның төзелешен, химик әверелешләрен өйрәнә торган химия бүлеге. Органик матдәләрнең составына, башка элементлар белән беррәттән, һәрвакыт [[күмер тудыргыч]] керә. Иң күп кушылмаларны [[күмер тудыргыч]] органогеннар белән ясый ([[су тудыргыч|H]], [[Азот|N]], [[әче тудыргыч|O]], [[Күкерт|S]], [[Фосфор|P]]). Органик матдәләр составына, [[күмер тудыргыч]] белән беррәттән, еш кына [[су тудыргыч]], [[әче тудыргыч]] һәм азот керә; ә инде күкерт, фосфор, галогеннар һәм башка элементлар чагыштырмача сирәк очрый. Билгеле булган [[органик кушылмалар]] саны берничә миллион исәпләнә, органик булмаган матдәләрнең саны исә шактый ким. Химик элементлар арасында тик [[күмер тудыргыч]] кына шулкадәр күп кушылмалар бирә. Органик матдәләр барлык [[үсемлекләр|үсемлек]] һәм [[хайваннар|хайван]] [[организм]]ында, димәк, без туклана торган азык (икмәк, ит, яшелчәләр һ. б.) составында да бар, кием тегү өчен материал булып хезмәт итәләр, төрле ягулыклар барлыкка китерәләр. Органик матдәләрне без дару, буягычлар, ашлыкларны корткычлардан саклау чарасы һ. б. сыйфатында файдаланабыз. Органик матдәләрнең барысы да диярлек янучан һәм җылытканда җиңел таркалалар. Яндырганда [[күмер тудыргыч]] (IV) {{comment|әчемәсе|оксиды}} хасил булудан яки кыздырганда матдәнең күмерләнүеннән аның [[органик кушылмалар]] рәтенә керүен бик җиңел белергә мөмкин. Органик һәм органик булмаган матдәләр арасында кискен чик юк. [[Күмер тудыргыч]] оксидлары, карбонат кислотасы, аның тозлары һәм кайбер башка матдәләр, үзләрендә [[күмер тудыргыч]] булуга карап, органик матдәләр рәтенә керергә тиеш булсалар да, үзлекләре ягыннан шундый типтагы органик булмаган матдәләргә якынрак торалар, һәм аларны, гадәттә, органик булмаган химиядә өйрәнәләр. ==Органик химиянең фән буларак тууы== Органик матдәләр белән кешеләр инде бик борынгы заманнардан бирле таныш. Безнең бик борынгы бабаларыбыз тукымаларны табигый буяулар белән буяганнар, ашамлык итеп үсемлек һәм терлек майларын, камыш шикәрен файдаланганнар, спиртлы сыеклыкларны әчетеп, серкә алганнар һ. б. Әмма [[күмер тудыргыч]] кушылмалары турындагы фән XIX гасырның беренче яртысында гына барлыкка килә. Моңа кадәр химиядә матдәләрне, килеп чыгуларына карап, өч төркемгә — минераль матдәләргә, үсемлек һәм хайван матдәләренә бүлеп йөрткәннәр һәм аларның һәркайсын аерым өйрәнгәннәр. Химик анализ методлары камилләшү белән, үсемлекләр һәм хайваннар барлыкка китергән матдәләр составында [[күмер тудыргыч]] булу ачыклана. Швеция химигы Я. Берцелиус (1807) тере организмнардан алынган матдәләрне — органик матдәләр, ә аларны өйрәнә торган фәнне органик химия дип атарга тәкъдим итә. == Шулай ук карарга мөмкин == * [[Николай Зинин|Николай Николаевич Зинин]] * [[Александр Арбузов|Александр Ерминингельд улы Арбузов]] * [[Александр Бутлеров|Александр Михаил улы Бутлеров]] * [[Nikolay Dmitriy ulı Zelinskiy|Николай Зелинский]] == Чыганаклар == * Л.А. Цветков. Органик химия. 10-11 сыйныфлар өчен дәреслек. Казан: «Мәгариф», 2002. [[Төркем:Органик химия]] 0iw9i2usyh4eqncuglas3dmf8sern8w 3528255 3528254 2022-08-09T11:20:55Z A.Khamidullin 6685 /* Шулай ук карарга мөмкин */ wikitext text/x-wiki [[Файл:Ch4-structure.png|300px|мини|уңда| CH<sub>4</sub> - метан, [[күмер тудыргыч]]ның бәйләнешләре бер мисалы]] '''Органик химия''' – [[күмер тудыргыч]] кушылмаларын, аларның төзелешен, химик әверелешләрен өйрәнә торган химия бүлеге. Органик матдәләрнең составына, башка элементлар белән беррәттән, һәрвакыт [[күмер тудыргыч]] керә. Иң күп кушылмаларны [[күмер тудыргыч]] органогеннар белән ясый ([[су тудыргыч|H]], [[Азот|N]], [[әче тудыргыч|O]], [[Күкерт|S]], [[Фосфор|P]]). Органик матдәләр составына, [[күмер тудыргыч]] белән беррәттән, еш кына [[су тудыргыч]], [[әче тудыргыч]] һәм азот керә; ә инде күкерт, фосфор, галогеннар һәм башка элементлар чагыштырмача сирәк очрый. Билгеле булган [[органик кушылмалар]] саны берничә миллион исәпләнә, органик булмаган матдәләрнең саны исә шактый ким. Химик элементлар арасында тик [[күмер тудыргыч]] кына шулкадәр күп кушылмалар бирә. Органик матдәләр барлык [[үсемлекләр|үсемлек]] һәм [[хайваннар|хайван]] [[организм]]ында, димәк, без туклана торган азык (икмәк, ит, яшелчәләр һ. б.) составында да бар, кием тегү өчен материал булып хезмәт итәләр, төрле ягулыклар барлыкка китерәләр. Органик матдәләрне без дару, буягычлар, ашлыкларны корткычлардан саклау чарасы һ. б. сыйфатында файдаланабыз. Органик матдәләрнең барысы да диярлек янучан һәм җылытканда җиңел таркалалар. Яндырганда [[күмер тудыргыч]] (IV) {{comment|әчемәсе|оксиды}} хасил булудан яки кыздырганда матдәнең күмерләнүеннән аның [[органик кушылмалар]] рәтенә керүен бик җиңел белергә мөмкин. Органик һәм органик булмаган матдәләр арасында кискен чик юк. [[Күмер тудыргыч]] оксидлары, карбонат кислотасы, аның тозлары һәм кайбер башка матдәләр, үзләрендә [[күмер тудыргыч]] булуга карап, органик матдәләр рәтенә керергә тиеш булсалар да, үзлекләре ягыннан шундый типтагы органик булмаган матдәләргә якынрак торалар, һәм аларны, гадәттә, органик булмаган химиядә өйрәнәләр. ==Органик химиянең фән буларак тууы== Органик матдәләр белән кешеләр инде бик борынгы заманнардан бирле таныш. Безнең бик борынгы бабаларыбыз тукымаларны табигый буяулар белән буяганнар, ашамлык итеп үсемлек һәм терлек майларын, камыш шикәрен файдаланганнар, спиртлы сыеклыкларны әчетеп, серкә алганнар һ. б. Әмма [[күмер тудыргыч]] кушылмалары турындагы фән XIX гасырның беренче яртысында гына барлыкка килә. Моңа кадәр химиядә матдәләрне, килеп чыгуларына карап, өч төркемгә — минераль матдәләргә, үсемлек һәм хайван матдәләренә бүлеп йөрткәннәр һәм аларның һәркайсын аерым өйрәнгәннәр. Химик анализ методлары камилләшү белән, үсемлекләр һәм хайваннар барлыкка китергән матдәләр составында [[күмер тудыргыч]] булу ачыклана. Швеция химигы Я. Берцелиус (1807) тере организмнардан алынган матдәләрне — органик матдәләр, ә аларны өйрәнә торган фәнне органик химия дип атарга тәкъдим итә. == Шулай ук карарга мөмкин == * [[Николай Зинин|Николай Николаевич Зинин]] * [[Александр Арбузов|Александр Ерминингельд улы Арбузов]] * [[Александр Бутлеров|Александр Михаил улы Бутлеров]] * [[Николай Зелинский|Nikolay Dmitriy ulı Zelinskiy]] == Чыганаклар == * Л.А. Цветков. Органик химия. 10-11 сыйныфлар өчен дәреслек. Казан: «Мәгариф», 2002. [[Төркем:Органик химия]] 899oaq46jui8y98jt6nzju00lxvqubf 3528256 3528255 2022-08-09T11:21:38Z A.Khamidullin 6685 /* Шулай ук карарга мөмкин */ wikitext text/x-wiki [[Файл:Ch4-structure.png|300px|мини|уңда| CH<sub>4</sub> - метан, [[күмер тудыргыч]]ның бәйләнешләре бер мисалы]] '''Органик химия''' – [[күмер тудыргыч]] кушылмаларын, аларның төзелешен, химик әверелешләрен өйрәнә торган химия бүлеге. Органик матдәләрнең составына, башка элементлар белән беррәттән, һәрвакыт [[күмер тудыргыч]] керә. Иң күп кушылмаларны [[күмер тудыргыч]] органогеннар белән ясый ([[су тудыргыч|H]], [[Азот|N]], [[әче тудыргыч|O]], [[Күкерт|S]], [[Фосфор|P]]). Органик матдәләр составына, [[күмер тудыргыч]] белән беррәттән, еш кына [[су тудыргыч]], [[әче тудыргыч]] һәм азот керә; ә инде күкерт, фосфор, галогеннар һәм башка элементлар чагыштырмача сирәк очрый. Билгеле булган [[органик кушылмалар]] саны берничә миллион исәпләнә, органик булмаган матдәләрнең саны исә шактый ким. Химик элементлар арасында тик [[күмер тудыргыч]] кына шулкадәр күп кушылмалар бирә. Органик матдәләр барлык [[үсемлекләр|үсемлек]] һәм [[хайваннар|хайван]] [[организм]]ында, димәк, без туклана торган азык (икмәк, ит, яшелчәләр һ. б.) составында да бар, кием тегү өчен материал булып хезмәт итәләр, төрле ягулыклар барлыкка китерәләр. Органик матдәләрне без дару, буягычлар, ашлыкларны корткычлардан саклау чарасы һ. б. сыйфатында файдаланабыз. Органик матдәләрнең барысы да диярлек янучан һәм җылытканда җиңел таркалалар. Яндырганда [[күмер тудыргыч]] (IV) {{comment|әчемәсе|оксиды}} хасил булудан яки кыздырганда матдәнең күмерләнүеннән аның [[органик кушылмалар]] рәтенә керүен бик җиңел белергә мөмкин. Органик һәм органик булмаган матдәләр арасында кискен чик юк. [[Күмер тудыргыч]] оксидлары, карбонат кислотасы, аның тозлары һәм кайбер башка матдәләр, үзләрендә [[күмер тудыргыч]] булуга карап, органик матдәләр рәтенә керергә тиеш булсалар да, үзлекләре ягыннан шундый типтагы органик булмаган матдәләргә якынрак торалар, һәм аларны, гадәттә, органик булмаган химиядә өйрәнәләр. ==Органик химиянең фән буларак тууы== Органик матдәләр белән кешеләр инде бик борынгы заманнардан бирле таныш. Безнең бик борынгы бабаларыбыз тукымаларны табигый буяулар белән буяганнар, ашамлык итеп үсемлек һәм терлек майларын, камыш шикәрен файдаланганнар, спиртлы сыеклыкларны әчетеп, серкә алганнар һ. б. Әмма [[күмер тудыргыч]] кушылмалары турындагы фән XIX гасырның беренче яртысында гына барлыкка килә. Моңа кадәр химиядә матдәләрне, килеп чыгуларына карап, өч төркемгә — минераль матдәләргә, үсемлек һәм хайван матдәләренә бүлеп йөрткәннәр һәм аларның һәркайсын аерым өйрәнгәннәр. Химик анализ методлары камилләшү белән, үсемлекләр һәм хайваннар барлыкка китергән матдәләр составында [[күмер тудыргыч]] булу ачыклана. Швеция химигы Я. Берцелиус (1807) тере организмнардан алынган матдәләрне — органик матдәләр, ә аларны өйрәнә торган фәнне органик химия дип атарга тәкъдим итә. == Шулай ук карарга мөмкин == * [[Николай Зинин|Николай Николаевич Зинин]] * [[Александр Арбузов|Александр Ерминингельд улы Арбузов]] * [[Александр Бутлеров|Александр Михаил улы Бутлеров]] * [[Nikolay Zelinskiy|Николай Дмитрий улы Зелинский]] == Чыганаклар == * Л.А. Цветков. Органик химия. 10-11 сыйныфлар өчен дәреслек. Казан: «Мәгариф», 2002. [[Төркем:Органик химия]] caaahjh0q273mdbso2kvxdy2cya9yu3 Анатолий Луппов 0 165723 3528181 2181156 2022-08-08T18:56:17Z Әмир 15082 мәгълүмат өстәү wikitext text/x-wiki {{фш|Луппов}} {{Шәхес | исем = Анатолий Луппов | рәсем = А.Луппов.jpg | рәсем_зурлыгы = 250px | alt = <!—Анатолий Луппов --> | рәсем язуы = Анатолий Луппов | тулы исем = Анатолий Борис улы Луппов | һөнәр = пианист | туу датасы = 02.06.1929 | туу җире = {{туу җире|Киров өлкәсе|Киров өлкәсендә}} [[Тужа районы]] Пачи [[авыл]]ы | гражданлык = {{байраклаштыру|ССРБ}}→<br/>{{байраклаштыру|Русия}} | милләт = мари | үлем датасы = | үлем җире = | әти = | әни = | ир = | хатын = | балалар = | бүләк һәм премияләр = {{Тукай бүләге}} ([[1999]]) | сайт = | башка мәгълүмат = Татарстанның халык артисты ([[2004]]) }} '''Анатолий Луппов''', Анатолий Борис улы Луппов ({{lang-ru|Анато́лий Бори́сович Лу́ппов}}, ''[[1929 ел]]ның 2 июне, [[СССР]], [[РСФСР]], [[Киров өлкәсе]], [[Тужа районы]], Пачи ― [[2022 ел]]ның [[8 август]]ы<ref>''Лиля Шайхутдинова.'' [https://www.tatar-inform.ru/news/ego-uceniki-stanovilis-osnovatelyami-kompozitorskix-skol-skoncalsya-anatolii-luppov-5875491 «Его ученики становились основателями композиторских школ»: скончался Анатолий Луппов.] [[Татар-информ]], 8.08.2022</ref>, [[РФ]], [[ТР]], [[Казан]]'') – композитор, пианист, педагог. [[Казан дәүләт консерваториясе]] профессоры ([[1977]]). [[Мари АССР]] ([[1968]]), [[РСФСР]] ([[1974]]), [[Татарстан Республикасының Атказанган сәнгать эшлеклесе|Татарстанның]] ([[1993]]) атказанган сәнгать эшлеклесе. [[Мари АССР]]ның дәүләт ([[1974]]), [[Татарстан]]ның [[Тукай премиясе|Тукай]] премияләре ([[1999]]) лауреаты. Татарстанның халык артисты ([[2009]]). == Тәрҗемәи хәле == [[1929 ел]]ның 2 июнендә [[Киров өлкәсе]] [[Тужа районы]] Пачи [[авыл]]ында туган. [[Йошкар-Ола]] музыка укуханәсен ([[1951]]), [[Казан дәүләт консерваториясе]]н ([[1959]]) «фортепиано», «композиторлык» белгечлекләре буенча тәмамлаган. [[1954 ел]]дан [[Казан дәүләт консерваториясе]]ндә эшли: [[1954]]-[[1956]] концертмейстер, [[1956]]-[[1959]] махсус фортепиано укытучысы, [[1959 ел]]дан композиторлык кафедрасында композиторлык , оркестровка, ХХ гасыр композиторлык техникасы, оркестр стильләре тарихы фәннәренән укыта, [[1969]]-[[1991]] композиторлык кафедрасы мөдире, соңгы елларда музыка теориясе һәм композиторлык кафедрасы профессоры. == Иҗаты == Концертларда, пианист буларак, үз әсәрләрен башкара: [[Казан]] ([[1953]], [[1954]], [[1956]]), [[Мәскәү]] ([[1958]]), [[Донецк]] ([[1964]]), [[Воронеж]] ([[1965]]) == Шәкертләре == Л. Васильев, В. Данилов, А. Блинов, Ю. Болденков, А. Руденко, Л. Новоселова, П. Чонкушов, [[Шамил Шәрифуллин|Ш. Шәрифуллин]], Ю. Толкач, Ю. Евдокимов, А. Корепанов, Н. Шәмсетдинов, Р. Еникеева, С. Маков, А. Незнакин, С. Васильев, В. Захаров, [[Шамил Тимербулатов|Ш. Тимербулатов]], Л. Стерхова, [[Мәсгудә Шәмсетдинова|М. Шәмсетдинова]], А. Яшмолкин, Ю. Гонцов, Н. Шабалин, С. Корепанов, Ф. Шәрифуллин, Н. Закирова, Е. Лебедева, Н. Сафин, О. Бурова, С. Черезов, [[Рәшит Кәлимуллин|Р. Кәлимуллин]], А. Кудрявцев, Н. Казаков, В. Кожевников, М. Антал, Р. Зарипов, Э. Архипова, М. Ходырева, Ф. Әхмәтшин, В. Василевский, Ю. Григорьев, Г. Сураев-Королев, З. Садыйкова, А. Манджиев, Н. Фомин, А. Проскурин, С. Беликов, Л. Таһирова, Л. Фәррахова, В. Петров, [[Зөлфия Рәүпова|З. Рәүпова]], Д. Сорокина, А. Әхмәтшин, А. Салихова, Г. Тимербулатова, Е. Анисимова. == Хезмәтләре == * Фортепиано квинтеты. - М.: Сов. композитор, [[197]]1. * Фортепиано өчен токката. - М.: Музыка, [[1965]]. * Скрипка һәм фортепиано өчен рапсодия. - М.: Сов. композитор, [[1978]]. * Кыллы оркестр өчен балалар рапсодиясе. - М.: Сов. композитор, [[1975]]. * Фортепиано өчен вариацияләр. - М.: Сов. композитор, [[1974]]. * Фортепиано һәм оркестр өчен концертино-токката. - М.: Сов. композитор, [[197]]1. * «Рисорджименто җырлары»: [[Италия]] шагыйрьләре сүзләренә вокал шәлкем.- М.: Сов. композитор, [[1967]]. * Флейта һәм оркестр өчен концерт. - М.: Музыка, [[1969]]. * Гобой һәм оркестр өчен концерт. - М.: Сов. композитор, [[1979]]. * Фагот һәм оркестр өчен концерт. - М.: Музыка, [[1972]]. * Альт һәм фортепиано өчен баллада. - М.: Сов. композитор, [[1976]]. * Кларнет һәм симфоник оркестр өчен концерт. - М.: Сов. композитор, [[1980]]. * «Татар каприччиосы»: Симфоник оркестр өчен концерт. - М.: Сов. композитор, [[197]]4. * «Урман легендасы». Балет. М.: Сов. композитор, [[1987]]. * Симфоник оркестр өчен «Мари каприччиосы» . М.: Сов. композитор, [[1978]]. * «КамАЗ яшьлеге»: Симфоник увертюра. - М.: Сов. композитор, [[1978]]. * Фортепиано өчен юмореска. - М.: Сов. композитор, [[1975]]. * Кларнет һәм фортепиано өчен мелодия һәм скерцо. - М.: Сов. композитор, [[1975]]. * Торба һәм фортепиано өчен скерцо. - М.: Музыка, [[1978]] (җыентык). * Валторна һәм фортепиано өчен романс һәм бию. - М.: Музыка, [[1976]] (җыентык). * Фортепиано өчен чуаш сюитасы. - М.: Сов. композитор, [[1980]]. * Флейта һәм фортепиано өчен ике пьеса. М.: Сов. композитор, [[1982]]. * «Казан»: Хор һәм оркестр өчен В. Маяковский сүзләренә кантата. - М.: Сов. композитор, [[1984]]. * 2 фортепиано өчен беренче сюита. - М.: Сов. композитор, [[1991]]. * Виолончель һәм фортепиано өчен соната. - М.: Сов. композитор, [[1991]]. * Балаларга фортепиано өчен 9 татар халык җыры. - М.: Сов. композитор, [[1980]]. («Халык музыкасы» җыентыгы). * Труба һәм оркестр өчен концерт. - М.: Сов. композитор, [[1988]]. * Гобой солосы өчен ике концерт пьесасы. - М.: Сов. композитор, [[1982]]. * «Акварельләр»: Фортепиано өчен 4 пьеса. - М.: Сов. композитор, [[1986]]. * Татар халык көйләренә фортепиано өчен «Балалар альбомы». - М.: Сов. композитор, [[1988]]. * «Батыр егет турында җыр»: [[Муса Җәлил]] сүзләренә балалар кантатасы. - М.: Сов. композитор, [[1990]]. * «Циркта»: Торба һәм фортепиано өчен сюита. <small>''Китапта''</small>: Татарстан композиторлары әсәрләре (төзүче А. Величко). - [[Казан]], [[2004]]. * Луппов А. Флейта һәм оркестр өчен Концерт № 2.– [[Казан]], [[2014]]. * Луппов А. Фагот һәм оркестр өчен Концерт № 2. – [[Казан]], [[2014]]. * Луппов А. Кларнет һәм оркестр өчен Концерт № 2. – [[Казан]], [[2014]]. == Бүләкләре, мактаулы исемнәре == * Яшь композиторларның бөтенсоюз смотр-бәйгесе ([[Мәскәү]], [[1962]]) – I дәрәҗә диплом. * Композиторларның бөтенсоюз бәйгесе ([[Мәскәү]], [[1974]]) - II премия. * РФ югары белем мактаулы хезмәткәре ([[1996]]). * Мари АССР атказанган сәнгать эшлеклесе ([[1968]]). * РСФСР атказанган сәнгать эшлеклесе ([[1974]]). * Татарстанның атказанган сәнгать эшлеклесе ([[1993]]). * Мари АССРның дәүләт премиясе ([[1974]]). * [[Тукай премиясе]] ([[1999]]). * Татарстанның халык артисты ([[2009]]). == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == * [http://kazanconservatoire.ru/index.php?option=com_worker&Itemid=34&id=108&tpsh=3 Казан консерваториясе рәсми сайты] {{Тукай премиясе лауреатлары 1990-2000}} {{DEFAULTSORT:Луппов, Анатолий}} [[Төркем:Сәнгать уку йортларын тәмамлаучылар]] [[Төркем:Казан консерваториясен тәмамлаучылар]] [[Төркем:Мари АССР атказанган сәнгать эшлеклеләре]] [[Төркем:РСФСР атказанган сәнгать эшлеклеләре]] [[Төркем:Татарстанның атказанган сәнгать эшлеклеләре]] [[Төркем:Мари АССР дәүләт премиясе лауреатлары]] [[Төркем:Тукай премиясе лауреатлары]] [[Төркем:Татарстанның халык артистлары]] [[Төркем:Татарстан композиторлары]] [[Төркем:Вуз укытучылары]] [[Төркем:ССРБ композиторлары]] fegvlcj8zt4bi2tgut4g480shawljq6 Pol Gogeñ 0 172686 3528242 3192303 2022-08-09T10:26:13Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Şäxes | isem = Pol Gogeñ<br><br>''Paul Gauguin'' | räsem = Paul Gauguin 1891.png | räsem_zurlığı = 250px | alt Pol Gogeñ | räsem yazuı =Pol Gogeñ | tulı isem = Eugène Henri Paul Gauguin | hönär = rässam | tuu datası = 7.6.1848 | tuu cire = [[Parij]] | grajdanlıq = | millät = | ülem datası = 9.5.1903 | ülem cire = | äti = | äni = | ir = | xatın = | balalar = | büläk häm premiälär = | sayt = | başqa mäğlümat = | dine = katolik }} '''Ejen Añri Pol Gogeñ''' (fransuzça ''Eugène Henri Paul Gauguin'' [øˈʒɛn ãˈʁi ˌpol ɡoˈɡɛ̃], [[1848]]-[[1903]]) - [[Fransiä]] rässamı, sınçı, grafik. [[Pol Sezann]] häm [[Винсент ван Гог|Van Gog]] bergä postimpressioniznıñ iñ kürenekle wäkile. [[1870]] yıllarda häwäskär bularaq räsem sänğäte belän şöğellänä başlıy. [[1880]] yıldan [[impressionizm]] kürgäzmälärendä qatnaşa. [[1883]] yıldan hönäri rässam. Gogen räsemnäre naçar satıla bulğan, üze fäqir bulıp torğan. Xäzerge waqıtta Gogennıñ räseme "Qayçan tuy bula?" - iñ qıybat satılğan räsem bulıp sanala. ==Tormış yulı== [[1848]] yılğı [[İnqıylab]] waqıtında [[Parij]]da tuğan. Uncide yäşlek Gogeñ diñgezçe bulıp säwdä qorabında eşli başlıy, soñraq xärbi qorabta xezmät itä. Şunıñ öçen anası anı mirastan mäxrüm itä. [[1872]] yılda [[Parij]]ğa qayta häm [[birja]] brokerı bulıp eşli başlıy. [[1873]] yılda öylänä. [[1873]]-1874 yılda berençe peyzajlar icat itä. [[1879]] yılda impressionism kürgäzmälärendä qatnaşa. [[1884]] yılda [[Kopenhagen]]ğa ğailäse belän küçenä, anda broker bulıp eşlärgä däwam itä. [[1885]] yılda Pol täwlek buyı räsem yasıy häm kinät xatının häm 5 balasın [[Daniä]]dä taşlap, Parijğa qayta. [[1887]]-1888 yılda [[Panama]]ğa bara, [[Van Gog]] belän eşli. [[1891]] yılda [[Taiti]] utrawına bara, anda 80 räsem icat itä. [[1901]] yılda Hiva-Oa (Markiz utrawlarına) bara, anda Taiti xatınına öylänä, räsemnär, xikäyälär icat itä. Näq bu utrawda Gogeñ iñ yaxşı räsem yasıy. [[1903]] yılda bu utrawda ülä. Tik ülemennän soñ [[1906]] yılda Gogeñğa dan kilä. Gogeñ tormışı [[William Somerset Moem]] nıñ "Ay häm tien" kitabında taswirlanğan. == İcat == <center> <gallery widths="220px" heights="220px"> Файл:Paul Gauguin 001.jpg|Tegüçe xatın Файл:Paul Gauguin 137.jpg|Wäğäzdän soñ öräk (1888) Файл:Paul Gauguin 072.jpg|Arle'dä kafe (1888) Файл:Gauguin Il Cristo giallo.jpg|Sarı Mäsix (1889) Файл:Paul Gauguin 040.jpg|Xatın çäçäk belän (1891) Файл:Paul_Gauguin-_Manao_tupapau_(The_Spirit_of_the_Dead_Keep_Watch).JPG|Ülelär ruxı yoqlamıy (1892) Файл:Eh quoi! Tu es jaloux? by Paul Gauguin.jpg|Könläşäseñme? (1892) Файл:Paul Gauguin 128.jpg|Cimeşne totuçı xatın (1893) Файл:Gauguin - Ihr Name ist Vairaumati - 1892.jpg|Anıñ iseme Vayraumati bulğan (1893) Файл:Martinique Landscape Paul Gauguin, 1887.jpg|Martinik küreneşe Файл:Woher kommen wir Wer sind wir Wohin gehen wir.jpg|Qaydan kildek? Kem bez? Qaya barabız? (1897—1898) Файл:Paul Gauguin 091.jpg|Monnan arı berqayçan (1897) Файл:Paul Gauguin 107.jpg|Cimeşlär cıyu (1899) Файл:Gauguin - Stilleben mit Papagei - 1902.jpg|Tutıy qoşlar belän natürmort (1902) </gallery> </center> == Sıltamalar == * [http://art-klyan.com/view_artists.php?id=22 Поль Гоген — Биография.]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://www.peremeny.ru/book/gogen/1 Бенгт Даниэлльсон. Гоген в Полинезии] * [http://www.wm-painting.ru/MasterPieces/p19_sectionid/24 Картины Поля Гогена] * [http://www.if-art.com/pgallery/per/pgauguin/1.html Галерея картин Поля Гогена] * [http://www.famousartistsgallery.com/gallery/gauguin.html Поль Гоге́н] {{ref-en}} * [http://www.pgogen.ru Поль Гоген — Биография и известные картины] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160109204409/http://pgogen.ru/ |date=2016-01-09 }} * [http://www.impressionist--paintings.com/russian/GOGEN/biograph_gogen.shtml Жизнь и творчество Поля Гогена на сайте Картины Импрессионистов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120411060850/http://www.impressionist--paintings.com/russian/GOGEN/biograph_gogen.shtml |date=2012-04-11 }} * [http://www.owlstand.com/exhibition/room/476b33d9-fa46-4067-9f69-0556521f118d Картины Поль Гоген] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150924062825/http://www.owlstand.com/exhibition/room/476b33d9-fa46-4067-9f69-0556521f118d |date=2015-09-24 }} {{rq|stub}} [[Törkem:Франция рәссамнары]] qzitt6uhgsabieo84fly2emiuf0ei76 Хәмидуллин 0 174326 3528159 3524057 2022-08-08T16:56:51Z Әмир 15082 мәгълүмат өстәү wikitext text/x-wiki '''Хәмидуллин''' — [[татар]] фамилиясе. [[Гарәп теле]]ннән кергән «Хәмит»/«Хәмид»/«Хәмидулла» («''[[Аллаһ]]ның мактаулысы''») сүзеннән ясалган. ''[[Татар]]ча [[Википедия]]дә әлеге фамилияне кулланып ясалган түбәндәге мәкаләләр урнаштырылган:'' * '''[[Айрат Хәмидуллин]]''' ** [[Айрат Хәмидуллин (1956)| Айрат Хәмидуллин]] (20.01.1956, [[Казан]]), рәссам, педагог. ** [[Айрат Хәмидуллин (1966)|Айрат Хәмидуллин]] (1966―2020, [[Әлмәт]]), архитектор-төзүче, һәвәскәр композитор. * [[Булат Хәмидуллин]] (13.08.1968, [[Казан]]), тарихчы, язучы. [[Лирон Хәмидуллин|Л. Х. Хәмидуллинның]] улы. * [[Илмас Хәмидуллин]] (1974), ТР [[Кайбыч районы]] мәгариф бүлеге начальнигы (2018 елдан). * [[Лирон Хәмидуллин]] (10.11.1932, ''Иске Төгәлбуга, [[Яңа Малыклы районы]]''), язучы-тәрҗемәче. * [[Ризван Хәмид|Ризван Хәмид (Хәмидуллин)]] (24.10.1941, ''Усман Ташлы, [[Ярмәкәй районы]]''), язучы-драматург. * [[Филзә Хәмидуллин]] (1936―2022), икътисад фәннәре докторы (1981), профессор. [[КДФИИ]] ректоры (1980-1990), Федерация Советы әгъзасы (2003—2005). [[Татарстанның атказанган икътисадчысы]]. * [[Шакирҗан Хәмидуллин]] (''[[Шакирҗан Хәмиди]]'', 1880—1932), инкыйлабчы, язучы, мөхәррир. [[Шәйхелислам Хәмиди|Ш. Хәмидинең]] энесе. * [[Шәйхелислам Хәмидуллин]] (''[[Шәйхелислам Хәмиди]]'', 1869—1911), дин галиме, тәрҗемәче ---- * '''[[Хәмидуллина]]''' ** [[Роза Хәмидуллина]] (14.10.1962, ''Мулла Иле, [[Яшел Үзән районы]]''), шагыйрә. ** [[Камәрия Хәмидуллина]] (05.11.1949, ''Шыкшы, [[Саба районы]]''), КФУ каршындагы Ш. Мәрҗани исемендәге 2 нче санлы татар гимназиясе директоры (1993—2020). {{күп мәгънәле}} [[Төркем:Фамилияләр]] b5jdct4qcts2w32jymfr27061nrmrem Термотөш реакциясе 0 176699 3528259 3524801 2022-08-09T11:37:26Z A.Khamidullin 6685 wikitext text/x-wiki [[Файл:Deuterium-tritium fusion.svg|300px|мини|уңда|Дейтерий-тритий берләшү реакциясе]] [[Файл:Animated D-T fusion.gif|300px|мини|уңда|Дейтерий-тритий термотөш реакциясе]] '''Термотөш реакциясе''' яки '''термотөш синтезы''' — җиңел [[атом]] төшләре җылылык хәрәкәтенең [[кинетик энергия]]се исәбенә яңа авыррак төшкә берләшүе реакциясе. [[Файл:The Sun by the Atmospheric Imaging Assembly of NASA's Solar Dynamics Observatory - 20100819.jpg|300px|мини|уңда|[[Кояш]]ның энергиясе күбесенчә термотөш синтезы исәбенә чыгарыла]] ==Тасвир== [[Файл:Fusion in the Sun.svg|300px|мини|уңда|[[Протон]]-[[протон]] термотөш реакцияләре [[Кояш]]та өстенлек итә]] Термотөш реакциясе булсын өчен баштагы [[атом]] төшләре үзара [[Кулон законы|электростатик этелү көче]] - Кулон барьерын җиңәргә тиеш. Шуның өчен баштагы төшләрнең зур [[кинетик энергия]]се булырга тиеш. Кинетик теория буенча матдәнең микрокисәкчекләрнең ([[атом]]нар, [[молекула]]лар, ионнар) кинетик энергиясе [[температура]]га туры килә. Шуңа күрә матдәне җылытканда, микрокисәкчекләрнең кинетик энергиясе арта һәм термотөш реакциясе хасил була. Атом төшләре уңай тамгалы [[Электр коргылары|коргы]]га ия. Зур ераклыкта уңай коргы [[электрон]]нар тарафыннан экранлана. Ләкин ике төш берләшсен өчен алар [[көчле тәэсир итешү]] эш иткән арада якынлаша тиеш. Шушы аралык төшнең чагыштырмача зурлыгына тиң һәм атомның зурлыгыннан шактый ким. Бу ераклыкта [[электрон сүрүләре]] төшнең уңай коргыларын экранламый инде һәм төшләр бик электростатик этеләләр. Төшләр электростатик этелү көчләреннән өстенлек алып һәм бер-берсенә якынлашып зур кинетик энергиягә ия булырга тиеш. Бу энергия якынча 0,7 МэВ тәшкил итә һәм һәр төшкә 0,35 МэВ энергия туры килә. Плазма температурасы 2*10<sup>9</sup> булганда, кисәкчекләрнең уртача кинетик энергиясе 0,35 МэВ тәшкил итә. Ләкин [[температура]] байтак түбәнрәк булса да, аерым кисәкчекләрнең энергиясе 0,35 МэВ ка җитә ала, чөнки плазмада кисәкчекләр [[Максвелл — Больцман бүленеше|Максвелча бүленәләр]]. Аннан башка кисәкчекләр потенциаль барьерны [[туннель эффекты]] ярдәмендә үтәләр. Шуңа күрә кайбер термотөш реакцияләре температура берничә миллион градус тәшкил иткәндә дә пәйда булуы мөмкин. ==Дейтерий-Тритий== [[Дейтерий]]-[[тритий]] берләшү реакциясен башласын өчен потенциаль барьер '''0,1 МэВ''' тәшкил итә. [[Сутуар]] ионлашу энергиясе нибары 13 эВ. Шуңа күрә термотөш реакциясендә катнашучы матдә тулысынча ионлашкан плазма була. 0,1 МэВ ка туры килүче температура якынча 10<sup>9</sup>К тәшкил итә ==Мөһим термотөш реакцияләре== '''Зур кисеме белән мөһим термотөш реакцияләре:''' {| |- |width="50px"|(1)||D||+||T |→||&nbsp;||{{sup|4}}He||(3.5 MeV) | +||&nbsp;||n||(14.1 MeV)||&nbsp; |- |(2)||D||+||D |→||&nbsp;||T||(1.01 MeV) | +||&nbsp;||p||(3.02 MeV) |&nbsp;||&nbsp;||||width="50px"|&nbsp;||(50 %) |- |(3)||&nbsp;||&nbsp;||&nbsp; |→||&nbsp;||<sup>3</sup>He||(0.82 MeV) | +||&nbsp;||n||(2.45 MeV) |&nbsp;||&nbsp;||&nbsp;||&nbsp;||(50 %) |- |(4)||D||+||<sup>3</sup>He |→||&nbsp;||{{sup|4}}He||(3.6 MeV) | +||&nbsp;||p||(14.7 MeV) |- |(5)||T||+||T |→||&nbsp;||{{sup|4}}He||&nbsp; | +||2&nbsp;||n||+ 11.3 MeV |- |(6)||{{sup|3}}He||+||{{sup|3}}He |→||&nbsp;||{{sup|4}}He||&nbsp; | +||2&nbsp;||p||&nbsp; |- |(7)||{{sup|3}}He||+||T |→||&nbsp;||{{sup|4}}He||&nbsp; | +||&nbsp;||p||&nbsp; | +||n||+ 12.1 MeV||&nbsp;||(51 %) |- |(8)||&nbsp;||&nbsp;||&nbsp; |→||&nbsp;||{{sup|4}}He||(4.8 MeV) | +||&nbsp;||D||(9.5 MeV) |&nbsp;||&nbsp;||&nbsp;||&nbsp;||(43 %) |- |(9)||&nbsp;||&nbsp;||&nbsp; |→||&nbsp;||{{sup|4}}He||(0.5 MeV) | +||&nbsp;||n||(1.9 MeV) | +||p||(11.9 MeV)||&nbsp;||(6 %) |- |(10)||D ||+||{{sup|6}}Li |→||2&nbsp;||{{sup|4}}He<ref>Это суммарная запись топливного цикла DT реакции с воспроизводством T через Li</ref>||+ 22.4 MeV - |- |(11)||p ||+||{{sup|6}}Li |→||&nbsp;||{{sup|4}}He||(1.7 MeV) | +||&nbsp;||{{sup|3}}He||(2.3 MeV)- |- |(12)||{{sup|3}}He||+||{{sup|6}}Li |→||2&nbsp;||{{sup|4}}He||&nbsp; | +||&nbsp;||p||+ 16.9 MeV |- |(13)||p||+||{{sup|11}}B |→||3&nbsp;||{{sup|4}}He||+ 8.7 MeV |- |(14)||n||+||{{sup|6}}Li |→||&nbsp;||{{sup|4}}He||&nbsp;||+||&nbsp;||T||+ 4.8 MeV |} Термотөш реакциясе [[плазма]]га тискәре коргылы [[мюон]]нар кушу ярдәмендә җиңелрәк бара. Мюоннар µ<sup>−</sup> термотөш ягулыгы белән тәэсир иткәндә мезомолекулалар булдыралар, анда төшләр арасындагы ераклык ким, шуңа күрә синтез җиңелрәк бара. ==Кулланылу== Термотөш реакцияләре энергиянең чиксез чыганагы буларак кулланырга була, мәсәлән [[идарә ителешле термотөш синтезы]] технологиясендә, ләкин заманча технологик мөмкинлекләр сәнәгый масштабта идарә ителешле термотөш синтезын кулланырга бирми. Идарә ителешсез термотөш реакциясе [[термотөш коралы]]нда кулланылган. [[1952]] елда [[АКШ]]та, [[1953]] елда [[СССР|ССРБ]]да [[термотөш коралы]] сынап каралган. [[Төш коралы]]ннан аермалы буларак [[термотөш коралы]]ның егәрлеге чиксез диярлек, тик төш коргысы микъдарына бәйле. Хәзерге вакытта [[Алмания]]дә ''Wendelstein 7-X'' дигән термотөш реакторы сынап карала. == Әдәбият == *Бартоломей Г. Г., Байбаков В. Д., Алхутов М. С., Бать Г. А. Основы теории и методы расчета ядерных энергетических реакторов. — М.: Энергоатомиздат, 1982. — 512 с. *Тимеркәев Б.А., Галимов Д.Г., Даутов Г.Ю. "Физика" (җылылык нурланышы, квант физикасы, физик статистика, каты җисем физикасы, атом төше физикасы). Нәшрият: КДТУ нәшрияты, 2002 ел. *И.Н. Бекман ЯДЕРНАЯ ФИЗИКА. Лекция 21. ЯДЕРНЫЕ РЕАКЦИИ В ТЕРМОЯДЕРНОМ СИНТЕЗЕ *Камерон И. Ядерные реакторы. — М.: Энергоатомиздат, 1987. — 320 с. *Климов А.Н. Ядерная физика и ядерные реакторы. — М.: Энергоатомиздат, 1985. — 352 с. *К. Н. Мухин. Экспериментальная ядерная физика. — 5-е изд. — М.: Энергоатомиздат, 1993. — Т. 1. Физика атомного ядра. Ч. I. Свойства нуклонов, ядер и радиоактивных излучений. — 376 с. — ISBN 5-283-04080-1. *К. Н. Мухин. Экспериментальная ядерная физика. — 5-е изд. — М.: Энергоатомиздат, 1993. — Т. 1. Физика атомного ядра. Ч. II. Ядерные взаимодействия. — 320 с. — ISBN 5-283-04081-X. *Cyriel Wagemans. The Nuclear Fission Process. — 1-е изд. — CRC Press, 1991. — 608 p. — ISBN 978-0849354342. == Шулай ук карарга мөмкин == * [[Андрей Сахаров|Андрей Дмитрий улы Сахаров]] {{Атом-төш технологияләре}} [[Төркем:Квант механикасы]] [[Төркем:Төш реакцияләре]] [[Төркем:Төш физикасы]] [[Төркем:Химия]] 2ci2b2cepe4fya2lan5w4yw9fqbne1y Салман ибн Габдел-Газиз әс-Согуд 0 177977 3528176 2883525 2022-08-08T17:17:22Z Frhdkazan 3171 /* Сылтамалар */ == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}}== Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Зур егермелек илләре башлыклары}} wikitext text/x-wiki [[Файл:Salman bin Abdull aziz December 9, 2013.jpg|thumb|right|300px|'''Салман ибн Габдел-Газиз әс-Согуд — Согуд Гарәбстаны корольы, 2013 елның 9 декабрендә төшерелгән фоторәсем''']] '''Салман ибн Габдел-Газиз әс-Согуд''' ([[гарәпчә]] سلمان بن عبد العزيز آل سعود‎‎ , әйтелеше: [[Заманәлиф|зам.]] ''Salman ibn Ğäbdel-Ğäziz äs-Soğud'', 31 декабрь 1935, Әр-Рияд) — [[Согуд Гарәбстаны]] корольы ([[гарәпчә]] — мәлиге), ике изге урын саклаучысы һәм әс-Согуд династиясенең бүгенге башлыгы. Бертуган абыйсы һәм Согуд Гарәбстанының элеккеге корольы Габдулла вафатыннан соң, 2015 елның 23 гыйнварында Согуд династиясенең җиденче корольы булып китте.<ref name="e-news.su">http://www.e-news.su/news/40812-umer-korol-saudovskoy-aravii-abdullah-ibn-abdul-aziz-al-saud.html</ref> == Согуд нәселеннән җиденче король == Салман — Согуд Гарәбстанының беренче корольы Габдел-Газиз ибн Согудның өч хатыннан туган 25 нче баласы һәм "Судәйри җиделеге"<ref>http://www.ids.gov.sa:8181/sites/ar/Diplomat/Book%20Diplomat%2035.pdf</ref> туганнар төркеменең яшь буенча алтынчы әгъзасы. "Судәйри җиделеге" дип, 1932 елдан башлап илдә хакимлек итүче Согуд нәселе корольларының Судәйри нәселеннән алынган хатыннары тапкан ир балалар атала. Бу "җиделек"нең беренче бишесе вафат инде, соңгысы, Салманның 1942 елда туган энесе Әхмәд — Согуд Гарәбстанының эчке эшләр министры. Тәхеткә менгәнче, Салман ибн Габдел-Газиз әс-Согуд 2011-2015 елларда дәүләтнең саклану министры, ә аннан алдарак 48 ел дәвамында (1963-2011) Әр-Рияд провинциясе губернаторы булып торды. Корольның әнисе — Хассә бинт Әхмәд әс-Судәйри, 1971 елда вафат булган. Өч хатыныннан туган 13 ир баласы һәм бер кызы бар. == Тәрҗемәи хәле == [[Файл:Salman_bin_Abdullaziz_Al_Saud_in_his_Youth.jpg|сулда|мини|Корользадә Салман яшь чакта]] === Бала һәм яшүсмер чагы === Башлангыч белемне Салман Әр-Риядта, бабасы ибн Согуд төзеткән корользадәләр мәктәбендә ала, анда дин нигезләрен дә, заманча фәннәрне дә өйрәнә. Унсигез яше тулгач, 1954 елда әтисе Габдел-Газиз Салманны үз вәкиле һәм Әр-Рияд әмире (мэры) итеп күтәрә. Соңрак, 1955 елның апрелендә башкала мэры бер үк вакытта хөкүмәттә министр дип санала башлый. === Әр-Рияд провинциясе губернаторы === 1963 елның февралендә корользадә Әр-Рияд провинциясе губернаторы итеп билгеләнә. Бу вазифаны ул 2011 елга кадәр үти. Бу чорда ил башкаласы элеккеге уртакул шәһәрдән эре мегаполис булып үсә, һәм губернатор бу үзгәрешләргә саллы өлеш кертә. Илгә туристлар җәлеп итү һәм инвестицияләр кертү белән шөгыльләнә, Көнбатыш илләре белән геосәяси һәм икътисадый мөнәсәбәтләрне җайга сала. Яшь губернатор Согуд корольы университетын тәмамлаган һәм үзе кебек үк яшь технократларны үзенең киңәшчеләре итеп билгели һәм алар ярдәмендә илне заманча үзгәртеп кора башлый, аның икътисадый тормышын эшлекле калыпка салырга тырыша. Эчке иҗтимагый сәясәт өлкәсендә тарихчылар Салман әс-Согудның хәерчелеккә каршы көрәшен ассызыклыйлар. Ул мөселманнар өчен изге дип саналган җиргә чит илләрдән килеп оялаган һәм "кешеләрнең рәхим-шәфкатеннән файдаланырга тырышучы" хәерчеләрне илдән кудырта, ә җирле теләнчеләргә һәм үтә ярлыларга карата иҗтимагый мөгамәләләр министрлыгы аша "җәмгыятькә кире кайтару" гамәлләрен башкарырга әмер бирә. [[Файл:Leon Panetta with Prince Salman bin Abd al-Aziz Al Saud at the Pentagon April 2012.jpg|right|thumb|300px|Принц Салман һәм АКШның саклану министры Леон Панетта, 2012 ел, апрель]] === Саклану министры === 2011 елның ноябрендә корользадә Салман илнең саклану министры итеп билгеләнә һәм шул рәвешчә Согуд Гарәбстанының милли куркынычсызлык шурасына да керә. Бу вакытта ул инде, Согуд Гарәбстанындагы хакимият алмашыну традицияләре буенча, корольлык тәхетенә дәгъва кылучы икенче варис булып тора. 2012 елның июнендә абыйсы Наиф ибн Габдел-Газиз вафат булгач, корольлыкка беренче варис булып кала. 2012 елның апрелендә яңа саклану министры Бөекбританиядә һәм АКШта премьер-министр Дэвид Кэмерон һәм президент Барак Обама белән очраша. Кыска гына вакыт эчендә ул элек губернатор булып торганда туплаган эшлекле һәм сәяси элемтәләрен тагын да ныгыта. == Король һәм ике изге урынны саклаучы == Согуд Гарәбстаны корольлары берьюлы "ике изге урынны саклаучы" (гар. خادم الحرمين الشريفين‎, Хадим әл-Харамин әш-Шәрифин) титулына да ия була. Ислам диненең иң изге урыннары дип, Мәккә шәһәрендәге [[Әл-Харам мәчете]] һәм Мәдинә шәһәрендәге [[Мәсҗиден-Нәбәви]] (Пәйгамбәр мәчете) санала. === Согуд Гарәбстаны заманча алгарыш юлына баса === [[Файл:Mohammad bin Salman Al Saud.jpg|мини|left|Корользадә Мөхәммәт ибн Салман — Согуд Гарәбстаны корольының икенче варисы]] 2015 елның 23 гыйнварында, бертуган абыйсы Габдулла вафат булгач, Салман ибн Габдел-Газиз әс-Согуд теократик гарәп дәүләтендә король тәхетенә утыра һәм, димәк, илнең дин башлыгы да булып китә. Аның энесе, 73 яшьлек корользадә Мүкрин ибн Габдел-Газиз корольлыкка беренче варис булып кала һәм, традиция буенча, берьюлы премьер-министр урынбасары итеп тә билгеләнә. Икенче варис — аның улы, 55 яшьлек Мөхәммәд ибн Наиф әс-Согуд.<ref>https://lenta.ru/news/2015/04/29/saudi_reshuffle/</ref> Ләкин Согуд Гарәбстанының алдагы елларда меритократия (карт-корының алмаштырусыз хакимлеге) торгынлыгыннан арыну мөмкинлеге бар. Чөнки Салман әс-Согуд, үзе король булып китүгә үк, тәхетнең мирас буенча күчү тәртибен (корольлыкны атасыннан улына түгел, абыйсыннан энесенә бирү канунын) үзгәртте. Хәзер икенче варис булып аның улы Мөхәммәд ибн Салман санала. Бу корользадәгә әле нибары 30 яшь кенә. Шулай да, алгарышлы үзгәрешләр тиз генә тормышка ашыр дип әйтеп булмый әле. Әлегә Салман корольның бу адымы династия эчендә хакимият өчен көрәшне генә кискенләтте. Бу дәүләттә артка сөйрәүче традицияләрне үзгәртү беркайчан да җиңел булмады. === Үзгәрешләр: уңга, сулга, алга, артка === [[Файл:Al-saud.jpg|right|thumb|220px|Солтан ибн Салман әс-Согуд — корольлар нәселеннән, гарәпләрдән һәм мөселманнардан беренче [[галәмче]]]] Шуңа да карамастан, Ислам диненең терәге дип саналган ил тормышында үзгәрешләр бөтенләй юк дип әйтеп булмый. Ләкин аларны төрлечә аңларга мөмкин. Король тәхетенә утыруга ук, Салман ибн Габдел-Газиз әс-Согуд бөтен дәүләт хезмәткәрләренә, пенсионерларга һәм шәкертләргә ике айлык хак түләргә боерык бирде. Бурычка баткан кешеләрнең 133 мең долларга кадәр бирәчәге кимеде. Гражданлык җинаятьләре өчен хөкем ителгән кешеләрнең ярты миллионы төрмәләрдән чыгарылды, чит ил мәхбүсләрен илдән куу канунын үтәү туктатылды. Халыкны электр энергиясе һәм су белән тәэмин итү корылмалары төзү өчен 20 миллиард доллар акча бүлеп бирделәр. Илнең суперлигасында уйнаучы футбол такымнарына, әдәбият клубларына, хәйрия фондларына һәм хәтта профсоюзларга да матди ярдәм күрсәтелде.<ref name="e-news.su"/> Корольның икенче улы, полковник [[Солтан ибн Салман әс-Согуд]] (1956 елның 27 июнендә туган) 1985 елда, корольлар нәселеннән, Согуд Гарәбстаны ватандашлары һәм, гомумән, гарәпләр һәм мөселманнар арасында тәүге космонавт булып китте.<ref name=wstar20jun>{{cite news|title=First Arab astronaut makes a royal tour of space|url=http://news.google.com/newspapers?id=0lg_AAAAIBAJ&sjid=AlMMAAAAIBAJ&pg=990,942020&dq=salman+bin+abdulaziz&hl=en|accessdate=3 March 2013|newspaper=The Windsor Star|date=20 June 1985|location=New York|pages=B12}}</ref>. [[Файл:Vladimir Putin and Salman of Saudi Arabia (2015-11-16) 1.jpg|thumb|left|350px|Салман ибн Габдел-Газиз РФ Президенты Владимир Путин белән очрашты, 16 ноябрь, 2015 ел]] Шул ук вакытта илдә үлем җәзасына хөкем итү практикасы бермә-бер артты. Шигыйлар лидеры Нимр Бәкер ән-Нимрны җәзалап үтерү Иран һәм башка гарәп илләре белән мөнәсәбәтләрне кискенләтте. Ләкин Согуд Гарәбстанының Русия Федерациясе белән багланышларында уңай үзгәрешләр була башлады. 2015 елның ноябрендә Русия дәүләт башлыгының Согуд Гарәбстанына визиты булды.<ref>http://ria.ru/trend/visit_Putin_Saudi_Arabia_110206/</ref> ...Ә вакыт дигәнең гел ашыктырып тора, чөнки 80 яшьтән узган Салман корольның сәламәтлеге шәптән түгел. Аңа 2010 елда АКШта аның умыртка баганасына операция ясадылар. Король бер тапкыр инсульт та кичерде инде. Нәтиҗәдә аның сул кулы начаррак хәрәкәтләнә башлады. Табиблар арасында, ул Альцгеймер авыруыннан да интегә, дигән фараз бар.<ref>http://www.economist.com/news/middle-east-and-africa/21600180-king-abdullah-appoints-second-line-throne-next-after-next</ref> == Тагын карагыз == * [http://echo.msk.ru/programs/48minut/1469064-echo/ Салман ибн Габдел-Газиз әс-Согуд, Согуд Гарәбстаны корользадәсе], "Эхо Москвы" радиосы тапшыруы, 7 гыйнвар 2015 ел == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Зур егермелек илләре башлыклары}} [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:31 декабрь көнне туганнар]] [[Төркем:1935 елда туганнар]] [[Төркем:Патшалар]] [[Төркем:Шәхесләр:Согуд Гарәбстаны]] cxyinbz0tbo1nygrjmir61afw2sh88p 3528235 3528176 2022-08-09T07:43:56Z Frhdkazan 3171 {{УК}} wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Салман ибн Габдел-Газиз әс-Согуд''' ([[гарәпчә]] سلمان بن عبد العزيز آل سعود‎‎ , әйтелеше: [[Заманәлиф|зам.]] ''Salman ibn Ğäbdel-Ğäziz äs-Soğud'', 31 декабрь 1935, Әр-Рияд) — [[Согуд Гарәбстаны]] корольы ([[гарәпчә]] — мәлиге), ике изге урын саклаучысы һәм әс-Согуд династиясенең бүгенге башлыгы. Бертуган абыйсы һәм Согуд Гарәбстанының элеккеге корольы Габдулла вафатыннан соң, 2015 елның 23 гыйнварында Согуд династиясенең җиденче корольы булып китте.<ref name="e-news.su">http://www.e-news.su/news/40812-umer-korol-saudovskoy-aravii-abdullah-ibn-abdul-aziz-al-saud.html</ref> == Согуд нәселеннән җиденче король == Салман — Согуд Гарәбстанының беренче корольы Габдел-Газиз ибн Согудның өч хатыннан туган 25 нче баласы һәм "Судәйри җиделеге"<ref>http://www.ids.gov.sa:8181/sites/ar/Diplomat/Book%20Diplomat%2035.pdf</ref> туганнар төркеменең яшь буенча алтынчы әгъзасы. "Судәйри җиделеге" дип, 1932 елдан башлап илдә хакимлек итүче Согуд нәселе корольларының Судәйри нәселеннән алынган хатыннары тапкан ир балалар атала. Бу "җиделек"нең беренче бишесе вафат инде, соңгысы, Салманның 1942 елда туган энесе Әхмәд — Согуд Гарәбстанының эчке эшләр министры. Тәхеткә менгәнче, Салман ибн Габдел-Газиз әс-Согуд 2011-2015 елларда дәүләтнең саклану министры, ә аннан алдарак 48 ел дәвамында (1963-2011) Әр-Рияд провинциясе губернаторы булып торды. Корольның әнисе — Хассә бинт Әхмәд әс-Судәйри, 1971 елда вафат булган. Өч хатыныннан туган 13 ир баласы һәм бер кызы бар. == Тәрҗемәи хәле == [[Файл:Salman_bin_Abdullaziz_Al_Saud_in_his_Youth.jpg|сулда|мини|Корользадә Салман яшь чакта]] === Бала һәм яшүсмер чагы === Башлангыч белемне Салман Әр-Риядта, бабасы ибн Согуд төзеткән корользадәләр мәктәбендә ала, анда дин нигезләрен дә, заманча фәннәрне дә өйрәнә. Унсигез яше тулгач, 1954 елда әтисе Габдел-Газиз Салманны үз вәкиле һәм Әр-Рияд әмире (мэры) итеп күтәрә. Соңрак, 1955 елның апрелендә башкала мэры бер үк вакытта хөкүмәттә министр дип санала башлый. === Әр-Рияд провинциясе губернаторы === 1963 елның февралендә корользадә Әр-Рияд провинциясе губернаторы итеп билгеләнә. Бу вазифаны ул 2011 елга кадәр үти. Бу чорда ил башкаласы элеккеге уртакул шәһәрдән эре мегаполис булып үсә, һәм губернатор бу үзгәрешләргә саллы өлеш кертә. Илгә туристлар җәлеп итү һәм инвестицияләр кертү белән шөгыльләнә, Көнбатыш илләре белән геосәяси һәм икътисадый мөнәсәбәтләрне җайга сала. Яшь губернатор Согуд корольы университетын тәмамлаган һәм үзе кебек үк яшь технократларны үзенең киңәшчеләре итеп билгели һәм алар ярдәмендә илне заманча үзгәртеп кора башлый, аның икътисадый тормышын эшлекле калыпка салырга тырыша. Эчке иҗтимагый сәясәт өлкәсендә тарихчылар Салман әс-Согудның хәерчелеккә каршы көрәшен ассызыклыйлар. Ул мөселманнар өчен изге дип саналган җиргә чит илләрдән килеп оялаган һәм "кешеләрнең рәхим-шәфкатеннән файдаланырга тырышучы" хәерчеләрне илдән кудырта, ә җирле теләнчеләргә һәм үтә ярлыларга карата иҗтимагый мөгамәләләр министрлыгы аша "җәмгыятькә кире кайтару" гамәлләрен башкарырга әмер бирә. [[Файл:Leon Panetta with Prince Salman bin Abd al-Aziz Al Saud at the Pentagon April 2012.jpg|left|thumb|300px|Принц Салман һәм АКШның саклану министры Леон Панетта, 2012 ел, апрель]] === Саклану министры === 2011 елның ноябрендә корользадә Салман илнең саклану министры итеп билгеләнә һәм шул рәвешчә Согуд Гарәбстанының милли куркынычсызлык шурасына да керә. Бу вакытта ул инде, Согуд Гарәбстанындагы хакимият алмашыну традицияләре буенча, корольлык тәхетенә дәгъва кылучы икенче варис булып тора. 2012 елның июнендә абыйсы Наиф ибн Габдел-Газиз вафат булгач, корольлыкка беренче варис булып кала. 2012 елның апрелендә яңа саклану министры Бөекбританиядә һәм АКШта премьер-министр Дэвид Кэмерон һәм президент Барак Обама белән очраша. Кыска гына вакыт эчендә ул элек губернатор булып торганда туплаган эшлекле һәм сәяси элемтәләрен тагын да ныгыта. == Король һәм ике изге урынны саклаучы == Согуд Гарәбстаны корольлары берьюлы "ике изге урынны саклаучы" (гар. خادم الحرمين الشريفين‎, Хадим әл-Харамин әш-Шәрифин) титулына да ия була. Ислам диненең иң изге урыннары дип, Мәккә шәһәрендәге [[Әл-Харам мәчете]] һәм Мәдинә шәһәрендәге [[Мәсҗиден-Нәбәви]] (Пәйгамбәр мәчете) санала. === Согуд Гарәбстаны заманча алгарыш юлына баса === [[Файл:Mohammad bin Salman Al Saud.jpg|мини|left|Корользадә Мөхәммәт ибн Салман — Согуд Гарәбстаны корольының икенче варисы]] 2015 елның 23 гыйнварында, бертуган абыйсы Габдулла вафат булгач, Салман ибн Габдел-Газиз әс-Согуд теократик гарәп дәүләтендә король тәхетенә утыра һәм, димәк, илнең дин башлыгы да булып китә. Аның энесе, 73 яшьлек корользадә Мүкрин ибн Габдел-Газиз корольлыкка беренче варис булып кала һәм, традиция буенча, берьюлы премьер-министр урынбасары итеп тә билгеләнә. Икенче варис — аның улы, 55 яшьлек Мөхәммәд ибн Наиф әс-Согуд.<ref>https://lenta.ru/news/2015/04/29/saudi_reshuffle/</ref> Ләкин Согуд Гарәбстанының алдагы елларда меритократия (карт-корының алмаштырусыз хакимлеге) торгынлыгыннан арыну мөмкинлеге бар. Чөнки Салман әс-Согуд, үзе король булып китүгә үк, тәхетнең мирас буенча күчү тәртибен (корольлыкны атасыннан улына түгел, абыйсыннан энесенә бирү канунын) үзгәртте. Хәзер икенче варис булып аның улы Мөхәммәд ибн Салман санала. Бу корользадәгә әле нибары 30 яшь кенә. Шулай да, алгарышлы үзгәрешләр тиз генә тормышка ашыр дип әйтеп булмый әле. Әлегә Салман корольның бу адымы династия эчендә хакимият өчен көрәшне генә кискенләтте. Бу дәүләттә артка сөйрәүче традицияләрне үзгәртү беркайчан да җиңел булмады. === Үзгәрешләр: уңга, сулга, алга, артка === [[Файл:Al-saud.jpg|left|thumb|220px|Солтан ибн Салман әс-Согуд — корольлар нәселеннән, гарәпләрдән һәм мөселманнардан беренче [[галәмче]]]] Шуңа да карамастан, Ислам диненең терәге дип саналган ил тормышында үзгәрешләр бөтенләй юк дип әйтеп булмый. Ләкин аларны төрлечә аңларга мөмкин. Король тәхетенә утыруга ук, Салман ибн Габдел-Газиз әс-Согуд бөтен дәүләт хезмәткәрләренә, пенсионерларга һәм шәкертләргә ике айлык хак түләргә боерык бирде. Бурычка баткан кешеләрнең 133 мең долларга кадәр бирәчәге кимеде. Гражданлык җинаятьләре өчен хөкем ителгән кешеләрнең ярты миллионы төрмәләрдән чыгарылды, чит ил мәхбүсләрен илдән куу канунын үтәү туктатылды. Халыкны электр энергиясе һәм су белән тәэмин итү корылмалары төзү өчен 20 миллиард доллар акча бүлеп бирделәр. Илнең суперлигасында уйнаучы футбол такымнарына, әдәбият клубларына, хәйрия фондларына һәм хәтта профсоюзларга да матди ярдәм күрсәтелде.<ref name="e-news.su"/> Корольның икенче улы, полковник [[Солтан ибн Салман әс-Согуд]] (1956 елның 27 июнендә туган) 1985 елда, корольлар нәселеннән, Согуд Гарәбстаны ватандашлары һәм, гомумән, гарәпләр һәм мөселманнар арасында тәүге космонавт булып китте.<ref name=wstar20jun>{{cite news|title=First Arab astronaut makes a royal tour of space|url=http://news.google.com/newspapers?id=0lg_AAAAIBAJ&sjid=AlMMAAAAIBAJ&pg=990,942020&dq=salman+bin+abdulaziz&hl=en|accessdate=3 March 2013|newspaper=The Windsor Star|date=20 June 1985|location=New York|pages=B12}}</ref>. [[Файл:Vladimir Putin and Salman of Saudi Arabia (2015-11-16) 1.jpg|thumb|left|350px|Салман ибн Габдел-Газиз РФ Президенты Владимир Путин белән очрашты, 16 ноябрь, 2015 ел]] Шул ук вакытта илдә үлем җәзасына хөкем итү практикасы бермә-бер артты. Шигыйлар лидеры Нимр Бәкер ән-Нимрны җәзалап үтерү Иран һәм башка гарәп илләре белән мөнәсәбәтләрне кискенләтте. Ләкин Согуд Гарәбстанының Русия Федерациясе белән багланышларында уңай үзгәрешләр була башлады. 2015 елның ноябрендә Русия дәүләт башлыгының Согуд Гарәбстанына визиты булды.<ref>http://ria.ru/trend/visit_Putin_Saudi_Arabia_110206/</ref> ...Ә вакыт дигәнең гел ашыктырып тора, чөнки 80 яшьтән узган Салман корольның сәламәтлеге шәптән түгел. Аңа 2010 елда АКШта аның умыртка баганасына операция ясадылар. Король бер тапкыр инсульт та кичерде инде. Нәтиҗәдә аның сул кулы начаррак хәрәкәтләнә башлады. Табиблар арасында, ул Альцгеймер авыруыннан да интегә, дигән фараз бар.<ref>http://www.economist.com/news/middle-east-and-africa/21600180-king-abdullah-appoints-second-line-throne-next-after-next</ref> == Тагын карагыз == * [http://echo.msk.ru/programs/48minut/1469064-echo/ Салман ибн Габдел-Газиз әс-Согуд, Согуд Гарәбстаны корользадәсе], "Эхо Москвы" радиосы тапшыруы, 7 гыйнвар 2015 ел == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Зур егермелек илләре башлыклары}} [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:31 декабрь көнне туганнар]] [[Төркем:1935 елда туганнар]] [[Төркем:Патшалар]] [[Төркем:Шәхесләр:Согуд Гарәбстаны]] 8db013ajwv3yodpu0clfz0oqmaapnvh Poltava bäreleşe 0 188466 3528243 3086112 2022-08-09T10:26:31Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Карточка |имя =Poltava bäreleşe |стиль_тела = vcard |название = |стиль_названия = |вверху = <big>Poltava bäreleşe</big><br>''[[Tönyaq suğış]]'' |класс_вверху = fn |стиль_вверху = background-color:{{{фон|#66CCFF}}}; color:{{{цвет|white}}}; |вверху2 = |класс_вверху2 = nickname |стиль_вверху2 = color: #1100FF; |изображение = {{#if: {{{изображение|Lomonosov Poltava 1762 1764 small.jpg}}}|[[Файл:{{{изображение|Lomonosov Poltava 1762 1764 small.jpg}}}| {{#if: {{{ширина|}}}|{{{ширина}}}|280px}}| {{#if: {{{подпись|}}}||}}]]}} |стиль_изображения = |подпись = {{{подпись|Poltava bäreleşe, [[Mixail Lomonosov]] mozaikası }}} |стиль_подписи = |стиль_заголовков = background-color:{{{фон|#0066FF}}}; width:600px;color:{{{цвет|white}}}; |стиль_меток = background: #eee; text-align: center; width:100px; |стиль_текста = text-align: center; |заголовок1 = |метка1 = Data |текст1 = [[1709]] yıl, [[27 iyün]] |заголовок3 = |метка3 = Urın |текст3 = [[Poltava]] yanında |заголовок4 = |метка4 = Näticä |текст4 = [[Rusiä İmperiäse|Räsäy]] ğäskäre ciñä |заголовок6 = Köndäşlär |метка6 = |текст6 = |заголовок7 = |метка7 = [[Räsäy imperiäse]] |текст7 = [[Şvetsiä]] |заголовок8 = Särğäskärlär |метка8 = |текст8 = |заголовок9 = |метка9 =[[Pötr I]] |текст9 = [[Karl XII]] |заголовок10 = Köçlär |метка10 = |текст10 = |заголовок11 = |метка11 = 37 000 qorı cir ğäskäre, *23 700 atlı ğäskär, *102 tup |текст11 = 26 000 qorı cir ğäskäre, *1000 atlı ğäskär, *41 tup, *2000 kazak |заголовок12 = Yuğaltular |метка12 = |текст12 = |заголовок13 = |метка13 = 1345 häläk, * 3290 yaralanğan |текст13 = 6700—9234 häläk *2874 äsir }} [[Файл:Start of Poltava.gif|300px|мини|уңда|Poltava bäreleşeneñ başlawı]] '''Poltava bäreleşe''' - [[1709]] yılnıñ [[27 iyün]]endä [[Poltava]] yanında ber yaqtan [[Pötr I]] citäklägän [[Räsäy imperiäse]]neñ ğäskäre, ikençe yaqtan [[Karl XII]] citäklägän [[Şvetsiä]] ğäskäre arasında [[Tönyaq suğış]]nıñ töp bäreleşe. Poltava bäreleşe näticäsendä Şvetsiä ğäskäre tar-mar itelgän, [[Tönyaq suğış]]ta kisken borılışqa kitergän, Şvetsiäneñ [[Awrupa]]da östenlek itüe tuqtatıla. [[10 iyül]] - Poltava bäreleşendä ciñü [[RF]]ta Xärbi dan köne bulıp bilgelänä. == Bäreleş == Poltava bäreleşe aldınnan [[Zaporojye kazakları]] [[hetman]]ı [[İvan Mazepa]] Karl XII yağına küçä. Rusiädä bu ğämälne xiänät dip atalğan. Pötr I qatı açulanıp, [[Ukraina]]da kazak şähärçeklären basıp ala başlıy. [[1709]] yıldan şewit ğäskäre Poltava şähären qamalışqa ala, 20 turı höcüm berni kitermägän. [[4 iyün]]dä Pötr I ğäskäre Poltava yärdämenä kilep citä. Soñraq [[Skoropadskiy]] kazakları da yärdämgä kilä. Pötr I Poltava könyağıraq [[Borsıqlı yılğası|Borsıqlı (Vorskla) yılğası]] aşa çığa. 37 meñle Pötr I ğäskäre 26 meñle Karl XII ğäskären ciñä, Räsäy atlı ğäskäreneñ flangqa höcüme xälitkeç rol' uynağan. Poltava bäreleşendä ciñü zur strategik ähämiätkä iä bulğan häm [[Tönyaq suğış]]nıñ näticäsen bilgelägän. == Sıltamalar== * [http://poltava.redut.ru/ «И грянул бой…» Московский открытый проект по истории России, посвященный 300-летию Полтавской битвы] * [http://www.hrono.ru/dokum/1700dok/17090628relacia.html «Обстоятельная реляция» о Полтавской битве и схема сражения] * [http://new.rusarchives.ru/evants/exhibitions/poltava-f.shtml Фоторепортаж "Торжественное открытие историко-документальной выставки «Полтавская виктория 27 июня 1709 г.» Из 133 фотографий — 93 — экспонаты выставки] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160427100527/http://new.rusarchives.ru/evants/exhibitions/poltava-f.shtml |date=2016-04-27 }} * [http://www.battle-poltava.org/rus/ Сайт историко-культурного заповедника «Поле Полтавской битвы»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110905032811/http://www.battle-poltava.org/rus/ |date=2011-09-05 }} <!-- не оформлено: * Кротов П. А. Битва при Полтаве (К 300-летней годовщине). М., 2009.--> * [http://poltavabatle.narod.ru/ Полтавская битва — 27 июня 1709 года Решающее сражение Северной войны] * [http://memoirs.ru/texts/Boleste1871.htm Болесте П. Полтавский бой, описанный современником очевидцем, Петром Болесте, служившем в Канцелярии гетмана Сенявскаго, бывшаго тогда воеводою бельским, а впоследствии кастеляном краковским / Пер. и вступл. А.Перлштейна // Чтения в Императорском Обществе истории и древностей российских, 1871. — Кн. 3. — Отд. 5. — С. 1-9.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170713142454/http://memoirs.ru/texts/Boleste1871.htm |date=2017-07-13 }} * [http://memoirs.ru/texts/Gillenkrok1844.htm Гилленкрок А. Сказание о выступлении его величества короля Карла XII из Саксонии и о том, что во время похода к Полтаве, при осаде её и после случилось / Пер. с нем., введ. и примеч. Я. Турунова // Военный журнал, 1844. — № 6. — С. 1—105.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091126203617/http://memoirs.ru/texts/Gillenkrok1844.htm |date=2009-11-26 }} * [http://memoirs.ru/texts/Karl_Grot1901.htm Карл XII. Письмо о полтавском сражении. 1709 г / Публ. Я. К. Грота. // Грот Я. К. Труды Я. К. Грота из русской истории. Исследования, очерки, критические заметки и материалы — Т. 4. — Спб., 1901. — С. 157—159.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170713141812/http://memoirs.ru/texts/Karl_Grot1901.htm |date=2017-07-13 }} * [http://www.memoirs.ru/rarhtml/Koros_RA69_10.htm Коростовцов Л. Дом, где жил Карл XII, стоя под Полтавой // Русский архив, 1869. — Вып. 10. — Стб. 1721—1723.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171108234030/http://www.memoirs.ru/rarhtml/Koros_RA69_10.htm |date=2017-11-08 }} * [http://www.simvolika.org/project02_02.htm ПЕТР и ПОЛТАВА (По поводу 200-летнего юбилея). СОСТАВИЛ Действительный Член императорского Русского военно-исторического Общества П. М. Андрианов. Удостоено премии Императорского Русского военно-исторического общества Санкт-Петербург. Т-во Р. Голике и А. Вильборг. Звенигородская, № 11.1909 г.] * [http://new.rusarchives.ru/evants/exhibitions/poltava-exp.shtml Выставка в ГА РФ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170504023800/http://new.rusarchives.ru/evants/exhibitions/poltava-exp.shtml |date=2017-05-04 }} [[Төркем:Россия тарихы]] [[Төркем:Аурупа тарихы]] [[Төркем:Әлифба буенча бәрелешләр]] 23sdp40jt5ikmje77h27zuyk5yczbx6 Алексей Песошин 0 188496 3528179 3238787 2022-08-08T18:46:14Z Әмир 15082 мәгълүмат өстәү: + РФ ордены (2022) wikitext text/x-wiki {{Дәүләт эшлеклесе | исем = Алексей Песошин | тулы исем = <small>{{lang-ru|Алексей Песошин}}</small> | рәсем = Aleksey Pesoshin (2018-01-20).jpg | киңлек = 200px | титул = | байрак = | чорбаш = | чоразак = | титул2 = [[Татарстан]] премьер-министры | байрак2 = Flag of Tatarstan.svg | тәртип2 = | чорбаш2 = [[2017 ел]]ның [[17 апрель|17 апреле]] | чоразак2 = | президент_2 = [[Рөстәм Миңнеханов]] | аңа кадәр2 = [[Илдар Халиков]] | дәвамчысы2 = | титул3 = | тәртип3 = | байрак3 = | президент_3 = | чорбаш3 = | чоразак3 = | аңа кадәр3 = | дәвамчысы3 = | хезмәт еллары = | иялек = {{Русия}} | дин = | фирка = [[Бердәм Русия]] | белем = [[Казан дәүләт университеты]] | туу датасы = 09.12.1963 | туу урыны = [[СССР]], [[РСФСР]], [[ТАССР]], {{туу урыны|Казан|Казанда}} | үлем датасы = | үлем урыны = | әти = Валерий Андрей улы Песошин | әни = | ир = | хатын = | балалары = | бүләкләре = {{2 дәрәҗә "Ватан алдында казанышлары өчен" ордены}}[[Файл:Order of Alexander Nevsky 2010 ribbon.svg|20px|Александр Невский ордены - 2022]] |автограф = | Commons = }} '''Алексей Песошин''', Алексей Валерий улы Песошин, {{lang-ru|Песошин Алексей Валерьевич}} (''[[1963 ел]]ның [[9 декабрь|9 декабре]], [[Татарстан АССР]], [[Казан]]'') — [[Татарстан]]ның дәүләт һәм хуҗалык эшлеклесе, {{байрак|Татарстан}} [[Татарстан]]ның премьер-министры (''[[2017 ел]]ның [[17 апрель|17 апреленнән]]''). Физика-математика фәннәре кандидаты (''[[1993 ел|1993]]''). == Тәрҗемәи хәле == [[Файл:А.В.Песошин.jpg|200px|thumb|right|А. В. Песошин]] [[1963 ел]]ның [[9 декабрь|9 декабрендә]] [[Казан]]да радиоэлектроника галиме Валерий Андрей улы Песошин <ref>[http://www.millattashlar.ru/index.php/%D0%A2%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%8D%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%80%D1%8C Татарский энциклопедический словарь. Казань: Институт татарской энциклопедии АН РТ, 1999.] ISBN 0-9530650-3-0</ref> гаиләсендә туган. «''Инженер-механик''» белгечлеге буенча [[Казан дәүләт университеты|В.И. Ульянов-Ленин исемендәге Казан дәүләт университетының]] механика-математика факультетын тәмамлаган ([[1986 ел|1986]]), «''Численное и численно-экспериментальное исследование тонкостенных конструкций на основе метода конечных элементов''» дигән темага физика-математика фәннәре кандидатлыгына диссертация яклаган (''[[1993 ел|1993]]''). 11 фәнни хезмәт, 1 уйлап табу авторы. [[1986 ел|1986]]-[[1995 ел]]ларда [[Казан университеты|Казан дәүләт универститеты]]ның Математика һәм механика фәнни-тикшеренү институтында фәнни хезмәткәр <ref>{{Citation |title=ТР эшлекле үзәге сайты |url=http://info.tatcenter.ru/article/172081/ |access-date=2017-04-17 |archive-date=2017-04-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170419053424/http://info.tatcenter.ru/article/172081/ |dead-url=yes }}</ref>. [[1995 ел|1995]]-[[2000 ел]]ларда [[Казан]] шәһәре [[Совет районы (Казан)|Совет районының]] 79нчы санлы «Жилбытсервис» торак-эксплуатация идарәсендә белгеч, баш инженер урынбасары, идарә башлыгы. [[2000 ел|2000]]-[[2002 ел]]ларда «Казан газ аппаратурасы заводы - Веста» ААҖ баш инженер, директор урынбасары, [[2007 ел]]дан генераль директор. [[2007 ел]]да «Алтын башак» ({{lang-ru|Золотой колос}}) ХК ЯАҖ генераль директоры урынбасары — «Идел буе азык-төлек корпорациясе» идарәче компаниясенең ҖЧҖ директоры. [[2007 ел|2007]]-[[2010 ел]]ларда [[Казан]] шәһәре муниципаль берәмлеге башкарма комитетының [[Совет районы (Казан)|Совет районы]] администрациясе башлыгы. [[2010 ел]]да [[Казан]] шәһәре муниципаль берәмлеге башкарма комитеты җитәкчесе урынбасары. [[2010 ел]] — [[2014 ел]]ның [[гыйнвар]]ы [[Казан]] шәһәре муниципаль берәмлеге башкарма комитеты җитәкчесе. [[2014 ел]]ның [[10 гыйнвар]]ыннан [[Татарстан]] премьер-министрының беренче урынбасары. [[2017 ел]]ның [[3 апрель|3 апреленнән]] [[Татарстан]] премьер-министры в.б., [[17 апрель|17 апреленнән]] Татарстан премьер-министры<ref>[http://www.tatar-inform.ru/news/2017/04/17/548800/ Премьер-министром РТ стал Алексей Песошин]</ref><ref>[http://www.tatar-inform.ru/news/2017/04/17/548821/ Песошин: Готов приложить все силы для выполнения задач, которые ставит Президент РТ. Татар-информ,17.04.2017]</ref>. [[2020 ел]]ның [[18 сентябрь|18 сентябрендә]] яңа срокка Татарстан премьер-министры вазифасына расланган. Аның намзәтен Татарстан президенты [[Рөстәм Миңнеханов]] тәкъдим иткән, [[Татарстан Дәүләт Советы]] депутатлары бертавыштан хуплаган<ref>[https://www.azatliq.org/a/30845834.html Татарстан мәгариф министрыннан вице-премьер статусы алына]. [[Азатлык радиосы]], 18.07.2020</ref>. == Бүләкләре, мактаулы исемнәре == * [[2002 ел|2002]] ― «Бөтенрусия халык исәбен алуны уздырудагы казанышлары өчен» медале. * [[2005 ел|2005]] ― «Казанның 1000 еллыгы истәлегенә» медале. * [[2009 ел|2009]] ― «Фидакарь хезмәт өчен» медале (''[[Татарстан]]''). * II дәрәҗә «[[Ватан алдындагы хезмәтләр өчен ордены|Ватан алдындагы казанышлары өчен» ордены]] медале. * [[2021 ел|2021]] ― «РФ оборонасын ныгытуга керткән өлеш өчен» медале<ref>[https://www.tatar-inform.ru/news/soigu-vrucil-medal-premer-ministru-tatarstana-alekseyu-pesosinu-v-moskve-5844627 Шойгу в Москве вручил медаль Премьер-министру Татарстана Алексею Песошину.] [[Татар-информ]], 26.11.2021</ref>. * [[2022 ел|2022]] ― Александр Невский ордены <ref>[https://tatar-inform.tatar/news/putin-pesosinny-ham-metsinny-aleksandr-nevskii-ordennary-belan-bulaklade-5858472 Путин Песошинны һәм Метшинны Александр Невский ордены белән бүләкләде.] [[Татар-информ]], 8.08.2022</ref> == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == * [http://prav.tatarstan.ru/rus/prav/persons.htm?action=person&id=362 ТР хөкүмәте рәсми сайты] {{Татарстан премьер-министрлары}}{{Татарстан хөкүмәте}} {{DEFAULTSORT:Песошин, Алексей}} [[Төркем:Казан университетын тәмамлаучылар]] [[Төркем:Физика-математика фәннәре кандидатлары]] [[Төркем:Татарстан хөкүмәте рәисләре]] [[Төркем:Инженерлар]] [[Төркем:Русиянең Александр Невский ордены кавалерлары]] ehsy356ep53tyyeuk3aka8wu1vrby03 Луппов 0 189004 3528180 2162403 2022-08-08T18:49:46Z Әмир 15082 мәгълүмат өстәү wikitext text/x-wiki '''Луппов''' (Л'''у́'''ппов) ― фамилия. * [[Анатолий Луппов]] (1929―2022), композитор, пианист, педагог. [[Татарстан]]ның [[Тукай премиясе|Тукай]] премиясе лауреаты.  * [[Павел Луппов]] (1867-1949), тарихчы. {{күп мәгънәле}} p1kjuotheafg10psthfjpikk7p38wmc Александр Зайцев 0 189525 3528253 3190960 2022-08-09T11:14:43Z A.Khamidullin 6685 wikitext text/x-wiki {{Галим}} {{фш|Зайцев}} '''Александр Зайцев''' (Александр Михаил улы Зайцев, {{ТД}}, {{ТУ}} — {{wikidata-2|properties|linked|qualifiers|{{#invoke:wikibase|id}}|P570|P19}}, {{ҮУ}}) — химик, Петербург фәннәр акдемиясенең мөхбир әгъзасы (1885), хакыйкый дәүләт киңәшчесе (1876)<ref>https://books.google.ru/books?id=C3gqDwAAQBAJ&pg=PA1097&dq=Завадский,+Сергей+Владиславович&hl=ru&sa=X&ved=0ahUKEwj0lcaxq7rZAhVExRQKHeA4BXQQ6AEILDAB#v=onepage&q=%D0%97%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%B4%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9%2C%20%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B9%20%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&f=false</ref>. [[Александр Бутлеров|А. Бутлеровның]] шәкерте. 1865 елдан [[Казан (Идел буе) федераль университеты|Казан университетында]], 1871 елдан профессор. Спиртларны {{comment|[[тутыя]]-органик|цинкорганик}} синтезлау ысулын эшкәрткән. Галогеноводород<nowiki/>ларның икенчел яки өченчел галогенидлардан, [[спиртлар]]ның судан ярылу кагыйдәләрен өйрәнгән. Химик төзелеш назариясенә караган фәнни хезмәтләр авторы. Шәкертләр арасында: Е. Вагнер[[Александр Арбузов|, А. Арбуз]]<nowiki/>ов, С. Реформатский, А. Реформатский, И. Канонников, һәм башкалар. == Моны да карагыз == * [[Казан химия мәктәбе музее]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} [[Төркем:Химиклар]] 8siw4p395d7u4g48erqbepy6mfd3e5j Киндерле (Казан) 0 190513 3528142 2410040 2022-08-08T15:33:31Z Frhdkazan 3171 {{УК}}== Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} wikitext text/x-wiki {{rq|stub|image}} {{УК}} '''Киндерле''' - Казаннан төньяк-көнчыгыш тарафтагы, [[Киндерле (Казансу кушылдыгы)|Киндерле елгасы]] буендагы [[Казан ханлыгы|ханлык]] чорыннан ук мәгълум шәһәр яны авылы, соңыннан бистә; хәзер шәһәр биләмәсенә керә. == Моны да карагыз == == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} [[Төркем:Казан бистәләре]] 0wha7fx8baaysu7xd9zsmtsklkdlotg Кече Игумный бистәсе 0 190532 3528091 2316145 2022-08-08T13:30:59Z Frhdkazan 3171 {{УК}}== Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Кече Игумный бистәсе''' ({{lang-ru|Малая Игумнова слобода}}) — [[Казан]]дагы бистә. [[XVII гасыр|XVII йөз]]дә Казанның [[көнбатыш]] тарафында, [[Казансу]]ның уң ярында нигез салынган. Елантау ирләр монастыре ({{lang-ru|Зилантов (Успенский) монастырь}}) янәшәсендә барлыкка килгән. Бистәдә яшәүчеләр [[күн]]нән әйбер ясау кәсебе белән шөгыльләнгән, шулай ук [[Пётр Ушков|П.К. Ушковның]] (''[[1839 ел|1839]]-[[1897 ел|1897]]'') [[Казан химия заводы|химия заводларында]] (''«Товарищество химических заводов П.К.Ушкова»'') җилем җитештерүдә эшләгән. [[XX гасыр|XX йөздән]] [[Казан|шәһәр]] эчендә исәпләнә. Бистәнең баш урамы — ''Иске Мәскәү тракты'' ([[1920-еллар]]ның икенче яртысыннан {{comment|Бәрелеш|Боевая}} урамы).{{ХСВМ||Таблица}} == Моны да карагыз == * [[Зур Игумный бистәсе]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == # [http://www.millattashlar.ru/index.php/%D0%A2%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%8D%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%80%D1%8C Татарский энциклопедический словарь]. Казань: Институт татарской энциклопедии АН РТ, 1999. ISBN 0-9530650-3-0 == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} [[Төркем:Казан бистәләре]] g17m2h6l6f1gz400674xovtpsrp80vs Габдулла Бичурин урамы (Казан) 0 192424 3528219 2617224 2022-08-08T19:51:54Z Frhdkazan 3171 {{УК}} wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Габдулла Бичурин урамы''' ({{lang-ru|улица Абдуллы Бичурина}}) — Казанның Яңа Савин районында урнашкан урам. ТАССР дәүләт куркынычсызылгы комитеты башлыгы Габдулла Бичурин (1911-1986) исемен йөртә. == Географиясе == Четаев урамы белән киселештән башланып, Чистай урамын кисеп үтә һәм Сибгать Хәким урамы белән киселештә тәмам була. == Тарих == Хәзерге исемен 2009 елның 9 июленнән йөртә. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} [[Төркем:Казанның Яңа Савин районы урамнары]] ktsm1cyyn30el6wtb3wo95txdm1m2yr Ибраһимов проспекты (Казан) 0 192433 3528194 3520482 2022-08-08T19:24:12Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан магистральләре}} wikitext text/x-wiki {{Урам|Казан |шәһәр = [[Казан]] |төбәк = [[Татарстан]] |ил = [[Русия]] |исем }} '''Ибраһимов проспекты''' ({{lang-ru|проспект Ибрагимова}}) — Казанның [[Казанның Мәскәү районы|Мәскәү]] һәм [[Казанның Яңа Савин районы|Яңа Савин]] районнарында урнашкан урам. Язучы Галимҗан Ибраһимов (1887-1938) исемен йөртә. == Географиясе == Декабрислар һәм Воровски урамнары белән киселештән башланып, Гагарин, Восстание, Коллектив, Волгоград урамнары, Хөсәен Ямашев проспекты, Гадел хөкем һәм Кара диңгез урамнары белән кисешә һәм Декабрислар, Вахитов һәм Чистай урамнары белән киселештә тәмамалана. == Тарих == Хәзерге исемен 1962 елның 14 мартыннан йөртә. == Урам белән бәйле шәхесләр == {{Wikidata list|sparql=SELECT DISTINCT ?item WHERE { ?item wdt:P551 wd:Q4381106. } |columns=label |sort=label |autolist=fallback |row_template=subst:Wikidata list/Тамгалы исемлек |skip_table=1 |col_count=3 }} * [[Александр Лаврентьев]] * [[Алексей Захаров (1953)|Алексей Захаров]] * [[Виталий Логинов]] * [[Леонид Волошин]] * [[Мәхмүт Зарипов]] * [[Натан Солодухо]] * [[Равил Сабиров (1965)|Равил Сабиров]] * [[Салих Хәмидуллин]] * [[Тимерхан Борһанов]] * [[Фәрит Хәбибуллин]] {{Wikidata list end}} == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан магистральләре}} [[Төркем:Казанның Яңа Савин районы урамнары]] [[Төркем:Казанның Мәскәү районы урамнары]] 9qn5p5bembmbpc6q8b2gh8613r85pfx Короленко урамы (Казан) 0 192436 3528195 2861342 2022-08-08T19:24:31Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан магистральләре}} wikitext text/x-wiki {{Урам|Казан |шәһәр = [[Казан]] |төбәк = [[Татарстан]] |ил = [[Русия]] |исем }} '''Короленко урамы''' ({{lang-ru|улица Короленко}}) — Казанның Яңа Савин һәм Мәскәү районнарында урнашкан урам. Язучы Владимир Короленко (1853-1921) исемен йөртә. == Географиясе == Кара диңгез урамы белән киселештән башланып, Хөсәен Ямашев проспекты, Волгоград, Чуйков, Восстание, Голубятников, Гагарин урамнары белән кисешә һәм Воровски урамы белән киселештә тәмамалана. == Тарих == {{Section-stub}} == Урам белән бәйле шәхесләр == {{Wikidata list|sparql=SELECT DISTINCT ?item WHERE { ?item wdt:P551 wd:Q4472578. } |columns=label |sort=label |autolist=fallback |row_template=subst:Wikidata list/Тамгалы исемлек |skip_table=1 |col_count=3 }} * [[Владимир Бойко]] * [[Владимир Гусев (1939)|Владимир Гусев]] * [[Владимир Игнатюк|Владимир Игнатүк]] * [[Габделхәй Сабитов]] * [[Радик Бәширев (1931)|Радик Бәширев]] * [[Юрий Пахомов]] {{Wikidata list end}} == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан магистральләре}} [[Төркем:Казанның Яңа Савин районы урамнары]] [[Төркем:Казанның Мәскәү районы урамнары]] 6x6ji14kan52dcr6mwgopmpufmxj9al Хөсәен Ямашев проспекты (Казан) 0 192445 3528205 2617101 2022-08-08T19:28:30Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан магистральләре}} wikitext text/x-wiki {{Урам|Казан |шәһәр = [[Казан]] |төбәк = [[Татарстан]] |ил = [[Русия]] |исем }} <small>{{мәгънәләр|Ямашев урамы}}</small> '''Хөсәен Ямашев проспекты''' ({{lang-ru|проспект Хусаина Ямашева}}) — Казанның Яңа Савин һәм Мәскәү районннарында урнашкан урам. Инкыйлабчы Хөсәен Ямашев (1882-1912) исемен йөртә. == Географиясе == Декабрислар урамы белән киселештән башланып, Ибраһимов проспекты, Короленко, Бодаренко, Әпсәләмов, Меридиан, Мусин урамнары, Фатыйх Әмирхан проспекты, Адоратски, Лаврентьев, Гаврилов, Чистай, Троица урманы урамнары белән кисешә һәм Себер тракты белән киселештә бетә, юл Арбузов урамы булып дәвам итә. == Тарих == Хәзерге исемен 1972 елның 11 гыйнварыннан йөртә. == Шәхесләр == * [[Әлфия Авзалова|Әлфия Афзалова]], җырчы. * [[Рәшит Заһидуллин]], Татар дәүләт комедия һәм драма театрының сәнгать җитәкчесе-баш режиссеры. * [[Фәридә Корбангалиева]], журналист. * [[Зөлфәт]], шагыйрь. * [[Зөлфәт Хәким]], җырчы. * [[Мөхәммәт Мирза]], шагыйрь. * [[Шамил Фәрхетдинов]], әртис. * [[Айрат Сибагатуллин]], [[Татарстан Республикасы Мәдәният министрлыгы|ТР мәдәният министры]]. * [[Җәүдәт Сөләйманов|Җәүдәт Сөләймманов]], галим. * [[Гөлсем Жданова]], педагог. * [[Каюм Җәббаров]], [[Дан ордены]]ның тулы кавалеры. * [[Ләис Зөлкарнәев]], шагыйрь. * [[Борис Иванов (1949)|Борис Иванов]], химик. * [[Анатолий Калмыков]], зоотехник. * [[Бари Гарифуллин]], [[Вера Солнцева]], [[Петр Рожков]] — хезмәт каһарманнары. * [[Марат Сафиуллин]] * [[Андрей Харлов]] * [[Роман Шәйхетдинов]] * [[Диана Машкова]] * [[Елена Мигунова]] * [[Дамир Гобәйдуллин]] * [[Денис Архипов]] * [[Евгений Константинов (1982)|Евгений Константинов]] * [[Илсур Һадиуллин]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан магистральләре}} [[Төркем:Казанның Яңа Савин районы урамнары]] [[Төркем:Казанның Мәскәү районы урамнары]] [[Төркем:Хөсәен Ямашев хөрмәтенә аталган объектлар]] p07i68slzelrl0g99nvw7exmw25gvr6 Гадел Кутуй урамы (Казан) 0 192482 3528186 3061061 2022-08-08T19:21:27Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан магистральләре}} wikitext text/x-wiki {{Урам|Казан |шәһәр = [[Казан]] |төбәк = [[Татарстан]] |ил = [[Русия]] |исем }} '''Гадел Кутуй урамы''' ({{lang-ru|улица Аделя Кутуя}}) — Казанның Вахит һәм Совет районнарында урнашкан урам. Язучы Гадел Кутуй исемен (1903-1945) йөртә. == Географиясе == Урамның беренче тармагы [[Горький тимер юлы|Горьки тимер юлының]] [[Әмәт тавы станциясе|Әмәт]]-[[Новаторлар платформасы|Новаторлар]] учаскасы өстендә башлана, икенче тармак исә Кызыл Позиция урамы белән киселештән башлана. Гвардия урамы белән киселештән башлап урам бер юл булып дәвам итә, шуннан соң Шуртыгин, Седов, Габдулла Кариев урамнары белән кисешә, Толпар урамы белән киселештән яңадан ике юлга тармаклана; беренче тармак «Җиңү» торак комплексына барып җитмичә тәмамлана. Икенче тармак Бохара һәм Даурия урамнары белән кисешкәннән соң Родин урамы белән киселештә тәмамлана. == Тарих == Хәзерге исемен 1964 елның 8 гыйнварыннан йөртә. Элеккеге исеме − ''[[Вознесенское (Казан)|Вознесенски]] тракты''. Борынгы тракт [[Арча кыры]]нда [[Себер тракты]]ннан тармакланып, тимер юл артындагы [[Клыковка]] бистәсеннән уза. Ул Казан тирәсендәге [[Вознесенское (Казан)|Вознесение]], Салмыч, [[Богородски (Питрәч районы)|Богородское]], [[Гильдеево]] авылларына таба бара. [[Файл:Гадел Кутуй урамы, 147.jpg|200px|thumb|left|Гадел Кутуй ур., 147 йорт]] == Урам белән бәйле шәхесләр == {{Wikidata list|sparql=SELECT DISTINCT ?item WHERE { ?item wdt:P551 wd:Q50214450. } |columns=label |sort=label |autolist=fallback |row_template=subst:Wikidata list/Тамгалы исемлек |skip_table=1 |col_count=3 }} * [[Габдулла Сәлахетдинев]] * [[Газыйм Идрисов]] * [[Игорь Бикәев]] * [[Илнур Сираҗиев]] * [[Людмила Казанцева|Лүдмила Казанцева]] * [[Ләйсән Юнысова]] * [[Ринат Зөлкарнәев]] * [[Рәфкать Ибраһимов]] * [[Сәләм Алишев]] * [[Флёра Сафиуллина|Флүрә Сәфиуллина]] * [[Шәмси Закиров]] * [[Энгель Нигъмәтуллин]] * [[Юрий Зеленов|Юри Зеленов]] {{Wikidata list end}} == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан магистральләре}} [[Төркем:Казанның Вахит районы урамнары]] tbplqrd6aaekdtou7eckfvre2oh8os6 Вишневский урамы (Казан) 0 192499 3528189 2875799 2022-08-08T19:22:29Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан магистральләре}} wikitext text/x-wiki {{Урам|Казан |шәһәр = [[Казан]] |төбәк = [[Татарстан]] |ил = [[Русия]] |исем }} <small>{{мәгънәләр|Вишневский}}</small><small>{{мәгънәләр|Вишневский урамы}}</small> '''Вишневский урамы''' ({{lang-ru|улица Вишневского}}) — Казанның Вахит районында урнашкан урам. == Географиясе == Николай Ершов урамы белән киселештә башланып, Академия, Лейтенант Шмидт, Достоевский, Лесгафт, Әмирхан Еники урамнары белән кисешә, Тихмирнов урамы һәм Универсиада проспекты белән киселештә бетә, юл Нурсолтан Назарбаев урамы булып дәвам итә. == Тарих == Хәзерге исемен 1948 елның 8 декабреннән йөртә. == Шәхесләр == * [[Ренат Еникиев]], композитор. * [[Илдус Закиров]], галим. * [[Рәдиф Гаташ]], шагыйрь. * [[Альберт Гыйльметдинов]], ТР мәгариф министры. * [[Алтер Литвин]], тарихчы. * [[Талия Хәбриева]], хокукчы. * [[Радик Шәймиев]], бизнесмен. * [[Мария Замова]], дәүләт эшлеклесе. * [[Кәримулла Ибәтуллин]], [[Социалистик Хезмәт Каһарманы|Социалистик хезмәт Каһарманы]]. * [[Василий Иванов (1950)|Василий Иванов]], педагог. * [[Лидия Аверьянова]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан магистральләре}} {{Казанның тарихи урамнары}} [[Төркем:Казанның Вахит районы урамнары]] sib63ms5tgdvdqo4hh4blnnn9rrffli 3528190 3528189 2022-08-08T19:22:41Z Frhdkazan 3171 /* Сылтамалар */ wikitext text/x-wiki {{Урам|Казан |шәһәр = [[Казан]] |төбәк = [[Татарстан]] |ил = [[Русия]] |исем }} <small>{{мәгънәләр|Вишневский}}</small><small>{{мәгънәләр|Вишневский урамы}}</small> '''Вишневский урамы''' ({{lang-ru|улица Вишневского}}) — Казанның Вахит районында урнашкан урам. == Географиясе == Николай Ершов урамы белән киселештә башланып, Академия, Лейтенант Шмидт, Достоевский, Лесгафт, Әмирхан Еники урамнары белән кисешә, Тихмирнов урамы һәм Универсиада проспекты белән киселештә бетә, юл Нурсолтан Назарбаев урамы булып дәвам итә. == Тарих == Хәзерге исемен 1948 елның 8 декабреннән йөртә. == Шәхесләр == * [[Ренат Еникиев]], композитор. * [[Илдус Закиров]], галим. * [[Рәдиф Гаташ]], шагыйрь. * [[Альберт Гыйльметдинов]], ТР мәгариф министры. * [[Алтер Литвин]], тарихчы. * [[Талия Хәбриева]], хокукчы. * [[Радик Шәймиев]], бизнесмен. * [[Мария Замова]], дәүләт эшлеклесе. * [[Кәримулла Ибәтуллин]], [[Социалистик Хезмәт Каһарманы|Социалистик хезмәт Каһарманы]]. * [[Василий Иванов (1950)|Василий Иванов]], педагог. * [[Лидия Аверьянова]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан магистральләре}}{{Казанның тарихи урамнары}} [[Төркем:Казанның Вахит районы урамнары]] f8zegy9o4p22ss3du6ue5mnl35d3gey Николай Ершов урамы (Казан) 0 192709 3528207 2885888 2022-08-08T19:30:02Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан магистральләре}} wikitext text/x-wiki {{Урам|Казан ''|шәһәр = [[Казан]] |төбәк = [[Татарстан]] |ил = [[Русия]] |исем }} '''Николай Ершов урамы''' ({{lang-ru|улица Николая Ершова}}) — Казанның Вахит һәм Совет районнарында урнашкан урам. 1917 елның октябрь-ноябрендә Казанда Октябрь кораллы баш күтәрелеше җитәкчеләренең берсе Николай Ершов (1892-1928) исемен йөртә. == Географиясе == Чехов урамы белән киселештән башланып, Совет мәйданында тәмамлана. == Тарих == Хәзерге исемен 1928 елның 15 мартыннан йөртә. Элеккеге исеме − ''Арча кыры''. == Объектлар == * ''3нче йорт'' (''2008 елда сүтелгән'') — ''1885-1930 елларда'' [[Казан сукырлар училищесы]], ''1936-2008 елларда'' 2нче шәһәр йогышлы авырулар хастаханәсе. == Шәхесләр == * [[Абдулла Дубин]], төбәкне өйрәнүче. * [[Нурлан Канетов]], балет артисты. * [[Әнвәр Бәширов]], сынчы. * [[Рамил Исламов]], әдәбият белгече. * [[Виктор Куделькин]], сынлы сәнгать остасы. * [[Наил Гыйләҗев]], хезмәт каһарманы. * [[Айрат Фәррахов]] == Галерея == <gallery perrow=5 widths=160 heights=140 caption="Николай Ершов урамы (''1928 елга кадәр'' Арча кыры урамы)"> File:Казан сукырлар училищесы.png|[[Казан сукырлар училищесы]] </gallery> == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан магистральләре}}{{Казанның тарихи урамнары}} [[Төркем:Казанның Вахит районы урамнары]] [[Төркем:Казанның Совет районы урамнары]] nnzgtuq3v0bcq5816spw6xbubdw6z5v Әфганстанда Һинд дине 0 199144 3528107 3523332 2022-08-08T13:53:04Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki [[File:Ekamukhalinga (Shiva linga with one face), Jammu and Kashmir or Afghanistan, Shahi Period, 9th century - Royal Ontario Museum - DSC09652.JPG|thumbnail|right|Эка[[мухалинга]] (Бер йөзле Шива линга), Әфганстан]] [[File:Kabul Museum statue 2.jpg|thumbnail|right|Кабул Музее сыны]] '''Әфганстанда Һинд дине''' тарафдарлары булып [[әфганнар]]ның кечкенә азчылыгы тора, алар 1000 шәхес дип исәпләнә һәм [[Кабул]]да һәм илнең башка зур шәһәрләрендә яши.<ref name="rfi">[http://www.rfi.fr/actuen/articles/119/article_5843.asp Sikhs struggle for recognition in the Islamic republic], by Tony Cross. November 14, 2009.</ref><ref>{{cite web|url=http://news.in.msn.com/international/article.aspx?cp-documentid=250427553|title=Latest world news, breaking world news - MSN India|publisher=|accessdate=31 March 2017|archivedate=2014-07-14|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140714155024/http://news.in.msn.com/international/article.aspx?cp-documentid=250427553}}</ref><ref>Legal traditions of the world: sustainable diversity in law, H. Patrick Glenn Edition 3, Oxford University Press, 2007</ref><ref>{{cite web|title=Dark days continue for Sikhs and Hindus in Afghanistan|url=http://www.hindustantimes.com/chandigarh/dark-days-continue-for-sikhs-and-hindus-in-afghanistan/article1-1255023.aspx|publisher=Hindustan Times|accessdate=12 May 2015|archivedate=2018-12-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181224215729/https://www.hindustantimes.com/chandigarh/dark-days-continue-for-sikhs-and-hindus-in-afghanistan/story-6SSLOpBTjGbZVCuWaByyIO.html}}</ref> [[Әфганстанны мөселманнар яулап алуы]]на кадәр әфганнар күп динле булганнар. Күпчелек [[Һинд дине]] һәм [[Будда дине]] тарафдарлары булган.<ref>Al-Hind, the Making of the Indo-Islamic World: Early medieval India and the expansion of Islam, 7th-11th centuries, Volume 1 of Al-Hind, the Making of the Indo-Islamic World, André Wink, {{ISBN|90-04-09509-8}}, Publisher BRILL, 1990.</ref> ==Тарих== [[File:Coin of KanishkaII.jpg|thumbnail|right|Кушан патшасы Канишка II-нең Шива Ходае белән алтын динары (безнең эраның 200–220 еллар)]] [[Һинд дине]] Әфганстанда кайчан башланганы турында ышанычлы мәгълүмат юк, әмма тарихчылар фараз иткәнчә [[Һинду Куш]]тан көньякка таба урнашкан территория борынгы заманнарда [[Һинду Үзәне Цивилизациясе]] белән мәдәни бәйләнгән булган дип фараз итәләр. Шул ук вакытта күпчелек тарихчылар Әфганстанда безнең эрага кадәр 330-ынчы елда [[Бөек Александр]] һәм аның [[Борынгы Македон]] әрмесе килгәнче [[Ахеменид]]лар җитәкләгән борынгы [[Арий]] кабиләләре яшәгән дип әйтә. Өч ел узгач Александр киткәч, ул [[Селевкид империясе]]нең өлеше булып киткән. Безнең эрага кадәр 305 елда Селевкид Империясе [[Селевкид-Маурья Сугышы]] нәтиҗәсендә [[Һинду]] Куштан көньяктагы территорияне Һинд [[Маурья Империясе]]нә югалткан. <blockquote> ''Александр боларны [[Арий]]лардан алган һәм үз торак пунктларын нигезләгән, ләкин [[Селевк I Никaтьıp]] аларны [[Чандрагупта Маурья]]га өйләнү һәм алмашка 500 фил алу шартларында кире алган.''