Wikipedia ttwiki https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%88_%D0%B1%D0%B8%D1%82 MediaWiki 1.39.0-wmf.25 first-letter Медиа Махсус Бәхәс Кулланучы Кулланучы бәхәсе Википедия Википедия бәхәсе Файл Файл бәхәсе МедиаВики МедиаВики бәхәсе Калып Калып бәхәсе Ярдәм Ярдәм бәхәсе Төркем Төркем бәхәсе Портал Портал бәхәсе TimedText TimedText talk Модуль Обсуждение модуля Гаджет Обсуждение гаджета Определение гаджета Обсуждение определения гаджета 0 11683 3529858 2999435 2022-08-21T17:37:20Z Әмир 15082 яңа бүлек исеме өстәү: /* Кызыклы факт */ wikitext text/x-wiki [[Рәсем:Зур бәлеш.jpg|thumb|right|300px|<center>Зур бәлеш]] '''Бәлеш''' — [[татар милли ризыклары|татар]] һәм [[башкорт милли ризыклары|башкорт]] уртак ашларыннан берсе, [[камыр]] тыш эченә бер яки берничә төрле ашамлык салып мичтә пешерелгән кунак ашы. Эченә [[ит]] белән [[бәрәңге]], ит белән [[дөге]], [[кабак]], [[алма]], һ.б. нәрсә кулланыла. == Кызыклы фактлар == === БәлешФест === [[Файл:Бәлеш_һәйкәле.jpg|200px|thumb|right|Бәлеш хөрмәтенә арт-объект (һәйкәл). [[Бүздәк]], [[2022 ел]], [[август]]]] [[БР]] [[Бүздәк районы]] үзәге [[Бүздәк]] авылында, Бүздәк районының бренды һәм визит карточкасы булган традицион милли ашлар фестивале «БәлешФест» уздырыла. [[2022 ел]]ның [[20 август]]ында 5нче мәртәбә уздырылган. Ашамлыклар парадында кунаклар өчен 1500 бәлеш әзерләнгән. Аларның иң зуры ― 100 кг авырлыкта, күләме 80-120 см. зурлыгында килеп чыккан<ref>[https://www.bashinform.ru/news/social/2022-08-20/na-festivale-natsionalnoy-kuhni-beleshfest-predstavleno-bolshoe-raznoobrazie-blyud-2916871 На фестивале национальной кухни «Бэлешфест» представлено большое разнообразие блюд.] ИА «Башинфоорм», 20.08.2022</ref>. === Бәлеш хөрмәтенә арт-объект === [[2022 ел]]ның [[20 август]]ында [[Бүздәк районы]] үзәге [[Бүздәк]] авылының үзәк мәйданында Бәлеш хөрмәтенә арт-объект (һәйкәл) булдырылган. Проектның авторы ― «Башкортстан Республикасы татарларының милли-мәдәни автономиясе» төбәк иҗтимагый оешмасы башкарма директоры Альбина Хәлиуллина. Макетның авторы ― Башкортстанның атказанган рәссамы, Татарстанның атказанган сәнгать эшлеклесе [[Вәкил Шәйхетдинов]], һәйкәлне җирле оста Илһам Баһдануров ясаган. Һәйкәл тулысынча металлдан ясалган. Объектның биеклеге - 1,6 м, диаметры - 2,5 м, авырлыгы — 350 кг <ref>''Дарья Субботина.'' [https://www.bashinform.ru/news/social/2022-08-21/v-bashkirii-ustanovyat-pamyatnik-beleshu-2917230 В Башкирии установят памятник бэлешу.] ИА «Башинфоорм», 21.08.2022</ref>. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганак == Татар теленең аңлатмалы сүзлеге (өченче томда) Казан, 1977. == Сылтамалар == * [http://watan.su/ash-bulmase/85-balesh Минем йорт] - Бәлеш. == Моны да карагыз == [[Пәрәмәч]] [[Төркем:Татар ризыклары]] b82hipn2gloz2nx78pneo7z6u6r9n0f 0 12468 3529869 3482996 2022-08-21T18:14:16Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ {{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{rq|stub|error}} {{УК}} [[Рәсем:Religious syms.svg|thumb|250px|Кайбер бөтендөнья диннәрнең символлары, сулдан уңга таба:<br /> 1 рәт: [[Христианлык]], [[Яһүдилек]], [[Һинд дине]]<br />2 рәт: [[Ислам]], [[Буддизм]], [[Шинто]]<br />3 рәт: [[Сикх дине]], [[Баха-и дине]], [[Джайнизм]]]] [[Рәсем:Prevailing world religions map.png|thumb|300px|Дөньяның төп дини төркемнәрнең таралышы]] '''Дин''' — [[татар теле]]нә {{lang-ar|دين}} (''дин'') [[сүз]]еннән [[алынма]]сы — [[дөнья]]га [[караш]]ның [[иман]]га нигезләнгән [[төр]]е. Еш кына дин төрле [[әхлак]]и [[кагыйдә]]ләр [[система]]сын да үз эченә ала ([[шарт]] түгел). [[Христианлык]], [[Ислам]], [[Буддизм]] һәм [[Һинд дине]] бүгенге көндә 5-7 миллиард кешене үзенә алган дип саналучы төп дүрт дини төркем. {| class="wikitable" style="width:800px;" |+ |- style="background:#666688;" ! style="width:250px;"| Дүрт төп дин ! style="width:300px;"| Тотучылар ! style="width:250px;"| Дөнья халкының % ! style="width:250px;"| Мәкалә{{Circular-ref|date=September 2011}} |- style="text-align:center;" bgcolor= | '''Дөнья халык саны''' | '''6.99 billion'''<ref>{{cite web|url=http://www.census.gov/population/popclockworld.html|title=U.S. Census Bureau - World POPClock Projection}}</ref> | colspan="2" | ''Саннар аерым мәкаләләрдән алынды:'' |- style="text-align:center; background:#e0e8ee;" | [[Христианлык]] | 2,1-2,2 миллиард | 33% – 34% | [[Христианлыкның илләр буенча таралышы]] |- style="text-align:center; background:#e0e8ee;" | [[Ислам]] | 1,5-1,5 миллиард<ref>[http://pewforum.org/Mapping-the-Global-Muslim-Population.aspx Mapping the Global Muslim Population - Pew Forum on Religion & Public Life<!-- Bot generated title -->]</ref> | 22% – 23% | [[Мөселман халык саны буенча илләр исемлеге]] |- style="text-align:center; background:#e0e8ee;" | [[Буддизм]] | 0,5-1,9 миллиард<ref name=sync>Югары саны үзенә [[синкретизм]]ны алу белән бирелә.</ref> | 7% – 29%<ref name=sync/> | [[Буддизмның илләр буенча таралышы]] |- style="text-align:center; background:#e0e8ee;" | [[Һинд дине]] | 1,0 – 1,1 billion | 15,2% – 16,2% | [[Һинд диненең илләр буенча таралышы]] |- style="text-align:center; background:#e0e8ee;" |- bgcolor= class="sortbottom" ! Тулаем ! 5,1 – 6,8 миллиард<ref name=sync/> ! 77% – 99%<ref name=sync/> ! |} [[Рәсем:Molnár Ábrahám kiköltözése 1850.jpg|upright|thumb|[[Ибраһим пәйгамбәр|Ибраһим]] патриархы ([[:en:József Molnár|József Molnár]] рәсеме, [[1850 ел]])]] == Шулай ук карагыз == {{Портал|Диннәр|Рухият}} {{Викиөзек}} {{Main|Дин төзелеше|Дин белән бәйле мәкаләләр исемлеге}} {{div col|2}} * [[Ышану]] * [[Дин икътисады]] * [[Иман]] * [[Итагатьлелек]] * [[Тормыштагы позиция]] * [[Кешеләрнең дини популяцияләре исемлеге]] * [[Дини текстлар исемлеге]] * [[Әхлак һәм дин]] * [[Теист булмаган диннәр]] * [[Дин фәлсәфәсе]] * [[Дога]] * [[Дини хезмәткәр]] * [[Дин һәм бизнес]] * [[Дин һәм шатлык]] * [[Дин һәм тынычлыкны үстерү]] * [[Илләр буенча диннәр таралышы]] * [[Динне алмаштыру]] * [[Дин социологиясе]] * [[Гыйбадәтханә]] * [[Теократия]] * [[Диннең вакыт сызыгы]] * [[Дин һәм байлык]] * [[Дөньяга караш]] {{div col end}} == Искәрмәләр == {{Reflist|2}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} {{тәрҗемә|en|Religion}}{{тәрҗемә|ru|Религия}} [[Төркем:Дин| ]] [[Төркем:Төшенчәләр]] eo8208o89i068hf4q1mng5n12gmdhl3 0 15063 3529938 3087002 2022-08-22T00:26:37Z Sebranik 9593 /* Биография */ wikitext text/x-wiki {{Шәхес | исем = Александр Пушкин | рәсем =Kiprensky Pushkin.jpg | рәсем_зурлыгы = 250px | alt = Александр Пушкин | рәсем язуы =Александр Пушкин | тулы исем =Александр Сергей улы Пушкин | һөнәр = [[шагыйрь]], [[драматург]] | туу датасы = 6.06.1799 | туу җире = [[Мәскәү]] | гражданлык = [[Русия империясе]] | милләт = [[рус]] | үлем датасы = 10.02.1837 | үлем җире = [[Санкт-Петербург]] | әти = | әни = | ир = | хатын = | балалар = | бүләк һәм премияләр = | сайт = | башка мәгълүмат = }} <small>{{мәгънәләр|Пушкин (мәгънәләр)}}</small> '''Алекса́ндр Серге́й улы Пу́шкин''' ([[рус теле|рус.]] ''Александр Сергеевич Пушкин'', [[1799 ел]]ның [[6 июнь|6 июне]] – [[1837 ел]]ның [[10 февраль|10 феврале]]) – күренекле [[руслар|рус]] [[Шагыйрь|шагыйре]], [[драматург]]ы. [[Русия фәннәр академиясе]] әгъзасы (1833). XIX гасырның икенче яртысыннан Русиянең милли шагыйре статусын ала. Шулай ук русларның иң бөек шагыйре буларак санала. == Биография == [[File:Pushkin A Oemetbaev M Bagchasaray Fontany.pdf|left|thumb|Багъчасарай фонтаны. рус шагыйрләреннән мәшһүр Александр Пушкин җәнәбләренең туган көненән башлап – йөз сәнә тулган көненең 1899 нче елда 26 майда, ядкәре өчен тәрҗемә улынмышдыр.]] Александр Сергеевич Пушкин [[1799]] елның 26 маенда (6 июнендә) Мәскәү шәһәрендә туа. Аның атасы Сергей Львович борынгы дворяннар нәселеннән килгән алпавыт булган, ләкин хуҗалык эшләре белән рәтләп шөгыльләнмәгән, шуңа [[утар]]-имениеләре аз файда биргән. Сергей Львович күңел ачуларны яраткан. Шигырьләрне русча да, французча да ансат язган. Әдәбият белән кызыксынган, күбрәк французча китаплардан торган бик бай китапханәсе булган. Пушкинның ата-анасы балаларын тәрбияләү белән дә ныклап кызыксынмаган, алар француз гувернанткалары кулында үскән. Пушкин үзе дә белем алырга бигүк хирыс булмаган, бигрәк тә математиканы яратмаган, әмма әдәби китапларны яшьтән үк бик күп укыган. 8 нче яшендә французча шигырьләр яза башлаган, өйдә гел чит телдә генә аралашканлыктан, [[Рус теле|русча]]га караганда [[Француз теле|французча]] яхшырак сөйләшкән. Гадәттә җәй айларын (1805-1810 елларда) Александр әнисе ягыннан әбисе, Мария Алексеевна Ганнибалда үткәрә торган була. Балачагы хатирәләре соңрак Пушкинның беренче поэмаларында чагыла. Үсмер чагының 6 елын Пушкин 1811 елның 19 октябрендә дәрәҗәле кешеләр өчен ачылган лицейда үткәрә. Лицейда укыгында усмернең таланты ачыла һәм башкалар тарафыннан югары бәяләнә. Лицейда үткәрелгән еллар, дуслары шагыйрь күңелендә мәңгегә саклана һәм иҗатында чагылыш таба. Александр Сергеевичның яшьлеге шушында үтә, биредә шагыйрь Пушкин туа: 130лап шигырь иҗат ителә, «Руслан һәм Людмила» поэмасы языла башлый, танылган журналларда беренче язмалары басыла. Лицей хәзерге урта яки югары уку йортлары дәрәҗәсендә белем бирергә тиеш була. Бер елдан лицейдагы укытучылар һәм надзирательләр Пушкинга мондый рәсми сыйфатлама бирә: «Төпле булудан бигрәк, өстән генә ялтырый торган илһамлы, тирән акыллы булудан бигрәк, тиз кабынучан һәм үткен акыллы... Аз көч сорый торган предметларга гына сәләтен күрсәтә, шуңа күрә уңышы аз... Тырышып укымый... Тапкыр, ләкин буш сүзләргә генә... Җиңел холыклы». [[1837]] елның 10 февралендә Кара елгада дуэльдә Дантес тарафыннан атып каты яраланган, 3 көннән өендә үлгән. ==Шулай ук кара== {{Портал|Шәхесләр|Әдәбият|Шигърият}} * [[Александр Пушкин һәйкәле (Пушкин урамы, Казан)|Казанда А. Пушкинга һәйкәл]] * [[Лев Пушкин|Лев Сергеевич Пушкин]] * [[Вилһелм Кюхельбекер]] * [[Габдула Тукай]] == Китаплар == === Татар теленә тәрҗемәләр === {{Китап|автор=[[Александр Пушкин|Пушкин А.С.]]|исем=Дубровский|ел=1957|нәшрият=Таткнигоиздат|шәһәр=Казан|җаваплы=тәрҗ. Әхмүд Максуд|сылтама=https://vk.com/wall-199548812_29}} == Сылтамалар == * [https://archive.is/20121130162007/community.livejournal.com/tatar_rulit/tag/%D0%9F%D1%83%D1%88%D0%BA%D0%B8%D0%BD Александр Пушкин татарларны ничек тасвирлаган (русча)] * [http://stihipoeta.ru/poety-zolotogo-veka/pushkin/ Александр Пушкин шигырьләрен] ([http://stihipoeta.ru/ Stihipoeta]) * [http://madanizhomga.ru/tt/component/k2/item/914-pushkin-bel%D3%99n-ochrashu.html Пушкин белән очрашу] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305093334/http://madanizhomga.ru/tt/component/k2/item/914-pushkin-bel%d3%99n-ochrashu.html |date=2016-03-05 }} {{Навигация|Викиҗыентык=Aleksandr Pushkin}} {{Царское Село лицееның беренче чыгарылышы}} {{DEFAULTSORT:Пушкин, Александр}} [[Төркем:Рус шагыйрьләре]] [[Төркем:Рус драматурглары]] [[Төркем:Рус язучылары]] [[Төркем:Русия империясе шагыйрьләре]] [[Төркем:XIX гасыр шагыйрьләре]] [[Төркем:Александр Пушкин]] [[Төркем:Дуэльдә катнашучылар]] [[Төркем:Дуэльдә үтерелгәннәр]] [[Төркем:Царское Село лицееның беренче чыгарылышы]] [[Төркем:Күптелле язучылар]] {{Writer-stub}} gbnh9wc3n3g1g3o67kb2pic6kotutzu 0 15254 3529875 3518360 2022-08-21T18:28:20Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{Ислам}}{{УК}} '''Сөнничелек''' ([[гарәп теле|гар.]]: '''أهل السنة''' – ''Әһл әс-сүннә''), [[Ислам]] [[юнәлеш]]ләре арасында иң киң бер [[тармак]]ның [[аталыш]]ы. Ислам [[дин]]ендәге өч сәяси юнәлешнең берсе ([[шигыйлек]] һәм [[хариҗилек]] белән беррәттән). Сөнничелек эчендә дә төрле [[мәзһәб]]ләр һәм юнәлешләр бар. Сөнниләр [[Сөннә]]не [[Коръән]]нең өстәмәсе дип саныйлар. Ул [[Мөхәммәд]] һәм башка пәйгамбәрләрнең кылган эшләре турында риваятьләрдән (хәдисләрдән) гыйбарәт. Сөннә VII гасырда туып, тагын ике гасыр дәвамында тулылана. Ул диндәге карашлар үзгәрешен чагылдыра. IX гасырда хәдисләрнең зур өлеше (мөселман феодалларына, шулай ук руханиларына ошап җитмәгән хәдисләр) Сөннәдән алып ташлана. Сөнни мәзһәбләр дүртәү: * [[Хәнәфи мәзһәбе|Хәнәфи]] * [[Шәфигый мәзһәбе|Шәфигый]] * [[Мәлики мәзһәбе|Мәлики]] * [[Хәнбәли мәзһәбе|Хәнбәли]] [[Файл:Islam_russkaya_versiya.png|thumb|500px|left|Ислам юнәлешллары таралу картасы: <span style="color:#006400;">'''яшел'''</span> -[[сөнниләр]], <span style="color:#ff0000;">'''кызыл'''</span> – [[шигыйләр]], <span style="color:#503D8B;">''' шәмәхә'''</span> – [[ибадиләр]] ]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == *[[Казбек Гыйззәт|Гыйззәтов К.Т.]], Философия: 2 кит. 2 нче китап: Социаль философия: Югары уку йортлары өчен д-лек. == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Дини темалар}} [[Төркем:Сөнничелек]] ccmh5h045ztl3lokys9lr8lvq6w4xaj 0 15293 3529878 3518361 2022-08-21T18:31:08Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{исемен үзгәртергә|Шигыйлек}} {{Ислам}}{{УК}} '''Шигыйчылык'''<ref>Ислам дине турында белешмә-сүзлек. Казан, 1993.</ref>, '''шигыйлек'''<ref>Татар теленең аңлатмалы сүзлеге. Казан, 1981. III том. 504 бит.</ref> (гар.شيعة ''шигъа'' — «тарафдарлар, төркем, фракция, фирка») — [[Мөхәммәд саләллаһу галәйхи үәссәләм]] нәселе генә мөселманнар өммәтенә башлык - имам булырга тиеш дип санаучы [[шигый-уникечеләр]], [[алавитлар]], [[друзлар]], [[исмаилчылар]] һ.б. күз уңында тоткан гомуми термин. Тар мәгънәдә, кагыйдә буларак, аларга сан буенча исламдагы икенче юнәлеш - шигый-уникечеләрне («шигыйләр-12») генә аңлыйлар. Алар, Мөхәммәд саләллаһу галәйхи үәссәләмнең варисы итеп, [[Гали ибн Әбу Талиб]]ны һәм аның төп тармак буенча нәселен генә таныйлар (кайсы нәсел, төп икәнлеге турында бәхәсләр бара). [[Файл:Islam_russkaya_versiya.png|thumb|500px|left|Ислам юнәлешллары таралу картасы: <span style="color:#006400;">'''яшел'''</span> -[[сөнниләр]], <span style="color:#ff0000;">'''кызыл'''</span> – [[шигыйләр]], <span style="color:#503D8B;">''' шәмәхә'''</span> – [[ибадиләр]] ]] Хәзерге вакытта шигыйлек вәкилләре барлык мөселман илләрендә дә бар диярлек. [[Иран]], [[Әзербайҗан]], [[Гыйрак]]ның яртысыннан артык халкы, [[Йәмән]], [[Бәһрайн]], [[Ливан]] халкының ярыйсы өлеше шигый юнәлеше тарафдарлары. [[Исмаилчылык|Исмаилчыларга]] [[Таҗикстан]]ның [[Таулы-Бадахшан районы]]ндагы халыкның күп өлеше, [[Әфганстан]]ның [[хәзәриләр]] дигән халкы керә. Рәсәйдә шигыйләр саны бик аз. Дагыстанда [[даргиннар]]ның һәм [[лезгиннар]]ның зур булмаган өлеше, Түбән Идел буендагы кундрау татарлары ([[карагашлар]]) һәм рус илендәге әзериләрнең күп өлеше бу юнәлеш вәкилләре. Гарәп-шигыйләрнең яшәү урыны - ул дөнья нефть сакланмаларының 70%. [[Сәгуд Гарәбстаны]]ның төньяк-көнчыгыш өлеше, көньяк Гыйрак һәм Иранның [[Хузистан]] виләяте турында сүз бара. Хәзерге вакытта уникечеләр һәм башка юнәлешләр арасында хәл киеренкелек халәтен алгалый. Шигыйләр Коръәннең «Аллаһы иңдергән китап» булуын таныйлар, ләкин аның хәдисләрен (пәйгамбәр турындагы өстәмәләрне) инкяр итәргә тырышалар. Имам Гали үлгәннән соң, Коръәнгә хәдис рәвешендә үзләренең имамнары турында да язуны таләп итәләр, ләкин моңа ирешә алмый калалар. Шунлыктан хәдисләрдә телгә алынган пәйгамбәрләрне танымауларын белдерәләр. Шигыйчелек тарафдарлары Коръәнгә кайбер моментларны [[Инҗил]]дән алып кертү ягында торалар. Мәсәлән, идеалдагы Мөхәммәд исемле имамны (аңа нәкъ Иисус миссиясен йөкләп) кешеләрне һәлакәттән «коткаручы» булачак дип игълан итәләр. Ул гына да түгел идеалда гына булган фигураны алар барлык шигый мәзһәпкә нигезләнгән дәүләтләр башлыгы дип саный башлыйлар. Шигыйләрнең күп кенә йолалары сөнниләрнеке белән бер диярлек. Хаҗ кылу бар барын, ләкин аның урыны [[Мәккә]]дә түгел, бәлки Нәҗефтә ([[Иран]]). Яңа ел яз көне, Нәүрүз бәйрәме дип билгеләнә һ. б. Шигыйләр мәзһәбе йолаларын танучыларның саны зур булмаса да, алар, [[Иран]] белән [[Гыйракта]] гына түгел, бәлки [[Әфганстан]]да, [[Пакистан]]да һәм [[Һиндстан]]да да яшиләр. Элекке [[СССР]] территориясен алганда, алар [[Таҗикстан]]да һәм [[Азәрбайҗан]]да да очрыйлар. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == *[[Казбек Гыйззәт|Гыйззәтов К.Т.]], Философия: 2 кит. 2 нче китап: Социаль философия: Югары уку йортлары өчен д-лек бит263 == Сылтамалар == * [http://makarem.ir/russian/ Шиитский фикх] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120413042255/http://www.makarem.ir/russian/ |date=2012-04-13 }} * [http://www.makarem.ir/russian/compilation/?bi=2&itg=4&s=im Краткое изложение шиитского вероучения]{{Deadlink|date=February 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://islamology.ru/ Шиитская библиотека] {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Дини темалар}} [[Төркем:Шигыйчелек]] d688frhbvbeum0hukbcucjnpwn5xkhc 0 15294 3529879 2042985 2022-08-21T18:31:59Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{Ислам}}{{УК}} '''Шигый-уникечеләр''' (гар.ثنا عشرية‎) — [[Иран]], [[Гыйрак]] һәм [[Ливан]]да таралыш тапкан ислам юнәлеше. Күпчелек карашлар шигыйлык кысаларында. Бу юнәлеш тарафдарлары, үзләренең рухи җитәкчеләре итеп, Мөхәммәд саләллаһу галәйхи үәссәләмнең икетуганы һәм якын сәхабәсе - [[Гали ибн Әбу Талиб]] нәселеннән 12 имамны таныйлар. Алар уникенче имам кечкенә вакытында, 873-874 елларда, юкка чыккан дип ышаналар һәм аның [[Мәхди]] буларак кайтуын көтәләр. Риваятьләр буенча, ул [[Мәккә]]дә ([[Кәгъбә]] янында) пәйда буларга тиеш. == Шулай ук карагыз == * [[Унике имам]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == * [http://makaremshirazi.com/russian/ Шигый фикх] {{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} [[Төркем:Шигыйчылык]] [[ur:اہل تشیع#اثنا عشری]] lu1ncx5fgaaadqtuj43irjgcvmy01gr 0 15339 3529899 3089867 2022-08-21T19:25:20Z Frhdkazan 3171 /* Чыганаклар */ {{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} [[Файл:BuddhaStThailand.jpg|right|250px]] '''Буддачылык''' ([[Санскрит теле|санскр.]] बुद्ध धर्म, buddha dharma; [[Пали теле|пали]] बुद्ध धम्म, buddha dhamma, «яктыртылган») – VI гасырда (б. э. к.) Көньяк Азиядә барлыкка килгән, рухи уяну турында өйрәткән дини-фәлсәфәле дин. Аңа нигез салучы – [[Будда]] Гаутама. == Төп мәгълүматлар == Будда дине б. э. к. VI-V гасырда стихияле рәвештә барлыкка килгән булса да, аңа нигез салучы дип һинд патшасының улы [[Гаутама]]ны саныйлар. Борынгыдан килгән риваятьләр буенча, Гаутама 29 яшендә картлык, үлем турында уйлана башлый. Ул, гаиләсен калдырып, дәрвишлеккә китеп бара, барлык вакытын дөньядагы бәхетсезлекләрнең сәбәпләренә төшенүгә, кешеләрне алардан коткару юлларын эзләүгә багышлый. Күп еллар дәвам иткән эзләнүләрдән соң, ниһаять, аның хыялында чын хакыйкать ачыла. Шушы вакыйгадан соң ул үзен Будда дип атый. Риваятьләр буенча, Будда — [[нирвана]]га, ягъни яшәүнең барлык сыйфатларын тоюдан арыну халәтенә иң беренче булып керә алган кеше. Шушы халәткә керүне ул һәр кешенең яшәү максаты дип ышандырырга омтыла. Будда карашынча, кешегә дөнья мәшәкатьләреннән «котылуының иң дөрес юлы — гыйбадәтханәгә (монастырьга) китү. Будда шушындый беренче монахлар ханәсен оештыручы булып санала. Ул монахлар алдына ун таләп куя: җан ияләрен рәнҗетмәскә (үтермәскә, аларның итен ашауны хәрам дип санарга), гыйффәтлекне, җенси сафлыкны сакларга, алдаудан, ялган сүздән азат булырга, урламаска, аракыдан баш тартырга, ашау-эчүда тыйнаклык сакларга, дөньяви ләззәтләрдән баш тартырга, исле майлардан, бизәнү әйберләреннән ерак булырга, йокы түшәкләренең гадилеген сакларга, алтын-көмештән ирекле булырга. Будда дине Борынгы [[Һиндстан]]да [[брахманчылык]] принципларына алмашка килүче рухи күренеш була. Брахманчылык, фәлсәфи яктан, дөньяның нигезен тәшкил итүче кыйммәт буларак чагылса, социаль яктан ул югары сыйныфлар идеологиясен гәүдәләндергән. Буддачылар, социаль иерархиягә каршы торып, аерым индивид мәнфәгатьләрен тормышка ашыру юлын сайлыйлар. Ләкин аларның тәгълиматы бу бурычларны үтәүдән ерак тора. Чөнки дөньядан, аның физик һәм рухи кыйммәтләреннән ваз кичү, барлык каршылыклар алдында баш ию җәмгыятьне гаделлек нигезендә үзгәртеп кору эшенә булыша алмый. Шулай да будда дине һиндлылар арасында бик тиз тарала башлый. Еллар узган саен Будданың абруе үсә бара, ул, гомумән, Алла дәрәҗәсендә карала башлый. ==Дөнья буйлап таралышы== [[Файл:Buddhism percentage by country.png|right|thumb|450px|Дөнья илләре буйлап буддачылар проценты]] Будда дине, Һиндстанда туып, анда тамыр җәйгән булса да, саф милли күренеш булып кына калмый, [[Җир шары]]ның Көнчыгыш регионында урнашкан кайбер башка илләрдәге халыкларга да үзенең йогынтысын ирештерә. Бу яктан караганда, Будда диненең [[Кытай]], [[Япония]], [[Монголия]] һ.б. илләрдә яралуы турында әйтми булмый. Кытайда ул I гасырның уртасында махаяна шәкелендә барлыкка килә. Моны бигрәк тә Кытайның сәүдә элемтәләре үсә башлау белән аңлатырга кирәк. Ill—IV гасырларда Кытайдагы төньяк династияләре башлыклары будда динен көньяк династияләре белән көрәштә файдаланырга омтылалар. Буддизмга конфуцианлык каршы төшә, будда дине монастырьлары көчләрен югалта, ә конфуцианлык идеологиясе буддачыларны кысрыклый бара. Ике дин арасындагы көрәш [[XX гасыр]]да да дәвам итә әле. Япониягә будда дине [[VI гасыр]] урталарында Кытай аркылы үтеп керә башлый. Бу илдә буддизм күп төрле секталарда гәүдәләнә. XII гасырда Япониядә амидаизм сектасы барлыкка килә. Аның төп эчтәлеген җәннәт белән тәмуг тәгълиматы тәшкил итә. Бу динне тотучыларга «коткарылу» өчен гади генә кагыйдәне үтәү сорала, ул да булса, Амида (Амитаба) буддасының исемен туктамыйча кабатлау таләп ителә<ref>Кара: Краткий научно-атеистический словарь.— M., 1964.—С. 98.</ref> Япониядә буддизмның мөһим үзенчәлеге шунда: ул, [[Һиндстан]] буддачыларыннан аермалы буларак, кысан әхлакый нормаларны үтәүдән азат. Хәтта, киресенчә, биредә монахлардан сугышчан рух таләп ителә. Самурайлыкны Япониядә будда диненең үзенчәлекле бер чагылышы дип карарга кирәк. [[Монголия]]дә буддачыларның иң таралган сектасы ламаизм дип атала. Ул XVI гасырда барлыкка килә, XVI гасырда [[Бүрәтия]]гә, соңрак [[Тыва]]га һәм [[калмыклар]]га үтеп керә. Лама, кагыйдә буларак, барлык монахларны (калмыкларда Лама — дин башлыгы) аңлата, ә будда дине башында торучылар «далай-лама» дип аталалар. Гомумән, Монголия һәм Бүрәтиядә лама «тере Будда» дип санала. Бу илләрдә ламаизм — киң җәелгән күренеш. Будда дине нормаларын үтәү алар өчен мәҗбүри таләп санала, ләкин бу регионнардагы буддачыларга шаманлык сыйфатлары да хас. Алар табигать предметлары (таулар, елгалар) рухына гыйбадәт кылуны кагыйдә итәләр, кайбер хайваннарны (мәсәлән, этне) «изге» дип саныйлар. Будда дине шактый чуар. Ләкин ул, нинди генә шәкелдә булмасын, үзенең төп үзенчәлеген, эчке асылын югалтмаган. Будда диненең төп принцибы — яшәү богауларыннан котылу, аның гүзәл сыйфатларыннан арынырга омтылу. Нәтиҗәдә — социаль тормыштан читләшү, индивидуальлеккә бирелү, чынбарлыктагы рухи һәм физик чыганаклардан баш тарту, ваз кичү. Ләкин, дөньядагы башка нәрсәләр кебек үк, Будда дине дә бер урында гына тормый, үзгәрә бара. Мәсәлән, [[XX гасыр]] уртасында [[Вьетнам]] буддачылары Көнбатыш империалистларына каршы җәелгән [[Вьетнам сугышы|милли азатлык хәрәкәтендә]] актив катнаштылар, социаль тормыштан читтә калмадылар. ==Буддачылар бәйрәмнәре== Буддачылар Яңа елны (аларда бу бәйрәм ''Сагаалган'' дип атала) Ай календаре буенча язын, яңа ай туган көнне билгели. Бу дин тотучыларның күпчелеге көньяк-көнчыгыш Азиядә яшәгәнлектән, анда язның гыйнвар азагыннан башлап март урталарына кадәр дәвам итүен дә онытмаска кирәк. Яңа ай туган көннең төгәл генә датасы юк, шуңа бәйрәм һәр елны төрле вакытка туры килә. Быел ул 22 февральдә билгеләнә. Яңа ел алдыннан ''Гутор'' дип атал­ган чистарыну йоласы үткә­релә. Аны лама чакырып башкаралар. Башта табын корыла, аннары калган ризыкларны зур касәгә тутырып, өстенә тимер акча, шәм, чүпрәк-чапрак һәм камырдан кеше рәвешендә пеше­релгән кечкенә курчак салып, юлга чыгарып куялар. Имеш, шуларга кызыгып, явыз көчләр дә өйдән чыгып китә икән. Бәйрәмгә өч көн кала ламалар буддачылык тәгълиматын­дагы ун тәңрегә атап дога укый. Алар арасында иң дәрәҗәлесе – Шри-Дэви исемле алиһә. Ул [[Тибет]] башкаласы [[Лхаса]]ның яклаучысы булып исәпләнә. Аның фатыйхасын алу өчен төн буена, иртәнге сәгать алтыга кадәр йокламыйча, мантралар укып чыгарга кирәк. Бу вакытта алиһәдән ярдәм сорап дога кылсаң, теләк­ләрең, һичшиксез, кабул була дип ышаныла. Бәйрәмнең табыну өлеше гыйбадәтханәләрдә ир­тәнге алтыда тәмамлана. Шуннан соң өйләрдә бәйрәм табыны оештырыла. Өстәлдә мотлак рәвештә ак төстәге ризыклар – [[сөт]], [[каймак]], [[эремчек]], май урын алырга тиеш. Елның беренче көнендә кунакка йөрергә ярамый. Икенче көннән башлап, ай ахырына кадәр туган-тумачаны Яңа ел белән тәбрикләргә кирәк, чөнки бәйрәм ай буена дәвам итә. [[21 февраль]]дә Тибет буддачылары ''Балдан Лхамо'' – Дини тәгъ­лиматны яклау көнен билгели. “Балдан Лхамо” — Тибет буддачылыгының Гелугпа традиция­ләрендә төп динне саклаучы булып тора. Ул 10 ачулы илаһлар арасында [[җен]]нәр белән идарә итүче һәм агуларны бетерүче илаһ. Аның хөрмәтенә хурал (гыйба­дәт) елның соңгы көнендә үткәрелә. Ай календаре буенча яңа ел алдыннан Балдан Лхамо җиргә төшеп, үзенең тарафдарлары янына килә, аларга илаһи көч бирә. Будда динен тотучылар Употсахи көнендә (ай календа­реның 25нче көне) һәм һәр айны Балдан Лхамога багышлап дацан­нарда (гыйбадәт­ханә­ләрдә) һәм йортларда гыйба­дәт кыла. ==Буддачылык агымнары== * [[Тхеравада]] * Иртә буддизм мәктәпләре ** [[Вайбхашика]] ** [[Саутрантика]] * [[Махаяна]] ** [[Чань-Буддизм|Чань]] ([[Дзэн]]) ** [[Йогачара]] ** [[Мадхъямика]] ** Тяньтай/Тэндай һәм [[Нитирэн]]изм ** [[Амидаизм|Амитоизм]] һәм [[Амидаизм]] ** [[Хуаянь]]/Кэгон * [[Ваджраяна]] ** [[Тибет буддизмы|Тибет мәктәпләре]] *** [[Ньингма]] *** [[Сакья]] *** [[Гелуг|Гэлуг]] *** [[Кагью]] ** [[Сингон]] (япон мәктәбе) == Моны да карагыз == * [[Нирвана]] * [[Медитация]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == * [http://www.tatknigafund.ru/books/1778/read#page254 Гыйззәтов К.Т., Философия: 2 кит. 2 нче китап: Социаль философия: Югары уку йортлары өчен д-лек битләр 252-254] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305015748/http://www.tatknigafund.ru/books/1778/read#page254 |date=2016-03-05 }} * [http://kiziltan.ru/calendar/2418--ll-bashlana-gynamy.html 20.02: ... әллә башлана гынамы?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160423103728/http://kiziltan.ru/calendar/2418--ll-bashlana-gynamy.html |date=2016-04-23 }} * [http://kiziltan.ru/calendar/2422-baldan-lhamo.html 20.02: Балдан Лхамо] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160423104453/http://kiziltan.ru/calendar/2422-baldan-lhamo.html |date=2016-04-23 }} * http://buddizm.net/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110108085450/http://buddizm.net/ |date=2011-01-08 }} {{ref-ru}} * http://www.dzen-portal.info/ {{ref-ru}} == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} [[Төркем:Буддизм|*]] rqhbbt2tjjamon6wfl0n8ocgmq6q651 0 16511 3529870 2387917 2022-08-21T18:19:12Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{TwinCYR|Yähüd dine}} {{УК}} '''Яһүдле́к''', яки '''Иудаи́зм''' ([[Борынгы грек теле|бор.-грек.]] Ἰουδαϊσμός) – [[яһүдләр]]нең милли һәм этник [[дин]]е. Өч төп [[Монотеизм|монотеистик]] диннәрнең иң борынгысы. ==Символлар== {{Төп мәкалә|Дини символлар}} <gallery align=center> Рәсем:Star_of_David.svg|[[Давид йолдызы]] Рәсем:Menora.svg|[[Менора]] </gallery> ==Шулай ук карагыз== * [[Казан синагогасы]] {{Портал|Диннәр|Тарих|Шәхесләр}} == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} {{rq|stub}} [[Төркем:Яһүдилек|*]] [[Төркем:Ибраһим диннәре]] [[scn:Riliggiuni ebbraica]] n53vp5y6s23fopte23pmsayc9uk853s 0 21725 3529905 2881116 2022-08-21T19:35:51Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} [[Файл:Shanirak.svg|300px|мини|сулда|[[Шанырак]] — тәңречелек символы.]] [[Файл:Peak of Khan Tengri at sunset.jpg|300px|мини|уңда|Хан Тәңре тавы, [[Тянь-Шань]]]] [[Файл:Orkhon.svg|300px|мини|сулда|[[Орхон әлифбасы|Борынгы төрки руннарда]] язылган "Тәңри" сүзе]] '''Тәңречелек''' — борынгы [[монголлар]] һәм [[төрки]] халыкларның [[дин]]и [[ышану]]лары. [[Лев Гумилев]] бу динне [[мәҗүсилек|мәҗүси диннәр]] арасына кертмәгән, ләкин шулай да бу инану үзе белән бер [[Тәңре]]гә ышануны күзаллый. Этимологик чыганакларга караганда Тәңре – илаһи [[күк]], яисә илаһлаштырылган күкне аңлата<ref>Л.Н. Гумилев. Мең еллар Каспий буенда. М.: 1993 210-211 битләр</ref>. Тәңречелек – [[пәйгамбәр]]сез дин. Тәңречелек байлык җыюны тыйган. == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Моны да карагыз == {{Портал|Тәңречелек}} * [[Бурханлык]] * [[Буддизм]] * [[Каһинлек]] * [[Тотемизм]] * [[Төркиләр]] * [[Тәңре]] === Видеоязмалар === * [[YouTube]]'та "[http://uk.youtube.com/watch?v=4PKU3BaINDc&feature=PlayList&p=0CC198314E706EEF&index=0&playnext=1 Төрки йолалар] һәм каһинлек турында видеоязма. == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} [[Төркем:Тәңречелек]] 62olln8zofdgj04ny9rb9esz7uxx78o 0 22193 3529880 2500312 2022-08-21T18:32:42Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{Ислам}}{{УК}} '''Суфичылык''' (яки ''тәсаввүф'', {{lang-ar|تصوف}}) — [[Ислам]]дагы хәрәкәт, бер агым. == Татарлар арасында суфилык == [[Татарлар]]га [[1552 ел]]га кадәр [[Әхмәд Ясәви|Әхмәт Йәсәви]] тәрикатенең йогынтысы зур була. [[Кол Гали]], шәех [[Кол Шәриф]] - «ясәви» тәрикатеннән булалар. [[1552 ел]]дан Мөхәммәд шәех Нәкышбәнднең тәрикате тарала. [[Габдерәхим Утыз Имәни]], [[Курсави]], [[Мәрҗани]] - [[Нәкышбәндия]] тәрикатеннән булалар. Шәех Мөхәммәд Нәкышбәнд [[Бохара]] шәһәрендә күмелгән (хәзерге [[Үзбәкстан]]). Нәкышбәндия тәрикате - шулай ук дөньяда иң таралган [[тәрикать]]ләрдән санала. [[Төркия]]дә яшәүче шәех [[Мәхмүд Остагосманоглу әл-Уфи]] Нәкышбәндия тәрикатенең мәшһүр шәехләреннән берсе булып тора. Суфичылык теориясе күп гасырлар дәвамында эшкәртелә бара. XII гасырда [[Имам әл-Газали|Мөхәммәд Газалиның]] дини реформаларыннан соң, суфичылык ортодоксаль ислам тарафыннан таныла. Суфичылык идеологиясе Көнчыгышның мәшһүр шагыйрьләре Руми, Хафиз, Җами, Газали һ. б. иҗатында да урын ала. XIX-XX гасырларда исламны үзгәртеп корырга тырышучылар, суфичылыкны тәнкыйть итеп, суфиларның хокукларын киметү эшен башлыйлар. Мондый гамәлләр бигрәк тә XX гасырның 20 нче елларында Төркиядә эшкә җигелә. Элеккеге СССРда суфичылыкка урын калмый, әлбәттә. Хәзерге заманда суфичылык [[Пакистан]]да җирлек таба әле. Суфичылык — социаль һәм рухи яктан караганда, әлбәттә тискәре күренеш. Ул кешенең җәмгыять эшендә катнашуын чикли, шәхесне бар нәрсәгә риза, күндәм, һичнинди идеалсыз, максатсыз җан иясенә әверелдерә. == Моны да карагыз == * [[Үвәйс әл-Карани]] * [[Мансур Хәлляҗ]] * [[Тарикать]] * [[Яңа суфичылык]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == *[[Казбек Гыйззәт|Гыйззәтов К.Т.]], Философия: 2 кит. 2 нче китап: Социаль философия: Югары уку йортлары өчен д-лек. == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} [[Төркем:Суфичылык]] gewngfw672ip2qx58egt7kv1y07suez 0 22448 3529919 700369 2022-08-21T20:07:25Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Портал|Диннәр|Ислам|Тарих}} '''Монотеи́зм''' (''бер Ходайга ышану'', {{lang-el|μονος}} — бер, {{lang-el2|θεος}} — [[Ходай]]) — Ходайның берлеге турында [[дин]]и [[тәгълимат]]. Гадәттә монотеизм [[политеизм]]га (күпаллалык) каршы куела. == Диннәр == Беренче чиратта монотеистик диннәр дип түбәндәге диннәрне һәм исемнәре атыйлар: * [[Ислам]] * [[Христианлык]] * [[Иудаизм]] Шулай да, Сабийчелек, Зороастризм, Бахаи, Сикх һәм Һинд диннәрендә дә монотеизм тәгълиматы күзәтелә. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Дини темалар}} {{Rq|stub}} [[Төркем:Монотеизм]] [[Төркем:Дин]] [[Төркем:Дин фәлсәфәсе]] cui1eqtnv8x22yysdkjfsxcp8b28e58 0 24887 3529872 3482998 2022-08-21T18:23:54Z Frhdkazan 3171 /* Сылтамалар */ {{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{TwinCYR|İslam}} {{rq|stub}} {{УК}} {{Ислам}} '''Ислам''' ({{lang-ar|إسلام‎‎}}, al-Islām – Аллаһ тәгаләгә буйсыну) – [[дөньякүләм диннәр]]нең берсе. Ислам динен тотучы [[кеше]] ''[[мөселман]]'' дип атала. == Ислам шартлары == * [[Шәһадәт]], шәһадә – ислам диненең ике төп кагыйдәсен үз эченә ала һәм ул мөселман догаларының нигезен тәшкил итә. Шәһадәт: "Әшһәдү әллә иләәһә илләллаһ вә әшһәдү әннә Мүхәммәдәр расүлүллаһ" Мәгънәсе: Мин Аллаһы Тәгаләдән башка тәңре юк икәнлегенә һәм Мөхәммәд пәйгамбәр Аллаһы Тәгаләнең илчесе икәнлегенә таныклык бирәм. * [[Саләт]] – мөселман диненең кануны буларак кабул ителгән, һәркөнне биш тапкыр укылуы [[фарыз]] булган [[намаз]]. * [[Саум]] – ураза, ул мөселманнарның иң зур вазыйфаларыннан берсе, [[Рамазан ае]]нда таң атканнан алып кояш баеганчы ашау-эчүдән тыелып тору. * [[Зәкят]] – елга бер тапкыр фәкыйрьләр файдасына хәлле мөселманнар тарафыннан мәҗбүри бирелә торган хәер. * [[Хаҗ]] – мөмкин булганча, һәр мөселман тарафыннан үтәлә торган [[Мәккә]]гә барып гыйбадәт кылу йоласы. Хаҗ вакыты [[Зөлхиҗҗә]] аеның беренче ун көненә туры килә һәм [[Корбан бәйрәме]] белән төгәлләнә. == Гамәл == Ислам дине буенча кешеләрнең гамәлләре сигез төрлегә бүленә: * [[Фарыз]] – аны эшләү сәваблы, ә эшләмәү гөнаһлы саналган гамәл. Бу гамәлнең фарызлылыгын танымаган кеше кәфер була. Фарыз гамәлләр: ислам диненең хаклыгына ышану; һәркөн биш вакыт намаз уку; Рамазан аенда һәркөн ураза тоту; һәр ел малның зәкатен бирү; байлыгы җитәрлек кеше, гомерендә бер мәртәбә, Мәккәи Мөкәррәмәгә барып, Хаҗ кылу кебекләр. * [[Ваҗиб]] – аны эшләү сәваблы, эшләмәү гөнаһлы, ә инкар итү зур гөнаһлы саналган гамәл. Ваҗиб гамәләрдән: витр намазын уку; гает намазларын уку; фитыр сәдакасын бирү; корбан чалу. * [[Сөннәт]] – эшләве сәваблы, эшләмәү гөнаһсыз саналган гамәл. Ләкин бу гамәлне кылмаучы Мәхшәр көнендә Мөхәммәд пәйгамбәрнең шәфәгатенә лаек булмас. Сөннәт гамәләр: яхшы эшләрне "Бисмилләһ" белән башлау; Коръән укыр алдыннан "Әгузе"не әйтү; төчкергәч "Әлһәмдүлилләһ" дию; иманлы кешеләргә сәлам әйтү кебек гамәлләр. * [[Мөстәхәб]] – эшләве сәваблы, эшләмәү гөнаһсыз һәм кыямәт көнендә шелтәсез саналган гамәл. Мөстәхәб гамәлләрдән: нәфел намазларын уку; нәфел уразаларын тоту; нәфел сәдакалар бирү; буш вакытта Коръән уку. * [[Мөбах]] – эшләү һәм эшләмәү сәвабсыз да, гөнаһсыз да булган гамәл. Боларга хәләл ризыкларны ашау-эчү, утыру, тору, йоклау, зарарсыз сүзләр сөйләү һ. б. гамәлләр керә. * [[Мөстәкрәһ]] – эшләү гөнаһлы булмаса да, әдәпсезлек саналган һәм шелтәгә тиеш гамәл. Мөстәкрәһ гамәлләр: урамда яисә кешеләр алдында ашау; авызны капламыйча иснәү; кычкырып кикерү кебек гамәлләр. * [[Мәкруһ]] – эшләү, яки аны дөрес дип әйтү гөнаһлы булган гамәл. Бу гамәлләргә түбәндәгеләр керә: отышлы уеннар уйнау; әдәпсез җырлар җырлау; әдәпсезлекләр эшләү һ.б. * [[Хәрам]] – эшләү зур гөнаһлы, ә бу гамәлне хәләл диюче кәфер булган гамәл. Бу гамәлләргә җан иясен үтерү, кешене яки хайваннарны җәберләү, гайбәт сөйләү, угърылык эшләү, исерткеч эчү, зина кылу һ. б. керә. [[Рәсем:Мәрҗәни мәчете.jpg|right|250px|thumb|Мәрҗани мәчете]] == Аерым карашлары == === Асексуальлек === {{seealso|Асексуальлек}} [[Мөхәммәт пәйгамбәр]]нең кагылышлы хадисе: "Өйләнә алучы ир кеше өйләнергә тиеш. Чөнки бу аңа карашын түбәнәйтергә (чит хатын-кызларга карамаска) һәм җенси әгъзаларын (тыелган җенси якынлыклар кылудан) сакларга булыша; ә моны эшли алмаучы ир кеше ураза тотсын, чөнки ураза аның җенси теләген киметер."<ref>https://sunnah.com/search?q=marry+not+muslim</ref> === ҺБТК === {{seealso|ҺБТК}} Ислам дине буенча бер үк җенестәге кешеләрнең бер берсе белән [[җенси якынлык]] кылулары '''Ливат''' дип атала һәм бик зур [[гөнаһ]]ка исәпләнә. Ул гөнаһны кылган [[мөселман]] тәүбә кылырга, ягъни гөнаһына ихлас күңелдән үкенергә һәм [[Аллаһ Тәгалә]]дән гафу үтенергә тиеш. '''[[Лутыйлар]]''', ягъни ливат кылучылар, үлем җәзасы белән дә җәзалана ала.<ref>https://sunnah.com/bulugh/10</ref> ===Трансгендерлык=== {{seealso|Трансгендер}} Ислам дине буенча, [[ир-ат|ирләрнең]] [[хатын]]нарча кыланулары һәм хатыннарның ирләрчә кыланулары һич дөрес түгел. [[Мөхәммәт пәйгамбәр]] (صلى الله عليه وسلم) үзләрен хатыннарча тотучы ирләрне һәм үзләрен ирләрчә тотучы хатыннарны каргаган<ref>[https://sunnah.com/urn/730080 43 Chapters on Manners.] sunnah.com{{ref-en}}{{ref-ar}}</ref>. ===Гендерквирлык=== {{seealso|Квир}} Ислам дине буенча кешеләрдә ике җенес кенә бар: ир җенесе һәм хатын җенесе. Кеше җенесен үзгәртеп булмый һәм ул кешенең тәненең табигый анатомиясеннән тора. Мөселманның үзен "гендерквир" дип уйлавы һич дөрес түгел. Әгәр мөселман үзен "гендерквир" дип йөреде икән, ул тәүбә кылырга, ягъни гөнаһын эшләүдән туктарга, гөнаһына ихлас күңелдән үкенергә һәм Аллаһ Тәгаләдән гафу үтенергә, тиеш. ===Ирдәүкәлек=== {{seealso|Ирдәүкә}} Ислам дине буенча ирләрнең хатыннарча кыланулары һәм хатыннарның ирләрчә кыланулары һич дөрес түгел. [[Мөхәммәт пәйгамбәр]] (صلى الله عليه وسلم) үзләрен хатыннарча тотучы ирләрне һәм үзләрен ирләрчә тотучы хатыннарны каргаган<ref>https://sunnah.com/urn/730080</ref> == Моны да карагыз == * [[Ислам дине төшенчәләре исемлеге]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == ==Сылтамалар== {{Навигация |Портал= Ислам |Проект= Ислам}} * [http://tatar-islam.ru/ Татар-Ислам порталы] * [http://tat.e-islam.ru/ Татарстан Мөселманнарның Диния Нәзарәте сайты] * [http://musulman.su/ Ислам турында татарча портал] * [http://www.islamhouse.com/s/9967 Татар телендә ислам сайты. Китаплар, Аудио һәм Видео] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140118184145/http://www.islamhouse.com/s/9967 |date=2014-01-18 }} * [http://www.whyislam.ru/index/ Ислам белән таныштыручы сайт] (рус.) {{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} {{тәрҗемә|en|Islam}} {{тәрҗемә|ru|Ислам}} [[Төркем:Ислам]] [[Төркем:Монотеизм]] [[Төркем:Ибраһим диннәре]] q5r72xyd5tjltkywm73kkbmtdas64uy 0 29195 3529916 3262084 2022-08-21T20:01:01Z Frhdkazan 3171 {{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} {{Борынгы дин формалары}} '''Аними́зм ''' ([[Латин теле|лат.]] ''anima'', ''animus'' - җан, рух) - рухлар һәм [[җан]] булуына [[ышану]]. Аның асылы кешедән, хайваннан яки үсемлекләрдән аерым яшәргә сәләтле рухи көч барлыгын танудан гыйбарәт. Ул бер урыннан икенче урынга күчеп йөри, кешегә яки хайванга иңә һәм аларны калдырып китә. Бу рухи көч бөтен [[Галәм]]не йоткан чиксез субстанция, яки матди булмаган, үлгән ата-баба буларак күзаллана. [[Полинезия]]дә, мәсәлән, рухларга ышанучы кабиләләр яши. Әле хәзер дә күп кенә интеллигент кешеләр, полинезиялеләр кебек, рухларны чакыру белән шөгыльләнәләр. Миллионнарча кешеләр хәзер дә [[спиритизм]]га, рухлар белән аралашуга, җаннар күчешенә һ.б. ышаналар. Җанның мөстәкыйль рәвештә яши алуына ышану анимизм үсешенең иң югары формасы булып тора. Җан башка [[кеше]]ләргә, [[хайваннар]]га, үсемлекләргә күчә ала. Үле тәнгә күчкән җан аны терелтә. Кеше үлгәндә аның җаны тәненнән аерыла. Җаны булмагач, ул инде кеше түгел. Соңрак кешеләр җанны кәнкрит кешенең игезәге, аның икенче «мин»е дип уйлый башлыйлар. Классик һәм хәзерге әдәбиятта без еш кына явыз кеше җанының, бозылмыйча сакланып, эчке намус ролен башкаруы, акылга килеп мәрхәмәтле эшләр кылырга чакыруы белән очрашабыз. [[Тотемизм]], [[фетишизм]] һәм анимизм нәрсәнедер яки кемнедер (хайванны, предметны, рухны) гадәттән тыш югары күтәрүгә, аны бөек, өстен дип уйлауга корылган. Бу юлның алдагы адымы аерым бер предметка баш июне изге әйбер алдында табынуның катлаулы системасына әверелдерүдән гыйбарәт. Бу табынуга бер генә түгел, ә күп гамәлләр, ритуаллар, йолалар керә, аңа үзенчәлекле космик мәгънә салына. Башкача әйткәндә, дини культ барлыкка килә. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == * Кравченко А.И., Певцов Е.А. Җәмгыять белеме: 9 сыйныф өчен уку ярдәмлеге./Русчадан М.А. Хәйруллин тәрҗ.-[[Казан]]: [[Татарстан]] Республикасы "Хәтер" нәшрияты, [[2005 ел|2005]]. - 223 б. рәс. б-н. ISBN 5-94113-205-0 == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Дини темалар}} [[Төркем:Антропология]][[Төркем:Дини культ]] 19c2tgv0hrezwzikuoaoz5iamtifyl2 0 34753 3529863 3511305 2022-08-21T17:54:46Z Әмир 15082 яңа бүлек исеме өстәү: /* Мәдәният */ wikitext text/x-wiki {{ТП |халәт = авыл |татар исеме = Бүздәк |рус исеме = {{lang-ru|Буздяк}} |герб = |флаг = |ил = Россия |lat_deg = 54 |lat_min = 36 |lat_sec = 48 |lon_deg = 54 |lon_min = 32 |lon_sec = 42 |CoordAddon =type:city_region:RU |CoordScale = |төбәк = Башкортстан |төбәк җәдвәлдә = Башкортстан |район = Башкортстанның Бүздәк районы{{!}}Бүздәк районы |район в таблице = |вид поселения = авыл җирлеге |поселение = Уртакүл авыл җирлеге (Бүздәк районы){{!}} |халык саны = 10323 |исәп елы = 2010 |милли состав = [[татарлар]] |конфессиональный состав = |этнохороним = |почта индексы = 452710 |телефон коды = |сан идентификаторы = |категория в Commons = |рәсми сайт = }} '''Бүздәк''' — [[Башкортстан]]ның [[Бүздәк районы]] үзәге, [[авыл]] статусына ия. [[Бөтенроссия халык санын алу, 2010|2010 ел җанисәбен алу]] буенча биредә 10323 кешенең яшәве мәгълүм.<ref name="башстат"/> Авыл аша [[Куйбышев тимер юлы]], [[М5 «Урал»|<span style="padding:1px .5em; color:#ffffff; background-color:#0090ff; font-weight:bold;">М5</span> «Урал»]] федераль автомобиль юлы, [[Чакмагыш]]-Бүздәк-[[Дәүләкән]] автомобиль юлы уза. Авылның эчке юллар системасы озынлыгы – 64 км, шул исәптән 44 км – асфальт-бетон юллар. == Тарихи мәгълүмат == [[Куйбышев тимер юлы|Бөгелмә-Чишмә тимер юл тармагы]] төзелгәнчегә (1910-1912 еллар) бу урында Табанлыкүл исемле мишәр авылы була. Алдан планлаштырганча тимер юл төньяграк, Бүздәк авылы аша, ягъни хәзерге [[Иске Бүздәк]] аша узарга тиеш булган. Ләкин 3нче [[Патша Думасы|Дәүләт Думасы]]ның бер төркем депутатлары, беренче чиратта [[Гайсә Еникеев]], сызымнарны үзгәртүгә ирешә. Нәтиҗәдә юл 4 км көньяграк уза, Табанлыкүлнең кипкән күле төбеннән, ары таба Еникеевларның авылы [[Каргалы]] яныннан. Табанлыкүл урынында барлыкка килгән станция соңрак Бүздәк исеме алган, элекке Бүздәк авылы [[Иске Бүздәк]] итеп калган.<ref>[http://byzdyakskienovosti.pressarb.ru/index.php?option=com_content&view=article&id=191:2008-12-17-06-01-44&catid=17:2008-12-17-05-51-18&Itemid=19 История села Буздяк]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> [[1917 ел]]да Табанлыкүлдә 325 [[руслар|рус]], 149 [[мишәрләр|мишәр]], 22 [[белоруслар|белорус]], 21 [[типтәрләр|типтәр]], 9 [[украиннар|украин]], 1 [[чуашлар|чуаш]] яши.<ref>[http://cp809702.cpanel.tech-logol.ru/fr/0/public/Beleb.pdf М. И. Роднов Материалы всероссийской сельскохозяйственной и поземельной переписи 1917 г. по Уфимской губернии (Белебеевский, Бирский и Уфимский уезды)]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> [[1930 ел]]дан – Бүздәк районы үзәге. == Демография == {{ХСВМ||Таблица}} 2002 елда 64% халык [[татарлар]] итеп яздырылган, «[[башкортлар|башкорт]]» – 28%. == Җитештерү тармагы == "Пищепром" Бүздәк консервлау комбинаты ЯАҖ, "Бүздәкагро"ҖЧҖ, "МаксиПроф"ҖЧҖ, ҖЧҖ "УралГазОйл (авл хуҗалыгы техникасын ремонтлау). == Социаль тармак == Ике урта мәктәп, үзәк район хастаханәсе, өч балалар бакчасы, тимер юл һәм автомобиль вокзаллары. == Мәдәният == [[Файл:Бәлеш_һәйкәле.jpg|200px|thumb|right|[[Бәлеш]] хөрмәтенә арт-объект (һәйкәл). Бүздәк, [[2022 ел]], [[август]]]] Бүздәктә традицион милли ашлар фестивале «БәлешФест» уздырыла. [[2022 ел]]ның [[20 август]]ында 5нче мәртәбә уздырылган<ref>[https://www.bashinform.ru/news/social/2022-08-20/na-festivale-natsionalnoy-kuhni-beleshfest-predstavleno-bolshoe-raznoobrazie-blyud-2916871 На фестивале национальной кухни «Бэлешфест» представлено большое разнообразие блюд.] ИА «Башинфоорм», 20.08.2022</ref>. == Арт-объектлар == * [[Бәлеш]] хөрмәтенә арт-объект (һәйкәл) булдырылган. Макетның авторы ― Башкортстанның атказанган рәссамы, Татарстанның атказанган сәнгать эшлеклесе [[Вәкил Шәйхетдинов]]<ref>''Дарья Субботина.'' [https://www.bashinform.ru/news/social/2022-08-21/v-bashkirii-ustanovyat-pamyatnik-beleshu-2917230 В Башкирии установят памятник бэлешу.] ИА «Башинфоорм», 21.08.2022</ref>. == Шәхесләр == * [[Әләрә Закирова]] (1941), медицина фәннәре докторы (1995), профессор (1998). БР атказанган табибы (1996), атказанган фән эшлеклесе (2001). * [[Әхтәм Кинҗәкәев]] (1922-2017), геолог. * [[Наил Котышев]] (1926—2007), КПСС Туймазы район, шәһәр комитетларының 1нче сәркатибе (1961―1966), БАССР көнкүреш хезмәт күрсәтү министры (1970―1987), БАССР МШ рәисе урынбасары (1956―960, 1966―1970). БАССР атказанган хезмәтләндерү тармагы хезмәткәре (1996). * [[Равил Шәвәлиев (1958)|Равил Шәвәлиев]] (1958, Табанлыкүл), медицина фәннәре докторы (2005), БР атказанган табибы (1998). == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} == Чыганаклар == * [http://www.buzdyak-mr.ru Рәсми сайт] {{ref-ru}} == Сылтамалар == * [http://www.asmo-rb.ru Совет муниципальных образований Республики Башкортостан] {{ref-ru}} {{Бүздәк районы}} {{Татарлар саны буенча Россия торак пунктлары}} [[Төркем:Бүздәк районы]] [[Төркем:Башкортстанның район үзәкләре]] 5vzjgtl777k68bse4gvk9n8t3tv4fa0 0 42003 3529873 2873842 2022-08-21T18:25:09Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} [[Ортодоксаль]] [[иудаизм]] белән янәшә иудаизмның башка агымнары, һәм шулай ук аның белән генетик яктан бәйләнгән юнәлешләр дә яши. == Самариялеләр == Бу дини-этник төркем [[722 ел]]да [[Әссүрия]] басып алучылары тарафыннан җимерелгән [[Исраил]] патшалыгы территориясендә барлыкка килә. Патшаларның 2 нче китабында «Әссүрия патшасы кешеләрне [[Вавилон]]нан, [[Кута]]дан, [[Авва]]дан, [[Хамат]]тан, [[Сефарваим]]нан күчерде һәм аларны самариялеләрнең шәһәрләренә китереп утыртты»,— диелә (17:24). Күчеп килүчеләрнең җирле халык белән кушылуы нәтиҗәсендә самариялеләр ([[Самария]]дә яшәүче кешеләр) дип атап йөртелгән [[этник]] берлек оеша. Самариялеләр үзләрен [[яһүди халкы]]ның бер өлеше дип саныйлар һәм [[шамерим]] (борынгы чын законнарны «саклаучылар») дип атыйлар. Алар үзләре редакцияләгән [[Моисей]]ның Бишкитабын гына таныйлар. Шул ук вакытта яһүдиләр Бишкитап белән беррәттән башка [[Библия]] китапларын да хөрмәт итәләр. Бишкитапны яһүдиләрнең Изге Язмасы буларак канунлаштырган вакытта, күрәсең, ул самариялеләрдә шул ук вазифаны үтәгән инде. Самариялеләр общинасы бүгенге көндә дә [[Набулус]] һәм [[Холон]] шәһәрләрендә яши, ләкин бик аз санлы. == [[Караимнар]] == [[Файл:Clothing of karaite hazzan.jpg|thumb|Караим дин хезмәтчесенең киеме]] [[VIII гасыр]]да [[Иран]]ны, [[Вавилон]]лы, [[Әрмәнстан]]ны, [[Сүрия]]не, [[Фәластыйн]] һәм [[Мисыр]]ны үз эченә алган [[Багдад]] хәлифәлеге дип аталган дәүләттә караимнар сектасы барлыкка килә. Әлеге илләрдә яшәүче яһүдиләрнең рухани үзәге Вавилонда —яһүди общиналарының эше белән идарә итүче сөргендәге яһүдиләрнең рухани җитәкчеләре экзилархлар яшәгән урында була. [[760 ел]]лар тирәсендә экзиларх урынына сөйләмә [[Тәгълимат]]ны кире кагып, язма [[Тәүрат]]ны гына танучы [[Анан бен Давид]] дигән кеше дәгъва кыла башлый. Ләкин экзиларх итеп аның абыйсын сайлыйлар, ә Ананның фикердәшләре ананитлар бу карар белән килешмиләр һәм нәтиҗәдә аерым дини община төзиләр, сөйләмә Тәгълиматны кире кагалар. Алар сөйләмә Тәгълимат тарафдарлары раббаниларга (алар [[раввин]]нарны шулай дип атап йөртәләр) каршы булып, үзләрен караимнар, ягъни Изге Язма тарафдарлары дип йөртә башлыйлар. Бүгенге көндә ун меңгә якын караимнар [[Кырым]]да, [[Литва]]да, [[Польша]]да һәм [[Исраил]]дә яши. == Хасидлек == Бу дини агым [[XVIII гасыр]]да рәсми [[иудаизм]]га оппозиция рәвешендә барлыкка килә. Аңа нигез салган [[Исраэль Баал Шем Тов]] ([[1700 ел|1700]]—[[1760 ел|1760]]) яшь чагында [[мистицизм]] һәм бигрәк тә [[Исаак Лурия]] идеяләре белән мавыга, могҗизалар тудыручы һәм күрәзәче булып таныла. Соңрак ул Польша буйлап ил гизеп йөри, кешеләрне дәвалау һәм үз карашларын тарату белән шөгыльләнә. Исраэль Баал Шем Тов (кыска исеме Бешт) фикеренчә, чын котылу юлын Аллага ихлас бирелеп кенә табып була, гыйбадәт аша Аның белән рухи мөгамәләгә кереп, гаиптән хәбәр бирүчәнлек, пәйгамбәрлек, могҗиза тудыру сәләтенә ия булырга мөмкин. Үзенең әүлиялыгы аркасында Аллага якынайган кешене цадик (тәкъва) дип атыйлар, ул турылыклы, гадел яшәү үрнәге күрсәтергә тиеш. Бешт үзе хасидләр өчен идеаль цадик үрнәге булып тора. Соңрак аның укучылары цадик турындагы өйрәтмәне тагын да тирәнәйтеп, аны хасидлекнең төп идеяләренең берсенә әверелдерәләр. Зур әһәмият бирелгән доктриналарның тагын берсе — дөньяны тоташ шатлыктан тора дип күзаллау. Бешт аскетлыкны гаепләп чыга, күңел ачарга чакыра: «Кызларның гүзәллеген кире какма, ләкин ул матурлык сине шул матурлыкның чыганагына — Аллага илтүен телә. Әгәр кеше әлеге зирәк фикерне үзләштерә икән, ул кичергән физик ләззәт рухи үсешкә дә китерәчәк»,— ди ул. == Хабад агымы == Чыгышы белән [[Ляда]]дан булган [[Шнеур Залман]] ([[1745 ел|1745]]—[[1813 ел|1813]]) хасидлектәге Хабад агымына нигез сала. «ХаБаД» сүзе бу агымдагы төп нигез төшенчәләрнең беренче хәрефләреннән ясалган: Акыл (евр. — Хохма), Аңлау (Бина) һәм Белем (Даат). Хасидлекнең башка юнәлешләреннән аермалы буларак, Хабад-хасидлек Тәүратны өйрәнүгә зур игътибар бирә. Ул аны акыл күнекмәсе итеп кенә түгел, ә текстларның яшерен мәгънәсенә үтеп керү юлы белән мистик тәҗрибәгә ирешү итеп карый. [[XIX гасыр]] ахыры — XX йөз башында хасидләр арасында, әлеге хәрәкәткә нигез салучының киңәшләренә каршы килеп, Талмуд белән кызыксыну үсә башлый; медитациягә игътибар кимегәннән-кими бара, традицион белемгә, Тәүрат һәм раввини текстларны өйрәнүгә торган саен күбрәк әһәмият бирелә. == Реформачыл иудаизм == [[Файл:ReformJewishService.jpg|thumb|right|Реформачыл [[синагога]]. Ортодоксаль [[синагога]]лардан аерылмалы буларак хатын-кызлар ир-атлар белән бергә утыра]] Реформачыл иудаизм [[XIX гасыр]] башында [[Германия]]дә барлыкка килә. Бу агымның иң күренекле вәкиле, аңа нигез салучы булып [[Авраам Гейгер]] санала. Реформистлар «яһүди», «иудей» терминыннан этник төсмерне алып ташлап, иудаизмны бары - дин итеп кенә карыйлар. Әлеге күзаллауларга туры китереп, [[синагога]] ритуалы да үзгәртелә, реформистлар [[Исраил]] җирләренә кире кайту турындагы догалардан баш тарталар, кайберләрен [[немец теле]]ндә укый башлыйлар, чөнки Германиядә [[иврит]]ны аңлаучы яһүдиләрнең саны кимегәннән-кими бара. Иудаизмда әхлакый кануннарга зур әһәмият бирелә, реформистлар, [[Талмуд]] акыл ияләренең дәрәҗәсенә таянуга караганда, төп игътибарны [[этика]] мәсьәләләренә юнәлткән Библия пәйгамбәрләренең абруена таянуны артыграк күрәләр. XIX гасырда [[Америка]] яһүдиләре арасында иудаизмның реформачыл агымы, аның да [[радикаль]] юнәлеше тарафдарлары өстенлек итә. Ризык белән бәйле чикләүләрне үтәү мәҗбүри түгел дип табыла, [[шимбә]] гыйбадәте [[якшәмбе]]гә күчерелә, [[инглиз теле]]ндә уздырыла башлый. [[1875 ел]]да [[Цинциннати]]да беренче раввиннар семинариясе — Яһүдиләр бергәлеге (союзы) колледжы ачыла. [[1885 ел]]да [[Питтсбург]]та Тәүраттагы этик таләпләрне генә үтәүне мәҗбүри дин танучы платформа кабул ителә, яһүдиләр дини община дип белдерелә. [[1937 ел]]да [[Колумбус]]та раввиннар съезды җыела, анда катнашучылар яһүдиләрне халык дип таныйлар. Реформизм кысаларында хатын-кызлар беренче мәртәбә раввин булу мөмкинлеге алалар, [[1983 ел]]дан башлап әнисе яһүди булганнар гына түгел, ә әтисе яһүди һәм әнисе башка милләттән булган балалар да яһүди дип таныла, сөннәткә утырту да мәҗбүри саналмый. Бүгенге көндә [[АКШ]]та миллионнан артык кеше үзен иудаизмның реформачыл агымы белән бәйли. == Консерватив иудаизм == Консерватив иудаизм [[1887 ел]]да [[Нью-Йорк]]та Яһүдиләрнең теология семинариясенә нигез салынгач барлыкка килә. Аның тарафдарлары, реформистлар белән чагыштырганда, азмы-күпме традицион карашта торалар. Әйтик, консерваторлар [[Тәүрат]]ның барлык кануннарын (шул исәптән ритуалга мөнәсәбәттә дә) үтәүне мәҗбүри дип саныйлар, [[миньян]]ның зарурлыгын таныйлар, ләкин аның составына хатын-кызларны да кертергә рөхсәт итәләр. ==Шулай ук кара== * [[каббала]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == * {{чыганагы}} == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} [[Төркем:Яһүдилек]] 2oox4hyrmjs4lnzs9gf3a9r4yhdlwx8 0 47121 3529847 2798339 2022-08-21T17:15:53Z Ilnur efende 6874 wikitext text/x-wiki {{ТП-Россия |халәт = Авыл |татар исеме = Талбазы |чын исем = |чын исем = |герб = |байрак = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ил харитасы = |төбәк харитасы = |район харитасы = |ил харитасы зурлыгы = |төбәк харитасы зурлыгы = |район харитасы зурлыгы = |төбәк = Башкортстан |төбәк җәдвәлдә = Башкортстан |район төре = |район = Кушнаренко районы{{!}}Башкортстанның Кушнаренко районы |район җәдвәлдә = Кушнаренко районы |җирлек төре = Авыл җирлеге |җирлек = |җирлек җәдвәлдә = |эчке бүленеш = |башлык = |нигезләнү елы = |беренче язма искә алу = |элекке исемнәр = |бирле = |мәйдан = |ТП үзәге биеклеге = |халык саны = 362 |исәп елы = 2010 |тыгызлык = |агломерация = |милли состав = |дини состав = |этнохороним = |почта индексы = 452245 |сәгать кушагы = +6 |почта индекслары = |телефон коды = |санлы идентификатор = 80240830004 |Commons та төркем = |сайт = }} {{мәгънәләр|Талбазы}} '''Талбазы''' — [[Башкортстан]]ның [[Кушнаренко районы]]нда урнашкан авыл. == Демография == {{ХСВМ||Таблица}} == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} == Сылтамалар == * [http://www.asmo-rb.ru Башкортостан Республикасының муниципаль берәмлекләр советы]. {{Кушнаренко районы}} [[Төркем:Башкортстан авыллары]] {{Bashkir-geo-stub}} m2w6eoiyi06360et5zn8e43x2hzu5fo 0 47528 3529845 3529421 2022-08-21T17:13:31Z Ilnur efende 6874 /* Чыганаклар */ wikitext text/x-wiki {{АТБВМ | Татар исеме = Авыргазы районы |Герб= Coat of Arms of Aurgazy rayon (Bashkortostan).svg |Гербның астагы язуы= |Байрак = Flag_of_Aurgazy_rayon_(Bashkortostan).png |Чын исем= Авыргазы районы <br /> Аургазинский район |Регион= [[Башкортстан]] |Нигезләү= [[1930 ел]] |Башкала= [[Толбазы]] |Регион төре=Төбәк |Киңлек=54 км-га |Озынлык=52 км |Башлык исеме= Глава |Башлык= Зөфәр Идрисов (2013) |Башлык исеме2= |Башлык2= |ТМП= <!--тулаем милли продукт--> |ТМП исәбе елы= |Телләр= |Халык саны= 36 967 |Халык саны исәбе елы= 2010 |Халык тыгызлыгы= |Мәйдан= 2 014 |Харита = Location of Aurgazinskiy rayon (Bashkortostan).svg |Хаританың астагы язуы= |Сәгать поясы= +6 |Сайт= http://aurgazy.narod.ru/ |Искәрмә= }} '''Авыргазы районы''' — [[Башкортстан]]га керүче муниципаль район. [[административ үзәк|Административ үзәге]] — [[Толбазы]] авылы. == Тарихи белешмә == Авыргазы районы [[1930 ел]]ны оеша. Аның үзәге [[Яңа Карамалы (Авыргазы районы)|Яңа Карамалы]] авылында була, шуңа күрә район да ''Яңа-Карамалы районы'' дип атала. [[1932 ел]]ны район [[Авыргазы елгасы]] исеме белән атала башлый, ә [[1940 ел]]да үзәк [[Толбазы]]га күчә. [[1956 ел]]да элекке [[Бозаяз районы]]ның 8 авыл советы Авыргазы районына күчә. Үз чиратында [[1962 ел]]да Авыргазы районы зурайтылган [[Кырмыскалы районы]] составы керә. Бу хәл [[1963 ел]]га кадәр дәвам итә. == Географик сыйфатлама == Авыргазы районы Башкортстанның үзәк бер өлешендә, [[Уфа]]дан Ырынбур тракты буенча 86 км көньяккарак, [[Стәрлетамак]]тан 35 км төньяккарак урнашкан. Төньяктан [[Кырмыскалы районы|Кырмыскалы]], көнбатышта – [[Дәүләкән районы|Дәүләкән]], [[Әлшәй районы|Әлшәй]], көньякта – [[Стәрлетамак районы|Стәрлетамак]] һәм көнчыгышта [[Гафури районы|Гафури]] районнары белән чиктәш. Көнбатыштан-көнчыгышка 54 км-га, төньяктан-көньякка 52 км-га сузылган. Авыргазы районының тулы мәйданы 2014 км². Район үзәге Толбазы авылы ике зур шоссе (Уфа-Ырынбур; [[Дәүләкән]]-[[Красноусол]]) юлы чатында урнашкан. Район чикләреннән [[Агыйдел (елга)|Агыйдел]] белән [[Өршәк]] агып тора. Башка елгалар: [[Авыргазы (елга)|Авыргазы]], [[Торсагали (елга)|Торсагали]], [[Күзьелга]], [[Үзән (Өршәк кушылдыгы)|Үзән]] һ.б. – аларның кушылдыклары. Районда 96 күл бар. Иң зур күлләр – Нагадак күле, Сөләйман күле, Мүклекүл, Артамак, Барское, Чобарат, Балыклыкүл, Зиреклекүл һ.б. Аларның иң зуры – [[Нагадак күле]]. Аның мәйданы – 50 га, тирәнлеге 36 м җитә. Авыргазы районы урман-дала ягына карый. Урманнар районның 18% җирен алып тора. == Демография == {{ХСВМ||Таблица}} == Табигый казылмалар == Авыргазы районында ерганаклар, елгалар һәм күлләр ярлары буенча кызыл балчык һәм ком катламнары чыга. Халык бу казылмаларны хуҗалык максатында файдалана. Сугыш вакытында һәм сугыштан соң бу материалдан кирпеч сугалар. [[Кәбәч]]тән ерак түгел Сахан карьеры – зур ком ятмасы булып тора. [[Стәрлетамак]] силикат кирпеч заводы бу карьер комын 1960нчы еллардан бирле ташый. Нугадак белән [[Морадым (Авыргазы районы)|Морадым]] авыллары тирәсендә бурташ карьерлары бар. Авыргазы ярлары буенча гипс ятмалары чыга. Кешеләр аны йортлар салганда яки каралты-курага нигез салганда файдалана. Өшкәтле ерганагы һәм [[Наумкино]] авылы тирәсендә зәгыйфь көрән күмер ятмалары очрый. 1970нче еллардан [[Степановка (Авыргазы районы)|Степановка]] авылы янында нефть чыгарыла башлый. [[Болотино (Авыргазы районы)|Болотино]], [[Тукай (Авыргазы районы)|Тукай]], [[Исмәгыйль (Авыргазы районы)|Исмәгыйль]] һәм [[Толбазы]] тирәсендә чыгарылган кара алтын торбалар буенча Степановка НППсына куыла, ахырга – [[Салават шәһәре]]нә. ==Икътисад ягы== === Авыл хуҗалыгы === Район икътисады авыл хуҗалыгына бәйле. Аграр өлкәдә 20 эре хуҗалык, 56 игенче-фермер хуҗалыгы, 14 меңнән артык шәхси хуҗалык бар. Район җиренең яртысын басулар алып тора. === Сәнәгать === Төп сәнәгать предприятиесе – «Ажемак» кирпеч заводы, Толбазы төзелеш материаллары комбинаты, асфальтобетон заводы, дивар блоклары заводы «Кызыл-Таш». == Танылган кешеләр == * [[Әбүбәкер Диваев]] (1855-1933), [[Тукай (Авыргазы районы)|Тукай]] – мәгърифәтче * [[Галимҗан Ибраһимов]] (1887-1938), [[Солтанморат]] – татар әдәбияты классигы * [[Сөнгатулла Бикбулат]] (1886-1954), [[Балыклыкүл (Авыргазы районы)|Балыклыкүл]] — татар галиме, язучы, укытучы * [[Гыйбад Алпаров]] (1891-1936) – тел галиме, профессор * [[Якуп Чанышев]] (1892-1987), [[Тукай (Авыргазы районы)|Тукай]] – генерал-лейтенант * [[Әмин Зөбәеров]] (1891-1964), [[Ишле (Авыргазы районы)|Ишле]]— РСФСР халык артисты * [[Муса Йосыпов]] (''[[1896]], [[Иске Әпсәләм|Әпсәләм]]-[[1937]]'') — 30 нчы елларда [[Казан дәүләт педагогия институты|Татар педагогия институты]], [[Камал театры|Татар академия театры]] директоры. * [[Үзбәк Гыймадиев]] (1920-1987), [[Яңа Карамалы (Авыргазы районы)|Яңа Карамалы]] — татар әдәбият галиме, [[Кызыл таң]]ның баш мөхәррире. * [[Рамазан Байтимеров]] (1923-1989), [[Исмәгыйль (Авыргазы районы)|Исмәгыйль]] – шагыйрь, [[Рөстәм Яхин]] музыкасына язылган [[Татарстан гимны|«Туган ягым» җыры]]на сүзләр авторы * [[Бәхти Гайсин]] (1930-1991), [[Кешәнле]] – музыкант-композитор * [[Салават Рәхмәтулла]] (1942―2021), [[Солтанморат]] – шагыйрь. * [[Фәнүзә Нәдершина]] ''([[1936]], [[Морадым (Авыргазы районы)|Морадым]])'' — әдәбият галиме, ''[[Салават Юлаев премиясе]] ([[1987]])''. * [[Рәшит Назаров]] (1944-2006), [[Торымбәт]] — шагыйрь, ''[[Салават Юлаев премиясе|С.Юлаев премиясе]] ([[2004]]), [[Г. Ибраһимов премиясе]] ([[1996]])''. * [[Идрис Газиев]] (1960), [[Корманай (Авыргазы районы)|Корманай]] — җырчы. * [[Әнвәр Кәримов (1921)|Әнвәр Кәримов]] (1921-1961), [[Ибрай (Кәбәч авыл советы)|Ибрай]] — хәрби очучы-сынаучы. * [[Зифа Нагаева]] (1956, [[Иске Итекәй]]), автор-башкаручы. БР атказанган мәдәният хезмәткәре (2003), [[ТР атказанган сәнгать эшлеклесе]] (2011). * [[Даниэль Карпов]] (1945), биология фәннәре докторы (2007). БАССР атказанган укытучысы (1991). == Мәгариф == Район буенча барлыгы 45 мәктәп бар. Шуларның 44ендә 4044 башкорт булмаган бала [[башкорт теле]]н өйрәнә. Башкорт телендә 406 бала укый. == Матбугат == Район газетасы [[1931 ел]]да «Җиңү өчен» исеме белән татар телендә чыга башлый. [[1933 ел]]да районда күпләп яшәгән [[чуашлар]] өчен газета милли телләрендә чыгарыла. [[1956 ел]]да газета урысча чыгарыла башлый. [[1965 ел]]дан «Ватан өчен» («Путь Родины», «Сершыв суле»), [[2006 ел]]дан «[[Авыргазы хәбәрчесе]]» («Аургазинский вестник», «Аургаза хыпарси») буларак дөнья күрә. == Моны да карагыз == * Авыргазы районының [[Галимҗан Ибраһимов исемендәге премия]]се == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == * [http://aurgazy.narod.ru/Geo_physics.htm Авыргазы районының физик-географик сыйфатламасы] {{Башкортстан}} {{Авыргазы районы}} [[Төркем:Авыргазы районы]] [[Төркем:Башкортстан районнары]] kbs0e6q3vmvntzyp88gckku78woflhk 0 47687 3529917 3097057 2022-08-21T20:04:47Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Деизм''' ({{Lang-la|Deus - [[Ходай]]}}) - [[Ходай]]ны [[табигать]] һәм [[аң|кеше аңы]] ярдәме белән өйрәнә торган [[дин]]-[[фәлсәфә]] [[дин-фәлсәфә юнәлешләре|юнәлеше]]. Деизмның башка дин төрләреннән төп аерылуы - [[кеше]]нең мөстәкыйльлеге турында фикер. Деист өчен бөтен кешеләр тигез, аның өчен төп Әүли Китап - Үзе Табигать, [[догматлык]] юк. [[Деизм]] - [[атеизм]] һәм [[агностизм]] түгел. == Төп аңлатмалар == * Ходай ясаган дөнья - Аллаһның бар булуының иң көчле дәлиле * Аңыбыз гына Ходайдан һәм Ходайдан түгел килгәннәрне аерыр * Табигать, кешеләр һәм үзең белән гармонияң булырга тиеш * Кеше - мөстәкыйль җан иясе, һәр эшләгәненә үзе җавап тота * Аллаһның бар булуының төп Китабы - галәм үзе, башка чыганаклары юк == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == * [http://www.deism.com/deismrussian.htm Деистләр берлеге] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120104090124/http://www.deism.com/deismrussian.htm |date=2012-01-04 }} == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Дини темалар}} [[Төркем:Дин-фәлсәфә юнәлешләре]] [[Төркем:Дин]] hae2zyvh9j2qsrzhlaorm90yfdat0r8 3529918 3529917 2022-08-21T20:05:37Z Frhdkazan 3171 wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Деизм''' ({{Lang-la|Deus - [[Ходай]]}}) - [[Ходай]]ны [[табигать]] һәм [[аң|кеше аңы]] ярдәме белән өйрәнә торган [[дин]]-[[фәлсәфә]] [[дин-фәлсәфә юнәлешләре|юнәлеше]]. Деизмның башка дин төрләреннән төп аерылуы - [[кеше]]нең мөстәкыйльлеге турында фикер. Деист өчен бөтен кешеләр тигез, аның өчен төп Әүли Китап - Үзе Табигать, [[догматлык]] юк. [[Деизм]] - [[атеизм]] һәм [[агностизм]] түгел. == Төп аңлатмалар == * Ходай ясаган дөнья - Аллаһның бар булуының иң көчле дәлиле * Аңыбыз гына Ходайдан һәм Ходайдан түгел килгәннәрне аерыр * Табигать, кешеләр һәм үзең белән гармонияң булырга тиеш * Кеше - мөстәкыйль җан иясе, һәр эшләгәненә үзе җавап тота * Аллаһның бар булуының төп Китабы - галәм үзе, башка чыганаклары юк == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == * [http://www.deism.com/deismrussian.htm Деистләр берлеге] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120104090124/http://www.deism.com/deismrussian.htm |date=2012-01-04 }} == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Дини темалар}} [[Төркем:Дин-фәлсәфә юнәлешләре]] [[Төркем:Дин]] l3dtkm98g76ofg700f7hxow7po3gpsr 0 48192 3529910 1848454 2022-08-21T19:46:26Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} [[Рәсем:Manicheans.jpg|thumb|250px|Манихей жрецлары]] '''Манихейлык''' ([[Кытай теле|кыт.]] 摩尼教, [[Фарсы теле|фарс.]]دین مانوی‌) - безнең эраның III гасырында Мани атлы [[фарсылар|фарсы кешесе]] тарафыннан нигез салынган [[дин]]и тәгълимат. Үз динен Мани [[Иран|фарсы җире]]ндә, [[Урта Азия]]дә һәм [[һиндстан]]да тараткан. Манихейлыкның нигезендә яхшылык белән яманлыкның, яктылык белән караңгылыкның көрәше турындагы [[дуализм]] тәгълиматы ята («дуализм» латинча «дуалис» сүзеннән ясалган, ике башлангычның тиңдәшлеге дигән мәгънәдә). Ул [[Кытай]]дан алып [[Испания]]гә кадәр барып җиткән, [[Рим]] мәҗүсилеге, [[христианлык|христиан]] һәм [[ислам]] диннәре тарафыннан эзәрлекләнгән, кысрыкланган. Манихейлык [[Уйгыр каһанлыгы]]нда хакимлек итүче дин булган. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == == Тышкы сылтамалар == * [http://apokrif.fullweb.ru/gnost/manich_lit.shtml Манихей текстлары] {{ref-ru}} * [http://www.crystalinks.com/manichaeism.html Manichaeism] {{ref-en}} * [http://essenes.net/manichaeism.html Manichaeism] {{ref-en}} * [http://www.iranian.com/History/2005/January/Mani/index.html Manichaeism] {{ref-en}} {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Дини темалар}} {{тулыландырырга}} [[Төркем:Диннәр]] [[Төркем:Манихейлык]] 79i36a2honkgf7f4l0jhiin94dc0owu 0 49241 3529939 3196345 2022-08-22T03:32:18Z Liren Ding 26972 wikitext text/x-wiki {{ДәүләтВМ |Татарча исем=Үзәк Африка Җөмһүрияте |Татарча исем2=''République centrafricaine''<br />''Ködörösêse tî Bêafrîka'' |Дәүләт исеме=ҮАҖ |герб=Coat of arms of the Central African Republic.svg |байрак=Flag of the Central African Republic.svg |карта=Central African Republic (orthographic projection).svg |гимн=''[[La Renaissance]]''<small>(французча)</small><br />''E Zingo''<small>([[Санго]])</small><br /><small>''Яңарыш''</small> |девиз=''"Unité, Dignité, Travail"''<small>([[Француз теле|Французча]])<br />"Бердәмлек, Хасият, Эш"</small> |телләр=[[француз теле]]<br />[[санго]] |халәт=[[җөмһүрият]] |бәйсезлек датасы = [[13 август]] [[1960 ел]] |башкала=[[Банги]] |ил башлыгы урыны=[[Президент]] |ил башлыгы исеме=[[Франсуа Бозизэ]] |вәзир урыны=[[Премьер-министр]] |вәзир исеме=[[Фаустин-Аршанжэ Туадера]] |шура башлыгы урыны= Шура башы |мәйдан=622 984 |су өлеше=0 |халык саны =3 895 150 <!