</blockquote><ref name=Dupree-name>{{cite web|url=http://www.aisk.org/aisk/NHDAHGTK05.php |title=An Historical Guide to Kabul – The Name |author=Nancy Hatch Dupree / Aḥmad ʻAlī Kuhzād |publisher=American International School of Kabul |year=1972 |accessdate=September 18, 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100830031416/http://www.aisk.org/aisk/NHDAHGTK05.php |archivedate=30 August 2010 |deadurl=yes |df= }}</ref>[[Страбо]] (безнең эрага кадәр 64 ел – безнең эраның 24 ел) Безнең эраның 5-енче һәм 7-енче гасырларда Кытай сәяхәтчеләре [[Фасәнь]], [[Сон Юн]] һәм [[сүанзанг]] Әфганстанны тикшергәннәр һәм Әфганстан турында ышанычлы мәгълүмат сакланган күп [[көндәлек]]ләрне язып калдырганнар. Алар раслаганча төньякта [[Амудәрья|Әмудәрья]] (Окс елгасы) һәм [[Һинд елгасы]] арасында төрле өлешләрдә Буддизм таралган булган.<ref name="Habibi">{{Cite web |url=http://www.alamahabibi.com/English%20Articles/E-Chinese_Travelers.htm |title=Chinese Travelers in Afghanistan |work=[[Abdul Hai Habibi]] |publisher=alamahabibi.com |year=1969 |accessdate=August 9, 2012}}</ref> Шулай да, алар Һинд дине турында күп язмаганнар, гәрчә Сон Юн хәбәренчә Эфталит хөкемдарлары Буддизмны танымаганнар, ә "Ходайларны эзәрлекләп, ит өчен хайваннарны аулаганнар.<ref name="Habibi"/> Кытай монахлары Буддизм тарафдарлары булган, алар башка диннәр турында язарга кызыксынмаган булырга мөмкин. Шуңа өстәп Әфганстан төбәгендә сәяхәт итү хәрби башлыкларга һәм бандитларга күрә куркыныч булган.<ref name="Habibi"/> ===Кабул Шаһи һәм Зунбил династиясе=== [[File:Kabul ganesh khingle.jpg|thumb|150px|Хәзер Дарга Пир Раттан Натхта, [[Кабул]]да булган [[Гардез]], [[Әфганстан]]та табылган 5-енче гасыр мәрмәр [[Ганеша]]. Язмада әйтелгәнчә бу "бу бөек һәм матур Махавиньяка сурәте [[Шаһи]] Хингала Патшасы тарафыннан изгеләштерелгән булган.<ref>For photograph of statue and details of inscription, see: Dhavalikar, M. K., "{{IAST|Gaņeśa}}: Myth and Reality", in: {{Harvnb|Brown|1991|pp=50,63}}.</ref>]] Әфганстанны мөселманнар яулап алганчы, территориядә (төньякта) [[Зәрдөштлек]], (көньякта һәм көнчыгышта) [[Мәҗүсилек]], (көньяк-көнчыгышта) [[Буддизм]], (Кабул/Логарда) [[Һинд дине]] һәм башкалар булган. Анда төрле халыклар яшәгән, шулар арасында [[фарсы]]лар, хәләҗләр, [[төрек]]ләр һәм әфганнар. [[Һиндукуш|Һинду Куштан]] көньякта көньяк [[эфталит]]ларның токымы [[Зунбил]]лар хөкем сөргән. Көнчыгыш [[Кабул Шаһи]]лар тарафыннан контрольдә булган. Зунбиллар һәм Кабул Шаһилар [[Һиндстан субконтиненты]]ның башка урыннары белән мәдәни бәйләнгән булган. Зунбил патшалары "Зун" дип аталган [[Кояш Ходае]]на табынганнар һәм исемнәрен шуннан алганнар. Кайбер галимнәр фаразынча [[Көньяк Азия]]дә сыннарга табынганнарның һәрберсе Һинд дине тарафдары булган дип әйтә. Мәсәлән, Андре Винк язганча "Зун культы [[Һинд дине]] культы, ә Буддизм һәм Зәрдөштлек булмаган."<ref name="Wink">André Wink, "Al-Hind: The Making of the Indo-Islamic World", Brill 1990. p 118</ref> Потларга барлык табыну да Һинд диненең өлеше булмаган. Потларга табыну бөтен дөньяда булган, [[Мәккә]], [[Согуд Гарәбстаны]]н да кертеп.<ref name="Wink"/> Безнең эраның 653-4 елларда [[Габдеррәхмән бин Самара]] 6000 Гарәп мөселманнары белән Зунбил территориясенә үтеп кергән һәм [[Заминдавар]]да "Зун" гыйбадәтханәсенә юл салган, ул Әфганстанның хәзерге [[Гельменд пpавинcәсе|Һилмәнд пpавинcәсе]]нең [[Муса Кала]]дан өч милә көньяккарак урнашкан дип фараз ителә. Кабул Шаһилар Зунбил территориясеннән төньякта, [[Кабулистан]] һәм [[Гандахара]]ны керткән территориядә хөкем сөргән. Гарәпләр Ислам юлламасы белән Кабулга барып җиткән, ләкин озак хөкем сөрә алмаган. Кабул Шаһилар гарәп бәреп үтүләреннән саклану өчен шәһәр тирәли гигант дивар төзегәннәр, аны хәзер дә күреп була.<ref>{{cite news|title=The Kabul Times Annual|accessdate=12 May 2015|publisher=Kabul Times Pub. Agency, Information, Culture Ministry., 1970|page=220}}</ref> [[Виллем Фогельсанг]] үзенең 2002 ел китабында язганча: "Безнең эраның сигезенче һәм тугызынчы эра дәвамында хәзерге Әфганстанның көнчыгыш өлешләре һаман мөселман булмаган хөкемдарлар кулында иде. Мөселманнарның аларга Һиндлеләргә карата мөнәсәбәт тенденциясе булган, гәрчә җирле хөкемдарларның күбесе ачык күренгәнчә Гунн яки Төрки килеп чыгышлы булган."<ref>by Willem Vogelsang, Edition: illustrated Published by Wiley-Blackwell, 2002 Page 188</ref> Безнең эраның 870-нче елында [[Зәранҗ]]тан [[Сәффарид династиясе]] Әфганстанның күпчелек өлешләрен яулап алган һәм бөтен ил буенча мөселман хөкемдарларын куйган. 10-ынчы гасырда [[Газнәви]]ләр килгәнчегә кадәр мөселманнар һәм мөселман булмаганнар янәшә яшәгән дип хәбәр ителә. <blockquote>''"Кабулда бер юл буенча кереп була торган, көче өчен мәшһүр [[крепость]] бар. Аның эчендә [[мөселманнар]] һәм анда шәһәрчек анда [[Һиндстан]]нан кәферләр яши." </blockquote>''<ref name="Elliot-3">{{cite web|url=http://persian.packhum.org/persian/pf?file=80201012&ct=100|title=A.—The Hindu Kings of Kábul (p.3)|work=Sir H. M. Elliot|publisher=[[Packard Humanities Institute]]|location=London|date=1867–1877|accessdate=September 18, 2010|archivedate=2013-07-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130726133107/http://persian.packhum.org/persian/pf?file=80201012&ct=100}}</ref> [[Эстахри]], безнең эраның 921 елы Әфганстанда беренче "Һинду" турында мәгълүмат [[Худуд әл-Галәм|Хөдүд әл-Галәм]]дә безнең эраның 982-енче елында очрый, анда "Нинһар"да ([[Нангархар]]да) Исламга күчкән патша турында әйтелә, гәрчә аның [[Мөселман]], [[Әфган]] һәм [[Һинду]] дип тасвирланган 30-дан артык хатыны булса да.<ref name="Vogelsang">{{Cite book|title=The Afghans|last1=Vogelsang|first1=Willem|authorlink=|volume=|year=2002|publisher=Wiley-Blackwell |location=|isbn=0-631-19841-5|page=18|url=https://books.google.com/books?id=9kfJ6MlMsJQC&lpg=PP1&pg=PA18#v=onepage&q&f=false |accessdate=2012-08-16}}</ref> Бу атамалар еш географик төшенчәләр буларак кулланылган. Мәсәлән, "[[Һинду]]" (яки "[[Һиндустани]]") дип [[Һиндстан]] (Һиндстан субконтиненты)ннан чыккан кешеләрне тасвирлау өчен кулланган, һәм "Әфган" "[[Әфганстан]]"нан чыккан кешеләр өчен кулланылган.<ref>{{cite book|author1=David Lorenzen|title=Who Invented Hinduism: Essays on Religion in History|publisher=Yoda Press|isbn=9788190227261|page=9}}</ref> Мартин Эванс үзенең 2002 ел китабында язганча: "Хәтта шул вакытта да, Һинду Шаһиларның Һинду династиясе [[Гандхара]]ны һәм көнчыгыш чикләрне тоткан. Унынчы гасырдан бирле Әфганстанда Фарсы теле тарала башлаган, көч үзәге [[Газни (шәһәр)|Газнига]] күчкән, анда үз кануннары буенча [[Бохара]] шәһәренең Саманид династиясеннән башланган [[Төрки]] династия үз империясен төзергә дәвам иткән. [[Мәхмуд Газнәви]] 998 һәм 1030 еллар арасында хөкем сөргән. Ул Һиндуларны Гандхарадан куган һәм Һиндстаннан 17-дән дә азрак булмаган яу ясаган. Ул Әфганстанда һәм шулай ук Пакстанда массакүләм Исламга күчүне илһамландырылган.<ref>Afghanistan: a new history By Martin Ewans Edition: 2, illustrated Published by Routledge, 2002 Page 15 {{ISBN|0-415-29826-1}}, {{ISBN|978-0-415-29826-1}}</ref> [[Солтан]] [[Мәхмуд Газнәви]] Һиндстанга (Һиндуларның илләренә) 10-ынчы гасырда [[Инд]] елгасын кичә башлаганда, Газнәви мөселманнар хәзерге Әфганстан территориясенә Һинду колларын алып килә башлаганнар.<ref name="Al-Idrisi 1991, p 127">Al-Idrisi, p. 67, Maqbul Ahmed; Al-Hind, the Making of the Indo-Islamic World, 1991, p. 127, Andre Wink.</ref> Газнәвиләрнең хәрби бәреп үтүләре хәзер Әфганстан һәм Пакстан территорияләрендә [[Сөнни Ислам]]ның доминациясен тәэмин иткән. Төрле тарихи чыганакларда, мәсәлән, Мартин Эванс, Э.җ. Брилл һәм Фаришта Кабулга һәм Әфганстанның башка өлешләренә Исламның үтеп керүен Мәхмудкә язганнар: Газнәвиләр Империясе соңрак [[Гурид Династия]]се тарафыннан киңәйтелгән булган. [[Халҗи династия]]се вакытында Һиндстан һәм Әфганстан арасында кешеләр ирекле йөргән. Бу [[Могол империясе]] һәм аннан соңгы [[Сури империясе]] һәм [[Дуррани империясе]]нә кадәр шулай дәвам иткән. ===Хәзерге чор=== Әфганстанда хәзерге вакытта Һинд дине тарафдарлары булып төп этник төркемнәр булып [[Пәнҗаби]]лар һәм [[Синдх]]лар тора, алар [[Сикх]]лар белән бергә Әфганстанга 19-ынчы гасырда килгән дип ышаныла.<ref name=BBC/> [[əfƣənstan suƣışı (1979-1989)|Әфганстанда Сәвит Сугышына]] кадәр илдә берничә мең Һинду яшәгән, ләкин хәзерге вакытта аларның саны 1000 генә.<ref name="rfi"/> Башкаларның күпчелеге Һиндстанга, [[Яypyпa Берлеге]]нә яки башка урынга күчеп киткән. Әфган Һиндулары һәм Әфган Сикхлары еш гыйбадәт кылу урыннарын уртаклаша.<ref name=BBC> {{Cite web |last = Majumder |first = Sanjoy |title = Sikhs struggle in Afghanistan |publisher = [[BBC]] |date = 2003-09-25 |url = http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/south_asia/3138282.stm |accessdate = 2009-12-17}} </ref> Алар кайчандыр Әфган икътисадында доминацияләгән. Сикхлар белән бергә алар [[Хиндки]] исеме астында мәгълүм.<ref name="Encyclopædia Britannica">{{cite web|url = http://encyclopedia.jrank.org/PAS_PER/HINDKI.html|title = Hindki|publisher = Encyclopædia Britannica Eleventh Edition|accessdate = 2007-09-15|archivedate = 2010-08-11|archiveurl = https://web.archive.org/web/20100811004700/http://encyclopedia.jrank.org/PAS_PER/HINDKI.html}}</ref> Һинду җәмәгате арасында лингвистик демография төрле һәм гадәттә төбәк килеп чыгышына карый: [[Пәнҗаби]]лар [[Пәнҗаб]] телендә сөйләшә, Синдхлар [[Синдх теле]]ндә, ә Кабуллылар һәм Кандхарилар [[Пашто|П]]<nowiki/>ушту телендә дә, [[Хиндко|Һиндко]] теленең төньяк һәм көньяк диалектларында да сөйләшәләр. Әфганстанның җирле Һинду җәмәгате күбесенчә Кабулда урнашкан. 2002 елда [[лойя җирга]]да Һиндулар өчен ике урыны булган.<ref>[http://newsvote.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/2032169.stm Afghanistan's loya jirga] BBC 0- June 7, 2002</ref> һәм элеккеге [[Әфганстан Президенты]] [[Хәмид Карзай]]ның икътисади киңәшчесе Әфган Һиндуы булган. [[Талибан]]ның 1996-ынчы елдан 2001 елга кадәр хөкем сөрүе вакытында Һиндулар үзләрен мөселман булмаганнарын таныту өчен һәм мәчеткә намаз вакытында бармаулары өчен җәза бирелмәс өчен сары бэҗлар кияргә тиеш булган. Һинду хатыннары аларга карата җенси җинаятьләр булмас өчен "бурка"лар кияргә тиеш булган. Бу Талибанның "мөселман булмаган" җәмәгатьләрне "мөселманнар"дан аеру планының өлеше булган.<ref>[http://archives.cnn.com/2001/fyi/news/05/22/taleban.hindus/index.html Taliban to mark Afghan Hindus] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070221021043/http://archives.cnn.com/2001/fyi/news/05/22/taleban.hindus/index.html |date=2007-02-21 }},''CNN''</ref> Бу декрет Һиндстан һәм Әᴍᴎpикə Кушма Штатлары хөкүмәтләре тарафыннан дини ирекне бозу буларак тәнкыйтьләнгән. Һиндстанда, [[Бхопал]]да Талибан режимына каршы киң протестлар узган. Әᴍᴎpикə Кушма Штатлары-та [[Анти Яла Ягу Лигасы]]ның сәркатибе, [[Абраһам Фоксман]] бу декретны [[Өченче рейх|Нацист Германиясендә]] [[яһүд]]ләр ярлыклар киюенә тиңләгән.<ref>[http://english.people.com.cn/english/200105/23/eng20010523_70812.html Taliban: Hindus Must Wear Identity Labels],''People's Daily''</ref> Әᴍᴎpикə Кушма Штатлары-та берничә күренекле канун белгече Әфганстанда Һинду азчылыгы белән солидарлыгын күрсәтү өчен "Мин Һинду" дигән сары бэҗлар кигәннәр.<ref>{{cite web|url=http://wwrn.org/articles/10021/|title=U.S. House condemns Taliban over Hindu badges - WWRN - World-wide Religious News|publisher=|accessdate=31 March 2017}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.cnsnews.com/node/10432|title=ForAmerica President Brent Bozell and FNC's Megyn Kelly Discuss Eric Cantor's Primary Loss|date=12 June 2014|publisher=|accessdate=31 March 2017|archivedate=2016-11-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161105160836/http://www.cnsnews.com/node/10432}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.rediff.com/us/2001/jun/14us1.htm|title=rediff.com US edition: US lawmakers say 'We are Hindus'|publisher=|accessdate=31 March 2017}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.afghanistannewscenter.com/news/2001/june/jun8d2001.html|title=Afghanistan News Center|publisher=|accessdate=31 March 2017|archivedate=2012-04-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120402015503/http://www.afghanistannewscenter.com/news/2001/june/jun8d2001.html}}</ref> Һиндстан аналитигы Рахул Банерҗи әйткәнчә бу Әфганстанда Һиндуларның дәүләт тарафыннан эзәрлекләвенең беренче очрагы. Һиндуларга каршы көч куллануы аларның санының кимүенә китергән.<ref name="cns">[http://www.cnsnews.com/ViewPrint.asp?Page=%5CForeignBureaus%5Carchive%5C200106%5CFor20010615b.html US Lawmakers Condemn Taliban Treatment Of Hindus] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080525201233/http://www.cnsnews.com/ViewPrint.asp?Page=%5CForeignBureaus%5Carchive%5C200106%5CFor20010615b.html |date=2008-05-25 }},''CNSnews.com''</ref> 1990-ынчы еллардан бирле күп Әфган Һиндулары илдән сыену эзләп [[Һиндстан]], [[Германия]] һәм Әᴍᴎpикə Кушма Штатлары кебек илләргә күчкән.<ref>[http://www.pluralism.org/resources/slideshow/hindgerm/index.php Immigrant Hinduism in Germany: Tamils from Sri Lanka and Their Temples] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121015194706/http://www.pluralism.org/resources/slideshow/hindgerm/index.php |date=2012-10-15 }},''pluralism.org''</ref> 2013 елның июленда, сайлау буенча Әфган парламентында азчылык төркемнәре өчен урыннар резервлаудан баш тарткан. Ул вакыттагы президент [[Хәмид Карзай]]ның карарында кабилә кешеләре һәм "хатыннар" өчен урыннар резервланган, ә дини азчылыклар өчен Матәмдә игълан ителгән диннәрнең тигезелеге маддәсе буенча урыннар резервланмаган.<ref>{{cite web|title=We condemn the discrimination against Sikhs and Hindus of Afghanistan|url=http://kabulpress.org/my/spip.php?article166718|publisher=Kabul Press|accessdate=12 May 2015}}</ref> ==Борынгы Һинд дине гыйбадәтханәләре== {| class="wikitable" |- ! Урын ! Тасвирлама ! Башка мәгълүмат |- | Сакаванд Гыйбадәтханәсе <ref name="Qarabāgh-e Ghaznī Page 102">Buddhist caves of Jāghūrī and Qarabāgh-e Ghaznī, Afghanistan By Giovanni Verardi, Elio Paparatti Page 102</ref> | [[Логар пpавинcәсе]] <ref name="Qarabāgh-e Ghaznī Page 102"/> | |- | Полуша <ref name="ReferenceA">A History of civisalition of Ancient India Vol 11, by Romesh Chander Dutt, p. 135</ref> | Бхима Дэви (Дурга) һәм Махешвера гыйбадәтханәсе <ref name="ReferenceA"/> | [[сүанзанг]] зиярәт кылган<ref name="ReferenceA"/> |} ==Шулай ук карагыз== * [[Илләр буенча Һинд дине]] * [[Әфганстанда дин]] * [[Әфганстанда Сикхизм]] * [[Әфганстанда Буддизм]] * [[Әфганстанның Исламга кадәр Һинд дине һәм Буддизм мирасы]] * [[Хатри]] * [[Әфганстанда Пәнҗабилар]] * [[Хиндкован]] * [[Карте Парван]] * [[Гиндукуш дине]] * [[Гардез Ганешасы]] ==Тышкы сылтамалар== * [http://www.afghanhindu.info/ www.afghanhindu.info] * [http://www.afghanhindu.com/ The Afghan Hindu Association of America] * [https://web.archive.org/web/20070111080626/http://www.hinduismtoday.com/archives/1994/4/1994-4-02.shtml Hindus abandon Afghanistan], [[Hinduism Today]], 2 April 1994 * [https://web.archive.org/web/20060104005302/http://www.indianexpress.com/ie/daily/20010105/iin05014.html ''Inscription throws new light to Hindu rule in Afghanistan''], [[Indian Express]] 5 January 2010 == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} [[Төркем:Һинд дине]] [[Төркем:Илләр һәм төбәкләр буенча Һинд дине]] [[Төркем:Әфганстанда дин]] 5yo95aengef7k6k97lxln1i6qk98435 Җоко Видодо 0 201655 3528170 2867425 2022-08-08T17:11:28Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ {{Зур егермелек илләре башлыклары}} wikitext text/x-wiki {{Дәүләт эшлеклесе | исем = Җоко Видодо | тулы исем = <small>{{lang-id|Joko Widodo}}</small> | рәсем = Joko Widodo 2014 official portrait.jpg | рәсем зурлыгы = 180px | подпись = | титул = {{байрак|Индонезия}} 7нче [[Индонезия]] президенты | флаг = Presidential Standard of Indonesia.svg | чорбаш = [[2014 ел]]ның [[20 октябрь|20 октябре]] | чоразак = | аңа кадәр = Сусило Бамбанг Юдойоно | дәвамчысы = | туу датасы = 21.06.1961 | туу урыны = {{туу җире|Индонезия|Индонезиядә}}, [[Суракарта]] | үлем датасы = | үлем урыны = | династия = | әти = | әни = | ире = | хатыны = Ириана | балалары = Гибран Ракабуминг,<br/> Кахияң Аю,<br/>Кэсаң Пангареп | автограф = }} <small>''Җоко Видодо'' – исем. ''Видодо'' – фамилия түгел.</small> '''Җоко Видодо''' (''тугач кушылган исеме'' '''Мулйоно''', {{lang-id| Mulyono, Joko Widodo}}, ''[[1961 ел]]ның [[21 июнь|21 июне]], [[Индонезия]], Үзәк Ява, Суракарта'') — [[Индонезия]] сәясәтчесе, [[2014 ел]]ның [[20 октябрь|20 октябреннән]] {{байрак|Индонезия}} [[Индонезия]] президенты. [[2012 ел|2012]]-[[2014 ел]]ларда [[Җакарта|ил башкаласы]] губернаторы, [[2005 ел|2005]]-[[2012 ел]]ларда Суракарта [[мэр]]ы. Вазифасы буенча [[Көньяк-Көнчыгыш Азия дәүләтләре берләшмәсе]], [[Азия-Тын океан икътисади хезмәттәшлеге]] әгъзасы булып тора. {{Портал|Индонезия}} == Тәрҗемәи хәле == [[File:Gubernur DKI Jokowi.jpg|thumb|right|180px|Җоко Видодо — [[Җакарта]] губернаторы. ''[[2012 ел|2012]]—[[2014 ел|2014]]'']] [[File:С Президентом Республики Индонезии Джоко Видодо.jpg|thumb|right|180px|Җоко Видодо [[Владимир Путин|В. В. Путин]] (''{{comment|у|уңда}}'') белән. ''[[2016 ел|2016]], [[май]]'']] [[File:Jokowi Salman 2017 crop.jpg|thumb|right|180px|Җоко Видодо [[Салман ибн Габдел-Газиз әс-Согуд|король Сәлмән]] (''{{comment|у|уңда}}'') белән. ''[[2017 ел|2017]], [[март]]'']] [[1961 ел]]ның [[21 июнь|21 июнендә]] [[Индонезия]]нең [[Ява]] утравындагы Суракарта шәһәрендә балта остасы гаиләсендә туган. Балачактан урам сатучысы, йөкче, балта остасы булып эшләгән. «''Урман хуҗалыгы {{comment|инженеры|инженер}}''» белгечлеге буенча Гаҗа Мада университетын (''[[:id:Universitas Gadjah Mada|id]]'') тәмамлаган (''[[1985 ел|1985]]''). Дәүләт агач эшкәртү ширкәтендә эшләгән. Үз бизнесын ачып җибәргән, эре агач әзерләү - җиһаз ясау фирмасы хуҗасы булган. [[2005 ел]]да [[Файл:Surakarta coa.png|20px|Суракарта байрагы]] [[Суракарта]] [[мэр]]ы итеп сайланган. [[2006 ел]]да Суракарта шәһәре [[Бөтендөнья мирасы шәһәрләре оешмасы]]на (''[[:en:Organization of World Heritage Cities|en]]'') алына, [[2008 ел]]да биредә әлеге оешманың [[саммит]]ы уза. [[2012 ел]]да Индонезиянең демократик көрәш фиркасеннән [[Җакарта]] губернаторы вазифасына (''сайлауларның икенче турында'') үтә. [[2014 ел]]ның [[9 июль|9 июлендә]] булган президент сайлауларында, көндәше Прабово Субиантоны 53,15% : 46,85% тавыш җыеп (''беренче турда ук'') җиңә, инаугурациясе [[октябрь]] аенда була. == Гаиләсе == Хатыны Ириана.<br/> Балалары Гибран Ракабуминг, Кахияң Аю, Кэсаң Пангареп. == Сылтамалар == * [http://presidenri.go.id/ Индонезия президенты рәсми сайты] * [http://time.com/54865/indonesia-elections-jokowi-joko-widodo/ The 'Jokowi Effect' Could Be the Most Important Thing in Indonesia's Elections.] «[[Time]]», 09.04.2014 == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} {{Индонезия президентлары}}{{Зур егермелек илләре башлыклары}} [[Төркем:Индонезия сәясәтчеләре]] [[Төркем:Индонезия президентлары]] [[Төркем:XXI гасыр сәясәтчеләре]] ckw5iojbv82e6r6ohy6q93bronc6fol Удел бистәсе (Казан) 0 205714 3528112 3184921 2022-08-08T14:11:36Z Frhdkazan 3171 {{УК}}== Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Удел бистәсе, Удел төзелеше''' ({{lang-ru|Удельная слобода, Удельная стройка}}) — XIX гасыр азагында – XX гасыр башында барлыкка килгән бистә. [[Россия империясе]] һәм [[Россия республикасы]] чорында — [[Казан губернасы]]ның [[Казан өязе]] [[Ильинка вулысы]]на керә, [[РСФСР]] чорында — [[ТАССР]]ның [[Арча кантоны]]на карый. [[1924 ел]]ның [[2 ноябрь|2 ноябрендә]] ТАССР Халык комиссарлары шурасы карары белән [[Казан]] шәһәре составына кертелгән.<ref>https://www.business-gazeta.ru/article/61701</ref> Төп урамнары — бүгенге [[Казанның Мәскәү районы|Мәскәү районына]] керүче [[Восстание урамы (Казан)|Восстание]] һәм [[Восход урамы (Казан)|Восход урамнары]] була. == Халык == {{ХСВМ||Таблица}} {| class="standard" style="text-align: center;" width="33%" data-ve-attributes="{&quot;style&quot;:&quot;text-align: center;&quot;}" !Милләт !1920<ref>https://kitap.tatar.ru/ru/dl/nbrt_tatarica_Inv_17093_90</ref> !1928<ref>https://kitap.tatar.ru/ru/dl/nbrt_tatarica_Inv_9121_73</ref> |- class="bright" |[[татарлар]] |7,1% |5,1% |- class="bright" |[[руслар]] |93,3% |94,2% |} == Урамнар == * [[Соловки юнгалары урамы (Казан)|1 нче Удел урамы]] * [[3 нче Союз урамы (Казан)|2 нче Удел (Лермонтов) урамы]] * [[Әнвәр Кәримов урамы (Казан)|3 нче Удел урамы]] * [[Профессор Мөхәммәтъяров урамы (Казан)|4 нче Удел урамы]] * [[Восход урамы (Казан)|5 нче Удел урамы]] * [[Шамил Усманов урамы (Казан)|6 нче Удел урамы]] * [[Василченко урамы (Казан)|7 нче Удел урамы]] * [[Восстание урамы (Казан)|8 нче Удел урамы]] * [[Хәсән Туфан урамы (Казан)|9 нче Удел урамы]] * [[Исаев урамы (Казан)|10 нче Удел урамы]] * [[10 нчы Союз урамы (Казан)|11 нче Удел урамы]] * [[Блюхер урамы (Казан)|Гоголь урамы]], һ.б. == Моны да карагыз == == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Удел бистәсе урамнары}} {{Казан}} [[Төркем:Казан бистәләре]] 5iybrchovpyx4ru65jfry6ss1b9wwc7 Геометрия 0 206769 3528249 3096303 2022-08-09T11:02:31Z A.Khamidullin 6685 /* Шулай ук карагыз */ wikitext text/x-wiki {{ҮК}} '''Гыйльме һәндәсә'''<ref>'''Һәндәсә''' ''ис.'' 1) Геометрия. 2) Инженерлык эше. ''сущ.'' 1) Геометрия. 2) Инженерное дело. http://garap-farsy.narod.ru/h.htm</ref> яки '''Геоме́трия''' (tat. lat. ''[http://https.tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/%D0%93%D0%B5%D0%BE%D0%BC%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%B8%D1%8F '''Ğilme həndəsə''']'', [[Гарәп теле|гарәп]]. ''علم الهندسة'', [[Борынгы юнан теле|бор. юнан]]. ''γῆ'' — җир һәм ''μετρέω'' үлчим) — [[Математика|риязият]] (математика) фәненең бер бүлеге, формаларны һәм гомумиләштерүләрне өйрәнә. Һәндәсә [[Математика|риязиятның]] башка бүлекләре белән тыгыз бәйләнгән, шуңа күрә аның чикләре тевәл билдәләнмәгән.[[Файл:Woman_teaching_geometry.jpg|ссылка=https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Woman_teaching_geometry.jpg|мини|221x221пкс|Балаларны{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} һәндәсәгә өйрәтүче хатын. [[XIV гасыр]] иллюстрациясы.]]<nowiki/> Һәндәсә — иң элекке фәнләрнең бересе, килеп чыгышы бик бороннан килә, безнең заманга тиклем үк барып җитә. Геометрия сүзе [[юнан теле]]нән тәрҗемә иткәндә «җир үлчәү» дигәнде аңлата. Мондый исемнең килеп чыгышы шулай аңлатыла: беренче геометрия үсеше төрле үлчәү эшләре белән башлана, җир үлчәүләр, юллар салу һәм төзелеш вактында үлчәүсез эшләве бик кыен, ә бу фән белән бу мәсьәләләр тиз чишелгән.Һәндәсәгә кагылышлы белемнәр бик борынгы заманнан ук ([[Мисыр]], [[Бабил]]) Җир мәйданын, җисемнәрнең күләмен үлчәү, төзү, сугару һ.б. эшләр, астрономик күзәтүләр ихтыяҗы сөземтәсендә тупланып килгән. Борынгы [[Юнаннар|юнан]] галиме [[Евклид|Эуклид]][[Евклид|ның]] «Башлангычлар» ([[Юнан теле|юнан]]. ''Στοιχεῖα'', [[Латин теле|лат]]. ''Elementa'') исемле хезмәтендә беренче мәртәбә аксиомалар — һәндәсәнең төп кануннары тәгъбирләнгән, алар ярдәмендә иң гади фигураларның төрле үзлекләре исбатлап чыгарылган. [[Архимед]] (мәйдан һәм күләмнәрне тулыландырып исәпләү ысулы), Аполлоний (коник кисемнәр турасындагы тәгълимәт), [[Клавдий Птолемей|Птолемей]] (сферик һәндәсә) ачышлары да — һәндәсә өлкәһендәге мөһим казанышлар. <nowiki/>[[Файл:Conic_Sections.svg|ссылка=https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Conic_Sections.svg|уңда|мини|200x200пкс|Конус{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} киселеше: [[түгәрәк]], [[эллипс]], [[парабола]], [[гипербола]]]]<nowiki/><nowiki/><nowiki/><nowiki/> XVII гасырда [[Рене Декарт|Р. Декарт]] (1637) тарафынан төзелгән координаталар ысулы һәндәсә мәсьәләләрен сандар теленә күчерергә һәм аларны [[Алгебра|җәбери]] (алгебраик) ысуллар белән чишергә мөмкинлек бирә һәм яңа ачышларның — дифференциаль һәм интеграль исәпләүләрнең ([[Исаак Ньютон|И. Ньютон]] һәм [[Готфрид Лейбниц|Г. В. Лейбниц]]) нигезен тәшкил итә. XVIII гасырда евклидча фазалагы кәкреләрне һәм өчлекләрне өйрәнгәндә анализ ысуллары куллану барышында (бертуган [[Я. һәм И. Бернуллилар]], [[Г. Монж]], [[Леонард Эйлер|Л. Эйлер]] һ.б. хезмәтләрендә) классик дифференциаль һәндәсәгә нигез салына. IXX гасырда өчлекләр [[Теория|назариятындагы]] иң мөһим нәтиҗәләр алман [[Математик|риязый]] [[Карл Фридрих Гаусс|К. Ф. Гаусс]] исеме белән бәйле. Ул өчлекнең эчке һәндәсәте дигән, бүгелгәндә дә үзгәрмәүчән эчке үзлекләре җыелмасы төшенчәсен керетә (1827). Евклидча һәндәсәдән бөтенләй аермалы, логик каршылыксыз булган һәндәсә төзеп, [[Николай Лобачевский|Н. И. Лобачевский]] бу фәндең үсешендә принципиаль яңа азым ясый. IXX гасырда [[Николай Лобачевский|Лобачевский]] һәндәсәте барлыкка килү, шуннан соң башка һәндәсәләр төзелү математикала аксиомалар ысулын үстерүгә һәм камиллаштыруга этәргеч бирә ([[Гильберт|Д. Гильберт]] һ.б.). Алман [[Математик|риязый]] [[Клейнд|Ф. Клейнд]][[Клейнд|ың]] рәвеш үзгәртүләр төркөмнәре назарияты (теориясы) нигезендә нон-евклид һәндәсәләр классификациясын төзүве IXX гасырдагы зур казанышларның бересе булып санала. 1854 елда алман риязый [[Б. Риман]] нон-евклид һәндәсәләр кысаларына сыймаган фазалар төзи. Риман күп төрлелекләре һәм аларны гомумиләштерү буенча алып барылган тикшеренүләрдә «гомумиләштерелгән фәзалар» дип аталган төшенчә керетелә, ә аларны өйрәнү XX гасырда киң колач ала. Мәсәлән, [[Альберт Эйнштейн|А. Эйнштейн]], дүрт үлчәмле Риманча фаза-вакыт төшенчәсен кулланып (1916), чагыштырмалылыкның дөем назариятын төзи. IXX-XX гасырлар чигендә [[Математика|риязиятта]] абстракт карашларның үсеше һәндәсәне күплекләр назарияты нигезенә күчерүгә килтерә. Француз риязыйсы [[Пуанкаре|А. Пуанкареның]] күп төрлелекләрдә интеграль исәпләүләр, француз риязыйсы [[М. Фреше]] белән алман риязыйсы [[Хаусдорф|Ф. Хаусдорфның]] метрик күп төрлелекләр назариятына караган һәм Мәскәү риязый мәктәбе вәкилдәренең ([[П. С. Александров]], [[П. С. Урысон]], [[А. Н. Колмогоров]], [[Л. С. Понтрягин]]) тикшеренү нәтиҗәләре һәндәсәнең яңа бүлеге — топология фәне барлыкка килүгә ярдәм итә, ә ул математиканың башка өлкәләре үсешенә дә зур йогынты ясый. XX гасырда дифференциаль һәндәсәдә ике юнәлеш билдәләнә. Беренче юнәлеш, математик анализ ысулдарын файдаланып, бирелгән нөктә тирәсендәге инженер объектларның локаль үзлекләрен өйрәнә һәм ул тикшерелә торган объектларны сызыкчалатырга, сызыклы [[Алгебра|җәбер]] (алгебра) ысулларын кулланырга мөмкинлек бирә. Шул юнәлешнең үсүе нәтиҗәсендә [[Риччи|К. Риччи]], [[Леви-Чивита|Т. Леви-Чивита]], [[Э. Картан]] һ.б. хезмәтләрендә тензорлы анализга, бәйләнгәнлек назариятына һәм ковариант дифференциаллауларга нигез салына. Икенче юнәлеш — дифференциаль топология — 1930 елдар уртасында [[Х. Уитни]] һәм [[Штифель|Э. Штифель]], [[Л. С. Понтрягин]], [[Ш. Чжень]] һ.б. хезмәтләрендә нигезләнә. Шыма күп төрлелекләрнең топологик инвариантларын, аларны сыйфатлаучы классларның [[Термин|истилахларын]] өйрәнгәндә гайәт зур нәтиҗәләргә ирешелә ([[В. А. Рохлин]], [[Д. У. Милнор]], [[М. Ф. Атья]] һ.б.). Гомүмән алганда, һәндәсә кәкреләр һәм өчлекләрнең төзелешен Евклид һәм нон-евклид фазаларында һәр яклап, шул исәптән аларның шыма түгеллеген һәм үзенчәлекле нөктәләре булуын да исәпкә алып өйрәнә ([[Н. В. Ефимов]], [[А. Д. Александров]], [[А. В. Погорелов]], [[Н. Кейпер]] һ.б.). == Әдәбият == * ''Комацу, Мацуо.'' Многообразие геометрии. — М. : Знание, 1981. * ''Левитин, К. Е.'' Геометрическая рапсодия. — 3-е изд., перераб. и доп. — М. : ИД «Камерон», 2004. — 216 с. — ISBN 5-9594-0023-5. * ''Шаль, Мишель.'' Исторический обзор происхождения и развития геометрических методов : в 2 т. — М. : М. Катков, 1883. * Геометрия // Брокгауз һәм Ефронның энциклопедик сүзлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өчтәмә том) — СПб., 1890—1907. (рус.) * Геометрия // Зур совет энциклопедиясы : в 30 т. / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1971. — Т. 6 : Газлифт — Гоголево. — 624 с. * История математики : в 3 т. / под ред. А. П. Юшкевича. — М. : Наука, 1970. — Т. I : С древнейших времён до начала Нового времени. * История математики : в 3 т. / под ред. А. П. Юшкевича. — М. : Наука, 1970. — Т. II : Математика XVII столетия. * История математики : в 3 т. / под ред. А. П. Юшкевича. — М. : Наука, 1972. — Т. III : Математика XVIII столетия. * Математика XIX века / ред. А. Н. Колмогоров, А. П. Юшкевич. — М. : Наука, 1981. — Т. 2 : Геометрия. Теория аналитических функций. * Энциклопедия элементарной математики / под ред. П. С. Александрова, А. И. Маркушевича и А. Я. Хинчина. — М. : Физматгиз, 1963. — Кн. 4 : Геометрия. — 568 с. * Энциклопедия элементарной математики / под ред. П. С. Александрова, А. И. Маркушевича и А. Я. Хинчина. — М. : Наука, 1966. — Кн. 5 : Геометрия. — 624 с. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Шулай ук карагыз == *[[Николай Иван улы Лобачевский|Николай Лобачевский]] *[[Эуклид|Евклид]] *[[Физика|Гыйльме әшья]] *[[Алгебра|Гыйльме җәбер]] *[[Математика|Риязият]] *[[Термин|Истилах]] == Чыганаклар == {{Тәрҗемә ителгән мәкалә|ba|Геометрия}} {{rq|stub|wikify|check|error}} [[Төркем:Геометрия]] e1w27v8d3rj73y1p1j24akxtte0ntaj 3528250 3528249 2022-08-09T11:02:58Z A.Khamidullin 6685 /* Шулай ук карагыз */ wikitext text/x-wiki {{ҮК}} '''Гыйльме һәндәсә'''<ref>'''Һәндәсә''' ''ис.'' 1) Геометрия. 2) Инженерлык эше. ''сущ.'' 1) Геометрия. 2) Инженерное дело. http://garap-farsy.narod.ru/h.htm</ref> яки '''Геоме́трия''' (tat. lat. ''[http://https.tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/%D0%93%D0%B5%D0%BE%D0%BC%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%B8%D1%8F '''Ğilme həndəsə''']'', [[Гарәп теле|гарәп]]. ''علم الهندسة'', [[Борынгы юнан теле|бор. юнан]]. ''γῆ'' — җир һәм ''μετρέω'' үлчим) — [[Математика|риязият]] (математика) фәненең бер бүлеге, формаларны һәм гомумиләштерүләрне өйрәнә. Һәндәсә [[Математика|риязиятның]] башка бүлекләре белән тыгыз бәйләнгән, шуңа күрә аның чикләре тевәл билдәләнмәгән.[[Файл:Woman_teaching_geometry.jpg|ссылка=https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Woman_teaching_geometry.jpg|мини|221x221пкс|Балаларны{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} һәндәсәгә өйрәтүче хатын. [[XIV гасыр]] иллюстрациясы.]]<nowiki/> Һәндәсә — иң элекке фәнләрнең бересе, килеп чыгышы бик бороннан килә, безнең заманга тиклем үк барып җитә. Геометрия сүзе [[юнан теле]]нән тәрҗемә иткәндә «җир үлчәү» дигәнде аңлата. Мондый исемнең килеп чыгышы шулай аңлатыла: беренче геометрия үсеше төрле үлчәү эшләре белән башлана, җир үлчәүләр, юллар салу һәм төзелеш вактында үлчәүсез эшләве бик кыен, ә бу фән белән бу мәсьәләләр тиз чишелгән.Һәндәсәгә кагылышлы белемнәр бик борынгы заманнан ук ([[Мисыр]], [[Бабил]]) Җир мәйданын, җисемнәрнең күләмен үлчәү, төзү, сугару һ.б. эшләр, астрономик күзәтүләр ихтыяҗы сөземтәсендә тупланып килгән. Борынгы [[Юнаннар|юнан]] галиме [[Евклид|Эуклид]][[Евклид|ның]] «Башлангычлар» ([[Юнан теле|юнан]]. ''Στοιχεῖα'', [[Латин теле|лат]]. ''Elementa'') исемле хезмәтендә беренче мәртәбә аксиомалар — һәндәсәнең төп кануннары тәгъбирләнгән, алар ярдәмендә иң гади фигураларның төрле үзлекләре исбатлап чыгарылган. [[Архимед]] (мәйдан һәм күләмнәрне тулыландырып исәпләү ысулы), Аполлоний (коник кисемнәр турасындагы тәгълимәт), [[Клавдий Птолемей|Птолемей]] (сферик һәндәсә) ачышлары да — һәндәсә өлкәһендәге мөһим казанышлар. <nowiki/>[[Файл:Conic_Sections.svg|ссылка=https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Conic_Sections.svg|уңда|мини|200x200пкс|Конус{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} киселеше: [[түгәрәк]], [[эллипс]], [[парабола]], [[гипербола]]]]<nowiki/><nowiki/><nowiki/><nowiki/> XVII гасырда [[Рене Декарт|Р. Декарт]] (1637) тарафынан төзелгән координаталар ысулы һәндәсә мәсьәләләрен сандар теленә күчерергә һәм аларны [[Алгебра|җәбери]] (алгебраик) ысуллар белән чишергә мөмкинлек бирә һәм яңа ачышларның — дифференциаль һәм интеграль исәпләүләрнең ([[Исаак Ньютон|И. Ньютон]] һәм [[Готфрид Лейбниц|Г. В. Лейбниц]]) нигезен тәшкил итә. XVIII гасырда евклидча фазалагы кәкреләрне һәм өчлекләрне өйрәнгәндә анализ ысуллары куллану барышында (бертуган [[Я. һәм И. Бернуллилар]], [[Г. Монж]], [[Леонард Эйлер|Л. Эйлер]] һ.б. хезмәтләрендә) классик дифференциаль һәндәсәгә нигез салына. IXX гасырда өчлекләр [[Теория|назариятындагы]] иң мөһим нәтиҗәләр алман [[Математик|риязый]] [[Карл Фридрих Гаусс|К. Ф. Гаусс]] исеме белән бәйле. Ул өчлекнең эчке һәндәсәте дигән, бүгелгәндә дә үзгәрмәүчән эчке үзлекләре җыелмасы төшенчәсен керетә (1827). Евклидча һәндәсәдән бөтенләй аермалы, логик каршылыксыз булган һәндәсә төзеп, [[Николай Лобачевский|Н. И. Лобачевский]] бу фәндең үсешендә принципиаль яңа азым ясый. IXX гасырда [[Николай Лобачевский|Лобачевский]] һәндәсәте барлыкка килү, шуннан соң башка һәндәсәләр төзелү математикала аксиомалар ысулын үстерүгә һәм камиллаштыруга этәргеч бирә ([[Гильберт|Д. Гильберт]] һ.б.). Алман [[Математик|риязый]] [[Клейнд|Ф. Клейнд]][[Клейнд|ың]] рәвеш үзгәртүләр төркөмнәре назарияты (теориясы) нигезендә нон-евклид һәндәсәләр классификациясын төзүве IXX гасырдагы зур казанышларның бересе булып санала. 1854 елда алман риязый [[Б. Риман]] нон-евклид һәндәсәләр кысаларына сыймаган фазалар төзи. Риман күп төрлелекләре һәм аларны гомумиләштерү буенча алып барылган тикшеренүләрдә «гомумиләштерелгән фәзалар» дип аталган төшенчә керетелә, ә аларны өйрәнү XX гасырда киң колач ала. Мәсәлән, [[Альберт Эйнштейн|А. Эйнштейн]], дүрт үлчәмле Риманча фаза-вакыт төшенчәсен кулланып (1916), чагыштырмалылыкның дөем назариятын төзи. IXX-XX гасырлар чигендә [[Математика|риязиятта]] абстракт карашларның үсеше һәндәсәне күплекләр назарияты нигезенә күчерүгә килтерә. Француз риязыйсы [[Пуанкаре|А. Пуанкареның]] күп төрлелекләрдә интеграль исәпләүләр, француз риязыйсы [[М. Фреше]] белән алман риязыйсы [[Хаусдорф|Ф. Хаусдорфның]] метрик күп төрлелекләр назариятына караган һәм Мәскәү риязый мәктәбе вәкилдәренең ([[П. С. Александров]], [[П. С. Урысон]], [[А. Н. Колмогоров]], [[Л. С. Понтрягин]]) тикшеренү нәтиҗәләре һәндәсәнең яңа бүлеге — топология фәне барлыкка килүгә ярдәм итә, ә ул математиканың башка өлкәләре үсешенә дә зур йогынты ясый. XX гасырда дифференциаль һәндәсәдә ике юнәлеш билдәләнә. Беренче юнәлеш, математик анализ ысулдарын файдаланып, бирелгән нөктә тирәсендәге инженер объектларның локаль үзлекләрен өйрәнә һәм ул тикшерелә торган объектларны сызыкчалатырга, сызыклы [[Алгебра|җәбер]] (алгебра) ысулларын кулланырга мөмкинлек бирә. Шул юнәлешнең үсүе нәтиҗәсендә [[Риччи|К. Риччи]], [[Леви-Чивита|Т. Леви-Чивита]], [[Э. Картан]] һ.б. хезмәтләрендә тензорлы анализга, бәйләнгәнлек назариятына һәм ковариант дифференциаллауларга нигез салына. Икенче юнәлеш — дифференциаль топология — 1930 елдар уртасында [[Х. Уитни]] һәм [[Штифель|Э. Штифель]], [[Л. С. Понтрягин]], [[Ш. Чжень]] һ.б. хезмәтләрендә нигезләнә. Шыма күп төрлелекләрнең топологик инвариантларын, аларны сыйфатлаучы классларның [[Термин|истилахларын]] өйрәнгәндә гайәт зур нәтиҗәләргә ирешелә ([[В. А. Рохлин]], [[Д. У. Милнор]], [[М. Ф. Атья]] һ.б.). Гомүмән алганда, һәндәсә кәкреләр һәм өчлекләрнең төзелешен Евклид һәм нон-евклид фазаларында һәр яклап, шул исәптән аларның шыма түгеллеген һәм үзенчәлекле нөктәләре булуын да исәпкә алып өйрәнә ([[Н. В. Ефимов]], [[А. Д. Александров]], [[А. В. Погорелов]], [[Н. Кейпер]] һ.б.). == Әдәбият == * ''Комацу, Мацуо.'' Многообразие геометрии. — М. : Знание, 1981. * ''Левитин, К. Е.'' Геометрическая рапсодия. — 3-е изд., перераб. и доп. — М. : ИД «Камерон», 2004. — 216 с. — ISBN 5-9594-0023-5. * ''Шаль, Мишель.'' Исторический обзор происхождения и развития геометрических методов : в 2 т. — М. : М. Катков, 1883. * Геометрия // Брокгауз һәм Ефронның энциклопедик сүзлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өчтәмә том) — СПб., 1890—1907. (рус.) * Геометрия // Зур совет энциклопедиясы : в 30 т. / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1971. — Т. 6 : Газлифт — Гоголево. — 624 с. * История математики : в 3 т. / под ред. А. П. Юшкевича. — М. : Наука, 1970. — Т. I : С древнейших времён до начала Нового времени. * История математики : в 3 т. / под ред. А. П. Юшкевича. — М. : Наука, 1970. — Т. II : Математика XVII столетия. * История математики : в 3 т. / под ред. А. П. Юшкевича. — М. : Наука, 1972. — Т. III : Математика XVIII столетия. * Математика XIX века / ред. А. Н. Колмогоров, А. П. Юшкевич. — М. : Наука, 1981. — Т. 2 : Геометрия. Теория аналитических функций. * Энциклопедия элементарной математики / под ред. П. С. Александрова, А. И. Маркушевича и А. Я. Хинчина. — М. : Физматгиз, 1963. — Кн. 4 : Геометрия. — 568 с. * Энциклопедия элементарной математики / под ред. П. С. Александрова, А. И. Маркушевича и А. Я. Хинчина. — М. : Наука, 1966. — Кн. 5 : Геометрия. — 624 с. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Шулай ук карагыз == *[[Николай Лобачевский|Николай Иван улы Лобачевский]] *[[Эуклид|Евклид]] *[[Физика|Гыйльме әшья]] *[[Алгебра|Гыйльме җәбер]] *[[Математика|Риязият]] *[[Термин|Истилах]] == Чыганаклар == {{Тәрҗемә ителгән мәкалә|ba|Геометрия}} {{rq|stub|wikify|check|error}} [[Төркем:Геометрия]] twhr132cmgrqh75gfae11twi1mmep9e Андрес Мануэль Лопес Обрадор 0 207107 3528175 2282633 2022-08-08T17:16:37Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Зур егермелек илләре башлыклары}} wikitext text/x-wiki {{Дәүләт эшлеклесе | исем = Андрес Мануэль Лопес Обрадор | тулы исем = {{lang-es|Andrés Manuel López Obrador}} | рәсем =Lenín Moreno con el líder mexicano López Obrador (cropped).png | киңлек = 200px | титул = [[Мексика]] президенты | байрак = Flag of Mexico.svg | чорбаш1 = [[2018 ел]]ның [[1 декабрь|1 декабре]] | чоразак1 = | титул2 = | байрак2 = | тәртип2 = | чорбаш2 = | чоразак2 = | президент_2 = | аңа кадәр2 = | дәвамчысы2 = | титул3 = | тәртип3 = | байрак3 = | президент_3 = | чорбаш3 = | чоразак3 = | аңа кадәр3 = | дәвамчысы3 = | хезмәт еллары = | иялек = {{Мексика}} | дин = [[Христианлык]] | фирка = [[Мексиканың демократик инкыйлаб фиркасе|PRD]]<br/>[[Мексиканың Милли яңарыш хәрәкәте|MORENA]] | белем = Мексика милли мохтари университеты | туу датасы = 13.11.1953 | туу урыны = [[Мексика]], {{туу урыны|Табаско|Мексикада}}, Макуспана | үлем датасы = | үлем урыны = | әти = | әни = | ир = | хатын = | балалары = | сайт = https://lopezobrador.org. | Commons = [[Файл:Flag of Mexico (1823-1864, 1867-1893).svg|35px]] }} '''Андрес Мануэль Лопес Обрадор''' ({{lang-es|Andrés Manuel López Obrador}}, ''[[1953 ел]]ның [[13 ноябрь|13 ноябре]], [[Мексика]], Табаско штаты, Макуспана'') — [[Мексика]] сәясәтчесе, сул Милли яңарыш хәрәкәте (MORENA) лидеры, [[2006 ел|2006]], [[2012 ел|2012]], [[2018 ел]]ларда узган президент сайлауларда президентлыкка кандидат, [[2018 ел]]ның [[1 июль|1 июлендә]] узган [[Мексикада гомуми сайлаулар (2018)|Мексика гомуми (''президент'') сайлауларында]] [[Файл:Flag of Mexico.svg|30px]] [[Мексика|илнең]] яңа президенты итеп сайланган. Вазифага [[2018 ел]]ның [[1 декабрь|1 декабрендә]] керешә. [[Мексика]]ның Демократик инкыйлаб фиркасе, соңрак Милли яңарыш хәрәкәте әгъзасы. == Тәрҗемәи хәле == [[1953 ел]]ның [[13 ноябрь|13 ноябрендә]] [[Мексика]]ның Табаско штаты Макуспана шәһәрендә туган. «''Политология һәм гаммәви идарә''» белгечлеге буенча Мексиканың милли мохтари университетын тәмамлаган. Сәяси эшчәнлеген [[Мексика]]ның озак еллар хакимият фиркасе булган Институцион-инкыйлаби фиркасендә башлый. [[1988 ел]]дан Мексиканың демократик инкыйлаб фиркасендә (''[[1996 ел|1996]] — [[1999 ел]]ларда фирка җитәкчесе''). [[2000 ел]]да [[Мексика]]ның [[башкала]] (''[[Мехико]]'') федераль округы хөкүмәте җитәкчесе (''[[мэр]]'') итеп сайлана. [[2006 ел|2006]], [[2012 ел]]ларда узган президент сайлауларында икенче урынны ала. [[2012 ел]]да [[Мексика]]ның демократик инкыйлаб фиркасеннән чыга, Милли яңарыш хәрәкәтен (''фирка'') җитәкли. == Президент сайлаулары == [[2018 ел]]ның [[1 июль|1 июлендә]] узган Мексика гомуми (''президент'') сайлауларында «Бергә тарихны ясаячакбыз» ({{lang-es|Juntos haremos historia}}) исемле оппозиция берлегеннән (''блок'') президентлыкка кандидат була. Сайлаучыларның 53, 27 % тавышын җыеп, илнең яңа президенты итеп сайлана. «Бергә тарихны ясаячакбыз» берлегенә MORENA хәрәкәтеннән тыш, тагын ике фирка — [[Мексика]]ның ''социалистик'' Хезмәт фиркасе һәм ''христиан-консерватив'' Социаль бердәмлек фиркасе керә. Сайлау алды кампаниясен «“Мафия хакимияте”н һәм коррупцияне авызлыклыйм» шигаре астында үткәрә. == Сылтамалар == * [https://lopezobrador.org.mx/ Рәсми сайты] * [https://www.vesti.ru/doc.html?id=3033824&cid=9 На президентских выборах в Мексике побеждает Лопес Обрадор.] Вести.Ру, 02.07.2018 * [https://general-ivanov1.livejournal.com/71058.html На президентских выборах в Мексике победила "рука Москвы".] LiveJournal, 02.07.2018 == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Зур егермелек илләре башлыклары}} [[Төркем:Мексика сәясәтчеләре]] [[Төркем:Мексика президентлары]] [[Төркем:Мексика милли мохтари университетын тәмамлаучылар]] [[Төркем:Политологлар]] f4c9j1dr5qhcdonsx16z84shkld8g6y 3528238 3528175 2022-08-09T08:31:58Z Frhdkazan 3171 {{УК}} [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Андрес Мануэль Лопес Обрадор''' ({{lang-es|Andrés Manuel López Obrador}}, ''[[1953 ел]]ның [[13 ноябрь|13 ноябре]], [[Мексика]], Табаско штаты, Макуспана'') — [[Мексика]] сәясәтчесе, сул Милли яңарыш хәрәкәте (MORENA) лидеры, [[2006 ел|2006]], [[2012 ел|2012]], [[2018 ел]]ларда узган президент сайлауларда президентлыкка кандидат, [[2018 ел]]ның [[1 июль|1 июлендә]] узган [[Мексикада гомуми сайлаулар (2018)|Мексика гомуми (''президент'') сайлауларында]] [[Файл:Flag of Mexico.svg|30px]] [[Мексика|илнең]] яңа президенты итеп сайланган. Вазифага [[2018 ел]]ның [[1 декабрь|1 декабрендә]] керешә. [[Мексика]]ның Демократик инкыйлаб фиркасе, соңрак Милли яңарыш хәрәкәте әгъзасы. == Тәрҗемәи хәле == [[1953 ел]]ның [[13 ноябрь|13 ноябрендә]] [[Мексика]]ның Табаско штаты Макуспана шәһәрендә туган. «''Политология һәм гаммәви идарә''» белгечлеге буенча Мексиканың милли мохтари университетын тәмамлаган. Сәяси эшчәнлеген [[Мексика]]ның озак еллар хакимият фиркасе булган Институцион-инкыйлаби фиркасендә башлый. [[1988 ел]]дан Мексиканың демократик инкыйлаб фиркасендә (''[[1996 ел|1996]] — [[1999 ел]]ларда фирка җитәкчесе''). [[2000 ел]]да [[Мексика]]ның [[башкала]] (''[[Мехико]]'') федераль округы хөкүмәте җитәкчесе (''[[мэр]]'') итеп сайлана. [[2006 ел|2006]], [[2012 ел]]ларда узган президент сайлауларында икенче урынны ала. [[2012 ел]]да [[Мексика]]ның демократик инкыйлаб фиркасеннән чыга, Милли яңарыш хәрәкәтен (''фирка'') җитәкли. == Президент сайлаулары == [[2018 ел]]ның [[1 июль|1 июлендә]] узган Мексика гомуми (''президент'') сайлауларында «Бергә тарихны ясаячакбыз» ({{lang-es|Juntos haremos historia}}) исемле оппозиция берлегеннән (''блок'') президентлыкка кандидат була. Сайлаучыларның 53, 27 % тавышын җыеп, илнең яңа президенты итеп сайлана. «Бергә тарихны ясаячакбыз» берлегенә MORENA хәрәкәтеннән тыш, тагын ике фирка — [[Мексика]]ның ''социалистик'' Хезмәт фиркасе һәм ''христиан-консерватив'' Социаль бердәмлек фиркасе керә. Сайлау алды кампаниясен «“Мафия хакимияте”н һәм коррупцияне авызлыклыйм» шигаре астында үткәрә. == Сылтамалар == * [https://lopezobrador.org.mx/ Рәсми сайты] * [https://www.vesti.ru/doc.html?id=3033824&cid=9 На президентских выборах в Мексике побеждает Лопес Обрадор.] Вести.Ру, 02.07.2018 * [https://general-ivanov1.livejournal.com/71058.html На президентских выборах в Мексике победила "рука Москвы".] LiveJournal, 02.07.2018 == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Зур егермелек илләре башлыклары}} [[Төркем:Мексика сәясәтчеләре]] [[Төркем:Мексика президентлары]] [[Төркем:Мексика милли мохтари университетын тәмамлаучылар]] [[Төркем:Политологлар]] [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] qdxofpljqy38w61mhz8l3zjapyeob7m Ленин районы (Казан) 0 209649 3528155 2294087 2022-08-08T16:15:07Z Frhdkazan 3171 wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Ленин районы''' — 1934-1994 елларда гамәлдә булган [[Казан]] районы. Казанның [[Казанның Мәскәү районы|Мәскәү]] (көнбатышта), [[Казанның Киров районы|Киров]] (көньяк-көнбатышта), [[Бауман районы (Казан)|Бауман]], [[Казанның Вахитов районы|Вахитов]] (көньякта) һәм [[Казанның Совет районы|Совет]] (көнчыгышта), Татарстанның [[Яшел Үзән]] һәм [[Биектау районы|Биектау]] районнары белән чиктәш булган (1988). 1934 елда [[Пролетар районы (Казан)|Пролетар районыннан]] аерып чыгарылып, 1994 елда [[Казанның Авиатөзелеш районы|Авиатөзелеш]] һәм [[Казанның Яңа Савин районы|Яңа Савин]] районнарына бүленеп юкка чыгарыла. == Моны да карагыз == == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} [[Төркем:Казан районнары]] or8um4th1stocd3yjfoqp0o075k9666 Бауман районы (Казан) 0 209651 3528153 2294086 2022-08-08T16:04:47Z Frhdkazan 3171 == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Бауман районы''' (1918-1922 елларда ''Шәһәр районы'', 1926-1931 елларда ''Югары Шәһәр районы'') — 1918-1994 елларда гамәлдә булган [[Казан]] районы. Казанның [[Казанның Киров районы|Киров]], [[Ленин районы (Казан)|Ленин]], [[Казанның Вахитов районы|Вахитов]] һәм [[Казанның Идел буе районы|Идел буе]], [[Татарстан Автономияле Совет Социалистик Җөмһүрияте|Татарстанның]] [[Югары Ослан районы|Югары Ослан]] районнары белән чиктәш булган (1988). 1918 елда оештырылып, 1994 елда Вахитов районы составына кертелеп юкка чыгарыла. == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} [[Төркем:Казан районнары]] nlu9v4ws3zowhh959wbgki9ogmgr0gs 3528154 3528153 2022-08-08T16:05:27Z Frhdkazan 3171 == Искәрмәләр =={{искәрмәләр}} wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Бауман районы''' (1918-1922 елларда ''Шәһәр районы'', 1926-1931 елларда ''Югары Шәһәр районы'') — 1918-1994 елларда гамәлдә булган [[Казан]] районы. Казанның [[Казанның Киров районы|Киров]], [[Ленин районы (Казан)|Ленин]], [[Казанның Вахитов районы|Вахитов]] һәм [[Казанның Идел буе районы|Идел буе]], [[Татарстан Автономияле Совет Социалистик Җөмһүрияте|Татарстанның]] [[Югары Ослан районы|Югары Ослан]] районнары белән чиктәш булган (1988). 1918 елда оештырылып, 1994 елда Вахитов районы составына кертелеп юкка чыгарыла. == Моны да карагыз == == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} [[Төркем:Казан районнары]] 9dgx0m77eumlyb1074pflcnlklbpb32 Жаир Болсонару 0 211161 3528169 3100832 2022-08-08T17:10:59Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ {{Зур егермелек илләре башлыклары}} wikitext text/x-wiki {{Дәүләт эшлеклесе | исем = Жаир Болсонару | тулы исем = | рәсем = 2019 Declaração à imprensa com Presidente da República do Paraguai (cropped).jpg | киңлек = 200px | титул = [[Бразилия]] президенты | байрак = | чорбаш1 = [[2019 ел]]ның [[1 гыйнвар]]ы | чоразак1 = | титул2 = [[Рио-де-Жанейро]]дан федераль депутат | байрак2 = | тәртип2 = | чорбаш2 = [[1989 ел]]ның [[1 гыйнвар]]ы | чоразак2 = [[1991 ел]]ның [[1 февраль|1 феврале]] | президент_2 = | аңа кадәр2 = | дәвамчысы2 = | титул3 = | тәртип3 = | байрак3 = | президент_3 = | чорбаш3 = | чоразак3 = | аңа кадәр3 = | дәвамчысы3 = | хезмәт еллары = | иялек = | дин = | фирка = Бразилия социаль-либераль фиркасе | белем = Агульяс-Неграс хәрби академиясе | туу датасы = 21.03.1955 | туу урыны = {{байраклаштыру|Бразилия}}, {{туу урыны| Сан-Паулу|Бразилиядә}}, Глисериу муниципалитеты | үлем датасы = | үлем урыны = | әти = | әни = | ир = | хатын = Мишель Болсонару | балалары = Флавиу, Карлос, Эдуарду | сайт = [https://www.bolsonaro.com.br/ bolsonaro.com] | Commons = }} '''Жаир Болсонару''', Жаи́р Месси́ас Болсона́ру ({{lang-pt|Jair Messias Bolsonaro}}, ''[[1955 ел]]ның [[21 март]]ы, [[Бразилия]], [[Сан-Паулу]], [[Глисериу]]'') — [[Бразилия]] дәүләт һәм сәяси эшлеклесе. [[2018 ел]]ның [[28 октябрь|28 октябрендә]] узган [[Бразилиядә гомуми сайлаулар (2018)|гомуми сайлауларда]] {{байрак|Бразилия}} [[Бразилия Федератив Республикасы]]ның 38нче президенты итеп сайланган. == Тәрҗемәи хәле == [[1955 ел]]ның [[21 март]]ында [[Бразилия]]нең [[Сан-Паулу]] штаты Глисериу муниципалитетында туган. Әтисе ягыннан әби-бабасы [[Италия]]дән Бразилиягә күчкән [[мөһаҗир]]ләр. Агульяс-Неграс хәрби академиясен тәмамлаган (''[[1977 ел|1977]]''). Хәрби диктатура (''[[1964 ел|1964]]—[[1985 ел|1985]]'') чорында [[әрме|армия]]дә десантчы һәм тупчы булып 17 ел хезмәт итә, капитан дәрәҗәсендә [[әрме|хәрби хезмәттән]] китеп, сәясәткә кушыла. [[1988 ел]]да беренче мәртәбә [[Рио-де-Жанейро]] шәһәр шурасы депутаты булып сайлана. Җиде мәртәбә Рио-де-Жанейродан федераль депутат булып үтә. [[2014 ел]]гы гомуми сайлауларда аның өчен Рио-де-Жанейро штатыннан 464 мең сайлаучы тавыш бирә. Күп фиркаләрне алмаштыра: Христиан-демократлар, Прогрессчылар, Реформачы-прогрессчылар, Трабальчылар, Либераль фронт. [[2016 ел]]да Социал-христиан фиркасендә. [[2017 ел]]да «Патриот» фиркасендә. [[2018 ел]]да Социаль-либераль фиркагә керә. [[Бразилиядә гомуми сайлаулар (2018)|2018 елгы президент сайлауларында]] үз кандидатурасын куя. [[2018 ел]]ның [[6 сентябрь|6 сентябрендә]] Жуис-ди-Фора шәһәрендә чыгыш ясаганда, пычак белән яралыйлар, ике операция кичерә. [[2018 ел]]ның [[7 октябрь|7 октябрендә]] узган [[Бразилиядә гомуми сайлаулар (2018)|президент сайлауларында]] 46,06 % тавыш җыеп, икенче турга үтә. [[2018 ел]]ның [[28 октябрь|28 октябрендә]] узган икенче турда 55,13 % тавыш җыеп, Бразилия Федератив Республикасының 38нче президенты итеп сайлана. Консерватив карашлы сәясәтче буларак танылган. Уң популист лозунглар ярдәмендә [[АКШ]] президенты булып сайланган [[Дональд Трамп]]ны үзенә үрнәк итеп саный<ref>''Инна Семенова.'' [https://nv.ua/world/countries/novyj-tramp-prezidentskuju-honku-v-brazilii-vozhlavil-rasist-seksist-i-homofob-2465887.html Латиноамериканский Трамп. Новым президентом Бразилии стал политик-расист и женоненавистник.] Новое время, 29.10.2018</ref>. == Галерея == {{Gallery |title= Жаир Болсонару |width=180 |height=180 |lines=2 |File:Bolsonaro em março de 1990 (Acervo Globo).jpg|Рио-де-Жанейро шәһәр шурасында. ''[[1990 ел|1990]]'' |File:Jair Bolsonaro pela EC 77 - Médico Militar no SUS (cropped).jpg|Жаир Болсонару }} == Сылтамалар == * [https://www.bolsonaro.com.br/ Жаир Болсонару.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181031100817/https://www.bolsonaro.com.br/ |date=2018-10-31 }} Рәсми сайт == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Зур егермелек илләре башлыклары}} {{DEFAULTSORT:Болсонару, Жаир }} [[Төркем:Бразилия сәясәтчеләре]] [[Төркем:Бразилия президентлары]] [[Төркем:Ультрауңнар]] [[Төркем:XXI гасыр сәясәтчеләре]] cxroh5plu8mw2mk1kx513ytwb4ixfel Дары бистәсе (Казан) 0 211314 3528080 2411841 2022-08-08T13:12:25Z Frhdkazan 3171 {{УК}}== Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Дары (заводы) бистәсе''' — [[Казансу]] аръягында, [[Казан]]ның көнбатышында 18 гасыр азакларында [[Казан дары заводы]] янында барлыкка килгән. Анда завод эшчеләре яшәгән. 19 гасыр азакларыннан Казан шәһәре чикләренә керә.<ref>http://www.millattashlar.ru/index.php/ДАРЫ_ЗАВОДЫ_БИСТӘСЕ_(Пороховая_слобода)</ref> == Моны да карагыз == == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} [[Төркем:Казанның Киров районы]] [[Төркем:Казан бистәләре]] ep3wlzcl2phuat5hm60bvo0myl5qjq6 Ковалент бәйләнеш 0 213191 3528261 2330222 2022-08-09T11:49:53Z A.Khamidullin 6685 wikitext text/x-wiki [[Файл:Covalent bond hydrogen.svg|400px|мини|уңда|Ике [[сутуар]] атомы ике [[электрон]]ны уртаклаша һәм ковалент бәйләнеш H<sub>2</sub> сутуар [[молекула]]сын булдыра.]] [[Файл:Sigma bond.svg|300px|мини|уңда|Бер иңле ковалент '''σ-бәйләнеш''' моделе: электрон тыгызлыгы кызыл төстә]] '''Ковалент бәйләнеш''' (лат. ''co'' — бергә, ''vales'' — көч иясе) - атом тышкы [[электрон сүрү]]ендәге ([[Валент электроннар|валент]]) ике [[электрон болыт]] уртаклашуы (кисешүе) нәтиҗәсендә хасил булган [[химик бәйләнеш]]. [[Файл:Liaison covalante oxygène11.gif|300px|мини|уңда|[[Уттуар]] молекуласында ковалент бәйләнеш]] Ковалент бәйләнешне булдыручы электрон болытлар - уртак электрон пар дип атала. Ковалент бәйләнеш түбәндәге төрләренә бүленә: *[[σ-бәйләнеш]] *[[π-бәйләнеш]] *[[металлик бәйләнеш]] * [[банан бәйләнеше]] *[[икеэлектрон өчүзәкле бәйләнеш]] [[Квант механикасы]] буенча бәйләүче электроннар булу ихтималлыгы тыгызлыгы молекулалар төшләре арасында туплана. Электрон парлар этерү теориясендә парлар геометрик зурлыгы карала. Һәр элементлар периоды өчен электрон пар уртача зурлыгы билгеләнә: *0,6 Å [[неон]]га кадәр *0,75 Å [[аргон]]га кадәр *0,75 Å [[криптон]]га кадәр *0,8 Å [[ксенон]]га кадәр ==Үзлекләре== Ковалент бәйләнешнең үзлекләре кушылмалар химик һәм физик үзлекләрен билгели: * '''юнәлгәнлек''' - матдәнең молекуляр төзелеше һәм молекула геометрик формасы белән билгеләнә * '''туендырылу''' - атом чикле сан ковалент бәйләнешне булдыра ала, әлеге сан атомның тышкы орбитальләре саны белән чикләнгән. *'''капма-каршылык''' ('''полярлык''') - атомнар электротискәрилегендә аерма булганга күрә электрон тыгызлыгы тигезсез бүлешә. Бу үзлек буенча полярлы һәм полярсыз ковалент бәйләнеш бар. **'''Полярсыз''' - икеатомлы молекула бертөрле атомнардан тора (H<sub>2</sub>, Cl<sub>2</sub>, N<sub>2</sub>) һәм бу атомнарга карата электрон болытлар симметрик итеп бүлешә. **'''Полярлы''' - икеатомлы молекула төрле химик элемент атомнарыннан тора һәм уртак электрон болыт атомнар берсенә күчә, шулай итеп, молекулада электр коргысы ассиметрик итеп бүлешә, молекуланың [[диполь моменты]] булдырыла. *'''полярлашу сәләте''' - тышкы [[электр кыры]]нда ковалент бәйләнештәге электроннар күчәләр, шул исәптә бүтән тәэсир итүче кисәкчек күчә. Полярлашу сәләте электроннар хәрәкәтчәнлеге белән билгеләнә. Ковалент бәйләнешләрнең полярлык һәм полярлашу сәләте поляр реагентларга карата молекулалар реакцион сәләтен билгели. Атом төшеннән еракрак урнашкан электрон хәрәкәтчәнлерәк була. Кайбер молекулаларда ковалент бәйләнешләр уртак электрон пар урынына бер яки өч [[электрон]] белән булдырыла. Мәсәлән, H<sub>2</sub><sup>+</sup> [[сутуар]] молекуляр ионында берэлектрон химик бәйләнеш хасил була. ==Ковалент бәйләнешне хасил булу== Ике атом [[валент электрон]]ын уртаклашу нәтиҗәсендә тутырылган энергетик баскыч булдырыла. Әгәр башлангыч халәткә караганда бу энергетик баскычта суммар электрон энергиясе ким булса, ковалент бәйләнеш төзелә, энергиядә аерма нәкъ бәйләнеш энергиясенә тигез. ===Рекомбинация нигезендә=== Атомнар һәм ирекле радикаллар [[рекомбинация]]гә еш керә, нәтиҗәдә төрле кисәкчекләр ике парланмаган электрон уртаклашу нигезендә ковалент бәйләнеш хасил була, мәсәлән: H + H → H<sub>2</sub>; ·CH<sub>3</sub> + ·CH<sub>3</sub> → CH<sub>3</sub> — CH<sub>3</sub>. Рекомбинациядә ковалент бәйләнеш хасил булганда энергия чыгарыла. Мисал өчен: сутуар атомнарын тәэсир итешүдә 436 кДж/моль энергия чыгарыла. Әлеге эффект атом-сутуар эретеп ябыштыруында кулланыла, анда металл 3500 С градуска кыздырылып була. Әлеге атомара тәэсир итешү - атомнар һәм молекулалар алмаш электрик дипольләрен тәэсир итешү нигезендә хасил була, аның энергиясе электрон полярлашу сәләте квадратына туры пропорциональ һәм атомнар арасындагы алты дәрәҗәдәге ераклыкка кире пропорциональ. ===Донор-акцептор механизмы=== Һомоген механизмдан аермалы буларак гетероген механизмда төрле коргылы ионнар - [[протон]] H<sup>+</sup> һәм тискәре коргылы сутуар ионы H<sup>-</sup> (гидрид-ион) тәэсир итешү нигезендә: H<sup>+</sup> + H<sup>-</sup> → H<sub>2</sub> Якынлашканда H<sup>-</sup> гидрид-ионының икеэлектрон болыты (электрон пары) H<sup>+</sup> - протонга тартыла һәм ике сутуар төше өчен уртак була, ягъни бәйләүче электрон парга әйләнә. Электрон парны бирүче кисәкчек - '''донор''', ә бу электрон парны алучы кисәкчек - '''акцептор''' дип атала. Бу ковалент бәйләнешне төзүче ысул - донор-акцептор механизмы дип йөртелә. H<sup>-</sup> гидрид-ионыннан башка элементлар периодик системасы V-VII төркемнәрендәге иң түбән оксидлашу дәрәҗәсендәге элементлар кушылмалары электрон пар доноры булып торалар. Мәсәлән, эремәдә ирекле протон булмый, ул [[оксоний]] [[катион]]ын булдыра: H<sup>+</sup> + H<sub>2</sub>O → H<sub>3</sub>O<sup>+</sup> [[Әчелекләр]] сулы эремәләрендә протон бүленмәгән электрон парга тәэсир итә һәм тотрыклы катионны булдыра. Шулай ук протон [[аммиак]] молекуласына кушылып, аммоний комплекслы катионын булдыра: NH<sub>3</sub> + H<sup>+</sup> → NH<sub>4</sub><sup>+</sup> Шулай итеп, [[аммоний]], [[оксоний]], [[фосфоний]], сульфоний һ.б. кушылмалары булдырыла. Электрон пар доноры буларак сутуар молекуласы булырга мөмкин: H<sub>2</sub> + H<sup>+</sup> → H<sub>3</sub><sup>+</sup> H<sub>3</sub><sup>+</sup> - сутуар молекуляр ионын бәйләүче электрон пар берьюлы өч [[протон]] белән бәйләнгән. ==σ-бәйләнеш һәм π-бәйләнеш== [[Файл:Pi-Bond.svg|300px|мини|уңда|π-бәйләнеш]] '''Сигма(σ)-бәйләнеш''' - атом төшләре аша узучы күчәр сызыгы буенча уртаклашкан электрон болытлар нигезендә хасил булган ковалент бәйләнеш. '''Пи(π)-бәйләнеш''' - электрон болытлар [[p- орбиталь|p- атом орбиталь]]ләрен кисешү нигезендә хасил булган ковалент бәйләнеш. Мисаллар: [[этилен]] СН<sub>2</sub>=СН<sub>2</sub>, [[ацетилен]], [[бензол]]. ==Мисаллар== * Гади [[газ]]лар Н<sub>2</sub>, Cl<sub>2</sub> һ.б. һәм Н<sub>2</sub>О, NH<sub>3</sub>, CH<sub>4</sub>, СО<sub>2</sub>, HCl һ.б. кушылмалары гади ковалент бәйләнеш белән бәйләнгән. *NH<sub>4</sub><sup>+</sup> аммоний катионы, BF<sub>4</sub><sup>−</sup> тетрафторборат [[анион]]ы донор-акцептор механизмындагы ковалент бәйләнеш белән бәйләнгән. *N<sub>2</sub>O, O<sup>−</sup>-PCl<sub>3</sub><sup>+</sup> җидеполяр төрендәге ковалент бәйләнеш белән бәйләнгән. Ковалент бәйләнеш белән кристаллар - [[диэлектрик]]лар яки [[ярымүткәргеч]]ләр. Ковалент бейләнеш белән бәйләнгән кристаллдагы атомнар мисаллары: [[алмас (минерал)|алмас]], [[германий]] һәм [[кремний]]. ==Әдәбият== *«Химический энциклопедический словарь», М., «Советская энциклопедия», 1983, с.264. *Хомченко Г. П., Севастьянова К. И., Окислительно-восстановительные реакции, 2 изд., М., 1980; *Кери Ф., Сандберг Р., Углубленный курс органической химии, пер. с англ., кн. 2, М., 1981, с. 119-41, 308-43; *Марч Дж., Органическая химия, пер. с англ., т. 4, М., 1988, с. 259—341; *Турьяи Я. И., Окислительно-восстановительные реакции и потенциалы в аналитической химии, М., 1989; *Тодрес 3. В., Электронный перенос в органической и металлоорганической химии, в сб.: Итоги науки и техники. Сер. Органическая химия, т. 12, М., 1989. С. И. Дракин, З. В. Тодрес. ==Шулай ук карарга мөмкин== * [[Герман Штаудингер]] [[Төркем:Атом физикасы]] [[Төркем:Химия]] [[Төркем:Квант механикасы]] lnlx6zmpmomqqxyuo38dgsiv8soz9ii Boeing 707 0 214768 3528226 2342883 2022-08-09T00:08:07Z Janbery 31512 ([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:B707-300v1.0.png]] → [[File:Boeing 707-300 v1.0.png]] [[c:COM:FR#FR4|Criterion 4]] (harmonizing names of file set) · To conform to WikiProject Aircraft naming conventions/standardize the file names of images in the [[c::Category:Aircraft 3-views|aircraft 3-views category]]. wikitext text/x-wiki {{ҮК}} '''Boeing 707''' (tat. lat. [http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Boeing_707 ''Boeing 707'']) - [[АКШ]] тарфюзеляжлы пассажир очкычы. Дөньяда беренче реактив пассажир лайнерларының берсе, британия [[De Havilland Comet|DH-106 Comet]], совет [[Ту-104]] һәм француз [[Sud Aviation Caravelle]] белән беррәттән. "Боинг-707" очкычларын 1950 елларда ук төзи башладылар. Иран әлеге очкычларда юлчылар ташучы соңгы ил булды. Хәзер исә берничә "Боинг -707" биредә хәрби көчләрдә калды<ref name="azatliq">[https://www.azatliq.org/a/29708613.html Иранда очкыч казасында 15 кеше һәлак булды]</ref>. == Төзелеш == [[Файл:Boeing 707-300 v1.0.png|thumb|300px|Boeing 707 өч проекциядә]] == Модификациялар == [[Файл:VC-137-2_Air_Force_One.jpg|thumb|right|250px|VC-137 [[Air Force One]] № SAM27000 (АКШ президенты Boeing 707-320B)]] Boeing төзелгән серияле рәвештә төзелгән һәм яңадан җиһазландырылган очкычлар: * <nowiki>367-80</nowiki> * <nowiki>707-120</nowiki> * <nowiki>707-220</nowiki> * <nowiki>707-227</nowiki> * <nowiki>707-320</nowiki> Intercontinental * <nowiki>707-220B</nowiki> * <nowiki>707-320B</nowiki> * <nowiki>707-320B</nowiki> Advanced * <nowiki>707-320C</nowiki> * <nowiki>707-420</nowiki> * <nowiki>707-700</nowiki> * 720 * 720B == Куллану тарихы == Американың [[PanAm]] һәм [[Trans World Airlines|TWA]] B-707 иң зур заказчылары булганнар. == Хәзерге операторлар == [[Файл:Tucson05 AMARCTailsMissing.jpg|thumb|right|250px|Хезмәте беткән Boeing 707 [[Авиабаза Девис-Монтен|AMARC саклау базасында]]]] 2010 ел башына булган мәгълүматлар буенча<ref>[http://aerotransport.org/php/go.php AeroTransport Data Bank]</ref> B-707 тибындагы 155 очкыч кулланылды, барысы да кайбер илләрнең хәрби һава көчләрендә ([[AWACS]] очкычлары һәм йөк машиналары) диярлек. == Очу-техник характеристикалары == {| class="wikitable" |- ! ! 707-120 ! 707-320B |- ! (2 класс) пассажирлары | 110 | 147 |- ! (1 класс) пассажирлары | 179 | 202 |- |- ! Иң күп күтәрелешләр массасы | colspan="1" | 116 570 кг | 151 320 кг |- ! Буш булганын массасы | 55 580 кг | 65400 кг |- ! Очышның максималь ераклыгы | 6820 км | 9200 км |- ! Крейсер тизлеге | 917 км/с | 890 км/с |- ! Озынлыгы | 44,07 м | 46,61 м |- ! Канатның киңлеге | 39,9 м |44,42 м |- ! Киль биеклеге | colspan="2" | 12,93 м |- ! Двигательләр | Дүрт 75,6&nbsp;kN (17 000&nbsp;lbf) [[Pratt & Whitney J57|Pratt & Whitney JT3C-1]] турбореактив. | Дүрт 80&nbsp;kN (18 000&nbsp;lbf) [[Pratt & Whitney JT3D|JT3D-3]] яки дүрт 84,4&nbsp;kN (19 000&nbsp;lbf) [[Pratt & Whitney JT3D|JT3D-7]]. |} == Аварияләр һәм авиаһәлакәтләр == {{main|Boeing 707 белән авиаһәлакәтләр}} 2018 елның 1 ноябренә булган мәгълүматларга караганда һәлакәтләр һәм җитди аварияләр нәтиҗәсендә Boeing 707 172 очкычы югалган<ref>[https://aviation-safety.net/database/types/Boeing-707/losses Aviation Safety Network > ASN Aviation Safety Database > Aircraft type index > Boeing 707 > Accident list: Boeing 707<!-- бит башы бот белән кушылган -->]</ref>. [[Иран]]ның үзәк төбәгендә йөк очкычы җиргә төшкәч юлдан чыгып, буш бинага бәрелә һәм яна башлый. Бер кеше исән калган<ref name="azatliq" />. Иранның "Фарс" агентлыгы хәбәр итүенчә, "Боинг-707" илнең хәрби көчләренеке булган<ref name="azatliq" />. Беренчел мәгълүматларга караганда, һава шартларының начар булу сәбәпле, төшү юлында очкыч читкә китә һәм буш торган бинага бәрелеп, яна башлый<ref name="azatliq" />. Борт инженеры исән калган, ул хастаханәгә китерелән дип хәбәр ителә<ref name="azatliq" />. == Фото галереясы == <gallery> Boeing 707-121, Pan Am JP6888703.jpg|707-121 [[Pan American World Airways|Pan American]] Turkish Airlines Boeing 707 at Zurich - April 1976.jpg|707-121B [[Turkish Airlines]] Air France Boeing 707-300 Manteufel.jpg|707-300 [[Air France]] Olympic Airways Boeing 707-351C Hoppe.jpg|707-300 [[Olympic Airways]] B707 Saha Airlines EP-SHV THR March 2011.jpg|707-3J9C [[Saha Airlines]] (2011) BOAC Boeing 707-436 Wheatley.jpg|707-436 [[British Overseas Airways Corporation|BOAC]] </gallery> == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} {{Boeing очкычлары}} [[Төркем:Әлифба буенча очкычлар]] [[Төркем:Boeing очкычлары]] [[Төркем:Пассажир очкычлары]] 0zxvuoay4mkqdti5eb7hype1fn4zchn Марио Драги 0 214829 3528171 2341564 2022-08-08T17:12:31Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{G7 лидерлары}}{{Зур егермелек илләре башлыклары}} wikitext text/x-wiki {{Шәхес}} '''Марио Драги''' ({{ТД}}, {{wikidata|P19}} — {{ҮД}}, {{wikidata|P20}}) — {{#invoke:wd|properties|linked|qualifiers|P106|}}, {{#invoke:wd|properties|qualifiers|qualifiers|normal+|P39|P580|P582|format=[%p] (%q1[ – %q2])</span>[%s][%r]}}. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{G7 лидерлары}}{{Зур егермелек илләре башлыклары}} 0mfa57afrjmiwesv0n1ykmd5qe4ucz7 Җастин Трүдо 0 214888 3528173 2553968 2022-08-08T17:13:24Z Frhdkazan 3171 == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{G7 лидерлары}}{{Зур егермелек илләре башлыклары}} wikitext text/x-wiki {{Шәхес}} '''Җастин Трүдо''' ({{ТД}}, {{wikidata|P19}} — {{ҮД}}, {{wikidata|P20}}) — {{#invoke:wd|properties|linked|qualifiers|P106|}}, {{#invoke:wd|properties|qualifiers|qualifiers|normal+|P39|P580|P582|format=[%p] (%q1[ – %q2])</span>[%s][%r]}}. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{G7 лидерлары}}{{Зур егермелек илләре башлыклары}} 90m56nfw7n9azd5sunm4maghzky034v Әлмира Әдиатуллина 0 216155 3528208 3064624 2022-08-08T19:30:12Z Әмир 15082 яңа бүлек исеме өстәү: /* Хәтер */ wikitext text/x-wiki {{Шәхес | исем = Әлмира Әдиатуллина | рәсем = | рәсем_зурлыгы = 200px | alt = <!--рәсемгә курсорны куйганда чыга торган язу--> | рәсем язуы = | тулы исем = Әлмира Лотфулла кызы Әдиатуллина | һөнәр = журналист, җәмәгать эшлеклесе | туу датасы = 8.07.1938 | туу җире = [[СССР]], [[РСФСР]], [[БАССР]], {{туу җире| Илеш районы | Илеш районында}}, [[Сәеткол (Илеш районы)|Сәеткол]] | гражданлык = {{байрак|СССР}} [[СССР]]→<br/>{{байрак|Россия}} [[РФ]] | милләт = татар | үлем датасы = 27.07.2021 | үлем җире = [[РФ]], [[ТР]], {{үлем җире| Казан | Казанда}} | әти = | әни = | ир = | хатын = | балалар = | бүләк һәм премияләр = [[ТАССРның атказанган мәдәният хезмәткәре]] (1989) | сайт = | башка мәгълүмат = }} '''Әлмира Лотфулла кызы Әдиатуллина<ref name=":0">''Рифат Каюмов.'' [https://tatar-inform.tatar/news/almira-adiatullinaga-bagyslangan-fidakar-moslima-kitaby-takdim-itelde-5858456 Әлмира Әдиатуллинаны искә алу чарасында «Фидакарь мөслимә» китабы тәкъдим ителде.] [[Татар-информ]], 8.08.2022</ref> ''', псевдонимы '''Әлмира Сарьяз'''<ref>[http://syuyumbike.ru/medeniyat/lichnosti/?id=160 ​УЛ БИТ ӘЛМИРА АПА!]</ref> (''[[1938 ел]]ның [[8 июль|8 июле]], [[СССР]], [[РСФСР]], [[БАССР]], [[Илеш районы]], [[Сәеткол (Илеш районы)|Сәеткол]] — [[2021 ел]]ның [[27 июль|27 июле]], [[РФ]], [[ТР]], [[Казан]]'') ― журналист, [[ТАССРның атказанган мәдәният хезмәткәре]] (1989), дин эшлеклесе. == Белеме == 1938 елның 8 июлендә [[Башкорт Автономияле Совет Социалистик Җөмһүрияте|Башкортстан АССР]]<nowiki/>ның Илеш районы [[Сәеткол (Илеш районы)|Сәеткол]] авылында туа. 1965 елда [[Казан дәүләт университеты]]н тәмамлый. == Эшчәнлеге == [[Совет мәктәбе|"Совет мәктәбе"]] (1962), [[Сөембикә (журнал)|"Азат хатын"]] (1964-1993; 1991 елдан [[Сөембикә (журнал)|"Сөембикә"]]; 1990-1993 елларда җаваплы сәркатип вазифасында) журналларында, [[Независимость (гәҗит)|"Бәйсезлек"]] газетасында журналист булып эшли. [[Татарстан Җөмһүрияте мөселманнарының Диния нәзарәте|Татарстан Республикасы Диния нәзарәтендә]] матбугат эшләре җитәкчесе (1994-1998). Бер үк вакытта [[Татар иҗтимагый үзәге]] каршындагы Солдат ата-аналарын яклау комитеты рәисе. 1997 елдан "Мөслимә" газетасы мөхәррире. Шул ук вакытта Татарстан Республикасы мөселманнары Диния нәзарәте карамагындагы Мөселман хатын-кызлар ассоциациясе рәисе. Мәкаләләре [[Ялкын (журнал)|"Ялкын"]], [[Сөембикә (журнал)|"Сөембикә"]] журналларында, [[«Ватаным Татарстан» газетасы|"Ватаным Татарстан"]], [[«Татарстан яшьләре» газетасы|"Татарстан яшьләре"]], [[«Шәһри Казан» газетасы|"Шәһри Казан"]] газеталарында басыла. Күпчелек мәкаләләре яшь буынга әхлакый тәрбия бирү, татар халкының рухи хәзинәләрен яңадан тергезү мәсьәләләренә багышлана. 2021 елның 27 июлендә Казанда вафат<ref>[https://www.azatliq.org/a/31378894.html Татар журналисты, җәмәгать эшлеклесе Әлмирә Әдиятуллина вафат.] [[Азатлык радиосы]], 27.07.2021</ref>. [[Мөселман зираты (Казан)|Казанның мөселман зиратында]] җирләнгән <ref>[https://www.azatliq.org/a/31379505.html Әлмирә Әдиятуллина узган юл: Милләт, хокук, мәгърифәт]. [[Азатлык радиосы]], 28 июль 2021</ref>. == Хәтер == * [[2022 ел|2022]] ― дини тормыш турында актив язучы журналистларга Әлмира Әдиатуллина исемендәге премия (10 ар мең сум) булдырылган. [[Мөслимә Шәфыйк]], [[Вәсилә Рәхимова]] һәм [[Рәшит Минһаҗ]] ― беренче премия алучылар. Премияләрне [[Бөтендөнья татар конгрессы]]ның Казан бүлеге җитәкчесе, хәйрияче Фәрит Мифтахов [[Ярдәм мәчете|«Ярдәм» мәчетендә]] Әлмира Әдиатуллинаны искә алу чарасында тапшырган<ref>''Рифат Каюмов.'' [https://tatar-inform.tatar/news/oc-zurnalistka-almira-adiyatullina-isemendage-berence-premiya-tapsyryldy-5858465 Өч журналистка Әлмира Әдиятуллина исемендәге беренче премия тапшырылды.] [[Татар-информ]], 8.08.2022</ref>. * [[2022 ел|2022]] ― Вәсилә Рәхимованың журналист, җәмәгать эшлеклесе Әлмира Әдиатуллинага багышланган «Фидакарь мөслимә» китабы нәшер ителгән<ref name=":0" />. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Әдәбият == * ''Әмирханов М''. Яктының җаны җәннәт // [[Сөембикә (журнал)|«Сөембикә»]]. 1998. № 7. == Чыганаклар == * [[Татар энциклопедиясе]]: [6 томда] / баш мөхәр. М. Х. Хәсәнов (3 томнан Ә. М. Мазһаров) ; [җав. мөхәр. Г. С. Сабирҗанов] .— Казан: Татар энциклопедиясе институты, 2008 - 1 т. А-В. - Б. 276 {{DEFAULTSORT:Әдиятуллина, Әлмира}} [[Төркем:Илеш районында туганнар]] [[Төркем:Татар журналистлары]] [[Төркем:ТАССР атказанган мәдәният хезмәткәрләре]] {{rq|image}} [[Төркем:Казанның мөселман зиратында җирләнгән шәхесләр]] 2sl5esfy821zzzkbqlz4b2h7ej64olw 3528211 3528208 2022-08-08T19:31:17Z Әмир 15082 Әмир [[Әлмира Әдиятуллина]] битенең исемен үзгәртте. Яңа исеме: [[Әлмира Әдиатуллина]]: үз кулы белән язылган документтагыча исем-фамилиясе wikitext text/x-wiki {{Шәхес | исем = Әлмира Әдиатуллина | рәсем = | рәсем_зурлыгы = 200px | alt = <!--рәсемгә курсорны куйганда чыга торган язу--> | рәсем язуы = | тулы исем = Әлмира Лотфулла кызы Әдиатуллина | һөнәр = журналист, җәмәгать эшлеклесе | туу датасы = 8.07.1938 | туу җире = [[СССР]], [[РСФСР]], [[БАССР]], {{туу җире| Илеш районы | Илеш районында}}, [[Сәеткол (Илеш районы)|Сәеткол]] | гражданлык = {{байрак|СССР}} [[СССР]]→<br/>{{байрак|Россия}} [[РФ]] | милләт = татар | үлем датасы = 27.07.2021 | үлем җире = [[РФ]], [[ТР]], {{үлем җире| Казан | Казанда}} | әти = | әни = | ир = | хатын = | балалар = | бүләк һәм премияләр = [[ТАССРның атказанган мәдәният хезмәткәре]] (1989) | сайт = | башка мәгълүмат = }} '''Әлмира Лотфулла кызы Әдиатуллина<ref name=":0">''Рифат Каюмов.'' [https://tatar-inform.tatar/news/almira-adiatullinaga-bagyslangan-fidakar-moslima-kitaby-takdim-itelde-5858456 Әлмира Әдиатуллинаны искә алу чарасында «Фидакарь мөслимә» китабы тәкъдим ителде.] [[Татар-информ]], 8.08.2022</ref> ''', псевдонимы '''Әлмира Сарьяз'''<ref>[http://syuyumbike.ru/medeniyat/lichnosti/?id=160 ​УЛ БИТ ӘЛМИРА АПА!]</ref> (''[[1938 ел]]ның [[8 июль|8 июле]], [[СССР]], [[РСФСР]], [[БАССР]], [[Илеш районы]], [[Сәеткол (Илеш районы)|Сәеткол]] — [[2021 ел]]ның [[27 июль|27 июле]], [[РФ]], [[ТР]], [[Казан]]'') ― журналист, [[ТАССРның атказанган мәдәният хезмәткәре]] (1989), дин эшлеклесе. == Белеме == 1938 елның 8 июлендә [[Башкорт Автономияле Совет Социалистик Җөмһүрияте|Башкортстан АССР]]<nowiki/>ның Илеш районы [[Сәеткол (Илеш районы)|Сәеткол]] авылында туа. 1965 елда [[Казан дәүләт университеты]]н тәмамлый. == Эшчәнлеге == [[Совет мәктәбе|"Совет мәктәбе"]] (1962), [[Сөембикә (журнал)|"Азат хатын"]] (1964-1993; 1991 елдан [[Сөембикә (журнал)|"Сөембикә"]]; 1990-1993 елларда җаваплы сәркатип вазифасында) журналларында, [[Независимость (гәҗит)|"Бәйсезлек"]] газетасында журналист булып эшли. [[Татарстан Җөмһүрияте мөселманнарының Диния нәзарәте|Татарстан Республикасы Диния нәзарәтендә]] матбугат эшләре җитәкчесе (1994-1998). Бер үк вакытта [[Татар иҗтимагый үзәге]] каршындагы Солдат ата-аналарын яклау комитеты рәисе. 1997 елдан "Мөслимә" газетасы мөхәррире. Шул ук вакытта Татарстан Республикасы мөселманнары Диния нәзарәте карамагындагы Мөселман хатын-кызлар ассоциациясе рәисе. Мәкаләләре [[Ялкын (журнал)|"Ялкын"]], [[Сөембикә (журнал)|"Сөембикә"]] журналларында, [[«Ватаным Татарстан» газетасы|"Ватаным Татарстан"]], [[«Татарстан яшьләре» газетасы|"Татарстан яшьләре"]], [[«Шәһри Казан» газетасы|"Шәһри Казан"]] газеталарында басыла. Күпчелек мәкаләләре яшь буынга әхлакый тәрбия бирү, татар халкының рухи хәзинәләрен яңадан тергезү мәсьәләләренә багышлана. 2021 елның 27 июлендә Казанда вафат<ref>[https://www.azatliq.org/a/31378894.html Татар журналисты, җәмәгать эшлеклесе Әлмирә Әдиятуллина вафат.] [[Азатлык радиосы]], 27.07.2021</ref>. [[Мөселман зираты (Казан)|Казанның мөселман зиратында]] җирләнгән <ref>[https://www.azatliq.org/a/31379505.html Әлмирә Әдиятуллина узган юл: Милләт, хокук, мәгърифәт]. [[Азатлык радиосы]], 28 июль 2021</ref>. == Хәтер == * [[2022 ел|2022]] ― дини тормыш турында актив язучы журналистларга Әлмира Әдиатуллина исемендәге премия (10 ар мең сум) булдырылган. [[Мөслимә Шәфыйк]], [[Вәсилә Рәхимова]] һәм [[Рәшит Минһаҗ]] ― беренче премия алучылар. Премияләрне [[Бөтендөнья татар конгрессы]]ның Казан бүлеге җитәкчесе, хәйрияче Фәрит Мифтахов [[Ярдәм мәчете|«Ярдәм» мәчетендә]] Әлмира Әдиатуллинаны искә алу чарасында тапшырган<ref>''Рифат Каюмов.'' [https://tatar-inform.tatar/news/oc-zurnalistka-almira-adiyatullina-isemendage-berence-premiya-tapsyryldy-5858465 Өч журналистка Әлмира Әдиятуллина исемендәге беренче премия тапшырылды.] [[Татар-информ]], 8.08.2022</ref>. * [[2022 ел|2022]] ― Вәсилә Рәхимованың журналист, җәмәгать эшлеклесе Әлмира Әдиатуллинага багышланган «Фидакарь мөслимә» китабы нәшер ителгән<ref name=":0" />. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Әдәбият == * ''Әмирханов М''. Яктының җаны җәннәт // [[Сөембикә (журнал)|«Сөембикә»]]. 1998. № 7. == Чыганаклар == * [[Татар энциклопедиясе]]: [6 томда] / баш мөхәр. М. Х. Хәсәнов (3 томнан Ә. М. Мазһаров) ; [җав. мөхәр. Г. С. Сабирҗанов] .— Казан: Татар энциклопедиясе институты, 2008 - 1 т. А-В. - Б. 276 {{DEFAULTSORT:Әдиятуллина, Әлмира}} [[Төркем:Илеш районында туганнар]] [[Төркем:Татар журналистлары]] [[Төркем:ТАССР атказанган мәдәният хезмәткәрләре]] {{rq|image}} [[Төркем:Казанның мөселман зиратында җирләнгән шәхесләр]] 2sl5esfy821zzzkbqlz4b2h7ej64olw Бәхәс:Әлмира Әдиатуллина 1 219309 3528213 2369767 2022-08-08T19:31:18Z Әмир 15082 Әмир [[Бәхәс:Әлмира Әдиятуллина]] битенең исемен үзгәртте. Яңа исеме: [[Бәхәс:Әлмира Әдиатуллина]]: үз кулы белән язылган документтагыча исем-фамилиясе wikitext text/x-wiki {{Татар 4.0 — 2019 мәкаләсе |кулланучы=Dinara Mobarakjan |номинация=Иң яхшы мәктәп командасы |номинация2=Шәхесләр |такым= }} {{Татар 4.0-2019 — Кагыйдәләргә туры килүче мәкалә |тикшерү= [[Кулланучы:Frhdkazan|frhdkazan]] ([[Кулланучы бәхәсе:Frhdkazan|бәхәс]]) 22 апр 2019, 07:02 (UTC)}} ==Бәяләү== ''' Казый: --[[Кулланучы:Айрат Фәйзрахманов|Айрат Фәйзрахманов]] ([[Кулланучы бәхәсе:Айрат Фәйзрахманов|бәхәс]]) 22 апр 2019, 20:46 (UTC) ''' {| | # | Критерий | {{Эшләнде}}<br/>{{Эшләнмәде}} | Балл |- | 1 | Теманы кыскача билгеләүче аерым кереш бүлеге бар | | 1 |- | 2 | Мәкалә тиешле [[ВП:Төркемләү|төркемнәргә кертелгән]] | | 1 |- | 3 | Мәкаләгә башка битләрдә сылтамалар урнаштырылган | | 1 |- | 4 | Мәкаләне язуда кулланылган мәгълүмат чыганаклары күрсәтелгән (<nowiki>== Чыганаклар ==</nowiki>), аерым фактлар яки өзекләр кайдан алынганы [[Википедия:Чыганакларны күрсәтү|искәрмәләр белән билгеләнгән]] ― китаптан булса - биткә кадәр, электрон чыганакларда - мәкаләнең яки портал битенең бүлегенә кадәр.) | | 0,5 |- | 5 | <nowiki>== Шулай ук карагыз == һәм == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}}</nowiki> бүлекләре урнаштырылган. | | 0 |- | 6 | Мәкалә [[ВП:Викиләштерү|викиләштерелгән]] (мәкаләдә сүзгә алынган башка темалар, урыннар яки шәхесләргә вики-сылтамалар урнаштырылган) | | 1 |- | 7 | Мәкалә кимендә бер рәсем белән [[ВП:Сурәтләү|cурәтләнгән]] | | 0 |- | 8 | Сурәтләү өчен материал [[Википедия:Файллар йөкләү кагыйдәләре|кулланучы тарафыннан йөкләгән]] | | 0 |- | 9 | Башка тел бүлекләрендәге игезәкләре булганда, мәкалә алар белән [[Википедия:Интервики|интервики]] юлы белән бәйләнгән, булмаганда ― [[Викимәгълүмат]] элементы булдырылган | | 1 |- | 10 | Мәкаләгә урынлы [[:Төркем:Википедия:Калыплар|форматлау, тематик яки навигацион калыплары]] урнаштырылган. | | 0 |- | 11 | Мәкаләдәге мәгълүмат күләме һәм тирәнлеге. | | 0,5 |- | 12 | Мәкаләдәге татар теле сыйфаты. | | 1 |- | colspan="2" |'''Нәтиҗә:''' | |'''7''' |} ''' --[[User:Ajdar|<font face="Harlow Solid Italic">Айдар Шәйхин</font> (Ajdar)]] 25 апр 2019, 21:07 (UTC) ''' {| | # | Критерий | {{Эшләнде}}<br/>{{Эшләнмәде}} | Балл |- | 1 | Теманы кыскача билгеләүче аерым кереш бүлеге бар | | 0,5 |- | 2 | Мәкалә тиешле [[ВП:Төркемләү|төркемнәргә кертелгән]] | | 1 |- | 3 | Мәкаләгә башка битләрдән сылтамалар урнаштырылган | | 1 |- | 4 | Мәкаләне язуда кулланылган мәгълүмат чыганаклары күрсәтелгән (<nowiki>== Чыганаклар ==</nowiki>), аерым фактлар яки өзекләр кайдан алынганы [[Википедия:Чыганакларны күрсәтү|искәрмәләр белән билгеләнгән]] ― китаптан булса - биткә кадәр, электрон чыганакларда - мәкаләнең яки портал битенең бүлегенә кадәр.) | | 1 |- | 5 | <nowiki>== Шулай ук карагыз == һәм == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}}</nowiki> бүлекләре урнаштырылган. | | 0,5 |- | 6 | Мәкалә [[ВП:Викиләштерү|викиләштерелгән]] (мәкаләдә сүзгә алынган башка темалар, урыннар яки шәхесләргә вики-сылтамалар урнаштырылган) | | 1 |- | 7 | Мәкалә кимендә бер рәсем белән [[ВП:Сурәтләү|cурәтләнгән]] | | 0 |- | 8 | Сурәтләү өчен материал [[Википедия:Файллар йөкләү кагыйдәләре|кулланучы тарафыннан йөкләгән]] | | 0 |- | 9 | Башка тел бүлекләрендәге игезәкләре булганда, мәкалә алар белән [[Википедия:Интервики|интервики]] юлы белән бәйләнгән, булмаганда ― [[Викимәгълүмат]] элементы булдырылган | | 1 |- | 10 | Мәкаләгә урынлы [[:Төркем:Википедия:Калыплар|форматлау, тематик яки навигацион калыплары]] урнаштырылган. | | 1 |- | 11 | Мәкаләдәге мәгълүмат күләме һәм тирәнлеге. | | 0,5 |- | 12 | Мәкаләдәге татар теле сыйфаты. | | 1 |- | colspan="2" |'''Нәтиҗә:''' | |'''8,5''' |} ''' Казый: --[[Кулланучы:Albolgari|Albolgari]] ([[Кулланучы бәхәсе:Albolgari|бәхәс]]) 27 апр 2019, 16:15 (UTC) ''' {| | # | Критерий | {{Эшләнде}}<br/>{{Эшләнмәде}} | Балл |- | 1 | Теманы кыскача билгеләүче аерым кереш бүлеге бар | | 1 |- | 2 | Мәкалә тиешле [[ВП:Төркемләү|төркемнәргә кертелгән]] | | 1 |- | 3 | Мәкаләгә башка битләрдә сылтамалар урнаштырылган | | 1 |- | 4 | Мәкаләне язуда кулланылган мәгълүмат чыганаклары күрсәтелгән (<nowiki>== Чыганаклар ==</nowiki>), аерым фактлар яки өзекләр кайдан алынганы [[Википедия:Чыганакларны күрсәтү|искәрмәләр белән билгеләнгән]] ― китаптан булса - биткә кадәр, электрон чыганакларда - мәкаләнең яки портал битенең бүлегенә кадәр.) | | 0,5 |- | 5 | <nowiki>== Шулай ук карагыз == һәм == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}}</nowiki> бүлекләре урнаштырылган. | | 0 |- | 6 | Мәкалә [[ВП:Викиләштерү|викиләштерелгән]] (мәкаләдә сүзгә алынган башка темалар, урыннар яки шәхесләргә вики-сылтамалар урнаштырылган) | | 1 |- | 7 | Мәкалә кимендә бер рәсем белән [[ВП:Сурәтләү|cурәтләнгән]] | | 0 |- | 8 | Сурәтләү өчен материал [[Википедия:Файллар йөкләү кагыйдәләре|кулланучы тарафыннан йөкләгән]] | | 0 |- | 9 | Башка тел бүлекләрендәге игезәкләре булганда, мәкалә алар белән [[Википедия:Интервики|интервики]] юлы белән бәйләнгән, булмаганда ― [[Викимәгълүмат]] элементы булдырылган | | 1 |- | 10 | Мәкаләгә урынлы [[:Төркем:Википедия:Калыплар|форматлау, тематик яки навигацион калыплары]] урнаштырылган. | | 0 |- | 11 | Мәкаләдәге мәгълүмат күләме һәм тирәнлеге. | | 0,5 |- | 12 | Мәкаләдәге татар теле сыйфаты. | | 1 |- | colspan="2" |'''Нәтиҗә:''' | |'''7''' |} ''' Казый: --[[Кулланучы:Ildarsha|Ildarsha]] ([[Кулланучы бәхәсе:Ildarsha|бәхәс]]) 29 апр 2019, 13:11 (UTC) ''' {| | # | Критерий | {{Эшләнде}}<br/>{{Эшләнмәде}} | Балл |- | 1 | Теманы кыскача билгеләүче аерым кереш бүлеге бар | | 1 |- | 2 | Мәкалә тиешле [[ВП:Төркемләү|төркемнәргә кертелгән]] | | 1 |- | 3 | Мәкаләгә башка битләрдә сылтамалар урнаштырылган | | 1 |- | 4 | Мәкаләне язуда кулланылган мәгълүмат чыганаклары күрсәтелгән (<nowiki>== Чыганаклар ==</nowiki>), аерым фактлар яки өзекләр кайдан алынганы [[Википедия:Чыганакларны күрсәтү|искәрмәләр белән билгеләнгән]] ― китаптан булса - биткә кадәр, электрон чыганакларда - мәкаләнең яки портал битенең бүлегенә кадәр.) | | 0,5 |- | 5 | <nowiki>== Шулай ук карагыз == һәм == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}}</nowiki> бүлекләре урнаштырылган. | | 0 |- | 6 | Мәкалә [[ВП:Викиләштерү|викиләштерелгән]] (мәкаләдә сүзгә алынган башка темалар, урыннар яки шәхесләргә вики-сылтамалар урнаштырылган) | | 1 |- | 7 | Мәкалә кимендә бер рәсем белән [[ВП:Сурәтләү|cурәтләнгән]] | | 0 |- | 8 | Сурәтләү өчен материал [[Википедия:Файллар йөкләү кагыйдәләре|кулланучы тарафыннан йөкләгән]] | | 0 |- | 9 | Башка тел бүлекләрендәге игезәкләре булганда, мәкалә алар белән [[Википедия:Интервики|интервики]] юлы белән бәйләнгән, булмаганда ― [[Викимәгълүмат]] элементы булдырылган | | 1 |- | 10 | Мәкаләгә урынлы [[:Төркем:Википедия:Калыплар|форматлау, тематик яки навигацион калыплары]] урнаштырылган. | | 0 |- | 11 | Мәкаләдәге мәгълүмат күләме һәм тирәнлеге. | | 0,5 |- | 12 | Мәкаләдәге татар теле сыйфаты. | | 1 |- | colspan="2" |'''Нәтиҗә:''' | |'''7''' |} bdc2yiltnyg8cwlsdgotyhtyqklcz60 Себер тракты (Казан) 0 219693 3528210 3000555 2022-08-08T19:31:09Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан магистральләре}} wikitext text/x-wiki {{Урам|Казан|исем|шәһәр=[[Казан]]|төбәк=[[Татарстан]]|ил=[[Русия]]}} '''Себер тракты''' ({{lang-ru|улица Сибирский тракт}}) — Казанның Совет районында урнашкан урам. == Географиясе == Совет мәйданыннан башланып, Чыңгыз (Нагорный) бистәсенә барып җитеп тәмамлана. == Тарих == Хәзерге исемен 1927 елның 2 ноябреннән йөртә.<ref>http://docs.cntd.ru/document/432885985</ref> == Урам белән бәйле шәхесләр == {{Wikidata list|sparql=SELECT DISTINCT ?item ?itemLabel WHERE { ?item (wdt:P19|wdt:P551|wdt:P20|wdt:P937) wd:Q4418314. } |columns=label |sort=label |autolist=fallback |row_template=subst:Wikidata list/Тамгалы исемлек |skip_table=1 |col_count=3 }} * [[Александр Бережной]] * [[Альберт Әсәдуллин (виолончелист)|Альберт Әсәдуллин]] * [[Василий Мосин (1917)|Василий Мосин]] * [[Владимир Богоявленский|Владимир Богоявленски]] * [[Владимир Васильев (1978)|Владимир Васильев (җырчы)]] * [[Илдар Әхмәтов|Илдар Әхмәтев]] * [[Исламия Мәхмүтова]] * [[Мирзабәк Зөхрәбов]] * [[Мөхәммәт Садри]] * [[Равилә Борнашева]] * [[Элла Казакова]] * [[Җәүдәт Вилкиев]] {{Wikidata list end}} == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан магистральләре}} [[Төркем:Казанның Совет районы урамнары]] k3sn2mxumaamrqgr3pkcgupgqp9qzvh Академик Арбузов урамы (Казан) 0 219694 3528187 2860999 2022-08-08T19:21:46Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан магистральләре}} wikitext text/x-wiki {{Урам|Казан|исем|шәһәр=[[Казан]]|төбәк=[[Татарстан]]|ил=[[Русия]]}} '''Академик Арбузов урамы''' ({{lang-ru|улица Академика Арбузова}}) — Казанның Совет районында урнашкан урам. == Географиясе == Себер трактыннан башланып, Губкин урамы белән киселештә тәмамлана. == Тарих == Хәзерге исемен 1969 елның 12 августыннан йөртә.<ref>http://docs.cntd.ru/document/432885985</ref> == Урам белән бәйле шәхесләр == {{Wikidata list|sparql=SELECT DISTINCT ?item ?itemLabel WHERE { ?item (wdt:P19|wdt:P551|wdt:P20|wdt:P937) wd:Q4471164. } |columns=label |sort=label |autolist=fallback |row_template=subst:Wikidata list/Тамгалы исемлек |skip_table=1 |col_count=3 }} * [[Зөлфия Рәүфова]] * [[Ринат Бариев]] {{Wikidata list end}} == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан магистральләре}} [[Төркем:Казанның Совет районы урамнары]] 5tv6f53u9uk80o0gv0giybs8zupi8xm Рихард Зорге урамы (Казан) 0 220137 3528193 3520457 2022-08-08T19:23:49Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан магистральләре}} wikitext text/x-wiki {{Урам|Казан|исем|шәһәр=[[Казан]]|төбәк=[[Татарстан]]|ил=[[Русия]]}} '''Рихард Зорге урамы''' ({{lang-ru|улица Рихарда Зорге}}) — Казанның Совет һәм Идел буе районнарында урнашкан урам. == Географиясе == Зорге урамы белән киселештән башланып, Имәнлек урамы белән киселештә тәмамлана. == Тарих == Хәзерге исемен 1967 елның 6 маеннан йөртә.<ref>http://docs.cntd.ru/document/432885985</ref> == Урам белән бәйле шәхесләр == {{Wikidata list|sparql=SELECT DISTINCT ?item ?itemLabel WHERE { ?item (wdt:P19|wdt:P551|wdt:P20|wdt:P937) wd:Q4473807. } |columns=label |sort=label |autolist=fallback |row_template=subst:Wikidata list/Тамгалы исемлек |skip_table=1 |col_count=3 }} * [[Адлер Тимергалин]] * [[Александр Машин]] * [[Антон Юркин]] * [[Арсений Алавкин]] * [[Василий Игнатьев|Васили Игнатьев]] * [[Галина Ившина]] * [[Дмитрий Иванов (1972)|Дмитрий Иванов]] * [[Зәүр Бәширов]] * [[Искәндәр Гыйләҗев]] * [[Ленар Җамалетдинов]] * [[Марсил Төхфәтуллин]] * [[Михаил Марков (1951)]] * [[Наил Мөхәммәтҗанов]] * [[Николай Никифоров]] * [[Нурмөхәммәт Хисамов]] * [[Ринат Закиров]] * [[Рәисә Иванова]] * [[Рөстәм Килдебәков|Рөстәм Килдебәкев]] * [[Софья Гуляк]] * [[Татьяна Ларионова]] * [[Җәүдәт Фәйзрахманов]] {{Wikidata list end}} == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан магистральләре}} [[Төркем:Казанның Идел буе районы урамнары]] [[Төркем:Казанның Совет районы урамнары]] 1n4kxd8q429rqr5aro2e5h2gpwqqbar Әрмәнстан "Евровидение" дә 0 221456 3528101 3518349 2022-08-08T13:47:42Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki '''Евровидение җыр бәйгесендә Әрмәнстан''' [[2006 ел|2006 елдан]] бирле катнаша. [[Ил]] беренче тапкыр [[2005 ел|2005 елда]] [[Бәйге|бәйгедә]] катнашуы турында игълан иткән иде, әмма соңрак үзенең [[Гариза|гаризасын]] кире алды. [[2004 ел|2004 елның]] [[14 апрель|14 апреленнән]] [[Әрмәнстан]] рәсми рәвештә [[Аурупа]] хәбәрләр тапшыру Берлеге составына керә, [[Eurovision җыр бәйгесе|Евровидение җыр бәйгесе]] [[2006 ел|2006 елны]] [[Афина|Афинада]] узды, "Без синең мәхәббәт" [[Җыр|җыры]] белән ([[Инглиз теле|ингл]]. Without Your Love), Андрэ башкарды. [[Җыр]] [[2006 ел|2006 елның]] [[20 май|20 маенда]] узган [[бәйге]] финалына барып җитте һәм [[Әрмәнстан|Әрмәнстанның]] уңышлы дебюты белән сигезенче урынны алды. [[Әрмәнстан]] беренче тапкыр [[2011 ел|2011 елда]] [[Eurovision җыр бәйгесе|Евровидение]] финалына узмады. [[Ил]] вәкиле Эммига финалга узу өчен бер балл җитмәде. [[Сәясәт|Сәяси]] сәбәпләр белән бәйле [[2012 ел|2012 елгы]] [[Бәйге|бәйгедә]] катнашудан баш тартканнан соң, [[Әрмәнстан]] [[2013 ел|2013 елда]] катнашуын раслады<ref>[http://www.esctoday.com/?p=36431 esctoday.com » Blog Archive » Armenia set to return in 2013]</ref><ref>[http://www.news.az/articles/60892 News.Az - Armenia will broadcast Eurovision-2012 final - Jan Ola Sand] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131110172145/http://www.news.az/articles/60892 |date=2013-11-10 }}</ref>. [[2018 ел|2018 елда]] [[ил]] беренче тапкыр [[2011 ел|2011 елдан]] һәм икенче тапкыр катнашу [[Тарих|тарихында]] ярымфиналдан финалга чыкмаган. [[2019 ел|2019 елда]] [[Әрмәнстан]] янә финалга узмады. [[2019 ел|Соңгы вакытта]] [[Әрмәнстан]] нәтиҗәләре начарлана бара. Барлыгы 13 [[ел]] катнашуда [[Әрмәнстан]] финалда-1276 балл җыйды. Ярымфиналда-1266 балл. == Евровидениe 2012 == [[2006 ел|Элек]] [[Әрмәнстан]] [[Бәйге|бәйгедә]] катнашуы расланган булса да, аның кысаларында [[24 май|24 майда]]<ref>[http://www.eurovision.tv/page/news?id=44483&_t=43_countries_represented_at_eurovision_2012 43 countries represented at Eurovision 2012]</ref> икенче ярымфиналда чыгыш ясарга тиеш иде, [[2012 ел|2012 елның]] [[7 март|7 мартында]] [[Әрмәнстан]] Иҗтимагый [[Телевидение|телевидениесе]] рәсми рәвештә катнашудан баш тартты<ref name="withdrawal">[http://www.eurovision.tv/page/news?id=48413&_t=armenia_withdraws_from_eurovision_2012 Armenia withdraws from Eurovision 2012]</ref>. [[Әрмәнстан|Әрмәнстанның]] Иҗтимагый [[Телевидение|телевидениесе]] [[гариза]] белән чыгыш ясады, анда [[Азәрбайҗан|Әзербайҗанда]] [[Әрмәннәр|әрмәннәргә]] карата дошманлык хисеннән баш тарту сәбәпләрен аңлатты. [[Бәйге|Бәйгенең]] башкарма продюсеры Йон Олу Санд [[Әрмәнстан|Әрмәнстаннан]] баш тартуга канәгатьсезлеген белдерде. == Әрмәнстан өчен тавышлар == {| class="wikitable sortable" |- bgcolor="#ccccff" ! <center>Ил ! <center>2006 ! <center>2007 ! <center>2008 ! <center>2009 ! <center>2010 ! <center>2011 ! <center>2013 ! <center>2014 ! <center>2015 ! <center>2016 !2017 !Барлыгы |- | {{флагификация|Австрия}} | <center>— | <center>5 | <center>— | <center>— | <center>— | <center>0 | <center>0 | <center>12 | <center>0 | <center>2 |0 |19 |- | {{флагификация|Австралия}} | <center>— | <center>— | <center>— | <center>— | <center>— | <center>— | <center>— | <center>— | <center>0 | <center>0 |1 |1 |- | {{флагификация|Бельгия}} | <center>12 | <center>10 | <center>12 | <center>7 | <center>7 | <center>0 | <center>0 | <center>0 | <center>3 | <center>7 |0 |58 |- | {{флагификация|Болгария}} | <center>8 | <center>8 | <center>8 | <center>6 | <center>8 | <center>0 | <center>8 | <center>— | <center>— | <center>20 |4 |70 |- | {{флагификация|Германия}} | <center>3 | <center>2 | <center>6 | <center>0 | <center>7 | <center>0 | <center>0 | <center>6 | <center>0 | <center>2 |0 |26 |- | {{флагификация|Греция}} | <center>10 | <center>6 | <center>12 | <center>0 | <center>7 | <center>0 | <center>0 | <center>7 | <center>1 | <center>18 |10 |71 |-bgcolor="gold" | {{флагификация|Дания}} | <center>0 | <center>0 | <center>0 | <center>0 | <center>0 | <center>0 | <center>0 | <center>2 | <center>0 | <center>0 |1 |3 |- | {{флагификация|Ирландия}} | <center>0 | <center>0 | <center>0 | <center>0 | <center>0 | <center>0 | <center>0 | <center>0 | <center>0 | <center>0 | <center>0 |0 |- | {{флагификация|Исландия}} | <center>0 | <center>0 | <center>1 | <center>5 | <center>0 | <center>0 | <center>0 | <center>2 | <center>0 | <center>0 |0 |8 |- | {{флагификация|Испания}} | <center>8 | <center>8 | <center>10 | <center>4 | <center>8 | <center>0 | <center>0 | <center>4 | <center>0 | <center>18 |0 |60 |- | {{флагификация|Италия}} | <center>— | <center>— | <center>— | <center>— | <center>— | <center>0 | <center>0 | <center>0 | <center>0 | <center>1 |4 |5 |- | {{флагификация|Кипр}} | <center>7 | <center>8 | <center>10 | <center>4 | <center>7 | <center>0 | <center>0 | <center>— | <center>0 | <center>16 |1 |53 |- | {{флагификация|Латвия}} | <center>0 | <center>0 | <center>0 | <center>0 | <center>1 | <center>0 | <center>0 | <center>10 | <center>0 | <center>6 |0 |17 |- | {{флагификация|Норвегия}} | <center>0 | <center>0 | <center>0 | <center>0 | <center>0 | <center>0 | <center>0 | <center>0 | <center>0 | <center>0 | <center>0 |0 |- | {{флагификация|Польша}} | <center>5 | <center>10 | <center>12 | <center>2 | <center>5 | <center>0 | <center>— | <center>1 | <center>0 | <center>2 |2 |39 |- | {{флагификация|Португалия}} | <center>0 | <center>0 | <center>0 | <center>4 | <center>0 | <center>0 | <center>— | <center>4 | <center>0 |— |0 |8 |-bgcolor="silver" | {{флагификация|Румыния}} | <center>1 | <center>0 | <center>4 | <center>7 | <center>6 | <center>0 | <center>0 | <center>7 | <center>0 | <center>- |0 |25 |- | {{флагификация|Сербия}} | <center>— | <center>0 | <center>5 | <center>0 | <center>1 | <center>0 | <center>0 | <center>— | <center>0 | <center>5 |5 |16 |- | {{флагификация|Словакия}} | <center>— | <center>— | <center>— | <center>3 | <center>4 | <center>0 | <center>— | <center>— | <center>— |— |— |7 |- | {{флагификация|Украина}} | <center>8 | <center>5 | <center>7 | <center>2 | <center>6 | <center>0 | <center>6 | <center>10 | <center>— | <center>7 |0 |51 |- | {{флагификация|Финляндия}} | <center>0 | <center>0 | <center>0 | <center>1 | <center>0 | <center>0 | <center>0 | <center>4 | <center>0 | <center>0 |0 |5 |- bgcolor="#ED9121" | {{флагификация|Франция}} | <center>10 | <center>10 | <center>12 | <center>6 | <center>6 | <center>0 | <center>7 | <center>12 | <center>3 | <center>14 |6 |86 |- | {{флагификация|Хорватия}} | <center>0 | <center>0 | <center>0 | <center>0 | <center>0 | <center>0 | <center>0 | <center>— | <center>— | <center>4 |0 |4 |- | {{флагификация|Чехия}} | <center>— | <center>10 | <center>12 | <center>12 | <center>— | <center>— | <center>— | <center>— | <center>2 | <center>8 |2 |46 |- | {{флагификация|Швейцария}} | <center>0 | <center>0 | <center>0 | <center>0 | <center>0 | <center>0 | <center>0 | <center>0 | <center>0 | <center>0 |0 |0 |- | {{флагификация|Швеция}} | <center>0 | <center>0 | <center>2 | <center>3 | <center>1 | <center>0 | <center>0 | <center>5 | <center>0 | <center>4 |0 |15 |- | {{флагификация|Эстония}} | <center>0 | <center>0 | <center>0 | <center>0 | <center>0 | <center>0 | <center>0 | <center>5 | <center>0 | <center>0 |0 |5 |} == Галерея == <gallery class="center"> Изображение:ESC 2007 Armenia - Hayko - Anytime you need.jpg|Айко, [[Евровидение 2007]] Изображение:ESC 2008 - Armenia - Sirusho, 1st semifinal.jpg|Сирушо, [[Евровидение 2008]] Изображение:Eva Rivas 04.JPG|Ева Ривас, [[Евровидение 2010]] Изображение:ESC2013 - Armenia 01.jpg|Dorians, [[Евровидение 2013]] Изображение:ESC2014 - Armenia 01.jpg|Арам MP3, [[Евровидение 2014]] Изображение:20150515 ESC 2015 Genealogy 6153.jpg|Genealogy, [[Евровидение 2015]] Изображение:ESC2016_-_Armenia_06.jpg|Мукучян, Ивета|Ивета Мукучян, [[Евровидение 2016]] Изображение:Artsvik_(Armenia)._Photo_363.jpg|Арутюнян, Арцвик|Арцвик, [[Евровидение 2017]] Изображение:ESC2018 - Armenia 02.jpg|Ханагян, Севак|Севак Ханагян, [[Евровидение 2018]] </gallery> ==Искәрмәләр== <references /> == Тышкы сылтамалар == * [http://www.eurovision.tv/ "Евровидение" җыр конкурсының рәсми сайты]{{ref-en}} * [https://web.archive.org/web/20100603031756/http://www.armtv.com/cover/eng/ Әрмәнстан 1 ТВ телеканалы сайтында Евровидение] * [http://www.sirusho.am Сирушоның рәсми сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190528174028/https://sirusho.am/ |date=2019-05-28 }}{{ref-en}} * [http://www.ogae.am OGAE Armenia рәсми сайты]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130605033945/http://ogae.am/ |date=2013-06-05 }} [[Төркем:Евровидение җыр бәйгесе]] [[Төркем:Җырлар]] [[Төркем:Җырчылар]] [[Төркем:Җырчы тавышлары]] [[Төркем:Җырлау]] [[Төркем:Музыка]] [[Төркем:Музыкаль бәйгеләр]] [[Төркем:Әрмәнстан]] rm4wqe8z4nur0l2h5chu74eikrh1n8w Нәзари химия 0 222065 3528151 3525163 2022-08-08T15:58:11Z A.Khamidullin 6685 wikitext text/x-wiki '''Нәзари химия''' ― төп урынны заманча [[химия]]нең нәзари арсеналына керә торган нәзари гомумиләштерүләр алган химия бүлеге. Нәзари химия химия фәненең барлык тармаклары өчен уртак күзаллау һәм мәсләкләрне берләштерә. Нәзари химия кысаларында химия кануннары, мәсләкләре һәм кагыйдәләре системалаштырыла һәм төгәлләштерелә.<br/> Нәзари химиянең тармакларыː<br/> квант химиясе,<br/> ̈ теоретик химик кинетика,<br/> хеминформатика (шулай ук хемоинформатика буларак мәгълүм),<br/> химик инженерлык,<br/> молекуляр модельләр төзү,<br/> исәпләү химиясе,<br/> математик химия.<br/> == Моны да карарга мөмкин == ̽- [[PyQuante]] == Әдәбият == * ''Глесстон С.'' [https://web.archive.org/web/20121208182326/http://nglib-free.ru/book_view.jsp?idn=020456&page=3&format=djvu Теоретическая химия. М.: ИИЛ, 1950.] 632c. * ''Дей М. К., Селбин Дж.'' Теоретическая неорганическая химия. М.: Химия, 1971. 416с. * ''Дей М. К., Селбин Дж.'' Теоретическая неорганическая химия. Пер. с англ. 3-ие изд. М.: Химия, 1976. 568c. * ''Корольков Д. В.'' Теоретическая химия. Том 1. Общие принципы и концепции. М: Академкнига, 2007. 463с. ISBN 978-5-94628-283-3 * ''Корольков Д. В., Скоробогатов Г. А.'' Теоретическая химия: Учебное пособие. 2-е изд., перераб. и доп. Издательский дом Санкт-Петербургского университета, 2005. 653 с. ISBN 978-5-288-03639-2 * ''Корольков Д. В., Скоробогатов Г. А''. Основы теоретической химии. М. Академия, 2004. 352с. ISBN 5-7695-1442-6 * ''Пальм В. А.'' Введение в теоретическую органическую химию. М.: Высшая школа, 1974. 448с. * ''Днепровский А. С., Темникова Т. И.'' Теоретические основы органической химии. {{Л}}.: Химия, 1979; 2-ое изд. Л.: Химия, 1991. 558с. * ''Николаев Л. А.'' Теоретическая химия. М.: Высшая школа, 1984. 400c. * [[Татевский, Владимир Михайлович|''Татевский В. М.'']] Квантовая механика и теория строения молекул. М.: Изд-во МГУ, 1965. 162с. * ''[[Бейдер, Ричард|Бейдер Р.]]'' Атомы в молекулах. Квантовая теория. М.: Мир, 2001. 532c. ISBN 5-03-003363-7 * [[Кузнецов, Владимир Иванович (химик)|''Кузнецов В. И.'']] [http://rushim.ru/books/obzor/kuznecov.djvu Общая химия: тенденции развития.] М.: Высшая школа, 1989. * [[Кузнецов, Владимир Иванович (химик)|''Кузнецов В. И.'']] Диалектика развития химии. От истории к теории развития химии. М.: Наука, 1973. 327с. * [http://simons.hec.utah.edu/NewUndergradBook/TableofContents.html Simons J. An Introduction to Theoretical Chemistry] * Robert G. Parr and Weitao Yang, Density-Functional Theory of Atoms and Molecules, Oxford Science Publications; first published in 1989; ISBN 0-19-504279-4, ISBN 0-19-509276-7 * D. J. Tannor, V. Kazakov and V. Orlov, Control of Photochemical Branching: Novel Procedures for Finding Optimal Pulses and Global Upper Bounds, in Time Dependent Quantum Molecular Dynamics, J. Broeckhove and L. Lathouwers, eds., 347-360 (Plenum, 1992) * Attila Szabo and Neil S. Ostlund, Modern Quantum Chemistry: Introduction to Advanced Electronic Structure Theory, Dover Publications; New Ed edition (1996) ISBN 0-486-69186-1, ISBN 978-0-486-69186-2 [[Төркем:Химия]] a46xdxi1r9rh3dl5vg8afntl8nzkoi1 Техника урамы (Казан) 0 224606 3528201 2384437 2022-08-08T19:26:34Z Frhdkazan 3171 /* Гомуми белешмәләр */ == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан магистральләре}} wikitext text/x-wiki {{Урам}} '''Техника урамы''' — Казанның Идел буе районнында урнашкан магистраль урам. == Урнашуы == Көньяктан төньякка таба уза. Түбән Кама урамыннан башланып, [[Вахитов мәйданы (Казан)|Вахитов мәйданында]] тәмамлана. Урам башында шәхси йортлар төзелгән, ә Тихорецк урамы белән кисешкәннән соң сәнәгать зонасы өстенлек итә. == Тарих == XIX гасырда булачак Техник урам янында бертуган Крестовниковниковларның сабын-стеарин заводы бинасы урнашкан (хәзер — «Нәфис косметикс»ААҖ). Урам 1930 нчы елларда барлыкка килә; Техника, [[Габдулла Тукай урамы (Казан)|Тукай]], [[Бертуган Петряевләр урамы (Казан)|Бертуган Петряевләр]], [[Мәрҗани урамы (Казан)|Мәрҗани]] һәм [[Жданов урамы (Казан)|Жданов]] урамнары белән кисешкән урында Вахитов мәйданы барлыкка килә. == Гомуми белешмәләр == Урамның күп өлеше сәнәгать зонасы булып тора, анда сәүдә һәм җитештерү предприятиеләре урнашкан, иң эресе «КВАРТ» ЯАҖ (Кама-Идел резинотехника акционер җәмгыяте). Урамның көньяк өлеше шәхси йортлар белән төзелгән. Вахитов мәйданыннан [[Владимир Кулагин урамы (Казан)|Владимир Кулагин урамы]] белән кисешкәнгә кадәр, трамвай юллары белән аергыч полоса булган һәр юнәлештә ике юл полосасы бар. Аннары икеюллы урам булып дәвам итә. Урам өстендә [[Горький тимер юлы|Горький тимер юлының]] [[Казан-Пассажирлы|Казан]] — [[Дәрвишләр (станция)|Дәрвишләр]] бер юллы линиясенә юлүткәргеч үтә. [[Казан зооботаник бакчасы|Казан зоопаркын]] модернизацияләү мәсьәләсе берничә тапкыр күтәрелде һәм аның бер өлеше техник урамыннан Урта Кабан күле яр буена күчәргә тиеш иде. == Моны да карагыз == == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан магистральләре}} [[Төркем:Казанның Идел буе районы урамнары]] [[Төркем:Әлифба буенча урамнар]] [[Төркем:Википедия:Викимәгълүмат элементы параметрларына өстенлек бирелгән мәкаләләр]] 6nzfyr6jvkocssv8pxoufyp6nemeptn Ниндзя ташбакалар 0 227655 3528082 2877728 2022-08-08T13:14:08Z Frhdkazan 3171 {{УК}}== Моны да карагыз ==== Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Ниндзя ташбакалар''' ([[Инглиз теле|ингл]]. ''Teenage Mutant Ninja Turtles'', сокр. ''TMNT)'' — дүрт ташбака-мутанттан торган уйлап чыгарылган төркем. Аларны ниндзюцу көрәшенә күсе-мутант Сплинтер өйрәтә. [[Нью-Йорк]] шәһәренең җир-асты канализациясендә яшәп, алар шәһәрдә явыз көчләр белән көрәшә. [[Ташбакалар]]ның исемнәре борынгы итальян рәссамнары хөрмәтенә бирелгән - Леонардо, Рафаэль, Донателло һәм Микеланджело. Аларны [[1984 ел]]да Кевин Истмен һәм Питер Лэрд рәссамнар уйлап чыгарган. [[1997 ел]]да ниндзя-ташбакалар турында комикслар нигезендә беренче мультсериал чыгарылган. [[2009 ел]]да бу комикс персонажларына хокуклар Nickelodeon Animation Studio сатып алган. [[2019 ел]]да "[[Шаян ТВ]]" телеканалының дубляж студиясе "Ниндзя ташбакалар" мультфильмын [[татар теле]]нә тәрҗемә иткән. == Моны да карагыз == == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == * [https://tatar-inform.tatar/news/2019/04/12/184411/ Биш ай эчендә "Шаян ТВ"ның дубляж студиясе 1400дән артык тәрҗемә эшләгән.] == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} [[Төркем:Мультфильм персонажлары]] [[Төркем:Мультсериаллар]] blk1mclmh3osxp1yxodu025pp46gac0 Вальмики 0 228502 3528229 3527945 2022-08-09T03:17:43Z A.Khamidullin 6685 /* Инкарнация */ wikitext text/x-wiki [[File:Valmiki Ramayana.jpg|thumb|right|Олы фикер иясе Вальмики Рамаянаны иҗад итә. Вальмики [[Брахма]] һәм [[Тулсидас]] белән бәйләнештә. [[Вальмикизм]] дип аталган [[Дхармик]] хәркәте Вальмики тәгълиматына нигезләнгән.]] '''Вальмики''' (IPAc-enː|v|ɑː|l|ˈ|m|iː|k|i;<ref>[http://dictionary.reference.com/browse/valmiki "Valmiki"]. ''[[Random House Webster's Unabridged Dictionary]]''.</ref> [[Sanskrit]]: वाल्मीकि, ''Вальмики'') [[Санскрит әдәбияты]]нда алдан килүче - [[шагыйрь]] дип дан ителә. ''[[Рамаяна]]'' эпосы якынча безнең эрага кадәр 5-енче гасырдан бирле безнең эрага кадәр беренче гасыр белән төрлечә даталана,<ref>{{cite news|title=All Indian life is here|url=https://www.theguardian.com/artanddesign/2008/aug/23/art.ramayana|accessdate=27 April 2015|newspaper=The Guardian|date=23 August 2008|quote="Read 5th Paragraph"}}</ref> ,<ref>{{cite web|title=Sri Aurobindo on the Indian Epic Ramayana|url=http://uwf.edu/lgoel/documents/asriaurobindoonindianepicramayana.pdf|website=uwf.edu|publisher=''University of West Florida''|accessdate=27 April 2015|page=2|format=PDF|quote=read end paragraph of page 2}}</ref> һәм авторлыгы аныкы дип күрсәтелә, ул текстка үзенә нигезләнеп шулай әйтелә.<ref name="Golgman1">{{cite book | author = Valmiki, Robert P. Goldman | title = {{IAST|The Ramayana of Valmiki}}: An Epic of Ancient India | volume = 1 | publisher = Princeton University Press | year = 1990 | pages = 14–15 | isbn = 0-691-01485-X | url-access = registration | url = https://archive.org/details/ramayanaofva01valm }}</ref> Ул беренче шагыйрь "Рамаяна" авторы ''Ади Кави'' дип хөрмәт ителә, бу беренче эпик поэма булып тора. ''Рамаяна'', башта Вальмики тарафыннан язылган булган, 24000 [[шлока]]дан һәм 7 [[җыр]]дан (кандалар)дан тора, [[Уттара Канда]]ны кертеп.{{citation needed|date=April 2018|reason=[[Uttara Kanda]] begins with the opposite claim.}} {{IAST|Ramayana}} Ул якынча 480002 сүзләрдән гыйбарәт, алар "[[Махабхарата]]"ның тулы текстының озынлыгының чиреге булып тора яисә "[[Илиада]]"ның озынлыгының якынча дүрт мәртәбә күбрәге булып тора. Ул [[Косала]] Патшалыгының ''Рамаяна'' [[Айодхья]] шәһәренең принц [[Рама]]ның кыйссасын сөйли, аның хатыны [[Сита]] [[Ланка]]ның шәйтан патша [[Равана]] тарафыннан урланган була. Вальмики ''Рамаяна''сы төрлечә безнең эрага кадәр 500 елдан безнең эрага кадәр 100 ел белән даталана.<ref>{{cite web|title=harking back : Myths and facts of the beginnings of Lahore|url=http://www.dawn.com/news/1111338}}</ref> яки "Махабхарата"ның иртә юрамаларының белән якынча замандаш булып тора.<ref>Goldman, Robert P., ''The Ramayana of Valmiki: An Epic of Ancient India'' pp. 23</ref> Күп традицион эпослар белән кебек, ул интерполяцияләр һәм мөхәррирләү аша узып даталауны мөмкин булмаслык итеп ясаган. Британия сатирачысы [[Обрей Менен]] әйтүенчә Вальмики, "әдәби даһи буларак танылган" булган һәм шулай итеп ул, "законсыз" булган фараз иткәнчә, "[[фәлсәфи скептицизмы]]," өчен<ref>Menen, Aubrey (1954). "Introduction", ''The Ramayana'', p.4. Charles Scribner's Sons: New York. {{pre-ISBN}}. {{LCC|54-5919}}. {{LCCN|54035716}}.</ref> ул "Һиндстан Яктыртылуы" чорының өлеше булып тора.<ref>Menen (1954). "The Indian Enlightenment", p.9.</ref> Вальмики шулай ук Раманың замандашы дип цитаталана. Менен раслаганча Вальмики, "бөтен тарихта үзен үз иншасына керткән беренче автор"<ref>Menen (1954). "The Heritage of the Gluttons", p.81.</ref> Рама Вальмикины куылу вакытында очраткан һәм аның белән бергә эшләгән. Вальмики [[Сита]]га Рама аннан баш тарткач бакчасында сыену урыны биргән. [[Куша]] һәм [[Лава]], Шри Раманың Ситадан игезәк угыллары. Вальмики Рамаянаны Куша һәм Лавага өйрәткән, алар соңрак илаһи кыйссаны Айодхьяда Ашвамедха дәвамында яджнада җәмәгать рәхәте өчен җырлый башлаган, Патша Раманы алардан кем булганнарын сорган һәм соңрак Вальмики бакчасын Ситаның чынлап та куылганын исбатлар өчен. Соңрак ул аларны патша сараена чакырган. Куша һәм Лава шуннан соң Рама кыйссасын шунда җырлаган һәм бу шул ике баланың нәрсә булса да җырланса да чынлап та дөрес икәнлегенең раславы булып тора. == Иртә тормышы == Вальмики Агни Шарма буларак [[Бхригу]] готрасының Прачета исемле Браминның (шулай ук Сумали буларак мәгълүм) гаиләсендә туган,<ref>{{cite book|title=Sages, Nymphs, and Deities: Excursions in Indian Mythology|url=https://books.google.com/books?id=DInXAAAAMAAJ&q=agnisharma&dq=agnisharma&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiLwsP4uNrTAhVJso8KHR-bCaY4ChDoAQg5MAY|publisher=The Author|year=1998|author=Vishwanath S. Naravane|page=86}}</ref><ref>{{cite book|title=History Of Ancient India (a New Version) : From 7300 Bb To 4250 Bc,|url=https://books.google.com/books?id=b7gOBW8oDFgC|publisher=Atlantic Publishers & Dist|year=2006|page=720}}</ref><ref>{{cite book|title=Mythology of Vishnu and His Incarnations|url=https://books.google.com/books?id=_XrFh2S8nlEC|publisher=Gyan Publishing House|year=2009|page=166}}</ref> Риваять буенча ул бер мәртәбә бөек олы фикер иясе [[Нарада]] белән очрашкан һәм вазифалар турында сөйләшкән. Нарада сүзләре белән илһамланып Агни Шарма аскеза башкара башлаган һәм "Мара" сүзен җырлый башлаган, аның мәгънәсе "үтерергә" булган. Берничә ел аскеза башкарганнан соң, сүз "Рама" булып киткән, бу Ходай Вишну исеме. Агни Шарма янында гаять зур кырмыска оялары формалашкан һәм шуннан соң ул Вальмики исеменә лаек булган. Вальмики исемен алган Агни Шарма язмаларны Нарададан өйрәнгән һәм бөтен кеше тарафыннан хөрмәт ителгән аскетикларның иң алдынгысы булып киткән. == Беренче шлока == [[File:Narada visits Valmiki.jpg|thumb|250px|Яшь олы фикер иясе [[Нарада]] ак сакаллы Вальмикиның бакчасында.]] Вальмики көн саен коенулары өчен Ганга елгасына барган. [[Бхарадваджа]] исемле өйрәнчек аның киемнәрен алып бара иде. Юлында алар [[Тамса]] Елгасы агымы аша чыкканнар. Агымга карап, Вальмики өйрәнчегенә шулай дип әйткән, "Карагыз, бу су бик чиста, яхшы кешенең акылы кебек! Мин биредә бүген коенырмын." Ул агымга керү өчен яраклы урынны эзләгәндә, ул [[Торна]]лар парының ярәшкәнен күргән. Вальмики бу бәхетле кошларны күреп бик шатланган. Кинәт, ук белән атылып, ир кош шул урында үлгән. Бу фаҗигане күреп, ана кош агониядә кычкырган һәм шоктан үлгән. Вальмикиның йөрәге бу аяныч күренештән эрегән. Ул әйләнеп кем кошны үтергәнен карый. Ул якында җәя һәм уклар белән аучыны күргән. Вальмики бик ачуланган булып киткән. Аның иреннәре ачылган һәм ул шулай дип кычкырган, : मा निषाद प्रतिष्ठां त्वमगमः शाश्वतीः समाः। : यत्क्रौञ्चमिथुनादेकमवधीः काममोहितम्॥' :''mā niṣāda pratiṣṭhā tvamagamaḥ śāśvatīḥ samāḥ'' :''yat krauñcamithunādekam avadhīḥ kāmamohitam''<ref>[http://www.sacred-texts.com/hin/rys/rys1002.htm Sacred-Texts.com] IAST encoded transliteration (modified from original source to accurately reflect sandhi rules)</ref> :''You will find no rest for the long years of Eternity'' :''For you killed a bird in love and unsuspecting'' <ref>Buck, William and van Nooten, B. A. ''Ramayana''. 2000, page 7</ref> Спонтан рәвештә Вальмикиның ярсуыннан һәм фаҗигәсеннән пәйда булып, бу [[Санскрит әдәбияты]]нда беренче шлока булып санала. Вальмики соңрак шул ук үлчәм белән Ходай [[Брахма]] алкышлары белән тулы Рамаянаны инша иткән, бу үлчәмне ул шлока буларак дүртенче булып инша иткән. Шулай итеп бу шлока [[Һинд дине]] әдәбиятында беренче шлока буларак хөрмәт ителә. Вальмики "Ади Кави" һәм Рамаянаның, беренче шагыйре буларак хөрмәт ителә. Ул ''[[Рамаяна]]''ны өйрәткән беренче өйрәнчекләр булып [[Куша]] һәм [[Лава]], [[Рама]]ның уллары булганнар: : प्रचेत्सोऽहं दशमः पुत्रो राघवनंन्दन | : न स्मराम्यनृतं वाक्यमिमौ तु तव पुत्रकौ || 96:16 Башка шигырьдә, ул [[Бһаргава]] олы фикер иясе токымы дип раслана: : संनिबद्धं हि श्लोकानां चतुर्विंशत्सहस्रकम् | : उपाख्यानशतं चैव भार्गवेण तपस्विना || 94:24 == Реинкарнация == [[File:Hermitage of Valmiki, Folio from the "Nadaun" Ramayana (Adventures of Rama) LACMA AC1999.127.45.jpg|thumb|250px|Вальмики бакчасында Сита.]] ''Вишнудхармоттара Пурана''да расланганча Вальмики [[Трета Юга]]да Рамаянаны инша иткән [[Брахма]] формасында туган һәм белем алырга теләгән кешеләр Вальмикига табынырга тиеш дип әйтелгән.<ref>''Mythology of Vishnu and His Incarnations'' by Manohar Laxman Varadpande (2009), p. 166.</ref> Ул соңыннан [[Рамаяна]]ның [[Авадхи]] - [[Һинди]] юрамасын [[Рамчаритаманас]]ны инша иткән [[Тулсидас]] буларак реинкарнацияләгән. == Гыйбадәтханәләр == [[File:Ravivarmapress_Rama_family.jpg|thumb|250px|Тәхеттә [[Сита]] белән [[Рама]], аларның тезләрендә балалары [[Лава]] һәм [[Куша]] утыралар. Тәхет артында, [[Лакшмана]], Бхарата һәм [[Шатругһна]] торалар. [[Хануман]] тәхет артында Рамага баш ия. Вальмики сулда тора.]] [[Ченнаи]]да, [[Тируванмийюр]] даирәсендә бу урын Олы Фикер Иясе Вальмики, Тһиру-Вальмики-Оордан алынган дип ышаныла. Бу урында Вальмикига гыйбадәтханә урнашкан, аңа 1300 ел дип ышаныла.<ref>http://www.columbuslost.com/2015/01/maharishi-valmiki-temple-at.html</ref><ref>http://www.thehindu.com/thehindu/mp/2003/01/23/stories/2003012300110300.htm</ref> Шулай ук карарга мөмкин: * [[Карнатака]]да, [[Раджанаһалли]]да Шри Вальмики Мата Маһа Самстһана == Популяр мәдәнияттә == Шагыйрьнең тормышы буенча берничә Һинд фильмы төшерелгән булган, Джи. Ви. Саненың ''Вальмики''сы (1921) белән башлап; аннан соң Сурендра Нараян Ройның ''Ратнакар''ы (1921), [[Эллис Дунган]]ның ''Вальмики''сы (1946), [[Бһалдҗи Пендһаркар]]ның ''Вальмики''сы (1946), [[Сундар Радо Надкарни]]ның ''[[Вальмики]]'' (1946), [[Си.Эс.Р. Рао]]ның ''[[Вальмики]]сы'' (1963 елда төшерелгән, төп рольне Доктор [[Раджкумар]] башкарган) һәм ''[[Вальмики]]'' (төп рольне [[Н. T. Рама Рао]] башкара; 1963), һәм Арвинд Бһаттның ''Сант Вальмики''сы (1991).<ref>{{cite book|author1=Ashish Rajadhyaksha|author2=Paul Willemen|title=Encyclopedia of Indian Cinema|url=https://books.google.com/books?id=SLkABAAAQBAJ&pg=PT315|year=2014|publisher=Routledge|isbn=978-1-135-94318-9|page=315}}</ref><ref name="oberoi">{{cite LIIofIndia|litigants=Suresh Oberoi and Ors v. Dev Singh Assur and Ors|link=|court=INPBHC|year=1991|num=10311 |parallelcite=|date=01-02-1991|courtname=auto|juris=}}</ref><br/> == Астрономиядә == [[Вальмики]] хөрмәтенә [[Меркурий]]да [[кратер]] аталган. == Шулай ук карарга мөмкин == * [[Вальмики (кратер)]] * [[Вальмики мандир]] * [[Бальмики кастасы]] * [[Бальмики сектасы]] * [[Чуһра]] * [[Шри Рама]] == Искәрмәләр == == Тышкы сылтамалар == [[Төркем:Һинд дине]] [[Төркем:Шәхесләр]] g7ii9cphk5cgli5udciwl012fxwxhak Stamina 0 233196 3528267 2425972 2022-08-09T11:58:16Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Orphan|date=февраль 2020}} '''Stamina''' ([[Латин теле]]ндә «[[серкәч]]» сүзеннән алынган) — ун бармак белән һәм клавиатурага карамыйча текст җыю өчен программа. Авторы: Алексей Казанцев. == Функцияләре == === Клавишаларны искә төшерү өчен дәресләр === * База дәресләр<ref>{{cite news |first= |last= |authorlink= |coauthors= |title= Базы данных информационно-библиографического отдела|url=http://kitaphane.tatarstan.ru/rus/bd_ibo/tx/10.htm |work=Национальная библиотека республики Татарстан |publisher= |date= 2004 }}</ref> === Текст җыю тизлеген арттыру === * Чын текст белән эш<ref>{{cite news |first=Светлана|last=Шляхтина |authorlink= |coauthors= |title= Обзор программ для обучения скоропечатанию|url=http://www.compress.ru/article.aspx?id=11686&iid=455 |work=КомпьютерПресс |publisher= |date= № 8, 2004 }}</ref> * Бергә килгән хәрефләр буенча дәресләр * Тышкы файлдан текст җыю мөмкинчелеге<ref>{{cite news |first= |last=Аватар |authorlink= |coauthors= |title= Печать со скоростью света|url=https://xakep.ru/issues/xa/030/ |work=Хакер |publisher= |date= № 6, 2001 }}</ref> * Диктовка буенча текст җыю мөмкинчелеге<ref>{{cite news |first=Е. М. |last=Каменева |authorlink= |coauthors= |title=«Слепой» метод печати: используем программы-тренажеры |url=https://docplayer.ru/30079399-E-m-kameneva-klaviaturnyy-trenazher-stamina-glavnyy-specialist-ekspert-kompanii-elektronnye-ofisnye-sistemy-sm-statyu.html |work=Делопроизводство и документооборот на предприятии |publisher= |date=№ 9, 2007 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190508085639/https://docplayer.ru/30079399-E-m-kameneva-klaviaturnyy-trenazher-stamina-glavnyy-specialist-ekspert-kompanii-elektronnye-ofisnye-sistemy-sm-statyu.html |date=2019-05-08 }}</ref> * Дәресләр мөхәррире<ref>{{cite news |first= |last= |authorlink= |coauthors= |title= Ресурсы интернета|url=http://www.rlib.yar.ru/_metod_mater/v_10/01/2_4_6_buklet2.pdf |work=ЯОУНБ им. Некрасова, методические и библиографические материалы |publisher= |date= № 10, 2013 }}</ref> === Куллану җайлылыгы === * Берничә раскладка тәэмин итү мөмкинчелеге (рус, укр, US, UK, Dvorak…) * Удобный интерфейс<ref>{{cite news |first= |last= |authorlink= |coauthors= |title= Соло на клавиатуре и клавиатурный тренажер Stamina|url=http://kopirajter.by/tehnologii/solo-na-klaviature-i-klaviaturnyy-trenazher-stamina/ |work=kopirajter.by |publisher= |date= 8 октября 2013 }}</ref> * Таймер * Корректировка белән төгәл сәгать → төгәл нәтиҗәләр * Сеанс дәвамында тизлек үзгәрү графигы * Көннәр һәм сеанслар буенча прогресс графиклары * Статистика: ничә [[килобайт]] һәм күпме вакыт эчендә җыюны күрсәтү * Виртуаль клавиатурада хәрефләрне һәм бармакларның эш өлкәләрен яктырту * Көйләнә торган кыяфәт * Агымдагы [[экран чишелеше]]нә программа үлчәмнәренең автокөйләнеше === Программа хасиятләре === * [[mp3]]-музыка + [[плей-лист]] тәэмин ителеше<ref>{{cite news |first=Павел|last=Бадялик |authorlink= |coauthors= |title= Тренажеры для Клавы|url=https://www.kv.by/archive/index2000491106.htm |work=Компьютерные вести |publisher= |date= № 49, 2000 }}</ref> * Кулланучыга бирелгән гамәлләр азатлыгы * Классикка өстәп бармакларның альтернатив торышы да бар: «фыва—олдж» түгел, ә «ывам—толд»<ref>{{cite news |first=Сергей и Марина|last=Бондаренко |authorlink= |coauthors= |title= Клавиатурные тренажеры на любой вкус|url=https://3dnews.ru/264576 |work=ЗДНьюс (3DNews Daily Digital Digest) |publisher= |date= 30 мая 2007 }}</ref>. == Тәнкыйть == Программаның интерфейсы дәресләр белән нинди тәртиптә эшләү турында төгәл күрсәтмә бирми дигән тәнкыйть бар. Кайвакыт кулланучылар өчен иң җәлеп итә торган хасияте — юмористик компонентасы тәнкыйтьләнә.<ref>{{cite news |first=Илья|last=Муравьев |authorlink= |coauthors= |title= Путеводитель по клавиатурным тренажерам|url=https://www.ixbt.com/soft/typing.shtml |work=iXBT.com ("АЙ-ЭКС-БИ-ТИ ДОТ КОМ") |publisher= |date= 13 февраля 2013 }}</ref> == Шулай ук карарга мөмкин == * [[:ru:KTouch]] * [[:ru:SoloPad]] * [[:ru:Соло на клавиатуре]] == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} == Сылтамалар == * [http://stamina.ru/ Официальный сайт тренажёра Stamina] * [https://staminaon.com/ Сетевое издание Stamina online] [[Төркем:Программа белән тәэмин ителеш]] 8rubl8ba4atmgiliy2xxdcod684jhs8 Sailfish OS 0 234404 3528260 3501400 2022-08-09T11:45:27Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{УК}}'''Sailfish OS''' — [[Linux]] нигезендә [[Фин теле|фин]] {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Jolla ширкәте|Jolla ширкәте|ru|Jolla}} тарафыннан булдырылган операцион система. {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Jolla ширкәте|Jolla|ru|Jolla}} һәм кайбер башка компанияләрнең смартфоннары һәм планшетлары Sailfish OSка нигезләнә<ref>[https://blog.jolla.com/jolla-tablet-closure/ "Jolla Tablet: Aiming for Closure"]. ''Official Jolla Blog''. Retrieved 10 February 2016.</ref>. Бу система [[смартфон]] һәм планшет белән тулаем [[татар теле]]ндә кулланырга мөмкинлек ача<ref name=":0">[https://www.azatliq.org/a/28559985.html Русиянең беренче операцион системы татар теленә тәрҗемә ителде] azatliq.org</ref>. [[File:Sailfish OS.Tt.png|350px|thumb|Sailfish OS татар телендә]] == Тасвирлама == ''Sailfish'' сүзе [[Инглиз теле|инглиз телендә]] ''кечкенә җилкәнле көймә'' яки ''җилкәнле балык'' мәгънәсендә кулланыла. Операцион система Nokia һәм Intel булдырган Linux MeeGo OS системасының дәвамы. [[2019 ел]]да Sailfish OS ачык Meer проекты белән берләшүе турында игълан итә<ref name="ffmpeg" />. Mer - MeeGoның яңартылган варианты, MeeGoның төшендәге 80% кодын тәшкил итә<ref name="ffmpeg">{{cite web|url=https://www.opennet.ru/opennews/art.shtml?num=50454|title=Объявлено о слиянии открытого проекта Mer и проприетарной ОС Sailfish}}</ref>. Sailfish OSның төп үзенчәлекләре: * Системаның төше техник яктан көчлерәк; * Android кушымталары белән ярашу киңәйтелгән; * Көчәйтелгән шәхсиләштерү мөмкинлекләре. == Телләр == Бүгенге көндә операцион система белән 36 телдә куллану мөмкин<ref>[https://jolla.zendesk.com/hc/en-us/articles/202109956-Language-Settings Language settings] jolla.zendesk.com</ref>. [[Татарстан Республикасы Фәннәр академиясе|Татарстан фәннәр академиясенең]] [[Гамәли семиотика институты (ТР ФА)|Гамәли семиотика институты]] [[Иннополис]]та 17 мең сүзне тәрҗемә итеп, [[2017 ел]]да системаның [[Татар теле|татар]] интерфейсын булдырган<ref name=":0" />. == Җитештерү == Бүгенге көндә Sailfish OS [[смартфон]]нары [[Русия]] базарына җитештерелми. [[2018 ел]]<nowiki/>ның февралендә [[Ростелеком]] Sailfish акцияләренең 75% алу турында теләк белдерә<ref>[https://www.rbc.ru/rbcfreenews/5a97a9e49a794725782d00f8 Ростелеком купил разработчика мобильной операционной системы] rbc.ru</ref>. [[2018 ел]]<nowiki/>ның февралендә [[Русия|РФ]] элемтә министры [[:ru:Никифоров, Николай Анатольевич|Николай Никифоров]] ике ширкәт арасында килешү имзаланганын белдерә, системаны [[Русия]]неке дип исәпләү мөмкинлеген ассызыклый<ref>[http://www.aif.ru/society/web/nikolay_nikiforov_my_budem_i_dalshe_otstaivat_svoy_cifrovoy_suverenitet Николай Никифоров: «Мы будем и дальше отстаивать свой цифровой суверенитет»]</ref>. План буенча [[2019 ел|2019]][[2021 ел|-2021]] елларда 7,9 миллион дәүләт һәм бюджет хезмәткәрләре яңа системага күчерелгә тиеш<ref>[https://www.rbc.ru/technology_and_media/06/08/2018/5b6792ad9a79473f2a18b81c Перевод чиновников на смартфоны с российской ОС оценили в 160 млрд руб.]</ref>. [[Аурупа берлеге|Аурупа Берлеге]] кысаларында система ирекле кулланышта<ref>[https://www.ebay.com/sch/i.html?_from=R40&_trksid=p2380057.m570.l1313.TR12.TRC2.A0.H0.XSailfish+OS.TRS0&_nkw=Sailfish+OS&_sacat=0 Sailfish OS] ebay.com</ref>. [[Русиялеләр]]гә ''ebay.com'' кебек интернет-кибетләрдә Sailfish OSка нигезләнгән [[смартфон]]нар һәм планшетлар сатып алуы мөмкин. Система бәясе 29,90-39,90 € тәшкил итә<ref name=":1">[https://jolla.com/sailfishx/ Sailfish X - the downloadable OS] jolla.com</ref>. {{Портал|Санак}} == Җайланмалар исемлеге == Бүгенге көндә түбәндә китерелгән җайланмаларга рәсмиләштерелгән Sailfish системасын кулланырга мөмкин<ref name=":1" />: * Sony Xperia™ 10; * Xperia™ 10 Plus; * Sony Xperia™ XA2; * Sony Xperia™ X; * Gemini PDA. Җәмәгатьчелек тарафыннан кечкенә кимчелекләр белән бүтән смартфоннар һәм планшетларга да система яраклаштырылган. Бөтен яраклаштырылган җайланмаларның исемелеген түбәндә карагыз: {{Скрытый|Рамка=1px dashed #aa0000|Ссылка=left|Выравнивание_заголовка=left|Заголовок=Җайланмалар исемлеге|Фон_заголовка=#ccccff|Содержание= * [[Acer Iconia Tab W500]]<ref>{{cite web |author=Sfiet_Konstantin |title=Sailfish on an Acer Iconia tab W500 |url=http://vimeo.com/62061963 |work=vimeo.com |publisher=Vimeo.com DMCA |accessdate=2013-04-21}}</ref> * [[Acer T231H]] (ноутбук)<ref>{{cite web|last=LordKelvan|first=-|title={{nowrap|Sailfish OS}} on 23" screen|url=https://www.youtube.com/watch?v=1rkmiIMiyM0|work=youtube.com|publisher=LordKelvan|accessdate=2013-04-21}}</ref> * [[ExoPC]]<ref>{{cite web |author=vgrade100 |title=Sailfish on Exopc #merproject |url=https://www.youtube.com/watch?v=UEgdW3KSxkM |work=youtube.com |publisher=vgrade100 |accessdate=2013-04-21}}</ref> * [[Fairphone 2]]<ref>{{cite web|url=https://www.fairphone.com/2015/10/22/jolla-community-working-on-sailfish-os-for-the-fairphone-2/|title=Jolla community working on {{nowrap|Sailfish OS}} for the Fairphone 2|first=|last=Fairphone|date=2015-10-22|work=fairphone.com}}</ref> * [[Google Nexus One]]<ref>{{cite web |author=vgrade100 |title=SailfishOS for Android on Nexus One |url=https://www.youtube.com/watch?v=XkWhfdt_gYQ |work=youtube.com |publisher=vgrade100 |accessdate=2014-05-25}}</ref> * [[Google Nexus 4]]<ref>{{cite web |last=Eilimö |first=Jonne |url=http://www.esphoneblog.com/video-sailfish-os-running-google-nexus-4-25934 |title=Video: {{nowrap|Sailfish OS}} running on a Google Nexus 4 |accessdate=2013-01-23 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140310044041/http://www.esphoneblog.com/video-sailfish-os-running-google-nexus-4-25934 |archivedate=2014-03-10 |deadlink=yes }}</ref><ref>{{cite web|last1=-|first1=nick: carepack|title=[ROM][19Jun][GNU/Linux] {{nowrap|Sailfish OS}} 1.1.6.27 (community port) <!-- target currently says "[ROM][12Sep][GNU/Linux] Sailfish OS 2.0.5.6 - Dirty Cow fix, add JBD,XFS,iso9660,UDF"; outdated? change it or use archiveurl?--> |url=http://forum.xda-developers.com/nexus-4/development/rom-sailfish-os-community-port-t2969823|website=forum.xda-developers.com|accessdate=2015-08-28}}</ref> * [[Google Nexus 5]]<ref>{{cite web |author=vgrade100 |title=SailfishOS for Android on Nexus 5 |url=https://www.youtube.com/watch?v=6zh3VBQqy94 |work=youtube.com |publisher=vgrade100 |accessdate=2014-05-25}}</ref><ref>{{cite web|last1=merproject.org community|first1=Siteshwar|title=Adaptations/libhybris/Install SailfishOS for hammerhead|url=https://wiki.merproject.org/wiki/Adaptations/libhybris/Install_SailfishOS_for_hammerhead|website=wiki.merproject.org/wiki|publisher=merproject.org|accessdate=2015-08-28}}</ref> * [[Google Nexus 7]]<ref>{{cite web |author=Carlos_Gong (产品观察家) |url=http://www.geekpark.net/read/view/182306 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130625014337/http://www.geekpark.net/read/view/182306 |archive-date=2013-06-25 |title=Retrieved 15 July 2013 |publisher=Geekpark.net |date= |accessdate=2013-08-07 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130625014337/http://www.geekpark.net/read/view/182306 |archivedate=2013-06-25 |deadlink=yes }}</ref><ref>{{cite web|last1=Junnuvi|first1=merproject.org community|title=Adaptations/libhybris/Install SailfishOS for grouper|url=https://wiki.merproject.org/wiki/Adaptations/libhybris/Install_SailfishOS_for_grouper|website=wiki.merproject.org/wiki|publisher=merproject.org|accessdate=2015-08-28}}</ref> * [[HP Mini]]<ref name=":2">{{cite web |title=Sailfish |url=https://wiki.merproject.org/wiki/Sailfish |work=Mer Wiki |accessdate=2013-11-19 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131007224423/https://wiki.merproject.org/wiki/Sailfish |archivedate=2013-10-07 |deadlink=yes }}</ref> * [[HP Touchpad]]<ref name=":3-xda">{{cite web |title=Sailfish |url=http://forum.xda-developers.com/hp-touchpad/other/sailfishos-touchpad-t3057476}}</ref> * [[HTC Desire HD]]<ref>{{cite web|author=PiggZ|title=Sailfish for the HTC Desire HD|url=http://forum.xda-developers.com/htc-desire-hd/development/sailfish-htc-desire-hd-t2882123|publisher=xda-developers.com|accessdate=2015-08-28}}</ref> * [[HTC Desire Z]] * [[Motorola Moto X Force]]<ref>{{Cite web|url=https://forum.xda-developers.com/droid-turbo-2/orig-development/kinzie-sailfishos-t3664787/|title=SailfishOS|website=XDA Developers|language=en|access-date=2017-11-02}}</ref> * [[Motorola Moto Z Play]]<ref>{{Cite web|url=http://talk.maemo.org/showthread.php?t=99669|title=Sailfish OS for Moto Z Play (addison) - maemo.org - Talk|website=talk.maemo.org|language=en|access-date=2017-11-02}}</ref> * [[Motorola Moto X Play]]<ref>{{Cite web|url=https://forum.xda-developers.com/moto-x-play/orig-development/sailfishos-lux-t3606670|title=Sailfish OS for Moto X Play|website=XDA Developers|language=en|access-date=2018-08-19}}</ref> * [[Motorola Moto G 1st generation]]<ref>{{Cite web|url=http://forum.xda-developers.com/moto-g/development/sailfishos-2-moto-g-falcon-t3326670/|title=SailfishOS 2 for the Moto-G Falcon|website=XDA Developers|language=en|access-date=2017-11-02}}</ref> * [[Moto G (2nd generation)|Motorola Moto G 2nd generation]]<ref>{{Cite web|url=https://forum.xda-developers.com/moto-g-2014/development/sailfish-os-t3204245|title=Sailfish OS|website=XDA Developers|language=en|access-date=2017-11-02}}</ref> * [[Motorola Photon Q]]<ref>{{Cite news|url=http://www.vladislavonline.com/sailfishos-for-photon-q/|title=SailfishOS for Photon Q|date=2015-12-26|work=Vladislav Online|access-date=2017-11-02|language=en}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180610122715/http://www.vladislavonline.com/sailfishos-for-photon-q/ |date=2018-06-10 }}</ref> * [[Droid 4|Motorola Droid 4 XT894]]<ref>{{Cite web|url=http://talk.maemo.org/showthread.php?t=99031|title=SailfishOS on Motorola Droid 4 XT894 (alpha port) - maemo.org - Talk|website=talk.maemo.org|language=en|access-date=2017-11-02}}</ref> * [[Nokia N9]] җәмәгатьчелек тарафыннан булдырылган рәсми булмаган порт<ref>{{cite web|last1=?|first1=MunimZahid|title=Sailfish ported to Nokia N9! +miniTutorial|url=http://www.jollausers.com/2013/12/sailfish-ported-to-n9-mini-tutorial/|website=www.jollausers.com|publisher=JollaUsers|accessdate=2015-12-18|archivedate=2015-12-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151222162108/http://www.jollausers.com/2013/12/sailfish-ported-to-n9-mini-tutorial/}}</ref> * [[O2 Joggler]]<ref>{{cite web |author=vgrade100 |title=Sailfishos running on O2 Joggler. Modesetting xorg driver on gma500_gfx kernal driver with mesa-llvm |url=https://www.youtube.com/watch?v=T4bj2Dcvw9I&feature=player_detailpage |work=youtube.com |publisher=vgrade100 |accessdate=2013-04-21}}</ref> * [[OnePlus One]]<ref>{{cite web |author=vgrade100 |title=SailfishOS pre-alpha1 on #oneplus one |url=https://www.youtube.com/watch?v=uHi3_TdpbCU |work=youtube.com |publisher=vgrade100 |accessdate=2015-03-22}}</ref><ref>{{Citation|last=Hoog|first=Willem-Jan de|title=sailfish-bacon-images: home made Sailfish images for the Oneplus One|date=2017-07-16|url=https://github.com/wdehoog/sailfish-bacon-images|accessdate=2017-11-02}}</ref> * [[OnePlus 2]]<ref name="OnePlus2">{{Cite web|url=https://forum.xda-developers.com/oneplus-2/orig-development/rom-sailfish-os-development-t3615620|title=Sailfish OS Development|website=XDA Developers|language=en|access-date=2017-11-02}}</ref> * [[OnePlus 3T|OnePlus 3 and 3T]]<ref>{{Cite web|url=https://forum.xda-developers.com/oneplus-3t/development/sailfish-os-oneplus-3-3t-t3724264|title= Sailfish OS for the OnePlus 3/3T|website=XDA Developers|language=en|access-date=2018-01-25}}</ref> * [[OnePlus X]]<ref>{{Cite web|url=https://wiki.merproject.org/wiki/Adaptations/libhybris/Install_SailfishOS_for_Onyx|title=Adaptations/libhybris/Install SailfishOS for onyx - Mer Wiki|website=wiki.merproject.org|language=en|access-date=2017-11-02}}</ref> * [[OPPO Find 5|Oppo Find 5]]<ref>{{Cite web|url=https://wiki.merproject.org/wiki/Install_SailfishOS_for_Find5|title=Install SailfishOS for Find5 - Mer Wiki|website=wiki.merproject.org|language=en|access-date=2017-11-02}}</ref> * PackardBell Butterfly Touch<ref name=":2" /> * [[Raspberry Pi]]&nbsp;2{{snd}}<ref>{{cite web |author=Locusf |title=Installation |url=http://sailpi.byethost5.com/?page_id=6 |website=SailPi Run {{nowrap|Sailfish OS}} on your Raspberry Pi |publisher=Locusf |accessdate=2015-02-26}}</ref><ref>{{cite web |title=Sailfish on a Raspberry Pi |url=https://together.jolla.com/question/56308/sailfish-on-a-raspberry-pi/ |website=together.jolla.com |publisher=Jolla |accessdate=2015-02-26}}</ref> * [[PuzzlePhone]]<ref>{{cite web|url=http://www.puzzlephone.com/blog-read/puzzlephone-announces-slush-white-edition-and-jolla-support-for-community-sailfish-os-integration/|title=PuzzlePhone announces SLUSH White Edition and Jolla support for community {{nowrap|Sailfish OS}} integration|work=puzzlephone.com|accessdate=2020-04-19|archivedate=2018-03-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180306213837/http://puzzlephone.com/blog-read/puzzlephone-announces-slush-white-edition-and-jolla-support-for-community-sailfish-os-integration/}}</ref> * [[Samsung Galaxy S3]]<ref name=:5>{{cite web |title={{nowrap|Sailfish OS}} su Nexus 4, Samsung Galaxy S3 e Xiaomi Mi2 - MWC 2014 |url=https://www.youtube.com/watch?v=BxJAssJpMqY |publisher=[[YouTube]] |accessdate=2014-03-21}}</ref><ref>{{cite web|last1=Pegoraro|first1=Ilan|title=Sailfish OS <!--Port--> for Samsung Galaxy S3|url=https://impegoraro.github.io/sailfish-sgs3/|website=impegoraro.github.io|accessdate=2015-08-28}}</ref> * [[Samsung Galaxy Nexus]]<ref>{{cite web |author=beidi |title=SailfishOS for Galaxy Nexus (Alpha) |url=http://forum.xda-developers.com/galaxy-nexus/general/august-3rd-sailfishos-galaxy-nexus-alpha-t2837096/ |accessdate=2014-10-15}}</ref><ref>{{cite web |last=Deordiev |first=Igor |title={{nowrap|Sailfish OS}} boot-up on Samsung Galaxy Nexus (i9250) |url=https://www.youtube.com/watch?v=9P7WGNN8q7M |accessdate=2014-10-15}}</ref><ref>{{cite web|last1=merproject.org community|first1=Mugna|title=Adaptations/libhybris/Install SailfishOS for maguro|url=https://wiki.merproject.org/wiki/Adaptations/libhybris/Install_SailfishOS_for_maguro|website=wiki.merproject.org/wiki|publisher=merproject.org|accessdate=2015-08-28}}</ref> * [[Sony Ericsson Xperia Pro]] codename Iyokan<ref>{{cite web|last1=Ruoho|first1=Simo|title=Install {{nowrap|Sailfish OS}} on Sony Ericsson Xperia Pro How-to Renew an old Android Phone with a new operating system|url=http://reviewjolla.blogspot.de/2015/07/install-sailfish-os-on-sony-xperia-pro.html|website=reviewjolla.blogspot.de|publisher=Simo Ruoho|accessdate=2015-08-10}}</ref> * [[Sony Xperia SP]]<ref>{{cite web|last1=-|first1=merproject.org community|title=Adaptations/libhybris/Install SailfishOS for huashan|url=https://wiki.merproject.org/wiki/Adaptations/libhybris/Install_SailfishOS_for_huashan|website=wiki.merproject.org/wiki/Adaptations/libhybris|publisher=merproject.org|accessdate=2015-08-28}}</ref> * [[Xiaomi Mi 2]]<ref name=":1" /> * [[Xiaomi Mi 3]] and [[Xiaomi Mi 4|Mi 4]]<ref>{{Cite web|url=https://forum.xda-developers.com/xiaomi-mi-3/orig-development/alpha-sailfishos-2-0-2-51-alpha-cancro-t3462419|title=SailfishOS 2.1.0.11 for cancro|website=XDA Developers|language=en|access-date=2017-11-02}}</ref> * [[Redmi 1S|Xiaomi Redmi 1S]]<ref>{{cite web|last1=Lande|first1=Rajesh|title=How to Install {{nowrap|Sailfish OS}} On Redmi 1S|url=https://www.youtube.com/watch?v=Np5woYmJN24|website=youtube.com|accessdate=2016-03-11}}</ref> * [[Xiaomi Redmi 2]]<ref>{{Cite web|url=https://forum.xda-developers.com/redmi-2/development/sfos-sailfish-os-2-0-5-6-xiaomi-redmi-2-t3547405|title= Sailfish OS 2.0.5.6 for Redmi 2|website=XDA Developers|language=en|access-date=2017-11-02}}</ref> * [[Xiaomi Redmi Note 3]]<ref name=":1" /> * [[Xiaomi Redmi 4X]]<ref>{{Cite web|url=https://forum.xda-developers.com/redmi-2/development/sfos-sailfish-os-2-0-5-6-xiaomi-redmi-2-t3547405|title=Sailfish OS 2.0.5.6 for Redmi|website=XDA Developers|language=en|access-date=2017-11-02}}</ref> * [[Xiaomi Redmi Note 4]]<ref>{{Cite web|url=https://forum.xda-developers.com/redmi-note-4/xiaomi-redmi-note-4-snapdragon-roms-kernels-recoveries--other-development/sailfish-os-xiaomi-redmi-note-4-t3629604|title=Sailfish OS for the Xiaomi Redmi Note 4 (snapdragon/mido)|website=XDA Developers|language=en|access-date=2017-11-02}}</ref> * [[Sony Xperia X Compact]] * [[Sony Xperia XZ3]] * [[Xiaomi Redmi 5 Plus]]<ref>{{Cite web|url=https://wiki.merproject.org/wiki/Adaptations/libhybris/Install_SailfishOS_for_Vince|title=Adaptations/libhybris/Install SailfishOS for Vince - Mer Wiki|website=MerProject|language=en|access-date=2018-04-18}}</ref> * [[ZTE Open|ZTE Open C]] ** ZTE Open C төрләре: *** ZTE Kis III (Kis 3) *** ZTE V811 *** ZTE V811W (мобиль элемтәсез) *** [[ZTE Blade|ZTE Blade M]] (мобиль элемтәсез) *** Beeline Smart2 *** Moche Smart A16 (MEO) *** Optus Hop Smart *** Skinny V811}} == Моны да карагыз == * [[Microsoft Windows|Windows]] * [[Linux]] * [[Ростелеком]] *[[Гамәли семиотика институты (ТР ФА)]] *[[Иннополис университеты]] == Чыганаклар == * [https://www.azatliq.org/a/28559985.html Русиянең беренче операцион системы татар теленә тәрҗемә ителде] azatliq.org * [https://jolla.com/sailfishx/ Sailfish X - the downloadable OS] jolla.com (рәсми сайт) == Искәрмәләр == <references /> == Сылтамалар == * [https://sailfishos.org/ Sailfish OS (рәсми сайт)] ''sailfishos.org {{Ref-en}}'' * [https://omprussia.ru/ Ачык операцион система (рәсми сайт)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160910122609/https://omprussia.ru/docs/SailfishOS2.0_user_guide.pdf |date=2016-09-10 }} ''omprussia.ru{{ref-ru}}'' [[Төркем:Алфавит буенча программа тәэмин итү]] [[Төркем:Мобиль җиһазлар өчен операцион системалар]] 86hcj6w3vtlf544nquozarczuvsmtus Һиндстанда ислам 0 234497 3528084 2872730 2022-08-08T13:20:38Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki [[Файл:Taj Mahal in March 2004.jpg|250px|thumb|right|[[Таҗ Махал]] мәчете. Агра]] '''Һиндстанда ислам''' ({{lang-en|Islam in India}}) — [[Һиндстан]] территориясендә [[ислам]] дине. Рәсми мәгълүматлар буенча, Һиндстан халкының (1 млрд 380 млн кеше) 14,20 % ы (195 млн кеше) (бөтен дөнья мөселманнарының 12,90 % ы) — Ислам дине тарафдары (''[[2020 ел|2020]]'')<ref>[http://worldpopulationreview.com/countries/muslim-population-by-country/ Muslim Population By Country 2020]{{ref-en}}</ref>. Ислам Һиндстанда тарафдарларының саны буенча [[һинд дине]]ннән соң (ил халкының 80 % ының дине) икенче урындагы дин. Ислам динен тотучыларның саны арта бара. 2001 елгы халык санын алу нәтиҗәләре буенча, илдәге мөселманнар 36 % ка арткан. Абсолют сан буенча Һиндстанда мөселманнар [[Индонезия]]дән (229 млн) генә калыша. Һиндстан мөселманнарының зур күпчелеге — [[сөнни]] мөселманнар, [[шигый]] азчылыгы да бар. == Тарих == [[Файл:India Malabar Coast locator map.svg |160px|thumb|right| [[Гарәп]] [[сәүдәгәр]]ләре туктаган Малабар яр буе]] [[Файл:Sultanat von Delhi Tughluq-Dynastie.png|160px|thumb|right|Дәһли солтанлыгы 1321—1330 елларда. 1330 елдан соң төрле төбәкләр солтанлыкка каршы күтәрелгән һәм дәүләт кимегән]] [[Файл:Mughal1700.png|160px|thumb|right|[[Бөек Моголлар империясе]] 1700 елда]] Һиндстан җиренә аяк баскан беренче мөселманнар — диңгез буйлап йөзүче [[гарәп]] [[сәүдәгәр]]ләре. [[VII гасыр]] ахырыннан алар Һиндстан субконтинентының көньяк-көнбатышында {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Малабар яр буе|Малабар|en|Malabar Coast}} яр буенда урнаша башлаган. Сәүдәгәрләр йогынтысында хәзерге [[Керала]] штатының төп халкы булган {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Малаяли|малаяли|en|Malayali}} халкының зур өлеше исламга күчкән. Бүген [[Керала|штат]] халкының 26,56 % ы — Ислам дине тарафдары<ref>[https://ru.wikisource.org/wiki/ЭСБЕ/Маппила ЭСБЕ/Маппила]{{ref-ru}}</ref>. [[Гарәп яулап алулары]] вакытында ислам Һиндстанның төньяк-көнбатышына үтеп керә. [[Һинд елгасы]] үзәне халкы (''хәзерге'' [[Пакистан]]) [[IX гасыр|IX]]—[[XI гасыр]]ларда тулысынча ислам динен кабул итә. [[Һинд ярымутравы]] һәм [[Ганг]] үзәненә ислам әле үтеп кермәгән була. [[977 ел|977]]—[[1186 ел]]ларда идарә иткән {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Газнәвиләр|Газнәвиләр|en|Ghaznavids}} хакимнәре [[Һиндстан|Төньяк Һиндстанга]] 20 тапкыр яу чаба. [[1030 ел]]га Һиндстанның төньяк һәм төньяк-көнбатыш өлкәләре ([[Пәнҗаб]]) Газнәвиләр дәүләтенә кушылып бетә. [[Пәнҗаблылар]]ның бер өлеше (''хәзерге [[Пакистан]] территориясе'') ислам диненә күчә. {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Мултан|Мултан|en|Multan}} өч гасырга Һиндстан территориясендә исламның төп терәге була. [[1206 ел|1206]]—[[1526 ел|1526]] һәм [[1539 ел|1539]]—[[1555 ел]]ларда һиндстан территориясендә беренче эре ислам дәүләте {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Дәһли солтанлыгы|Дәһли солтанлыгы|en|Delhi Sultanate}} оеша. Бу чорда [[Дәһли]] беренче тапкыр дәүләт башкаласы була. [[1330 ел]]дан соң төрле төбәкләр солтанлыкка каршы күтәрелгән һәм дәүләт территориясе кимегән. [[1398 ел|1398]]—[[1399 ел]]ларда [[Аксак Тимер]] һөҗүме нәтиҗәсендә солтанлык таркала. [[1526 ел|1526]]—[[1540 ел|1540]] һәм [[1555 ел|1555]]—[[1858 ел]]ларда яшәгән [[Бөек Моголлар империясе]] вакытында исламлаштыруның яңа дулкыны башлана. Бу чорларда Һиндстан халкының ярлы катламнары касталар системасыннан котылу өчен исламга аеруча актив күчкән. [[Ганг]] елгасы дельтасының (хәзерге [[Бангладеш]]) аз керемле крестьян халкы исламны кабул иткән. Һиндстан сәүдәгәрләре һәм күп кенә шәһәр халкы төбәкнең яңа элитасына әверелгән әмирләрнең сараена үтеп керүне җиңеләйтү өчен, ислам динен кабул итүгә омтылган. [[XVIII гасыр]] азагыннан [[Аурупа]] колонизаторлары (''[[Португалия]], [[Бөекбритания]]'') Һиндстанда Исламның абруен һәм йогынтысын киметүгә, яңа җирләргә таралышын чикләүгә ирешә. == Яңа заман == [[Файл:2001 Census India religion distribution map, percent Muslim in states and union territories.svg|160px|thumb|right|1949 елдан соң Һиндстанда ислам дине (''[[яшел төс]]тә'')]] [[1949 ел]]да Һиндстан бүленешеннән соң да бәйсез Һиндстанның күп төбәкләрендә мөселман җәмгыятьләре сакланып калган. Шул вакыттан бирле мөселманнарның өлеше һәм саны демографик сәбәпләр аркасында арта бара. Ил мөселманнарынының белем алуы түбән дәрәҗәдә. Сәяси хакимиятне башта [[Бөекбритания|британнар]], аннары [[Һиндстан|һиндләр]] алганнан соң, мөселманнарның керемнәре кискен кимегән. Аларның күбесе тузган инфраструктуралы иске шәһәр кварталларында (ислам геттоларында) яши. Һиндстанның мөселман [[хатын-кыз]]лары һинд хатыннарына караганда уртача 1 балага күбрәк бала таба (2,7 : 3,7). Белемнәре җитмәү һәм икътисадта аз катнашулары сәбәпле (бигрәк тә хатын-кызлар арасында) чит илләргә күчеп китүләре чикләнгән күләмдә. Шуңа күрә [[1991 ел|1991]] һәм [[2001 ел]]лар арасында [[һинд дине]]ндәгеләрнең саны 20,3 % ка, ә [[мөселманнар]]ның саны 29,6 % ка арткан. Һиндстан мөселманнары дини йолаларны үтәүдә ирекле. Дәүләт [[хаҗ]]га бару юл чыгымнарын күтәрешкән. [[2006 ел]]ның августында [[Аллаһабад]] Югары суды үзәк хөкүмәткә, хокук тәртибен һәм хаҗилар куркынычсызлыгын тәэмин итү буенча чаралар күрүдән башка, хаҗны субсидияләүне тыя <ref>[http://archive.indianexpress.com/news/haj-subsidy-cuts-start-soon/696844 Haj subsidy cuts start soon]{{ref-en}}</ref>. Ислам мәдәнияте белән Һинд мәдәниятенең озак гасырлар дәвамында бер-берсенә тәэсир итешүе нәтиҗәсендә, бу диннәрнең гореф-гадәтләре бер-берсенә керешеп киткән, шуның нәтиҗәсендә бүгенге көнгә кадәр [[Һиндстан]], [[Пакистан]] һәм [[Бангладеш]] тормышында мөһим роль уйнаучы берничә феномен барлыкка килгән: * [[һиндстани]] теле — Һиндстан диалектларына [[фарсы теле]]ннән күп санлы алынмалар үтеп керү нәтиҗәсендә килеп чыккан, озак вакытлар нейтраль динара {{comment|өстен тел|русча: надъязык}} нормасы ролен уйнаган (чынлыкта берничә диалект булган, аларның икесе хәзерге [[һинди]] һәм [[урду]] телләренә әверелгән). * ислам касталары — [[Коръән]]дә рөхсәт ителмәгән, ләкин Һиндстан мөселман җәмгыятендә кабул ителгән касталарга бүленеш<ref>[https://web.archive.org/web/20110811072216/http://stateless.freehosting.net/Caste%20in%20Indian%20Muslim%20Society.htm Caste in Indian Muslim Society]{{ref-en}}</ref>. Һәр штатның ислам дини администрациясен штат [[мөфти]]е җитәкли. Һиндстан мөселманнарының рухи лидеры — Һиндстанның Бөек мөфтие. [[2019 ел]]дан Бөек мөфти — шәйх Әбубәкер Әхмәд. == Фотогалерея == <center><gallery perrow=5 widths=160 heights=140 caption="Һиндстан мәчетләре"> File:Cheraman jumamasjid.JPG| Чераман мәчете.<br/> Һиндстанның, ихтимал, беренче төзелгән мәчете File:Jama Masjid - In the Noon.jpg| [[Дәһли]] җәмигъ мәчете File:Jama Masjid, Srinagar (14363005587).jpg| [[Шринагар]] җәмигъ мәчете File:Charminar-Pride of Hyderabad.jpg| Чарминар мәчете. <br/>[[Хәйдәрабад]] File:Asfi masjid.jpg| Әсфи мәчете. [[Лакхнау]] </gallery></center> == Сылтамалар == * [https://www.infinityfoundation.com/mandala/h_es/h_es_indian_hist_frameset.htm Resources for the Study of Indian History]{{ref-en}} * [http://studybuddhism.com/en/advanced-studies/history-culture/buddhism-islam-advanced/buddhist-muslim-interaction-umayyad-caliphate Buddhist-Muslim Interaction: Umayyad Caliphate]{{ref-en}} * ''VINOD KUMAR''. [http://www.islam-watch.org/AdrianMorgan/Thailand-Islamist-Insurgency.htm A Response to Muslim Legacy in India -- Do Muslims deserve Hatred of Hindus?] kashmirherald.com, 2.08.2004{{ref-en}} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{Азиядә ислам}} [[Төркем:Илләр буенча ислам]] [[Төркем:Һиндстанда ислам]] [[Төркем:Һиндстанда дин]] 6ps6poysskqcp0dh566ibj5ni8vbt99 Яңа гомуми каталог 0 247185 3528061 2462496 2022-08-08T12:17:19Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki [[Файл:NGC 3982 - Hubble space telescope, 2003.jpg|thumb|250px|[[NGC 3982]] спираль галактикасы]] '''Томанлыклар һәм йолдыз тупланмалары яңа гомуми каталогы''' ({{lang-en|New General Catalogue of Nebulae and Clusters of Stars}} яки ''NGC'') — һәвәскәр астрономиядә [[ерак галәм җисемнәре]]нең иң танылган каталогы. Бүгенге көнгә 7840 галәм җисемен колачлый. Каталог [[1880-еллар|1880 елларда]] [[Джон Людвиг Эмиль Дрейер]] тарафыннан нигездә [[Уильямт Гершель]] күзәтүләре буенча төзелә. Соңыннан ике [[Индекс-каталог]] белән тулыландырыда, бу ике каталог белән 5326 җисем өстәлә. == Моны да карагыз == * [[Яңартылган яңа гомуми каталог]] == Чыганаклар == * [https://web.archive.org/web/20130115035321/http://ngcicproject.org/ The NGC/IC project]{{ref-en}} * [https://web.archive.org/web/20110514124324/http://www.licha.de/astro_gallery_ngc.php The top astro photos of the NGC catalog]{{ref-en}} * [http://spider.seds.org/ngc/ngc.html The Interactive NGC Catalog Online]{{ref-en}} [[Төркем:NGC]] [[Төркем:Астрономия каталоглары]] 4rso1ynhkfuzxx5g4l9kes500y2lhxf Мулланур Вахитов урамы (Казан) 0 390267 3528206 2992694 2022-08-08T19:29:05Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан магистральләре}} wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''Мулланур Вахитов урамы''' ''(Вахитов урамы)—'' Казан шәһәренең [[Киров районы]] территориясендә урнашкан магистраль урам, ул [[Казан]] шәһәренең Яңа Савин, Мәскәү һәм Киров районнарын тоташтыра. == Исем == Урам ТАССР Министрлар Советы Указының 1985 елның 8 июнендәге 418нче һәм Казан шәһәр башкарма комитетының [[1985 ел]]ның 21 августындагы карары белән татар революционеры һәм җәмәгать эшлеклесе [[Мулланур Вахитов]] хөрмәтенә атала ''(1885 елның 10 августы - 1918 елның 19 августы)''. == Кече Казан боҗрасы == [[Файл:Энергоуниверситет_(Казань).JPG|сулда|мини|250x250пкс| Энергетика университеты]] [[Файл:Улица_Вахитова_(Казань).jpg|сулда|мини|250x250пкс| Мулланур Вахитов урамы (яңа участка)]] Урам Кече Казан боҗрасы составына керә, Чистай урамының дәвамы булып тора. == Урнашуы == [[Файл:Макдональдс_на_Вахитова_(Казань).jpg|мини|250x250пкс| Вахитов урамында Макдоналдс]] Вахитов урамының хәрәкәт өчен алты полосасы бар (һәр юнәлештә өчәр полоса) һәм Декабристлар, Чистай, Ибраһимов урамнары киселешеннән алып, Кызыл Какшай, Баруди, Деловая урамнары киселешеннән алып, Зур Казан боҗрасын, Зур Крыловка урамы белән тәкъдим ителгән Зур Казан боҗрасын кисеп үтеп, Казанның Киров һәм Мәскәү районнары территориясендә урнаша == Тарих == Озак вакыт Декабристлар белән Красносельская урамнары арасында булачак Вахитов урамының кече өлеше бар иде. [[1972 ел]]га бу бүлек көньякка борылып, [[Казан дәүләт энергетика университеты|Энергетика Университеты]] урнашкан урынга озайтыла. [[1977]] һәм [[1980 ел]]ларда ул Чистопольскийныкы кебек туристик карталарда һәм схемаларда сурәтләнә<ref>[http://retromap.ru/m.php#r=1419772&z=15&y=55.806426&x=49.096494 Туристская 1977 Казань. Туристская схема]</ref> <ref>[http://retromap.ru/m.php#r=1419807&z=15&y=55.806499&x=49.096151 1980 Казань. Туристская схема]</ref> . 1987 һәм 1988 елларда 1-528KP-80EK проектының 5нче йортының 2 һәм 3 нче биналары төзелә <ref>[http://domofoto.ru/list.php?mid=78&cid=5&st=30 Домофото. Архитектурная фотобаза]</ref> . Урам 1988 елның шәһәр транспорт схемасында юк <ref>[http://retromap.ru/m.php#r=14198813&z=14&y=55.814119&x=49.097610 1988 Казань. Схема городского транспорта]</ref> . 2000 еллар башында урамны реконструкцияләү башлана, алар аны киңәйтә башлыйлар һәм Кировский өлкәсе юнәлешендә төзелеш алып баралар. Төп эшләр 5-нче номерлы йортлар тирәсендә алып барыла, 8 һәм 10-нчы номерлы йортлар төзелә, Энергетика университетның яңа бинасы, 51-нче номерлы йортның Д, Е, Ж корпуслары салына. 2007 елда агымдагы реконструкция төгәлләнә. === 2009-2011 елларда реконструкцияләү һәм төзү === [[Файл:Козья_Слобода_-_вход_в_метро.jpg|сулда|мини|250x250пкс| «[[Кәҗә бистәсе]]» станциясенә керү]] [[2009 ел]]га кадәр, Вахитов урамы шәхси секторга кереп, Ягодинская урамына үтеп, хәзерге торышыннан күпкә кыскарак була. Ләкин, 2009-2010 елларда Вахитов һәм Большая Крыловка урамнары глобаль реконструкциягә дучар ителәләр, бу микрорайондагы шәхси сектор тулысынча сүтелә. Нәтиҗәдә, бу урамнар бер-берсе белән кисешәләр, һәм Вахитова урамы Кызыл Какшай, Баруди, Деловая урамнары киселешенә кадәр, [[2011 ел]]ның сентябрендә хәрәкәт өчен ачылган яңа төп юл бүлеге төзелеше аша киңәйтелә. Вахитов урамының яңа бүлеген төзү нәтиҗәсендә, Кызыл Какшай урамының автомобиль юлы өлешчә үзләштерелә, һәм Вахитов урамын перпендикуляр рәвештә кичеп, Поперечно-Базарная урамының автомобиль юлы ике өлешкә бүленә. == Транспорт == [[2007 ел]]да транспорт реформасы буенча, 2 автобус маршруты-13 (энергетика университеты янында Соңгы тукталыш белән) һәм 79 маршрут узу күздә тотыла. 13 маршрут рәсми рәвештә 2008 елның мартында ябылган, 2012 елның октябренә 79 маршрут та йөрмәгән. [[2012 ел]]ның 28 декабреннән урам буйлап No.1 «Горький шоссесы — Амирхан проспекты» троллейбус маршруты эшли башлый<ref>[http://www.evening-kazan.ru/articles/zhdat-trolleybus-do-kozey-slobody-ostalos-nedolgo.html Ждать троллейбус до «Козьей слободы» осталось недолго | Вечерняя Казань]</ref> . == Урамда урнашкан әйберләр == — '''[[McDonald’s|Макдоналдс]] " [[McDonald’s|фастфуд]] рестораны''' — Вахитов урамы, — '''[[Кәҗә бистәсе (метро станциясе)|Кәҗә бистәсе]] метро станциясе''' —Декабристлар урамы белән киселештәге хәрәкәт барышы буенча сулдан — '''Казан дәүләт энергетика университеты''' — Декабристлар урамы белән киселештәге хәрәкәт барышы буенча сулдан — '''Гипермаркет METRO CASH CARRY'''— Вахитов урамы, 8. == Кызыклы фактлар == * Казанда шулай ук [[Казанның Вахитов районы|Вахитов районы]], [[Тукай мәйданы (Казан)|Тукай мәйданында]] һәм Вахитов мәйданында Вахитов һәйкәле бар. == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан магистральләре}} [[Төркем:Казанның Киров районы урамнары]] [[Төркем:Казанның Мәскәү районы урамнары]] [[Төркем:Казан урамнары]] [[Төркем:Әлифба буенча урамнар]] {{MyTatarstan2020}} ouxbpga5neoquymhf5ee4qzo0t8yxby Тынычлык бистәсе (Казан) 0 390383 3528070 3129265 2022-08-08T12:23:09Z Frhdkazan 3171 == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''Тынычлык бистәсе''' — [[Татарстан|Татарстан Республикасы]] [[Казан]] шәһәренең [[Казанның Идел буе районы|Идел буе районындагы]] эре поселок һәм торак комплекс. Тынычлык бистәсе янындагы Давликеево, Петровский, Кояшлы бистәләре белән бергә, шәһәр төзелеше-торак административ-исәпкә алу берәмлеген — халык саны 10 меңгә якын «Мирный» торак комплексын формалаштыра<ref>[http://www.tatar-inform.ru/news/2008/12/25/147721/ В жилом комплексе Мирный Приволжского района Казани откроется управа]</ref>. == Сабан туе == [[Файл:Dmitry_Medvedev_in_Tatarstan,_June_2011-10.jpeg|мини|270x270пкс| [[Дмитрий Медведев|Д. А. Медведев]] Тынычлык бистәсендәге каенлык аланындагы [[Сабан туе|Сабантуйнда]], 2011 ел]] [[Файл:Мечеть_Тынычлык,_казань.jpg|мини|270x270пкс| [[Тынычлык мәчете]]]] Бистәнең каенлык аланында ел саен июнь ахырында республикада һәм шәһәрдә иң зур һәм иң масштаблы татар милли бәйрәме — [[Сабан туе]] үткәрелә. Анда ачык мәйданда осталар авылында узган ярышларда, һөнәрчелектә, концерт һәм башка чыгышларда төрле милләт, дин, төрле яшьтәге һәм һөнәр ияләренең, шул исәптән республика һәм шәһәр җитәкчеләренең дистәләгән мең кешесе катнаша. Бәйрәмгә бөтен республикадан, Россия шәһәрләреннән, якын һәм ерак чит илләрдән кунаклар җыела. 2011 елда Мирный бистәсендәге Сабан туенда [[Россия Федерациясе Президенты|Россия Президенты]] [[Дмитрий Медведев|Д. А. Медведев]] була<ref>[http://prav.tatarstan.ru/rus/index.htm/news/94120.htm Дмитрий Медведев принял участие в национальном празднике Сабантуй в Казани]</ref><ref>{{Cite web|url=http://inkazan.ru/kak-prezident-na-sabantue-schaste-koval/|title=Как президент на Сабантуе счастье ковал|accessdate=2012-05-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120510220118/http://inkazan.ru/kak-prezident-na-sabantue-schaste-koval/|archivedate=2012-05-10|deadlink=yes}}</ref><ref>[http://www.tatar-inform.ru/news/2010/06/18/223923/ В Березовой роще поселка Мирный расположится Деревня мастеров]</ref>. Калган вакытта бистәнең каенлык аланы шәһәр халкының популяр ял итү урыны булып тора. == Объектлар == Бистәдән ерак түгел Татарстан Эчке эшләр министрлыгының зур спорт-укыту базасы урнашкан, шул исәптән Республика һәм Бөтенроссия көч һәм башка ведомстволар, волейболчылар, хосусый эшмәкәрләр, кооператорлар, кинологлар һәм башка ассоциацияләр<ref>[http://www.tatar-inform.ru/news/2010/06/21/224132/?font=big Лучшие наркополицейские России собрались в Татарстане]</ref><ref>{{Cite web|url=http://inkazan.ru/uchenya-idut/|title=Ученья идут|accessdate=2012-05-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20111124045755/http://inkazan.ru/uchenya-idut/|archivedate=2011-11-24|deadlink=yes}}</ref><ref name="В поселке Мирный снова стреляют">[http://www.tatar-inform.ru/news/2010/06/08/222421/ В поселке Мирный снова стреляют]</ref> спартакиадалары һәм башка чаралар үткәрелә<ref name="В поселке Мирный снова стреляют"/><ref>[http://www.tatar-inform.ru/news/2011/05/28/272392/?font=big Давно не виделись. «Науруз» собирает друзей]</ref>. Шулай ук биредә [[Зенит-Казан (волейбол клубы)|«Зенит» (элек «Динамо-Таттрансгаз») волейбол клубының]] шәһәр читендәге укыту-тренировка базасы урнашкан. 2013 елга кадәр җәйен 2013 елда Казанда узачак [[Җәйге Универсиада 2013|Бөтендөнья студентлар-яшьләр спорт уеннары]] өчен аларны әзерләү буенча «Универсиаданы каршылап» халыкара лагере эшли<ref>[http://www.tatar-inform.ru/news/2010/06/27/225011/ Рустам Минниханов: «Мы видим, что молодежь занята серьезными вещами»]</ref>. Бистәдә «Казан» КСК ипподромы белән ат спорты клубы урнашкан, анда шулай ук Казан һәм якын-тирәдә яшәүчеләр дә килә<ref>[http://www.kck-kazan.ru/ КСК «Казань»]</ref>. Бистәдә шулай ук кунакханә һәм спорт комплексы белән «Мирный» ял итү базасы, «Восток» кунакханәсе, спорт-пейнтбол үзәге урнашкан<ref>{{Cite web|url=http://www.bazasporta.ru/|title=база отдыха «Мирный»|accessdate=2012-05-21|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120719034637/http://www.bazasporta.ru/|archivedate=2012-07-19|deadlink=yes}}</ref><ref>{{Citation |title=спортинг-пейнтбольный центр |url=http://www.sporting-kazan.ru/ |access-date=2021-01-09 |archive-date=2021-01-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210120160907/http://www.sporting-kazan.ru/ |dead-url=yes }}</ref>. Бистәдә ветеринария клиникасы булган сукбай хайваннарны тоту һәм аларга ярдәм итү буенча шәһәр үзәге урнашкан<ref>[http://www.tatar-inform.ru/news/2009/12/25/199649/ В Казани появился двухэтажный вольер для содержания 300 безнадзорных собак]</ref>. Тынычлык бистәсе янында «Резинщик» бакчачылык җәмгыяте урнашкан. Тынычлык һәм Дәүләки бистәләре артында «Казанская усадьба» коттедж посёлогы һәм «Декоративные культуры» совхоз-питомнигы территориясе урнашкан. Бистәдә административ-җәмәгать үзәге һәм торак комплекста яшәүчеләр өчен башка социаль объектлар бар. [[Тынычлык мәчете]] һәм яңадан торгызыла торган чиркәү каршындагы Изге Богородица чиркәвенә кертү гыйбадәт йорты эшли. Изге Богородица чиркәве мәхәллә кешеләр акчасына 1790 елда төзелгән һәм 1934 елда большевиклар белән җимерелгән<ref>[http://www.kazved.ru/article/10944.aspx Поселок Мирный отметил праздник открытием церкви]</ref>. Җирләү өчен ябылган иске зират 2012 елда арта һәм яңадан ачыла<ref>[http://www.kzn.ru/news/show/32940 В жилом массиве Мирный выделен земельный участок под кладбище]</ref><ref>[http://www.tatar-inform.ru/news/2012/03/26/309726/ В Казани полным ходом идет строительство храма]</ref>. Бистә һәм бөтен торак комплекс азкатлы һәм шәхси йортлар белән төзелгән. == Транспорт == Бистәгә [[Казан автобусы|шәһәр автобусының]] ике маршруты бара — 23, 56. Яңа Дәүләки авылының төп урамы — Петровский бистәсенә һәм [[Лаеш районы]]ның [[Боровое Матюшино]] шәһәр яны коттедж-рекреацион зонасына алып баручы магистраль. Бистә һәм Каенлык аланы арасында Казанның көньяк предприятиеләренә һәм [[Аэроэкспресс (Казан)|шәһәр электричкасының]] [[Казан Халыкара аэропорты|«Казан» Халыкара аэропортына]] бара торган тимер юл уза, аның өчен биредә «Каенлык алан» тукталыш платформасы булдырылган. == Моны да карагыз == == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} {{MyTatarstan2020}} [[Төркем:Казан бистәләре]] [[Төркем:Әлифба буенча микрорайоннар]] a2vrgahu6or6mf3kt25svnv8so9pi45 Азино (Казан) 0 390392 3528118 2992227 2022-08-08T14:18:28Z Frhdkazan 3171 {{УК}}== Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Азино''' — ике өлештән торган (Азино-1 һәм Азино-2) һәм [[Казан]]ның [[Совет районы]] составындагы берничә микрорайоннан торган торак массив. [[Горки (Казан)|Горки]] һәм [[Казанның Яңа Савин районы|Яңа Савин]] районнары белән беррәттән шәһәрдәге иң зур өч «йокы районнары»ның берсе. Элеккеге шәһәр тибындагы бистә. Шәһәрнең көньяк-көнчыгышында урнашкан. [[2012 ел]]га кадәр ул ике административ-исәп берәмлеген үз эченә алган, хәзерге вакытта бетерелгән. == Исем == Элеккеге шәһәр тибындагы бистә (1895—1920) — исемен революционер һәм [[Русия ватандашлар сугышы|Гражданнар сугышы]] ветераны, [[5-нче армия (ЭККА)|5 нче армия]] төркеме белән бергәлектә [[1918 ел]]ның [[10 сентябрь|10 сентябрендә]] Казанны алган, 19 нчы Урал полкының [[Эшче-крестьян Кызыл Гаскәре|эшче-крестьян Кызыл Гаскәренең]] [[2-нче армия (ЭККА)|2 нче армиясенең]] һәм Арча төркеменең кызыл командиры [[Владимир Азин]] (1895—1920) хөрмәтенә ала<ref>{{Сылтама|https://prokazan.ru/news/view/112320|У НАС НА РАЙОНЕ: АЗИНО-2, ГДЕ ЛЕС РАСТЕТ ЗА ЗАБОРОМ, А МНОГОЭТАЖКИ РАЗБАВЛЕНЫ ЗАМКАМИ}}</ref><ref>{{Сылтама|https://kazan24.ru/news/society/100-letie-oktyabrskoj-revolyutsii-na-karte-kazani-krasnye-mesta-i-ulitsy-stolitsy-tatarstana|100-летие Октябрьской революции на карте Казани. «Красные» места и улицы столицы Татарстана}}</ref>. == Урнашуы == Азино торак массивы шәһәрнең көньяк-көнчыгыш өлешендә, [[Казанның Идел буе районы|Идел буе районы]] чигендә урнашкан. Аның төньяк чиге артында Малые Клыки шәһәр бистәсе урнашкан [[Мамадыш тракты (Казан)|Мамадыш тракты]] аша уза. Көньяк чиге булып [[Академик Завойский урамы (Казан)|Академик Завойский урамы]] тора, улшулай ук Совет һәм Идел буе районнарын, Азиноны һәм Горки «йокы» торак районнарын аерып тора<ref>{{Сылтама|https://kazan.naydidom.com/mikrorayon-azino-1/gid|Гид по району: Азино 1}}</ref>. Көнчыгыштан Азинога Светлая долина микрорайоны, Зур Клыки, Офицерлар, Вознесенское шәһәр бистәләре, шулай ук [[Нокса|Нокса елгасы]], Вознесение зираты һәм Самосыровский урманы керә. Көнбатышта торак массив тиздән Дальний һәм Казан — XXI гасыр микрорайоннары, [[«Горки-Әмәт урманы» паркы]] белән чиктәш булып [[Җиңү проспекты (Казан)|Җиңү проспектыннан]] соң тәмамлана. Азино башта ике өлешкә бүленә: Азино-2 (көньяк) һәм Азино-1 (төньяк). Алар арасында чик Минская һәм Зәкиев урамнары арасында урнашкан чокыр буенча уза, аннан элек шәһәрдән көнъякка Вознесенский тракты киткән. План буенча торак массив төньяктан көньякка юнәлтелгән һәм көнбатыштан көнчыгышка таба юнәлештә берничә кварталга бүленгән якынча турыпочмакка охшаган. Барлык Азино аша уза торган төп урын — [[Академик Сахаров урамы (Казан)|Академик Сахаров урамына]] күчкән Җиңү проспекты һәм [[Юлиус Фучик урамы (Казан)|Юлиус Фучик урамы]]; соңгы трасса шулай ук Азиноны озынайтылган юнәлештә көнбатыш һәм көнчыгыш өлешкә бүлә. Төп аркылы урамнар — Чишмәле, Ломжа (Нокса авышына күчә торган), Минская, Зәкиев, Академик Глушко, Җәүдәт Фәйзи урамнары. Минск һәм Зәкиев урамнары арасында урнашкан чокырда һәм аннан көнчыгышка таба Азино өчен яңа «очыш» Вознесение тракты төзелә, ул Әлмәт магистрален дәвам итә һәм М-7 «Волга» федераль трассасына чыга. == Тарих == Әлеге территориядә торак массив барлыкка килгәнче, биредә Вознесенское авылының (хәзерге шәһәр бистәсе) колхоз һәм шәхси басулары һәм Азино шәһәр тибындагы бистә була<ref>{{Сылтама|https://inde.io/article/4611-ponyat-nas-mozhet-tolko-tot-kto-zdes-zhivet-vospominaniya-pervyh-pereselentsev-v-azino|«Понять нас может только тот, кто здесь живет». Воспоминания первых переселенцев в Азино}}</ref>. Торак массивны планлаштыру проекты [[1969 ел]]гы Казанның Генераль планы нигезендә, «Татинвестгражданпроект» институты тарафыннан 1980 нче елларның беренче яртысында, тиздән Азино шәһәр тибындагы бистәне [[Казан]]га кушканнан соң эшләнгән. Азино төзелеше 1980 нче елларның икенче яртысында башланган, өстәвенә,  Азино-2 төзелеше беренче  башланган. Азино-1дә төзелеш эшләре 1995 елдан, Казанда тузган торакны бетерү буенча дәүләт республика программасы эшли башлагач кына башлана, аның барышында бушлай фатирлар бирелә. [[2005 ел]]дан Азино интенсив рәвештә социаль ипотека буенча дәүләт программасын гамәлгә ашыру нәтиҗәсендә төзелә. Азино Казанның беренче микрорайоннарының берсе була, анда биш катлы иске типтагы йортлар юк. [[1990 ел]]ларда торак мәйдан, нигездә, 9-10 катлы «ленинградка» йортлары белән төзелгән. Шулай ук 1990 елларда Җиңү проспекты буенда югары катлы «төрек йортлары» төзелә (Җиңү проспекты, 78 һәм Җиңү проспекты, 100)<ref>{{Сылтама|https://ukrgu.ru/%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F-%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F-%D0%BC%D0%B8%D0%BA%D1%80%D0%BE%D1%80%D0%B0%D0%B9%D0%BE%D0%BD%D0%B0-%D0%B0%D0%B7%D0%B8/|ИСТОРИЯ СТАНОВЛЕНИЯ МИКРОРАЙОНА АЗИНО_2}}</ref>. Алар [[Төркия]]нең «Умташ Иншаат» фирмасы тарафыннан төрек проекты буенча төзелгән, әмма төзелеш тәмамлангач, сыйфат түбән булу сәбәпле (аларны таҗик эшчеләре куллары белән торгызганнар)<ref>''Угаров А.''