--unfpa.org--> |исәп елы=2003 |халык тыгызлыгы=7,1 |тулаем милли продукт=$2,018 миллиард ([[2010]]) |тулаем милли продукт кеше башына=$436 |акча =[[Үзәк Африкан CFA франкы]] |UTC==+1 |интернет домены==[[.cf]] |телефон коды=+236 }} '''Үзәк Африкан Җөмһүрияте''' ('''ҮАҖ''') ({{lang-fr|République centrafricaine}}, {{IPA-fr|ʁepyblik sɑ̃tʁafʁikɛn|pron}}, яки ''Centrafrique'' {{IPA|[sɑ̃tʀafʀik]}}; [[санго]] ''Ködörösêse'' ''tî Bêafrîka'') [[Үзәк Африка]]дагы [[диңгезгә чыгышы булмаган ил]]. [[Күрше]] [[ил]]ләре - [[төньяк]]та [[Чад]], [[төньяк-көнчыгыш]]та [[Судан]], [[көнчыгыш]]та [[Көньяк Судан]], [[көньяк]]та [[Конго Демократик Җөмһүрияте]] һәм [[Конго Җөмһүрияте]], [[көнбатыш]]та исә [[Камерун]]. == Диннәр == * [[Христианнар]] ― ил халкының 80 % ы. * ~750 000 [[мөселман]] яши, бу ил халкының якынча 10 % ын тәшкил итә. ** [[Үзәк Африка Республикасында ислам]] [[Рәсем:Central African Republic Map.jpg|thumb|250px|left|Үзәк Африкан Җөмһүриятенең харитасы]] [[Рәсем:Bangui Shopping District.jpg|thumb|left|250px|[[Банги]] [[сәүдә]] [[район]]ы]] [[Рәсем:Central African Republic - Trucks in Bangui.jpg|thumb|left|250px|Бангидагы [[йөк]] [[машина]]лар]] [[Файл:CAR mosque VOA.jpg|thumb|left|250px|Илнең көньяк-көнбатышында урнашкан {{Тәрҗемә ителмәгән 3 |Боали |Боали| ru| Боали}} шәһәрендәге [[2014 ел]]да динара бәрелештә христианнарның үз-үзеңне саклау кораллы төркеме тарафыннан туздырылган мәчет]] {{Африка илләре}} {{Ислам хезмәттәшлеге оешмасы}} == Дәүләт гимны == Француз телендә Санго телендә[1] Санго текстының IPA транскрипциясе[a] Тәрҗемә Ô Centrafrique, ô berceau des Bantous ! Reprends ton droit au respect, à la vie ! Longtemps soumis, longtemps brimé par tous, Mais de ce jour brisant la tyrannie. Dans le travail, l'ordre et la dignité, Tu reconquiers ton droit, ton unité, Et pour franchir cette étape nouvelle, De nos ancêtres la voix nous appelle. Refrain: Au travail dans l'ordre et la dignité, Dans le respect du droit dans l'unité, Brisant la misère et la tyrannie, Brandissant l'étendard de la Patrie. Bêafrîka, mbeso tî âBantu Kîri mo gbû gîgî tî mo-mvenî Mo bâa pâsi na gbe tî âzo kûê Me fadësô, mo ke na kürü gô Mo sö benda, mo bûngbi kûê ôko Na kusâra ngâ na nëngö-terê Tî tö ndâ tî finî dutï tî ë sô E mä gbegô tî_âkötarä tî ë Refrain: E gbû kua nzönî na nëngö-terê E kpë ndiä nzönî na mängö-terê E kinda wasïöbê, ë tomba pâsi E yâa bandêra tî ködrö tî ë! [bʷé.à.frí.kà ᵐbʷɛ̀.sò tʲí á.bʷã̀.tù] [kʲí.rì mò ɡ͡bʷú gʲí.gʲí tʲí mò‿ᶬvɛ̀.nʲí] [mò bʷá.à pʷá.sì nà ɡ͡bʷè tʲí á.zò kúé] [mè fà.dē.só mò kʲɛ̀ nà kū.rū gɔ́] [mò sō bʷɛ̀̃.da mò bʷù̃.ɡ͡bì kúé̯ ɔ́.kɔ̀] [nà kù.sá.rà‿ᵑɡá nà nɛ̄̃.gō tɛ̀.rɛ̄] [tʲí tō‿ⁿdá tʲí fʲì.nʲí dù.tʲī tʲí ē só] [è mā ɡ͡bʷɛ̀.gɔ́ tʲí‿á.kō.tà.rā tʲí ē] [è ɡ͡bʷú kùà̯‿ⁿzō.nʲí nà nɛ̄̃.gɔ̄ tɛ̀.rɛ̄] [è k͡pʷē‿ⁿdʲì.ā‿ⁿzō.nʲí nà mā̃.gɔ̄ tɛ̀.rɛ̄] [è kʲí̃.dà wà.sʲī.ō.bʷé ē tõ.bʷà pá.sì] [è jáà̯ bʷã.dɛ́.rà tʲí kɔ̄d.rɔ̄ tʲí ē] ЯҢАРЫШ Үзәк Африка, банту бишеге! Шәрәфле тормыш — бу ихтыярың! Күптән көлкегә калган, изелеп, Золым богавын ватып ташлавың. Хезмәт һәм тәртип аша — мәртәбә, Хокуклар яулап, бердәм буласы. Бу яңа авыр юлны үтәргә! — Ата-бабаның гозер нидасы. '''''Кушымтасы:''''' Бердәмлек белән тырыш хезмәттә Яула хокуклар, иреш хөрмәткә; Бетсен фәкыйрьлек, золым һәр җирдә, Ватан байрагы, горур җилфердә! [[Төркем:Үзәк Африка Җөмһүрияте| ]] [[Төркем:Африка илләре]] [[Төркем:Франсузтелле илләр]] [[Төркем:Диңгезгә чыгышы булмаган илләр]] [[Төркем:Үсеш дәрәҗәсе иң түбән булган илләр]] [[Төркем:Африка Берлеге илләре]] [[Төркем:БМО илләре]] [[Төркем:Җөмһүриятләр]] {{geo-stub}} aex3dpp0n3avv100lwdztjs3t6t9488 3529940 3529939 2022-08-22T03:37:58Z Liren Ding 26972 /* Дәүләт гимны */ wikitext text/x-wiki {{ДәүләтВМ |Татарча исем=Үзәк Африка Җөмһүрияте |Татарча исем2=''République centrafricaine''<br />''Ködörösêse tî Bêafrîka'' |Дәүләт исеме=ҮАҖ |герб=Coat of arms of the Central African Republic.svg |байрак=Flag of the Central African Republic.svg |карта=Central African Republic (orthographic projection).svg |гимн=''[[La Renaissance]]''<small>(французча)</small><br />''E Zingo''<small>([[Санго]])</small><br /><small>''Яңарыш''</small> |девиз=''"Unité, Dignité, Travail"''<small>([[Француз теле|Французча]])<br />"Бердәмлек, Хасият, Эш"</small> |телләр=[[француз теле]]<br />[[санго]] |халәт=[[җөмһүрият]] |бәйсезлек датасы = [[13 август]] [[1960 ел]] |башкала=[[Банги]] |ил башлыгы урыны=[[Президент]] |ил башлыгы исеме=[[Франсуа Бозизэ]] |вәзир урыны=[[Премьер-министр]] |вәзир исеме=[[Фаустин-Аршанжэ Туадера]] |шура башлыгы урыны= Шура башы |мәйдан=622 984 |су өлеше=0 |халык саны =3 895 150 <!--unfpa.org--> |исәп елы=2003 |халык тыгызлыгы=7,1 |тулаем милли продукт=$2,018 миллиард ([[2010]]) |тулаем милли продукт кеше башына=$436 |акча =[[Үзәк Африкан CFA франкы]] |UTC==+1 |интернет домены==[[.cf]] |телефон коды=+236 }} '''Үзәк Африкан Җөмһүрияте''' ('''ҮАҖ''') ({{lang-fr|République centrafricaine}}, {{IPA-fr|ʁepyblik sɑ̃tʁafʁikɛn|pron}}, яки ''Centrafrique'' {{IPA|[sɑ̃tʀafʀik]}}; [[санго]] ''Ködörösêse'' ''tî Bêafrîka'') [[Үзәк Африка]]дагы [[диңгезгә чыгышы булмаган ил]]. [[Күрше]] [[ил]]ләре - [[төньяк]]та [[Чад]], [[төньяк-көнчыгыш]]та [[Судан]], [[көнчыгыш]]та [[Көньяк Судан]], [[көньяк]]та [[Конго Демократик Җөмһүрияте]] һәм [[Конго Җөмһүрияте]], [[көнбатыш]]та исә [[Камерун]]. == Диннәр == * [[Христианнар]] ― ил халкының 80 % ы. * ~750 000 [[мөселман]] яши, бу ил халкының якынча 10 % ын тәшкил итә. ** [[Үзәк Африка Республикасында ислам]] [[Рәсем:Central African Republic Map.jpg|thumb|250px|left|Үзәк Африкан Җөмһүриятенең харитасы]] [[Рәсем:Bangui Shopping District.jpg|thumb|left|250px|[[Банги]] [[сәүдә]] [[район]]ы]] [[Рәсем:Central African Republic - Trucks in Bangui.jpg|thumb|left|250px|Бангидагы [[йөк]] [[машина]]лар]] [[Файл:CAR mosque VOA.jpg|thumb|left|250px|Илнең көньяк-көнбатышында урнашкан {{Тәрҗемә ителмәгән 3 |Боали |Боали| ru| Боали}} шәһәрендәге [[2014 ел]]да динара бәрелештә христианнарның үз-үзеңне саклау кораллы төркеме тарафыннан туздырылган мәчет]] {{Африка илләре}} {{Ислам хезмәттәшлеге оешмасы}} == Дәүләт гимны == Француз телендә Санго телендә[1] Санго текстының IPA транскрипциясе[a] Тәрҗемә LA RENAISSANCE<br> Ô Centrafrique, ô berceau des Bantous !<br> Reprends ton droit au respect, à la vie !<br> Longtemps soumis, longtemps brimé par tous,<br> Mais de ce jour brisant la tyrannie.<br> Dans le travail, l'ordre et la dignité,<br> Tu reconquiers ton droit, ton unité,<br> Et pour franchir cette étape nouvelle,<br> De nos ancêtres la voix nous appelle.<br> Refrain:<br> Au travail dans l'ordre et la dignité,<br> Dans le respect du droit dans l'unité,<br> Brisant la misère et la tyrannie,<br> Brandissant l'étendard de la Patrie.<br> Bêafrîka, mbeso tî âBantu<br> Kîri mo gbû gîgî tî mo-mvenî<br> Mo bâa pâsi na gbe tî âzo kûê<br> Me fadësô, mo ke na kürü gô<br> Mo sö benda, mo bûngbi kûê ôko<br> Na kusâra ngâ na nëngö-terê<br> Tî tö ndâ tî finî dutï tî ë sô<br> E mä gbegô tî_âkötarä tî ë<br> Refrain:<br> E gbû kua nzönî na nëngö-terê<br> E kpë ndiä nzönî na mängö-terê<br> E kinda wasïöbê, ë tomba pâsi<br> E yâa bandêra tî ködrö tî ë!<br> [bʷé.à.frí.kà ᵐbʷɛ̀.sò tʲí á.bʷã̀.tù]<br> [kʲí.rì mò ɡ͡bʷú gʲí.gʲí tʲí mò‿ᶬvɛ̀.nʲí]<br> [mò bʷá.à pʷá.sì nà ɡ͡bʷè tʲí á.zò kúé]<br> [mè fà.dē.só mò kʲɛ̀ nà kū.rū gɔ́]<br> [mò sō bʷɛ̀̃.da mò bʷù̃.ɡ͡bì kúé̯ ɔ́.kɔ̀]<br> [nà kù.sá.rà‿ᵑɡá nà nɛ̄̃.gō tɛ̀.rɛ̄]<br> [tʲí tō‿ⁿdá tʲí fʲì.nʲí dù.tʲī tʲí ē só]<br> [è mā ɡ͡bʷɛ̀.gɔ́ tʲí‿á.kō.tà.rā tʲí ē]<br> [è ɡ͡bʷú kùà̯‿ⁿzō.nʲí nà nɛ̄̃.gɔ̄ tɛ̀.rɛ̄]<br> [è k͡pʷē‿ⁿdʲì.ā‿ⁿzō.nʲí nà mā̃.gɔ̄ tɛ̀.rɛ̄]<br> [è kʲí̃.dà wà.sʲī.ō.bʷé ē tõ.bʷà pá.sì]<br> [è jáà̯ bʷã.dɛ́.rà tʲí kɔ̄d.rɔ̄ tʲí ē]<br> ЯҢАРЫШ<br> Үзәк Африка, банту бишеге!<br> Шәрәфле тормыш — бу ихтыярың!<br> Күптән көлкегә калган, изелеп,<br> Золым богавын ватып ташлавың.<br> Хезмәт һәм тәртип аша — мәртәбә,<br> Хокуклар яулап, бердәм буласы.<br> Бу яңа авыр юлны үтәргә! —<br> Ата-бабаның гозер нидасы.<br> '''''Кушымтасы:'''''<br> Бердәмлек белән тырыш хезмәттә<br> Яула хокуклар, иреш хөрмәткә;<br> Бетсен фәкыйрьлек, золым һәр җирдә,<br> Ватан байрагы, горур җилфердә!<br> [[Төркем:Үзәк Африка Җөмһүрияте| ]] [[Төркем:Африка илләре]] [[Төркем:Франсузтелле илләр]] [[Төркем:Диңгезгә чыгышы булмаган илләр]] [[Төркем:Үсеш дәрәҗәсе иң түбән булган илләр]] [[Төркем:Африка Берлеге илләре]] [[Төркем:БМО илләре]] [[Төркем:Җөмһүриятләр]] {{geo-stub}} i1pr24odpct0mab6f2629eg46krqxhc 3529941 3529940 2022-08-22T03:41:32Z Liren Ding 26972 /* Дәүләт гимны */ wikitext text/x-wiki {{ДәүләтВМ |Татарча исем=Үзәк Африка Җөмһүрияте |Татарча исем2=''République centrafricaine''<br />''Ködörösêse tî Bêafrîka'' |Дәүләт исеме=ҮАҖ |герб=Coat of arms of the Central African Republic.svg |байрак=Flag of the Central African Republic.svg |карта=Central African Republic (orthographic projection).svg |гимн=''[[La Renaissance]]''<small>(французча)</small><br />''E Zingo''<small>([[Санго]])</small><br /><small>''Яңарыш''</small> |девиз=''"Unité, Dignité, Travail"''<small>([[Француз теле|Французча]])<br />"Бердәмлек, Хасият, Эш"</small> |телләр=[[француз теле]]<br />[[санго]] |халәт=[[җөмһүрият]] |бәйсезлек датасы = [[13 август]] [[1960 ел]] |башкала=[[Банги]] |ил башлыгы урыны=[[Президент]] |ил башлыгы исеме=[[Франсуа Бозизэ]] |вәзир урыны=[[Премьер-министр]] |вәзир исеме=[[Фаустин-Аршанжэ Туадера]] |шура башлыгы урыны= Шура башы |мәйдан=622 984 |су өлеше=0 |халык саны =3 895 150 <!--unfpa.org--> |исәп елы=2003 |халык тыгызлыгы=7,1 |тулаем милли продукт=$2,018 миллиард ([[2010]]) |тулаем милли продукт кеше башына=$436 |акча =[[Үзәк Африкан CFA франкы]] |UTC==+1 |интернет домены==[[.cf]] |телефон коды=+236 }} '''Үзәк Африкан Җөмһүрияте''' ('''ҮАҖ''') ({{lang-fr|République centrafricaine}}, {{IPA-fr|ʁepyblik sɑ̃tʁafʁikɛn|pron}}, яки ''Centrafrique'' {{IPA|[sɑ̃tʀafʀik]}}; [[санго]] ''Ködörösêse'' ''tî Bêafrîka'') [[Үзәк Африка]]дагы [[диңгезгә чыгышы булмаган ил]]. [[Күрше]] [[ил]]ләре - [[төньяк]]та [[Чад]], [[төньяк-көнчыгыш]]та [[Судан]], [[көнчыгыш]]та [[Көньяк Судан]], [[көньяк]]та [[Конго Демократик Җөмһүрияте]] һәм [[Конго Җөмһүрияте]], [[көнбатыш]]та исә [[Камерун]]. == Диннәр == * [[Христианнар]] ― ил халкының 80 % ы. * ~750 000 [[мөселман]] яши, бу ил халкының якынча 10 % ын тәшкил итә. ** [[Үзәк Африка Республикасында ислам]] [[Рәсем:Central African Republic Map.jpg|thumb|250px|left|Үзәк Африкан Җөмһүриятенең харитасы]] [[Рәсем:Bangui Shopping District.jpg|thumb|left|250px|[[Банги]] [[сәүдә]] [[район]]ы]] [[Рәсем:Central African Republic - Trucks in Bangui.jpg|thumb|left|250px|Бангидагы [[йөк]] [[машина]]лар]] [[Файл:CAR mosque VOA.jpg|thumb|left|250px|Илнең көньяк-көнбатышында урнашкан {{Тәрҗемә ителмәгән 3 |Боали |Боали| ru| Боали}} шәһәрендәге [[2014 ел]]да динара бәрелештә христианнарның үз-үзеңне саклау кораллы төркеме тарафыннан туздырылган мәчет]] {{Африка илләре}} {{Ислам хезмәттәшлеге оешмасы}} == Дәүләт гимны == LA RENAISSANCE<nowiki><br></nowiki> (Француз телендә)<nowiki><br></nowiki> Ô Centrafrique, ô berceau des Bantous !<br> Reprends ton droit au respect, à la vie !<br> Longtemps soumis, longtemps brimé par tous,<br> Mais de ce jour brisant la tyrannie.<br> Dans le travail, l'ordre et la dignité,<br> Tu reconquiers ton droit, ton unité,<br> Et pour franchir cette étape nouvelle,<br> De nos ancêtres la voix nous appelle.<br> Refrain:<br> Au travail dans l'ordre et la dignité,<br> Dans le respect du droit dans l'unité,<br> Brisant la misère et la tyrannie,<br> Brandissant l'étendard de la Patrie.<br> (Санго телендә)<nowiki><br></nowiki> Bêafrîka, mbeso tî âBantu<br> Kîri mo gbû gîgî tî mo-mvenî<br> Mo bâa pâsi na gbe tî âzo kûê<br> Me fadësô, mo ke na kürü gô<br> Mo sö benda, mo bûngbi kûê ôko<br> Na kusâra ngâ na nëngö-terê<br> Tî tö ndâ tî finî dutï tî ë sô<br> E mä gbegô tî_âkötarä tî ë<br> Refrain:<br> E gbû kua nzönî na nëngö-terê<br> E kpë ndiä nzönî na mängö-terê<br> E kinda wasïöbê, ë tomba pâsi<br> E yâa bandêra tî ködrö tî ë!<br> Санго текстының IPA транскрипциясе<nowiki><br></nowiki> [bʷé.à.frí.kà ᵐbʷɛ̀.sò tʲí á.bʷã̀.tù]<br> [kʲí.rì mò ɡ͡bʷú gʲí.gʲí tʲí mò‿ᶬvɛ̀.nʲí]<br> [mò bʷá.à pʷá.sì nà ɡ͡bʷè tʲí á.zò kúé]<br> [mè fà.dē.só mò kʲɛ̀ nà kū.rū gɔ́]<br> [mò sō bʷɛ̀̃.da mò bʷù̃.ɡ͡bì kúé̯ ɔ́.kɔ̀]<br> [nà kù.sá.rà‿ᵑɡá nà nɛ̄̃.gō tɛ̀.rɛ̄]<br> [tʲí tō‿ⁿdá tʲí fʲì.nʲí dù.tʲī tʲí ē só]<br> [è mā ɡ͡bʷɛ̀.gɔ́ tʲí‿á.kō.tà.rā tʲí ē]<br> [è ɡ͡bʷú kùà̯‿ⁿzō.nʲí nà nɛ̄̃.gɔ̄ tɛ̀.rɛ̄]<br> [è k͡pʷē‿ⁿdʲì.ā‿ⁿzō.nʲí nà mā̃.gɔ̄ tɛ̀.rɛ̄]<br> [è kʲí̃.dà wà.sʲī.ō.bʷé ē tõ.bʷà pá.sì]<br> [è jáà̯ bʷã.dɛ́.rà tʲí kɔ̄d.rɔ̄ tʲí ē]<br> Тәрҗемәсе ЯҢАРЫШ<br> Үзәк Африка, банту бишеге!<br> Шәрәфле тормыш — бу ихтыярың!<br> Күптән көлкегә калган, изелеп,<br> Золым богавын ватып ташлавың.<br> Хезмәт һәм тәртип аша — мәртәбә,<br> Хокуклар яулап, бердәм буласы.<br> Бу яңа авыр юлны үтәргә! —<br> Ата-бабаның гозер нидасы.<br> '''''Кушымтасы:'''''<br> Бердәмлек белән тырыш хезмәттә<br> Яула хокуклар, иреш хөрмәткә;<br> Бетсен фәкыйрьлек, золым һәр җирдә,<br> Ватан байрагы, горур җилфердә!<br> [[Төркем:Үзәк Африка Җөмһүрияте| ]] [[Төркем:Африка илләре]] [[Төркем:Франсузтелле илләр]] [[Төркем:Диңгезгә чыгышы булмаган илләр]] [[Төркем:Үсеш дәрәҗәсе иң түбән булган илләр]] [[Төркем:Африка Берлеге илләре]] [[Төркем:БМО илләре]] [[Төркем:Җөмһүриятләр]] {{geo-stub}} n6n01mp2bcuju31ty5ib3od61jgdzp4 3529942 3529941 2022-08-22T03:42:27Z Liren Ding 26972 /* Дәүләт гимны */ wikitext text/x-wiki {{ДәүләтВМ |Татарча исем=Үзәк Африка Җөмһүрияте |Татарча исем2=''République centrafricaine''<br />''Ködörösêse tî Bêafrîka'' |Дәүләт исеме=ҮАҖ |герб=Coat of arms of the Central African Republic.svg |байрак=Flag of the Central African Republic.svg |карта=Central African Republic (orthographic projection).svg |гимн=''[[La Renaissance]]''<small>(французча)</small><br />''E Zingo''<small>([[Санго]])</small><br /><small>''Яңарыш''</small> |девиз=''"Unité, Dignité, Travail"''<small>([[Француз теле|Французча]])<br />"Бердәмлек, Хасият, Эш"</small> |телләр=[[француз теле]]<br />[[санго]] |халәт=[[җөмһүрият]] |бәйсезлек датасы = [[13 август]] [[1960 ел]] |башкала=[[Банги]] |ил башлыгы урыны=[[Президент]] |ил башлыгы исеме=[[Франсуа Бозизэ]] |вәзир урыны=[[Премьер-министр]] |вәзир исеме=[[Фаустин-Аршанжэ Туадера]] |шура башлыгы урыны= Шура башы |мәйдан=622 984 |су өлеше=0 |халык саны =3 895 150 <!--unfpa.org--> |исәп елы=2003 |халык тыгызлыгы=7,1 |тулаем милли продукт=$2,018 миллиард ([[2010]]) |тулаем милли продукт кеше башына=$436 |акча =[[Үзәк Африкан CFA франкы]] |UTC==+1 |интернет домены==[[.cf]] |телефон коды=+236 }} '''Үзәк Африкан Җөмһүрияте''' ('''ҮАҖ''') ({{lang-fr|République centrafricaine}}, {{IPA-fr|ʁepyblik sɑ̃tʁafʁikɛn|pron}}, яки ''Centrafrique'' {{IPA|[sɑ̃tʀafʀik]}}; [[санго]] ''Ködörösêse'' ''tî Bêafrîka'') [[Үзәк Африка]]дагы [[диңгезгә чыгышы булмаган ил]]. [[Күрше]] [[ил]]ләре - [[төньяк]]та [[Чад]], [[төньяк-көнчыгыш]]та [[Судан]], [[көнчыгыш]]та [[Көньяк Судан]], [[көньяк]]та [[Конго Демократик Җөмһүрияте]] һәм [[Конго Җөмһүрияте]], [[көнбатыш]]та исә [[Камерун]]. == Диннәр == * [[Христианнар]] ― ил халкының 80 % ы. * ~750 000 [[мөселман]] яши, бу ил халкының якынча 10 % ын тәшкил итә. ** [[Үзәк Африка Республикасында ислам]] [[Рәсем:Central African Republic Map.jpg|thumb|250px|left|Үзәк Африкан Җөмһүриятенең харитасы]] [[Рәсем:Bangui Shopping District.jpg|thumb|left|250px|[[Банги]] [[сәүдә]] [[район]]ы]] [[Рәсем:Central African Republic - Trucks in Bangui.jpg|thumb|left|250px|Бангидагы [[йөк]] [[машина]]лар]] [[Файл:CAR mosque VOA.jpg|thumb|left|250px|Илнең көньяк-көнбатышында урнашкан {{Тәрҗемә ителмәгән 3 |Боали |Боали| ru| Боали}} шәһәрендәге [[2014 ел]]да динара бәрелештә христианнарның үз-үзеңне саклау кораллы төркеме тарафыннан туздырылган мәчет]] {{Африка илләре}} {{Ислам хезмәттәшлеге оешмасы}} == Дәүләт гимны == LA RENAISSANCE (Француз телендә) Ô Centrafrique, ô berceau des Bantous !<br> Reprends ton droit au respect, à la vie !<br> Longtemps soumis, longtemps brimé par tous,<br> Mais de ce jour brisant la tyrannie.<br> Dans le travail, l'ordre et la dignité,<br> Tu reconquiers ton droit, ton unité,<br> Et pour franchir cette étape nouvelle,<br> De nos ancêtres la voix nous appelle.<br> Refrain:<br> Au travail dans l'ordre et la dignité,<br> Dans le respect du droit dans l'unité,<br> Brisant la misère et la tyrannie,<br> Brandissant l'étendard de la Patrie.<br> (Санго телендә) Bêafrîka, mbeso tî âBantu<br> Kîri mo gbû gîgî tî mo-mvenî<br> Mo bâa pâsi na gbe tî âzo kûê<br> Me fadësô, mo ke na kürü gô<br> Mo sö benda, mo bûngbi kûê ôko<br> Na kusâra ngâ na nëngö-terê<br> Tî tö ndâ tî finî dutï tî ë sô<br> E mä gbegô tî_âkötarä tî ë<br> Refrain:<br> E gbû kua nzönî na nëngö-terê<br> E kpë ndiä nzönî na mängö-terê<br> E kinda wasïöbê, ë tomba pâsi<br> E yâa bandêra tî ködrö tî ë!<br> Санго текстының IPA транскрипциясе [bʷé.à.frí.kà ᵐbʷɛ̀.sò tʲí á.bʷã̀.tù]<br> [kʲí.rì mò ɡ͡bʷú gʲí.gʲí tʲí mò‿ᶬvɛ̀.nʲí]<br> [mò bʷá.à pʷá.sì nà ɡ͡bʷè tʲí á.zò kúé]<br> [mè fà.dē.só mò kʲɛ̀ nà kū.rū gɔ́]<br> [mò sō bʷɛ̀̃.da mò bʷù̃.ɡ͡bì kúé̯ ɔ́.kɔ̀]<br> [nà kù.sá.rà‿ᵑɡá nà nɛ̄̃.gō tɛ̀.rɛ̄]<br> [tʲí tō‿ⁿdá tʲí fʲì.nʲí dù.tʲī tʲí ē só]<br> [è mā ɡ͡bʷɛ̀.gɔ́ tʲí‿á.kō.tà.rā tʲí ē]<br> [è ɡ͡bʷú kùà̯‿ⁿzō.nʲí nà nɛ̄̃.gɔ̄ tɛ̀.rɛ̄]<br> [è k͡pʷē‿ⁿdʲì.ā‿ⁿzō.nʲí nà mā̃.gɔ̄ tɛ̀.rɛ̄]<br> [è kʲí̃.dà wà.sʲī.ō.bʷé ē tõ.bʷà pá.sì]<br> [è jáà̯ bʷã.dɛ́.rà tʲí kɔ̄d.rɔ̄ tʲí ē]<br> Тәрҗемәсе ЯҢАРЫШ<br> Үзәк Африка, банту бишеге!<br> Шәрәфле тормыш — бу ихтыярың!<br> Күптән көлкегә калган, изелеп,<br> Золым богавын ватып ташлавың.<br> Хезмәт һәм тәртип аша — мәртәбә,<br> Хокуклар яулап, бердәм буласы.<br> Бу яңа авыр юлны үтәргә! —<br> Ата-бабаның гозер нидасы.<br> '''''Кушымтасы:'''''<br> Бердәмлек белән тырыш хезмәттә<br> Яула хокуклар, иреш хөрмәткә;<br> Бетсен фәкыйрьлек, золым һәр җирдә,<br> Ватан байрагы, горур җилфердә!<br> [[Төркем:Үзәк Африка Җөмһүрияте| ]] [[Төркем:Африка илләре]] [[Төркем:Франсузтелле илләр]] [[Төркем:Диңгезгә чыгышы булмаган илләр]] [[Төркем:Үсеш дәрәҗәсе иң түбән булган илләр]] [[Төркем:Африка Берлеге илләре]] [[Төркем:БМО илләре]] [[Төркем:Җөмһүриятләр]] {{geo-stub}} 96rlks0gque8adn1l47v45xysigrw3a 3529943 3529942 2022-08-22T03:43:45Z Liren Ding 26972 /* Дәүләт гимны */ wikitext text/x-wiki {{ДәүләтВМ |Татарча исем=Үзәк Африка Җөмһүрияте |Татарча исем2=''République centrafricaine''<br />''Ködörösêse tî Bêafrîka'' |Дәүләт исеме=ҮАҖ |герб=Coat of arms of the Central African Republic.svg |байрак=Flag of the Central African Republic.svg |карта=Central African Republic (orthographic projection).svg |гимн=''[[La Renaissance]]''<small>(французча)</small><br />''E Zingo''<small>([[Санго]])</small><br /><small>''Яңарыш''</small> |девиз=''"Unité, Dignité, Travail"''<small>([[Француз теле|Французча]])<br />"Бердәмлек, Хасият, Эш"</small> |телләр=[[француз теле]]<br />[[санго]] |халәт=[[җөмһүрият]] |бәйсезлек датасы = [[13 август]] [[1960 ел]] |башкала=[[Банги]] |ил башлыгы урыны=[[Президент]] |ил башлыгы исеме=[[Франсуа Бозизэ]] |вәзир урыны=[[Премьер-министр]] |вәзир исеме=[[Фаустин-Аршанжэ Туадера]] |шура башлыгы урыны= Шура башы |мәйдан=622 984 |су өлеше=0 |халык саны =3 895 150 <!--unfpa.org--> |исәп елы=2003 |халык тыгызлыгы=7,1 |тулаем милли продукт=$2,018 миллиард ([[2010]]) |тулаем милли продукт кеше башына=$436 |акча =[[Үзәк Африкан CFA франкы]] |UTC==+1 |интернет домены==[[.cf]] |телефон коды=+236 }} '''Үзәк Африкан Җөмһүрияте''' ('''ҮАҖ''') ({{lang-fr|République centrafricaine}}, {{IPA-fr|ʁepyblik sɑ̃tʁafʁikɛn|pron}}, яки ''Centrafrique'' {{IPA|[sɑ̃tʀafʀik]}}; [[санго]] ''Ködörösêse'' ''tî Bêafrîka'') [[Үзәк Африка]]дагы [[диңгезгә чыгышы булмаган ил]]. [[Күрше]] [[ил]]ләре - [[төньяк]]та [[Чад]], [[төньяк-көнчыгыш]]та [[Судан]], [[көнчыгыш]]та [[Көньяк Судан]], [[көньяк]]та [[Конго Демократик Җөмһүрияте]] һәм [[Конго Җөмһүрияте]], [[көнбатыш]]та исә [[Камерун]]. == Диннәр == * [[Христианнар]] ― ил халкының 80 % ы. * ~750 000 [[мөселман]] яши, бу ил халкының якынча 10 % ын тәшкил итә. ** [[Үзәк Африка Республикасында ислам]] [[Рәсем:Central African Republic Map.jpg|thumb|250px|left|Үзәк Африкан Җөмһүриятенең харитасы]] [[Рәсем:Bangui Shopping District.jpg|thumb|left|250px|[[Банги]] [[сәүдә]] [[район]]ы]] [[Рәсем:Central African Republic - Trucks in Bangui.jpg|thumb|left|250px|Бангидагы [[йөк]] [[машина]]лар]] [[Файл:CAR mosque VOA.jpg|thumb|left|250px|Илнең көньяк-көнбатышында урнашкан {{Тәрҗемә ителмәгән 3 |Боали |Боали| ru| Боали}} шәһәрендәге [[2014 ел]]да динара бәрелештә христианнарның үз-үзеңне саклау кораллы төркеме тарафыннан туздырылган мәчет]] {{Африка илләре}} {{Ислам хезмәттәшлеге оешмасы}} == Дәүләт гимны == LA RENAISSANCE (Француз телендә) Ô Centrafrique, ô berceau des Bantous !<br> Reprends ton droit au respect, à la vie !<br> Longtemps soumis, longtemps brimé par tous,<br> Mais de ce jour brisant la tyrannie.<br> Dans le travail, l'ordre et la dignité,<br> Tu reconquiers ton droit, ton unité,<br> Et pour franchir cette étape nouvelle,<br> De nos ancêtres la voix nous appelle.<br> Refrain:<br> Au travail dans l'ordre et la dignité,<br> Dans le respect du droit dans l'unité,<br> Brisant la misère et la tyrannie,<br> Brandissant l'étendard de la Patrie.<br> E ZINGO (Санго телендә) Bêafrîka, mbeso tî âBantu<br> Kîri mo gbû gîgî tî mo-mvenî<br> Mo bâa pâsi na gbe tî âzo kûê<br> Me fadësô, mo ke na kürü gô<br> Mo sö benda, mo bûngbi kûê ôko<br> Na kusâra ngâ na nëngö-terê<br> Tî tö ndâ tî finî dutï tî ë sô<br> E mä gbegô tî_âkötarä tî ë<br> Refrain:<br> E gbû kua nzönî na nëngö-terê<br> E kpë ndiä nzönî na mängö-terê<br> E kinda wasïöbê, ë tomba pâsi<br> E yâa bandêra tî ködrö tî ë!<br> Санго текстының IPA транскрипциясе [bʷé.à.frí.kà ᵐbʷɛ̀.sò tʲí á.bʷã̀.tù]<br> [kʲí.rì mò ɡ͡bʷú gʲí.gʲí tʲí mò‿ᶬvɛ̀.nʲí]<br> [mò bʷá.à pʷá.sì nà ɡ͡bʷè tʲí á.zò kúé]<br> [mè fà.dē.só mò kʲɛ̀ nà kū.rū gɔ́]<br> [mò sō bʷɛ̀̃.da mò bʷù̃.ɡ͡bì kúé̯ ɔ́.kɔ̀]<br> [nà kù.sá.rà‿ᵑɡá nà nɛ̄̃.gō tɛ̀.rɛ̄]<br> [tʲí tō‿ⁿdá tʲí fʲì.nʲí dù.tʲī tʲí ē só]<br> [è mā ɡ͡bʷɛ̀.gɔ́ tʲí‿á.kō.tà.rā tʲí ē]<br> [è ɡ͡bʷú kùà̯‿ⁿzō.nʲí nà nɛ̄̃.gɔ̄ tɛ̀.rɛ̄]<br> [è k͡pʷē‿ⁿdʲì.ā‿ⁿzō.nʲí nà mā̃.gɔ̄ tɛ̀.rɛ̄]<br> [è kʲí̃.dà wà.sʲī.ō.bʷé ē tõ.bʷà pá.sì]<br> [è jáà̯ bʷã.dɛ́.rà tʲí kɔ̄d.rɔ̄ tʲí ē]<br> Тәрҗемәсе ЯҢАРЫШ<br> Үзәк Африка, банту бишеге!<br> Шәрәфле тормыш — бу ихтыярың!<br> Күптән көлкегә калган, изелеп,<br> Золым богавын ватып ташлавың.<br> Хезмәт һәм тәртип аша — мәртәбә,<br> Хокуклар яулап, бердәм буласы.<br> Бу яңа авыр юлны үтәргә! —<br> Ата-бабаның гозер нидасы.<br> '''''Кушымтасы:'''''<br> Бердәмлек белән тырыш хезмәттә<br> Яула хокуклар, иреш хөрмәткә;<br> Бетсен фәкыйрьлек, золым һәр җирдә,<br> Ватан байрагы, горур җилфердә!<br> [[Төркем:Үзәк Африка Җөмһүрияте| ]] [[Төркем:Африка илләре]] [[Төркем:Франсузтелле илләр]] [[Төркем:Диңгезгә чыгышы булмаган илләр]] [[Төркем:Үсеш дәрәҗәсе иң түбән булган илләр]] [[Төркем:Африка Берлеге илләре]] [[Төркем:БМО илләре]] [[Төркем:Җөмһүриятләр]] {{geo-stub}} ijgkb2ovlpuubcvmhsv0a2ngxpyjtpw 0 50302 3529913 2729604 2022-08-21T19:57:10Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}}{{Портал|Диннәр|Ислам|Тарих}} ''Бу мәкалә монотеизм һәм [[һенотеизм]] [[контекст]]ында "Ходай" турында. Төп политеист кулланышы өчен - [[Тәңре]] төшенчәсен карагыз. Бу төшенчәнең [[гарәп]] [[версия]]се өчен [[Аллаһ]] битен карагыз. Башка [[мәгънә]]ләр өчен - "Ходай (disambiguation)"'' [[Файл:Creation of the Sun and Moon face detail.jpg|thumb|[[Сикстин капелла]]сындагы [[Микелянджело]] сурәтләгән ''[[Кояш]] һәм [[Ай]]ны тудыру'' [[фреска]]сының ([[1512 ел]]) бер [[өлеш]]е, [[Көнбатыш сәнгәтьтә Ата Ходай]] [[төшенчә]]сенең билгеле күрсәтелеш [[үрнәк|үрнәге]]]] '''Ходай''' - [[монотеизм]]да бердән-бер [[тәңре]] яки [[политеизм]]да [[монизм|монист]] [[илаһи]]не билгеләүче [[термин]].<ref name=Swinburne>[[Richard Swinburne|Swinburne, R.G.]] "God" in [[Ted Honderich|Honderich, Ted]]. (ed)''The Oxford Companion to Philosophy'', [[Oxford University Press]], 1995.</ref> Ходай [[галәм]]не [[туу|тудырган]] һәм [[тәртип|тәртибен]] [[күзәтү|күзәткән]] [[табигать]]тән өстен [[җан]] [[ия]]се ([[зат]]) дип [[сурәт]]ләнә. [[Файл:Allah-eser2.png|thumb|right|[[Гарәп каллиграфиясе]] белән 17нче [[гасыр]] госманлы [[сәнгатькәр]] Хафиз Госман [[сүрәт]]ләгән Ходай исеме. [[Ислам]]да, Ходайның [[антропоморфизация]]се [[гөнаһ]] дип санала.]] == Ходайга ышану таралышы == [[Файл:Europe belief in god.svg|thumb|250px|Аурупа иәрендә 2005 елда үткәрелгән сораштыру нәтиҗәләре нигезендә "Ходай бар икәненә ышанам" дигәннәренең ил халкының өлешләре. [[Рим католик]] (мәсъәлән: [[Польша]], [[Португалия]]), [[көнчыгыш православ]] ([[Греция]], [[Румыния]], [[Кипр]]) яки [[мөселман]] ([[Төркия]], Кипр) [[күпчелек]]ләре яшәгән илләр гадәттә иң югары [[күрсәткеч]]ләрне күрсәтә.]] {{Main|Дини халыклар исемлеге}} [[2000 ел]]га, дөнья халкының якынча 53% өлеше төп өч Авраамик дин (33% [[Христианлык]], 20% [[Ислам]], <1% [[Яһүди]]лек), 6% - [[Буддизм]], 13% - [[Һинд дине]], 6% - [[Гадәти Кытай ышанычлары]], 7% - төрле башка [[дин]]нәр белән [[бәйләнеш]]ен күрсәткән иде. Үзләренең [[дин]]и [[ышаныч]]лары булмаганлыгын 15% кеше белдерткән иде. Бу дини ышанычларның күпчелегендә ходай яки илаһиләр төшенчәсе бар.<ref>National Geographic Family Reference Atlas of the World p. 49</ref> Христианлык, Ислам һәм Яһүдилектән тыш, Авраамик диннәргә тагын [[Бахаи]], [[Самаританизм]], [[Растафари харәкәте]], [[Язиди]]зм, һәм [[Берләштерү чиркәве]] керә.) == Шулай ук карагыз == * [[Ходай (ир җенесле тәңре)]] * [[Буддизмда Ходай]] * [[Христианлыкта Ходай]] * [[Һинд динендә Ходай]] * [[Исламда Ходай]] * [[Җәйничелектә Ходай]] * [[Яһүдилектә Ходай]] * [[Сикх динендә Ходай]] * [[Бахаи динендә Ходай]] * [[Көнбатыш сәнгатьтә Ата Ходай]] * [[Ата Ходай]] * [[Илаһиләр исемлеге]] * [[Пантеон (тәңреләр)]] == Искәрмәләр == {{reflist|2}} == Сылтамалар == * [http://www.armatabianca.org/eng/padre.php?sottomenu=4 Concept of God in Christianity]{{ref-en}} * [http://www.islam-info.ch/en/Who_is_Allah.htm Concept of God in Islam]{{ref-en}} * [http://www.allaboutgod.com God Christian perspective]{{ref-en}} * [http://www.shaivam.org/hipgodco.htm Hindu Concept of God]{{ref-en}} * [http://www.aish.com/literacy/concepts/Understanding_God.asp Jewish Literacy]{{ref-en}} * [http://www.fatherspeaks.net Mystical view of God]{{ref-en}} * [http://www.newadvent.org/cathen/06614a.htm Relation of God to the Universe]{{ref-en}} {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Дини темалар}} [[Төркем:Яратучы илаһиләр]] [[Төркем:Ходай| ]] [[Төркем:Рухият]] 8ir9374vtdypp6g7rjq40z3bk7upqos 0 51145 3529925 2181377 2022-08-21T20:15:57Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} [[Рәсем:Holyoake2.JPG|thumb|200px|[[George Jacob Holyoake]] (1817–1906), "секуляризм" терминны барлыкка китерүче [[Бөекбритания|британ]] [[язучы]]сы]] '''Дөньявилык''' (яки ''секуляризм'') — [[хокук]] системасы, [[хөкүмәт]] һәм бар [[җәмгыять|иҗтимагый]] институтларының ''(мәсь. [[мәгариф]], [[транспорт]], [[сәүдә]], башкалар)'' ил [[ватандаш]]лары һәм кунакларының үз [[ихтыяҗ]]ларын кәнәтьләндерә алулары өчен [[хезмәт]] күрсәтүләре бар төр [[дин]]и оешмалардан һәм аларның [[ышану]]лары нигезендәге [[дискриминация]]дән азат булырга тиешлеге [[концепция]]се. ==Каршы тараф== * [[Теократия]] == Шулай ук карагыз == {{Портал|Фәлсәфә|Җәмгыять}} * [[Акыл]] * [[Ихтыяр иреге]] == Искәрмәләр == {{Reflist|2}} == Чыганаклар == * [[Iain Benson]] [http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1654427 "Considering Secularism"] * [http://atheism.about.com/library/FAQs/religion/blrel_sec.htm?terms=go Secularism 101: Religion, Society, and Politics] == Сылтамалар == {{Wikiquote}} * [http://www.secularsites.freeuk.com SecularSites] * [http://www.ssrc.org/blogs/immanent_frame/ SSRC Blog on Secularism, Religion, and the Public Sphere] {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Дини темалар}} [[Төркем:Дөньявилык| ]] [[Төркем:Мәгърифәтчелек чоры]] [[Төркем:Дин һәм сәясәт]] [[Төркем:Дин һәм җәмгыять]] [[Төркем:Сәяси фәлсәфә]] [[Төркем:Атеизм]] [[Төркем:Агностицизм]] [[Төркем:Ирекле фикер]] ms0wmpmlm0vizck0p6y3st71yjt2kjo 0 51150 3529926 3437819 2022-08-21T20:18:08Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Динсезлек'''не [[дин]]нең булмавы, дингә карата ваемсызлык, динне кабул итмәү, яки дингә карата дошманлык хисләре буларак билгеләп була.<ref> * {{cite web |url=http://onelook.com/?w=irreligion&ls=a |title=''Irreligion'' as presented in 26 reference works}} <!-- Editors: SEE http://en.wikipedia.org/wiki/Talk:Irreligion/Archive_1#Summary_from_http:.2F.2Fwww.onelook.com.2F.3Fw.3Dirreligion.26ls.3Da--> * {{citation |url=http://oxforddictionaries.com/definition/irreligious?view=uk |title=Definition including ''hostility'' and ''indifference'' |work=Compact Oxford Dictionary}} * {{citation |url=http://www.collinsdictionary.com/dictionary/english/irreligion |title=Definition including ''lack'' and ''indifference'' |work=Collins Dictionary}} * {{citation |url=http://hirr.hartsem.edu/ency/irreligion.htm |work=Encyclopedia of Religion and Society |title=Irreligion|accessdate=2012-02-18}} Includes ''rejection''. <!-- uses C. Campbell, Toward a Sociology of Irreligion (London: Macmillan, 1971)--> * {{citation|url=http://books.google.ca/books?id=6TMFoMFe-D8C&pg=PA239&lpg=PA239&dq=Active+rejection+religion&source=bl&ots=TrBEswcqH4&sig=mDW9ShJZLLUHXd8Fz3wJl0iQdHo&hl=en&sa=X&ei=vExAT7O-EoiviQKM2qi3AQ&redir_esc=y#v=onepage&q=Active%20rejection%20religion&f=false |author=Colin Campbell |work=Encyclopedia of Religion and Society |title=Irreligion|accessdate=2012-02-18}} </ref> <!--When characterized as the rejection of religious belief, it includes [[atheism]] and [[secular humanism]]. When characterized as hostility towards religion, it includes [[antitheism]], [[anticlericalism]] and [[antireligion]]. When characterized as indifference to religion, it includes [[apatheism]]. When characterized as the absence of religious belief, it may also include [[agnosticism]], [[ignosticism]], [[nontheism]], [[religious skepticism]], and [[freethought]]. Irreligion may even include forms of [[theism]] depending on the religious context it is defined against, as in 18th century Europe where the epitome of irreligion was [[deism]].<ref>Campbell, Colin. 1971. ''Towards a Sociology of Irreligion''. London:McMillan p. 31.</ref> Дөнья халык санының 16% (1,1 миллиард кеше) дини ышануларсыз дип исәпләнелә.<ref>[http://www.adherents.com/Religions_By_Adherents.html Major Religions of the World Ranked by Number of Adherents]</ref> Кайбер мәгълүматларга караганда, АКШтагы иң тиз үсүче дини төркем буларак диннәре булмаганнарны күрсәтеп була.<ref>[http://www.americanreligionsurvey-aris.org/reports/NONES_08.pdf American Nones: The Profile of the No Religion Population] A Report Based on the American Religious Identification Survey 2008</ref> --> == Демография == {{main|Илләр буенча динсезлек}} <!-- images intentionally forced to large size --> [[Файл:Gallup Religiosity Index 2009.png|thumb|left|530px|Gallup Religiosity Index 2009 (ачык төс күбесенчә дини, куесы - динсез булганнарны билгели)<ref>The Religiosity Index is a measure of the importance of religion for respondents and their self-reported attendance of religious services. For religions in which attendance at services is limited, care must be used in interpreting the data. ([https://worldview.gallup.com/signin/login.aspx Gallup WorldView])</ref>]] {{clear}} === Дөньядагы динсезлек === {{Multicol}} {| class="wikitable" cellpadding="0" |- | style="width:10em;"|'''Ил''' |'''Халык санында дини булмаганнарның <br />өлеше''' |'''Чыганак''' |- | |{{Байрак|Эстония}} [[Эстония]] |'''75.7''' |<ref name="dentsu">[http://www2.ttcn.ne.jp/~honkawa/9460.html Dentsu Communication Institute Inc., Research Centre for Japan (2006)]{{ja icon}}</ref> |- | |{{Байрак|Азәрбайҗан}} [[Азәрбайҗан]] |'''74''' |<ref>[https://worldview.gallup.com/default.aspx Gallup poll]</ref> |- | |{{Байрак|Швеция}} [[Швеция]] |'''46-85 (уртачасы 65.5)''' |<ref name="zuckerman">{{Citation |title=Zuckerman, Phil. "Atheism: Contemporary Rates and Patterns", from the ''Cambridge Companion to Atheism'', edited by Michael Martin, University of Cambridge Press, 2007 |url=http://www.pitzer.edu/academics/faculty/zuckerman/Ath-Chap-under-7000.pdf |access-date=2012-06-16 |archive-date=2009-06-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090612114443/http://www.pitzer.edu/academics/faculty/zuckerman/Ath-Chap-under-7000.pdf |dead-url=yes }}</ref> |- | |{{Байрак|Чехия}} [[Чехия]] |'''64.3''' |<ref name="dentsu"/> |- | |{{Байрак|Вьетнам}} [[Вьетнам]] |'''46.1-81 (уртачасы 63.55)''' |<ref name="dentsu"/><ref name="zuckerman"/> |- | |{{Байрак|Дания}} [[Дания]] |'''43-80 (уртачасы 61.5)''' |<ref name="zuckerman"/> |- | |{{Байрак|Албания}} [[Албания]] |'''60''' |<ref>{{cite web|url=http://www.state.gov/g/drl/rls/irf/2006/71364.htm |title=Albania |publisher=State.gov |date=2006-09-15 |accessdate=2011-02-04}} US Department of State - International religious freedom report 2006</ref><ref>{{Citation |title=L'Albanie en 2005 |url=http://www.membres.lycos.fr/instantanesdalbanie/image/dossierdepresse.pdf |access-date=2012-06-16 |archive-date=2009-03-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090303221342/http://www.membres.lycos.fr/instantanesdalbanie/image/dossierdepresse.pdf |dead-url=yes }}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.adherents.com/Na/Na_472.html |title=Adherents.com |publisher=Adherents.com |date= |accessdate=2011-02-04 |archivedate=2018-12-26 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181226031151/http://www.adherents.com/Na/Na_472.html%20 }} Some publications</ref> |- | |{{Байрак|Бөекбритания}} [[Бөекбритания]] |'''39-65 (уртачасы 52)''' <br /> |<ref>[http://www.humanism.org.uk/campaigns/religion-and-belief-surveys-statistics UK National Statistics Bureau (2011 census)]</ref> |- | |{{Байрак|Япония}} [[Япония]] |'''51.8''' |<ref name="dentsu"/> |- | |{{Байрак|Кытай}} [[Кытай]] |'''8-93 (уртачасы 50.5)''' |<ref name="dentsu"/><ref name="zuckerman"/><ref>{{cite web |url=http://www.adherents.com/Na/Na_473.html |title=Adherents.com |publisher=Adherents.com |date= |accessdate=2011-02-04 |archivedate=2015-10-18 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20151018073116/http://www.adherents.com/Na/Na_473.html }} Some publications</ref> |- | |{{Байрак|Франция}} [[Франция]] |'''43-54 (уртачасы 48.5)''' |<ref name="zuckerman"/> |- | |{{Байрак|Россия}} [[Россия]] |'''48.1''' |<ref name="dentsu"/> |- | |{{Байрак|Беларус}} [[Беларус]] |'''47.8''' |<ref name="dentsu"/> |- | |{{Байрак|Маҗарстан}} [[Маҗарстан]] |'''42.6''' |<ref name="dentsu"/> |- | |{{Байрак|Украина}} [[Украина]] |'''42.4''' |<ref name="dentsu"/> |- | |{{Байрак|Нидерландлар}} [[Нидерланд]]лар |'''39-44 (уртачасы 41.5)''' |<ref name="zuckerman"/> |- | |{{Байрак|Латвия}} [[Латвия]] |'''40.6''' |<ref name="dentsu"/> |- | |{{Байрак|Көньяк Корея}} [[Көньяк Корея]] | '''36.4''' |<ref name="dentsu"/> |- | |{{Байрак|Бельгия}} [[Бельгия]] | '''35.4''' |<ref name="dentsu"/> |- | |{{Байрак|Яңа Зеландия}} [[Яңа Зеландия]] |'''34.7''' <small>(җанисәп дәвамында өстәмә сорауга 87.3% җавап бирүчеләрдән)</small> |<ref>[http://www.stats.govt.nz/census/2006-census-data/quickstats-about-culture-identity/quickstats-about-culture-and-identity.htm?page=para012Master [[Statistics New Zealand]] (2006 census)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090611115200/http://www.stats.govt.nz/census/2006-census-data/quickstats-about-culture-identity/quickstats-about-culture-and-identity.htm?page=para012Master |date=2009-06-11 }}{{dead link|date=February 2011}}</ref> |- | |{{Байрак|Чили}} [[Чили]] | '''33.8''' |<ref name="dentsu"/> |- | |{{Байрак|Люксембург}} [[Лүксимбур|Люксембург]] | '''29.9''' |<ref name="dentsu"/> |- | |{{Байрак|Словения}} [[Словения]] | '''29.9''' |<ref name="dentsu"/> |- | |{{Байрак|Венесуэла}} [[Венесуэла]] | '''27.0''' |<ref name="dentsu"/> |- | |{{Байрак|Испания}} [[Испания]] |'''23.3''' |<ref>[http://datos.cis.es/pdf/Es2927mar_A.pdf] Socialogical Research Centre, January 2012</ref> |- | |{{Байрак|Словакия}} [[Словакия]] | '''23.1''' |<ref name="dentsu"/> |- | |{{Байрак|Мексика}} [[Мексика]] | '''20.5''' |<ref name="dentsu"/> |- | |{{Байрак|Литва}} [[Литва]] | '''19.4''' |<ref name="dentsu"/> |} {{Multicol-break}} {| class="wikitable" cellpadding="0" |- | style="width:10em;"|'''Ил''' |'''Халык санында дини булмаганнарның <br />өлеше''' |'''Чыганак''' |- | |{{Байрак|Австралия}} [[Австралия]] |'''18.7''' <small>(җанисәп дәвамында өстәмә сорауга җавап биргән 88.8% халыктан өлеше)</small> |<ref>{{cite web|url=http://www.abs.gov.au/AUSSTATS/abs@.nsf/7d12b0f6763c78caca257061001cc588/6ef598989db79931ca257306000d52b4!OpenDocument |title=2914.0.55.002 - 2006 Census of Population and Housing: Media Releases and Fact Sheets, 2006 |publisher=Abs.gov.au |date=2007-06-27 |accessdate=2011-02-04}} Australian Statistics Bureau (2006 census)</ref> |- | |{{Байрак|Италия}} [[Италия]] | '''17.8''' |<ref name="dentsu"/> |- | |{{Байрак|Канада}} [[Канада]] |'''16.2''' |<ref>{{cite web |url=http://www12.statcan.ca/english/census01/products/analytic/companion/rel/contents.cfm |title=96F0030XIE2001015 - Religions in Canada |publisher=2.statcan.ca |date= |accessdate=2011-02-04 |archivedate=2018-12-26 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181226031155/https://www12.statcan.gc.ca/english/census01/products/analytic/companion/rel/contents.cfm }} Canada 2001 census</ref> |- | |{{Байрак|АКШ}} [[АКШ]] |'''16.1''' |<ref>[http://religions.pewforum.org/affiliations US Religious Landscape Survey]</ref> |- | |{{Байрак|Аргентина}} [[Аргентина]] |'''16.0''' |<ref>{{cite web|url=http://www.prolades.com/amertbl06.htm |title=Table Of Statistics On Religion In The Americas |publisher=Prolades.com |date= |accessdate=2011-02-04}} Gallup-Argentina survey, April 2001</ref> |- | |{{Байрак|КАҖ}} [[КАҖ]] |'''15.1''' |<ref>[http://www.statssa.gov.za/census01/Census/Database/Census%202001/Census%202001.asp ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050411233106/http://www.statssa.gov.za/census01/Census/Database/Census%202001/Census%202001.asp |date=2005-04-11 }}{{dead link|date=February 2011}} Güney Afrika 2001 census</ref> |- | |{{Байрак|Хорватия}} [[Хорватия]] | '''13.2''' |<ref name="dentsu"/> |- | |{{Байрак|Австрия}} [[Австрия]] | '''12.2''' |<ref name="dentsu"/> |- | |{{Байрак|Финляндия}} [[Финляндия]] | '''11.7''' |<ref name="dentsu"/> |- | |{{Байрак|Португалия}} [[Португалия]] | '''11.4''' |<ref name="dentsu"/> |- | |{{Байрак|Пуэрто-Рико}} [[Пуэрто-Рико]] | '''11.1''' |<ref name="dentsu"/> |- | |{{Байрак|Болгария}} [[Болгария]] | '''11.1''' |<ref name="dentsu"/> |- | |{{Байрак|Филиппиннар}} [[Филипин]] | '''10.9''' |<ref name="dentsu"/> |- | |{{Байрак|Һиндстан}} [[Һиндстан]] |'''6.6''' |<ref name="dentsu"/> |- | |{{Байрак|Сербия}} [[Сербия]] |'''5.8''' |<ref name="dentsu"/> |- | |{{Байрак|Перу}} [[Перу]] |'''4.7''' |<ref name="dentsu"/> |- | |{{Байрак|Польша}} [[Польша]] |'''4.6''' |<ref name="dentsu"/> |- | |{{Байрак|Ирландия}} [[Ирландия]] |'''6.0''' |<ref>{{cite web|url=http://www.cso.ie/en/media/csoie/census/documents/census2011pdr/Census%202011%20Highlights%20Part%201%20web%2072dpi.pdf |title=This is Ireland. Highlights from Census 2011, Part 1 |format=PDF |date=March 2012 |accessdate=April 2012}} * {{cite web|url=http://www.atheist.ie/2012/04/secular-sunday-14/#more-2957|title=Secular Sunday #14 – Census Special|date=April 2012}}</ref> |- | |{{Байрак|Исландия}} [[Исландия]] |'''4.3''' |<ref name="dentsu"/> |- | |{{Байрак|Греция}} [[Греция]] |'''4.0''' |<ref name="dentsu"/> |- | |{{Байрак|Төркия}} [[Төркия]] |'''2.5''' |<ref name="dentsu"/> |- | |{{Байрак|Румыния}} [[Румыния]] |'''2.4''' |<ref name="dentsu"/> |- | |{{Байрак|Танзания}} [[Танзания]] |'''1.7''' |<ref name="dentsu"/> |- | |{{Байрак|Мальта}} [[Мальта]] |'''1.3''' |<ref name="dentsu"/> |- | |{{Байрак|Иран}} [[Иран]] |'''1.1''' |<ref name="dentsu"/> |- | |{{Байрак|Уганда}} [[Уганда]] |'''1.1''' |<ref name="dentsu"/> |- | |{{Байрак|Нигерия}} [[Нигерия]] |'''0.7''' |<ref name="dentsu"/> |- | |{{Байрак|Бангладеш}} [[Бангладеш]] |'''0.1''' |<ref name="dentsu"/> |} {{Multicol-end}} == Шулай ук карагыз == <!--{{Portal box|Atheism|Religion}}--> * [[Гуманизм]] * [[Илләр буенча диннең әһәмиятлелеге]] * [[Илләр буенча динсезлек]] * [[Теист булмаган диннәр]] * [[Пантеизм]] * [[Пост-теизм]] * [[Скептицизм]] * [[Динсез рухият тарафдарлары]] * [[Транстеист]] == Искәрмәләр == {{Reflist|colwidth=30em}} == Әдәбият == {{Commons category|Irreligion maps|Irreligion}} * {{cite book|author=John Allen Paulos|title=Irreligion: A Mathematician Explains Why the Arguments for God Just Don't Add Up|url=http://books.google.com/books?id=1piKjiQR9ZAC&pg=PP1|date=9 June 2009|publisher=Macmillan|isbn=978-0-8090-5918-8}} * {{cite book|author1=Richard Henry Popkin|author2=Arie Johan Vanderjagt|title=Scepticism and irreligion in the seventeenth and eighteenth centuries|url=http://books.google.com/books?id=D0XL3vwPX0kC&pg=PP1|year=1993|publisher=BRILL|isbn=978-90-04-09596-0}} * {{cite book|author=Eric Wright|title=Irreligion: Thought, Rationale, History|date=November 2010|publisher=BiblioBazaar|isbn=978-1-171-06863-1}} {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Дини темалар}} {{Атеизм}} <!--Interwikies--> [[Төркем:Динсезлек| ]] [[Төркем:Атеизм]] iqnrleidlqtvgnrmmsy7st1nc9cc8st 0 51152 3529912 861131 2022-08-21T19:54:42Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{мәгънәләр|Иман}} {{УК}} [[File:National gallery in washington d.c., mino da fiesole, fede, 1475-1480.JPG|right|thumb|140px|[[Mino da Fiesole]], ''Faith (Armani)'', 1475-1480.]] '''Има́н''' ({{lang-ar|إيمان}} сүзе аркылы [[татар теле]]нә [[алынма]]сы) - [[кеше]]гә яки башка бер [[зат]]ка [[ышану]].<ref>faith. Merriam-Webster http://www.merriam-webster.com/dictionary/faith</ref><ref name="dictionary.reference.com">faith. Dictionary.com. Dictionary.com Unabridged. Random House, Inc. http://dictionary.reference.com/browse/faith (accessed: December 01, 2011).</ref> Төрле [[дин]]нәрдә, иман бер яки күп [[илаһ]]ка, диннең [[тәгълимат]]ы яки өйрәтүләренә [[ышану]] буларак билгеләнә. Рәсми кулланылыштан тыш, киң мәгънәдә иман сүзе дәлилсез ышаныч яки ышану,<ref name="dictionary.reference.com"/>, еш "[[өмет]]", "ышаныч" яки "ышану" мәгънәсендә дә кулланыла. ==Этимология== Гарәп телендәге ({{lang-ar|إيمان}}) ''иман'' сүзе "күренмәгәнгә ышану" мәгънәсенә килә.<ref>[[:en:Iman_(concept)]]</ref>. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == {{Wikiquote}} {{Commons category|Faith}} * {{cite web|url=http://plato.stanford.edu/entries/religion-epistemology/ |title=Epistemology of the religion, article from Stanford Encyclopedia of Philosophy|author= Peter Forrest|date=Mar 11, 2009}} == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Дини темалар}} [[Төркем:Ышану]] [[Төркем:Рухият]] [[Төркем:Дини ышану һәм тәгълимат]] s9x6ujj0kexcwrwp86loest40lbcsim 0 51198 3529915 3098220 2022-08-21T20:00:06Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} [[Файл:Maria Magdalene praying.jpg|left|thumb|Дога кылучы Мария Магдалина, [[:ru:Ари Шеффер|Ари Шеффер (рус)]] (1795—1858).]] [[Файл:MOLITVA.JPG|thumb|right|Дога кылучы христианнар]] [[Image:Women praying in the Western Wall tunnels by David Shankbone.jpg|thumb|Ортодокс Яһүд кыз-хатыннары [[Иерусалим]]ның Көнбатыш диварының туннелендә дога кыла]] [[Файл:Supplicating Pilgrim at Masjid Al Haram. Mecca, Saudi Arabia.jpg|200px|thumb|right|[[Хаҗ]]иләр [[Мәккә]]дәге [[Мәсҗидел-Хәрам]]да дога кыла]] [[Image:Incense-LE.jpg|right|thumb|[[Таиланд]]та [[Буддизм|буддистларның]] изге [[гыйбадәтханә]] каршында дога кылулары.]] [[File:Bangladesh Prayer.jpg|thumb|[[Һинд дине]]н тотучыларның [[Бангладеш]]та Дурга тәңребикәсенә дога кылулары.]] [[File:Shintō prayer.jpg|thumb|[[Япония]]нең Шинто гыйбадәтханәсендә дога кылучы ир-кеше.]] [[Image:BhaiSahibJiArdas.jpg|thumb|160px|[[:en:Ardās|Сикх догасын (ингл.)]] кылучы рухани]] '''Дога'''ның([[Гарәп теле|гарәп]]. ''دعاء‎‎ — сорау, ялвару'') нәрсә икәнен аңлатучы һәм бер-берсеннән өлешчә аерылып торучы билгеләмәләр бар<ref name="vasil"> [http://www.terme.ru/dictionary/188/word/molitva Молитва] // ''Василенко, В.'' Краткий религиозно-философский словарь, 1996 г. </ref><ref name="zorin"> [http://www.terme.ru/dictionary/470/word/molitva Молитва] // ''Зорин, В.'' «Евразийская мудрость от а до Я», толковый словарь </ref><ref name="kyrl"> [http://www.terme.ru/dictionary/879/word/molitva ''Кырлежев, А. И.'', Молитва] // Новая философская энциклопедия, 2003 г. </ref><ref name="guman">[http://slovari.yandex.ru/%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0/%D0%93%D1%83%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BD%D1%8B%D0%B9%20%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%80%D1%8C/%D0%9C%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0/ Молитва] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140708044342/http://slovari.yandex.ru/%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0/%D0%93%D1%83%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BD%D1%8B%D0%B9%20%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%80%D1%8C/%D0%9C%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0/ |date=2014-07-08 }} Яндекс. Словари › Гуманитарный словарь, 2002</ref><ref name="brokg">{{ВТ-ЭСБЕ|Молитвы}}</ref>. Шулай да, түбәндәге билгеләмәләр төрле фикер ияләре тарафыннан кабул ителерлек дип уйланыла: '''дога''' — “иманлы кеше тормышының әһәмиятле өлеше”<ref name="vasil" />, “кешенең Ходайга, илаһларга, изгеләргә, фәрештәләргә, рухларга, табигать көчләренә, Югары Кодрәткә яки Аның арадашчыларына” мөрәҗәгать итүе<ref name="kyrl" />, иҗтимагый һәм шәхси дини тормышның сүз яки фикер рәвешендә иң әһәмиятле чагылышы<ref name="guman" />. Дога “дан-шөһрәт белдерүләргә, сораулар белән ялвару һәм рәхмәт китерү”ләргә бүленә<ref name="brokg" />. ==Дога төрләре== Традицияләр күптөрле табыну ысулларын алга сөрә. Көн вакытына бәйле догалар, ашау-өчү алдыннан яки ашаганнан соң укыла торган догалар, махсус физик ымнар яки позалар яши бирә. Кайбер Америка индеецлар биюне дә дога кылу ысулы дип күрә.<ref>{{cite web|last=Littlebird|first=Sarracina|title=Sacred Movement: Dance as Prayer in the Pueblo Cultures of the American Southwest|publisher=Barnard College Department of Dance|year=2008|url=http://dance.barnard.edu/sites/default/files/inline/sarracina_littlebird.pdf|accessdate=11 October 2011|archivedate=2012-01-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120126212840/http://dance.barnard.edu/sites/default/files/inline/sarracina_littlebird.pdf}}</ref> Кайбер [[Суфичылык|суфилар]] [[:en:Sufi whirling|әйләнеп торалар (ингл.)]].<ref>{{cite web|title=The Whirling Dervishes of Rumi|url= http://www.whirlingdervishes.org/whirlingdervishes.htm|accessdate=12-4-2008}}</ref> Һинд диннәрен тотучылар мантраларны җырлый.<ref>{{cite web|last=Omkarananda|first=Swami|authorlink=Swami Omkarananda|title=How to pray|publisher=Omkarananda Ashram Himalayas|date=11-12-2008|url=http://www.omkarananda-ashram.org/Publications/how_to_pray.htm| accessdate=12-4-2008}} </ref> Яһүдләр басып торган догаларында алга-артка (атыну) тибрәнүләре һәм баш июләре пәйда була.<ref>{{Cite web| title = Jewish Worship and Prayer| work = Religion Facts| url = http://www.religionfacts.com/judaism/practices/worship_prayer.htm| accessdate = 12-4-2008| archivedate = 2014-11-04| archiveurl = https://web.archive.org/web/20141104200647/http://www.religionfacts.com/judaism/practices/worship_prayer.htm}} This practice is known, in [[Yiddish]], as ''shuckling''.</ref> [[Мөселманнар]] ''[[намаз]]'' кылганда тезләнә һәм башны җиргә тидерә, сәҗдә кыла. Квакерлар тын кала.<ref>{{cite web|last= Avery|first=Chel|title=Quaker Worship|publisher=Quaker Information Center| url = http://www.quakerinfo.org/quakerism/worship.html|accessdate=12-4-2008}}</ref> Берәүләр стандарт ритуаллар һәм литургияләр буенча дога кылганда, башкалар җаны теләгәнчә (махсус бер тәртипкә карамаган) догаларны өстен күрә. Өченчеләр икесен дә куллана ала. Бу методлар кешеләрнең доганың нәрсә икәнлеген төрлечә аңлауларын күрсәтә һәм түбәндәге ышанычларга нигезләнә ала: * чикләнгән зат чиксезлек иясе белән элемтәдә була ала * чиксезлек иясе өчен чикләнгән затлар белән элемтәдә булу кызыклы * дога аны кылучыда кайбер карашларын һәм үзен тоту рәвешләрен үзгәртүгә юнәлгән (аның адресатына тәэсир итү түгел) * доганың мәгънәсе аны кылучыны фәлсәфи һәм интеллектуаль күзәтү (созерцание) аркылы адресатында концентрацияләнергә өйрәтү * дога кешегә аның адресатын турыдан-туры тану мөмкинлеген бирүгә юнәлгән * дога тоелган чынбарлыкның асылына тәэсир итүгә юнәлгән * дога берәүдә һәм/яки аның яшәгән шартларында, булмаса файда тиюе теләнгән өченче бер якныкындагы үзгәрешләрнең катализаторы булып тора * адресат доганы тели һәм анардан ләззәт ала Язылган чыганакларда дога кылу актының беренче телгә алынуы 5000 ел элек урын алган.<ref>{{cite book|last=Stephens|first=Ferris J.|title=Ancient Near Eastern Texts|publisher=Princeton|year=1950|pages=391–92}}</ref> Кайбер [[антропология]] (, мәсәлән сэр [[:en:Edward Burnett Tylor|Эдвард Тайлор (ингл.)]] һәм сэр [[:en:James George Frazer|Джеймс Фрэйзер (ингл.)]]) иң борынгы акыллы кешеләрдә бүгенге кешеләргә дога дип аңлашыла алган ритуалларның яшәүләренә ышаналар.<ref>{{Cite book|author=Zaleski, Carol; Zaleski, Philip|title=Prayer: A History|publisher=Mariner Books|location=Boston|year=2006|pages=24–25|isbn=0-618-77360-6}}</ref> [[Христианлык|Христиан]] даирәләрдә еш [[:en:Friedrich Heiler|Фридрих Хейлерның (ингл.)]] систематик ''Дога типологиясе/Typology of Prayer'' күрсәткән алты төр дога (примитив, ритуаль, борыгы грек мәдәниятле, фәлсәфи, мистик һәм күрәзәче) өчен телгә алына.<ref>{{cite book|author=Erickson, Millard J.|title=Christian theology|publisher=Baker Book House|location=Grand Rapids|year=1998|isbn=0-8010-2182-0}}</ref> ==Гыйбадәт акты== {{Seealso|Гыйбадәт}} ==[[Ибраһим пәйгамбәр|Ибраһими]] диннәр== ===[[Яһүд дине]]=== [[Image:Jewish Canadian soldiers during WWII.jpg|right|thumb|upright|Раввин капитан Самюэль Касс Беренче Канада армиясенең яһүд персоналы өчен Алмания җирләрендә беренче гыйбадәт хезмәтен уздыра, Клеве тирәсе, 18 март 1945 ел.]] {{Main|:en:Jewish prayer}} Яһүд динен тугрылыклы тотучылар көнгә өч тапкыр гыйбадәт кыла, яһүд бәйрәмнәрендә һәм махсус көннәрдә гыйбадәтләре озынрак сөрә һәм үзенә Тәүраттан укуларны ала. Шулай ук көн дәвамында күп тапкыр кабатланган ритуаллар урын ала - иртүк уянудан соң юыну, икмәк ашау алдыннан юыну, ашаудан соң дога кылу һ.б. ===[[Христианлык]]=== {{Main|:en:Prayer in Christianity|:en:Christian worship}} [[File:Pilgrim praying in front of icon of Saint Mary.jpg|thumb|Ортодоксаль христиан ([[Православие|православ]]) хаҗие Изгә Мәрьям иконасы каршында дога кыла, Киев Печерск Лаврасы, [[Украина]].]] ===[[Ислам]]=== {{Main|Намаз|Дога (Ислам)}} [[Ислам]]да, ышанучы кешенең [[Аллаһ]]ка эндәшүе. ===[[Баха-и дине]]=== {{Main|:en:Prayer in the Bahá'í Faith}} ==Көнчыгыш диннәре== ===[[Буддизм]]=== ===[[Һинд дине]]=== {{Main|:en:Prayer in Hinduism}} ===[[Җәйничелек]]/Джайнизм=== ===[[Шинто]]=== {{Main|:en:Shinto|:en:Ema (Shintō)}} ===[[Сикх дине]]=== ==Анимизм== {{Main|:en:Animism|:en:Shamanism}} [[Анимизм]] ышанычларындагы практикаларга турыдан-туры дога дип дию дөрес булмаса да, рухлар дөньясы белән элемтәгә керү анимистларның тормыш рәвешенең төп ягы булып тора. ===Америка=== {{Main|:en:Aztec religion}} [[Ацтеклар]] динен тулысынча анималист дип әйтү кыен. Ул саны яктан туктамыйча үсеп баручы илаһиләр пантеонына ия иде, һәм шаманнар бу илаһиләргә табыну/ялвару ритуалларын махсус багышланган [[гыйбадәтханә]]ләрдә уздыра иделәр. Дога кылу өчен төрле корбаннар китерә таләп ителә иде: ашамлык, чәчәкләр һәм хайваннар. Корбанның зурлыгы илаһка юнәлтелгән таләпнең зурлыгыннан тора иде, иң әһәммиятле ритуаллар өчен үз канны актыру (колактан, кулдан, телдән, аяклардан, күкрәктән яки гениталияләрдән), кеше тормышын бирү (сугышчы, әсир яки үзенекен дә).<ref>{{cite journal|last=Hassig|first=Ross|title=El sacrificio y las guerras floridas|journal=[[Arqueología mexicana]]|volume=XI|pages=47|year=2003}}</ref> ===Австралия=== {{Main|:en:Australian Aboriginal mythology|:en:Dreamtime}} ==Дога белән дәвалау== {{main|:en:Faith healing}} ===Дога белән дәвалау нәтиҗәлелеге=== {{main|:en:Efficacy of prayer}} 1872 елда, [[:en:Francis Galton|Френсис Гальтон (ингл.)]] доганың тышкы тирәлеккә физик тәэсире булуын ачыклауга багышланган киң танылган [[статистика|статистик]] эксперимент куйды. Гальтон куйган [[гипотеза]] буенча, доганың нәтиҗәсе булса, һәр Якшәмбе исәнлек-саулыклары өчен меңнәрчә кеше дога кылган Британ Патшасының гаилә әгъзаләре озынрак яшәргә тиеш булып чыга иде. Уздырылган тикшеренү Британ империясенең патша гаиләсе әгъзәләре Британ империясенең гомуми халкының тормыш озынлыгыннан аерылмаганлыгын күрсәтте.<ref name="Galton">Galton F. Statistical inquiries into the efficacy of prayer. ''Fortnightly Review'' 1872;68:125-35. [http://www.abelard.org/galton/galton.htm Online version].</ref> Экспериментның төп максаты сатира булса да, һәм төрле ялгышлыклар кертү факторлары ачыкланса да, ул кешелек тарихында каршылыклы нәтиҗә белән тәмамланган күп төрле тикшеренүләр өчен {{comment|тәүочрак|прецедент}} булды. ==Шулай ук карагыз== *[[Догалар исемлеге]] *[[Мантра]] *[[Медитация]] *[[Мистик дога]] *[[Транс]] ==Искәрмәләр== {{reflist|2}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} [[Төркем:Рухият]] [[Төркем:Дин]] kya51tj3idqlw33kbi4m7e3k372hjnw 0 55874 3529871 3082470 2022-08-21T18:23:01Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{TwinCYR|Xristianlıq}} {{УК}} [[File:Bloch-SermonOnTheMount.jpg|thumb|230px|right|[[Гайсә]] [[пәйгамбәр]]нең [[Тау вәгазе]], [[:en:Carl Heinrich Bloch|Карл Хайнрих Блох (ингл.)]], [[дания]]лы [[рәссам]], ү. [[1890]].]] [[File:Christian world map.png|thumb|right|300px|Халык санында христианнар саны 50% яки күбрәк булган илләр [[шәмәхә]], 10% белән 50% арасында булган илләр [[алсу]] [[төс]]е белән билгеләнгән.]] '''Христианлык''' ({{lang-grc|Χριστιανός|Христианос}} сүзгә-сүз — [[Христос]], яки ''«зәйтүн мае белән сыланган»''ның, дәвамчылары) — дөньякүләм таралган диннәрнең берсе. каноник китапларында һәм башка [[Яңа Канун]] язуларында тасфирланганча [[Гайсә]]нең тормышы һәм [[тәгълимат]]ларына нигезләнгән<ref name="Religion: Christianity">{{cite web |url=http://www.bbc.co.uk/religion/religions/christianity |title=Religion: Christianity |publisher=bbc.co.uk |date=2012-08-13 |accessdate=2012-08-13}}</ref> [[Монотеизм|монотеист]] һәм [[Ибрахими диннәре]] .<ref name="Monotheism">Christianity's status as monotheistic is affirmed in, amongst other sources, the ''[[Catholic Encyclopedia]]'' (article "[http://www.newadvent.org/cathen/10499a.htm Monotheism]"); [[William F. Albright]], ''From the Stone Age to Christianity''; [[H. Richard Niebuhr]]; About.com, [http://ancienthistory.about.com/od/monotheisticreligions/ ''Monotheistic Religion resources'']; Kirsch, ''God Against the Gods''; Woodhead, ''An Introduction to Christianity''; [[Columbia Encyclopedia|The Columbia Electronic Encyclopedia]] [http://www.infoplease.com/ce6/society/A0833762.html ''Monotheism'']; The New Dictionary of [[Cultural Literacy]], [https://web.archive.org/web/20071212011435/http://www.bartleby.com/59/5/monotheism.html ''monotheism'']; New Dictionary of Theology, [http://www.ntwrightpage.com/Wright_NDCT_Paul.htm ''Paul''], pp. 496–99; Meconi. "Pagan Monotheism in Late Antiquity". p. 111f.</ref> Христиан тәгълиматында [[Иске Канун]] исеме астында билгеле булган яһуди Инҗил дә каноник дип санала. Христиан динен тотучылар [[христианнар]] дип билгеләнә. ==Тарихи белешмә== Христиан дине [[I гасыр]] уртасында [[Фәлистыйн]]да барлыкка килә. Башта ул [[Урта диңгез]] регионында яшәүче яһүдләр арасында тарала, ләкин тиз арада мәҗүси (яһүд булмаган) халыклар да аны кабул итә башлый. Яһүдләр исә, аны тора-бара, кяфер дип бәяләп, үзләреннән читләштерәләр. Шунысы кызык, яһүдләр үз туфракларында туган динне бөтенләй инкяр итүгә үк барып җитәләр. Алар христиан дөньясында бердәнбер христиан диненә табынмаган халык булып калалар. Дини тәгълимат буенча, христиан диненә нигез салучы дип, Гайсә пәйгамбәр (Иисус Христос) санала. «Христос» — [[яһүдләр]]нең «Мессия» («коткаручы») сүзенең грек теленә тәрҗемәсе. Аның дөньяга килүе риваятьләрдә төрлечә аңлатыла. Бер караш буенча, ул Җир йөзенә могҗизалы рәвештә Мария исемле гыйффәтле кыздан туган. Икенчесендә, [[Гайсә пәйгамбәр|Гайсә]] кешеләрнең гөнаһларын йолу һәм аларны коткару максаты белән күктән төшкән*, диелә. Ләкин кешеләрдә терәк таба алмыйча, тәрегә кадаклап җәзаланган, аннан соң яңадан терелгән һәм күккә ашкан. Дини тәгълимат буенча, ул гөнаһлы бәндәләрне хөкем итү өчен җир йөзенә яңадан кайтачак. Христиан дине, асылда, Урта диңгез регионындагы изелгән халыкның [[Рим империясе]]ндә хакимлек итүче көчләргә протесты булган. Халык массалары изүчеләрдән котылу өчен реаль мөмкинлек күрмәгәннәр. Бу хәл газапланып яшәүчеләрнең табигатьтән өстен «көчләр» тарафыннан кот-карылуы турындагы идеяләрнең таралуына уңай җирлек тудырган. Христиан диненең гаять зур территориядә чагыштырмача тиз арада таралуы тагын бер сәбәп белән аңлатыла. Ул — этник яктан чикләнмәгән дин. Христианлык барлыкка килгән чорда [[Рим империясе]] басымы астында яшәгән халыкларны греклар һәм римлылар җирлегендә барлыкка килгән мәҗүси аллалар социаль һәм рухи яктан канәгатьләндерми башлыйлар. Христос аларга якынрак тоела. Христиан диненең үзенчәлекләре газап чигеп яшәүче кешеләрнең күңелләренә хуш килә. Беренчедән, алар электән килгән мәҗүси йолалардан баш тарта алалар. Икенчедән, христианлык вәгъдә иткән тигезлеккә ирешәләр. Өченчедән, Алланың җирдәге вәкиле тарафыннан төрле бәлаләрдән, гөнаһлардан коткарыла, соң нәтиҗәдә — күкләр патшалыгының игелекләренә ирешә алалар. ==Христианнар саны== Хәзерге заманда дөньяның барлык регионнарында диярлек христиан диненә табынып яшиләр. Чит илләрдән алынган статистик мәгълүматлар каршылыклы. Шунлыктан христиан динен тотучыларның саны безнең энциклопедияләрдә дә төрлечә. Мәсәлән, Зур совет энциклопедиясендә күрсәтелгәнчә, христианлык 1025 млн кешене колачлый<ref>кара: БСЭ.— T. 28.— M., 1978.—C. 384</ref>, ә менә Философик энциклопедия буенча, аның саны 700—800 млн гына кала<ref>ФЭ.— T. 5.- M., 1970.—C. 447</ref>. Дөрес, бу мәгълүматлар Җир шарында халык саны 4 млрд чамасы дип исәпләнгән чорга карый. Хәзер исә халык саны шактый арту сәбәпле (6 млрд тан артык), барлык диннәргә, шул исәптән христиан диненә ышанучылар саны да үсә төшкән дип уйларга кирәк. Христиан динендәге төп кагыйдәләрнең нигезен Тәүрат белән Инҗил тәшкил итә. Ләкин христиан дине берничә тармакка аерыла. Христоска ышану алар өчен уртак сыйфат булса, Христосны аңлатуда алар бер-берсеннән аерылалар. [[Файл:Ветви христианства.png|659px|thumb|center|Христианлык эчендәге төп төркемнәрендәге тарихи үзгәрешләрне тасфирлаучы гадиләштерелгән сурәт. Шулай да, Христианлыкның бер кайчан да бердәм хәрәкәт булмавын да истә тоту дөрес булыр. Христианлык тарихындагы беренче өч гасырдагы хәле бүгенге Христианлыкның хәленә караганда күптөрлелек ягыннан күпкә байрак иде.<ref>{{cite book | first=Bart D.|last=Ehrman|authorlink=Bart D. Ehrman| title=Lost Christianities: The Battles for Scripture and the Faiths We Never Knew | publisher=[[Oxford University Press]], USA | year=2003 | isbn=0-19-514183-0|page=1}}</ref>]] == Чыганаклар == * [http://www.tatknigafund.ru/books/1778/read#page256 Гыйззәтов К.Т., Философия: 2 кит. 2 нче китап: Социаль философия: Югары уку йортлары өчен д-лек бит254] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305015748/http://www.tatknigafund.ru/books/1778/read#page256 |date=2016-03-05 }} == Шулай ук карагыз == {{Портал|Диннәр|Христианлык}} == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == * [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/115240/Christianity "Christianity"]. Encyclopædia Britannica Online. * {{cite web |url=http://www.bbc.co.uk/religion/religions/christianity/index.shtml |title=BBC—Religion & Ethics—Christianity |accessdate=2008-01-03 |author= |last= |first= |authorlink= |coauthors= |date= |year= |month= |work= |publisher=British Broadcasting Corporation |pages= |doi= |archiveurl= |archivedate= |quote= }} A number of introductory articles on Christianity. * {{cite web |url=http://www.netzarim.co.il |title=Netzarim |accessdate= 2008-10-21 |author= |last= |first= |authorlink= |coauthors= |date= |year= |month= |work= |publisher=- Click at 'History Museum' in the left menu |pages= |doi= |archiveurl= |archivedate= |quote= }} The origin of Christianity * Adena, L. [http://cliojournal.wikispaces.com/How+the+Jesus+Cult+Captured+the+Roman+State The 'Jesus Cult' and the Roman State in the Third Century], Clio History Journal, 2008. {{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} {{rq|stub|error}} [[Төркем:Христианлык]] qjwvpo0dzyghb3z8u7xjslo521vtypm 0 56179 3529922 3077402 2022-08-21T20:12:06Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} [[Рәсем:Georgischer Priester.jpg|thumb|right|Грузин православ рухание]] '''Рухани''' — [[дин]]и [[культ]] [[хезмәткәр]]е. == Аерым диннәрдә == [[Рим-католик чиркәве]]ндә, [[православие]]дә һәм [[руханилык]]ны танучы башка [[христианлык]] агымнарында — икенче дәрәҗәдәге дини эшлекле. Ул [[әрхәрәй]]дән түбәнрәк, ә [[диакон]]нан югарырак. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == == Тышкы сылтамалар == * [http://acca.asn.au/MESS011H/101P1004.html Description] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050616005318/http://acca.asn.au/MESS011H/101P1004.html |date=2005-06-16 }} of the problem of Roman Catholic and Old Catholic reunion with respect to the female priesthood{{ref-en}} {{Тышкы сылтамалар}} == Шулай ук карагыз == {{Портал|Диннәр}} {{Дини темалар}} [[Төркем:Руханилар]] [[Төркем:Дини титуллар]] [[Төркем:Христианлык]] 9o8jf3vktt4uweqbp0393nhejk2t0p8 3529923 3529922 2022-08-21T20:12:35Z Frhdkazan 3171 wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Рухани''' — [[дин]]и [[культ]] [[хезмәткәр]]е. == Аерым диннәрдә == [[Рим-католик чиркәве]]ндә, [[православие]]дә һәм [[руханилык]]ны танучы башка [[христианлык]] агымнарында — икенче дәрәҗәдәге дини эшлекле. Ул [[әрхәрәй]]дән түбәнрәк, ә [[диакон]]нан югарырак. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == == Тышкы сылтамалар == * [http://acca.asn.au/MESS011H/101P1004.html Description] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050616005318/http://acca.asn.au/MESS011H/101P1004.html |date=2005-06-16 }} of the problem of Roman Catholic and Old Catholic reunion with respect to the female priesthood{{ref-en}} {{Тышкы сылтамалар}} == Шулай ук карагыз == {{Портал|Диннәр}} {{Дини темалар}} [[Төркем:Руханилар]] [[Төркем:Дини титуллар]] [[Төркем:Христианлык]] 1cvw1k32n4vxqt4n54dne1w2dlymmo5 0 57811 3529883 3262142 2022-08-21T18:37:34Z Frhdkazan 3171 /* Чыганаклар */ == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Католицизм''', яки '''католиклык''' ({{lang-la|catholicismus}}, {{lang-el|καθολικός}} — «гомуми», «барысы өчен дә»; беренче тапкыр чиркәүгә кагылышлы рәвештә «{{lang-el2|ἡ Καθολικὴ Εκκλησία}}» термины [[110 ел]] тирәсендә [[Антиохияле Игнатий|изге Игнатийның]] [[Измир|Смирна]] халкына хатында кулланыла һәм [[Никея Иман билгесендә]] теркәлә) — тарафдарлар саны буенча [[христианлык]]ның иң зур юнәлеше (2012 елда 1 миллиард 214 миллион тирәсе кеше<ref>{{Citation |title=«Папа елъязмасы» һәм «Чиркәүнең статистика елъязмасы»ның яңа басмалары дөнья күрде |url=http://sibcatholic.ru/2013/05/14/uvideli-svet-novye-izdaniya-papskogo-ezhegodnika-i-statisticheskogo-ezhegodnika-cerkvi |access-date=2013-08-01 |archive-date=2013-11-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131126141715/http://sibcatholic.ru/2013/05/14/uvideli-svet-novye-izdaniya-papskogo-ezhegodnika-i-statisticheskogo-ezhegodnika-cerkvi/ |dead-url=yes }}</ref>), ул безнең эраның I мең еллыгында Көнбатыш [[Рим империясе]] җирләрендә формалаша. Үзен бердәнбер, кафолик, нигезләүчесе һәм [[Гайсә Мәсих]] булган чиркәү дип хисаплый. Һисториографиядә һәм дин белемендә көнчыгыш христиан чиркәве ([[православие]]) белән таркалу-аерылуны [[1054 ел]] белән бәйлиләр. Ләкин [[Константинополь]] һәм [[Рим]] кафедраларының аралашуның тукталуы V-VI гасырлардан ук башлана, ләкин ул чорда таркалу булмый кала. Католик чиркәвенең күренеп торган башлыгы итеп [[Изге Тәхет]]не һәм [[Ватикан]] дәүләт-шәһәрен җитәкләүче [[Рим папасы]] санала. == Гыйбадәт йоласы төрләре == Католик чиркәвендә берничә йола төре бар: [[латыйн йоласы]], башка [[көнбатыш литургия йолалары|көнбатыш йолалары]] һәм [[көнчыгыш литургия йолалары]]. == Тарих == {{Төп мәкалә|Рим католик чиркәвенең тарихы}} Католик чиркәве Чиркәүнең [[Христиан чиркәвенең таркалуы (1054)|1054 елгы Бөек таркалуга]] кадәр өлешен дә үз тарихы итеп саный. Католик чиркәве доктринасы буенча, Католик (Галәми) чиркәү «дөнья яратылганнан бирле алдан хәбәр ителгән, [[Исраил]] халкының тарихында һәм [[Иске Гаһед]]тә алдан әзерләнгән һәм соңгы вакытта нигезләнгән, [[Изге Рух]]ның таралуыннан килеп чыккан һәм гасырлар ахырында данлы тәмамлануга килеп ирешәчәк».<ref>[http://www.krotov.info/acts/20/2vatican/dcmnt063.html «Lumen gentium» - Икенче Ватикан җыенының Чиркәү турында Догматлар конституциясе. 1-2 бүлекләр] {{ref-ru}}</ref>. [[Һәва]] йокыда булган [[Адәм]]нең кабыргасыннан яратылган кебек, Чиркәү дә Тәредә үлгән Мәсихнең чәнчеп үтелгән йөрәгеннән туган<ref>http://www.catholic.ru/ccc/0748.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080215023949/http://www.catholic.ru/ccc/0748.html |date=2008-02-15 }} Католик Чиркәве Катехизисы, 766 бит {{Ref-ru}}</ref>. Чиркәүнең дини өйрәтмәләре [[апостол]] чорларына барып тоташа ([[I гасыр]]). == Таралыш == [[Файл:Catholic population.svg|thumb|right|350px|Католикларның дөньяда таралышы]] Католик чиркәве – дин тотучылар саны буенча христианлыкның иң зур тармагы. [[2012 ел]] мәгълүматлары буенча, җир йөзендә 1,214 млрд католик бар. Католиклык күп кенә [[Аурупа]] илләрендә ([[Италия]], [[Франция]], [[Испания]], [[Португалия]], [[Австрия]], [[Бельгия]], [[Литва]], [[Польша]], [[Чехия]], [[Маҗарстан]], [[Словакия]], [[Словения]], [[Хорватия]], [[Ирландия]], [[Мальта]] һ.б.) киң таралган. Аурупадагы 21 дәүләттә католиклар халыкның күпчелеген, ә [[Алмания]], [[Нидерланд]]лар һәм [[Швейцария]]дә – ярты өлешен тәшкил итәләр<ref name="c-h" />. Көнбатыш ярымшарында католиклык Көньяк һәм Үзәк Америкада, [[Мексика]], [[Куба]], [[Канада]] һәм [[АКШ]]та киң таралган. [[Азия]]дә католиклар [[Филипин]]да һәм [[Көнчыгыш Тимор]]да өстенлек итәләр, католиклар шулай ук [[Вьетнам]], [[Көньяк Корея]] һәм [[Кытай]]да таралган. Якын Көнчыгышта католиклар [[Лөбнан]]да күп ([[маронитлар]] һ.б.) [[Африка]]да, төрле исәпләүләр буенча, 110 – 175 миллион тирәсе католик яши<ref>{{Citation |title=adherents.com сайты мәгълүматлары |url=http://www.adherents.com/adhloc/Wh_2.html |access-date=2013-08-03 |archive-date=2011-06-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110629104419/http://www.adherents.com/adhloc/Wh_2.html |dead-url=yes }}</ref>. [[Россия]]дә 426 католик мәхәлләсе бар<ref name="c-h">[http://www.catholic-hierarchy.org/country/sc1.html catholic-hierarchy сайты статистикасы]</ref>, шуның чирегендә гыйбадәтханәләр юк. Россиядә католикларның саны 200 меңнән бер миллион ярым тирәсендә дип әйтелә. Татарстанда ике католик мәхәлләсе бар. [[Казан]] мәхәлләсе [[Казан католик гыйбадәтханәсе|Изге Тәренең Күтәрелүе чиркәвендә]] урнашкан. [[Чаллы]]дагы Изге Архангел Рафаил мәхәлләсенең гыйбадәтханәсе юк. Грек католиклыгы (яки [[византия йоласы]] католиклыгы) белоруслар, словаклар, венгрлар, румыннар, украиннар, русиннар һәм [[Сүрия]], [[Лөбнан]] һәм [[АКШ]] мелькитлары; шулай ук бик аз санда албаннар, греклар, болгарлар, хорватлар һәм урыслар арасында таралган. Башка көнчыгыш йола католиклары [[Һиндстан]]да, Якын Көнчыгышта, [[Мисыр]]да, [[Хәбәшстан]]да, [[Эритрея]]дә, [[Гыйрак]]та һәм диаспорада яши. == Дини өйрәтмәләр == Дини өйрәтмәләр системасы [[Библия|Изге Язмага]] һәм үз эченә [[Дөнья җыеннары]] карарларын алган [[Изге Риваять]]кә нигезләнә. Диннең төп нигезләмәләре Католик чиркәве катехизисында теркәлгән, ә кануни хокук махсус [[Кануни хокук кодексы|кодекста]] системалаштырылган. Католик чиркәвендә Изге Язма белән бергә эчке хокук чыганагы булган Изге Риваятькә апостолларның һәм Дөнья җыеннарының кагыйдәләре, чиркәү тарафыннан көйләнгән литургия текстлары, Чиркәү Аталарының дини тәгълимат буенча әсәрләре, изгеләрнең тәрҗемәи хәлләре һәм чиркәү гореф-гадәтләре керә. Католик чиркәвендә җиде тылсымлы йола (таинство, мистерия) бар: * [[чукыну]], * [[чиркәү никахы|никах]], * [[конфирмация]], * [[евхаристия]], * [[тәүбә (христианлык)|тәүбә]], * [[елей сөртү]], * [[руханилык]]. === Дини тәгълимат үзенчәлекләре === Католик Чиркәвенең дини тәгълиматында аны башка христиан конфессияләреннән аерып тора торган доктрина нигезләмәләре бар: * [[филиокве]] – Изге Рухның Атадан да, Улыннан да чыгуы турында догмат; * [[Изге Ана|Мәрьям Ананың]] гыйффәтле яралуы һәм исән килеш күккә ашуы турында догмат; * [[Чистару урыны]] (пургаториум) хакында өйрәтмә; * [[индульгенция]]ләр хакында өйрәтмә; * Изге Анага (Мәрьям) хөрмәт күрсәтүнең киң таралуы; * шәһитләр, изгеләр һәм әүлияләрне хөрмәтләү (Аллага гына тиешле табынуны һәм изгеләрне хөрмәтләүне аерып караган хәлдә); * Рим әрхәрәенең [[апостол Петр]]ның варисы буларак бөтен Чиркәү өстеннән монархик хакимиятен урнаштыру; * православ җирле чиркәүләренең мохтариятеннән аермалы буларак, чиркәү оешмасының үзәкләшкән булуы; * [[Рим папасы]]ның иман һәм әхлак мәсьәләләрендә өйрәтмәсенең хатасыз булуы; * никах мистериясе – тылсымлы йоласы – туктатыла алмый; бары тик никах дөрес түгел дип танып була. === Латыйн йоласының үзенчәлекләре === * [[Никея-Константинополь иман билгесе]]нә филиоквены («һәм Улыннан») өстәү; * руханиларның мәҗбүри целибаты; * чукыну, күпчелек очракта, башка су сибүдән, суга керүдән түгел;. * конфирмация бары әрхәрәй тарафыннан гына башкарыла (гади рухани өчен бик сирәк вакытта рөхсәт ителә); * евхаристия өчен төче икмәк куллану; * гади кешеләргә Мәсихнең Тәне яки Тәне һәм Каны белән, руханиларга Каны һәм Тәне белән генә евхаристия үткәрү; * чукынганда сулдан уңга таба һәм биш бармак белән чукыну. === Чиркәүдән чыгару === Католиклыкта Чиркәүдән автоматик (ipso facto) чыгару мөмкинлеге бар. Ул түбәндәге эшләр өчен: # җәмәгать алдында диннән (иманнан) ваз кичү; # католик чиркәве өйрәтмәсенә туры килми торган карашларны пропагандалау; # Изге Евхаристиягә ышанмау == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Шулай ук карагыз == {{Портал|Христианлык|Католицизм}} {{commonscat|Catholicism}} == Чыганаклар == *[[Казбек Гыйззәт|Гыйззәтов К.Т.]], Философия: 2 кит. 2 нче китап: Социаль философия: Югары уку йортлары өчен д-лек. == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} [[Төркем:Христианлык]] [[Төркем:Католиклык]] ewa0ytfi7z1o1klrqfqq13c5c58tk0r 0 57812 3529874 2616784 2022-08-21T18:26:51Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} [[File:Протестант-чиркеве.JPG|thumb|[[Казан]] протестант (лютеран) чиркәүе Изге Әндри (ур. Патрис Лумумба 57)]] '''Протестантлык''' — [[христиан дине]]нең өченче төп тармагы. Ул [[XVI гасыр]]да үзгәртеп кору (реформация) чорында барлыкка килә. Кайбер авторлар бу чорны саф дини сәбәпләр белән генә дәлилләргә тырышалар. Чынлыкта исә ул — киңрәк колачлы күренеш. XVI гасырда үзгәртеп кору процессы җәмгыятьтәге социаль тигезсезлеккә, димәк, «беренче» феодаль катлау булып саналган руханиларга да каршы юнәлдерелгән була. Бу хәрәкәттә яшь буржуазия, хәтта дворяннар сыйныфының билгеле бер өлеше катнаша. Реформация [[Алмания]]дә башлана һәм, Англия, Шотландия, Дания, Швеция, Норвегия, Голландия, Финляндия, Швейцария, Чехия, Маҗарстан чиркәүләре [[Рим Папасы]] карамагыннан чыгып, яңа протестант чиркәүләр барлыкка килә. Протестантлык уннан артык вак тармактан тора. Шулар арасында иң эреләре — [[лютераннар]] (Германия), [[кальвинчылар]] (Франция) һәм [[англиканнар]] (Англия). Протестантлар «изге» пәйгамбәрләрне, апостолларны, фәрештәләрне танымыйлар. Аларда Мәрьям ана (Иисусны тудыручы гыйффәтле кыз Мария) культы юк. Алар тәмугны да танымыйлар. Лютераннар белән кальвинчылар карашыңча, кеше Алла белән турыдан-туры (чиркәү, руханилар һәм башка арадашчыларсыз) «элемтәдә» тора. Ә кешенең «һәла-кәттән» «коткарылуы» аның Аллага, Алла таләбенә шәхси ышануына бәйләнгән. Бу тәгълимат Аллага ышанучыларның чиркәү кыршауларыннан азат булуына, гомумән, буржуаз-демократик иреккә юл ачкан. Протестантларда изгеләр сурәтенә (иконаларга), әүлияләрнең сөякләренә табыну, монахлык юк. Гомумән, руха-нилар да дингә ышанучы халыкка каршы куелмый. Протестантлар бары тик ике серле (Аллага мөнәсәбәтле) йоланы чукындыруны һәм чиркәүдә сыекландырылган аракы эчеп «гөнаһлардан арынуны» (причащение) гына таныйлар. {{портал|Христианлык}} == Моны да карагыз == * [[Казан кирхасы]] — лютераннар [[гыйбадәтханә]]се. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == *[[Казбек Гыйззәт|Гыйззәтов К.Т.]], Философия: 2 кит. 2 нче китап: Социаль философия: Югары уку йортлары өчен д-лек. == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} [[Төркем:Христианлык]] [[Төркем:Протестантлык]] c8c9zzz6ar2hmm71evelctld1dx06jh 0 58137 3529876 3060700 2022-08-21T18:28:58Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Ваһһабичылык''' - [[Ислам дине]]ндәге бер агым. XVIII гасырда [[Гарәбстан ярымутравы|Гарәбстан]]да ваһһабичылык агымы барлыкка килә. Аңа нигез салучы булып [[Мөхәммәд Ибн Гәбдел-Вәһһәб]] (1703—1787) санала. Ваһһабичыларның төп принцибы бер Аллаһыны гына тану. Ваһһабичылар исламга төрле «яңалыклар» кертүгә каршы чыгалар. Алар фикеренчә, изгеләр культы да, дәрвишлек тә, шулай ук гарәпләрнең мәҗүсилек дәвереннән килгән кагыйдә, йолалары да ислам диненә чит. Шул сәбәпле ваһһабичылар үзләренә каршы чыканнарны кәфер дип, аларны үтерергә рөхсәт иттеләр. Бу бик зур ялгышлык булды. Ваһһабичыларның сәяси программасы — Гарәбстандагы вак кенәзлекләрне бергә җыю, төрле ызгыш-талашларны, феодаль анархияне бетерү. XIX гасыр башында Гарәбстан ярымутравы бер дәүләт территориясенә әверелә. Ләкин шуннан соң берничә мәртәбә таркала һәм яңадан оеша. XX гасырда Ибн Согуд (1880—1953) җитәкчелегендә, Бөек Британия дәүләте ярдәмендә гарәбстандагы вак кенәзлекләрне үзенә буйсындырып, яисә юк итеп Согуд Гарәбстаны чикләре белән оешкан мәмләкәт барлыкка килә. [[Согуд Гарәбстаны]]нда ваһһабичылык рәсми идеология дәрәҗәсенә күтәрелә. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == * [[Казбек Гыйззәт|Гыйззәтов К.Т.]], Философия: 2 кит. 2 нче китап: Социаль философия: Югары уку йортлары өчен д-лек. == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Дини темалар}} [[Төркем:Ваһһабичылык]] 3zoafsbc5hx4xgc2vgy64wyj14ns5gz 3529877 3529876 2022-08-21T18:30:00Z Frhdkazan 3171 wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Ваһһабичылык''' - [[Ислам дине]]ндәге бер агым. == Тарих == XVIII гасырда [[Гарәбстан ярымутравы|Гарәбстан]]да ваһһабичылык агымы барлыкка килә. Аңа нигез салучы булып [[Мөхәммәд Ибн Гәбдел-Вәһһәб]] (1703—1787) санала. Ваһһабичыларның төп принцибы бер Аллаһыны гына тану. Ваһһабичылар исламга төрле «яңалыклар» кертүгә каршы чыгалар. Алар фикеренчә, изгеләр культы да, дәрвишлек тә, шулай ук гарәпләрнең мәҗүсилек дәвереннән килгән кагыйдә, йолалары да ислам диненә чит. Шул сәбәпле ваһһабичылар үзләренә каршы чыканнарны кәфер дип, аларны үтерергә рөхсәт иттеләр. Бу бик зур ялгышлык булды. == Сәяси программа == Ваһһабичыларның сәяси программасы — Гарәбстандагы вак кенәзлекләрне бергә җыю, төрле ызгыш-талашларны, феодаль анархияне бетерү. XIX гасыр башында Гарәбстан ярымутравы бер дәүләт территориясенә әверелә. Ләкин шуннан соң берничә мәртәбә таркала һәм яңадан оеша. XX гасырда Ибн Согуд (1880—1953) җитәкчелегендә, Бөек Британия дәүләте ярдәмендә гарәбстандагы вак кенәзлекләрне үзенә буйсындырып, яисә юк итеп Согуд Гарәбстаны чикләре белән оешкан мәмләкәт барлыкка килә. [[Согуд Гарәбстаны]]нда ваһһабичылык рәсми идеология дәрәҗәсенә күтәрелә. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == * [[Казбек Гыйззәт|Гыйззәтов К.Т.]], Философия: 2 кит. 2 нче китап: Социаль философия: Югары уку йортлары өчен д-лек. == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Дини темалар}} [[Төркем:Ваһһабичылык]] 95id36icajrfhu4yfmpdnyu8dlf0rg8 0 58811 3529882 3524432 2022-08-21T18:36:59Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} [[Файл:Faravahar.svg|thumb|right|''Фәраваһар'', Зәрдөштлек символларының берсе]] '''Зәрдөштлек'''<ref>[[Фатих Урманче]] [http://kitap.net.ru/furmanche.php?s=1 Мең ярым ел элек] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305012000/http://kitap.net.ru/furmanche.php?s=1 |date=2016-03-05 }}</ref>, '''Зороастризм''' ({{lang-ae|vahvī- daēnā- māzdayasna-}} — «Зирәкне тану игелекле ышануы», {{lang-fa|«بهدین»}} — behdin, «Яхшы ышану») – [[борынгы иранлылар]] [[дин]]е. Борынгы заманда һәм иртә Урта гасырларда Урта Азиядә, Якын һәм Урта Көнчыгышның Иран, [[Әфганстан]], [[Әзербайҗан]] һ.б. илләрендә таралган дин. [[Һиндстан]]дагы [[парслар]]да һәм [[Иран]]дагы [[гебрлар]]да сакланган. Дингә [[Зәрдөшт]] (Заратуштра) [[пәйгамбәр]] нигез салган. Ул моннан 2500-2600 еллар элек яшәгән. Аның өйрәтүе нигезендә шул ята: «Дөньяда явыз көчләр һәм изге көчләр яши. Алар арасында туктаусыз көрәш бара». ==Дини ышанулар== Изге китаплары — [[Авеста]]. Бу диндәгеләр бер [[Ходай]]га – утка табынганнар. Зәрдөштлек дине — җирдә тормыш барлыкка килү һәм аның үсеше турындагы дини, фәлсәфи тәгълимат, анда тормыш — ике капма-каршылык башлангычы — изгелек һәм явызлык, яктылык һәм караңгылык, җылы һәм салкынның көрәше, дип таныла. Зәрдөштлек тәгълиматы буенча, дөньяны асурлар (яктылык һәм изгелекне гәүдәләндергән рухлар) башлыгы Ахурамазда һәм дэвларның (караңгылык һәм явызлык) башлыгы Анхра-Майнью яраткан. Зәрдөштлекнең төп принциплары: изгелек белән явызлыкны капма-каршы куючы дуализм; изгелекнең җиңеп чыгуына [[ышану]]. Зәрдөштлек динендәгеләр җанның үлемсезлегенә, теге дөньяга һәм дөнья бетүенә ышана. Атәшпәрәстләр өчен утка, суга, җиргә, һавага табыну хас. Борынгы әдәбиятта III меңьеллык башлануга Ахура-Мазда идеяләре өстен булып чыгачак һәм җирдә “идиллик тәртип” урнашачак дигән фикерләр бар, бу фикер зәрдәштлек динендә дә очрый. [[File:Chak Chak-Ardakan-Yazd-ID 2417- چک‌چک-پیر سبز-اردکان.jpg|thumb|right|Иранның Йәзд провинциясенең Чәк-Чәк авылында Зәрдөштлек гыйбадәтханәсе.]] ==Дини йолалар== Зәрдөштлекнең җирләү йоласы үзенчәлекле: җир белән утны пычратмас өчен мәетне җирләү һәм яндыру тыела. Мәетне елына ике тапкыр җирләгәннәр: иртә язда һәм кара көздә, башка вакытта мәетне “кошлар килгәнче” һәм “елгалар ага башлагансы” мәрхүмдәр йортонда (дахма) саклаганнар, соңынан кояшка чыгарып куйганнар. Гәдәттә мәетләрне “тынлык манарасының” бер ничә катына урнаштырганнар, анда аларны кошлар һәм җәнлекләр ашап киткән (зәрдөштләр кошлар мәрхүмнең җанын Ахурамазда патшалыгына илтә, дип ышанган), “тазарган” сөякләрне манара уртасындагы коега ташлаганнар. Авестаның иң борынгы өлешендә күчмә (дөнья явызлыгы гәүдәләнеше) һәм утрак (изгелек гәүдәләнеше) тормышны каршы кую күренә. Фаразлануынча, [[Казакъстан]], [[Үзәк Азия]], [[Көньяк Себер]], [[Көньяк Урал]] һәм Түбәнге [[Идел]] буе күчмә халыклары арасында, [[Урта Азия]] һәм [[Якын Көнчыгыш]] дәүләтләрендәге ортодоксаль Зәрдөштлектән аермалы буларак, урындагы дини культ белән тыгыз үрелгән зәрдөштлек идеяләре тарала. == Шулай ук карагыз == * [[Татар телендә Зәрдөштлек темасына төшенчәләр исемлеге]] * [[Нәүрүз]] * [[Атешгях]] * [[Атешга (Тбилиси)]] * [[Хыналыг Атешгяһы]] {{Портал|Мифология|Диннәр}} == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Әдәбият == * Авеста в русских переводах. И. В. Рак, 1997 * Зороастрийская мифология. И. В. Рак, 1998 * Катехизис зороастризма. Древняя религия магов. Джон В.Уотерхауз, 2002 * Гаты. Священные гимны Заратуштры. Ю. С. Лукашевич, Минск 2004 * Пехлевийский словарь зороастрийских терминов. О. М. Чунакова, 2004 * Зороастризм. В. Ю. Крюкова, 2005 * Авеста. В. С. Соколова, 2005 * Мамедов А. А. Религиозно-философские идеи Авесты. Москва, МГУ, 1995 * Мамедов А. А. Гуманистический ресурс зороастризма в современном мире. Вестник Московского государственного университета культуры и искусств. 2011, № 1. * Хордэ Авеста. М.Чистяков, 2005 * Учение огня. Гаты и молитвы. А.Шапошников, И.Евса, 2006 г. * Авеста. Закон против девов. Видевдад. Э. В. Ртвеладзе, 2008 * Гаты заратуштры. И.М. Стеблин-Каменский, 2009 == Чыганак == * [[Мәхмүт Әхмәтҗанов]] [http://www.tatar-islam.ru/news_nastavlenia/?id=6417 Кыйблалардан искән җилләр тансык] * [http://kiziltan.ru/tat/news/kyltyra-i-iskysstvo/805.html “Урал батыр” эпосы — ЮНЕСКО мирасы исемлегендә]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://башкирская-энциклопедия.рф/index.php/read/8-statya/3418-zoroastrizm Башкорт энциклопедиясе] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305030830/http://xn----7sbacsfsccnbdnzsqis3h5a6ivbm.xn--p1ai/index.php/read/8-statya/3418-zoroastrizm |date=2016-03-05 }} {{ref-ba}} * [https://www.idelreal.org/a/27902160.html Почему РПЦ считает чувашское язычество сепаратизмом?] == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} [[Төркем:Монотеизм]] [[Төркем:Зәрдөштлек]] [[Төркем:Диннәр]] ig9ecw8wvt0fh7tp75inusfbcwfg0ou 0 80567 3529848 3485133 2022-08-21T17:16:51Z Ilnur efende 6874 wikitext text/x-wiki {{Елга |Исем = Талбазы |Милли исем = |Рәсем = |Рәсем киңлеге = |Сурәт язуы = |Харита = |Харита киңлеге = |Харита язуы = |Озынлык = 32 |Бассейн мәйданы = |Бассейн = |Елгалар бассейны = Чулман |Су чыгымы күләме = |Үлчәү урыны = |Баш = |Елга башының урнашкан урыны = |Елга башының биеклеге = |Башның координатлары = |Тамак = [[Агыйдел (елга)|Агыйдел]] елгасы |Тамакның урнашкан урыны = |Тамакның координатлары = |Елганың авышлыгы = |Ил = Русия |Төбәк = [[Башкортстан]] |Викиҗыентыкта төркем = }} '''Талбазы''' — [[Агыйдел (елга)|Агыйделнең]] сул кушылдыгы. [[Башкортстан]]ның [[Бөре районы]]<ref name='РФҺМ'>{{cite journal|title=Һидротехник Корылмалар һәм дәүләт су кадастрының Русия Үзәк реестры}}</ref> биләмәләрендә ага. Елга озынлыгы 32 км. == Су реестры мәгълүматы == [[Русия дәүләт су реестры]] мәгълүматы буенча елга [[Чулман бассейн округы]]нда урнашкан. Кече елга бассейны — Агыйдел, елга бассейны — Чулман.<ref name='РСРМ'/> [[Су ресурсларының федераль агентлыгы]] мәгълүматы буенча:<ref name='РСРМ'>{{cite web|url=http://textual.ru/gvr/index.php?card=10.01.02.015|title=РФ су реестры мәгълүматлары: Талбаза}}</ref> * Дәүләт су реестрында су объектының коды — 10010201512111100025392 * Һидрологик өйрәнү (ҺӨ) буенча коды — 111102539 * Бассейн коды — 10.01.02.015 * ҺӨ буенча {{comment|саны|номеры}} — 11 * ҺӨ буенча чыгарылышы — 1 == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == * [http://www.mnr.gov.ru/ РФ табигать ресурслары һәм экология министрлыгы сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150526193507/http://www.mnr.gov.ru/ |date=2015-05-26 }} [[Төркем:Башкортстан елгалары]] {{Hydro-stub}} goyv9u6vt8bcwx7stt0ekv8z7k78id6 3529849 3529848 2022-08-21T17:17:16Z Ilnur efende 6874 wikitext text/x-wiki {{Елга |Исем = Талбазы |Милли исем = |Рәсем = |Рәсем киңлеге = |Сурәт язуы = |Харита = |Харита киңлеге = |Харита язуы = |Озынлык = 32 |Бассейн мәйданы = |Бассейн = |Елгалар бассейны = Чулман |Су чыгымы күләме = |Үлчәү урыны = |Баш = |Елга башының урнашкан урыны = |Елга башының биеклеге = |Башның координатлары = |Тамак = [[Агыйдел (елга)|Агыйдел]] елгасы |Тамакның урнашкан урыны = |Тамакның координатлары = |Елганың авышлыгы = |Ил = Русия |Төбәк = [[Башкортстан]] |Викиҗыентыкта төркем = }} {{мәгънәләр|Талбазы}} '''Талбазы''' — [[Агыйдел (елга)|Агыйделнең]] сул кушылдыгы. [[Башкортстан]]ның [[Бөре районы]]<ref name='РФҺМ'>{{cite journal|title=Һидротехник Корылмалар һәм дәүләт су кадастрының Русия Үзәк реестры}}</ref> биләмәләрендә ага. Елга озынлыгы 32 км. == Су реестры мәгълүматы == [[Русия дәүләт су реестры]] мәгълүматы буенча елга [[Чулман бассейн округы]]нда урнашкан. Кече елга бассейны — Агыйдел, елга бассейны — Чулман.<ref name='РСРМ'/> [[Су ресурсларының федераль агентлыгы]] мәгълүматы буенча:<ref name='РСРМ'>{{cite web|url=http://textual.ru/gvr/index.php?card=10.01.02.015|title=РФ су реестры мәгълүматлары: Талбаза}}</ref> * Дәүләт су реестрында су объектының коды — 10010201512111100025392 * Һидрологик өйрәнү (ҺӨ) буенча коды — 111102539 * Бассейн коды — 10.01.02.015 * ҺӨ буенча {{comment|саны|номеры}} — 11 * ҺӨ буенча чыгарылышы — 1 == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == * [http://www.mnr.gov.ru/ РФ табигать ресурслары һәм экология министрлыгы сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150526193507/http://www.mnr.gov.ru/ |date=2015-05-26 }} [[Төркем:Башкортстан елгалары]] {{Hydro-stub}} mxx3e0l11i6m3segs2wqwd1lnnzov97 0 101222 3529881 3525427 2022-08-21T18:34:33Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Бәһаи дине''' (''бәһаичылык, бәһаи'', {{lang-ar| بهاء }} — Дан) — [[изге китап|изге китабы]] булган яшь [[дин]]нәрнең берсе. Аңа нигез салучы [[Баһаулла]] ([[1817]]–[[1892]]) бәһаиләр тарафыннан Алла чагылышлары сафыннан соңгысы дип кабул ителә (монда Баһаулладан башка [[Ибраһим]], [[Муса]], [[Будда]], [[Заратустра]], [[Кришна]], [[Гайсә Мәсих]], [[Мөхәммәд]], [[Баб]] һ.б. керә). Диннең дөньякүләм үзәге [[Хайфа]]да урнашкан<ref name="ips {{китап |автор = Т. Ибрагим.| |бүлек = Бахаизм |башлык = Яңа фәлсәфи энциклопедия: 4 т. |оригинал = Новая философская энциклопедия: в 4 т. |сылтама = http://iph.ras.ru/elib/0363.html |басма = 2-нче басма, төз. һәм тул. |җаваплы = РФА Фәлсәфә институты; Милли иҗт.-фән. Фонд; Фәнни-мөх. Шурасы рәисе В.С. Степин |урын = М. |нәшрият = Мысль |ел = 2010 |том = |бит = |битләр = |isbn = 978-5-244-01115-9 }} — <small>https://web.archive.org/web/20130130104216/http://iph.ras.ru/elib/0363.html 05-11-2012.</small></ref>. Бәһаи дине [[19 гасыр]] ахырында [[Фарсы иле]]ндә туа һәм бүгенгесе көндә 188 илдә һәм 45 бәйле территориядә 5 млннан артык<ref name="britannica1">The Britannica Book of the Year (1992-present)</ref><ref name="britannica-1998">{{Citation |title=Major Religions Ranked by Size, reference to the 1998 estimate in Encyclopedia Britannica |url=http://www.adherents.com/Religions_By_Adherents.html#Baha'i |access-date=2013-06-17 |archive-date=2011-04-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110422093857/http://www.adherents.com/Religions_By_Adherents.html#Baha'i |dead-url=yes }}</ref><ref>[http://news.bahai.org/media-information/statistics/ Bahá'í World News Service: Statistics]</ref> тарафдарны берләштерә. Тарафдарлар — төрле милләт, халык һәм кабилә вәкилләре, төрле социаль катлаулаудан чыккан кешеләр. Дин тәгълиматы [[Бабачылык|Баба]] һәм Мирза Хөсәен Гали (Баһаулла) өйрәтмәләренә нигезләнгән<ref>{{китап |автор = |бүлек = |башлык = Encyclopedia of Religion |оригинал = |җаваплы = Lindsay Jones |урын = USA |нәшрият = Thomson Gale |ел = 2005 |том = 2 |бит = |битләр = |isbn = }}</ref>. Төп фикерләр — [[Ходай]] Алланың берлеге, диннәрнең берлеге һәм кешелекнең берлеге. Алдагы «Алла чагылышларының» охшаш идеяләре хакында искә төшереп, Баһаулла бары бер генә дин, [[Аллаһ]]ның үзгәрмәс, элек һәм киләчәктә дә мәңгелек дине хакында сөйли. Бәһаиләр үз диннәрен китабы булган соңгы монотеистик дин дип атыйлар, ә диннәрне өйрәнүчеләр аны ислами-синкретик секта яки яңа дөньякүләм дин рәвешендә кабул итә. == Искәрмәләр == {{reflist}} == Шулай ук карагыз == {{Портал|Диннәр}} == Сылтамалар == {{Навигация |Тема = Бәһаи |Портал = Бәһаи |Викиҗыентык = Category:Bahá'í Faith |Метавики = |Проект = }} * [http://www.bahai.org/ The Bahá'í World] * [http://www.bahai.ru/ Русиядә Бәһаи дине тарафдарлары җәмгыятенең рәсми сайты] {{ref-ru}} * [http://www.bahai.su/ Бәһаиләрнең рус телендә сайты] {{ref-ru}} * [http://www.spiritualportal.ru/ Рухият порталы] {{ref-ru}} * [http://qiblih.com/ Кыйбла юнәлеше] * [http://www.bahaidualari.org/ Төрки телләрдә догалар] {{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} [[Төркем:Бәһаи дине|*]] [[Төркем:Синкретик диннәр]] [[Төркем:Монотеизм]] 9r1yfil74yf60d5fsof6fepf6vbexnf 0 104397 3529884 3261936 2022-08-21T18:39:34Z Frhdkazan 3171 /* Сылтамалар */ {{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} [[Шәхес]] берәр [[фикер]] яки [[алшарт]]ны [[хакыйкать|хакыйкый]] буларак кабул иткән [[психология|психологик]] халәт '''ышану''' дип атала.<ref>{{Cite book |last=Schwitzgebel |first=Eric |editor-last=Zalta |editor-first=Edward |contribution=Belief |title=The Stanford Encyclopedia of Philosophy |publisher=The Metaphysics Research Lab |location=Stanford, CA |year=2006 |url= http://plato.stanford.edu/entries/belief/ |accessdate=2008-09-19}}</ref> <p>Башка билгеләмә буенча, нәрсә булсаны, дәлилләр китерелсә дә, үзенең дәлилләнүе өчен [[Исбат (мантыйк)|исбатлау]]га кирәге булмаган эчке [[субъект (фәлсәфә)|субъектив]] [[иман]]га нигезләнеп, еш алдан [[факт]]ик яки [[мантыйк]] тарафтан тикшермичә, хакыйкый дип кабул итүгә '''ышану''' диелә<ref>''Вера''. Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.</ref>. Ышану кешенең [[психика]] үзенчәлекләренә бәйле. Критик шөбһәсез хакыйкать дип кабул ителгән мәгълүмат, текстлар, вәзгыятьләр, вакыйгалар яки шәхси карашлар һәм уйлары киләчәктә ''шәхси [[Кемлек (иҗтимагый фәннәр)|кемлек]]''нең нигезенә ятып, кешенең адымнарын, төрле мөнәсәбәтләрне белгеләүче үз-үзен тоту нормаларын билгели алачак.<ref>''С. Ю. Головин.'' [http://vocabulary.ru/dictionary/25/word/vera Вера.] // Словарь практического психолога.</ref> ''Ышану'' һәм ''гыйлем'' фәлсәфи ягыннан [[гносеология]] фәнендә өйрәнелә. Аның төп максаты, хакыкый [[гыйлем]]гә хуҗа булуыбыз өчен нәрсә кирәклеген ачыклау. [[Әфләтүн]]ның «Теэтет» диалогыннан башланган логик эзләнүләрдән билгеле булганынча, ышану ''хакыйкый'' булганда һәм ышанучының ышануы өчен ''нигезләре'' (дәлилләре/шартлары) хакыйкый булганда гына бу ышану гыйлем дип кабул ителә. Ялгыш ышану, самими булганда да, гыйлем буларак кабул ителми. == Кәрамәткә ышану == 2016 елда пәйда булган мәгълүматлар күрсәткәненчә, [[кеше]]ләр арасында таралган дини һәм паранормаль ышануларга хас булган [[кәрамәт]]кә ышану [[тикшеренү|тикшерелгән]] бар үзгәрешлеләр белән [[корреляция]]дә тора: мәгълүматларны [[систематизация]]ләүдә түбән сәләте, зәгыйфь [[интуиция|интуитив]] физик сәләтләре, начар [[техника|техник]] сәләтләре, [[объект]]ларны үз башында виртуаль әйләндерү сәләтенең зәгыйфьлеге, мәктәптә [[математика]] һәм [[физика]] буенча түбән билгеләре, физик һәм [[биология|биологик]] феноменнары турында гомуми [[белем]]нең түбән булу, интуитив [[фикерләү]] ысулы һәм, аеруча, материаль булмаган феноменнарга [[аң]]лы булу сәләтен тагу. Регрессион анализ нәтиҗәсендә кәрамәткә ышануның иң әһәмиятле предикторлары буларак физик дөньяның төзелеше турындагы түбән гомуми белем һәм интуитив фикерләү ысулы булулары ачыкланды.<ref name="l+s">{{cite journal |author=Lindeman M., Svedholm-Häkkinen A. M. |title=Does Poor Understanding of Physical World Predict Religious and Paranormal Beliefs? |journal=Applied Cognitive Psychology |volume= |issue=30 |pages= 736—742 |doi= 10.1002/acp.3248|year=2016|url=|accessdate=2017-01-09}}</ref> ==Шулай ук карагыз== {{Портал|Фикерләү|Психология|Социология}} * [[Иман (дини)]] * [[Уй]] * [[Караш]] * [[Рухият]] * [[Хакыйкать]] * [[Кыйммәт]] ==Искәрмәләр== {{Reflist|2}} ==Сылтамалар== * [http://www.tryingtothink.org/wiki/How_Belief_Works How Belief Works] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150506084446/http://www.tryingtothink.org/wiki/How_Belief_Works |date=2015-05-06 }} Article from Derrick Farnell on the formation of beliefs. * [[:en:William Kingdon Clifford|William Kingdon Clifford]]. [http://ajburger.homestead.com/ethics.html Ethics of Belief] Classic essay arguing that beliefs (and the processes that form them) have ethical implications, with counterpoint essay from [[:en:William James|William James]] entitled "The Will to Believe". {{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} [[Төркем:Ышану]] [[Төркем:Төшенчәләр]] [[Төркем:Этиканың төп мәсьәләләре]] [[Төркем:Критик фикерләү]] [[Төркем:Психик процесслар]] [[Төркем:Иҗтимагый фәлсәфә]] [[Төркем:Иҗтимагый психология]] 387hze4vqjqleg61zxggqnlyqf3mpkc 0 125157 3529927 2041797 2022-08-21T20:20:00Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} [[Файл:Atom of Atheism-Zanaq.svg|right|thumb|120px|Атеизм символы]] '''Атеи́зм''' ({{lang-grc|ἄθεος}} — «[[алла]]ны юк дип әйтү»<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3Da%29%2Fqeos1 ἄθεος] Henry George Liddell. Robert Scott. A Greek-English Lexicon. revised and augmented throughout by. Sir Henry Stuart Jones. with the assistance of. Roderick McKenzie. Oxford. Clarendon Press. 1940.</ref> - [[алла]]га, [[дин]]гә ышанмаучылык, алласызлык.<ref>[http://tatar_explanatory.academic.ru Татар теленең аңлатмалы сүзлеге.]</ref>. == Барлыкка килү == Атеизм бик борынгы заманда ук иҗтимаги-сәяси мөнәсәбәтләрнең үсеше, фән һәм материалистик философияның уңышлары нәтиҗәсендә барлыкка килгән. == Атеистлар == Үз-үзен атеист тип санаган кешеләр илаһи затлар барлыгына шикчел карый – аларның чынбарлыкта бар булуы тәжрибә, сизем йә сынау аша исбатлана алмый дип раслана. Атеизм яклы кешеләр үз карашын шулай ук фәлсәфә, социология йә тарихка таянып яклый; аларның күбесе дөнъяви (дини булмаган) фәлсәфә юнәлешләренә иярсә дә, барлык атеистларга хас булган гомуми фикер-карашлар системасын яки тәртип калыбын аерым билгеләп булмый. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Дини темалар}} [[Төркем:Атеизм]][[Төркем:Дин]] [[Төркем:Фәлсәфә]] 6yzglm9zfzobvqu73570sfd8ltftzuq 0 135776 3529885 3260301 2022-08-21T18:40:55Z Frhdkazan 3171 == Сылтамалар =={{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Дин белеме''' (яки '''дин белемнәре''', {{lang-en|science of religion, study of religion, comparative religion}}, {{lang-fr|la science de religion}}, {{lang-de|Religionswissenschaft}}, {{lang-ru|религиоведение}}) — үткән заманнарда билгеле булган һәм бүгенгесе көндә яшәгән барлык [[дин]]нәрне өйрәнүче гыйлем өлкәсе, төрле фәннәр белән чиктәш урында торучы һуманитар дисциплина. Киң мәгънәдә дин белеме дип кешелек тарихының барлык чорларында дин турында барлыкка килгән белемнәрне атыйлар, ә таррак мәгънәдә бу истилах дин турындагы фәнне аңлата. Аерым фән буларак, [[XIX гасыр]]ның икенче яртысында, [[Көнбатыш Аурупа]] һәм [[Төньяк Америка]]да, [[фәлсәфә]], [[социология]], [[психология]], [[антропология]], [[тел гыйлеме]], [[мифология]], [[фольклористика]] һәм башка фәннәр кисешкән белем өлкәсе рәвешендә формалаша. Дин белеме аерым юнәлешләргә бүленә: [[дин фәлсәфәсе]], [[диннең социологиясе]], [[дин психологиясе]], [[дин феноменологиясе]], [[дин семиотикасы]] һәм [[дин тарихы]]. == Шулай ук карагыз == * [[Дин]] * [[Җәмгыять белеме]] * [[Теология]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганак == * Религиоведение:словарь /Е.С. Элбакян. - М.: Академический Проект, 2007. == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} {{Фәннәр}} [[Төркем:Гуманитар фәннәр]] [[Төркем:Дин белеме]] [[Төркем:Дин]] qa8zef0f17rh0b5md0kyj2mpza9bqpm 0 169077 3529888 3520966 2022-08-21T19:04:52Z Frhdkazan 3171 /* Әдәбият */ {{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} [[Файл:Arunachaleshvara Temple Tiruvannamalai.JPG|300px|мини|уңда|Иң зур һиндуист гыйбадәтханәләре берсе]] [[Файл:Kailash Tibet edited.jpg|300px|мини|уңда|Кайлас изге тавы, Тибет, Шиваның рухи тору урыны булып санала]] [[Файл:HinduSwastika.svg|250px|мини|уңда|Һинди свастикасы, дини билге]] '''Һинд дине''' яки '''Һиндуизм''' [[Көньяк Азия]]дә, иң күбесе [[Һиндстан]]да доминант дин яки яшәү рәвеше. Гәрчә Һинд дине составында төрле фәлсәфәләр булса да, ул уртак концепцияләр, шул ук текст чыганаклары, уртак йола техникалары, космология һәм изге урыннарга зиярәт кылу белән берләштерелгән. Аның составына (башка [[Һинд дине деноминацияләре|деноминацияләр]] арасында) [[Шайвизм]], [[Вайшнавизм]] һәм [[Шактизм]] керә , һәрберсе уралган ышанулар һәм гамәлләр төрлелеге белән. 1 миллиард тарафдар белән Һинд дине [[Христианлык]] һәм [[Ислам]]нан соң дөньяда өченче иң зур дин. Һинд дине дөньяда "[[иң борынгы дин]]" дип аталган. Кайбер кулланучылар аны ''[[Санатани|{{IAST|Санатана Дхарма}}]]'', "мәңге [[дхарма|канун]]" яки "мәңге ысул" дип атыйлар. Көнбатыш галимнәре Һинд динен төрле һинд мәдәниятләре һәм йолалары синтезы буларак күрәләр. Аның тамырлары арасында соң [[Веда чорының]] [[Тарихи Веда дине|Веда дине]] һәм аның Брахманнар статусына йогынтысы, әмма шулай ук [[Һинд Үзәне Цивилизациясе]] диннәре һәм киң таралган җирле йолалар һәм бер нигезләүче юк булу. Ул самимилек, тере җанварларны җәрәхәтләмәү ([[аһимса]]), түземлелек, хәлгә керү, үзеңне чикләү, мәрхәмәтлелек һәм башка шундыйлар кебек мәңге бурычлар үтәргә куша. Һинд ышануларында мөһим темаларга дүрт Пурушартха, адәм тормышының тиешле максатлары, атап ук әйткәндә Дхарма (әхлак/вазыйфалар), Артха (муллылык/эш), Кама (эмоцияләр/сексуальлек) һәм Мокша (ирекле булу), шулай ук карма (гамәл, ният һәм нәтиҗәләр), самсара (яңадан туулар циклы) һәм төрле Йогалар (мокшага ия булу ысуллары һәм гамәлләре) керә. Һинд гамәлләренә пуджа (гыйбадәт кылу) һәм укулар, медитация, гаиләгә ориентацияләнгән узу ритуаллары, ел саен узучы бәйрәмнәр һәм изге урыннарга бару ритуаллары керә. Кайбер Һинд дине тарафдарлары мокшага ия булу өчен иҗтимагый дөньяны һәм материаль милекләрен калдырып, гомер буена дәвам итүче Санньясада (аскетик гамәлләрдә) катнашалар. Һинд текстлары Шрути ("ишетелгән") һәм Смрити ("истә калдырылган")га классификацияләнәләр. Бу текстларда теология, фәлсәфә, мифология, Ведик яджна, йога һәм агамик ритуаллар һәм башка темалар арасында гыйбадәтханә төзү турында сүз алып барыла. Төп язмаларга Ведалар, Упанишадалар, Бхагават Гита һәм Агамалар керә. ==Этимология== Һинд сүзе Һинд субкыйтгасының төньяк-көнбатыш өлешендәге (хәзерге Пакистан һәм Төньяк Һиндстан) Һинд елгасы өчен Һинд-Ария сүзе Синдхудан алынган. Гэвин Флад буенча, чын 'Һинд' сүзе Һинд елгасы артында яшәгән кешеләр өчен фарсы географик атамасы буларак пәйда була, атап ук әйткәндә б.э.к. 6-нчы гасыр Дарий I (б.э.к. 550-486) язмаларында. Бу борынгы язмаларда "Һинд" термины географик атама булган һәм ниндидер дингә карамаган. "Һинд"нең дингә карый торган беренче язмалар арасында 7-нче гасырның Хуандзянның Көнбатыш Регионнар Язмасы һәм 14-енче гасыр фарсы Абдельмалик Исаминың Футуху-салатины булырга мөмкин. Тапар раславынча Һинд сүзе Авестада һептаһинду буларак бар - ул Ригведаның сапта һиндуга тәңгәл, шул ук вакытта Һиндстан (Һиндстан буларак әйтелә) безнең эрага кадәр 3-енче гасырның Сасани язмаларында табыла, боларның икесе дә төньяк-көнбатыш Көньяк Азиянең өлешләренә карый. Гарәп термины әл-Һинд Һинд елгасы буйлап яшәгән кешеләргә караган. Гарәп термины үзе Исламгача чор Һиндудан алынган, бу бөтен Һиндстан кешеләренә караган. [[XIII гасыр|13-нче гасырга]] Һиндстан Һинд иленең популяр альтернатив исеменә әверелгән һәм <nowiki>''</nowiki>һиндләрнең илен<nowiki>''</nowiki> аңлаткан. Һинд термины соңрак Сансрит текстларда очраклы рәвештә кулланылган, шулар арасында Кашмирның Раджатарангинилары (Һиндука, якынча 1450) һәм кайбер 16-нчы гасырдан алып 18-енче гасырга кадәрге Бенгальле Гаудия Вайшнава текстларында, шулар арасында Чайтанья Чаритамрита һәм Чайтанья Бхагаватада. Бу текстлар бу атаманы Һиндләрне мөселманнардан аеру өчен кулланган, соңгылары явана (чит ил кешеләре) яки млеччхалар (вәхшиләр, варварлар) дип аталган, шул ук вакытта [[16-нчы гасыр]]гы Чайтанья Чаритамрита тексты һәм [[17-нче гасыр]] Бхакта Мала тексты "Һинд дхармасы" гыйбарәсен кулланган. [[18-нче гасыр]]ның ахырына гына Европалы сәүдәгәрләр һәм колонистлар Һинд диннәре тарафдарларын Һиндулар (Һиндләр) дип атый башлаган. Һинд дине термины (Һиндуизм дип язылган) Һиндстанга җирле булган дини, фәлсәфи һәм мәдәни йолаларны билгеләү өчен 18-енче гасырда инглиз теленә кертелгән [[File:A scene of Folk deity worship in Hokenakal.ogv|thumb|Хокенакалда халык Ходаена табыну күренеше]] === Шулай ук карагыз === * [[Һинд дине төшенчәләре исемлеге]] * [[Калки]] * [[Биндабасини гыйбадәтханәсе]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Әдәбият== * Индуизм. Джайнизм. Сикхизм / Под общ.ред. М. Ф. Альбедиль и А. М. Дубянского. — М.: Республика, 1996. — С. 343. — 576 с. — ISBN 5-250-02557-9. * Древо индуизма / Отв. ред. И. П. Глушкова. — М.: Издательская фирма «Восточная литература» РАН, 1999. — 559 с. — (Культура народов Востока). — 2500 экз. — ISBN 5-02-018032-7. * Гусева, Н. Р. (1977), «Индуизм: История формирования. Культовая практика.», Москва, «Наука» * Альбедиль, М. Ф. (2004), «Индуизм: Творящие ритмы.», СПб, ISBN 5-352-00945-9 * Иванова, Л. В. (2003), «Индуизм», Москва, ISBN 5-9900148-1-3 * Фаликов, Б. З. (1994), «Неоиндуизм и западная культура», Москва * Иваненко С. И. Вайшнавская традиция в России: история и современное состояние. Учение и практика. Социальное служение, благотворительность, культурно-просветительская деятельность. — М.: Философская книга, 2008. — 320 с. — 2000 экз. — ISBN 978-5-902629-41-2. == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} [[Төркем:Һинд дине]] tkeb2vfecgbtp744jqkhgmznnjsjs9e 0 178481 3529903 3261520 2022-08-21T19:30:16Z Frhdkazan 3171 /* Чыганаклар */ {{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} [[Файл:Jain_Prateek_Chihna.svg|мини|1974 елда килешү буенча кабул ителгән җәйничелек символы<ref>{{Калып:Cite web|title=Jain Symbol|url=http://www.jainworld.com/education/jainsymbol.htm|publisher=Jainworld|accessdate=29 March 2012|archiveurl=http://www.webcitation.org/6BOkt418u|archivedate=2012-10-14}}</ref> ]] '''Җәйничелек''' яки '''Джайнизм'''<ref>Гусева Н.Р. Джайнизм. М., 1968.</ref> ({{Калып:Lang-sa|जैन}}जैन, jaina^{<small><small>''''' IAST'''''</small></small>}<span class="IAST IPA" style="white-space: nowrap; text-decoration: none; font-size: 100%" title="IAST" contenteditable="false"></span> {{Калып:Lang-sa|जिन}}जिन, jina^{<small><small>''''' IAST'''''</small></small>}<span class="IAST IPA" style="white-space: nowrap; text-decoration: none; font-size: 100%" title="IAST" contenteditable="false"></span>, ''"җиңүче"'') — Б.Э.К IX—VI гасырларда [[Һиндстан|Һиндстанда]] барлыкка килгән [[дин]]<ref>Helmuth von Glasenapp,Shridhar B. Shrotri. 1999. </ref><ref>Dundas, Paul. 2002. </ref>; үз тәгълимәте буенча җәйничелек һәр вакыт булган<ref name="Glasenapp 1999. P.15">Helmuth von Glasenapp,Shridhar B. Shrotri. 1999. </ref><ref name="Dundas, Paul 2002. P.12">Dundas, Paul. 2002. </ref><ref>Varni, Jinendra; Ed. Prof. </ref>. Нигез төзеүче, кайсы бер фаразлар буенча борынгы гореф-гадәтне саклаучы<ref>Joel Diederik Beversluis (2000) In: ''Sourcebook of the World’s Religions: An Interfaith Guide to Religion and Spirituality'', New World Library : Novato, CA [[:ba:Special:BookSources/1577311213|ISBN 1-57731-121-3]] Originating on the Indian sub-continent, Jainism is one of the oldest religion of its homeland and indeed the world, having pre-historic origins before 3000 BCE and the propagation of Indo-Aryan culture…. p. 81</ref><ref>Jainism by Mrs. </ref>) булып кшатрий Вардхамана яки Джина  Махавира исәпләнә. Җәйничелектә дөньядагы тереклек ияләренә зыян итмәскә дип нәсыйхәт әйтелә. Җәйничелек фәлсәфәсе һәм гамәле иң беренче чиратта зур ләззәтлек кичерүгә китерүче үз-үзеңне камилләштерүгә нигезләнә. Нирванага ирешүче, гәүдәне калдырып китүче җан джинна дип атала. Борынгы кулъязмаларда җәйничелек ''джайн дхарме'' һәм ''шраман дхарме'' белән беррәттән кулланыла. Хәзерге вакытта җәйничелек, Һиндстанда 5-6 миллион кешене берләштергән, иң зур һәм көчле дини җәмгыять булып санала<ref name="WolframJainism">{{Калып:Cite web|url=http://www.wolframalpha.com/entities/religions/jainism/l8/7j/nq/|title=Wolfram Alpha: Jainism : country, population, types, central figure, ...|work=[[Wolfram Alpha]]|accessdate=23 June 2012|deadlink=404}}</ref><ref>{{Калып:Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/Census_Data_2001/India_at_glance/religion.aspx|title=Indian Census|publisher=Censusindia.gov.in|date=|accessdate=2010-09-01}}</ref>. Җәмгыять Төньяк Америка, Көнчыгыш Европа, Ерак Көнчыгыш, Австралия дәүләтләреннән һәм башка тарафлардан килгән иммигрантлар хисабына тулылана<ref>Estimates for the population of Jains differ from just over four million to twelve million due to difficulties of Jain identity, with Jains in some areas counted as a Hindu sect. </ref>. Җәйниче китапханалары Һиндстанда иң борынгы китапханалар<ref>The Jain Knowledge Warehouses: Traditional Libraries in India, John E. Cort, Journal of the American Oriental Society, Vol. 115, No. 1 (January — March, 1995), pp. 77-87</ref>. <!-- [[Файл:mahavir.jpg|мини|Махир]]--> Җәйничелек һәркайсы мәхлүк индивидуаль һәм мәңгелек җан булып тора дип исәпли. [[Өрәк|Җан]] сансарадан аерылгач мокшага әверелә. Тик аның өчен дәрвиш булырга кирәк, шуның өчен аскетизмга зур игътибар бирелә<ref>''Яблоков И. Н.'' История религии. В 2 томах. Том 1. 3-е издание.</ref>. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == * Костюченко В.С. Диалектические идеи в философии джайнизма. // Философские науки. — 1975. — № 6. — С. 90-98. * Бонгард-Левин. Г.М. Древнеиндийская цивилизация. Философия, наука, религия. М., Главная редакция восточной литературы издательства «Наука», 1980. * Терентьев А.А. Джайнские представления о сущности человека. — Новосибирск, 1983. == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Дини темалар}} [[Төркем:Дин]] [[Төркем:Җәйничелек]] ridd8i5e8evelf0u0tdljv4vn61qqpp 0 178867 3529924 2428922 2022-08-21T20:13:50Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Фундаментализм''' — [[Кешеләр|кешелек]] көнитешендәге кискен [[Фәлсәфә|кадими фәлсәфә]], [[әхлак]]ый һәм [[Җәмгыять|иҗтимагый агымнар]]ның җыелма атамасы. Ул хәзерге җәмгыятьтәге глобальләшү (берләшү) һәм [[секуляризация]] (динне дәүләттән аеру) процессларына каршы җавап буларак барлыкка килгән. Шуңа да аның төп чагылышы дип [[дини фундаментализм]] исәпләнә. == Тарихы == Латин телендәге "Fundamentum" сүзе татарча — "нигез" дигән мәгънәне бирә. Элек ул [[Америка Кушма Штатлары]]ндагы [[Протестантлык|протестант]] хәрәкәтендә ХХ гасыр башында таралу алган тар юнәлештәге дини фикерләрне аңлату өчен кулланылган. Бу караштагы протестантлар белдерүенчә, христиан динендәге текстлар тик турыдан-туры гына укылырга тиеш, һәм аларны төрле [[киная]]ле аңлату ярамый. Бара-бара бу атама шуңа охшаш барлык дини агымнарга һәм кайбер гомуми карашларга да тагылган. Дингә җәмгыятьтәге өстен урынны кире кайтаруны дини фундаментализм үзенең мөһим бурычларының берсе итеп кертә. Изге китапларда язылганнарны булдыру, аларны тәнкыйтләүне һәм ирекле, яңача аңлатуны авызлыклау — аның төп идеологик фикерләре шуннан гыйбарәт. Тикшеренүчеләр билгеләвенчә, бу агым [[ислам]] һәм [[христиан]] диннәрендә, [[Яһүдләр|яһүдләрнең]] иудаизм һәм [[Һиндстан|һиндләрнең]] индуизмда актив таралу алган. Шул ук вакытта галимнәрнең дингә бөтенләй ерак фундаментализмның да аерып караулары турында билгеләргә кирәк. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == * Челищев В. И. Особенности фундаменталистского мировоззрения // Челищев В. И. Феномен фундаментализма в современном мире: истоки, сущность и формы. М.: ИСПИ РАН, 2006. С. 4 — 56. ISBN 5-7556-0356-1. == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Дини темалар}} [[Категория:Дин]] [[Категория:Консерватизм]] [[Категория:Социология]] 36mtkinb212s66u60ah0f8gl3bvses4 0 178869 3529920 3007518 2022-08-21T20:09:25Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} [[Файл:Jacques Réattu — Les dieux du Panthéon grec.jpg|thumb|справа|250px|Грек пантионы аллалары]] '''Политеизм''' (грек. πολύς, "күп санлы" + грек. θεός, "алла" — "күп аллалык") — берничә [[алла]]га [[ышану]]га нигезләнгән дөньяга [[иман]], гадәттә аллалар [[пантеон]]га җыелган була; күп аллага ышанучанлык. == Үзенчәлеге == Политеизм [[дин]]и система һәм [[теизм]]ның бер төре, [[Ходай|бер аллага]] ышану булган [[монотеизм]]га һәм алланың барлыгын инкяр итү булган [[атеизм]]га каршы тора. == Башка диннәр карашы == [[Ибраһим пәйгамбәр|Ибраһими]] диннәр ([[яһүдилек]], [[христианлык]], [[ислам]]) һәм [[буддизм]] политеизмны [[мәҗүсилек]] дип кабул ителә. == Шулай ук карагыз == * [[Тәңречелек]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == * И. Мананников «Политеизм», Католическая энциклопедия. Том 3, Издательство Францисканцев, 2007 г. == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} [[Категория:Политеизм|*]] [[Төркем:Дин]] [[Категория:Мифология]] churvohj1i9jpzbx6rqbn8sb1bnrrmq 0 178889 3529886 3481225 2022-08-21T19:02:28Z Frhdkazan 3171 /* Чыганаклар */ {{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} [[Файл:Ru_character.png|200px|thumb|right|Конфуцийчылыкның символы — «Ру» (галим) иероглифы.]] [[Файл:Confucius statue in beijing.jpg|200px|thumb|right|[[Пекин]]да Конфуций һәйкәле]] '''Конфуцийчылык''' — [[Конфуций]] тәгълимате нигезендә барлыкка килгән көнчыгыш [[дин]]. == Тарихы == Борынгы дөньяның күп укымышлылары кебек аны да бөтенесеннән элек кеше үзе кызыксындырган. Конфуций [[тәгълимат]]ы — кешеләргә нәрсәгә омтылырга, җәмгыятьтә яшәгәндә нинди кагыйдәләргә таянып эш итәргә кирәклеген, гаиләдә мөнәсәбәтләр нинди төзелергә, табигатькә нинди караш булырга тиешлеген өйрәткән. Бу борынгы акыл илаһи — Күкле үрнәк итеп санаган. "Табигать кануннарына кешегә карата матур биш сыйфат: акыллылык, кеше сөючәнлек, тугърылык, олыларны хөрмәтләү һәм егетлек хас булырга тиеш; аларныкы исәпләмичә, кешеләр тормышында тәртип булмаячак", — дигән ул. Конфуций сайлап алынганнар гына бу сыйфатларга ия, шулай да һәр кем аңа онтылырга тиеш, дип исәпләгән. Акыл иясенең фикеренчә [[акыл]]га нигезләнеп төзелгән җәмәгать королышы кешегә үз-үзен камилләштерү мөмкинлеген бирергә һәм уңлы-суллы табыш китерергә тиеш булган. [[Дәүләт]]не Конфуций кече кеше олысына (гади кеше аксөяккә) буйсынырга тиеш булган зур бер гаилә дип караган. Дәүләттә иң өлкән кеше — хаким Күк улы. "Патша — ул халык өчен әти да, әни дә, — дип акыл өйрәткән. — Патшага хезмәт итүче һәр кем, аксөяк я ул гади кешеме, я фәкыйрь баймы, үз гомерендә бер нинди шартларда да патшага каршы баш күтәрергә тиеш түгел". Конфуций һәр кеше җәмгыятьтә Күк билгеләгән урынын нык белергә тиеш дигәнне яклаган. "Хаким — хаким, түрә — түрә, әти — әти, ул — ул булып калырга тиеш", — дигән ул. Үзенең тормышчанлыгы белән кызыктырган Конфуций [[Тәгълимат|тәгълимат]]е дингә әверелгән. Аның нигезендә идеаль [[җәмгыять]], идеаль [[гаилә]] төзергә һәм үз-үзеңне камилләштерергә мөмкин булып тоелган. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == * Кобзев А. И. Философия китайского неоконфуцианства — М.: Издательская фирма «Восточная литература» РАН, 2002. — 606 б. — (История восточной философии). — 1000 экз. — ISBN 5-02-018063-7. * Конфуцианство в Китае. Проблемы теории и практики / Отв. ред. Л. П. Делюсин — М.: Наука, 1982. — 264 б. — 10000 экз. * Переломов Л. С. Конфуций и конфуцианство с древности по настоящее время (V в. до н. э. — XXI в.) — М.: Стилсервис, Институт Дальнего Востока РАН, 2009. — 704 б. — 500 экз. — ISBN 978-5-93712-010-6. * Экономические воззрения древнего конфуцианства // Всемирная история экономической мысли: В 6 томах / Гл. ред. В. Н. Черковец — М.: Мысль, 1987. — Т. I. От зарождения экономической мысли до первых теоретических систем политической жизни. — Б. 94-99. — 606 б. == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Дини темалар}} [[Төркем:Конфуцийчылык]] epdjtscswilacg700678kk1wj7woucp 0 178892 3529904 2142966 2022-08-21T19:31:36Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} [[Файл:Sikh_Gurus_with_Bhai_Bala_and_Bhai_Mardana.jpg|thumb|Сикх сурәте]] '''Сикхчылык''' (пәнҗ. ਸਿੱਖੀ, "сикхи", "дәвам итүче, укучы") — [[Монотеизм|монотеистик дин]], [[Пенджаб|Пәнҗаб]]та гуру (дин әһеле) [[Нанак]] (1469-1539) тарафыннан нигезләнә. Изге китабы — "Гуру Грантх Сахиб". Дөньяда 22 миллионнан артык сикх санала. Иярүчеләр саны буенча сикхизм дине дөньяда сигезенче урында тора. == Ышануы == Сикхизм — [[индуизм]] һәм [[ислам]] арасында килеп чыккан, башка диннәргә ошамаган һәм күчмәлелекне танымый. Сикхлар Бердәм Аллага ышана, ул чиксез кодрәтле, аның чын исеме билгесез. Сикхлар сөюне һәм Җирдә яшәүчеләргә карата туганлык хисләрен тоелуга әйди. Дини сикхларга яхшы кеше булырга, дин һәм сөйүне эзләп, таратырга, ынтылыштары ирекле булу, башкаларның азатлыгын кадерләү тора. Мәрхәмәтлеккә беркем көчләми. Эчкерсез һәм яхшы эшләр үзләре барлыкка килә, ходай тарафыннан бүләк ителә. Сөюне көндәлек тормышта белдерер кирәк, шунда алланың табигате чагыла. Сикхлар яхшы мөнәсәбәттә, куанычта, өметләнеп яшәргә тиеш. Догаларында сикхлар хужасы булган эт тормышын сорый, чөнки аны караган кеше бар, шуңа хезмәт итә. Һәрбер кешедә алла бар, рухи үсешкә юл ачык. Сикхлар биш бозыклык (гонаһ): нәфселе, ачу, комсызлык, башка кеше ихтыярына буйсыну, мин-минлек. Биш әйбәтлек: намуслылык, шәфкатьлелек, уртачалык, сабырлык, күңел == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == * Кочнев В. И. Гуру Говинд Сингх — реформатор сикхизма // Мифология и верования народов Восточной и Южной Азии / отв. ред.: Г. Г. Стратанович; АН СССР, Ин-т этнографии им. Н. Н. Миклухо-Маклая — М.: Наука, 1973. — Б. 70—88. — 224 б. * Macauliffe M. A., The Sikh religion. Its gurus sacred writings and authors, v. 1—6, Oxf.,1909; == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Дини темалар}} [[Төркем:Сикхчылык]] [[Төркем:Монотеизм]] 23q8u3wto080xdb9jr03a7o43exh2hz 0 178893 3529887 3529373 2022-08-21T19:03:31Z Frhdkazan 3171 /* Чыганаклар */ {{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} [[Файл:道-order.gif|400px|thumb|''Дао'' кытай иероглифы]] '''Даочылык''' яки '''даосизм''' (кыт. 道教, пиньин: dàojiào) — дао турында гыйлем яки «нәрсә юллары», [[кытай]]ның йола [[тәгълимат]]е, шулай ук үз эченә [[дин]] элементларын һәм [[фәлсәфә]]не дә ала. Ул кадимгечә билгеле бер тәнкыйть стиле суырырга җайлашканнар (''дао цзя''), рухи практикаларның җыелмасы буларак кабул ителә. Тик бу аерылу шартлы. Да цзя күбесенчә, текслар белән бәйле. Авторлыклары [[Лао Цзы]] һәм [[Чжуан-цзы]] белән билгеләнә. == Тарих == Даосизм нык дини оешма буларак [[II гасыр]]да гына барлыкка килгән. Әмма күп санлы шаһитлекләр буенча V гасырлардан — III гасырларда ук тәгълимате, йолалары булган. Алар [[урта гасырлар]]да бик актив кулланылган. Төп чыганаклары булып һәм суфилык шаманнар культы белән патшалык иткән [[Чуга]] һәм [[Кытай]]ның көньягында урнашкан кыргый дәүләтләрнең культына бәйле. Шулай ук Кытайның төньягында үскән [[Чиң династиясе|Ци патшалыгы]]ның мәңгелек тәгълимате һәм тылсым практикалары булып тора. [[Алтын Урда]] чоры даочылык элементлары белән әйберләр шәһадәтләре бар. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == * Даосизм// Большой толковый словарь по культурологии. Кононенко Б.И. 2003. * Даосизм// Большой Энциклопедический словарь. 2000. * Даосизм// Новая философская энциклопедия, 2003. == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Дини темалар}} [[Төркем:Даочылык]] [[Төркем:Дин]] o76n8p3rlwkyccyag6z9p7p25vomdgk 0 178894 3529900 2987156 2022-08-21T19:26:42Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} [[Файл:Zen_Buddhist_temple,_Sandy_Hill,_Ottawa.jpg|200px|thumb|right|Дзен-буддизм йорты]] '''Дзен''' яки '''зен''' (япон. 禅禅; санскр. ध्यानध्यान, ''дхьяна'' — "күзәтү", кыт. 禪 чань, кор. 선 сŏн, [[Борынгы төрки тел|борынгы тк.]] ''dijan, диян''<ref>[http://altaica.ru/LIBRARY/dts.pdf Древнетюркский словарь. Авторы: Наделяев В.М., Насилов Д.М., Э.Р.Тенишев, Щербак А.М., Боровкова Т.А., Дмитриева Л.В., Зырин А.А., Кормушин И.В., Летягина Н.И., Тугушева Л.Ю. Ленинград 1969.]</ref>) — [[кытай]] һәм көнчыгыш Азия [[буддизм]]ның төп мәктәпләренең берсе. == Тарихы == Кытайда V—VI гасырларда [[даосизм]] йогынтысында барлыкка килгән һәм буддизмның дәрвиш төренең [[Кытай]]да Махаяна , [[Вьетнам]] һәм [[Корея ярымутравы|Кореяда]] баш формасы булып тора. Гомумән әйткәндә, дзен — суфилык күзәтү мәктәбе ачу яки гыйлеме. Якынрак караганда, дзен кайчак [[Япония]]дагы буддизмның иң абруйлы мәктәпләренең берсе дип санала, ул Кытайга XII гасырның азагында барлыкка килгән. Шулай ук дзен эченә дзен мәктәпләре тәҗрибәсе ала, ул шулай ук "дхьяна" исеме астында билгеле, буддизм тәҗрибәсенең төп өлешен алып тора. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == * Вон Кью-Кит. Энциклопедия дзен — М.: ФАИР-ПРЕСС, 1999. — 400 б. — ISBN 5-8183-0023-4. * Капло Ф. Беречь всё живое. Буддизм и вегетарианство — Москва–Петербург: Карма Йеше Палдрон, 2001. — 108 б. — ISBN 0-940306-00-X. * Сибаяма Д. Цветок безмолвствует. Очерки дзен — СПб.: Наука, 2003. — 240 б. — ISBN 5-02-026856-9. == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Дини темалар}} [[Төркем:Дзен]] [[Төркем:Япония мәдәнияте]] f57r1iul9kigpoi1qgxdpr45i58bzng 0 200310 3529816 3524615 2022-08-21T15:03:12Z Ерней 345 [[Special:Contributions/Рифат Сәлах|Рифат Сәлах]] ([[User talk:Рифат Сәлах|бәхәс]]) кулланучысының 3524615 төзәтмәсе кире кагылды wikitext text/x-wiki {{Төс карточкасы|title=Маҗента (Magenta, RGB) / <br/>Фуксия (Fuchsia, HTML)|textcolor=white |hex=FF00FF |r=255|g= 0|b=255 |c= 0|m=100|y= 0|k= 0 |h=300|s=100|v=100 }} {{color swatch|#FF00FF|Маҗента (<tt>#FF00FF</tt>)|right}} {{Төс карточкасы|title=Маҗента (CMYK, буяу маҗентасы)|textcolor=white | hex= FF0090 | r=255|g= 0|b=144 | c= 0|m=100|y= 44|k= 0 | h=326|s=100|v=100 }} {{Төс карточкасы|title=Маҗента (баштагы, 1860)|textcolor=white | hex= CA1F7B | r=202|g= 31|b=123 | c= 0|m= 90|y= 31|k= 21 | h=326|s= 90|v= 79 }} '''Маҗента''' ({{lang-en|magenta}}, {{lang-ru|маджента}}) — [[кызыл төс|кызгылт]] [[миләүшә төсе|миләүшә]] [[төс]]. [[RGB]] төсләр моделендә маҗента икенчел төс булып тора. RGB төсләр түгәрәгендә маҗента [[гөлчәчәк төсе|гөлчәчәк]] ({{lang-en|rose}}) һәм [[миләүшә төсе|миләүшә]] ({{lang-en|violet}}) арасында, [[кызыл]] һәм [[зәңгәр]] уртасында урнаша. == Шулай ук кара == {| border=1 !RGB төсе!!Сурәт |- |[[Гөлчәчәк төсе|Гөлчәчәк]] |bgcolor="#FF007F"|&nbsp; |- |'''Маҗента''' |bgcolor="#FF00FF"|&nbsp; |- |[[Миләүшә төсе|Миләүшә]] |bgcolor="#7F00FF"|&nbsp; |- !RYB төсе!!Сурәт |- |[[Кызыл төс|Кызыл]] |bgcolor="#FF0000"|&nbsp; |- |[[Кызыл-шәмәхә төс|Кызыл-шәмәхә]] |bgcolor="#C71585"|&nbsp; |- |[[Шәмәхә төс|Шәмәхә]] |bgcolor="#800080"|&nbsp; |- |} {{Төсләр}} [[Төркем:Төс]] nq7ubw8ll42ynv1b5m0zjm23p04aap9 0 204261 3529893 2384894 2022-08-21T19:15:14Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} [[Image:Indian - Ganesha - Walters 2549.jpg|thumb|Ганешаның биюе һәм татлы әйберләр яратуы күрсәтелгән. Аста тычкан сурәтләнгән.<ref>{{cite web |publisher= [[The Walters Art Museum]] |url= http://art.thewalters.org/detail/6009 |title= Ganesha}}</ref> Уолтэрс Сәнгать Музее.]] '''Ганапатья''' [[Ганеша]]га (ул шулай ук Ганапати дип атала) [[Сагуна Брахман]] буларак табына торган деноминация.<ref name="PHILTAR">[http://philtar.ucsm.ac.uk/encyclopedia/hindu/devot/ganap.html Ganapatyas] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060128224656/http://philtar.ucsm.ac.uk/encyclopedia/hindu/devot/ganap.html |date=2006-01-28 }} Article from PHILTAR, Division of Religion and Philosophy, St Martin's College</ref> Ганешага табыну башка Ходайлар белән табыну белән бергә бара дип танылган. Барлык юнәлеш Һинд дине тарафдарлары догаларны, әһәмиятле оештыруларны Ганешага чакырулар белән башлыйлар, чөнки Ганешаның роле башлаулар Ходае. Гәрчә күп Һинд дине секталары Ганешага табынсалар да, Ганапатья сектасы моннан ераграк барып Ганешаны иң олы җан дип игълан итә. Ганапатья ул төп биш Һинд дине секталарның берсе - [[Шива]]да концентрацияләнгән [[Шайвизм]], [[Шакти]]га концентрацияләнгән [[Шактизм]], [[Вишну]]га концентрацияләнгән [[Вайшнавизм]] һәм [[Сурья]]га концентрацияләнгән [[Саура]] белән беррәттән. Шулай ук Смартизм сектасы бар, ул [[Адвайта]] фәлсәфәсе яклы һәм Щанкарачарья популярлаштырган "биш формага табыну"ны практикалый. Бу системада Ганеша, [[Вишну]], [[Шива]], [[Дэви]] һәм [[Сурья]] Сагуна Брахманның биш тигез формасы буларак карала.<ref>Grimes, John A. Ganapati: Song of the Self. (State University of New York Press: Albany, 1995) p. 162.</ref> Ганапати кимендә бишенче гасырдан Шайвизмның өлеше буларак табына ителә иде. Аерыла торган Ганапатья сектасы мөгаен алтынчы һәм тугызынчы гасырлар арасында барлыкка килгән: Шри [[Анандигири]]ның Шанкара Дигвиджайяда (Ади Шанкара тормышында) алты секта искә алына. Ул иң югары ноктага унынчы гасыр тирәсендә җиткән һәм Ганешага багышланган гыйбадәтханәләр төзелгән, аларның иң зурысы [[Тамил Наду]]да Тиручирапаллиның Кыя Фортында (Мең баганалар Залы) [[Учи Пиллаяр Коил]]. Ганешага бу сектада Иң Югары Җанга ([[Пара Брахман]]) буларак табыналар. Һинд динендә бу формада төп Ходай буларак ул гадәттә Шивага карый торган Парамешвара (Иң Олы Ходай) эпитеты белән мәгълүм. Соңрак сектаны [[Морья Госави]] популярлаштырган. Бер чыганак буенча ул кеше куллары белән ясалган Ганапати потын тапкан һәм 14-енче гасырда Пуне янында [[Моргаон Ганеша гыйбадәтханәсе]]н төзегән.<ref name=BookRags>[http://www.bookrags.com/other/religion/gapatyas-eorl-05.html {{IAST|GĀṆapatyas}}] Article from BookRags.com</ref> Аның җитәкләве астында Ганапатья сектасы көньяк көнбатыш Һиндстанда, үзәге Чинчвадта унҗиденче һәм унтугызынчы гасырлар арасында мәшһүр булып киткән. Аның үзәге һаман Маратхи-телле Махараштрада югары каста Һиндулары арасында һәм ул башка Көньяк Һиндстан өчен әһәмиятле. Тугърылар Чинчвад һәм Морагао арасында ел саен дини сәфәргә йөриләр. Секта билгеләренә маңгайда кызыл түгәрәк яки җилкәләрдә фил йөзе һәм казык теше тамгалары тора. ==Шулай ук карагыз== * [[Херамбасута]] * [[Ганеша]] * [[Махаганапати]] * [[Ганешаның утыз ике формасы]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} ==Тышкы сылтамалар== *[http://www.bookrags.com/other/religion/gapatyas-eorl-05.html {{IAST|GĀṆapatyas}}] Article from BookRags.com *[http://www.britannica.com/eb/article-9035980 Ganapatya] Encyclopædia Britannica article {{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} [[Төркем:Һинд дине]] [[Төркем:Ганапатья]] i5wlxljpz9zp0vv9c2uhoeip92f0dvv 0 204629 3529894 2503074 2022-08-21T19:17:46Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} [[Файл:SriYantra color.svg|thumb|[[Шри Янтра]].]] [[Һинд фәлсәфәсе]]нең күпсанлы [[дарашана]]лары арасында '''[[Кашмир]] Шиваизмы''' төрле галимнәр тарафыннан [[идеалистик монизм]] буларак сыйфатлана.<ref>Kashmir Shaivism: The Secret Supreme, Swami Lakshmanjoo, pp. 103</ref> шулай ук ([[абсолют идеализм]], [[теистик монизм]],<ref>The Trika Śaivism of Kashmir, Moti Lal Pandit</ref>, [[реалистик идеализм]],<ref name="Vibration pp. 51">The Doctrine of Vibration: An Analysis of Doctrines and Practices of Kashmir Shaivism, Mark S. G. Dyczkowski, pp. 51</ref>, [[фундаменталистик монизм]]<ref name="Vibration pp. 51"/>) һәм шулай ук [[нейтраль монизм]] буларак сыйфатлана.<ref>{{книга|автор=Ram L. P. Vimal|часть=Emergence in dual-aspect monism|ссылка=https://books.google.ru/books?id=cZuyAAAAQBAJ&pg=PA172&lpg=PA172&dq=Kashmir+Shaivism+seems+close+to+neutral+monism&source=bl&ots=gITZN4YKX0&sig=BOgN6HFBx2HstW2r7ptAPbn1rRs&hl=en&sa=X&ei=-gD7VJSYNuGpygOywIKgBw&ved=0CCkQ6AEwAg#v=onepage&q=Kashmir%20Shaivism%20seems%20close%20to%20neutral%20monism&f=false|заглавие=The Unity of Mind, Brain and World (Current Perspectives on a Science of Consciousness)|ответственный=Alfredo Pereira Jr., Dietrich Lehmann (Editors)|место=Printed in the United Kingdom by MPG Printgroup Ltd, Cambridge|издательство=[[Cambridge University Press]]|издание=1 edition|год=2013|pages=149-190|allpages=344 + xi|isbn=978-1-107-02629-2}}</ref>. Кашмир Шиваитлары өчен дөнья иллюзия булган [[Адвайта-веданта]]дан аермалы буларак [[аң]] [[феноменаль дөнья]] һәм [[Ходай]] арасында бердәнбер чынлык булып тора, һәм кешенең [[дуальлек]]не иллюзор аңлавы булып тора. Кашмир шиваизмы [[VIII гасыр]]да <ref>Kashmir Shaivism: The Secret Supreme, By Lakshman Jee</ref> — [[IX гасыр]]да барлыкка килгән.<ref>For Kashmir Shaivism arising in the ninth century see: Basham, p. 110.</ref><ref>The Doctrine of Vibration: An Analysis of Doctrines and Practices of Kashmir Shaivism, By Mark S. G. Dyczkowski, pp. 4</ref> [[Кашмир]]да [[XII гасыр]] ахырына кадәр фәлсәфә һәм [[теология]] өлкәләрендә шактый нәтиҗәләргә ирешкән.<ref>The Trika Śaivism of Kashmir, Moti Lal Pandit, pp. 1</ref>. Кашмир Шиваизмы өлешчә [[Һинд тантризмы]]на охшаш, һәм икесенең дә ачкыч символы булып [[Шри Янтра]] тора. Кашмир шиваизмының шулай ук «[[трика]]» дигән исеме бар. == Килеп чыгышы == [[File:Kashmir, stele con shiva e parvati, x-xi secolo.jpg|thumb|right|Шива һәм [[Парвати]] (ул [[Шакти]] белән ассоциацияләнә), Кашмир, 10-ынчы яки 11-енче гасыр.]] Кашмир Шиваизмы системасы [[тантрик белем]]дә нигезләнгән, ул [[Кали-Юга]] башына ук югалтылган булган, ул вакытта [[Шива]] [[Кайлаш]] тавы өстендә Шриканта формасын алган, анда ул өлешчә [[риши]] [[Дурваса]]га әйләнеп, аңа Бхайрава-тантра, Рудра-тантра һәм Шива-тантрада язылганча [[абхеда]]ны, [[бхедаабхеда]]ны һәм [[бхеда]]ны кертеп аңа тантрик белемне тапшырган. Дурваса лаеклы өйрәнчекләрне бушка эзләгән, акыл көче белән ул өч угыл тудырган, иң олысына [[Триамбака]]га монистик абхеданы тапшырган һәм таратырга кушкан, бу хәзер Кашмир Шиваизмы буларак билгеле.<ref>Lakshmanjoo, pp. 87-93.</ref> Бу фәлсәфи системаның иң әһәмиятле текстлары булып [[Васугуптаның Шива-сутралары]], Спанда-карика һәм [[Вигьян Бхайрав Тантра]] тора. == Төп төшенчәләр == === Ануттара, Иң Олы === ''Ануттара'' — «Иң Олы», «Башлангыч», «Уздырылмаган чынлык» — Җиһанның бердәнбер нигезе.<ref>Para-trisika Vivarana, Jaideva Singh, pages 20-27</ref> Чынлыкта иң олы Аң гына бар, аның исеме [[Ануттара]] (Парасамвит, Парамашива), ул Бердәмнең ике образының - пракашиның (Аң нурының) һәм вимаршиның (үзаң көченең) динамик бергә эшләвендә чагыла - яки Шиваның һәм Шактиның. Практикалаучы үзен югары Аңның аерылгысыз өлеше буларак таный (шуңа күрә ысул пратьябхиджня "тану" дип атала) һәм дөньяны Бердәмнең уены (чидвиласа, кридасы) буларак күрә. Аңның шундый халәте Шиваның юмарт ихтияры тарафыннан гына чакырыла (ануграха "рәхимлек") - спонтан рәвештә, әмма даими юл (крама) да каралган - ул шулай ук Берлекнең ахыргы аңына һәм хозурлыкка илтә.<ref>The Triadic Heart of Shiva, Paul Muller-Ortega, pag. 88</ref>. === Ахам, Шиваның йөрәге === ''Ахам'' — йөрәкнең олы чынлыкны аңлавы — саф «Мин бар»ның концентрациясе, Шиваның бүленмәгән эчке халәте, ул чагылганны тәэмин итә һәм Шактида чагыла.<ref>{{IAST|Parā-trīśikā Vivaraṇa}}, Jaideva Singh, page 194</ref><ref>{{IAST|Parā-trīśikā Vivaraṇa}}, Jaideva Singh, page 127</ref>. [[Санскрит]] әлифбасында а — беренче хәреф, ул Шивага туры китерелә, ха - соңгысы - Шакти, ахам аларның берлеген символлаштыра. === Спанда === [[Васугупта]] (860-925) тарафыннан кертелгән «спанда» төркеме еш "аңның вибрациясе/селкенүе" буларак аңлатыла. [[Абхинавагупта]] "хәрәкәтнең нинди дә булса төре" дигән аңны куллана, бу аның физик хәрәкәттән аермасын аңлата. Бу күбрәк вибрациягә яки пульсациягә охшаш, асылда экстатик, үзендә тудыручы аңны эченә ала. Бу төркем эчендә үзәк торышны "барысы да Спанда" тезисы алып тора, ул объектив тышкы чынлыкны да, эчке дөньяны да үзенә алган мәгънәгә ия, алар икесе дә хәрәкәт булмаганда мөмкин түгел. Шул ук вакытта чик хәрәкәте пространствода һәм вакытта булмый, ә Эчке Аң эчендә була. Спанда төркеменә салынган мәгънәне тасвирлау өчен язмалар киләсе метафораларны китерәләр: Олы Аңның (чит) киртәсез ихтияры - svātantrya, иң олы иҗади энергия - visarga, илаһиның йөрәге - hṛdaya һәм нурлы аңның океаны - cidānanda. == Шулай ук карагыз == * [[Трика]] * [[Турья]] * [[Абхинавагупта]] * [[Кшемараджа]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Әдәбият == * статья - Кашмирский шиваизм, автор Пахомов, Сергей Владимирович, том-13, страницы-412 * [http://sanatanadharma.udm.net/kashmira.files/text.htm Кашмирский шиваизм — тексты] == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} [[Төркем:Һинд дине]] [[Төркем:Шиваизм]] bigqp81gt7b5bwjuyg08dokmr8kxrou 0 212804 3529818 2315720 2022-08-21T15:04:10Z Әмир 15082 wikitext text/x-wiki '''Галимова''' — фамилия. * [[Әлфия Галимова]] (1922―2015), җырчы. ''[[ТАССР халык артисты]] (1985).'' * [[Дания Галимова]] (1932-), дуңгыз караучы. ''[[Социалистик Хезмәт Каһарманы]] (1971).'' * [[Резеда Галимова]] (1966), җырчы (''лирик сопрано''). ''[[ТР халык артисты|ТР халык]] (2011), РФ атказанган (2018) артисты.'' * [[Эльмира Галимова]] (1982), композитор. ''[[Муса Җәлил премиясе]] (2013).'' ---- * '''[[Галимов]]''' == Моны да карагыз == * [[Галимҗанов]] * [[Галимуллин]] == Чыганаклар == # Татар энциклопедиясенең шәхесләр исемлеге. Казан: Татар энциклопедиясе иституты, 1997. {{күп мәгънәле}} [[Төркем:Шәхесләр]] [[Төркем:Фамилияләр]] m8ue15ck1ux0nlqbpm0mkh61w5c6npu 0 213369 3529914 3239987 2022-08-21T19:59:09Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Медитация''' (латин теленнән meditatio-фикерләү)-рухи-дини яки сәламәтләндерү тәҗрибәсе составында кулланыла торган психик күнегүләр яисә шул күнегүләр нәтиҗәсендә барлыкка килә торган психик халәт (яки башка сәбәпләр аркасында)<ref>[https://www.astromeridian.ru/magic/kak_zanjatsja_meditaciej.html Медитация өйрәнүчеләр өчен өй шартларында]</ref>. == Ысуллар == Медитатив ысуллар игътибар концентрациясе (пассив медитация) яки ихтыяр (актив медитация) ярдәмендә психика функцияләренең идарә итүенә нигезләнгән. Методлар гына түгел, медитация ысуллары да аерыла. == Төрләр == Күп техник медитация төрләре бар. Медитация вакытында гадәттә билгеле бер халәт кабул итәргә кирәк. Концентрация объекты буларак, гадәттә, организм эчендә хис-кичерешләр, эчке образлар, сирәгрәк хисләр хезмәт итә. Кайвакыт концентрация объекты булып тышкы физик предметы торырга мөмкин. [[Һинд дине]]ндә медитацияне Ходай яки Алиһәнең тәннең аскы өлешеннән өстенә кадәр акылда күз салу дип аңлыйлар. Бу [[Буддачылык]] медитация концепциясеннән бераз аерылып тора. Медитация еш кына сулыш алу күнегүләре белән бергә була. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Дини темалар}} [[Төркем:Һинд дине]] [[Төркем:Медитация]] mv8u2dkmfo106beh427d0houdk5aapc 0 215095 3529889 3524540 2022-08-21T19:07:32Z Frhdkazan 3171 {{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{ҮК}}{{Вишнуизм}}{{Һинд дине}}'''Вишнуи́зм''', яки '''вайшнави́зм''' ([[Санскрит]] телендә: वैष्णव धर्म}}, (Viṣṇuism), (Vaiṣṇavism) — [[Һинд дине]]нең төп [[юнәлеш]]ләрнең берсе, аның төп хасияте булып [[Вишну]] Ходаена һәм аның чагылышларына [[аватар]]ларына (күбесенчә [[Кришна]]га һәм [[Рама]]га) табыну тора. Вайшнавизмның ышанулары һәм рухи практикалары, бигрәк тә ''[[бхакти]]'' һәм ''[[прапатти]]'' концепцияләре "[[Вишну-пурана]]", "[[Бхагавата Пурана]]" һәм "[[Бхагавадгита]]" текстларына нигезләнә.<br/> Вишнуизм тарафдарларын «вишнуи́тлар» яки «вайшна́влар» дип атыйлар. Вишнуизм уртак "[[Һинд дине]]" астындагы диннәр гаиләсендә күпсанлы тармак булып тора. Әмма Вишнуизм бертөрле тармак булып тормый, Вишнуитлар Вишнуның төрле [[аватар]]ларына табынучы төрле җәмәгатьләргә бүленгән (еш бер үк аватарның төрле ипостасьларына) яки аның аерым образларына. Вишнуизмның чыганаклары соң [[Веда чоры]]нда. Аның соңрак үсеше күренекле дин әһелләре тарафыннан баетылган һәм берничә Вишнуит традициясе тууына китергән, алар [[теизм|теистик]] доктриналар, фәлсәфә һәм ритуаллар белән аерылып тора. XVI гасырда Вишнуизм эчендә дүрт төп традиция аерылып чыкты (''[[Сампрадая]]''лар) — [[Шри-вайшнавизм]], Мадхва-сампрадая, [[Нимбарка-сампрадая]] һәм [[Валлабха-сампрадая]]{{Sfn|Klostermaier|2003|p=195—196}}. Фәнни тикшеренүләрдә Вишнуизмның сампрадаяларга бүленүеннән тыш [[Кришнаизм]] (Кришнага табыну), [[рамаизм]] (Рамага табыну) һәм башка дини агымнар турында сөйлиләр.<br/> Вишнуизм үзенә ритуаль Ходайга табыну (''[[упасана]]''); Вишнуда сыену (''[[шаранагати]]''); көч кулланмау яклы булу (''[[Ахимса]]''), [[Вегетарианлык]] һәм [[Альтруизм]] яклы булуны кертә.<br/> Вишнуизм Санскритта һәм Һиндстан телләрендә бай фәлсәфи-дини әдәбиятны тудырган һәм [[Һиндстан мәдәнияте]]н музыкада, биюдә, сынчылыкта һәм архитектурада баеткан.<br/> XX гасырда Вишнуизмның тагын бер юнәлеше — [[Гаудия-вайшнавизм]] — Көнбатышта [[Халыкара Кришна Аңы Җәмгыяте]] (ИСККОН) буларак колач алган. == Этимология һәм терминология == «Вишнуи́зм» сүзе [[Санскрит]] сүзе ''Вишну'' ([[Санскрит]] - विष्णु}}, (Viṣṇu) ''-изм'' [[суффиксы]]н өстәп ясалган, аның мәгънәсе "бөтен нәрсәне колачлаган, бөтен нәрсәгә үтеп кергән" - [[Вишну]] Ходаеның исеме. «Вайшнавизм» сүзе ''вайшнава'' ([[Санскрит]]та - वैष्णव}}, (vaiṣṇava) Санскрит сүзенә ''-изм'' суффиксын өстәп ясалган, бу [[Вишну]] тарафдарын аңлата.<ref>{{книга|ссылка часть=Vaishnavism|заглавие=[[Oxford English Dictionary]]|ответственный=[[Симпсон, Джон|John Simpson]] (Ed.), {{нп3|Вейнер, Эдмунд|Edmund Weiner||Edmund Weiner}} (Ed)|издание=Second edition|место=USA|издательство=[[Oxford University Press]]|год=1989|isbn=0198611862}}</ref>. Вишнуизм тарафдарлары (Вишнуи́тлар яки Вайшна́влар) — алар «Вишнуга карый торганнар» дигәнне аңлата.{{Sfn|Welbon|2005|p=9498}}.<br/> Гыйбарә көнкүреш Инглиз теленә XIX гасыр уртасыннан кергән, шул вакытта [[Лондон]]да Британия колонияләрендә диннәр һәм йолалар турында басмалар чыга башлаган. [[Британия Һиндстаны]]нда Инглиз теле рәсми тел булган, аны уку йортларында өйрәткәннәр, Һиндстан җәмгыятенең укымышлы катламнары шул телдә сөйләшкәннәр. 1850-енче еллардан бирле [[Бөекбритания]]дә күбесенчә [[Гаудия-вайшнавизм]] сампрадаясы тарафдарлары тарафыннан язылган Вишнуизм турында эшләр бастырыла. Исем беркетелде һәм 1877 елда Британия Һиндстан һәм Санскрит белгече [[Монье-Вильямс]] эшенә керде.<ref>{{Книга|автор=Monier-Williams M.|часть=Pt. 2|заглавие=Hinduism|место=London|издательство=Society for Promoting Christian Knowledge|год=1877}}</ref>, шуннан соң төшенчә киңрәк итеп "Бөекбритания һәм Ирландия Патша Азия җәмгыяте журналы"нда ачылган булган. ([[Инглиз теле]]ндә - The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland), 1882 елда «Вайшнавлар дине» мәкаләсендә.<ref>{{Статья|автор=Monier-Williams M.|заглавие=The Vaishṇava Religion, with Special Reference to the Śikshā-patrī of the Modern Sect Called Srāmi-Nārāyaṇa|издание=Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland|год=1882|том=14|номер=4|pages=289—316}}</ref>. Рус телендә төшенчәнең һәм аның синонимының үсеше берничә юл буенча барган. Һиндстанда 1785 елдан 1797 елга кадәр яшәгән [[Герасим Лебедев]] сәфәре нәтиҗәләре буенча эшендә Вишнуны "Биштньо" дип атаган, Вишнуизм тарафдарларын "Биштньоб" (аларны "сыланганнар" дип атаган) дип атаган, ә тарафдар хатын-кызларны - "Биштньоби" дип атаган.<ref>{{Книга|автор=Лебедев Г.|часть=Часть III|заглавие=Беспристрастное созерцание систем Восточной Индии брагменов, священных обрядов их и народных обычаев|ссылка=http://iling.spb.ru/projects/lebedev/part3.pdf|место=Ярославль|издательство=Академия развития|год=2009|страницы=36}}</ref>. «Вишнуизм» исеме XIX гасырның икенче яртысыннан Вишну исеменнән чыгарылма плюс суффикс итеп кулланыла. Хосусан, "Вишнуизм" мәшһүр дин әһеле [[Алексей Хомяков]]ның (1804-1860) Һиндстан дине буенча эшләрендә искә алына.<ref>{{Книга|заглавие=Полное собрание сочинений Алексея Степановича Хомякова|место=М.|издательство=Тип. Лебедева|год=1878—1882|том=Том I. 2-е изд|страницы=75}}</ref>. Август Бартның (1834-1916) 1897 ел "Һиндстан Диннәре" тәрҗемә җыентыгында "Вишнуизм" төшенчәсе кулланыла.<ref>{{Книга|автор=Барт А.|заглавие=Религии Индии|ответственный=Пер. под ред. и с предисл. кн. С. Трубецкого|место=М.|издательство=Типо-лит. т-ва И.Н. Кушнерев и К|год=1897|страницы=187}}</ref>. Вишнуизм буенча Британия әдәбияте басмасы киңәюе белән XX гасыр рус телле чыганакларда беренче мәртәбә "Вишнуизм" кулланыла.<ref>{{Книга|заглавие=Большая советская энциклопедия|ответственный=Гл. ред. О. Ю. Шмидт|издание=Том 7|место=М.|издательство=Советская энциклопедия|год=1926|страницы=405}}</ref>. Соңыннан ике төшенчә алыштыра торган сүзләр буларак кулланыла. == Һинд дине һәм Вишнуизмның хасиятләре == Вишнуизмның төшенчәсе буенча аның нигезендә [[Вишну]] буларак [[Ходай]]га һәм аның чагылышларына табыну тора. Фактик рәвештә Вишнуизмда [[Ходай]] турында катнаш аңлау бар, ул [[Брахма-сампрадая]]да саф [[монотеизм]]нан [[Шри-сампрадая]]да [[монизм]]га кадәр. Барлык башка Илаһлар Вишнуга карата икенчел яки буйсынган булып карала. Аларга ярым-Ходайлар (дэвлар), Вишнуның аерым хасиятләре белән рухлар яки мәхлукатлар карый. Чыгарылма булып [[Кришнаизм]] тора, анда [[Кришна]] шәхесе буларак [[Ходай]]ның персонификациясе Иң олы чынлык булып тора. Гомумән, Вишнуизм Һинд диненең башка юнәлешләреннән берничә хасиятләре белән аерылып тора: [[Файл:Bangkok National Museum - 2017-04-22 (43).jpg|мини|210x210пкс|Вишну поты, XIV—XV гасыр, Баңкок Милли музее тупланмасы, ([[Таиланд]])]] * Вишнуизм үзен аерым дин буларак түгел, ә гомуми мәңге закон («[[санатана-дхарма]]») буларак карый. Башка сүзләр белән әйткәндә, башка диннәр көндәш булып каралмый, ә бары тик башка тасвирлама формасына ия дип карала. Аларның нигезендә [[Ходай]]га һәм аның табигатенә, кеше җанына, [[Ходай]] һәм җан арасында мөнәсәбәтләр, һәм шулай ук җанны коткару һәм азат итү юллары ята. * [[Һинд дине]]ндә [[Вишну]] Ходае Иң Олы чынлык яки ([[Брахман]] булып торалар). Әмма иң олы чынлык шәхессез чынлык, Галәм җаны һәм персонификацияләнгән [[Ходай]] буларак чагылыш табарга мөмкин (билгеле кеше кыяфәтендә, сирәгрәк хайван образында). Вишну үзен символик формада, сурәт яки [[мурти]] буларак чагылдыра, аны хөрмәт итәләр һәм аңа табыналар. Вишнуизм үзенә берничә традицияне кертә, аларны һәрберсенең яраткан Вишну образы бар. [[Шри-вайшнавизм]]да аның булып [[Ранганатха]] һәм [[Венкатешвара]] формаларында Вишну булып тора, башка сампрадаяларда күбесенчә [[Кришна]]га табыналар. Җирдә [[дхарма]]ны торгызыр өчен кеше кыяфәтендә чагылып ул кешелеклек белән турыдан-туры мөнәсәбәткә керә ала. * Вишнуның мәңге һәм төрле атрибутлары бар, алар изге текстларда тасвирлана. Ходайга ирешү яки аның белән кушылу тормышның төп максаты буларак карала. Кеше җаннары Вишнуның өлеше буларак карала, гәрчә аларның индивидуальлеге һәм үзаңы булса да. Барлык күренми торган һәм материаль феноменнар Вишну белән бер табигатькә ия һәм шул ук вакытта аннан аерылып тормый торган итеп санала. * Җанны азат итү яки котакур өчен билгеле өстәмә гамәлләрне башкару кирәк ([[джняна-йога]] һәм [[карма-йога]]), әмма ахыргы нәтиҗә Вишнуга мәхәббәт булдырудан ([[бхакти]]), аңа сыенуда ([[шаранагати]]) һәм аның рәхимлелегенә бирелүдән ([[прапатти]]) тора. Шартлы җаннар Вишнуның "[[Майя]]" дип аталган иллюзор материаль энергиясе тәэсире астында тора. Ул Вишнуны аңларга бирми, һәм азат итү юлыннан вакытлы рәхәтләргә илтә. * Җанның азат ителүенең олы һәм туры юлы [[Бхакти-йога]]да тора. Тиешенчә кулланганда ул барлык башка практикаларны ([[Йога]]ны, медитацияне, изге язмаларны өйрәнүне, хак яшәү тәртибе нормалары буенча эш итүне) алмаштыра ала дип санала. Бхакти-Йоганың эчтәлеге ике төп әсәрдә, «[[Бхагавата-пурана»]]да һәм «[[Бхагавадгита]]»да ачыклана. Төп практикаларга Вишну исеменә дан җырлау, аның турында истә тоту, Вишну белән шәхси мөнәсәбәтләрне үстерү, аның өчен барлык гамәлләрне башкару, гыйбадәтханәдә яки өйдә ритуаль табынуны кертеп Вишну образына хезмәт итү. Бхакти-Йога җимешләренә бәйле булмаган Вишнуга саф һәм шартсыз мәхәббәт рухи практиканың үз кыйммәтенә ия һәм ахыргы нәтиҗәсе булып тора. * Вишнуизмда белемнең төп чыганаклары булып «[[Вишну-пурана]]», «[[Бхагавата-пурана]]» һәм «[[Бхагавадгита]]» тора. [[Веда]], [[Упанишада]]лар, [[Пурана]]лар кебек гомуми чыганакларга таяну Вишнуизмның Һинд дине белән бәйләнешен формалаштыра. == Вишну: мәхәббәт һәм табыну образы == [[Файл:Lord Hari.jpg|слева|мини|250x250px|Бөтен атрибутлары белән дүрт-куллы Вишну Ходаеның хәзерге сурәте]] [[Файл:Lord Mahavishnu.jpg|мини|270x270px|Махавишнуның хәзерге муртисы, бронза]] [[Вишну]]га һәм аның шәхесләнүләренә ([[аватар]]ларына) табыну Вишнуизмның нигезе булып тора. Вишну образы Галәмне саклаучы һәм [[дхарма]] яклаучысы буларак күрсәтелгән, аны матур дүрт-куллы яшүсмер итеп күрсәтәләр, тәне зәп-зәңгәр, сары киемнәргә киенгән аның күпсанлы атрибутлары һәм зиннәтле ташлары бар. ([[Вишну иконографиясе]]н карагыз).<br/> Беренчел формада Махавишну буларак Ходай боҗраларга бөгелгән еланда йоклый [[Ананта-Шеша]]да, ул [[Сәбәп океаны]] (Гарбходака) сулыкларында тынычлап тора. Еланда ятып, Вишну дөнья инде җимерелгән, ә башкасы [[Брахма]] тарафыннан барлыкка китерелмәгән чорларда "[[Брахма төннәре]]"ндә йоклый. Яңа барлыкка китерелгән дөньяда, Вишну үз сыену урынында, [[Вайкунтха]]да тора.<br/> Вишну юлдашлар белән әйләндерелгән (атлану кошы [[Гаруда]], [[Вишваксена]], [[риши]] хәкимнәр), якында гүзәл [[Лакшми]], бәхет һәм муллык Алиһәсе утыра. Ул хатын идеалы матурлык, уңышлык һәм байлык чагылышы булып тора. Аны шулай ук башка исемнәр белән атыйлар, [[Шри]] (Алкышлы), Камала (Лотос), Индира (Сокландыргыч), Бху (Бәхетле), Сарасвати (Сүзгә Маһир), Шанти (Тыныч) һәм башкалар белән. Лакшми иренә мәңге тугъры, аның белән беркайчан да аерылмый, аны җир чагылышларында (аватарларында) юлдашы булып тора. Җирдә Лакшми чагылышлары [[Сита]] һәм [[Радха]] белән күрсәтелгән.<br/> Вишну Җиргә Вайкунтхадан [[Аватар]]лары образында төшә. Ул дөньяга куркыныч янаганда дхарманы (гаделлекне) торгызу өчен чагыла. Вишнуның беренче дүрт аватары булып [[Матсья]] (балык), [[Курма]] (ташбака), [[Вараха]] (кабан дуңгызы) һәм [[Нарасимха]] (арслан-кеше) тора. "[[Агни-пурана]]"да сөйләнгәнчә, Ходай хак [[Ману]]ны коткару өчен чагылган, ул киләчәктә кешелеклелекнең атасы булган. Вишну дөньяга ташбака булып Ходайларны һәм шәйтаннарны [[Сөт океаны]]н яздыру өчен һәм аннан үлемсезлек эчемлеген [[амрита]]ны алырга өндәү өчен килгән. «[[Махабхарата]]» һәм «[[Рамаяна]]»да Вишнуның башка чагылышларның батырлыклары тасвирлана, [[Кришна]]ның һәм [[Рама]]ның. Вишнуның тугызынчы аватары булып [[Будда]] игълан ителгән. «[[Агни-пурана]]»да шулай ук унынчы аватарның, [[Калки]]ның киләчәге алдан әйтелә, ул атта кылыч белән җайдак буларак сурәтләнә. Ул бу дөньяга юкка чыккан дөнья гармониясен торгызыр өчен килгән.<br/> [[Валлабха-сампрадая]], [[Нимбарка-сампрадая]] һәм [[Гаудия-Вайшнавизм]] кебек традицияләр рәтендә, Кришна Вишну урынына Ходайның иң олы формасы һәм барлык аватарларның чыганагы булып карала. {| class="wikitable" |+«Кече», тулы булмаган яки икенчел Вишну аватарлары !Образ !Исеме һәм мәгънәсе !Образ !Исеме һәм мәгънәсе |- |[[Файл:Hayagriva restoring Vedas to Brahma which were taken to Rasatala.jpg|центр|120x120пкс]] |'''''[[Хаягрива]]''''': Һинд дине персонажы, Вишнуның өлешчә чагылышы (рухи белем һәм акыл ипостасенда) һәм Буддачылыкта тәгълиматның ярсулы саклаучы Ходае{{Sfn|Champakalakshmi|1981|p=162}}. |[[Файл:NarNarayan-Kalupur.jpg|центр|120x120пкс]] |'''''[[Нара-Нараяна]]''''': Вишнуның ике олы фикер иясе-игезәкләр образында икеләтә чагылышы, аның миссиясе булып дхарманы һәм гаделлекне саклау булып тора.{{Sfn|Champakalakshmi|1981|p=165}}. |- |[[Файл:Mohini on a swing.jpg|центр|120x120пкс]] |'''''[[Мохини]]''''': матур хатын кыяфәтендә Вишну, «[[Махабхарата]]» буенча ул шәйтаннарны сокландырып амританы (үлемсезлек эликсиры)н Ходайларга кайтару өчен пәйда булган; бу Вишнуның бердәнбер хатын-кыз кыяфәте {{Sfn|Champakalakshmi|1981|p=167}}. |[[Файл:Dhanwantari Bhagwan.jpg|центр|120x120пкс]] |'''''[[Дханвантари]]''''': ([[Аюрведа]]) медицина Ходае, Вишнуның җирдә өлешчә чагылышларның берсе, ул Ходайларның табибы буларак хөрмәт ителә.{{Sfn|Champakalakshmi|1981|p=169}}. |- |[[Файл:VyasaGuha.JPG|центр|120x120пкс]] |'''''[[Вьяса|Ведавьяса]]''''': борынгы олы фикер иясе (шулай ук Вьясадева, Бадараяна яки Кришна-Двайпаяна буларак мәгълүм), ул күпчелек изге текстларның авторы яки төзүчесе булып санала: Веда, пураналар һәм «Махабхарата»ның{{Sfn|Champakalakshmi|1981|p=171}}. |[[Файл:Kama Rati.jpg|центр|120x120пкс]] |'''''[[Кама Ходае]]''''': мәхәббәт Ходае кыяфәтендә Вишну (ул шулай ук Манматха буларак мәгълүм), аның хөрмәтенә ритуаллар сәламәтлекне яхшырту һәм матурлыкны арттыруга юнәлгән.{{Sfn|Champakalakshmi|1981|p=172}}. |} == Вишнуизмның тарихы һәм килеп чыгышы == === Ыру һәм кабилә культларының интеграциясе === [[Файл:019 Visnu, 5c, Dwaravati (34408737574).jpg|мини|250x250пкс|V гасырда Вишну сурәте, Баңкокның милли музее (Таиланд)]] Вишнуизмның тамырлары соң Веда чорына, безнең эрага кадәр VI-V гасыр, гәрчә килеп чыгышы буенча ул Ведик булып тора. Веда буенча яшәгән [[арий]]лар, Борынгы Һиндстанга миграцияләнгәндә, алар дини "сахра"да булмаган. Борынгы Һиндстанда кимендә ике Арий булмаган культ булган инде. Изге аскетлар-протошайвлар өчен тормыш [[Йога]]дан, [[тапас]]тан һәм [[санньяса]]дан торган. Бу Шива ходаена табынуның [[Пашупати]] шәхесендә иртә культы булган. Аларның берсе булып "муни-яти" (''muni-yati'') булган. Вишнуизм капма-каршы культта туган, ул соңрак "[[Бхакти]]" исемен алган - бу мәхәббәт тулы тугъры хезмәт итү. Шәхесле Илаһка тулаем тугърылык мәгънәсендә Бхакти автохтон характерга ия. Бу Арийлар килгәнче асаба һәм ыру Ходайларына табынуда салынган булган.<br/> Һинд дине белгечләре фикеренчә, Вишнуизмның дин буларак төпләнүе [[Маурьялар Империясе]] (безнең эрага кадәр 317-180 еллар) һәм [[Шунга]] империясе (безнең эрага кадәр 185-73 еллар) чорында булган. Вишнуизм Брахманиз традициясеннән үсеп чыккан дип санала. Кайбер риваятьләрдә ул [[Арий булмаган]] (даса) кабилә ышануына таянган. Фактик рәвештә Вишнуизм үзендә асаба Илаһларны интеграцияләгән, алар [[Брахман]]нар тарафыннан бердәм гомуми культка кертелгән булган. Күпсанлы ыру һәм кабилә Илаһлары [[Нараяна]] - Вишну белән тәңгәлләштерелгән булган. Маурьялар чорында Вишнуизмның төпләнүе турында шәһадәтләр әдәби чыганаклардан, һәм шулай ук [[эпиграфика]] бирелгән мәгълүматлардан алынган булырга мөмкин. Алар күрсәткәнчә Нараяна-Вишну образының популярлыгы аның Санкаршана-Баладева образы белән кушылуыннан соң арткан. Алар тарафыннан Вишнуит пантеонының хатын-кыз Алиһәләре дә искә алына, беренче чиратта бу [[Лакшми]] Алиһәсе.<br/> Мөгаен, безнең эрага кадәр IV-I гасырларда төп культ булып Санкаршана-Баларама культы булган, әмма соңыннан беренче урынга Васудева чыга, ул аның образына варис була. Төньяк Һиндстан Васудева-Кришнага табыну ватаны булып киткән. Икеләтә исемне Һинд дине белгечләре ике төрле кабилә традицияләре белән бәйлиләр. Васудева ир кеше һәм куркусыз гаскәри хасиятләренә ия дип күрсәтелгән булган, ә шул ук вакытта Кришна - тыныч һәм алкышлар бирүче итеп күрсәтелгән. Судхакара Чаттопадхьяи фикере буенча, беренче Маурьялар патшасы вакытыннан бирле Нараяна, Вишну һәм Васудеваның ахыр кушылуы булган.<br/> «[[Бхагавадгита]]»да Нараяна искә алынмый, әмма Бхагватның аның барлык хасиятләре бар. Мөгаен, [[Нараяна]], башта Веда булмаган Ходай булган, ул су стихиясе, Галәм океаны белән ассоциацияләнгән һәм мәңге яшәгән. Кайбер Һинд дине белгечләре фараз ителгәнчә, "Бхагавадгита"ның максатларының берсе булып Нараянаның яңа Илаһлар образлары белән кушылуында торган, беренче чиратта Васудева-Кришнаның. Образларның кушылуы турында мәшһүр [[Гелиодор баганасы]] шәһадәт булып тора, ул безнең эрага кадәр II гасырда куелган булган. [[Видиша]]дан башка язмада Гаутамипутра турында мәгълүмат бирелә, ул Бхагавата гыйбадәтханәсендә [[Гаруда]] белән багананы куйган. Вишнуизмның актив таралышы хөкемдарларның дини тәэмин итү һәм яклавы булганга күрә булган. Моның турында патшаларның исемнәре әйтә: [[Шунга]]ларның тугызынчысының исеме Бхагавата булган, [[Канва]]ларның беренчесе - Васудева, өченчесенең - Нараяна.<br/> Безнең эраның беренче гасырларында Вишнуизм [[Гуптлар дәүләте]] (320-енче - 600-енче елларда) киңәюе белән Көньяк Һиндстанга үтеп керә. Аның популярлаштыруыны мәшһүр Тамил альварларның халык шигърияте ярдәм иткән. Төньяк Һиндстан диннәре белән көньякка Санскрит һәм [[Пракрит]] әдәбияты үтеп кергән. [[Санскрит]] рәсми дини тел булып танылган булган. Шулай итеп, Вишнуга табыну аның образының синкретик характерына бәйле. Ул салмак кына Арий һәм асаба Ходайлары образлары белән кушылган. Аңа риваять каһарманнарны - [[Анируддха]]ны, [[Прадьюмна]]ны, Самбаны хөрмәт итү кушылган. === Кришна образының килеп чыгышы === [[Файл:Viṣṇu as Kṛṣṇa Govardhanadhara with attendants.jpg|слева|мини|180x180пкс|Кришна [[Говардхана]] тавын тота, XVII гасыр рәсеме, [[Британия музее]].]] Вишнуизм үсешендә төп тарихи тенденцияләрнең берсе булып Вишну һәм Кришна образларының кушылуы булган. «Кришна» исеме «[[Ригведа]]»да ук искә алына. Әмма, моның астында каһарман исеме күтәреләме, әллә бу бары тик "кара" сыйфатымы, Һинд дине белгечләре төгәл әйтә алмый. «[[Чхандогья-упанишада]]»да, [[Деваки]]ның улы Кришна искә алына. Аның «[[Бхагавадгита]]»дан Кришна белән тәңгәл китерүе бәхәсләр чыгара. Традиция буенча бу исем борынгы олы фикер иясенеке булган, соңрак ул илаһилаштырылган, гәрчә кайбер галимнәр шундый тәңгәл китерүгә каршы. Хәзерге Кришна культы чыганаклары көтүчеләр кабиләләренең Ходайларны табынуда, моның шәһадәтнамәсе булып "Гопала" (көтүче) эпитеты тора, һәм шулай ук "сыерлар дөньясы" (голока) хөкемдары титулына ия. Кайбер тикшерүчеләр карашы буенча, Кришнага башта [[Абхирлар]] көтүчеләр кабиләсе әгъзалары табынган, алар арасында ул бик популяр булган. Кришна кабиләнең илаһилаштырган каһарманы һәм Ядавлар кланының рухи җитәкчесе булган. Васудева һәм Кришна башта ике төрле шәхес булганнар дип фараз ителә, әмма соңыннан ике образның кушылуы булган.{{Sfn|Welbon|2005|p=9499}}. Аларга көтүче малай [[Гопала-Кришна]] культы өстәлгән, ул күчмә җәмәгатьтән булган. Көтүче Кришна тарафдарларын яңгырдан саклаган [[Говардхана]] белән эпизод - бу ике культның каршылыгы тарихы. Ул [[Индра]] шәхесендә Ведизмның Кришна тарафыннан күрсәтелгән яңа Бхакти культына җиңелүен чагылдыра. Әмма Кришна образының борынгы Ватаны турында шәһадәтләр юк. Фараз ителгәнчә, ул салмак Вишну белән кушылган, һәм Һинд фәлсәфәсенә һәм диненә Арийларга кадәр кабиләләрнең ышануларның кертелүенең билгесе булган. Шулай да, шактый соңрак та, Кришна Вишнуизмда әһәмиятле урынын саклап калган. [[Кришнаизм]] хәзерге Һинд динендә иң эре һәм төп юнәлешләрнең берсе булып тора. <gallery> Файл:Coin of the Bactrian King Agathokles.jpg|Бер ягында [[Баларама]] - [[Санкаршана]] сурәте белән Агафокл патшасы белән тиен, икенче ягында - [[Васудева]], Һинд-грек патшалыгы, безнең эраның 190-ынчы һәм 180-енче еллар арасында. Файл:MauryanBalaramaCoin3rd-2ndCenturyCE.jpg|[[Маурья Империясе]] тиенендә уң түбән почмакта чукмар һәм кабырчык белән [[Баларама]]ның сурәте, безнең эраның III һәм II гасыр арасы. Файл:Krishna Govardhana. Bharat Kala Bhavan, ni03-24.jpg|Кришна [[Говардхана]]ны күтәрә, IV һәм VI гасыр арасында. Файл:Krishna-in-Kyoto-1.jpg|Буддачылык Тодай-дзи гыйбадәтханәсендә флейта белән [[Гопала-Кришна|Гопала]] ([[Киото]], Япония), XI гасыр </gallery> <gallery> Файл:Relief sculpture at Keshava temple in Somanathapura1.jpg|Соманатхапурда Ченнакешава гыйбадәтханәсендә [[Гопала-Кришна]], XIII гасыр Файл:Bal Krishna in National Gallery of Victoria, Australia.jpg|Биш башлы еланда Бала-Кришна поты, XVI һәм XVII гасырлар арасында Файл:Krishna and Radha LACMA M.84.228.3a-b.jpg|[[Радха-Кришна]] илаһи пары, XVII гасыр Файл:Vithoba Gutenberg.jpg|Виттхала яки Пандуранга буларак мәгълүм [[Витхоба]], XIX гасыр </gallery> === Көньяк Һиндстанда Вишнуизм === [[Файл:Srirangam main gopuram.JPG|ссылка=https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Srirangam_main_gopuram.JPG|альт=|мини|220x220px|[[108 дивьядешам]]ның берсе ([[альвар]]ларга бәйле дини сәфәр урыннарының берсе) булган [[Шрирангам]]да иң зур [[Вишну]] гыйбадәтханәсенең төп [[гопурам]]ы.]] [[Гупт]]ларның төшүеннән соң Вишнуизм [[Көньяк Һиндстан]]да [[Паллав]]лар дәүләтендә чәчәк ата башлаган. [[Альвар]]ларны иң олы [[бхакти]] мисалы сыйфаты буларак танудан соң һәм [[Шри-Вайшнавизм]] барлыкка килүгә кадәр Вишнуга табыну [[вайкханаса]] ритуаль традициясендә башкарылган. Ул Веда йолалары ([[Яджна]] (ут табынуы)га нигезгә) һәм [[Адвайта]] фәлсәфәсәнең катышмасы булган, монда беренче планга Вишнуның шәхессез аспекты чыккан. Соңыннан [[Вайкханаса]] традициясе ритуаль гыйбадәтханә табынуына әверелгән.<ref>{{Книга|автор=Johnson W.|часть=Vaikhānasa|ссылка часть=http://www.oxfordreference.com/view/10.1093/oi/authority.20110803115037299|заглавие=A Dictionary of Hinduism|место=Oxford|издательство=Oxford University Press|год=2009}}</ref>. [[V]]—[[VI]] гасырдан башлап, зур популярлыкка [[альвар]]ларның гимннары ия булган, бу Вишнуит тугъры шагыйрьләре һәм дини укытучылары булган.{{sfn|Ватман|2005|с=25—26}}. Вишнуизмның традициясенең унике альвары бар. [[Агиографик]] бирелгән мәгълүматлар буенча, [[Кулашекхара]] патша булган, [[Тондарадипподи]] — [[Брахман]] булган, ә калганнар түбән иҗтимагый килеп чыгышка ия булганнар.{{sfn|Ватман|2005|с=26}}. Альварлар тарихка дини гимннар авторлар буларак кергәннәр, алар Һиндстанның көньягында зур популярлыкка ия була башлаганнар.{{sfn|Ватман|2005|с=26}}. Альварларның гимннары җыючылары [[Натхамауни]] тарафыннан "[[Дивья-прабандха]]" җыентыгына тупланган, анда дүрт меңнән күбрәк гимн. Аны «Вайшнава-[[Веда]]» яки «[[Дравида-веда]]» дип атыйлар. Бары тик альварларның берсен генә, [[Наммальвар]]ны теолог һәм фәлсәфәче дип атарга була. Аның "тәгълиматы" систематик булмаган һәм аның тарафыннан уйлап чыгарылган гимннар сериясе буенча таратылган булган. {{sfn|Ватман|2005|с=26}}. Альварлар арасында [[Андаль]] дигән хатын бар, аңа [[бхакти]]ның тере чагылышына буларак кына түгел табыналар, ә [[Вишну]] хатынының [[Лакшми]]ның илаһи ипостасена буларак табыналар.{{sfn|Ватман|2005|с=26}}. Альварларның дөньяга карашы түземлелек һәм иҗтимагый [[эгалитаризм]] белән аерылып торган. Альварлар дәгъва иткәнчә, Вишнуга якынаерга мөмкин иткән бердәнбер хасияте булып тугърылык ("[[прапатти]]") тора.{{sfn|Ватман|2005|с=26}}. Альварларның чоры Көньяк Һиндстанда «остазлар чоры» ([[Ачарья]]) белән алышынган, аларның берсе булып альварлар гимны җыючысы [[Натхамуни]] булган.{{sfn|Ватман|2005|с=26—27}}. Аннан [[Шри-вайшнавизм]] традициясендә остаздан өйрәнчеккә рухи белемнәрнең тапшыру сызыгы башлана. Шул ук чорда Вишнуизм дини һәм административ реформациягә дучар булган. {{sfn|Ватман|2005|с=26}}. Беренче ачарьялар фәлсәфи-рухи доктриналар эшләгәннәр, алар альварларның дини гимннарына өстәргә тиеш булганнар. Ачарьяларның хезмәтләре [[XI]] - [[XIII]] гасырларда [[Рамануджа]]ның [[вишишта-адвайта]]сы һәм [[Мадхва]]ның [[Двайта-веданта]]сы кебек [[Һинд дине]] фәлсәфәсе кебек үсеш алган системалар барлыкка китерүгә илткән. == Вишнуизм эпистемологиясе һәм белем чыганаклары == [[Файл:Bhagavata Purana manuscript, 18 century.jpg|слева|мини|240x240px|Кулъязма «[[Бхагавата Пурана]]»дан бит, XVIII гасыр ([[Бхактиведанта Свами Прабхупада]] тикшерү үзәге, [[Калькутта]]).]] Вишнуизмның дини теле булып [[Санскрит]] тора, анда төп изге текстлар язылган. Шулай да күп Вишнуит текстлары [[Тамил теле]]ндә һәм маниправала телендә язылган. Чыганак изге текстлар булып [[Веда]] тора. Аларга өч төр текстлар өстәмә булып тора, алар Ведага кушылалар. Аларга брахманизм әдәбияты карый — брахманнарның аңлатулары (комментарийлары), алар [[Брахман]]нар исемен алган, [[араньяка]]лар («урман китаплары») һәм [[упанишада]]лар («кадерле тәгълимат»){{Sfn|Канаева|2009|c=396}}. Безнең эрага кадәр V—II гасырларда Веда әдәбияты тупланмасы изге кыйссалар ([[смрити]] һәм [[Веданга]]лар) исәбенә киңәйгән. Смрити безнең эраның беренче гасырына формалашкан һәм үзенә "[[Махабхарата]]" һәм "[[Рамаяна]]" текстларын кертә. Аларда Вишну турында кыйссалар сериясе бар һәм Вишнуның чагылышлары турында ([[Пурана]]лар), законнар җыентыклары ([[дхармашастра]]лар), шул исәптән "[[Ману законнары|Ману-смрити]]". [[Шрути]]га һәм смритига керүче текстлар Вишнуизмда да, Һинд диненең башка юнәлешләрендә дә хөрмәт ителә. Хәзерге Вишнуизм үзендә алдан килүче (кабилә) диннәренең мирасын берләштерә, һәм шулай ук башка борынгы Һинд диннәренең йогынтысына ия, беренче чиратта [[Будда]]чылыкның. Мәсьәлән, [[Будда]] [[Вишну]] аватарлары санына керә.{{Sfn|Jones|2007|p=491}}. Вишнуит [[дин тәгълиматы]]ның төп чыганаклары булып искә алынган Пураналар һәм [[самхита]]лар тора (гимннар, догалар һәм мантралар җыентыклары), алар [[Веда]] мираслары. Аларда соңрак дини догмалар булып киткән сюжетлар тасвирлана. Пураналар арасында Вишнуитларда иң ихтирам ителгәне "Вишну пурана" булып тора, ул изге текст булып тора. Бу әсәрдә [[Брахма]] уртаклыгы белән Вишнуның Галәмне барлыкка китерүе, һәм шулай ук Вишнуның илаһи әйтемнәре бар. Вишнуның дөньяны һәм тугърыларын коткару роле кыйссалар рәтендә яхшы иллюстрацияләнгән, мәсьәлән, [[Прахлада]] һәм [[Дхрува]] белән сюжетлар. [[Нарасимха]] образында Вишну Прахладаны әтисе шәйтаннан коткара, бу Ходайга тугърыларның бөтен яманнардан һәм явызлыклардан саклануларын күрсәтә.{{Sfn|Klostermaier|2011|loc=Chapter 6}}. Вишнуизм изге текстларны таный ([[упанишада]]лар, [[Веданта-сутра]]лар һәм "[[Бхагавадгита]]"ны һәм башкаларны) беренчел догмалар буларак таный. Бу изге текстларны өйрәнеп рухи белем алу мөмкинчелеген бирә. Шул ук вакытта Вишнуизм шәхси аңлауны, мантыйк ярдәмендә нәтиҗәләрне һәм интеллектуаль белем алу буларак лингвистик бәйләнешне таный. Шулай да Ходайны ирешү нәтиҗәләре карашыннан изге текстларны өйрәнү һәм фикер нәтиҗәләре Ходайга ирешергә мөмкинчелек бирми. Вишнуизм рухи практикага сайлау бирә, беренче чиратта [[бхакти]]га һәм [[прапатти]]га. == Тормыш максаты, азат ителү һәм практика == [[Файл:Gajendra Moksha print.jpg|мини|230x230px|«Гаджендра-мокша» — Вишнуизмда җир газапларыннан Вишнуга мөрәҗәгать иткән филнең азат ителүе турында символик кыйсса: фил — [[җан]], крокодил — [[гөнаһ]], күл — [[сансара]]|альт=]] Вишнуитлар [[җанның үлемсезлеге]]нә ышаналар, кеше тормышының иң олы максаты булып [[мокша]] санала. Җан наданлык, ялгышлар, матди кыйммәтләр бәйлелекләргә күрә газап кичерә, болар [[Майя]] (иллюзия) булганга күрә килеп чыга. Шартлы (азат ителмәгән) җан кеше (яки хайван) тәнендә мәңге туу һәм үлем циклларына дучар булачак. Азат ителү җан үз рухи табигатен аңлагач кына мөмкин һәм Вишну (Кришна) формасындагы Иң олы чынлык ([[Брахман]]) белән тулы яки өлешчә кушылу була. Традициягә бәйле булып азат ителүнең хасиятләре аерылып тора. Тормыш дәверендә тулы азат ителү мөмкин түгел дип санала, чөнки тән шартлы. Рухи практикаларында Вишнуитлар үзләрен (өлешчә булса да) табыну шәхесе Вишнудан аерым яки аермалы буларак карыйлар. Төп максат булып Брахман белән кушылу булган Һинд диненең башка юнәлешләреннән аермалы буларак (мәсьәлән, [[Адвайта-веданта]]да) Вишнуизмда азат итү шәхеснең һәм өлешчә икелелекнең саклавы фикерен саклый. Азат ителү өчен [[Вайкунтха]]да Вишнуга яки аның аватарларының берсенә хезмәт итү рәхәтлегендә ([[Ананда]]да) мәңге тормыш хас. «Бхагавадгита» азат ителүгә дүрт ысул тәкъдим итә:{{Sfn|Канаева|2009|c=403}}: * [[Йога]] (Йога юлы) — физик тәнне һәм аңны буйсындыру, ул җанны [[Ходай]] белән кушылуга ярдәм итә; * [[Джняна-йога]] (рухи белем юлы) — [[Ходай]]га үз аңлау һәм аның белән тәңгәллелектә белем аша ирешү; * [[Карма-йога]] (хак эш юлы) — тиешле вазифаларны табышсыз үтәү һәм шулай ук дөньяви тормыш өчен ихлас күңелдән ритуаллар һәм кагыйдәләр башкаруы; * [[Бхакти-йога]] (мәхәббәт юлы) — [[Ходай]]га мәхәббәт, тугърылык һәм [[прапатти]] (сыену) юлы. Вишнуизмда сайлау соңгы юлга, беренче чиратта [[Бхакти]]га бирелә. Ул чагыштырмача җиңелрәк һәм уңышка күбрәк шанс белән. Моннан ары, бхакти юлын бөтен кешеләр дә куллана ала, иҗтимагый статус, байлык, белем дәрәҗәсе һәм интеллектка карамастан. Бхакти практикасына Вишну исемнәрен кабатлау һәм аларга дан җырлау ([[джапа]], [[бхаджан]] һәм [[киртан]]), аның формасына медитация ([[дхарана]]) һәм Вишну [[мурти]]сына табыну ([[пуджа]]). Вишну муртисына табыну кагыйдәләре "[[Панчаратра]]" текстларында һәм төрле [[самхита]]ларда нигезләнгән.{{Sfn|Welbon|2005|p=9500}}. <gallery> Файл:People of Varanasi 006.jpg|Йога-марга: [[Варанаси]]да аскет Файл:Raja Ravi Varma - Sankaracharya.jpg|Джняна-марга: [[Шанкара]]ның дәгъвасы Файл:Hitopadesha.jpg|Карма-марга: Кришнаның [[Курукшетра]]да дхарма дәресләре Файл:Meerabai (crop).jpg|Бхакти-марга: [[Мирабай]] изге хатыны, бхакти үрнәге </gallery> == Вишнуизмның ритуаль практикасы == [[Файл:Vaishnavism Bishnupuriya.jpg|слева|мини|230x230px|Урта гасыр [[Бенгалия]] урамнарында Вишнуизм тарафдарлары [[киртан]]ы.|альт=]] Вишнуизмның дини практикасы бик күптөрле. Ритуаллар Вишнуит тормышында әһәмиятле вакыйгалар белән янәшә бара: балага уздыру, исем кушу, [[варна]]саның иҗтимагый вазифаларына кабул итү, өйләнү-кияүгә чыгуы, өйне төзүне башлау һәм бетерү, үлем. Ритуалларның максаты күренмәгән көчләрнең һәм кармик нәтиҗәләрнең зарарлы йогынтысыннан арындыру, үз ягына алкышлы көчләр җәлеп итү, рухи күрсәтелгән хезмәтләргә ирешү. Хәзерге Вишнуизм тарафдарлары арасында бөтен вазифаларны һәм йолаларны 10%-тан азрагы үти. Ритуалларга җиңелрәк караш, аларны үтәү күп вакыт һәм көч таләп иткәнгә күрә. Хосусан, иртәнге йолаларның тулы циклы өчен өч сәгатьтән күбрәк вакыт кирәк. Моны бары тик [[брахман]]нар яки нык ышанучы Вишнуитлар үти ала.{{Sfn|Канаева|2009|c=399}}. Вишнуитлар Вишнуга гына табынмыйлар, ә шулай ук башка Ходайларга (кагыйдә буларак, Вишнуның өлешчә чагылышларына, мәсьәлән, [[Дханвантари]]га табынганнар), эпик каһарманнарга, [[Аскеза]] көче белән хәтта Ходайларны бусындыра ала торган олы фикер ияләренә - [[риши]]ларга, һәм шулай ук бабаларына [[питар]]ларга табыналар. Вишнуның күпсанлы ипостасьларына аларга багышланган гыйбадәтханәләрдә һәм башка Илаһларның гыйбадәтханәләрендә ([[Шива]] гыйбадәтханәләрендә кайвакыт Вишну хөрмәтенә [[придел]]лар бар), һәм шулай ук өйләрдә, [[часовня]]ларда, басуларда һәм ачык [[изге урын]]нарда урамнарда табыналар. Вишну хөрмәтенә символик корбаннар белән рухи хезмәтләр үткәрәләр ([[Пуджа]]лар яки [[Яджна]]лар)''.'' Бабалар өчен искә алу йолалары башкарыла ([[шраддха]])лар, аларга корбан ризыгын алып киләләр "(пинда)". Йолалар вакытында [[брахман]]нар [[Санскрит]]та [[мантра]]лар укыйлар. [[Шудра]]ларга йолаларны мантраларның текстын тулысынча әйтмичә башкарырга мөмкин. ''.'' Ритуалларны башкару вакытында күп игътибар гамәлләргә түгел, ә ышанучының психологик халәтенә бирелә. Кирәкле халәткә ирешү өчен [[мудра]]лар, [[асана]]лар һәм медитация ([[дхьяна]]) кулланыла.{{Sfn|Канаева|2009|c=399}}. === Санскаралар: тормыш циклы ритуаллары === Йолалар йорт йолаларына (''грихья'') бүленәләр, алар һәр өйдә булган [[алтарь]]да башкарыла, һәм зур корбан бирүләр (''[[шраута]]''). Өйдә пуджа өчен ризык әзерләнә, ул Вишнуга хуҗаның үзе тарафыннан яки ялланган брахман аша тәкъдим ителергә мөмкин. Кагыйдә буларак, йорт пуджасын йорт хуҗасы Вишнуит үзе өйдәгеләрдән башка үзе башкара. Брахманы махсус корбан бирүләр өчен чакыралар (хосусан, Сатья-Нараяна-махапуджа). Төп йорт йолалары булып 16 ритуал ([[санскара]]) санала: [[гарбхадхана]] (балага уздыру акты, аның алдыннан хакыйкатьле, сәламәт һәм уңышлы бала бүләк бирү өчен дога кылалар), [[пумсавана]] (йөклелекнең өченче аенда малай тууны тәэмин итү өчен), [[симантоннаяна]] (йөклелекнең дүртенче аенда яралгының гармоник үсеше өчен, ананы һәм булачак баланы яклар өчен), [[Джатакарман|джатакарма]] (бала тууны бәйрәм итәр өчен), [[намакарана]] (исем кушу), [[нишкрамана]] (баланың йорт стеналары тышына беренче чыгуы), [[аннапрашана]] (баланың 6-ынчы аенда беренче дөге ризыгы), [[чудакарана]] (баланың чәчәләрен беренче кисү), [[карнаведха]] (колакларда тишек ясау), [[видьярамбха]] (укый-яза белүне башлау), [[ведарамбха]] (Веданы һәм упанишадаларны өйрәнүне башлау), [[кешанта]] (ир кешеләрнең битендә чәчләрне беренче кыру), [[самавартана]] (Веданы өйрәнүне һәм өйрәнчек дәвере бетү), [[упанаяна]] (варнага кабул итү, брахманнар өчен - изге бау упавита алу), [[виваха]] (өйләнү-кияүгә чыгуы), [[антьешти]] (соңгы юлга озату){{Sfn|Klostermaier|2003|p=163}}.<gallery> Файл:Peerital.jpg|Намакарана: исем кушу Файл:AnnaPrashan (Anna Prashan) - Hindu First Rice Eating Ceremony.JPG|Аннапрашана: беренче дөге ризыгы Файл:Sacred Thread Ceremony - Baduria 2011-03-08 00163.jpg|Упанаяна: брахман бавын алу Файл:Panigrahan in Hindu wedding.jpg|Виваха: өйләнү-кияүгә чыгуы Файл:Bagamati cremation.jpg|Соңгы санскара: антьешти (соңгы юлга озату) </gallery> === Кабул итү === [[Файл:Chakra.jpg|thumb|right|[[Шри-вайшнавизм]]да дикша: гуру иңбашта [[сударшана]] эзен куя.]] Яшь яки башлаучы вишнуитлар мирас сызыгы буенча рухи остаздан [[гуру]]дан рухи кабул итүне яки инициацияне ([[дикша]]ны) алалар. Дикша [[Сампрадая]]дан һәм санньяси тормышыннан алдан килә. Бу Һинд дине тарафдарлары өчен бик әһәмиятле адым, кабул ителү сампрадая җәмәгатенең тормыш буе тугъры булуны аңлата. Гадәттә кабул итү ритуаллар рәтеннән тора, хосусан, кандидат тормышының тулы тикшерүе, символик үз кремация, яңа исем алу һәм серле мантра тапшыру. Дикша-гуру танылган остазлар мирасы сызыгына керергә тиеш (гуру-парампара) һәм аңа кабул итүне биргәннәр белән контактта калырга тиеш.{{Sfn|Klostermaier|2003|p=59}}. Остаз өйрәнчекләрен Вишнуит фәлсәфәсе һәм практикасына өйрәтә һәм шулай ук кабатлау өчен үрнәк булып тора. Кайбер традицияләрдә остазның мәхәббәте азат ителергә мөмкинчелек бирә. Алдан билгеләнгәнчә, укучы билгеле [[мантра]]га ия була, аны ул [[Вишну]] һәм аның [[Аватар]]ларның берсенең образында акылның игътибарын туплар өчен үзеннән һәм тавыш белән кабатлый. Мантраны кабатлау (мәсьәлән,''«ОМ Намо Вишнуве», «ОМ Намо Нараяная», «ОМ Вишнаве Намаха»'') "[[джапа]]" дип атала. Мантра еш тәсбих [[джапа-мала]] куллану белән беррәттән бара, Вишнуитларда алар [[туласи]] агачыннан тора. Мантра ирекле тавыш белән, шыпырт, яки бары тик акылда башкарыла. Исемнең кабатлавы барышында тугърының акылы Вишну белән кушыла дип санала.{{Sfn|Klostermaier|2003|p=89}}.<br/> Кайбер Вишнуит традицияләрдә кабул итү үзенә "самашраяна" йоласын ала. Кандидат чистару церемониясе аша үтә, аннан соң тугърының тәнендә кыздырып Вишну, [[Сударшана]] һәм [[Шанкха]] сурәтләре куела, ә кайбер традицияләрдә [[Вайкунтха]] капкалары. [[Шри-вайшнавизм]]да ритуал тормышта бары тик бер мәртәбә инициация вакытында үткәрелә, шул вакытта укытучы өйрәнчекне мантрага өйрәтә. Әмма [[Мадхва]] - [[Сампрадая]]да тәндә Сударшана эзе "тапта мудра дхарана" ритуалында чикләнмәгән мәртәбә куелырга мөмкин. Ритуал шаяни - [[экадаши]] көнендә үткәрелә, ягъни ай календаренең [[ашадха]] (июнь-июль) аенда.<ref>{{Статья|заглавие=Large number of people for Tapta Mudra Dharana|ссылка=https://www.thehindu.com/news/cities/Mangalore/large-number-of-people-for-tapta-mudra-dharana/article24498595.ece|издание=The Hindu|год=2018|месяц=07|число=24}}</ref>. Алтыннан, көмештән яки бакырдан Вишну атрибутлары белән металлик штемпельләр хома ([[Яджна]]) барышында күмерләрдә кыздырыла. Шуннан соң аларга тәннәренең кайбер урыннарына кыздырып сурәт ясыйлар һәм тиредә пешүдән бизәк кала. Олы ирләргә атрибутларның эзләре биш урында кулларда һәм күкрәктә куелырга мөмкин. Хатын-кызларга һәм балаларга алар ике мәртәбә генә кулларда куела. «Тапта мудра дхарана» ышанучы Һинд дине тарафдарлары арасында популяр һәм ел саен Кришна гыйбадәтханәләрендә [[Мадхва]]-[[сампрадая]]дан [[санньяси]]лар тарафыннан үткәрелә. Һиндстанда ритуал нерв системасына уңай тәэсир итә һәм [[чакра]]ларны активлаштыра дип санала.<ref>{{Cite web|url=http://blog.prayease.com/post/147455208655/what-is-tapta-mudra-dharana-and-why-should-one-get|title=What is Tapta Mudra Dharana and why should one get it done?|author=Rao A.|website=PrayEase|date=2016-07-15|language=en}}</ref>. === Упасана === [[Файл:6.3 upasana.jpg|thumb|right|Классик биюдә упасана, Һиндстан]] Дини табыну («упасана») күпсанлы йолалардан һәм практикалардан тора, аларга [[Яджна]] һәм [[Пуджа]] керә. Аларны башкару конкрет Вишнуит традицияләргә бәйле, алар гасырлар буена формалашкан. Веда вакытларында Вишнуга табынуның төп формасы булып яджна торган. Ут корбан бирүе өчен күп санлы объектлар тәкъдим ителгән булган, йөзләрчә баш мөгезле терле малдан һәм атлардан бәйләм утынга кадәр. Хәзерге вакытта ритуаль табыну күбесенчә Вишнуга бүләкләр һәм тәкъдим ителгән әйберләр белән чагылган. Болар чәчәкләр, җимешләр һәм хуш исле әйберләр булырга мөмкин. Аларны формаль ритуаль һәм рәсми булмаган шәхси җиһазландыруда тәкъдим итәләр. "Упасана" дип ритуаль табынуның барлык тышкы формаларын түгел, ә эчке гамәлләрне дә, мәсьәлән, [[медитация]]не һәм [[прапатти]]ны атыйлар. Табыну формалары арасында аермалар бар. Аларның бер өлеше мәҗбури (нитья), ә бер өлеше мәҗбури түгел (наймиттика).{{Sfn|Klostermaier|2003|p=163}}. === Пуджа === [[Файл:1 Krishna murti inside a home with bhakti items.jpg|thumb|right|Кришнага өй пуджасы.]] Гыйбадәтханәләр Вишнуитлар җәмәгатенеке дә, аерым йорт хуҗалары - [[меценат]]ларныкы да булырга мөмкин. Җәмәгать гыйбадәтханәләрендә пуджалар көненә алты мәртәбә башкарылырга мөмкин. Аларның максаты Вишнуитны азат ителү юлына [[мокша]] алып бару. Рухи хезмәтне башлар алдыннан брахманнар башта үзләрен Олы Барлык белән тәңгәлләштерәләр, соңыннан Вишнуны изге сурәткә яки [[мурти]]га керергә чакыралар. Ритуаль хезмәт вакытында гамәлләрнең тәртибе регламентланган һәм "[[упачара]]" ("хезмәт" яки "әдәплелек") дип атала. Ритуаль йолалар күпсанлы һәм өлешчә сарай яны ритуалларын кабатлыйлар. Ходайга тәхетне, кулларны һәм аякларны юу өчен суны, киемне, чәчәк бйәләмнәрен, хуш исле әйберләрне һәм башка бүләкләрне тәкъдим итәләр.{{Sfn|Klostermaier|2003|p=142}}. Һәрбер сампрадаяда пуджаның үз кагыйдәләре эшләнгән, алар шул сампрадаяның әгъзалары өчен мәҗбури. Пуджа бер үк вакытта Вишнуитның Ходайга тугърылык акты да, аның мәрхәмәте (алкышын) алу ысулы да булып тора. Көн саен өй пуджасы гыйбадәтханәләрдә бигрәк тә бәйрәм көннәрендә үткәрелә торган грандиоз церемониянең кыскартылган юрамасы булып тора. Пуджа кимендә уналты гамәлдән тора. Аларга Ходайны чакыру; аңа урын тәкъдим итү (иңү өчен мурти); сәламләү; табаннарны юу; авызны һәм кулларны чайкау өчен суны тәкъдим итү һәм шулай ук эчү өчен һәм бал белән катыштырылган суны тәкъдим итү; коену яки чәчәкләр сибү; киендерү; ароматик майлар тәкъдим итү; чәчәкләр тәкъдим итү; хуш исле әйберләр яндыру; янучы лампа белән изгеләштерү; хөрмәт итеп идәнгә сузылу һәм әйләнеп узу; саубуллашу. == Гыйбадәтханәдә һәм өйдә табыну == [[Файл:Devotees entering the inner mantapa of Sri Ranganathaswamy temple at Srirangapatna.jpg|thumb|right|[[Шрирангапатнам]]да Шри Ранганатхасвами гыйбадәтханәсендә керүдә дини сәфәр кылучылар.]] Вишну [[мурти]]сы гыйбадәтханәләрдә дә, өйдә дә куелалар. Гыйбадәтханәләрдә күп санлы Вишнуитлар хезмәт итәләр, [[брахман]]нар гына түгел, ә ярдәмчел персонал да - бакчачылар, музыкантлар, биючеләр, җыештыручылар, рәссамнар, артистлар. Хосусан поварлар Ходайга тәкъдим иткәннән соң, шуннан соң килүчеләргә бирер өчен [[прасад]] пешерәләр, музыкантлар традицион музыка уен коралларында уйныйлар, ә артистлар Вишнуга гимннар җырлыйлар. Традиция буенча зур гыйбадәтханә комплекслары өчен берничә мөстәкыйль гаилә җаваплы була, аларның вазифаларына гыйбадәтханәне, брахманнарны һәм гыйбадәтханә хезмәтен тәэмин итү керә. Гаилә җаваплылыгы буыннан буынга тапшырыла.{{Sfn|Pattanaik|1999|p=97—98}}. Гыйбадәтханәләр [[агама]]ларда язылган кагыйдәләр буенча проектлана. Җирдә алар Вишну дөньясының яшәүчеләре һәм барлык кирәкле атрибутлары белән [[Вайкунтха]]ны чагылдырырга тиеш. Гыйбадәтханәдә Вишну юлдашлары яки башка Ходайлар хөрмәтенә [[придел]]лар яки кечкенә изге урыннар каралган, мәсьәлән, Ходайның кече яки ярдәмчел муртиларына, аның хатыны [[Лакшми]]га, [[Вишваксена]]га, [[Гаруда]]га һәм башка күк яшәүчеләренә.{{Sfn|Pattanaik|1999|p=107}}. Йорт хөрмәт ителүендә Вишну йортның чын хуҗасы буларак, ә гаилә әгъзалары аның вакытлы торучылары буларак карала. Зур өйләрдә Вишну алтаре йортның үзәк өлешен алып тора, аның тирәли тора торган бүлмәләр, кухня һәм келәтләр урнашкан. Көн саен Вишну өчен йорт пуджаларын кертеп ритуаллар үткәрелә.{{Sfn|Pattanaik|1999|p=99—100}}. Вишну һәм аның тугъры Вишнуитлар арасында берничә тип мөнәсәбәт культивацияләнә. Болар ана һәм бала арасында, остаз һәм өйрәнчек арасында, ир һәм хатын арасында, дуслар арасында мөнәсәбәтләр булырга мөмкин. Ике якның да мөнәсәбәтләрдә нык элемтәсе бар. Йортта сайланган шәхси мөнәсәбәткә тәңгәл булган сурәт яки Вишну муртисы куела. Аның янында хатыны Лакшми куела, ул Вишну һәм Вишнуитлар арасында мөнәсәбәтләрдә ана буларак катнаша, ул әтисенә балалар исеменнән мөрәҗәгать итә. Гаилә муртисы гаиләдә яки ыруда киләсе буын тарафыннан мирас итеп алына.{{Sfn|Pattanaik|1999|p=99—100}}. Мөнәсәбәтләр берничә рухи практика бәрабәренә культивацияләнә. Иң популярларга шраванам, ванданам, харинама, смаранам, севанам карый.{{Sfn|Pattanaik|1999|p=99—100}}: * '''''Шраванам''''' Ходай турында тыңлау: илаһи әңгәмәләрне, Вишну турында изге язмаларны, Ходай турында хикәяләрне (беренче чиратта «Рамаяна»ны һәм «Бхагавата пурана»ны). Шулай ук "Бхагаватгита" буенча лекцияләр популяр, алар Вишнуизмның асылын тасвирлыйлар. Шраванам Ходайга тугърылыкның беренче баскычын чагылдыра дип санала. * '''''Ванданам''''' дога белән сузылу булып тора, Ходай һәм аның сурәте алдында сәламле буйсыну. Ул үз [[эго]]дан тыйнак баш тартуның символы булып тора. Вишну Ходаена шартлы корбан буларак биш сиземләү органы һәм биш гамәл органы тәкъдим ителә. Гади формада вандаман сәламләү [[Намасте|намаскара]]да чагыла, монда учлар бергә тотыла. * [[Файл:Russian Hare Krishna devotees on Harinam.jpg|thumb|right|Мәскәүдә Халыкара Кришна Аңы Җәмгыяте Россия кришнаитлары харинамасы.]]'''''Харинама''''' Ходайны исемнәренә дан җырлау яки Ходайга мактау җырлаудан гыйбарәт. Гыйбадәтханәләрдә яки кешеләр җыелу урыннарында Вишнуитлар бергә җыелалар һәм изге җырлар, [[бхаджан]]нар һәм [[киртан]]нар җырлыйлар, аларда Вишнуның атрибутлары һәм хасиятләре, аватарларның батырлыклары һәм аның рәхмәте чагылышлары тасвирлана. Җырлар [[Санскрит]]та (мәсьәлән, "[[Нараниям]]" исемле [[Нараяна Бхаттатири]] поэмасы) яки асаба Һиндстан телендә ([[Тамил теле]]ндә изге [[альварлар]]ның гимннары). * '''''Смаранам''''' бертуктаусыз Ходайны истә тоту һәм Вишну исемен кабатлаудан гыйбарәт. Кагыйдә буларак [[джапа-мала]]да (тәсбих) билгеле сан әйләнешләр яки 108 исем [[джапа]] кабатлыйлар. Смараналарга "Нараяна-Нараяна", "Харе Рама", "[[Харе Кришна]]" мантра, "[[Ом Намо Бхагавате Васудевая]]" һәм башкалар. Бер-берсен сәламләгәндә Вишнуитлар Ходайны истә тоталар: «Хари Бол», «Радхе-Шьям», «Джей Шри Кришна», «Джей Шри Рама», «Джей Шриман Нараяна». Бу сәламнәр Вишнуны Вишнуитларның аерылгысыз өлеше итә, алар акылның игътибарын илаһи образда туплыйлар. * '''''Севанам''''', яки [[сева]], Ходайга турыдан-туры яки туры түгел рәвештә тугърыларына хезмәт итүдән гыйбарәт. Хезмәт мохтаҗ кешеләр тарафыннан башкарыла, ул Вишнуның үзе өчен кебек башкарыла. Хезмәтне башкаручы "севадал" дип атыйлар. Сева шулай ук муртига карата башкарыла. Вишну образы йокыдан торгызыла, юындырыла, май белән сылана, чәчәкләре белән киемнәр һәм асыл ташлар белән бизәлә, аңа махсус пешерелгән ризык тәкъдим ителә, шулай ук эчемлекләр, җырлар һәм биюләр. Вишнуга шәхси хезмәт Ходай персонификацияләнгән мөнәсәбәтне формалаштыра. [[Файл:Satya Narayana Puja.jpg|thumb|right|Сатья Нараяна Пуджага әзерләнү.]] Мөстәкыйль көн саен өйдә хезмәттән башка Вишнуитлар өйдә махсус Сатья-Нараяна-махапуджаны башкаралар (''Satya-Narayana Mahapuja''). Шул көнне өйгә ритуалны башкару өчен тәҗрибәле [[Брахман]]нар чакырыла. Вишну образы чәчәкләр һәм яфраклар белән бизәлгән пьедесталда куела. Пуджа барышында Вишнуга ризык һәм эчемлекләр, туласи тәкъдим ителә һәм шулай ук аның 1000 исеменә дан җырлана ([[Вишну-сахасранама]]). Пуджа ир-хатыннар тарафыннан башкарыла һәм еш Ходайның мәрхәмәтенә ия булу өчен яки аның алкышы өчен рәхмәт буларак башкарыла.{{Sfn|Pattanaik|1999|p=100}}. Вишну Ходаена церемониаль хезмәт итү өйдәгедән бер дәрәҗәгә катлаулырак. Брахман яки [[пуджари]] [[Агама]] текстларында аңлатылган кагыйдәләр һәм рекомендацияләр буенча эшләргә тиеш. Махсус фестиваль көннәрендә мурти гыйбадәтханәдән шәһәр буйлап күп кешеле процессиядә катнашу өчен гыйбадәтханәдән чыгарыла. Зур бәйрәмнәрне Вишну аватарларының "туу көннәре"ндә һәм аның җир чагылышары җиңү көннәрендә үткәрелә.{{Sfn|Pattanaik|1999|p=101}}. Вишнуга борынгы гыйбадәтханә табынуның калдыклары [[вайкханаса]] сектасында калган. Кечкенә җәмәгатьнең әгъзалары Көньяк Һиндстанның [[брахман]]нары Вишнуизмның хәзерге теологиясен һәм практикасын кабул итмичә, Ведик вакытларда практикаланган [[Яджна]]лар (ут ритуалларын) практикалыйлар. Индологлар Вайкханасаны я Вишнуит сектасына, я [[Шри-вайшнавизм]]га карый. Шулай да Вайкханаса тарафдарлары остазлары итеп [[Альвар]]ларны да, [[Рамуджа]]ны да танымыйлар.<ref name=":22">{{Книга|автор=Ramachandra Rao S.|часть=Vaikhanasa Agamas|ссылка часть=https://ruthaavaree.files.wordpress.com/2015/08/271530687-agama-encyclopadia-part-iii-prof-s-k-ramachandra-rao.pdf|заглавие=The Agama Encyclopaedia|место=Delhi|издательство=Sri Satguru Publications|год=2005|pages=1}}</ref>. == Бәйрәмнәр == [[Файл:Varadaraja Temple float festival.JPG|ссылка=https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Varadaraja_Temple_float_festival.JPG|альт=|мини|220x220px|[[Канчипурам]]да Варадараджа гыйбадәтханәсендә Вишнуит фестивале.]] Вишнуизмда күп бәйрәмнәр үткәрелә. Алар гомум-Һиндстан, асаба, секта (аерым традициянең, мәктәпнең яки җәмәгатьнең әгъзалары белән үткәрелә торган) һәм гаилә бәйрәмнәренә бүленә. Зур популярлыкка асаба гыйбадәтханәләрнең бәйрәмнәре ия, алар дини сәфәр урынына миллионнарча дини сәфәр кылучылар җәлеп итәләр, мәсьәлән, [[Джаганнатха]] хөрмәтенә "[[ратха-ятра]]". Бәйрәмнәр риваять сюжетлары һәм борынгы игенчелек культлары белән бәйле. Иң мәшһүрләре булып [[Холи]], [[Кришна-Джанмаштами]], [[Дивали]] һәм [[Понгал]] тора. Холины февральдә яки мартта өч көн дәвамында Вишнуның улы, мәхәббәт Ходае [[Кама Ходае]] хөрмәтенә бәйрәм ителә. Кайбер Һинд дине тарафдарлары аны [[Кришна]]ның шәйтаннарны җиңүе белән бәйлиләр. Холида бәйрәм итүчеләр бер-берсенә төсле порошоклар сибәләр һәм төсле су коялар. Кришна-джаянти яки Кришна-Джанмаштами Кришнаның туган көнендә июль-августта үткәрелә. Риваять буенча Кришна әти-әнисе тотылган [[Матхура]] төрмәсендә туган булган. Кришна-джаянти Һиндстанда милли бәйрәм буларак үткәрелә. [[Дивали]] (утлар бәйрәме) октябрь - ноябрь башында биш көн дәвамында яңа ай көнендә бәйрәм ителә. Һиндстанның кайбер штатларында аны [[Айодхья]] тәхетенә [[Рама]] аватарының утыруы белән, ә башкаларында Вишнуның хатыны [[Лакшми]] белән бәйлиләр. Бәйрәм яңгырлар фасылының бетүен һәм кышның башы белән бәйлиләр. Бәйрәмнең символы булып ут тора, шуңа күрә йортларда төсле утлар һәм балчык лампалар яндыралар, ә урамнарда фейерверклар оештыралар. Понгал ("чүлмәкләрдә пешерелгән дөге") Һиндстанның көньягында билгеләп үтелә. Бәйрәм уңыш җыюга багышланган һәм январь уртасында өч көн дәвам итә. <gallery> Файл:Holi Festival of Colors Utah, United States 2013.jpg|Холи: буяулар бәйрәме Файл:Janmashthami.jpg|Кришна-джанмаштами: [[Джаганнатха]] хөрмәтенә пуджа Файл:Madikai madam Lakhadeepam 03.jpg|Дивали: учаклар бәйрәме Файл:Preparation of Pongal.jpg|Понгал: дөге белән чүлмәкләр </gallery>Вишну һәм аның аватарлары хөрмәетнә ел саен фестивальләр үткәрелә{{Sfn|Pattanaik|1999|p=101—105}}: {| class="wikitable" href="Бхактиведанта Свами Прабхупада" ! href="кришнаизм"|<small href="Бхакти-йога">Название</small> ! href="Бог в индуизме"|<small href="Радха">Время проведение</small> ! href="Кришна"|<small href="Русский язык">Содержание</small><tr xml:lang="ru"><td href="сари"><small href="дхоти">Чатурмасья (''Chaturmasya'')</small></td><td href="тилака"><small href="Медитация">Елның һәр өчтән бер өлеше: ел башында (яз, яңгырлар фасылы һәм көз)</small></td><td href="джапа"><small href="киртан"> Бәйрәмнең бу көннәрендә ашаудан тыелалар, изге елгаларда коеналар һәм күп кешеле ритуалларда катнашалар.</small></td></tr> |- href="Мантра" | href="Цимбаллар"|<small href="Санкиртана">Туласи-вивах (''Tulsi Vivah'')</small><td class="dablink<nowiki> </nowiki>noprint"><small>Яңгыр фасылының ахыры һәм Һинд динендә өйләнү-кияүгә чыгуы фасылының башы.</small></td> |<small> Туласиның [[шалаграма]] белән, Вишнуның муртисы яки аның аватары Кришна белән церемониаль өйләнү-кияүгә чыгуы.</small> |- href="The Journal of Vaishnava Studies" |<small href="The Journal of Hindu Studies">Картика-пурнима (''Kartikа Purnima'') яки Дева-дивали (''Deva-Diwali'')</small> | href="The Journal of Asian Studies"|<small>День Пурнима көне (тулы ай) яки картика аеның ай календаре буенча унбишенче ай көне (ноябрь — декабрь)</small> |<small href="Journal of South Asian Studies"> Туласиның кияүгә чыгуыннан соң Ходай [[Матсья]] аватары формасында төшкән. Вишну һәм [[Харихара]] хөрмәтенә пуджаны кертеп догалар һәм дини ритуаллар.</small> |- | href="Man in India"|<small>Датта-джаянти (''Datta Jayanti'')</small> | href="Оксфордский университет"|<small href="Оксфорд Һинд динен өйрәнү үзәге"> Һинд дине календаре буенча маргаширша (аграхаяна) аеның тулы ай көне (декабрь — январь)</small> | href="Доктор философии"|<small>[[Даттатрея]] (Датта)ның туган көне, ул Брахма-Вишну-Шива [[Тримурти]]сын берләштерә.</small> <small href="Сазанова, Наталья Михайловна">Даттатрейяга илаһи остазга буларак буйсыну.</small> |- href="Дубянский, Александр Михайлович" | href="Альбедиль, Маргарита Фёдоровна"|<small href="Эрман, Владимир Гансович">[[Макара-санкранти]] (''Makar Sankranti'')</small> | href="Елизаренкова, Татьяна Яковлевна"|<small href="Падма Шри">День зимнего солнцестояния</small> | href="Ригведа"|<small href="Рыбаков, Ростислав Борисович">Уңыш бәйрәме, изге елгаларда коену, Сурья-Нараянага табыну, Вишнуга уңышның беренче җимешләрен тәкъдим итү</small> |- href="Салганик, Мариам Львовна" | href="Российский университет дружбы народов"|<small>[[Холи]] (''Holi'')</small> |<small href=":Категория: Индологи России">Яз башы, бәйрәм февраль ахырында - март башында ике-өч көн дәвам итә.</small> |<small> Яз көн яки буяулар фестивале, [[Прахлада]]ның дошманы, Холика шәйтан хатынының карачкысын </small> <small href="#CITEREFWelbon2005"> бәйрәм утында яндыралар. Мәхәббәт, шатлык һәм чәчәкләр бәйрәме.</small> |- href="#CITEREFKlostermaier2011" | href="#CITEREFKlostermaier2003"|<small href="#CITEREFKlostermaier2003">[[Рамнавами]] (''Rama Navami'')</small> |<small>[[Наваратри]] фестиваленең тугызынчы көне</small> | href="Симпсон, Джон"|<small href=":en:Edmund Weiner"> Рама аватарының килүенең көне, Рама һәм Ситаның өйләнү-кияүгә чыгуының еллыгы, Рама, Сита һәм Хануман данына җырлау, пуджа һәм Сараю елгасында коену</small><tr><td><small>Акшая-тритья (''Akshaya Tritiya'')</small></td><td><small href="Вейнер, Эдмунд"> [[Вайшакха]]ның өченче көне (апрель — май)</small></td><td><small>[[Парашурама]] аватарының туган көне. Догалар, кыйммәтле әйберләр сатып алу, [[шикәр камышы]] сутын һәм төрле ризыкларны өләшү.</small></td></tr> |- |<small href="#CITEREFRosen2011">[[Нагапанчами]] (''Naga Panchami'')</small> | href="#CITEREFGonda2005"|<small href="#CITEREFChampakalakshmi1981"> Шравана аеның (июль — август) амавасьядан соң бишенче көне</small> | href="#CITEREFChampakalakshmi1981"|<small href="#CITEREFChampakalakshmi1981"> Кришнаның Калия еланы өстеннән җиңүе көне. Шулай ук Ананта-Шеша көне: тере еланнарга яки аларның сурәтләренә табыну (сөт тәкъдим итү)</small> |- href="#CITEREFChampakalakshmi1981" | href="#CITEREFChampakalakshmi1981"|<small href="#CITEREFChampakalakshmi1981">Нарали-пурнима</small> | href="#CITEREFJaiswal1980"|<small href="#CITEREFPuri1957"> Шравана аеның (июль — август) тулы айның төне.</small> | href="#CITEREFChattopadhyaya1970"|<small href="#CITEREFБонгард-Левин,_Ильин1985"> Диңгездә промысел фасылының башы. Благодарность [[Варуна]]га Рамага [[Ланка]] утравына барып җитәргә ярдәм иткән күперне төзегән өчен рәхмәт. Кришнаның абыйсы [[Баларама]]ның туган көне.</small> |- href="#CITEREFSinger1966"<td><small>[[Кришна-джанмаштами]] яки Гокула-аштами</small></td> |<small href="#CITEREFВатман2005"> Шравана аеның кимүче айның сигезенче көне (Кришна-пакша)</small> | href="#CITEREFВатман2005"|<small href="#CITEREFВатман2005"> Кришнаның туган көне. Бала-Кришна образы хөрмәт ителә, «Бхагавата-пурана» укыла.</small> |- href="#CITEREFАльбедиль1999" | href="#CITEREFКанаева2009"|<small href="#CITEREFKlostermaier2003">[[Виджаядашами]] яки Дашара</small> | href="#CITEREFKlostermaier2003"|<small href="#CITEREFKlostermaier2003">Ашвина аеның якты яртысының унынчы көне</small> | href="#CITEREFKlostermaier2003"|<small> (Рама)ның юмартлыкның явызлык өстеннән ([[Равана]]) җиңүе, шулай ук [[Шакти]]ның шәйтан [[Махишасура]] өстеннән җиңүе. Театр тамашалары, «Рамаяна»ны укулар, Равана карачкысын яндыру</small> |- |<small>[[Дивали]] (''Diwali'') яки Дипавали</small> |<small>С Ашвин аеның 27-сеннән картика аеның 2-енче көненә кадәр (октябрьнең ахыры — ноябрьнең башы)</small> |<small> Учаклар һәм яхшылыкның явызлыкны җиңү фестивале: Раманың куылудан кайтуы, Кришнаның Наракасураны һәм Сатьябхаманы җиңүе, [[Сөт океаны]]н язу вакытында Лакшминың тууы, Вамананың Бали өстеннән җиңүе.</small> <small> Пуджа үткәрү, [[прасад]] бирү, йортны учаклар белән бизәү, фейерверклар, бүләкләр һәм татлы әйберләр бирү.</small> |} == Вишнуның изге көннәре == [[Файл:Laxminarayan-Thiakia Besha .jpg|мини|130x130пкс|Экадаши көнендә Джаганнатха бизәге.]] [[Йога-майя]] Вишнуның илаһи көче, хатын-кыз формасында чагылган энергиясе булып тора. Риваять буенча Вишну [[Шеша]] еланында ятканда, Мука исемле шәйтан Галәмдә бушлык китереп чыгарган. Ходайның йокысын бозарга теләмичә Йога-майя Вишну тәненнән чыккан һәм шәйтанны [[Экадаши]] көнендә үтергән.{{Sfn|Pattanaik|1999|p=99}}. Тәртипне торгызу белән канәгать булып, Вишну Йога-майяны Экадаши-титхи (''ekadashi-tithi'') Алиһәсенә әверелдергән һәм Вишнуга Экадаши көнендә табынган илаһи мәрхәмәт алачак дип игълан иткән. Экадаши көнендә Вишнуитлар Ходай исемен җырлыйлар, гыйбадәтханәләргә йөриләр, изге суларда коеналар, ритуалларны башкаралар һәм изге эшләр кылалар.{{Sfn|Pattanaik|1999|p=99}}. == Традицияләр: сампрадайялар == Вишнуизм традицияләре дүрт төп [[Сампрадайя]]га бүленә, аларның һәрберсенең үз хасияте бар. Дүрт сампрадайяга бүленү XVI гасырга формалашкан. Тануга ия булыр өчен традиция берәр традиция белән бәйләнешен исбатларга тиеш. Сампрадайяларның нигезләүчеләре булып [[Рамануджа]]дан башлап элеккенең мәшһүр теологлары булып киткән. Аларның идеологиясе шактый төрле һәм Мадхваның теистик [[двайта]]сыннан [[Валлабха]]ның саф недуализмына кадәр үзгәрә. Аларны бөтенесен төрле формаларда Вишнуга табыну берләштерә. Сампрадайяларны Ходай һәм җан арасында мөнәсәбәтләр, хакыйкать табигате, иллюзия, рухи практикалар һәм азат ителү ысулларына карашлар аерып тора. [[Файл:Examples of Tilaks or sect-marks.jpg|мини|400x400px|[[Британия Һиндстаны]] чорында төрле традицияләрнең [[тилака]]лары калыплары, XIX гасыр рәсеме]]. Дүрт төп сампрадайялар тышында Вишнуизм традицияләрен классификацияләү авыр. Иң борынгы традиция булып [[вайкханаса]] тора, ул дүрт төп сампрадайядан да авыррак. Вишнуизм тарихында күп икенче дәрәҗә традицияләр барлыкка килгән, аларның кайберләре һаман да яши: [[Айодхья]]да үзәге белән [[Рама]] культы, [[Пандхарпур]]да үзәк белән [[Витхоба]] культы, Маханубхава-сампрадая (Джалича Девада үзәге белән Панчакришна культы) һәм башкалар. Шулай да алар берникадәр дәрәҗәдә төп сампрадаяларга бәйле булганнар. {| class="wikitable" !<small>Сампрадая</small> !<small>Нигезләүче</small> !<small>Фәлсәфә</small> !<small>Табыну объекты</small> !<small>Рухи үзәге</small> |- |<small>[[Шри-вайшнавизм]]</small> |<small>[[Натхамуни]], [[Рамануджа]]</small> |<small>[[Вишишта-адвайта]]</small> |<small>[[Ранганатха]], [[Венкатешвара]] һәм аларның хатыннары ([[Лакшми]] формалары)</small> |<small>[[Шрирангам]], [[Тирумала|Тирумалла]]</small> |- |<small>[[Брахма-сампрадая]]</small> |<small>[[Мадхва]]</small> |<small>[[Двайта-веданта|Двайта]], [[ачинтья-бхеда-абхеда]]</small> |<small>[[Хари]], [[Радха-Кришна]]</small> |[[Удипи|<small>Удупи</small>]] |- |<small>[[Нимбарка-сампрадая|Кумара-сампрадая]] (Нимбарка-сампрадая, Хамса-сампрадая)</small> |<small>[[Нарада]], [[Нимбарка]]</small> |<small>[[Двайта-адвайта]]</small> |<small>[[Радха-Кришна]]</small> |<small>[[Говардхана]]</small> |- |<small>[[Пуштимарга|Рудра-сампрадая]] (Валлабха-сампрадая)</small> |<small>[[Вишнусвами]], [[Валлабха]]</small> |<small>[[Шуддха-адвайта]]</small> |<small>[[Радха-Кришна]]</small> |[[Гокул|<small>Гокула</small>]] |} == Гыйбадәтханәләр һәм дини сәфәр кылу урыннары == Археологик бирелгән мәгълүматлар буенча, Вишнуит гыйбадәтханәләр һәм иконография безнең эрага кадәр I-енче гасырына булган. {{Sfn|Bryant|2007|p=18}} Боларның иң әһәмиятле шәһадәтләре булып [[Самкаршана]] ([[Баларама]]) һәм [[Васудева]] ([[Кришна]]) гыйбадәтханәләре хәрабәләре арасында табылган язмалар булып тора. Беренче язма [[Мадхья-Прадеш]]та шулай аталган [[Гелиодор баганасы]]нда табылган. Багана безнең эрага кадәр 113 ел белән даталана һәм [[Васудева]] хөрмәтенә куелган булган. Икенче язма [[Махараштра]]да [[Нанегхат]] мәгарә гыйбадәтханәсендә табылган. Наганика патшабикәсе тарафыннан корылган гыйбадәтханәдә башка Һинд дине Илаһлары белән бергә [[Санкаршана]], [[Васудева]] искә алына. Язмаларның берсе гыйбадәтханәне изгеләштерү турында сөйли: Дхарма хөрмәтенә, [[Индра]]га, [[Самкаршана]]га һәм [[Васудева]]га, бөек Ай токымына һәм дөньяның дүрт яклаучысына - [[Яма Радж]]га, [[Варуна]]га, [[Кубера]]га һәм [[Индра]]га табыну.{{Sfn|Bryant|2007|p=18}}. {| class="wikitable" |+Вишну культы килеп чыгышы һәм таралышы турында борынга шәһадәтләр !Төзү вакыты һәм исеме !Объект һәм шәһадәтләр !Төзү вакыты һәм исеме !Объект һәм шәһадәтләр |- |[[Файл:Naneghat caves.jpg|мини|150x150пкс|[[Нанегхат]], безнең эрага кадәр II—I гасырллар.]] |Махараштра штатының [[Пуна]] районында [[Джуннара]] янында [[Көнбатыш Гата]]ларда шул ук исемле үткелдә мәгарә гыйбадәтханәсе. Таш стеналарда язмалар иң борынгы тарихи объектларга карый һәм Ведик дин һәм Вишну культының кушылуы турында шәһадәт булып тора. |[[Файл:Heliodorus-Pillar2.jpg|мини|150x150пкс|[[Хелиодор баганасы]], безнең эрага кадәр 113 ел.]] |Сакланып калмаган Васудева гыйбадәтханәсе янында таш багана. Баганадагы язмадан Грек илчесе Бхагаватизм формасындагы Вишнуизмга күчүе турында шәһадәт булып тора |- |[[Файл:Hathibada Brahmi Inscription at Nagari, Hinduism Sanskrit India.jpg|мини|150x150пкс|[[Хатибад һәм Госандидан язмалар]], безнең эрага кадәр II—I гасырлар.]] |Нагари авылы янында табылган таш плиталарда борынгы Һинд дине язмалары фрагментлары. Бу Вишнуизмның безнең эрага кадәр I гасырында ук булуы һәм Вишнуның Санкаршана-Васудева образы белән кушылуының шәһадәте. |[[Файл:Stone inscription site of Chandravarman - Susunia hill.jpg|мини|150x150пкс|[[Шушуния тавында гыйбадәтханә мәгарәсе]], безнең эраның II гасыры.]] |Көнбатыш Бенгалиядә Вишнуга багышланган иң борынгы археологик һәм дини объект. Мәгарә гыйбадәтханәсендә Бенгалиядә беренче стена Вишнуит сурәте (Сударшана-чакра) табылган, бу Көнбатыш Һиндстанда Вишнуизмның таралуы турында шәһадәт булып тора. |} [[Мокша]]га яки азат ителүгә ирешү өчен Вишнуитларга «сапта-мокша-пури» (''sapta-moksha-puri'')га яки җиде изге шәһәргә дини сәфәр кылырга киңәш ителә. {{Sfn|Pattanaik|1999|p=116}}: * [[Айодхья]], [[Рама]] аватары Ватаны; * [[Кришна]] туган [[Матхура]]; * Сандипани олы фикер иясе белән бергә [[Кришна]] изге язмалар өйрәнгән [[Удджайн]]; * Хатыны [[Рукмини]] белән хөкемдарлык иткән [[Дварка]]; * Вишнуның иңге табан эзләре (Вишнупада) булган [[Харидвар]], [[Варанаси]] һәм [[Гая]]. Вишнуизмның кайбер традицияләре Көньяк Һиндстанда шулай ук [[Канчипурам]]га киләргә киңәш итәләр, чөнки бу гыйбадәтханә шәһәрендә Вишну алкышлар бирүче итеп күрсәтелә.{{Sfn|Pattanaik|1999|p=116}}. Вишнуиты тормыш дәверендә [[Альвар]]лар тарафыннан дан җырланган [[108 дивьядешам]]га, изге урынга һәм гыйбадәтханәгә килергә тиеш. 108 дивьядешам [[Шри-вайшнавизм]] тарафдарлары өчен мәҗбури булып тора. 105 урын [[Һиндстан]]да урнашкан, берсе [[Непал]]да ([[Муктинатх]]) һәм тагын икесе рухи дөньяда. Соңгыларына "Парама-падам" (Ходайның изге табаннары) һәм Вишну булган "Тирупаркадал" ([[Сөт океаны]]) карый.{{Sfn|Pattanaik|1999|p=107}}. Дивьядешамнар арасында Һиндстаннан гына түгел, ә шулай ук башка илләрдән дә йөзләрчә мең дини сәфәр кылучы килүче иң популярлар аерылып тора{{Sfn|Pattanaik|1999|p=107}}. {| class="wikitable" |+ !<small>Гыйбадәтханә</small> !<small>Ураншуы</small> !<small>Координаталар</small> !