Как в Татарстане турки таджиков рабами сделали.''Информационное агентство «Фергана»''(3 октября 2002).<small>Дата обращения: 23 сентября 2020.</small></ref> күп кенә шелтәләр тудырган. [[2000 ел]]лар башыннан биек планлаштырылган йортлар төзелә. [[Файл:Вид_на_Азино-2_со_стороны_Горок.JPG|уңда|мини|250x250пкс| «Төрек йортлары» дип аталганнарның берсе: Җиңү проспекты, 78]] Хәзерге вакытта бөтен Азино территориясе диярлек тыгыз төзелгән. Соңгылары булып Минск һәм Зәкиев урамнары арасындагы чокырлар һәм Җиңү проспектыннан көнбатышкарак районнар төзелә. Киләчәктә Азинодан һәм Вознесенское бистәсеннән көнъяктарак яңа зур Заноксинский (Яңа Азино) «йокы районы»н булдыру күздә тотыла, Азино аша анда Заноксинская метро линиясе узарга тиеш. [[2012 ел]]га кадәр ике аерым административ-исәп берәмлеге — Азино-1 һәм Азино-2 булган. Хәзерге вакытта алар территориясендә берничә торак милекчеләр ширкәте эшли. == Объектлар == Азино территориясендә район һәм шәһәр масштабындагы күпчелек инфраструктура объектлары урнашкан: * Спорт корылмалары: «Ак Буре» спорт комплексы<ref>{{Сылтама|https://sportgyms.ru/kazan/848-sportivnyy-kompleks-ak-bure.html|Спортивный комплекс «Ак Буре»}}</ref>, бокс һәм өстәл теннис үзәге, «Мирас» стадионы. * Сәүдә үзәкләре: «Мега»<ref>{{Сылтама|https://mega.ru/routes/kazan/|МЕГА Казань - Торгово-развлекательный центр}}</ref>, «Южный», «Франт», «Мегастрой»; Азино базары, Агропромпарк һәм берничә мини-базар. * Сәламәтлек саклау учреждениеләре: поликлиника (2 бүлекне үз эченә ала), Республика кан үзәге, Республика йогышлы авырулар хастаханәсе, Республика балалар неврология санаториесы. * Урта мәктәпләр, шул исәптән татар телендә укыту белән (элеккеге татар-төрек лицее) 149 нчы лицей һәм социаль-хокукый профильле 159 нчы лицей<ref>{{Сылтама|https://edu.tatar.ru/sovetcki/page2441.htm|Муниципальное бюджетное общеобразовательное учреждение «Лицей №159» Советского района г. Казани}}</ref>. * Балалар бакчалары, шул исәптән татар теллеләр. * «Азино» балалар иҗаты үзәге<ref>{{Сылтама|https://edu.tatar.ru/sovetcki/page523707.htm|Муниципальное бюджетное учреждение дополнительного образования «Центр детского творчества «Азино» Советского района г. Казани»}}</ref>. * Дини учреждениеләр: [[Урыс Православ Чиркәве]]нең Изге Александр Невский гыйбадәтханәсе — шәһәрдәге иң зур яңа гыйбадәтханәләрнең берсе һәм «[[Гаилә мәчете|Гаилә]]» мәчете, шулай ук [[1990 ел]]ларда элеккеге корылмада ачылган кечкенә «Дин Ислам» мәчете. * Табигый күле булган «Чишмәле» мәйданы; кайчандыр Азино-2 территориясендә урнашкан, күлләр чылбырыннан сакланган бердәнбер табигый күл. * «Восточный» автовокзалы. * «Азино» казанлыгы. * «Танкодром» су алу корылмасы. Шулай ук торак мәйдан белән янәшәдә бик зур [[«Горки-Әмәт урманы» паркы]] бар. == Транспорт == [[Файл:Улица_Юлиуса_Фучика_-_вид_в_сторону_Азино_(Казань).jpg|мини| Юлиус Фучик урамы буенча Азинога баручы троллейбуслар]] Азино аша уза торган Җиңү проспекты [[Зур Казан боҗрасы]]на керә һәм торак массивка төньяктан һәм көньяктан керү юлы булып тора; Юлиус Фучик урамы да көньяктан керү юлы булып тора. «Азино»ның башка мөһим транспорт «артерияләре» — Академик Сахаров, Академик Глушко, Нокса авышлыгы урамнары, шулай ук Азинога керү юллары булып торган Альберт Камалеев проспекты, [[Гадел Кутуй урамы (Казан)|Гадел Кутуй урамы]] һәм [[Родина урамы (Казан)|Родина урамы]]. Торак массив аша 5 нче [[трамвай]] (тиз йөрешле трамвай дип атала), 3, 5, 9, 12 [[троллейбус]]лар һәм берничә [[автобус]] маршрутлары уза. Азино аша метро линиясенең төзелеп килүче икенче чираты метроның [[Савин линиясе (Казан метрополитены)|Савин (Азино-Савин) линиясе]], аның ике станцияләре — «[[Академик Сахаров Урамы (метро станциясе)|Академик Сахаров урамы]]» һәм «ТАССРның 100 еллыгы» станцияләре торак массивның үзендә транспорт хәлен җиңеләйтәчәк. == Моны да карагыз == == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == * [http://inde.io/article/4611-ponyat-nas-mozhet-tolko-tot-kto-zdes-zhivet-vospominaniya-pervyh-pereselentsev-v-azino История микрорайона Азино в Казани — планировка, строительство, архитектура, инфраструктура, рассказы первых жителей — Инде] * [http://m.prokazan.ru/news/view/112320 У нас на районе: Азино-2, где лес растет за забором, а многоэтажки разбавлены замками / Новости Казани. Авто новости Казани. Новости бизнеса в Казани] == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} [[Төркем:Казан бистәләре]] [[Төркем:Әлифба буенча микрорайоннар]] {{MyTatarstan2020}} hjzwdsrr97626j6u9egkxj5nzie87zp Первомайский бистәсе (Казан) 0 390395 3528064 3439047 2022-08-08T12:19:18Z Frhdkazan 3171 {{УК}}== Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Микрорайон|Название=Первомайский|Карта={{ПозХарита|Татарстан |label = Первомайский |lat_deg = 55 |lat_min = 45 |lon_deg = 49 |lon_min = 10 |width = 200 |float = center |alt = physical }}|цвет={{Цвет|Русия}}|Халык=1000нән артык<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ru/novosti/press-reliz-mehrii-kazani |title=Пресс-релиз мэрии Казани |lang= |website=Kazan.ru |publisher= |date=29 ноября 2006 |accessdate=2020-10-12 }}{{Deadlink|date=February 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>|Площадь=0,375|Прежние названия=Бутырки, </br> Первого Мая|Год включения в черту города=[[1934]]|Прежний статус=слободка|Координаты={{Coord|55.75|N|49.16|E|region:ES-TF_type:landmark|display=title,inline}}|Изображение=Казань.Вид на посёлок Первомайский.JPG|Категория в Commons=Pervomaiskiy, Kazan|region=RU|Комментарии=«Чиста күк» торак комплексынан Первомайский бистәсенә күренеш|Административный район города=[[Казанның Идел буе районы|Идел буе районы]]|Город={{Байрак|Казан}} [[Казан]]|Дата основания=XIX гасыр |Координатлар=55.75{{!}}N{{!}}49.16{{!}}E }} '''Первомайский бистәсе''' — [[Казан|Казанның]] [[Казанның Идел буе районы|Идел буе районы]] составындагы бистә (торак массив). == Территориаль урнашу == Первомайский бистәсе Казанның көньяк өлешендә, [[Казанның Идел буе районы|Идел буе районы]] территориясендә, Иске Горки бистәсеннән (торак массивыннан) көнбатышка таба урнашкан. Көньяк һәм көнбатыш ягыннан аның территориясе [[Кабан күле|Урта Кабан күленең]] яр буе сызыгы белән чикләнгән, төньяк-көнбатыш ягыннан хәрби шәһәрчекнең күп фатирлы йортлар төркеме, төньяктан — гипермаркет «[[«Бәхетле» кибетләр челтәре|Бәхетле]]» һәм «Чиста күк» торак комплексы, төньяк-көнчыгыштан — [[Танк боҗрасы (Казан)|Танк боҗрасы]], өнчыгыштан — Оренбург тракты һәм Ферма шоссесы белән чикләнгән<ref>{{cite web|author=|url=https://yandex.ru/maps/43/kazan/geo/zhiloy_massiv_pervomayskiy/53182736/?ll=49.164503%2C55.748420&utm_source=main_stripe_big&z=15.97|title=Жилой массив (посёлок) Первомайский на современной карте Казани|lang=|website=Яндекс.Карты|publisher=|date=|accessdate=2020-09-30}}</ref>. Гамәлдәге территориаль чикләрдә Первомайский бистәсе сугыштан соңгы чорда (1940—1950 елларның икенче яртысы), якындагы ике шәһәр бистәсен — Бутырки һәм Первомайский бүлешкән буш киңлекләрне төзү нәтиҗәсендә барлыкка килә. Революциягә кадәрге чорда барлыкка килгән Бутырки хәзерге вакытта бердәм бистәнең көнбатыш өлешен, Бутырская урамы буенда, Урта Кабан күленең яр буе линиясе янын алып тора. Көнчыгыш Бутыркидан көнчыгыштарак, Оренбург тракты буенда 1920 елларда яңа җирлек барлыкка килә, ул 1930 елларда Беренче май (Первомайский) бистәсе дип атала. Сугыштан соң Бутыркиның Первомайский белән кушылуы процессында соңгысының исеме берләштерелгән бистә өчен рәсми була. Әмма әлегә кадәр ике өлеш арасында, [[Танк боҗрасы (Казан)|Танк боҗрасыннан]] алып [[Кабан күле|Урта Кабан күленә]] кадәр бөтен посёлок аша уза торган кечкенә исемсез инеш буена кадәр, формаль булмаган чик саклана. == Исем == Первомайский бистәсе «Хезмәт ияләренең халыкара бердәмлеге көне — Беренче Май» бәйрәме хөрмәтенә аталган. == Тарих == === Бутырки революциягә кадәрге чорда (1917 елга кадәр) === Бутыркиның килеп чыгуының төгәл вакыты билгеләнмәгән. Бу бистәнең [[Кабан күле|Урта Кабан күленең]] көнчыгыш ярында (революциягә кадәрге чорда — Ерак Кабан) Казан Воскресенский Яңа Русалим монастыре (Архиерей йорты) карамагында булган җирдә бистә буларак барлыкка килүе мәгълүм.<blockquote>«''На земле, принадлежащей Воскресенскому монастырю, за оградой находится слободка Бутырки… Основана она бывшими архиерейскими служителями, перечислившимися в мещане. С 1870 г. число жителей в слободке постепенно уменьшается — они переселяются в город. Остающиеся на месте, за неимением собственной земли, усадебную осёдлость арендуют у монастыря.''»<ref name="автоссылка1">{{Книга|автор=|издательство=|тираж=|isbn=|серия=|страниц=218|столбцы=|страницы=6|том=|год=1885|место=Казань|часть=Воскресенская волость|издание=|ответственный=сост. И. А. Износков|Викитека=|ссылка=https://repo.kpfu.ru/jspui/handle/net/4529|язык=|оригинал=|заглавие=Список населённых мест Казанского уезда, с кратким их описанием|ссылка часть=|ref=}}</ref></blockquote>Бутыркиның беренче картографик искәртү 1855 елга карый — бистә [[Казан (Идел буе) федераль университеты|Казан Император университеты]] профессоры П. Вагнер төзегән [[Казан губернасы|Казан губернасының]] Геогностик картасында барлыкка килә<ref>{{cite web|author=|url=http://www.etomesto.ru/map-kazan_geognostic-1855/|title=Геогностическая карта Казанской губернии Вагнера (1855)|lang=|website=ЭтоМесто.ru — старые карты России и мира онлайн|publisher=|date=|accessdate=2020-09-29}}</ref>. [[Файл:Выписка_из_протокола_президиума_Казанского_райисполкома_Татарской_АССР_от_20.07.1928.JPG|уңда|мини|250x250пкс| Казан шәһәре Башкарма комитеты Президиумының 1928 елның 20 июлендәге утырышының 77 номерлы беркетмәсеннән өземтә]] Бутырки бистәсе кечкенә торак пункт була, шуннан исеме дә барлыкка килә (Бутырки — зур торак пункттан кыр яки урман белән аерылган кечкенә авыл; авылның бер өлеше). 1880 елда Казан губернасының хәрби-топографик картасы нигезендә, анда шул чорда 14 ишегалды исәпләнә<ref>{{cite web|author=|url=http://retromap.ru/1418808_z13_55.751801,49.163475|title=Военно-топографическая карта Казанской губернии (1880)|lang=|website=Старые карты России и зарубежья|publisher=|date=|accessdate=2020-10-04}}</ref>. === Бутырки 1920—1930 елларда === 1920 еллардан 1934 елга кадәр Бутырки административ яктан Горки авыл советы составына керә, ул үз чиратында [[Арча кантоны|Арча кантонының]] [[Воскресенски вулысы|Воскресенски вулысының]] бер өлеше була, ә 1927 елдан турыдан-туры [[Казан районы (ТАССР)|Казан районы]] составына керә. 1934 елда Бутырки Горки белән бергә [[Казан]] составына кертелә. Горки авыл советының 1928 елның 15 декабрендәге хисабы нигезендә, Бутыркида 155 кеше (75 ир-ат һәм 80 хатын-кыз) яши, шуларның 19 — балалар<ref>Государственный архив Республики Татарстан, ф. Р-1911, оп. 1, д. 20, л. не пронумерован.</ref>. 1930 елга бистәдә халык саны 172 кеше тәшкил иткән<ref>{{книга|автор=Шайдуллин Р. В., Сибгатов Б. И., Сахавова Л. М.|заглавие=Исчезнувшие населённые пункты Республики Татарстан: справочник|язык=|ответственный=под ред. Р. В. Шайдуллина|ссылка=|место=Казань|издательство=Институт татарской энциклопедии и регионоведения|год=2016|том=|страниц=307|страницы=41|isbn=978-5-902375-13-5|ref=}}</ref>. Милли состав буенча халыкның күпчелеге руслар булган, әмма берничә татар (мәсәлән, Юсуп Юнысов гаиләсе) булган<ref>Государственный архив Республики Татарстан, ф. Р-1911, оп. 1, д. 20, л. не пронумерован (Список избирателей пос. Бутырки Казанского р-на ТССР).</ref>. 1927 елга Бутыркирда бары тик бер сәүдә йорты гына була — Василий Власовныкы булган 8 кв.м (2 м. 4 м.) тесадан төзелгән кечкенә бакалея лавкасы<ref>Государственный архив Республики Татарстан, ф. Р-1911, оп. 1, д. 13, л. 64.</ref>. === 1920—1930 еллардагы Беренче Май бистәсе === [[Файл:468=Выписка_из_протокола_президума_Казанского_райисполкома_Татарской_АССР_от_08.03.1929.JPG|уңда|мини|250x250пкс| Казан шәһәре Башкарма комитеты Президиумының 1929 елның 8 мартындагы 1 номерлы утырышының беркетмәсеннән өземтә]] Әлеге бистә Оренбург тракты буенда, Горки авылыннан капма-каршы яктан, якынча 1920 еллар башында барлыкка килә. Беренче вакытта аның рәсми исеме булмаган, шуңа күрә шәһәр халкы аны Тауасты бистәсе дип атаганнар (ул таулар урнашкан шәһәр астында барлыкка килгән). 1920 еллар азагындагы рәсми документациядә ул шулай ук Горки авылы яки Бутырки астындагы посёлок дип атала<ref name="автоссылка2">Государственный архив Республики Татарстан, ф. Р-1911, оп. 1, д. 19, л. 480.</ref><ref>Государственный архив Республики Татарстан, ф. Р-1911, оп. 1, д. 13, л. 477.</ref>. 1928—1929 елларда бистәдә яшәүчеләр Казан район башкарма комитетына мөрәҗәгать итәләр, аны Рыков (Рыково) бистәсе дип атарга тәкъдим итәләр — СССР [[ССРБ Халык Комиссарлары Шурасы|Халык Комиссарлары Шурасы]] һәм РСФСР [[Халык комиссарлары шурасы]] Рәисе [[Алексей Рыков|Алексей Иванович Рыков]] (1881—1938) хөрмәтенә. Казан районы җитәкчелеге [[Алексей Рыков]] исемен мәңгеләштерү идеясен кире кага һәм халыкка «җирле табигый яки башка шартларга җавап бирүче исем эзләргә» тәкъдим итә<ref>Государственный архив Республики Татарстан, ф. Р-1911, оп. 1, д. 13, л. 477.</ref>. Соңрак, 1930 елларда бистәгә рәсми исем бирәләр — Беренче Май бистәсе (соңрак — Первомайский).<blockquote>«''Нас смешивали всегда с посёлком Бутырки и корреспонденция идёт большинством через Бутырки, почему мы почту получаем не вовремя. На основании сего и просим вторично присвоить нам название нашему пос. „пос. Рыкова“, в ином же случае „пос. Оренбургский тракт“.''»</blockquote>Административ яктан Беренче Май бистәсе Горки авыл советы составына керә, ә 1934 елда Горки һәм Бутыркалар белән бергә Казан составына кертелә. === Бутырки һәм Первомайский Бөек Ватан сугышы елларында (1941—1945) === [[Файл:Казань.Посёлок_Первомайский_в_1966_году.png|уңда|мини|259x259пкс|Казан. Первомайский бистәсе Америка спутнигы сурәтендә (7 июнь 1966 ел)]] Майская һәм Красноуральская урамнары киселешендәге бистә үзәгендә мемориаль стела урнаштырылган, анда Бутырка һәм Первомайский урамнарында яшәүчеләрнең ([[Бөек Ватан сугышы|Бөек Ватан сугышында]] катнашучылар, һәлак булучылар (25 кеше), исән кайтучылар (40 кеше)) фамилияләре чокып ясалган. === Сугыштан соңгы чор (1945—1991) === Советлардан соңгы чорда Первомайский бистәсенең йөзе сизелерлек үзгәрде. Күп кенә урыннарда Иске бер катлы агач йортлар урынында ике катлы коттеджлар һәм йортлар барлыкка килә башлый. 1960 елда Казанда 6 нчы троллейбус маршруты («[[Тукай мәйданы (Казан)|Куйбышев мәйданы]] — ВДНХ») ачыла, ул өч елдан соң Оренбург тракты буенча Борисково бистәсенә кадәр озайтыла. Нәтиҗәдә, Первомайский бистәсендә яшәүчеләр Казан үзәге белән тотрыклы транспорт элемтәсен ала. === Советлардан соңгы чор (1991 елдан) === Советлардан соңгы чорда Первомайский бистәсенең сизелерлек үзгәрә. Күп кенә урыннарда иске бер катлы агач йортлар урынында ике катлы коттеджлар һәм йортлар барлыкка килә башлый. Шуның белән бергә, 2000 елларда бистәнең төньяк өлеше берничә йортны югалта: өлешчә Майская урамының төньяк өлешендә, тулысынча Шишкин һәм Барнаул урамнары буенда. Әлеге йортларның бер өлеше «Чиста күк» (Оренбург тракты, 24А, 24Б, 24В) биек торак комплексының өч корпус төзелеше зонасына эләккән, аны төзү 2006 елда башланган һәм 2013 елда гына тәмамланган.<gallery widths="250" heights="210" class="center"> Файл:Казань. Посёлок Первомайский. Мемориальная стела участников ВОВ.jpg|Первомайский бистәсендә яшәүчеләргә — Бөек Ватан сугышында катнашучыларга мемориаль стела (''сентябрь 2020'') Файл:Казань. Посёлок Первомайский. Жилой дом - ул.Селекционная,28.JPG|Торак йорт: Селекционная ур., 28 (''июнь 2020'') Файл:Казань. Посёлок Первомайский. Жилой дом - ул.Селекционная,35.JPG|Торак йорт: Селекционная ур., 35 (''июнь 2020'') Файл:Казань. Посёлок Первомайский. Безымянный ручей..JPG|Танк чокырыннан Урта Кабан күленә кадәр Первомайский бистәсе аша ага торган исемсез инеш (''октябрь 2020'') Файл:Казань. Вид на озеро Средний Кабан со стороны посёлка Первомайский.JPG|Урта Кабан күленә һәм ТЭЦ-1гә Первомайский бистәсе ягыннан күренеш (''сентябрь 2020'') </gallery> == Урам челтәре == Хәзерге вакытта Первомайский бистәсе территориясендә 7 урам һәм 2 тыкрык бар. Моннан тыш, бистә территориясе буйлап Оренбург тракты буенча параллель рәвештә дублёр юл уза, анда Оренбург тракты буенча төгәл адресланган йортлар урнашкан (әлеге магистральдән дублёр юл тавыш саклау экраны булган койма белән бүленгән). Бутырская урамы, Бутыр тыкрыгы, шулай ук Оренбург тракты буйлап дублёр юлының асфальтлы катламы бар, шул ук вакытта бистәнең калган урамнарында ул югалган яки бөтенләй булмаган. XIX гасырда барлыкка килгән Бутырская урамы — иң иске һәм иң озын (996 м) бистә урамы. Иң кыскасы — Шишкин урамы (36 м — Казанның иң кыска урамнарының берсе), тулысынча йорттан мәхрүм ителгән. Йортлар саны буенча иң кечкенәсе (4) — Матрос Железняк урамы. {| class="wikitable sortable mw-collapsible collapsible collapsed" ! colspan="6" |Первомайский бистәсе урамнары һәм тыкрыклары исемлеге |- !Урамның яки тыкрыкның атамасы !Фотосурәт !Адрес табличкасы варианты !Атама расланган документ<ref>{{Cite web|author=|url=https://www.kzn.ru/content/upravlenie-arkhitektury/adres/%D0%A0%D0%B5%D0%B5%D1%81%D1%82%D1%80%20286%20%D0%BD%D0%B0%20%D1%81%D0%B0%D0%B9%D1%82%2018.07.2018.pdf|title=Реестр названий улиц города Казани. Утверждён Постановлением Исполнительного комитета г. Казани от 3 февраля 2016 года № 286|publisher=|date=|accessdate=2020-09-29}}</ref> !Элеккеге атама !Буе (метрларда) |- |Барнаульская урамы |[[Файл:Казань._Посёлок_Первомайский._Улица_Барнаульская..JPG|юк|мини|200x200пкс|Барнаульская урамы — көнбатышка күренеш (''октябрь 2020'')]] |{{Center|Өйләр юк}} |Казан шәһәре Башкарма комитетының 755 номерлы карары (1953 елның 1 октябре) |2 нче Проектная урамы |{{Center|95<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/barnaulskaya_ulica |title=Барнаульская улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2020-09-29}}</ref>}} |- |Бутырская урамы |[[Файл:Казань._Посёлок_Первомайский,_ул._Бутырская.JPG|юк|мини|200x200пкс|Бутырская урамы — төньякка күренеш (''сентябрь 2020'')]] |[[Файл:Казань._Посёлок_Первомайский,_ул.Бутырская,34,_адрес.табличка.JPG|юк|мини|200x200пкс|Бутырская урамы, 34 (''сентябрь 2020'')]] |{{Center|—}} |{{Center|—}} |{{Center|996<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/butyrskaya_ulica/ |title=Бутырская улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2020-09-29}}</ref>}} |- |Бутырский тыкрыгы |[[Файл:Казань._Бутырский_переулок_и_жилой_комплекс_Чистое_небо.JPG|юк|мини|200x200пкс|Бутырский переулок — көнчыгышка күренеш (''сентябрь 2020'')]] |{{Center|Өйләр юк}} |{{Center|—}} |{{Center|—}} |{{Center|170<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/butyrskiy_pereulok/ |title=Бутырский переулок в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2020-09-29}}</ref>}} |- |Красноуральская урамы |[[Файл:Казань._Посёлок_Первомайский,_ул._Красноуральская.jpg|юк|мини|200x200пкс|Красноуральская урамы — көнчыгышка күренеш (''июнь 2020'')]] |[[Файл:Казань._Посёлок_Первомайский,_ул.Красноуральская,1,_адрес.табличка.JPG|юк|мини|200x200пкс|Красноуральская урамы, 1 (''июнь 2020'')]] |Казан шәһәре Башкарма комитетының 755 номерлы карары (1953 елның 1 октябре) |1 нче Проектная урамы |{{Center|263<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/krasnouralskaya_ulica/ |title=Красноуральская улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2020-09-29}}</ref>}} |- |Майская урамы |[[Файл:Казань._Посёлок_Первомайский,_ул._Майская.JPG|юк|мини|200x200пкс|Майская урамы — төньякка күренеш (''сентябрь 2020'')]] |[[Файл:Казань._Посёлок_Первомайский,_ул.Майская,59,_адрес.табличка.JPG|юк|мини|200x200пкс|Майская урамы, 59 (''июнь 2020'')]] |{{Center|—}} |{{Center|—}} |{{Center|540<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/mayskaya_ulica/ |title=Майская улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2020-09-29}}</ref>}} |- |Майский тыкрыгы |[[Файл:Казань._Посёлок_Первомайский._Майский_переулок..JPG|юк|мини|200x200пкс|Майский переулок — төньякка күренеш (''октябрь 2020'')]] |[[Файл:Казань._Посёлок_Первомайский._Майский_переулок._Адресная_табличка.JPG|юк|мини|200x200пкс|Майский тыкрыгы, 3 (''октябрь 2020'')]] |{{Center|—}} |{{Center|—}} |{{Center|348<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/mayskiy_pereulok/ |title=Майский переулок в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2020-09-29}}</ref>}} |- |Матрос Железняк урамы |[[Файл:Казань._Посёлок_Первомайский,_ул._Матроса_Жедезняка.JPG|юк|мини|200x200пкс|Матрос Железняк урамы — төньякка күренеш (''сентябрь 2020'')]] |[[Файл:Казань._Посёлок_Первомайский,_ул.Матроса_Железняка,3,_адрес.табличка.JPG|юк|мини|200x200пкс|Матрос Железняк урамы, 3 (''сентябрь 2020'')]] |{{Center|—}} |{{Center|—}} |{{Center|110<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/ulica_matrosa_zheleznyaka/ |title=Улица Матроса Железняка в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2020-09-29}}</ref>}} |- |Оренбург тракты: дублёр юл |[[Файл:Казань._Посёлок_Первомайский._Дорога-дублёр_Оренбургского_тракта.JPG|юк|мини|200x200пкс|Дорога-дублёр Оренбургского тракта (''октябрь 2020'')]] |[[Файл:Казань._Посёлок_Первомайский._Оренбургский_тракт._Адресная_табличка.JPG|юк|мини|200x200пкс|Оренбург тракты, 64 (''октябрь 2020'')]] |{{Center|—}} |{{Center|—}} |{{Center|855<ref>{{cite web |author= |url=https://yandex.ru/maps/43/kazan/?ll=49.165551%2C55.748465&rl=49.162642%2C55.751919~0.000235%2C-0.000294~0.000134%2C-0.000269~-0.000022%2C-0.000164~-0.000056%2C-0.000240~0.000006%2C-0.000174~0.000039%2C-0.000145~-0.000062%2C-0.000240~0.000017%2C-0.001292~0.000037%2C-0.000132~-0.000003%2C-0.000121~-0.000067%2C-0.000231~-0.000088%2C-0.000526~-0.000028%2C-0.000099~0.000000%2C-0.000466~-0.000092%2C-0.000263~-0.000020%2C-0.000556~-0.000024%2C-0.000315~-0.000134%2C-0.000666~-0.000149%2C-0.000629~0.000027%2C-0.000234~-0.000123%2C-0.000441~0.000177%2C-0.000027&z=15.8 |title=Протяжённость дороги-дублёра Оренбургского тракта в посёлке Первомайский |lang= |website=Яндекс.Карты |publisher= |date= |accessdate=2020-10-04}}</ref>}} |- |Селекционная урамы |[[Файл:Казань._Посёлок_Первомайский,_ул._Селекционная.JPG|юк|мини|200x200пкс|Селекционная урамы — төньякка күренеш (''июнь 2020'')]] |[[Файл:Казань._Посёлок_Первомайский,_ул.Селекционная,35,_адрес.табличка.JPG|юк|мини|200x200пкс|Селекционная урамы, 35 (''июнь 2020'')]] |{{Center|—}} |{{Center|—}} |{{Center|783<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/selekcionnaya_ulica/ |title=Селекционная улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2020-09-29}}</ref>}} |- |Шишкин урамы |[[Файл:Казань._Посёлок_Первомайский,_ул._Шишкина.JPG|юк|мини|200x200пкс|Шишкин урамыннан калган өлеш (''сентябрь 2020'')]] |{{Center|Өйләр юк}} |Казан шәһәре Башкарма комитетының 755 номерлы карары (1953 елның 1 октябре) |3 нче Проектная урамы |{{Center|36<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/ulica_shishkina/ |title=Улица Шишкина в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2020-09-29}}</ref>}} |- |} === Первомайский бистәсенең урам топонимнары (годонимнары) === Беренче Май исемендәге 7 урам һәм 2 тыкрыкның 4се торак пунктлар исеменнән төзелгән: бер урам һәм бер тыкрык Бутырка (бистә) исемен саклап кала, ике урам Россия шәһәрләре — Красноуральск (Свердловск өлкәсе) һәм Барнаул хөрмәтенә аталган. == Моны да карагыз == == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} [[Төркем:Казан бистәләре]] {{MyTatarstan2020}} 7m1gjrx44xp8q4x3ojtt7acjcaf76v0 Оренбург тракты (Казан) 0 390396 3528185 3062560 2022-08-08T19:19:59Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан магистральләре}} wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''Оренбург тракты —''' Казан шәһәренең Идел буе районында урнашкан магистраль автоюлы. Павлюхин урамының дәвамы һәм аннан соң шәһәр чикләрендә Р239 автоюлының бер өлеше булып тора. РКХ/БРКХ сырхауханә шәһәрчегенә һәм [[Казан Халыкара аэропорты|«Казан» халыкара аэропортына]], шулай ук (Фермер шоссесы аша) хөкүмәт һәм гражданнар шәһәр читендәге коттеджлары, ял базалары, дачалар һәм торак йортлар белән Боровое Матюшино бистәсенә таба төп шәһәр магистральләренең берсе булып тора. Аэропорттагы юл чишелешенә кадәр тракт тулысынча дүрт полосалы автомагистраль рәвешендә башкарылган, ул караңгы вакытта яктыртылган, кисешүләр һәм съездларсыз һәм сәгатенә 110 километр тизлек белән чикләнгән<ref>Только в период весна-осень.</ref><ref>[https://www.youtube.com/v/8XVE0fxUDVs?fs=1&amp Отрезок Оренбургского тракта «Казань-Развязка на Аэропорт» (YOUTUBE)]</ref>. == Урнашу == [[Файл:КазаньТролОптима2208.jpg|мини|200x200пкс| Троллейбус Оренбург трактында ]] [[Файл:Въезд_в_Казань_по_Оренбурскому_тракту._Казань._РТ._Сентябрь_2013_-_panoramio.jpg|мини|200x200пкс| Р239 автоюлыннан соң тракт буенча Казанга керү]] [[Файл:Перед_въездом_в_Казань-Before_arriving_in_Kazan_-_panoramio.jpg|мини|200x200пкс| Тракт һәм Р239 автомобиль юлы чиге]] Оренбург тракты төньяктан көньякка таба һәм көньяк-көнчыгышка Павлюхин һәм Даурия урамнары киселешеннән (Көньяк шәһәр эчендәге тимер юл күпере) 5,7 км ераклыкта шәһәр территориясе чигенә кадәр уза (Р239 автоюлы башы). Тракт дәвамында Ферма шоссесына кадәр троллейбус маршрутлары линиясе бар, шунда ук [[Җиңү проспекты (Казан)|Җиңү проспекты]] белән кисешкән урыннан соң — автобус маршрутлары хәрәкәте. == Трактта урнашкан объектлар == * [[Казан дәүләт мәдәният институты]] — Оренбург тракты, 3; * Татарстан Республикасы буенча Эчке Эшләр идарәсенең ЮХИДИ идарәсе һәм Казан шәһәре буенча Эчке Эшләр идарәсенең ЮХИДИ идарәсе — Оренбург тракты, 5; * «[[Казан ярминкәсе]]» күргәзмә үзәге (элеккеге. ВДНХ) — биналар комплексы, Оренбург тракты, 8; * [[Ишкәкле спорт төрләре үзәге]] — [[Кабан күле|Урта Кабан күлендә]] «Казан ярминкәсе» янында; * [[Чирәм хоккее үзәге (Казан)|Чирәм хоккее үзәге]] — [[Ак Барс — Динамо (туплы хоккей клубы, Казан)|«Ак Барс — Динамо»]] туплы хоккей командасының өй аренасы, Оренбург тракты, 5/1; * [[Казан метрополитены|Казан метрополитенының]] «Әмәт " электр депосы һәм Казан җир өсте һәм җир асты электр транспорты һөнәри лицее — Оренбург тракты, 5/3; * [[Казан танк университеты|Казан танк училищесы]] — биналар комплексы, Оренбург тракты, 6; * Торак комплекс һәм «Бәхетле» сәүдә үзәге — Оренбург тракты/Танк урамы; * Төбәкара клиник-диагностика үзәге (МКДҮ) — биналар комплексы, Оренбург тракты/Танк урамы; * Воскресенск Яңа Иерусалим монастыре (Архиерей дачалары) — Оренбург тракты/беренче Горки; * [[Идел буе спорт һәм туризм академиясе|Идел буе дәүләт физик культура, спорт һәм туризм академиясе]] һәм [[Халыкара мәгълүмат үзәге (Казан)|Халыкара административ-мәгълүмат үзәге]] (медиаүзәк) — Оренбург тракты, 99; * [[Универсиада авылы (Казан)|Универсиада авылы]] — Оренбург тракты, 10х; * [[Ш. Тарпищев исемендәге теннис академиясе (Казан)|Ш. Тарпищев исемендәге теннис академиясе]] — Оренбург тракты, 101; * «Кояшлы шәһәр» торак комплекс-микрорайоны — Оренбург тракты/[[Җиңү проспекты (Казан)|Җиңү проспекты]]/[[Бакый Урманче урамы]]; * Россия ЭЭМ Казан юридик институты — биналар комплексы, Оренбург тракты, 128; * Республика клиник хастаханәсе (РКХ) — биналар комплексы, Оренбург тракты, 138; * Балалар Республика клиник хастаханәсе — БРКХ) - биналар комплексы, Оренбург тракты, 138/2; * Казан травматология һәм ортопедия фәнни-тикшеренү үзәге — биналар комплексы, Оренбург тракты, 138/3; * Ветеринария һәм фитосанитария күзәтчелеге федераль хезмәтенең Татарстан Республикасы буенча идарәсе — Оренбург тракты, 20а<ref>[http://www.rsn-rt.ru Россельхознадзор | Управление Федеральной службы по ветеринарному и фитосанитарному надзору по Республике Татарстан]</ref>. <gallery widths="200"> Файл:Depot-1 Ametyevo of the Kazan Metro (ТЧ-1 Аметьево Казанского метрополитена) (6896741093).jpg|Әлмәт «Метродепосы» Файл:Татарстан. Казань.Главный дом, 2 половина ХVIII в. (1780 г.)арх.В.И.Кафтырев Архиерейский загородный дом.jpg|Воскресенский Яңа Иерусалим монастыре Файл:Kazan-universiade-village-infocentre.jpg|Универсиада Авылы Медиаүзәге Корпуслары Файл:Kazan-tennis-academy.jpg|[[Ш. Тарпищев исемендәге теннис академиясе (Казан)|Ш. Тарпищев исемендәге теннис академиясе]] Файл:Новое здание.tif|Россия ЭЭМ Казан юридик институты Файл:Республиканская больница в Казани.jpg|Республика клиник хастаханәсе </gallery> == Перспективалар == Шәһәрнең Генераль планы нигезендә, трактның урта өлешендә якын-тирәдәге шәхси һәм башка аз бәяле төзелеш территориясен яңарту планлаштырыла. Көньяк (РКХдән алып шәһәр чигенә кадәр) перспективалы торак кварталны Көньяк төзелеш планлаштырыла. Тракт буенча тиз арада светофорсыз хәрәкәтне оештыру максатларында, булган 2 җир асты кичүеннән һәм җир өсте кичүеннән тыш, РКХ янында 2 күп катлы, шулай ук җир асты кичүе белән бергә 2 күп катлы чишелеш төзеләчәк. Чишелешләрнең беренчесе янында шәһәрдә иң биек бина — «Доминатус» күп функцияле комплексын төзү планлаштырыла. == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан магистральләре}} [[Төркем:Казанның Идел буе районы урамнары]] [[Төркем:Казан урамнары]] [[Төркем:Әлифба буенча урамнар]] [[Төркем:Шәһәрләр хөрмәтенә аталган урамнар]] {{MyTatarstan2020}} 6nwd0imv6s5o3ie4qun6hcmj6ct8cvx 3528198 3528185 2022-08-08T19:25:27Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан магистральләре}} wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''Оренбург тракты —''' Казан шәһәренең Идел буе районында урнашкан магистраль автоюлы. Павлюхин урамының дәвамы һәм аннан соң шәһәр чикләрендә Р239 автоюлының бер өлеше булып тора. РКХ/БРКХ сырхауханә шәһәрчегенә һәм [[Казан Халыкара аэропорты|«Казан» халыкара аэропортына]], шулай ук (Фермер шоссесы аша) хөкүмәт һәм гражданнар шәһәр читендәге коттеджлары, ял базалары, дачалар һәм торак йортлар белән Боровое Матюшино бистәсенә таба төп шәһәр магистральләренең берсе булып тора. Аэропорттагы юл чишелешенә кадәр тракт тулысынча дүрт полосалы автомагистраль рәвешендә башкарылган, ул караңгы вакытта яктыртылган, кисешүләр һәм съездларсыз һәм сәгатенә 110 километр тизлек белән чикләнгән<ref>Только в период весна-осень.</ref><ref>[https://www.youtube.com/v/8XVE0fxUDVs?fs=1&amp Отрезок Оренбургского тракта «Казань-Развязка на Аэропорт» (YOUTUBE)]</ref>. == Урнашу == [[Файл:КазаньТролОптима2208.jpg|мини|200x200пкс| Троллейбус Оренбург трактында ]] [[Файл:Въезд_в_Казань_по_Оренбурскому_тракту._Казань._РТ._Сентябрь_2013_-_panoramio.jpg|мини|200x200пкс| Р239 автоюлыннан соң тракт буенча Казанга керү]] [[Файл:Перед_въездом_в_Казань-Before_arriving_in_Kazan_-_panoramio.jpg|мини|200x200пкс| Тракт һәм Р239 автомобиль юлы чиге]] Оренбург тракты төньяктан көньякка таба һәм көньяк-көнчыгышка Павлюхин һәм Даурия урамнары киселешеннән (Көньяк шәһәр эчендәге тимер юл күпере) 5,7 км ераклыкта шәһәр территориясе чигенә кадәр уза (Р239 автоюлы башы). Тракт дәвамында Ферма шоссесына кадәр троллейбус маршрутлары линиясе бар, шунда ук [[Җиңү проспекты (Казан)|Җиңү проспекты]] белән кисешкән урыннан соң — автобус маршрутлары хәрәкәте. == Трактта урнашкан объектлар == * [[Казан дәүләт мәдәният институты]] — Оренбург тракты, 3; * Татарстан Республикасы буенча Эчке Эшләр идарәсенең ЮХИДИ идарәсе һәм Казан шәһәре буенча Эчке Эшләр идарәсенең ЮХИДИ идарәсе — Оренбург тракты, 5; * «[[Казан ярминкәсе]]» күргәзмә үзәге (элеккеге. ВДНХ) — биналар комплексы, Оренбург тракты, 8; * [[Ишкәкле спорт төрләре үзәге]] — [[Кабан күле|Урта Кабан күлендә]] «Казан ярминкәсе» янында; * [[Чирәм хоккее үзәге (Казан)|Чирәм хоккее үзәге]] — [[Ак Барс — Динамо (туплы хоккей клубы, Казан)|«Ак Барс — Динамо»]] туплы хоккей командасының өй аренасы, Оренбург тракты, 5/1; * [[Казан метрополитены|Казан метрополитенының]] «Әмәт " электр депосы һәм Казан җир өсте һәм җир асты электр транспорты һөнәри лицее — Оренбург тракты, 5/3; * [[Казан танк университеты|Казан танк училищесы]] — биналар комплексы, Оренбург тракты, 6; * Торак комплекс һәм «Бәхетле» сәүдә үзәге — Оренбург тракты/Танк урамы; * Төбәкара клиник-диагностика үзәге (МКДҮ) — биналар комплексы, Оренбург тракты/Танк урамы; * Воскресенск Яңа Иерусалим монастыре (Архиерей дачалары) — Оренбург тракты/беренче Горки; * [[Идел буе спорт һәм туризм академиясе|Идел буе дәүләт физик культура, спорт һәм туризм академиясе]] һәм [[Халыкара мәгълүмат үзәге (Казан)|Халыкара административ-мәгълүмат үзәге]] (медиаүзәк) — Оренбург тракты, 99; * [[Универсиада авылы (Казан)|Универсиада авылы]] — Оренбург тракты, 10х; * [[Ш. Тарпищев исемендәге теннис академиясе (Казан)|Ш. Тарпищев исемендәге теннис академиясе]] — Оренбург тракты, 101; * «Кояшлы шәһәр» торак комплекс-микрорайоны — Оренбург тракты/[[Җиңү проспекты (Казан)|Җиңү проспекты]]/[[Бакый Урманче урамы]]; * Россия ЭЭМ Казан юридик институты — биналар комплексы, Оренбург тракты, 128; * Республика клиник хастаханәсе (РКХ) — биналар комплексы, Оренбург тракты, 138; * Балалар Республика клиник хастаханәсе — БРКХ) - биналар комплексы, Оренбург тракты, 138/2; * Казан травматология һәм ортопедия фәнни-тикшеренү үзәге — биналар комплексы, Оренбург тракты, 138/3; * Ветеринария һәм фитосанитария күзәтчелеге федераль хезмәтенең Татарстан Республикасы буенча идарәсе — Оренбург тракты, 20а<ref>[http://www.rsn-rt.ru Россельхознадзор | Управление Федеральной службы по ветеринарному и фитосанитарному надзору по Республике Татарстан]</ref>. <gallery widths="200"> Файл:Depot-1 Ametyevo of the Kazan Metro (ТЧ-1 Аметьево Казанского метрополитена) (6896741093).jpg|Әлмәт «Метродепосы» Файл:Татарстан. Казань.Главный дом, 2 половина ХVIII в. (1780 г.)арх.В.И.Кафтырев Архиерейский загородный дом.jpg|Воскресенский Яңа Иерусалим монастыре Файл:Kazan-universiade-village-infocentre.jpg|Универсиада Авылы Медиаүзәге Корпуслары Файл:Kazan-tennis-academy.jpg|[[Ш. Тарпищев исемендәге теннис академиясе (Казан)|Ш. Тарпищев исемендәге теннис академиясе]] Файл:Новое здание.tif|Россия ЭЭМ Казан юридик институты Файл:Республиканская больница в Казани.jpg|Республика клиник хастаханәсе </gallery> == Перспективалар == Шәһәрнең Генераль планы нигезендә, трактның урта өлешендә якын-тирәдәге шәхси һәм башка аз бәяле төзелеш территориясен яңарту планлаштырыла. Көньяк (РКХдән алып шәһәр чигенә кадәр) перспективалы торак кварталны Көньяк төзелеш планлаштырыла. Тракт буенча тиз арада светофорсыз хәрәкәтне оештыру максатларында, булган 2 җир асты кичүеннән һәм җир өсте кичүеннән тыш, РКХ янында 2 күп катлы, шулай ук җир асты кичүе белән бергә 2 күп катлы чишелеш төзеләчәк. Чишелешләрнең беренчесе янында шәһәрдә иң биек бина — «Доминатус» күп функцияле комплексын төзү планлаштырыла. == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан магистральләре}} == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан магистральләре}} [[Төркем:Казанның Идел буе районы урамнары]] [[Төркем:Казан урамнары]] [[Төркем:Әлифба буенча урамнар]] [[Төркем:Шәһәрләр хөрмәтенә аталган урамнар]] {{MyTatarstan2020}} 55bg3rh4xwtul5ukb4grodakiecghp8 3528199 3528198 2022-08-08T19:25:59Z Frhdkazan 3171 [[Special:Contributions/Frhdkazan|Frhdkazan]] ([[User talk:Frhdkazan|бәхәс]]) кулланучысының 3528198 төзәтмәсе кире кагылды wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''Оренбург тракты —''' Казан шәһәренең Идел буе районында урнашкан магистраль автоюлы. Павлюхин урамының дәвамы һәм аннан соң шәһәр чикләрендә Р239 автоюлының бер өлеше булып тора. РКХ/БРКХ сырхауханә шәһәрчегенә һәм [[Казан Халыкара аэропорты|«Казан» халыкара аэропортына]], шулай ук (Фермер шоссесы аша) хөкүмәт һәм гражданнар шәһәр читендәге коттеджлары, ял базалары, дачалар һәм торак йортлар белән Боровое Матюшино бистәсенә таба төп шәһәр магистральләренең берсе булып тора. Аэропорттагы юл чишелешенә кадәр тракт тулысынча дүрт полосалы автомагистраль рәвешендә башкарылган, ул караңгы вакытта яктыртылган, кисешүләр һәм съездларсыз һәм сәгатенә 110 километр тизлек белән чикләнгән<ref>Только в период весна-осень.</ref><ref>[https://www.youtube.com/v/8XVE0fxUDVs?fs=1&amp Отрезок Оренбургского тракта «Казань-Развязка на Аэропорт» (YOUTUBE)]</ref>. == Урнашу == [[Файл:КазаньТролОптима2208.jpg|мини|200x200пкс| Троллейбус Оренбург трактында ]] [[Файл:Въезд_в_Казань_по_Оренбурскому_тракту._Казань._РТ._Сентябрь_2013_-_panoramio.jpg|мини|200x200пкс| Р239 автоюлыннан соң тракт буенча Казанга керү]] [[Файл:Перед_въездом_в_Казань-Before_arriving_in_Kazan_-_panoramio.jpg|мини|200x200пкс| Тракт һәм Р239 автомобиль юлы чиге]] Оренбург тракты төньяктан көньякка таба һәм көньяк-көнчыгышка Павлюхин һәм Даурия урамнары киселешеннән (Көньяк шәһәр эчендәге тимер юл күпере) 5,7 км ераклыкта шәһәр территориясе чигенә кадәр уза (Р239 автоюлы башы). Тракт дәвамында Ферма шоссесына кадәр троллейбус маршрутлары линиясе бар, шунда ук [[Җиңү проспекты (Казан)|Җиңү проспекты]] белән кисешкән урыннан соң — автобус маршрутлары хәрәкәте. == Трактта урнашкан объектлар == * [[Казан дәүләт мәдәният институты]] — Оренбург тракты, 3; * Татарстан Республикасы буенча Эчке Эшләр идарәсенең ЮХИДИ идарәсе һәм Казан шәһәре буенча Эчке Эшләр идарәсенең ЮХИДИ идарәсе — Оренбург тракты, 5; * «[[Казан ярминкәсе]]» күргәзмә үзәге (элеккеге. ВДНХ) — биналар комплексы, Оренбург тракты, 8; * [[Ишкәкле спорт төрләре үзәге]] — [[Кабан күле|Урта Кабан күлендә]] «Казан ярминкәсе» янында; * [[Чирәм хоккее үзәге (Казан)|Чирәм хоккее үзәге]] — [[Ак Барс — Динамо (туплы хоккей клубы, Казан)|«Ак Барс — Динамо»]] туплы хоккей командасының өй аренасы, Оренбург тракты, 5/1; * [[Казан метрополитены|Казан метрополитенының]] «Әмәт " электр депосы һәм Казан җир өсте һәм җир асты электр транспорты һөнәри лицее — Оренбург тракты, 5/3; * [[Казан танк университеты|Казан танк училищесы]] — биналар комплексы, Оренбург тракты, 6; * Торак комплекс һәм «Бәхетле» сәүдә үзәге — Оренбург тракты/Танк урамы; * Төбәкара клиник-диагностика үзәге (МКДҮ) — биналар комплексы, Оренбург тракты/Танк урамы; * Воскресенск Яңа Иерусалим монастыре (Архиерей дачалары) — Оренбург тракты/беренче Горки; * [[Идел буе спорт һәм туризм академиясе|Идел буе дәүләт физик культура, спорт һәм туризм академиясе]] һәм [[Халыкара мәгълүмат үзәге (Казан)|Халыкара административ-мәгълүмат үзәге]] (медиаүзәк) — Оренбург тракты, 99; * [[Универсиада авылы (Казан)|Универсиада авылы]] — Оренбург тракты, 10х; * [[Ш. Тарпищев исемендәге теннис академиясе (Казан)|Ш. Тарпищев исемендәге теннис академиясе]] — Оренбург тракты, 101; * «Кояшлы шәһәр» торак комплекс-микрорайоны — Оренбург тракты/[[Җиңү проспекты (Казан)|Җиңү проспекты]]/[[Бакый Урманче урамы]]; * Россия ЭЭМ Казан юридик институты — биналар комплексы, Оренбург тракты, 128; * Республика клиник хастаханәсе (РКХ) — биналар комплексы, Оренбург тракты, 138; * Балалар Республика клиник хастаханәсе — БРКХ) - биналар комплексы, Оренбург тракты, 138/2; * Казан травматология һәм ортопедия фәнни-тикшеренү үзәге — биналар комплексы, Оренбург тракты, 138/3; * Ветеринария һәм фитосанитария күзәтчелеге федераль хезмәтенең Татарстан Республикасы буенча идарәсе — Оренбург тракты, 20а<ref>[http://www.rsn-rt.ru Россельхознадзор | Управление Федеральной службы по ветеринарному и фитосанитарному надзору по Республике Татарстан]</ref>. <gallery widths="200"> Файл:Depot-1 Ametyevo of the Kazan Metro (ТЧ-1 Аметьево Казанского метрополитена) (6896741093).jpg|Әлмәт «Метродепосы» Файл:Татарстан. Казань.Главный дом, 2 половина ХVIII в. (1780 г.)арх.В.И.Кафтырев Архиерейский загородный дом.jpg|Воскресенский Яңа Иерусалим монастыре Файл:Kazan-universiade-village-infocentre.jpg|Универсиада Авылы Медиаүзәге Корпуслары Файл:Kazan-tennis-academy.jpg|[[Ш. Тарпищев исемендәге теннис академиясе (Казан)|Ш. Тарпищев исемендәге теннис академиясе]] Файл:Новое здание.tif|Россия ЭЭМ Казан юридик институты Файл:Республиканская больница в Казани.jpg|Республика клиник хастаханәсе </gallery> == Перспективалар == Шәһәрнең Генераль планы нигезендә, трактның урта өлешендә якын-тирәдәге шәхси һәм башка аз бәяле төзелеш территориясен яңарту планлаштырыла. Көньяк (РКХдән алып шәһәр чигенә кадәр) перспективалы торак кварталны Көньяк төзелеш планлаштырыла. Тракт буенча тиз арада светофорсыз хәрәкәтне оештыру максатларында, булган 2 җир асты кичүеннән һәм җир өсте кичүеннән тыш, РКХ янында 2 күп катлы, шулай ук җир асты кичүе белән бергә 2 күп катлы чишелеш төзеләчәк. Чишелешләрнең беренчесе янында шәһәрдә иң биек бина — «Доминатус» күп функцияле комплексын төзү планлаштырыла. == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан магистральләре}} [[Төркем:Казанның Идел буе районы урамнары]] [[Төркем:Казан урамнары]] [[Төркем:Әлифба буенча урамнар]] [[Төркем:Шәһәрләр хөрмәтенә аталган урамнар]] {{MyTatarstan2020}} 6nwd0imv6s5o3ie4qun6hcmj6ct8cvx Лена урамы (Казан) 0 390431 3528196 3071344 2022-08-08T19:24:51Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан магистральләре}} wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''Лена урамы''' — [[Казанның Мәскәү районы]]ндагы урам <ref>Поименована Решением Исполкома г. Казани от 02.11.1927 б/н</ref> . [[Лена|Лена елгасы]] исеме белән аталган. == Урнашуы == Лена урамы көнчыгыштан көнбатышка таба [[Хөсәен Ямашев проспекты (Казан)|Хөсәен Ямашев проспектыннан]] 2-нче Көньяк-Көнбатыш һәм Большая Крыловка урамнары белән кисешкән урынга кадәр бара ''( [[Казанның Киров районы]] белән чик)'' <ref>[http://go.2gis.ru/t2axt ДубльГис: Граница Московского района выделена красной линией]</ref> . Урамның озынлыгы 618 метр. Хәзерге вакытта Лена урамы шактый реконструкцияләнгән ''(квартал эчендәге ике полосалы ватылган юл белән урам дүрт полосалы магистраль автомобиль юлына үзгәрде )'' һәм [[Зур Казан боҗрасы]]ның аерылгысыз өлеше. Декабристлар — Ямашев — Лена ике катлы транспорт чишелешен төзү нәтиҗәсендә, Лена урамы Хөсәен Ямашев проспектын Зур Крыловка һәм 2 нче Көньяк-Көнбатыш урамнары белән тоташтыра башлый. [[2010 ел]]ның декабреннән Лена урамы [[Казан]] шәһәренең [[Казанның Яңа Савин районы|Яңа-Савин]] <ref>Через [[проспект Хусаина Ямашева]].</ref>, [[Казанның Мәскәү районы|Мәскәү]] һәм [[Казанның Киров районы|Киров]] районнарын иң кыска юл белән тоташтыра башлады<ref>[http://news.mail.ru/society/4745767/ Движение на транспортной развязке ул. Ленская — ул. Декабристов — пр. Ямашева откроется в декабре]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Недоступная ссылка|date=Май 2019|bot=InternetArchiveBot}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.kzn.ru/news/show/20312|title=Завтра в Казани откроется движение на пересечении улиц Декабристов-Ленской ''Опубликовано: 24.12.2010 16:20''|accessdate=2011-01-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20101227082546/http://www.kzn.ru/news/show/20312|archivedate=2010-12-27}}</ref> <ref>[http://prokazan.ru/news/11607.html Развязка у ДК Химиков откроется на следующей неделе]</ref> . 2013 елның җәенә Лена урамы Серов проспектына тоташа.<gallery mode="packed" heights="160"> Файл:Great-Kazan-ring.jpg|Зур Казан боҗрасы Файл:Lenskaya Street, Kazan, Russia.jpg|Декабристлар урамы белән кисешкән урыннан күренеш Файл:Ленская улица (Казань).JPG|Лена урамы Файл:Большое Казанское кольцо (Ямашева-Декабристов-Ленская).JPG|Декабристлар-Ямашев-Лена урамнары чишелеше, Лена урамы башы </gallery> == Җәмәгать транспорты == 2011 елның 1 ноябреннән Лена урамы буенча 14нче һәм 13нче трамвайлар йөри. 2012 елда, 14 һәм 13нче маршрутларда трамвайлар урынына 5 һәм 6 маршрутларда трамвайлар йөри башлый. == Төзелешкә каршылык == Чишелеш төзү өчен территорияне әзерләү барышында «Горводзеленхоз» МУП хезмәткәрләре тарафыннан Лена урамында дистәләгән агач һәм куаклар киселә. Җирле халык агачларны кисүдән сакларга тырыша, пикетлар ясый һәм техниканы блоклап тора, әмма аларның барысы да нәтиҗәсез кала<ref>ТК «Эфир», программа «Город»</ref>. Соңрак, төзелеш эшләре барышында, җирле кешеләр төзелеш эшләренә һәм торак биналар янына юл салуга каршы чыгып берничә тапкыр пикетлар ясадылар (2009 елга кадәр, бу урам буйлап хәрәкәт юк иде диярлек). Шулай ук агачларның күпләп киселүеннән канәгать булмаган экологлар да ризасызлыкларын белдерделәр<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=G7wSpJUaZTE ТК «Эфир», программа «Город»]</ref> . == Кызыклы фактлар == Лена урамындагы 10нчы торак бина [[1990 ел]]лар ахырында төзелгән. Шул ук вакытта аның подъездларының яртысы территориаль яктан Киров районында, калган яртысы Мәскәү районында урнашкан. Хәзерге вакытта әлеге казус районнарның чикләрен [[Казанның Мәскәү районы]] файдасына өлешчә үзгәртү юлы белән бетерелгән. == Видео == * [https://www.youtube.com/watch?v=-TKxHZ4VfsI Проезд по улице Ленская в сторону просп. Ямашева под улицей Декабристов] == Монда карагыз == * [[Qazan uramnarı|Казан урамнары]] * Декабристов урамы (Казан) * [[Хөсәен Ямашев проспекты (Казан)|Хусейн Ямашев проспекты]] * [[Казанның Мәскәү районы|Московский районы (Казан)]] == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан магистральләре}} [[Төркем:Казанның Мәскәү районы урамнары]] [[Төркем:Казан урамнары]] [[Төркем:Әлифба буенча урамнар]] {{MyTatarstan2020}} jdivoijcziu3ugsabi3ppbmre15a2zl Горки (Казан) 0 390466 3528018 3528004 2022-08-08T12:00:33Z A.Khamidullin 6685 wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''Горки''' — [[Казан]] шәһәренең [[Казанның Идел буе районы|Идел буе районындагы]] иң эре «йокы» районнарының берсе. Кабантау атамасы да очрый. == Территориаль урнашу, чикләре == Горки торак районы [[Казан|Казанның]] көньяк өлешендә, [[Казанның Идел буе районы|Идел буе районы]] территориясендә урнашкан. Горки аерым административ-территориаль берәмлек статусына ия булмаганлыктан, әлеге торак районның төгәл чикләре юк. 1970—1990 елларда барлыкка килгән 14 күпкатлы торак микрорайон Горки территориясе булып тора. Горкиның төньяк чиге [[Танк боҗрасы (Казан)|Танк боҗрасыннан]] төньяк-көнчыгыш юнәлештә танк урамы буйлап, аннары көньяк-көнчыгыш юнәлештә [[Рихард Зорге урамы (Казан)|Рихард Зорге урамы]] буйлап турыдан-туры сызык белән уза. == Территориаль бүлекчәләр == Горки торак районы Совет чорында Горки-1, Горки-2 һәм Горки-3 торак массивлар дип аталган өч территориаль бүлекчәдән тора. Алар арасындагы чик [[Җиңү проспекты (Казан)|Җиңү проспекты]] һәм [[Рихард Зорге урамы (Казан)|Рихард Зорге урамы]] буенча уза. Төзелеш планнары нигезендә, әлеге торак массивларның һәркайсы берничә микрорайоннан тора (барлыгы 14): * '''Горки-1:''' 1 нче, 2 нче, 3 нче, 4 нче, 5 нче һәм 6 нчы микрорайоннан тора; * '''Горки-2:''' 7 нче, 8 нче, 9 нчы, 10 нче һәм 11 нче микрорайоннан тора; * '''Горки-3:''' 7А, 8А һәм 9А микрорайоннан тора. == Исем == Горки торак районы аның янәшәсендәге Горки бистәсеннән (элеккеге авыл) үз исемен ала. Соңрак авылга, буталу килеп чыкмасын өчен, Иске Горки исеме бирелә. 2000 еллар башында, [[Горки (метро станциясе)|«Горки» метро станциясен]] төзү һәм аннан соң ачу сәбәпле (2005 ел), аңа карата һәм бөтен торак районга карата татар телендәге «Таулык» дигән исемне кулланырга омтылалар. === Горки исеменнән ясалмалар === * [[Иске Горки (Казан)|Иске Горки бистәсе]] (элеккеге Горки авылы); * «Беренче Тау» торак комплексы; * «Икенче Тау» торак комплексы; * Горки урманының урман-парк зонасы, [[«Горки-Әмәт урманы» паркы|«Горки-Әмәт урманы» паркының]] көньяк өлеше булып тора; * «[[Горки (метро станциясе)|Горки]]» [[Казан метрополитены]] станциясе; * «ГоркиПарк» сәүдә үзәге (Рихард Зорге ур., 11Б) == Тарих == === Горки төзелеше планы === [[Файл:180=Будущий_жилой_район_Горки_на_карте_Генплана_Казани_1969.jpg|уңда|мини|250x250пкс|Булачак Горки торак районы 1969 елгы Казанның Генераль планы картасында (картаның фрагменты).]] Казанның көньяк-көнчыгыш өлешендә Горки эре торак районының барлыкка килүе Ленинград шәһәрләрне проектлау институты (Ленгипрогор) белгечләре тарафыннан проектланган, алар 1965—1968 елларда 1969 елда расланган Казанның Генераль планын эшләгән<ref>{{cite web|author=Валеева Д.|url=https://inde.io/article/675-kak-arhitektory-planiruyut-buduschee-kazani-4-kontseptsii-razvitiya-goroda|title=Как архитекторы планируют будущее Казани. 4 концепции развития города|lang=|website=|publisher=ИНДЕ: интернет-журнал о жизни в городах Республики Татарстан|date=2016-03-15|accessdate=2020-09-09}}</ref>. Әлеге документ нигезендә, яңа торак зоналарны урнаштыру шәһәрнең җиде район территориясендә каралган: Төньяк [[Заречье (Татарстан)|Заречье]], [[Юдино (Казан)|Юдино]], Көнбатыш Заречье, Көнчыгыш Заречье, Үзәк, Төньяк-Көнчыгыш һәм Көньяк-Көнчыгыш.<blockquote>«Көньяк-көнчыгыш районга элеккеге Танкодром һәм Горки бистәсенең төзелә торган территорияләре кертелгән. Алга таба аңа Татар фәнни-тикшеренү авыл хуҗалыгы институты, авыл хуҗалыгы институты уку хуҗалыгы һәм җиләк-җимеш питомниклары совхозының 1000 гектарга якын җире кушылачак. Яңа торак массивлар тәмамланган архитектура ансамбльләрен тәкъдим итүче үзенчәлекле комплекслар рәвешендә проектланган. Торак йортларның сәнгать ягыннан гәүдәләнешле төркемнәре, җәмәгать биналары яшеллекләрнең күплеге һәм искиткеч табигать шартлары белән гармонияле ярашып, югары эстетик таләпләргә җавап бирәчәк»<ref>{{книга|автор=Остроумов В. П.|заглавие=Казань. Очерки по истории города и его архитектуры|язык=|ответственный=|ссылка=|место=Казань|издательство=Издательство Казанского университета|год=1978|том=|страниц=296|страницы=257|isbn=|ref=}}</ref>.</blockquote>[[Файл:171=1970-1980=Перспективный_план_застройки_Горок(Казань).jpg|уңда|мини|250x250пкс|Казан. Горки торак районының перспектив планы (1970—1980 еллар )]] === Совет чорында Горки төзелеше (1970—1991 еллар) === 1 нче микрорайон төзелешенә әзерлек барышында Иске Горки бистәсенең төньяк-көнчыгыш өлешендә 1 нче, 2 нче, 3 нче һәм 4 нче Калининград урамнарының төньяк участокларында урнашкан бер катлы йортлар сүтелә. Микрорайон төзелеше 1970—1974 елларда башкарыла. Бу чорда биредә 20дән артык күпкатлы торак йорт төзелгән, аларның күбесе 1-467 серияле биш катлы «хрущёвка» панельләрен тәшкил иткән. [[Карбышев урамы (Казан)|Карбышев]] һәм [[Профессор Камай урамы (Казан)|Профессор Камай урамнары]] буйлап кына тугыз катлы дүрт панель йорт торгызганнар. 1970 еллар башында 2 һәм 6 микрорайон төзелеше башланган. 2 нче микрорайон төзелеше барышында тугыз катлы панельле һәм кирпечле йортлар активрак төзелә башлый, әмма алар аның территориясе периметры буенча гына урнашкан, шул ук вакытта эчке киңлек, нигездә, 1-464 һәм 1-467 серияле биш катлы панельле «хрущёвка»га бирелгән. 6 нчы микрорайон төзелешендә тугыз катлы панель һәм кирпеч йортлар төзү активрак кулланылган. [[Рихард Зорге урамы (Казан)|Рихард Зорге урамы]] буенда мондый йортлар ике өзелеш линиясен тәшкил итә (1974—1985 елларда төзелгән), 1-464 һәм 1-467 серияле биш катлы «хрущёвка» панельләрен тулысынча яшерә<ref>{{cite web|author=|url=https://vk.com/kznlife?w=wall-38665380_230834|title=Вид на улицу Рихарда Зорге и 6-й микрорайон (''автор фото: Александр Данилович'')|lang=|website=ВКонтакте: Казань Онлайн. Главный Казанский паблик|publisher=|date=1975|accessdate=2020-09-10}}</ref><ref>{{cite web|author=|url=https://goskatalog.ru/portal/#/collections?id=14335980|title=Район Горки строится (''автор фото: Евгений Логвинов'')|lang=|website=ГОСКАТАЛОГ.РФ|publisher=|date=Апрель 1980|accessdate=2020-09-10|archivedate=2019-06-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190622041253/https://goskatalog.ru/portal/#/collections?id=14335980}}</ref>.[[Файл:102=1974=Застройка_жилого_района_Горки=(Казань).png|уңда|мини|250x250пкс|Горки торак районының төзелеше спутник рәсемдә (1974 елның 31 марты)]] === Советлардан соңгы чорда Горки төзелеше (1991 елдан) === 1990—2000 еллар башында [[Хөсәен Мәүлүтев урамы (Казан)|Хөсәен Мәүлетов]] һәм [[Академик Парин урамы (Казан)|Академик Парин]] урамнары янындагы 5 нче микрорайонның көньяк өлешендә, нигездә, ун һәм ундүрт катлы кирпеч йортлар төзелә<ref>{{Cite web|url=http://www.airfoto.cheb.ru/foto/85482.htm|title=Вид на 5-й микрорайон и Деревню Универсиады с высоты птичьего полёта|date=2013|publisher=Студия воздушной фотографии}}</ref>. 8А микрорайонында республикада беренче «соципотека» йорты (Дубравная урамы, 11) барлыкка килә. Аны тапшыру тантанасы 2006 елның 13 июлендә [[Минтимер Шәймиев|М. Ш. Шәймиев]] катнашында уза<ref>''Лебедев А.'' [http://rt-online.ru/p-rubr-obsh-998/ Счастья вам, новоселы с Дубравной!] // Республика Татарстан : газета. — 2006. — 14 июля.</ref><ref>{{Cite web|url=https://realnoevremya.ru/articles/5364|title=Минтимер Шаймиев: «Готов быть судимым за ликвидацию ветхого жилья, но принародно»|date=28 апреля 2015|publisher=Реальное время}}</ref>. Советлардан соңгы чорда Горки торак районы территориясендә төрле юнәлештәге зур объектлар төзелә. Аерым алганда, 2000 еллар башыннан алып берничә эре форматлы сәүдә үзәге («Сити Центр» сәүдә комплексы, «Проспект» сәүдә үзәге, «Олимп» сәүдә үзәге) төзелә. 2013 елгы [[Җәйге Универсиада 2013|XXVII Бөтендөнья җәйге Универсиадага]] әзерлек барышында шәһәр территориясендә һәм якын-тирәдә берничә спорт корылмасы, [[Универсиада авылы (Казан)|Универсиада авылының]] торак һәм административ биналар комплексы төзелә, шулай ук юл-транспорт инфраструктурасы модернизацияләнә. == Шәһәр җәмәгать транспорты == Шәһәр җәмәгать транспорты Горкида 1972—1973 елларда, «Горки—Айдинов урамы» 32 нче автобус маршруты җибәрелгән вакытта барлыкка килә. 1976 елда бирегә беренче трамвайлар (11 һәм 12 нче маршрутлар) һәм троллейбуслар (8 нче маршрут) йөри башлый. 1977 елда Горки Казанның башка өлешләре белән 8 автобус, 2 трамвай һәм бер троллейбус маршрутлары белән бәйле була<ref>[http://www.etomesto.ru/map-kazan_1977/?x=49.177834&y=55.753686 Казань. Туристская схема]. ''Это Место''. Москва: Главное управление геодезии и картографии при Совете Министров СССР (1977).</ref>. 1987 елның июнь аенда әлеге торак районга бара торган автобус маршрутларының саны 14 (шул исәптән 3 транзит), трамвай — 3, троллейбус маршрутлары — 2 кадәр арткан<ref>[http://www.etomesto.ru/map-kazan_1988-transport/?x=49.186846&y=55.753952 Казань. Схема пассажирского транспорта]. ''Это Место''. Москва: Главное управление геодезии и картографии при Совете Министров СССР (1988).</ref><ref>{{Сылтама|1=https://ru.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%98%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F_%D0%BA%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BF%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%B0&stable=0#/media/File:%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%8C%3D%D0%9C%D0%B0%D1%80%D1%88%D1%80%D1%83%D1%82%D1%8B_%D0%BF%D0%B0%D1%81%D1%81%D0%B0%D0%B6%D0%B8%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BF%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%B0_%D0%BD%D0%B0_%D0%B8%D1%8E%D0%BD%D1%8C_1987%3D%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%8C.%D0%A1%D1%85%D0%B5%D0%BC%D0%B0_%D0%BF%D0%B0%D1%81%D1%81%D0%B0%D0%B6%D0%B8%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BF%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%B0%3D(%D0%9C%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%B2%D0%B0%3D%D0%93%D0%A3%D0%93%D0%9A,1988).jpeg|2=История казанского транспорта — Википедия}}</ref>. 2005 елда Горки [[Казан метрополитены|метрополитен]] аша шәһәр үзәге белән транспорт элемтәсен ала. 2018 елның августына Горки Казанның башка өлешләре һәм шәһәр яны 20 автобус (шул исәптән 14 транзит), 2 трамвай, 4 троллейбус (шул исәптән 3 транзит) маршрутлары, шулай ук [[Беренче сызык (Казан метрополитены)|метрополитенның Үзәк линиясе]] белән бәйле була. == Парклар, скверлар == Горки торак районы территориясендә бер парк ([[«Калейдоскоп» балалар паркы]]), дүрт сквер ([[Дан скверы (Казан)|Дан скверы]], Д. М. Карбышев исемндәге сквер, «Чыршы шәһәрчеге» скверы, [[Академик Парин урамы скверы (Казан)|Академик Парин урамындагы сквер]]), бер урман-парк зонасы (Сандугачлык) урнашкан. Шәһәр территориясе чикләренә шулай ук ике эре табигый урман-парк зонасы тоташа: төньяктан — [[«Горки-Әмәт урманы» паркы]], көньяктан — «Дубрава» урман паркы. Танк һәм Хөсәен Мәүлетов урамнары киселешендә, 18 нче номерлы шәһәр клиник хастаханәсе территориясендә Кедрлар паркы урнашкан. == Шулай ук карагыз == *[[Иске Горки (Казан)]] * [[Азино (Казан)]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} [[Төркем:Казан бистәләре]] {{MyTatarstan2020}} ji0yku16tn5v20jmoz3rnw0it71jrgv Зур Крыловка (урам) 0 390468 3528188 2992478 2022-08-08T19:22:05Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан магистральләре}} wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''Зур Крыловка''' — [[Казан]] шәһәренең [[Казанның Киров районы|Киров районында]] урнашкан магистраль урам. [[Зур Казан боҗрасы|Зур Казан боҗрасының]] бер өлеше буларак, Казан шәһәренең [[Казанның Яңа Савин районы|Яңа Савин]], [[Казанның Мәскәү районы|Мәскәү]], [[Казанның Киров районы|Киров]] һәм [[Казанның Вахитов районы|Вахитов]] районнарын тоташтыра. == Исем == Зур Крыловка һәм Кече Крыловка (көнбатыштан Зур Крыловкага параллель рәвештә уза) урамнарының исеме Крыловка бистәсеннән — Грязнушка бистәсенә китүче Иске Җиләкле бистәнең «крыло»сыннан килеп чыга. == Урнашу == Зур Крыловка урамы төньяк-көнчыгыштан Казан шәһәре [[Казанның Киров районы|Киров районының]] көньяк-көнбатышына [[Лена урамы (Казан)|Лена]], Тверь, 2 нче Көньяк-Көнбатыш һәм Серов урамнары киселешеннән уза, магистраль [[Вахитов мәйданы (Казан)|Вахитов]] урамын кисеп үтә һәм [[Несмелов урамы (Казан)|Несмелов урамына]] ([[Гладилов урамы (Казан)|Гладилов урамы]] белән кисешкән урында) керә. Урамның машиналар йөри торган өлеше алты хәрәкәт полосасы (һәр юнәлештә өчәр), трамвай полосалары һәм съездлар белән бүленгән ике трамвай тармагы рәвешендә башкарылган, бу җайга салынмый торган юллар санын шактый киметкән. == Тарих == Казан шәһәре Советы комиссиясенең 1927 елның 2 ноябрендәге беркетмәсе белән аталган<ref>{{Сылтама|https://kzn.ru/content/upravlenie-arkhitektury/adres/%d0%a0%d0%b5%d0%b5%d1%81%d1%82%d1%80%20286%20%d0%bd%d0%b0%20%d1%81%d0%b0%d0%b9%d1%82%2018.07.2018.pdf|Реестр названий улиц города Казани}}</ref>. 2009 елга кадәр Зур Крыловка урамы Тверь урамының дәвамы булган ике полосалы тар юлдан торган. Юл буенда революциягә кадәрге корылма (Крыловка бистәсе) шәхси сектор урнашкан була. Урам үзе озын түгел иде һәм Аркылы Базар урамы белән Y-образлы чатка терәлгән. 2009—2011 елларда Зур Крыловка урамы реконструкциягә дучар була, нәтиҗәдә, урам бүгенге кыяфәтенә ия була<ref>[http://go.2gis.ru/fpxb Современный вид улицы Б.Крыловка на карте 2GIS.RU]</ref>. [[Файл:Большая_Крыловка,_Казань.jpg|мини|300x300пкс| Зур Крыловка Вахитов урамы белән тоташу урыны]] Реконструкциядән соң урам буйлап урнашкан барлык шәхси йортлар сүтелә, иске асфальт катламы сүтелә һәм яңа белән алыштырыла, автоюлның киңлеге арттырыла. Юл буйлап трамвай тармагы салынган, ул машиналар йөрү өлеше дәрәҗәсенә кадәр күтәрелгән. Урам башы Казанның [[Лена урамы (Казан)|Лена урамы]] белән тоташтырыла, ә урам үзе, микрорайонның автомобиль юллары системасын реконструкцияләгәннән соң, Несмелов урамы (элеккеге Эфир боҗрасы) белән кисешүгә кадәр уза башлый, Энгельс, Краснококшайский, Шоссейная һәм Кольцов урамнарының бер өлешен үз эченә ала. Зур Крыловка урамы [[Зур Казан боҗрасы|Зур Казан боҗрасының]] аерылгысыз өлеше булып тора. == Җәмәгать транспорты == Зур Крыловка урамы буенча реконструкциягә кадәр 86 һәм 82 маршруттагы боҗра каршы [[Казан автобусы|автобуслар]], шулай ук 3 нче маршруттагы [[Казан троллейбусы|троллейбус]] йөргән. 2007 елгы транспорт реформасына кадәр 166 боҗра автобусы булган. Реконструкция тәмамлангач, Зур Крыловка урамы буенча 9 нчы маршрут [[Казан трамвае|трамвайлары]] йөри башлый, 2011 елның ноябрендә 14 нче маршрут трамвайлары хәрәкәте яңартыла, 2012 елда 14 нче маршрут урынына 5 маршрут йөри башлый. == Кызыклы фактлар == Зур Крыловка урамында урнашкан йортларның 100 проценты сүтелүгә бәйле рәвештә, 2011 елның 22 августына әлеге урамдагы бер генә корылма да теркәлмәгән. == Фото == <gallery perrow="4" widths="220" heights="160"> Файл:Улица Большая Крыловка.JPG|Урамның машиналар йөрү өлеше Файл:Крыловка-Гладилова-Несмелова.JPG|Зур Крыловканың Гладилов (уңнан) һәм Несмелов (туры) урамнары белән кисеше </gallery> == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан магистральләре}} [[Төркем:Казан урамнары]] [[Төркем:Казанның Киров районы урамнары]] [[Төркем:Әлифба буенча урамнар]] {{MyTatarstan2020}} pt69jawmbky9msyfox4or3y462a3h5e Декабристлар урамы (Казан) 0 390471 3528192 3507953 2022-08-08T19:23:28Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан магистральләре}} wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''Декабристлар урамы''' — [[Казан]] шәһәренең [[Казанның Мәскәү районы|Мәскәү]] районындагы алты полосалы эре транспорт магистраль. Декабристлар урамы — шәһәрдә иң озын урамнарның берсе, шәһәрнең Мәскәү районының төп күчәре. Декабристлар урамында Казан шәһәренең күп санлы социаль мөһим инфраструктура объектлары урнашкан. Урам [[Казанның Мәскәү районы]] урамнары арасында, аның төрле микрорайоннарын тоташтырып, мөһим тоташтыручы буын булып тора. == Исем == Элеккеге «Поперечно-Кизическая» урамы исемен XVII гасыр ахырында нигез салынган һәм урамда урнашкан Кизик Введенский монастыреннән алынган. Урамның хәзерге исеме 1825 елның декабрендә патшага каршы кораллы восстание оештырган [[Декабристлар]] — рус дворян [[Инкыйлаб|инкыйлаблары]] хөрмәтенә бирелгән. Күп кенә Декабристлар [[Себер|Себергә]] сылтамага Казан аша бара, бу хакта хатирәләр шактый. Шәһәрдә Декабристлар түгәрәге эшләгән<ref>{{cite web|url=http://www.rukazan.ru/wiki/Декабристов|title=Энциклопедия Казани: Улица Декабристов|deadlink=404}}{{Deadlink|date=May 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. Урамның барлык кушылмасы буенда [[Казан метрополитены|Казан метрополитенының]] [[Беренче сызык (Казан метрополитены)|Үзәк линиясе]] уза.[[Файл:Угол_улиц_Декабристов_и_Гагарина,_Казань.jpg|уңда|мини|390x390пкс|Декабристлар һәм [[Гагарин урамы (Казан)|Гагарин урамы]] киселеше]] == Тарих == 1826 елдан башлап, хәзер Декабристлар урамы дип йөртелә торган юлда, транзит төрмә олаулары уза, аларда хөкем ителгән [[Декабристлар]] сылтамалар урынына этаплана<ref>{{cite web|url=http://history-kazan.ru/kazan-vchera-segodnya-zavtra/neizvestnoe-ob-izvestnom/dekabristy-iz-kazani/|title=Декабристы из Казани|archiveurl=https://www.webcitation.org/692k90F5c?url=http://history-kazan.ru/2006/05/dekabristy-iz-kazani/|archivedate=2012-07-10|accessdate=2011-01-06|deadlink=no}}</ref>. XX гасырның 50 нче елларына кадәр Декабристлар урамы Казанда яшәүчеләр тарафыннан Зур юл дип аталган, шул ук вакытта рәсми рәвештә урам Октябрь урамы һәм Поперечно-Кизическая урамы дип аталган. XIX гасырда Зур урам шәһәр читендәге усадьбалар төзү өчен идеаль урын буларак карала, нәтиҗәдә, [[Удел бистәсе (Казан)|Удел бистәсе]] барлыкка килә. XX гасыр башына хәзерге урам буйларындагы зур булмаган төзелеш якын Үзәк Заречье — [[Кизик бистәсе|Кизик]] һәм [[Кәҗә бистәсе|Кәҗә]] бистәләрендә генә барган.1930 елларда [[С.П. Горбунов исемендәге Казан авиация заводы|Серго Орджоникидзе исемендәге 124-нче завод]] [[Карабай (Казан)|Карабай бистәсендә]] төзелгәннән соң, 1940 елларда Восстание һәм [[Удел бистәсе (Казан)|Удел бистәләрендә]] яңа, ул вакытта Ленин (хәзер Мәскәү), районының урта һәм төньяк өлешләрендәге күп катлы торак йортлар төзи башлыйлар. ХХ гасырның 30 нчы еллары уртасында урам буйлап яңа төзелгән [[С.П. Горбунов исемендәге Казан авиация заводы|Казан авиация заводын]] транспорт белән тәэмин итү өчен трамвай линиясе сузыла. 1948 елда Зур юл асфальт өслеге белән алмаштырылган һәм аның буенча Казанда иң беренче [[Казан троллейбусы|троллейбус маршруты]] җибәрелгән.[[Файл:Сталинка_на_улице_Декабристов_в_Казани.jpg|мини|230x230пкс|Сталин биеклеге — Декабристлар урамы, 183 нче йорт]] == Урнашу == Декабристлар урамының күпчелек өлеше көньяктан төньякка таба [[Казанның Мәскәү районы|Мәскәү районы]] территориясендә уза. Урам Кремль дамбасыннан (Пролетарская урамнары белән кисешү)<ref>[http://maps.yandex.ru/-/CZQX6uC Яндекс. Карт: Декабристов-Пролетарская]</ref> башлана һәм Мәскәү районының бөтен территориясе аша үтеп, [[Копылов урамы (Казан)|Копылов урамына]] кушылып, тимер юл күпере астында тәмамлана<ref>[http://maps.yandex.ru/-/CZQXrwD Яндекс. Карт: Декабристов-Копылова]</ref>. Шулай итеп, Декабристлар урамы Казан шәһәренең дүрт зур районын берләштерә: [[Казанның Вахитов районы|Вахитов]], [[Казанның Мәскәү районы|Мәскәү]], [[Казанның Киров районы|Киров]] һәм [[Казанның Авиатөзелеш районы|Авиатөзелеш]] районнарын. Пролетарская урамы белән кисешкән урыннан [[Вахитов мәйданы (Казан)|Вахитов]] һәм [[Чистай урамы (Казан)|Чистай]] урамнары киселешенә кадәр, Декабристлар урамының так өлеше Казанның Киров районы территориясе буйлап уза<ref>[http://go.2gis.ru/b8yu ДубльГис: Граница Кировского района Казани]</ref>. Урамның урта өлешендә, нигездә, Сталин корылмасы йортлары, төньяк һәм өлешчә урта өлешендә — «Хрущевка», көньяк һәм өлешчә урта өлешендә — биек торак һәм башка биналар. [[Файл:Kazan-dekabristov-st-vosstaniya.jpg|мини|230x230пкс|Декабристлар/[[Восстание урамы (Казан)|Восстание]] чаты]]Декабристлар урамы буенда 4 шәһәр мәйданы урнашкан, рәсми исем беренчесенә генә бирелгән<ref>{{книга|автор=Лисевич М. М.|часть=Приложение 6. Площади города Казани|заглавие=История Казани глазами эрудитов|издание=4-е изд., перераб|место=Казань|издательство=Титул|год=2002|страницы=114|страниц=144|isbn=5-7497-0017-8|тираж=2000}}</ref>. * [[Фетнә мәйданы (Казан)|Фетнә]] — [[Восстание урамы (Казан)|Восстание урамы]] белән киселештә; * Волгоград — [[Мәскәү базары (Казан)|Мәскәү базары]] районында; * Чистай (Смоленск) — [[Чистай урамы (Казан)|Чистай урамы]] белән киселештә; * Яшьләр — «Ак Барс» банкы каршында. == Җәмәгать транспорты == Декабристлар урамы буенча күп санлы автобус, троллейбус һәм трамвай маршрутлары салынган<ref>{{Citation |title=Маршрутная сеть Казани |url=http://www.fmap.ru/kazan/ |access-date=2021-01-10 |archive-date=2011-01-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110116170151/http://fmap.ru/kazan/ |dead-url=yes }}</ref>. 2010 елның декабреннән Декабристлар урамында метро барлыкка килә. === Автобус === 1926 елда Кизик (Хижицк) дамбасы буенча һәм аннан Зур юл буенча (Декабристлар урамы) Восстание бистәсенә кадәр шәһәрдә беренче автобус маршруты ачыла. Алга таба урамда автобус һәм маршрут таксилары маршрутлары саны берничә дистәгә кадәр арткан. === Трамвай === Декабристлар урамындагы трамвай линиясе 1933 елда 9 нчы маршрут өчен [[Казан кремле|Кремльдән]] һәм Ленин дамбасыннан Восстание мәйданына кадәр сузыла, ә 1937 елда ул [[С.П. Горбунов исемендәге Казан авиация заводы|Орджоникидзе исемендәге авиазавод]] территориясенә кадәр төньякка таба озайтыла. 2010 елга кадәр трамвай рельслары Декабристлар урамының бөтен озынлыгы буенча уза. Әмма, 2010 елның җәендә урамның [[Кремль транспорт дамбасы|Кремль дамбасыннан]] [[Шамил Усманов урамы (Казан)|Шамил Усманов урамы]] белән кисешкән урынына кадәр юллар сүтелә<ref>[http://www.tatpressa.ru/news/?id=632 В КАЗАНИ ВМЕСТО ДЕТСКОЙ ПЛОЩАДКИ ПОСТРОЯТ ТРАМВАЙНЫЕ ПУТИ]</ref><ref>[http://www.rukazan.ru/city/news/?ItemID=95390 Идёт трамвай по городу, по незнакомой улице]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref>[http://transphoto.ru/articles/1806/ Казань — Строительство трамвайной линии по улицам Энергетиков и Серова]</ref>. === Троллейбус === [[Файл:KAZAN_METRO_kozia_sloboda.jpg|мини|230x230пкс|«Кәҗә Бистәсе» станциясе]]1948 елда шәһәр үзәгеннән Ленин дамбасы аша һәм Декабристлар урамының бөтен дәвамында шәһәрдә беренче троллейбус линиясе сузыла. === Метро === 2010 елның 30 декабрендә «[[Кәҗә бистәсе (метро станциясе)|Кәҗә бистәсе]]» метро станциясе ачыла<ref>[http://prav.tatar.ru/rus/index.htm/news/74277.htm В Казани открылась новая станция метро — «Козья слобода»]</ref>. 2013 елның 9 маенда урамда шулай ук «[[Яшьлек (метро станциясе)|Яшьлек]]» ([[Волгоград урамы (Казан)|Волгоград урамы]] белән киселештә) һәм «[[Төньяк вокзал (метро станциясе)|Төньяк вокзал]]» ([[Казан-2 (Восстание-Пассажирлы)|«Восстание-Пассажирская» станциясе]] вокзалы янында) метро станцияләре ачыла<ref>[https://www.kzn.ru/meriya/press-tsentr/novosti/39480_tri_novye_stantsii_kazanskogo_metro_nachali_rabotat_v_testovom_rezhime Три новые станции казанского метро начали работать в тестовом режиме]</ref>. == Искәрмәләр == {{Reflist|2}} == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан магистральләре}} [[Төркем:Казанның Киров районы урамнары]] [[Төркем:Казанның Мәскәү районы урамнары]] [[Төркем:Әлифба буенча урамнар]] {{MyTatarstan2020}} iyh5mnf1u4466jmuuzw0lai1ct8lg70 Иске Горки (Казан) 0 390534 3528060 2992532 2022-08-08T12:16:54Z Frhdkazan 3171 == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Микрорайон |Название=Иске Горки |Оригинальное название= |Изображение=Казань.Вид на посёлок Старые Горки.JPG|Город=[[Казан]] |Первое упоминание=[[1646]] |Категория в Commons=Old Gorki, Kazan |Прежние названия=Гора, Горка, Горки |Прежний статус=авыл |Административный район города=[[Казанның Идел буе районы|Идел буе районы]] |Год включения в черту города=[[1934]]|Халык=3000 нән артык|lat_deg=55.75|lat_min=|lon_dir=E|lon_sec=|CoordScale=|lat_sec=|lat_dir=N|lon_min=|lon_deg=49.17|region=}} '''Иске Горки''' — элеккеге Горки авылы, хәзерге вакытта [[Казан]] шәһәренең [[Казанның Идел буе районы|Идел буе районында]] урнашкан бистә (торак массив). == Территориаль урнашу, чикләре == Иске Горки бистәсе Казанның көньяк өлешендә, [[Казанның Идел буе районы|Идел буе районы]] территориясендә, Горки торак районыннан көнбатышка таба урнашкан. Көнбатышта һәм көньякта Иске Горки территориясе киң гомумшәһәр магистрале — [[Оренбург тракты (Казан)|Оренбург тракты]] буйлап үтә. Иске Горкиның төньяк чиге 2 нче Туринская, [[Карбышев урамы (Казан)|Карбышев]] һәм [[Профессор Камай урамы (Казан)|Профессор Камай]] урамнары буенча уза. Көнчыгыш чиге [[Горки (Казан)|Горки торак районының]] күп катлы торак төзелеше аша борылма линия буенча, өлешчә 4 нче Калининград һәм 2 нче Хәсән урамнары буйлап уза<ref>{{cite web|author=|url=https://yandex.ru/maps/43/kazan/geo/zhiloy_massiv_staryye_gorki/53182802/?ll=49.174079%2C55.748209&utm_source=main_stripe_big&z=15.79|title=Жилой массив (посёлок) Старые Горки на современной карте Казани|lang=|website=Яндекс.Карты|publisher=|date=|accessdate=2020-09-30}}</ref>. Калкулыкта урнашкан Иске Горки территориясен чокыр кисеп үтә. Бистәнең көнчыгыш читендә башланып, [[Танк боҗрасы (Казан)|Танк боҗрасыннан]] ерак түгел 2 нче Туринская урамына чыгып, аның төньяк-көнбатыш өлешенә төшә. Бу чокыр Иске Горки бистәсен ике тигезсез өлешкә бүлә. == Исем == [[Файл:Map_of_Kazan,_late_XIX.jpg|уңда|мини|250x250пкс|Горки авылы С. Монастырскийның «Казан шәһәре планында» (1884)]] Башта Иске Горки ''Гора'' дип йөртелгән. Авыл тауда, төгәлрәк алганда калкулыкта урнашкан, шуның аркасында ул үз исемен алган. XIX гасырның икенче яртысында авыл исеме үзгәртелгән формада — Горка яки Горки буларак кулланыла башлый, бу исә картографик материаллар эчтәлегендә чагылыш таба. 1792 елда А. М. Вильбрехтның «Казан наместниклыгы картасы»нда авыл Гора дип атала<ref>{{cite web|author=А. М. Вильбрехт|url=http://retromap.ru/14179215_z10_55.671776,49.126739|title=Карта Казанского наместничества // Российский атлас (1792)|lang=|website=Старые карты России и зарубежья|publisher=|date=|accessdate=2020-09-15}}</ref>. Шул ук исем астында ул 1817 елгы «Казан шәһәре губернасы планы»нда, торак пунктның тибын күрсәтеп, Гора авылы дип аталган<ref name="автоссылка5">{{cite web|author=|url=http://retromap.ru/1418173_55.753672,49.150686|title=План Губернского города Казани, с поселёнными при нём слободами, и в окрестности состоящими монастырями и селениями. Сочинён в 1817 году|lang=|website=Старые карты России и зарубежья|publisher=|date=|accessdate=2020-09-15}}</ref>. 1871 елда А. Ильинның «Казан губернасы картасы»нда Горка авылы дип атала<ref>{{cite web|author=|url=http://retromap.ru/14187114_z11_55.743347,49.141845|title=Карта Казанской губернии // Подробный атлас Российской Империи с планами главных городов (1871)|lang=|website=Старые карты России и зарубежья|publisher=|date=|accessdate=2020-09-15}}</ref>. XIX гасырның икенче яртысындагы башка картографик басмаларда бу исем күплек санында кулланыла: И. А. Стрельбицкийның 1871 елгы Топографик картасында — Горки<ref>{{cite web|author=|url=http://retromap.ru/1418711_z11_55.730976,49.152145|title=Топографическая карта И. А. Стрельбицкого (1871)|lang=|website=Старые карты России и зарубежья|publisher=|date=|accessdate=2020-09-15}}</ref>, 1884 елда С. Монастырскийның «Казан шәһәре планында» — Горки авылы. 1859 елгы Россия Эчке эшләр министрлыгының Үзәк статистика комитеты материалларында авыл Гора дип атала<ref name="автоссылка2">{{книга|автор=|издательство=Издание Центр. стат. ком. Мин. внутр. дел|тираж=|isbn=|серия=|страниц=LXXIX, 237 с., 1. л. к.|столбцы=|страницы=10|том=14|год=1866|место=Санкт-Петербург|часть=Казанская губерния: ... по сведениям 1859 года|издание=|ответственный=обраб. А. Артемьевым|викитека=|ссылка=|язык=|оригинал=|заглавие=Списки населённых мест Российской империи, составленные и издаваемые Центральным статистическим комитетом Министерства внутренних дел|ссылка часть=http://elib.shpl.ru/ru/nodes/16154-vyp-14-kazanskaya-guberniya-po-svedeniyam-1859-goda-1866#mode/inspect/page/100/zoom/5|ref=}}</ref>. 1885 елда Казан губернасы идарәсе материалларында (төзүчесе И. А. Износков) Горка дип атала<ref name="автоссылка3">{{книга|автор=|издательство=|тираж=|isbn=|серия=|страниц=218|столбцы=|страницы=5|том=|год=1885|место=Казань|часть=Воскресенская волость|издание=|ответственный=сост. И. А. Износков|викитека=|ссылка=https://repo.kpfu.ru/jspui/handle/net/4529|язык=|оригинал=|заглавие=Список населённых мест Казанского уезда, с кратким их описанием|ссылка часть=|ref=}}</ref>, ә 1910 елда [[Казан губернасы]] земствосы материалларында — Горки<ref name="автоссылка1">{{книга|автор=|издательство=Издание Оценочно-Статистического Бюро Казанского Губернского Земства|тираж=|isbn=|серия=|страниц=32|столбцы=|страницы=9|том=|год=1910|место=Казань|часть=Выпуск 1: Казанский уезд. Приложение к 4-х-вёрстной карте того же уезда|издание=|ответственный=|викитека=|ссылка=|язык=|оригинал=|заглавие=Список селений Казанской губернии|ссылка часть=http://elib.shpl.ru/ru/nodes/25855-vyp-1-kazanskiy-uezd-1910#mode/inspect/page/11/zoom/5|ref=}}</ref>. 1970 елда Горки исемен мирас итеп алган күп катлы [[Горки (Казан)|яңа торак район]] төзелә башлагач, элеккеге авыл Иске Горки дип атала башлый — башта халык телендә, ә соңрак рәсми рәвештә. == Административ-территориаль бәйләнеш == [[Файл:Административная_карта_Казани_1940=(Москва=ГУГК).jpg|уңда|мини|297x297пкс|Молотов районы составындагы Горки бистәсе. Казан шәһәренең схематик планында (1940)]] 1920 елга кадәр Гора (Горка / Горки) авылы [[Казан өязе|Казан өязенең]] [[Воскресенски вулысы]] составына керә, аның үзәге — Воскресенски авылы — [[Кабан күле|Урта Кабан күленең]] каршы, көнбатыш ярында урнашкан<ref>В настоящее время Воскресенское — это небольшой городской посёлок, расположенный напротив Центра гребных видов спорта, состоящий из нескольких небольших улиц.</ref>. 1920 елда [[Татарстан Автономияле Совет Социалистик Республикасы|Татарстан АССР]] төзелү белән [[Өяз|өязләр]] бетерелә һәм кантоннар белән алмаштырыла, алар шулай ук вулысларга бүленә. Горки [[Арча кантоны]] составына кертелә, шул ук вакытта Воскресенски вулысына карауын саклый. 1927 һәм 1930 елларда Татарстан АССРда районлаштыру процессы башкарыла, кантоннар урынына мәйданнан кечерәк административ территорияләр — районнар төзелә башлый. Бу процесс кысаларында 1927 елда Арча кантоныннан көньяк-көнбатыш өлеше бүлеп бирелә, аның территориясендә [[Казан районы (ТАССР)|Казан районы]] оеша. Әлеге район составына [[Казан]] тирәсендәге шәһәр яны территорияләре, шул исәптән Горки да керә. 1934 елда Татарстан АССР башкаласының территориаль киңәюе барышында Горки Казанның бер өлеше була, яңа шәһәр районы — Молотовский составына керә, ул шул ук елда Бауман районының көнчыгыш өлешен бүлеп бирү юлы белән формалаштырыла<ref>{{книга|автор=Шайдуллин Р. В., Сибгатов Б. И., Сахавова Л. М.|заглавие=Исчезнувшие населённые пункты Республики Татарстан: справочник|язык=|ответственный=под ред. Р. В. Шайдуллина|ссылка=|место=Казань|издательство=Институт татарской энциклопедии и регионоведения|год=2016|том=|страниц=307|страницы=61|isbn=978-5-902375-13-5|ref=}}</ref>. 1942 елның 1 апрелендә Сталин һәм Молотов районнары территорияләренең бер өлешендә Свердловски районы төзелә, аның составына Горки кертелә. 1956 елның 7 декабрендә Свердловски районы кире Сталин районына кушыла, шуннан соң район яңа исем — [[Казанның Идел буе районы|Идел буе]] исемен ала. Горки әлеге районның бер өлешенә керә һәм шул вакыттан бирле бистә үзенең район бәйләнешен үзгәртми.{{чыганагы}} == Тарих == === Инкыйлабка кадәр чор (1917 елга кадәр) === [[Файл:231=1926=Страховая_квитанция_Н.Н.Бобкова(Горки).jpeg|уңда|мини|378x378пкс|Горки авылында яшәүче Николай Никифорович Бобковның иминият квитанциясе (1926).]] Гора авылы турында беренче искәртү [[Казан өязе|Казан өязенең]] 1647—1656 елгы Язма китабында була, анда 1646 елда өяздә халык санын алу турында мәгълүматлар чагылдырылган<ref name="автоссылка4">{{книга|автор=|издательство=Институт Российской истории РАН|тираж=|isbn=|серия=|страниц=541|столбцы=|страницы=|том=|год=2001|место=Москва|часть=|издание=|ответственный=|викитека=|ссылка=https://xn--80ad7bbk5c.xn--p1ai/ru/content/piscovaya-kniga-kazanskogo-uezda-1647-1656-godov|язык=|оригинал=|заглавие=Писцовая книга Казанского уезда 1647—1656 годов : Публикация текста|ссылка часть=|ref=}}</ref>. Бу чыганакта Горада һәм Казан архиерей йортына караган яшәүчеләрнең җир кишәрлекләре күләме искә алына:<blockquote>«''Деревня Гора, а остров Едемскои тож. Пашни митрополичьи десятинные мерою пятнатцать длинников с полудлинником, семь поперечников, итого сто восемь десятин с полудесятиною в поле, а в дву потому ж. Того ж поля конец поля лесные розчисти мерою четыре длинника, шесть поперечников, итого дватцать четыре десятины в поле, а в дву потому ж. Toe ж деревни пашни крестьянские мерою четыре длинника, одиннатцать поперечников без трети, итого сорок три десятины без трети в поле, а в дву потому ж. И всего деревни Горы пашни и с розчистми сто семьдесят пять десятин с полутретью в поле, а в дву потому ж.''»<ref name="автоссылка42">{{книга|автор=|издательство=Институт Российской истории РАН|тираж=|isbn=|серия=|страниц=541|столбцы=|страницы=|том=|год=2001|место=Москва|часть=|издание=|ответственный=|викитека=|ссылка=https://xn--80ad7bbk5c.xn--p1ai/ru/content/piscovaya-kniga-kazanskogo-uezda-1647-1656-godov|язык=|оригинал=|заглавие=Писцовая книга Казанского уезда 1647—1656 годов : Публикация текста|ссылка часть=|ref=}}</ref></blockquote> XVIII гасырга Гора авылында яшәүчеләрнең саны турындагы мәгълүматлар бары тик ир-ат җенесендәге затлар белән генә чикләнә. Икенче ревизия нәтиҗәләре буенча (1743—1747 еллар, Казан тирәләрендә 1744 елда үткәрелгән), анда 79 кеше булган<ref>{{книга|автор=Покровский И.|издательство=|тираж=|isbn=|серия=|страниц=XII, 482 с., XXX, 269|столбцы=|страницы=236|том=|год=1906|место=Казань|часть=Приложения|издание=|ответственный=|викитека=|ссылка=|язык=|оригинал=|заглавие=Казанский архиерейский дом, его средства и штаты, преимущественно до 1764 года. Церковно-археологическое, историческое и экономическое исследование. (В память 350-летия существования Казанской епархии 1555—1905 гг.)|ссылка часть=|ref=}}</ref>. 1764 елда [[Екатерина II]] монастырь җирләрен секулярлаштыру турындагы манифесты нигезендә, Гора казна авыллары рәтенә күчә, ә аның халкы монастырь крестьяннарыннан икътисади хәлгә күчерелгән. === Совет чоры (1917—1991 еллар) === [[Файл:166=1926.03=Об_участии_в_комиссии_по_бедняцкой_ссуде=(Дело_5).JPG|уңда|мини|250x250пкс|Горки «Красный пахарь» кулланучылар җәмгыятенең Горки үзара ярдәм комитетына мөрәҗәгате (1926 елның март ае)]] 1917 елгы инкыйлабтан соң, 1920 нче еллардан башлап, рәсми документларда Горки авыл дип йөртелә. 1934 елда авыл Казан составына керә, шуннан соң шәһәр бистәсе статусын ала. 1956 елда Горки бистәсендә беренче мәктәп ачыла. 1998 елга кадәр ул 44 нче номерлы Казан мәктәбе статусына ия булган, ә хәзерге вакытта сәламәтлек мөмкинлекләре чикләнгән балалар өчен 76 нчы Казан мәктәбе дип атала<ref>{{cite web|author=|url=https://edu.tatar.ru/vahit/kazan/shc76/vizitka|title=Государственное бюджетное общеобразовательное учреждение «Казанская школа №76 для детей с ограниченными возможностями здоровья»|lang=|website=Электронное образование Республики Татарстан|publisher=|date=|accessdate=2020-09-15}}</ref>. 1960 елда Казанда 6 нчы [[Казан троллейбусы|троллейбус маршруты]] («[[Тукай мәйданы (Казан)|Куйбышев мәйданы]] — ВДНХ») ачыла. 1963 елда бу линия Борисково бистәсенә кадәр озайтыла, нәтиҗәдә, «ВДНХ» тукталышыннан соң «Горки» тукталышы була. [[Файл:165=1966.06.07=Горки=(Казань).png|уңда|мини|250x250пкс|Горки поселогы Америка спутнигы рәсемдә (1966 елның 7 июне)]] 1970 елда Горки янында бистә исемен алган [[Горки (Казан)|яңа торак район]] төзелә башлый, ә бистәгә Иске Горки исеме бирелә<ref>{{книга|автор=Кузьмин В. В., Смыков Ю. И., Халиков А. Х.|заглавие=Казань (путеводитель)|язык=|ответственный=|ссылка=|место=Казань|издательство=Татарское книжное издательство|год=1977|том=|страниц=224|страницы=183|isbn=|ref=}}</ref>. Горкиның 1 нче микрорайоны төзелеше вакытында Иске Горки территориясенең бер өлеше төзелеш астына эләгә. Бу бистәнең төньяк-көнчыгыш өлешендә 1 нче, 2 нче, 3 нче һәм 4 нче Калининград урамнарында урнашкан йортларга кагыла.<gallery widths="250" heights="210" class="center"> Файл:Старые Горки(Казань)=7.JPG|Молодецская ур., 53 йорт (''октябрь 2018'') Файл:168=2018.10.21=Дом на улице Молодецкой=(Казань).JPG|Хуҗалык корылмалары булган йорт: Молодецкая ур., 48 (''октябрь 2018'') Файл:Старые Горки(Казань)=3.JPG|Торак йорт: Урожайная ур., 24Б (''октябрь 2018'') Файл:Старые Горки(Казань)=9.JPG|Чокыр үзәне аша үтә торган җәяүлеләр күпере (''октябрь 2018'') Файл:077=Старые Горки(Казань)=10=(21.10.2018).JPG|Карбышев Урамы. Сулда — Иске Горки бистәсенең 1 нче Калининград ур., 2 адресы буенча урнашкан бер катлы йорт. Аңа каршы — Карбышева ур., 47/1 адресы буенча урнашкан Горкиның 1 нче микрорайонындагы күпквартиралы йорт (''октябрь 2018'') </gallery> === Советлардан соңгы чор (1991 елдан) === Советлардан соңгы чорда Иске Горкиның территориясе кыскарудан туктый, әмма Совет чорыннан бирле Горки торак районы территориясендә сакланган бушлыклар акрынлап коммерцияле күпкатлы торак биналар (мәсәлән, «Романтика» торак комплексы) белән төзелә. Акрынлап Иске Горкиның төзелеш характеры үзгәрә. Күп кенә иске агач йортлар яңа хуҗалар тарафыннан сатып алынган һәм сүтелгән, ә алар урынында заманча йортлар төзелгән.<gallery widths="250" heights="210" class="center"> Файл:Старые Горки(Казань)=2.JPG|Сәламәтлек мөмкинлекләре чикләнгән балалар өчен 76 нчы номерлы мәктәп: Артельная ур., 10 (''октябрь 2018'') Файл:169=2018.10.21=Дома на улице Артельной=(Казань).JPG|Торак йортлар: Артель ур., 6 һәм 4 йортлар (''октябрь 2018'') Файл:Старые Горки(Казань)=6.JPG|Торак йорт: Молодецкая ур., 24 (''ноябрь 2018'') Файл:154=2018.10.14=Старые Горки=209=(Казань).JPG|Торак йорт: Урожайная ур., 7 (''октябрь 2018'') </gallery> == Урам челтәре == Хәзерге вакытта Иске Горки территориясендә 33 урам һәм 4 тыкрык бар (бистә территориясе периметры буенча уза торган һәм торак районны төзү нәтиҗәсендә барлыкка килгән урамнар исәпкә алынмый). Иске Горкиның күпчелек урамнары каты (асфальтлы) өслеккә ия. Әмма кайбер кечкенә урамнар әлегә кадәр грунтлы булып калган. Бистәнең көнбатыш өлешендәге урамнар иң иске булып санала. Иске Горкиның иң озын урамы — Урожайная урамы (900 метрга якын), иң кыска — Кече-Кузнечный тыкрыгы (73 м), Брянск урамы (86 м) һәм Целинная урамы (97 м). == Шулай ук карагыз == *[[Горки (Казан)]] * [[Первомайский бистәсе (Казан)]] == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} [[Төркем:Казан бистәләре]] {{MyTatarstan2020}} 5t2zdgodmel6yjytkvazfnjo3adol2o Торак мәйданы (микрорайон) 0 390584 3528106 3080507 2022-08-08T13:51:44Z Frhdkazan 3171 == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Торак мәйданы''' (''Жилплощадка'') — [[Татарстан]]ның башкаласы [[Казан шәһәре]]ндәге микрорайон һәм шәһәрнең торак массивы. [[Казанның Мәскәү районы]]на карый. Микрорайон халкы саны 18 меңгә якын кеше тәшкил итә.<ref name="dk">[http://www.tatar-inform.ru/news/kazan/2010/12/25/251059/ В Казани откроется после капремонта Дворец культуры «Юность»]</ref> Микрорайон үзенең элеккеге оешкан җинаятьчел төркеме белән данлыклы. == Урнашуы == Микрорайон шәһәрнең төньяк-көнбатышында һәм районның төньягында урнашкан, [[Авиатөзелеш районы]]ның [[Яңа Карабай (Казан)|Яңа Карабай]] бистәсенең көнчыгыштан урнашкан шәхси торак секторына якын урнашкан һәм Казан шәһәренең иң ерак эксклавсыз өлешләренең берсе булып тора. Микрорайон үз составында төньяктан көньякка таба урнашкан 3 кварталдан тора. Микрорайоннан көнбатышка һәм төньякка таба «Казаноргсинтез» һәм «Татхимфармпрепараты» заводлары урнашкан, көньяктан «Казан вертолет заводы» белән чиктәш. Шуңа бәйле рәвештә, 1950-1960 елларда «Оргсинтез» белән бергә барлыкка килгән микрорайон әлеге эре предприятиеләр хезмәткәрләре өчен тарихи яктан «йокы торак районы» булып тора. «Оргсинтез» сәнәгать зонасыннан микрорайон зур яшел үсентеләре булган киң саклагыч яшел зона белән аерылып тора. «Майский» комплексы теплицаларына якын булу сәбәпле, төнлә торак мәйданы өстендә күк кызгылт сары, кызыл төсмердә яктыра. == Инфраструктура == Микрорайон нигездә «хрущевка» тибындагы торак биналар белән төзелгән. Гомумшәһәр әһәмиятендәге социаль объектлар, үсеш алган транспорт инфраструктурасы бар. Микрорайон үз эченә Гудованцева, Химиклар, Беломорская, Моисеев, Обнорский урамнарын кертә. Социаль объектлардан "Юность" мәдәният йорты, Универсиада-2013 объекты<ref>[http://kazan2013.ru/heritage/objects/спортивный-комплекс-«форвард»/ Спортивный комплекс «Форвард»]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> булган Химиклар урамындагы «Форвард» боз аренасы булган универсаль спорт комплексы,<ref>[http://www.kzn.ru/page574.htm/show/9940 На Жилплощадке в Казани открылся универсальный спортивный комплекс «Форвард»]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Казан машина төзелеше техникумы, Казан нефть химиясе көллияте, 32нче татар балалар музыка мәктәбе, 15 нче номерлы «Смена» шәһәр балалар-яшүсмерләр хоккей, өстәл теннисы, милли көрәш буенча спорт мәктәбе, Милли балалар сәнгать мәктәбе белән 5нче шәһәр татар гимназиясе, 66 нчы, 130 нчы мәктәпләр, № 234, 291, 317, 326, 339, 403 балалар бакчалары , 11нче номерлы сырхауханә, Мәскәү районы ТКХ ИК буенча бердәм исәп-хисап үзәге бүлеге, локаль базар, кибетләр, почта һ. б. бар. == Транспорт == Микрорайон аша шәһәр үзәгендәге тимер юл вокзалына кадәр 2008 елдан 1 нче трамвай маршруты (№9 2013 елга кадәр аның урынына 1966-2008 елларда Каравай һәм КАПОга кадәр 10 нчы номерлы кыска гына маршрут, ә 2011-2012 елларда монда шулай ук 13 нче номерлы Халитов урамына кадәр булган маршрут хезмәт иткән) һәм автобус маршрутлары уза. № 29, 43, 60, 62, 89. 5 нче троллейбус маршруты (Мәскәү базарына кадәр, 1964 елдан башлап) 2008 елда гамәлдән чыгарылган, элемтә челтәре демонтажланган. == Социаль-мәдәни әһәмияте == Микрорайон 1970-2000 елларда Казанда, Татарстанда һәм Мәскәүдә эшләп килгән оешкан җинаятьчел төркем белән билгеле.<ref>А.Тилле. Великая криминальная революция в России. Мафия у власти. 2003</ref><ref>[http://www.privatelife.ru/2006/os06/n1/3.html Кровавый путь банды «Жилка»]</ref> Микрорайонга берничә музыкаль композиция багышланган: * N-W side — «Жилка - бу безнең район» * «Жилка» оешкан җинаятьчел төркеме. == Моны да карагыз == == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} [[Төркем:Казан бистәләре]] {{MyTatarstan2020}} lrfp89q1rr5bdvnxm79oprtmrmvvbnd Займище (Казан) 0 390585 3528089 3520100 2022-08-08T13:29:47Z Frhdkazan 3171 == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Займище''' - [[Казан|Казандагы]] шәһәр торак пункты һәм торак массивы. [[Казанның Киров районы|Шәһәрнең Кировский районына]] кушылыр алдыннан ул [[Яшел Үзән районы|Татарстанның Яшел Үзән районы]] авылы була. Ул шәһәр һәм район чигендә һәм көнбатышында урнашкан. Яшел Үзән районының Октябрьский торак поселогыннан (Обсерватория) көнбатыштарак, ә, Яңа Юдино, Юдино, һәм Хуҗәмәт бистәләреннән көньяк-көнбатыштарак урнашкан. Төньяктан Мәскәү—Казан тимер юлы, Идел елгасы яры белән көньякта чикләнгән, аның кырые буйлап көнбатыштан көнчыгышка таба сузылган. Займище автоюл күперенә якын килә торган урын бистәне төньяктан көньякка таба икегә (зуррак өлеше көнчыгышта кала) бүлә. Аз катлы торак һәм башка биналар һәм шәхси секторның аерым йортлары, шул исәптән җәйге коттеджлар белән төзелгән. Якын арада гына [[Qazan Boralaq zavodı|Казан вертолет заводының]] "Займище" ял итү үзәге урнашкан. Бистәдә ком һәм гравий катнашмасы җитештерүче завод, үсемлек үстерү белән шөгыльләнә торган "Займище" җимеш питомнигы<ref>{{Citation |title=Займище питомнигы сайты. |url=http://z-kazan.ru/ |access-date=2021-01-12 |archive-date=2021-01-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210122050737/https://z-kazan.ru/ |dead-url=yes }}</ref> һәм пристань бар. Бистә урамнары: Береговая, Займищенская, Лучевая, Майкопская, Путейская, Садовая, Сиреновая (элеккеге Рабочая), Торговая; тыкрыклар: Бирюзовый, Дачный, Займищенский. {{Табличка-ru|М|7}} трассасы авыл аша уза, ул Казанны урап узучы юлның бер өлеше булып Идел елгасы аша уза торган Займище күперенә барып тоташа. Поселокта [[Горький тимер юлы|Горький тимер юлының]] [[Горький тимер юлының Казан регионы|Казан филиалының]] [[Казан шәһәр яны бәйләнеше|шәһәр яны поездлары]] өчен Займище платформ-сы, һәм Займище белән Яңа Юдино (Беляевский) авыллары арасында ВЧД платформасы бар. Поселок тирәсендә [[Альфред Халиков|А.]] [[Альфред Халиков|Х.]] [[Альфред Халиков|Халиков]] тарафыннан 1950-53 елларда тикшерелгән [[Yaña taş ğasır|неолит]] һәм [[Бронза гасыр|бронза чоры]] торак пунктлары калдыклары табылган Займище археологик комплексы бар. Поселокның төньяк-көнбатышындагы тимер юл артында урман паркы зонасы һәм [[Казан (Идел буе) федераль университеты|Казан университетының]] [[В. П. Энгельгардт исемендәге астрономия обсерваториясе]] урнашкан. Аның нигезендә заманча мәгариф һәм күңел ачу комплексы булган Казан планетарие һәм астропарк төзелеп килә. Күпер урнашкан якның көнчыгышында (Көньяк Займище, «Юдинский» совхозы, Хуҗәмәт яшел зонасы һәм Хуҗәмәт) Казан үзәгенә Идел акваториясе буенча түләүле автотрасса салу өчен, шулай ук яңа торак участоклар өчен җир юдырыла. Идел акваториясендәге утрау һәм юдыргыч җирләрдә урнашкан күпердән халыкара су курорты проектланган, ләкин проект 2008-2009 елгы кризис аркасында кичектерелгән. == Моны да карагыз == == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Чыганаклар == * Татарский энциклопедический словарь/ Под. ред. М. Х. Хасанова. — Казань: Институт татарской энциклопедии АН РТ, 1998. — 703 с. == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} [[Төркем:Казан тарихы]] [[Төркем:Казанның Киров районы]] [[Төркем:Казан бистәләре]] {{MyTatarstan2020}} sp33k4w3jwacxpvk2q6gq7vy7zixgh4 Мамадыш тракты (Казан) 0 390995 3528197 3062558 2022-08-08T19:25:11Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан магистральләре}} wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''Мамадыш тракты''' — [[Казан]] шәһәренең [[Казанның Совет районы|Совет районында]] урнашкан магистраль автоюлы. Аграр урамның дәвамы булып тора. Казаннан көнчыгышка таба чыгып, шәһәр магистральләренең берсе булып тора. Исемен үз юнәлеше буенча алынган — [[Мамадыш]] шәһәренә бара. == Тарих == Тракт үз исемен 1927 елгы номерсыз норматив документ нигезендә ала<ref>{{Сылтама|http://docs.cntd.ru/document/432901675|О ВНЕСЕНИИ ИЗМЕНЕНИЙ В ПОСТАНОВЛЕНИЕ ГЛАВЫ АДМИНИСТРАЦИИ Г. КАЗАНИ ОТ 18.03.2005 N 566 "О РЕЕСТРЕ НАЗВАНИЙ УЛИЦ ГОРОДА КАЗАНИ"}}</ref>. Әйләнеп үтүче юл төзелешенә кадәр тракт көнчыгыш юнәлештәге транспорт өчен транзит булып тора һәм [[М7 «Идел»|М7 трассасының]] бер өлеше булып тора. Трактның машиналар йөри торган өлеше озак вакытлар ике полосалы була, әмма 2007 елдан реконструкция эшләре башлана<ref>[http://www.tatar-inform.ru/news/2009/01/22/150755/ В Казани вводится в действие новый мост через Ноксу по Мамадышскому тракту]</ref>. Эшләр [[Нокса|Нокса елгасы]] янында күпер төзелеше белән башланган. Шулай ук юл йөрү өлешендәге яңа участоклар да формалаша. 2009 елда тракт белән әйләнеш юлы кисешкән урында ике катлы чишелеш төзү буенча актив эш алып барыла. Чишелеш 2009 елның октябрендә эшли башлый<ref>[http://www.kazved.ru/article/27168.aspx Казанские ведомости. Выпуск №181 от 14 октября 2009 года]</ref>. Реконструкциядән соң тракт һәр юнәлештә өч хәрәкәт полосасын ала, үзәк буенча яшел бүленеш полосасы төзелә. Төзелеш эшләре 2013 елда тәмамлана<ref>[http://trt-tv.ru/news/zelenyj-svet-na-mamadyshskom-trakte/ Зеленый свет на Мамадышском тракте | Государственная телерадиокомпания «Татарстан»]</ref>. {| class="wikitable sortable mw-collapsible collapsible collapsed" ! colspan="3" |Күп катлы торак йортлар |- ! Йорт номеры ! Төзелеш елы ! Катлар саны |- | 8 | 2003 | 10 |- | 10 | 2003 | 7 |- | 34 | 2002 | 6 |- | 36 | 2002 | 7 |} == Урнашу == Мамадыш тракты көнбатыштан көнчыгышка таба Аграр урамның һәм [[Җиңү проспекты (Казан)|Җиңү проспектының]] ике катлы чишелешеннән 6 км ераклыкта уза. Тракт юл чишелеше янындагы әйләнеч юлда (сулдан), [[Питрәч районы|Питрәчкә]] бару юлында (турыдан-туры) һәм М7 трассасында (уңга) тәмамлана. == Объектлар == * [[Казан]] шәһәре буенча Эчке эшләр идарәсе, ЮХИДИ бүлегенең [[Казанның Совет районы|Совет районы]] бүлекчәсе * Renault автоүзәге * Константиновка магистраль газүткәргечләр линия җитештерү идарәсе, «Газпром трансгаз Казан» ҖЧҖ * Selgros Cash&Carry күпләп сату үзәге * Шәмсир зираты * Мөселман зираты == Транспорт == Тракт буенча 71 шәһәр автобусы һәм 106с, 109с, 302, 305, 317 шәһәр яны автобуслары йөри. == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан магистральләре}} [[Төркем:Казанның Совет районы урамнары]] [[Төркем:Казан урамнары]] [[Төркем:Әлифба буенча урамнар]] [[Төркем:Шәһәрләр хөрмәтенә аталган урамнар]] {{MyTatarstan2020}} 3zhm4z9yo3xu84cs8v7tblj7a79fduj Гвардейская урамы (Казан) 0 391796 3528191 3393271 2022-08-08T19:23:06Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан магистральләре}} wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Гвардейская урамы''' - [[Казан]] шәһәренең [[Казанның Совет районы|Совет районындагы]] төп урам. Совет һәм Россия гаскәрләре сакчылары хөрмәтенә аталган. == Урыны == Урам нигездә төньяктан көньякка таба бара. Ул Николай Ершов һәм Патрис Лумумба урамнары киселешендә башланып, Отрадная һәм Ричард Зорге урамнары киселешендә тәмамлана. Гвардейская урамыннан Космонавтлар урамына кадәр булган юлның Ершова - Гвардеская урамнары киселешендә транспорт юлы төзелешен реконструкцияләү планы турында хәбәр ителә.<ref>[http://kazan.ru/novosti/v-kazani-postrojat-eshhe-odin-most-cherez-kazanku-i-avtodorogu-ot-orenburgskogo-trakta-do-ul-pushkina В Казани построят еще один мост через Казанку и автодорогу от Оренбургского тракта до ул. Пушкина]</ref> === Tранспорт хәрәкәте агымы === Күпчелек очракта, машина юлының һәр юнәлешендә ике полоса бар. Трамвай юлларын бүеп торучы полоса бар. Җәмәгать транспортының күплеге автобуслар һәм троллейбуслар өчен махсус полосалар булдыруга алып килә, ләкин җәмәгать транспорты өчен полоса бүлеп бирү бер юнәлештә ким дигәндә 4 полоса булганда гына мөмкин, бу бүлеп бирелгән полосаларның юкка чыгуына китерә.<ref>[http://www.auto16.ru/news/news_r16/2009/04/03/Avtobusnaya_polosa_na_ulice_Gvardeiskoi_likvidirovana.html Автобусная полоса на улице Гвардейской ликвидирована]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Әлеге юлда җәмәгать транспортлары күп йөргәнгә күрә, әлеге урамда урнашкан теләсә кайсы оешмага бер кыенлыксыз барып җитәргә мөмкинлек бар. Юлда машиналар хәрәкәте дә күп. == Тарих == Гвардейская - Гадел Кутуй урамнары киселешендә 2006 нчы елга кадәр әйләнмәле юл оештырыла, ләкин соңыннан бу киселеш реконструкцияләнде һәм светофор белән гади киселешкә әйләнә.<ref>[http://www.iamik.ru/?op=full&what=content&ident=28947 Казанские дороги: сколько асфальта ни клади, все мало]</ref> {| class="wikitable collapsible collapsed sortable" ! colspan="4" |Күп катлы торак йортлар |- ! Өй номеры ! Төзелгән елы ! Катлар саны ! Искәрмәләр |- | 1/24 | 1959 | 3 | |- | 2/22 | 1961 | 4 | |- | 3 | 1967 | 5 | |- | 5 | 1973 | 5 | |- | 6 | 1959 | 3 | |- | 7 | 1956 | 3 | |- | 9 | 1973 | 5 | |- | 9А | 1973 | 5 | |- | 10 | 1958 | 4 | |- | 11 | 1973 | 5 | |- | 14 | 2003 | 10 | |- | 16 | 2000 | 9 | |- | 16А | 2002 | 9 | |- | 16Б | 2002 | 9 | |- | 20 | 1956 | 3 | |- | 22 | 1970 | 5 | |- | 32 | 1969 | 5 | КФУ тулай торагы №5 |- | 34 | 1968 | 5 | |- | 35 | 1989 | 10 | Кунакханә белән торак бина |- | 35А | 1969 | 5 | |- | 36 | 1970 | 5 | |- | 36А | 1977 | 5 | |- | 37 корп. 12 | | 2 | |- | 37 корп. 13 | 1958 | 2 | |- | 37 корп. 14 | 1962 | 2 | |- | 37 корп. 15 | 1966 | 3 | |- | 37 корп. 17 | 1971 | 5 | |- | 38 | 1971 | 5 | |- | 40 | 1966 | 5 | |- | 42 | 1965 | 5 | |- | 44 | 1965 | 5 | |- | 48 | 1968 | 5 | |- | 50 | 1968 | 5 | |- | 52 | 1968 | 5 | |- | 56 | | 7 | |- | 58 | 1995 | 10 | |- | 59 | 1997 | 10 | |- | 59А | | 21 | |- | 61 | 1995 | 10 | |- | 63 | 1995 | 10 | |- | 65 | 1994 | 5 | Хастаханә бүлмәләре белән торак бина |} == Урамдагы оешмалар == Гвардейская урамында, 61 нче йортта, талантлы рәссам Константин Алексеевич Васильев истәлегенә музей бар. Музей юл буенда, Совет округының элеккеге теркәү бүлеге янында урнашкан. Шулай ук, әлеге урамда башка оешмалар да күп урнашкан. == Оешмалар == * И.Зарипов галерея-студиясе * "Гвардия" кунакханәсе * 40 нчы номерлы һөнәри мәктәп * Бөтен Россия иҗтимагый оешмасы "Россия Авторлары Җәмгыяте" * 4 нче сәнгать мәктәбе *КФУ тулай торагы *Хастаханә *Кунакханә Әлеге оешмалар хәзерге вакытта да үз урыннарында эшләүләрен дәвам итәләр. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан магистральләре}} [[Төркем:Казанның Совет районы урамнары]] [[Төркем:Әлифба буенча урамнар]] {{MyTatarstan2020}} 3q11qp965bqpfxbwal2yg2owrw98e2f Гайсә Хәкимҗан 0 427213 3528231 3524651 2022-08-09T06:10:36Z Ilnur efende 6874 wikitext text/x-wiki {{Шәхес | исем = Гайсә Хәкимҗан | рәсем = | рәсем_зурлыгы = 250px | alt = | рәсем язуы = | тулы исем = | һөнәр = [[сәүдәгәр]], [[сәнгатькәр]] | туу датасы = 13.03.1896 | туу җире = [[Актук]], [[Сергач өязе]], {{туу җире|Түбән Новгород губернасы|Нижгар өлкәсендә}}, [[Русия империясе]] | гражданлык = {{Русия империясе байрагы}}, {{Финляндия байрагы}} [[Финляндия]] | милләт = [[татар]] | үлем датасы = 5.11.1972 | үлем җире = {{үлем җире|Тампере|Тампереда}}, [[Финляндия]] | әти = | әни = | хатын = | балалар = [[Рәшид Хәкимҗан]], Алия | бүләк һәм премияләр = | сайт = | башка мәгълүмат = |image=Aisa Hakimcan with his son Rashid.jpg|image caption=Гайсә улы Рәшит белән 1930-нчы елларда.}} {{фш|Хәкимҗанов}} '''Гайсә Хәкимҗан''',<ref>[http://ft.antat.ru З.Г. Гарипова. Мөһаҗирлектәге татарларның милли-мәдәни тормышы. "Фәнни Татарстан.]</ref> Гайсә (''[[Мишәр диалекты|мишәрчә]] Айсә'') Хәкимҗанов ({{lang-fi|Aisja Hakimsan}}, 13 март 1896 — 5 ноябрь 1972) — татар сәүдәгәре, рәссам, нәшир һәм [[Тампере]] шәһәренең [[Финляндия татарлары|татар җәмгыятенә]] өлеш кертүче.<ref name=":0">{{Cite book|last=Baibulat|first=Muazzez|title=The Tampere Islamic Congregation: the Roots and History (in finnish, tatar and english)|publisher=Gummerus Kirjapaino Oy|year=2004|isbn=952-91-6753-9|location=Jyväskylä|pages=146}}</ref><ref>{{Cite book|last=Halen|first=Harry|title=Lahjan hedelmät (in a book called Tugan Tel: Kirjoituksia Suomen Tataareista, reporter: Kadriye Bedretdin, 2011)|publisher=Suomen Itämainen Seura|year=1996|isbn=978-951-9380-78-0|pages=346}}</ref> == Биографиясе == Гайсә Хәкимҗан [[Россия империясе]]нең [[Нижгар губернасы]] [[Сергач өязе]] (хәзерге [[Түбән Новгород өлкәсе]] [[Кызыл Октябрь районы]]) [[Актук]] дип аталган кечкенә авылында туа. Һәм 1917 елда туган җирен ташлап [[Финляндия]]гә китеп яши башлый.<ref name=":0"/><ref>{{Cite book|last=Baibulat|first=Muazzez|title=The Tampere Islamic Congregation: the roots and history (in finnish,tatar, and english)|publisher=Gummerus Kirjapaino Oy|year=2004|isbn=952-91-6753-9|location=Jyväskylä|pages=14}}</ref> Ул Тампере шәһәренең Ислам җыелышына нигез салучыларның берсе, анда озак еллар директорлар советында эшләгән. [[Ramazan|Рамазан аенда]] Айсә үзенең моңлы тавышы белән Таравих намазларын укый. Ул шулай ук ​​1946-1948 елларда Тампере Төрек җәмгыяте рәисе һәм күп тапкыр аның урынбасары булып эшли. Айсәнең эшләвен яратканга, аны берничә тапкыр рәис итеп сайлыйлар.<ref name=":0"/> Хәкимҗан шулай ук бик иҗади шәхес буларак та билгеле була. Шигырьләр яза, җырлар җырлый, скрипка һәм мандолинада уйный, хор директоры булып та эшли. Күп еллардан соң да ул куйган хор җырлары популяр була. Музыкаль сәләтенә өстәп, ул 1940 елларда берничә пьеса куя. Аның сәхнәләштергән пьесаларның кайбер исемнәре ''Алия Бану'' һәм ''Асыл Яр''. Ул пьесаларда, гадәттә өлкән персонажларны уйнарга ярата торган була.<ref name=":0"/> 1938 елда Хәкимҗан [[Варшава|Варшавадагы]] [[Гаяз Исхакый]] оештырган [[İdel-Ural Ştatı|Идел-Урал дәүләтенең]] 20 еллык мемориаль хезмәтендә катнаша. Аның белән Гибадулла Муртазин, эшмәкәр Гомәр Сали<ref>{{Cite book|last=Baibulat|first=Muazzez|title=The Tampere Islamic Congregation: the Roots and History (in finnish, tatar and english)|publisher=Gummerus Kirjapaino Oy|year=2004|isbn=952-91-6753-9|location=Jyväskylä|pages=114}}</ref><ref>{{Cite book|last=Baibulat|first=Muazzez|title=The Tampere Islamic Congregation: the Roots and History (in finnish, tatar and english)|publisher=Gummerus Kirjapaino Oy|year=2004|isbn=952-91-6753-9|location=Jyväskylä|pages=38}}</ref> һәм башкалар сәяхәт итә. 1956 елда үзе җыйган җырлар һәм шигырьләрне тәшкил иткән өч буклет мөхәррирлек кыла һәм бастыра. Шул шигырьләр арасында аның үзе язган кайбер шигырләре дә була. Шигырьләренең берсендә ул үз хисләрен түбәндәгечә белдерә: <blockquote> Белмәсәм ил дәртләрен, мин болай язмас идем.<br/> Милләтемне сөймәсәм, кулыма каләм алмас идем. </blockquote> 1966 елда Хәкимҗан татар шагыйре [[Габдулла Тукай|Габдулла]] [[Габдулла Тукай|Тукайның]] 80-еллыгы хөрмәтенә бер битле басма бастырып чыгара. Нәшер итүдә аңа [[Имам]] Хәбибур-Рахман Шакир булыша.<ref name=":0"/> Бу вакытларда Хәкимҗан үзенең сәүдәгәр дусты Сәмигулла Вафин белән "Ислам - Чын иман" (тәрҗемә ителгән исем) дип аталган китабын бастырып чыгара. <ref name=":1">{{Cite book|last=Bedretdin|first=Kadriye|title=Tugan Tel - Kirjoituksia Suomen tataareista|publisher=Suomen Itämainen Seura|year=2011|isbn=978-951-9380-78-0|pages=346}}</ref> 1970-нче елның июнендә аңа Казанга бару мөмкинлеге бирелде, [[Үмәр Даһер|Гомәр Таһир]] (''[[Үмәр Даһер]]'') [[Тел, әдәбият һәм сәнгать институты|Галимҗан Ибраһимов исемендәге Тел, әдәбият һәм сәнгать институтына]] сәяхәт оештырганда. Анда аларны рәсми кунак итеп кабул иттеләр. Фольклорчы [[Илбарис Надиров]] та бар иде. Сәяхәт вакытында Г. Хәкимҗан Габдулла Тукай каберенә барды, аңа хөрмәт күрсәтте. Хәкимҗан Тампереда үлде, Финляндия.<ref name=":0"/><ref>Minnullin K.M., O.R. Khisamov & M.I. Ibragimov (eds) 2019. Institut yazyka, literatury i isskustva imeni G. Ibragimova [The Ġ. Ibrahimov Institute of Language, Literature and the Arts]. Kazan: Institut yazyka, literatury i isskustva imeni G. Ibragimova.</ref> == Гаиләсе == Хәкимҗаннең татар театры сәхнәсендә актив катнашучы Алия исемле кызы, хоккейчы [[Рәшит Хәкимҗан]] исемле улы<ref>{{Cite book|last=Baibulat|first=Muazzez|title=The Tampere Islamic Congregation: the Roots and History (in finnish, tatar and english)|publisher=Gummerus Kirjapaino Oy|year=2004|isbn=952-91-6753-9|location=Jyväskylä|pages=179 & 254}}</ref> һәм Ибраһим белән Сиддик исемле ике олы абыйсы була<ref>{{Cite book|last=Leitzinger|first=Antero|title=Mishäärit - Suomen vanha islamilainen yhteisö|publisher=Kirja-Leitzinger|year=1996|isbn=952-9752-08-3|location=Helsinki|pages=131}}</ref>. ==Кайбер нәшер иткән әсәрләре== * ''Kisäk millī ši`ïr vä ğïrlar'' <ref>{{Cite book|last=Halen|first=Harry|title=Lahjan Hedelmät (Tugan Tel - Kirjoituksia Suomen Tataareista китабында, хәбәрче: Kadriye Bedretdin, 2011)|publisher=Suomen Itämainen Seura|year=1996|isbn=978-951-9380-78-0|location=Helsinki|pages=341}}</ref> * ''Abdulla Tukay'' <ref>{{Cite web|title=Abdulla Tukay {{!}} Kansalliskirjasto|url=https://finna.fi/Record/fikka.4274716|url-status=live|website=Finna.fi}}</ref> * ''Islām dīne ḥaqq dīnder'' <ref>{{Cite book|last=Bedretdin|first=Kadriye|title=Lahjan Hedelmät (Tugan Tel - Kirjoituksia Suomen Tataareista китабында, 2011)|publisher=Suomen Itämainen Seura|year=2011|isbn=978-951-9380-78-0|pages=346}}</ref> ==Моны да карагыз== *[[Актук]] *[[Рәшит Хәкимҗан]] == Белешмәләр == <references /> [[Төркем:Нәширләр]] [[Төркем:Татар музыкантлары]] [[Төркем:1972 елда вафатлар]] [[Төркем:1896 елда туганнар]] [[Төркем:Татар язучылары]] [[Төркем:Сәүдәгәрләр]] [[Төркем:Финляндия татарлары]] gx8lnmdm7ztfusotlwrysjasxt4zcd7 3528232 3528231 2022-08-09T06:13:05Z Ilnur efende 6874 wikitext text/x-wiki {{Шәхес | исем = Гайсә Хәкимҗан | рәсем = | рәсем_зурлыгы = 250px | alt = | рәсем язуы = | тулы исем = | һөнәр = [[сәүдәгәр]], [[сәнгатькәр]] | туу датасы = 13.03.1896 | туу җире = [[Актук]], [[Сергач өязе]], {{туу җире|Түбән Новгород губернасы|Нижгар өлкәсендә}}, [[Русия империясе]] | гражданлык = {{Русия империясе байрагы}}, {{Финляндия байрагы}} [[Финляндия]] | милләт = [[татар]] | үлем датасы = 5.11.1972 | үлем җире = {{үлем җире|Тампере|Тампереда}}, [[Финляндия]] | әти = | әни = | хатын = | балалар = [[Рәшид Хәкимҗан]], Алия | бүләк һәм премияләр = | сайт = | башка мәгълүмат = |image=Aisa Hakimcan with his son Rashid.jpg|image caption=Гайсә улы Рәшит белән 1930-нчы елларда.}} {{фш|Хәкимҗанов}} '''Гайсә Хәкимҗан''',<ref>[http://ft.antat.ru/uploads/16210566c1feaaff32-%25D0%2593%25D0%25B0%25D1%2580%25D0%25B8%25D0%25BF%25D0%25BE%25D0%25B2%25D0%25B0_%25D0%2597..pdf&ved=2ahUKEwiS29DajLn5AhVO_SoKHcmGBKEQFnoECBEQAQ&usg=AOvVaw0ICMhyYf5uZtOmVdK7wK-f З.Г. Гарипова. Мөһаҗирлектәге татарларның милли-мәдәни тормышы. "Фәнни Татарстан.]</ref> Гайсә (''[[Мишәр диалекты|мишәрчә]] Айсә'') Хәкимҗанов ({{lang-fi|Aisja Hakimsan}}, 13 март 1896 — 5 ноябрь 1972) — татар сәүдәгәре, рәссам, нәшир һәм [[Тампере]] шәһәренең [[Финляндия татарлары|татар җәмгыятенә]] өлеш кертүче.<ref name=":0">{{Cite book|last=Baibulat|first=Muazzez|title=The Tampere Islamic Congregation: the Roots and History (in finnish, tatar and english)|publisher=Gummerus Kirjapaino Oy|year=2004|isbn=952-91-6753-9|location=Jyväskylä|pages=146}}</ref><ref>{{Cite book|last=Halen|first=Harry|title=Lahjan hedelmät (in a book called Tugan Tel: Kirjoituksia Suomen Tataareista, reporter: Kadriye Bedretdin, 2011)|publisher=Suomen Itämainen Seura|year=1996|isbn=978-951-9380-78-0|pages=346}}</ref> == Биографиясе == Гайсә Хәкимҗан [[Россия империясе]]нең [[Нижгар губернасы]] [[Сергач өязе]] (хәзерге [[Түбән Новгород өлкәсе]] [[Кызыл Октябрь районы]]) [[Актук]] дип аталган кечкенә авылында туа. Һәм 1917 елда туган җирен ташлап [[Финляндия]]гә китеп яши башлый.<ref name=":0"/><ref>{{Cite book|last=Baibulat|first=Muazzez|title=The Tampere Islamic Congregation: the roots and history (in finnish,tatar, and english)|publisher=Gummerus Kirjapaino Oy|year=2004|isbn=952-91-6753-9|location=Jyväskylä|pages=14}}</ref> Ул Тампере шәһәренең Ислам җыелышына нигез салучыларның берсе, анда озак еллар директорлар советында эшләгән. [[Ramazan|Рамазан аенда]] Айсә үзенең моңлы тавышы белән Таравих намазларын укый. Ул шулай ук ​​1946-1948 елларда Тампере Төрек җәмгыяте рәисе һәм күп тапкыр аның урынбасары булып эшли. Айсәнең эшләвен яратканга, аны берничә тапкыр рәис итеп сайлыйлар.<ref name=":0"/> Хәкимҗан шулай ук бик иҗади шәхес буларак та билгеле була. Шигырьләр яза, җырлар җырлый, скрипка һәм мандолинада уйный, хор директоры булып та эшли. Күп еллардан соң да ул куйган хор җырлары популяр була. Музыкаль сәләтенә өстәп, ул 1940 елларда берничә пьеса куя. Аның сәхнәләштергән пьесаларның кайбер исемнәре ''Алия Бану'' һәм ''Асыл Яр''. Ул пьесаларда, гадәттә өлкән персонажларны уйнарга ярата торган була.<ref name=":0"/> 1938 елда Хәкимҗан [[Варшава|Варшавадагы]] [[Гаяз Исхакый]] оештырган [[İdel-Ural Ştatı|Идел-Урал дәүләтенең]] 20 еллык мемориаль хезмәтендә катнаша. Аның белән Гибадулла Муртазин, эшмәкәр Гомәр Сали<ref>{{Cite book|last=Baibulat|first=Muazzez|title=The Tampere Islamic Congregation: the Roots and History (in finnish, tatar and english)|publisher=Gummerus Kirjapaino Oy|year=2004|isbn=952-91-6753-9|location=Jyväskylä|pages=114}}</ref><ref>{{Cite book|last=Baibulat|first=Muazzez|title=The Tampere Islamic Congregation: the Roots and History (in finnish, tatar and english)|publisher=Gummerus Kirjapaino Oy|year=2004|isbn=952-91-6753-9|location=Jyväskylä|pages=38}}</ref> һәм башкалар сәяхәт итә. 1956 елда үзе җыйган җырлар һәм шигырьләрне тәшкил иткән өч буклет мөхәррирлек кыла һәм бастыра. Шул шигырьләр арасында аның үзе язган кайбер шигырләре дә була. Шигырьләренең берсендә ул үз хисләрен түбәндәгечә белдерә: <blockquote> Белмәсәм ил дәртләрен, мин болай язмас идем.<br/> Милләтемне сөймәсәм, кулыма каләм алмас идем. </blockquote> 1966 елда Хәкимҗан татар шагыйре [[Габдулла Тукай|Габдулла]] [[Габдулла Тукай|Тукайның]] 80-еллыгы хөрмәтенә бер битле басма бастырып чыгара. Нәшер итүдә аңа [[Имам]] Хәбибур-Рахман Шакир булыша.<ref name=":0"/> Бу вакытларда Хәкимҗан үзенең сәүдәгәр дусты Сәмигулла Вафин белән "Ислам - Чын иман" (тәрҗемә ителгән исем) дип аталган китабын бастырып чыгара. <ref name=":1">{{Cite book|last=Bedretdin|first=Kadriye|title=Tugan Tel - Kirjoituksia Suomen tataareista|publisher=Suomen Itämainen Seura|year=2011|isbn=978-951-9380-78-0|pages=346}}</ref> 1970-нче елның июнендә аңа Казанга бару мөмкинлеге бирелде, [[Үмәр Даһер|Гомәр Таһир]] (''[[Үмәр Даһер]]'') [[Тел, әдәбият һәм сәнгать институты|Галимҗан Ибраһимов исемендәге Тел, әдәбият һәм сәнгать институтына]] сәяхәт оештырганда. Анда аларны рәсми кунак итеп кабул иттеләр. Фольклорчы [[Илбарис Надиров]] та бар иде. Сәяхәт вакытында Г. Хәкимҗан Габдулла Тукай каберенә барды, аңа хөрмәт күрсәтте. Хәкимҗан Тампереда үлде, Финляндия.<ref name=":0"/><ref>Minnullin K.M., O.R. Khisamov & M.I. Ibragimov (eds) 2019. Institut yazyka, literatury i isskustva imeni G. Ibragimova [The Ġ. Ibrahimov Institute of Language, Literature and the Arts]. Kazan: Institut yazyka, literatury i isskustva imeni G. Ibragimova.</ref> == Гаиләсе == Хәкимҗаннең татар театры сәхнәсендә актив катнашучы Алия исемле кызы, хоккейчы [[Рәшит Хәкимҗан]] исемле улы<ref>{{Cite book|last=Baibulat|first=Muazzez|title=The Tampere Islamic Congregation: the Roots and History (in finnish, tatar and english)|publisher=Gummerus Kirjapaino Oy|year=2004|isbn=952-91-6753-9|location=Jyväskylä|pages=179 & 254}}</ref> һәм Ибраһим белән Сиддик исемле ике олы абыйсы була<ref>{{Cite book|last=Leitzinger|first=Antero|title=Mishäärit - Suomen vanha islamilainen yhteisö|publisher=Kirja-Leitzinger|year=1996|isbn=952-9752-08-3|location=Helsinki|pages=131}}</ref>. ==Кайбер нәшер иткән әсәрләре== * ''Kisäk millī ši`ïr vä ğïrlar'' <ref>{{Cite book|last=Halen|first=Harry|title=Lahjan Hedelmät (Tugan Tel - Kirjoituksia Suomen Tataareista китабында, хәбәрче: Kadriye Bedretdin, 2011)|publisher=Suomen Itämainen Seura|year=1996|isbn=978-951-9380-78-0|location=Helsinki|pages=341}}</ref> * ''Abdulla Tukay'' <ref>{{Cite web|title=Abdulla Tukay {{!}} Kansalliskirjasto|url=https://finna.fi/Record/fikka.4274716|url-status=live|website=Finna.fi}}</ref> * ''Islām dīne ḥaqq dīnder'' <ref>{{Cite book|last=Bedretdin|first=Kadriye|title=Lahjan Hedelmät (Tugan Tel - Kirjoituksia Suomen Tataareista китабында, 2011)|publisher=Suomen Itämainen Seura|year=2011|isbn=978-951-9380-78-0|pages=346}}</ref> ==Моны да карагыз== *[[Актук]] *[[Рәшит Хәкимҗан]] == Белешмәләр == <references /> [[Төркем:Нәширләр]] [[Төркем:Татар музыкантлары]] [[Төркем:1972 елда вафатлар]] [[Төркем:1896 елда туганнар]] [[Төркем:Татар язучылары]] [[Төркем:Сәүдәгәрләр]] [[Төркем:Финляндия татарлары]] tl9knb8lf0op0m1s1r3inf5fno9fptq Олаф Шольц 0 482161 3528167 3526999 2022-08-08T17:10:03Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ {{Зур егермелек илләре башлыклары}} wikitext text/x-wiki {{Татар җирләре җәмгыяте (2021)}} {{Дәүләт эшлеклесе | исем = Олаф Шольц | тулы исем = | рәсем = 2021-09-12 Politik, TV-Triell Bundestagswahl 2021 1DX 3801 by Stepro (cropped).jpg | киңлек = 200px | титул = [[Алмания федераль канцлеры]] | байрак = | чорбаш = [[2021 ел]]ның [[8 декабрь| 8 декабре]] | чоразак = | президент = [[Франк-Вальтер Штайнмаер]] | аңа кадәр = [[Ангела Меркель]] | дәвамчысы = | титул1 = [[Алмания]] вице-канцлеры | байрак = | чорбаш1 = [[2018 ел]]ның [[14 март]]ы | чоразак1 = | титул2 = Алмания финанс министры | байрак2 = | тәртип2 = | чорбаш2 = [[2018 ел]]ның [[14 март]]ы | чоразак2 = | аңа кадәр2 = Вольфганг Шойбле | дәвамчысы2 = | титул3 = Гамбургның беренче бургомистры | тәртип3 = | байрак3 = | президент_3 = | чорбаш3 = [[2011 ел]]ның [[7 март]]ы | чоразак3 = [[2018 ел]]ның [[13 март]]ы | аңа кадәр3 = Кристоф Альхаус | дәвамчысы3 = Петер Ченчер | хезмәт еллары = | иялек = {{Алмания}} | дин = | фирка = [[Алмания социал-демократлар фиркасе|АСДФ]] | белем = Гамбург университеты (1985) | туу датасы = 14.06.1958 | туу урыны = [[Көнбатыш Алмания]] {{туу урыны| Түбән Саксония| Түбән Саксониядә}}, [[Оснабрюк]] | үлем датасы = | үлем урыны = | әти = | әни = | ир = | хатын = | балалары = | сайт = [olafscholz.de Official website] | Commons = | signature = Unterschrift Olaf Scholz.png }} '''О́лаф Шольц''' ({{lang-de|Olaf Scholz}}; ''[[1958 ел]]ның [[14 июнь|14 июне]], [[Көнбатыш Алмания]], [[Түбән Саксония]], [[Оснабрүк|Оснабрюк]]'') — алман сәясәтчесе, 2021 елның 24 ноябрендә [[Файл:Flag of Germany.svg|20px|Алмания дәүләт флагы]] [[Алмания федераль канцлеры]] итеп сайланган, 8 декабрендә [[Алмания федераль канцлеры|федераль канцлер]] вазифасына керешкән. 2018 елның 14 мартыннан Алманиянең вице-канцлеры һәм финас министры. [[Алмания социал-демократлар фиркасе|АСДФ]] әгъзасы<ref>{{cite web|url=http://www.dgai.de/downloads/08_ehrennadel_Scholz-Jens.pdf|title=Prof. Dr. med. Jens Scholz|publisher=dgai.de|accessdate=2021-09-27|archivedate=2012-01-31|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120131195616/http://www.dgai.de/downloads/08_ehrennadel_Scholz-Jens.pdf}}</ref>. == Тәрҗемәи хәле == [[Файл:Olaf Scholz 1984.jpg|200px|thumb|right|Шольц 1984 елда]] [[Файл:2021-07-06 Olaf Scholz SPD 8619.JPG|180px|thumb|right|2021 елның 6 июле]] [[Файл:2021-08-21 Olaf Scholz 0433.JPG|180px|thumb|right|Шольц 2021 елның августында]] 1958 елның 14 июнендә [[Көнбатыш Алмания]]нең [[Түбән Саксония]] җире [[Оснабрүк|Оснабрюк]] шәһәрендә туган. 1985 елда Гамбург университетын хезмәт хокукы буенча белгеч буларак тәмамлаган. 2007 елның ноябреннән 2009 елның октябренә кадәр Алманиянең хезмәт һәм җәмәгать эшләре министры вазыйфасын башкара. 2009-2011 елларда ― [[Алмания социал-демократлар фиркасе| Алманиянең социаль-демократик партиясенең]] парламент фракциясе рәисе урынбасары. 2011 елның 20 февралендә [[Гамбург]]та АСДФ бүлеге рәисе буларак, төбәк сайлауларында җиңеп, Гамбургның бургомистры була. Бу [[Ганза сәүдә берләшмәсе|Ганза]] шәһәре аерым дәүләт―федераль җир булып торганга күрә, әлеге вазифа Алманиянең башка дәүләтләрендәге (федераль җирләрдә) премьер-министр вазыйфасына туры килә. 2018 елның 13 февралендә [[Алмания социал-демократлар фиркасе|АСДФ]] президиумы һәм идарәсе Олаф Шольцны партия рәисе {{comment|в.в.б.|вазыйфаларын вакытлыча башкаручы}} итеп билгели. 2018 елның 13 мартында Гамбург бургомистры вазифасыннан отставкага китә. 2018 елның 14 мартыннан ― Алмания вице-канцлеры һәм финанслар министры. 2021 елның 24 ноябрендә [[Алмания федераль канцлеры]] итеп сайланган<ref>[https://ru.armeniasputnik.am/20211124/olaf-sholts-stal-novym-kantslerom-germanii-35703883.html Олаф Шольц стал новым канцлером Германии.] Sputnik, 24.11.2021{{ref-ru}}</ref>. 2021 елның 8 декабрендә [[Алмания федераль канцлеры|федераль канцлер]] вазифасына керешкән<ref>[https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/13142725?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop Олаф Шольц стал новым канцлером ФРГ.] ТАСС, 8.12.2021{{ref-ru}}</ref>. == Фирка карьерасы == 1975 елдан, өлкән мәктәп укучысы буларак, [[Алмания социал-демократлар фиркасе| Алмания социаль-демократик партиясенең]] Jusos («Яшь социалистлар»дан кыскартылган) яшьләр оешмасы эшендә катнаша башлый. 1982 елдан 1988 елга кадәр – Jusos федераль рәисе урынбасары, 1987 елдан 1989 елга кадәр – Халыкара социалистик яшьләр берлеге вице-президенты. Jusos –та эшләгән вакытта, Freudenberger Kreis (Jusos университет төркемнәренең Stamokap канаты), шулай ук spw журналына теләктәшлек күрсәтә, мәкаләләрендә «капиталистик икътисадны җиңү»не пропагандалый. Шольц «»агрессив-империалистик [[НАТО]] оешмасы»н, «зур бизнесның Аурупадагы тоткасы» буларак [[Федератив Алмания Җөмһүрияте (1949-1990)|Федератив Алмания Җөмһүриятен]] тәнкыйтьли. == Фиркадә җитәкче урыннарда == [[Алмания социал-демократлар фиркасе| Алмания социаль-демократик партиясенең]] башкарма директоры (2001 елдан 2019 елга кадәр) һәм генераль секретаре (2002 елдан 2004 елга кадәр). 2001 елдан 2019 елга кадәр ул төрле вазыйфаларда АСДФ партиясенең башкарма органы әгъзасы була. Федераль рәис урынбасары (2009 елдан 2019 елга кадәр). 2019 елда АСДФ рәисе сайлауларында җиңелгәч, федераль рәис урынбасары вазыйфасына башка сайланмый. 2018 елның 13 февралендә АСДФ президиумы карары нигезендә Шольц партия рәисе итеп билгеләнә <ref>[http://www.dw.com/ru/олаф-шольц-будет-руководить-немецкими-социал-демократами-до-съезда-партии/a-42574977 Олаф Шольц будет руководить немецкими социал-демократами до съезда партии.] // Deutsche Welle.</ref>. 2018 елның 22 апрелендә фирканең парламент фракциясе лидеры {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Андреа Налес|Андреа Налес|de|Andrea Nahles}} фирка лидеры итеп сайлангач, Шольц рәис вазифаларын башкарудан туктый. == Бундесканцлерлыкка кандидат (2021 ел) == 2020 елның 10 августында [[Алмания социал-демократлар фиркасе|АСДФ]] җитәкчесе Шольцны {{Тәрҗемә ителмәгән 3| Алманиядә парламент сайлаулары (2021)|2021 елгы парламент сайлаулары|de|Bundestagswahl 2021}} бундесканцлерлыкка кандидат итеп тәкъдим итә. Ул вакытта Шольц сорашып белешүләрдә иң популяр сәясәтче булып тора, әмма партиянең сул канатында бәхәсләр уята. 2021 елның 9 маенда, федераль канцлер вазыйфасына кандидат буларак, 96,2 процент тавыш белән расланган. [[2021 ел]]ның [[26 сентябрь|26 сентябрендә]] Алманиядә узган парламент сайлауларында Олаф Шольц фиркасе өчен алманнарның 25,7 % ы тавыш биргән. Лидеры гамәлдәге канцлер [[Ангела Меркель]] булган Христиан-демократик һәм Христиан-социаль берлек 24,1 % кына тавыш җыйган. АСДФ [[бундестаг]]та 206 урын алачак <ref>[https://www.bundeswahlleiter.de/bundestagswahlen/2021/ergebnisse/bund-99.html Bundestagswahl 2021 (Выборы в Бундестаг 2021)]{{ref-de}}</ref>. == Гаилә хәле == Хатыны (1998 елдан) ― Бритта Эрнст ({{lang-de|Britta Ernst}}, 1961 елгы), АСДФ сәясәтчесе, Бранденбургның мәгариф, яшьләр һәм спорт министры (2014 елдан). Балалары юк. == Сылтамалар == * [https://web.archive.org/web/20110425002108/http://www.bundestag.de/bundestag/abgeordnete17/biografien/S/scholz_olaf.html Олаф Шольц биографиясе Алмания бундестагы сайтында] * [https://olafscholz.de Official website] {{Тышкы сылтамалар}} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{G7 лидерлары}}{{Зур егермелек илләре башлыклары}}{{Алмания хөкүмәте җитәкчеләре}} {{DEFAULTSORT:Шольц, Олаф}} [[Төркем:Гамбург университетын тәмамлаучылар]] [[Төркем:Алмания сәясәтчеләре]] [[Төркем:Алмания социал-демократлар фиркасе әгъзалары]] [[Төркем:Алмания министрлары]] [[Төркем:Алмания федераль канцлерлары]] d5gn5pu49cibdctge51u70ctiqqw891 Фумио Кисида 0 482559 3528166 3192105 2022-08-08T17:09:11Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ {{Зур егермелек илләре башлыклары}} wikitext text/x-wiki {{Дәүләт эшлеклесе | исем = Ёсихидэ Суга | тулы исем = | рәсем = Fumio Kishida May 2017 (cropped).jpg | киңлек = 200px | титул = 65нче [[Япония]] премьер-министры | байрак = | чорбаш = [[2021 ел]]ның [[4 ноябрь|4 ноябре]] | чоразак = | президент = | аңа кадәр = [[Ёсихидэ Суга]] | дәвамчысы | титул2 = 107нче Япония тышкы эшләр министры | байрак2 = | тәртип2 = | чорбаш2 = 2012 ел | чоразак2 = 2017 ел | президент_2 = | аңа кадәр2 = Коитиро Гэмба | дәвамчысы2 = Таро Коно | титул3 = | тәртип3 = | байрак3 = | президент_3 = | чорбаш3 = | чоразак3 = | аңа кадәр3 = | дәвамчысы3 = | хезмәт еллары = | иялек = {{Япония}} | дин = [[синтоизм]] | фирка = [[Либераль-демократик фиркә (Япония)|Либераль-демократик фирка]] | белем = [[Васэда университеты]] | туу датасы = 29.07.1957 | туу урыны = {{туу урыны| Япония |Япониядә}}, [[File:Flag of Tokyo Prefecture.svg|30px|border]] [[Токио (префектура)|Токио префектурасы]], [[Сибуя (махсус район)|Сибуя]] | үлем датасы = | үлем урыны = | әти = | әни = | ир = | хатын = Mariko Suga | балалары = өч баласы | сайт = [https://www.sugayoshihide.gr.jp/ sugayoshihide.gr.jp] | Commons = }} '''Фумио Кисида''' ({{lang-ja|岸田 文雄}}, ''[[1957 ел]]ның [[29 июль|29 июле]], [[Япония]], [[Токио (префектура)|Токио префектурасы]], [[Сибуя (махсус район)|Сибуя]]'') — Япония дәүләт һәм сәяси эшлеклесе, [[2021 ел]]ның [[4 ноябрь|4 ноябреннән]] {{байрак|Япония}} [[Япония]] премьер-министры, [[2021 ел]]ның [[29 сентябрь|29 сентябреннән]] [[Файл:Liberal Democratic Party of Japan logo.svg|25px]] [[Либераль-демократик фиркә (Япония)|Япониянең либераль-демократик фиркасе]] рәисе<ref name="автоссылка1">{{cite web|url=https://edition.cnn.com/2021/09/29/asia/japan-leadership-election-kishida-intl-hnk/index.html|title=Fumio Kishida likely to become Japan's next Prime Minister after winning leadership election|accessdate=29 September 2021|website=CNN}}</ref>. Япония тышкы эшләр министры (2012—2017). == Тәрҗемәи хәле == 1957 елның 29 июлендә [[Токио (префектура)|Токио префектурасының]] [[Сибуя (махсус район)|Сибуя]] махсус районында туган. Әтисе һәм бабасы түбән палата әгъзалары булган элеккеге сәясәтчеләр, шулай ук элекке премьер-министр Киичи Миядзава ― аның ерак туганы. Башлангыч мәктәпне әтисе эшкә җибәрелгән [[Нью-Йорк]]та, 1982 елда {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Васэда университеты|Васэда университетын|ru|Университет Васэда}} тәмамлаган. ''Long-Term Credit Bank of Japan''да эшләгәннән соң, Вәкилләр палатасы әгъзасының секретаре була. Фумио Кисида беренче тапкыр Вәкилләр палатасына 1993 елның июлендә сайлана. Фумио Кисида [[Ясуо Фукуда]] кабинетында Окинава һәм Төньяк территорияләр ([[Курил утраулары]]), фәнни һәм технологик сәясәт, тормыш сыйфаты һәм дәүләт-хокук реформасы буенча дәүләт министры вазифасында эшләгән. Фумио Кисида [[Либераль-демократик фиркә (Япония)|Либераль-демократик фиркадән]] Вәкилләр палатасы депутаты булып тора. [[2012 ел]]ның 26 декабрендә премьер-министр [[Синдзо Абэ]] кабинетында тышкы эшләр министры итеп билгеләнә <ref>http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20121226135437.shtml {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305035112/http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20121226135437.shtml |date=2016-03-05 }} Новый премьер Японии С.Абэ сформировал кабинет министров</ref>. Кисида Япония тышкы эшләр министры вазифасын сугыштан соңгы барлык дәвамчыларыннан озаграк биләгән. [[2017 ел]]ның 3 августында, Синдзо Абэ кабинеты зур үзгәрешләр кичергәннән соң, тышкы эшләр министры вазифасыннан китә һәм [[Либераль-демократик фиркә (Япония)|Либераль-демократик партиянең]] сәяси советын җитәкли башлый. [[2021 ел]]ның 29 сентябрендә [[Либераль-демократик фиркә (Япония)|Япония либераль-демократик партиясе]] рәисе итеп сайлана. 4 ноябрьдә, дүшәмбе көнне, премьер-министр вазыйфасына керешә һәм үз кабинетын формалаштыра. Илнең яңа премьер-министрын раслау күбесенчә формаль характерда: Япония сәяси традициясе нигезендә, идарә итүче партия лидеры, кагыйдә буларак, ил премьер-министрына әверелә <ref>[https://www.msn.com/ru-ru/news/politics/кисида-в-понедельник-вступит-в-должность-премьер-министра-японии/ar-AAP4YoT?ocid=msedgntp Кисида в понедельник вступит в должность премьер-министра Японии.] Интерфакс.ру, 3.10.2021</ref> . == Сылтамалар == * {{cite web|url=http://www.kantei.go.jp/foreign/hukudadaijin/070926/15kisida_e.html|title=Minister of State for Okinawa and Northern Territories Affairs|publisher=[http://www.kantei.go.jp/foreign/index-e.html kantei.go.jp]|accessdate=2007-10-01|archiveurl=https://www.webcitation.org/6Dwg7CxNx?url=http://www.kantei.go.jp/foreign/hukudadaijin/070926/15kisida_e.html|archivedate=2013-01-25}} * {{cite web|url=http://ajw.asahi.com/article/behind_news/politics/AJ201212260086|title=Profiles of key ministers in Abe's new Cabinet|publisher=[http://ajw.asahi.com]|accessdate=2012-12-26|archiveurl=https://www.webcitation.org/6Dwg7nnOI?url=http://ajw.asahi.com/article/behind_news/politics/AJ201212260086|archivedate=2013-01-25}} {{Тышкы сылтамалар}} == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> {{G7 лидерлары}} {{Зур егермелек илләре башлыклары}} {{DEFAULTSORT:Кисида, Фумио}} [[Төркем:Әлифба буенча сәясәтчеләр]] [[Төркем:XXI гасыр сәясәтчеләре]] [[Төркем:Япония сәясәтчеләре]] [[Төркем:Япония премьер-министрлары]] [[Төркем:Гамәлдәге дәүләт башлыклары]] [[Төркем:Васэда университетын тәмамлаучылар]] k1q0b2tthgb78rbbh66dfzz1dta7kdy Русия Федерациясе ватандашлыгы 0 482999 3528227 3192863 2022-08-09T01:29:39Z Xqbot 1796 Робот: икеле күчешне дөресләү → [[Россия Федерациясе ватандашлыгы]] wikitext text/x-wiki #ЮНӘЛТҮ [[Россия Федерациясе ватандашлыгы]] 7gchlh6gscxkehjj8zxovpfechewway Поповка (Казан) 0 486208 3528067 3438857 2022-08-08T12:20:54Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} wikitext text/x-wiki {{MyTatarstan2022}} {{Ук}} {{мәгънәләр|Поповка}} '''Поповка''' - элеккеге авыл, хәзерге вакытта Казан составындагы аз катлы төзелешле бистә (торак массив). == Территориаль урнашу, чикләр == Поповка бистәсе [[Казан]]ның [[Казанның Идел буе районы|Идел буе районында]], [[Яңа бистә зираты (Казан)|Татар зиратының]] көньягында, Көньяк сәнәгать зонасы территориясе белән турыдан-туры бәйләнгән<ref>{{Cite web|url=https://yandex.ru/maps/43/kazan/geo/zhiloy_massiv_popovka/53182783/?ll=49.122828%2C55.750896&z=15.2|title=Жилой массив Поповка на карте Казани}}</ref> . Авыл компактлылыктан мәхрүм ителгән, төньяктан көньякка 2 км озынлыкта сузылган. Шул ук вакытта аның көньяк өлеше 1 нче Трактор урамы буйлап аз катлы йортларның 900 метрлы тар полосасыннан гыйбарәт. Поповка территориясе төрле җитештерү объектлары арасында урнашкан. Аның чикләре өзелгән сызыкка ия, сугыштан соңгы чорда бистә төзелешенең хаотик характерын чагылдыра. Көнчыгыш чик тимер юл участогы, Казан синтетик каучук заводы территориясе, Холмовая урамы, Владимир Кулагин урамына кадәр сузылган дренаж каналы буйлап бара, аның буйлап поселокның көньяк чигенең кыска участогы уза. Поповканың көнбатыш чиге Магистраль, Укытучы, Яшь Кич, Турбина, 1-нче Трактор урамнары һәм өлешчә төрле предприятияләрнең җитештерү өлкәләре буенча сынык сызык булып уза. Поповка бистәсеннән көнчыгышка таба Казан синтетик каучук заводының гаять зур территориясе урнашкан, төньяк-көнбатыш яктан — [[Казан ҖЭҮ-1]]. Поповка белән янәшә торучы башка предприятиеләрдән Казан шәраб заводы һәм Казан ликёр-аракы заводын билгеләп үтәргә кирәк. == Исем == ''Поповка -'' авыл руханилары яшәгән чиркәү янындагы торак пунктларга бирелгән исем. Казанның Поповка Бистәсе [[1850 ел]]лар тирәсендә авыл буларак, элеккеге, Урта Кабан күленең төньяк-көнбатыш ярында урнашкан Иске Поповка авылыннан кешеләрнең күченү нәтиҗәсендә барлыкка килә. <ref name="автоссылка1">{{Китап|автор=|оригинал=|том=|столбцы=|серия=|isbn=|тираж=|ref=}}</ref> . Шул сәбәпле, [[XIX гасыр]]ның икенче яртысында — [[XX гасыр]] башында ''Яңа Поповка'', шулай ук ''Ерак'' яки ''Шәһәр яны Поповкасы'' дип атыйлар<ref name="автоссылка1" /> <ref name="автоссылка2">{{Китап|автор=|оригинал=|том=|столбцы=|серия=|isbn=|тираж=|ref=}}</ref> <ref name="автоссылка3">{{Китап|автор=|оригинал=|том=|столбцы=|серия=|isbn=|тираж=|ref=}}</ref> (соңгы ике атаманың барлыкка килүе Иске Поповканың Казанга якынрак урнашуы һәм XIX гасыр уртасында шәһәр читенә килеп керүе белән аңлатыла). Хәер, XIX гасырның икенче яртысындагы кайбер карталарда Яңа Поповка авылы Поповка буларак кына күрсәтелә<ref>Военно-Топографическая карта Казанской губернии, 1880 г..''ЭтоМесто.ru''.<small>Дата обращения: 21 ноября 2021.</small></ref><ref>Карта Казанского уезда 1882 года.''ЭтоМесто.ru''.<small>Дата обращения: 21 ноября 2021.</small></ref> . == Халкы == {| class="wikitable" |+Поповка авылының (Яңа Поповка) халык динамикасы<br /> ! Ел ! Гомуми саны ! Ирләр ! Хатын-кызлар |- | 1885 <ref name="автоссылка1">{{Китап|автор=|оригинал=|том=|столбцы=|серия=|isbn=|тираж=|ref=}}</ref> |{{Center|85}} |{{Center|39}} |{{Center|46}} |- | 1897 <ref>{{Китап|автор=|том=|isbn=|ref=}}</ref> |{{Center|87}} |{{Center|—}} |{{Center|—}} |- | 1904 <ref name="автоссылка2">{{Китап|автор=|оригинал=|том=|столбцы=|серия=|isbn=|тираж=|ref=}}</ref> <ref>Возможно, в данном издании указаны ошибочные показатели населения Поповки, так как они не согласуются с данными 1897 и 1907 годов.</ref> |{{Center|222}} |{{Center|104}} |{{Center|118}} |- | 1907 <ref name="автоссылка3">{{Китап|автор=|оригинал=|том=|столбцы=|серия=|isbn=|тираж=|ref=}}</ref> |{{Center|78}} |{{Center|—}} |{{Center|—}} |- | 1927 <ref>{{Китап|автор=|том=|isbn=|ref=}}</ref> |{{Center|186}} |{{Center|—}} |{{Center|—}} |} Тарихи яктан Поповка (Яңа Поповка) - Россия авылы. == Административ-территориаль бәйләнеш == 1920 елга кадәр Поповка авылы (Яңа Поповка) [[Казан губернасы]]ның [[Казан өязе]]нең Воскресенский волосте составына керә, 1920—1927 елларда — [[Татарстан АССР]]ның [[Арча кантоны]]ның Воскресенский волосте составына, 1927 елдан — Татарстан АССРы [[Казан районы]]ның Воскресенский авыл советы составына керә. 1930 нчы елларның беренче яртысында Поповка Казан чигенә керә, Сталин районы составында шәһәр бистәсе була<ref>{{Китап|автор=|nodot=|том=|isbn=|ref=}}</ref> . 1956 елның 7 декабрендә Сталин районының [[Идел буе районы]]на әверелүе белән Поповка аның бер өлеше була һәм шул вакыттан бирле үзенең аның районы булуын үзгәртми. == Тарих == === Революциягә кадәрге чор (1917 елга кадәр) === Казанның Поповка бистәсе, аның тарихын шундый исемдәге беренче җирлектән алып барсаң, берничә тапкыр урнашу урынын алыштырган. [[1751 ел]]га кадәр Поповка хәзерге [[Иске Татар бистәсе]] территориясендә, Плетени шәһәр яны авылы һәм Дүрт Евангелистлар чиркәве арасында урнашкан (соңгысы Татарстан һәм [[Шиһабетдин Мәрҗани]] урамнары чатында булган). 1751 елда Поповка көньяктарак, [[Кабан күле]]нә күченә, анда [[XIX гасыр]] уртасында бистә була һәм тиздән Казан составына кертелә. 1850 тирәсендә хәзерге Поповка бистәсендә яшәүчеләрнең бер өлеше яңа урынга — [[Яңа бистә (Казан)|Яңа Татар бистәсенең]] көньягына күченеп, [[Тәтеш]] сәүдә трактында Яңа (Ерак Шәһәр яны) Поповка бистәсен барлыкка китерәләр. [[Илиодор Износков|И. А. Износков]] (1885) бу миграцияләрне болай сурәтли:<blockquote>“ ''1751 елга кадәр, Плетени авылы белән Казандагы дүрт Евангелистлар чиркәве арасында кыр бар иде, анда Преображенский монастырена караган кечкенә Поповка авылы була. 1751 елдан соң, бу авылда яшәүчеләр, Казан шәһәр яны татарлары кушуы буенча, икенче Кабан ярына күченәләр, һәм аларның элеккеге яшәү урынын татарлар били һәм [[Иске бистә (Казан)|Иске татар бистәсенең]] бер өлеше була. Икенче Кабанда 1850 елга кадәр Поповкада мещаннар һәм крестьяннар яшәгән, ә шул вакыттан алып соңгылары яңа җиргә күченеп, Яңа Поповка барлыкка китергән, элеккеге Иске Поповка дип аталган.'' .''Крестьяннарның элеккеге урыннарын мещаннар һәм сәүдәгәрләр сатып алган, соңгылары биредә шәһәр читендәге дачалар төзегәннәр.'' ''Крестьяннарны Иске Поповкадан куып чыгару тормышның бәясе күтәрелүгә сәбәпле була: халыктан төрле шәһәр йөкләмәләрен җибәрсеннәр өчен таләп ителгән.''" <ref name="автоссылка1">{{Китап|автор=|оригинал=|том=|столбцы=|серия=|isbn=|тираж=|ref=}}</ref> .</blockquote>1885 елда Яңа Поповкада 16 гына йорт булса <ref name="автоссылка1">{{Китап|автор=|оригинал=|том=|столбцы=|серия=|isbn=|тираж=|ref=}}</ref>, 1904 елда инде 63 йорт бар иде <ref name="автоссылка2">{{Китап|автор=|оригинал=|том=|столбцы=|серия=|isbn=|тираж=|ref=}}</ref> . Анда яшәүчеләр (алар арасында Помор ризалыгыннан берничә иске йолалыклылар бар иде), крепостной чорда дәүләт крестьяннары, Поповка авыл җәмгыятенә берләшәләр, җәмгыяткә 167 дисәтинә җир бирелгән (1885) <ref name="автоссылка1" /> . Яңа Поповканың кайбер халкы биржа извозы белән шөгыльләнгән, авылда бер "кирпеч сарай" булган (кирпеч җитештерү); авылда бер "кирпеч сарае" бар иде (кирпеч җитештерү); монда шулай ук танылган рус анатомисты [[Казан (Идел буе) федераль университеты|, Казан университетының]] гади профессоры [[Евмений Аристов|Евмений Аристовның]] дачасы урнаша <ref name="автоссылка1" /> . === Совет чоры (1917-1991) === [[Файл:Казань._Посёлок_Поповка_и_окрестности_в_первой_половине_1940-х_годов.png|уңда|мини|250x250пкс| Поповка авылы һәм аның әйләнә-тирәсе 1942—1943 еллардагы немец һава фотосурәтендә]] Поповка (Яңа Поповка) авылының көнчыгыш читендә беренче бишьеллык (1928—1932) елларында Казанның 2 нче макарон фабрикасы барлыкка килде (соңрак ул 1 нче макарон фабрикасы булды). Бу предприятие баштан ук төзелмәгән, моңа кадәр кечкенә чүпрә заводы булган, ул 1931 елда киңәйтелгән һәм макарон җитештерү өчен яңадан җиһазландырылган <ref>{{Китап|автор=|nodot=|том=|isbn=|ref=}}</ref> . 1926 елда Казан шәһәр территориясе чикләрен рәсмиләштергәндә шәһәр чигенә якын җирләрне, шул исәптән Поповка (Яңа Поповка) авылларын кертү мәсьәләсе күтәрелә<ref>{{Китап|автор=|nodot=|оригинал=|том=|столбцы=|серия=|isbn=|тираж=500|ref=}}</ref> . Ләкин ул вакытта бу мәсьәлә уңай хәл ителми. Әмма 1930 нчы елларның беренче яртысында Поповка тирә-яктагы торак пунктлар белән бергә (Воскресенское авылы, Калинин бистәсе, Кукушкино һәм Борисково авыллары) Казан составына керә, ул шәһәрнең Сталин районы чикләренә керә. шәһәр. Шул вакыттан алып ул шәһәр торак пункты статусына ия була. 1940-нчы елларда Поповка авылы сизелерлек киңәйә. Казан макарон фабрикасыннан көнчыгышка таба һәм Татар зиратыннан көньякка таба шактый зур күләмдә азкатлы торак төзелеше участогы барлыкка килә, ул көнчыгыш ягы белән Казан ГРЭС территориясе чикләренә кадәр диярлек барып җитә ( хәзер [[Казан ҖЭҮ-1]] ). Әлеге бистәгә якын берничә торак барак төзелә һәм тиздән Барак урамы барлыкка килә (хәзер ул — Радищев урамы; бараклар 1960 елларга бетерелә). Бу бистәләр рәсми булмаган ''Мазарки'' һәм ''Ямки''<ref>''Клочков А.''&nbsp;Казань из окон трамвая. Иллюстрированное повествование, которое поможет совершить мысленное путешествие в трамвае по разным частям Казани и проследить историю города за последние сто пятьдесят лет.&nbsp;— Казань: Издательство «Печать-сервис XXI век», 2018.&nbsp;— С.&nbsp;106.&nbsp;— 344&nbsp;с.&nbsp;— 1000 экз.&nbsp;— <nowiki>ISBN 978-5-91838-107-6</nowiki>.</ref> дип аталган, әмма соңрак алар Поповканың бер өлеше буларак кабул ителә башлый. Бу торак төзелештән көньякка 250 метр ераклыкта кирпеч заводы урнашкан. Сугыштан соңгы елларда Поповка үсеше дәвам итә, әмма нигездә аның Татар зиратыннан көньяктарак урнашкан яңа өлеше үсә.Торак төзелеше көньяк юнәлештә дренаж каналы һәм С. М. Киров исемендәге Казан синтетик каучук заводы территориясе буйлап уза. 1953—1957 елларда Иделдә су күтәрелү һәм Куйбышев сусаклагычын тутыру алдыннан [[Казан елга порты]]н төзү һәм шәһәрне инженерлык саклау системасын, шул исәптән күпкилометрлы дамбаларны, дренаж каналларын һәм насос станцияләрен төзү эшләре алып барыла<ref>{{Китап|автор=Калинин Н. Ф.|nodot=}}</ref> <ref>{{Китап|автор=Тунаков П. Д.|nodot=}}</ref>. [[Тәтеш]] сәүдә трактында урнашкан Поповканың иске (революциягә кадәр) өлеше өлешчә су басу зонасында (бистәнең Көньяк читендәге йортлар), әмма иң күбе Идел дамбасы һәм порт акваториясенең яр буе линиясе төзелеше зонасында була. Нәтиҗәдә, ул бетерелә, шуннан соң авыл хәзерге чикләрен ала. Совет чорында Поповка алкоголь җитештерү белән ассоциацияләнә башлый. 1955 елда аның төньяк өлешендә Укытучы урамында Казан шәраб заводы ачыла<ref>{{Cite web|author=|url=https://zavodfoto.livejournal.com/4918619.html|title=Как в Казани вино делают|publisher=|date=2016-06-20}}</ref>, аның территориясе өч яктан торак төзелеше даирәсендә була. 1975 елда Казан ликёр-аракы заводы ачыла<ref>{{Cite web|author=|url=https://www.business-gazeta.ru/article/142504|title=Казанский ЛВЗ отмечает 40-летие|publisher=|date=2015-10-05}}</ref>, ул шулай ук өч катлы аз катлы торак йортлар белән әйләндереп алына, ләкин авылның үзәк өлешендә, Турбина һәм 1-нче Трактор урамнары почмагында. ==== Транспорт ==== Шәһәр җәмәгать транспорты Поповкада [[1946 ел]]да барлыкка килә, Казан макарон фабрикасына кадәр рельслар салына  һәм [[Яңа Татар бистәсе]]ннән 6 трамвай маршруты сузыла (Ершов Кырыннан, ә 1953 елдан Газ урамыннан йөргән). Әмма 1950 нче елларның икенче яртысында әлеге юл участогы Куйбышев сусаклагычының читләшү зонасына кагыла, нәтиҗәдә рельслар сүтелә, ә 6 маршрутның соңгы тукталышы [[Яңа Татар бистәсе]]нә әйләнеп кайта<ref>{{Китап|автор=Клочков А.|том=|isbn=978-5-91838-107-6|тираж=1000|ref=}}</ref>. 1950-нче еллардан Магистраль урамындагы Поповка аша 10 маршрут автобусы йөри башлый (Горький исемендәге Үзәк парк — Нефтебаза)<ref>''Клочков А.''Казань из окон трамвая. Иллюстрированное повествование, которое поможет совершить мысленное путешествие в трамвае по разным частям Казани и проследить историю города за последние сто пятьдесят лет.— Казань: Издательство «Печать-сервис XXI век», 2018.— С.198.— 344 с.— 1000 экз.— <nowiki>ISBN 978-5-91838-107-6</nowiki>.</ref>; 1961 ел торышы буенча аңа 3 маршрут автобусы өстәлә (Вокзал — Крутовка бистәсе)<ref>{{Китап|автор=Бушканец Е.}}</ref> . 1970-нче елларның икенче яртысында Магистраль урамындагы Поповка аша, 3 һәм 10 маршруттан тыш, шулай ук 35 маршрут автобусы (Кәрим Тинчурин урамы — Победилово)<ref>Казань. Туристская схема. — Москва: Главное управление геодезии и картографии при Совете Министров СССР, 1977.''Старые карты России и зарубежья''.<small>Дата обращения: 26 ноября 2021.</small></ref> йөри, ул 1980 нче елларда 60 маршрутка күчерелә (Татарстан урамы — Иске Победилово)<ref>Казань. Схема пассажирского транспорта. — Москва: Главное управление геодезии и картографии при Совете Министров СССР, 1988.''Старые карты России и зарубежья''.<small>Дата обращения: 26 ноября 2021.</small></ref>. === Советтан соңгы чор (1991 елдан) === 2000-нче еллар башына Поповка ике поселок территориясенә бүленгән була — Поповка үзе (1 нче, 2 нче, 3 нче һәм 4 нче Трактор урамнары тирәсендә хәзерге поселокның көньяк өлеше) һәм Юл Урамы бистәсе (хәзерге Поповканың төньяк өлеше Укытучы һәм Юл Урам урамнары арасында) <ref>{{Cite web|url=http://www.etomesto.ru/map-kazan_2003/|title=Карта Казани, масштаб 1:30000, 2003 г.}}</ref> . Ләкин соңрак бу бүленү үзенең әһәмиятен югалта һәм бистә яңадан бербөтен итеп кабул ителә башлый. == Урам челтәре == Поповка бистәсендә 21 урам адресы булган йортлар урнашкан, шуларның икесе - тыкрыклар. Поповка аша шулай ук өч урам уза, ләкин моны шартлы гына торак пункт дип санарга мөмкин, чөнки аларның поселок йорт биләмәләре арасында адреслары юк - бу Шәһәр яны, Турбина һәм Яшь Кич урамнары. Поповкада биш Трактор урамы (төп һәм дүрт нумерлы), дүрт Юл Урамы (төп, номерлаштырылган һәм ике нумерлы тыкрык), ике Комбайнер урамы бар. Поповканың барлык урамнарыннан иң озыны-Магистраль урамы (3,9 км), әмма бистәнең үз участогында аның озынлыгы 316 м гына тәшкил итә. <ref>{{Cite web|url=https://yandex.ru/maps/43/kazan/?ll=49.107739%2C55.756271&rl=49.105526%2C55.755292~0.000355%2C0.002223~-0.000084%2C0.000137~-0.000402%2C0.000100~-0.000374%2C-0.000013&z=17.2|title=Длина Магистральной улицы в границах территории посёлка (жилого массива) Поповка}}</ref> . Бистә эчендәге әлеге иң озын урамны исәпкә алып, 1 нче Трактор урамы (1262 м), ә иң кыска урамнар — Орёл урамы (82 м) һәм 2 нче Комбайнер урамы (84 м). {| class="wikitable collapsible collapsed sortable" ! colspan="4" | Список улиц посёлка Поповка |- ! Название улицы !! Документ, которым <br>утверждено название !! Прежнее название !! Длина <br>(в метрах) |- |Волнистая улица || {{center|Не позже 1940<ref name="автоссылка4">{{книга |автор= |часть=Список посёлков, слобод и улиц, входящих в черту г. Казани |заглавие=Вся Казань: Справочная книга по городу Казани |nodot= |язык= |ответственный=Сост.: М. Бубеннов, Н. Козлова, А. Никольский и др |ссылка= |место=Казань |издательство=Редакция газеты «Красная Татария» — «Кызыл Татарстан» |год=1940 |том= |страниц=286 |страницы=268—269 |isbn= |ref= }}</ref>}} || {{center|—}} || {{center|211<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/volnistaya_ulica/ |title=Волнистая улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-11-22}}</ref>}} |- |Комбайнерская улица || {{center|Не позже 1940<ref name="автоссылка4"/>}} || {{center|—}} || {{center|175<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/kombaynerskaya_ulica/ |title=Комбайнерская улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-11-22}}</ref>}} |- |Комбайнерская 2-я улица || {{center|—}} || {{center|—}} || {{center|84<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/2-ya_kombaynerskaya_ulica/ |title=2-я Комбайнерская улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-11-22}}</ref>}} |- |Крестьянская улица || {{center|Не позже 1940<ref name="автоссылка4"/>}} || {{center|—}} || {{center|128<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/krestyanskaya_ulica/ |title=Крестьянская улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-11-22}}</ref>}} |- |Лесная улица || {{center|Не позже 1961<ref>{{книга |автор=Бушканец Е. |заглавие=Казань. Путеводитель |nodot= |место=Казань |издательство=Татарское книжное издательство |год=1961 |страниц=183 |страницы=166}}</ref>}} || {{center|—}} || {{center|191<ref>{{cite web |author= |url=https://yandex.ru/maps/43/kazan/?ll=49.112415%2C55.756896&rl=49.111580%2C55.758715~0.000514%2C-0.001689&z=17.35 |title=Длина Лесной улицы посёлка (жилого массива) Поповка |lang= |website=Яндекс.Карты |publisher= |date= |accessdate=2021-11-22}}</ref>}} |- |Магистральная улица || {{center|Решение Казанского горисполкома <br>от 23 апреля 1958 года № 328<ref name="автоссылка5">{{cite web |author= |url=https://www.kzn.ru/content/upravlenie-arkhitektury/adres/%D0%A0%D0%B5%D0%B5%D1%81%D1%82%D1%80%20286%20%D0%BD%D0%B0%20%D1%81%D0%B0%D0%B9%D1%82%2018.07.2018.pdf |title=Реестр названий улиц города Казани. Утверждён Постановлением Исполнительного комитета г. Казани от 3 февраля 2016 года № 286 |lang= |website=Официальный портал Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-11-22}}</ref>}} ||Краснодарская улица || {{center|3917<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/magistralnaya_ulica/ |title=Магистральная улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-11-22}}</ref>}} |- |Орловская улица || {{center|Решение Казанского горисполкома <br>от 9 августа 1962 года № 449<ref name="автоссылка5"/>}} ||Краснодарская улица || {{center|82<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/orlovskaya_ulica/ |title=Орловская улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-11-22}}</ref>}} |- |Радищева улица || {{center|Решение Казанского горисполкома <br>от 14 июня 1961 года № 413<ref name="автоссылка5"/>}} ||Барачная улица || {{center|168<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/ulica_radischeva/ |title=Улица Радищева в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-11-22}}</ref>}} |- |Русловая улица || {{center|Не позже 1940<ref name="автоссылка4"/>}} || {{center|—}} || {{center|200<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/ruslovaya_ulica/ |title=Русловая улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-11-22}}</ref>}} |- |Тракторная улица || {{center|Не позже 1940<ref name="автоссылка4"/>}} || {{center|—}} || {{center|409<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/traktornaya_ulica/ |title=Тракторная улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-11-22}}</ref>}} |- |Тракторная 1-я улица || {{center|—}} || {{center|—}} || {{center|1262<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/1-ya_traktornaya_ulica/ |title=1-я Тракторная улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-11-22}}</ref>}} |- |Тракторная 2-я улица || {{center|—}} || {{center|—}} || {{center|424<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/2-ya_traktornaya_ulica/ |title=2-я Тракторная улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-11-22}}</ref>}} |- |Тракторная 3-я улица || {{center|—}} || {{center|—}} || {{center|390<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/3-ya_traktornaya_ulica/ |title=3-я Тракторная улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-11-22}}</ref>}} |- |Тракторная 4-я улица || {{center|—}} || {{center|—}} || {{center|397<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/4-ya_traktornaya_ulica/ |title=4-я Тракторная улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-11-22}}</ref>}} |- |Учительская улица || {{center|Не позже 1940<ref name="автоссылка4"/>}} || {{center|—}} || {{center|983<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/uchitelskaya_ulica/ |title=Учительская улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-11-22}}</ref>}} |- |Холмовая улица || {{center|Не позже 1940<ref name="автоссылка4"/>}} || {{center|—}} || {{center|463<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/holmovaya_ulica/ |title=Холмовая улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-11-22}}</ref>}} |- |Шевченко улица || {{center|Не позже 1961<ref>{{книга |автор=Бушканец Е. |заглавие=Казань. Путеводитель |nodot= |место=Казань |издательство=Татарское книжное издательство |год=1961 |страниц=183 |страницы=173}}</ref>}} || {{center|—}} || {{center|453<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/ulica_shevchenko/ |title=Улица Шевченко в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-11-22}}</ref>}} |- |Юл Урам улица || {{center|Не позже 1940<ref name="автоссылка4"/>}} || {{center|—}} || {{center|652<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/ulica_yul_uram/ |title=Улица Юл Урам в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-11-22}}</ref>}} |- |Юл Урам 2-я улица || {{center|—}} || {{center|—}} || {{center|156<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/2-ya_ulica_yul_uram/ |title=2-я улица Юл Урам в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-11-22}}</ref>}} |- |Юл Урам 1-й переулок || {{center|—}} || {{center|—}} || {{center|147<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/1-y_pereulok_yul_uram/ |title=1-й переулок Юл Урам в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-11-22}}</ref>}} |- |Юл Урам 2-й переулок || {{center|—}} || {{center|—}} || {{center|366<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/2-y_pereulok_yul_uram/ |title=2-й переулок Юл Урам в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-11-22}}</ref>}} |- |} === Поповка авылының урам урыннары исемнәре (годонимнары) === Поповка бистәсендәге 21 урамның дүртесе бердәм татар исеменә ия — ике урам һәм ике Юл Урам тыкрыгы (рус теленә тәрҗемәдә — Дорожная улица). Биш урам исемнәрендә трактор мәңгеләштерелгән. Дүрт урамның исемнәре рельефның характерын һәм табигый объектны чагылдыра (Дулкынлы, Урман, Үзәнле, Калкулыклы), тагын дүртесе — һөнәр атамалары (Укытучы, Комбайнер, 2 нче Комбайнер, Крестьян). Бер урам исеме аның транспорт әһәмиятен чагылдыра (Магистраль). Тагын бер урам Россия шәһәре Орёл хөрмәтенә аталган. Ике урам эшлеклеләр — рус язучысы һәм философы Александр Радищев (1749—1802) һәм Украина шагыйре, рәссам һәм җәмәгать эшлеклесе Тарас Шевченко (1814—1861) хөрмәтенә аталган. == Шулай ук карагыз == * Воскресенское (Казань) * Кукушкино (Казань) == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} [[Төркем:Казан бистәләре]] 8n63ck1w9u1f7vycnt31yvr4u3ngi1g Кече Кылык 0 486490 3528141 3527903 2022-08-08T15:27:48Z Frhdkazan 3171 == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} wikitext text/x-wiki {{MyTatarstan2022}} {{Ук}} '''Кече Кылык''' ({{lang-ru|Малые Клыки}}) — элеккеге авыл, совет чорында - авыл, хәзер — [[Казан]] эчендә аз катлы биналар белән бистә (торак пункт). == Территориаль урнашу, чикләр == Кече Кылык авылы [[Казан|Казан]]ның көнчыгыш өлешендә [[Казанның Совет районы|Совет районы]] территориясендә урнашкан<ref>{{cite web |author= |url=https://yandex.ru/maps/43/kazan/geo/zhiloy_massiv_malyye_klyki/53182766/?ll=49.226748%2C55.799157&z=15.79 |title=Жилой массив Малые Клыки на карте Казани |lang= |website=Яндекс.Карты |publisher= |date= |access-date=2021-10-11}}</ref>. Ул [[Нокса]] елгасының сул ярында урнашкан, аның үзәне буйлап аның территориясенең төньяк һәм көнчыгыш чикләре уза. Кече Кылыкның көньяк чиге зур транспорт магистрале — [[Мамадыш тракты (Казан)|Мамадыш тракты]] буйлап уза. Бистәнең көньяк-көнбатышында [[Җиңү проспекты (Казан)|Җиңү проспекты]], төньяк – көнбатышта Юл тыкрыгы урнашкан. == Халкы == {| class="wikitable" |+Кече Кылык халкы динамикасы ! Ел ! Гомүми саны ! Ирләр саны ! Хатын-кызлар саны |- | 1859 <ref>{{Китап|автор=|оригинал=|том=14|столбцы=|серия=|isbn=|тираж=|ref=}}</ref> |{{Center|268}} |{{Center|119}} |{{Center|149}} |- | 1885 <ref name="автоссылка1">{{Китап|автор=|оригинал=|том=|столбцы=|серия=|isbn=|тираж=|ref=}}</ref> |{{Center|299}} |{{Center|134}} |{{Center|165}} |- | 1897<ref name="автоссылка2">{{книга |автор= |заглавие=Список селений Казанской губернии |nodot= |язык=ru |ответственный=сост. К. П. Берстель |ссылка=https://viewer.rusneb.ru/ru/001021_000070_55?page=10&rotate=0&theme=white |место=Казань |издательство=Издание Казанской Губернской Земской Управы |год=1908 |том= |страниц=263 |страницы=8 |isbn= |ref= }}</ref> |{{Center|405}} |{{Center|—}} |{{Center|—}} |- | 1907<ref>{{книга |автор= |часть=Выпуск 1: Казанский уезд. Приложение к 4-х-вёрстной карте того же уезда |ссылка часть=http://elib.shpl.ru/ru/nodes/25855-vyp-1-kazanskiy-uezd-1910#mode/inspect/page/16/zoom/5 |заглавие=Список селений Казанской губернии |оригинал= |язык= |ссылка= |викитека= |ответственный= |издание= |место=Казань |издательство=Издание Оценочно-Статистического Бюро Казанского Губернского Земства |год=1910 |том= |страницы=14 |столбцы= |страниц=32 |серия= |isbn= |тираж= |ref= }}</ref> |{{Center|438}} |{{Center|—}} |{{Center|—}} |- | 1927<ref>{{книга |автор= |заглавие=Списки сельсоветов и населённых пунктов по районам ТАССР |nodot= |язык=ru |ответственный= |ссылка=https://kitaphane.tatarstan.ru/file/kitaphane/File/29.%20Inv_627_63.pdf |место=Казань |издательство=Гос. Плановая Комиссия; Стат. сектор |год=1930 |том= |страниц=160 |страницы=29 |isbn= |ref= }}</ref> |{{Center|656}} |{{Center|—}} |{{Center|—}} |- | 1949<ref name="автоссылка3">{{книга |автор=Шайдуллин Р. В., Сибгатов Б. И., Сахавова Л. М. |заглавие=Исчезнувшие населённые пункты Республики Татарстан: справочник |nodot= |язык=ru |ответственный=под ред. Р. В. Шайдуллина |ссылка=http://www.antat.ru/ru/ite/publishing/novye-izdaniya/%D0%98%D1%81%D1%87%D0%B5%D0%B7%D0%BD%D1%83%D0%B2%D1%88%D0%B8%D0%B5%20%D0%9D%D0%9F-2016.pdf |место=Казань |издательство=Институт татарской энциклопедии и регионоведения |год=2016 |том= |страниц=307 |страницы=145 |isbn=978-5-902375-13-5 |ref= }}</ref>> |{{Center|678}} |{{Center|—}} |{{Center|—}} |- | 1958 <ref name="автоссылка3" /> |{{Center|732}} |{{Center|—}} |{{Center|—}} |- | 1970 <ref name="автоссылка3" /> |{{Center|949}} |{{Center|—}} |{{Center|—}} |- | 1989 <ref name="автоссылка3" /> |{{Center|778}} |{{Center|—}} |{{Center|—}} |- | 1992<ref name="автоссылка4">{{книга |автор= |заглавие=Населённые пункты Республики Татарстан. Краткий справочник |nodot= |язык=ru |ответственный=под ред. М. Х. Хасанова |ссылка= |место=Казань |издательство=Институт Татарской энциклопедии |год=1997 |том= |страниц=390 |страницы=114 |isbn= |тираж=2000 |ref= }}</ref> |{{Center|820}} |{{Center|—}} |{{Center|—}} |} Тарихи яктан Кече Кылык - Россия торак пункты. 1992 елга авылда яшәүчеләр арасында русларның өлеше 79% иде<ref name="автоссылка4"/>. == Административ һәм территориаль бәйләнеш == Революциягә кадәрге чорда һәм 1920 елга кадәр, Кече Кылык авылы географик яктан [[Казан өязе]]нә караган һәм [[Воскресенски вулысы]]ның бер өлеше булган. [[1920 ел]]да [[Татарстан Автономияле Совет Социалистик Республикасы|Татар АССР]] барлыкка килү белән өязләр юкка чыгарыла һәм кантоннар белән алыштырыла, алар шулай ук вулысларга бүленә. Кече Кылык [[Арча кантоны]]ның бер өлеше була, шул ук вакытта [[Воскресенски вулысы]]на карауын саклап кала. 1927 елда районлаштыру процессы кысаларында Арча кантоныннан көньяк-көнбатыш өлеше бүлеп бирелә, аның территориясендә Казанда үзәге белән Казан районы төзелә<ref>Казань в состав Казанского района не входила</ref>. Әлеге район составына Татарстан АССР башкаласы тирәсендә шәһәр яны территорияләре, шул исәптән Кече Кылык та керә. 1938 елда Казан районы бетерелгәч, Кече Кылык [[Сталбишчы районы]] составына керә, һәм ул бетерелгәч 1959 елда [[Биектау районы]]на кертелә. 1963 елда авыл [[Питрәч районы]]на кертелә, ләкин 1965 елда ул кабат [[Биектау районы]]на кертелә, аның составында 1998 елга кадәр була<ref name="автоссылка5">{{книга |автор= |часть=Малые Клыки |заглавие=Татарская энциклопедия: В 6 т. |nodot= |язык=ru |ответственный=под ред. М. Х. Хасанова |ссылка= |место=Казань |издательство=Институт Татарской энциклопедии |год=2008 |том=4 (М—П) |страниц=768 |страницы=51 |столбцы=3 |isbn=978-5-902375-05-0 |тираж=5000 |ref= }}</ref>. 1998 елның 27 ноябрендә Кече Кылык күрше Зур Кылык белән бергә Казан составына керә һәм Совет районының бер өлеше була<ref>{{Cite web|url=http://base.garant.ru/8101769/|title=Постановление Государственного Совета Республики Татарстан от 25 ноября 1998 N 1864 «О включении населённых пунктов в состав города Казани» (с изменениями и дополнениями) {{!