<small>Илаһлар исемнәре (Лакшми һәм Вишну)</small> |- |<small>[[Тирумала Венкатешвара Гыйбадәтханәсе]]</small> |<small>[[Тирупати]], [[Андхра-Прадеш]]</small> |<small>{{coord|13.4059|79.20499}}</small> |<small>[[Падмавати]], [[Венкатешвара|Шриниваса]]</small> |- |<small>[[Шрирангамда Ранганатха Гыйбадәтханәсе]]</small> |<small>[[Шрирангам]], [[Тамилнад]]</small> |<small>{{coord|10.5145|78.4123}}</small> |<small>Ранганаяги, [[Ранганатха|Ранганатх]]</small> |- |<small>[[Муктинатх]]</small> |<small>[[Муктинатх]], [[Непал]]</small> |<small>{{coord|28.490|83.5215}}</small> |<small>Шридеви, Шримурти</small> |- |<small>[[Бадринатх Гыйбадәтханәсе]]</small> |<small>[[Бадринатх]], [[Уттаракханд]]</small> |<small>{{coord|26.95009|80.43869}}</small> |<small>Аравиндавалли, Бадринараян</small> |- |<small>[[Айодхья (Рама тууы урыны гыйбадәтханәсе)]]</small> |<small>[[Айодхья]], [[Уттар-Прадеш]]</small> |<small>{{coord|26.71481|82.82272}}</small> |<small>[[Сита|Сита-деви]], [[Рама]]чандра</small> |- |<small>[[Кешава Дев Гыйбадәтханәсе]]</small> |<small>[[Матхура]], [[Уттар-Прадеш]]</small> |<small>{{coord|27.2900|77.4100}}</small> |<small>[[Сатьябхама]], Говардханагиридхари</small> |- |<small>[[Храм Дваракадиши]]</small> |<small>[[Дварка]], [[Гуджарат]]</small> |<small>{{coord|24.00995|73.33053}}</small> |<small>[[Рукмини]], Кришна Дваракадиша</small> |- |<small>[[Падманабхасвами Гыйбадәтханәсе]]</small> |<small>[[Тривандрам]], [[Керала]]</small> |<small>{{coord|8.53402|76.92787}}</small> |<small>Марагадхавалли, Адикешава</small> |- |<small>[[Шри Валлабха Гыйбадәтханәсе]]</small> |<small>Тирувалла, [[Керала]]</small> |<small>{{coord|9.42723|76.81732}}</small> |<small>Карпагавалли, [[Валлабха|Амрутанараян]]</small> |} == Вишнуизм демографиясе == [[Файл:Religion in India.svg|thumb|250x250px|Һиндстанның 2011 елда халык санын алу нәтиҗәләре: дин буенча таралыш. {{legend|#9ca2e4|̃Һинд дине}} {{legend|#9cf332|Ислам}} {{legend|#7bdeff|Христианлык}} {{legend|#cd8dcd|Сикхизм}} {{legend|#ffde6a|Буддачылык}} {{legend|#808080|башкалар}}|альт=|слева]]. Вишнуизм [[Һиндстан мәдәнияте]]нең һәм [[Һиндстан фәлсәфәсе]]нең иң ачык чагылышларының берсе булып тора. Аңа күрә [[иҗтимагый стратификация]], мәдәни үз-идентификация, дөньяга караш формалаштыру, менталитет һәм тәртип үрнәкләре мөмкин. Вишнуизм дини традияләрен, йолаларны һәм бәйрәмнәрне билгели, бер сүз белән Вишнуитларның бөтен һөнәр сайлауга кадәр яшәү ысулын, киемнәр һәм сөйләшү стилен, дуслар түгәрәген һәм ризык пешерүне билгели. Вишнуитларның күбесе [[Һиндстан]]да яши. Тарафдарларның саны турында мәгълүматлар капма-каршы. Алман чыгышлы Канада Һинд дине белгече [[Клаус Клостермайер]] Вишнуитлар булып Һинд диненең 70 %-ы тора (ягъни 700 млн тирәсе кеше){{Sfn|Klostermaier|2007|p=112}}{{sfn|Альбедиль|1999|с=703}}. ''Berkley Center for Religion, Peace & World Affairs'' бәяләмәләре буенча, Вишнуитлар булып ̃Һинд дине тарафдарларының якынча яртысы булып тора, тагын чиреге [[Шива]] Ходаена табына.<ref>{{Cite web|url=https://berkleycenter.georgetown.edu/essays/demographics-of-hinduism|title=Demographics of Hinduism|website=Berkley Center for Religion, Peace & World Affairs|date=2018|publisher=Georgetown University}}</ref>. Башкалар әйткәнчә, Вишнуитлар Шайвлардан күпкә әзрәк, аларның саны мөгаен 200 млн кеше тирәсе. Гәрчә [[Шиваизм]]да Вишнуизмга караганда чикләүләр күбрәк булса да, соңгысы йорт хуҗасының гаилә тормышына ориентланган ([[грихастха]]), шул ук вакытта [[Шива]] тормышка карата бәйсез булуның шәхесләнедерүе булып тора һәм Галәмне җимерү өчен җаваплы.{{Sfn|Jones|2007|p=474}}. Вишнуит җәмәгатьләре күбесенчә [[Көньяк Һиндстан]]да чәчәк аталар, беренче чиратта [[Һиндстан]]да, [[Непал]]да, [[Шри-Ланка]]да, [[Бангладеш]]та һәм [[Бутан]]да. Һиндстанда 2011 ел халык санын алу буенча Һинд динен 80̥ % халык тота.<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/religion.php|title=Religion Census 2011|website=Census Population Data|date=2015}}</ref>. Шуннан башка, Вишнуитларның зур җәмәгатьләре [[Индонезия]]дә, [[Малайзия]]дә, [[Сингапур]]да, [[Берләшкән Гарәп Әмирлекләре]]ндә, [[Суринам]]да, [[Көньяк Америка Җөмһүрияте]]ндә, [[Маврикий]] утравында, [[Фиджи]] утравында һәм башка дәүләтләрдә бар. ''Pew Research Center'' тикшерүе буенча АКШ-ында 53%-ы Һинд дине тарафдарлары булып тора, шул исәптән 19 % Вишнуитлар булып тора, ә 10 %-ы Шайвлар. Кечерәк өлеш Кришнаитларга (3 %) һәм Веданта фәлсәфәсе (2 %) тарафдарларына карый.<ref>{{Cite web|url=http://www.pewforum.org/2012/07/19/asian-americans-a-mosaic-of-faiths-religious-affiliation/|title=Asian Americans: A Mosaic of Faiths|subtitle=Chapter 1: Religious Affiliation|date=2012|publisher=Pew Research Center}}</ref>. Гәрчә Вишнуитлар барлык кыйтгаларда да бар, шулай да, Вишнуизм дөнья дине булып тормый, чөнки Көньяк Азиядән тыш Вишнуитларның төп массасы Көньяк-Азия диаспорасына карый. Вишнуитларның күпчелек өлеше Һиндстанда һәм Непалда яши. Һинд диненең төп культларының ареалларының чикләре шактый төгәл түгел. Вишнуизм [[Төньяк Һиндстан]]да һәм [[Көньяк Һиндстан]]да ([[Тамилнад]] һәм [[Керала]]), [[Шиваизм]] һәм [[Шактизм]] - көнякта һәм көнчыгышта. Вишнуитлар һәм шактлар йолаларга шайвлардан күбрәк игътибар бирәләр. Шул сәбәпкә күрә Вишнуит гыйбадәтханәләренә "Һинду булмаганнарга" («''non-Hindu''») керү Шива Ходае гыйбадәтханәләренә керүдән авыррак.{{Sfn|Канаева|2009|c=404}}. Вишнуизмның традицион ритуаль практикасында гаять катлаулы кабул итү юк. Вишнуит булып Вишнуизм принципларына буйсынучы һәр кеше була ала - Вишну шәхәсе буларак алкышлы Ходайга ышану, тормышның ахыргы максаты буларак җанны азат итү, изге текстларга ихтирам, көч кулланмау һәм дини түземлелек, реинкарнациягә ышану, вегетарианлык, Вишнуга мәхәббәт һәм тугърылык культивацияләү һәм башкалар ([[Һинд дине]]нә күчүне кара). XIX гасыр ахырында - XX гасыр башында Һинд динен реформацияләү һәм [[неоиндуизм]]ның үсеше аның Һиндстаннан, Көньяк-Көнчыгыш Азия һәм Африка чикләреннән тыш популярлаштырылуы белән билгеләнгән. Вишнуизм этник төркемнәр белән чикләнми башлаган. [[Америка Кушма Штатлары]]нда, [[Канада]]да, [[Бөекбритания]]дә (күбесенчә элеккеге Британия [[доминионнары]]нда) һәм башка илләрдә, шул исәптән [[Россия]]дә һәм чиктәш дәүләтләрдә үзләрен Вишнуитлар дип атый башлаганнар.{{Sfn|Дерягина|2009b}}. === Һиндстан чикләреннән тыш Вишнуизм: ИСККОН феномены === [[Файл:ISKON TEMPLE 2.jpg|слева|мини|190x190пкс|<small>[[Вриндаван]]да Халыкара Кришна Аңы Җәмгыяте гыйбадәтханәсе.</small>]] Вишнуизмның төп хасияте булып аның көнбатыш мәдәниятенә үтеп керү тора. [[Шиваизм]] һәм [[Шактизм]]нан аермалы буларак, Вишнуизм үсеш алган илләргә "экспортлана". Моңа күбесенчә халыкара берләшмәләрнең дини эшлчәнелеге ярдәм иткән, мәсьәлән "Халыкара Кришна Аңы Җәмгыяте"нең (International Society for Krishna Consciousness, ISKCON). ИСККОН 1966 елда АКШ-ында Һиндстан чыгышлы вишнуит-[[садху]] Абхай Чаран Де тарафыннан нигезләнгән булган (1896-1977), ул [[Бхактиведанта Свами Прабхупада]] исемен алган. ИСККОН фәлсәфәсе нигезендә Бхакти дәгъвачысы, [[Гаудия-вайшнавизм]] вәкиле изге [[Чайтанья]] (1486 - 1533) фикерләре ята. Халыкара Кришна Аңы Җәмгыятенең дөньяның барлык диярлек илләрендә региональ челтәре бар, шул исәптән Россиядә дә. Ул Вишнуизм традициясенең берсе буларак [[Кришнаизм]]ны тарату буенча актив эшне алып бара. ИСККОН әгъзалары үз динен орто-практика (сүз практикасы) дип атыйлар, ә тормышның максаты булып үзеңдә [[Бхакти-йога]]га рәхмәтле булып "Кришна аңы"н реализацияләү. [[Ходай]]га мәхәббәт [[Радха]]ның [[Кришна]]га мәхәббәте буларак культивацияләнә. Тарафдарлар "Дас" (Ходай хезмәтчесе) титулы белән исемнәр алалар, традицион Һинд киемен кияргә яраталар ([[сари]], [[дхоти]], [[сандалия]]ләр), маңгайга аерылып тора торган тамга куела ([[тилака]]). Ходайга хезмәт классик ритуалларның төп элементларын кабатлый, ә рухи практикага [[медитация]]не, Кришна исемнәрен кабатлау ([[джапа]]), [[киртан]]нар һәм [[мантра]]лар җырлау белән коллектив җырлар белән барабанда һәм [[цимбал]]ларда уйнау.{{Sfn|Канаева|2009|c=406}}. == Вишнуизмны академик өйрәнү == Вишнуизм Һинд дине белгечләренең игътибарын җәлеп итә. Кагыйдә буларак, Һинд дине турында гомумиләштерүче хезмәтләрдә Вишнуизм турында тармаклар бар. Монда бары тик эшләре махус бу традициягә караган авторларда тукталырга кирәк.<br/> Европа фәне Вишнуизмга XVIII гасыр ахыры - XIX гасыр башында игътибар иткән. Һинд дине белеменең Англия нигезчесе, филолог [[Уильям Джонс]] (1746-1794) Европалылар өчен кайбер Вишнуит текстларын ачкан, хосусан, "[[Гитаговинда]]" поэмасы, гәрчә 1769 елда ук [[Иезуит]]лар [[Бхагавата пурана]]ны француз теленә тәрҗемә иткән. Һиндстанда торган беренче рус Һинд дине белгече [[Герасим Лебедев]] (1749-1817) Вишнуизмны өйрәнүгә үз кертемен ясаган, башкалар арасында Европада Инглиз телендәгедән соң икенче VIII гасыр популяр Кришнаит гимны "[[Бхаджа-говиндам]]"ны тәрҗемә иткән.<ref>{{статья| автор = [[Васильков, Ярослав Владимирович|Васильков Я. В.]], Гуров Н. В.| заглавие = Первый русский перевод с санскрита: «Мохамудгара» Шанкары в переводе Г. С. Лебедева| ссылка = | издание = Индоевропейское языкознание и классическая филология-XI (чтения памяти И. М. Тронского). Материалы международной конференции, проходившей 18—20 июня 2007 г. / Отв. ред. Н. Н. Казанский| место= СПб.| издательство = Нестор-История| год = 2007| страницы = 31—46}}</ref>. Көнбатыш фәнни журналларда Вишнуит традициясенең һәм мәдәниятенең төрле аспектларын өйрәнүгә багышланган мәкаләләр бастырыла. Махсус көнбатыш журналлар арасында: ''[[The Journal of Vaishnava Studies]]'' аерылып тора ([[Микаэль Ротштейн]] фикере буенча) - [[Гаудия-вайшнавизм]]ны өйрәнү өлкәсендә иң әһәмиятле журнал.<ref name="rotstein">{{статья|автор=[[Ротштейн, Микаэль|Mikael Rothstein]]|заглавие=TM og ISKCON i historisk perspektiv|ссылка=https://books.google.com/books?id=P9Hz2Z8PDCoC&pg=PA136|язык=da|автор издания=Peter B. Andersen, Erik R. Sand|издание=Indiske religioner i Danmark|место=København|издательство=[[Museum Tusculanum Press]]|год=1993|страницы=121—137|isbn=8772892501}}</ref>, ''{{не переведено|The Journal of Hindu Studies|есть=:en:Journal of Hindu Studies|надо=The Journal of Hindu Studies|текст=The Journal of Hindu Studies}}'' и ''{{не переведено|The Journal of Asian Studies|есть=:en:The Journal of Asian Studies|надо=The Journal of Asian Studies|текст=The Journal of Asian Studies}}''. 1997 елда [[Оксфорд университеты]] янында [[Оксфорд Һинд дине өйрәнүләре үзәге]] ачылган булган, анда Вишнуизм буенча академик курслар тәкъдим ителә һәм Вишнуит тикшерүләре өләкәсендә [[Фәлсәфә докторы]] дәрәҗәсенә ия булырга мөмкин. 2004 елдан бирле ул Hindu Studies Book Series китап сериясен чыгара.<ref>{{Cite web| url=http://ochs.org.uk/publications|title=Publications|date=2018|publisher=Oxford Centre for Hindu Studies}}</ref>. Рус телле галимнәреннән Вишнуизм өйрәнүенә, аның [[Рамаизм]] кебек традициясен өйрәнүгә академик [[Баранников, Алексей Петрович|А. П. Баранников]] (1890-1952) керткән. Сталин чоры фәнни методологиясе һәм аның тәрҗемә стиле кимчелекләренә караманстан, аңа 1930-1940 елларда башкарылган [[Тулсидас]]ның "[[Рамачаритаманаса]]" поэмасының бердәнбер тәрҗемәсе һәм комментарие эшләнгән булган.<ref>{{книга|автор=[[Васильков, Ярослав Владимирович|Васильков Я. В.]]|часть=[[Баранников, Алексей Петрович|Баранников Алексей Петрович]] (1890—1952)|заглавие=Индуизм. Джайнизм. Сикхизм: Словарь|ссылка= |ответственный=Под общ. ред. [[Альбедиль, Маргарита Фёдоровна|М. Ф. Альбедиль]] и [[Дубянский, Александр Михайлович|А. М. Дубянского]]|место=М.|издательство=[[Республика (издательство)|Республика]]|год=1996|страницы=75—76|страниц= |isbn=5-250-02557-9}}</ref> Баранниковтан соң Рамаизм өйрәнелмәгән диярлек. "[[Махабхарата]]"ның тәрҗемәчесе [[Невелева, Светлана Леонидовна|С. Л. Невелева]] (1937 елда туган) Вишнуит мифологиясенең иң архаик пластларын тикшерә башлаган. Көнбатышта кебек үк, Россия галимнәре күбрәк [[кришнаизм]]ны өйрәнәләр. (Ю. Г. Кокова, В. В. Кузин и другие){{нет АИ|21|11|2018}}. Тамил [[Альвар]]ларының фикер мирасына беренче мәртәбә фәлсәфәче [[Пятигорский, Александр Моисеевич|А. М. Пятигорский]] (1929-2009) мөрәҗәгать иткән, ул аннан соң ССРБ-дан эмиграциягә киткән. Соңрак Тамил лирикасын [[Дубянский, Александр Михайлович|А. М. Дубянский]] (1941 елда туган) өйрәнгән. [[Гаудия-вайшнавизм]] кебек традицияне кертеп Төньяк Һиндстан Вишнуит бхактисын [[Сазанова, Наталья Михайиловна]] (1932-2006), Н.М.Корабельник, [[Ватман, Семён Викторович|С. В. Ватман]] (1959 елда туган) һәм башкалар өйрәнгәннәр. [[Шри-вайшнавизм]] турында эшләр серияләре [[Псху, Рузана Владимировна|Р. В. Псху]] һәм Н.А.Сафинага карый.<ref>{{Cite web| url=http://journals.rudn.ru/philosophy/search/authors|title=Список авторов научных журналов РУДН|website=Российский университет дружбы народов|date=2018}}</ref>. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Әдәбият == ''Рус телендә'':<br/> Альбедиль М. Ф. Вишнуизм // Народы и религии мира: Энциклопедия / Гл. ред. В. А. Тишков. — М.: Большая Российская энциклопедия, 1999. — С. 702—703. — 928 с. — 100 000 экз. — ISBN 5-85270-155-6.<br/> Бонгард-Левин Г. М., Ильин Г. Ф. Индия в древности. — М.: Наука, 1985.<br/> Ватман С. В. Бенгальский вайшнавизм / Под ред. С. В. Пахомова. — СПб.: Изд-во СПбГУ, 2005. — 403 с. — ISBN 5-288-03579-2.<br/> Ватман С. В. Бенгальский вишнуизм // Индийская философия: Энциклопедия / Отв. ред. М. Т. Степанянц; Ин-т философии РАН. — М.: Восточная литература, Академический проект, Гаудеамус, 2009. — С. 289—291. — 952 с. — 3000 экз. — ISBN 978-5-02-036357-1.<br/> Вишну-пурана. Кн. 1 / Пер. с санскр., комм. Т. К. Посовой. — СПб.: О-во ведической культуры, 1995. — 248 с. — ISBN 5-87385-065-7.<br/> Гаруда-пурана. Человек и мир / Пер. с санскр. Е. В. Тюлиной. — М.: Восточная литература, 2003. — 280 с. — 800 экз. — ISBN 5-02-018319-9.<br/> Герасимов А. В. Бхагаватизм // Культура древней Индии / Сост. и отв. ред. А. В. Герасимов. — М.: Наука (ГРВЛ), 1975. — С. 130—154. — 430 с.<br/> Дерягина Е. Э. Вайшнавизм: процессы трансформации и модернизации в России на рубеже XX—XXI вв. / Дисс. к. филос. н.: 09.00.13. — Красноярск, 2009. — 144 с.<br/> Дубянский А. М. Ритуально-мифологические истоки древнетамильской лирики. — М.: АН СССР, МГУ, Ин-т стран Азии и Африки, 1989. — 234 с. — ISBN 5-02-016976-5.<br/> Канаева H. A. Индуизм // Индийская философия: энциклопедия / Отв. ред. М. Т. Степанянц; Ин-т философии РАН. — М.: Восточная литература, Академический проект, Гаудеамус, 2009. — С. 393—408. — 952 с. — 3000 экз. — ISBN 978-5-02-036357-1.<br/> Кокова Ю. Г. Становление кришнаитского цикла сюжетов: ближайшее окружение Кришны. На материале «Бхагавата-пураны»: Дисс. к. филол. н. — СПб., 2001.<br/> Корабельник Н. М. Социальные и религиозно-философские взгляды средневекового индийского мыслителя Чайтаньи (1486—1533): Автореф. дисс. к. филос. н. — М., 1984.<br/> Кузин В. В. Сита-Рама: художественно-дидактическая модель матримониальных отношений в «Рамаяне». — М.: Изд-во РУДН, 1994. — 90 с. — 300 экз.<br/> Кузин В. В. Образ Кришны в пуранах и лирике. — М.: Изд-во РУДН, 1995. — 165 с.<br/> Махабхарата. Бхагавадгита. Кн. VI, гл. 25—42 / Буквальный и литературный перевод, введение, примечания и толковый словарь академика АН ТССР Б. Л. Смирнова. — 2-е перераб. — Ашхабад: Изд-во АН ТССР, 1960. — 403 с.<br/> Невелева С. Л. Вишнуизм // Индуизм. Джайнизм. Сикхизм: Словарь / Под общ. ред. Альбедиль М. Ф. и Дубянского А. М. — М.: Республика, 1996. — С. 133—134. — ISBN 5-250-02557-9.<br/> Невелева С. Л. Махабхарата. Изучение древнеиндийского эпоса / Отв. ред. Г. А. Зограф. — М.: Наука (ГРВЛ), 1991. — 232 с. — ISBN 5-02-016740-1.<br/> Невелева С. Л. Мифология древнеиндийского эпоса (Пантеон) / Отв. ред. В. И. Кальянов. — М.: Наука (ГРВЛ), 1975. — 118 с. — (Исследования по фольклору и мифологии Востока).<br/> Нет жизни без Кришны. Из средневековой индийской поэзии / Пер. Н. М. Сазановой. — М.: Изд-во МГУ, 1992. — 302 с. — ISBN 5-211-02262-9.<br/> Паттанаик Д. Семь секретов Вишну: философия индийского мифа / Пер. с англ. Р. Черевко. — К.: София, 2016. — 254 с. — ISBN 978-5-906791-26-9.<br/> Псху Р. В. «Ведартхасамграха» Рамануджи и становление вишишта-адвайта-веданты. — М.: Изд-во РУДН, 2007. — 304 с. — 1000 экз.<br/> Пятигорский А. М. Материалы по истории индийской философии. — М.: Изд-во вост. лит-ры, 1962. — 255 с.<br/> Рамаяна. Кн. 1. Балаканда (Книга о детстве). Кн. 2. Айодхьяканда (Книга об Айодхье) / Изд. подг. П. А. Гринцер. — М.: Ладомир; Наука, 2006. — 896 с. — (Литературные памятники). — 1000 экз.<br/> Рупа Виласа дас. Луч Вишну. — М.: Йамуна Пресс, 2000. — 190 с. — ISBN 5-89549-012-8.<br/> Тимощук А. С. Вайшнавизм: стратегии конструирования и концептуализации // Народы и религии Евразии. — 2018. — № 1 (14). — С. 72—80.<br/> Тулси Дас. Рамаяна, или Рамачаритаманаса. Море подвигов Рамы / Пер. с инд. (хинди), комм. и вступ. ст. акад. А. П. Баранникова. — М.; Л.: Изд-во АН СССР, Инст. востоковедения, 1948. — 968 с. — 1500 экз.<br/> Якубенок Л. В. Под крылом Вишну: очерки о Непале / АН СССР. Инст. востоковедения. — М.: Наука, 1975. — 279 с.<br/> ''Инглиз телендә'':<br/> Brooks C. R. The Hare Krishnas in India. — Princeton, NJ: Princeton University Press, 1989. — ISBN 069100031X.<br/> Bryant E. Krishna: A Sourcebook. — Oxford: Oxford University Press, 2007. — ISBN 978-0-19-514891-6.<br/> Champakalakshmi R. Vaiṣṇava iconography in the Tamil country. — New Delhi: Orient Longman, 1981.<br/> Chattopadhyaya S. Evolution of Hindu sects up to the time of Śaṃkaracārya. — New Delhi: Munshiram Manoharlal, 1970.<br/> Gonda J. Visnu / Jones L. — Encyclopedia of Religion. — New York: Thomson Gale, 2005. — P. 9617–9619.<br/> Gonda J. Viṣṇuism and Sivaism: A Comparison. — London: Athlone Press, 1970.<br/> Jaiswal S. The origin and development of Vaiṣṇavism: Vaiṣṇavism from 200 BC to AD 500. — New Delhi: Munshiram Manoharlal, 1980.<br/> Jones C. Encyclopedia of Hinduism / Jones C. and Ryan J. — New York: Facts On File, 2007.<br/> Klostermaier K. A Concise Encyclopedia of Hinduism. — Oxford: Oneworld Publications, 2003.<br/> Klostermaier K. A Survey of Hinduism. — Albany: State University of New York Press, 2007.<br/> Klostermaier K. Hinduism: A Beginner's Guide. — Oxford: Oneworld Publications, 2011.<br/> Pattanaik D. (англ.)русск.. Vishnu: an introduction. — Mumbai: Vakils, Feffer and Simons, 1999.<br/> Puri B. India in the time of Patanjali. — Bombay: Bhartiya Vidya Bhavan, 1957.<br/> Rosen S. Vaishnavism / Juergensmeyer M., Roof W.C. (eds.). — Encyclopedia of Global Religion, Vol. 2. — Santa Barbara: SAGE Publications, 2011. — P. 1335—1336.<br/> Ruben W. KrishnaKonkordanz und Kommentar der Motive seines Heldenlebens. — Ankara—Wien, 1941.<br/> Singer M. Krishna: Myths, Rites, and Attitudes. — Honolulu: East-West Center Press, 1966.<br/> Welbon G. Vaisnavism / Jones L. — Encyclopedia of Religion. — New York: Thomson Gale, 2005. — P. 9498—9509.<br/> == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Дини темалар}} [[Төркем:Һинд дине]] [[Төркем:Вишнуизм]] 3z4trkwylyn48ajgzxd6am0lr5epnuc 0 215705 3529896 3114038 2022-08-21T19:19:54Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}}[[Файл:Basava statue crop.png|thumb|<center>[[Бангалор]]да Басава поты.</center>]] '''Лингаята''' яки '''вирашиваизм''' — [[Көньяк Һиндстан]]да таралган [[Шиваизм]] тармакларының берсе. Лингаятлар [[Шива]]га иң олы һәм бердәнбер Ходайга буларак табыналар һәм муеннарына зур булмаган [[лингам]] тагалар. Вирашиваизм [[XII гасыр]]да брахман [[Басава]] тарафыннан нигезләнгән дигән караш кабул ителгән. Шулай да, кайбер галимнәр уйлаганча, бу традиция күпкә борынгырак һәм Басава аңа кадәр күптән булган тәгълиматны дәгъва иткән. Лингаятларның ышануларын теистик [[монизм]] буларак классификацияләргә мөмкин. Лингаятларның [[бхакти]] турында [[Ходай]]ны мәхәббәт белән белү буларак аңлаулары мөгаен [[Вайшнав]] ачарьясы [[Рамануджа]] йогынтысы астында барлыкка килгән. Лингаятлар ортодоксаль Һинд диненнән тайпылганнар, каста системасын кабул итмиләр, [[Веда]] авторитетын кабул итмиләр. Лингаятлар шулай ук [[Ганга]] һәм башка елгаларның изгелеген танымыйлар, изге урыннарга табынуны кабул итмиләр һәм мәетләрне яндыру йолаларын кабул итмиләр. == Рухи сүз == Лингаятаның [[рухи сүзе]] өчен үзәк мәгънәгә өч концепция хас <ref>M. R. Sakhare, ''History and Philosophy of the Lingayat Religion'', Prasaranga, Karnataka University, Dharwad</ref>: * [[Панчачара]] — үз-үзеңне тоту кодексы; * [[Аштаварана]] — сигез яклау; * [[Шастхала]] — алты этап. Алар белән янәшә Шунья концепциясе тора (''бушлык'' яки ''булмау''). === Панчачара === '''[[Панчачара]]''' ([[Санскрит]] телендә: पञ्चआचार}}, pañcācāra, «''биш практика''») — һәр лингаят буйсынырга тиеш биш төр үз-үзеңне тоту. Аларга түбәндәгеләр керә<ref name="A Survey of Hinduism">''[[Клостермайер, Клаус|Klaus K. Klostermaier]]'' A Survey of Hinduism. — Albany: [[State University of New York Press]], 1989 ISBN 0-88706-807-3</ref>: {| |- | '''Линга-ачара''' || {{IAST|lingāchāra}} || — шәхси [[Лингам]]га көн саен [[пуджа]]; |- | '''Сада-ачара''' || {{IAST|sadāchāra}} || — шәхси вазифаларда игътибар туплау; |- | '''Шива-ачара''' || {{IAST|śivāchāra}} || — Шиваны Бердәнбер Ходай итеп тану һәм шулай ук аның алдында барлык кешеләрне тигез итеп тану; |- | '''Бхритья-ачара''' || {{IAST|bhŗtyāchāra}} || — барлык яшәүче мәхлукатларга гуман мөнәсәбәт; |- | '''Гана-ачара''' || {{IAST|ganāchāra}} || — җәмәгатьне һәм аның принципларын яклау. |} === Аштаварана === '''[[Аштаварана]]''' ([[Санскрит]] телендә: अष्टावरण}}, (aṣṭāvaraṇa), «''сигез яклау''» яки «''сигез каплау''») — [[Садхака]]га рухи үсештә һәм [[Мокша]]га ирешүдә ярдәм итүче сигез ысул, кагыйдә яки яхшылык.<ref name="A Survey of Hinduism"/>. {| |- |- valign = "top" | ''1''. || '''[[Гуру]]''' || Гуруга буйсыну. |- |- valign = "top" | ''2''. || '''[[Лингам|Линга]]''' || Лингага көн саен табыну. |- |- valign = "top" | ''3''. || '''[[Джангам]]''' || Үзен Шивага хезмәт итүгә багышлаган һәм камиллеккә якын җанны, джангаманы олылау. |- |- valign = "top" | ''4''. || '''[[Вибхути]]''' яки '''[[Бхасма]]''' || Тәннең билгеле урыннарына изге көл сылау. |- |- valign = "top" | ''5''. || '''[[Рудракша]]''' || Рудракша киеп йөрү. |- |- valign = "top" | ''6''. || '''[[Падодака]]''' || Гуру аякларын ихтирам итү һәм юудан соң калган, яки Лингага коелган берникадәр суны эчү. |- |- valign = "top" | ''7''. || '''[[Прасада]]''' || Лингага, Гуруга яки джангамга ризык (''[[Найведья]]'') тәкъдим итү һәм калган ризыкны ашау. |- |- valign = "top" | ''8''. || '''[[Панчакшара-мантра|Мантра]]''' || Ходай турында уйлап Панчакшара-мантраны кабатлау. |} Бигрәк тә әһәмиятле булып беренче өчесе тора — Гуру, Линга, джангама — алар Шиваның өч аспекты. === Шастхала === '''Шатстхала''' ([[Санскрит]] телендә: षट्स्थल}}, ṣaṭ-sthala, «алты этап») — алты этап юлның (рухи практиканың) концепциясе, алар аша җан ахыргы Азат ителүгә омтылуга үтә. Ул түбәндәгеләрдән тора: # '''Бхакта-стхала'''; # '''Махешвара-стхала'''; # '''Прасади-стхала'''; # '''Праналинга-стхала'''; # '''Шарана-стхала'''; # '''Айкья-стхала''' — рухи практиканың кульминациясе булып тора. Бу этапта җан физик тәннән китә һәм Шива белән кушыла. Шатстхала концепциясенең чыганагы булып иртә [[агама]] тора (тәфсилләп ул ''Парамешвара-тантра''да карала). Шуның белән бергә вирашиваизм традициясендә аңа төрле карашлар булган (мөгаен, һаман да булган): шул ук вакытта Басава үзе концепцияне җанның үсеше дәвам итүнең этаплары булып санаган, һәм, тәңгәл килгән рәвештә Азат ителүгә бары тик соңгы этапта [[Чханнабасаванна]]да ирешергә мөмкин булган.<ref>[[Чханнабасаванна]] Басаваның энесе һәм 12-енче гасырның әйдәп баручы [[Шивашаранас]]ларның берсе булган. Басава белән бергә Аллама Прабху һәм Акка Махадеви Вайшнавизмны таратуда әһәмиятле рольне уйнаган. [[Карана-хасуге]], Вирашайва традициясенең иң изге текстларының берсенең авторы. Шулай ук Кудала Чханнасангама (''Kudala Channasangama'') псевдонимы астында язылган күп [[Вачана]]ларның авторы булып тора.</ref> Җан азат ителүгә теләсә нинди этапларда ирешергә мөмкин дип санаган. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Әдәбият == * Ishwaran, K. 1992. ''Speaking of Basava: Lingayat religion and culture in South Asia''. Boulder, Colo: Westview Press. * Farquhar, J. N. 1967. ''An outline of the religious literature of India''. Delhi: Motilal Banarsidass. * Narasimhacharya, R (1988) [1988]. ''History of Kannada Literature''. New Delhi: Penguin Books. ISBN 81-206-0303-6. * Sastri, Nilakanta K.A. (2002) [1955]. ''A history of South India from prehistoric times to the fall of Vijayanagar''. New Delhi: Indian Branch, [[Oxford University Press]]. ISBN 0-19-560686-8. * Rice, Edward P (1982) [1921]. ''A History of Kannada literature''. New Delhi: Asian Educational Services, [[Oxford University Press]]. == Сылтамалар == * [https://web.archive.org/web/20110721182106/http://dspace.vidyanidhi.org.in:8080/dspace/bitstream/2009/3513/10/SHU-1989-019-9.pdf Matha System, Sacrament System and Ethics of Veerashaivism]{{ref-en}} * [https://web.archive.org/web/20160430195453/http://lingayathism.net/ Лингаята] {{ref-en}} * [http://www.veerashaiva.info Veerashaivism — A vibrant Faith] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191028075756/http://veerashaiva.info/ |date=2019-10-28 }} {{ref-en}} * [http://wildyogi.info/issue/gauri-intervyu-s-kashi-dzhagadguru-makhasvamidzhi-dukhovnym-uchitelem-shivaitskoi-traditsii Интервью] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170109134831/http://wildyogi.info/issue/gauri-intervyu-s-kashi-dzhagadguru-makhasvamidzhi-dukhovnym-uchitelem-shivaitskoi-traditsii |date=2017-01-09 }} с Каши Джагадгуру Махасвамиджи, духовным учителем шиваитской традиции Лингаята в журнале [http://wildyogi.info/ Wild Yogi]. * [http://veerashaiva.ru/ Сайт российских последователей вирашиваизма] {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Дини темалар}} [[Төркем:Шиваизм]] [[Төркем:Һинд дине]] [[Төркем:Лингаята]] feedpwyowwzpvpw43mmbqklr7ebktv5 0 221814 3529908 3262172 2022-08-21T19:39:27Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ {{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{Töpçek }} {{УК}} '''Мари дине''' ({{lang-chm|Чимарий йӱла, Марий (марла) вера, Марий йӱла, Марий кумалтыш, Ошмарий-Чимарий}}) — [[марилар]] [[мифология]]сенә нигезләнгән, монотеистик [[Дин|диннәр]] йогынтысын кичергән күп аллалы (политеистик) дин. == Тарих == Мари дине кеше хөрмәт итәргә һәм ихтирам итәргә тиеш булган табигать кочагына иманына нигезләнә. бертәңрелек өйрәтүләр таралганчы, марилар Юмо исеме астындагы күп кенә аллаларны хөрмәтләп, шул ук вакытта Зур Ак Тәңре (муш-Юмо) башлыкларын таныган. XIX гасырда күршеләренең монотеистик карашлары йогынтысында ышанулары бөтенләй формалашкан һәм Бердәм Тәңре - Тӱҥ Ош поро Кугу Юмо Бердәм Тәңре(Бердәм Якты Бөек Тәңре) үрнәк расланган. == Үзенчәлекләре == Баш ходай — [[Кугу-Юмо]] (Бөек Тәңре) күк йөзеда яшәгән. Риваятьләр буенча җил - аның сулышы, Салават күпере — җәя. Шулай ук [[Кугурак]] — «ыру башлыгы» да кайвакыт югары тәңре кебек искә алына. Башка тәңреләр: *[[Түня юмо]] (Тӱня юмо) - дөнья ходае *[[Азырен]] - үлем ходае *[[Пүрышө]] (Пӱрышӧ) - язмыш ходае *[[Кава юмо]] *[[Шүдыр юмо]] (Шӱдыр юмо) - йолдызлар ходае == Таралыш == [[2004]] елда [[Мари Ил]] халкы арасында үткәрелгән сораштыру республика халкының 15% ы үзен үз дине тарафдарлары дип саный. Мариларның республика халкының 45% ын тәшкил итүен исәпкә алсак, мариларның 1/3 өлеше үзен бу дин тарафдарлары дип санаганнар булып чыга.<ref>Көнчыгыш мариылар</ref> Көнчыгыш марилары арасында ([[Башкортстан]] һәм [[Татарстан]]ның көнчыгыш өлеше) мәҗүсиларның проценты тагын да югарырак (хатын-кызлар арасында 69 процентка кадәр). Марилар бирегә [[XVII]]-[[XIX]] гасырларда көчләп христианлыштырудан качкан.<ref>Шнирельман, Виктор (2001). Неоязычество на просторах Евразии. Москва. ISBN 5-89647-050-9.</ref> Шул ук вакытта мари дине тарафдарларының күбесе чиркәүләргә дә йөри. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Дини темалар}} [[Төркем:Диннәр]] [[Төркем:Чирмеш мәдәнияте]] 9w1hfh9v9m5jrkbly6q1y3u7u6bt3z6 0 227963 3529846 3529377 2022-08-21T17:13:47Z A.Khamidullin 6685 /* Шулай ук карарга мөмкин */ wikitext text/x-wiki Варуна Ходае (वरुण). Атланган хайваны - [[Макара]]. [[Күк]] һәм [[Су]] Ходае. Панча Бхута әгъзасы. Яшәү урыны - Дҗаллока, [[Океан]]. Мантрасы - Ом Варуннайя Намаһ. Коралы - элмәк. Хатыны - [[Варуни]]. Балалары - [[Агни]], [[Вайю]], [[Индра]], [[Самудра]], һ.б. Әти-әнисе: [[Кашьяпа]] һәм [[Адити]]. Грек тәңгәл килә торган Ходае - [[Посейдон]], Римлыларда - [[Нептун]]. '''Варуна''' ({{IPAc-en|ˈ|v|ɜr|ʊ|n|ə|,_|ˈ|v|ɑː|r|ə|-}};<ref>[http://dictionary.reference.com/browse/varuna "Varuna"]. ''[[Random House Webster's Unabridged Dictionary]]''.</ref> [[Санскрит]] телендә:वरुण,, [[Малайя теле]]ндә: ''Баруна'') беренче чиратта күк белән ассоциацияләнгән [[Ведик]] Ходай, соңыннан шулай ук [[Рта]] (гадел хөкем) һәм [[Сатья]] (хакыйкать) белән ассоциацияләнә.<ref name="Williams2003p294" /><ref name="Lochtefeld2002p741">{{cite book |author=James G. Lochtefeld |title=The Illustrated Encyclopedia of Hinduism: N-Z |url=https://books.google.com/books?id=g6FsB3psOTIC |year=2002 |publisher=The Rosen Publishing Group |isbn=978-0-8239-3180-4 |page=741}}</ref> Ул [[Һинд дине]]нең Ведик әдәбиятының иң борынгы катламында бар, мәсьәлән, ''[[Ригведа]]''ның 7.86 гимнында.<ref name="Lochtefeld2002p741" /> Ул шулай ук [[Тамил теле]] "[[Толкаппийям]]" грамматика эшендә күк һәм яңгыр Ходае буларак искә алына.<ref name=":0">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=ZjoRAAAAYAAJ|title=Journal of Tamil Studies|last=|first=|date=1969|publisher=International Institute of Tamil Studies|year=|isbn=|location=|pages=131|language=en}}</ref> Һинд дине [[Пурана]]ларында, Варуна океаннар Ходае, аның атланган хайваны булып [[Макара]] тора (өлешчә балык, өлешчә җир мәхлукаты) һәм аның коралы булып Паша тора (элмәк, бау элмәге).<ref name="Williams2003p294" /><ref name="Snodgrass1992p121" /> Ул көнбатыш юнәлешнең сакчы Ходае булып тора.<ref name="Lochtefeld2002p741" /> Кайбер текстларда, ул Ведик олы фикер иясе [[Васиштха]]ның әтисе.<ref name="Williams2003p294">{{cite book |author=George Mason Williams |title=Handbook of Hindu Mythology |url=https://books.google.com/books?id=SzLTWow0EgwC&pg=PA294 |year=2003 |publisher=ABC-CLIO |isbn=978-1-57607-106-9 |page=294}}</ref> Варуна Япония Буддачылык риваятьләрендә Суитен буларак мәгълүм.<ref name="Snodgrass1992p121">{{cite book |author=Adrian Snodgrass |title=The Symbolism of the Stupa |url=https://books.google.com/books?id=nzqK8dDCM0UC |year=1992 |publisher=Motilal Banarsidass |isbn=978-81-208-0781-5 |pages=120–122 with footnotes}}</ref> Ул шулай ук [[Җәйничелек]]тә дә бар.<ref>{{cite book |author=Sehdev Kumar |title=A Thousand Petalled Lotus: Jain Temples of Rajasthan : Architecture & Iconography |url=https://books.google.com/books?id=nSDACkmA_ukC&pg=PA18 |year=2001 |publisher=Abhinav Publications |isbn=978-81-7017-348-9 |page=18}}</ref><ref>{{cite book |author=Kristi L. Wiley |title=The A to Z of Jainism |url=https://books.google.com/books?id=kUz9o-EKTpwC&pg=PA248 |year=2009 |publisher=Scarecrow |isbn=978-0-8108-6821-2 |page=248}}</ref> == Этимология == [[File:Rajarani Temple 03.jpg|thumb|11-енче гасыр Раджарани [[Һинд дине гыйбадәтханәсе]] Варуна иконографиясе.<ref name="Michell1977p45">{{cite book |author=George Michell |title=The Hindu Temple: An Introduction to Its Meaning and Forms |url=https://books.google.com/books?id=ajgImLs62gwC |year=1977 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-53230-1 |pages=4, 44–45 with Figure 15}}</ref>]] ''Варуна'' теонимы вербаль ''vṛ''-дан килеп чыккан ("уратып алырга, капларга" яки "чикләргә, кысаларда калдырырга") ''-уна-'' суффиксы ярдәмендә, "кысаларда калдыручы яки каплаучы" исеме интерпретациясе буларак, in reference to the cosmological космологик дөньяны уратучы [[Океан|океан яки елга]]га караган төшенчә, әмма шулай ук универсаль канун яки ''[[Рта]]''га караган .<ref name="Snodgrass1992p121" /> [[Джордж Думезил]] (1934) иртәрәк [[Һинд-Аурупа мифологиясе]] мәдәни дәрәҗәсендә Варуна һәм Греклар Ходае "[[Уран]]" өчен тәңгәллек өчен сәбәп ясый.<ref>Dumézil, ''Ouranós-Váruna: Étude de mythologie comparée indo-européenne'' (Paris:Maisonneuve 1932).</ref><ref name="Dumézil">Georges Dumézil, ''Ouranos-Varuna – Essai de mythologie comparée indo-européenne'' (Paris: G.-P. Maisonneuve, 1934).</ref> The etymological identification of the name ''Оуранос'' исеменең Санскрит ''Варуна'' сүзе белән этимологик тәңгәллеге [[Прото-Һинд-Иран тамыры]] "уэр"дан килеп чыккан, аның мәгънәсе "кысаларда тоту" – Һинд патша Ходае ''Варуна'' явызларны баулар белән бәйли, Греклар Патша Ходае ''Оуранос'' Циклопларны бәйли. ''Варуна''ның бу тамырдан килеп чыгышы бәхәсле түгел булгач, бу Грек исеменең килеп чыгышы хәзер башкача *''wers-'' тамырыннан килеп чыккан дип әйтелә "юешләтергә, тамарга" (Санскрит vṛṣ "яңгыр яву, агызырга").<ref>[[Manfred Mayrhofer]], ''Etymologisches Wörterbuch des Altindoarischen'', vol. 2, s.v. "Váruṇa" (Heidelberg: Carl Winter, 1996), 515–6. [[Edgar Charles Polomé|Edgar C. Polomé]], "Binder-god", in ''[[Encyclopedia of Indo-European Culture]]'' (London–Chicago: Fitzroy Dearborn, 1997), 65.</ref> == Текстлар == === Веда === ''Ригведа''ның борынгы катламында, Варуна әхлакый канунның сакчысы, кызганмыйча гөнаһ өчен җәза бирүче, һәм хата ясап үкенгәннәрне ярлыкаучысы.<ref name="dhavamony167">{{cite book |author=Mariasusai Dhavamony |title=Classical Hinduism |url=https://books.google.com/books?id=DD0w_IMFA8gC |year=1982 |publisher=Gregorian |isbn=978-88-7652-482-0 |pages=167–168 with footnotes}}</ref><ref name="Griffiths1991p132">{{cite book |author=John Gwyn Griffiths |title=The Divine Verdict: A Study of Divine Judgement in the Ancient Religions |url=https://books.google.com/books?id=QDbjjKglE1kC&pg=PA132 |year=1991 |publisher=BRILL |isbn=90-04-09231-5 |pages=132–133}}</ref> Ул күп Ригведик гимннарда искә алынган, мәсьәлән, 7.86–88, 1.25, 2.27–30, 8.8, 9.73 һәм башкаларда.<ref name="Snodgrass1992p121" /><ref name="dhavamony167" /> Аның сулар, елгалар һәм океаннар белән мөнәсәбәте Ведаларда искә алынган.<ref name="Oldenberg1988p104">{{cite book |author=Hermann Oldenberg |title=The Religion of the Veda |url=https://books.google.com/books?id=uKeubCiBOPQC |year=1988 |publisher=Motilal Banarsidass |isbn=978-81-208-0392-3 |page=104}}</ref> Ведик шагыйрьләр аны Төп Ходайның Агниның күп перспективаларның чагылышларының берсе буларак тасвирлыйлар.<ref name="oldenberg51" /><ref>{{cite book |author=Moriz Winternitz |title=A History of Indian Literature |url=https://books.google.com/books?id=JRfuJFRV_O8C |year=1996 |publisher=Motilal Banarsidass |isbn=978-81-208-0264-3 |pages=91–92}}</ref> Мәсьәлән, ''[[Ригведа]]''ның 5.3 гимнында шулай дип раслана: <blockquote> Туганда Сез Варуна, я [[Агни]]. Ут кабызылганда, Сез [[Митра]]. Сездә, я көч улы, барлык Ходайлар үзәкләшкән. Сез су коюы тәкъдим иткәннәргә [[Индра]]. Сез кызларның серле исемнәренә ия булуыгыз турында сөйләгәндә [[Арьяман]], Я Үзегезне-үзегез тәэмин итүче. </blockquote> ''Ригведа 5.3.1-2'', Тәрҗемәчесе: [[Һерманн Олденберг]]<ref name="oldenberg51">{{cite book |author=Hermann Oldenberg |title=The Religion of the Veda |url=https://books.google.com/books?id=uKeubCiBOPQC |year=1988 |publisher=Motilal Banarsidass |isbn=978-81-208-0392-3 |page=51}}</ref><ref>See also, Griffith's translation of this hymn: [[s:The Rig Veda/Mandala 5/Hymn 3|Wikisource]]</ref> Варуна һәм Митра иҗтимагый эшләрнең Ходайларны, шулай ук [[вәгъдә]]не дә кертеп, һәм еш алар игезәкләшеп ''[[Митра-Варуна]]'' дип аталалар.<ref name="Oldenberg1988p95">{{cite book |author=Hermann Oldenberg |title=The Religion of the Veda |url=https://books.google.com/books?id=uKeubCiBOPQC&pg=PA95 |year=1988 |publisher=Motilal Banarsidass |isbn=978-81-208-0392-3 |pages=95–98}}</ref><ref>{{cite book |author=David Leeming |title=The Oxford Companion to World Mythology |url=https://books.google.com/books?id=iPrhBwAAQBAJ |year=2005 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-028888-4 |page=200}}</ref> Митра да, Варуна да Ригведада [[Асура]] буларак төркемләнәләр (мәсьәлән, [[Мандала 5|Ригведа 5]].63.3), гәрчә аларга шулай ук [[Дэва]]лар дип тә мөрәҗәгать итсәләр дә.<ref name="Bane 2012">{{cite book |last=Bane |first=Theresa |title=Encyclopedia of Demons in World Religions and Cultures |publisher=[[McFarland & Company|McFarland]] |publication-place=[[Jefferson, North Carolina]] |year=2012 |isbn=978-0-7864-8894-0 |oclc=774276733 |url=https://books.google.com/books?id=njDRfG6YVb8C&pg=PA323 |page=323 |access-date=2018-12-06}}</ref> Асураларның патшасы булып Варуна, Дэвага үзгәртелгән булган яки кабул ителгән, бу Индраның Вртраны җиңүдән соң беренчел Галәмне структуризацияләүдән соң булган.<ref>F. B. J. Kuiper (1975), [https://www.jstor.org/stable/1061926 The Basic Concept of Vedic Religion], History of Religions, Vol. 15, No. 2 (Nov., 1975), pp. 107-120</ref> Дин буенча махсуслаша торган Индология профессоры [[Дорис Шринивасан]], буенча Варуна-Митра ул [[Рудра]]-[[Шива]] пары кебек ике пар Ходай.<ref name="Srinivasan1997p48" /> Һинд дине риваятендә икесенең дә ярсулы-алкышлы аспектлары бар.<ref name="Macey2010p2" /> Варуна да, Рудра да "бөтен нәрсәне аңлаучы караш, белем" белән синонимнар, икесе дә Ведик текстларда төньякның сакчы Илаһлары булган (Варуна соңрак көнбатыш белән ассоциацияләнә), икесенә дә "ватылган, авыру тәкъдимнәр" бирелергә мөмкин, аларның барысы да Варуна концепциясе белән Рудра белән кисешә торган фараз бар.<ref name="Srinivasan1997p48" /> Соңрак, Шринивасан раслаганча Ригведик 5.70 гимны Митра-Варуна парын ''рудра'' дип атыйлар.<ref name="Srinivasan1997p48">{{cite book |author=Doris Srinivasan |title=Many Heads, Arms, and Eyes: Origin, Meaning, and Form of Multiplicity in Indian Art |url=https://books.google.com/books?id=vZheP9dIX9wC&pg=PA48 |year=1997 |publisher=BRILL Academic |isbn=90-04-10758-4 |pages=48–49}}</ref> Сэмюель Мэйси һәм башка галимнәр буенча, Варуна безнең эрага кадәр 2-нче меңьеллыкта борынгырак Һинд-Арий Илаһ булган, ул Һинду пантеонында Рудрага юл биргән, һәм Рудра-Шива икесе дә "вакытсыз һәм вакыт Ходайлары" булып киткәннәр.<ref name="Macey2010p2">{{cite book |author=Samuel L. Macey |title=Patriarchs of Time |url=https://books.google.com/books?id=G_z_R89DaPkC&pg=PA2 |year=2010 |publisher=University of Georgia Press |isbn=978-0-8203-3797-5 |pages=2–3, 165}}</ref><ref>{{cite book |author1=J. P. Mallory |author2=D. Q. Adams |title=The Oxford Introduction to Proto-Indo-European and the Proto-Indo-European World |url=https://books.google.com/books?id=iNUSDAAAQBAJ |year=2006 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-928791-8 |pages=430–432}}</ref> ''Ваджасанейи Самһита'' 21.40-та (''[[Яджурведа]]''), Варуна табибларның яклаучы Ходае дип атала, ул "йөз һәм мең дәвасы булган" дип атала.<ref name="Srinivasan1997p48" /> Аның сәләте һәм "барлык нәрсәне аңлаучы белеме" шулай ук ''[[Атхарваведа]]''да да бар (безнең эрага кадәр ~1000 ел).<ref>{{cite journal |last=Srinivasan |first=Doris |title=The Religious Significance of Divine Multiple Body Parts in the Atharva Veda |journal=Numen |publisher=Brill Academic Publishers |volume=25 |issue=3 |year=1978 |doi=10.1163/156852778x00245 |pages=198–200, context: 193–225}}</ref> Варуна шулай ук иртә [[Упанишада]]ларда да искә алына, биредә аның роле эволюцияли. ''[[Брихадараньяка Упанишада]]''ның (безнең эрага кадәр ~800 ел) 3.9.26 шигырендә, мәсьәлән, ул көнбатыш чирекнең Ходае дип раслана, әмма ул "су"да нигезләнгән һәм ахыр чиктә "йөрәк"кә һәм җанның утына бәйле.<ref>{{cite book |title=The Early Upanishads: Annotated Text and Translation |url=https://books.google.com/books?id=Lsp18ZvstrcC |year=1998 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-535242-9 |pages=98–101}}</ref> In the ''[[Катха Упанишад]]''та, Адити Җир Алиһәсе белән бер дип тәңгәл ителә. Ул Ведик текстларда Варуна һәм Митраның әнисе һәм барлык Ходайларның әнисе дип раслана.<ref>{{cite book |title=The Early Upanishads: Annotated Text and Translation |url=https://books.google.com/books?id=Lsp18ZvstrcC |year=1998 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-535242-9 |page=478}}</ref><ref>{{cite book |author=Arthur Anthony Macdonell |title=Vedic Mythology |url=https://books.google.com/books?id=b7Meabtj8mcC |year=1898 |publisher=Motilal Banarsidass |isbn=978-81-208-1113-3 |pages=120–124, 30–34, 45–46}}</ref> [[Яджурведа]]да шулай дип әйтелгән: "Чынлыкта Варуна ул [[Вишну]] һәм Вишну ул Варуна һәм шулай итеп шул Ходайларга алкышлы тәкъдимнәр бирелергә тиеш." || 8.59 || <ref name="Pandey">{{cite book |last=Pandey |first=R. |title=Yajurveda |publisher=Diamond Pocket Books (P) Limited |isbn=978-81-288-2284-1 |url=https://books.google.com/books?id=UmhpCgAAQBAJ&pg=PA48 |access-date=6 December 2018 |page=48}}</ref> === Рамаяна === [[File:Rama-Varuna.jpg|thumb|Варуна үзеннән океан тирәнлегеннән үсеп чыккан һәм Рамадан ярлыкауны сораган.]] Рама Варуна белән Һинд дине ''Рамаяна'' эпосында хезмәттәшлек итә. Мәсьәлән, Рамеш Менон раслаганча океанны шунда шәйтаннар патшасы [[Равана]] хатыны [[Сита]]ны тоткан [[Ланка]]га барып җитү дилеммасы белән очрашкач, [[Рама]] ([[Вишну]] [[аватар]]ы) Океаннар Ходаена Варунага өч көн һәм өч төн "правапеша" (дога, [[тапасья]])ны башкара.<ref name="Menon2004p376" /> Варуна җавап бирми һәм Рама дүртенче иртәдә ярсуланып тора. Ул үзенең туганы Лакшмана "хәтта элементлар Ходайлары бары тик көчне хөрмәт итәләр, Варуна йомшаклыкны хөрмәт итми һәм тыныч догалар ишетелмичә кала".<ref name="Menon2004p376">{{cite book |author=Ramesh Menon |title=The Ramayana: A Modern Retelling of the Great Indian Epic |url=https://books.google.com/books?id=kEEXjAagUzsC |year=2004 |publisher=Macmillan |isbn=978-1-4668-2625-0 |pages=376–379}}</ref> Җәя һәм угы белән, Рама океаннарны һөҗүм итәргә әзерләнә, бу суларны яндыру һәм маймыллар армиясе өчен кичү өчен сай урын ясап, кичеп, Равана белән сугышыр өчен. Менон тәрҗемә иткәнчә, Лакшмана Рамага мөрәҗәгать итә, ул "әтиләребезнең тыныч юлларына кайтырга тиеш, сез бу сугышны дингезне бетермичә дә җиңә аласың".<ref name="Menon2004p376" /> Рама коралыннан ата һәм океан янып китә. Рама кораллар белән ярсуын арттыргач, океаннардан Варуна калкып чыга. Ул Рамага башын ия, һәм ул үзе Рамага ничек ярдәм итәргә булганын белми дир раслый, чөнки дингез тирән, киң һәм ул дингез табигатен үзгәртә алмый. Варуна Рамадан "ул тынчылыкның һәм мәхәббәтнең җаны, аңа ярсу килешми" булганын исенә төшерергә сорый. Варуна Рамага ул аны һәм аның армиясен борчымаска вәгъдә итә, чөнки алар Ланка аша күпер төзегәннәр.<ref name="Menon2004p376" /> === Толкаппийямда === Безнең эрага кадәр 3-енче гасыр [[Тамил]] грамматика эше [[Толкаппийям]] борынгы [[Тамилакам]] кешеләрен 5 [[Сангам ландшафт]] бүлекләренә төркемләштерә: ''куринҗи, муллай, паалай, марутхам'' һәм ''нейтһал''.<ref>{{Cite book |url=https://books.google.no/books?id=8uP7LHS3cDMC&pg=PT124&dq=sangam+landscape&hl=no&sa=X&ved=0ahUKEwjA7PnD8bnXAhVsG5oKHfLeDsEQ6AEIKzAB#v=onepage&q=sangam%20landscape&f=false |title=Tamil Oratory and the Dravidian Aesthetic: Democratic Practice in South India |last=Bate |first=Bernard |date=2010-06-01 |publisher=Columbia University Press |year= |isbn=978-0-231-51940-3 |location= |pages=100 |language=en}}</ref> Һәрбер ландшафт билгеле Ходайларга билгеләнгән. ''Нейтһал'' диңгез сәүдәгәрләре тарафыннан биләнгән диңгез яры дип тасвирлана, аларның диңгез һәм яңгыр Ходае, ''Варунан'' яки ''Кадалон''.<ref name=":0" /><ref>{{Cite book|title=Trade, ideology, and urbanization: South India 300 BC to AD 1300|last=Champakalakshmi|first=Radha|date=1996|publisher=Oxford University Press|year=|isbn=|location=|pages=78|language=en}}</ref> "Варуна"ның [[Тамил теле]]ндә мәгънәсе океан.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=bIQOAAAAYAAJ|title=A glimpse of Tamilology|last=Manickam|first=Valliappa Subramaniam|last2=Nadu|first2=Academy of Tamil Scholars of Tamil|date=1968|publisher=Academy of Tamil Scholars of Tamil Nadu|year=|isbn=|location=|pages=174|language=en}}</ref> == Синдһи Һиндулар == [[File:Jhulelal hindu deity.jpg|thumb|150px|left|[[Җһулелал]] [[Синдһи Һинду]]лары тарафыннан Варуна инкарнациясе дип танылган.]] Җһулелал Синдһи Һиндулары тарафыннан Варуна инкарнациясе дип ышаныла.<ref name="Dalal2010p178">{{cite book |author=Roshen Dalal |title=Hinduism: An Alphabetical Guide |url=https://books.google.com/books?id=DH0vmD8ghdMC |year=2010 |publisher=Penguin Books India |isbn=978-0-14-341421-6 |page=178}}</ref> Алар аның данына [[Чети Чанд]] фестивален бәйрәм итәләр. Фестиваль яз һәм уңыш килүен билгели, әмма Синдһи җәмәгатендә ул шулай ук 1007 елда Миркшаһ исемле Мөселман җәббар хөкемдары эзәрлкләвеннән котылу өчен Һинду Ходае Варунага дога кылганнан соң Удеролал риваять тууын билгели.<ref name="falzon159" /><ref name="kumar120">{{cite book |author=P. Pratap Kumar |title=Contemporary Hinduism |url=https://books.google.com/books?id=7Wd_BAAAQBAJ&pg=PA120 |year=2014 |publisher=Routledge |isbn=978-1-317-54636-8 |pages=120–124}}</ref><ref name="Ramey2008p8">{{cite book |author=S. Ramey |title=Hindu, Sufi, or Sikh: Contested Practices and Identifications of Sindhi Hindus in India and Beyond |url=https://books.google.com/books?id=Bv2ADAAAQBAJ |year=2008 |publisher=Palgrave Macmillan |isbn=978-0-230-61622-6 |pages=8, 36}}</ref> Удерлолал сугышчыга әверелгән һәм Миркшаһга Мөселманнар һәм Һинд дине тарафдарлары шул ук дини хөррият хакына ия дигән дәгъва алып барган карт кешегә әверелгән. Җһулелал буларак,<ref name="Ramey2008p8" /> ул Синдһта ике диннең дә барлык кешеләрнең җитәкчесе булып киткән. Аның [[Суфи]] Мөселман тарафдарлары арасында, Җһулелал "Хваҗа Хизир" яки "Шәех Таһит" буларак мәгълүм. Бу риваять буенча Синдһидан Һиндулар яңа елны Удеролалның туган көне буларак бәйрәм итәләр.<ref name="falzon159">{{cite book |author=Mark-Anthony Falzon |title=Cosmopolitan Connections: The Sindhi Diaspora, 1860–2000 |url=https://books.google.com/books?id=ljbS-I5Y8WMC&pg=PA59 |year=2004 |publisher=BRILL |isbn=90-04-14008-5 |pages=58-60}}</ref><ref name="Ramey2008p8" /> ==Буддачылык == ===Тхеравада=== [[Тхеравада]] мәктәбенең [[Пали Каноны]] Варунаны дэвалар патшасы һәм [[Щакра]]ның, [[Праджапати]]ның һәм [[Ишана]]ның компаньоны дип таный (Санскрит телендә; Пали: Варуна). [[Асура]]ларга каршы сугышта, [[Трайястримша]] дэвалары барлык куркулары бетсен өчен Варунаның байрагына карарга сораганнар (S.i.219). [[Тевиджджа Сутта]]да ул [[Индра]], [[Сома]], [[Ишана]], [[Праджапати]], [[Яма]] һәм [[Маһиддһи]] арасында [[браминнар]] тарафыннан чакырыла торган Ходайлар арасында искә алына. [[Атанатийя Сутта]]да ул [[Якшалар|Якша]] җитәкчеләре исемлегендә. Буддһагһошада расланганча (SA.i.262) Варуна Сакка белән гомере һәм даны (ванна) буенча бертигез һәм дэвалар утырышында өченче урынны алып тора.<ref>{{cite web |title=Varuna |url=https://www.wisdomlib.org/definition/varuna#buddhism |website=Wisdom Library |accessdate=2019-01-26}}</ref> ===Махаяна=== [[File:Sui Ten Varna TOJI12TEN.JPG|thumb|[[Япония]]дә, [[Киото]]да Варуна сурәте.]] [[Көнчыгыш Азия Буддачылыгы]]нда Варуна [[дхармапала]] һәм еш [[Унике Дэвалар]]ның берсе булып төркемләнә (Япон телендә: [[:ja:十二天|Jūniten]], 十二天). Ул көнбатыш юнәлешенең рәисе булып тора.<ref>[http://www.emuseum.jp/detail/100031/000/000?mode=detail&d_lang=en Twelve Heavenly Deities (Devas)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304201634/http://www.emuseum.jp/detail/100031/000/000?mode=detail&d_lang=en |date=2016-03-04 }} Nara National Museum, Japan</ref> Япониядә, ул "Суитен" (水天 турыдан-туры мәгънәдә. "су [[Дэва (Буддачылык)|Ходае]]") дип атала. Ул башка унбер дэвалар белән, шулар арасында Тайшакутен ([[Щакра (Индра)]]), Футен ([[Вайю]]), Энматен ([[Яма]]), Расетсутен ([[Ниртти]]/[[Ракшаса]]), Ишанатэн ([[Ишана]]), Бишамонтэн ([[Вайшравана]]), Катэн ([[Агни]]) Бонтэн ([[Брахма]]), Дҗитэн ([[Пртхиви]]), Ниттэн ([[Сурья]]) һәм Гаттэн ([[Чандра]]) унбер Ходае арасында кертелгән.<ref>{{cite web |title=juuniten 十二天 |url=http://www.aisf.or.jp/~jaanus/deta/j/juuniten.htm |website=JAANUS |accessdate=23 January 2019}}</ref> == Синтоизм == [[File:Tokyo Suitengu 201604a.jpg|thumb|left|[[Суйтенгу (Токио)]] Варунага багышланган [[Синтоизм гыйбадәтханәсе]] булып тора.]] Варунага шулай ук Япониянең [[Синтоизм]] динендә табыналар. Аңа багышланган Синто гыйбадәтханәләренең берсе [[''Суйтенгу'' (Токио)]] ("Суйтен Сарае") [[Токио]]да урнашкан. Япония императоры [[Мэйдзи инкыйлабы|Мэйдзи Реставрациясе]] өлеше буларак Синтоизм һәм Буддачылык практикаларын аерым ясагач, Варуна/Суйтен Япониянең иң олы Ходае [[Аменоминакунши]] белән тәңгәл китерелгән булган.<ref>"Tokyo Suitengu monogatari" 1985 Kodansha, ISBN 406202117X </ref> == Шулай ук карарга мөмкин == [[File:COLLECTIE TROPENMUSEUM 'Een priester biedt de zeegod Baruna een offer aan tijdens het reinigingsfeest 'Melis' op Bali.' TMnr 10001219.jpg|thumb|right|[[Бали Һинд дине]] тарафдары Индонезия пляжында Варунага догалар кыла.]] [[File:Parshuramsaraswats.jpg|thumb|right|Вишну аватары [[Парашурама]] Варунадан [[Керала]]ны барлыкка китерергә сорый.]] * [[Адитьялар]] * [[Апам Напат]] * [[Асура]] * [[Юнәлешләр сакчылары]] * [[Һинд дине Ходайлары]] * [[Митра (Ведик)]] * [[Тһийяр]] * [[Паравар]] * [[Ригведик Ходайлар]] * [[Шукра]] * [[Патша һәм Ходай]] * [[Велес (Ходай)]] * [[Суитэн-гу]] == Искәрмәләр == == Тышкы сылтамалар == * [https://www.jstor.org/stable/41688830 Asura Varuna], R. N. Dandekar (1939) * [https://www.jstor.org/stable/24048422 Great Vayu and Greater Varuna], Mary Boyce (1993) [[Төркем:Һинд дине]] [[Төркем:Синтоизм]] [[Төркем:Җәйничелек]] nl185imbtk70gejiyx2imuv89v74odr 0 233544 3529891 3501910 2022-08-21T19:13:15Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} [[Image:Palkhi 2008.jpg|thumb|Аландидан Пандһапурга дини сәфәр кылучы эктари белән шафран байрак алып баручы Варкари.]] '''Варкари''' ([[Һинд дине]]нең [[Вишнуизм]]ның [[Бхакти]] рухи традициясендә [[сампрадайя]] (рухи хәрәкәт), мәгънәсе [[Пандһарпур Вари]]ны башкаручы, географик яктан Һиндстанның [[Махараштра]] штаты белән ассоциацияләнә. Варкари Виттһалга табыналар (ул шулай ук [[Витхоба]] буларак мәгълүм, төп Ходай булып [[Пандһарпур]] булып тора, аңа [[Кришна]]ның формасы буларак карыйлар). [[Бхакти хәрәкәте]]нең Варкарилар белән ассоциацияләнгән изгеләргә һәм [[гуру]]ларга [[Дньянешвар]], [[Намдэв]], [[Чокһамела]], [[Экнатх]], һәм [[Тукарам]], [[Гадже Маһара]] керә, алар барысы да [[Сант]] титулына ия. == Әһәмияте == Варкари традициясе 13-енче гасырдан бирле Махараштрада Һинд дине мәдәниятенең өлеше булган, ул шул вакытта [[Бхакти хәрәкәте]] вакытында “пантх” формалаштырган (уртак рухи ышанулар һәм практикалар белән кешеләр җәмәгате). Варкарилар якынча илле шагыйрь-изгене “[[Сант]]”ларны таныйлар, аларның 500 елдан артык чор эшләре [[Маһипати]]ның унсигезенче гасыр [[һагиография]]сендә документацияләнгән булган. Варкари традициясе бу сантларның уртак рухи тапшыру сызыгына карый дип әйтә.<ref>{{cite book |title=The Sants: Studies in a Devotional Tradition of India |editor1-first=Karine |editor1-last=Schomer |editor2-first=W. H. |editor2-last=McLeod |publisher=Motilal Banarsidass |year=1987 |isbn=9788120802773 |url=https://books.google.co.uk/books?id=OkKhOivXrhgC |pages=3–4}}</ref> ==Дини сәфәрләр== Варкари кешеләре Пандһарпурга [[Пандһарпур Вари]] дигән ел саен дини сәфәргә баралар, анда алар “Экадаши”да Һинд дине [[ай календаре]]нең [[Ашадһа]] аеның 11-енче көнендә җыелалар, бу якынча Грегориан календаренең июнь ахырыннан июльгә кадәр туры килә. Дини сәфәр кылучылар “[[Самадһи]]” (яктыртылу яки “рухи урын”) урыннарыннан изгеләрнең [[Пандһарпур Вари]]ларын алып баралар. Сантларның палхида “падука”ларын (сандалиларын) алып бару традициясе [[Тукарам]]ның кече улы Нараян Маһараҗ тарафыннан 1685 елда башланган булган. Дини сәфәрләргә соңрак үзгәртүләр Тукарам тарафыннан 1820-енче елларда һәм [[Сциндиа]]ларның куртьелары һәм Дньянешвар тугърысы Хайбатравбаба тарафыннан кертелгән булган.<ref>{{cite web|title=The wari tradition|url=http://www.warisantanchi.com/english/parampara2.html|website=Wari Santanchi|accessdate=8 September 2014|archivedate=2014-09-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140908230750/http://www.warisantanchi.com/english/parampara2.html}}</ref><ref>{{cite book|last1=Mokashi|first1=Digambar Balkrishna|last2=Engblom|first2=Philip C (Translator)|title=Palkhi: An Indian Pilgrimage|date=1987|publisher=State University of New York Press|location=Albany|isbn=0-88706-461-2|page=18|url=https://books.google.com/books?hl=en&lr=&id=-5vIv4oxeh4C&oi=fnd&pg=PA1}}</ref> Виттһалның тугърылары дини сәфәрләрне 14-енче гасырга кадәр башкарганнар. Хәзерге вакытта бөтен Махараштрадан якынча 40 палхи һәм аларның тугърылары шулай итә.<ref>[http://www.hindu.com/mag/2005/07/31/stories/2005073100130200.htm Hindu.com] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071001031921/http://www.hindu.com/mag/2005/07/31/stories/2005073100130200.htm |date=2007-10-01 }} and page 21 of [http://www.vidyaonline.net/arvindgupta/introhisddk.pdf VidyaOnline.net] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070927010609/http://www.vidyaonline.net/arvindgupta/introhisddk.pdf |date=2007-09-27 }}</ref> Башка дини сәфәр [[Картика]] аенда бәйрәм ителә, ул Григориан календаренең ноябрена туры килә. Дини сәфәр кылу вакытында ''Ринган'' һәм ''Дһава'' була. During the ''Ринган'' вакытында Маулинча Ашва дигән җайдагы булмаган изге ат, ул арбада барган изгенең җаны дип ышаныла, пилигримнар рәтләре аша чаба, алар тояклардан кисәкчекләрне тотарга тырышалар һәм башларына шуны сибәләр. ''Дһава'' башка төр чабу булып тора, анда һәркем ота һәм бу Тукарам беренче мәртәбә Пандһарпурда гыйбадәтханәне күреп дәртләнеп йөгергән вакыйга искә алына.<ref>{{cite book|last1=Mokashi|first1=Digambar Balkrishna|last2=Engblom|first2=Philip C (Translator)|title=Palkhi: An Indian Pilgrimage|date=1987|publisher=State University of New York Press|location=Albany|isbn=0-88706-461-2|page=264|url=https://books.google.com/books?hl=en&lr=&id=-5vIv4oxeh4C&oi=fnd&pg=PA1}}</ref> ==Практикалар == Варкари хәрәкәтенә Витхобаны табыну һәм вазифага нигезләнгән тормышны ассызыклаучы үзеңне тотыш һәм [[алкоголь]]дән һәм [[тәмәке]]дән арыну, [[саттвик]] диета кабул итү, бу модификацияләнгән [[лакто-вегетариан]] диета, аңа суган һәм сарымсак керми һәм шулай ук [[Экадаши]] көнендә ашаудан тыелу (аена ике мәртәбә), [[өйрәнчек]] вакытта [[целибат]] (җенси тыелу), кастага һәм байлыкка карамастан барысына да тигезлек һәм гуманлык, [[Һинд дине]] текстларын уку, һәр көнне “[[Һарипатх]]”ны уку һәм регуляр рәвештә “[[бхаджан]]” һәм “[[киртан]]” практикасы керә..<ref name="Reference is in Marathi language">{{cite book|last1=Dikshit|first1=S H|title=Varkari|date=1971|publisher=Marathi Vishwakosh|location=Wai Maharashtra|url=http://marathivishwakosh.maharashtra.gov.in/khandas/khand16/index.php/23-2015-01-15-05-35-16/9948-2012-12-05-07-28-23?showall=1&limitstart=|accessdate=3 April 2015}}{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Варкарилар изге туласи агачыннан ясалган туласи-маланы киеп йөриләр. Варкарилар Ходайга Иң Олы Хакыйкать һәм иҗтимагый тормышта кыйммәтләр дәрәҗәләре һәм кешеләр арасында ахыр чик тигезлек итеп карыйлар. Варкарилар бер-берсе алдында баш ияләр, чөнки “һәркем Брахма” булып тора һәм шәхси корбан, гафу итү, гадилек, тыныч бергә яшәү, көч кулланмау, мәхәббәт һәм тыелуны ассызыклыйлар.<ref name="Kosambi2000">{{cite book|author1=Meera Kosambi (Editor)|author2=Irene Glushkova (author)|title=Intersections: Socio-cultural Trends in Maharashtra|url=https://books.google.com/books?id=XU8dmAiaZSgC&pg=PA47|year=2000|publisher=Orient Blackswan|isbn=978-81-250-1878-0|page=53|chapter=Norms and values in Varkari tradition}}</ref> Вайшнав Варкарилар өч өстә каш сызыгыннан мәгълүм булырга мөмкин, ике ак гопичандан яки ак балчык арасында кара сызык һәм сандал пастасыннан.<ref>{{cite book|title=Maharashtra State Gazetteers, Volume 23|url=https://books.google.co.in/books?id=0hFuAAAAMAAJ|publisher=Directorate of Government Print., Stationery and Publications, Maharashtra State|year=1977|page=947|quote=The Vaishnav Varkaris may be known by their three upright brow lines, a black between two white gopichandan or white clay and sandal-paste lines.}}</ref> == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Өстәмә укырга мөмкин == *{{cite journal |url=http://www.ic.nanzan-u.ac.jp/SHUBUNKEN/publications/jjrs/pdf/276.pdf |title=The Vithoba Faith of Maharashtra: The Vithoba Temple of Pandharpur and Its Mythological Structure |journal=Japanese Journal of Religious Studies |volume=15 |issue=2–3 |first=Shima |last=Iwao |date=June–September 1988 |publisher=Nanzan Institute for Religion and Culture |pages=183–197 |issn=0304-1042 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090326062749/http://www.ic.nanzan-u.ac.jp/SHUBUNKEN/publications/jjrs/pdf/276.pdf |archivedate=2009-03-26 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090326062749/http://www.ic.nanzan-u.ac.jp/SHUBUNKEN/publications/jjrs/pdf/276.pdf |date=2009-03-26 }} == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Дини темалар}} [[Төркем:Һинд дине]] [[Төркем:Вишнуизм]] 5yoaxt1crh498l86tjqro04rbi3zbav 0 233745 3529898 3520969 2022-08-21T19:23:52Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ {{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Шактизм''' ([[Санскрит]] телендә: ''{{IAST|Śāktaḥ}}'', турыдан-туры мәгънәдә, "энергия, куәт, мәңге Алиһә доктринасы") ул [[Һинд дине]]нең төп традициясе, биредә метафизик чынлык метафизик хатын-кыз табигатен ия дип таныла һәм [[Шакти]] иң олы илаһи көч дип санала. Биредә күпсанлы Алиһәләр бар, алар барысы да шул ук иң олы Алиһәнең аспектлары дип таныла.<ref name="Klostermaier2010p30">{{cite book|first=Klaus K. |last=Klostermaier |title=Survey of Hinduism, A: Third Edition|url=https://books.google.com/books?id=8CVviRghVtIC |year=2010|publisher=State University of New York Press|isbn=978-0-7914-8011-3 |pages=30, 114–116, 233–245}}</ref><ref name="Melton2010p2600">{{cite book|author1=J. Gordon Melton|first2=Martin|last2=Baumann|title=Religions of the World: A Comprehensive Encyclopedia of Beliefs and Practices, 2nd Edition|url=https://books.google.com/books?id=v2yiyLLOj88C&pg=PA2600 |year=2010|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-59884-204-3|pages=2600–2602}}</ref> Шактизмның төрле суб-традицияләре бар, кайберәүләрдә грациоз [[Парвати]]га табынуга күбрәк игътибар бирелә, кайберәүләрдә ярсулы [[Кали Алиһәсе]]нә табынуга күбрәк игътибар бирелә. <ref> {{cite book|author=Yudit Kornberg Greenberg|title=Encyclopedia of Love in World Religions|url=https://books.google.com/books?id=nGoag6b3JvYC |year=2008|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-85109-980-1|pages=254–256}}</ref> Һинд диненең [[Шрути]] һәм [[Смрити]] текстлары Шактизм традициясенең әһәмиятле тарихи язмалары булып тора. Өстәвендә аларда ''[[Дэви Маһатмья]]'', ''[[Дэви Бһагавата Пурана]]'', [[Бхагавата Пурана]] һәм [[Дэви Упанишад]] кебек [[Шакта Упанишада]] олылана.<ref>{{cite book |first1=Constance|last1=Jones|first2=James|last2=Ryan|title=Encyclopedia of Hinduism |url=https://books.google.com/books?id=hZET2sSUVsgC |year=2014|publisher=Infobase Publishing |isbn=978-0816054589 |page=399}}</ref> Шактизмда аеруча ''Дэви Маһатмья'' ''[[Бһагавад Гита]]'' кебек әһәмиятле дип санала.<ref>{{Cite book|first=Ludo |last=Rocher| year= 1986| authorlink= Ludo Rocher| title= The Puranas| publisher= Otto Harrassowitz Verlag| isbn= 978-3447025225|page=193}}</ref> Шактизм күптөрле [[Тантра]]ның суб-традицияләре өчен мәгълүм,<ref>{{cite book|author1=Katherine Anne Harper |first2=Robert L. |last2=Brown |title=The Roots of Tantra |url=https://books.google.com/books?id=NtKrbKIOL5wC |year=2012 |publisher=State University of New York Press |isbn=978-0-7914-8890-4 |pages=48, 117, 40–53}}</ref> шулай ук биредә тәңгәл килгән рәвештә системалар белән Алиһәләр йолдызлыгы бар. Анда Видьяпитһа һәм [[Кулмарга]] бар. Шактизмда Алиһәләр пантеоны [[Һиндстанда Буддачылыкның бөлүе]]ннән соң арткан, биредә ун Алиһәләр [[Маһавидья]] буларак [[Һинд дине]] һәм [[Буддизм]] Алиһәләре кертелгән булган.<ref>Sanderson, Alexis. [http://www.alexissanderson.com/uploads/6/2/7/6/6276908/sanderson_2014_the_saiva_literature_jist_kyoto_(1).pdf "The Śaiva Literature"]. {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304104838/http://www.alexissanderson.com/uploads/6/2/7/6/6276908/sanderson_2014_the_saiva_literature_jist_kyoto_(1).pdf |date=4 March 2016 }} ''Journal of Indological Studies'' (Kyoto), Nos. 24 & 25 (2012–2013), 2014, pp. 80.</ref> Шактизмда Дэвиның иң киң аспектларына [[Дурга]], [[Кали Алиһәсе]], [[Сарасвати Дэви]], [[Лакшми]], [[Парвати]] һәм [[Трипурасундари]] керә.<ref name="Melton2010p2600"/> Алиһәгә күп игътибар бирә торган традиция Төньяк-Көнчыгыш Һиндстанда бик популяр, аеруча Көнбатыш Бәнгәлдә һәм Ассамда, ул аны [[Дурга Пуджа]] кебек фестивальдә бәйрәм итә, ул Көнбатыш Бәнгәлдә популяр. Шактизм фикерләре [[Вишнуизм]] һәм [[Шиваизм]] традицияләренә йогынты ясаган, Алиһә тәңгәл килгән рәвештә Вишну һәм Шиваның ''Шакти/Энергиясе'' дип таныла һәм күпсанлы [[Һинд дине гыйбадәтханәләр]]дә һәм фестивальләрдә табыныла. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Дини темалар}} [[Төркем:Һинд дине]] [[Төркем:Шактизм]] nfiypqm23n20g7jzzaqywr3rf7ndisi 0 233753 3529892 3520968 2022-08-21T19:13:52Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ {{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Шиваи́зм''' яки '''шайви́зм''' (Дэванагари язуы белән: शैव धर्म), {{IAST|śaiva-dharma}}) — [[Һинд дине]]нең төп юнәлешләрнең берсе, Ходай [[Шива]]га табыну традициясе<ref name="Flood 1996, p. 149">Flood (1996), p. 149.</ref>. Шиваизм бөтен [[Һиндстан]] буйлап һәм аннан тыш практикалана, аеруча [[Непал]]да һәм [[Шри-Ланка]]да<ref>Flood (1996), p. 17</ref><ref>Keay, p.xxvii.</ref>. Һинд дине белгече [[Р. Н. Дандекар]] фикеренчә Шиваизм цивилизацияле дөньяның хәзер булган диннәрнең иң борынгысы.{{sfn|Дандекар|2002|с=248}} [[File:Image-Pashupati.jpeg|thumb|right|[[Мохенджо-Даро]]да казылмалардан [[Пашупати]] яки Хайваннар Хуҗасы Шива.]][[File:Figure between two tigers. Mold of Seal, Indus valley civilization.jpg|thumb|right|Ике юлбарыс арасында борынгы Шива сурәте.]] == Этимология == Төшенчә [[Санскрит]] сүзе ''шайва'' (śaiva)-дан килеп чыккан, аның мәгънәсе — «Шивадан килеп чыккан» яки «Шивага караган» дигәнне аңлата. Шиваизм тарафдарларын гадәттә '''шиваит'''лар яки '''шайва'''лар дип атыйлар. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Дини темалар}} [[Төркем:Һинд дине]] [[Төркем:Шиваизм]] kn0pu0cy44s0jvhlysele53i1bnstye 0 246964 3529897 3174820 2022-08-21T19:22:13Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} [[File:TanahLot 2014.JPG|thumb|[[Танаһ Лот]] гыйбадәтханәсе, [[Бали]].]] [[File:Pura Besakih Sunrise 01.jpg|thumb|[[Пура Бесаких]], Балиның иң әһәмиятле [[Һинд дине]] гыйбадәтханәләренең берсе.]] '''Бали һинд дине''' ([[Индонезия теле]]ндә: Агама Һинду Дһарма; Агама Тиртһа; Агама Эйр Сучи; Агама Һинду Бали) — [[Бали]] халкының күпчелеге тарафыннан практикаланган [[һинд дине]].<ref name=mcdaniel>McDaniel, June (2013), A Modern Hindu Monotheism: Indonesian Hindus as ‘People of the Book’. The Journal of Hindu Studies, Oxford University Press, {{doi|10.1093/jhs/hit030}}</ref><ref name="bps">{{cite web|url=http://sp2010.bps.go.id/index.php/site/tabel?tid=321&wid=0|title=Sensus Penduduk 2010 - Penduduk Menurut Wilayah dan Agama yang Dianut|trans-title=2010 Population Census - Population by Region and Religious Affiliations|publisher=[[Badan Pusat Statistik]]|language=Indonesian|accessdate=2014-05-27}}</ref> Бу бигрәк тә утрауда яшәгән [[Балилылар|Бали халкы]]на кагыла һәм асаба [[анимизм]]ны, [[бабаларга табыну]]ны яки ''[[Питру Пакша]]'' һәм [[Буддачылык]] изгеләренә яки ''[[Бодһисаттва]]''ларга ихтирам итүне керткән Һинду табынуының билгеле формасы. [[Индонезия]] утрауларының халкы күбесенчә [[мөселман]] (87%).<ref name=britindonesiareli>[https://www.britannica.com/place/Indonesia/Religions Indonesia: Religions], Encyclopaedia Britannica</ref> Бали утравы чыгарылма булып, Бали халкының 83%-ы үзен Һинду дип идентификацияли (тулаем Индонезия халкының якынча 1,7%-ы).<ref name=britindonesiareli/> Нидерланд колония хөкүмәтеннән бәйсезлектән соң, 1945 ел Индонезия Конституциясе барлык гражданнарга дин иреге хокукы гарантияләгән. 1952 елда Майкл Пикард раслаганча – бу Бали тарихы һәм дине антропологы һәм галиме – Индонезия Дин Министрлыгы Исламистлар контроле астына төшкән алар “дин”нең кабул итәрлек билгеләмәсен кырыс чикләгәннәр. Рәсми Индонезия дине буларак кабул ителер өчен министрлык "дин"не [[монотеистик]] дип билгеләгән, дини канунны кодлаштырган һәм күп мөрәҗәгатьләр өстәгән. Дәвам итеп, Индонезия гражданлык хокукларын (мәсьәлән, тавыш бирергә хокукны) рәсми танылган монотеистик дин тарафларына биргән.<ref name=mcdaniel/> Азчылык Бали Һиндулары җайлашканнар һәм Һинд дине формаларын монотеистик дип игълан иткән һәм аны "агама" статусына сәяси хаклы формада тәкъдим иткән. Бали Һинд дине Индонезия хөкүмәте тарафыннан Балида практикаланган рәсми дин итеп танылган булган. ==Тарихы== [[File:Cérémonie au temple de Goa Lawah.jpg|thumb|right|Балида Гоа Лаваһ Гыйбадәтханәсендә церемония]] Һинду йогынтылары [[Индонезия архипелагы]]на беренче гасырда барып җиткән.<ref name=jgonda>[[Jan Gonda]], The Indian Religions in Pre-Islamic Indonesia and their survival in Bali, in {{Google books|X7YfAAAAIAAJ|Handbook of Oriental Studies. Section 3 Southeast Asia, Religions|page=1}}, pp. 1-54</ref><ref name=mark1>Mark Juergensmeyer and Wade Clark Roof, 2012, [https://books.google.com/books?id=B105DQAAQBAJ&pg=PA557 Encyclopedia of Global Religion], Volume 1, pages 557–558</ref> Һиндстаннан мәдәни һәм рухи үтеп керү турында тарихи шәһадәтнамәләр билгеле түгел. Ява риваятьләре Сака чорына карый, безнең эраның 78 елы. [[Маһабһаратам]] эпосыннан хикәяләр Индонезия утрауларында 1-енче гасырдан бирле булуы билгеле; аның юрамалары хәзер көньяк-көнчыгыш Һиндстан юрамаларын чагылдыра (хәзерге [[Тамилнад]] һәм көньяк [[Андһра Прадеш]]).<ref name=jgonda/> 14-нче гасыр Ява проза эше ''[[Танту Пагеларан]]'' да Индонезия борынгы хикәяләре, сәнгатьләре һәм һөнәрләре тупланмасы булып тора һәм киң рәвештә [[Санскрит]] сүзләрен, Һинд Илаһлары исемнәре һәм дини концепцияләре керә. Охшаш рәвештә Явада һәм көнбатыш Индонезия утрауларында казып чыгарылган ''[[Индонезия чандилары]]'' һәм шулай ук Индонезиядә табылган 8-нче гасыр [[Чанггал язмалары]] 1-нче меңьеллык уртасыннан ахырына кадәр киң таралган  [[Шива]] лингам иконографиясен, аның хатыны [[Парвати]], шулай ук [[Ганеша]], [[Вишну]], [[Брахма]], [[Арджуна]] һәм башка Һинду Илаһларның киң таралуына шәһадәт булып тора.<ref>Kenneth Hall (2011), A History of Early Southeast Asia, Rowman & Littlefield, {{ISBN|978-0742567610}}, Chapter 4 and 5</ref> [[Фасян]]ның 414 елда [[Цейлон]]нан [[Кытай]]га сәфәреннән кайтуының борынгы Кытай язмаларында Явада Һинд диненең ике мәктәбе искә алына,<ref name=jgonda/> шул ук вакытта 8-енче гасыр Кытай документларында Патша Санджаяның Һинду патшалыгы ''Һолинг'' дип атала, һәм ул "шактый бай дип әйтелә," һәм ул Ява утравында [[Кеду Үзәне]]ндә Сайлендра хөкемдары һәм Буддачылык тарафдарлары белән тыныч яшәве турында әйтелә.<ref>Kenneth Hall (2011), A History of Early Southeast Asia, Rowman & Littlefield, {{ISBN|978-0742567610}}, pp. 122-123</ref> Безнең эраның якынча 1400 елында Индонезия утрауларына яр буенда урнашкан Мөселман армияләре һөҗүм иткән.<ref name=mark1/> 15-нче һәм 16-нчы гасырларда Солтаннар җиткләгән мөселман кампаниясе максат итеп Һинду-Буддачылык патшалыкларын һәм Индонезия архипелагының төрле җәмәгатьләрен максат итеп тоткан, һәр солтан утрауның төбәгеннән контроль өчен кисеп алырга теләгән.<ref>Taufiq Tanasaldy, Regime Change and Ethnic Politics in Indonesia, Brill Academic, {{ISBN|978-9004263734}}</ref> Төньяк Суматрада, көньяк Суматрада ([[Ачех]]), көнбатыш һәм үзәк Явада һәм көньяк Борнеода ([[Калимантан]]) дүрт төрле һәм каршы торган Ислам солтанатлар пәйда булган.<ref>Gerhard Bowering et al., The Princeton Encyclopedia of Islamic Political Thought, Princeton University Press, {{ISBN|978-0691134840}}</ref> Каршылык нәтиҗәсендә Индонезиянең күп Һинду-Буддачылык патшалыклары һәм җәмәгатьләре беткән.<ref name=mark1/> Башка очракларда Һиндулар һәм Буддистлар киткән һәм саклап кала алган утрауларында җәмәгатьләр булып тупланганнар. Көнбатыш Ява Һиндулары көнчыгышка күчкәннәр һәм шуннан соң күрше утрауларга, шулай итеп Бали Һинд дине башланган.<ref name=jfox>James Fox, Indonesian Heritage: Religion and ritual, Volume 9 of Indonesian heritage, Editor: Timothy Auger, {{ISBN|978-9813018587}}</ref> Бу дини конфликт һәм Солтанат эче сугышы эрасы төргәге дәвам итеп ачыла башлагач, яңа куәт үзәкләре үз контрольләре астында төбәкләрне консолидацияләргә тырышканнар һәм Европа колониализмы килгән.<ref name=jfox/> Индонезия архипелагында шуннан соң Голландия колониаль империясе доминацияләгән булган.<ref>Wendy Doniger (2000), Merriam-Webster's Encyclopedia of World Religions, Merriam-Webster, {{ISBN|978-0877790440}}, pp. 516-517</ref> Голландия колониаль империясе динара конфликтны бетерергә ярдәм иткән һәм әкренләп аеруча Явада һәм Индонезиянең көнбатыш утрауларында Индонезиянең борынгы Һинду-Буддачылык мәдәни нигезләрен казып чыгару, аңлау һәм саклап калу процессын башлаган.<ref name="Jean Gelman Taylor pp. 21-83">Jean Gelman Taylor, Indonesia: Peoples and Histories, Yale University Press, {{ISBN|978-0300105186}}, pp. 21-83 and 142-173</ref> Нидерланд колониаль хөкеменнән соң 1945 елның Индонезия Конституциясе барлык гражданнарына дин иреген гарантияләгән. 1952 елда Майкл Пикард раслаганча, Индонезия Дин Министрлыгы Исламистлар контроле астына төшкән, алар “дин” билгеләмәсен кырыс чикләгәннәр. Рәсми Индонезия дин буларак кабул ителер өчен министрлык "дин" дип билгеләгән, аның кодлаштырган дини законы булырга тиеш, башка таләпләр арасында пәйгамбәре һәм Изге Китабы булырга тиеш. Бали Һиндулары “динсез кешеләр” буларак һәм башка дингә күчерергә мөмкин дип игълан ителгән. Бали Һинд дине тарафдарлары баш тартканнар, җайлашканнар һәм Һинд дине формасын монотеистик дип һәм 1952 ел төзәтмә мәкаләләре буенча канәгатьләндерерлек итеп “агама” формасында күрсәтелерлек итеп тәкъдим иткәннәр.<ref name=mcdaniel/><ref name=picard>{{cite book|author=Michel Picard|editor =Martin Ramstedt | title= Hinduism in Modern Indonesia| publisher= Routledge | isbn =978-0-7007-1533-6| year=2004 | pages=9–10, 55–57}}</ref> Моны чынга ашыру өчен Бали Һиндулары Бали һәм Һиндстан арасында Бали Һинд диненең төп принципларын формулалаштырырга ярдәм өчен ([[Чатур Веда]], [[Упанишада]]лар, [[Пурана]]лар, [[Итихаса]]лар) студент һәм мәдәни алмашу серияләрен инициацияләгән. Аеруча Балида 1950-нче еллар уртасында сәяси үз-билгеләнү хәрәкәте һәм 1958 елның берләшкән петициясе Индонезия хөкүмәтен Һинду Дһарма тануына китергән.<ref name=mramstedt/> Берләшкән петиция Һинду язмаларыннан түбәндәге Санскрит мантраны цитаталаган Ом тат сат экам эва адвитьям Тәрҗемәсе: Ом, шулай итеп бу бар нәрсәнең асылы, чиксез һәм бүленми торган. Бали Һиндуларының берләшкән петициясе, 1958 елның 14 июне. Петициянең “бүленми торган бер” концепциясен игътибар үзәгендә тотуы Индонезия гражданнарының Ходайга монотеистик ышануын канәгатьләндерергә тиеш булган. Петиция язучылар “Ида Сангһйянг Видһи Васа”ны бүленмәгән бер дип идентификацияләгәннәр. [[Бали теле]]ндә бу төшенчәнең ике мәгънәсе бар: Галәмнең илаһи хөкемдары һәм Илаһи Абсолют Галәм Кануны. Бу иҗади фраза Индонезия Дин Министрлыгының үткән мәгънәсендә таләбенә туры килгән, шул ук вакытта аның мәгънәсенең асылы Һинд диненең борынгы язмаларында [[Дхарма]]ның үзәк фикерләрен саклаган.<ref name=mramstedt>Martin Ramstedt (2003), Hinduism in Modern Indonesia, Routledge, {{ISBN|978-0700715336}}, pp. 9-12</ref> Бали Индонезиянең күбесенчә Һинду калган бердәнбер өлеше булып киткән.<ref name="Jones11">Jones (1971) p11</ref><ref name="Ricklefs13">Ricklefs (1989) p13</ref> Балиның көнчыгыш ярлары янында утрауларның халкы күбесенчә Һинду һәм Яваның көнчыгыш ярында шулай ук Һинду авыллары бар. ==Төп ышанулар== Һинд диненең Бали тармагы Һинд дине һәм Ислам һәм соңыннан Голландия колониализмы килүгә кадәр Индонезия архипелагында булган асаба анимист йолаларның кушылмасы булып тора.<ref name=nsimmonds>Nigel Simmonds, Bali: Morning of the World, Periplus, {{ISBN|978-0804843966}}, pp. 41-43</ref> Ул Һинд диненең төп ышануларын Бали халкының сәнгатьләре һәм ритуаллары белән интеграцияли. Хәзерге вакытта Балида Һинд дине Индонезия Дин Министрлыгы тарафыннан “Агама Һинду Дһарма” дип атала, әмма традицион рәвештә бу дин күпләр тарафыннан Тирта, Тримурти, Һинду, Агама Тирта, Сива, Буда һәм Сива-Буда дип атала.<ref name=mprm>Michel Picard and Rémy Madinier, The Politics of Religion in Indonesia - Syncretism, Orthodoxy, and Religious Contention in Java and Bali, Routledge, {{ISBN|978-0415613118}}, Chapter 5 and notes to the chapter</ref> Тирта һәм Тримурти төшенчәләре Һиндстан Һинд диненнән алынган алар тәңгәл килгән рәвештә Тиртһага (изге сулар янында дини сәфәр кылуга) һәм Тримуртига (Брахма, Вишну һәм Шива) карый. Һиндстанда кебек, Балида Һинд дине сыгылмалы итеп үскән һәм тормыш хасиятләренең төрле ысуллары булган. Ул күп Һиндстан рухи фикерләрен керткән, Һинд [[Пурана]]лары һәм Һинду эпослары риваятьләрен һәм мифларын саклый һәм шулай ук аның традицияләрен фестивальләр һәм йолалар тупланмасы аша чагылдыра, алар [[һйянг]]лар мириадаларына бәйле – бу асаба һәм баба рухлары һәм шулай ук Һиндстанда киң таралмаган хайванны корбан итеп чалу формалары.<ref name=mprm/> {{multiple image | width1 = 150 | image1= Acintya_Bali.jpg | width2 = 265 | image2= Altar in Ubud.JPG | footer = [[Санг Хьянг Видһи Васа]] (сулда), Бали Һинд диненең Илаһи Берлеге һәм иң олы Ходае (Брахман). Ачинтья гыйбадәтханәләрнең, йорт изге урыннарының һәм церемонияләрнең өлеше булган, ул төсле итеп сурәтләнгән таш утыргычы ''Падмасана'' (уңда) өчен истәлекле.<ref name="Wiener1995p51"/> }} Балида практикаланган “Агама Һинду Дһарма”ның гомуми ышанулары һәм практикалары Индонезия кануннары борынгы традицияләр кушылмасы һәм Индонезия кануннары тарафыннан бары тик монотеистик ышануны рөхсәт итүче “Панчасила” милли фикеренең хәзерге басымнары кушылмасы булып тора.<ref name="junemcdaniel">{{cite journal|last=McDaniel|first=June|date=August 1, 2010|title=Agama Hindu Dharma Indonesia as a New Religious Movement: Hinduism Recreated in the Image of Islam|journal=Nova Religio|volume=14|issue=1|pages=93–111|doi=10.1525/nr.2010.14.1.93}}<!--|accessdate=2012-09-23--></ref> Традицион рәвештә, Индонезиядә Һинд динендә Илаһларның пантеоны булган һәм ышанулар традициясе практикаланырга дәвам итә; дәвам итеп Индонезиядә Һинд дине азатлык алган һәм Һинд дине тарафдарларына карата кайчан, ничек һәм кайда дога кылырга турында сыгылучанлык алган. Шулай да, рәсми рәвештә, Индонезия хөкүмәте Индонезия Һинд динен милли идеологиясе белән туры килгән рәсми танылган ышанулар белән монотеистик дин буларак Индонезия Һинд динен таный һәм рекламалый. Индонезия мәктәп дәреслекләрендә Һинд динендә бер иң олы Илаһи шәхес бар, Һиндулар көненә өч мәҗбури дога кылулары һәм Һинд динендә Ислам белән параллель уртак ышанулары бар дип тасвирлана. Индонезия хөкүмәте таныган һәм билгеләнгән ышанулар Индонезия Голландия колониаль хөкеменә кадәр традицион Бали Һинду ышануларын һәм практикаларын чагылдырамы юкмы турында бәхәс бара. Индонезия Дин Министрлыклары тарафыннан рәсми ышануларга түбәндәгеләр керә: * 'Ида Сангһйянг Види Васа', 'Санг [[Хьянг]] Тунггал', яки '[[Санг Хьянг Ачинтья]]' дигән иң олы шәхескә ышану. * Барлык Илаһлар бу иң олы шәхеснең манифестациясе икәненә ышану. Бу ышану [[Смартизм]] белән шул ук, анда шулай ук Илаһның һәм Алиһәләрнең, [[Вишну]], [[Шива]] һәм [[Шакти]] (Дэви)ның төрле формалары шул ук Иң Олы Мәхлукатның төрле аспектлары дип әйтелә. Шива шулай ук башка формаларда табыныла, мәсьәлән, "Батара Гуру" һәм "Маһарадҗа Дэва" ([[Маһадэва]]). “Агама Һинду Дһарма”ның изге текстлары арасында [[Веда]] һәм [[Упанишада]]лар.<ref name="Martin Ramstedt 2003">Martin Ramstedt (2003), Hinduism in Modern Indonesia, Routledge, {{ISBN|978-0700715336}}, Chapter 1</ref> Алар Һинд һәм Бали Һинд диненең нигезе булып тора. Дини мәгълүматның башка дини чыганакларына Универсаль Һинду [[Пурана]]лар һәм [[Итиһаса]]лар керә (күбесенчә ''[[Рамаяна]]'' һәм ''[[Маһабһаратам]]''). ''[[Маһабһаратам]]'' һәм ''[[Рамаяна]]'' эпослары Индонезия ышанучылары арасында нык традицияләр булып киткән, алар күләгә курчаклары (''[[Ваянг]]'') һәм бию тамашаларында чагыла. Һиндстанда кебек Индонезия Һинд дине рухилыкның дүрт юлын таныйлар һәм аларны ''Чатур Марга'' дип атыйлар.<ref name=murdana>Murdana, I. Ketut (2008), BALINESE ARTS AND CULTURE: A flash understanding of Concept and Behavior, Mudra - JURNAL SENI BUDAYA, Indonesia; Volume 22, page 5-11</ref> Болар Бһакти марга (Илаһларга тугърылык юлы), джнана марга (белем юлы), карма марга (эшләр юлы) һәм раджа марга (медитация юлы). Бһакти марганың Балида тарафдарлары иң күпсанлы.<ref name=murdana/> Охшаш рәвештә, Һиндстанда кебек, Бали Һиндулары кеше тормышынң дүрт тиешле максаты бар дип ышаналар, алар ''Чатур Пурушартһа'' - [[дхарма]] (әхлакый яшәүгә омтылу), [[артха]] (байлыкка һәм иҗади эшчәнлеккә омтылу), [[карма]] (Шатлыкка һәм мәхәббәткә омтылу) һәм [[Мокша (Һинд дине) |мокша]] (үзеңне белү һәм азат ителүгә омтылу).<ref>Ida Bagus Sudirga (2009), Widya Dharma - Agama Hindu, Ganeca Indonesia, {{ISBN|978-9795711773}}</ref><ref>IGP Sugandhi (2005), Seni (Rupa) Bali Hindu Dalam Perspektif Epistemologi Brahma Widya, Ornamen, Vol 2, Number 1, pp. 58-69</ref> === Ходай һәм Илаһлар === {{multiple image | width1 = 200 | image1 = Downtown Ubud Bali Indonesia - panoramio (23).jpg | alt1 = Ганеша | width2 = 232 | image2 = | alt2 = Гарудада Вишну | footer = Бали Һинд диннең кайбер Һинд дине Илаһлары: Ганеша (сулда) һәм Гарудада Вишну. }} Бали Һинд диненә [[Тримурти]] дигән Һинд дине өчлеге керә, Тримурди бу Ходайлардан тора: *[[Брахма]] *Висну яки [[Вишну]] *Çiwa яки Сива яки [[Шива]] Бали Һинд дине текстларында, шулай ук Һинд [[Шиваизм]]ында альтернатив өч яклы концепцияләре бар. Моны [[Бали теле]]ндә еш "Сива-Садасива-Парамасива" дип атыйлар, биредә Шива циклик яшәүнең барлыкка китерүчесе һәм җимерүчесе булып тора.<ref>{{cite book|author=Helen M. Creese|title=Bali in the Early Nineteenth Century: The Ethnographic Accounts of Pierre Dubois|url=https://books.google.com/books?id=tQpRDAAAQBAJ |year=2016|publisher=BRILL Academic|isbn=978-90-04-31583-9|pages=226–227}}</ref> Традицион Һинду өчлеге белән бергә Бали Һиндулары күп Илаһларга һәм Алиһәләр диапазонына табыналар ([[Хьянг]], [[Дэвата]] һәм Батара-Батари), шулай ук Һиндстан Һинд динендә булмаган башка уникаль Илаһларга.<ref name="Haeretal46">Haer et al (2000) p 46</ref> [[Санг Хьянг Видһи]]ның турыдан-туры мәгънәсе "Илаһи Тәртип",<ref name="Wiener1995p51"/> ул шулай ук [[Ачинтья]] ("аңлап булмас") буларак мәгълүм<ref name="Wiener1995p51"/> яки Санг Хьянг Тунггал ("Илаһи Берлек"),<ref name="Wiener1995p51">{{cite book|author=Margaret J. Wiener|title=Visible and Invisible Realms: Power, Magic, and Colonial Conquest in Bali|url=https://books.google.com/books?id=5Kpbq-5J1ioC |year=1995|publisher=University of Chicago Press|isbn=978-0-226-88580-3|pages=51–55 }}</ref> ул Һиндстан Һиндулары арасында [[Брахман]]ның метафизик концепциясе белән параллель Һинд диненең Бали традициясе. Церемониягә буш югары утыргыч керә. Ул шулай ук йортлардан һәм гыйбадәтханәләрдән тыш ''[[Падмасана]]'' изге урыннары түбәсендә бар. Бу Санг Хьянг Видһи Васа өчен.<ref name="Eiseman274">Eiseman (1989) p 274</ref> Бали Һинду концепцияләре буенча, [[Илаһлар формалары]]нда Санг Хьянг Видһи Васаның күп манифестацияләре бар, мәсьәлән, [[Дэви Шри]] – дөге Алиһәләре һәм таулар, күлләр һәм диңгез белән ассоциацияләнгән [[Һинд дине Илаһлары]]. ===Әхлакый кыйммәтләр=== Бали Һинд диненең аксиологик фикерләре Һиндстан Һинд динендәгегә параллель. Шулай да Көньяк-Көнчыгыш Азиядә Һинд дине буенча галим Мартин Рамштедт раслаганча, аларга төрлечә төшенчә бирелә һәм бер буыннан икенчесенә җәмәгать буларак һәм рухи церемонияләрдә тапшырыла. Индонезиядә Ислам мәктәпләре һәм Һиндстанда Һинду Ашрамнардан аермалы буларак һәм Бали Һинд диненең рәсми чагылышында традицион концепцияләрне һәм кыйммәтләрне өйләрдә, ритуалларда һәм дини символлар аша өйрәнәләр.<ref name=Ngurah/><ref>{{cite book|author=Martin Ramstedt | title= Hinduism in Modern Indonesia| publisher= Routledge | isbn =978-0-7007-1533-6| year=2004 | pages=26–28}}</ref> Мәсьәлән, "тиртһа"ны яки изге суны бөркү символизмы, ул материаль һәм рухины тоташтыра, бу су иң элек баш өстенә бөркелә, моны "манаһ (акыл)"ның чистаруы” буларак аңлыйлар, аннан соң чөмереп эчәләр, моны "вакның (сөйләмнең) чистаруы" буларак аңлыйлар һәм шуннан соң тән өстеннән бөркиләр, бу "кайяның чистаруы''ның символы булып тора (мөнәсәбәт яки ышану)". Шулай итеп, Нгураһ Нала раслаганча, яшьрәк буын "три кайя парисудһада гәүдәләндерелгән әхлакый кыйммәтләр белән таныша'', яки саф яки яхшы акыл (манасика)га ирешү, саф яки яхшы сөйләмгә (вачика) һәм саф үз-үзеңне тотышка (кайика)" ирешү.<ref name=Ngurah>{{cite book|author=Ngurah Nala|editor =Martin Ramstedt | title= Hinduism in Modern Indonesia| publisher= Routledge | isbn =978-0-7007-1533-6| year=2004 | pages=77–79}}</ref> ===Туу һәм тормыш=== [[File:DailyTributeBali.jpg|thumb|[[Чананг сари]] тәкъдим итүләре]] Концепциядән тормышка караган унөч церемония [[самскара]] бар алар, әмма ул кертелмәгән [[Антьести]]га китерә, аларның һәрберсенең дүрт элементы бар: явыз рухларны яхшы мөнәсәбәтле итү, изге су белән чистару, хөш исле матдәләр сибү һәм дога уку. Бу церемонияләр кеше тормышында төп вакыйгаларны билгели, аларга [[Джатакарма]] (туу), [[Кешанта]] (җенси җитлегү), [[Аннапрашан]] (теш кыру) һәм [[Вивааһ]] (өйләнү) керә.<ref name="Eiseman362363">Eiseman (1989) pp 362 & 363</ref> Яңа туган бәби бабаның җанын чагылдыра дип ышаныла һәм тормышның беренче 42 көнендә Ходай дип таныла. Шулай да, әнисе чиста түгел дип санала һәм шул чор вакытында бернинди дә дини гамәлләрдә катнашырга рөхсәт ителми. Бәби 105 көненә кадәр чиста булмаган җиргә орынырга тиеш түгел, бу 210 көнлек [[Бали павукон календаре]] буенча беренче туу көненең бәйрәм ителүенә кадәр ярты юл. Бала [[җенси җитлегүе]] булгач, алты өске [[казык теш]] тигез булганчы кырыла.<ref name="Haeretal52">Haer et al (2000) p 52</ref><ref name="Eiseman91">Eiseman (1989) pp 91</ref> ===Үлем һәм реинкарнация=== Иң әһәмиятле церемонияләр үлемнән соң була һәм җан соңыннан реинкарнацияләү өчен ахыр чиктә азат ителә. Башка диннәрнең үлем ритуалларыннан аермалы буларак, физик тән игътибар үзәгендә түгел һәм ул җанның вакытлы контейнеры гына итеп карала һәм бары тик чикле. Фактик рәвештә, тән җан аннан тулысынча киткәнче яндырылырга тиеш. Моны эшләү өчен кремация церемониясе бик кыйммәтле булырга мөмкин, чөнки катлаулы церемония ул калганнар өстеннән шактый куәте булган Илаһ булып китәргә тиеш җанга ихтирам күрсәтү. Шулай итеп, тәннәр кайвакыт гаилә кремация өчен җитәрлек акча тапканчы вакытлыча күмелә, гәрчә каһиннәрнең яки олы сыйныф гаиләләрнең тәннәре [[Самадхи]] (җир өстендә саклана).<ref name="Haeretal53">Haer et al (2000) p 53</ref><ref name="Eiseman116117">Eiseman (1989) pp 116–117</ref> ==Фестивальләр== ===Галунган һәм Кунинган=== [[File:Nyepifest auf Bali.jpg|thumb|[[Ньепи]] алдыннан |[[Огоһ-огоһ]] процессиясе.]] Иң әһәмиятле фестиваль булып Галунган тора (ул Дипавалига бәйле), Һинд динендә [[Дивали]] ''[[дхарма]]''ның ''[[адхарма]]'' өстеннән җиңүе. Ул 210-көнлек [[Бали павукон календаре]] буенча исәпләнә һәм (Дунггулан)ның унберенче атнасының чәршәмбе (Буда)да була. Бу традиция буенча күктән үлгәннәрнең рухлары ун көн соңрак Кунинганда төшәләр. ===Ньепи=== Ньепи, тынлык көне [[Бали сака календарь елы]] башында була һәм ул 10-ынчы ай Кедасаның беренче көнендә билгеләнә. Ул гадәттә мартка туры килә.<ref name="Eiseman186187">Eiseman (1989) pp 186–187</ref> ===Башка фестивальләр=== [[Павукон календаре]]нең соңгы көне, [[Вату Гунунг]] белем Алиһәсе [[Сарасвати Дэви]]га багышланган. Гәрчә [[Сарасвати Дэви]] китапларга тугъры булса да, уку рөхсәт ителмәгән. Елның дүртенче көне Пагервеси дип атала, моның мәгънәсе "тимер читән". Ул яхшы һәм начар арасында көрәшне искә ала.<ref name="Eiseman184185">Eiseman (1989) pp 184–185</ref> ==Варна системасы== [[Бали]] каста структурасы иртә 20-нче Европа әдәбиятендә өч төркемедә нигезләнгән дип тасвирланган – [[Дэвараджа]] (өч мәртәбә туганнар) яки асылзатлар, [[Двиджа]] (ике мәртәбә туганнар), бу экаджати (бер мәртәбә туган) аскы катламга контрастта. Бу социологик өйрәнүләрдә дүрт халәт идентификацияләнгән булган, алар Һиндстанда каста төркемнәреннән бераз аерылып торган рәвештә языла:<ref name=boon>{{cite book|title=The Anthropological Romance of Bali 1597–1972: Dynamic Perspectives in Marriage and Caste, Politics and Religion|author=James Boon|year=1977|isbn=978-0-521-21398-1}}</ref> * Браһманалар – каһин * Шатриалар – рыцарьлар * Весиалар – сәүдә * Шудралар – хезмәт итү Браһмана кастасы Нидерланд этнографлары тарафыннан ике [[Сампрадайя]]га бүленгән булган: Сива сампрадайя һәм [[Буда]] сампрадайя. Сива кастасы бишкә бүленгән – Кеменуһ, Кенитен, Мас, Мануба һәм Петапан. Башка касталар дәвам итеп 19-ынчы гасыр һәм иртә 20-нче гасыр этнографлары тарафыннан һөнәр, эндогамия яки экзогамия яки полигамия һәм башка факторлар нигезендә, мәсьәлән, Мексикада Испан колонияләрдә кебек һәм Һиндстанда [[Варна|каста системасы]]на охшаш рәвештә төркемләнгән булган.<ref name=boon/> ==Процессияләр һәм төсләр== [[File:A procession with offerings entering a Hindu temple Bali.jpg|thumb|right|Балида [[Һинд дине гыйбадәтханәсе]]нә тәкъдимнәр белән керүче процессия.]] Балиның борынгы формасында Һинд системасына охшаш каста системасы бар. Борынгы Һиндстанда каста [[варна]] дип аталган, моның мәгънәсе аңа хс булган табигатькә нигезләнеп билгеле тенденцияләр буенча нейтраль яки транспарент җанның төсе яки җанның хасиятләре. Бу хасиятләргә нигезләнеп кешеләр һөнәрләрен сайлаганнар. Соңрак бу процесс эрозия аша гаилә сызыгы/тууга нигезләнгән система булып киткән. Бу шул ук система Балида кабул ителгән булган һәм '[[Вангса]]' дип атала, бу бабаларның һөнәренә бәйле. Шулай да, хәттә хәзер Балида, шәхеснең һөнәренә карамастан алар гаилә вангсасына карый. Дүрт нигез вангса яки һөнәр бар алар коллектив рәвештә ''чатурвангса'' буларак мәгълүм—барлык Балилылар бу төркемгә керә. Иң өске өч вангса болар ''Браһмана'', ''Сатриа'' (яки ''Кшатрийя'') һәм ''Весиа'' (яки ''Весья''), алар асылсөякләрне чагылдыра һәм ''тривангса'' буларак мәгълүм. Дүртенче һәм иң киң таралган вангса ул ''Шудра''. Вангса төркемнәре ас-төркемнәргә бүленгән һәм һәрберсенең аның белән ассоциацияләнгән билгеле исемнәре бар. Укытучыларның һәм каһиннәрнең ''Браһмана''ларның биш суб-төркеме бар һәм алар бер шәхестән килеп чыккан дип әйтелә. Ир кешеләрнең һәм хатыннарның фамилиясе булып Ида тора. ''Кшатрийя'' традицион рәвештә хөкемдарлар һәм сугышчылар булып тора. Бу Вангсаның типик исемнәре булып ''"[[Шива|Дэва Агунг]]"'', "''Анак Агунг"'' һәм ''"[[Идэва]]"'' тора. Күбесе Густи дип аталган ''Весиа''лар төрле сәүдәгәрләр булып тора. Балида сан төшенчәләрендә иң киң таралган вангса булып ''Шудра'' тора, чөнки Бали Һинд дине тарафдарларының 90%-ы аңа керә. Панделар яки Тимер Чүкүчеләр махсус 'клан' булып тора, ул Чатур Вангса төркемендә нинди урын алып торуы билгеле түгел, әмма ут тимер чүкүчеләре булып маһир эшләре өчен аеруча әһәмиятле булып тора, Дэва [[Агни]] яки Дэва Браһма. ==Диета законнары== Бали Һинд дине тарафдарлары бернинди шартларда да кеше, юлбарыс, маймыл, эт, крокодил, тычкан, бака, билгеле агулы балык, сөлек, чагучы бөҗәк, козгын, бөркет, ябалак яки башка ерткыч кошның итен ашамыйлар. <ref name="Bali-Covarrubias">{{cite book | title = Island of Bali, Periplus classics | author = Miguel Covarrubias | publisher = Tuttle Publishing | year = 2015 | isbn = 9781462917471 | url = https://books.google.com/?id=sthGCgAAQBAJ&pg=PA87&dq=Balinese+cuisine+beef+seldom+consumed#v=onepage&q=Balinese%20cuisine%20beef%20seldom%20consumed&f=false | page = 87 }}</ref> ==Балидан тыш һәм Индонезиядә== [[File:Pura Parahyangan Agung Jagatkarta 5.jpg|thumb|right|[[Көнбатыш Ява]]да, [[Богор]]да |[[Пура Параһйянган Агунг]].]] Бали Һинд дине тарафдарлары Балида [[Пура Бесаких]]тан соң Индонезиядә зурлык буенча икенче гыйбадәтханәне төзегәннәр ул [[Сундан халкы]] Һинд дине тарафдарларының [[Патша Шри Бадуга Махараджа Санг Рату Джая Дэвата]]га багышланган. Пура Адитья Джая Индонезия башкаласы [[Джакарта]]да иң зур гыйбадәтханә булып тора.<ref>{{Cite web|url=http://soulofjakarta.com/index.php?modul=Pura-Aditya-Jaya-Pura-Terbesar-di-Jakarta.html&id=MjgyNg==&kat=4|title=Pura Aditya Jaya, Pura Terbesar di Jakarta|publisher=SOUL OF JAKARTA|language=Indonesian|access-date=3 September 2017}}</ref> [[Европа]]да кимендә дүрт Бали Һинду гыйбадәтханәсе бар. [[Падмасана]] гыйбадәтханәсе [[Һамбург]]та, [[Германия]]дә [[Һамбург Этнология Музее]] алдында бар.<ref>{{Cite web|url=https://www.hinduismtoday.com/modules/smartsection/item.php?itemid=5588|title=CELEBRATION: Balinese Festival Finds Home in Germany|publisher=Hinduism Today|access-date=18 July 2017|accessdate=2020-06-13|archivedate=2020-07-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200724074807/https://www.hinduismtoday.com/modules/smartsection/item.php?itemid=5588}}</ref> [[Көнчыгыш Тимор|Тимор Леште]], [[Дили]]да [[Пура Гиринатха (Көнчыгыш Тимор) |Пура Гиринатха]] Индонезия иммигрантлары тарафыннан төзелгән булган.<ref>The Bali Times: [http://www.thebalitimes.com/2009/05/01/pastika-thanks-gusmao-over-dili-temple/ ''Pastika Thanks Gusmao over Dili Temple''], accessed on November 24, 2015.</ref> Күптән түгел төзелгән [[Пура Три Һита Карана]] [[Марцан ял итү паркы]]нда [[Берлин]]да [[Германия]]дә урнашкан. Бельгиядә [[Паири Дайза]] ботаника бакчасында ике Бали гыйбадәтханәсе бар.<ref>[https://www.pairidaiza.eu/en/activities/the-big-balinese-temple The big balinese temple].</ref><ref>[https://www.pairidaiza.eu/en/activities/pura-bunga-the-flower-temple Pura Bunga - the flower temple] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180417105438/https://www.pairidaiza.eu/en/activities/pura-bunga-the-flower-temple |date=2018-04-17 }}.</ref> == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} ==Әдәбият== * {{cite book | last1 = Davison | first1 = Julian | last2 = Granquist | first2 = Bruce | year = 1999 | title = Balinese Temples | publisher = Periplus Editions | isbn = 978-962-593-196-8 | url = https://archive.org/details/balinesetemplesd00juli }} * {{cite book | last = Eiseman| first = Fred B.| title =Bali: Sekala & Niskala Volume I: Essays on Religion, Ritual, and Art| publisher =Periplus Editions| year =1989| location =Singapore| isbn = 978-0-945971-03-0}} * {{cite book | last1 = Haer | first1 = Debbie Guthrie | last2 = Morillot | first2 = Juliette |authorlink2=Juliette Morillot | last3 = Toh | first3 = Irene | year= 2000 | title = Bali: A Traveller's Companion | publisher = Editions Didier Millet Pte Ltd. Publishers Ltd. | isbn = 978-981-3018495 }} * {{cite book | last1 = Hobart | first1 = Angela | last2 = Ramseyer | first2 = Urs | last3 = Leeman | first3 = Albert | year= 1996 | title = The Peoples of Bali | publisher = Blackwell Publishers Ltd. | isbn = 978-0-631-17687-9 }} * {{cite book| last = Jones| first = Howard Palfrey| title = Indonesia: The Possible Dream| publisher = Hoover Institution Publications| year = 1971| isbn = 978-0-15-144371-0| url = https://archive.org/details/indonesiapossibl00jone}} * {{cite book | last = Vickers| first = Adrian| title =Bali: A Paradise Created | publisher =Periplus | year =1989| isbn = 978-0-945971-28-3}} *Hoadley, M. C. (1991). Sanskritic continuity in Southeast Asia: The ṣaḍātatāyī and aṣṭacora in Javanese law. Delhi: Aditya Prakashan. *Hughes-Freeland, F. (1991). Javanese visual performance and the Indian mystique. Delhi: Aditya Prakashan. *Lokesh, Chandra, & International Academy of Indian Culture. (2000). Society and culture of Southeast Asia: Continuities and changes. New Delhi: International Academy of Indian Culture and Aditya Prakashan. * {{cite book|last=Cœdès|first= George|authorlink= George Cœdès|editor= Walter F. Vella|others= trans.Susan Brown Cowing|title= The Indianized States of Southeast Asia|year= 1968|publisher= University of Hawaii Press|isbn= 978-0-8248-0368-1|ref=harv}} *R. C. Majumdar, Study of Sanskrit in South-East Asia *[[R. C. Majumdar]], ''India and South-East Asia'', I.S.P.Q.S. History and Archaeology Series Vol. 6, 1979, {{ISBN|81-7018-046-5}}. * {{cite book|author=Daigorō Chihara|title=Hindu-Buddhist Architecture in Southeast Asia|url=https://books.google.com/?id=wiUTOanLClcC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false|year=1996|publisher=BRILL|isbn=978-90-04-10512-6}} * The journey of the Goddess Durga: India, Java and Bali by Ariati, Ni Wayan Pasek, 2016, {{ISBN|9788177421521}}, Aditya Prakashan, New Delhi == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} ==Шулай ук карарга мөмкин== * [[Индонезия чандилары]] * [[Индонезиядә Һинд дине]] * [[Көнчыгыш Тиморда Һинд дине]] * [[Көньяк-Көнчыгыш Азиядә Һинд дине]] * [[Зур Һиндстан]] * [[Индосфера]] * [[Шривиджаяның Чола үтеп керүе]] * [[Одишаның диңгез тарихы]] * [[Һиндстанның диңгез тарихы]] * [[Кеджавен]] * [[Сунда Вивитан]] {{Дини темалар}} [[Төркем:Бали]] [[Төркем:Илләр һәм төбәкләр буенча Һинд дине]] [[Төркем:Индонезиядә дин]] {{яхшы мәкалә}} 6t927zxl5yvqh2kau1pjvi5oj26nih9 4 258879 3529944 3529250 2022-08-22T07:09:35Z AAkhmedova (WMF) 39696 wikitext text/x-wiki {{Index box}} {| cellspacing="3" width="100%" |- |style="padding-right: 1em; margin-bottom: 0.5em; border: #99B3FF solid 1px"| {{Википедия:Форум/Башлык}} |{{Userbox |id = [[Рәсем:Replacement filing cabinet.svg|40px|none|Архив]] |border-c = #aaaaaa |info-c = #f9f9f9 |info = '''[[Википедия:Яңалыклар форумы/Архив|Архив]]''' }} {{Кнопка|Яңа тема башлар өчен, монда басыгыз</br>Press here to start a new topic</br>Нажмите сюда, чтобы начать новую тему|url=https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Википедия:Яңалыклар_форумы&action=edit&section=new|class=mw-ui-constructive}} |} [[Төркем:Википедия:Форум]] {{TOC right}} == 2021 Республика көне Вики-бәйгесе == Хәерле көн, хөрмәтле коллегалар! Сезгә зур яңалыгыбыз бар: "[[Сәләт (яшьләр оешмасы)|Сәләт]]" оешмасы Татарстан республикасы хакимияте белән берлектә Республика көненә багышланган яңа бәйге оештырмакчы була. Форматы мәкаләләр язу марафоны булыр дип көтәбез. Бәйге турында тулырак бәйге битен булдыргач укырга мөмкин булачак. -- {{u|Хабиль Сәхәбиев}} ([[Кулланучы бәхәсе:Хабиль Сәхәбиев|бәхәс]]) 17 авг 2021, 18:14 ''Җәмгыять үзәгенә урнаштырылган [https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F%3A%D2%96%D3%99%D0%BC%D0%B3%D1%8B%D1%8F%D1%82%D1%8C_%D2%AF%D0%B7%D3%99%D0%B3%D0%B5&type=revision&diff=3115403&oldid=3065511 оригиналы]'' :{{u|Хабиль Сәхәбиев}}, Татарча Википедиянең гамәлдәге [[Википедия:Бәйге оештыру кагыйдәләре]]н истә тотып эшләвегезгә ышанабыз. Ихтирам белән, --[[Кулланучы:Frhdkazan|frhdkazan]] ([[Кулланучы бәхәсе:Frhdkazan|бәхәс]]) 17 авг 2021, 17:10 (UTC) ::'''[[Википедия:Бәйгеләр/Татар җирләре җәмгыяте/2021|Татар җирләре җәмгыяте 2021]]''' бәйгесе өчен [[wmru:Умный регион/Многоязычие/Татарский/Устройство татарских земель|рус телле положение]] әзерләдем, {{u|Фәрһад}} белән {{u|Ilnur efende}}ләр белән килештерүгә, бу проект турында [[wmru:User:Drbug|Владимир Медейко]] белән сөйләштем. Идеологиясе үткән елгы [[Википедия:Энциклопедик үзәк|Энциклопедик үзәккә]] охшаш булуы, бар кешегә ачык булуы һәм тәртипле оештырылуы аркасында хуплады. Быелгысына призлар буларак [[Татарстан Республикасы Президенты каршындагы татар телен саклау һәм үстерү мәсьәләләре комиссиясе|Тат.Комиссия]] җитәкчесе [[Марат Әхмәтов (1954)|Марат Әхмәтов]] ярдәмендә ВМРУга [[Википедия:Бәйгеләр/Минем Татарстан|Минем Татарстан]] һәм [[Википедия:Бәйгеләр/Татар 4.0/2021|Татар 4.0 - 2021]] оештыру өчен тапшырылган фондның җиңүчеләргә вакытында таратыла алмаган акчаларны кулланырга килештек. Ягъни төп спонсорларыбыз буларак {{u|Әмир}} әфәнде һәм кайбер башкалар булып чыга. Сертификат-дипломнар проектын әзерләрмен, Татарстан Фәннәр Академиясенең [[Татар энциклопедиясе һәм төбәкне өйрәнү институты|Татар энциклопедия]] һәм [[Шиһабетдин Мәрҗани исемендәге Тарих институты|тарих институтларына]] бергәләп бирү тәкъдиме белән чыгармын. --[[Кулланучы:Frhdkazan|frhdkazan]] ([[Кулланучы бәхәсе:Frhdkazan|бәхәс]]) 28 авг 2021, 19:40 (UTC) ::{{u|Хабиль Сәхәбиев}} һәм {{u|Тимерхан}}, шулай ук барыбыз өчен бу яхшы хәбәр! Бәйгене ВМРУ исеменнән оештыра алабыз икән, бар [[Википедия:Бәйге оештыру кагыйдәләре|җирле килештерү чараларны]] үтмичә 31 август көнне үк башлап була.--[[Кулланучы:Frhdkazan|frhdkazan]] ([[Кулланучы бәхәсе:Frhdkazan|бәхәс]]) 28 авг 2021, 19:55 (UTC) == Июнь-июль-август яңалыклары == [[Файл:Wiki4Tatarstan-Knowledge-RU.pdf|thumb|[[:ru:n:Татарский регулятор и Википедия: сотрудничество во благо языка|Хисап]]]] {{seealso|ВП:Яңалыклар форумы|ВП:Безнең турында матбугатта|m:Wikimedia Community of Tatar language User Group/Plans/2019-2020}} * 21.08.2021 Икенче Төрки Вики-конференция онлайн килеш узды, Zoom-конференциягә катнашучылар өчен синхрон рәвештә рус теленә тәрҗемә ителде. * 13-17.08.2021 [[:wmania:Wikimania/ru|Викимания 2021 Онлайн]] узды, Zoom-конференциягә катнашучылар өчен синхрон рәвештә рус теленә тәрҗемә ителде. * 13.08.2021 [[Татмедиа]] җитәкчесе [[Шамил Садыйков]] белән холдинг ММЧлары сайтларын [[Creative Commons лицензияләре|Creative Commons ирекле лицензияләргә]] күчерү, хезмәткәрләрне Вики-мөмкинлекләре белән таныштыру, ТатВики бәйгеләренә спонсорлык, һәм башка мәсьәләләр турында сөйләшенде. * 25.07.2021 UTC 12:00 / МСК 15:00дә [[m:Wikimedia_Languages_of_Russia_Community_User_Group|Россия халыклары телләрендә язучы Викимедиа җәмгыятенең]] тәҗрибә уртаклашу һәм киңәшләшүгә юнәлгән [[m:Wikimedia_Languages_of_Russia_Community_User_Group/Meetings/ru#2021.01.10|киләсе айлык видео-очрашу]] үтте. * 1.07.2021 [[Татарстан Республикасы Фәннәр академиясе]] [[Тел, әдәбият һәм сәнгать институты]] җитәкчелеге чакыруы буенча Татарча Википедия җәмгыяте белән ихтимал хезмәттәшлек юнәлешләре турында '''[[:ru:n:Татарский регулятор и Википедия: сотрудничество во благо языка|очрашу-аралашу]]''' узды. * 27.06.2020 UTC 12:00 / МСК 15:00дә [[m:Wikimedia_Languages_of_Russia_Community_User_Group|Россия халыклары телләрендә язучы Викимедиа җәмгыятенең]] тәҗрибә уртаклашу һәм киңәшләшүгә юнәлгән [[m:Wikimedia_Languages_of_Russia_Community_User_Group/Meetings/ru#2021.06.27|айлык видео-очрашуы узды]]. [[Файл:RU Arctic Knot 2021 Sustainability of underrepresented language Wikipedias Russia update.pdf|thumb|[[m:Arctic Knot Conference 2021/Submissions/Sustainability of underrepresented language wikis: DEATH NO VALUE/tt|Тезислар]] {{*}} Чыгышның [[:Файл:2021ArcticKnot-Wiki-Sustainability-RussiaCommunity.webm|видеоязмасы]], 16 мин. {{ref-en}} {{*}} [[:ru:n:От кельтов в Арктику: многоязычие Викимедиа встречали саамский парламентарий и норвежский министр|Чарадан хисап]] {{ref-ru}}]] * 24-25.06.2021 Татар викимедиачылары «Арктик төен 2021» Викимедиа күптеллелек конференциясендә [[:ru:n:От кельтов в Арктику: многоязычие Викимедиа встречали саамский парламентарий и норвежский министр|бар россияле викимедистлар исеменнән чыгыш ясады]]. * 22.06.2021 Татар викимедиачылары [[Казан (Идел буе) федераль университеты]] Л. Н. Толстой ис. филология һәм мәдәниятара багланышлар институты һәм Габдулла Тукай исемендәге Милли мәдәният һәм мәгариф югары мәктәбе җитәкчелеге белән онлайн-очрашуда катнашты, нәтиҗәдә [[wmru:Умный регион/Татарстан/Партнёры/ВШНКОГТ ИФМК КФУ|хезмәттәшлек концепциясе]] барлыкка килде, халыкара Викимедиа җәмгыяте белән консультацияләр нигезендә аның [[wmru:Умный регион/Татарстан/Партнёры/ВШНКОГТ ИФМК КФУ/ТатВики|практик тәртип нигезләре]] килешенде. == УКП - Обзор проекта руководства по обеспечению правоприменения == Привет, [[:m:Universal Code of Conduct/Drafting committee#Phase 2|Редакционный Комитет 2-го этапа Универсального Кодекса Поведения]] хочет получить мнения [[:m:Universal Code of Conduct/Enforcement draft guidelines review/ru|по проекту руководства по обеспечения правоприменения]] [[:m:Universal Code of Conduct|Универсального Кодекса Поведения]] (УКП). Период обзора начнется 17 августа 2021 года. Сообщество и сотрудники Фонда сотрудничали в разработке проекта этого руководства на основе [[:m:Universal Code of Conduct/Discussions|консультаций, обсуждений и исследований]]. Это руководство не является окончательным, но вы можете помочь продвинуть его вперед. Предоставьте отзывы и комментарии по руководству до 17 октября 2021 года. Комитет будет пересматривать руководство на основе вклада от сообщества. Каждый может поделиться комментариями на разных местах. Посредники приветствуют комментарии на любом языке [[:m:Talk:Universal Code of Conduct/Enforcement draft guidelines review|на странице обсуждения проекта]] или по электронной почте. Комментариями также можете поделиться на страницах обсуждений переводов, в ходе локальных дискуссий или во время круглых столов и во время встреч. Запланированы прямые обсуждения проекта руководтсва по обеспечения правоприменения УКП: * [[:m:Universal Code of Conduct/2021 consultations/Roundtable discussions#Conversation hours|Во время встреч]] - 24 августа, 31 августа, 7 сентября @ 03:00 UTC & 14:00 UTC * [[:m:Universal Code of Conduct/2021 consultations/Roundtable discussions|Во время круглых столов]] - 18 сентября @ 03:00 UTC & 15:00 UTC Группа посредников, поддерживающая этот период обзора руководства, надеется охватить больше сообществ. Важно иметь общее понимание ситуации. Если вы не можете найти встречу в вашем сообществе, пожалуйста, организуйте обсуждение сами. Посредники могут помочь вам в организации встречи. Все обсуждения будут обобщаться и будут представлены редакционному комитету, каждые две недели. Сводки будут опубликованы [[:m:Universal Code of Conduct/Drafting committee/Digests|здесь]]. Пожалуйста, дайте мне знать, если у вас возникнут какие-либо вопросы. --[[Кулланучы:Mehman (WMF)|Mehman (WMF)]] ([[Кулланучы бәхәсе:Mehman (WMF)|бәхәс]]) 23 авг 2021, 14:14 (UTC) == Голосование на выборах Совета Попечителей 2021 года началось == [[:m:Wikimedia Foundation elections/2021/Voting/ru|Голосование на выборах Совета Попечителей 2021 года началось]]. Кандидатам от сообществ было предложено представить свою кандидатуру. После трехнедельного приема заявок от кандидатов, на выборах 2021 года [[:m:Wikimedia Foundation elections/2021/Candidates#Candidate%20Table|участвуют 19 кандидатов]]. [[:m:Wikimedia Foundation Board of Trustees|Совет Попечителей Фонда Викимедиа]] осуществляет надзор за работой Фонда Викимедиа. Совет хочет повысить свою компетентность и разнообразие, как команды. Они поделились [[:m:Wikimedia Foundation elections/2021/Candidates#Skills|теми областями]], которых им в настоящее время не хватает, и надеются найти их у новых попечителей. Движение Викимедиа имеет возможность проголосовать за попечителей от сообществ и организаций Викимедиа. Проголосовав, вы поможете определить тех лиц, которые обладают теми качествами, которые необходимы для наилучшего удовлетворения потребностей всего движения в течение следующих нескольких лет. Ожидается, что Совет выберет четырех кандидатов, которые набрали больше всего голов в качестве попечителей. Срок начнется в сентябре этого года и продлится три года. Узнайте больше о Совете Попечителей с помощью [[Commons:File:Wikimedia_Foundation_Board_of_Trustees.webm|этого видео]]. Голосуйте с сегодняшнего дня до 31 августа. Ниже приведена некоторая полезная информация о выборах. ;Узнайте больше о кандидатах Кандидаты со всего движения представили [[:m:Wikimedia Foundation elections/2021#Candidate%20Table|свои кандидатуры]]. Узнайте о каждом кандидате, чтобы проголосовать зная их. Сообщество задало [[:m:Wikimedia Foundation elections/2021/Candidates/CandidateQ&A|кандидатам вопросы]], на которые они должны были ответить во время предвыборной кампании. Кандидаты ответили на список вопросов сообщества, собранных [[:m:Wikimedia Foundation elections committee|Избирательной Комиссией]] на Мета-Вики. ;Голосуй Процесс голосования на выборах в Совет Попечителей 2021 года начнется 18 августа и завершится 31 августа 2021 года. Избирательный Комиссия выбрала для голосования систему [[:ru:Система единого передаваемого голоса|единого передаваемого голоса]]. Узнайте больше о [[:m:Wikimedia Foundation elections/2021/Voting#Voting_eligibility|требованиях для голосования]], о том, [[:m:Wikimedia Foundation elections/2021/Voting|как голосовать]] и ознакомьтесь с [[:m:Wikimedia Foundation elections/2021/Voting#Voting_FAQ|ЧаВо]]. Пожалуйста, помогите нам в выборе тех людей, которые наилучшим образом соответствуют потребностям всего движения в настоящее время. Всего наилучшего, Избирательная Комиссия. --[[Кулланучы:Mehman (WMF)|Mehman (WMF)]] ([[Кулланучы бәхәсе:Mehman (WMF)|бәхәс]]) 23 авг 2021, 14:14 (UTC) == The 2022 Community Wishlist Survey will happen in January == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> Hello everyone, We hope all of you are as well and safe as possible during these trying times! We wanted to share some news about a change to the Community Wishlist Survey 2022. We would like to hear your opinions as well. Summary: <div style="font-style:italic;"> We will be running the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey|Community Wishlist Survey]] 2022 in January 2022. We need more time to work on the 2021 wishes. We also need time to prepare some changes to the Wishlist 2022. In the meantime, you can use a [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Sandbox|dedicated sandbox to leave early ideas for the 2022 wishes]]. </div> === Proposing and wish-fulfillment will happen during the same year === In the past, the [[m:Special:MyLanguage/Community Tech|Community Tech]] team has run the Community Wishlist Survey for the following year in November of the prior year. For example, we ran the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021|Wishlist for 2021]] in November 2020. That worked well a few years ago. At that time, we used to start working on the Wishlist soon after the results of the voting were published. However, in 2021, there was a delay between the voting and the time when we could start working on the new wishes. Until July 2021, we were working on wishes from the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2020|Wishlist for 2020]]. We hope having the Wishlist 2022 in January 2022 will be more intuitive. This will also give us time to fulfill more wishes from the 2021 Wishlist. === Encouraging wider participation from historically excluded communities === We are thinking how to make the Wishlist easier to participate in. We want to support more translations, and encourage under-resourced communities to be more active. We would like to have some time to make these changes. === A new space to talk to us about priorities and wishes not granted yet === We will have gone 365 days without a Wishlist. We encourage you to approach us. We hope to hear from you in the [[m:Special:MyLanguage/Talk:Community Wishlist Survey|talk page]], but we also hope to see you at our bi-monthly Talk to Us meetings! These will be hosted at two different times friendly to time zones around the globe. We will begin our first meeting '''September 15th at 23:00 UTC'''. More details about the agenda and format coming soon! === Brainstorm and draft proposals before the proposal phase === If you have early ideas for wishes, you can use the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Sandbox|new Community Wishlist Survey sandbox]]. This way, you will not forget about these before January 2022. You will be able to come back and refine your ideas. Remember, edits in the sandbox don't count as wishes! === Feedback === * What should we do to improve the Wishlist pages? * How would you like to use our new [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Sandbox|sandbox?]] * What, if any, risks do you foresee in our decision to change the date of the Wishlist 2022? * What will help more people participate in the Wishlist 2022? Answer on the [[m:Special:MyLanguage/Talk:Community Wishlist Survey|talk page]] (in any language you prefer) or at our Talk to Us meetings. </div> [[user:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[user talk:SGrabarczuk (WMF)|talk]]) 7 сен 2021, 00:23 (UTC) <!-- Сообщение отправил Участник:SGrabarczuk (WMF)@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=21980442 --> == Call for Candidates for the Movement Charter Drafting Committee ending 14 September 2021 == <div lang="ru" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content"/>Стратегия Движения объявляет [[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee|прием заявок от кандидатов в Редакционный Комитет Устава Движения]]. Прием заявок начнется 2 августа 2021 года и продлится до 14 сентября 2021 года. Есть ожидание, что Комитет будет представлять [[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Diversity_and_Expertise_Matrices|разнообразие всего Движении]]. Разнообразие включает в себя пол, язык, географию и опыт. Это включает участие в проектах, организациях Викимедиа и в Фонде Викимедиа. Свободное владение английским не требуется для того, чтобы стать членом комитета. При необходимости, будет предоставлена поддержка письменного и устного перевода. Участники получат компенсацию расходов на участие. Это составляет 100 долларов США раз в каждые два месяца. Мы ищем людей, которые обладают некоторыми из следующих [[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee#Role_Requirements|навыков]]: * Навыки коллективной работы и писания. (продемонстрированный опыт - это плюс) * Готовность находить компромиссы. * Сосредоточенность на инклюзивность и разнообразие. * Обладание знаниями консультаций с сообществом. * Опыт межкультурного общения. * Опыт управления или организационной работы в некоммерческих организациях или сообществах. * Опыт ведения переговоров с различными сторонами. Ожидается, что Комитет начнет работу 15 человеком. Если будет 20 или более кандидатов, будет проведен смешанный процесс выборов и отбора. Если кандидатов будет 19 или меньше, то будет процесс отбора без выборов. Поможете ли вы Викимедии в этой роли? Представьте свою кандидатуру, [[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee#Candidate_Statements|здесь]]. Пожалуйста, свяжитесь с нами по адресу strategy2030[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org с вопросами.<section end="announcement-content"/> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 10 сен 2021, 17:02 (UTC) <!-- Сообщение отправил Участник:Xeno (WMF)@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Xeno_(WMF)/Delivery/Wikipedia&oldid=22002240 --> == Круглой стол об УКП == Добрый день, Хочу проинформировать вас, что команда посредников по Стратегии Движения и Управления, проводит [[:m:Universal Code of Conduct/2021 consultations/Roundtable discussions|круглый стол]] '''18 сентября 2021 года в 03:00 по UTC и 15:00 по UTC''' для всех, чтобы вместе обсудить, как обеспечить соблюдение правоприменения [[:m:Universal Code of Conduct|Универсального Кодекса Поведения]]. В настоящее время эти встречи являются частью обзора 2-го этапа проекта по [[:m:Universal Code of Conduct/Enforcement draft guidelines review|обеспечению соблюдения правоприменения Универсального Кодекса Поведения (EDGR)]]. Каждая сессия продлится от 90 до 120 минут и будет обеспечено перевод на разные языки. Кроме этого, сессии на конкретных языках можем организовать в зависимости от спроса на это. Членам сообщества рекомендуется зарегистрироваться заранее и добавить тему для обсуждения во время круглого стола. Если вы не можете принять участие на заседании круглого стола, вы можете предоставить комментарии [[:m:Talk:Universal Code of Conduct/Enforcement draft guidelines review|на странице обсуждения проекта обзора]] (на любом языке), а также на страницах обсуждения переводов и в локальных дискуссиях. Для получения дополнительной информации, пожалуйста, посетите [[:m:Universal Code of Conduct/2021 consultations/Roundtable discussions|страницу круглого стола на Мете]]. Спасибо, --[[Кулланучы:Mehman (WMF)|Mehman (WMF)]] ([[Кулланучы бәхәсе:Mehman (WMF)|бәхәс]]) 10 сен 2021, 21:26 (UTC) == Server switch == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> [[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch|Read this message in another language]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Tech%2FServer+switch&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}] The [[foundation:|Wikimedia Foundation]] tests the switch between its first and secondary data centers. This will make sure that Wikipedia and the other Wikimedia wikis can stay online even after a disaster. To make sure everything is working, the Wikimedia Technology department needs to do a planned test. This test will show if they can reliably switch from one data centre to the other. It requires many teams to prepare for the test and to be available to fix any unexpected problems. They will switch all traffic back to the primary data center on '''Tuesday, 14 September 2021'''. Unfortunately, because of some limitations in [[mw:Manual:What is MediaWiki?|MediaWiki]], all editing must stop while the switch is made. We apologize for this disruption, and we are working to minimize it in the future. '''You will be able to read, but not edit, all wikis for a short period of time.''' *You will not be able to edit for up to an hour on Tuesday, 14 September 2021. The test will start at [https://zonestamp.toolforge.org/1631628049 14:00 UTC] (07:00 PDT, 10:00 EDT, 15:00 WEST/BST, 16:00 CEST, 19:30 IST, 23:00 JST, and in New Zealand at 02:00 NZST on Wednesday, 15 September). *If you try to edit or save during these times, you will see an error message. We hope that no edits will be lost during these minutes, but we can't guarantee it. If you see the error message, then please wait until everything is back to normal. Then you should be able to save your edit. But, we recommend that you make a copy of your changes first, just in case. ''Other effects'': *Background jobs will be slower and some may be dropped. Red links might not be updated as quickly as normal. If you create an article that is already linked somewhere else, the link will stay red longer than usual. Some long-running scripts will have to be stopped. * We expect the code deployments to happen as any other week. However, some case-by-case code freezes could punctually happen if the operation require them afterwards. This project may be postponed if necessary. You can [[wikitech:Switch_Datacenter|read the schedule at wikitech.wikimedia.org]]. Any changes will be announced in the schedule. There will be more notifications about this. A banner will be displayed on all wikis 30 minutes before this operation happens. '''Please share this information with your community.'''</div></div> [[user:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[user talk:SGrabarczuk (WMF)|<span class="signature-talk">{{int:Talkpagelinktext}}</span>]]) 11 сен 2021, 00:45 (UTC) <!-- Сообщение отправил Участник:SGrabarczuk (WMF)@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=21980442 --> == Talk to the Community Tech == [[File:Magic Wand Icon 229981 Color Flipped.svg|{{dir|{{pagelang}}|left|right}}|frameless|50px]] [[:m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Updates/2021-09 Talk to Us|Read this message in another language]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Community_Wishlist_Survey/Updates/2021-09_Talk_to_Us&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}] Hello! As we have [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Updates|recently announced]], we, the team working on the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey|Community Wishlist Survey]], would like to invite you to an online meeting with us. It will take place on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20210915T2300 '''September 15th, 23:00 UTC'''] on Zoom, and will last an hour. [https://wikimedia.zoom.us/j/89828615390 '''Click here to join''']. '''Agenda''' * [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/Status report 1#Prioritization Process|How we prioritize the wishes to be granted]] * [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Updates|Why we decided to change the date]] from November 2021 to January 2022 * Update on the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/Warn when linking to disambiguation pages|disambiguation]] and the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/Real Time Preview for Wikitext|real-time preview]] wishes * Questions and answers '''Format''' The meeting will not be recorded or streamed. Notes without attribution will be taken and published on Meta-Wiki. The presentation (first three points in the agenda) will be given in English. We can answer questions asked in English, French, Polish, and Spanish. If you would like to ask questions in advance, add them [[m:Talk:Community Wishlist Survey|on the Community Wishlist Survey talk page]] or send to sgrabarczuk@wikimedia.org. [[m:Special:MyLanguage/User:NRodriguez (WMF)|Natalia Rodriguez]] (the [[m:Special:MyLanguage/Community Tech|Community Tech]] manager) will be hosting this meeting. '''Invitation link''' * [https://wikimedia.zoom.us/j/89828615390 Join online] * Meeting ID: 898 2861 5390 * One tap mobile ** +16465588656,,89828615390# US (New York) ** +16699006833,,89828615390# US (San Jose) * [https://wikimedia.zoom.us/u/kctR45AI8o Dial by your location] See you! [[User:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[User talk:SGrabarczuk (WMF)|<span class="signature-talk">{{int:Talkpagelinktext}}</span>]]) 11 сен 2021, 03:04 (UTC) <!-- Сообщение отправил Участник:SGrabarczuk (WMF)@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=21980442 --> == Выборы в Редакционный Комитет Устава Движения == Привет, Это краткая информация о процессе создания Устава Движения. Прием заявок от кандидатов в Редакционный Комитет завершился 14 сентября, и теперь у нас есть полный список кандидатов. Комитет будет состоять из 15 членов и они будут избраны/отобраны тремя различными путями. Комитет из 15 членов будет избран/отобран [[:m:Movement Charter/Drafting Committee/Set Up Process/ru|в 3 этапа]]: #Процесс выборов кандидатов, где будут голосовать сообщества для избрания 7 членов комитета. #Процесс отбора от организаций (аффилиаций) Викимедиа для отбора 6 членов комитета. #Фонд Викимедиа планирует назначить 2 членов комитета. Выборы, где будут голосовать сообщества состоятся в период с 11 по 24 октября. Другие процессы выборов/отбора будут происходить параллельно, так что все процессы будут завершены к 1 ноябрю. Для полного понятия Устава Движения, роли, а также процесса создания, пожалуйста, ознакомьтесь [[:m:Movement Charter|страницей на Мета-Вики]]. Вы также можете связаться с нами в любое время по Телеграмму или по электронной почте (wikimedia2030@wikimedia.org). Спасибо, --[[Кулланучы:Mehman (WMF)|Mehman (WMF)]] ([[Кулланучы бәхәсе:Mehman (WMF)|бәхәс]]) 21 сен 2021, 22:23 (UTC) == A elongation: The questions for the candidates into Drafting Committee Movement_Charter == Into 2021-09-'''29''' 11:59:59 UTC You can [[:m:Movement Charter/Drafting Committee/Election Compass Statements|suggest the questions]] for the [[:m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates|candidates]] into [[:m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee|Drafting Committee]] [[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter|Movement Charter]]. ✍️ [[Кулланучы:Dušan Kreheľ|Dušan Kreheľ]] ([[Кулланучы бәхәсе:Dušan Kreheľ|бәхәс]]) 27 сен 2021, 18:29 (UTC) == Select You the question statements for candidates of Drafting Committee Movement Charter == Into 2021-10-04 11:59:59 UTC you can select [[:m:Movement Charter/Drafting Committee/Election Compass Statements|question statements]] for the [[:m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates|candidates]] of [[:m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee|Drafting Committee]] [[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter|Movement Charter]]. ✍️ [[Кулланучы:Dušan Kreheľ|Dušan Kreheľ]] ([[Кулланучы бәхәсе:Dušan Kreheľ|бәхәс]]) 30 сен 2021, 01:41 (UTC) == Alumni and Mentors of Russia 2021 == Уважаемые коллеги, пожалуйста выскажите своё мнение по поводу ''[[m:CentralNotice/Request/Alumni and Mentors of Russia 2021|баннерной кампании CentralNotice]]'' для объявления о российском конкурсе статей [[wmru:Конкурсы/Выпускники и наставники России 2021|Конкурсы/Выпускники и наставники России 2021]] (15 сентября - 30 ноября 2021, все IP из России, Википедии, 3 показа в неделю, в течении ноября). Спасибо. [[Кулланучы:JukoFF|JukoFF]] ([[Кулланучы бәхәсе:JukoFF|бәхәс]]) 11 окт 2021, 13:43 (UTC) == Voting for the election for the members for the Movement Charter drafting committee is now open == <div lang="ru" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content"/> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/MCDC Voter Email short 12-10-2021|{{int:otherlanguages}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Movement Charter/Drafting Committee/MCDC Voter Email short 12-10-2021}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]'' Открыто голосование по выборам членов редакционного комитета Устава Движения. В общей сложности 70 викимедийцев со всего мира претендуют на 7 мест в этих выборах. '''Голосование открыто с 12 октября по 24 октября 2021 года.''' Всего в состав комитета войдут 15 человек: 7 членов будут выбраны голосованием онлайн-сообществ, 6 членов будут выбраны филиалами Викимедиа в ходе параллельного процесса, а 2 члена будут назначены Фондом Викимедиа. Планируется собрать комитет к 1 ноября 2021 года. Узнайте о каждом кандидате, чтобы информировать голосование на том языке, который вы предпочитаете: <https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Candidates> Узнайте о Редакционном комитете: <https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee> На этих выборах мы в качестве эксперимента используем приложение для получения рекомендаций по голосованию. Проведите себя через инструмент и вы увидите, какой кандидат ближе всего к вам! Проверьте на <https://mcdc-election-compass.toolforge.org/> Читайте полный текст объявления: <https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Elections> '''Проголосуйте на SecurePoll:''' <https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Elections> С уважением, Команда по стратегии и управлению движением, Фонд Викимедиа <section end="announcement-content"/> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 14 окт 2021, 02:25 (UTC) <!-- Сообщение отправил Участник:Xeno (WMF)@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Xeno_(WMF)/Delivery/Wikipedia&oldid=22185710 --> == Learn how Movement Strategy Implementation Grants can support your Movement Strategy plans == <section begin="announcement-content"/>Movement Strategy Implementation grants now provide more than $2,000 USD to put Movement Strategy plans into action. Find out more about [[:m:Special:MyLanguage/Grants:MSIG/About|Movement Strategy Implementation grants, the criteria, and how to apply]].<section end="annoumcent-content"/> [[User:MNadzikiewicz (WMF)|MNadzikiewicz (WMF)]] ([[User talk:MNadzikiewicz (WMF)#top|talk]]) 13:30, 29 October 2021 (UTC) <!-- Сообщение отправил Участник:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:MNadzikiewicz_(WMF)/Delivery&oldid=22247589 --> == Meet the new Movement Charter Drafting Committee members == <section begin="announcement-content"/> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Elections/Results/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Movement Charter/Drafting Committee/Elections/Results/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' The Movement Charter Drafting Committee election and selection processes are complete. * The [[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Elections/Results|election results have been published]]. 1018 participants voted to elect seven members to the committee: '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Richard_Knipel_(Pharos)|Richard Knipel (Pharos)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Anne_Clin_(Risker)|Anne Clin (Risker)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Alice_Wiegand_(lyzzy)|Alice Wiegand (Lyzzy)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Micha%C5%82_Buczy%C5%84ski_(Aegis_Maelstrom)|Michał Buczyński (Aegis Maelstrom)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Richard_(Nosebagbear)|Richard (Nosebagbear)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Ravan_J_Al-Taie_(Ravan)|Ravan J Al-Taie (Ravan)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Ciell_(Ciell)|Ciell (Ciell)]]'''. * The [[m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Candidates#Affiliate-chosen_members|affiliate process]] has selected six members: '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Anass_Sedrati_(Anass_Sedrati)|Anass Sedrati (Anass Sedrati)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#%C3%89rica_Azzellini_(EricaAzzellini)|Érica Azzellini (EricaAzzellini)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Jamie_Li-Yun_Lin_(Li-Yun_Lin)|Jamie Li-Yun Lin (Li-Yun Lin)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Georges_Fodouop_(Geugeor)|Georges Fodouop (Geugeor)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Manavpreet_Kaur_(Manavpreet_Kaur)|Manavpreet Kaur (Manavpreet Kaur)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Pepe_Flores_(Padaguan)|Pepe Flores (Padaguan)]]'''. * The Wikimedia Foundation has [[m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Candidates#Wikimedia_Foundation-chosen_members|appointed]] two members: '''[[m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Candidates#Runa_Bhattacharjee_(Runab_WMF)|Runa Bhattacharjee (Runab WMF)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Candidates#Jorge_Vargas_(JVargas_(WMF))|Jorge Vargas (JVargas (WMF))]]'''. The committee will convene soon to start its work. The committee can appoint up to three more members to bridge diversity and expertise gaps. If you are interested in engaging with [[m:Special:MyLanguage/Movement Charter|Movement Charter]] drafting process, follow the updates [[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee|on Meta]] and join the [https://t.me/joinchat/U-4hhWtndBjhzmSf Telegram group]. With thanks from the Movement Strategy and Governance team<section end="announcement-content"/> 5 ноя 2021, 15:53 (UTC) <!-- Сообщение отправил Участник:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:MNadzikiewicz_(WMF)/Delivery&oldid=22300322 --> == The volunteer call for Wikimania 2022== [[File:Search icon.svg|left|100px]] <table><tr><th style="vertical-align:top;color:#732121">„Event“:</th><td>[[:m:Special:MyLanguage/Wikimania 2022/Volunteer|<b style="color:#008e00">The volunteer call for Wikimania 2022</b>]]</td></tr> <tr><th style="vertical-align:top;color:#732121">When:</th><td>Until {{Tooltip|2022-01-08 09:59:59|First second of 2021-01-09 AoE minus one second.}} [[:en:Coordinated Universal Time|UTC]] guaranteed.</td></tr> <tr><th style="vertical-align:top;color:#732121">Call positions:</th><td style="font-style:italic">Core organizing team • Program committee • Other roles</td></tr> <tr><th style="vertical-align:top;color:#732121">Links:</th><td>[[:m:Special:MyLanguage/Wikimania 2022/Volunteer|More about this call]] • [[:m:Special:MyLanguage/Wikimania 2022|Wikimania 2022]]</td></tr> </table> ✍️ [[Кулланучы:Dušan Kreheľ|Dušan Kreheľ]] ([[Кулланучы бәхәсе:Dušan Kreheľ|бәхәс]]) 22 дек 2021, 19:04 (UTC) == Upcoming Call for Feedback about the Board of Trustees elections == <div lang="ru" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content /> :''Вы можете найти перевод данного сообщения на другие языки на Мета-вики.'