}} ГАРАНТ|website=base.garant.ru|access-date=2021-10-12}}</ref>. == Тарих == [[Файл:Сёла_Большие_и_Малые_Клыки_около_Казани,_1972_год.png|уңда|мини|250x250пкс| Америка иярчененнән Кече һәм Зур Кылык сүрәте ( ''1972 елның 8 мае'' )]] Авыл беренче тапкыр [[Казан өязе]]нең 1565—1568 еллардагы ([[Илиодор Износков]] буенча — [[1567 ел]]) Спас-Преображенский монастыреның вотчинасы буларак искә алына ) Спасо-Преображенский монастыре мирасы буларак. Хәзерге татар тарихчылар фикеренчә, ул 1550 нче елларда яки хәтта Казан ханлыгы чорында (1552 елга кадәр) нигез салынган<ref>Малые Клыки Татарская энциклопедия: В 6 т.под ред. М. Х. Хасанова.— Казань: Институт Татарской энциклопедии, 2008.— Т.4 (М—П).— С. (стб.3).— 768с.— 5000 экз.— <nowiki>ISBN 978-5-902375-05-0</nowiki>.</ref> . 1647—1656 елларда Казан өязенең язма китабында авыл ''Нокса елгасындагы Кылык авылы'' исеме белән искә алына<ref>{{Китап|автор=|оригинал=|том=|столбцы=|серия=|isbn=|тираж=|ref=}}</ref> . 1764 елда [[Екатерина II]]нең монастырь җирләрен секуляризацияләү турындагы манифесты нигезендә Кече Кылык казна авыллары разрядына күчә, ә аның халкы монастырь крестьяннарыннан икътисади хәлгә күчерелә, әмма соңрак дәүләт крестьяннары була<ref>Малые Клыки Татарская энциклопедия: В 6 т.под ред. М. Х. Хасанова.— Казань: Институт Татарской энциклопедии, 2008.— Т.4 (М—П).— С.5D; (стб.3).— 768— 5000 экз.— <nowiki>ISBN 978-5-902375-05-0</nowiki>.</ref> Революциягә кадәрге чорда Кече Кылык [[Вознесенское (Казан)|Вознесенское]] авылыннын 3 чакрым ераклыкта булып, аның мәхәлләсенә кертелә<ref name="автоссылка1">{{Китап|автор=|оригинал=|том=|столбцы=|серия=|isbn=|тираж=|ref=}}</ref>. [[Казан]]га кадәр ара 4 чакрым, Воскресенское авылында вулыс идарәсенә кадәр 10 чакрым тәшкил иткән<ref name="автоссылка2"/>. 1885 елга Кече Кылык авыл җирлегендә яшәүчеләр 876 дисәтинә мәйданлы җир кишәрлегенә ия булган. Аларның кайберләре бакча белән шөгыльләнгәннәр. Авылның үзендә 44 йорт һәм бер «кирпеч сарай» (кирпеч җитештерү) булган. 1931 елда Кече Кылык авылы крестьяннары карамагында булган Казан янындагы җирләрдә 2000 нче еллар башына кадәр эшләп килгән Казан аэропортын төзү эшләре башлана. == Урам челтәре == Кече Кылык авылында 11 урам һәм бер тыкрык бар. Иң озынлыгы - Зур Кызыл урамы, аның төп өлешендә (ян тармаклары булмаган) озынлыгы 1,72 км. Иң кыскасы - Заречная урамы - якынча 40 м, анда бер хуҗалык кына исән калган (№15). {| class="wikitable collapsible collapsed sortable" ! colspan="2" | Кече Кылык авылындагы урамнар исемлеге |- ! Урам исеме ! Озынлык<br /> (метрларда) |- | Агрономия урам |{{Center|373<ref>{{cite web |author= |url=https://yandex.ru/maps/43/kazan/?ll=49.217714%2C55.799749&rl=49.216871%2C55.801593~-0.000298%2C-0.000628~-0.000016%2C-0.000049~0.000000%2C-0.000051~0.000047%2C-0.000273~-0.000003%2C-0.000082~-0.000012%2C-0.000098~-0.000607%2C-0.001170~-0.000020%2C-0.000033~-0.000030%2C-0.000026~-0.000058%2C-0.000033~-0.000226%2C-0.000180~-0.000028%2C-0.000036~-0.000156%2C-0.000261~-0.000042%2C-0.000082~-0.000044%2C-0.000073~0.000000%2C-0.000037~0.000047%2C-0.000026~0.000062%2C-0.000017&z=17.4 |title=Длина Агрономической улицы (Малые Клыки) на карте Казани |lang= |website=Яндекс.Карты |publisher= |date= |accessdate=2021-10-12}}</ref>}} |- | Зур Кызыл урамы |{{Center|1720<ref>{{cite web |author= |url=https://yandex.ru/maps/43/kazan/?ll=49.228122%2C55.798217&rl=49.219362%2C55.797028~0.000927%2C0.001217~0.000679%2C0.001130~0.000710%2C0.001039~0.000247%2C0.000388~0.001217%2C0.000733~0.000239%2C0.000122~0.000335%2C0.000087~0.000454%2C0.000065~0.000568%2C0.000035~0.000485%2C0.000009~0.001454%2C-0.000004~0.000280%2C-0.000008~0.000379%2C-0.000053~0.000435%2C-0.000046~0.000669%2C-0.000088~0.000833%2C-0.000161~0.000565%2C-0.000157~0.000398%2C-0.000122~0.000392%2C-0.000110~0.000221%2C-0.000103~0.000642%2C-0.000360~0.000867%2C-0.000338~0.000657%2C-0.000324~0.000100%2C-0.000062~0.001095%2C-0.000415~0.000214%2C-0.000122~0.000221%2C-0.000161~0.000178%2C-0.000096~0.000153%2C-0.000121~0.000150%2C-0.000147~0.000032%2C-0.000044~0.000139%2C-0.000334~0.000114%2C-0.000308~0.000086%2C-0.000340~0.000036%2C-0.000080~0.000043%2C-0.000113~0.000007%2C-0.000117~-0.000018%2C-0.000054~-0.000021%2C-0.000052~0.000332%2C-0.000295~0.000111%2C-0.000119~0.000068%2C-0.000080~0.000133%2C-0.000191~0.000095%2C-0.000080~0.000087%2C-0.000044~0.000102%2C-0.000038~0.000044%2C-0.000031~0.000011%2C-0.000024&z=16.56 |title=Длина улицы Большая Красная (Малые Клыки) на карте Казани |lang= |website=Яндекс.Карты |publisher= |date= |accessdate=2021-10-12}}</ref>}} |- | Юл урамы |{{Center|381<ref>{{cite web |author= |url=https://yandex.ru/maps/43/kazan/?ll=49.229548%2C55.797826&rl=49.227470%2C55.796545~0.000100%2C-0.000025~0.000142%2C-0.000006~0.005403%2C0.000012~0.000152%2C0.000001~0.000083%2C-0.000008~0.000038%2C-0.000035~0.000014%2C-0.000064&z=16.23 |title=Длина Дорожной улицы (Малые Клыки) на карте Казани |lang= |website=Яндекс.Карты |publisher= |date= |accessdate=2021-10-12}}</ref>}} |- | Юл тыкрыгы |{{Center|433<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/dorozhnyy_pereulok/ |title=Дорожный переулок в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-12}}</ref>}} |- | Зажора урамы |{{Center|250<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/ulica_zazhora/ |title=Улица Зажора в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-12}}</ref>}} |- | Заречная урамы |{{Center|40<ref>{{cite web |author= |url=https://yandex.ru/maps/43/kazan/?ll=49.222836%2C55.802314&rl=49.221899%2C55.802500~0.000060%2C0.000004~0.000112%2C0.000021~0.000390%2C0.000136&z=18.2 |title=Длина Заречной улицы (Малые Клыки) на карте Казани |lang= |website=Яндекс.Карты |publisher= |date= |accessdate=2021-10-12}}</ref>}} |- | Клуб урамы |{{Center|767<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/klubnaya_ulica/ |title=Клубная улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-12}}</ref>}} |- | Яңа Татарстан урамы |{{Center|505<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/ulica_novyy_tatarstan/ |title=Улица Новый Татарстан в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-12}}</ref>}} |- | Күл урамы |{{Center|516<ref>{{cite web |author= |url=https://yandex.ru/maps/43/kazan/?ll=49.231709%2C55.797659&rl=49.231821%2C55.800448~-0.000425%2C-0.000431~-0.000356%2C-0.000204~-0.000281%2C-0.000216~-0.001025%2C-0.000831~-0.000275%2C-0.000280~-0.000550%2C-0.000436~-0.000250%2C-0.000313~-0.000400%2C-0.000377~-0.000787%2C-0.000634~-0.000019%2C-0.000084~0.000094%2C-0.000056&z=16.18 |title=Длина Озёрной улицы (Малые Клыки) на карте Казани |lang= |website=Яндекс.Карты |publisher= |date= |accessdate=2021-10-12}}</ref>}} |- | Эшчеләр урамы |{{Center|97<ref>{{cite web |author= |url=https://yandex.ru/maps/43/kazan/?ll=49.223149%2C55.798753&rl=49.222658%2C55.797404~-0.000072%2C0.000042~-0.000011%2C0.000055~0.000531%2C0.000698&z=16.58 |title=Длина Рабочей улицы (Малые Клыки) на карте Казани |lang= |website=Яндекс.Карты |publisher= |date= |accessdate=2021-10-12}}</ref>}} |- | Совхоз урамы |{{Center|446<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/sovhoznaya_ulica/ |title=Совхозная улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-12}}</ref>}} |- | Татарстан урамы |{{Center|433<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/ulica_tatarstan_malye_klyki/ |title=Улица Татарстан (Малые Клыки) в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-12}}</ref>}} |- |} == Шулай ук карагыз == * [[Зур Кылык|Большие Клыки]] == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} [[Төркем:Казан бистәләре]] 3sz123i9oiz30943ncdpyd5ghb8igf4 Калинин (Казан) 0 486500 3528063 3438788 2022-08-08T12:18:19Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} wikitext text/x-wiki {{MyTatarstan2022}} {{Ук}} '''Калинин''' — [[Казан]] эчендә аз катлы биналар белән бистә (торак пункт). == Территориаль урнашу, чикләр == Калинин бистәсе Казанның көньяк өлешендә, [[Идел буе районы]]нда, Урта [[Кабан күле]]нең көньяк-көнбатыш ярында урнашкан<ref>{{cite web |url=https://yandex.ru/maps/43/kazan/geo/zhiloy_massiv_kalininskiy/53182710/?ll=49.157463%2C55.740616&z=15.42 |title=Жилой массив Калининский на карте Казани |website=Яндекс.Карты |access-date=2021-11-16}}</ref>. Аның төп территориясе күл яры белән Авангард урамы арасында урнашкан — бу 1920-нче елларда авыл барлыкка килгән тарихи өлеш. Аннан көньяк өлеше китә, ул тар аппендикс белән Глазунов урамына 600 м кадәр ераклаша. Калинин бистәсе территориясендә «Дружба» һәм «Труженик» бакчачылык ширкәтләре урнашкан. == Исеме == Бистә Россия революционеры, совет дәүләт һәм партия эшлеклесе [[Михаил Калинин|Михаил Иванович Калинин]] хөрмәтенә аталган (1875—1946). == Административ һәм территориаль бәйләнеш == 1927 елга кадәр Калинин бистәсе [[Татарстан АССР]]ның [[Арча кантоны]] [[Воскресенски вулысы]] составына керә, 1927 елдан [[Казан районы]]ның Воскресенски авыл советы составына керә 1930 нчы елларның беренче яртысында Калинин Казан чигенә керә, ул Сталин районы составында шәһәр бистәсе була<ref>{{книга |автор= |часть=Список посёлков, слобод и улиц, входящих в черту г. Казани |заглавие=Вся Казань: Справочная книга по городу Казани |nodot= |язык= |ответственный=Сост.: М. Бубеннов, Н. Козлова, А. Никольский и др |ссылка= |место=Казань |издательство=Редакция газеты «Красная Татария» — «Кызыл Татарстан» |год=1940 |том= |страниц=286 |страницы=265 |isbn= |ref= }}</ref>. 1942 елның 1 апрелендә Сталин һәм Молотов районнары территорияләре өлешендә Свердлов районы оештырыла. Калинин бистәсе аның составына кертелә һәм 1956 елның декабрендә аны бетергәнчегә кадәр Свердлов районында була<ref>{{книга |автор= |заглавие=Татарская АССР: административно-территориальное деление на 1 января 1956 г. |nodot= |язык= |ответственный=сост. Б. М. Еникеев |ссылка= |место=Казань |издательство=Таткнигоиздат |год=1956 |том= |страниц=415 |страницы=13 |isbn= |ref= }}</ref>. 1956 елның 7 декабрендә Свердлрайоны Сталин районына кушыла, аннан зурайтылган район яңа исем ала — [[Идел буе районы]]. Калинин бистәсе бу районның бер өлеше була һәм шуннан бирле региональ бәйләнешен үзгәртми. == Тарих == [[Файл:Посёлок_Калининский_(к_югу_Казани)_в_первой_половине_1940-х_годов.png|уңда|мини|250x250пкс| Калинин бистәсе һәм аның әйләнә-тирәсе 1942—1943 еллардагы немец һава фотосурәтендә]] [[Файл:Испытание_английского_танка_Valentine_II_под_Казанью,_декабрь_1941_года.png|уңда|мини|250x250пкс| 1941 елның декабрендә Урта Кабан күленең көньяк ярында "Валентин" Британия танкын сынау. Арткы планда: уңда - епископ дачасы, сулда калкулыкта - Горки авылы.]] [[XIX гасыр]]ның икенче яртысыннан Калинин бистәсенең хәзерге урынында шәһәр яны дача зонасы (Андреевский, Серебренников дачалары һ.б.), шулай ук 1895 елда халык өчен ачылган "Аркадия" бакчасы урнаша<ref>{{Мәкалә|автор=|ссылка=|язык=|издание=Казань|тип=журнал|год=2021|том=|номер=7|страницы=18|DOI=|issn=}}</ref>. 1920-нче елларда «Аркадия» бакчасын Казан кешеләре шәһәр яны паркы итеп кулланалар. Бу чорда биредә "Бөтен Россия старостасы" [[Михаил Калинин]] хөрмәтенә кечкенә авыл барлыкка килә. Ул елларда бары тик рус халкы гына яшәгән күрше ([[Воскресенское]], Борисково) авылларыннан аермалы буларак, Калинин бистәсендә башта ук катнаш рус-татар халкы яшәгән. Мәсәлән, 1927 елда анда 62 кеше - 33 рус һәм 29 татар булган<ref name="автоссылка1">{{книга |автор= |заглавие=Списки сельсоветов и населённых пунктов по районам ТАССР |nodot= |язык=ru |ответственный= |ссылка=https://kitaphane.tatarstan.ru/file/kitaphane/File/29.%20Inv_627_63.pdf |место=Казань |издательство=Гос. Плановая Комиссия; Стат. сектор |год=1930 |том= |страниц=160 |страницы=30 |isbn= |ref= }}</ref>. 1920-нче елларда Калининский бистәсеннән төньяк-көнбатышка таба төзелешкә якын ук килеп, [[Эшчеләр бистәсе]] барлыкка килә, ул шулай ук Воскресенски авыл советы составына керә; 1927 елда анда 189 кеше яшәгән<ref name="автоссылка1"/>. 1940 елларга Калинин бистәсенең мәйданы арта, аның йортлары элеккеге дача территориясенең зур өлешен биләп тора башлый (бу якынча хәзерге Грунт, Сормов, Төмән урамнары). Ләкин элеккеге "Аркадия" бакчасының территориясе агач үсентеләрен югалтса да, төзелештән азат булган. сугыштан соңгы елларда бу урында «Дуслык» һәм «Хезмәт» бакча ширкәтләре барлыкка килгән. 1941—1942 елларда Калинин бистәсе янында, Урта Кабан күленең көньяк ярында инглиз "Валентайн" танкларының сынаулары уза. Биредә 1930—1940 нчы елларда Казан автобронетанк гаскәрләренең хәрби-техник составын камилләштерү курслары һәм зур булмаган полигон урнаша. 1950—1960 нчы елларда Калинин бистәсенең көнбатыш чиге буйлап (элеккеге Эшче бистәсе урынында) Теплоконтроль микрорайонының күп катлы торак йортлары төзелә, көньяк-көнчыгыш ягыннан җитештерү мәйданы барлыкка килә (2021 елдан монда) мәйданы 5,5 гектар булган "Аквамарин" торак комплексы төзелә). Калинин үзе Авангард урамы буйлап көньяк юнәлештә Борисково бистәсе һәм трамвай боҗрасы торак төзелеше чикләренә кадәр диярлек арта. Хәер, 1970-нче елларда Аванград урамының көньяк участогы буйлап аз катлы төзелеш бетерелә, ә аның урынында алдагы елларда берничә күпкатлы торак йорт төзелә. == Урам челтәре == Калинин бистәсендә 21 урам адресы булган йортлар урнашкан, шуларның өчесе тыкрык булып тора. Бистәнең хисабында шулай ук Калининның тышкы чикләренең чикләнгән участоклары буенча уза торган Авангард һәм Глазунов урамнары да күрсәтелгән, чөнки бистәдә әлеге урамнар буенча адресланган йортлар бар. Калинин бистәсенең барлык урамнарының иң озыны - Авангард урамы (2,16 км), әмма бистәнең үз участогында аның озынлыгы 230 м гына тәшкил итә<ref>{{cite web|url=https://yandex.ru/maps/43/kazan/?ll=49.150645%2C55.739662&rl=49.144660%2C55.742863~-0.000797%2C0.002018&z=15.74|title=Длина Авангардной улицы на участке посёлка (жилого массива) Калининский|website=Яндекс.Карты|access-date=2021-11-18}}</ref> Шуны истә тотып, авыл эчендә иң озын урамнар — Промысловая (561 м) һәм Грунт (510 м), иң кыскасы — Сормов тыкрыгы (54 м). {| class="wikitable collapsible collapsed sortable" ! colspan="4" |Калининский авылы урамнары исемлеге |- ! Урам исеме ! Исеме расланган документ<ref>{{Cite web|author=|url=https://www.kzn.ru/content/upravlenie-arkhitektury/adres/%D0%A0%D0%B5%D0%B5%D1%81%D1%82%D1%80%20286%20%D0%BD%D0%B0%20%D1%81%D0%B0%D0%B9%D1%82%2018.07.2018.pdf|title=Реестр названий улиц города Казани. Утверждён Постановлением Исполнительного комитета г. Казани от 3 февраля 2016 года № 286|publisher=|date=|accessdate=2021-11-18}}</ref> ! Элекке исем ! Озынлыгы<br />(метрларда) |- | Авангард урамы |{{Center|Казан шәһәр башкарма комитетының 1960 елның 3 февралендәге 35 номерлы карары}} | Зәйни Солтанов урамы |{{Center|2160<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/avangardnaya_ulica/ |title=Авангардная улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-11-18}}</ref>}} |- | Авангард тыкрыгы |{{Center|—}} |{{Center|—}} |{{Center|83<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/avangardnyy_pereulok/ |title=Авангардный переулок в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-11-18}}</ref>}} |- | Айни Садретдинов урамы (дөрес язылыш - ''Садриддин Айни урамы'' </ref>) || {{center|—}} || {{center|—}} || {{center|143<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/ulica_ayni_sadretdinova/ |title=Улица Айни Садретдинова в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-11-18}}</ref>) |{{Center|—}} |{{Center|—}} |{{Center|143<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/ulica_ayni_sadretdinova/ |title=Улица Айни Садретдинова в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-11-18}}</ref>}} |- | Әчинск урамы |{{Center|Казан шәһәр башкарма комитетының 1962 елның 9 августындагы 449 номерлы карары}} | Чайковский урамы |{{Center|460<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/achinskaya_ulica/ |title=Ачинская улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-11-18}}</ref>}} |- | Бажов ур |{{Center|—}} |{{Center|—}} |{{Center|225<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/ulica_bazhova/ |title=Улица Бажова в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-11-18}}</ref>}} |- | Балашов урамы |{{Center|Казан шәһәр башкарма комитетының 1987 елның 18 февралендәге 143 номерлы карары}} | Болын урамы |{{Center|439<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/balashovskaya_ulica/ |title=Балашовская улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-11-18}}</ref>}} |- | Варганов урамы |{{Center|—}} |{{Center|—}} |{{Center|246<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/ulica_varganova/ |title=Улица Варганова в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-11-18}}</ref>}} |- | Глазунов урамы |{{Center|—}} |{{Center|—}} |{{Center|651<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/ulica_glazunova/ |title=Улица Глазунова в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-11-18}}</ref>}} |- | Грунт урамы |{{Center|Казан шәһәр башкарма комитетының 1958 елның 23 апрелендәге 328 номерлы карары}} |{{Center|—}} |{{Center|510<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/gruntovaya_ulica/ |title=Грунтовая улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-11-18}}</ref>}} |- | Доватор урамы |{{Center|—}} |{{Center|—}} |{{Center|95<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/ulica_dovatora/ |title=Улица Доватора в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-11-18}}</ref>}} |- | Кабан урамы |{{Center|—}} |{{Center|—}} |{{Center|357<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/kabannaya_ulica/ |title=Кабанная улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-11-18}}</ref>}} |- | Магнитогорск урамы |{{Center|Казан шәһәр башкарма комитетының 1961 елның 14 июнендәге 413 номерлы карары}} | Уң лагерь урамы |{{Center|270<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/magnitogorskaya_ulica/ |title=Магнитогорская улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-11-18}}</ref>}} |- | Кече Кабан урамы |{{Center|Казан шәһәр башкарма комитетының 1962 елның 9 августындагы 449 номерлы карары}} | Кабан урамы |{{Center|131<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/malaya_kabannaya_ulica/ |title=Малая Кабанная улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-11-18}}</ref>}} |- | Аркылы Кабан урамы |{{Center|—}} |{{Center|—}} |{{Center|98<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/poperechno-kabannaya_ulica/ |title=Поперечно-Кабанная улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-11-18}}</ref>}} |- | Аркылы-Сормов урамы |{{Center|—}} |{{Center|—}} |{{Center|138<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/poperechno-sormovskaya_ulica/ |title=Поперечно-Сормовская улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-11-18}}</ref>}} |- | Промысловая урамы |{{Center|Казан шәһәр башкарма комитетының 1961 елның 14 июнендәге 413 номерлы карары}} | Сул лагерь урамы |{{Center|561<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/promyslovaya_ulica/ |title=Промысловая улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-11-18}}</ref>}} |- | Сормов урамы |{{Center|Казан шәһәр башкарма комитетының 1962 елның 9 августындагы 449 номерлы карары}} | Попов урамы |{{Center|433<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/sormovskaya_ulica/ |title=Сормовская улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-11-18}}</ref>}} |- | Сормов тыкрыгы |{{Center|—}} |{{Center|—}} |{{Center|54<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/sormovskiy_pereulok/ |title=Сормовский переулок в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-11-18}}</ref>}} |- | Төмән урамы |{{Center|Казан шәһәр башкарма комитетының 1961 елның 14 июнендәге 413 номерлы карары}} | Чехов урамы |{{Center|384<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/tyumenskaya_ulica/ |title=Тюменская улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-11-18}}</ref>}} |- | Төмән тыкрыгы |{{Center|—}} |{{Center|—}} |{{Center|120<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/tyumenskiy_pereulok/ |title=Тюменский переулок в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-11-18}}</ref>}} |- | Мәктәп урамы |{{Center|—}} |{{Center|—}} |{{Center|167<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/shkolnaya_ulica_kalininskiy/ |title=Школьная улица (Калининский) в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-11-18}}</ref>}} |- |} === Калинин бистәсенең урам топонимнары (годонимнары) === Калинин бистәсенең 21 урамыннан 11 е географик объектлардан алынган: аларның өчесе [[Кабан күле|Кабан күлләре]] (Кабан, Аркылы Кабан һәм Кече Кабан), дүрт урам һәм бер тыкрык — Рәсәй шәһәрләре хөрмәтенә ([[Әчинск|Ә]][[Әчинск|чинск]], [[Балашау|Балашов]], [[Магнитогорск]], [[Төмән]] ), ике урам һәм бер тыкрык - элеккеге шәһәр хөрмәтенә, һәм хәзерге вакытта Революцион традицияләре белән танылган Нижгарның Сормово районнарының берсе. Биш урам төрле шәхесләр хөрмәтенә аталган — язучылар Павел Бажов (1879—1950) һәм Садриддин Айни (1878—1954) (соңгысы хаталы исем белән - Айни Садретдинов урамы кебек), композитор Александр Глазунов (1865—1936) <ref>{{Китап|автор=Амиров К. Ф., Ахметзянова Р. Х., Вениаминов Р. Г.|том=|isbn=978-5-93962-293-6|тираж=3000|ref=}}</ref>, совет хәрби лидеры, [[Советлар Берлеге каһарманы|Советлар Союзы Герое]] Лев Доватор (1903—1941). Ләкин Калинин бистәсе урамнарының берсе аталган Варганов шәхесенә карата ачыклык юк. («Казанских улиц имена» дигән белешмә китап авторлары да бу проблема турында мәгълүмат бирмиләр<ref>{{Китап|автор=Амиров К. Ф., Ахметзянова Р. Х., Вениаминов Р. Г.|том=|isbn=978-5-93962-293-6|тираж=3000|ref=}}</ref> ). Калган дүрт урамның икесе (Авангард урамы һәм Авангард тыкрыгы) совет чорының идеологик идеологик мәгънәсен йөртә — алар совет җәмгыятенең авангард (алдынгы өлеше), ягъни коммунистлар һәм пролетариат хөрмәтенә аталган<ref>{{Китап|автор=Амиров К. Ф., Ахметзянова Р. Х., Вениаминов Р. Г.|том=|isbn=978-5-93962-293-6|тираж=3000|ref=}}</ref>. Калган ике урамның исемнәре икътисади активлыкны (Промысловая) һәм урам өслегенең табигатен чагылдыра (Грунт). == Шулай ук карагыз == * [[Воскресенское (Казан)|Воскресенское (Казань)]] == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} [[Төркем:Казан бистәләре]] 0z8loup1ukssm5qarjr5i482xapua84 Вишнёвка (Казан) 0 486543 3528120 3438716 2022-08-08T14:36:36Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} wikitext text/x-wiki {{MyTatarstan2022}} {{Ук}} '''Вишнёвка''' — элекке авыл, хәзерге вакытта — [[Казан]] эчендә аз катлы биналар булган бистә (торак пункт). == Территориаль урнашу, чикләр == [[Файл:Карта_посёлка_Вишнёвка_в_Казани.png|уңда|мини|250x250пкс| Вишневка бистәсе картасы]] Вишнёвка бистәсе [[Казан]]ның көнчыгыш өлешендә, [[Казанның Совет районы|Совет районы]] территориясендә [[Нокса]] елгасының уң ярында урнашкан. Бу елга буйлап шәһәрнең Совет һәм [[Идел буе]] районнары арасында административ чик уза һәм бер үк вакытта аның үзәне Вишнёвка бистәсенең көньяк чиге булып тора. Көнбатыш һәм төньяк яктан Вишневка территориясе Привольный һәм Яңа Вишневка бистәләрендә азкатлы төзелеш, ә төньяк-көнчыгыш һәм көнчыгыш яктан — Джаным коттедж бистәсе төзелеше территориясе белән янәшә тора. Вишневка бистәсеннән төньяк-көнчыгышка таба бер километрга якын ераклыкта Вишневка грунт аэродромы урнашкан, ул гомуми кулланылыштагы авиация өчен билгеләнгән. == Исеме == Башта Вишнёвка ''Кабачище'' авылы дип аталган (күп кенә инкыйлабка кадәрге басмаларда аның исеме и хәрефенә язылып ''Кабачищи'' дип аталган)<ref>Казанская губерния: ... по сведениям 1859 года&nbsp;&#x2F;&#x2F;&nbsp;Списки населённых мест Российской империи, составленные и издаваемые Центральным статистическим комитетом Министерства внутренних дел&nbsp;&#x2F;&nbsp;обраб. А. Артемьевым.&nbsp;— Санкт-Петербург: Издание Центр. стат. ком. Мин. внутр. дел, 1866.&nbsp;— Т.&nbsp;14.&nbsp;— С.&nbsp;8.&nbsp;— LXXIX, 237 с., 1. л. к.&nbsp;с.</ref><ref>Кощаковская волость&nbsp;&#x2F;&#x2F;&nbsp;Список населённых мест Казанского уезда, с кратким их описанием&nbsp;&#x2F;&nbsp;сост. И. А. Износков.&nbsp;— Казань, 1885.&nbsp;— С.&nbsp;4.&nbsp;— 218&nbsp;с.</ref><ref>Справочная книга Казанской епархии.&nbsp;— Казань: Издание Казанской Духовной Консистории, 1904.&nbsp;— С.&nbsp;84.&nbsp;— 798 с., XХIX&nbsp;с.</ref>; совет рәсми белешмәләрендә исем еш кына и хәрефенә тәмамланып күрсәтелә<ref>{{книга|автор=|заглавие=Татарская АССР: административно-территориальное деление на 1 июня 1940 г.|nodot=|язык=ru|ответственный=сост. Б. Абдуллин|ссылка=|место=Казань|издательство=Татгосиздат|год=1940|том=|страниц=204|страницы=118|isbn=|тираж=|ref=}}</ref><ref>Татарская АССР: административно-территориальное деление на 1 января 1956 г.&nbsp;&#x2F;&nbsp;сост. Б. М. Еникеев.&nbsp;— Казань: Таткнигоиздат, 1956.&nbsp;— С.&nbsp;269.&nbsp;— 464&nbsp;с.&nbsp;— 6000 экз.</ref>). [[Илиодор Износков|И]]. [[Илиодор Износков|A.]] [[Илиодор Износков|Износков]] сүзләре буенча бу исемне ул " ''элек кунакханә яки кабак булган бушлыктан''" алган <ref name="автоссылка2">{{Китап}}</ref> . 1970 елларда авыл чия агачының җимешләре хөрмәтенә тагын да матуррак исем ала - ''Вишневка'' <ref name="автоссылка6">{{Китап|автор=|nodot=|том=1 (А—В)|столбцы=3|isbn=5-85247-035-Х|тираж=5000|ref=}}</ref> == Халкы == {| class="wikitable" |+Вишнёвка (Кабачишче) авылы халкы динамикасы ! Ел ! Гомүми саны ! Ирләр саны ! Хатын-кызлар саны |- | 1781 |{{Center|—}} |{{Center|71}} |{{Center|—}} |- | 1859 |{{Center|213}} |{{Center|96}} |{{Center|117}} |- | 1885 |{{Center|256}} |{{Center|132}} |{{Center|164}} |- | 1897 |{{Center|269}} |{{Center|—}} |{{Center|—}} |- | 1904 |{{Center|313}} |{{Center|156}} |{{Center|157}} |- | 1907 |{{Center|314}} |{{Center|—}} |{{Center|—}} |- | 1920 |{{Center|353}} |{{Center|—}} |{{Center|—}} |- | 1927 |{{Center|401}} |{{Center|—}} |{{Center|—}} |- | 1958 <ref name="автоссылка6" /> |{{Center|370}} |{{Center|—}} |{{Center|—}} |- | 1970 <ref name="автоссылка6" /> |{{Center|322}} |{{Center|—}} |{{Center|—}} |- | 1979 <ref name="автоссылка6" /> |{{Center|259}} |{{Center|—}} |{{Center|—}} |- | 1989 <ref name="автоссылка6" /> |{{Center|134}} |{{Center|—}} |{{Center|—}} |- | 1992 |{{Center|118}} |{{Center|—}} |{{Center|—}} |- | 2000 <ref name="автоссылка6" /> |{{Center|101}} |{{Center|—}} |{{Center|—}} |} Тарих буенча, Вишневка (Кабачишче) - Россия авылы. == Административ-территориаль бәйләнеш == 1920 елга кадәр Кабачище авылы Казан губернасы Казан өязе Кощак вулысы составына керә, 1920—1927 елларда — Татарстан АССРның Арча кантоны составында була. 1927 елдан башлап Кабачище авылы (1970 елдан-Вишневка) Казан районында, 1938 елдан — [[Сталбишчы районы]], 1959 елдан — Биектау, 1963—2001 елларда Питрәч районында урнашкан<ref name="автоссылка6">{{Китап|автор=|nodot=|том=1 (А—В)|столбцы=3|isbn=5-85247-035-Х|тираж=5000|ref=}}</ref> . 2001 елда Вишневка, [[Идел буе районы]]ның бер өлеше булып, Казан составына керә<ref>Постановление Государственного Совета Республики Татарстан от 27 июня 2001 года № 849 «О включении в состав города Казани села Салмачи и деревни Вишнёвка Салмачинского местного самоуправления Пестречинского района Республики Татарстан».</ref>. 2015 елда, шәһәр районнары арасындагы чикләр үзгәрү сәбәпле, Вишневка [[Казанның Совет районы|Совет районына]] тапшырыла<ref>Закон Республики Татарстан от 25 апреля 2015 года N 30-ЗРТ «О границах районов в городе Казани». Принят Государственным Советом Республики Татарстан 16 апреля 2015 года.''Электронный фонд правовых и нормативно-технических документов''.<small>Дата обращения: 22 декабря 2021.</small></ref> . 1927 елда Кабачишче авылы Чернопень авыл советы составына керә<ref>Списки сельсоветов и населённых пунктов по районам ТАССР.— Казань: Гос. Плановая Комиссия; Стат. сектор, 1930.— С.31.— 160с.</ref>. Соңрак ул Салмачы авыл советына күчерелә, анда 2001 елга кадәр була<ref>Татарская АССР: административно-территориальное деление на 1 июня 1940 г.сост. Б. Абдуллин.— Казань: Татгосиздат, 1940.— С.118.— 204с.</ref><ref>Татарская АССР: административно-территориальное деление на 1 января 1956 г.сост. Б. М. Еникеев.— Казань: Таткнигоиздат, 1956.— С.269.— 464с.— 6000 экз.</ref><ref>Республика Татарстан: административно-территориальное деление на 1 января 1992 г.сост. Б. Х. Сыромолотов; ответ. ред. Н. Б. Бакиров.— Казань: Издательство «Барс», 1992.— С.167.— 320с.— 10 000 экз.</ref>(1990 нчы еллардан-Салмачы җирле үзидарәсе). == Тарих == === Революциягә кадәрге чор (1917 елга кадәр) === Татар энциклопедиясе раслауынча: Казан ханлыгы (1438—1552) чорында Вишнёвка авылы (Кабачище) урынында [[Татар Кабаны|''Татар Кабаны'']] авылы булган. <ref name="автоссылка6">{{Китап|автор=|nodot=|том=1 (А—В)|столбцы=3|isbn=5-85247-035-Х|тираж=5000|ref=}}</ref> . Ноксдагы елга буенда Кабачище дип аталган авылны беренче документаль искә алу Казан өязенең 1647—1656 еллардагы язма китабында 1649 елда теркәлгән (беренче чыганакта — дөнья яратылышыннан 7156 ел ). Бу авыл биредә җир биләмәләре булган Казан Спас-Преображенский монастыренда булган<ref>{{Китап|автор=|оригинал=|том=|столбцы=|серия=|isbn=|тираж=|ref=}}</ref> . 1764 елда Екатерина II монастырь җирләрен секуляризацияләү турындагы манифесты нигезендә Кабачищи авылы казна авыллары рәтенә күчә, ә аның халкы монастырь крестьяннарыннан икътисади хәлгә күчерелә, әмма соңрак, 1860 нчы елларга кадәр шундый хәлдә булган дәүләт крестьяннары була<ref name="автоссылка6">{{Китап|автор=|nodot=|том=1 (А—В)|столбцы=3|isbn=5-85247-035-Х|тираж=5000|ref=}}</ref>. Революциягә кадәр чорда Кабачище [[Вознесенское]] авылы мәхәлләсе составында була, аннан 2 чакрым ераклыкта урнашкан була<ref name="автоссылка2">{{Китап}}</ref>. [[Казан]]га кадәр ара 10 чакрым, [[Воскресенское]] авылында вулыс идарәсенә кадәр — 12 чакрым<ref>Список селений Казанской губернии&nbsp;&#x2F;сост. К. П. Берстель.— Казань: Издание Казанской Губернской Земской Управы, 1908.— С.14.— 263с.</ref>. 1885 елга, Кабачище авыл җәмгыятендә яшәүчеләр 550 гектар җир кишәрлеге ия була<ref name="автоссылка2">{{Китап}}</ref> . Игенчелектән тыш, аларның кайберләре ярма ясау, яшелчәчелек, умартачылык белән дә шөгыльләнгән.<ref name="автоссылка2" /> . 1859 елда авылда 32 йорт булган<ref>Казанская губерния: ... по сведениям 1859 года&#x2F;&#x2F;Списки населённых мест Российской империи, составленные и издаваемые Центральным статистическим комитетом Министерства внутренних дел&#x2F;обраб. А. Артемьевым.&nbsp;— Санкт-Петербург: Издание Центр. стат. ком. Мин. внутр. дел, 1866.— Т.14.— С.8.— LXXIX, 237 с., 1. л. к.с.</ref>. 1874 елгы янгын вакытында 6 йорт һәм каралты-кура янып беткән<ref name="автоссылка2">{{Китап}}</ref> . 1885 елда 38 йорт<ref name="автоссылка2" />, 1904 елда 47 йорт исәпләнә<ref>Справочная книга Казанской епархии.— Казань: Издание Казанской Духовной Консистории, 1904.— С.84.— 798 с., XХIXс.</ref>. ХХ гасыр башында Кабачишчеда мәхәллә мәктәбе булган, анда 16 малай һәм 11 кыз укыган<ref name="автоссылка2">{{Китап}}</ref> . === Совет чоры (1917—1991) === Совет чорында Кабачище авылы халкы «II колхозчылар съезды» колхозында эшли, аның идарәсе күрше Салмачы авылында була.<ref>{{Китап|автор=|nodot=|том=|isbn=|тираж=6000|ref=}}</ref> . Якынча 1970 елларда бу колхоз базасында «Казан» совхозы төзелә, ул 1990 нчы елларда «Салмачы» агрофирмасында үзгәртеп корыла. 1970-нче елларда Кабачишче авылы Вишневка дип үзгәртелә. === Советлардан соңгы чор (1991 елдан) === 1990 елларда Вишневка авылы Совет чорындагы кебек үк кала. Анда нибары ике генә урам бар иде - Зур урам һәм аңа аркылы берничә дистә йорт биләмәләре урнашкан Заречная урамы. 2001 елда Вишнёвка күрше Салмачи авылы белән бергә Казанның Идел буе районы составына керә<ref>Постановление Государственного Совета Республики Татарстан от 27 июня 2001 года № 849 «О включении в состав города Казани села Салмачи и деревни Вишнёвка Салмачинского местного самоуправления Пестречинского района Республики Татарстан».&nbsp;''Электронный фонд правовых и нормативно-технических документов''.&nbsp;<small>Дата обращения: 20 декабря 2021.</small></ref>, ул 2006 елның 1 гыйнварында бетерелгән «Посёлка Салмачи, Вишнёвка» шәһәр эчендәге муниципаль берәмлеген төзи<ref>Карау {{cite web|author=|url=https://docs.cntd.ru/document/917016751|title=Закон Республики Татарстан от 2 апреля 2005 г. N 62-ЗРТ «Об упразднении внутригородских муниципальных образований в составе территории муниципального образования города Казани»|subtitle=Принят Государственным Советом РТ 24 марта 2005 года|lang=|website=Электронный фонд правовых и нормативно-технических документов|publisher=|date=|access-date=2021-12-20}}</ref>. Аннан соң, Вишневка торак мәйданы статусын ала, ул 2015 елда Казанның Совет районына тапшырыла<ref>Закон Республики Татарстан от 25 апреля 2015 года N 30-ЗРТ «О границах районов в городе Казани». Принят Государственным Советом Республики Татарстан 16 апреля 2015 года.&nbsp;''Электронный фонд правовых и нормативно-технических документов''.&nbsp;<small>Дата обращения: 22 декабря 2021.</small></ref>. Казанның шәһәр читенә кертү бистә территориясен киңәйтүгә һәм аның эчендә һәм коттедж төзелешләренең чиктәш территорияләрендә барлыкка килүгә этәргеч бирә. Вишневка 2005—2007 елларда бистәнең тарихи өлешеннән (Балачак, Болын, Тау буе урамнары) төньякка таба да, аннан көнбатышка таба да (Акчарлак, Васильковая, Матур, Питрәч, Салмачы урамнары) актив төзелә башлый. Бу территорияләр яңа төзелгән урамнар белән бергә бистәнең бер өлешенә әверелә. Бистә составына шулай ук Вишневкадан көньяк-көнчыгышка, Нокса елгасының уң як ярына да җирләр керә; монда 2015—2016 елларда берничә аркылы тыкрыклар белән Туган Як урамы барлыкка килә һәм торак төзелеше формалаша башлый. 2000-нче еллар башында Вишнёвкадан төньяк-көнбатышка таба урнашкан җирләрдә коттеджлар төзелеше башлана, анда Казанның кайбер предприятиеләренә индивидуаль торак төзелеше өчен җирләр бүлеп бирелә. Монда берничә бистә барлыкка килә: «Свияга НПО» ИЖС, «Татнефтепроводстрой» ИЖС, «Татколхоз-Здравница» ИЖС, «Росагропром» ИЖС<ref>{{Cite web|url=http://www.etomesto.ru/map-kazan_2003/|title=Карта Казани, масштаб 1:30000, 2003 г.}}</ref> . Соңрак алар барысы да Приволний бистәсенә берләшәләр. 2015—2016 елларда Вишнёвкадан төньяк-көнчыгышка таба Джаным коттедж бистәсе төзелә башлады, аның территориясен планировкалау 2017 елда расланган иде. Бу бистә Вишнёвкага терәлеп үк тора, ул Тау буе урамы белән урман массивы арасындагы 80 гектар мәйданда урнашкан. Проект буенча торак төзелешенә анда 750 кеше исәпләнгән 262 участок бүлеп бирелгән. Джаным бистәсендә төзелеш проектында шулай ук балалар бакчасы, спорт комплексы, административ-сәүдә комплексы, амбулатор пункт һәм мәчет төзелеше каралган<ref>{{cite web|author=Турцева Д.|url=https://realnoevremya.ru/articles/61674-v-kazani-proshli-publichnye-slushaniya-po-poselku-dzhanym|title=Слушай, «Джаным»: как публичные обсуждения нового посёлка уперлись в дорогу. Казанские власти продолжают нарезать землю под застройку, не развивая транспортные коммуникации|lang=|website=Реальное время|publisher=|date=2017-04-10|access-date=2021-12-23}}</ref><ref>Постановление Исполкома г. Казани от 4 августа 2017 года № 3016 «Об утверждении проекта планировки территории „Джаным“».&nbsp;''Официальный портал Казани''.&nbsp;<small>Дата обращения: 23 декабря 2021.</small></ref>. Вишнёвкада һәм чиктәш территорияләрдә торак төзелешенең артуы тиешле юл-транспорт инфраструктурасы белән тәэмин ителмәгән, шуның нәтиҗәсендә Казан үзәгенә таба юлда автомобиль бөкеләре барлыкка килә. Бистә төзелешенә килгәндә, шул ук Вишнёвкада ул комплекслы планлаштырмыйча башкарылган, нәтиҗәдә поселокта социаль-мәдәни объектлар төзү каралмаган.. Вакыт узу белән, бу хакимияттән тиешле инфраструктура булдыруны таләп иткән җирле халыкның ризасызлыгының үсүенә сәбәп була<ref>''Дёмина И.''Гладко было на бумаге… Пригородный казанский поселок Вишнёвка взывает о помощи.''Республика Татарстан''(28 апреля 2017).<small>Дата обращения: 23 декабря 2021.</small></ref><ref>''Григорьева А.''Вишнёвка: мёртвая земля.''Idel.Реалии''(5 июня 2018).&nbsp;<small>Дата обращения: 23 декабря 2021.</small></ref>. Вишневка һәм күрше Привольный бистәсе өчен иң кискен проблемаларның берсе-мәктәп булмау<ref>Вишнёвка и Привольный вслед за Куюками попросили Минниханова построить школу.''Inkazan.ru''(10&nbsp;марта 2021).<small>Дата обращения: 23 декабря 2021.</small></ref>. 2021 елның мартында мәктәп яшендәге җирле балалар, карга тезләнеп, Татарстан Президенты [[Рөстәм Миңнеханов]]тан мәктәп төзелешендә ярдәм сорап акция үткәрделәр. Бу акция бөтен Россия резонансын алды, аннары хакимиятнең реакциясе булды. Ахыр чиктә Привольный бистәсендә Фиалкова урамында мәктәп төзү турында карар кабул ителде<ref>В Казани дети встали на колени ради новой школы.''Inkazan.ru''(24 марта 2021).<small>Дата обращения: 23 декабря 2021.</small></ref><ref>«Чтобы не быть пустословом»: посёлкам Казани пообещали школу, но снова без сроков.''Inkazan.ru''(27 марта 2021).<small>Дата обращения: 23 декабря 2021.</small></ref><ref>Фото: как выглядит школа, ради которой дети поселков стояли в снегу «на коленях».''Inkazan.ru''(30 сентября 2021).<small>Дата обращения: 23 декабря 2021.</small></ref>. 2021 елда тагын бер проблема хәл ителде — транспорт проблемасы, бу бистәләргә кадәр даими автобус маршруты (№ 94) җибәрелде<ref>В Казани появится новый автобусный маршрут до посёлка Привольный.''Татар-информ''(3 июня 2021).<small>Дата обращения: 23 декабря 2021.</small></ref>. Әмма бу автомобиль юлы реконструкцияләнгәннән соң һәм [[Нокса]] елгасы аша капиталь күпер төзелгәннән соң барлыкка килде. == Урам челтәре == Вишневка бистәсендә 20 урам буенча адресланган йортлар урнашкан, аларның җидесе тыкрыклар. Вишнёвканың барлык урамнарыннан иң озыны —Салмачы урамы (955 м), иң кыскасы — Стремительный тыкрыгы (142 м). {| class="wikitable collapsible collapsed sortable" ! colspan="4" |Вишневка авылындагы урамнар исемлеге |- ! Урам исеме ! Исем расланган документ ! Элекке исем ! Озынлык<br />(метрларда) |- | Акчарлак урамы |{{Center|Казан шәһәр думасының 2006 елның 28 декабрендәге 25-14 номерлы карары}} |{{Center|—}} |{{Center|939<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/ulica_akcharlak/ |title=Улица Акчарлак в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-12-21}}</ref>}} |- | Балачак урамы |{{Center|Казан шәһәр думасының 2007 елның 16 августындагы 17-19 номерлы карары}} |{{Center|—}} |{{Center|508<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/ulica_balachak/ |title=Улица Балачак в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-12-21}}</ref>}} |- | Бәрхет тыкрык |{{Center|Казан шәһәре Башкарма комитетының 2015 елның 25 декабрендәге 4535 номерлы карары}} |{{Center|—}} |{{Center|216<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/barhatnyy_pereulok/ |title=Бархатный переулок в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-12-23}}</ref>}} |- |- | Яр урамы |{{Center|Казан шәһәр думасының 2007 елның 17 маендагы 20-17 номерлы карары}} |{{Center|—}} |{{Center|832<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/beregovaya_ulica_vishnevka/ |title=Береговая улица (Вишнёвка) в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-12-21}}</ref>}} |- | Зур урам |{{Center|—}} |{{Center|—}} |{{Center|690<ref>{{cite web |author= |url=https://yandex.ru/maps/43/kazan/?ll=49.300849%2C55.747468&rl=49.296963%2C55.750197~0.009116%2C-0.003456&z=16.2 |title=Длина улицы Большой (Вишнёвка) на карте Казани |lang= |website=Яндекс.Карты |publisher= |date= |accessdate=2021-12-21}}</ref>}} |- | Бравый тыкрыгы |{{Center|Казан шәһәре Башкарма комитетының 2015 елның 25 декабрендәге 4535 номерлы карары}} |{{Center|—}} |{{Center|192<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/bravyy_pereulok/ |title=Бравый переулок в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-12-23}}</ref>}} |- | Васильковая урамы |{{Center|Казан шәһәр думасының 2006 елның 18 октябрендәге 30-12 номерлы карары}} |{{Center|—}} |{{Center|929<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/vasilkovaya_ulica/ |title=Васильковая улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-12-21}}</ref>}} |- | Ерак тыкрык |{{Center|Казан шәһәр думасының 2006 елның 18 октябрендәге 30-12 номерлы карары}} |{{Center|—}} |{{Center|293<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/dalniy_pereulok/ |title=Дальний переулок в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-12-21}}</ref>}} |- | Заречная урамы |{{Center|—}} |{{Center|—}} |{{Center|684<ref>{{cite web |author= |url=https://yandex.ru/maps/43/kazan/?ll=49.308405%2C55.747696&rl=49.304652%2C55.745490~0.004841%2C0.003748~0.000333%2C0.000228~0.000311%2C0.000271~0.000029%2C0.000099~0.000797%2C0.000642&z=16.4 |title=Длина улицы Заречной (Вишнёвка) на карте Казани |lang= |website=Яндекс.Карты |publisher= |date= |accessdate=2021-12-21}}</ref>}} |- | Матур урам |{{Center|Казан шәһәр думасының 2006 елның 18 октябрендәге 30-12 номерлы карары}} |{{Center|—}} |{{Center|899<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/krasivaya_ulica/ |title=Красивая улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-12-21}}</ref>}} |- | Болын урамы |{{Center|Казан шәһәр думасының 2007 елның 17 маендагы 20-17 номерлы карары}} |{{Center|—}} |{{Center|462<ref>{{cite web |author= |url=https://yandex.ru/maps/43/kazan/?ll=49.301123%2C55.750091&rl=49.299331%2C55.751325~0.000705%2C-0.000167~0.000195%2C-0.000067~0.000460%2C-0.000192~0.000477%2C-0.000169~0.000148%2C-0.000062~0.000830%2C-0.000465~0.002580%2C-0.001090~0.000553%2C-0.000198&z=16.6 |title=Длина Луговой улицы (Вишнёвка) на карте Казани |lang= |website=Яндекс.Карты |publisher= |date= |accessdate=2021-12-21}}</ref>}} |- | Кече тыкрык |{{Center|Казан шәһәр думасының 2006 елның 18 октябрендәге 30-12 номерлы карары}} |{{Center|—}} |{{Center|213<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/malyy_pereulok/ |title=Малый переулок в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-12-21}}</ref>}} |- | Питрәч урамы |{{Center|Казан шәһәре администрациясе башлыгының 2005 елның 29 декабрендәге 3240 номерлы карары}} |{{Center|—}} |{{Center|732<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/pestrechinskaya_ulica/ |title=Пестречинская улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-12-21}}</ref>}} |- | Салмачы урамы |{{Center|Казан шәһәре администрациясе башлыгының 2005 елның 29 декабрендәге 3240 номерлы карары}} |{{Center|—}} |{{Center|955<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/salmachinskaya_ulica/ |title=Салмачинская улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-12-21}}</ref>}} |- | Стремительный тыкрыгы |{{Center|Казан шәһәре Башкарма комитетының 2015 елның 25 декабрендәге 4535 номерлы карары}} |{{Center|—}} |{{Center|142<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/stremitelnyy_pereulok/ |title=Стремительный переулок в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-12-23}}</ref>}} |- | Тамчы урамы |{{Center|Казан шәһәр думасының 2006 елның 18 октябрендәге 30-12 номерлы карары}} |{{Center|—}} |{{Center|853<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/ulica_tamchy/ |title=Улица Тамчы в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-12-21}}</ref>}} |- | Тау буе урамы |{{Center|Казан шәһәр думасының 2007 елның 16 августындагы 17-19 номерлы карары}} |{{Center|—}} |{{Center|516<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/ulica_tau_bue/ |title=Улица Тау Буе в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-12-21}}</ref>}} |- | Туган як урамы |{{Center|Казан шәһәре Башкарма комитетының 2015 елның 25 декабрендәге 4535 номерлы карары}} |{{Center|—}} |{{Center|548<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/ulica_tugan_yak/ |title=Улица Туган Як в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-12-23}}</ref>}} |- | Фирүзә тыкрыгы |{{Center|Казан шәһәре Башкарма комитетының 2015 елның 25 декабрендәге 4535 номерлы карары}} |{{Center|—}} |{{Center|186<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/pereulok_firuza/ |title=Переулок Фируза в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-12-23}}</ref>}} |- | Хозур тыкрык |{{Center|Казан шәһәре Башкарма комитетының 2015 елның 25 декабрендәге 4535 номерлы карары}} |{{Center|—}} |{{Center|245<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/pereulok_hozur/ |title=Переулок Хозур в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-12-23}}</ref>}} |- |} == Шулай ук карагыз == * Салмачи (Казань) == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} [[Төркем:Казан бистәләре]] 2cyjv3kwu9cd5w20p69skozxunl1to0 Иске Победилово (Казан) 0 486572 3528062 3438759 2022-08-08T12:17:46Z Frhdkazan 3171 == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} wikitext text/x-wiki {{MyTatarstan2022}} {{Ук}} '''Иске Победилово''' (''Победилово, Победилова'') - [[Казанның Идел буе районы]]ндагы бистә. == Географиясе == Иске Победилово Идел буе районының көньяк-көнбатыш өлешендә, Иделдән ерак түгел урнашкан; төньякта Казан чистарту корылмаларының канализация тупланма сыешлыклары бар, төньяк-көнчыгышта — Отары бистәсе, көнчыгышта - Отары урманы һәм Октябрьнең ун еллыгы бистәсе, көньякта - бакча җәмгыятьләре һәм Подувалье каналы, көнбатышка - бакча җәмгыятьләре һәм [[Идел]]. Куйбышев сусаклагычын тутырганга кадәр (1957), ул 1,5 км төньяк-көнбатышта, [[Казан-Пассажирлы|Казан станциясеннән]] 10 км һәм Ерак Тамак пристаныннан 15 км ераклыкта урнашкан<ref>{{Книга|ссылка=https://rusneb.ru/catalog/000200_000018_RU_NLR_ONL2_12655/|заглавие=Татарская АССР. Административно-территориальное деление на 1 янв. 1956 г. - Еникеев|год=1956}}</ref>. == Тарихы == Беренче тапкыр [[1603 ел|1603 елда]] искә алына<ref name=":2">{{Cite web|url=https://repo.kpfu.ru/jspui/handle/net/4529|title=Список населенных мест Казанского уезда, с кратким их описанием|author=Износков И. А. (Составитель)|date=1885}}</ref>. [[1781 ел]]ның дүртенче ревизиясе авылда 91 сарай крестьяны барлыгын ачыклый<ref>{{Cite web|url=https://runivers.ru/bookreader/book53264/#page/238/mode/1up|title=Сборник материалов по истории Казанского края в XVIII в}}</ref>. 1917 елгы революциягә кадәр авыл [[Воскресенски вулысы]]ның [[Воскресенское (Казан)|Воскресенское]] авылы мәхәлләсенә караган. Авылда [[Дисәтинә|435,5 десатин]] (4,76 км²) җир кишәрлеге булган; [[авыл хуҗалыгы]]ннан тыш, авыл кешеләре Иделдә һәм иң якын күлләрдә балык тотканнар; 1885 елга Борисковода 2 вак лавка, 5 чүлмәк йорты, 1 эчү йорты һәм 2 җил тегермәне булган<ref name=":0">{{Мәкалә|lang=Ru}}</ref> <ref name=":2">{{Cite web|url=https://repo.kpfu.ru/jspui/handle/net/4529|title=Список населенных мест Казанского уезда, с кратким их описанием|author=Износков И. А. (Составитель)|date=1885}}</ref> [[1887 ел]]да Победиловода земство мәктәбе ачыла; [[1905 ел|1905 елда]] анда 21 малай һәм 10 кыз укый<ref>Школьная сеть Казанской губернии - Бобровников Н.А.— 1905.</ref>. [[XIX гасыр]]ның 1860 нчы елларыннан 1927 нче елга кадәр Победилово авылы [[Казан губернасы]] [[Казан өязе]] [[Воскресенски вулысы]]на керә (1920 елдан — [[Татарстан АССР]]ның [[Арча кантоны]]). Татарстан АССРга район бүленешен керткәннән соң Татарстан АССРның Воскресенский (Казан шәһәр яны) районы составында. 1938 елдан 1956/57 елга кадәр [[Сталбишчы районы]] составында. сусаклагычын тутыру аркасында, авыл 1,5 километр көньяк-көнбатышка, Октябрьнең Ун еллыгы авылына күчерелә. Яңа урынга күчергәннән соң Иске Победилово авылы [[Сталбишчы]] (1956/57-1959), [[Лаеш]] (1959-1963, 1965-1987) һәм [[Питрәч]] (1963-1965) районнары составына керә. 1987 елда Иске Победилово Казанның [[Идел буе районы]]на кушыла<ref>О включении в состав города Казани населенных пунктов Старое Победилово и Новые Отары. (НА РТ, Ф. Р3610, Оп.1, Д.1803, Л.280)</ref> == Халкы == 1927 елда халкы 349 кеше тәшкил итә<ref> ТАССР Г., ТАССР Г. Списки сельсоветов и населенных пунктов по районам Т.А.С.С.Р. — 1930. — 160 с.</ref> == Урамнары == * '''[[wikidata:Q50216306|Яр урамы]]'''. "Иске Победилово" автобус тукталышыннан башлап, Октября урамы 10 белән кисешкән урында тәмамлана. Озынлыгы — 1 километр . * '''[[wikidata:Q50382771|Бакча урамы]]'''. Часовня баганасыннан башлап, Бакча урамына параллель рәвештә бара һәм Иске Победилово һәм Октябрьнең 10 еллыгы бистәсен тоташтыручы кечкенә генә урман янында тәмамлана. Озынлыгы-1.2 километр. == Моны да карагыз == == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} [[Төркем:Википедия:Викимәгълүматтан чыганак булган мәкаләләр]] [[Төркем:Казан бистәләре]] [[Төркем:1987 елда бетерелгән торак пунктлар]] kmg8gn9ib5jai6cr9e4jnqjreonn791 Зур Кылык 0 486574 3528137 3527905 2022-08-08T15:19:18Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} wikitext text/x-wiki {{MyTatarstan2022}} {{Ук}} '''Зур Кылык''' — элекке авыл, Совет чорында — авыл, хәзер — [[Казан]] эчендә аз катлы биналар белән бистә (торак пункт). == Территориаль урнашу, чикләр == Зур Кылык бистәсе [[Казан]]ның көнчыгыш өлешендә, [[Казанның Совет районы|Совет районы]] территориясендә урнашкан <ref>{{Cite web|author=|url=https://yandex.ru/maps/43/kazan/geo/zhiloy_massiv_bolshiye_klyki/53182767/?ll=49.244932%2C55.787462&z=14.8|title=Жилой массив Большие Клыки на карте Казани|publisher=|date=}}</ref>. [[Нокса]] елгасының сул яры буйлап төньяктан көньякка 2 км сузылган. Әлеге елга үзәне буйлап Зур Кылыкның көнчыгыш чиге уза, ул бистәне күп катлы «Яз» һәм «Яз—2» торак комплексларыннан, шулай ук Вознесенское бистәсенең төньяк өлешеннән аерып тора. Зур Кылыкның төньяк чиге зур транспорт магистраленең 800 метрлы участогы — [[Мамадыш тракты (Казан)|Мамадыш тракты]] буйлап уза, аның каршы ягында [[Кече Кылык]] бистәсе урнашкан. Зур Кылыкның көнбатыш чиге Дуслык урамының зур булмаган кисемтәсе буйлап, аннары Качаклар, Магистраль, Новоселье һәм Тыныч урамнары буйлап бистәне Азино торак районының күп катлы төзелешләреннән аерып уза. Зур Кылыкның көньяк чиге Азино урманының төньяк чиге буйлап уза. == Халкы == {| class="wikitable" |+Зур Кылык бистәсенең халык динамикасы<br /> ! Ел ! Гомүми саны ! Ирләр саны ! Хатын-кызлар саны |- | 1859<ref>{{книга |автор= |часть=Казанская губерния: ... по сведениям 1859 года |ссылка часть=http://elib.shpl.ru/ru/nodes/16154-vyp-14-kazanskaya-guberniya-po-svedeniyam-1859-goda-1866#mode/inspect/page/98/zoom/5 |заглавие=Списки населённых мест Российской империи, составленные и издаваемые Центральным статистическим комитетом Министерства внутренних дел |оригинал= |язык= |ссылка= |викитека= |ответственный=обраб. А. Артемьевым |издание= |место=Санкт-Петербург |издательство=Издание Центр. стат. ком. Мин. внутр. дел |год=1866 |том=14 |страницы=8 |столбцы= |страниц=LXXIX, 237 с., 1. л. к. |серия= |isbn= |тираж= |ref= }}</ref> |{{Center|337}} |{{Center|162}} |{{Center|175}} |- | 1885<ref name="автоссылка1">{{книга |автор= |часть=Воскресенская волость |ссылка часть= |заглавие=Список населённых мест Казанского уезда, с кратким их описанием |оригинал= |язык= |ссылка=https://elib.rgo.ru/safe-view/123456789/228175/1/MjE3NDVfSXpub3Nrb3YgSS5BLiBTcGlzb2sgbmFzZWxlbm55aCBtZXN0IEthemFuc2tvZ28gdWUucGRm |викитека= |ответственный=сост. И. А. Износков |издание= |место=Казань |издательство= |год=1885 |том= |страницы=7 |столбцы= |страниц=218 |серия= |isbn= |тираж= |ref= }}</ref> |{{Center|363}} |{{Center|176}} |{{Center|187}} |- | 1897<ref name="автоссылка2">{{книга |автор= |заглавие=Список селений Казанской губернии |nodot= |язык=ru |ответственный=сост. К. П. Берстель |ссылка=https://viewer.rusneb.ru/ru/001021_000070_55?page=10&rotate=0&theme=white |место=Казань |издательство=Издание Казанской Губернской Земской Управы |год=1908 |том= |страниц=263 |страницы=8 |isbn= |ref= }}</ref> |{{Center|424}} |{{Center|—}} |{{Center|—}} |- | 1907<ref>{{книга |автор= |часть=Выпуск 1: Казанский уезд. Приложение к 4-х-вёрстной карте того же уезда |ссылка часть=http://elib.shpl.ru/ru/nodes/25855-vyp-1-kazanskiy-uezd-1910#mode/inspect/page/16/zoom/5 |заглавие=Список селений Казанской губернии |оригинал= |язык= |ссылка= |викитека= |ответственный= |издание= |место=Казань |издательство=Издание Оценочно-Статистического Бюро Казанского Губернского Земства |год=1910 |том= |страницы=14 |столбцы= |страниц=32 |серия= |isbn= |тираж= |ref= }}</ref> |{{Center|432}} |{{Center|—}} |{{Center|—}} |- | 1927<ref>{{книга |автор= |заглавие=Списки сельсоветов и населённых пунктов по районам ТАССР |nodot= |язык=ru |ответственный= |ссылка=https://kitaphane.tatarstan.ru/file/kitaphane/File/29.%20Inv_627_63.pdf |место=Казань |издательство=Гос. Плановая Комиссия; Стат. сектор |год=1930 |том= |страниц=160 |страницы=29 |isbn= |ref= }}</ref> |{{Center|525}} |{{Center|—}} |{{Center|—}} |- | 1949<ref name="автоссылка3">{{книга |автор=Шайдуллин Р. В., Сибгатов Б. И., Сахавова Л. М. |заглавие=Исчезнувшие населённые пункты Республики Татарстан: справочник |nodot= |язык=ru |ответственный=под ред. Р. В. Шайдуллина |ссылка=http://www.antat.ru/ru/ite/publishing/novye-izdaniya/%D0%98%D1%81%D1%87%D0%B5%D0%B7%D0%BD%D1%83%D0%B2%D1%88%D0%B8%D0%B5%20%D0%9D%D0%9F-2016.pdf |место=Казань |издательство=Институт татарской энциклопедии и регионоведения |год=2016 |том= |страниц=307 |страницы=35 |isbn=978-5-902375-13-5 |ref= }}</ref> |{{Center|446}} |{{Center|—}} |{{Center|—}} |- | 1958<ref name="автоссылка3"/> |{{Center|560}} |{{Center|—}} |{{Center|—}} |- | 1989 <ref name="автоссылка3" /> |{{Center|1405}} |{{Center|—}} |{{Center|—}} |- | 1992<ref name="автоссылка4">{{книга |автор= |заглавие=Населённые пункты Республики Татарстан. Краткий справочник |nodot= |язык=ru |ответственный=под ред. М. Х. Хасанова |ссылка= |место=Казань |издательство=Институт Татарской энциклопедии |год=1997 |том= |страниц=390 |страницы=111 |isbn= |тираж=2000 |ref= }}</ref> |{{Center|1261}} |{{Center|—}} |{{Center|—}} |- | 2000 <ref name="автоссылка3" /> |{{Center|1174}} |{{Center|—}} |{{Center|—}} |- |} Тарихи яктан, Зур Кылык рус бистәсе булган, ләкин Совет чорында бирегә татарлар күпләп күчеп килгән. 1992 елга авылда яшәүчеләр арасында русларның өлеше 63%, татарлар - 36% булган<ref name="автоссылка4"/>. 2000 ел торышына, рус һәм татар нисбәте шул ук пропорциядә сакланган, шул ук вакытта рус халкы саны 752 кеше, татарлар саны — 422 кеше тәшкил иткән<ref name="автоссылка3"/>. == Административ һәм территориаль бәйләнеш == Революциягә кадәрге чорда һәм 1920 елга кадәр, Зур Кылик географик яктан [[Казан өязе|Казан]] өязенә караган һәм [[Воскресенски вулысы]]<nowiki/>ның бер өлеше булган. 1920 елда Татар АССР төзелү белән өязләр бетерелә һәм кантоннар белән алмаштырыла, алар шулай ук вулысларга бүленә. Зур Кылык Арча кантоны составына кергән, шул ук вакытта Воскресенски вулысына караган. 1927 елда районлаштыру процессы кысаларында [[Арча кантоны]]<nowiki/>ннан көньяк-көнбатыш өлеше бүлеп бирелә, аның территориясендә, аның территориясендә [[Казан районы (ТАССР)|Казанда]] үзәге белән [[Казан районы]] барлыкка килә<ref>Казань в состав Казанского района не входила.</ref> . Әлеге район составына Татарстан АССР башкаласы тирәсендә шәһәр яны территорияләре, шул исәптән Зур Кылык та керә. 1938 елда Казан районы бетерелгәч, Зур Кылык [[Сталбишчы районы|Сталбишчы районының]] бер өлеше була, һәм 1959 елда [[Биектау районы|Биектау районына]] кертелә. 1963 елда авыл [[Питрәч районы|Питрәч районына]] кертелде, ләкин 1965 елда ул кабат Биектау районына керә, анда 1998 елга кадәр була<ref name="автоссылка5">{{Китап|автор=|nodot=|том=1 (А—В)|столбцы=3|isbn=5-85247-035-Х|тираж=5000|ref=}}</ref> . 1998 елның 27 ноябрендә Зур Кылык, күрше [[Кече Кылык]] белән бергә [[Совет районы]]<nowiki/>ның бер өлеше булып, [[Казан]] составына керә<ref>{{Cite web|url=http://base.garant.ru/8101769/|title=Постановление Государственного Совета Республики Татарстан от 25 ноября 1998 N 1864 «О включении населённых пунктов в состав города Казани» (с изменениями и дополнениями) {{!}} ГАРАНТ}}</ref> . == Тарихы == [[Файл:Сёла_Большие_и_Малые_Клыки_около_Казани,_1972_год.png|уңда|мини|250x250пкс| Америка иярчененнән Зур һәм Кече Кылык сүрәте ( ''1972 елның 8 мае'' )]] Бу җирләрдә кимендә [[Казан ханлыгы]] чорыннан бирле кешеләр яшәгән. Авыл беренче тапкыр Казан өязенең 1565—1568 еллардагы Язма китабында (И. А. Износковка буенча —1567 ел)<ref name="автоссылка1"/> Спас-Преображенский монастыре биләмәсе буларак телгә алына. 1647—1656 елларда Казан өязенең Язма китабында ''Нокса елгасындагы Зур Кылык'' исеме белән искә алына<ref>{{книга |автор= |часть= |ссылка часть= |заглавие=Писцовая книга Казанского уезда 1647—1656 годов : Публикация текста |оригинал= |язык= |ссылка=https://xn--80ad7bbk5c.xn--p1ai/ru/content/piscovaya-kniga-kazanskogo-uezda-1647-1656-godov |викитека= |ответственный= |издание= |место=Москва |издательство=Институт Российской истории РАН |год=2001 |том= |страницы= |столбцы= |страниц=541 |серия= |isbn= |тираж= |ref= }}</ref>. 1764 елда Екатерина II нең монастырь җирләрен секуляризацияләү турындагы манифесты нигезендә Зур Кылык казна авыллары разрядына күчә, ә анда яшәүчеләр монастырь крестьяннарыннан икътисадый крестьяннарга күчерелә, ләкин соңрак дәүләт крестьяннары булә, шул хәлдә 1860 нчы елларга кадәр булган<ref name="автоссылка5"/>. Революциягә кадәр чорда Зур Кылык [[Вознесенское]] авылы мәхәлләсе составында була. [[Казан]]га кадәр ара 6 чакрым, Воскресенское авылындагы вулыс идарәсенә кадәр - 10 чакрым . 1885 елга булган мәгълүматларга караганда, Зур Кылык авыл җирлегендә яшәүчеләр "Вознесенское һәм Богородское авыллары" дачаларында 880 дисәтинә җир кишәрлегенә ия булган<ref name="автоссылка6">{{книга |автор= |часть=Воскресенская волость |ссылка часть= |заглавие=Список населённых мест Казанского уезда, с кратким их описанием |оригинал= |язык= |ссылка=https://elib.rgo.ru/safe-view/123456789/228175/1/MjE3NDVfSXpub3Nrb3YgSS5BLiBTcGlzb2sgbmFzZWxlbm55aCBtZXN0IEthemFuc2tvZ28gdWUucGRm |викитека= |ответственный=сост. И. А. Износков |издание= |место=Казань |издательство= |год=1885 |том= |страницы=7—8 |столбцы= |страниц=218 |серия= |isbn= |тираж= |ref= }}</ref>. Игенчелектән тыш, аларның күбесе бакчачылык белән, кайберләре тимерчелек (карават, тозак һәм пычак җитештерү), умартачылык һәм сәүдә белән шөгыльләнгәннәр. Авылның үзендә 60 ишегалды һәм ике "кирпеч сарае" (кирпеч җитештерү) булган<ref name="автоссылка6"/>. [[ХХ гасыр]] башында Зур Кылыкта 1886 елда ачылган земство мәктәбе, шулай ук 3 вак лавка булган; бу чорда авыл хуҗалыгының җир кишәрлеге 983,2 дисәтинә тәшкил иткән<ref name="автоссылка5"/>. == Урам челтәре == Зур Кылык авылында 24 урам һәм бер тракт буйлап адреслы йортлар бар. Шуларның иң озыны - [[Мамадыш тракты (Казан)|Мамадыш тракты]] (7332 м), ләкин Зур Кылык участогында аның озынлыгы 800 м тирәсе. Авыл эчендә иң озын урам - Магистраль урамы (1860 м), иң кыскасы Амарант урамы (178 м). {| class="wikitable collapsible collapsed sortable" ! colspan="5" |Зур Кылык бистәсендә урамнар исемлеге |- !Урам исеме !Фотосүрәте !Адрес табличкасы !Исем расланган документ<ref>{{Cite web|author=|url=https://www.kzn.ru/content/upravlenie-arkhitektury/adres/%D0%A0%D0%B5%D0%B5%D1%81%D1%82%D1%80%20286%20%D0%BD%D0%B0%20%D1%81%D0%B0%D0%B9%D1%82%2018.07.2018.pdf|title=Реестр названий улиц города Казани. Утверждён Постановлением Исполнительного комитета г. Казани от 3 февраля 2016 года № 286|publisher=|date=|accessdate=2020-09-29}}</ref> !Озынлыгы<br />(метрларда) |- |Амарант урамы <ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/amarantovaya_ulica/ |title=Амарантовая улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-16}}</ref> | | |{{Center|—}} |{{Center|178<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/amarantovaya_ulica/ |title=Амарантовая улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-16}}</ref>}} |- |Балкыш урамы <ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/ulica_balkysh/ |title=Улица Балкыш в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-16}}</ref> | | |{{Center|Казан шәһәре администрациясе башлыгының 1998 елның 4 июнендәге 1104 номерлы карары}} |{{Center|249<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/ulica_balkysh/ |title=Улица Балкыш в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-16}}</ref>}} |- |Геологлар урамы <ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/ulica_geologov/ |title=Улица Геологов в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-16}}</ref> | | |{{Center|—}} |{{Center|680<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/ulica_geologov/ |title=Улица Геологов в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-16}}</ref>}} |- |Аръяк урамы <ref>{{cite web |author= |url=https://yandex.ru/maps/43/kazan/?ll=49.246919%2C55.788940&rl=49.246515%2C55.789640~-0.000441%2C-0.000121~0.000291%2C-0.000462~0.000321%2C-0.000405~-0.000045%2C-0.000102~-0.000638%2C-0.000213~-0.000471%2C-0.000149&z=18.05 |title=Длина Заречной улицы (Большие Клыки) на карте Казани |lang= |website=Яндекс.Карты |publisher= |date= |accessdate=2021-10-16}}</ref> | | |{{Center|—}} |{{Center|227<ref>{{cite web |author= |url=https://yandex.ru/maps/43/kazan/?ll=49.246919%2C55.788940&rl=49.246515%2C55.789640~-0.000441%2C-0.000121~0.000291%2C-0.000462~0.000321%2C-0.000405~-0.000045%2C-0.000102~-0.000638%2C-0.000213~-0.000471%2C-0.000149&z=18.05 |title=Длина Заречной улицы (Большие Клыки) на карте Казани |lang= |website=Яндекс.Карты |publisher= |date= |accessdate=2021-10-16}}</ref>}} |- |Яшел Алан урамы <ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/ulica_zelenaya_polyana/ |title=Улица Зелёная поляна в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-16}}</ref> | | |{{Center|—}} |{{Center|1132<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/ulica_zelenaya_polyana/ |title=Улица Зелёная поляна в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-16}}</ref>}} |- |Качаклар урамы <ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/ulica_kachaklar/ |title=Улица Качаклар в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-16}}</ref> | | |{{Center|Казан шәһәр думасының 2007 елның 17 маендагы 20-17 номерлы карары}} |{{Center|336<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/ulica_kachaklar/ |title=Улица Качаклар в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-16}}</ref>}} |- |Костин урамы <ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/ulica_kostina/ |title=Улица Костина в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-16}}</ref> | | |{{Center|—}} |{{Center|483<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/ulica_kostina/ |title=Улица Костина в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-16}}</ref>}} |- |Текә урам <ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/krutaya_ulica/ |title=Крутая улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-16}}</ref> | | |{{Center|Казан шәһәре администрациясе башлыгының 1998 елның 4 июнендәге 1104 номерлы карары}} |{{Center|250<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/krutaya_ulica/ |title=Крутая улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-16}}</ref>}} |- |Магистраль урамы <ref>{{cite web |author= |url=https://yandex.ru/maps/43/kazan/?ll=49.239458%2C55.788216&rl=49.232107%2C55.796131~-0.001333%2C-0.002316~-0.000365%2C-0.000680~-0.000063%2C-0.000390~0.000075%2C-0.000383~0.000277%2C-0.000602~0.000314%2C-0.000510~0.000440%2C-0.000528~0.005055%2C-0.005239~0.000679%2C-0.000744~0.000302%2C-0.000383~0.000314%2C-0.000354~0.000189%2C-0.000347~0.000063%2C-0.000291~0.000088%2C-0.000361~-0.000013%2C-0.000383~-0.000201%2C-0.000648~-0.000402%2C-0.001364&z=15.37 |title=Длина Магистральной улицы (Большие Клыки) на карте Казани |lang= |website=Яндекс.Карты |publisher= |date= |accessdate=2021-10-16}}</ref> | | |{{Center|—}} |{{Center|1860<ref>{{cite web |author= |url=https://yandex.ru/maps/43/kazan/?ll=49.239458%2C55.788216&rl=49.232107%2C55.796131~-0.001333%2C-0.002316~-0.000365%2C-0.000680~-0.000063%2C-0.000390~0.000075%2C-0.000383~0.000277%2C-0.000602~0.000314%2C-0.000510~0.000440%2C-0.000528~0.005055%2C-0.005239~0.000679%2C-0.000744~0.000302%2C-0.000383~0.000314%2C-0.000354~0.000189%2C-0.000347~0.000063%2C-0.000291~0.000088%2C-0.000361~-0.000013%2C-0.000383~-0.000201%2C-0.000648~-0.000402%2C-0.001364&z=15.37 |title=Длина Магистральной улицы (Большие Клыки) на карте Казани |lang= |website=Яндекс.Карты |publisher= |date= |accessdate=2021-10-16}}</ref>}} |- |Мамадыш урамы <ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/mamadyshskaya_ulica/ |title=Мамадышская улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-16}}</ref> | | |{{Center|Казан шәһәр думасының 2007 елның 17 маендагы 20-17 номерлы карары}} |{{Center|658<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/mamadyshskaya_ulica/ |title=Мамадышская улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-16}}</ref>}} |- |[[Мамадыш тракты (Казан)|Мамадыш тракты]] <ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/mamadyshskiy_trakt/ |title=Мамадышский тракт в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-16}}</ref> | |{{Center|[[Файл:Нет фото.png|100px]]}} |{{Center|Казан шәһәр советы комиссиясенең 1927 елның 2 ноябрендәге протоколы}} |{{Center|7332<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/mamadyshskiy_trakt/ |title=Мамадышский тракт в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-16}}</ref>}} |- |Яшьләр урамы <ref>{{cite web |author= |url=https://yandex.ru/maps/43/kazan/?ll=49.235072%2C55.794630&rl=49.234403%2C55.796058~0.000000%2C-0.000212~-0.000601%2C-0.001116~-0.000253%2C-0.000406~-0.000287%2C-0.000577~-0.000294%2C-0.000627&z=17.65 |title=Длина Молодёжной улицы (Большие Клыки) на карте Казани |lang= |website=Яндекс.Карты |publisher= |date= |accessdate=2021-10-16}}</ref> | | |{{Center|—}} |{{Center|340<ref>{{cite web |author= |url=https://yandex.ru/maps/43/kazan/?ll=49.235072%2C55.794630&rl=49.234403%2C55.796058~0.000000%2C-0.000212~-0.000601%2C-0.001116~-0.000253%2C-0.000406~-0.000287%2C-0.000577~-0.000294%2C-0.000627&z=17.65 |title=Длина Молодёжной улицы (Большие Клыки) на карте Казани |lang= |website=Яндекс.Карты |publisher= |date= |accessdate=2021-10-16}}</ref>}} |- |Новоселье урамы <ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/ulica_novoselya/ |title=Улица Новоселья в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-16}}</ref> | |{{Center|[[Файл:Нет фото.png|100px]]}} |{{Center|Казан шәһәре администрациясе башлыгының 1998 елның 4 июнендәге 1104 номерлы карары}} |{{Center|397<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/ulica_novoselya/ |title=Улица Новоселья в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-16}}</ref>}} |- |Октябрь урамы <ref>{{cite web |author= |url=https://yandex.ru/maps/43/kazan/?ll=49.238271%2C55.790962&rl=49.245432%2C55.788195~-0.000820%2C0.000885~-0.000194%2C0.000239~-0.000469%2C0.001026~-0.000099%2C0.000218~-0.000221%2C0.000310~-0.000266%2C0.000264~-0.000284%2C0.000221~-0.000275%2C0.000317~-0.000626%2C0.000467~-0.000500%2C0.000307~-0.000437%2C0.000216~-0.000369%2C0.000143~-0.000428%2C0.000143~-0.000622%2C0.000146~-0.000270%2C0.000041~-0.000324%2C0.000019~-0.000284%2C-0.000023~-0.000545%2C-0.000157~-0.000203%2C-0.000061~-0.000189%2C-0.000028~-0.000207%2C-0.000015~-0.000518%2C0.000000~-0.000973%2C0.000066~-0.000383%2C0.000005~-0.001167%2C-0.000034~-0.000671%2C0.000018~-0.000577%2C0.000067~-0.000883%2C0.000132~-0.000568%2C0.000162~-0.001280%2C0.000490&z=16.85 |title=Длина Октябрьской улицы (Большие Клыки) на карте Казани |lang= |website=Яндекс.Карты |publisher= |date= |accessdate=2021-10-16}}</ref> | | |{{Center|—}} |{{Center|1270<ref>{{cite web |author= |url=https://yandex.ru/maps/43/kazan/?ll=49.238271%2C55.790962&rl=49.245432%2C55.788195~-0.000820%2C0.000885~-0.000194%2C0.000239~-0.000469%2C0.001026~-0.000099%2C0.000218~-0.000221%2C0.000310~-0.000266%2C0.000264~-0.000284%2C0.000221~-0.000275%2C0.000317~-0.000626%2C0.000467~-0.000500%2C0.000307~-0.000437%2C0.000216~-0.000369%2C0.000143~-0.000428%2C0.000143~-0.000622%2C0.000146~-0.000270%2C0.000041~-0.000324%2C0.000019~-0.000284%2C-0.000023~-0.000545%2C-0.000157~-0.000203%2C-0.000061~-0.000189%2C-0.000028~-0.000207%2C-0.000015~-0.000518%2C0.000000~-0.000973%2C0.000066~-0.000383%2C0.000005~-0.001167%2C-0.000034~-0.000671%2C0.000018~-0.000577%2C0.000067~-0.000883%2C0.000132~-0.000568%2C0.000162~-0.001280%2C0.000490&z=16.85 |title=Длина Октябрьской улицы (Большие Клыки) на карте Казани |lang= |website=Яндекс.Карты |publisher= |date= |accessdate=2021-10-16}}</ref>}} |- |Кыр урамы <ref>{{cite web |author= |url=https://yandex.ru/maps/43/kazan/?ll=49.240077%2C55.787930&rl=49.237848%2C55.787238~0.001120%2C0.000356~0.002076%2C0.000489&z=17.25 |title=Длина Полевой улицы (Большие Клыки) на карте Казани |lang= |website=Яндекс.Карты |publisher= |date= |accessdate=2021-10-16}}</ref> | | |{{Center|—}} |{{Center|222<ref>{{cite web |author= |url=https://yandex.ru/maps/43/kazan/?ll=49.240077%2C55.787930&rl=49.237848%2C55.787238~0.001120%2C0.000356~0.002076%2C0.000489&z=17.25 |title=Длина Полевой улицы (Большие Клыки) на карте Казани |lang= |website=Яндекс.Карты |publisher= |date= |accessdate=2021-10-16}}</ref>}} |- |Балык урамы <ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/rybnaya_ulica/ |title=Рыбная улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-16}}</ref> | | |{{Center|—}} |{{Center|537<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/rybnaya_ulica/ |title=Рыбная улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-16}}</ref>}} |- |Саба урамы <ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/sabinskaya_ulica/ |title=Сабинская улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-16}}</ref> | | |{{Center|Казан шәһәр думасының 2007 елның 17 маендагы 20-17 номерлы карары}} |{{Center|639<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/sabinskaya_ulica/ |title=Сабинская улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-16}}</ref>}} |- |Бакча урамы <ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/sadovaya_ulica_bolshie_klyki/ |title=Садовая улица (Большие Клыки) в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-16}}</ref> | | |{{Center|—}} |{{Center|666<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/sadovaya_ulica_bolshie_klyki/ |title=Садовая улица (Большие Клыки) в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-16}}</ref>}} |- |Төзүчеләр урамы <ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/ulica_stroiteley_bolshie_klyki/ |title=Улица Строителей (Большие Клыки) в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-16}}</ref> | | |{{Center|—}} |{{Center|607<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/ulica_stroiteley_bolshie_klyki/ |title=Улица Строителей (Большие Клыки) в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-16}}</ref>}} |- |Хезмәт урамы <ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/trudovaya_ulica/ |title=Трудовая улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-16}}</ref> | | |{{Center|—}} |{{Center|755<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/trudovaya_ulica/ |title=Трудовая улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-16}}</ref>}} |- |Тыныч урам <ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/ulica_tynych/ |title=Улица Тыныч в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-16}}</ref> | | |{{Center|Казан шәһәре администрациясе башлыгының 1998 елның 4 июнендәге 1104 номерлы карары}} |{{Center|662<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/ulica_tynych/ |title=Улица Тыныч в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-16}}</ref>}} |- |Теләче урамы <ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/tyulyachinskaya_ulica_bolshie_klyki/ |title=Тюлячинская улица (Большие Клыки) в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-16}}</ref> | | |{{Center|Казан шәһәр думасының 2007 елның 17 маендагы 20-17 номерлы карары}} |{{Center|648<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/tyulyachinskaya_ulica_bolshie_klyki/ |title=Тюлячинская улица (Большие Клыки) в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-16}}</ref>}} |- |Шавалиев урамы <ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/ulica_shavalieva/ |title=Улица Шавалиева в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-16}}</ref> | | |{{Center|Казан шәһәр думасының 2007 елның 17 маендагы 20-17 номерлы карары}} |{{Center|270<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/ulica_shavalieva/ |title=Улица Шавалиева в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-16}}</ref>}} |- |Экологик урам <ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/ekologicheskaya_ulica/ |title=Экологическая улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-16}}</ref> | | |{{Center|—}} |{{Center|321<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/ekologicheskaya_ulica/ |title=Экологическая улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-16}}</ref>}} |- |Көньяк урамы <ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/yuzhnaya_ulica_bolshie_klyki/ |title=Южная улица (Большие Клыки) в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-16}}</ref> | | |{{Center|—}} |{{Center|230<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/yuzhnaya_ulica_bolshie_klyki/ |title=Южная улица (Большие Клыки) в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-16}}</ref>}} |- |} == Шулай ук карагыз == * [[Кече Кылык|Малые Клыки]] == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} [[Төркем:Казан бистәләре]] 25wmmovssiezjl4ckhcyltv0auz68j6 Салмачы 0 486589 3528068 3438212 2022-08-08T12:21:58Z Frhdkazan 3171 == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} wikitext text/x-wiki {{MyTatarstan2022}} {{УК}} '''Салмачы''' ({{lang-ru|Салмачи}}) — элеккеге авыл, хәзерге вакытта — [[Казан]] составында азкатлы төзелеш алып барыла торган бистә (торак массив). == Территориясе == Салмачы бистәсе Казанның көньяк-көнчыгыш өлешендә, [[Идел буе районы (Казан)|Идел буе районы]] территориясендә урнашкан. Ул [[Горки (Казан)|Горки]] торак районыннан [[Питрәч районы |Питрәч районы]]ның [[Көек (Питрәч районы)|Көек]] авылы ягына таба баручы автомобиль юлының ике ягында урнашкан. Салмачының чиге булып көнбатыш һәм төньяк-көнбатыш ягыннан өч магистраль торба үткәргеченең техник коридоры тора: Миннебай — Казан югары басымлы газүткәргече, [[Миңнебай (Татарстан)|Миңлебай]] — Казан этилен үткәргече һәм [[Түбән Кама]] — Казан этилен үткәргече; аларның каршы ягында Көнчыгыш, Алтан һәм Идел буе районының җиләк-җимеш питомнигы. Төньяк һәм төньяк-көнчыгыш яктан Салмачы чиге Нокса елгасы буенда уза, аның үзәне дә Идел буе һәм Совет районнары арасында административ чик булып хезмәт итә; Ноксаның каршы уң ярында Совет районының Привольный һәм Вишневка бистәләре урнашкан. Көнчыгыш яктан Салмачы Бистәсе чиге киләчәктә төзергә планлаштырылган кырларга кагыла. Салмачының көньяк читендә «Салмачы» агрофирмасының элекке җимеш питомнигы һәм югары вольтлы электр үткәргеч линиясе буенда салынган урман посадкасы территориясе урнашкан. Казан югары танк команда училищесының полигоны Салмачыдан тагын да көньяктарак урнашкан. Салмачының көньяк-көнбатыш ягында [[Ванюшино (күл)|Ванюшино]] күле урнашкан. == Исеме == И.А. Износков фикеренчә, Салмачы [[Татар теле|татар теле]]ннән тәрҗемә иткәндә «[[Салма|салма]] ясаучы» дигәнне аңлата.<ref>Воскресенская волость // Список населённых мест Казанского уезда, с кратким их описанием / сост. И. А. Износков. — Казань, 1885. — С. 13—14. — 218 с.</ref> Инкыйлабка кадәр кайбер басмаларда шулай ук Салмычи дип язу варианты очрый.<ref>Список селений Казанской губернии / сост. К. П. Берстель. — Казань: Издание Казанской Губернской Земской Управы, 1908. — С. 8. — 263 с.</ref> == Халкы == {| class="wikitable" |+Салмачы авылы халкы |- !Ел||Гомуми <br>халык саны||Ир-атлар <br>саны||Хатын-кызлар <br>саны |- |1781<ref>{{книга |автор=Корсаков Д. А. |заглавие=Сборник материалов по истории Казанского края в XVIII в. |nodot= |язык=ru |ответственный= |ссылка=https://runivers.ru/upload/iblock/940/Korsakov%20D.A.%20Sbornik%20materialov%20po%20istorii%20Kazanskogo%20kraya%20v%20XVIII%20v.%201908.pdf |место=Казань |нәшрият=Университетская Тип. |год=1908 |том= |страниц=367 |страницы=172 |isbn= |ref= }}</ref>||{{center|—}}||{{center|228}}||{{center|—}} |- |1859<ref name="автоссылка2">{{книга |автор= |часть=Казанская губерния: ... по сведениям 1859 года |ссылка часть=http://elib.shpl.ru/ru/nodes/16154-vyp-14-kazanskaya-guberniya-po-svedeniyam-1859-goda-1866#mode/inspect/page/99/zoom/5 |заглавие=Списки населённых мест Российской империи, составленные и издаваемые Центральным статистическим комитетом Министерства внутренних дел |оригинал= |язык= |ссылка= |викитека= |ответственный=обраб. А. Артемьевым |издание= |место=Санкт-Петербург |нәшрият=Издание Центр. стат. ком. Мин. внутр. дел |год=1866 |том=14 |страницы=9 |столбцы= |страниц=LXXIX, 237 с., 1. л. к. |серия= |isbn= |тираж= |ref= }}</ref>||{{center|874}}||{{center|424}}||{{center|450}} |- |1885<ref name="автоссылка3">{{книга |автор= |часть=Воскресенская волость |ссылка часть= |заглавие=Список населённых мест Казанского уезда, с кратким их описанием |оригинал= |язык= |ссылка=https://elib.rgo.ru/safe-view/123456789/228175/1/MjE3NDVfSXpub3Nrb3YgSS5BLiBTcGlzb2sgbmFzZWxlbm55aCBtZXN0IEthemFuc2tvZ28gdWUucGRm |викитека= |ответственный=сост. И. А. Износков |издание= |место=Казань |нәшрият= |год=1885 |том= |страницы=14 |столбцы= |страниц=218 |серия= |isbn= |тираж= |ref= }}</ref>||{{center|933}}||{{center|465}}||{{center|468}} |- |1897||{{center|1189}}||{{center|—}}||{{center|—}} |- |1904<ref name="автоссылка4">{{книга |автор= |заглавие=Справочная книга Казанской епархии |оригинал= |язык= |ссылка=https://viewer.rusneb.ru/ru/000199_000009_004222482?page=46&rotate=0&theme=white |викитека= |ответственный= |нәшрият= |место=Казань |издательство=Издание Казанской Духовной Консистории |год=1904 |том= |страницы=84 |столбцы= |страниц=798 с., XХIX |серия= |isbn= |тираж= |ref= }}</ref>||{{center|1250}}||{{center|598}}||{{center|652}} |- |1907<ref>{{книга |автор= |часть=Выпуск 1: Казанский уезд. Приложение к 4-х-вёрстной карте того же уезда |ссылка часть=http://elib.shpl.ru/ru/nodes/25855-vyp-1-kazanskiy-uezd-1910#mode/inspect/page/26/zoom/5 |заглавие=Список селений Казанской губернии |оригинал= |язык= |ссылка= |викитека= |ответственный= |издание= |место=Казань |нәшрият=Издание Оценочно-Статистического Бюро Казанского Губернского Земства |год=1910 |том= |страницы=24 |столбцы= |страниц=32 |серия= |isbn= |тираж= |ref= }}</ref>||{{center|1214}}||{{center|—}}||{{center|—}} |- |1920<ref name="автоссылка5">{{книга |автор= |часть=Салмачи |заглавие=Татарская энциклопедия: В 6 т. |nodot= |язык=ru |ответственный=под ред. М. Х. Хасанова |ссылка= |место=Казань |нәшрият = Институт Татарской энциклопедии |год=2010 |том=5 (Р—Т) |страниц=736|страницы=224 |столбцы=1 |isbn=978-5-902375-07-4 |тираж=5000 |ref= }}</ref>||{{center|1496}}||{{center|—}}||{{center|—}} |- |1927<ref name="автоссылка6">{{книга |автор= |заглавие=Списки сельсоветов и населённых пунктов по районам ТАССР |nodot= |язык=ru |ответственный= |ссылка=https://kitaphane.tatarstan.ru/file/kitaphane/File/29.