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback:2022 Board of Trustees election/Upcoming Call for Feedback about the Board of Trustees elections|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback:2022 Board of Trustees election/Upcoming Call for Feedback about the Board of Trustees elections}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Совет попечителей готовит приём обратной связи от сообщества по поводу предстоящих выборов в Совет, которые пройдут с 7 января по 10 февраля 2022 года. Несмотря на то, что подробности обратной связи будут уточнены за неделю до начала приёма, мы подтвердили, что будут заданы два нижеприведённых вопроса: * Каким образом можно обеспечить справедливую представленность формирующихся сообществ среди членов Совета? * Какое участие должны принимать кандидаты во время выборов? Дополнительные вопросы могут быть внесены в список. Команда по Стратегии Движения и Управлению хочет дать время членам сообщества и партнёрским организациям рассмотреть и подготовить идеи по подтвержденным вопросам до начала запуска. Мы приносим извинения за то, что на данный момент у нас нет полного списка вопросов. Дополнительно могут быть поставлены два или три вопроса. Наша задача состоит в том, чтобы не перегружать сообщество запросами, но предоставить уведомление и приветствовать обратную связь по этим важным вопросам. '''Хотите ли Вы помочь организовать разговор на местном уровне во время приёма обратной связи?''' Свяжитесь с [[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance|командой по Стратегии Движения и Управлению]] на Meta, в [https://t.me/wmboardgovernancechat Телеграме] или по электронной почте по адресу msg[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org. Если у вас есть вопросы или проблемы, свяжитесь с нами. Команда по Стратегии Движения и Управлению будет минимально задействована до 3 января. Пожалуйста, извините за задержку с ответом в это время. Мы также понимаем, что некоторые члены сообщества и партнёрские организации не работают во время декабрьских праздников. Мы приносим свои извинения, если наше сообщение дошло до Вас, когда Вы были в отпуске. С уважением, Команда по Стратегии Движения и Управлению<section end="announcement-content" /> </div> {{int:thank-you}} [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 27 дек 2021, 17:56 (UTC) <!-- Сообщение отправил Участник:Xeno (WMF)@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/Wikipedia&oldid=22502754 --> == Опрос о пожеланиях сообщества — 2022 == [[File:Community Wishlist Survey Lamp.svg|right|200px]] '''[[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022|Опрос о пожеланиях сообщества — 2022]]''' открыт! Это процесс, в котором сообщества решают, над чем команда [[m:Special:MyLanguage/Community Tech|Community Tech]] должна работать в течение следующего года. Мы рекомендуем всем подавать предложения до истечения крайнего срока '''23 января''', или комментировать другие предложения, чтобы помочь сделать их лучше. The communities will vote on the proposals between 28 января and 11 февраля. Команда технической помощи сообществам сосредоточена на инструментах для опытных редакторов проектов Викимедиа. Вы можете писать предложения на любом языке, и мы переведем их для вас. Мы ждём ваших предложений с благодарностью и нетерпением! [[User:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[User talk:SGrabarczuk (WMF)|talk]]) 10 гый 2022, 18:39 (UTC) <!-- Сообщение отправил Участник:SGrabarczuk (WMF)@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGrabarczuk_(WMF)/sandbox/MM/Ru_fallback&oldid=20689486 --> == Feminism and Folklore 2022 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> {{int:please-translate}} Greetings! You are invited to participate in '''[[:m:Feminism and Folklore 2022|Feminism and Folklore 2022]]''' writing competion. This year Feminism and Folklore will focus on feminism, women biographies and gender-focused topics for the project in league with Wiki Loves Folklore gender gap focus with folk culture theme on Wikipedia. You can help us in enriching the folklore documentation on Wikipedia from your region by creating or improving articles focused on folklore around the world, including, but not limited to folk festivals, folk dances, folk music, women and queer personalities in folklore, folk culture (folk artists, folk dancers, folk singers, folk musicians, folk game athletes, women in mythology, women warriors in folklore, witches and witch hunting, fairy tales and more. You can contribute to new articles or translate from the list of suggested articles [[:m:Feminism and Folklore 2022/List of Articles|here]]. You can also support us in organizing the contest on your local Wikipedia by signing up your community to participate in this project and also translating the [[m:Feminism and Folklore 2022|project page]] and help us spread the word in your native language. Learn more about the contest and prizes from our project page. Feel free to contact us on our [[:m:Talk:Feminism and Folklore 2022|talk page]] or via Email if you need any assistance... Thank you. '''Feminism and Folklore Team''', [[User:Tiven2240|Tiven2240]] --11 гый 2022, 05:49 (UTC) </div> <!-- Сообщение отправил Участник:Tiven2240@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tiven2240/wlf&oldid=22574381 --> == Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open == <div lang="ru" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" />:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open/Short|Вы можете найти перевод данного сообщения на другие языки на Мета-вики.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open/Short|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open/Short}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Приём ваших отзывов: Выборы в Совет попечителей объявлены открытыми и завершатся 7 февраля 2022 года. В настоящем приглашении к приёму обратной связи команда по Стратегии и управлению движением применяет другой подход. Этот подход принимает во внимание отзывы сообщества полученные в 2021 году. Вместо того чтобы выдвигать предложения, этот приём обратной связи состоит из ключевых вопросов полученных от Совета попечителей. Ключевые вопросы были сформулированы на основе отзывов о выборах в Совет попечителей 2021 года. Цель состоит в том, чтобы вдохновить коллективное обсуждение и совместную разработку предложений по этим ключевым вопросам. [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections|Присоединяйтесь к обсуждению]]. С уважением, Команда по Стратегии и управлению движением<section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 15 гый 2022, 01:04 (UTC) <!-- Сообщение отправил Участник:Xeno (WMF)@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/Wikipedia&oldid=22610145 --> == Поговорите с Техническим Сообществом == [[File:Community Wishlist Survey Lamp.svg|150px|right]] {{int:Hello}} Как было [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey|недавно объявлено]], мы, команда, работающая над [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey|Опросом о пожеланиях сообщества]], хотели бы пригласить вас на онлайн-встречу с нами. It will take place on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20220119T1800 '''{{#time:j xg|2022-01-19}} ({{#time:l|2022-01-19}}), {{#time:H:i e|18:00|en|1}}'''] on Zoom, and will last an hour. This external system is not subject to the [[foundation:Privacy_policy|WMF Privacy Policy]]. [https://wikimedia.zoom.us/j/85804347114 '''Нажмите, чтобы присоединиться''']. '''Повестка''' * Bring drafts of your proposals and talk to to a member of the Community Tech Team about your questions on how to improve the proposal '''Формат''' Встреча не будет записываться или транслироваться. Будет вестись краткий протокол без указания авторства реплик; он будет опубликован на Meta-Wiki. Мы можем ответить на вопросы на английском, французском, польском, испанском, немецком и итальянском языках. Если вы хотите задать вопросы заранее, добавьте их [[m:Talk:Community Wishlist Survey|на странице обсуждения опроса о пожеланиях сообщества]] или отправьте на sgrabarczuk@wikimedia.org. Эту встречу будет проводить [[m:Special:MyLanguage/User:NRodriguez (WMF)|Наталья Родригес]] (менеджер [[m:Special:MyLanguage/Community Tech|Технического Сообщества]]). '''Ссылка-приглашение''' * [https://wikimedia.zoom.us/j/85804347114 Присоединяйтесь онлайн] * ID встречи: <span dir=ltr>85804347114</span> * [https://wikimedia.zoom.us/u/keu6UeRT0T Наберите по своему местоположению] Будем рады увидеться с вами! [[User:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[User talk:SGrabarczuk (WMF)|talk]]) 18 гый 2022, 17:27 (UTC) <!-- Сообщение отправил Участник:SGrabarczuk (WMF)@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGrabarczuk_(WMF)/sandbox/MM/Ru_fallback&oldid=20689486 --> == Новости Стратегии движения и управления – Выпуск 5 == <section begin="ucoc-newsletter"/> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5/Global message|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Movement Strategy and Governance/Newsletter/5/Global message}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' <span style="font-size:200%;">'''Новости Стратегии движения и управления'''</span><br> <span style="font-size:120%; color:#404040;">'''Выпуск 5 — Январь 2022'''</span><span style="font-size:120%; float:right;">[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5|'''Прочитайте полный текст информационного бюллетеня''']]</span> ---- Добро пожаловать в пятый выпуск Новостей о Стратегии движения и управления (ранее именуемый как Новости Универсального кодекса поведения)! Этот обновлённый бюллетень содержит актуальные новости и события, касающиеся Устава Движения, Универсального кодекса поведения, грантов на реализацию Стратегии движения, выборов в Совет попечителей и других соответствующих тем по Стратегии движения и управлению. Этот информационный бюллетень будет выпускаться ежеквартально. Дополнительные новости будут рассылаться подписчикам еженедельно или раз в две недели. Пожалуйста, не забудьте подписаться [[:m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/MSG Newsletter Subscription|здесь]], чтобы получать эти обновления. <div style="margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;"> *'''Приглашение к обратной связи по поводу выборов в Совет попечителей'''. Мы приглашаем вас поделиться своим мнением о предстоящих выборах в Совет попечителей Фонда Викимедиа. Приём вашей обратной связи по поводу этих выборов был объявлен 10 января 2022 года и завершится 16 февраля 2022 года. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#Call for Feedback about the Board elections|продолжить чтение]]) *'''Ратификация Универсального кодекса поведения''' - В 2021 году Фонд Викимедиа обратился к сообществам с вопросом о том, как обеспечить правоприменение текста политики Универсального кодекса поведения. Пересмотренный проект руководства по обеспечению правоприменения будет готов для голосования сообществ в марте. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#Universal Code of Conduct Ratification|продолжить чтение]]) *'''Гранты на реализацию Стратегии движения''' - Продолжая рассматривать ряд интересных проектных предложений, мы поощряем и приветствуем новые предложения и идеи, направленные на конкретную инициативу из рекомендаций Стратегии движения. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#Movement Strategy Implementation Grants|продолжить чтение]]) *'''Преобразование информационного бюллетеня''' - В связи с преобразованием Информационного бюллетеня УКП в Информационный бюллетень Стратегии движения и управления, мы приглашаем вас присоединиться к команде фасилитаторов для разработки и определения новых направлений этого информационного бюллетеня. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#The New Direction for the Newsletter|продолжить чтение]]) *'''Блог «Diff»''' - Ознакомьтесь с самыми последними публикациями по Стратегии движения и управлению Фонда на Викимедиа Diff. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#Diff Blogs|продолжить чтение]])</div><section end="ucoc-newsletter"/> [[Кулланучы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Кулланучы бәхәсе:AAkhmedova (WMF)|бәхәс]]) 31 гый 2022, 08:22 (UTC) == Wiki Loves Folklore is extended till 15th March == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">{{int:please-translate}} [[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|frameless|180px]] Greetings from Wiki Loves Folklore International Team, We are pleased to inform you that [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore|Wiki Loves Folklore]] an international photographic contest on Wikimedia Commons has been extended till the '''15th of March 2022'''. The scope of the contest is focused on folk culture of different regions on categories, such as, but not limited to, folk festivals, folk dances, folk music, folk activities, etc. We would like to have your immense participation in the photographic contest to document your local Folk culture on Wikipedia. You can also help with the [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022/Translations|translation]] of project pages and share a word in your local language. Best wishes, '''International Team'''<br /> '''Wiki Loves Folklore''' [[Кулланучы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Кулланучы бәхәсе:MediaWiki message delivery|бәхәс]]) 22 фев 2022, 04:50 (UTC) </div> <!-- Сообщение отправил Участник:Rockpeterson@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=22754428 --> == Coming soon == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> === Several improvements around templates === Hello, from March 9, several improvements around templates will become available on your wiki: * Fundamental improvements of the [[Mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/User guide#Editing templates|VisualEditor template dialog]] ([[m:WMDE Technical Wishes/VisualEditor template dialog improvements|1]], [[m:WMDE Technical Wishes/Removing a template from a page using the VisualEditor|2]]), * Improvements to make it easier to put a template on a page ([[m:WMDE Technical Wishes/Finding and inserting templates|3]]) (for the template dialogs in [[Mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/User guide#Editing templates|VisualEditor]], [[Mw:Special:MyLanguage/Extension:WikiEditor#/media/File:VectorEditorBasic-en.png|2010 Wikitext]] and [[Mw:Special:MyLanguage/2017 wikitext editor|New Wikitext Mode]]), * and improvements in the syntax highlighting extension [[Mw:Special:MyLanguage/Extension:CodeMirror|CodeMirror]] ([[m:WMDE Technical Wishes/Improved Color Scheme of Syntax Highlighting|4]], [[m:WMDE Technical Wishes/Bracket Matching|5]]) (which is available on wikis with writing direction left-to-right). All these changes are part of the “[[m:WMDE Technical Wishes/Templates|Templates]]” project by [[m:WMDE Technical Wishes|WMDE Technical Wishes]]. We hope they will help you in your work, and we would love to hear your feedback on the talk pages of these projects. </div> - [[m:User:Johanna Strodt (WMDE)|Johanna Strodt (WMDE)]] 28 фев 2022, 12:39 (UTC) <!-- Сообщение отправил Участник:Johanna Strodt (WMDE)@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&oldid=22907463 --> == Универсаль Тәртип Кодексы Ратификация тавышын 2022 елның 7 мартыннан 21 мартына кадәр ачык == <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]] :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' (Зинһар, онытмагыз, бу хәбәр Google тәрҗемәсен кулланып, хаталарым өчен гафу үтенәм.) һәркемгә сәлам, [https://meta.wikimedia.org/wiki/Universal_Code_of_Conduct/ru Универсаль Тәртип Кодексының] (UCoC) [https://meta.wikimedia.org/wiki/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/ru яңартылган күрсәтмәләре] өчен ратификация тавыш бирү процессы хәзер ачык! Тавыш бирү 2022 елның 7 мартында [https://meta.wikimedia.org/wiki/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Voting/ru SecurePoll'та башланып], 2022 елның 21 мартында тәмамланачак. Зинһар, [https://meta.wikimedia.org/wiki/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Voter_information/ru сайлаучы турында мәгълүмат һәм сайлау хокуклары турында күбрәк укыгыз]. Универсаль Тәртип Кодексы (UCoC) бөтен хәрәкәт өчен яраклы тәртипнең нигезен бирә. Яңартылган үтәү принциплары 2022 елның 24 гыйнварында политиканы хәрәкәт буенча куллануның тәкъдим ителгән ысулы буларак бастырылды. Монда сез [https://meta.wikimedia.org/wiki/Universal_Code_of_Conduct/Project/ru UCoC проекты турында күбрәк белә аласыз]. Фикерләр һәм аңлатмалар MetaWiki проектының сөйләшү битендә сез теләгән телдә рәхим итегез. UCoC командасына сораулар өчен языгыз: ucocproject[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org Хөрмәт белән, Movement Strategy and Governance team Викимедиа Фонды === <section begin="announcement-header" />Universal Code of Conduct Enforcement guidelines ratification voting open from 7 to 21 March 2022<section end="announcement-header" /> === <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]] :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello everyone, The ratification voting process for the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|revised enforcement guidelines]] of the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] (UCoC) is now open! '''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting|Voting commenced on SecurePoll]]''' on 7 March 2022 and will conclude on 21 March 2022. Please [[m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voter information|read more on the voter information and eligibility details]]. The Universal Code of Conduct (UCoC) provides a baseline of acceptable behavior for the entire movement. The revised enforcement guidelines were published 24 January 2022 as a proposed way to apply the policy across the movement. You can [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Project|read more about the UCoC project]]. You can also comment on Meta-wiki talk pages in any language. You may also contact the team by email: ucocproject[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org Sincerely, Movement Strategy and Governance Wikimedia Foundation<section end="announcement-content" /> --[[Кулланучы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Кулланучы бәхәсе:AAkhmedova (WMF)|бәхәс]]) 7 мар 2022, 12:26 (UTC) === <section begin="announcement-header" />Голосование завершено. Спасибо всем за участие! <section end="announcement-header" /> === <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voter information/Announcement|Вы можете найти перевод данного сообщения на другие языки на Мета-вики.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote/Closing message|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote/Closing message}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' 21 марта 2022 года завершилось голосование по ратификации [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|обновлённого Руководства по обеспечению правоприменения]] [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Универсального кодекса поведения]] (УКП). В голосовании приняли участие более {{#expr:2300}} викимедийцев из разных регионов нашего Движения. Группа по проверке итогов голосования приступила к работе. Потребуется примерно две недели, чтобы они завершили подсчет голосов. Окончательные итоги голосования будут объявлены [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Results|здесь]] вместе с соответствующей статистикой и резюме комментариев, как только они будут доступны. [[Кулланучы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Кулланучы бәхәсе:AAkhmedova (WMF)|бәхәс]]) 22 мар 2022, 18:17 (UTC) === Следующие шаги: Универсальный кодекс поведения (УКП) и Руководство по обеспечению правоприменения УКП === После изучения результатов голосования и комментариев, Комитет по делам сообщества принял решение о проведении нового раунда консультаций с сообществом. После этого доработанный текст Руководства будет вынесен на повторное голосование. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_Board_noticeboard/April_2022_-_Board_of_Trustees_on_Next_steps:_Universal_Code_of_Conduct_(UCoC)_and_UCoC_Enforcement_Guidelines/ru Подробнее об этом здесь]. --[[Кулланучы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Кулланучы бәхәсе:AAkhmedova (WMF)|бәхәс]]) 23 апр 2022, 11:38 (UTC) === <section begin="announcement-header" />Отчёт об отзывах участниц_ков голосования по Руководству по обеспечению правоприменения УКП<section end="announcement-header" />=== ---- Новость от команды по проекту УКП об отчёте по результатам комментариев сообщества. --[[Кулланучы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Кулланучы бәхәсе:AAkhmedova (WMF)|бәхәс]]) 26 май 2022, 10:04 (UTC) ---- <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Report/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Report/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Доброго дня, Команда проекта УКП завершила анализ отзывов, полученных в ходе голосования по Руководству по обеспечению правоприменения УКП. В 2022 году черновая версия Руководства по правоприменению УКП было вынесено на голосование в сообществе Викимедиа. В голосовании приняли участие представители 137 сообществ, из них топ-9 сообществ: Английская, Немецкая, Французская, Русскоязычная, Польская, Испанская, Китайская, Японская, Итальянская Википедии и Мета-вики. Проголосовавшие имели возможность представить комментарии по содержанию документа. Комментарии оставили 658 участниц_ков. 77% комментариев на английском языке. Комментарии были представлены на 24 языках, при этом наибольшее количество отзывов было написано на английском (508), немецком (34), японском (28), французском (25) и русском (12) языках. Отчёт будет направлен в Revision Drafting Committee для доработки Руководства по обеспечению правоприменения на основе отзывов. Версия отчёта для общественности и перевод [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Results|'''опубликованы на Мета-вики''']]. {{int:please-translate}} Мы ещё раз благодарим всех, кто принял участие в голосовании и обсуждениях. Приглашаем всех внести свой вклад в следующих обсуждениях сообщества. Более подробную информацию об Универсальном кодексе поведения и Руководстве по его применению можно найти [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Project|на Мета-вики]]. От лица команды проекта Универсального кодекса поведения<br /><section end="announcement-content" /> ===Поправки к Руководству по обеспечению правоприменения Универсального кодекса поведения (УКП)=== :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' ---- Новость от команды по проекту УКП - [https://meta.wikimedia.org/wiki/Universal%20Code%20of%20Conduct/Drafting%20committee/ru Комитет по пересмотру] принимает ваши комментарии и предложения по улучшению текста Руководства по обеспечению правоприменения. --[[Кулланучы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Кулланучы бәхәсе:AAkhmedova (WMF)|бәхәс]]) 2 июн 2022, 16:05 (UTC) ---- Доброго дня, После проведённого голосования по Руководству, [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Комитет Совета по делам сообщества (CAC)]] [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ предложил пересмотреть несколько разделов Руководства с целью внесения улучшений]. Проанализировав полученные комментарии, Комитет по делам сообщества принял решение начать ещё один раунд консультаций с сообществом. После этих обсуждений у сообщества будет возможность проголосовать по обновлённому тексту Руководства по обеспечению правоприменения УКП. Комитет также предложил пересмотреть спорное примечание в пункте 3.1 самого УКП. Согласно анализу, в комментариях были выделены три основные группы вопросов: 1. О прохождении (обязательного) обучения по УКП и его применению; 2. О балансе защиты конфиденциальности и надлежащей процедуры; 3. О требовании, чтобы определенные группы пользователей подтвердили, что они признают и будут придерживаться Универсального кодекса поведения. Комитет по пересмотру просит Вас оставить комментарии и ответы на следующих страницах: [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Обсуждение пересмотра Руководства по применению]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Обсуждение пересмотра текста правил]] От лица команды проекта Универсального кодекса поведения == <section begin="announcement-header" />Приглашение на глобальное обсуждение по инициативе хабов 12 марта 2022 года в 13:00 UTC<section end="announcement-header" /> == :''[[m:Special:MyLanguage/Hubs/Global Conversations March 12, 2022/Invitation|Вы можете найти перевод данного сообщения на другие языки на Мета-вики.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Hubs/Global Conversations March 12, 2022/Invitation|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Hubs/Global Conversations March 12, 2022/Invitation}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' ---- Всем доброго дня, ознакомьтесь с приглашением от моего коллеги о предстоящей глобальной беседе о хабах. [[Кулланучы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Кулланучы бәхәсе:AAkhmedova (WMF)|бәхәс]]) 9 мар 2022, 18:26 (UTC) ---- Команда по Стратегии Движения и Управлению Фонда Викимедиа приглашает вас на мероприятие по теме "Региональные и тематические хабы". Движение Викимедиа работает над определением того, какими должны быть региональные и тематические хабы. Воркшоп проведённый в ноябре 2021 года дал старт обсуждениям ([[m:Special:MyLanguage/Hubs/Documentation/27 November Workshop|прочитать отчёт]]), но это ещё не всё. За последние недели мы провели порядка 16 интервью с группами, работающими над созданием хабов в своих регионах ([[m:Special:MyLanguage/Hubs/Dialogue|прочитать Диалог по созданию хабов]]). Данные интервью легли в основу отчёта, который послужит фундаментом для обсуждения 12 марта. Отчёт будет доступен 9 марта. Мероприятие состоится 12 марта с 13:00 до 16:00 UTC на платформе Zoom. Будет обеспечен устный перевод на французский, испанский, арабский, русский и португальский языки. Регистрация завершится 10 марта (поздняя регистрация возможна по эл. почте: strategy2030@wikimedia.org). К участию приглашаются все заинтересованные члены Движения. '''[[m:Special:MyLanguage/Hubs/Global Conversations March 12, 2022|Дополнительная информация о мероприятии на Мета-вики]]'''. С уважением, [[m:User:KVaidla (WMF)|Kaarel Vaidla]]<br />Стратегия Движения == Wiki Loves Folklore 2022 ends tomorrow == [[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|frameless|180px]] International photographic contest [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022| Wiki Loves Folklore 2022]] ends on 15th March 2022 23:59:59 UTC. This is the last chance of the year to upload images about local folk culture, festival, cuisine, costume, folklore etc on Wikimedia Commons. Watch out our social media handles for regular updates and declaration of Winners. ([https://www.facebook.com/WikiLovesFolklore/ Facebook] , [https://twitter.com/WikiFolklore Twitter ] , [https://www.instagram.com/wikilovesfolklore/ Instagram]) The writing competition Feminism and Folklore will run till 31st of March 2022 23:59:59 UTC. Write about your local folk tradition, women, folk festivals, folk dances, folk music, folk activities, folk games, folk cuisine, folk wear, folklore, and tradition, including ballads, folktales, fairy tales, legends, traditional song and dance, folk plays, games, seasonal events, calendar customs, folk arts, folk religion, mythology etc. on your local Wikipedia. Check if your [[:m:Feminism and Folklore 2022/Project Page|local Wikipedia is participating]] A special competition called '''Wiki Loves Falles''' is organised in Spain and the world during 15th March 2022 till 15th April 2022 to document local folk culture and [[:en:Falles|Falles]] in Valencia, Spain. Learn more about it on [[:ca:Viquiprojecte:Falles 2022|Catalan Wikipedia project page]]. We look forward for your immense co-operation. Thanks Wiki Loves Folklore international Team [[Кулланучы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Кулланучы бәхәсе:MediaWiki message delivery|бәхәс]]) 14 мар 2022, 14:40 (UTC) <!-- Сообщение отправил Участник:Rockpeterson@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=22754428 --> == Feminism and Folklore 2022 ends soon == [[File:Feminism and Folklore 2022 logo.svg|right|frameless|250px]] [[:m:Feminism and Folklore 2022|Feminism and Folklore 2022]] which is an international writing contest organized at Wikipedia ends soon that is on <b>31 March 2022 11:59 UTC</b>. This is the last chance of the year to write about feminism, women biographies and gender-focused topics such as <i>folk festivals, folk dances, folk music, folk activities, folk games, folk cuisine, folk wear, fairy tales, folk plays, folk arts, folk religion, mythology, folk artists, folk dancers, folk singers, folk musicians, folk game athletes, women in mythology, women warriors in folklore, witches and witch hunting, fairy tales and more</i> Keep an eye on the project page for declaration of Winners. We look forward for your immense co-operation. Thanks Wiki Loves Folklore international Team [[Кулланучы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Кулланучы бәхәсе:MediaWiki message delivery|бәхәс]]) 26 мар 2022, 14:28 (UTC) <!-- Сообщение отправил Участник:Rockpeterson@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Rockpeterson/fnf&oldid=23060054 --> == <section begin="announcement-header" />Новости Стратегии Движения и Управления — Выпуск 6<section end="announcement-header"/> == <section begin="ucoc-newsletter"/> <div style = "line-height: 1.2"> <span style="font-size:200%;">'''Новости Стратегии Движения и Управления'''</span><br> <span style="font-size:120%; color:#404040;">'''Выпуск 6, апрель 2022 года'''</span><span style="font-size:120%; float:right;">[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6|'''Читать полную версию информационного бюллетеня''']]</span> ---- Добро пожаловать в шестой выпуск новостей Стратегии движения и управления! Обновлённый бюллетень содержит информацию, в частности, о новостях и событиях связанных с Уставом движения, Универсальным кодексом поведения, грантами на реализацию Стратегии движения, выборами в Совет попечителей. Информационный бюллетень выходит ежеквартально, а обновления — еженедельно. Не забудьте [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/MSG Newsletter Subscription|подписаться]], чтобы получать последующие выпуски. </div><div style="margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;"> *'''Развитие лидерства -''' формируется Рабочая группа! - Приём заявок на участие в Рабочей группе по развитию лидерства завершился 10 апреля 2022 года. Для участия в рабочей группе будут отобраны до 12 членов сообщества. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A1|продолжить чтение]]) *'''Голосование по ратификации Универсального кодекса поведения -''' С 7 по 21 марта было проведено глобальное голосование по Руководству по обеспечению правоприменения УКП через SecurePoll. Более 2300 пользователей с правом голоса, по меньшей мере из 128 домашних вики-проектов поделились мнениями и комментариями. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A2|продолжить чтение]]) *'''Дискуссии движения о хабах -''' 12 марта провели глобальное обсуждение по вопросам региональных и тематических хабов. В нём приняли участие 84 викимедийцев со всего движения. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A3|продолжить чтение]]) *'''Гранты по Стратегии движения по-прежнему открыты! -''' С начала года было одобрено шесть проектных предложений общей суммой порядка 80 000 долларов США. У вас есть проектная идея по Стратегии движения? Свяжитесь с нами! ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A4|продолжить чтение]]) *'''Комитет по разработке Устава движения приступил к работе! -''' Комитет из пятнадцати членов, избранный в октябре 2021 года, согласовал основные ценности, методы работы, а также приступил к составлению плана работы над проектом Устава движения. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A5|продолжить чтение]]) *'''Еженедельные обновления по Стратегии движения -''' Участвуйте и подписывайтесь! - Команда по Стратегии движения и управлению запустила портал обновлений, где собраны все страницы Стратегии движения на Мета-вики. Подпишитесь и получайте последние новости о текущих проектах. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A6|продолжить чтение]]) *'''Diff Блоги -''' Прочитайте последние публикации о Стратегии движения на Викимедиа Diff. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A7|продолжить чтение]]) </div><section end="ucoc-newsletter"/> --[[Кулланучы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Кулланучы бәхәсе:AAkhmedova (WMF)|бәхәс]]) 14 апр 2022, 09:54 (UTC) == <section begin="announcement-header" />Присоединяйтесь к обсуждению Годового плана Фонда Викимедиа с Марьяной Искандер<section end="announcement-header" /> == <section begin="announcement-content" /> :[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/Conversations/Announcement|''Вы можете найти перевод этого сообщения на другие языки на Мета-вики''.]] :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/Conversations/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/Conversations/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Добрый день, [[m:Special:MyLanguage/Movement Communications|Команды по Коммуникациям движения]] и по [[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance|Стратегии движения и управлению]] приглашают вас обсудить '''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/draft|Годовой план Фонда Викимедиа на 2022-23 годы]]'''. Эти беседы являются продолжением [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Chief Executive Officer/Maryana’s Listening Tour|тура прослушиваний исполнительного директора Фонда Викимедиа]] [[m:User:MIskander-WMF|Марьяны Искандер]]. Беседы посвящены следующим вопросам: * [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia 2030|Стратегия движения Викимедиа до 2030 года]] определяет направление «знания как услуга» и «равенство знаний». Фонд Викимедиа стремиться планировать свою деятельность в соответствии с этими двумя целями. Как, по вашему мнению, Фонд Викимедиа должен применить эти цели в своей работе? * Фонд Викимедиа продолжает искать пути улучшения работы на региональном уровне. Мы усилили региональный подход в таких направлениях, как гранты, новые функции и разговоры с сообществом. Что работает успешно? Что может быть улучшено? * Каждый может внести свой вклад в процесс разработки Стратегии движения. Расскажите о своей деятельности, идеях, пожеланиях и извлечённых уроках. Как Фонд Викимедиа может лучше поддерживать волонтёров и партнёрских организаций, работающих в рамках Стратегии движения? Вы можете найти [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/draft/Your Input|'''график встреч на Мета-вики''']]. Информация доступна на нескольких языках. На встречах могут принять участие все желающие. Синхронный перевод на русский язык будет доступен во встрече, которая состоится 23 апреля в [https://zonestamp.toolforge.org/1650722420 14.00 UTC]. С уважением,<br /><section end="announcement-content" /> --[[Кулланучы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Кулланучы бәхәсе:AAkhmedova (WMF)|бәхәс]]) 15 апр 2022, 09:14 (UTC) === Обсуждение Годового плана Фонда состоится 23 апреля в 14.00 UTC === Напоминаем, что сегодня, 23 апреля, в 14.00 UTC ([https://zonestamp.toolforge.org/1650722420 проверьте ваше местное время]) состоится встреча с [https://meta.wikimedia.org/wiki/User:MIskander-WMF Марьяной Искандер], где вы можете обсудить [https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_Annual_Plan/2022-2023/draft/ru '''Годовой план Фонда Викимедиа на 2022-2023 годы''']. Будет обеспечен синхронный перевод на русский язык. Ссылка на Zoom встречу: https://wikimedia.zoom.us/j/5792045919 --[[Кулланучы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Кулланучы бәхәсе:AAkhmedova (WMF)|бәхәс]]) 23 апр 2022, 09:53 (UTC) == <section begin="announcement-header" />Объявление о выдвижении кандидатур в Совет попечителей Фонда Викимедиа 2022<section end="announcement-header" /> == <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Call for Candidates/Short|Вы можете найти перевод данного сообщения на другие языки на Мета-вики.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Call for Candidates/Short|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Call for Candidates/Short}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Совет попечителей объявляет поиск кандидатов на участие в выборах в Совет 2022 года. [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Announcement/Call_for_Candidates|'''Подробнее на Мета-вики''']]. [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|Выборы в Совет попечителей 2022 года]] объявляются открытыми! Просим вас рассмотреть возможность выдвижения своей кандидатуры для службы в Совете попечителей. Совет попечителей Фонда Викимедиа осуществляет контроль за деятельностью Фонда Викимедиа. В состав Совета входят попечители от сообществ и партнёрских организаций, а также назначенные попечители. Каждый попечитель служит три года. Сообщество Викимедиа имеет возможность голосовать за попечителей от сообществ и партнёрских организаций. Участники_цы сообщества будут голосовать за два места в Совете попечителей в 2022 году. Это возможность улучшить представительство, разнообразие и компетентность Совета как команды. Вы являетесь потенциальным кандидатом? Узнайте подробности на странице [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Apply to be a Candidate|Подать заявку на выдвижение своей кандидатуры]]. Благодарим вас за поддержку, Команда по Стратегии движения и управлению от лица Комитета по выборам и Совета попечителей<br /><section end="announcement-content" /> --[[Кулланучы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Кулланучы бәхәсе:AAkhmedova (WMF)|бәхәс]]) 25 апр 2022, 09:10 (UTC) == New Wikipedia Library Collections Available Now - April 2022 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> Hello Wikimedians! [[File:Wikipedia_Library_owl.svg|thumb|upright|The TWL owl says sign up today!]] [[m:The Wikipedia Library|The Wikipedia Library]] has free access to new paywalled reliable sources. You can these and dozens more collections at https://wikipedialibrary.wmflabs.org/: * '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/128/ Wiley]''' – journals, books, and research resources, covering life, health, social, and physical sciences * '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/125/ OECD]''' – OECD iLibrary, Data, and Multimedia​​ published by the Organisation for Economic Cooperation and Development * '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/129/ SPIE Digital Library]''' – journals and eBooks on optics and photonics applied research Many other sources are freely available for experienced editors, including collections which recently became accessible to all eligible editors: Cambridge University Press, BMJ, AAAS, Érudit and more. Do better research and help expand the use of high quality references across Wikipedia projects: log in today! <br>--The Wikipedia Library Team 26 апр 2022, 13:17 (UTC) :<small>This message was delivered via the [https://meta.wikimedia.org/wiki/MassMessage#Global_message_delivery Global Mass Message] tool to [https://meta.wikimedia.org/wiki/Global_message_delivery/Targets/Wikipedia_Library The Wikipedia Library Global Delivery List].</small> </div> <!-- Сообщение отправил Участник:Samwalton9@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikipedia_Library&oldid=23036656 --> == Coming soon: Improvements for templates == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> <!--T:11--> [[File:Overview of changes in the VisualEditor template dialog by WMDE Technical Wishes.webm|thumb|Fundamental changes in the template dialog.]] Hello, more changes around templates are coming to your wiki soon: The [[mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/User guide#Editing templates|'''template dialog''' in VisualEditor]] and in the [[mw:Special:MyLanguage/2017 wikitext editor|2017 Wikitext Editor]] (beta) will be '''improved fundamentally''': This should help users understand better what the template expects, how to navigate the template, and how to add parameters. * [[metawiki:WMDE Technical Wishes/VisualEditor template dialog improvements|project page]], [[metawiki:Talk:WMDE Technical Wishes/VisualEditor template dialog improvements|talk page]] In '''syntax highlighting''' ([[mw:Special:MyLanguage/Extension:CodeMirror|CodeMirror]] extension), you can activate a '''colorblind-friendly''' color scheme with a user setting. * [[metawiki:WMDE Technical Wishes/Improved Color Scheme of Syntax Highlighting#Color-blind_mode|project page]], [[metawiki:Talk:WMDE Technical Wishes/Improved Color Scheme of Syntax Highlighting|talk page]] Deployment is planned for May 10. This is the last set of improvements from [[m:WMDE Technical Wishes|WMDE Technical Wishes']] focus area “[[m:WMDE Technical Wishes/Templates|Templates]]”. We would love to hear your feedback on our talk pages! </div> -- [[m:User:Johanna Strodt (WMDE)|Johanna Strodt (WMDE)]] 29 апр 2022, 11:14 (UTC) <!-- Сообщение отправил Участник:Johanna Strodt (WMDE)@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&oldid=23222263 --> == <section begin="announcement-header" />Выборы в Совет попечителей Фонда Викимедиа 2022. Приглашаем волонтёров<section end="announcement-header" /> == <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Election Volunteers/2022/Call for Election Volunteers|Вы можете найти перевод данного сообщения на другие языки на Мета-вики.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Election Volunteers/2022/Call for Election Volunteers|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Movement Strategy and Governance/Election Volunteers/2022/Call for Election Volunteers}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Команда по Стратегии движения и управлению приглашает членов сообщества принять участие в качестве волонтёров на предстоящих выборах в Совет попечителей. Идея программы "Волонтёры на выборах" возникла во время выборов в Совет попечителей Викимедиа в 2021 году. Программа была успешной. Благодаря помощи волонтёров на выборах мы смогли увеличить охват сообществ и участие в выборах на 1 753 избирателя по сравнению с 2017 годом. Общая явка составила 10,13%, что на 1,1 процентных пункта больше. Были представлены 214 википроектов. Но 74 вики, не участвовавших в 2017 году, дали голоса на выборах 2021 года. Хотите помочь изменить ситуацию с участием? Волонтёры на выборах будут помогать в следующем: * Переводить короткие сообщения и анонсировать текущий избирательный процесс на каналах сообщества * По желанию: Мониторить каналы сообщества на предмет комментариев и вопросов Волонтёры должны: * Соблюдать политику дружественного пространства во время бесед и мероприятий * Представлять руководящие принципы и информацию о голосовании сообществу в нейтральном ключе Вы хотите стать волонтёром на выборах и обеспечить представительство вашего сообщества в голосовании? Подпишитесь [[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Election Volunteers/About|здесь]], чтобы получать обновления. Вы можете использовать [[m:Special:MyLanguage/Talk:Movement Strategy and Governance/Election Volunteers/About|страницу обсуждения]] для вопросов о переводе.<br /><section end="announcement-content" /> --[[Кулланучы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Кулланучы бәхәсе:AAkhmedova (WMF)|бәхәс]]) 6 май 2022, 11:47 (UTC) ==Протестируйте новый форум Стратегии движения== Добрый день. Приглашаем вас протестировать и поделиться мнением о [https://forum.movement-strategy.org/ новом форуме Стратегии Движения]. Форум предлагает улучшенный способ обсуждения [https://meta.wikimedia.org/wiki/Movement%20Strategy/ru Стратегии Движения] в многоязычной и удобной для использования платформе. Пожалуйста, расскажите, что вы думаете об этом форуме, ответив на [https://forum.movement-strategy.org/t/movement-strategy-forum-community-review/46 вопросы для сообщества]. [https://forum.movement-strategy.org/t/say-hello/79/43 Здесь] вы можете поприветствовать сообщество на любом языке! Функциональный форум доступен для тестирования до 24 июля. Вы можете перевести посты используя кнопку 🌐, также можете делиться комментариями на любом удобном вам языке. Если отзывы сообщества будут положительными, форум будет запущен в августе 2022 года перед Викиманией. Если нет, команда будет следовать полученным отзывам, менять предложение или закрывать форум. Подробнее на [https://meta.wikimedia.org/wiki/Movement_Strategy/Forum/Proposal/ru Мета]. С уважением, --[[Кулланучы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Кулланучы бәхәсе:AAkhmedova (WMF)|бәхәс]]) 2 июн 2022, 08:47 (UTC) ==Глобальные обсуждения по региональным и тематическим хабам== Добрый день! Приглашаем вас принять участие во встрече по обсуждению минимальных критериев для пилотных хабов с 24 по 26 июня 2022 года. 24 июня с 11:00 - 13:00 UTC ([https://zonestamp.toolforge.org/1656068431 проверить ваше местное время]) будет обеспечен устный перевод на русский язык. Встреча будет проходить на платформе Zoom. Цель встречи - сбор отзывов и предложений по улучшению [https://forum.movement-strategy.org/t/draft-minimum-criteria-for-hub-pilots/487 минимальных критерий для пилотных хабов]. [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSfhTVdCVM2VTftvWf5YUSeF1Gj5-sJDWqF0DvbOdrturBKcoQ/viewform Регистрация] на мероприятие открыто до 23 июня. Все подробности на странице мероприятия на [https://meta.wikimedia.org/wiki/Hubs/Global_Conversations_June_24-26,_2022/ru Мета]. С уважением,— [[Кулланучы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Кулланучы бәхәсе:AAkhmedova (WMF)|бәхәс]]) 17 июн 2022, 08:21 (UTC) == Обновление улучшенного интерфейса настольной версии == [[File:Table of contents shown on English Wikipedia 02.webm|thumb]] Привет. Я хотел поделиться с вами обновленной информацией о проекте [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements|улучшенного интерфейса настольной версии]], над которым команда «Веб» Фонда Викимедиа работала последние несколько лет. Наша работа почти завершена! 🎉 Мы хотели бы, чтобы эти функции стали по умолчанию для читателей и редакторов во всех вики. <span style="background-color:#fc3;">В ближайшие недели мы начнем обсуждение для других вики, включая ваш. 🗓️</span> Мы с удовольствием ознакомимся с вашими предложениями! Цели проекта - сделать интерфейс более гостеприимным и удобным для читателей и полезным для опытных пользователей. Проект состоит из ряда улучшенных функций, которые облегчают чтение и изучение, навигацию по странице, поиск, переключение между языками, использование вкладок статей и пользовательского меню и многое другое. Эта функция уже доступно по умолчанию для читателей и редакторов в 30 разделах, включая [[:fr:|французскую]], [[:pt:|португальскую]] и [[:fa:|персидскую]] Википедию. Эти изменения доступны только пользователям стиля [{{fullurl:{{FULLPAGENAMEE}}|useskin=vector}} Vector]. Те, кто использует [{{fullurl:{{FULLPAGENAMEE}}|useskin=monobook}} Monobook] или [{{fullurl:{{FULLPAGENAMEE}}|useskin=timeless}} Timeless], не будут затронуты. ; Новейшие функции * [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements/Features/Table of contents|Содержание]] - наша версия удобна для того, чтобы найти, получить контекст страницы и перемещаться по странице без необходимости прокрутки. В настоящее время оно тестируется на наших пробных вики-сайтах. Оно также доступно для редакторов, которые выбрали внешний вид для Вики «Вектор 2022». * [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements/Features/Page tools|Инструменты страницы]] - теперь на боковой панели есть два типа ссылок. Существуют действия и инструменты для отдельных страниц (например, [[Special:RecentChangesLinked|связанные правки]]) и ссылки обще-википедийного характера (например, [[Special:RecentChanges|свежие правки]]). Мы собираемся разделить их на два интуитивно понятных меню. ; Как включить улучшения [[File:Desktop Improvements - how to enable globally.png|thumb|[[Special:GlobalPreferences#mw-prefsection-rendering|{{int:globalpreferences}}]]]] * Можно включить самостоятельно [[Special:Preferences#mw-prefsection-rendering|на вкладке Внешний вид в настройках]], выбрав "{{int:skinname-vector-2022}}". Такую же опцию можно включить в [[Special:GlobalPreferences#mw-prefsection-rendering|глобальных настройках]] для всех разделов. * В тех разделах, где изменения включены по умолчанию, зарегистрированные пользователи могут переключится на Vector. Для этого есть легко доступная ссылка на боковой панели. ; Узнайте больше и присоединяйтесь к нам Если вы хотите следить за прогрессом нашего проекта, вы можете подписаться на [[mw:Special:Newsletter/28/subscribe|нашу рассылку]]. Вы можете ознакомиться [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements|страницей проекта]], проверить наше [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements/Frequently_asked_questions|ЧаВо]], написать [[mw:Talk:Reading/Web/Desktop_Improvements|на странице обсуждения проекта]] и [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|присоединиться к онлайн-встрече с нами]]. Спасибо! [[User:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[User talk:SGrabarczuk (WMF)|обс.]]) 21 июн 2022, 02:45 (UTC) <!-- Сообщение отправил Участник:SGrabarczuk (WMF)@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGrabarczuk_(WMF)/sandbox/MM/Ru_fallback&oldid=20689486 --> == <section begin="announcement-header" /> Выдвижение предложений для Компаса избирателя 2022 года <section end="announcement-header" /> == <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass| Вы можете найти перевод данного сообщения на другие языки на Мета-вики.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Всем привет, Приглашаем членов сообщества принять участие в [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|выборах в Совет попечителей 2022 года]] и выдвинуть [https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Election_Compass/ru свои предложения для Компаса избирателя]. Компас избирателя - это инструмент, помогающий голосующим выбрать тех кандидатов, которые в наибольшей степени соответствуют вашим убеждениям и взглядам. Члены сообщества предложат кандидатам свои предложения, на которые кандидаты ответят по шкале Ликерта (согласен/нейтрален/не согласен). Ответы кандидатов будут загружены в инструмент "Компас избирателя". Голосующие смогут ввести свои ответы по предложениям (согласен/не согласен/нейтрален). В конце вы увидите тех кандидатов, которые в наибольшей степени соответствуют вашим убеждениям и взглядам. Ниже приведена временная шкала по использованию Компаса избирателя: * 8 - 20 июля: Члены сообщества выдвигают предложения для Компаса избирателя * * 21 - 22 июля: Комитет по выборам рассматривает предложения на предмет ясности и удаляет предложения, не относящиеся к теме * * 23 июля - 1 августа: Волонтеры голосуют по предложениям * * 2 - 4 августа: Комитет по выборам отбирает 15 лучших предложений * * 5 - 12 августа: кандидаты определяют свои позиции по предложениям * * 15 августа: Компас избирателя открывается для голосующих, чтобы помочь им в принятии решения во время голосования. Комитет по выборам отберет 15 лучших предложений в начале августа. Комитет по выборам будет наблюдать за процессом при поддержке команды по Стратегии движения и управлению. Команда по Стратегии движения и управлению проверит, чтобы вопросы были четкими, не было дубликатов, опечаток и так далее. С уважением, Команда по Стратегии движения и управлению ''Данное сообщение было отправлено от имени Целевой группы по отбору членов Совета и Комитета по выборам''.<br /><section end="announcement-content" /> --[[Кулланучы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Кулланучы бәхәсе:AAkhmedova (WMF)|бәхәс]]) 12 июл 2022, 11:50 (UTC) == <section begin="announcement-header" /> Объявление шести кандидатов на выборах в Совет попечителей 2022 года<section end="announcement-header" /> == <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election/Short| Вы можете найти перевод данного сообщения на другие языки на Мета-вики.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election/Short|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election/Short}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Всем привет, По итогам голосования представителей партнёрских организаций были отобраны следующие кандидаты в Совет попечителей 2022 года: * Tobechukwu Precious Friday ([[:m:User:Tochiprecious|Tochiprecious]]) * Farah Jack Mustaklem ([[:m:User:Fjmustak|Fjmustak]]) * Shani Evenstein Sigalov ([[:m:User:Esh77|Esh77]]) * Kunal Mehta ([[:m:User:Legoktm|Legoktm]]) * Michał Buczyński ([[:m:User:Aegis Maelstrom|Aegis Maelstrom]]) * Mike Peel ([[:m:User:Mike Peel|Mike Peel]]) Вы можете посмотреть дополнительную информацию о [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Results|результатах]] и [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Stats|статистике]] этих выборов. Партнёрские организации выбрали своих представителей для голосования. Представители партнёрских организаций задали кандидатам вопросы, на которые кандидаты ответили в середине июня. Ответы кандидатов и информация, предоставленная Комитетом по анализу, послужили основой для представителей при принятии решений. Пожалуйста, найдите минутку, чтобы поблагодарить представителей партнёрских организаций и членов Комитета по анализу за участие в этом процессе и содействие в расширении разнообразия Совета попечителей. Эти часы добровольной работы объединяют нас в понимании и перспективе. Благодарим вас за участие. Выражаем благодарность также членам сообщества, которые выдвинули свою кандидатуру в Совет попечителей. Рассмотрение вопроса о вступлении в Совет попечителей — нелегкое решение. Время и преданность, которые кандидаты продемонстрировали к этому моменту, говорит об их приверженности этому движению. Поздравляем кандидатов, которые прошли на следующий этап. Выражаем огромную признательность и благодарность тем кандидатам, которые не были отобраны. Пожалуйста, продолжайте делиться своим лидерским потенциалом с Викимедиа. Что теперь? [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Results|Ознакомьтесь с результатами процесса отбора представителями партнёрских организаций]]. [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election|Узнайте о следующих шагах]]. С уважением, Команда по Стратегии движения и управлению ''Данное сообщение было отправлено от имени Целевой группы по отбору членов Совета и Комитета по выборам''.<br /><section end="announcement-content" /> --[[Кулланучы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Кулланучы бәхәсе:AAkhmedova (WMF)|бәхәс]]) 20 июл 2022, 19:06 (UTC) == <section begin="announcement-header" />Новости Стратегии движения и управления – Выпуск 7<section end="announcement-header"/> == <section begin="msg-newsletter"/> <div style = "line-height: 1.2"> <span style="font-size:200%;">'''Новости Стратегии движения и управления'''</span><br> <span style="font-size:120%; color:#404040;">'''Выпуск 7 — Июль - сентябрь 2022 года'''</span><span style="font-size:120%; float:right;">[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7|'''Прочитайте полный текст''']]</span> ---- Информационный бюллетень знакомит с новостями и событиями о реализации [[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy/Initiatives|рекомендаций Стратегии движения]] Викимедиа. В бюллетене содержится информация об управлении Движением, а также о проектах и мероприятиях, поддерживаемых командой Фонда Викимедиа по Стратегии движения и управлению (MSG). Информационный бюллетень MSG выходит ежеквартально. Для желающих внимательнее следить за нашими процессами предлагается бюллетень «Еженедельные новости Стратегии движения»‎. Чтобы оставаться в курсе новостей, не забудьте подписаться на рассылку [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/MSG Newsletter Subscription|здесь]]. </div><div style="margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;"> * '''Устойчивость движения''': Опубликован ежегодный отчёт Фонда Викимедиа об устойчивом развитии. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A1|продолжить чтение]]) * '''Улучшение пользовательского опыта''': последние улучшения интерфейса настольной версии проектов Викимедиа. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A2|продолжить чтение]]) * '''Безопасность и инклюзивность''': последние новости о процессе пересмотра Руководства по обеспечению правоприменения Универсального кодекса поведения. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A3|продолжить чтение]]) * '''Обеспечение справедливости при принятии решений''': отчёты об обсуждениях по поводу пилотных хабов, последние достижения Комитета по разработке Устава движения и новое исследование по проектированию будущего участия в движении Викимедиа. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A4|продолжить чтение]]) * '''Координация между заинтересованными сторонами''': запуск службы поддержки для партнёрских организаций и волонтёрских сообществ, работающих над партнёрством в области контента. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A5|продолжить чтение]]) * '''Развитие лидерства''': обновления о проектах лидерства от организаторов движения Викимедиа в Бразилии и Кабо-Верде. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A6|продолжить чтение]]) * '''Управление внутренними знаниями''': запуск нового портала для технической документации и ресурсов сообщества. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A7|продолжить чтение]]) * '''Инновации в области свободных знаний''': высококачественные аудиовизуальные ресурсы для научных экспериментов и новый набор инструментов для транскрипции устных культур. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A8|продолжить чтение]]) * '''Оценка, итерация и адаптация''': результаты пилотного проекта Equity Landscape ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A9|продолжить чтение]]) * '''Другие новости и обновления''': новый форум для обсуждения реализации Стратегии движения, предстоящие выборы в Совет попечителей Фонда Викимедиа, новый подкаст для обсуждения Стратегии движения, а также кадровые изменения в команде Фонда по Стратегии движения и управлению. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A10|продолжить чтение]]) </div><section end="msg-newsletter"/> --[[Кулланучы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Кулланучы бәхәсе:AAkhmedova (WMF)|бәхәс]]) 25 июл 2022, 07:57 (UTC) == Поговорим об улучшении настольной версии == [[File:Vector 2022 showing language menu with a blue menu trigger and blue menu items 01.jpg|thumb]] Приглашаем на онлайн-встречу с командой, которая работает над [[mw:Reading/Web/Desktop Improvements|улучшением настольной версии]]! Встреча состоится в '''26 июля 2022 at [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20220726T1200 12:00 UTC] and [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20220726T1900 19:00 UTC]''' по Zoom. '''[https://wikimedia.zoom.us/j/5304280674 Присоединиться к встрече]'''. ID встречи: 5304280674. [https://wikimedia.zoom.us/u/kc2hamfYz9 Соединиться по местному телефону]. [[mw:Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web/ru|Узнать подробности]]. Будем рады с вами встретиться! [[User:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] 25 июл 2022, 17:08 (UTC) <!-- Сообщение отправил Участник:SGrabarczuk (WMF)@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGrabarczuk_(WMF)/sandbox/MM/Ru_fallback&oldid=20689486 --> == <section begin="announcement-header" /> Проголосуйте за утверждения для Компаса избирателя<section end="announcement-header" /> == <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Vote for Election Compass Statements| Вы можете найти перевод данного сообщения на другие языки на Мета-вики.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Vote for Election Compass Statements|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Vote for Election Compass Statements}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Всем привет, Приглашаем членов сообщества [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Election_Compass/Statements|проголосовать за утверждения для использования в Компасе избирателя]] на выборах в [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|Совет попечителей 2022 года.]] Вы можете проголосовать за те утверждения, которые вы хотите видеть в Компасе избирателя на Мета-вики. Компас избирателя — это инструмент, который помогает голосующим выбрать кандидатов, которые в наибольшей степени соответствуют их убеждениям и взглядам. Члены сообщества предложат утверждения, в отношении которых кандидаты должны дать ответы, используя шкалу Лайкерта (соглашаюсь/нейтрально/не соглашаюсь). Ответы кандидатов будут добавлены в Компас избирателя. Затем участники голосования смогут пользоваться компасом, добавляя свои ответы относительно утверждений (соглашаюсь/нейтрально/не соглашаюсь). Как результат, компас покажет кандидатов, которые лучше всего отвечают убеждениям и взглядам участников голосования. Ниже приведена временная шкала по использованию Компаса избирателя: *<s>8 — 20 июля: Члены сообщества выдвигают утверждения для Компаса избирателя</s> *<s>21 — 22 июля: Комитет по выборам рассматривает утверждения на предмет ясности и удаляет те утверждения, которые не относятся к теме</s> *23 июля — 1 августа: Члены сообщества голосуют за утверждения *2 — 4 августа: Комитет по выборам отбирает 15 лучших утверждений *5 — 12 августа: Кандидаты позиционируют себя в отношении утверждений *16 августа: Компас избирателя открывается для голосующих, чтобы помочь им в принятии решения во время голосования. Комитет по выборам отберёт 15 лучших утверждений в начале августа С уважением, Команда по Стратегии движения и управлению ''Данное сообщение было отправлено от имени Целевой группы по отбору членов Совета и Комитета по выборам''. <section end="announcement-content" /> --[[Кулланучы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Кулланучы бәхәсе:AAkhmedova (WMF)|бәхәс]]) 27 июл 2022, 11:04 (UTC) == Community delegate registration for Wikimedia CEE Meeting 2022 == [[:m:Wikimedia CEE Meeting 2022|'''Wikimedia CEE Meeting 2022''']] will take place on October 14-16. It is determined that the ''Wikimedia Community of Tatar language User Group'' could be represented by 2 community delegates, who would have their expenses paid for participating in the events. The time for '''delegate registration''' is '''until August 15''' (2 weeks left). P.S: Sorry for You, please, You translate to the local language. [[Кулланучы:Dušan Kreheľ|Dušan Kreheľ]] ([[Кулланучы бәхәсе:Dušan Kreheľ|бәхәс]]) 1 авг 2022, 18:14 (UTC) :14-16 октябрь көннәрне ''[[Төньяк Македония]]нең'' [[Охрид]] шәһәрендә '''[[m:Wikimedia CEE Meeting 2022/ru|Үзәк һәм Көнчыгыш Европа илләре викимедиачыларының 2022 елгы җыены]]''' уза. 2018 елда теркәлгән һәм [[m:Category:Wikimedia Community of Tatar language User Group reports|еллык активлык хисаплары]] тәртиптә булган [[m:Викимедиа җәмгыятенең татар телле катнашучылары төркеме|татар телле юзер-төркеменнән]] 2 делегатны җибәрү хокукыбыз бар. 15 августка кадәр сайлавыбызны рәсмиләштерүе һәм боларның теркәлүләре көтелә. === Selection Procedure === * Сайлавыбызны монда ук рәсмиләштерергә тәкъдим итәм. <small>(I move to formalize selection here)</small> * Үземнем барырга мөмкинлегем һәм торышырга теләгем юк. [[Махсус:Кулланучылар_исемлеге/sysop|актив идарәче булуым]] аркасында, процедураны рәсмиләштерүне алып бара алам. <small>(As an active admin without conflict of interest I agree to moderate candidate selection vote).</small> * 2 делегатыбызны [[Википедия:Идарәчеләр һәм бюрократлар сайлау кагыйдәләре#Кем идарәче статусына кандидат була ала.|идарәчелеккә намзәтлек критерийларны]] үтәгән кулланучыны [[Википедия:Идарәчеләр һәм бюрократлар сайлау кагыйдәләре#Идарәчеләр һәм бюрократлар сайлавында кем тавыш бирә ала.|сайлавыбыз (катнашу критерийлары)]] аркылы билгеләргә чакырам. <small>(Candidate & voter criteria - same as for admin candidate).