%20Inv_627_63.pdf |место=Казань |издательство=Гос. Плановая Комиссия; Стат. сектор |год=1930 |том= |страниц=160 |страницы=31 |isbn= |ref= }}</ref>||{{center|1608}}||{{center|—}}||{{center|—}} |- |1949<ref name="автоссылка5"/>||{{center|1089}}||{{center|—}}||{{center|—}} |- |1958<ref name="автоссылка5"/>||{{center|956}}||{{center|—}}||{{center|—}} |- |1970<ref name="автоссылка5"/>||{{center|868}}||{{center|—}}||{{center|—}} |- |1979<ref name="автоссылка5"/>||{{center|856}}||{{center|—}}||{{center|—}} |- |1989<ref name="автоссылка5"/>||{{center|1096}}||{{center|—}}||{{center|—}} |- |1992<ref name="автоссылка7">{{книга |автор= |заглавие=Населённые пункты Республики Татарстан. Краткий справочник |nodot= |язык=ru |ответственный=под ред. М. Х. Хасанова |ссылка= |место=Казань |издательство=Институт Татарской энциклопедии |год=1997 |том= |страниц=390 |страницы=224 |isbn= |тираж=2000 |ref= }}</ref>||{{center|1022}}||{{center|—}}||{{center|—}} |} Тарихи яктан караганда Салмачы [[руслар|рус]] авылы, әмма [[Совет Социалистик Республикалар Берлеге|совет чорында]] монда [[Татарлар |татарлар]] күпләп килеп урнаша башлый. 1989 елда авыл халкы арасында руслар өлеше 69%, татарлар 28% була, 1992 елда да шул ук нисбәт булган. == Административ-территориаль төзелеше == 1920 елга кадәр Салмачы авылы [[Казан губернасы]] [[Казан өязе]] [[Воскресенски вулысы|Воскресенск волосте]] составына кергән, 1920-1927 елларда — [[Татарстан Автономияле Совет Социалистик Республикасы|Татарстан АССР]] [[Арча кантоны]]ның Воскресенск волосте составына керә. 1927 елдан Салмачы Казан районында, 1938 елдан — Столбище районында, 1959 елдан — Биектау районында, 1963-2001 елларда — Питрәч районында, 2001 елда Салмачы Идел буе районының бер өлеше булып Казан составына керә.<ref>Салмачи // Татарская энциклопедия: В 6 т. / под ред. М. Х. Хасанова. — Казань: Институт Татарской энциклопедии, 2010. — Т. 5 (Р—Т). — С. [224] (стб. 1). — 736 с. — 5000 экз. — ISBN 978-5-902375-07-4.</ref> 1927-2001 елларда Салмачы авыл советы (1990 нчы еллардан башлап - Салмачы җирле үзидарәсе) үзәге була, аның составына төрле вакыт дәвамында төрле җирлекләр керә. 1930 елга әлеге авыл советы территориясе Салмачы белән генә чикләнә. 1940 елга Салмачы авыл советы составына Салмачы, һәм тагын ике авыл — Вознесенское һәм Кабачище, шулай ук урманчылык һәм бакчачылык питомниклары кергән. Авыл советының шул ук составы 1956 елда да була әле, әлеге питомник рәсми рәвештә агролесопитомник дип атала. 1992 елда Салмачы авыл советы составына ике торак пункт — Салмачы һәм Вишневка авылы керә.<ref>Республика Татарстан: административно-территориальное деление на 1 января 1992 г. / сост. Б. Х. Сыромолотов; ответ. ред. Н. Б. Бакиров. — Казань: Издательство «Барс», 1992. — С. 167. — 320 с. — 10 000 экз.</ref> Шул ук составта 2001 елда Салмачы җирле үзидарәсе Казанның шәһәр чигенә кертелгән.<ref>Татарская АССР: административно-территориальное деление на 1 января 1956 г. / сост. Б. М. Еникеев. — Казань: Таткнигоиздат, 1956. — С. 269. — 464 с. — 6000 экз.</ref> == Моны да карагыз == == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} [[Төркем:Казан бистәләре]] 553a0pkhhv3jd6l4snpk8gz3mkd319q Дәрвишләр тимер юл станциясе бистәсе (Казан) 0 486604 3528134 3438743 2022-08-08T15:11:38Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} wikitext text/x-wiki {{MyTatarstan2022}} {{Ук}} '''Дәрвишләр тимер юл станциясе бистәсе''' — [[Казан]]ның [[Совет районы]]нда урнашкан бистә. == Географиясе == Бистә Совет районының төньяк-көнбатышында урнашкан; төньяктан һәм көнбатыштан бакчачылык ширкәтләре урнашкан, көньякка таба шәһәр эчендәге тимер юл йөреше һәм аның Казанның көньяк тимер юл белән кисешүе, көнчыгышка таба [[Дәрвишләр станциясе]] урнашкан. == Тарихы == Бистә [[1918 ел]]<nowiki/>да барлыкка килгән шул исемдәге станция каршында барлыкка килә. Административ яктан ул [[Саба]] территориясендә урнашкан, аннары ТАССРның [[Арча кантоны]]ның [[Воскресенски вулысы]], аннары Казан (1927—1938), Юдино (1938—1950), [[Биектау]] (1950—1963) һәм [[Яшел Үзән]] (1950—1963); 1963) районнары территорияләрендә урнаша. 1963 елда ул Казан составына кертелә<ref>Решение №787 исполкома Казанского городского Совета депутатов трудящихся "О поселке железнодорожной станции Дербышки"</ref> == Халкы == {{Халык саны.wd||Таблица}} == Урамнар == * [[wikidata:Q50382882|'''Станция''']]. «Тимер юлчы» коммерцияле булмаган бакчачылык ширкәте районыннан башлап, ул тимер юл буйлап бара, 3 нче Станция урамын кичеп, «Йөзьеллык» коммерцияле булмаган бакчачылык ширкәте белән тәмамлана. Озынлыгы — 1.8 километр . * [[wikidata:Q50381702|'''2 нче станция''']]. «Тимер юлчы» коммерцияле булмаган бакчачылык ширкәте районыннан башлап, ул 3 нче Станция урамы белән кисешкән урында тәмамлана. Озынлыгы — 0.8 километр а. * [[wikidata:Q50381734|'''3 нче станция''']] . 8-нче йорттан 2-нче Станция урамы буйлап, 2-нче Станция урамын кичеп үтә, һәм Станция урамы белән кисешкән урында тәмамлана. Озынлыгы — 1.1 километр. * [[wikidata:Q50381754|'''4 нче станция''']]. «Тимер юлчы» коммерцияле булмаган бакчачылык ширкәте районыннан башлап, ул 5 нче Станция урамы белән кисешкән урында тәмамлана. Озынлыгы — 0.8 километр. * [[wikidata:Q50381768|'''5 нче станция''']]. «Тимер юлчы» коммерцияле булмаган бакчачылык ширкәте районыннан башлап, 4 нче Станция урамын кисеп чыга һәм 3 нче Станция урамын «Йөзьеллык» коммерцияле булмаган бакчачылык ширкәте белән тоташтыручы исемсез юл белән кисешү белән тәмамлана. Озынлыгы —1.2 километр . == Социаль инфраструктура == * 324 нче «Теремок» балалар бакчасы филиалы<ref>Теремок, детский сад №324 комбинированного вида, Станционная 4-я, 5Б, Казань — 2ГИС.&nbsp;''2gis.ru''.&nbsp;<small>Дата обращения: 15 октября 2021.</small></ref> == Моны да карагыз == == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} [[Төркем:Википедия:Викимәгълүматтан чыганак булган мәкаләләр]] [[Төркем:Казан тарихы]] [[Төркем:Казан бистәләре]] qxhlk74cd0njgrppwcynot1bf6v976f Дальний (Казан) 0 486608 3528122 3519155 2022-08-08T14:37:57Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} wikitext text/x-wiki {{MyTatarstan2022}} {{Ук}} '''Дальний''' [[Казан]] эчендә аз катлы биналар булган бистә (торак мәйданы). == Территориаль урнашу, чикләр == Дальний бистәсе Казанның көнчыгыш өлешендә, [[Казанның Совет районы|Совет районы]] территориясендә [[Родина урамы (Казан)|Родина урамы]] буйлап сәнәгать зонасы янында урнашкан<ref>{{Cite web|author=|url=https://yandex.ru/maps/43/kazan/geo/zhiloy_massiv_dalniy/53182777/?ll=49.204549%2C55.772477&z=16.4|title=Жилой массив Дальний на карте Казани|publisher=|date=}}</ref> . Аның чикләре түбәндәгеләрдән гыйбарәт: көнбатышта — Родина урамы белән параллель баручы кечкенә кенә исемсез урам (андагы кайбер поселок йортлары Родина урамы буйлап адреслана), төньякта — Бохара урамы, көнчыгышта — Крылов урамы, көньякта — Скрябин урамы. Азкатлы торак төзелеше булган бистә территориясе җитештерү-склад һәм офис биналарының, шулай ук «Яратам» торак комплексының көнчыгыш (төньяк-көнчыгыш) ягыннан төзелә торган өч ягы янында сизелерлек аерылып тора. == Исеме == ''Дальний'' бистәсе исемен 1950-нче еллар уртасында барлыкка килгәннән бирле ала. [[1956 ел]]да Татарстан АССР административ-территориаль бүленеше белешмәсендә ул рәсми рәвештә бар<ref name="автоссылка1">{{Китап|автор=|nodot=|том=|isbn=|ref=}}</ref> . Исемнең этимологиясе бистәнең Казанның төп өлешеннән ерак урнашуына бәйле — 1950 нче елларда биредә шәһәрнең ерак чите булган. == Административ һәм территориаль бәйләнеш == Дальний бистәсе Казанның Молотов районы территориясендә барлыкка килә<ref name="автоссылка1">{{Китап|автор=|nodot=|том=|isbn=|ref=}}</ref>, ул 1957 елның гыйнварында [[Казанның Совет районы|Совет районына]] үзгәртелә. == Тарихы == [[Файл:Казань._Посёлок_Дальний_на_снимке_с_американского_спутника_(7_июня_1966).png|уңда|мини|250x250пкс| Америка иярчененнән рәсемдә Дальний бистәсе ( ''7 июнь, 1966'' )]] Дальний бистәсе барлыкка килгәнче аның территориясендә бушлык урнашкан иде. Аның төньягына Иске Вознесенски тракты районында (хәзер Гадел Кутуй урамы) урнашкан кирпеч производстволарын чимал белән тәэмин иткән балчык карьерлары урнашкан була. Кайбер мәгълүматлар буенча, сугыштан соңгы чорда биредә немец хәрби әсирләре эшләгән, алар бер катлы торак барак (хәзерге Бохара урамы тирәсендә булган), шулай ук коры пресслау кирпеч җитештерү цехы (берсенең объектлары исән калмаган) төзегәннәр. Дальний бистәсе 1950 нче еллар уртасында [[Куйбышев сусаклагычы]] төзелеше вакытында (Поповка, Кукушкино, Кече Отары) су басу зонасына кергән [[Идел буе]] авылларында яшәүчеләрне күчерү өчен барлыкка килә. Моннан тыш, Дальнийга тирә-як авылларда (Салмачи, Вознесенское) яшәүчеләр, шулай ук биредә үз торак йортлары төзү өчен участоклар алган кайбер казанлылар күченеп килгән. Дальний бистәсе төзелеше эшләре төньяктан көньякка, расланган параллель-перпендикуляр урам планировкасы нигезендә бара. Өстәвенә, әгәр беренче күчеп килүчеләр 6 сутыйлык (бистәнең төньяк өлешендә) җир участогы алса, соңрак участокларны ерак араларга бүлгәндә аларның мәйданы 4 сутыйга кадәр кимегән. Шулай ук торак өчен Бохара урамында элек немец хәрбиләре тарафыннан төзелгән барак тапшырылган. 1960- 1970 нче елларда Дальний бистәсендә ике кибет (азык-төлек һәм икмәк) һәм вакыт-вакыт кинофильмнар күрсәтелгән клуб булган (клубта шулай ук китапханә урнашкан). 1961 елда Вознесенский трактыннан (хәзерге Гадел Кутуй урамыннан) Дальний бистәсенә кадәр юл төзекләндергәннәр<ref>{{книга|автор=Тунаков П. Д.|заглавие=Казань сегодня и завтра|nodot=|ответственный=под ред. Э. А. Вагапова|место=Казань|издательство=Татарское книжное издательство|год=1961|страницы=24|страниц=60}}</ref>, шуның аркасында шәһәрнең үзәк өлеше һәм поселогы арасында даими автобус элемтәсе тәэмин ителгән<ref>{{Китап|автор=Тунаков П. Д.|nodot=}}</ref>. Башта тимер юл вокзалыннан бирегә 5 маршрут автобуслары йөргән (Вокзал - 50 нче почта бүлеге)<ref>{{Китап|автор=Бушканец Е.|nodot=}}</ref> . Соңрак аларны Чехов базарыннан 25 нче маршрут автобуслары алыштырган <ref>{{Китап|автор=Бобченко Т. С., Гарзавина А. В., Синицына К. Р.}}</ref> . Башта, 25 нче маршрутның соңгы тукталышы Бохара һәм Рылеева урамнары киселешендә урнашкан иде (хәзер Рылеев урамының төньяк очы Бохара урамына терәлә, ләкин ул елларда ул аны кисеп үтә һәм турыдан-туры Гадел Кутуй урамына чыга - нәкъ менә шушы юлдан автобус хәбәре тормышка ашырылган)<ref>{{cite web|author=|publisher=|archiveurl=|deadlink=|accessdate=2021-10-06|quote=|description=|date=|location=|authorlink=|website=Старые карты России и зарубежья|format=|lang=|subtitle=|title=Казань. Туристская схема. — Москва: Главное управление геодезии и картографии при Совете Министров СССР, 1977|url=http://retromap.ru/1419772_55.777272,49.153797|coauthors=|archivedate=}}</ref><ref>Казань. Туристская схема. — Москва: Главное управление геодезии и картографии при Совете Министров СССР, 1980.&nbsp;''Старые карты России и зарубежья''.&nbsp;<small>Дата обращения: 6 октября 2021.</small></ref>. 1980 нче елларда 25 автобус маршруты автобус паркына -2 нче Пассажир автотранспорт предприятиесенә  (ПАТП-2) кадәр озайтыла, шуңа күрә ул Рылеев урамы буенча бөтен бистә  аша йөри башлый<ref>Казань. Схема пассажирского транспорта. — Москва: Главное управление геодезии и картографии при Совете Министров СССР, 1988.&nbsp;''Старые карты России и зарубежья''.<small>Дата обращения: 6 октября 2021.</small></ref>. 1970-1990 елларда Дальний бистәсе акрынлап (башта көньяктан, аннары көнбатыш һәм төньяктан)  сәнәгать зонасы читендә булып, сәнәгать-склад предприятиеләре һәм гаражлары белән  өч яктан  уратыла. 1980 елларда бистәнең көнчыгыш ягыннан ПАТП-2 автобус паркы төзелә. [[2020 ел]]ның декабрендә Дальний бистәсенең төньяк-көнчыгыш читендә, Крылов урамы артында "СМУ-88" төзелеш компаниясе тарафыннан 7 торак корпус һәм балалар бакчасы составында "Яратам" биек торак комплексы төзелә башлый.<ref>{{Cite web|author=Серова И.|url=https://realnoevremya.ru/articles/207968-kdsk-k-2028-godu-ustupit-mesto-v-centre-stolicy-rt-zhilym-domam|title=В промзоне на улице Родины вырастет спальный район в половину «Салават купере»|publisher=Реальное время|date=2021-04-01}}</ref> . Советлардан соңгы чорда Дальний бистәсе үз үзидарә органнары белән шәһәр эчендәге муниципаль берәмлек статусына ия була. Ләкин 2006 елның 1 гыйнварыннан ул, Казанның калган бистәләре кебек, бу статусыннан мәхрүм ителә<ref>Закон Республики Татарстан от 2 апреля 2005 г. N 62-ЗРТ «Об упразднении внутригородских муниципальных образований в составе территории муниципального образования города Казани».&nbsp;<small>Принят Государственным Советом РТ 24 марта 2005 года.</small>''Электронный фонд правовой и нормативно-технической документации''<small>.</small>&nbsp;<small>Дата обращения: 6 октября 2021.</small></ref>. 2017 елда Дальний бистәсендә [[Бохара мәчете (Казан)|Бохара мәчете]] ачыла, ул Бохара урамы, 3А адресы буенча урнаша. Мәчет «Kingdom» ял үзәге бинасында урнашкан. == Урам челтәре == Хәзерге вакытта Дальний бистәсе составында 9 урам бар (барысы да 1950 нче елларда барлыкка килгән). Аларның өчесе генә-Бохара, Рылеев һәм Скрябин (өлешчә) — асфальт катламы бар, калганнары шундыйлардан мәхрүм, хәер, совет чорында аларның кайберләре буталы таш белән алмаштырылган {| class="wikitable collapsible collapsed sortable" ! colspan="6" |Дальний бистәсендә урамнар исемлеге |- ! Урам исеме ! Фотосүрәте ! Адрес талтчкася ! Исем расланган документ ! Элекке исем ! Озынлыгы (метрларда) |- | Бохара урамы |</img> | </img> |{{Center|Казан шәһәр башкарма комитетының 1958 елның 23 апрелендәге 328 номерлы карары<ref>{{cite web |author= |url=https://www.kzn.ru/content/upravlenie-arkhitektury/adres/%D0%A0%D0%B5%D0%B5%D1%81%D1%82%D1%80%20286%20%D0%BD%D0%B0%20%D1%81%D0%B0%D0%B9%D1%82%2018.07.2018.pdf |title=Реестр названий улиц города Казани. Утверждён Постановлением Исполнительного комитета г. Казани от 3 февраля 2016 года № 286 |lang= |website=Официальный портал Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-06}}</ref>}} | Можайский ур |{{Center|1752<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/buharskaya_ulica/ |title=Бухарская улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-06}}</ref><ref>Улица Бухарская состоит из трёх участков. Длина её участка, проходящего вдоль северной границы посёлка Дальний, составляет около 380 метров.</ref>}} |- | [[wikidata:Q50382016|Крылов ур]]<nowiki/>амы |</img> | </img> |{{Center|—}} |{{Center|—}} |{{Center|355<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/ulica_krylova/ |title=Улица Крылова в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-06}}</ref>}} |- | [[wikidata:Q50382760|Рылеев урамы]] |</img> | </img> |{{Center|—}} |{{Center|—}} |{{Center|699<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/ulica_ryleeva/ |title=Улица Рылеева в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-06}}</ref>}} |- | [[wikidata:Q50382838|Скрябин урамы]] |</img> | </img> |{{Center|—}} |{{Center|—}} |{{Center|518<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/ulica_skryabina/ |title=Улица Скрябина в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-06}}</ref>}} |- | [[wikidata:Q50383039|Физик культура урамы]] |</img> | </img> |{{Center|—}} |{{Center|—}} |{{Center|357<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/fizkulturnaya_ulica/ |title=Физкультурная улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-06}}</ref>}} |- | [[wikidata:Q50383042|Фонвизин урамы]] |</img> | </img> |{{Center|—}} |{{Center|—}} |{{Center|432<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/ulica_fonvizina/ |title=Улица Фонвизина в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-06}}</ref>}} |- | Җиләк-җимеш урамы |</img> | </img> |{{Center|—}} |{{Center|—}} |{{Center|290<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/fruktovaya_ulica/ |title=Фруктовая улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-06}}</ref>}} |- | [[wikidata:Q50383092|Таш урам]] |</img> | </img> |{{Center|—}} |{{Center|—}} |{{Center|468<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/cherepichnaya_ulica/ |title=Черепичная улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-06}}</ref>}} |- | [[wikidata:Q50383129|Шахтёр урамы]] |</img> | </img> |{{Center|—}} |{{Center|—}} |{{Center|382<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/shahterskaya_ulica/ |title=Шахтёрская улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-10-06}}</ref>}} |- |} === Дальный бистәсенең урам урыннары исемнәре (годонимнары) === Дальний бистәсенең 9 урамыннан өч урам язучылар һәм шагыйрьләр исемен йөртә – Денис Фонвизин (1745–1792), [[Иван Крылов]] (1769–1844), Kондратий Rылеев (1795—1826); бер урам композитор Александр Скрябин исеме белән аталган (1872–1915). Моннан тыш, бер урам үзбәк шәһәре Бохара хөрмәтенә аталган. Дальний бистәсенең калган 4 урам топонимы профессиональ (Шахтёр), авыл хуҗалыгы (Җиләк-җимеш), төзелеш (Таш) этимологиясенә ия, шулай ук эшчәнлек төреннән (Физкультура) килеп чыга.<gallery widths="250" heights="210" class="center"> Файл:Казань, посёлок Дальний. Жилой дом по ул. Фонвизина, 25.JPG|Торак бина: Фонвизин урамы, 25 ( ''2021 октябрь'' ) Файл:Казань, посёлок Дальний. Жилой дом по ул. Фонвизина, 29.JPG|Торак бина: Фонвизин урамы, 29 ( ''2021 октябрь'' ) Файл:Казань, посёлок Дальний. Жилой дом по ул. Черепичной, 5.JPG|Торак бина: Таш урамы, 5 ( ''октябрь 2021'' ) Файл:Казань, посёлок Дальний. Жилой дом по ул. Шахтёрской, 1.JPG|Торак бина: Шахтер урамы, 1 ( ''октябрь 2021'' ) Файл:Казань, посёлок Дальний. Вход в мечеть «Бухара».JPG|Бохара мәчетенең төп подъезды: Бохара урамы, 3А ( ''2021 елның октябре'' ) </gallery> == Моны да карагыз == == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} [[Төркем:Казан бистәләре]] [[Төркем:Википедия:Викимәгълүматтан чыганак булган мәкаләләр]] rsyj312nwujjun2c6me19yuss7bohcn Кече Дәрвишләр (Казан) 0 486619 3528139 3438196 2022-08-08T15:27:03Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} wikitext text/x-wiki {{MyTatarstan2022}} {{УК}} '''Кече Дәрвишләр''' ({{lang-ru|Малые Дербышки}}) — [[Казан]]ның [[Казанның Совет районы|Совет районына]] карый торган [[Сала|авыл]]. == Географиясе == Кече Дәрвишләр бистәсе Ноксы елгасы Казансуга кушылган урынга якын җирдә урнашкан. Төньяк, көнбатыш һәм көньяктарак бакчачылыклар, төньяк — көнбатышта Дәрвишләр урманы урнашкан. == Тарихы == 1644 елда Казан Богородица хатын-кызлар монастыренең Дербышкина авылы буларак телгә алына.<ref>{{Cite web|lang=ru|url=http://repo.kpfu.ru/jspui/handle/net/4610|title=Казанский уезд (Алаты - Ивановское) Историко-статистическое описание церквей и приходов Казанской епархии. Вып. 3|website=repo.kpfu.ru|date=1916|access-date=2021-10-06}}</ref> 1781 елның дүртенче ревизиясе авылда 91 [[икътисади крестьяннар]]ның яшәвен күрсәтә.<ref>{{Cite web|url=https://runivers.ru/lib/book4418/53264/|title=Сборник материалов по истории Казанского края в XVIII в: Корсаков Дмитрий Александрович — Алфавитный каталог — Электронная библиотека Руниверс|website=runivers.ru|access-date=2021-10-06}}</ref> XX гасыр башында авыл Каймар волостеның [[Борисоглебск (Казан)|Борисоглебское]] авылы мәхәлләсенә карый. Авыл хуҗалыгыннан тыш, авыл халкы умартачылык, он тарту белән дә шөгыльләнә, авылдан читтә дә эшли.<ref name=":0">{{Статья|ссылка=https://repo.kpfu.ru/jspui/handle/net/4610|башлык=Казанский уезд (Алаты - Ивановское) Историко-статистическое описание церквей и приходов Казанской епархии. Вып. 3|год=1916|язык=Ru}}</ref> Гражданнар сугышы вакытында авыл ике тапкыр кулдан кулга күчә: 1918 елның 8 августына Кече Дәрвишләр халык армиясе КомУча тарафыннан алына. Шул ук елның сентябренә ул яңадан кызыллар кулына күчә.<ref>{{Книга|ссылка=https://books.google.com/books?id=XXE8AAAAMAAJ&newbks=0&printsec=frontcover&dq=%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B1%D1%8B%D1%88%D0%BA%D0%B8+1918&q=%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B1%D1%8B%D1%88%D0%BA%D0%B8+1918&hl=ru|автор=Аусеклис Спреслис|заглавие=Латышские стрелки на страже завоеваний октября 1917-1918 гг|год=1967|издательство=Zinatne|страниц=256}}</ref> XIX гасыр уртасыннан алып 1924 елга кадәр Кече Дәрвишләр авылы [[Казан губернасы]] Казан өязенең Собакин (Калинин) волостена керә (1920 елдан — Татарстан АССРның Арча кантоны). Район бүленеше кертелгәннән соң Воскресенский (Казан, 1927-1938), Юдино (1938-1950), Биектау (1950-1963, 1965-1998) һәм Яшел Үзән (1963-1965) районнары составында була. 1998 елда Казанның Совет районына кушыла.<ref>{{Cite web|url=https://istmat.info/node/63115|title=Татарская АССР. Административно-территориальное деление на 1 января 1948 {{!}} Проект «Исторические Материалы»|website=istmat.info|access-date=2021-09-21}}</ref> == Халык саны == 2000 елга авылда 453 кеше яшәгән. == Моны да карагыз == == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} {{Казанга кергән торак пунктлар}} [[Төркем:Википедия:Викимәгълүматтан чыганак булган мәкаләләр]] [[Төркем:Казан бистәләре]] [[Төркем:Казанның Совет районы]] tolaa9f06aaiyat2zvgjbsvo10bm2i2 3528140 3528139 2022-08-08T15:27:14Z Frhdkazan 3171 /* Сылтамалар */ wikitext text/x-wiki {{MyTatarstan2022}} {{УК}} '''Кече Дәрвишләр''' ({{lang-ru|Малые Дербышки}}) — [[Казан]]ның [[Казанның Совет районы|Совет районына]] карый торган [[Сала|авыл]]. == Географиясе == Кече Дәрвишләр бистәсе Ноксы елгасы Казансуга кушылган урынга якын җирдә урнашкан. Төньяк, көнбатыш һәм көньяктарак бакчачылыклар, төньяк — көнбатышта Дәрвишләр урманы урнашкан. == Тарихы == 1644 елда Казан Богородица хатын-кызлар монастыренең Дербышкина авылы буларак телгә алына.<ref>{{Cite web|lang=ru|url=http://repo.kpfu.ru/jspui/handle/net/4610|title=Казанский уезд (Алаты - Ивановское) Историко-статистическое описание церквей и приходов Казанской епархии. Вып. 3|website=repo.kpfu.ru|date=1916|access-date=2021-10-06}}</ref> 1781 елның дүртенче ревизиясе авылда 91 [[икътисади крестьяннар]]ның яшәвен күрсәтә.<ref>{{Cite web|url=https://runivers.ru/lib/book4418/53264/|title=Сборник материалов по истории Казанского края в XVIII в: Корсаков Дмитрий Александрович — Алфавитный каталог — Электронная библиотека Руниверс|website=runivers.ru|access-date=2021-10-06}}</ref> XX гасыр башында авыл Каймар волостеның [[Борисоглебск (Казан)|Борисоглебское]] авылы мәхәлләсенә карый. Авыл хуҗалыгыннан тыш, авыл халкы умартачылык, он тарту белән дә шөгыльләнә, авылдан читтә дә эшли.<ref name=":0">{{Статья|ссылка=https://repo.kpfu.ru/jspui/handle/net/4610|башлык=Казанский уезд (Алаты - Ивановское) Историко-статистическое описание церквей и приходов Казанской епархии. Вып. 3|год=1916|язык=Ru}}</ref> Гражданнар сугышы вакытында авыл ике тапкыр кулдан кулга күчә: 1918 елның 8 августына Кече Дәрвишләр халык армиясе КомУча тарафыннан алына. Шул ук елның сентябренә ул яңадан кызыллар кулына күчә.<ref>{{Книга|ссылка=https://books.google.com/books?id=XXE8AAAAMAAJ&newbks=0&printsec=frontcover&dq=%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B1%D1%8B%D1%88%D0%BA%D0%B8+1918&q=%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B1%D1%8B%D1%88%D0%BA%D0%B8+1918&hl=ru|автор=Аусеклис Спреслис|заглавие=Латышские стрелки на страже завоеваний октября 1917-1918 гг|год=1967|издательство=Zinatne|страниц=256}}</ref> XIX гасыр уртасыннан алып 1924 елга кадәр Кече Дәрвишләр авылы [[Казан губернасы]] Казан өязенең Собакин (Калинин) волостена керә (1920 елдан — Татарстан АССРның Арча кантоны). Район бүленеше кертелгәннән соң Воскресенский (Казан, 1927-1938), Юдино (1938-1950), Биектау (1950-1963, 1965-1998) һәм Яшел Үзән (1963-1965) районнары составында була. 1998 елда Казанның Совет районына кушыла.<ref>{{Cite web|url=https://istmat.info/node/63115|title=Татарская АССР. Административно-территориальное деление на 1 января 1948 {{!}} Проект «Исторические Материалы»|website=istmat.info|access-date=2021-09-21}}</ref> == Халык саны == 2000 елга авылда 453 кеше яшәгән. == Моны да карагыз == == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} [[Төркем:Википедия:Викимәгълүматтан чыганак булган мәкаләләр]] [[Төркем:Казан бистәләре]] [[Төркем:Казанның Совет районы]] ebve722mof6b6dkj67fh6cirjx4filf Троица Ноксасы (Казан) 0 486671 3528147 3483219 2022-08-08T15:42:42Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} wikitext text/x-wiki {{MyTatarstan2022}} {{Ук}} '''Троица Ноксасы''' — [[Казанның Совет районы]]ндагы элеккеге авыл һәм торак пункты. == Географиясе == Троица Ноксасы [[Нокса|Нокса елгасында]] урнашкан. Төньяктарак һәм көньяктарак коммерциягә карамаган бакчачылык ширкәтләре, көнчыгыштарак — [[Себер тракты (Казан)|Себер тракты]], көньяктарак — сәнәгать зонасы урнашкан. Иң якын тимер юл вокзалы — [[Därwişlär (stansiä)|Дәрвишләр]]. == Тарихы == 1644 елдан да соңга калмый барлыкка килгән<ref name=":0">{{Мәкалә|ссылка=https://repo.kpfu.ru/jspui/handle/net/4610|год=1916|язык=Ru}}</ref> Исемнең беренче өлеше, авыл башта өч йорттан торган дип фаразлана; икенче өлеше Нокса елгасы буйлап бирелгән. [[1774 ел]]<nowiki/>ның июлендә, Казан өчен көрәш алдыннан, авыл янында пугачёвчылар ставкасы булган; соңрак, [[1833 ел]]ның 7 сентябрендә монда үзенең «Пугачев тарихы» өчен материал җыйган [[Александр Пушкин]] булган<ref>Александр Пушкин в Казани&nbsp;(рус.) ?.''Казанские истории''.&nbsp;<small>Дата обращения: 21 сентября 2021.</small></ref>. [[XX гасыр]] башында авыл [[Каймар вулысы]]ның Савиново авылы мәхәлләсенә караган. [[Авыл хуҗалыгы]]ннан тыш, [[Умартачылык|авыл кешеләре умартачылык]] белән шөгыльлләнгән<ref name=":0">{{Мәкалә|ссылка=https://repo.kpfu.ru/jspui/handle/net/4610|год=1916|язык=Ru}}</ref> 19 гасыр уртасынан 1924 елгә кадәр Троица Ноксасы авылы Казан губернасының Казан өязенең Саба (Калинин) вулысына ( (1920 елдән — [[Арча кантоны|Татарстан Республикасы]]ның [[Арча кантоны]]на) керә. [[1924 ел|1924]] елдан башлап, Татар Автономияле Совет Социалистик Республикасының [[Арча кантоны]]ның [[Воскресенски вулысы]]на (Казан, 1927—1938), [[Яшел Үзән районы|Юдино]] (1938—194?) Һәм [[Сталбишчы районы|Сталбишчы]] (194?—1958) районнары составында була. 1948 елга карата Троица Ноксасы авылы ТАССРның Сталбишчы районының Азино авыл советы составына керә<ref>{{Cite web|url=https://istmat.info/node/63115|title=Татарская АССР. Административно-территориальное деление на 1 января 1948 {{!}} Проект «Исторические Материалы»}}</ref> 1958 елда ул Казанның [[Казанның Совет районы]]на кушыла<ref>Постановление [[Совет Министров Татарской АССР|Совета Министров Татарской АССР]] №504 "О передаче в городскую черту г. Казани населенных пунктов [[Столбищенский район|Столбищенского района]] - Девликеево, Новое Победилово, Азино, Троицкая Нокса и поселка треста "Водоканал"</ref> == Халкы == {{Халык саны.wd||Таблица}} == Урамнар == * '''[[wikidata:Q50381636|1 нче Нокса]]''' — Аркылы-Нокса урамыннан башлап [[Себер тракты (Казан)|Себер трактын]] Торфяной авылы белән тоташтыручы исемсез кисешү белән тәмамлана. Шәхси аз катлы биналар белән төзелгән. Озынлыгы — 0.4 километр, почта индексы — 420053. * '''[[wikidata:Q50381684|2-нче Нокса]]''' — Аркылы-Нокса урамыннан башлап, Себер трактын Торфяной авылы белән тоташтыручы исемсез кисешү белән тәмамлана. Шәхси аз катлы биналар белән төзелгән. Озынлыгы — 0.4 километр, почта индексы — 420053. * '''[[wikidata:Q50381726|3-нче Нокса]]''' — Аркылы-Нокса урамыннан башлап, Себер трактын Торфяной авылы белән тоташтыручы исемсез кисешү белән тәмамлана. Шәхси аз катлы биналар белән төзелгән. Озынлыгы — 0.4 километр, почта индексы — 420053. * '''[[wikidata:Q50381749|4-нче Нокса]]''' — "Нокса яны" коммерцияле булмаган бакчачылык ширкәтләреннән башлап, Себер трактын Торфяной авылы белән тоташтыручы исемсез кисешү белән тәмамлана. Шәхси аз катлы биналар белән төзелгән. Озынлыгы — 0.3 километр һәм почта индексы — 420053. * '''[[wikidata:Q50382386|Бер яклы Нокса]]''' — Себер трактыннан башлап, «Медик» коммерцияле булмаган бакчачылык ширкәтләре янында тәмамлана. Озынлыгы — 0.2 километр, почта индексы — 420053. * '''[[wikidata:Q50382653|Аркылы-Нокса]]''' — Себер трактыннан башлап, 1, 2 һәм 3 нче Нокса урамнары белән кисешә һәм [[Därwişlär (stansiä)|Дәрвишләр]] - [[Казан өлкәсе]]нең [[Горький тимер юлы]] [[Компрессорный платформасы]] участогында тәмамлана. Озынлыгы — 1 километр, почта индексы 420053. == Күренекле объектлар == * [[Мөслимә мәчете|"Мөслимә" мәчете]] == Моны да карагыз == == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} [[Төркем:Википедия:Викимәгълүматтан чыганак булган мәкаләләр]] [[Төркем:Казан бистәләре]] 4ax6k54kw92tbayi5yhdubrcfhyhq7o Петровский (Казан) 0 486678 3528065 3438856 2022-08-08T12:20:02Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} wikitext text/x-wiki {{MyTatarstan2022}} {{УК}} '''Петровский''' — [[Казанның Идел буе районы]]нда шәһәр бистәсе. == Географиясе == Бистә шәһәрнең көньягында һәм Идел төбәгендә урнашкан; төньяктан, көнбатыштан һәм көньяктан авыл урманнар белән әйләндереп алынган, көнчыгышта Матюшин тракты һәм Кояшлы авылы (элеккеге Яңа Петровский) урнашкан. Башка шәһәр бистәләре белән бергә шәһәр төзелеше-торак административ-хисап берәмлегенә — "Тынычлык" идарә итүче торак комплексына керә. == Тарихы == Бистә 1920-нче елларда барлыкка килгән<ref>{{Китап|автор=ред. [[Хасанов, Мансур Хасанович|М. Х. Хасанов]]}}</ref>. ТАССРга район бүленешен керткәнче [[Арча кантоны]]ның [[Воскресенски вулысы]] составына керә. Аннары ул [[Казан районы (ТАССР)|Казан]] (1927—1938), [[Сталбишчы районы|Салбишчы]] (1938—1959), [[Лаеш районы|Лаеш]] (1959—1963, 1965-1998) һәм [[Питрәч районы|Питрәч]] (1963-1965) районнарына керә. 1998 елда ул [[Казанның Идел буе районы]]га кертелә <ref>{{Cite web|url=https://docs.cntd.ru/document/917007724|title=О включении населенных пунктов в состав города Казани от 25 ноября 1998 - docs.cntd.ru}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://nailtimler.com/rayony_pages/kazan/kazan_rayony.html|title=Районы города Казань}}</ref> == Халкы == {{Халык саны.wd||Таблица}} == Урамнары == * [[wikidata:Q50381738|'''Җиңүгә 40 ел.''']] Имәнлек урамыннан башланып, Үзәк урам һәм исемсез юл белән кисешү белән тәмамлана. * [[wikidata:Q50216323|'''Каен урамы''']]. Үтәли урамыннан башлап, Соңгы урамы белән кисешү белән тәмамлана. * [[wikidata:Q50378361|'''Имәнлек урамы''']]. Бистәнең иң төньяк урамы булып тора; Нарат һәм Җиңүнең 40 еллыгы урамнары белән кисешә. * [[wikidata:Q50381980|'''Соңгы урам''']]. Үзәк урамнан башлап, ул Бакча урамын кичеп, Каен урамы белән кисешү белән тәмамлана. * [[wikidata:Q50382055|'''Урман''']]. Бөтен буена диярлек бистәнең көнчыгыш чиге булып тора. * [[wikidata:Q50382772|'''Бакча''']]. Үтәли урамыннан башлап Ирек һәм Соңгы урамнарын кисеп чыга, Соңгы урам белән кисешкәннән соң тәмамлана. * [[wikidata:Q50382802|'''Ирек''']]. Үзәк урамнан башлап, Бакча урамы белән кисешү тәмамлана. * [[wikidata:Q50382835|'''Үтәли урам''']] “Кара бор”дан башлап, Тупик һәм Бакча урамнарын кисеп чыга һәм Үзәк урам белән кисешкән вакытка тәмамлана. * [[wikidata:Q50382852|'''Совет''']]. Үзәк һәм Урман урамнарына параллель бара, Петровскийны Матюшин тракты белән тоташтыручы исемсез ике юлны кисеп үтә. * [[wikidata:Q50382873|'''Нарат''']]. Имәнлек урамыннан башлап, ул Бакча урамы һәм кисешкән юл белән кисешү белән тәмамлана. * [[wikidata:Q50382980|'''Тупыйк урамы''']]. Үтәли урамыннан башлап Үтәли, Каен, Соңгы һәм Бакча урамнары чикләнгән кварталда тәмамлана. * [[wikidata:Q50383068|'''Үзәк''']]. Җиңүнең 40 еллыгы һәм исемсез юл белән кисешүдән башланып, Мәктәп, Үтәли, Ирек, Соңгы урамнарын кисеп үтә һәм 64 нче йорт янында тәмамлана. * [[wikidata:Q50383137|'''Мәктәп''']]. Үзәк урамнан башланып, исемсез юл аша чыгу белән тәмамлана. == Социаль инфраструктура == * 129 нчы мәктәп филиалы<ref>{{Cite web|url=https://edu.tatar.ru/priv/page2389.htm/page2593457.htm|title=Электронное образование Республики Татарстан|website=edu.tatar.ru|access-date=2021-10-16}}</ref> * Кояшкай балалар бакчасы<ref>Муниципальное бюджетное дошкольное образовательное учреждение «Детский сад №79 комбинированного вида» Приволжского района</ref> * Почта бүлеге 420070<ref>Почтовое отделение "Петровский" индекс 420070.&nbsp;''pochtarossii.com''.&nbsp;<small>Дата обращения: 16 октября 2021.</small></ref> * [[Петровский бистәсе мәчете|Мәчет]] . [[Казан автобусы|56нчы шәһәр автобус маршруты]] шәһәр үзәгеннән бистәгә бара. Бистә аз катлы һәм аерым йортлар белән төзелгән. Бистәдә (Ирек урамы, 1) Казан шәһәре мэры [[Илсур Метшин]] коттеджы урнашкан<ref>Где живёт мэр Казани.&nbsp;// inkazan.ru&nbsp;(27 октября 2010 года).&nbsp;<small>Дата обращения: 26 мая 2012.</small>&nbsp;<small>Архивировано 13&nbsp;мая 2012&nbsp;года.</small></ref> == Моны да карагыз == == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} [[Төркем:Казан бистәләре]] [[Төркем:Википедия:Викимәгълүматтан чыганак булган мәкаләләр]] r6cpxkz6herifgk8mr2oqnkq7e4n1q2 Яңа Савин (Казан) 0 486680 3528150 3483216 2022-08-08T15:46:57Z Frhdkazan 3171 == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} wikitext text/x-wiki {{MyTatarstan2022}} {{Ук}} {{Coord|55.833|49.074}}'''Яңа Савин'''<ref>{{Китап}}''Kafilʹ Fakhrazeevich Amirov.''Казань - где эта улица, где этот дом: справочник улиц города Казани.— Izd-vo "Kazanʹ", 1995.&nbsp;— 328с.— <nowiki>ISBN 978-5-85903-012-5</nowiki>.</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.etomesto.ru/map-kazan_2003/?x=49.105666&y=55.822729|title=Карта Казани 2003 года|website=www.etomesto.ru|access-date=2021-06-21}}</ref> — [[Казан]]ның хәзерге Яңа Савин районы территориясендә урнашкан бистә. == Исемнең килеп чыгышы == Бистә Савиново, шушы җирдә туган крестьяннар авылы буенча аталган<ref>{{Cite web|lang=en|url=https://rusneb.ru/|title=НЭБ - Национальная электронная библиотека|website=rusneb.ru - Национальная электронная библиотека|access-date=2021-06-21}}</ref>. Исеме вариантлары: ''Савин төзелеше''<ref>План Казани 1930 года.&nbsp;''www.etomesto.ru''.&nbsp;<small>Дата обращения: 21 июня 2021.</small></ref>, ''Яңа Савин төзелеше''<ref>План г. Казани с показанием строительства за 1946 год.&nbsp;''www.etomesto.ru''.&nbsp;<small>Дата обращения: 21 июня 2021.</small></ref><ref>{{Cite web|url=http://www.etomesto.ru/map-kazan_1940-gorod/|title=Схематический план г. Казани 1940 года|website=www.etomesto.ru|access-date=2021-06-21}}</ref>'', Савин'' ''Слобода''<ref>{{Cite web|url=https://kitap.tatar.ru/ru/ssearch/detail/vvbxvqlbie/?back=/ru/ssearch/ecatalog/?fattr=text_t&fq=%25D0%2592%25D1%2581%25D1%258F+%25D0%259A%25D0%25B0%25D0%25B7%25D0%25B0%25D0%25BD%25D1%258C.+%25D0%25A1%25D0%25BF%25D1%2580%25D0%25B0%25D0%25B2%25D0%25BE%25D1%2587%25D0%25BD%25D0%25B0%25D1%258F+%25D0%25BA%25D0%25BD%25D0%25B8%25D0%25B3%25D0%25B0+%25D0%25BF%25D0%25BE+%25D0%25B3%25D0%25BE%25D1%2580%25D0%25BE%25D0%25B4%25D1%2583+%25D0%259A%25D0%25B0%25D0%25B7%25D0%25B0%25D0%25BD%25D0%25B8.+%25E2%2580%2593+%25D0%259A%25D0%25B0%25D0%25B7%25D0%25B0%25D0%25BD%25D1%258C%252C+1940&attr=text_t&q=%25D0%2592%25D1%2581%25D1%258F+%25D0%259A%25D0%25B0%25D0%25B7%25D0%25B0%25D0%25BD%25D1%258C.+%25D0%25A1%25D0%25BF%25D1%2580%25D0%25B0%25D0%25B2%25D0%25BE%25D1%2587%25D0%25BD%25D0%25B0%25D1%258F+%25D0%25BA%25D0%25BD%25D0%25B8%25D0%25B3%25D0%25B0+%25D0%25BF%25D0%25BE+%25D0%25B3%25D0%25BE%25D1%2580%25D0%25BE%25D0%25B4%25D1%2583+%25D0%259A%25D0%25B0%25D0%25B7%25D0%25B0%25D0%25BD%25D0%25B8|title=Детальная информация|website=kitap.tatar.ru|access-date=2021-06-21}}</ref>'','' Яңа Савин<ref>Топографические карты СССР N-39 (А) 1:100000. Татарстан, Ульяновская область..&nbsp;''www.etomesto.ru''.&nbsp;<small>Дата обращения: 21 июня 2021.</small></ref>, Савинки. == Тарихы == 1909 елда "села  Савинов крестьяннары җирендә төзелеш" буларак искә алына»<ref>{{Cite web|lang=en|url=https://rusneb.ru/|title=НЭБ - Национальная электронная библиотека|website=rusneb.ru - Национальная электронная библиотека|access-date=2021-06-21}}</ref> . Булдыру мизгелдән башлап, [[Казан губернасы]]<nowiki/>ның [[Казан өязе]]<nowiki/>нең [[Каймар вулысы]]<nowiki/>нда (соңрак Татарстан АССРның [[Арча кантоны]]<nowiki/>нда) урнашкан булган. 1924 елда (1934 елдан - Ленин районында) Казанның Берләшкән-Бистәсе районына кушылган<ref>{{Китап|автор=Сергей Павлович Саначин|isbn=978-5-905576-46-1}}</ref>. Тиздән Казанга кушылганнан соң бистә дамба белән Кәҗә бистәсе белән тоташтырыла<ref>{{Китап|автор=Е. А. Вишленкова, С. Ю. Малышева, А. А. Сальникова|isbn=978-5-98180-622-3}}</ref> <ref>{{Китап|автор=[[Калинин, Николай Филиппович]]}}</ref>. 1920 еллар ахырында төзелгән, 1940 елга зур булмаган өч урамнан<ref>''Булат Файзрахманович Султанбеков.''&nbsp;Татарстан, ХХ век: События, документы, публицистика.&nbsp;— ТаРИХ, 2003.&nbsp;— 316&nbsp;с.&nbsp;— <nowiki>ISBN 978-5-94113-183-9</nowiki>.</ref> бистә үсә һәм фактта күрше- Яңа төзелеш һәм Кәҗә бистәләре белән кушыла<ref>Схематический план г. Казани 1940 года.&nbsp;''www.etomesto.ru''.&nbsp;<small>Дата обращения: 21 июня 2021.</small></ref>. Бистә территориясе 1970 еллар ахырыннан күп катлы йортлар белән төзелә башлаган, әмма Яңа Савин районының зур өлеше 1996 елдан 2004 елга кадәр узган «тузган торакны бетерү программасы» вакытында сүтелгән; [[Кемерово урамы (Казан)|Кемерово]] һәм [[Түбән Торф урамы (Казан)|Түбән Торф]]<nowiki/>урамнары буенча соңгы йортлар 2019 елның мартында сүтелде<ref>В казанской Савинке прозвучал последний звонок: на месте деревни строят школу&nbsp;(рус.) ?.&nbsp;''kazanreporter.ru''.&nbsp;<small>Дата обращения: 1 октября 2021.</small></ref>. == Халкы == {{Халык саны.wd||Таблица}} == Күренекле кешеләр == Яңа Савин танылган кешеләр арасында Казан мэры [[Камил Исхаков]] һәм мөселман дин әһелләре [[Шамил Исхаков]] («Казан нуры» мәчете имамы)<ref>Камиль Исхаков: «Я не привык в своей жизни делать что-то для показухи».&nbsp;''Собака.ru''.&nbsp;<small>Дата обращения: 21 июня 2021.</small></ref> һәм Мансур Җәләлетдинов ( [[Мәрҗани мәчете|әл-]] Марҗани мәчетенең имам-хатибы) бар<ref>''ДУМ РФ.''&nbsp;Мансур хазрат Джалялетдинов: «Важно созидать и если кто-то из имамов усердно работает, то я только радуюсь этому».&nbsp;''«Мусульмане России» — Dumrf.ru''.&nbsp;<small>Дата обращения: 1 октября 2021.</small></ref> == Моны да карагыз == == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} [[Төркем:Казанның Яңа Савин районы]] [[Төркем:Википедия:Викимәгълүматтан чыганак булган мәкаләләр]] [[Төркем:Казан бистәләре]] f4a370r8frc9hyvxkgk9zowbbytfcqd Күтәрелеш бистәсе 0 486799 3528096 3438811 2022-08-08T13:36:03Z Frhdkazan 3171 == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} wikitext text/x-wiki {{MyTatarstan2022}} {{Ук}} '''Күтәрелеш бистәсе''' — (ۋاستانىيە بىستەسىٰ<ref>[http://elib.shpl.ru/ru/nodes/60882-kazanskiy-gorodskoy-sovet-rabochih-krestyanskih-i-krasnoarmeyskih-deputatov-polugodovoy-otchet-o-rabote-gorodskogo-soveta-xii-sozyv-kazan-1926#mode/inspect/page/155/zoom/4 ГПИБ | Казанский городской Совет рабочих, крестьянских и красноармейских депутатов. Полугодовой отчет о работе городского совета XII созыв. - Казань, 1926<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>) торак массив-микрорайон һәм [[Казан]]ның Мәскәү һәм Киров районнарында тарихи урын. == Урнашу == Күтәрелеш бистәсе [[Казанның Мәскәү районы|Мәскәү районы]]ның үзәк өлешендә һәм [[Киров районы]]ның көнбатыш өлешендә урнашкан. Бистәдә Күтәрелеш һәм Декабристлар урамнары киселешендә [[Фетнә мәйданы (Казан)|Фетнә мәйданы]] урнашкан. Беренче язма телгә алу 1929 елга карый<ref>Материалы о постройке школы 9-летки в слободе Восстания, список школ г. Казани и слобод (НА РТ, Ф. Р326, Оп.1, Д.589)</ref>. == Тарихы == Бистә әле күптән түгел генә Берләштерелгән Бистә районы (соңрак – Пролетариат) составына кергән шәһәр яны бистәләрен һәм авылларын ([[Дары бистәсе]], Удел төзелеше, Ивановка төзелеше) берләштерү нәтиҗәсендә барлыкка килгән һәм 1905 елгы [[Беренче Рәсәй инкыйлабы]] барышында Казан Заречьесы эшчеләре восстаниесе дип аталган. [[Ленин районы]]ның Пролетар районыннан аерып алынганнан соң бистәнең күп өлеше соңгысы составында кала. Ул вакытта Ленин (хәзерге Мәскәү) районының якындагы Үзәк Елга аръягы ([[Кәҗә бистәсе]] һәм [[Кизик бистәсе]]) һәм КАПО авиазаводы белән Карабай бистәсе арасындагы күпкатлы төзелеш 1940—1950 елларда барлыкка килгән. Бистәдәге биналар башлыча сталин стиленә ия. 1926 елда Күтәрелеш бистәсенә кадәр шәһәрдә беренче автобус маршруты җибәрелә. 1930 нчы елларда бистә буйлап трамвай линиясе, 1948 елда троллейбус линиясе төзелә. == Урамнар == [[Файл:Енисейская_улица_Казани.JPG|мини|250x250пкс|Енисей урамы]] 1929 елга Күтәрелеш бистәсе урамнары исемлеге:<ref>{{Книга|ссылка=https://books.google.ru/books/about/%D0%9D%D0%B5_%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%B8.html?hl=ru&id=3bkvAAAAMAAJ&redir_esc=y|автор=[[:tt:Булат Солтанбәков|Султанбеков, Булат Файзрахманович]]|заглавие=Не навреди: размышления историка : историко-публицистические очерки, новые открытия|год=1999|издательство=Татарское книжное изд-во|страниц=196|isbn=978-5-298-00799-3}}</ref><div class="references-small" style="-moz-column-count:3; column-count:3; -webkit-column-count:3;"> # Азин # Бакалея # Мунча # Батрак # Ярлы # Волга # Шәһәр # Борчак # 25-нче Октябрь # [[Декабристлар урамы (Казан)|Декабристлар]] # 1-нче Делегатлар # 2-нче Делегатлар # Эшлекле # Днепровск # Дон # Чик # Кама # Камчатка тыкрыгы # Каравай # Кокшай тыкрыгы # Тез # Коломна # Комсомол # 1-нче Коммуналь # 2-нче Коммуналь # Коммунарлар # Кыек тыкрык # Кострома # [[Тунаков урамы (Казан)|Кызыл Байрак]] # Кызыл Кокшай # Лаеш # Аккош # [[Волгоград урамы (Казан)|Ленинград]] # [[Лена урамы (Казан)|Лена]] # Урман # Болын # Мамадыш # Мотовилих # Мухаметшин # Түбән тыкрык # Яңы Якты # Урау # Ольга # Орлов # [[Партизан урамы (Казан)|Партизан]] # Петров # Баш күтәрү # Кыр # Аркылы-Кыр тыкрыгы # Буш тыкрык # Разин # Республика # Сабан # Якты # Зөя # 1-нче Секретарь тыкрыгы # 2-нче Секретарь тыкрыгы # 3-нче Секретарь тыкрыгы # Авыл # Селянская # Берләшмә # Совнарком # Кояш # [[Восстание урамы (Казан)|Сормово]] # 1-нче Союз # 2-нче Союз # 3-нче Союз # 4-нче Союз # [[Шамил Усманов урамы (Казан)|5-нче Союз]] # 6-нчы Союз # [[Васильченко урамы (Казан)|7-нче Союз]] # [[Восход урамы (Казан)|8-нче Союз]] # [[Восстание урамы (Казан)|9-нчы Союз]] # 10-нчы Союз # 11-нче Союз # 12-нче Союз # [[Академик Королёв урамы (Казан)|13-]]<nowiki/>нче Союз # [[Исаев урамы (Казан)|14-]]<nowiki/>нче Союз # Сталинград # Татпрофсовет # Тверь # Тупик тыкрык # Украина # Ульяновск # Фабрика # Февраль # [[Фрунзе урамы (Казан)|Фрунзе]] # Фурштад # Ярославль </div> == Моны да карагыз == == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} [[Төркем:Казан бистәләре]] [[Төркем:Казанның Киров районы]] [[Төркем:Казанның Мәскәү районы]] 2sbwnsr4fwfmr6avqrcb0ib3e3gkr5n Ивановка төзелеше (Казан) 0 486804 3528109 3438755 2022-08-08T14:08:25Z Frhdkazan 3171 == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} wikitext text/x-wiki {{MyTatarstan2022}} {{Ук}} '''Ивановка төзелеше''' (шулай ук ''Иваново бистәсе'') — [[Казан]] шәһәренең хәзерге [[Казанның Мәскәү районы|Мәскәү районы]] территориясендә урнашкан бистә. == Атаманың килеп чыгышы == Бистә Казан Иоанн-Предтеченск монастыре җирләрендә урнашу сәбәпле «Ивановская» исемен ала<ref>{{Cite web|url=https://viewer.rusneb.ru/ru/rsl01003848360?page=306&view=list|title=Просмотр документа - dlib.rsl.ru|website=dlib.rsl.ru|accessdate=2020-09-11}}</ref>; [[XIX гасыр]] азагы — [[XX гасыр]] башында Казан белән чиктәш җирләрдә барлыкка килгән бистәләр ''«төзелеш»'' дип атала: [[Удел бистәсе (Казан)|Удел төзелеше]], [[Яңа төзелеш (Казан)|Яңа (Яңа-Кизик) төзелеше]] һ.б.<ref>Ленинский район: «большая дорога» и Нью-Йорк (англ.).''kazanfirst.ru''.<small>Дата обращения: 11 сентября 2020.</small></ref> == Тарихы == Бистә 1906 елдан да соңга калмыйча барлыкка килгән<ref>{{Cite web|url=https://viewer.rusneb.ru/ru/rsl01003848360?page=318&view=list|title=Просмотр документа - dlib.rsl.ru|accessdate=2020-09-11}}</ref> 1920 елда [[Казан өязе]]нең [[Каймар вулысы]] Ивановка төзелеше бистәсендә: [[балалар бакчасы]], 1 нче баскыч мәктәбе, [[наданлыкны бетерү]] мәктәбе, Казан өяз совет милициясенең 3 нче районы штаб-фатиры булган<ref>Национальная библиотека Республики Татарстан..''kitap.tatar.ru''.&nbsp;<small>Дата обращения: 11 сентября 2020.</small></ref> Иваново төзелеше [[Казанның Киров районы|Казанның берләштерелгән Бистәсе]] районына ТАССР Үзәк Башкарма Комитетының һәм Халык Комиссарлары Советының 1924 елның 2 ноябрендәге карары белән кушыла<ref>{{Cite web|url=https://dlib.rsl.ru/01009211093|title=Просмотр документа|accessdate=2020-09-11}}</ref> == Халкы == {{Халык саны.wd||Таблица}}1923 һәм 1926 елларга алынган мәгълүматлар буенча, [[Кизик бистәсе]]ндә, [[Яңа төзелеш (Казан)|Яңа төзелеш]] һәм Иваново төзелеше бистәләрендә 1829 һәм 1780 кеше яши, шулардан [[руслар]] — 1645 кеше (89,40%), [[татарлар]] — 119 кеше (6,47%), чуашлар һәм [[Марилар|мари]]<nowiki/>лар — 2 кеше, башкалар —12 кеше<ref>История Казани в документах и материалах. XX век.&nbsp;— Магариф.</ref>. == Урамнары == * Семинар → Кызыл Байрак (1927) → [[Тунаков урамы (Казан)|Тунаков урамы]] (2001) * Берьяклы Семинар → [[Партизан урамы (Казан)|Партизан урамы]] (1927)<ref>{{Cite web|url=http://docs.cntd.ru/document/432885985?block=2|title=О РЕЕСТРЕ НАЗВАНИЙ УЛИЦ ГОРОДА КАЗАНИ (с изменениями на: 15.02.2017), Постановление Исполнительного комитета города Казани Республики Татарстан от 03 февраля 2016 года №286|accessdate=2020-08-31}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://search.rsl.ru/ru/record/01000634943|title=Султанбеков, Булат Файзрахманович - Не навреди : Размышления историка : (Ист.-публицист. очерки, новые открытия) - Search RSL|accessdate=2020-08-31}}</ref> == Моны да карагыз == == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} [[Төркем:Казанның Мәскәү районы]] [[Төркем:Википедия:Викимәгълүматтан чыганак булган мәкаләләр]] [[Төркем:Казан бистәләре]] oljdytpqwyqfxzlkemgmcd5ktwtganh Танкодром (Казан) 0 486822 3528146 3438869 2022-08-08T15:41:23Z Frhdkazan 3171 == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} wikitext text/x-wiki {{MyTatarstan2022}} {{УК}} {{Микрорайон | |Название = Танкодром |цвет = {{Цвет|Россия}} |Оригинальное название = |Изображение = Казань. Панорама микрорайона Танкодром и жилых комплексов Легенда и Голливуд.JPG |Комментарии = Танкодром, «Легенда» һәм «Голливуд» торак комплекслары (''апрель, 2021'') |Город = [[Казан]] |Административный округ города = |Административный район города = [[Совет районы (Казан)|Совет районы]] |Первое упоминание = |Дата основания = 1950 еллар |Прежний статус = |Год включения в черту города = |Прежние названия = |Этнохороним = |Почтовые индексы = |Площадь = |Население = 30 000 тирәсе |Сайт = |lat_dir =N |lat_deg =55.76 |lon_dir =E |lon_deg =49.17 |CoordScale = 20000 |region = RU }} '''Танкодром''' — [[Казан]]ның [[Совет районы]]ндагы микрорайон. == Территориаль урнашу, чикләре == [[Файл:Казань._Карта_микрорайона_Танкодром.png|уңда|мини|250x250пкс|Танкодром микрорайоны картасы]] Танкодром микрорайоны [[Совет районы]]ның көньяк-көнбатыш ягын ябучы яссы калкулыкта урнашкан<ref>{{Cite web|author=|url=https://yandex.ru/maps/43/kazan/geo/mikrorayon_tankodrom/53182743/?ll=49.175319%2C55.760509&mode=search&sctx=ZAAAAAgBEAAaKAoSCfJ7m%2F7sjUhAERCVRszs5UtAEhIJ7tb3%2F7%2B62z8REQ%2BezQ4fwj8oCjgAQIydBkgBVc3MzD5qAnJ1cACdAc3MTD2gAQCoAQC9ASgrz%2FPCAQuigbmFBKj%2Fz7LpAuoBAPIBAPgBAIICEtCi0LDQvdC60L7QtNGA0L7QvIoCAA%3D%3D&sll=49.175300%2C55.766366&sspn=0.007057%2C0.002308&text=%D0%A2%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D0%BE%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%BC&z=15.17|title=Микрорайон Танкодром на карте Казани|publisher=|date=}}</ref>. Аның территориясе чикләре өлешчә җир рельефы белән формалаштырылган. Чик көньяктан Танк урамы буйлап уза, ул Танкодром микрорайонын һәм [[Горки]] торак районын аерып тора. Микрорайонның көнбатыш чиге дә рельефлы сызыкка ия — ул Танкодром урнашкан калкулык итәгенә салынган Универсиада проспекты буенча уза. Микрорайонның төньяк чиге өлешчә Даурия урамы буйлап, ә аннары квартал эчендәге юллар буйлап уза, алар аз катлы һәм урта катлы торак корылмаларны «Легенда» һәм «Голливуд» биеклек торак комплексларыннан Отрадная урамы буйлап аерып тора. Танкодром чиге көнчыгыштан [[Гвардейская урамы (Казан)|Гвардейская]] һәм [[Рихард Зорге урамы (Казан)|Рихард Зорге]] урамнары буйлап уза. == Исеме == Танкодром исеме Совет чорында барлыкка килә, әмма ул елларда рәсми булмаган. Ул [[1929 ел]]дан хәзерге микрорайон территориясендә урнашкан танк полигоныннан (танкодромнан) килеп чыга. Әлеге танкодром «Кама» яшерен совет-немец танк мәктәбенә карый һәм 1933 елга кадәр техник һәм тактик дәресләр үткәрү өчен файдаланыла<ref>{{Китап|автор=Султанбеков Б. Ф.|оригинал=|том=|столбцы=|серия=|isbn=5-93001-026-9|тираж=300|ref=}}</ref>. 2000-нче еллар башында Казан 51 идарә итүгә бүленгән, аларны идарәнең түбән территориаль органнарына әверелдерергә планлаштырганнар иде. Әмма ахыр чиктә алар шәһәр төзелеше-кадастр исәбе кысаларында учётлы торак комплекслары һәм шулай ук алар шәһәр Бердәм исәп-хисап үзәгенең шәһәр бүлекчәләре һәм торак-коммуналь хуҗалык идарәче компанияләренең админстарцияләренә ия булмаган. Шундый исәпкә алынган торак комплексларның берсе Танкодром исемен алган. Аның составына микрорайон үзе генә түгел, ә аннан көнчыгышка таба — Родина һәм [[Гадел Кутуй урамы (Казан)|Гадел Кутуй]] урамнары районындагы сәнәгать зонасы, шулай ук Дальний бистәсе территория дә кертелгән. Хәзерге вакытта Танкодром исеме шулай ук берничә оешма тарафыннан кулланыла:: * «ТКХ Танкодром» идарәче компаниясе ҖЧҖ (''2-нче Даурия ур., 3''); * РФ ЭЭМ Казан шәһәре буенча идарәсенең «Танкодром» 15нче полиция бүлеге (''Курчатов ур., 7А''); * Казан шәһәре бердәм исәп-хисап үзәгенең «Танкодром» территориаль бүлеге (''Латыш укчылары ур., 2А''); * «Татэнергосбыт» «Танкодром» АҖ территориаль участогы (''Латыш укчылары ур., 2А''); * «Танкодром» балалар иҗаты үзәге (''Латыш укчылары ур., 12''). == Тарихы == [[Файл:Казань._Вид_на_территорию_будущего_микрорайона_Танкодром_в_июне_1966_года.png|уңда|мини|250x250пкс|Америка спутнигыннан Танкодром микрорайоны территориясенә күренеш.''1966 елның 7 июне'')]] === Танкодром территориясе (1950 еллар ахырына кадәр) микрорайон төзелешенә кадәр === Революциягә кадәрге чорда Танкодром микрорайоны территориясе авыл хуҗалыгы ихтыяҗлары өчен кулланылган һәм Горки авылы крестьяннары карамагында булган. 1920 еллар башыннан бирле Танкодромда, хәзерге Карбышев урамы районында Горки аэродромы була, ул 1924 елдан башлап Беренче гражданнар аэропорты функциясен башкара (Н.М.Бычков исемендәге [[Казан (аэростанция)|Казан аэростанциясе]]). 1929-1933 елларда калкулыкның бер өлеше танк техникасын сынау өчен танкодром буларак файдаланыла. === Совет чорында Танкодром микрорайоны төзелеше (1950 еллар ахыры — 1991 еллар) === Танкодром микрорайоны 1950 еллар ахырында ике участоктан төзелә башлый. Аларның беренчесе микрорайонның төньяк өлешендә урнашкан, анда 1957-1961 елларда Ерак Гвардия урамы буенча (1966 елдан-Отрадная урамы буенча) адресация алган 30дан артык ике катлы бер һәм ике подъездлы кирпеч йорт төзелгән; (1966 елдан — Отрадная урамы буенча; 1967 елда әлеге йортларның бер өлешенә Карбышев урамы буенча адреслар бирелә). 1963—1970 елларда биредә шулай ук дүрт һәм биш катлы «хрущевка» барлыкка килә. Танкодром микрорайонындагы беренче төзелешнең икенче участогы көнбатыш өлешендә барлыкка килә, анда 2-нче Даурия урамы формалаша. Биредә 1959—1962 елларда өч ике катлы һәм өч катлы кирпеч торак йорт төзелә, ә 1963—1967 елларда өч «хрущевка» (берсе — дүрт катлы, икесе — биш катлы) төзелә. [[Файл:Казань._Вид_на_микрорайон_Танкодром_в_феврале_1976_года.png|уңда|мини|250x250пкс|Америка спутнигыннан Танкодром микрорайонына күренеш :''4 февраль 1976'')]] <gallery widths="250" heights="210" class="center"> Файл:Казань. Двухэтажная жилая застройка конца 1950-х – начала 1960-х годов в районе улиц Отрадной и Даурской.JPG|1950 еллар азагы-1960 еллар башында Отрадная һәм Даурия урамнары тирәсендә сакланып калган ике катлы торак йорт төзелеше (''апрель 2021'') Файл:Казань. Жилой дом конца 1950-х годов – ул. Отрадная,18.JPG|Ике катлы торак йорт: Отрадная урамы, 18 (''апрель 2021'') Файл:Казань. Двухподъездный жилой дом на улице Отрадной.JPG|Ике катлы торак йорт: Отрадная урамы, 26/8 (''апрель 2021'') Файл:Казань. Пятиэтажная хрущёвка серии 1-464 в микрорайоне Танкодром.JPG|1-464 сериясеннән биш катлы «хрущёвка»: 2 нче Даурия урамы, 15 (''апрель 2021'') </gallery>Танкодромның массакүләм төзелеше 1960 нчы елларның икенче яртысында башлана. Бу елларда яңа шәһәр магистрале — Рихард Зорге урамы салына, ул 1970 елларда төзелгән һәм [[Горки]] яңа торак районы ягына алып барган. Бу урам Танкодром микрорайонының көнчыгыш чиген билгеләде. 1966-1968 елларда биредә Рихард Зорге урамы буенча адресация алган 20гә якын биш катлы «хрущевка» төзелгән (нигездә, бу- 1-464 һәм [https://www.russianrealty.ru/useful/serii_domov/43817/ 1-467] серияләрнең панель йортлары). 1968—1969 елларда Курчатов урамында, 1968—1970 елларда Комаров урамында, 1968—1974 елларда Латыш укчылары урамында адреслы биш катлы «хрущевкалар», шулай ук Даурия һәм [[Карбышев урамы (Казан)|Карбышев]] урамнары буенча адресланган аерым йортлар төзелә. Нигездә, бу 1-464 һәм 1-467 серияле панель йортлар була, әмма кайбер урыннарда шулай ук берничә 1-447 серияле кирпеч «хрущевка» төзелә . Аның озынлыгы 1 км чамасы булган төньяк участогы бөтен Танкодром микрорайоны аша уза, Отрадная урамыннан башлап Даурия урамын кисеп үтеп, Танк чокыры аша җәяүле эстакада янында тәмамлана.<ref>Южные участки улицы Карбышева пролегают за Танковым оврагом, на территории жилого района Горки.</ref>. Карбышев урамы (Дауриядән көньяктарак участокта) Танкодромның башка урамнарыннан сизелерлек аерылып тора, чөнки ул бөтен микрорайонның төп сәүдә һәм күңел ачу зонасы буларак уйланылган. Шул сәбәпле аңа парад кыяфәтен бирәләр: киңрәк тротуарлар салалар; Карбышев урамының машиналар йөрү өлешен микрорайонның калган урамнарына караганда киңрәк ясыйлар, яшелләндерелгән аергыч полоса белән каршы транспорт агымнарын чиклиләр. 1970—1977 елларда урам берничә тугыз катлы йорт белән төзелә<ref>Первые девятиэтажки в микрорайоне Танкодром появились в 1970 году по следующим адресам: ул. Карбышева, 15; ул. Рихарда Зорге, 1/11; ул. Латышских Стрелков, 29. </ref>- беренче катлары кибет, җәмәгать туклануы һәм хезмәт күрсәтү өлкәсе биналарының дәвамлы анфиладасына әверелә. Карбышев һәм Курчатов урамнары киселешендә 1970 елда «Комсомолец» кинотеатры төзелә, ә аның янәшәсендәге территориядә парк зонасы булдыру күздә тотыла. Танкодром микрорайонында яшәүчеләр өчен Даурия урамы мөһим транспорт әһәмияткә ия. 1980 нче елларга кадәр ул Казан үзәгенә маршрут автобуслары йөргән бердәнбер булган. Микрорайонның башка урамнары фонында Даурия урамы төзелеш характерындагы зур төрлелек белән аерылып тора. Совет чорында аның янында башта ике һәм өч катлы торак йорт (1950 еллар ахыры - 1960 еллар башы), ә соңрак берничә кирпеч һәм панельле «хрущевка» (1960 еллар ахыры-1970 еллар башы) төзелә. Шуның белән бергә бу урамда (Танкодром микрорайоны чикләрендә) шулай ук берничә иҗтимагый билгеләнештәге берничә объект, шул исәптән уку йортлары барлыкка килә. 1976 елда Танкодромның көнбатыш өлешендә 12 катлы кирпеч торак йорт (Даурия ур., 22А) — бөтен микрорайонның беренче биек бинасы төзелә. 1978—1987 елларда 1980—1990 елларда Танкодромның архитектур доминантлары булган 1-528КП-80 сериясенең<ref>Самый первый в микрорайоне Танкодром 14-этажный жилой дом был построен Казанским заводом резиновых технических изделий (РТИ) в 1978 году по адресу: ул. Даурская, 20А.</ref> биш 14 катлы кирпеч бинасы төзелә.<gallery widths="250" heights="210" class="center"> Файл:Казань. Пятиэтажные хрущёвки серии 1-464 на улице Рихарда Зорге.JPG|Рихард Зорге урамында 1-464 сериянең биш катлы "хрущёвкалары"(''апрель 2021'') Файл:Казань. Пятиэтажная хрущёвка серии 1-447 в микрорайоне Танкодром.JPG|1-447 сериясеннән биш катлы «хрущёвкалар»: Курчатов урамы, 10 (''апрель 2021'') Файл:Казань. 14-этажные высотки серии 1-528КП-80 в микрорайоне Танкодром.JPG|Танкодром микрорайонының көнбатыш өлешендә 1-528КП-80 сериясенең 14 катлы биеклекләре (''сентябрь 2020'') Файл:Казань. Один из дворов микрорайона Танкодром.JPG|Танкодром микрорайонының бер ишегалды (''апрель 2021'') Файл:Казань, микрорайон Танкодром. Девятиэтажные жилые дома на улице Карбышева.JPG|Карбышев урамындагы тугыз катлы торак йортлар (''апрель 2021'') </gallery> === Совет чорыннан соң Танкодром микрорайонын төзү (1991 елдан) === Советлардан соңгы чорда Танкодром микрорайонындагы төзелеш яки нокталы төзелеш ысулы белән (бушлыкларда), яки совет елларында төзелгән авария хәлендәге биналар урынында башкарыла. 1993 елда микрорайонның көнбатыш өлешендә 10 катлы панель йорт төзелгән (Латыш Укчылары ур., 41). 1997—1998 елларда төньяктарак ике кирпеч биеклеге —14 катлы (Латыш Укчылары ур., 12А) һәм 15 катлы (Латыш Укчылары ур., 14), ә 2008—2009 елларда тагын ике торак йорт төзелгән — 15 катлы (Даурияур., 22) һәм 19 катлы (Даурия ур., 24А). 2004—2015 елларда микрорайонның төньяк өлешендә, Отрадная урамы янында, 1950 еллар азагы — 1960 еллар башында төзелгән авария хәлендәге ике катлы биналар урынында берничә күпкатлы торак йорт барлыкка килде. Бу-төрле катлы кирпеч корылмалар: алты катлы бер йорт (Карбышев ур., 6), тугыз катлы ике йорт (Отрадная ур., 9 һәм 15) һәм 10 катлы бер йорт (Отрадная ур., 5). Әмма Танкодром микрорайоны территориясендәге иң биек торак биналар 2018—2019 елларда төзелгән. Бу-монолит конструкцияле йортлар — 25 катлы «Даурия урамындагы йорт» торак комплексы (Даурия ур., 34Б) һәм 20 катлы «Комсомолец» торак комплексы (Карбышев ур., 50). Соңгы йорт 2010 елда янган "Комсомолец" кинотеатры бинасы урынында төзелгән (1990 нчы елларда анда "Мета" күңел ачу үзәге урнашкан). 2015 елда Танкодром микрорайоныннан төньякка таба Әмәт магистрале буйлап биек торак биналар төзү башланды. Биредә «Голливуд» (19-23 кат) һәм «Легенда» (23-26 кат) биек торак комплекслары төзелгән. Үзләренең биеклеге белән алар Танкодром микрорайонында өстенлек итүче катлар (5-9 кат) фонында нык аерылып тора.<gallery widths="250" heights="210" class="center"> Файл:Казань. Современные высотки микрорайона Танкодром - вид со стороны жилого района Горки.JPG|Танкодром микрорайонындагы заманча биеклекләр; алгы планда - Горки торак районының тугыз катлы йортлары (''сентябрь 2020'') Файл:Казань, микрорайон Танкодром. 25-этажный жилой комплекс «Дом на Даурской».JPG|«Даурия урамындагы йорт» 25 катлы торак комплексы - Танкодром микрорайонының иң югары бинасы (''апрель 2021'') Файл:Казань, микрорайон Танкодром. 20-этажный жилой комплекс «Комсомолец».JPG|"Комсомолец» 20 катлы торак комплексы (''октябрь 2020'') Файл:Казань, микрорайон Танкодром. 19-этажный жилой дом - ул. Даурская, 24А.JPG|19 катлы торак йорт: Даурия ур., 24А(''апрель 2021'') Файл:Казань. Мечеть Медина в микрорайоне Танкодром.JPG|Танкодр микрорайонындагы [[Мәдинә мәчете]] (''апрель 2021'') </gallery> == Урам челтәре == Танкодром микрорайоны территориясе буенча, шулай ук аның чикләре буйлап 11 урам уза, шуларның берсе проспект статусына ия. Микрорайон эчендә дүрт урам мөһим — Даурия, Карбышев, Комаров һәм Курчатов урамнары. {| class="wikitable collapsible collapsed sortable" ! colspan="4" |Микрорайон эчендә һәм периметры буенча уза торган Танкодром урамнары исемлеге |- !Урам исеме !Исеме расланган документ<ref>{{Cite web|author=|url=https://www.kzn.ru/content/upravlenie-arkhitektury/adres/%D0%A0%D0%B5%D0%B5%D1%81%D1%82%D1%80%20286%20%D0%BD%D0%B0%20%D1%81%D0%B0%D0%B9%D1%82%2018.07.2018.pdf|title=Реестр названий улиц города Казани. Утверждён Постановлением Исполнительного комитета г. Казани от 3 февраля 2016 года № 286|publisher=|date=|accessdate=2021-04-23}}</ref> !Элеккеге исеме !Озынлыгы <br />(метраларла) |- |Биеклек урамы |{{Center|Казан шәһәр башкарма комитетының 1968 елның 24 гыйнварындагы 61 номерлы карары}} |{{Center|—}} |{{Center|208<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/vysotnaya_ulica/ |title=Высотная улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-04-23}}</ref>}} |- |Даурия урамы |{{Center|Казан шәһәр советының 1966 елның 19 октябрендәге 819 номерлы карары}} |{{Center|—}} |{{Center|3270<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/daurskaya_ulica/ |title=Даурская улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-04-23}}</ref>}} |- |2-нче Даурия урамы |{{Center|Казан шәһәр башкарма комитетының 1960 елның 20 октябрендәге 19 номерлы карары}} |{{Center|—}} |{{Center|383<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/2-ya_daurskaya_ulica/ |title=2-я Даурская улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-04-23}}</ref>}} |- |[[Карбышев урамы (Казан)|Карбышев урамы]] |{{Center|Казан шәһәр башкарма комитетының 1967 елның 6 маендагы 380 номерлы карары}} |{{Center|—}} |{{Center|1973<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/ulica_karbysheva/ |title=Улица Карбышева в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-04-23}}</ref>}} |- |Комаров рамы |{{Center|Казан шәһәр башкарма комитетының 1968 елның 24 гыйнварындагы 61 номерлы карары}} |{{Center|—}} |{{Center|1043<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/ulica_komarova/ |title=Улица Комарова в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-04-23}}</ref>}} |- |Курчатов урамы |{{Center|Казан шәһәр башкарма комитетының 1968 елның 24 гыйнварындагы 61 номерлы карары}} |{{Center|—}} |{{Center|732<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/ulica_kurchatova/ |title=Улица Курчатова в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-04-23}}</ref>}} |- |[[Латыш укчылары урамы (Казан)|Латыш укчылары урамы]] |{{Center|Казан шәһәр башкарма комитетының 1968 елның 3 сентябрендәге 684 номерлы карары}} |Высотная улица |{{Center|640<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/ulica_latyshskih_strelkov/ |title=Улица Латышских Стрелков в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-04-23}}</ref>}} |- |Отрадная урамы |{{Center|Казан шәһәр башкарма комитетының 1966 елның 6 декабрендәге 959 номерлы карары}} |Дальне-Гвардейская улица |{{Center|650<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/otradnaya_ulica/ |title=Отрадная улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-04-23}}</ref>}} |- |[[Рихард Зорге урамы (Казан)|Рихард Зорге урамы]] |{{Center|Казан шәһәр башкарма комитетының 1967 елның 6 маендагы 380 номерлы карары}} |{{Center|—}} |{{Center|3931<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/ulica_riharda_zorge/ |title=Улица Рихарда Зорге в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-04-23}}</ref>}} |- |Танк урамы |{{Center|—}} |{{Center|—}} |{{Center|1939<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/tankovaya_ulica/ |title=Танковая улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-04-23}}</ref>}} |- |[[Универсиада проспекты (Казан)|Универсиада проспекты]] |{{Center|Казан шәһәр думасының 2013 елның 19 июлендәге 4-24 номерлы карары}} |{{Center|—}} |{{Center|2963<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/prospekt_universiady/ |title=Проспект Универсиады в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-04-23}}</ref>}} |- |} == Хакимият органнары == Танкодром микрорайоны территориясендә хокук саклау органнарының территориаль бүлекчәләре генә урнашкан: * РФ ЭЭМ Казан шәһәре буенча идарәсенең «Танкодром " 15 номерлы полиция бүлеге (''Курчатов ур., 7А''); * РФ ЭЭМ Казан шәһәре буенча идарәсенең 15 нче номерлы «Танкодром» полиция бүлегенең миграция мәсьәләләре бүлеге (''Комаров ур., 14''). == Фәнни учреждениеләр == Танкодром микрорайоны территориясендә бер фәнни учреждение - Татарстан Республикасы Фәннәр академиясенең Экология һәм җир асты байлыкларыннан файдалану проблемалары институты (Даурия ур., 28) урнашкан. Ул 2008 елда ике фәнни оешманы — Табигый системалар экологиясе институтын һәм Янучан файдалы казылмаларны эзләү һәм үзләштерү проблемалары үзәген берләштерү юлы белән оештырыла.<ref>{{Cite web|author=|url=http://ipen-anrt.ru/content/index.php/istoriya-i-obshchie-svedeniya|title=Об Институте|publisher=|date=}}</ref>. == Уку йортлары == === Урта һөнәри белем бирү уку йортлары (техникум, көллият) === Танкодром микрорайоны территориясендә ике урта һөнәри белем бирү йорты урнашкан — Казан педагогика көллияте һәм Казан кооператив институтының урта һөнәри белем бирү факультеты. '''Казан педагогика көллияте''' (Даурия ур., 30) үз тарихын 1876 елда, Казан Татар укытучылар мәктәбенә нигез салынганда башлый. 1921 елда ул Казан татар педагогия техникумы, 1937 елда — Казан педагогия училищесы, 1939 елда — Казан читтән торып педагогия училищесына, 1961 елда — кабат Казан педагогия училищесы, 1995 елдан хәзерге исемгә ия була.<ref>{{Cite web|author=|url=http://kazanpedcollege.ru/svedeniya_ob_obrazovatel_noj_organizacii/obwie_svedeniya/|title=ГАПОУ «Казанский педагогический колледж». Основные сведения|publisher=|date=}}</ref>. Танкодром микрорайоны территориясендә әлеге уку йортына 1970 нчы елларда нигез салынган. Анда 1643 студент белем ала.(''2021 елга булган мәгълүматларга караганда'')<ref>{{Cite web|author=|url=https://edu.tatar.ru/sovetcki/org6264|title=Государственное автономное профессиональное образовательное учреждение «Казанский педагогический колледж»|publisher=|date=}}</ref>. '''Казан кооператив институтының урта һөнәри белем бирү факультеты''' (Даурия ур., 32) - Казан кооператив институтының структур бүлекчәсенә әверелгән элеккеге Казан кооператив техникумы. === Гомуми белем бирү учреждениеләре (мәктәп, гимназия) === Танкодром микрорайоны территориясендә 3 гомуми белем бирү йорты урнашкан, шуларның 2-се гимназия (8-нче һәм 90-нчы номерлы) һәм берсе-86-нчы номерлы урта гомуми белем бирү мәктәбе. Совет чорында (1980 еллар) Танкодромда 4 мәктәп була. Югарыда күрсәтелгән мәктәпләрдән тыш, 79 нчы мәктәп (Рихард Зорге ур., 1А) бар иде. 2017 елда Казан мәктәпләрен берләштерү һәм эреләндерелгән «мәгариф үзәкләре» булдыру проекты кысаларында 79-нчы номерлы мәктәп күршедәге 8-нче номерлы гимназия составына кереп, эшчәнлеген туктатты (Латыш укчылары ур., 15)<ref>{{Мәкалә|автор=Козина А.|ссылка=https://kazan.aif.ru/society/details/zachem_slivayut_shkoly_vmesto_13_shkol_7_obrazovatelnyh_centrov|язык=|издание=Аргументы и Факты — Казань|тип=газета|год=2017|том=|номер=|страницы=|DOI=|issn=}}</ref>. 8 нче гимназия Танкодромдагы укучылар (1655) һәм укытучылар саны буенча иң зур гомуми белем бирү йорты (108) булып тора. (''2021 елга булган мәгълүматларга караганда''). {| class="wikitable collapsible collapsed sortable" ! colspan="5" |Танкодром микрорайоны территориясендә урнашкан гомуми белем бирү йортлары исемлеге (2021 елга) |- !Уку йортының исеме һәм номеры !Адрес !Нигез салыну вакыты !Педагоглар саны !Укучылар саны |- |8-нче гимназия<ref>{{Cite web|author=|url=https://edu.tatar.ru/sovetcki/gim8/read-news/2580970|title=Муниципальное бюджетное общеобразовательное учреждение «Гимназия №8 — Центр образования» Советского района г. Казани|publisher=|date=}}</ref> |Латыш укчылар урамы, 15 (төп бина); <br /><br />Рихард Зорге урамы, 1А (башлангыч мәктәп бинасы) |{{Center|1969}} |{{Center|108}} |{{Center|1655}} |- |Аерым предметларны тирәнтен өйрәнү белән 86 нчы урта гомуми белем бирү мәктәбе<ref>{{Cite web|author=|url=https://edu.tatar.ru/sovetcki/page2421.htm|title=МБОУ «Средняя общеобразовательная школа №86 с углублённым изучением отдельных предметов» Советского района г. Казани|publisher=|date=}}</ref> |Даурия урамы, 26 |{{Center|1982}} |{{Center|48}} |{{Center|914}} |- |90 нчы гимназия<ref>{{Cite web|author=|url=https://edu.tatar.ru/sovetcki/page2422.htm|title=Муниципальное бюджетное общеобразовательное учреждение «Гимназия № 90» Советского района г. Казани|publisher=|date=}}</ref> |Комаров урамы, 12 |{{Center|1970}} |{{Center|46}} |{{Center|875}} |- |} === Мәктәпкәчә белем бирү учреждениеләре (балалар бакчалары) === Танкодром микрорайоны территориясендә 8 муниципаль балалар бакчасы урнашкан. {| class="wikitable collapsible collapsed sortable" ! colspan="5" |Танкодром микрорайоны территориясендә урнашкан муниципаль балалар бакчалары исемлеге (2021 елга) |- !Балалар бакчасы исеме һәм номеры !Адрес ! !Тәрбиячеләр саны !Балалар саны |- |Катнаш төрдәге 224 нче балалар бакчасы |Даурия урамы, 24 (төп бина); <br /><br />Даурия урамы, 48Б (филиал) |{{Center|1977}} |{{Center|13}} |{{Center|160}} |- |280 номерлы балалар бакчасы |2-нче Даурия урамы, 19 |{{Center|—}} |{{Center|—}} |{{Center|—}} |- |Катнаш төрдәге 316 номерлы балалар бакчасы | Карбышев урамы, 44 |{{Center|1973}} |{{Center|31}} |{{Center|219}} |- |Катнаш төрдәге 328 нче балалар бакчасы |Латыш укчылары , 4А |{{Center|1974}} |{{Center|12}} |{{Center|166}} |- |Катнаш төрдәге татар телендә тәрбия бирүче 330 - нчы номерлы балалар бакчасы | Карбышев урамы, 15А (төп бина); <br /><br />Рихард Зорге урамы, 1Б (филиал) |{{Center|1974}} |{{Center|35}} |{{Center|380}} |- |Катнаш төрдәге 332 нче балалар бакчасы |Курчатов урамы, 10А (төп бина; <br /><br />Курчатов урамы, 14А (филиал) |{{Center|1973}} |{{Center|35}} |{{Center|400}} |- | Канаш  төрдәге 333 нче номерлы билингваль балалар бакчасы | Комаров урамы, 22 (төп бина); <br /><br />Курчато урамы, 5А (филиал) |{{Center|1974}} |{{Center|24}} |{{Center|282}} |- |Катнаш төрдәге 377 нче балалар бакчасы |Отрадная урамы, 24А (төп бина); <br /><br /> Отрадная урамы, 34 (филиал) |{{Center|1985}} |{{Center|27}} |{{Center|338}} |- |} Шулай ук Танкодром микрорайоны территориясендә 2019—2020 елларда Казан һәм Татарстан митрополиты Феофан фатихасы белән төзелгән «Росток» православие балалар бакчасы (Рихард Зорге ур., 25А) эшли. Ул 2013 елда Рус Православие Чиркәвенең Татарстан митрополиясе Казан епархиясе тарафыннан гамәлгә куелган изге Гурий Казан исемендәге православие гимназиясенең структур бүлекчәсе булып тора. «Росток» балалар бакчасының өч катлы бинасында йөзү бассейны, тозлы мәгарә, музыка һәм спорт заллары, медицина кабинеты, мәктәпкәчә әзерлек һәм йорт гыйбадәтханәсе бар. Ул 15 тәрбияләнүчегә исәпләнгән<ref>{{Cite web|author=|url=https://tatmitropolia.ru/eparhiaotdeli/obrazovanie/detskiy_sad_kazan/|title=Православный детский сад «Росток»|date=|accessdate=2021-05-16}}</ref><ref>{{Cite web|author=|url=https://tatmitropolia.ru/newses/eparh_newses/kaznews/default.asp?id=72255|title=Продолжается набор в казанский православный детский сад «Росток»|date=2020-05-08|accessdate=2021-05-16}}</ref><ref>{{Cite web|author=|url=https://tatmitropolia.ru/projects/kazan_gymnasium/|title=Православная гимназия имени святителя Гурия Казанского|date=|accessdate=2021-05-16}}</ref>.<gallery widths="250" heights="210" class="center"> Файл:Казань. Институт проблем экологии и недропользования Академии наук Республики Татарстан – улица Даурская,28.JPG|Татарстан Республикасы Фәннәр академиясенең Экология һәм җир асты байлыкларыннан файдалану проблемалары институты: Даурия урамы, 28 (''апрель 2021'') Файл:Казанский педагогический колледж.JPG|Казан педагогия көллияте: Даурия урамы, 30 (''сентябрь 2020'') Файл:Казань. Здание бывшей школы № 79 – самой первой школы в микрорайоне Танкодром.JPG|79 нчы элеккеге мәктәп бинасы - 1966 елда ачылган Танкодром микрорайонындагы иң беренче мәктәп бинасы: Рихард Зорге урамы, 1А (''апрель 2021'') Файл:Казань, микрорайон Танкодром. Средняя школа № 86.JPG|86 нчы урта мәктәп - 1982 елда ачылган: Даурия урамы, 26 (''апрель 2021'') Файл:Казань. Детский сад № 377 – улица Отрадная,24А.JPG|377 нче балалар бакчасы: Отрадная урамы, 24А (''апрель 2021'') </gallery> == Мәдәният учреждениеләре == 1970 елда Карбышев һәм Курчатов урамнары киселешендә "Комсомолец" кинотеатры төзелә. 1990 нчы елларда бина хосусыйлаштырыла һәм Казан эшкуары А. Г. Сапоговскийның милкенә күчә, ул кинотеатр урынына анда спорт залы һәм дискотекасы булган «Мета» күңел ачу үзәген ача. 2010 елда бинада янгын чыга, шуннан соң ул ташландык була. 2012 елда аны сүтеп алалар, ә берничә елдан соң бу урында күп катлы «Комсомолец» торак комплексы төзелә.<ref>{{Cite web|author=|url=http://e-kazan.ru/news/show/1402|title=Кино под снос|date=2011-11-08|accessdate=2021-04-23}}</ref><ref>В Казани полностью разрушили кинотеатр «Комсомолец»&nbsp;// Prokazan&nbsp;: газета.&nbsp;— 2012.&nbsp;— 29 апреля.</ref>. === Музейлар === «Казанның барлык музейлары» белешмә-юллама йөртүчесе мәгълүматлары буенча, 2004 елга Танкодром территориясендә уку йортлары каршында урнашкан 3 кечкенә музей булган: 1 - Казан кооператив техникумы каршында, 2 - мәктәпләр (гимназияләр) янында<ref>Все музеи Казани. Справочник-путеводитель&nbsp;&#x2F;&nbsp;сост. Г. А. Володина.&nbsp;— Казань: Заман, 2004.&nbsp;— С.&nbsp;143—145, 255.&nbsp;— 256&nbsp;с.&nbsp;— <nowiki>ISBN 978-5-89052-025-3</nowiki>.</ref>. Казан кооператив техникумы каршындагы<ref>В настоящее время — это Факультет среднего профессионального образования Казанского кооперативного института.</ref> Татарстан Республикасының кулланучылар кооперациясе тарихы музее (Даурия ур., 32). 1997 елның декабрендә Татреспотребсоюз инициативасы белән ачыла.<blockquote>«''Музей экспозициясе ике бүлмәдә урнашкан.'' ''Мәйданы 50 кв. метр чамасы булган беренче бүлмәдә Россиядә һәм Татарстанда кулланучылар җәмгыятьләрен булдыру тарихы турында сөйләүче экспозиция эшли.'' ''Биредә төрле елларда авыл кибетләренең фотосурәтләре, документлары, товар ассортименты белән танышалар, Казан һәм республиканың иң яхшы кулланучылар җәмгыятьләре турында беләләр...'' ''Икенче бүлмәнең экспозиция мәйданы 15 кв. тирәсе метр. Анда XIX гасырның икенче яртысындагы кулланучылар җәмгыяте лавкасы интерьеры торгызыла. Биредә ул заман көнкүрешенең чын предметлары: мануфактура, савыт-саба тюклары, оригиналь чуен үлчәүләр һәм аларга төрле үлчәмнәр, азык-төлек продуктларының төрү материалы - чәй, бал, конфет, сабын, халык куллана торган товарлар''»<ref>{{Китап|автор=|том=|isbn=978-5-89052-025-3|ref=}}</ref></blockquote>'''Гомуми белем бирү учреждениеләре каршындагы музейлар (''2004 елга булган мәгълүматлар буенча''):''' * 8 нче гимназия каршындагы (Латыш укчылары урамы, 15) II дәрәҗә Суворов орденлы укчылар дивизиясенең Кызыл Байрак Орша 352 нче сугышчан дан музее; * 79 нчы урта мәктәп каршындагы [[Рихард Зорге]] музее <ref>В 2017 году школа № 79 прекратила существование, а её здание, педагогический состав и учебный коллектив вошли в состав соседней гимназии № 8 (ул. Латышских Стрелков, 15).</ref> (Рихард Зорге урамы, 1А) - 1986 елда нигез салынган, 2004 елда реставрацияләнгән<ref>История средней общеобразовательной школы № 79.&nbsp;''Электронное образование Республики Татарстан''.&nbsp;<small>Дата обращения: 25 апреля 2021.</small></ref>. === Китапханә === Танкодром микрорайоны территориясендә Казан шәһәренең Үзәк китапханә системасының 18 нче китапханә-филиалы эшли (Карбышев урамы, 40). == Һәйкәлләр, монументлар һәм башка истәлекле объектлар == Танкодром микрорайоны территориясендә монументаль типтагы биш объект урнашкан, алар барысы да [[Бөек Ватан сугышы]] (1941-1945) һәм хәрби хезмәт белән бәйле. Советлар Союзы Герое Рихард Зорге һәйкәл-бюсты. Совет чорында 79 нчы мәктәп (Рихард Зорге урамы, 1А) территориясендә ачыла, анда хәзерге вакытта 8 нче гимназиянең башлангыч сыйныфлары урнашкан. Рихард Зорге урамы хөрмәтенә истәлекле таш (герой турында аңлатмалы мәгълүмат белән) шул ук урам буйлап исемсез бульварда урнаштырылган. Анда татар һәм рус телләрендә түбәндәге сүзләр язылган: «''У''рам Советлар Союзы Герое Рихард Адольфович ЗОРГЕ исемен йөртә, 1895-1944. Разведчик, фашизм һәм япон милитаризмын фаш иткән». Дмитрий Карбышев урамы хөрмәтенә истәлек ташы (герой турында аңлатма белән) 2021 елның маеннан башлап Карбышев исемен йөртә торган скверда урнаштырылган. Әлеге ташка татар һәм рус телләрендә мондый сүзләр язылган: «''Урам Советлар Союзы Герое Дмитрий Михайлович КАРБЫШЕВ, 1880-1945, совет хәрби башлыгы, инженер гаскәрләре генерал-лейтенанты, профессор, хәрби фәннәр докторы исеме белән аталган.Фашистларга хезмәт итүдән баш тарта һәм "Маутхаузен" лагерында һәлак була.''». Бөек Җиңүнең 40 еллыгы хөрмәтенә стела 1985 елда Бөек Ватан сугышында Җиңүнең 40 еллык юбилее уңаеннан Гвардейская һәм Даурия урамнары почмагында урнаштырылган. Элек бу урында 1950—нче еллар ахыры — 1960 нчы еллар башында барлыкка килгән Даурия урамы буйлап төзелгән кирпеч торак йорт булган, ләкин 1984—1985 елларда аны сүткәннәр, чөнки ул Гвардейская урамының машина юлларын киңәйтүгә комачаулаган. Татарстан чик сакчыларына монумент. Аллея башында Чик сакчылары билгеләнгән, ул Комаров урамының җөп ягы буйлап бара. 2007 елда СССР чик буе гаскәрләре ветераны, «Мәдинә» мәчетенә (Курчатов урамы, 4А) нигез салучы һәм беренче имам Г.З.Хәлиуллин (1932—2004) инициативасы белән бу урында чик сакчыларына беренче монумент куела. 2018 елда СССРның чик буе гаскәрләрен төзүгә 100 ел тулу уңаеннан яңа монументаль композиция ачылды. Ул "Чик буе гаскәрләре отличнигы" билгесе, СССР гербы белән чик буе баганасы һәм саклык чик буе катерыннан якорь сурәтләнгән "Татарстан чик буе сакчыларына" истәлекле стеласыннан тора. Стела нигезендә СССР Дәүләт чигеннән алынган җир, киләчәк буыннарга юллама салынган капсула һәм чик буе гаскәрләренең 100 еллыгына багышланган медаль салынган. == Парклар, скверлар == Танкодром микрорайоны төзелешенә кадәр бу территория яшеллекләрдән мәхрүм ителгән диярлек. Микрорайон барлыкка килү белән генә ишегалларын, урамнарны, чокырлы авышлыкларны акрынлап яшелләндерү башланды, һәм хәзер Танкодром шактый күп үсемлекчелеккә ия. Бигрәк тә совет чорында Танк чокыры һәм Танк урамы буйларында агачлар утыртылды, шуның нәтиҗәсендә шактый гына урман-парк зонасы булдырылды. Әлеге яшел территориянең бер өлеше «Комсомолец» паркы чикләренә керә. «Комсомолец» паркы Танкодром микрорайонының көньяк өлешендә урнашкан, Карбышев, Курчатов, Комаров һәм Танк урамнары арасындагы территорияне биләп тора. Аның формалашуы совет чорында ук башланган, ләкин ул вакытта аның рәсми атамасы да булмаган. 1996 елда паркка беренче реконструкция ясала<ref>{{Cite web|author=Князев Г.|url=https://sntat.ru/news/capital/31-07-2018/novyy-park-na-kvartalah-restavratsiya-zabroshennogo-prostranstva-na-komarova-i-novyy-bulvar-vo-dvorah-v-azino-kakie-parki-obnovyat-v-kazani-v-2018-2019-godah-5641531|title=Новый парк на «Кварталах», реставрация заброшенного пространства на Комарова и новый бульвар во дворах в Азино: какие парки обновят в Казани в 2018—2019 годах|publisher=|date=2018-07-31}}</ref>, аның нәтиҗәләре буенча ул өлешчә төзекләндерелә.2018 елда «Парклар һәм скверлар» республика программасын гамәлгә ашыру кысаларында яңа реконструкция үткәрелде<ref>{{Cite web|author=Илькаева С.|url=https://www.tatar-inform.ru/news/v-kazani-zavershena-rekonstruktsiya-parka-komsomolets|title=В Казани завершена реконструкция парка «Комсомолец»|publisher=|date=2018-11-20}}</ref>, нәтиҗәдә парк заманча төзекләндерелгән һәм рәсми атамасы - «Комсомолец» (биредә совет чорында булган бер исемдәге кинотеатр истәлегенә) барлыкка килгән. М. Карбышев урамындагы сквер Карбышев, Даурия һәм Рихард Зорге урамнары арасында урнашкан. Беренче тапкыр ул 2015 елда «ЖБИ–3» компаниясе акчасына төзекләндерелә. Бу компромисслы карар нәтиҗәсе булды-әлеге торак комплексын төзүгә (2015) каршы чыгыш ясаган һәм булачак «Комсомолец» паркы составында территорияне саклап калуны таләп иткән Танкодром халкына компенсация булды<ref>{{Cite web|author=|url=https://inkazan.ru/news/city/13-03-2018/na-blagoustroystvo-skvera-u-zhk-komsomolets-potratyat-80-mln-rubley|title=На благоустройство сквера у ЖК «Комсомолец» потратят 80 млн рублей|publisher=|date=2018-03-13}}</ref>. Сквер барлыкка килгәннән бирле исемсез була, әмма 2021 елның маенда рәсми исем — Д. М. Карбышев скверы була, чөнки ул танылган совет генералы исеме белән аталган урамда урнашкан<ref>{{cite web|author=Нечаев А.|url=https://realnoevremya.ru/news/213920-v-kazani-nazvan-skver-v-chest-dmitriya-karbysheva?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop|title=В Казани назван сквер в честь Дмитрия Карбышева|lang=|website=Реальное время|publisher=|date=2021-05-27|access-date=2021-07-05}}</ref>. Ясалма яшелләндерү ярдәмендә Рихард Зорге урамындагы торак йортлар белән аның юл өлеше арасындагы ярты километрга якын бульвар зонасы барлыкка килә. Биредә җәяүлеләр өчен юллар салынган яшел утыртмаларның киңлеге 50 метрга якын тәшкил итә. Әмма бу яшел зонаның рәсми атамасы юк. 2019 елда Казанның шәһәр хакимияте тарафыннан танкодромлы калкулыкның көнбатыш битендә, Универсиада проспекты буенда "Любитель" бакчачылык ширкәте урнашкан озын парк зонасы төзү турындагы мәсьәлә күтәрелә. Аның составында 157 бакча участогы, 43 корылма бар, шуларның яртысына якыны – ел әйләнәсе «дача амнистиясе» кысаларында легальләштерелгән йортлар, калган яртысы – бакча йортлары, аларның күбесе ташландык хәлдә<ref name="автоссылка1">{{Cite web|author=Скрябин И., Катаргин Д.|url=https://www.business-gazeta.ru/article/446131|title=Домовладельцы против парка: зачем Казани снос садов над проспектом Универсиады?|publisher=|date=2019-11-14}}</ref>. Планлаштыру проекты нигезендә югарыда күрсәтелгән барлык корылмаларны сүтү һәм алар урынында җәяүлеләр һәм велосипед юллары авышлыгында каскадлы урын белән парк зонасы булдыру күздә тотыла<ref>{{Cite web|author=|url=https://www.kzn.ru/upload/iblock/d4f/204_03.10.2019.pdf|title=Постановление Мэра г. Казани от 03.10.2019 № 204 «О назначении общественных обсуждений по проекту планировки территории пр. Универсиады, на участке от ул. Даурская до ул. Танковая»|publisher=|date=2019-10-03}}</ref><ref>{{Cite web|author=Илькаева С.|url=https://www.tatar-inform.ru/news/society/15-11-2019/novuyu-parkovuyu-zonu-hotyat-sozdat-v-kazani-vdol-prospekta-universiady-5598483|title=Новую парковую зону хотят создать в Казани вдоль проспекта Универсиады|publisher=|date=2019-11-15}}</ref>. Бу хактагы мәгълүмат халыкка җиткерелгәннән соң, бакча участоклары хуҗалары, барыннан да элек, биредә даими яшәүче, шулай ук күрше күпкатлы йортларда яшәүчеләр парк төзүгә каршы чыгыш ясадылар<ref name="автоссылка1" />. Кискен дискуссия берничә ай дәвам итте, әмма 2020 ел башына сүнде, чөнки хакимият тарафыннан актив гамәлләр бүтән күрелми.<gallery widths="250" heights="210" class="center"> Файл:Казань. Памятник-бюст Герою Советского Союза Рихарду Зорге во дворе 2-го здания гимназии № 8 (быв. школа № 79).JPG|Советлар Союзы Герое Рихард Зоргеның 8 нче гимназиянең 2 нче бинасы ишегалдында (элеккеге 79 нчы мәктәп) һәйкәл-бюсты (''апрель 2021'') Файл:Казань. Памятный камень в честь улицы Рихарда Зорге.JPG|Рихард Зорге урамы хөрмәтенә герой турында аңлатма белән истәлекле таш (''апрель 2021'') Файл:Казань. Стела, посвящённая Победе в Великой Отечественной войне на перекрёстке улицы Даурской с улицей Гвардейской.JPG|Даурия һәм Гвардейская урамнары почмагында Җиңүнең 40 еллыгы уңаеннан стела (''апрель 2021'') Файл:Казань, микрорайон Танкодром, Памятник пограничникам.JPG|Комаров урамында Татарстан чик сакчыларына монумент (''апрель 2021'') Файл:Казань, микрорайон Танкодром. Вход в парк Комсомолец.JPG|«Комсомолец» паркына керү (''апрель 2021'') </gallery> == Шулай ук карагыз == * [[Әмәт бистәсе|Аметьево (посёлок)]] * [[Горки (Казан)|Горки (Казань)]] * [[Иске Горки (Казан)|Старые Горки (Казань)]] * [[Первомайский бистәсе (Казан)|Первомайский (Казань)]] == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} [[Төркем:Казан бистәләре]] om44log8vyrs39e2mib2cbno0nntrnb Казан XXI гасыр 0 492882 3528138 3438760 2022-08-08T15:26:01Z Frhdkazan 3171 {{УК}}== Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} wikitext text/x-wiki {{MyTatarstan2022}} {{УК}} {{Микрорайон | |Название = Казан XXI гасыр |цвет = {{Цвет|Россия}} |Оригинальное название = |Изображение = Казань. Жилой комплекс «Казань — XXI век».JPG |Комментарии = «Казан XXI гасыр» торак комплексына күренеш(''июль 2021'') |Город = [[Казан]] |Административный округ города = |Административный район города = [[Совет районы (Казан)|Совет районы]] |Первое упоминание = |Дата основания = 2005 |Прежний статус = |Год включения в черту города = |Прежние названия = |Этнохороним = |Почтовые индексы = |Площадь = |Население = |Сайт = |lat_dir =N |lat_deg =55.787 |lon_dir =E |lon_deg =49.186 |CoordScale = 20000 |region = RU }} «Казан XXI гасыр» — [[Казан]]ның «Җиденче күк» торак районы составында, Казан-2 ябык аэропортының элеккеге территориясе өлешендә урнашкан торак комплексы. == Территориаль урнашу, чикләре == «Казан XXI гасыр» торак комплексы Казан үзәгеннән көнчыгышта, Совет районы территориясендә урнашкан. Ул «Җиденче күк» торак районының 6А, 6Б, 7А, 7Б микрорайоннары территорияләре өлешендә урнашкан. «Казан XXI гасыр» торак комплексы Альберт Камалиев проспекты буйлап бер километрдан артык арага сузыла, проспект аның чиген [[Зәңгәрсу күкләр (торак комплексы)|«Зәңгәрсу күкләр»]] һәм Казан ипподромына каршы көнчыгыш (төньяк-көнчыгыш) якларыннан билгели. Көньяктан чик Академик Сахаров урамының көнбатыш участогы, ә көнбатыш (көньяк-көнбатыш) һәм Төньяк чикләре, «Казан XXI гасыр» торак комплексын бер катлы шәхси төзелешләрдән (6Б микрорайоны), сәүдә йортлары, гараж кооперативлары һәм башка күп фатирлы йортлар (6А, 7А, 7Б микрорайоннары) аерып, югарыда аталган микрорайоннар эчендә борылыш белән уза. == Тарихы == «Казан XXI гасыр» торак комплексын проектлауны «Татинвестгражданпроект» ДУП гамәлгә ашырды, инвестор булып «„Ак Барс» Банк» торды, ә төзелешне әлеге проект өчен махсус төзелгән «Казан XXI гасыр» төзүчесе алып барды<ref>{{cite web|author=|url=https://www.skyscrapercity.com/threads/ЖК-Казань-xxi-век-Седьмое-небо.892252/|title=ЖК Казань XXI век («Седьмое небо»)|lang=|website=Skyscrapercity.com|publisher=|date=2008-01-05|access-date=2021-07-20}}</ref>. [[2008 ел]]да "Ак Барс Девелопмент" ("Ак Барс Дом") компанияләр төркеме оештырыла, ул инвестор да, әлеге торак комплексның төзүчесе дә була. «Казан XXI гасыр» торак комплексы [[2005 ел]]да Казан-2 аэропортының элеккеге очыш кырының көньяк-көнбатыш секторында төзелә башлый. Аның беренче чираты [[2011 ел]]га тәмамлана һәм үз эченә төрле каттагы (9дан 16 катка кадәр) 20 торак йортны ала. Соңрак икенче чират төзелеше башлана, аның кысаларында 2020 елга 18-22 катта 7 торак йорт төзелё. Шулай ук торак комплексы территориясендә ике мәктәп һәм дүрт балалар бакчасы төзелё. «Казан XXI гасыр» торак комплексы Очу урамының архитектура ансамбленә нигез салды, ул 2005-2006 елларда элеккеге очып китү-утыру полосасы буйлап Патрис Лумумба һәм Академик Сахаров урамнарын тоташтыра (2009 елда проспект Альберт Камалиев проспектына үзгәртелә). Ул 2012 елда 445,44 гектар мәйданда төзелгән "Җиденче күк" торак районының үзәгенә әверелә<ref>Постановление Исполкома г. Казани от 4 апреля 2012 года № 2103 «Об утверждении проекта планировки территории жилого района „Седьмое небо“».''Электронный фонд правовой и нормативно-технической документации''.<small>Дата обращения: 20 июля 2021.</small></ref>. Моңа кадәр "Җиденче күк" исеме асылда аның коммерция бренды буларак "Казан XXI гасыр" торак комплексының икенче исеме буларак кулланыла. Башта барлык торак комплексның мәйданы, шул исәптән Казан-2 аэропортының (шул исәптән «Казан» халыкара ат-спорт комплексы) һәм аның янәшәсендәге җирләрне дә кертеп, 198 гектар тәшкил итәр дип ниятләнә<ref>ЖК Казань XXI век («Седьмое небо»).&nbsp;''Skyscrapercity.com''&nbsp;(5&nbsp;января 2008).&nbsp;<small>Дата обращения: 20 июля 2021.</small></ref>. Әмма алга таба «Казан XXI век» торак комплексының төзелеш мәйданы Альберт Камалеев проспектының җөп ягы буйлап территория белән чикләнде, ә хәзер инде «Җиденче күк» торак районының калган участокларында башка исемдәге торак комплекслар төзи башладылар. 2012 елда “Җиденче күк” торак районы төзелгәч, аның территориясенең күпчелек өлеше 12 микрорайонга бүленә<ref>Постановление Исполкома г. Казани от 4 апреля 2012 года № 2103 «Об утверждении проекта планировки территории жилого района „Седьмое небо“».''Электронный фонд правовой и нормативно-технической документации''.<small>Дата обращения: 20 июля 2021.</small></ref>. «Казан XXI гасыр» торак комплексы дүрт микрорайон - 6А, 6Б, 7А, 7Б территорияләрендә булып чыкты. Шунда ук өч микрорайон - Габдулла Кариев һәм Тулпар урамнары арасындагы чикләргә әверелгән ике яңа урам барлыкка килде. == Күпфатирлы йортлар составы == «Казан XXI гасыр» торак комплексы составында төрле катлы 28 күпфатирлы йорт бар - ун 9 катлы, өч 10 катлы, ике 11 катлы, биш 16 катлы, өч 18 катлы, ике 19 катлы, бер 20 катлы һәм ике 22 катлы. {| class="wikitable collapsible collapsed sortable" ! colspan="4" |«Казан XXI гасыр» торак комплексының күпфатирлы йортлары исемлеге |- ! Адрес дома !! Принадлежность к микрорайону <br>жилого района «Седьмое небо» !! Год завершения <br>строительства !! Количество <br>этажей |- |Проспект Альберта Камалеева, 6 || {{center|Микрорайон 7А}} || {{center|2006}} || {{center|16}} |- |Проспект Альберта Камалеева, 8 || {{center|Микрорайон 7А}} || {{center|2006}} || {{center|9}} |- |Проспект Альберта Камалеева, 12 || {{center|Микрорайон 7А}} || {{center|2007}} || {{center|9}} |- |Улица Курская, 23 || {{center|Микрорайон 7А}} || {{center|2006}} || {{center|9}} |- |Улица Курская, 25 || {{center|Микрорайон 7А}} || {{center|2005}} || {{center|9}} |- |Улица Курская, 27 || {{center|Микрорайон 7А}} || {{center|2008}} || {{center|11}} |- |Проспект Альберта Камалеева, 14 || {{center|Микрорайон 7Б}} || {{center|2010}} || {{center|16}} |- |Проспект Альберта Камалеева, 16 || {{center|Микрорайон 7Б}} || {{center|2010}} || {{center|16}} |- |Проспект Альберта Камалеева, 20 || {{center|Микрорайон 7Б}} || {{center|2007}} || {{center|9}} |- |Улица Курская, 18 || {{center|Микрорайон 7Б}} || {{center|2007}} || {{center|16}} |- |Улица Курская, 20 || {{center|Микрорайон 7Б}} || {{center|2006}} || {{center|10}} |- |Улица Габдуллы Кариева, 5 || {{center|Микрорайон 7Б}} || {{center|2007}} || {{center|10}} |- |Улица Габдуллы Кариева, 7 || {{center|Микрорайон 7Б}} || {{center|2010}} || {{center|10}} |- |Проспект Альберта Камалеева, 26 || {{center|Микрорайон 6А}} || {{center|2009}} || {{center|9}} |- |Проспект Альберта Камалеева, 28 || {{center|Микрорайон 6А}} || {{center|2009}} || {{center|9}} |- |Улица Тулпар, 5 || {{center|Микрорайон 6А}} || {{center|2011}} || {{center|9}} |- |Улица Тулпар, 7 || {{center|Микрорайон 6А}} || {{center|2006}} || {{center|9}} |- |Улица Габдуллы Кариева, 6 || {{center|Микрорайон 6А}} || {{center|2009}} || {{center|11}} |- |Улица Габдуллы Кариева, 8 || {{center|Микрорайон 6А}} || {{center|2008}} || {{center|16}} |- |Улица Габдуллы Кариева, 10 || {{center|Микрорайон 6А}} || {{center|2006}} || {{center|9}} |- |Проспект Альберта Камалеева, 30 || {{center|Микрорайон 6Б}} || {{center|2019}} || {{center|22}} |- |Проспект Альберта Камалеева, 32 || {{center|Микрорайон 6Б}} || {{center|2019}} || {{center|20}} |- |Проспект Альберта Камалеева, 32Б || {{center|Микрорайон 6Б}} || {{center|2020}} || {{center|19}} |- |Проспект Альберта Камалеева, 34 || {{center|Микрорайон 6Б}} || {{center|2018}} || {{center|22}} |- |Проспект Альберта Камалеева, 34А || {{center|Микрорайон 6Б}} || {{center|2015}} || {{center|18}} |- |Проспект Альберта Камалеева, 34Б || {{center|Микрорайон 6Б}} || {{center|2015}} || {{center|18}} |- |Проспект Альберта Камалеева, 34В || {{center|Микрорайон 6Б}} || {{center|2016}} || {{center|18}} |- |Улица Тулпар, 4 || {{center|Микрорайон 6Б}} || {{center|2018}} || {{center|19}} |- |} == Урам челтәре == «Казан XXI гасыр» торак комплексы территориясе буйлап һәм аның чикләре буйлап биш урам уза, шуларның берсе проспект статусына ия. Шуларның берсе - [[Академик Сахаров урамы (Казан)|Академик Сахаров урамы]], аның озынлыгы буенча аермалыклар бар. "Җиденче күк" торак районын һәм аның аерым территорияләрен<ref>Постановление Исполкома г. Казани от 19 июня 2017 года № 2214 «Об утверждении проекта планировки и межевания территории микрорайона № 5 жилого района “Седьмое небо”».''Официальный портал Казани''.<small>Дата обращения: 20 июля 2021.</small></ref> планлаштыру һәм ызанлау буенча расланган проектларда<ref>Постановление Исполкома г. Казани от 4 апреля 2012 года № 2103 «Об утверждении проекта планировки территории жилого района „Седьмое небо“».''Электронный фонд правовой и нормативно-технической документации''.<small>Дата обращения: 20 июля 2021.</small></ref> Академик Сахаров урамының аерым территорияләрен турыдан-туры күрсәтелгән торак район территориясенә керә һәм үзенең көнбатыш очы белән Гадел Кутуй урамына барып җитә. Шул ук вакытта Яндекста. Аның озынлыгы [[Азино (Казан)|Азино]] торак районы территориясе белән генә ялгыш чикләнгән<ref>Улица Академика Сахарова в Казани.''Справочник Казани''.<small>Дата обращения: 20 июля 2021.</small></ref>. {| class="wikitable collapsible collapsed sortable" ! colspan="4" | «Казан XXI гасыр» торак комплексы эчендә һәм периметры буйлап уза торган урамнар исемлеге |- ! Название улицы !! Документ, которым <br>утверждено название<ref>{{cite web |author= |url=https://www.kzn.ru/content/upravlenie-arkhitektury/adres/%D0%A0%D0%B5%D0%B5%D1%81%D1%82%D1%80%20286%20%D0%BD%D0%B0%20%D1%81%D0%B0%D0%B9%D1%82%2018.07.2018.pdf |title=Реестр названий улиц города Казани. Утверждён Постановлением Исполнительного комитета г. Казани от 3 февраля 2016 года № 286 |lang= |website=Официальный портал Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-07-20}}</ref>!! Прежнее название !! Длина <br>(в метрах) |- | [[Улица Академика Сахарова (Казань)|Академика Сахарова улица]] || {{center|Постановление Главы администрации <br>г. Казани от 13 ноября 1998 года № 23}} || {{center|—}} || {{center|—}} |- | [[Проспект Альберта Камалеева|Альберта Камалеева проспект]] || {{center|Постановление <br>Кабинета Министров Республики Татарстан <br>от 25 августа 2009 года № 578}} || Взлётная улица || {{center|1673 м<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/prospekt_alberta_kamaleeva/ |title=Проспект Альберта Камалеева в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-07-20}}</ref>}} |- | Габдуллы Кариева улица || {{center|Постановление <br>Кабинета Министров Республики Татарстан <br>от 10 мая 2007 года № 178}} || {{center|—}} || {{center|515 м<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/ulica_gabdully_karieva/ |title=Улица Габдуллы Кариева в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-07-20}}</ref>}} |- | Курская улица || {{center|Решение Казанского горисполкома <br>от 12 ноября 1952 года № 827}} || 9-я Проектная улица || {{center|583 м<ref>{{cite web |author= |url=http://kazan.ginfo.ru/ulicy/kurskaya_ulica/ |title=Курская улица в Казани |lang= |website=Справочник Казани |publisher= |date= |accessdate=2021-07-20}}</ref>}} |- | Тулпар улица || {{center|Решение Казанской городской думы <br>от 28 декабря 2006 года № 25-14}} || {{center|—}} || {{center|420 м<ref>{{cite web |author= |url=https://yandex.ru/maps/43/kazan/geo/ulitsa_tulpar/23993034/?ll=49.188985%2C55.784731&z=17.51 |title=Улица Тулпар на карте Казани |lang= |website=Яндекс.Карты |publisher= |date= |accessdate=2021-07-20}}</ref><ref>{{cite web |author= |url=https://yandex.ru/maps/43/kazan/?ll=49.190162%2C55.784477&rl=49.187446%2C55.783210~0.000393%2C0.000359~0.000319%2C0.000179~0.000379%2C0.000199~0.000265%2C0.000213~0.000839%2C0.000738~0.000534%2C0.000473~0.000442%2C0.000393~0.000591%2C0.000549&z=17.2 |title=Длина улицы Тулпар на карте Казани |lang= |website=Яндекс.Карты |publisher= |date= |accessdate=2021-07-20}}</ref>}} |- |} Камалеев проспекты буенча шәһәр үзәгеннән [[Азино (Казан)|Азино]] йокы районына баручы 3 нче троллейбус маршруты эшли. == Уку йортлары == === Гомуми белем бирү уку йортлары (мәктәп, лицей) === «Казан XXI гасыр» торак комплексы территориясендә 2 гомуми белем бирү йорты урнашкан. 2010 елда беренче булып 550 укучыга исәпләнгән 178 нче мәктәп төзелгән. Аны башта ук 178 нче Мәгариф үзәге кысаларында 121 нче лицей (Космонавтлар ур., 19) белән берләштерәләр. Шуңа күрә әлеге уку йортының икеләтә нумерациясе кулланыла - 121 нче лицей яки 178 нче мәгариф үзәге. 2017 елда 181 нче мәктәп ачыла. {| class="wikitable collapsible collapsed sortable" ! colspan="5" | «Казан XXI гасыр» торак комплексы территориясендә урнашкан гомуми белем бирү уку йортлары исемлеге (2021 елга) |- ! Название и номер учебного заведения !! Адрес !! Год <br>основания !! Количество <br>педагогов !! Количество <br>учащихся |- | Лицей '''№ 121''' имени Героя Советского Союза С. А. Ахтямова <br>(Центр образования № '''178''')<ref>{{cite web |author= |url=https://edu.tatar.ru/sovetcki/tcentr_sch178 |title=МАОУ «Лицей № 121 имени Героя Советского Союза С. А. Ахтямова» Советского района г. Казани (Центр образования № 178) |lang= |website=Электронное образование Республики Татарстан |publisher= |date= |accessdate=2021-07-20}}</ref>|| ул. Космонавтов, 19 (первое здание); <br>просп. Альберта Камалеева, 22 (второе здание) || {{center|1965<ref>Год основания лицея № 121.</ref>}}{{center|2010<ref>Год открытия школы № 178 на территориии жилого комплекса «Казань XXI век», которая сразу же была объединена с лицеем № 121 в рамках Центра образования № 178.</ref>}} || {{center|164}} || {{center|2107}} |- | Многопрофильная школа № 181<ref>{{cite web |author= |url=https://edu.tatar.ru/sovetcki/page3340313.htm |title=Муниципальное бюджетное общеобразовательное учреждение «Многопрофильная школа № 181» Советского района г. Казани |lang= |website=Электронное образование Республики Татарстан |publisher= |date= |accessdate=2021-07-20}}</ref>|| ул. Тулпар, 2 || {{center|2017}} || {{center|101}} || {{center|1908}} |- |} === Мәктәпкәчә белем бирү учреждениеләре (балалар бакчалары) === «Казан XXI гасыр» торак комплексы территориясендә 4 муниципаль балалар бакчасы урнашкан. {| class="wikitable collapsible collapsed sortable" ! colspan="5" | С«Казан XXI гасыр» торак комплексы территориясендә урнашкан муниципаль балалар бакчалары исемлеге ('2021 елга торышы буенча) |- ! Название и номер детского сада !! Адрес !! Год <br>основания !! Количество <br>воспитателей !! Количество <br>детей |- | Детский сад '''№ 143''' комбинированного вида<ref>{{cite web |author= |url=https://edu.tatar.ru/sovetcki/page86011.htm |title=Муниципальное бюджетное дошкольное образовательное учреждение «Детский сад № 143 комбинированного вида» Советского района г. Казани |lang= |website=Электронное образование Республики Татарстан |publisher= |date= |accessdate=2021-07-20}}</ref>|| просп. Альберта Камалеева, 12А || {{center|2010}} || {{center|16}} || {{center|185}} |- | Детский сад '''№ 162''' комбинированного вида <br>с татарским языком воспитания и обучения<ref>{{cite web |author= |url=https://edu.tatar.ru/sovetcki/dou162 |title=Муниципальное бюджетное дошкольное образовательное учреждение «Детский сад № 162 комбинированного вида с татарским языком воспитания и обучения» Советского района г. Казани |lang= |website=Электронное образование Республики Татарстан |publisher= |date= |accessdate=2021-07-20}}</ref>|| просп. Альберта Камалеева, 18 || {{center|2010}} || {{center|11}} || {{center|185}} |- | Детский сад '''№ 168''' комбинированного вида<ref>{{cite web |author= |url=https://edu.tatar.ru/sovetcki/page233130.htm |title=МБДОУ «Детский сад № 168 комбинированного вида» Советского района г. Казани |lang= |website=Электронное образование Республики Татарстан |publisher= |date= |accessdate=2021-07-20}}</ref>|| просп. Альберта Камалеева, 24 || {{center|2010}} || {{center|16}} || {{center|197}} |- | Детский сад '''№ 175''' комбинированного вида<ref>{{cite web |author= |url=https://edu.tatar.ru/sovetcki/page2866337.htm |title=Муниципальное бюджетное дошкольное образовательное учреждение «Детский сад № 175 комбинированного вида» Советского района г. Казани |lang= |website=Электронное образование Республики Татарстан |publisher= |date= |accessdate=2021-07-20}}</ref>|| просп. Альберта Камалеева, 32А || {{center|2015}} || {{center|27}} || {{center|343}} |- |} == Шулай ук карагыз == * [[Зәңгәрсу күкләр (торак комплексы)]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} [[Төркем:Казан бистәләре]] iky2ra0fcg00vluxk8bwonsk7koqmqz Савицкия (Шаркавшчынский районы) 0 551853 3528135 3383924 2022-08-08T15:15:15Z Pierre L'iserois 40487 wikitext text/x-wiki {{ТП}} '''Савицкия''' ({{lang-be|Савіцкія}}<ref>Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Віцебская вобласць: нарматыўны даведнік / У. М. Генкін, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2009. — 668 с. ISBN 978-985-458-192-7</ref>) — [[Беларусия|Белоруссиянең]] [[Витебск өлкәсе]] Шаркавшчынский районында урнашкан авыл.<ref>Статистический ежегодник Витебской области. — Витебск: Главное статистическое управление Витебской области, 2013.</ref> == Тарихы == 1921-1945 елларда Польша Республикасы Виленский воеводалыгы Дисенский өязе Шаркавшчына гминасы составында авыл.<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 6</ref> == Климаты == Биредә климат уртача, җылы җәй һәм йомшак кыш хас. Җил җәен төньяк-көнбатыштан, кышын көньяк яки көньяк-көнбатыштан исә, кышын еш кына циклоннар уза һәм җепшек һава торышы тора.<ref>{{cite web|url=http://countrystudies.us/belarus/15.htm |title= Climate of Belarus.|author= |publisher= |date = |accessdate= 2015-10-04 |lang= en |description=}}</ref> == Халык саны == * 1921 елда авылда 166 кеше, 30 хуҗалык исәпләнгән.<ref name="skorowidz22">Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej — Tom VII — Część II — Ziemia Wileńska — Powiaty: Brasław, Duniłowicze, Brasław i Wilejka, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923, s 75.</ref> * 1931 елда авылда 183 кеше, 35 хуҗалык исәпләнгән.<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 25.</ref> {{ХСВМ||Таблица}} == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Әдәбият == * Регион. Витебская область. Время действий и преобразований = The region. Vitebsk region. The time of actions and transformations / ред.-сост. М. В. Шиманский, А. Ф. Градюшко; фото В. С. Стрелковский [и др.]. — Мн., 2006. — 196 с. * В. А. Жучкевич. Краткий топонимический словарь Белоруссии. — Минск: Белорусский Государственный Университет, 1974. — 448 с. * [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_X/343 Sawickie, powiat dzisieński, gmina Ihumenowo, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, Tom_X/343] [[Төркем:Беларусия авыллары]] [[Төркем:Витебск өлкәсе торак пунктлары]] [[Төркем:Шаркавшчынский районы торак пунктлары]] {{Belarus-geo-stub}} qj3y4j8mr2ciwlcpk29hss6kuo419jy Станиславова (Шаркавшчынский районы) 0 552242 3528177 3383069 2022-08-08T17:32:17Z Pierre L'iserois 40487 wikitext text/x-wiki {{ТП}} '''Станиславова''' ({{lang-be|Станіславова}}<ref>Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Віцебская вобласць: нарматыўны даведнік / У. М. Генкін, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2009. — 668 с. ISBN 978-985-458-192-7</ref>) — [[Беларусия|Белоруссиянең]] [[Витебск өлкәсе]] Шаркавшчынский районында урнашкан авыл.<ref>Статистический ежегодник Витебской области. — Витебск: Главное статистическое управление Витебской области, 2013.</ref> == Тарихы == 1921-1945 елларда Польша Республикасы Виленский воеводалыгы Дисенский өязе Шаркавшчына гминасы составында авыл.<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 6</ref> == Климаты == Биредә климат уртача, җылы җәй һәм йомшак кыш хас. Җил җәен төньяк-көнбатыштан, кышын көньяк яки көньяк-көнбатыштан исә, кышын еш кына циклоннар уза һәм җепшек һава торышы тора.<ref>{{cite web|url=http://countrystudies.us/belarus/15.htm |title= Climate of Belarus.|author= |publisher= |date = |accessdate= 2015-10-04 |lang= en |description=}}</ref> == Халык саны == * 1931 елда авылда 52 кеше, 10 хуҗалык исәпләнгән.<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 25.</ref> {{ХСВМ||Таблица}} == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Әдәбият == * Регион. Витебская область. Время действий и преобразований = The region. Vitebsk region. The time of actions and transformations / ред.-сост. М. В. Шиманский, А. Ф. Градюшко; фото В. С. Стрелковский [и др.]. — Мн., 2006. — 196 с. * В. А. Жучкевич. Краткий топонимический словарь Белоруссии. — Минск: Белорусский Государственный Университет, 1974. — 448 с. * [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XI/207 Stanisławowo, powiat dzisieński, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, Tom_XI/207] [[Төркем:Беларусия авыллары]] [[Төркем:Витебск өлкәсе торак пунктлары]] [[Төркем:Шаркавшчынский районы торак пунктлары]] {{Belarus-geo-stub}} 4tuwhsklsn6c6be596j466ywovs3ire Шкяли 0 553065 3528204 3404483 2022-08-08T19:28:25Z Pierre L'iserois 40487 wikitext text/x-wiki {{ТП}} '''Шкяли''' ({{lang-be|Шкялі}}<ref>Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Віцебская вобласць: нарматыўны даведнік / У. М. Генкін, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2009. — 668 с. ISBN 978-985-458-192-7</ref>) — [[Беларусия|Белоруссиянең]] [[Витебск өлкәсе]] Шаркавшчынский районында урнашкан авыл.<ref>Статистический ежегодник Витебской области. — Витебск: Главное статистическое управление Витебской области, 2013.</ref> == Тарихы == 1921-1945 елларда Польша Республикасы Виленский воеводалыгы Дисенский өязе Шаркавшчына гминасы составында авыл.<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 6</ref> == Климаты == Биредә климат уртача, җылы җәй һәм йомшак кыш хас. Җил җәен төньяк-көнбатыштан, кышын көньяк яки көньяк-көнбатыштан исә, кышын еш кына циклоннар уза һәм җепшек һава торышы тора.<ref>{{cite web|url=http://countrystudies.us/belarus/15.htm |title= Climate of Belarus.|author= |publisher= |date = |accessdate= 2015-10-04 |lang= en |description=}}</ref> == Халык саны == * 1921 елда авылда 77 кеше, 12 хуҗалык исәпләнгән.<ref name="skorowidz22">Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej — Tom VII — Część II — Ziemia Wileńska — Powiaty: Brasław, Duniłowicze, Brasław i Wilejka, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923, s 75.</ref> * 1931 елда авылда 66 кеше, 14 хуҗалык исәпләнгән.<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 25.</ref> {{ХСВМ||Таблица}} == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Әдәбият == * Регион. Витебская область. Время действий и преобразований = The region. Vitebsk region. The time of actions and transformations / ред.-сост. М. В. Шиманский, А. Ф. Градюшко; фото В. С. Стрелковский [и др.]. — Мн., 2006. — 196 с. * В. А. Жучкевич. Краткий топонимический словарь Белоруссии. — Минск: Белорусский Государственный Университет, 1974. — 448 с. * [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XI/918 Szkiele, powiat dzisieński, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, Tom_XI/918] [[Төркем:Беларусия авыллары]] [[Төркем:Витебск өлкәсе торак пунктлары]] [[Төркем:Шаркавшчынский районы торак пунктлары]] {{Belarus-geo-stub}} sajcsvyfzt2llc0h64okt8pn64gg5ok Крыловка (Казан) 0 566334 3528093 3483218 2022-08-08T13:31:57Z Frhdkazan 3171 == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} wikitext text/x-wiki {{MyTatarstan2022}} {{УК}} '''Крыловка''' — [[Казанның Киров районы]]нда тарихи урын. == Географиясе == Крыловка [[Киров районы]]ның көнбатыш өлешендә урнашкан һәм өч яктан күп катлы төзелеш районнары белән әйләндереп алынган, көньяктан [[Җиләкле бистәсе]] урнашкан. == Тарихы == Крыловка [[XX гасыр]] башыннан да соңга калмыйча барлыкка килгән һәм шәһәр чигендә, казна ведомствосы җирендә булган<ref>План города Казани со слободами.''www.etomesto.ru''.<small>Дата обращения: 18 января 2022.</small></ref>. Крыловканың шәһәргә кушылу вакыты төгәл билгеле түгел, әмма [[1920 ел]]га ул инде шәһәрнең бер өлеше булган<ref>{{Cite web|url=http://elib.shpl.ru/ru/nodes/46861#mode/inspect/page/70/zoom/5|title=ГПИБ {{!}} Население г. Казани 1863-1923 г.г. - Казань, 1923. - (Что говорят цифры: серия популярных очерков по статистике ; вып. 3).|author=Н. П. ИнфоРост|website=elib.shpl.ru|access-date=2022-01-18}}</ref>. 1920-нче еллар ахырына Крыловка җиде урамнан торган: Вольная, Комсомол, Коммунарлар, Зур һәм Кече Крыловка, Ирекле, Хезмәт<ref>''Султанбеков, Булат Файзрахманович.''Алфавитный список улиц и площадей Казани &#x2F;&#x2F; Не навреди: размышления историка: историко-публицистические очерки, новые открытия.— Казань: Татарское книжное издательство, 1999.— 180 с.— <nowiki>ISBN 5298007996</nowiki>.</ref>. 1940 елга зур булмаган поселок үсә һәм асылда Восстание (төньякта һәм көнбатышта) һәм Җиләкле (көньякта) күрше бистәләре белән кушыла<ref>Немецкая аэрофотосъемка Казани. Август 1943 года..''www.etomesto.ru''.<small>Дата обращения: 18 января 2022.</small></ref>. 2000-нче еллар башыннан бистә территориясен күпкатлы йортлар белән төзү башлана. == Урамнар == <div class="references-small" style="-moz-column-count:3; column-count:3; -webkit-column-count:3;"> * Батыршин (өлеше) * [[Зур Крыловка (урам)|Зур Крыловка]] * Вольная 1-я * Галимджан Баруди (өлеше) * Герцен (өлеше) * Гончаров * Иртыш * Канаш * Кольцов (өлеше) * Коммунарлар * Ломоносов * Кече Крыловка * Ызан * Ызан тыкрыгы * Түбән * Бер катлы * Осипенко * Петров * Пилот * Күтәрелеш (өлеше) * Кыр * Аркылы Базар (өлеше) * Хезмәт * Щедрин </div> == Транспорт == === Троллейбус === 1953-2010 елларда Крыловка аша 3 нче троллейбус маршруты йөри; 1980 еллар уртасында шулай ук 10а вакытлы маршруты уза. === Трамвай === Зур Крыловка урамында трамвай линиясе [[2010 ел]]да салына, аның буенча тугызынчы һәм ундүртенче маршрут трамвайлары йөри башлый, ә [[2012 ел]]да соңгысы 5 нче маршрутны алыштыра. [[2013 ел]]да 9 нчы маршрут 1 нче маршрут дип үзгәртелә. == Моны да карагыз == == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Казан}} [[Төркем:Казан бистәләре]] [[Төркем:Казанның Киров районы]] 7cbx0923isj2u6xy5bcrusjfjpg7ofn Әсән Рефатов 0 584123 3528104 3503810 2022-08-08T13:51:16Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Tatar4.0-2022}} {{Шәхес}} {{фш| Рефатов}} '''Әсән Рефатов''' ({{Lang-crh|Asan Refatov}}; {{Туу датасы|||1902}}, [[Baqçasaray|Бакчасарай]] - {{Үлем датасы|||1938}}) — [[Кырым татарлары|Кырым татар]] [[Композитор|композиторы]], музыкант, [[шагыйрь]]. == Биография == Рефатов Әсән Мамут улы 1903 елда [[Baqçasaray|Бакчасарайда]] халык музыканты, [[Саз (музыка коралы)|саз]] уен коралында оста уйнаучы Мамут Рефатов гаиләсендә туган (1860-1940). Балачактан ук әтисенең һәм кунакка килгән башка музыкантлар уйнаганын игътибар белән күзәткән. Ул мөстәкыйль рәвештә барлык кыллы уен коралларында һәм фортепианода уйнарга өйрәнә, егет чагында ук милли көйләрне, рус композиторлары әсәрләрен башкаручы [[оркестр]] оештыра, <ref name=":0">{{Cite web|url=http://www.cidct.org.ua/ru/publications/Ocherki/52.html|title=КЛАССИКИ КРЫМСКОТАТАРСКОЙ МУЗЫКАЛЬНОЙ КУЛЬТУРЫ: Асан Рефатов, Яя Шерфединов, Ильяс Бахшиш|author=Земине ЭМИРУСЕИНОВА|date=2010|publisher=|accessdate=2022-03-14|archivedate=2010-09-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100903024127/http://www.cidct.org.ua/ru/publications/Ocherki/52.html}}</ref> . Кырым татар интеллигенциясе вәкилләре Рефатовларның өенә еш җыела. Мондый кичәләрдә кунаклар төрле уен коралларында уйный, җырлар һәм музыкаль легендаларның фрагментларын башкаралар. Шул кичәләрнең берсендә Осман Акчокраклы Әсәнгә халык [[Эпос|эпосына]] нигезләнеп опера язарга тәкъдим итә. Бу идея егеткә бик ошый, ул тагын да дәртләнеп милли музыка теориясен, аның үзенчәлекләрен мөстәкыйль өйрәнә башлый. Шулай итеп, 1923 елда беренче Кырым татарының «Чора Батыр» дигән операсы туа. 1923 елда Симферопольдә беренче тапкыр Пушкин урамындагы Кызыл Армия йорты сәхнәсендә яңгырый. (элеккеге "Метрополитен" кунакханәсе, хәзер гарнизон офицерлар Йорты) <ref name=":2">{{Китап|автор=Абдульвапов Н.|том=III. г. Симферополь|isbn=978-5-906952-68-4}}</ref> . Артистлар арасында өч профессионал гына: А. Ногаев, И.Грабов һәм [[Гомәр Ипчи|Умер Ипчи]], калганнары үзешчән актерлар була. Опера икенче тапкыр 1924 елда Дәүләт драма театрында куела һәм зур уңыш казана, ләкин бүтән сәхнәләштерелми. Ноталар сакланмаган, ләкин кайбер өлеше композиторның сеңлесе Әйшә Рефатова тарафыннан торгызыла . 1922 елдан Әсән Рефатов Тотайкой татар педагогик техникумында (хәзерге Ферсманово ) музыка укыта. Ханбекова ярдәме белән тынлы оркестр оештыра, шул ук вакытта башка музыкаль әсәрләр - "Тотайкой хораны" («Тотайкойский марш»), «Марш джигитов» ( [[Чобан-заде, Бекир Ваапович|Б.Чобан-заде]] сүзләренә), «Къыш кунюнде тилегим» («Желание в зимний вечер» [[Бекторе, Шевки|Шевки Бекторе сүзләренә]]), «Яш бульбульчик» («Молодой соловей» [[Ипчи, Умер|Умера Ипчи]] сүзләренә) һәм "Ләйлә һәм Мәҗнүн", "Таһир һәм Зөһрә", "Бакчасарай фонтаны" спектакльләренә музыка иҗат итә. 1925–1926 елларда Әсән Рефатов Усеин Боданинский (Бакчасарай музееның беренче директоры, рәссам, этнограф) һәм Осман Акчокраклы (тарихчы, эпиграфчы) белән Кырымга фәнни этнографик экспедициядә катнаша. Экспедиция вакытында Кырым татарларының этнографиясе һәм археологиясе буенча бай материал туплана. Ул 300-дән артык халык җырын һәм көйләрен җыя, алар 1932 елгы басманың «Къырымтатар йырлары» (Кырым татар җырлары) китабына кертелә . Шул ук елда «Той девам эте» драмасы язылган грампластинка Мәскәүдә дөнья күрә. 1930 елда Әсән Баку консерваториясенең теоретик һәм композиция факультетын тәмамлап, Баку филармониясе дирижеры булып эшли башлый. Әсән Рефатов күренекле совет композиторы Кара Караевның укытучысы була <ref name=":0"/>. 1934 елда Ә.Рефатов Азәрбайҗан Композиторлар Берлеген җитәкли. 1936 елда Әсән Рефатов һәм Яя Шерфединов әсәрләре <ref name=":1">{{Cite web}}</ref> <ref name=":0" /> Бөтенсоюз радиофестивалендә башкарыла. [[1935 ел|1935 елда,]] Кырым Үзәк Башкарма комитеты чакыруы буенча, Кырымга кайта. Симферопольдәге Татар театры һәм музыка техникумында эшли <ref name=":2"/>. [[1937 ел|1937]] елның язында, «Арзы къыз» музыкаль пьесасының чираттагы репетициясеннән соң, Рефатов 1937 елның 28 апрелендә Кырымның НКВД тарафыннан кулга алына. '''РСФСР''' '''җинаять''' '''кодексының''' '''58'''-'''10''' матдәсе буенча гаепләнә. 1938 елның 1 ноябрендә СССР Югары Суды тарафыннан үлем җәзасына '''хөкем''' '''ителә,''' милеге конфискацияләнә, шул ук көнне '''атып''' '''үтерелә'''. 1957 елның 10 октябрендә СССР Югары Суды тарафыннан аклана . === Шәхси тормышы === Бакудан кайткач, Симферопольдә Жуковский урамында Белгечләр йортында яши. Ул Мәрьям Ефимовна Рефатовага өйләнә, аларның Тальат исемле улы бар . == Иҗаты == * "Чора Батыр" - опера. * «Тотайкойский марш», «Марш джигитов» ( [[Бәкер Чобан-задә|Б.Чобан-заде]] сүзләренә), «Къыш кунюнде тилегим» («Желание в зимний вечер» Ш. Бектор сүзләренә ), «Яш бульбульчик» («Молодой соловей» [[Гомәр Ипчи|Умер Ипчи]] сүзләренә) - музыкаль композицияләр. * "«Лейла и Меджнун», «Таир и Зуре», «Бахчисарайский фонтан» - спектакльләрнең музыкаль әсәрләре. * "Той девам эте" («Свадьба продолжается», 1936) - пластинкада музыкаль драма. * «Арзы къыз» («Девушка Арзы») - музыкаль пьесасы. == Искәрмәләр == <references /> == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} [[Төркем:Сталин репрессияләре корбаннары]] [[Төркем:Кырымтатар шагыйрьләре]] [[Төркем:1938 елда вафатлар]] [[Төркем:1 ноябрь көнне вафатлар]] [[Төркем:Бакчасарайда туганнар]] [[Төркем:1903 елда туганнар]] d7i733lh20d3psinzr8v4ev1c1de90u Габдрахман туган якны өйрәнү музее 0 588257 3528126 3527720 2022-08-08T15:01:15Z Әмир 15082 wikitext text/x-wiki {{Музей |исем = Габдрахман<br/>туган якны өйрәнү<br/> музее |файл = Габдрахман_авылы_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 2017 |урын = 423441, [[РФ]], [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Әлмәт районы]], [[Габдрахман (Әлмәт районы)|Габдрахман]] |директор = Эльмира Исмәгыйлева |сылтама = |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} '''Габдрахман авылы Туган якны өйрәнү музее''' ({{lang-ru|Абдрахмановский краеведческий музей}}) ― [[Татарстан]]ның [[Әлмәт районы]] [[Габдрахман (Әлмәт районы)|Габдрахман авылында]] 2022 елның 6 августында ачылган социаль-мәдәният оешмасы (''музей''). Әлмәт районы территориясендә ачылган 6нчы музей<ref>[https://vk.com/wall-19102560_745684 Село европейского уровня: в Абдрахманово открылся..] Альметьевск Life ВКонтакте{{ref-ru}}</ref>. {{External media |рәсем1=[https://ok.ru/group/58525529538575/topic/155176895057935 Музей фотосурәтләре].}} == Тарих == Музей [[2017 ел]]да төзелә башлаган. Музей Габдрахман авылында туган [[Шәфәгать Тәхәветдинов|Тәхаветдиновлар]] һәм Җәләевлар гаиләсе тарафыннан бирелгән акчага әйдәүче архитектор [https://realnoevremya.ru/news/190409-v-almetevske-pro-gendirektora-almetevskogo-zao-prokomp Айрат Хәйретдин улы Хәмидуллин] проекты буенча төзелгән <ref>''Эльза Кузнецова''. [https://www.tatar-inform.ru/news/v-sele-almetevskogo-raiona-rt-otkrylsya-kraevedceskii-muzei-s-pyatyu-vidami-kollekcii-5875309 В селе Альметьевского района РТ открылся краеведческий музей с пятью видами коллекций.] [[Татар-информ]], 7.08.2022</ref>. Экспонатлар җыюда авылның 7 кешелек инициатив төркеме актив ярдәм күрсәткән<ref name=":0">''Лейсан Сулейманова''. [https://almetievsk-ru.ru/news/goryachie-novosti/v-sele-almetevskogo-rayona-otkryli-kraevedcheskiy-muzey-s-pyatyu-vidami-kollektsiy В селе Альметьевского района открыли краеведческий музей с пятью видами коллекций.] Пресс-служба главы АМР, 7.08.2022</ref>. Музей төзүгә «СМУ-8» ҖЧҖ коллективы (участок башлыгы Илшат Гаффаров) зур өлеш керткән <ref name=":0" />. Ачылу тантанасында [[Татарстан Республикасы Мәдәният министрлыгы|Татарстан Республикасы мәдәният министры]] урынбасары [[Дамир Натфуллин|Дамир Данил улы Натфуллин]], Әлмәт районы башлыгы [[Тимур Ногманов|Тимур Дмитрий улы Нагуманов]], Татарстан Республикасы Президентының нефть сәнәгате мәсьәләләре буенча ярдәмчесе [[Шәфәгать Тәхәветдинов|Шәфәгать Фәхрәзи улы Тәхәветдинов]] һ. б. катнашкан <ref name=":0" />. == Тасвирлама == Габдрахман авылының Туган якны өйрәнү музее 450 кв. м мәйданлы бер катлы бүрәнә бинадан гыйбарәт. Музей залларын бизәү белән [[ТР милли музее|ТР Милли музееның]] фәнни хезмәткәре Алсу Хәйруллина һәм ТР Милли музее дизайнеры Эльвира Матвеева шөгыльләнгән. Музейда 5 төр коллекция тәкъдим ителгән: * Дала һәм урман-дала табигый зоналары җәнлекләре һәм кошларының таксидермик фигуралары коллекциясе; * Музейда этнографик костюмнарның {{comment|яңартып эшләнгән нөсхәләре|новоделлар}} коллекциясе, тарихи агач һәм балчык савыт–саба, йорт көнкүреше әйберләре, ХІХ гасыр азагы - ХХ гасыр башы хезмәт кораллары коллекциясе тәкъдим ителә; * [[Бөек Ватан сугышы]] чорындагы ату коралының {{comment|яңартып эшләнгән нөсхәләре|новоделлар}} һәм макетлары коллекциясе; * [[Татнефть]] ААҖ генераль директоры [[Шәфәгать Тәхәветдинов]]ның эш кабинеты предметлары коллекциясе; * Совет чорында авылдашларының нефть тармагында, [[авыл хуҗалыгы]]нда, мәгариф һәм социаль өлкәләрдә эшләвен күрсәтүче коллекция. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == * ''Лейсан Сулейманова''. [https://almetievsk-ru.ru/news/goryachie-novosti/v-sele-almetevskogo-rayona-otkryli-kraevedcheskiy-muzey-s-pyatyu-vidami-kollektsiy В селе Альметьевского района открыли краеведческий музей с пятью видами коллекций.] Пресс-служба главы АМР, 7.08.2022 * [https://vk.com/wall-19102560_745684 Село европейского уровня: в Абдрахманово открылся..] Альметьевск Life ВКонтакте * [https://almet-history.tatneft.ru/naselennie-punkti/a---zh/abdrahmanovo?lang=ru Абдрахманово.] Альметьевская энциклопедия{{ref-ru}} {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Әлмәт районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] [[Төркем:2017 елда нигезләнгән музейлар]] 3r3e2ekm5c613s7vyaz5xkltn35t51x 3528161 3528126 2022-08-08T17:00:01Z Әмир 15082 викиләштерү: /* Тарих */ wikitext text/x-wiki {{Музей |исем = Габдрахман<br/>туган якны өйрәнү<br/> музее |файл = Габдрахман_авылы_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 2017 |урын = 423441, [[РФ]], [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Әлмәт районы]], [[Габдрахман (Әлмәт районы)|Габдрахман]] |директор = Эльмира Исмәгыйлева |сылтама = |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} '''Габдрахман авылы Туган якны өйрәнү музее''' ({{lang-ru|Абдрахмановский краеведческий музей}}) ― [[Татарстан]]ның [[Әлмәт районы]] [[Габдрахман (Әлмәт районы)|Габдрахман авылында]] 2022 елның 6 августында ачылган социаль-мәдәният оешмасы (''музей''). Әлмәт районы территориясендә ачылган 6нчы музей<ref>[https://vk.com/wall-19102560_745684 Село европейского уровня: в Абдрахманово открылся..] Альметьевск Life ВКонтакте{{ref-ru}}</ref>. {{External media |рәсем1=[https://ok.ru/group/58525529538575/topic/155176895057935 Музей фотосурәтләре].}} == Тарих == Музей [[2017 ел]]да төзелә башлаган. Музей Габдрахман авылында туган [[Шәфәгать Тәхәветдинов|Тәхаветдиновлар]] һәм Җәләевлар гаиләсе тарафыннан бирелгән акчага әйдәүче архитектор [[Айрат Хәмидуллин (1966)|Айрат Хәйретдин улы Хәмидуллин]] проекты буенча төзелгән<ref>[https://realnoevremya.ru/news/190409-v-almetevske-pro-gendirektora-almetevskogo-zao-prokomp Айрат Хәйретдин улы Хәмидуллин]</ref><ref>''Эльза Кузнецова''. [https://www.tatar-inform.ru/news/v-sele-almetevskogo-raiona-rt-otkrylsya-kraevedceskii-muzei-s-pyatyu-vidami-kollekcii-5875309 В селе Альметьевского района РТ открылся краеведческий музей с пятью видами коллекций.] [[Татар-информ]], 7.08.2022</ref>. Экспонатлар җыюда авылның 7 кешелек инициатив төркеме актив ярдәм күрсәткән<ref name=":0">''Лейсан Сулейманова''. [https://almetievsk-ru.ru/news/goryachie-novosti/v-sele-almetevskogo-rayona-otkryli-kraevedcheskiy-muzey-s-pyatyu-vidami-kollektsiy В селе Альметьевского района открыли краеведческий музей с пятью видами коллекций.] Пресс-служба главы АМР, 7.08.2022</ref>. Музей төзүгә «СМУ-8» ҖЧҖ коллективы (участок башлыгы Илшат Гаффаров) зур өлеш керткән <ref name=":0" />. Ачылу тантанасында [[Татарстан Республикасы Мәдәният министрлыгы|Татарстан Республикасы мәдәният министры]] урынбасары [[Дамир Натфуллин|Дамир Данил улы Натфуллин]], Әлмәт районы башлыгы [[Тимур Ногманов|Тимур Дмитрий улы Нагуманов]], Татарстан Республикасы Президентының нефть сәнәгате мәсьәләләре буенча ярдәмчесе [[Шәфәгать Тәхәветдинов|Шәфәгать Фәхрәзи улы Тәхәветдинов]] һ. б. катнашкан <ref name=":0" />. == Тасвирлама == Габдрахман авылының Туган якны өйрәнү музее 450 кв. м мәйданлы бер катлы бүрәнә бинадан гыйбарәт. Музей залларын бизәү белән [[ТР милли музее|ТР Милли музееның]] фәнни хезмәткәре Алсу Хәйруллина һәм ТР Милли музее дизайнеры Эльвира Матвеева шөгыльләнгән. Музейда 5 төр коллекция тәкъдим ителгән: * Дала һәм урман-дала табигый зоналары җәнлекләре һәм кошларының таксидермик фигуралары коллекциясе; * Музейда этнографик костюмнарның {{comment|яңартып эшләнгән нөсхәләре|новоделлар}} коллекциясе, тарихи агач һәм балчык савыт–саба, йорт көнкүреше әйберләре, ХІХ гасыр азагы - ХХ гасыр башы хезмәт кораллары коллекциясе тәкъдим ителә; * [[Бөек Ватан сугышы]] чорындагы ату коралының {{comment|яңартып эшләнгән нөсхәләре|новоделлар}} һәм макетлары коллекциясе; * [[Татнефть]] ААҖ генераль директоры [[Шәфәгать Тәхәветдинов]]ның эш кабинеты предметлары коллекциясе; * Совет чорында авылдашларының нефть тармагында, [[авыл хуҗалыгы]]нда, мәгариф һәм социаль өлкәләрдә эшләвен күрсәтүче коллекция. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == * ''Лейсан Сулейманова''. [https://almetievsk-ru.ru/news/goryachie-novosti/v-sele-almetevskogo-rayona-otkryli-kraevedcheskiy-muzey-s-pyatyu-vidami-kollektsiy В селе Альметьевского района открыли краеведческий музей с пятью видами коллекций.] Пресс-служба главы АМР, 7.08.2022 * [https://vk.com/wall-19102560_745684 Село европейского уровня: в Абдрахманово открылся..] Альметьевск Life ВКонтакте * [https://almet-history.tatneft.ru/naselennie-punkti/a---zh/abdrahmanovo?lang=ru Абдрахманово.] Альметьевская энциклопедия{{ref-ru}} {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Әлмәт районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] [[Төркем:2017 елда нигезләнгән музейлар]] 4cgonab3g1cgjhjynwcykhmqvgzncpf 3528225 3528161 2022-08-08T20:04:36Z Әмир 15082 wikitext text/x-wiki {{Музей |исем = Габдрахман<br/>туган якны өйрәнү<br/> музее |файл = Габдрахман_авылы_музее.jpg |зурлык = 200px |язу = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = RU |CoordScale = |нигезләнгән = 2017 |урын = 423441, [[РФ]], [[Татарстан Республикасы|ТР]], [[Әлмәт районы]], [[Габдрахман (Әлмәт районы)|Габдрахман]] |директор = Эльмира Исмәгыйлева |сылтама = |викиҗыентык = }} {{Портал|Мәдәният}} '''Габдрахман авылы Туган якны өйрәнү музее''' ({{lang-ru|Абдрахмановский краеведческий музей}}) ― [[Татарстан]]ның [[Әлмәт районы]] [[Габдрахман (Әлмәт районы)|Габдрахман авылында]] 2022 елның 6 августында ачылган социаль-мәдәният оешмасы (''музей''). Әлмәт районы территориясендә ачылган 6нчы музей<ref>[https://vk.com/wall-19102560_745684 Село европейского уровня: в Абдрахманово открылся..] Альметьевск Life ВКонтакте{{ref-ru}}</ref>. {{External media |рәсем1=[https://ok.ru/group/58525529538575/topic/155176895057935 Музей интерьеры фотосурәтләре]}} {{External media |рәсем1=[https://zen.yandex.kz/media/dimitravel/selo-abdrahmanovo-tatarstan-muzei-5dfdbf2e2fda8600b014de4c Музей төзелеше фотосурәтләре]}} == Тарих == Музей [[2017 ел]]да төзелә башлаган. Музей Габдрахман авылында туган [[Шәфәгать Тәхәветдинов|Тәхаветдиновлар]] һәм Җәләевлар гаиләсе тарафыннан бирелгән акчага әйдәүче архитектор [[Айрат Хәмидуллин (1966)|Айрат Хәйретдин улы Хәмидуллин]] проекты буенча төзелгән<ref>[https://realnoevremya.ru/news/190409-v-almetevske-pro-gendirektora-almetevskogo-zao-prokomp Айрат Хәйретдин улы Хәмидуллин]</ref><ref>''Эльза Кузнецова''. [https://www.tatar-inform.ru/news/v-sele-almetevskogo-raiona-rt-otkrylsya-kraevedceskii-muzei-s-pyatyu-vidami-kollekcii-5875309 В селе Альметьевского района РТ открылся краеведческий музей с пятью видами коллекций.] [[Татар-информ]], 7.08.2022</ref>. Экспонатлар җыюда авылның 7 кешелек инициатив төркеме актив ярдәм күрсәткән<ref name=":0">''Лейсан Сулейманова''. [https://almetievsk-ru.ru/news/goryachie-novosti/v-sele-almetevskogo-rayona-otkryli-kraevedcheskiy-muzey-s-pyatyu-vidami-kollektsiy В селе Альметьевского района открыли краеведческий музей с пятью видами коллекций.] Пресс-служба главы АМР, 7.08.2022</ref>. Музей төзүгә «СМУ-8» ҖЧҖ коллективы (участок башлыгы Илшат Гаффаров) зур өлеш керткән <ref name=":0" />. Ачылу тантанасында [[Татарстан Республикасы Мәдәният министрлыгы|Татарстан Республикасы мәдәният министры]] урынбасары [[Дамир Натфуллин|Дамир Данил улы Натфуллин]], Әлмәт районы башлыгы [[Тимур Ногманов|Тимур Дмитрий улы Нагуманов]], Татарстан Республикасы Президентының нефть сәнәгате мәсьәләләре буенча ярдәмчесе [[Шәфәгать Тәхәветдинов|Шәфәгать Фәхрәзи улы Тәхәветдинов]] һ. б. катнашкан <ref name=":0" />. == Тасвирлама == Габдрахман авылының Туган якны өйрәнү музее 450 кв. м мәйданлы бер катлы бүрәнә бинадан гыйбарәт. Музей залларын бизәү белән [[ТР милли музее|ТР Милли музееның]] фәнни хезмәткәре Алсу Хәйруллина һәм ТР Милли музее дизайнеры Эльвира Матвеева шөгыльләнгән. Музейда 5 төр коллекция тәкъдим ителгән: * Дала һәм урман-дала табигый зоналары җәнлекләре һәм кошларының таксидермик фигуралары коллекциясе; * Музейда этнографик костюмнарның {{comment|яңартып эшләнгән нөсхәләре|новоделлар}} коллекциясе, тарихи агач һәм балчык савыт–саба, йорт көнкүреше әйберләре, ХІХ гасыр азагы - ХХ гасыр башы хезмәт кораллары коллекциясе тәкъдим ителә; * [[Бөек Ватан сугышы]] чорындагы ату коралының {{comment|яңартып эшләнгән нөсхәләре|новоделлар}} һәм макетлары коллекциясе; * [[Татнефть]] ААҖ генераль директоры [[Шәфәгать Тәхәветдинов]]ның эш кабинеты предметлары коллекциясе; * Совет чорында авылдашларының нефть тармагында, [[авыл хуҗалыгы]]нда, мәгариф һәм социаль өлкәләрдә эшләвен күрсәтүче коллекция. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == * ''Лейсан Сулейманова''. [https://almetievsk-ru.ru/news/goryachie-novosti/v-sele-almetevskogo-rayona-otkryli-kraevedcheskiy-muzey-s-pyatyu-vidami-kollektsiy В селе Альметьевского района открыли краеведческий музей с пятью видами коллекций.] Пресс-служба главы АМР, 7.08.2022 * [https://vk.com/wall-19102560_745684 Село европейского уровня: в Абдрахманово открылся..] Альметьевск Life ВКонтакте * [https://almet-history.tatneft.ru/naselennie-punkti/a---zh/abdrahmanovo?lang=ru Абдрахманово.] Альметьевская энциклопедия{{ref-ru}} {{Тышкы сылтамалар}}{{Татарстан музейлары}} [[Төркем:Әлифба буенча музейлар]] [[Төркем:Әлмәт районы музейлары]] [[Төркем:Туган якны өйрәнү музейлары]] [[Төркем:2017 елда нигезләнгән музейлар]] rqg1sg1mp6ljz8g6ut3ugk5kvkwl01z Бәхәс:Габдрахман туган якны өйрәнү музее 1 588258 3528127 3527803 2022-08-08T15:01:36Z Әмир 15082 архитектор ― Айрат Хәйретдин улы Хәмидуллин wikitext text/x-wiki [[Кулланучы:A.Khamidullin|Абдулла әфәнде]], бу музей бинасы проекты авторы буларак телгә алынучы әйдәүче архитектор '''Айрат Хәмидуллин''' белән рәссам [[Айрат Хәмидуллин]] бер үк шәхес түгелме? --[[Кулланучы:Әмир|Әмир]] ([[Кулланучы бәхәсе:Әмир|бәхәс]]) 7 авг 2022, 18:32 (UTC)<br/> :Хәерле кич, юк, бу, мөгаен, адаш шәхестер. Ул авылда рәссам-педагог [[Айрат Хәмидуллин]] заказ эшләгәне юк икәнен белдем. Соравыгыз өчен рәхмәт. Архитектор шулай ук рәссам да булырга мөмкин, әмма, кирәк булса, мәкалә язылган Айрат Хәмидуллин турында рәссам-пост-импрессионист (я тагын ничектер тәгаенрәк язып куйсак, Хәмидуллин Айрат Габдулла улы дип микән) дип язсак, ялгыш булмастыр. --[[Кулланучы:A.Khamidullin|A.Khamidullin]] ([[Кулланучы бәхәсе:A.Khamidullin|бәхәс]]) 7 авг 2022, 21:15 (UTC) ::[[Кулланучы:A.Khamidullin|Абдулла әфәнде]], әйдәүче архитектор ― Айрат Хәйретдин улы Хәмидуллин, мөгаен: шушы ук авылда [https://realnoevremya.ru/news/190409-v-almetevske-pro-gendirektora-almetevskogo-zao-prokomp бассейн белән спорткомплекс та проектлаган] булган. --[[Кулланучы:Әмир|Әмир]] ([[Кулланучы бәхәсе:Әмир|бәхәс]]) 8 авг 2022, 15:01 (UTC) tnxd8o6o2rwho8egzv9nuejzzrfjfqe 3528128 3528127 2022-08-08T15:06:33Z A.Khamidullin 6685 wikitext text/x-wiki [[Кулланучы:A.Khamidullin|Абдулла әфәнде]], бу музей бинасы проекты авторы буларак телгә алынучы әйдәүче архитектор '''Айрат Хәмидуллин''' белән рәссам [[Айрат Хәмидуллин]] бер үк шәхес түгелме? --[[Кулланучы:Әмир|Әмир]] ([[Кулланучы бәхәсе:Әмир|бәхәс]]) 7 авг 2022, 18:32 (UTC)<br/> :Хәерле кич, юк, бу, мөгаен, адаш шәхестер. Ул авылда рәссам-педагог [[Айрат Хәмидуллин]] заказ эшләгәне юк икәнен белдем. Соравыгыз өчен рәхмәт. Архитектор шулай ук рәссам да булырга мөмкин, әмма, кирәк булса, мәкалә язылган Айрат Хәмидуллин турында рәссам-пост-импрессионист (я тагын ничектер тәгаенрәк язып куйсак, Хәмидуллин Айрат Габдулла улы дип микән) дип язсак, ялгыш булмастыр. --[[Кулланучы:A.Khamidullin|A.Khamidullin]] ([[Кулланучы бәхәсе:A.Khamidullin|бәхәс]]) 7 авг 2022, 21:15 (UTC) ::[[Кулланучы:A.Khamidullin|Абдулла әфәнде]], әйдәүче архитектор ― Айрат Хәйретдин улы Хәмидуллин, мөгаен: шушы ук авылда [https://realnoevremya.ru/news/190409-v-almetevske-pro-gendirektora-almetevskogo-zao-prokomp бассейн белән спорткомплекс та проектлаган] булган. --[[Кулланучы:Әмир|Әмир]] ([[Кулланучы бәхәсе:Әмир|бәхәс]]) 8 авг 2022, 15:01 (UTC)<br/> :::Яхшы, аңладым.--[[Кулланучы:A.Khamidullin|A.Khamidullin]] ([[Кулланучы бәхәсе:A.Khamidullin|бәхәс]]) 8 авг 2022, 15:06 (UTC) b623chhe4d3qcjqycas4pl0gezd4c0l 3528129 3528128 2022-08-08T15:06:57Z A.Khamidullin 6685 wikitext text/x-wiki [[Кулланучы:A.Khamidullin|Абдулла әфәнде]], бу музей бинасы проекты авторы буларак телгә алынучы әйдәүче архитектор '''Айрат Хәмидуллин''' белән рәссам [[Айрат Хәмидуллин]] бер үк шәхес түгелме? --[[Кулланучы:Әмир|Әмир]] ([[Кулланучы бәхәсе:Әмир|бәхәс]]) 7 авг 2022, 18:32 (UTC)<br/> :Хәерле кич, юк, бу, мөгаен, адаш шәхестер. Ул авылда рәссам-педагог [[Айрат Хәмидуллин]] заказ эшләгәне юк икәнен белдем. Соравыгыз өчен рәхмәт. Архитектор шулай ук рәссам да булырга мөмкин, әмма, кирәк булса, мәкалә язылган Айрат Хәмидуллин турында рәссам-пост-импрессионист (я тагын ничектер тәгаенрәк язып куйсак, Хәмидуллин Айрат Габдулла улы дип микән) дип язсак, ялгыш булмастыр. --[[Кулланучы:A.Khamidullin|A.Khamidullin]] ([[Кулланучы бәхәсе:A.Khamidullin|бәхәс]]) 7 авг 2022, 21:15 (UTC) ::[[Кулланучы:A.Khamidullin|Абдулла әфәнде]], әйдәүче архитектор ― Айрат Хәйретдин улы Хәмидуллин, мөгаен: шушы ук авылда [https://realnoevremya.ru/news/190409-v-almetevske-pro-gendirektora-almetevskogo-zao-prokomp бассейн белән спорткомплекс та проектлаган] булган. --[[Кулланучы:Әмир|Әмир]] ([[Кулланучы бәхәсе:Әмир|бәхәс]]) 8 авг 2022, 15:01 (UTC)<br/> :::Яхшы, аңладым. Рәхмәт.--[[Кулланучы:A.Khamidullin|A.Khamidullin]] ([[Кулланучы бәхәсе:A.Khamidullin|бәхәс]]) 8 авг 2022, 15:06 (UTC) i40v5w5iwq5nqiphhb199129rq4i0yb 3528165 3528129 2022-08-08T17:09:08Z Әмир 15082 wikitext text/x-wiki [[Кулланучы:A.Khamidullin|Абдулла әфәнде]], бу музей бинасы проекты авторы буларак телгә алынучы әйдәүче архитектор '''Айрат Хәмидуллин''' белән рәссам [[Айрат Хәмидуллин]] бер үк шәхес түгелме? --[[Кулланучы:Әмир|Әмир]] ([[Кулланучы бәхәсе:Әмир|бәхәс]]) 7 авг 2022, 18:32 (UTC)<br/> :Хәерле кич, юк, бу, мөгаен, адаш шәхестер. Ул авылда рәссам-педагог [[Айрат Хәмидуллин]] заказ эшләгәне юк икәнен белдем. Соравыгыз өчен рәхмәт. Архитектор шулай ук рәссам да булырга мөмкин, әмма, кирәк булса, мәкалә язылган Айрат Хәмидуллин турында рәссам-пост-импрессионист (я тагын ничектер тәгаенрәк язып куйсак, Хәмидуллин Айрат Габдулла улы дип микән) дип язсак, ялгыш булмастыр. --[[Кулланучы:A.Khamidullin|A.Khamidullin]] ([[Кулланучы бәхәсе:A.Khamidullin|бәхәс]]) 7 авг 2022, 21:15 (UTC) ::[[Кулланучы:A.Khamidullin|Абдулла әфәнде]], әйдәүче архитектор ― [[Айрат Хәмидуллин (1966)|Айрат Хәйретдин улы Хәмидуллин]]: шушы ук авылда [https://realnoevremya.ru/news/190409-v-almetevske-pro-gendirektora-almetevskogo-zao-prokomp бассейн белән спорткомплекс та проектлаган] булган. --[[Кулланучы:Әмир|Әмир]] ([[Кулланучы бәхәсе:Әмир|бәхәс]]) 8 авг 2022, 15:01 (UTC)<br/> :::Яхшы, аңладым. Рәхмәт.--[[Кулланучы:A.Khamidullin|A.Khamidullin]] ([[Кулланучы бәхәсе:A.Khamidullin|бәхәс]]) 8 авг 2022, 15:06 (UTC) q83nk6kpw76aa8cxygt3djhw3duxn3z Файл:Д.Д.Натфуллин.jpg 6 588264 3528123 2022-08-08T14:40:42Z Әмир 15082 {{Ирексез лицензияле сурәт |тасвир = Дамир Натфуллин фотосурәте |чыганак = https://mincult.tatarstan.ru/structure?person_id=5390&department_id=85376 |ясау вакыты = билгесез |автор = билгесез }} {{Ирексез лицензияле сурәт/НКИ |мәкалә = Дамир Натфуллин |максат = сурәтләү өчен |алмаштыру мөмкинлеге = бар |өстәмә мәгълүмат = юк }} [[Төркем:Сурәтләр:Шәхесләр]] wikitext text/x-wiki == Кыскача аңлатма == {{Ирексез лицензияле сурәт |тасвир = Дамир Натфуллин фотосурәте |чыганак = https://mincult.tatarstan.ru/structure?person_id=5390&department_id=85376 |ясау вакыты = билгесез |автор = билгесез }} {{Ирексез лицензияле сурәт/НКИ |мәкалә = Дамир Натфуллин |максат = сурәтләү өчен |алмаштыру мөмкинлеге = бар |өстәмә мәгълүмат = юк }} [[Төркем:Сурәтләр:Шәхесләр]] n9gozx5lx3fxjyt4izcisau5t851mbe Дамир Натфуллин 0 588265 3528124 2022-08-08T14:41:16Z Әмир 15082 яңа бит ясау wikitext text/x-wiki {{Дәүләт эшлеклесе | исем = Дамир Данил улы Натфуллин | тулы исем = | рәсем = Д.Д.Натфуллин.jpg | киңлек = 250px | титул = | байрак = | чорбаш = | чоразак = | титул2 = [[Татарстан Республикасы Мәдәният министрлыгы|ТР мәдәният министры]] урынбасары | байрак2 = Flag of Tatarstan.svg | тәртип2 = | чорбаш2 = [[2018 ел]]ның [[24 сентябрь|24 сентябре]] | чоразак2 = | президент_2 = | аңа кадәр2 = | дәвамчысы2 = | титул3 = | тәртип3 = | байрак3 = | президент_3 = | чорбаш3 = | чоразак3 = | аңа кадәр3 = | дәвамчысы3 = | хезмәт еллары = | иялек = {{Россия}} | дин = | фирка = [[Бердәм Россия]] | белем = [[Татар дәүләт гуманитар-педагогика университеты| Казан дәүләт педагогика университеты]] | туу датасы = 20.10.1982 | туу урыны = [[СССР]], [[РСФСР]], [[Татарстан АССР]], {{туу урыны|Казан|Казанда}} | үлем датасы = | үлем урыны = | әти = | әни = | ир = | хатын = Айгөл | балалары = икәү | бүләкләре = | автограф = | Commons = }} '''Дамир Натфуллин''', Дамир Данил улы Натфуллин (''[[1982 ел]]ның [[20 октябрь|20 октябре]], [[СССР]], [[РСФСР]], [[Татарстан АССР]], [[Казан]]'') – Татарстан Республикасы мәдәният министры урынбасары (2018 елдан). == Тәрҗемәи хәле == 1982 елның 20 октябрендә [[Казан]] шәһәрендә туган. 2004 елда [[Татар дәүләт гуманитар-педагогика университеты|Казан дәүләт педагогика университетын]] тәмамлаган. == Хезмәт юлы == 2001-2004 елларда – 3 нче Казан икмәк заводы ААҖ төнге икмәк кабул итүче; 2004-2005 елларда – [[Биектау районы]] [[Константиновка (Казан)|Константиновка]] урта гомуми белем бирү мәктәбенең [[инглиз теле]] укытучысы; 2005 елда – Казан шәһәре администрациясенең иҗтимагый оешмалар һәм массакүләм мәгълүмат чаралары белән элемтә идарәсенең әйдәп баручы белгече; 2006-2011 елларда – [[Татарстан Республикасы Мәдәният министрлыгы]]ның музей программалары, музей фонды мониторингы һәм мәдәни туризм бүлегендә: 1нче категорияле белгече, 1нче разрядлы белгеч, әйдәп баручы консультант, әйдәп баручы киңәшче; 2011-2012 елларда – Татарстан Республикасы Мәдәният министрлыгының музей программалары, Татарстан Республикасы Музей фонды мониторингы һәм мәдәни туризм бүлеге башлыгы; 2013-2018 елларда – Татарстан Республикасы Мәдәният министрлыгының музей эшен үстерү бүлеге башлыгы; 2018 елның 24 сентябреннән – Татарстан Республикасы мәдәният министры урынбасары. == Бүләкләре, мактаулы исемнәре == * 2012 – [[Татарстан Республикасы Мәдәният министрлыгы]] Почет грамотасы * 2013 – [[Татарстан Республикасы Министрлар Кабинеты]] Рәхмәт хаты * 2019 – [[Татарстан Республикасы Президенты]]ның Рәхмәт хаты<ref>[https://realnoevremya.ru/persons/2784-natfullin-damir-danilovich Натфуллин Дамир Данилович.] Реальное время</ref> == Гаилә хәле == Өйләнгән. Хатыны Айгөл, ике баласы: кызлары Ясмин (2009)<ref>[https://vk.com/natfulin natfulin. vk.com]</ref>. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == * [https://mincult.tatarstan.ru/structure?person_id=5390&department_id=85376 Натфуллин Дамир Данилович.] Министерство культуры Республики Татарстан * [https://vk.com/natfulin natfulin. vk.com] {{DEFAULTSORT:Натфуллин, Дамир}} [[Төркем:Казан дәүләт педагогия институтын тәмамлаучылар]] [[Төркем:Укытучылар]] [[Төркем:Татарстан мәдәнияте эшлеклеләре]] 67xc8ycxqgult5w13gul6ohp04f1l5x Файл:А.Х.Хәмидуллин.jpg 6 588266 3528156 2022-08-08T16:50:56Z Әмир 15082 {{Ирексез лицензияле сурәт |тасвир = Айрат Хәйретдин улы Хәмидуллинның (1966) фотосурәте |чыганак = https://zt116.ru/news/1/159365 |ясау вакыты = билгесез |автор = билгесез }} {{Ирексез лицензияле сурәт/НКИ |мәкалә = Айрат Хәмидуллин (1966) |максат = сурәтләү өчен |алмаштыру мөмкинлеге = бар |өстәмә мәгълүмат = юк }} [[Төркем:Сурәтләр:Шәхесләр]] wikitext text/x-wiki == Кыскача аңлатма == {{Ирексез лицензияле сурәт |тасвир = Айрат Хәйретдин улы Хәмидуллинның (1966) фотосурәте |чыганак = https://zt116.ru/news/1/159365 |ясау вакыты = билгесез |автор = билгесез }} {{Ирексез лицензияле сурәт/НКИ |мәкалә = Айрат Хәмидуллин (1966) |максат = сурәтләү өчен |алмаштыру мөмкинлеге = бар |өстәмә мәгълүмат = юк }} [[Төркем:Сурәтләр:Шәхесләр]] j7xg65auro44jnojwza8ocvcazvsgmx Айрат Хәмидуллин (1966) 0 588267 3528157 2022-08-08T16:51:48Z Әмир 15082 яңа бит ясау wikitext text/x-wiki {{Шәхес | исем = Айрат Хәмидуллин | рәсем = А.Х.Хәмидуллин.jpg | рәсем_зурлыгы = 200px | alt = | рәсем язуы = | тулы исем = Айрат Хәйретдин улы Хәмидуллин | һөнәр = архитектор, һәвәскәр композитор | туу датасы = 1966 | туу җире = | гражданлык = {{байрак|СССР}} [[СССР]]→<br/> {{байрак|Россия}} [[РФ]] | милләт = татар | үлем датасы = 10.10.2020 | үлем җире = [[РФ]], [[Татарстан]], {{үлем җире|Әлмәт| Әлмәттә}} | әти = | әни = | ир = | хатын = | балалар = | бүләк һәм премияләр =[[Файл:Заслуженный работник РТ.jpg|20px|Татарстан Республикасының атказанган төзүчесе - 2011]] | сайт = | башка мәгълүмат = }} {{фш|Хәмидуллин}} ''Бу [[Әлмәт]] [[Архитектура|архитекторы]] турында мәкалә, [[Казан]] рәссам-[[Казан сынлы сәнгать укуханәсе|педагогы]] турында [[Айрат Хәмидуллин (1956)|биредән]] укыгыз.'' '''Айрат Хәйретдин улы Хәмидуллин''' (''[[1966 ел]] – [[2020 ел]]ның [[10 октябрь|10 октябре]], [[РФ]], [[ТР]], [[Әлмәт]]'') ― архитектор, «Татнефтегазстрой» ЯАҖ техник бүлеге башлыгы; меценат, һәвәскәр композитор, Әлмәтнең «Прокомп» проектлау-төзелеш оешмасы ЯАҖ генераль директоры (2001―2020)<ref>[https://rusprofiles.com/100161117/ ЗАО "ПРОКОМП" - Альметьевск - Гендиректор Хамидуллин Айрат Хайретдинович]</ref>. [[Татарстан Республикасының Атказанган төзүчесе]] (2011). == Тәрҗемәи хәле == 1966 елда туган. {{Бүлекне тулыландырырга}} == Архитектура == 2020 елга кадәр Айрат Хәйретдин улы Хәмидуллин «Татнефтегазстрой» ЯАҖ техник бүлеге башлыгы, Әлмәттә 2001 елда теркәлгән «Прокомп» ЯАҖ генеральдиректоры булып эшләгән. Компания эшчәнлегенең төп төре итеп «архитектура өлкәсендә архитектура объектын булдыру белән бәйле эшчәнлек«» күрсәтелгән<ref name=":0">[https://realnoevremya.ru/news/190409-v-almetevske-pro-gendirektora-almetevskogo-zao-prokomp В Альметьевске про гендиректора альметьевского ЗАО «Прокомп.] Реальное время</ref>. Айрат Хәмидуллин Әлмәт һәм [[Татарстан]]ның төзелеш даирәсендә шактый танылган. Мәсәлән, ул Әлмәттә узган «Биналар һәм корылмаларны төзү һәм эксплуатацияләү» белгечлеге буенча республика олимпиадасының жюри рәисе булган<ref name=":0" />. Әлмәт шәһәренең Нефтьчеләр мәйданын реконструкцияләү турында фикер алышуда катнашып, 500 урынга исәпләнгән парковка, санузеллар, тамашачылар ложелары һәм күчмә сәхнә белән үз проектын тәкъдим иткән<ref name=":0" />. [[Әлмәт районы]] [[Габдрахман (Әлмәт районы)|Габдрахман]] авылында 3 катлы бассейнлы яңа спорт комплексы <ref>[https://www.sovsport.ru/ssr/2:887886 В Альметьевском районе открылся спортивный комплекс с бассейном.] Советский спорт, 19.02.2019</ref>, [[Габдрахман туган якны өйрәнү музее|Туган якны өйрәнү музее]] һәм башка бик күп социаль объектлар проектлаган<ref name=":0" />. Элвин Грейның продюсерлык үзәген проектлау белән шөгыльләнгән<ref name=":1">[http://syuyumbike.ru/news/yoldyzly-yaalyklar/elvin-greyny-dusty-vafat Элвин Грейның дусты вафат.] [[Сөембикә (журнал)|Сөембикә]], 12.10.2020</ref>. Айрат Хәмидуллин 2002-2020 елларда «Нефтегазстрой» ААҖ Директорлар советы составына кергән һәм 2001-2016 елларда «ПСД-ТНГС» ҖЧҖ директоры булган. <ref>[https://checko.ru/company/psd-tngs-1021601627464 ООО "ПСД-ТНГС" - Альметьевск - Директор Хамидуллин Айрат Хайретдинович]</ref>. == Музыка == Айрат Хәмидуллин кечкенәдән [[музыка]] белән мавыга. Җиденче сыйныфта, «[[Артек]]» пионер лагерендә ял иткән вакытта, ул яшь композиторлар конкурсында катнашып, лауреат исемен ала. 1980-1990 елларда [[Түбән Мактама]]дагы «Строитель» мәдәният йорты каршында шул елларда бик популяр булган «Биләр» студиясен оештыра<ref>[https://smartik.ru/almetevsk/post/120744557 В Альметьевске скончался известный композитор.] Альметьевск Вконтакте</ref>. Айрат Хәйретдин улы, үзешчән композитор буларак, үзе дә бик матур җырлаган. Ул гомумшәһәр чараларында еш чыгыш ясаган. Аның җырларын татар һәм башкорт эстрадасы артистлары башкара. Соңгы елларда Башкортстанның атказанган артисты [[Радик Юлъякшин]] (Элвин Грей буларак танылган) белән тыгыз хезмәттәшлек иткән<ref name=":1" />. Радик Юльякшин Айрат Хәмидуллинның «Туган Әлмәт», «Ирләр» җырларын репертуарына керткән. Айрат Хәмидуллин «Әлмәт төзүчеләре гимны»н язган. Яңартылган җырны Элвин Грей башкара. Гимн ел саен Әлмәт район [[Сабан туе|Сабантуенда]], Шәһәр көнендә, Нефтьчеләр көнен бәйрәм иткәндә яңгырый, шулай ук [[Вильнюс]]та узган Аурупа Сабантуенда да яңгыраган. == Бүләкләре, мактаулы исемнәре == * 2011 – [[Татарстан Республикасының Атказанган төзүчесе]] <ref>[https://rt-online.ru/p-doc-ukazrt-68092/ Признание заслуг.] [[Республика Татарстан (газета)|Республика Татарстан]], 10.08.2011</ref> == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == * [https://zt116.ru/news/1/159365 В Альметьевске скончался известный композитор Айрат Хамидуллин.] Знамя труда, 12.10.2020 * ''Евгений Калашников''. [https://realnoevremya.ru/news/190409-v-almetevske-pro-gendirektora-almetevskogo-zao-prokomp В Альметьевске про гендиректора альметьевского ЗАО «Прокомп.] Реальное время, 11.10.2010 {{DEFAULTSORT:Хәмидуллин (1966), Айрат}} [[Төркем:Татарстанның атказанган төзүчеләре]] [[Төркем:Шәхесләр:Әлмәт]] [[Төркем:Татар архитекторлары]] 9uisptb1568c241gxd4etpnl6a8btzm 3528217 3528157 2022-08-08T19:38:37Z Әмир 15082 /* Архитектура */ wikitext text/x-wiki {{Шәхес | исем = Айрат Хәмидуллин | рәсем = А.Х.Хәмидуллин.jpg | рәсем_зурлыгы = 200px | alt = | рәсем язуы = | тулы исем = Айрат Хәйретдин улы Хәмидуллин | һөнәр = архитектор, һәвәскәр композитор | туу датасы = 1966 | туу җире = | гражданлык = {{байрак|СССР}} [[СССР]]→<br/> {{байрак|Россия}} [[РФ]] | милләт = татар | үлем датасы = 10.10.2020 | үлем җире = [[РФ]], [[Татарстан]], {{үлем җире|Әлмәт| Әлмәттә}} | әти = | әни = | ир = | хатын = | балалар = | бүләк һәм премияләр =[[Файл:Заслуженный работник РТ.jpg|20px|Татарстан Республикасының атказанган төзүчесе - 2011]] | сайт = | башка мәгълүмат = }} {{фш|Хәмидуллин}} ''Бу [[Әлмәт]] [[Архитектура|архитекторы]] турында мәкалә, [[Казан]] рәссам-[[Казан сынлы сәнгать укуханәсе|педагогы]] турында [[Айрат Хәмидуллин (1956)|биредән]] укыгыз.'' '''Айрат Хәйретдин улы Хәмидуллин''' (''[[1966 ел]] – [[2020 ел]]ның [[10 октябрь|10 октябре]], [[РФ]], [[ТР]], [[Әлмәт]]'') ― архитектор, «Татнефтегазстрой» ЯАҖ техник бүлеге башлыгы; меценат, һәвәскәр композитор, Әлмәтнең «Прокомп» проектлау-төзелеш оешмасы ЯАҖ генераль директоры (2001―2020)<ref>[https://rusprofiles.com/100161117/ ЗАО "ПРОКОМП" - Альметьевск - Гендиректор Хамидуллин Айрат Хайретдинович]</ref>. [[Татарстан Республикасының Атказанган төзүчесе]] (2011). == Тәрҗемәи хәле == 1966 елда туган. {{Бүлекне тулыландырырга}} == Архитектура == 2020 елга кадәр Айрат Хәйретдин улы Хәмидуллин «Татнефтегазстрой» ЯАҖ техник бүлеге башлыгы, Әлмәттә 2001 елда теркәлгән «Прокомп» ЯАҖ генеральдиректоры булып эшләгән. Компания эшчәнлегенең төп төре итеп «архитектура өлкәсендә архитектура объектын булдыру белән бәйле эшчәнлек» дип күрсәтелгән<ref name=":0">[https://realnoevremya.ru/news/190409-v-almetevske-pro-gendirektora-almetevskogo-zao-prokomp В Альметьевске про гендиректора альметьевского ЗАО «Прокомп.] Реальное время</ref>. Айрат Хәмидуллин Әлмәт һәм [[Татарстан]]ның төзелеш даирәсендә шактый танылган. Мәсәлән, ул Әлмәттә узган «Биналар һәм корылмаларны төзү һәм эксплуатацияләү» белгечлеге буенча республика олимпиадасының жюри рәисе булган<ref name=":0" />. Әлмәт шәһәренең Нефтьчеләр мәйданын реконструкцияләү турында фикер алышуда катнашып, 500 урынга исәпләнгән парковка, санузеллар, тамашачылар ложелары һәм күчмә сәхнә белән үз проектын тәкъдим иткән<ref name=":0" />. [[Әлмәт районы]] [[Габдрахман (Әлмәт районы)|Габдрахман]] авылында 3 катлы бассейнлы яңа спорт комплексы <ref>[https://www.sovsport.ru/ssr/2:887886 В Альметьевском районе открылся спортивный комплекс с бассейном.] Советский спорт, 19.02.2019</ref>, [[Габдрахман туган якны өйрәнү музее|Туган якны өйрәнү музее]] һәм башка бик күп социаль объектлар проектлаган<ref name=":0" />. Элвин Грейның продюсерлык үзәген проектлау белән шөгыльләнгән<ref name=":1">[http://syuyumbike.ru/news/yoldyzly-yaalyklar/elvin-greyny-dusty-vafat Элвин Грейның дусты вафат.] [[Сөембикә (журнал)|Сөембикә]], 12.10.2020</ref>. Айрат Хәмидуллин 2002-2020 елларда «Нефтегазстрой» ААҖ Директорлар советы составына кергән һәм 2001-2016 елларда «ПСД-ТНГС» ҖЧҖ директоры булган. <ref>[https://checko.ru/company/psd-tngs-1021601627464 ООО "ПСД-ТНГС" - Альметьевск - Директор Хамидуллин Айрат Хайретдинович]</ref>. == Музыка == Айрат Хәмидуллин кечкенәдән [[музыка]] белән мавыга. Җиденче сыйныфта, «[[Артек]]» пионер лагерендә ял иткән вакытта, ул яшь композиторлар конкурсында катнашып, лауреат исемен ала. 1980-1990 елларда [[Түбән Мактама]]дагы «Строитель» мәдәният йорты каршында шул елларда бик популяр булган «Биләр» студиясен оештыра<ref>[https://smartik.ru/almetevsk/post/120744557 В Альметьевске скончался известный композитор.] Альметьевск Вконтакте</ref>. Айрат Хәйретдин улы, үзешчән композитор буларак, үзе дә бик матур җырлаган. Ул гомумшәһәр чараларында еш чыгыш ясаган. Аның җырларын татар һәм башкорт эстрадасы артистлары башкара. Соңгы елларда Башкортстанның атказанган артисты [[Радик Юлъякшин]] (Элвин Грей буларак танылган) белән тыгыз хезмәттәшлек иткән<ref name=":1" />. Радик Юльякшин Айрат Хәмидуллинның «Туган Әлмәт», «Ирләр» җырларын репертуарына керткән. Айрат Хәмидуллин «Әлмәт төзүчеләре гимны»н язган. Яңартылган җырны Элвин Грей башкара. Гимн ел саен Әлмәт район [[Сабан туе|Сабантуенда]], Шәһәр көнендә, Нефтьчеләр көнен бәйрәм иткәндә яңгырый, шулай ук [[Вильнюс]]та узган Аурупа Сабантуенда да яңгыраган. == Бүләкләре, мактаулы исемнәре == * 2011 – [[Татарстан Республикасының Атказанган төзүчесе]] <ref>[https://rt-online.ru/p-doc-ukazrt-68092/ Признание заслуг.] [[Республика Татарстан (газета)|Республика Татарстан]], 10.08.2011</ref> == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == * [https://zt116.ru/news/1/159365 В Альметьевске скончался известный композитор Айрат Хамидуллин.] Знамя труда, 12.10.2020 * ''Евгений Калашников''. [https://realnoevremya.ru/news/190409-v-almetevske-pro-gendirektora-almetevskogo-zao-prokomp В Альметьевске про гендиректора альметьевского ЗАО «Прокомп.] Реальное время, 11.10.2010 {{DEFAULTSORT:Хәмидуллин (1966), Айрат}} [[Төркем:Татарстанның атказанган төзүчеләре]] [[Төркем:Шәхесләр:Әлмәт]] [[Төркем:Татар архитекторлары]] c4zl4yt091wetywrgadw8h91eh7pery Айрат Хәмидуллин 0 588268 3528160 2022-08-08T16:58:06Z Әмир 15082 яңа бит ясау wikitext text/x-wiki {{Фш|Хәмидуллин}} '''Айрат Хәмидуллин''' : * [[Айрат Хәмидуллин (1956)| Айрат Хәмидуллин]] (20.01.1956, [[Казан]]), рәссам, педагог. * [[Айрат Хәмидуллин (1966)|Айрат Хәмидуллин]] (1966―2020, [[Әлмәт]]), архитектор-төзүче, һәвәскәр композитор. {{күп мәгънәле}} ok0lkjqja1bqjcyqqu3vfonlvupo6jt Калып:Зур егермелек илләре башлыклары 10 588269 3528163 2022-08-08T17:07:54Z Frhdkazan 3171 Яңа бит: «{{#invoke:Navbox|navbox |name = Зур егермелек илләре башлыклары |title = [[G20|Зур егермелек илләре башлыклары]] |listclass = hlist | state = {{{state|collapsed}}} |list1 = * [[File:Flag of Australia (converted).svg|23x15px|border|link=Австралия|alt=Австралия]]&nbsp;[[Энтони Албаниз]] * [[File:Flag of Argentina.svg|23x15px|border|link=Аргентина|alt=Аргентина]]&nbsp;...» wikitext text/x-wiki {{#invoke:Navbox|navbox |name = Зур егермелек илләре башлыклары |title = [[G20|Зур егермелек илләре башлыклары]] |listclass = hlist | state = {{{state|collapsed}}} |list1 = * [[File:Flag of Australia (converted).svg|23x15px|border|link=Австралия|alt=Австралия]]&nbsp;[[Энтони Албаниз]] * [[File:Flag of Argentina.svg|23x15px|border|link=Аргентина|alt=Аргентина]]&nbsp;[[Альберто Фернандес]] * [[File:Flag of the United States.svg|23x15px|border|link=АКШ|alt=АКШ]]&nbsp;[[Джозеф Байден]] * [[File:Flag of Germany.svg|23x15px|border|link=Алмания|alt=Алмания]]&nbsp;[[Олаф Шольц]] * [[File:Flag of the United Kingdom.svg|23x15px|border|link=Бөекбритания|alt=Бөекбритания]]&nbsp;[[Борис Джонсон]] * [[File:Flag of Brazil.svg|23x15px|border|link=Бразилия|alt=Бразилия]]&nbsp;[[Жаир Болсонару]] * [[File:Flag of Europe.svg|23x15px|border|link=Европа берлеге|alt=Европа берлеге]]&nbsp;[[Шарль Мишель]]&nbsp;/&nbsp;[[Урсула фон дер Ляйен]] * [[File:Flag of Indonesia.svg|23x15px|border|link=Индонезия|alt=Индонезия]]&nbsp;[[Җоко Видодо]] * [[File:Flag of Italy.svg|23x15px|border|link=Италия|alt=Италия]]&nbsp;[[Марио Драги]] * [[File:Flag of Canada (Pantone).svg|23x15px|border|link=Канада|alt=Канада]]&nbsp;[[Джастин Трюдо]] * [[File:Flag of South Africa.svg|23x15px|border|link=Көньяк Африка|alt=Көньяк Африка]]&nbsp;[[Сирил Рамафоса]] * [[File:Flag of South Korea.svg|23x15px|border|link=Көньяк Корея|alt=Көньяк Корея]]&nbsp;[[Юн Сок Ёль]] * [[File:Flag of the People's Republic of China.svg|23x15px|border|link=Кытай|alt=Кытай]]&nbsp;[[Си Цзиньпин]] * [[File:Flag of Mexico.svg|23x15px|border|link=Мексика|alt=Мексика]]&nbsp;[[Андрес Мануэль Лопес Обрадор]] * [[File:Flag of Russia.svg|23x15px|border|link=Россия|alt=Россия]]&nbsp;[[Владимир Путин]] * [[File:Flag of Saudi Arabia.svg|23x15px|border|link=Согуд Гарәбстаны|alt=Согуд Гарәбстаны]]&nbsp;[[Салман ибн Габдел-Газиз әс-Согуд]] * [[File:Flag of Turkey.svg|23x15px|border|link=Төркия|alt=Төркия]]&nbsp;[[Рәҗәп Таййип Әрдоган]] * [[File:Flag of France.svg|23x15px|border|link=Франция|alt=Франция]]&nbsp;[[Эммануэль Макрон]] * [[File:Flag of India.svg|23x15px|border|link=Һиндстан|alt=Һиндстан]]&nbsp;[[Нарендра Моди]] * [[File:Flag of Japan.svg|23x15px|border|link=Япония|alt=Япония]]&nbsp;[[Фумио Кисида]] }}<noinclude> [[Төркем:Калыплар:Исемлекләр]] [[Төркем:Навигацион калыплар:Сәясәт]] </noinclude> la3tdlcjddy0p998dpsd6ww8xpz7jtu 3528174 3528163 2022-08-08T17:14:55Z Frhdkazan 3171 [[Җастин Трүдо|Джастин Трюдо]] wikitext text/x-wiki {{#invoke:Navbox|navbox |name = Зур егермелек илләре башлыклары |title = [[G20|Зур егермелек илләре башлыклары]] |listclass = hlist | state = {{{state|collapsed}}} |list1 = * [[File:Flag of Australia (converted).svg|23x15px|border|link=Австралия|alt=Австралия]]&nbsp;[[Энтони Албаниз]] * [[File:Flag of Argentina.svg|23x15px|border|link=Аргентина|alt=Аргентина]]&nbsp;[[Альберто Фернандес]] * [[File:Flag of the United States.svg|23x15px|border|link=АКШ|alt=АКШ]]&nbsp;[[Джозеф Байден]] * [[File:Flag of Germany.svg|23x15px|border|link=Алмания|alt=Алмания]]&nbsp;[[Олаф Шольц]] * [[File:Flag of the United Kingdom.svg|23x15px|border|link=Бөекбритания|alt=Бөекбритания]]&nbsp;[[Борис Джонсон]] * [[File:Flag of Brazil.svg|23x15px|border|link=Бразилия|alt=Бразилия]]&nbsp;[[Жаир Болсонару]] * [[File:Flag of Europe.svg|23x15px|border|link=Европа берлеге|alt=Европа берлеге]]&nbsp;[[Шарль Мишель]]&nbsp;/&nbsp;[[Урсула фон дер Ляйен]] * [[File:Flag of Indonesia.svg|23x15px|border|link=Индонезия|alt=Индонезия]]&nbsp;[[Җоко Видодо]] * [[File:Flag of Italy.svg|23x15px|border|link=Италия|alt=Италия]]&nbsp;[[Марио Драги]] * [[File:Flag of Canada (Pantone).svg|23x15px|border|link=Канада|alt=Канада]]&nbsp;[[Җастин Трүдо|Джастин Трюдо]] * [[File:Flag of South Africa.svg|23x15px|border|link=Көньяк Африка|alt=Көньяк Африка]]&nbsp;[[Сирил Рамафоса]] * [[File:Flag of South Korea.svg|23x15px|border|link=Көньяк Корея|alt=Көньяк Корея]]&nbsp;[[Юн Сок Ёль]] * [[File:Flag of the People's Republic of China.svg|23x15px|border|link=Кытай|alt=Кытай]]&nbsp;[[Си Цзиньпин]] * [[File:Flag of Mexico.svg|23x15px|border|link=Мексика|alt=Мексика]]&nbsp;[[Андрес Мануэль Лопес Обрадор]] * [[File:Flag of Russia.svg|23x15px|border|link=Россия|alt=Россия]]&nbsp;[[Владимир Путин]] * [[File:Flag of Saudi Arabia.svg|23x15px|border|link=Согуд Гарәбстаны|alt=Согуд Гарәбстаны]]&nbsp;[[Салман ибн Габдел-Газиз әс-Согуд]] * [[File:Flag of Turkey.svg|23x15px|border|link=Төркия|alt=Төркия]]&nbsp;[[Рәҗәп Таййип Әрдоган]] * [[File:Flag of France.svg|23x15px|border|link=Франция|alt=Франция]]&nbsp;[[Эммануэль Макрон]] * [[File:Flag of India.svg|23x15px|border|link=Һиндстан|alt=Һиндстан]]&nbsp;[[Нарендра Моди]] * [[File:Flag of Japan.svg|23x15px|border|link=Япония|alt=Япония]]&nbsp;[[Фумио Кисида]] }}<noinclude> [[Төркем:Калыплар:Исемлекләр]] [[Төркем:Навигацион калыплар:Сәясәт]] </noinclude> btt5dujsjc0ewej921zytddwogd1reg Әлмира Әдиятуллина 0 588270 3528212 2022-08-08T19:31:18Z Әмир 15082 Әмир [[Әлмира Әдиятуллина]] битенең исемен үзгәртте. Яңа исеме: [[Әлмира Әдиатуллина]]: үз кулы белән язылган документтагыча исем-фамилиясе wikitext text/x-wiki #ЮНӘЛТҮ [[Әлмира Әдиатуллина]] her9u5r48kyeqb4dzzlf9l6b6tqm7fw Бәхәс:Әлмира Әдиятуллина 1 588271 3528214 2022-08-08T19:31:18Z Әмир 15082 Әмир [[Бәхәс:Әлмира Әдиятуллина]] битенең исемен үзгәртте. Яңа исеме: [[Бәхәс:Әлмира Әдиатуллина]]: үз кулы белән язылган документтагыча исем-фамилиясе wikitext text/x-wiki #ЮНӘЛТҮ [[Бәхәс:Әлмира Әдиатуллина]] logiifshgib9e1oy4kb8ejic3la6qtn Калып:Potd/2022-08-09 10 588272 3528220 2022-08-08T19:54:56Z Frhdkazan 3171 Яңа бит: «Sent, (1430 m.) dorp in kanton Graubünden in Zwitserland 09-09-2019 (actm.) 20.jpg» wikitext text/x-wiki Sent, (1430 m.) dorp in kanton Graubünden in Zwitserland 09-09-2019 (actm.) 20.jpg 49k9ueqoyk2wphlypf7grcqenc3nly8 Калып:Motd/2022-08-09 10 588273 3528221 2022-08-08T19:56:10Z Frhdkazan 3171 Яңа бит: «The Bank (1915).webm» wikitext text/x-wiki The Bank (1915).webm c4p5p8ypyed2bfyc1p0or5gkdhlcusv