</small> * Нәмзәт башка берәү тарафыннан яки үз тарафыннан тәкъдим ителә ала. <small>(Self-nominations or by others accepted)</small> * Бәйле даталарда делегат булып катнашырга һәм катнаша алуы өчен кирәк булган [[:m:Wikimedia_CEE_Meeting_2022/Participants/List#Registration|теркәлү процедурасын]] һәм башка таләпләрне вакытлыча үтәргә ризалыгын <nowiki>{{Риза}} --~~~~</nowiki> яки баш тартуын <nowiki>{{Каршы}} --~~~~</nowiki> рәсмиләштерә. <small>(Сandidate agrees to participate as delegate on the dates and accept responsibility for registration and other necessary procedures).</small> === Ilnur efende === * [[User:Ilnur efende|Ilnur efende]] (<small>[[luxo:Ilnur efende|үзгәртүләре]]&nbsp;^{([[:xtools:globalcontribs/Ilnur efende|альтернатив]])} • [[Special:CentralAuth/Ilnur efende|глобаль активлыгы]]</small>) * Кем тәкъдим итә (Nominated by): --[[Кулланучы:Frhdkazan|frhdkazan]] ([[Кулланучы бәхәсе:Frhdkazan|бәхәс]]) 3 авг 2022, 18:03 (UTC) * Намзәт ризалыгы (Candidate agreement): {{Риза}}--[[Кулланучы:Ilnur efende|Ilnur efende]] ([[Кулланучы бәхәсе:Ilnur efende|бәхәс]]) 3 авг 2022, 18:12 (UTC) ==== Ilnur efende: Риза ==== * {{Риза}} --[[Кулланучы:Frhdkazan|frhdkazan]] ([[Кулланучы бәхәсе:Frhdkazan|бәхәс]]) 3 авг 2022, 18:03 (UTC) * {{Риза}}--[[Кулланучы:Fxan|Fxan]] ([[Кулланучы бәхәсе:Fxan|бәхәс]]) 3 авг 2022, 18:56 (UTC) ==== Ilnur efende: Каршы ==== === Fxan === * [[User:Fxan|Fxan]] (<small>[[luxo:Fxan|үзгәртүләре]]&nbsp;^{([[:xtools:globalcontribs/Fxan|альтернатив]])} • [[Special:CentralAuth/Fxan|глобаль активлыгы]]</small>) * Кем тәкъдим итә (Nominated by):--[[Кулланучы:Ilnur efende|Ilnur efende]] ([[Кулланучы бәхәсе:Ilnur efende|бәхәс]]) 3 авг 2022, 18:11 (UTC) * Намзәт ризалыгы (Candidate agreement): {{Риза}}--[[Кулланучы:Fxan|Fxan]] ([[Кулланучы бәхәсе:Fxan|бәхәс]]) 3 авг 2022, 18:56 (UTC) ==== Fxan: Риза ==== * [[Вики-Кайбыч]] клубын тәкъдим итү өчен {{Риза}}--[[Кулланучы:Ilnur efende|Ilnur efende]] ([[Кулланучы бәхәсе:Ilnur efende|бәхәс]]) 3 авг 2022, 18:11 (UTC) * [[Вики-Кайбыч]] клубын тәкъдим итү өчен {{Риза}}--[[Кулланучы:Frhdkazan|frhdkazan]] ([[Кулланучы бәхәсе:Frhdkazan|бәхәс]]) 3 авг 2022, 18:16 (UTC) ==== Fxan: Каршы ==== * === Өченче нәмзәт === * [[User:?????|?????]] (<small>[[luxo:?????|үзгәртүләре]]&nbsp;^{([[:xtools:globalcontribs/?????|альтернатив]])} • [[Special:CentralAuth/?????|глобаль активлыгы]]</small>) * Кем тәкъдим итә (Nominated by): * Намзәт ризалыгы (Candidate agreement): ==== Өченче нәмзәт: Риза ==== * ==== Өченче нәмзәт: Каршы ==== * === Дүртенче нәмзәт === * [[User:?????|?????]] (<small>[[luxo:?????|үзгәртүләре]]&nbsp;^{([[:xtools:globalcontribs/?????|альтернатив]])} • [[Special:CentralAuth/?????|глобаль активлыгы]]</small>) * Кем тәкъдим итә (Nominated by): * Намзәт ризалыгы (Candidate agreement): ==== Дүртенче нәмзәт: Риза ==== * ==== Дүртенче нәмзәт: Каршы ==== * == <section begin="announcement-header" /> Перенос сроков голосования на выборах в Совет попечителей Фонда Викимедиа в 2022 году<section end="announcement-header" /> == <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Delay of Board of Trustees election| Вы можете найти перевод данного сообщения на другие языки на Мета-вики.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Delay of Board of Trustees election|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Delay of Board of Trustees election}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Всем привет, Я пишу вам сегодня по поводу графика голосования на выборах в Совет попечителей. Как многие из вас уже знают, в этом году мы предлагаем [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Election_Compass|Компас избирателя]], чтобы помочь голосующим определить позиции кандидатов по некоторым ключевым вопросам. Несколько кандидатов попросили увеличить количество символов в их ответах, чтобы они могли дать более развернутые ответы. Избирательная комиссия считает, что их аргументация соответствует целям справедливого и равноправного избирательного процесса. Чтобы к началу голосования обеспечить перевод более длинных заявлений, Избирательная комиссия и Целевая группа по отбору членов Совета решили отложить начало голосования на одну неделю. Это самое оптимальное время, предложенное сотрудниками, работающими над проведением выборов. Несмотря на то, что не все захотят использовать Компас избирателя для принятия решения в голосовании, Избирательная комиссия посчитала более уместным предоставить перевод заявлений для членов сообщества на разных языках. Голосование начнется 23 августа в 00:00 UTC и завершится 6 сентября в 23:59 UTC. С уважением, Матанья, от имени Избирательной комиссии <section end="announcement-content" /> --[[Кулланучы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Кулланучы бәхәсе:AAkhmedova (WMF)|бәхәс]]) 17 авг 2022, 09:24 (UTC) == Присоединяйтесь к форуму Стратегии движения == Всем привет, [https://forum.movement-strategy.org/ Форум Стратегии движения] (MS Forum) — это многоязычное пространство для совместного обсуждения всех вопросов, связанных с реализацией Стратегии движения. Приглашаем всех участников Движения к сотрудничеству на форуме Стратегии движения. Цель форума - построение сотрудничества между сообществами с помощью инклюзивной и многоязычной платформы. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Movement_Strategy Стратегия движения] — это совместная работа по созданию будущего движения Викимедиа. Каждый может внести свой вклад в Стратегию движения — от одного комментария до разработки проекта. Присоединяйтесь к форуму со своей учетной записью Викимедиа, участвуйте в беседах и задавайте вопросы на своем языке. Команда по Стратегии движения и управлению (MSG) выдвинула предложение о создании форума в мае 2022 года. Был проведен 2-х месячный период рассмотрения предложения сообществом, который завершился 24 июля 2022 года. Вы можете ознакомиться с отчетом об обзоре сообщества [https://forum.movement-strategy.org/t/ms-forum-community-review-report/1436 здесь]. Мы будем рады видеть вас на форуме! С уважением, Команда по Стратегии движения и управлению --[[Кулланучы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Кулланучы бәхәсе:AAkhmedova (WMF)|бәхәс]]) 22 авг 2022, 07:08 (UTC) pqas77y5p1cpq11b1aod8e3sgr7xck9 0 262004 3529907 2504291 2022-08-21T19:38:50Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} [[File:Maharishi Huntsville Jan 1978A.JPG|thumb|Маһариши Маһеш Йоги, Трансценденталь Медитация нигезләүчесе]] '''Трансценденталь Медитация хәрәкәте''' (шулай ук TM дип кыскартыла) [[Маһариши Маһеш Йоги]] тарафыннан Һиндстанда 1950 елларда нигезләнгән программаларга һәм оешмаларга карый. 1977 елда оешмада 900 000 катнашучы булган дип фараз ителгән,<ref name="Stark 1985 page 287">Stark, Rodney and Bainbridge, William Sims (1985) University of California Press, The Future Of Religion, page 287 "Time magazine in 1975 estimated that the U.S. total had risen to 600,000 augmented by half that number elsewhere" =[900,000 world wide] "Annual Growth in TM Initiations in the U.S. [chart] Cumulative total at the End of Each Year: 1977, 919,300"</ref> 1980-енче елларга бер миллион,<ref name=Petersen>{{cite book|last=Petersen|first=William |title=Those Curious New Cults in the 80s|url=https://archive.org/details/thosecuriousnewc0000pete|url-access=registration|year=1982 |publisher=Keats Publishing |location=New Canaan, Connecticut|page=[https://archive.org/details/thosecuriousnewc0000pete/page/123 123]}} claims "more than a million" in the United States and Europe.</ref><ref name="Occhiogrosso, Peter 1996 p 66">Occhiogrosso, Peter. ''The Joy of Sects: A Spirited Guide to the World's Religious Traditions.'' New York: Doubleday (1996); p 66, citing "close to a million" in the United States.</ref><ref name="Bainbridge, William Sims 1997 page 189">Bainbridge, William Sims (1997) Routledge, ''The Sociology of Religious Movements'', page 189 "the million people [Americans] who had been initiated"</ref> һәм соңгы елларда 5 миллион.<ref name="ReferenceB">Analysis: Practice of requiring probationers to take lessons in transcendental meditation sparks religious controversy, NPR All Things Considered, 1 February 2002 | ROBERT SIEGEL "TM's five million adherents claim that it eliminates chronic health problems and reduces stress."</ref><ref name="Martin Hodgson 2008">Martin Hodgson, The Guardian (5 February 2008) "He [Maharishi] transformed his interpretations of ancient scripture into a multimillion-dollar global empire with more than 5m followers worldwide"</ref><ref>Stephanie van den Berg, ''Sydney Morning Herald'', Beatles guru Maharishi Mahesh Yogi dies, (7 February 2008) "the TM movement, which has some five million followers worldwide"</ref><ref>Meditation a magic bullet for high blood pressure – study, ''Sunday Tribune'' (South Africa), (27 January 2008) "More than five million people have learned the technique worldwide, including 60,000 in South Africa."</ref><ref name="ReferenceA">Maharishi Mahesh Yogi – Transcendental Meditation founder's grand plan for peace, ''The Columbian'' (Vancouver, WA), 19 February 2006 | ARTHUR MAX Associated Press writer "transcendental meditation, a movement that claims 6 million practitioners since it was introduced."</ref><ref>{{cite news|title=Bank makes an issue of mystic's mint|last=Bickerton|first=Ian|work=Financial Times|location=London (UK)|date=8 February 2003|page=9}} the movement claims to have five million followers,</ref><ref name="Maharishi Mahesh Yogi 1955">Maharishi Mahesh Yogi, Spiritual Leader Dies, ''New York Times'', By LILY KOPPEL, Published: 6 February 2008 "Since the technique's inception in 1955, the organization says, it has been used to train more than 40,000 teachers, taught more than five million people."</ref> Программаларга [[Трансценденталь Медитация техникасы]] керә, [[TM-Сидһи программасы]] ("Йогик Очыш") дип аталган алдынгы медитация программасы һәм [[Маһариши Аюрведа]] дип аталган альтернатив сәламәтлек саклау программасы керә.<ref>{{harvnb|Sharma|Clark|1998|loc=Preface}}</ref> һәм [[Махариши Стһапатья Вед]] дип аталган төзү һәм архитектура системасы.<ref name=Argus>{{cite news|last=Welvaert|first=Brandy|title=Vedic homes seek better living through architecture |url=http://download.tmnews.org/2005_08_05_RockIsArgus_ltr.pdf|accessdate=24 January 2013|newspaper=Rock Island Argus|date=5 August 2005}}</ref><ref name=Spivack>{{cite news|work=Washington Post|title=Bricks Mortar and Serenity|first=Miranda|last=Spivack|date=12 September 2008|url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2008/12/11/AR2008121103497.html |accessdate=13 February 2013}}</ref> TM хәрәкәтенең үткән һәм хәзерге медиа тырышуларына басмаханә хәрәкәте (MUM Press), телевидение станциясе ([[KSCI]]), радио станциясе ([[KHOE]]) һәм ясалма иярчен телевидение каналы (Маһариши Каналы) керә. Аның продуктларына һәм хезмәтләре күбесенчә табышсыз һәм белем бирү оешмалары керә, мәсьәлән, [[Дөнья Тынычлыгы Глобаль Иле]] һәм [[Дэйвид Линч Фонды]] керә. ТМ хәрәкәте шулай ук дөньякүләм Трансценденталь Медитация белем бирү үзәкләре, мәктәпләре, университетлары, сәламәтлек үзәкләре һәм шулай ук үләннәр белән тәэмин итү, Кояш панельләре һәм йорт финанслау ширкәтләре һәм берничә TM-үзәкле җәмәгатьләр белән эш итә.<ref name=Times0882>{{cite news|date=7 February 2008|title=Maharishi Mahesh Yogi|work=The Times|location=London (UK)|url=http://www.timesonline.co.uk/tol/comment/obituaries/article3320882.ece|accessdate=13 February 2013}}</ref><ref>{{cite encyclopedia |title=Maharishi Mahesh Yogi |encyclopedia=Britannica Concise Encyclopedia |url=http://www.answers.com/topic/maharishi-mahesh-yogi |accessdate=13 February 2013}}</ref> TM хәрәкәте берничә ысул дип хасланган булган һәм рухи хәрәкәт [[яңа дини хәрәкәт]] дип аталган булган,<ref>For ''new religious movement'' see: <br>{{cite book|last=Beckford|first=James A.|title=Cult Controversies: The Societal Response to New Religious Movements|url=https://archive.org/details/cultcontroversie0000beck|url-access=registration|year=1985|publisher=Tavistock Publications|isbn=978-0-422-79630-9|page=[https://archive.org/details/cultcontroversie0000beck/page/23 23]|accessdate =12 February 2013}} <br>{{cite book|last=Parsons|first=Gerald|title=The Growth of Religious Diversity: Traditions|url=https://books.google.com/books?id=tlKkZoNPi0oC&pg=PA288|year=1994|publisher=The Open University/Methuen|isbn=978-0-415-08326-3|page=288|accessdate =12 February 2013}} <br>For ''neo-Hindu'', see: <br>{{cite book|last=Alper|first=Harvey P.|title=Understanding Mantras|url=https://books.google.com/books?id=V8Upy4ApG_oC&pg=PA442|date=December 1991|publisher=Motilal Banarsidass Publ.|isbn=978-81-208-0746-4|page=442|accessdate =12 February 2013}} <br>{{cite book|last1=Raj|first1=Selva, J.|last2= Harman|first2=William, P.|title=Dealing With Deities: The Ritual Vow in South Asia|url=https://books.google.com/books?id=Ov2oltTLinkC&pg=PA129|year=2007|publisher=SUNY Press|isbn=978-0-7914-6708-4|page=129|accessdate =12 February 2013}}</ref><ref name=Persinger>{{Cite book | last1 = Persinger | first1 = Michael A. | last2 = Carrey | first2 = Normand J. | last3 = Suess | first3 = Lynn A. | title = TM and Cult Mania | year = 1980 | publisher = Christopher Pub. House | location = North Quincy, Massachusetts | isbn = 978-0-8158-0392-8}}</ref> меңьеллык хәрәкәте, дөнья раслаучы хәрәкәт,<ref name="Dawson">Dawson, Lorne L. (2003) Blackwell Publishing, Cults and New Religious Movements, Chapter 3: Three Types of New Religious Movement by Roy Wallis (1984), page 44-48</ref> яңа иҗтимагый хәрәкәт,<ref name=Blatter>Christian Blatter, Donald McCown, Diane Reibel, Marc S. Micozzi, (2010) Springer Science+Business Media, Teaching Mindfulness, Page 47</ref> гуру үзәкле хәрәкәт,<ref>Olson, Carl (2007) Rutgers University Press, The Many Colors of Hinduism, page 345</ref> шулай ук шәхси үсеш хәрәкәте,<ref>{{cite news|last=Shakespeare|first=Tom|title=A Point of View|url=https://www.bbc.co.uk/news/magazine-27554640|publisher=BBC|accessdate=31 May 2014|work=BBC News|date=2014-05-24}}</ref> дин һәм [[культ]] дип атала. TM программаларында катнашу ышану системасын таләп итми һәм аны төрле диннәрдән төркемнәр практикалый.<ref>["the TM technique does not require adherence to any belief system—there is no dogma or philosophy attached to it, and it does not demand any lifestyle changes other than the practice of it."] [https://books.google.com/books?id=Ac0g-v6gpjkC&printsec=frontcover&dq=Nancy+leibler+depression&cd=1#v=onepage&q=Transcendental%20Meditation&f=false]</ref><ref>"Its proponents say it is not a religion or a philosophy."The Guardian 28 March 2009 [https://www.theguardian.com/education/2009/mar/29/schools-pupils-meditation-courses]</ref><ref>"It's used in prisons, large corporations and schools, and it is not considered a religion." [http://www.concordmonitor.com/apps/pbcs.dll/article?AID=/20090331/NEWS01/903310312/0/FRONTPAGE] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303195556/http://www.concordmonitor.com/apps/pbcs.dll/article?AID=%2F20090331%2FNEWS01%2F903310312%2F0%2FFRONTPAGE |date=3 March 2016 }} Concord Monitor</ref><ref name="Chryssides Cesnur">{{cite web|last=Chryssides|first=George|title=Defining the New Spirituality|url=http://www.cesnur.org/conferences/riga2000/chryssides.htm|publisher=Cesnur|accessdate =12 February 2013 |quote=One possible suggestion is that religion demands exclusive allegiance: this would ipso facto exclude Scientology, TM and the Soka Gakkai simply on the grounds that they claim compatibility with whatever other religion the practitioner has been following. For example, TM is simply – as they state – a technique. Although it enables one to cope with life, it offers no goal beyond human existence (such as moksha), nor does it offer rites or passage or an ethic. Unlike certain other Hindu-derived movements, TM does not prescribe a dharma to its followers – that is to say a set of spiritual obligations deriving from one's essential nature.}}</ref> === Махариши Стһапатья Веда === Махариши Стһапатья Веда ул [[Махариши Махеш Йоги]] тарафыннан "борынгы Санскрит текстлары"на ниггезләнеп җыелган архитектура һәм планлаштыру принциплары тупланмасы, <ref name=Argus/><ref name=Spivack/> шулай ук [[Васту Шастра]], [[Һинд дине архитектурасы фәне]].<ref>{{Cite book| publisher = Oxford University Press| isbn = 978-0-19-860568-3| last = Goode| first = Patrick|author2=Stanford Anderson|author3= Colin St. John Wilson| title = The Oxford companion to architecture| date = 23 August 2009| page=911}}</ref> Маһариши Стһапатья Веда Архитектурасы шулай ук "Махариши [[Васту]]" архитектурасы, "Бәхет Барлыкка Китерүче" биналар һәм йортлар <ref>[http://www.fortunecreatingbuildings.com/ Official Web site, Fortune Creating Homes]</ref> Һәм "Маһариши Ведик архитектурасы".<ref>[http://www.vedicarchitecture.org/ Maharishi Vedic Architecture]</ref> дип атала. Үз тасвирламасы буенча система архитектура дизайнының һәм төзелешенең "төгәл математик формулалардан, тигeзләмәләрдән һәм нисбәтләрдәнтора. Маһариши Стһапатья Веданың бинаның юнәлеше һәм нисбәтләре өчен катгый идарә итү кагыйдәләре бар.<ref name=Toner>{{cite news|title=Houses that boost health and wealth|first=Niall |last=Toner|work=Sunday Times|location=London (UK)|date=22 July 2007|page=10}}</ref> Иң әһәмиятле фактор булып керү тора, ул я нәкъ көнчыгышка, я нәкъ төньякка карый.<ref name=Toner/> Маһариши Стһапать Веда шулай ук лотның авышлыгын һәм формасын, Кояшка урнашуны, якындагы сулыкларның урнашуын һәм тирәдә башка биналар һәм эшчәнлекләрен урнашуын исәпкә ала.<ref>[http://download.tmnews.org/2005_07_AAAMag_ltr.pdf Egenes, Linda "Spotlight: Maharishi Vedic City", ''AAA Magazine'' (July 2005)]</ref> Маһариши Стһапатья Веда табигый яки "яшел" төзү материалларының кулланылышын ассызыклый.<ref name="ReferenceA"/><ref name=Argus/> <ref>{{Cite news| issn = 0362-4331| last = Aspan| first = Maria| title = Maharishi's Minions Come to Wall Street| work = The New York Times| accessdate = 17 December 2009| date = 2 July 2007| url = https://www.nytimes.com/2007/07/02/business/worldbusiness/02maharishi.html?_r=2}}</ref><ref>{{cite web |url=http://press-conference.globalgoodnews.com/archive/january/06-01-18.html |title=Maharishi Press Conference Highlights |publisher=globalgoodnews.com |accessdate=17 December 2009 }}</ref> ===Махариши Аюрведа=== [[Махариши Аюрведа]],<ref>{{cite book|title=The Physiology of Consciousness|first=Robert Keith |last=Wallace|isbn=978-0-923569-02-0|pages=64–66|publisher=Maharishi International University Press|year=1986}}</ref><ref>{{Cite book | last1 = Sharma | first1 = Hari M. | last2 = Clark | first2 = Christopher | title = Contemporary Ayurveda : medicine and research in Maharishi Ayur-Ved | url = https://archive.org/details/contemporaryayur0000shar | url-access = registration | year = 1998 | publisher = Churchill Livingstone | location = New York | isbn = 978-0-443-05594-2 | pages = | ref = harv }} </ref><ref>{{Cite book | last1 = Reddy | first1 = Kumuda | last2 = Egenes | first2 = Linda | title = Conquering Chronic Disease Through Maharishi Vedic Medicine | publisher = Lantern Books | location = | isbn = 978-1-930051-55-3 | pages = | date = February 2002 }}</ref> шулай ук Сәламәтлеккә Махариши Ведик Карашы буларак <ref>{{harvnb|Wallace|1993|pp=64–66}}</ref><ref>{{harvnb|Sharma|Clark|1998}}</ref> һәм Махариши [[Ведик]] Медицинасы буларак мәгълүм.<ref>{{harvnb|Reddy|Egenes|2002}}</ref>.<ref>{{harvnb|Sharma|Clark|1998|loc=Preface by Marc Marcozzi}}</ref> Караш халыкара 1980-енче еллар уртасында Махариши Махеш Йоги тарафыннан нигезләнгән булган. Махаришиның яңартылган Аюрведа системасы "Бөтен Һиндстан Аюрведик Конгрессы" тарафыннан 1997 елда хупланган булган. Трансценденталь Медитация техникасы Сәламәтлекнең Махариши Ведик Карашы өлеше булып тора.<ref name="govinfo.library.unt.edu">{{cite speech|first=John |last=Briganti|title=Testimony to the White House Commission On Complementary And Alternative Medicine Policy|date= 31 October 2000|url=http://govinfo.library.unt.edu/whccamp/meetings/transcript_10_30_00_s7_8_9_10.html}}</ref> Глобаль Яхшы Яңалыклар хәрәкәтенең веб-сайты мәгълүматы буенча Австрияне, Францияне, Данияне, Германияне, Һиндстанны, Израильне, Италияне, Японияне, Нидерландны, Яңа Зеландияне, Норвегияне, Көньяк Африканы, Швейцарияне, Төркияне, Берләшкән Корольлекне һәм Америка Кушма Штатларны кертеп 16 илдә 23 Махариши Ведик Сәламәтлек Үзәге бар.<ref>{{cite web|title=Vedic Health Care|url=http://maharishi-programmes.globalgoodnews.com/vedic-health/index.html|accessdate=14 November 2009}}</ref> Берләшкән Корольлектә, Скелмердэйлда Махариши Аюрведик Үзәк шулай ук панчакарма детоксификациясен тәкъдим итә.<ref>{{cite news|title=Diamonds? No, a detox is a girl's best friend|first=Adriaane|last=Pielou|work=The Daily Telegraph|location=London (UK)|date=6 September 2008|page=20}}</ref> <gallery> 1590-MT-au-Peru-2011-Consciousness-Based-Education.JPG|thumb|right|Сыйныф бүлмәсендә укучылар TM техникасын практикалый. Maharishi Centre for Educational Excellence, Bhopal, Madhya Pradesh, India..jpg|thumb|right|Белем Бирү Камиллеге Махариши Үзәге. Peace Palace Fairfield, IA.JPG|thumb|right|Фэйрфилд, Айовада Махариши Тынычлык Сарае. </gallery> == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == == Тышкы сылтамалар == [http://vedic-technologies.ru/ Ведические Технологии] {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Дини темалар}} [[Төркем:Һинд дине]] [[Төркем:Медитация]] [[Төркем:Аюрведа]] [[Төркем:Васту]] 993lw70cvhnvfe8via1l6waz8jm7sqv 0 287824 3529931 2878113 2022-08-21T20:43:48Z 134.147.73.22 wikitext text/x-wiki   '''Әрәмә''' ({{Lang-ru|Урема, урёма, пойменный лес}}) - гадәттә тугайда, дымлы, иңкү җирдә үскән агачлык <ref>Башҡорт теленең һүҙлеге. 2 томлыҡ. - Мәскәү, 1993. - 2-се том, 754-се бит</ref><ref>[https://bigenc.ru/literature/text/4701075 Урема//Большая российская энциклопедия]</ref> [[Файл:Болота_Байкало_-_Ленского_заповедника.jpg|мини| Лена тыюлыгындагы сазлык, әрәмә]] == Тасвирлау == Әрәмә - вакытлыча су басучан, сазлыклы, елга үзәннәрендә үсә торган урманнар, куаклыклар. Мондый урыннардагы агачлыклар урман зонасыннан (тайгада 70-80%) дала зонасына (3-10%) таба кими бара. Бу табигый факторларга, шулай ук бу юнәлештә төбәкнең үзләштерелүенә, авыл хуҗалыгы тәгаенләнешле җирләрне әрчү интенсивлыгына бәйле. Әрәмәләр тундра, далалар һәм ярым чүл елгалары ярында да үсеп, төп агач чыганагы булып тора <ref>[http://dendrology.ru/forest/item/f00/s00/e0000653/index.shtml Пойменные леса]</ref>. Әрәмәлекләрнең составы су шартларына яраклылыгына һәм башка токым агачлар белән сыеша алуына; су басу режимына, суның химик составына, ташкында ярга ягылган туфракның гранулометрик составына, микъдарына бәйле. Иң уйсу, түбән яткан елга буйларында озак вакыт (60 тәүлектән артык) су басу шартларында, артык дымлы туфракларда төрле токым тал били. Артык дымлы, уңдырышлы туфраклы урыннарда бонитетның I—III сыйныфына кергән кара зирек урын ала. Тайга зонасында, 15-45 көн дәвамында су баскан мәйданнарда таллар каенга һәм усакка юл бирә. Чүллектә һәм корылыклы төбәкләрдә - Урта Азияда һәм Казакъстанда агач һәм куак үсемлекләре су буйларында полоса булып һәм зур елгаларның дельталарында туплана, аларда тал, тирәк, тамарикс һәм башка төрләр әрәмәлекләр барлыкка китерә. Гомумән, әрәмәләрдә катнаш, куе булмаган агачлыклар, куаклар өстенлек итә. Алар товар структурасы чагыштырмача түбән һәм санитария җәһәтеннән дә сыйфатсызрак булуы белән аерылып тора. Бу әрәмәлекләрне соңгы 2-3 гасыр эчендә интенсив кисү, аларда 3-6 нчы буын генерация таралуы, артык күпләп мал көтү, корткыч бөҗәкләр һәм гөмбә авырулары зыян китерүе, елгалардагы гидротехник корылмалар белән бәйле су режимындагы үзгәрешләр белән бәйле <ref>[http://dendrology.ru/forest/item/f00/s00/e0000653/index.shtml Пойменные леса]</ref>. == Әһәмияте == Әрәмәлекләрне I нче төркем урманнарына кертәләр. Аларның аккумулятив, эрозиягә каршы, климатны үзгәртүче һәм башка бик күп башка файдалы функцияләре бар. Әрәмәләр авыл хуҗалыгының су басучан җирләрен ком агымыннан саклый һәм аларның җитештерүчәнлеген арттыра, су куллану тотрыкландырыла, балыклар һәм башка хайваннар үрчүенә уңайлы шарт тудырыла, кешеләрнең ял итүе өчен уңайлы. == Шулай ук карагыз == * [[Сфагнум сазлыклары]] == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Чыганаклар == * Урема// Большая советская энциклопедия : [в 30 к.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. 27-й к. — М. : Советская энциклопедия, 1969-1978. * Лесная энциклопедия: В 2-х т., к.2/Гл.ред. Воробьев Г.И.; Ред.кол.: Анучин Н.А., Атрохин В.Г., Виноградов В.Н. и др. - М.: Сов. энциклопедия, 1986.-631 с., ил. == Сылтамалар == * [https://bigenc.ru/literature/text/4701075 Урема//Большая российская энциклопедия] * [https://ru-ecology.info/term/8734/ Пойменный лес] * [https://gufo.me/dict/bse/%D0%A3%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%B0 Урема] [[Төркем:Сазлыклар]] [[Төркем:Табигать]] cos8ef1s1nuacrpklmhu1nyknuhrujd 0 335473 3529901 3524681 2022-08-21T19:27:20Z Frhdkazan 3171 /* Искәрмәләр */ {{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Аййяважи''' (Тамил телендә:அய்யாவழி, Малаялам телендә:അയ്യാവഴി) ''Аййявали''<ref>Аййяважи сүзенең өлеше '[[ɻ|zh]]i' ([[ழி]]) [[ретрофлекс аппроксиманта]] булып тора һәм [[Колкатада Милли Китапханәсе романизациясе]] буенча ''Ayyāvaḻi'' буларак дөрес [[транслитерация|транслитерацияләнә]].</ref> IPA-ml:əjːaːvəɻi, "Остаз Юлы") ул [[Көньяк Һиндстан]]да килеп чыккан [[Һенотеизм|һенотеистик]] ышану.<ref>{{cite book |last1=Singh |first1=Janak |title=World Religions and the New Era of Science |date=2010 |location=Rutherford County, Tennessee, US |page=30}}</ref> Ул [[Көньяк Һиндстан]]да килеп чыккан.<ref name= "Ayya vazhi religion from Tha.Krishna Nathan">Tha. Krishna Nathan, ''Ayyaa vaikuNdarin vaazvum sinthanaiyum'', p. 62: "{{lang|ta|அவர் (வைகுண்டர்) மாற்றுப் பிறப்பு பெற்ற நாளே அய்யாவழி சமய மரபு தோற்றம் பெற்ற நாள்(கி.பி.1833) எனக் கூறலாம்.}}" (The day at which Vaikundar is given rebirth could be considered as the date of origin of the Ayyavazhi religion.)</ref> Ул берничә газет тарафыннан аерым [[монизм|монистик]]<ref>N. Vivekanandan, ''Akilathirattu Ammanai moolamum Uraiyum'', Volume 2, p. 97</ref> <ref>{{cite book|last1=Wallis|first1=Graham Harvey [and] Robert J.|last2=J. Wallis|first2=Robert|title=The A to Z of shamanism|date=2010|publisher=Scarecrow Press|location=Lanham, Md.|isbn=978-0810876002|page=101|url=https://books.google.com/books?id=Mf-xa4cisbUC&q=Ayyavazhi|accessdate=4 October 2014}}</ref> дин буларак карала,<ref> Түбәндәге иртәнге һәм кичке көн саен матбугатта Аййяважи дин буларак карала: * [[Малай Малар]] (әйдәп баручы кичке [[Тамил теле|Тамил]] көн саен басмасы), ''Nagercoil Edition'', 4 March 2007, p. 5, "சுவாமி ஊர்வலத்தை அய்யாவழி பக்தர்கள் சமய தலைவர் பால பிரஜாபதி அடிக..." (биредә Аййяважи ('அய்யாவழி சமயம்') "аерым дин" дип атала); * [[Динакаран]] (Тамил Көн саен басмасы), Nagercoil Edition, 1 March 2007, p. 3: "அய்யாவழி சமய தலைவர் பால பிரஜாபதி அடிகளார் அடிக்கல் நாட்டினார் ("Бала Праджапатһи Адикалар, Аййяважи диненең башы ... өчен нигез ташын корган..."); * [[Динакаран]] (Тамил Көн саен басмасы), Nagercoil Edition, 14 February 2011, p. 2: "...தலைமை பதிக்கு வந்த ரவிசங்கர்ஜியை அய்யாவழி சமய தலைவர் பால பிரஜாபதி அடிகளார் வரவேற்றார். ("Бала Праджапатһи Адикалар, Аййяважи дине башы монда [[Свамитһопе патһи]]га килгән [[Шри Шри Рави Шанкар]]ны каршы алган..."); * [[Дина Тһантһи]], Nagercoil Edition, 2/3/2007, p. 5. "மாநாட்டுக்கு அய்யாவழி சமய தலைவர் பால பிரஜாபதி அடிகளார் தலைமை தாங்குகிறார்." Тәрҗемәсе – "дини конференцияны Аййяважи диненең җитәкчесе Бала Праджапатһи Адикалар алып бара." Бу Һиндстанда әйдәп баручы газеттан яңалык 175-енче Аййя Вайкунда Аватарам турында мәгълүмат бирә, биредә Аййяважи дин дип атала һәм Бала Праджапатһи Адикалар Аййяважи диненең башы дип атала; * [[Тамил Мурасу]] (4/3/2006), p. 3:"இதையொட்டி குமரி மாவட்டம் சாமி தோப்பில் 'அய்யா வழி சமய' மாநாடு ( 'Аййяважи дин'е буенча конференция) உள்பட..."</ref> унтугызынчы гасыр уртасына Аййяважи аерым дин буларак хөкүмәт рапортларында, журналларда һәм академик өйрәнүчеләр тарафыннан танылган булган. Аййяважи [[Аййя Вайкундар]] тормышы һәм дәгъвасы тирәли үзәкләшкән; аның фикерләре һәм фәлсәфәсе ''[[Акилатһиратту Амманаи]]'' һәм ''[[Арул Нул]]'' изге текстларында нигезләнгән. Аның буенча [[Нараяна]]ның Пурна [[аватар]]ы булган.<ref>{{cite book|last1=David|first1=A. Maria|title=Beyond boundaries : Hindu-Christian relationship and basic Christian communities|date=2009|publisher=Indian Society for Promoting Christian Knowledge|location=Delhi|isbn=9788184650013|page=32|edition=First}}</ref> Аййяважиның ышану һәм практика буенча күп фикерләре уртак, әмма ул [[яхшы һәм начар]] һәм [[дхарма]] концепцияләре шактый аерылып тора.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', pp. 111–113,</ref> Айяважи игътибар үзәгендә дхарма булганга күрә дхармик дин буларак төркемләнә.<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, pp. 160–161.</ref> Аййяважи җәмәгать игътибарына беренче мәртәбә XIX гасырда Һинду сектасы буларак килгән.<ref>R. Ponnu, ''Sri Vaikunda Swamigal and the Struggle for Social Equality in South India'', p. 98.</ref> Вайкундарның эшчәнлеге һәм үсүче төркем тарафдарлары 19-ынчы гасыр [[Траванкор]]да һәм [[Тамил халкы]] арасында реформация һәм инкыйлабка сәбәп булган <ref>R. Ponnu, Sri Vaikunda Swamigal and Struggle for Social Equality in South India, p. 63, ''"The religious reform of Sri Vaikunda Swamigal left an everlasting influence on South Travancorean society."''</ref> <ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', pp. 90–91.</ref> һәм Көньяк Һиндстан феодаль иҗтимагый системасы өчен бик яңа булып таң калдырган.<ref>R. Ponnu, Sri Vaikunda Swamigal and Struggle for Social Equality in South India, p. 86.</ref> Ул шулай ук берничә реформа хәрәкәтләренең этәргече булган, алар арасында [[Нараяна Гуру]]ныкы <ref name= "Selvister:First Reform Movement" /> һәм [[Рамалинга Свамигал]]ныкы.<ref name= "Ponnu:First Reform Movement" /> Гәрчә Аййяважи тарафдарлары бөтен Һиндстан буенча булса да,<ref>''[[Dina Malar]]''(Leading Tamil News paper), ''Nagercoil Edition'', 4/3/2005 p. 12: "எனேவ இன்று அய்யா வைகுண்டசாமி வழிபாட்டு ஆலயங்கள் இந்தியா முழுவதும் வேராயிரம் பெற்ற விழுதுகளாய் படந்து ஆறாயிரத்துக்கு மேல் தோன்றி வளர்ந்து வருகிறது" Translated to "So today these worship centers of Vaikunda Sami is spread ''across India'' and growing with more than 6000 of them"</ref><ref name="Paulose: Spread of Ayyavazhi">C. Paulose, ''Advaita Philosophy of Brahmasri Chattampi Swamikal'', p. 24, "To propagate his teachings and ideas he opened upon seven Pathis and seven Tangs (The Primary Nizhal Thangals) in Travancore, hundreds of small pagodas (Nizhal Thangals) throughout India." Accrediting the [[Worship centers of Ayyavazhi]] across [[India]] and so the Ayyavazhi followers.</ref> күбесенчә Көньяк Һиндстанда,<ref>R. Ponnu, ''Sri Vaikunda Swamigal and Struggle for Social Equality in South India'', p. 100, '"At present thousands of Pathis ([[Nizhal Thangal]]s) are seen throughout South India."''</ref> алар күбесенчә [[Тамилнад|Тамил Наду]]да һәм <ref>[[Dina Thanthi]], (Tamil Daily) [[Nagercoil]] Edition, 4 March 2007, p. 23: ''"The Ayyavazhi followers are highly populated in the districts of [[Chennai]], [[Virudhunagar]], [[Tirunelveli]], [[Tuticorin]] and [[Kanyakumari district|Kanyakumari]]."''</ref> [[Керала]]да күпләп яшиләр.<ref>Tha. Krishna Nathan, ''Ayya Vaikundarin Vazhvum Sinthanaiyum'', Chapter 4, p. 83: "இதற்கு ஆதாரமாக அய்யா வைகுண்டரைத் தெய்வமாக ஏற்றுக்கொண்ட சுமார் 8000 – க்கும் மேற்பட்ட அய்யாவழிப் பதிகள் தமிழ்நாடு மற்றும் கேரளப்பகுதிகளில் இயங்குவதைக் கூறலாம்." (This citation was included here from Tamil Wikipedia article)</ref> Бу динне практикалаучылар саны 8000000 һәм <ref>''[[Dinakaran]]'', [[:File:Ayyavazhi Movie.JPG|Nagercoil edition]], p. 15, 25 February 2007.</ref> 10000000 арасында дип фараз ителә.<ref>31st Indian Social Science Congress, ''[http://sndt.digitaluniversity.ac/WebFiles/XXXI%20Abstracts%20Part%201%20page%201-189.pdf A note on People's Struggles and Movements for Equitable Society] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20160303215453/http://sndt.digitaluniversity.ac/WebFiles/XXXI%20Abstracts%20Part%201%20page%201-189.pdf |date=3 March 2016 }}'', Plenary IV: People's Struggles and Movements For Gender/ Racial/ Caste-Discrimination-free Equitable Society, p. 47.</ref> Гәрчә төгәл саннары мәгълүм булмаса да Аййяважиларны халык санын алганда Һиндулар дип язалар.<!-- The university paper cited says Ayyavazhi as a Hindu sect; so on this account, Ayyavazhi is considered as a Hindu sect and since data on sub-sects are not pinned-up with census reports, exact estimation for the number of Ayyavazhis are not there. --><ref>{{cite web |url=http://www.censusindia.gov.in/Census_Data_2001/Census_data_finder/C_Series/Population_by_religious_communities.htm|title= Indian Census 2001 – Population by religious communities|accessdate=23 January 2008 |format= Other Religious Communities|work=256, Tamil Nadu.| archiveurl= https://web.archive.org/web/20080119031333/http://www.censusindia.gov.in/Census_Data_2001/Census_data_finder/C_Series/Population_by_religious_communities.htm| archivedate= 19 January 2008 | url-status= live}}</ref><ref>{{cite web|url= http://www.indiareach.org/religion|title= Religion|accessdate= 7 November 2009|format= Religion in India|work= Paragraph 6.|archive-url= https://web.archive.org/web/20090815201015/http://www.indiareach.org/religion|archive-date= 15 August 2009|url-status= dead}}</ref> ==Этимология һәм тарихы== [[File:Swamithope Pathi West view.jpg|thumb|right|[[Свамитһопе патһи]], [[Панча патһи]] арасында беренчел [[Патһи]], Аййяважиның дини штаб-фатиры һәм иң изге гыйбадәтханәсе.]] ''Аййя'' Тамилча ''Остаз'' дигәнне аңлата һәм ''важи'', ''юл'' дигәнне аңлата; гади тәрҗемә булып "Остаз юлы" һәм ''Әти юлы'' тора<ref>{{cite book|last1=Swamy|first1=Muthuraj|title=The Problem with Interreligious Dialogue: Plurality, Conflict and Elitism in Hindu-Christian-Muslim Relations Bloomsbury Advances in Religious Studies|date=2016|publisher=Bloomsbury Publishing|location=Bloomsbury|isbn=9781474256414|page=52}}</ref> Тамилча фраза өчен төрле [[синоним]]ик юрамалар булуга күрә ул шулай ук төрле башка теорияләргә китерә.<ref name= "Ayyavazhi belief system">Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', 2002, p. 4</ref><ref>R. Shanmugam, Narayana Kulatthil Narayanar Avataram, p. 188</ref><ref>''Akilathirattu ammanai Arappadanool'', First Stage, p. 27, published by ''Vaikundar Seva Sangam''</ref> Аййяважи башта [[Аййя Вакундар]] (тарихи рәвештә "Мудисудум Перумал" буларак) табынуына күп кеше җыелганга күрә игътибар ителә башлаган.<ref name="Sociology of Ayyavazhi" /> (як. 1809 – як. 1851 [[б.э.]])<ref>Вайкундар тарихи да, мифик шәхес булып тора. Тарихи Вайкундар ''(еш ул 'Вайкунта Свами' исеме белән мәгълүм)'' безнең эраның 1809 һәм 1851 еллар арасында яшәгән шәхескә карый. [[Акилам]] мифында әйтелгәнчә Вайкундар [[Сампуранатһеван]] (шулай ук Мутһукутти) тәнендә 1833 елда инкарнацияләгән Ходай булган һәм ул 1851 елга кадәр булган . Шулай итеп Акилам буенча, Сампуранатһеван 1809 һәм 1833 еллар арасында яшәгән һәм Вайкундар шуннан соң 1833 елдан 1851 елга кадәр яшәгән Мадисудум Перумал (Сампуранатһеван) тәнендә инкарнацияләгән.</ref> [[Пувандантһоппе]]да.<ref>{{cite web | vauthors = | title = Life History of Lord Vaikundar | work=Ayyavazhi.org – Life History | url = http://ayyavazhi.org/index.php?option=com_content&task=view&id=23&Itemid=41 | accessdate =31 January 2008}}</ref> 1840 елда [[Тһуваял тһавасу]] (юу [[аскеза]]сы) Аййяважиның альтернатив дини-мәдәни феномен буларак килеп чыгышы булып тора.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 6, p. 139.</ref> Катнашучыларның күпчелеге җәмгыятьнең маргинализацияләнгән һәм ярлы өлешләреннән булган.<ref name="Sociology of Ayyavazhi">G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, pp. 90–91</ref> Алар аерым һәм автоном җәмгыять буларак функцияли башлаганнар һәм әкренләп юлларын 'Аййя важи' гыйбарәсе белән идентификацияли башлаганнар.<ref>{{cite web |url=http://thatstamil.oneindia.in/movies/heroines/sujibala_070516.html |title=thatstamil.oneindia.in |accessdate=23 January 2008 |format='Ayyavazhi' Sujibala |work="...தனிப் பிரிவாக செயல்படத் தொடங்கினர். தங்களது மார்க்கத்திற்கு அய்யா வழி என்றும் பெயரிட்டுக் கொண்டனர்." (... they functioned autonomously. They named their pathway as 'Ayyavazhi'.) }}{{Deadlink|date=April 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{dead link|date=January 2017|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}}</ref> Гәрчә бу тарафдарларның күбесе [[Надар]] кастасыннан булса да, шулай ук башка касталaрдан да күп кешеләр аның тарафдарлары.<ref>G. Patrick's ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, p. 91 ''"However, people from other castes also formed part of the gathering"''</ref> Аййяважиның булуның беренче гасырында тиз үсеше 19-ынчы гасыр [[Христиан миссионерлары]] биргән мәгълүматларда билгеләнгән булган.<ref>See the LMS Reports gathered in the article [[Ayyavazhi in reports by Christian missionaries]] from the book ''Religion and Subaltern Agency''.</ref> 19-ынчы гасыр уртасыына Аййяважи Көньяк [[Траванкор]] һәм Көньяк [[Тирунелвели]] төбәкләрендә тирән тамырлары белән әһәмияткә ия дини феномен булып киткән.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'' Chapter 5, p. 91: ''"By the middle of the nineteenth century, AV (abbreviation of Ayyavazhi) had expanded into a recognisable religious phenomenon, making its presence felt in South Tiruvitankur (Travancore) and in the southern parts of Tirunelveli. From the LMS reports, one gathers the information that AV was spreading with 'extraordinary' speed."''</ref> Тугърылар саны 1840-ынчы еллардан бирле әһәмияткә ия итеп арткан.<ref name="Sociology of Ayyavazhi" /> 19-ынчы гасыр якынлашканнан соң Свамитһопе Аййяважиның дини-мәдәни эпицентры булып танылган булган.<ref>[[London Missionary Society|LMS]] [[Report]] for the year 1872, p. 107.</ref> Вайкундар вакытыннан соң Аййяважи тәгълиматы аша дәгъва ителгән булган. Вайкундарның өйрәнчекләре биш [[Сидар]] һәм алардан соң килүчеләр илнең төрле өлешләре буенча Аййяважи миссиясе белән сәяхәт иткәннәр.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, p. 120 ''"Vaikunda cami chose these disciples as close associates to propagate his teachings and ideas to the people"''</ref> Шул ук вакытта [[Паййян династиясе]] [[Свамитһоппе]] [[патһи]] белән идарә итә башлаганнар,<ref>N. Elango and Vijaya Shanthi Elango, ''Ayya Vaikuntar – The Light of the World'' Chapter 4, p. 21 ''"The temple is managed by the Gurus of Lord Vaikuntar's gurukulam. The Gurus are the descendants of Guru Podukutti."''</ref> шул ук вакытта башка Патһилар Аййя тарафдарлары идарәсенә күчкән.<ref>N. Elango and Vijaya Shanathi Elango, ''Ayya Vaikuntar – The Light of The World'' Chapter 8, pp. 41–44 (sources).</ref> [[Акилаттиратту Амманаи]] (Акилам) күрсәтмәләре буенча ил буенча табыну һәм язманы өйрәнү өчен [[Нижал Тһангал]]лар (кечкенә пагодалар) нигезләнгән булган.<ref>V.T. Chellam, ''Thamizaka Varalarum Panpadum'', Chapter 12, p. 493</ref> [[File:Ayya's Holy Perambu and Surai koodu.jpg|thumb|left| '' Изге ''Пирамбу'', ''Хадайям'' һәм ''Сураи куду''— [[Свамитһопе патһи]]да сакаланган [[Вайкундар]] әйберләре.]] Басмада булган беренче Аййяважи эше Арул Нул 1927 елда бастырылган булган, аннан соң 1933 елда Акилам булган,<ref>(Another view has [[Akilam]] published in 1939 and [[Arul Nool]] in 1918. This uncertainty results from the unfortunate absence of publication data in early editions of the Arul Nool. Source: N. Vivekanandan, ''Arul Nool Moolamum Uraiyum'').</ref> бу язылганнан соң бер гасыр диярлек вакыт узгач.<ref>N. Vivekanandan, ''Arul Nool Moolamum Uraiyum''.</ref> Нәтиҗәдә Аййяважи актив авыз иҗаты традицияләрен әдәби язмалар өчен калдырган. Аййяважи штаб-фатиры мәгълүматы буенча Аййяважи тизрәк [[Һиндстан бүленеше]]ннән соң (1940-ынчы еллар) тизрәк таралган һәм тагын да тизрәк 1990-ынчы елларда.<ref name="Ayyavazhi developments">N. Elango and Vijaya Shanthi Elango, ''Ayya Vaikuntar The light of the world'', p. 61</ref> Күп Аййяважига нигезләнгән иганә оешмалары 20-енче гасыр ахырында нигезләнгән булган.<ref>V.T. Chellam,''Thamizaka Varalarum Panpadum'', Chapter 16, pp. 598–599.</ref> Кайбер капма-каршы юрамалларны кертеп Акиламның берничә альтернатив юрамаллары шул ук период вакытында чыккан булган.<ref>N. Vivekanandan, Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum, Part 1, pp.(additional) 18–23</ref> Демократик бюро [[Анбуккодимаккал Тһируччабаи]] дини штаб-фатир буенча 1990-ынчы елларда динне оештыру һәм аның белән идарә итү өчен нигезләнгән булган. Оешма киңәшмәләре Көньяк Һиндстанда [[Мумбаи]]ны, [[Ченнаи]]ны һәм [[Тһируванантһапурам]]ны кертеп төрле шәһәрләрдә уздырыла.<ref>{{cite web |url=http://tholthiruma.blogspot.com/2009/02/blog-post_15.html |publisher=tholthiruma.blogspot.com on News report|title=3rd Religious conference|accessdate=15 April 2009 }}</ref> <ref name="Ayyavazhi developments"/> Аййяважиның үсешен танып, Вайкундарның инкарнациясе көне Аййя Вайкунда Аватарам 1994 елда [[Каньякумари районы]]нда штат хөкүмәте тарафыннан бәйрәм булып игълан ителгән булган, алар артыннан 2006 елда [[Тирунелвели]] һәм [[Тутикорин]] районнары ияргән.<ref>{{cite web|url=http://www.dinamalar.com/2006mar03/general_tn3.asp |title=Report on declaration of the holiday |publisher=[[Dina Malar]] |accessdate=3 February 2007 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070927021910/http://www.dinamalar.com/2006mar03/general_tn3.asp |archivedate=27 September 2007 }}</ref><ref>R. Ponnu, ''Vaikunda Swamigal Ore Avataram'', p. 59.</ref> Безнең эраның 2012 елдан бирле [[Аййя Вайкунда Аватарам]] бөтен [[Тамил Наду]] штаты өчен чикләнгән бәйрәм булып игълан ителгән булган.<ref>[http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-tamilnadu/article2959703.ece Thousands take part in Ayya Vaikundar Avatar day – The Hindu] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20160111155823/http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-tamilnadu/article2959703.ece |date=11 January 2016 }}, India's National Daily, 4 March 2012, ' " The government had also declared a restricted holiday on Saturday, for the first time, in the State in view of Ayya Vaikundar Avatar day. " '</ref> <ref>{{cite news|last1=The Indian Express|first1=The New|title=List of public holidays for 2018 announced|url=http://www.newindianexpress.com/states/kerala/2017/oct/13/list-of-public-holidays-for-2018-announced-1672693.html|accessdate=22 January 2018|date=13 October 2017}}</ref> Хәзерге вакытта [[Паййян династиясе]] варисы [[Бала Праджапатһи Адикалар]] Аййяважиның җитәкчесе дип таныла.<ref>[[Dina Thanthi]], [[Nagercoil]] Edition, 2/3/2007, p. 5. "மாநாட்டுக்கு அய்யாவழி சமய தலைவர் பால பிரஜாபதி அடிகளார் தலைமை தாங்குகிறார்." ''Translation – "The religious conference is led by Bala Prajapathi Adikalar, the head of Ayyavazhi religion."''</ref><ref>N. Elango and Vijaya Shanthi Elango, ''Ayya Vaikuntar – The Light of the World'' Chapter 4, pp. 21–22 ''"The Gurus are Payyan Chella Raj, Bala Prajapathi, Bala Janathipathi, Balalokathipathi, Payyan Sami, Thangapandian, Sekar and others. Bala Prajapathi is the most popular personality among them."''</ref> ==Язмалар һәм изге урыннар== [[File:Akila Thirattu Ammanai.JPG|thumb|right|Унберенче илһамланудан күренгән ''Каппу'' [http://www.worldcatlibraries.org/oclc/20287371?tab=details Пала Рамачандран юрамасы] [[Акилам]].]] Аййяважиның изге китаплары [[Акилаттиратту Амманаи]] ''<nowiki>Akilam</nowiki>'')<ref>{{cite web |url= http://www.worldcatlibraries.org/wcpa/top3mset/20287371|title= www.worldcatlibraries.org|accessdate=23 January 2008 |format= Akilam: vacan̲a kāviyam|work=Publisher: K Patchaimal, Cāmitōppu.}}</ref> һәм [[Арул Нул]] һәм алар [[Аййяважи мифологиясе]]нең чыганагы булып тора. ''Акилаттиратту Амманаи'' [[Һари Гоапалан Сидар]] тарафыннан 1841 елда язылган булган,<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, pp. 118–119 ''"The author claims that God woke him up during sleep and commissioned him to write it by 'telling' him what to write"''</ref> Акиламның эчтәлеге [[Нараяна]] тарафыннан хатыны [[Лакшми]]га сөйләнгән буларак.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, p. 119 ''"It is presented as if Vishnu is narrating the whole story to his consort Leksmi"''</ref> Риваять чараларына өстәп Акиламда шулай ук күп тарихи фактлар китерелә,<ref>Pon. T. Dharmarasan, ''Akilathirattu'', p. 183.</ref> аеруча [[2-нче меңьеллык]]ның уртасыннан һәм соңыннан. Баштагы текст зыянланган булып, ''Свамитһопе'' юрамасы ''Коттангаду'' юрамасы һәм шулай ук ''Панчалакуричи'' юрамалары кебек кыз юрамаллары Акиламның иң иртә пальма яфрагы юрамаллары булып тора.<ref name = "Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum: Akilam versions"/> Башка бастырылган юрамаларга [[Сентратисаи Вентраперумал]] юрамасы, [[Вивеканандан]] юрамасы, югары тәнкыйтьләнгән [[Вайкундар Тһируккудумбам юрамасы]] <ref name = "Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum: Akilam versions">''N. Vivekanandan'', ''Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum'', Part-1.</ref> һәм иң иртә һәм киң кабул ителгән [[Паларамачандран юрамасы]] керә.<ref name = "Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum: Akilam versions"/> Акиламда унҗиде бүлектә 15000-нән артык шигырь бар. Ул шигъри [[Тамил теле]]ндә in a [[баллада]] формасында язылган һәм уникаль әдәби стильдә китап буенча ике субжанрда ''Вируттам'' һәм ''Натай''да язылган. Икенчел язма [[Арул Нул]]да Арулаларкал (Илаһи көч шуңа ия булган) тарафыннан язылган дип ышаныла.<ref name="Arul Nool">G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, pp. 119–120</ref> Анда догалар, [[гимн]]нар һәм Аййяважида табыну юллары өчен күрсәтмәләр, шулай ук [[ритуаллар]] [[күрәзәчелеге]] һәм күп актлар бар.<ref name="Arul Nool" /> Анда шулай ук Акиламда булган күп чаралар бар, алар Вайкундар тормышына карый.<ref>R. Ponnu, ''Vaikunda Swamigal Ore Avataram'', Ram Publications, pp. 11–12</ref> Анкиламнан аермалы буларак Арул Нул өчен билгеле тарих юк. Барлык бу текстлар [[Тамил теле]]ндә җыелган.<ref name="Dr. Paulose's book">C. Paulose, ''Advaita Philosophy of Brahmasri Chattampi Swamikal'', p. 24.</ref> [[File:Location of Pancha Pathi.png|thumb|left|[[Панча патһи]] – урнашу картасы]] Аййяважи тугърылары өчен [[Патһи]] дип аталган җиде изге урын бар,<ref name=Ayyavazhi>{{cite book|last=Chryssides|first=George|title=Historical Dictionary of New Religious Movements|year=2011|publisher=[[Rowman & Littlefield]]|location=[[Lanham, Maryland|Lanham]], [[Maryland]]|isbn=9780810861947|page=48|url=https://books.google.com/books?id=WA12nHRtmAwC&q=Ayya+Vaikundar&pg=PA48}}</ref><ref name="Nadar Kulatthil Narayanar Avatara">R.Shanmugam, ''Nadar Kulatthil Narayanar Avataram'', p. 195</ref> иң әһәмиятле булып [[Панча патһи]] тора.<ref>{{cite book|last1=Singh|first1=editor, L.K.|title=Indian cultural heritage perspective for tourism|date=2008|publisher=Isha Books|location=Delhi|isbn=978-8182054752|page=123|url=https://books.google.com/books?id=u21tp_JG9I0C&q=Ayyavazhi|accessdate=4 October 2014}}</ref> Свамитһопе патһи гыйбадәтханәсе Аййяважиның штаб-фатиры булып тора.<ref>[[The New Indian Express]]''(English Daily)'', [[Madurai]] Edition, 3/4/2008.</ref><ref>{{cite web |url=http://www.tsi.org.in/conference/chennai_tourism.asp#temple |title=www.tsi.org.in |accessdate=11 October 2007 |format=Tourism in Chennai |work=Temples: "Swamithoppe – Ayya Vaikundar Pathi, religious head quarters of Ayyavazhi." |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071009031519/http://www.tsi.org.in/conference/chennai_tourism.asp#temple |archivedate=9 October 2007 |url-status=dead}}</ref><ref>N. Elango and Vijaya Shanthi Elango, ''Ayya Vaikuntar – The Light of the World'' Chapter 8, p. 41 " The first Pathi is Swamithoppu, the headquarters of Ayyavazhi. "''</ref> Биш Панча патһи булып болар тора:<br/> 1. [[Свамитһопе патһи]], бөек [[Тавам]]ның урнашуы һәм диннең штаб-фатиры.<br/> 2. [[Амбала Патһи]], Вайкундар үзенә Җиде Илаһка кушылган урын.<br/> 3. [[Мутта Патһи]], Икенче һәм Өченче [[Винчаи]]ның урнашу урыны.<br/> 4. [[Тһамараикулам Патһи]], [[Акилаттирату Амманаи]] язылган урын.<br/> 5. [[Пу Патһи]], Аййя үзенә символик өйләнешү өчен Җир Алиһәсен [[Бхуми|Пумадантһай]] үзенә берләштергән урын.<br/> [[Вакаиппатһи]], гәрчә штаб-фатир тарафыннан [[Панча патһи]]га кертелмәсә дә, һаман да Пати дип, әмма әзрәк әһәмият белән дип таныла.<ref>N. Elango and Vijaya Shanthi Elango, ''Ayya Vaikuntar the light of the world'', Chapter 6 (Thuvayal Panthy), p. 31</ref><ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, p. 117 ''" However, there is also another list which includes Vakaipati in tuvaiyal tavacu's place "''</ref> Аййяважи тарафдарлары арасында кайбер башка Патһилар изгелеге буенча килешмәү бар, мәсьәлән, [[Вайкунда Патһи]] һәм [[Аватһара Патһи]]. Аййяважи штаб-фатиры тарафыннан Патһилар исемлектә бу Патһилар кертелмәгән.<ref>N. Elango and Vijaya Shanthi Elango, ''Ayya Vaikuntar the light of the world'', Chapter 8, p. 41 (Panchappathi)</ref> [[File:Adiyogi Shiva Statue (233423143).jpeg|thumb|right|220px|Аййяважи [[Тһирунамам]] белән [[Иша Йога Үзәге]]ндә [[Адийоги Шива сыны]].]] ==Символизм== [[File:Ayyavazhi Sahasrara.jpg|thumb|left|Аййяважида ''Лотосны тотучы Намам'' дип символлаштырган [[Саһасрара]].]] Аййяважиның символы булып ялкын формасындагы ''[[Намам]]''-ны тотучы [[Падма (лотос)|лотос]] тора.<ref name= "Lotus with Namam">Tha. Krishnanathan, ''Ayya Vaikundarin Vazhvum Sinthanaiyum'', p. 108.</ref> Лотос 1008 таҗ яфраклы ''[[Саһасрара]]''ны ([[Тамил теле]]ндә, ''Ладам'') чагылдыра, шул ук вакытта Намам ''Аанма Джйотһи''ны яки ''[[Атман (Һинд дине)|атман]]ны'' чагылдыра.<ref name= "Lotus with Namam" /> Аййяважи язмаларының икесе дә<ref>Akilam15:39 "Petti ceelai Uduthu Periya ''Thirunama'' Pottumittu"</ref><ref>Sivakanda Athikara Pathiram, First Act. Source: N. Vivekanandan's Arul Nool – Moolamum Uraiyum, p. 62</ref> [[Тһирунамам]]га карый ("ялкын формасындагы символ" Аййяважи символында лотосның өстен чагылдыра), әмма бөтен лотосны түгел. Символ булып Акиламга нигезләнгән фәлсәфәнең идеологик нәтиҗәсе булып тора. Бу символ 20-нче гасыр уртасыннан бирле кулланылышта булган.<ref>In the absence of written references, there is a painting at the residence of Bala Prajapathi Adikalar which was considered older, but is not less than 50 years. There are also oral traditions which suggest the same age for this symbol.</ref>[[File:Thiru Nizhal Thangal of Attoor.jpg|thumb|right| [[Саһасрара]] архитектурасы стилендә төзелгән [[Тһируваттар]] янында [[Нижал Тһангал]].]] Акиламда сигез [[юга]] турында мифик сөйләү еш фәлсәфи рәвештә сигез [[чакра]]га карый дип карала.<ref name="Yugas as Chakras">A. Arisundara Mani, Akilathirattu Ammanai Parayana Urai, pp. (Additional) XII–XIII " Athara thana vilakka attavanai ".</ref> Беренчесе [[Нитийя Юкам]], ул [[Бинду]] һәм иң соң халәте, [[Дһарма Юкам]], Саһасрара яки абсолют балкыш. Бу серияләрдә берлекнең [[аң]] (''намам'') энергиясе Биндудан (Нитийя Юкам) соңгы Саһасрарага (Дһарма Юкам)га кадәр үсә. Яктыртуның иң югары рухи үзәге бу лотос абсолют "балкыш" тәҗрибәсе өчен.<ref>A. Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', p. 374.</ref> Соңгы Дһарма Юкамда (Саһасрара) иң көчле куәт булып [[Экам]] тора, ул Вайкундарның [[Өчлек]] концепциясенең берсе булып тора, яки иң олы абсолютның манифестациясе.<ref name="Lotus with Namam" /> Шулай итеп Аййяважиның символы Акиламнан алынган. "Тһируманам белән лотос" символы "Саһасрада тәҗрибә ителгән Вайкундар"ны күрсәтә. Билгеле [[Һинду]] текстларында Саһасрара чакрада 1000 таҗ яфрагы бар.<ref>{{cite web |url=http://malankazlev.com/kheper/topics/chakras/Sahasrara.htm |publisher=malankazlev.com |title=Sahasrara Chakra |accessdate=8 April 2020}}</ref> Әмма [[Аййяважи символизмыы]]нда Саһарараның 1008 таҗ яфрагы бар.<ref name="Yugas as Chakras" /> Аййяважида 1000-нең әһәмиятенә ишарә иткән язма абруе юк, әмма 1008 саны киң искә алына. Шулай ук Вайкундарның инкарнациясе елы 1008 M.E. (Малаялам Эрасының). ''Саһасрара'' сабаксыз лотос буларак символ булып тора. Аййяважи архитектурасы Нижал Тһангалларны төзүдә үстерелгән булган, шунда әйләндереп куелган ''Саһасрара'' чәчәге түбәне каплау өчен кулланыла.<ref>See this image[[:File:Nelli Nintra Vilai Thangal.png]], a Nizhal Thangal constructed in this architectural manner near Marthandam, [[Tamil Nadu]].</ref> Лотос [[Кеше йөрәге|йөрәк]]не чагылдырырга мөмкин һәм ялкын формасы (Тһирунамам) Илаһны чагылдыра.<ref>Pulavar. R. Shanmugam's, (2000), ''Nadar Kulathil Narayanar Avatharam'', Nadar Kulatheebam Publications, p. 207</ref> Аййяважи башка символларны да кулланган [[Вайшнавизм|Вишнуит]] ''Өчлек Намам''ны кертеп (хәзерге вакытта кулланылмый) һәм [[кабырчык]]. ==Тәгълиматы һәм йогынтысы== Аййяважи тәгълиматының күпчелеге ''Акилаттиратту Амманаи'' китабында һәм башка тәгълиматта табылырга мөмкин һәм Арул Нулда очраган башка мәгълүм булмаган авторларның төрле китапларыннан берләштерелгән булган.<ref>N. Vivekanandan, ''Arul Nool Moolamum Uraiyum'', p. 8</ref> Дһарма кебек Аййяважиның башка тәгълиматлары икеләтә, иҗтимагый һәм мистик. [[Мистика|мистик]] тәгълиматлар илаһи мәгълүматны багышланган, шул ук вакытта иҗтимагый тәгълиматлар беренче чиратта җәмгыятьтә тигезсезлек һәм дискриминациягә карый. Тәгълиматлар Илаһка уңайлы мөнәсәбәтне илһамландыра, куркуга нигезләнгәнгә каршы булган кебек. Тарафдарлар Илаһка интимлыгын һәм назын көчәйтү өчен Илаһка ''Аййя'', "әти" дип мөрәҗәгать итәләр.<ref>R. Ponnu, ''Ayya Vaikundar Ore Avatharam'', pp. 128–129</ref> [[File:Lord Ayya.jpg|thumb|"Аййя" – Иң олы берлек|alt=]] [[File:Ekam evolution.jpg|thumb|left|бөтен[[булу]]ның чыганагы [[Экам]]ның эволюциясе ([[Кали Юга]]га кадәр.)]] Аййяважи мистиклары игътибарны иң олы берлектә туплыйлар.<ref>''A. Ari Sundara Mani'', ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', p. 384</ref> Аның юрамаллары арасында теология игътибарын һәрвакыт берлектә туплыйлар. [[Кали (асурасы)|Кали шәйтаны явызлыгы]] шәхси җаннар һәм Галәм арасында иң соңгы [[һеносиз|берлек]]не блоклый һәм алар арасында [[Үз]] һәм [[Эго]]ның ялган сизүен барлыкка китерә. Бу хаталы караш берлекнең ачык сизүнең сәбәбе булып тора һәм аңа каршы мотивацияли.<ref>N. Vivekanandan, Akilathirattu Ammanaiyil Vaikunda Suvami Sampooranathevana?, p. 12</ref> Экам<ref>{{cite book|last1=Woldman|first1=Jeanette|title=Travel guide to other dimensions.|date=2010|publisher=Woldman|location=[S.l.]|isbn=978-0984531011|page=16|edition=Illustrated}}<!--|accessdate=4 October 2014--></ref> —иң олы җанның "өстәрәк җаны" яки иң олы җан—булуның бөтенлеге дип идентификацияләнә, ул табигате буенча үзгәрүсез һәм бөтен урында да бар. Ул явыз көч [[майя]] булуга күрә “ [[урын һәм вакыт]]”ка күрә төрле үзгәрүләрне кичерә торган.<ref>A. Ari Sundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', pp. 103–121</ref> Бөтен мәхлукат бу Экамнан, иң олы аңнан эволюцияләгән.<ref>N. Vivekanandan, Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum, p. 97</ref> Экамның барлык сыйфатлары берәүнең җанында һәм аннан эволюциялиләр. Һәр җан чагылышы булыып тора,<ref>{{cite book|last1=Singh|first1=Janak|title=World religions and the new era of science|date=2010|publisher=Xlibris Corp.|location=[S. l.]|isbn=978-1453535721|page=Hinduism 5}}<!--|accessdate=4 October 2014-->{{Self-published inline|certain=yes|date=January 2018}}</ref> яки абсолют Олының көзгесе,<ref>T. Krishnanathan, ''Ayya Vaikundarin vazvum Sinthanaiyum'', pp. 60–61.</ref> ул [[Аййяважи ритуаллары]]нда текст нигезе һәм метафораны тәэмин итә. Кеше һәм барлык башка җаннар чикләнгән һәм Кали асурасы явызлыгы белән чикләнгән. Шуңа күрә шәхси җаннар иң олы балкышка ия була алмыйлар һәм Экамга икенчел булып тора. Җан майяның йогынтсыннан азат булгач, ул Экам белән бер була. Аның индивидуальлеге китә һәм шулай итеп Экам да.<ref>N. Vivekanandan, Akilathirattu Ammanaiyil Vaikunda Suvami Sampooranathevana?, p. 14</ref> Икенче яктан бу иң олы аң [[Параматма]] (иң олы җан) дип шәхесләнә, аның белән Илаһ "Ир" була, шул ук вакытта барлык башка җаннар аның "хатын"нары булып тора,<ref name= "Unifying souls as Thirukkalyana Ikanai" >Ari Sundara Mani, Akilathirattu Ammanai Parayan Urai, p. 534</ref> бу [[Тһируккалйана Эканай]] белән символлана, монда Вайкундар шәхси җаннарга өйләнә.<ref name= "Unifying souls as Thirukkalyana Ikanai" /> Шулай ук Аййяважи фәлсәфәсе [[Кеше мәхлукат]]ларының һәм барлык башка Галәмнең [[акыл ия]]ләре өчен уртак формула булып тора. Шулай итеп акыл ияләре өчен тышта булган бөтен нәрсә шулай ук эчтә дә бар.<ref>P. Sundaram Swamigal and K. Ponnumani, ''Ucchippadippu'', pp. 32–33.</ref>[[File:The Palliyarai of Swamithope Pathi.jpg|thumb|right|[[Паллиярай]]ның [[Свамитһоппе]] [[патһи]]ның потлары урынына [[Элунетру]].]] Аййяважи тәгълиматы [[каста]]ларга нигезләнгән тигезсезлекләр тәфсилләп тәнкыйть ителә.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', Chapter 5, p. 114 ''" Other verses from Akilattirattu like, 'throw the eighteen castes and the demons into the mountain and the sea', 'do not discriminate between the powerful and powerless', 'the caste would disappear by itself', etc., point to the fact of a considerable indoctrination against the inequalities of Castes."''</ref> Ул ''каста системасы''н үзен түгел, ә каста дискриминациясен тәнкыйть итә. Башлануыннан бирле Аййяважи иҗтимагый реформа буларак хезмәт иткән, аеруча Траванкор даирәсендә, ул элек көчле каста системасы өчен билгеләнгән булган.<ref>Cf. Ward and Conner, Geographical and Statistical Memoir, p. 133; V. Nagam Aiya, The Travancore State Manual, Volume-2, p. 72.</ref> Аййя Вайкундар <ref>{{cite news |url=http://www.hindu.com/2004/08/29/stories/2004082904420400.htm |title=The Hindu |accessdate=7 February 2007 |format=The Sree Narayana effect |work=Credit to reformers: "The first of the social revolutionaries was Vaikunta Swami (1809–1851)." |location=Chennai, India |date=29 August 2004 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070305164930/http://www.hindu.com/2004/08/29/stories/2004082904420400.htm |archivedate=5 March 2007 |url-status=live |=http://www.hindu.com/2004/08/29/stories/2004082904420400.htm }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040927174958/http://www.hindu.com/2004/08/29/stories/2004082904420400.htm |date=2004-09-27 }}</ref> иҗтимагый реформатор буларак уңышка ирешеп<ref>{{cite news |url= http://www.hindu.com/2006/03/19/stories/2006031900640200.htm|title= The Hindu|accessdate=7 February 2007 |format= Communalism an important factor in politics|work=Great reformers|location=Chennai, India|date=19 March 2006| archiveurl= https://web.archive.org/web/20070111132234/http://www.hindu.com/2006/03/19/stories/2006031900640200.htm| archivedate= 11 January 2007 | url-status= live}}</ref><ref>{{cite news|url= http://www.hindu.com/2004/07/06/stories/2004070612160300.htm|title= The Hindu – India's National Newspaper|accessdate= 16 September 2007|format= Around the City|work= AIR programme|location= Chennai, India|date= 6 July 2004|= http://www.hindu.com/2004/07/06/stories/2004070612160300.htm}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040710151050/http://www.hindu.com/2004/07/06/stories/2004070612160300.htm |date=2004-07-10 }} This link about a programme by '[[All India Radio]]' includes [[Ayya Vaikundar]] as a [[Social reformer]].</ref> сәяси көрәшне һәм дини реформацияләүне башлауда беренче булган.<ref>{{cite news |url= http://www.hindu.com/cp/2007/09/28/stories/2007092850300800.htm|title= The Hindu – India's National Newspaper|accessdate=23 January 2008 |format= Stargazing|work=Ayya's story|location=Chennai, India|date=28 September 2007| archiveurl= https://web.archive.org/web/20080214111454/http://www.hindu.com/cp/2007/09/28/stories/2007092850300800.htm| archivedate= 14 February 2008 | url-status= live}}</ref> <ref>{{cite web|url=http://www.education.kerala.gov.in/englishmedium/historyeng/chapter9.pdf |title=www.education.kerala.gov.in |accessdate=23 January 2008 |format=Towards Modern Kerala |work=10th Standard Text Book, Chapter 9, p. 101. |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081217193847/http://www.education.kerala.gov.in/englishmedium/historyeng/chapter9.pdf |archivedate=17 December 2008 }}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.dinamalar.com/2008MAR03/general_tn7.asp |title=www.dinamalar.com |accessdate=3 May 2008 |format=Silently spreading Love-flag |work=Dinamalar (Leading Tamil Daily), 3 March 2008. |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081202150511/http://dinamalar.com/2008MAR03/general_tn7.asp |archivedate=2 December 2008 }}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.tnuniv.ac.in/tansche/reports/History%20Education%20in%20the%2021st%20Century.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20071129185218/http://www.tnuniv.ac.in/tansche/reports/History%20Education%20in%20the%2021st%20Century.pdf |url-status=dead |archive-date=29 November 2007 |title=www.tnuniv.ac.in |accessdate=16 September 2007 |format=Tamil Nadu State Council for Higher Education, Social and Cultural History of Tamil Nadu from 1529 to Present day |work=Reform Movements and National Movement, p. 27 |archivedate=2007-11-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071129185218/http://www.tnuniv.ac.in/tansche/reports/History%20Education%20in%20the%2021st%20Century.pdf }}</ref> <ref>{{cite web|url=http://www.bdu.ac.in/cb-ug-his.pdf |title=History of Tamil Nadu from 1800 AD to the Present Day |accessdate=23 January 2008 |format=Bharathidasan University |work=B.A. History – Course Structure under CBCS, Core Course – V, p. 9. |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071129185219/http://www.bdu.ac.in/cb-ug-his.pdf |archivedate=29 November 2007 |url-status=dead}}</ref> <ref>{{cite web|url=http://www.bdu.ac.in/cb-pg-his.pdf |title=www.bdu.ac.in |accessdate=7 February 2007 |format=SOCIAL REFORMERS OF MODERN INDIA |work=Unit IV |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20051128094048/http://www.bdu.ac.in/cb-pg-his.pdf |archivedate=28 November 2005 }}</ref> Вайкундар Тамил Надуның һәм Кераланың иҗтимагый инкыйлабчыларының беренчесе булган.<ref>M. Ilanchezhiyan, ''Pandiyarkula Nadrakal Kulamurai Kilathal'', p. 197.</ref> <ref name = "Sreedharamenon"/> Өйрәнүче галимнәр Вайкундарны галим, дәвалаучы һәм могъҗиза язаучыы дип атыйлар.<ref>George D. Chryssides, ''Historical dictionary of new religious movements'', (Publisher: Lanham, Md., Scarecrow Press) 2012, Page 48, Ayyavazhi.</ref> Ул шулай ук Һиндстанның барлык иҗтимагый реформаторларының алдан килеп чыгучысы дип әйтелә.<ref name= "Immanuel:First Reform Movement">Immanuel, ''Kanniyakumari: Aspects and Architects'', Chapter 11, pp. 115–116.</ref> Акилам хезмәт сыйныфларына симпатия күрсәткән һәм алар түләргә тиеш югары салымнарга каршы торган.<ref>{{cite web|url= http://www.kuttyjapan.com/nadar/nadar-what-they-do.asp|title= Nadars of South India|accessdate= 23 January 2008|format= www.nadar.org|work= Vaikunda Swamy opposed the excessive taxes and corvee labour imposed on&nbsp;...|archiveurl= https://web.archive.org/web/20080110121900/http://www.kuttyjapan.com/nadar/nadar-what-they-do.asp|archivedate= 10 January 2008|url-status= dead}}</ref> Башыннан бирле үк тарафдарлар тәгълимат белән көчәйтелеп шулай ук сәяси бастыруга каршы көчле позициядә торганнар. Бу иң ачык итеп Акиламда күренә, биредә Тһирувитканур патшасы Калинисан буларак идентификацияләнә (Кали шәйтанының тоткыны) һәм Британияле иҗтимагый мәгънәдә [[Веннисан]] (ак нисан) буларак идентификацияләнә.<ref>''Akilattirattu Ammanai'', published by T. Palaramachandran Nadar, pp. 214, 266</ref><ref>''Akilattirattu Ammanai'', published by T. Palaramachandran Nadar, 9th impression, 1989, pp. 119, 120 and 121.</ref> Аййяважи Кеше Хокуклары һәм Иҗтимагый Тигезлек Кеше Хокукларының алгы фронтында булган.<ref name= "Immanuel:First Reform Movement" /> Аййяважи шулай ук көньяк Һиндстанда күп иҗтимагый үзгәрүләргә йогынты ясаган,<ref>R. Ponnu, ''Vaikunda Swamigal Ore Avataram'', p. 152</ref> аның нәтиҗәсе иҗтимагый һәм [[үз-ихтирам хәркәт]]ләр булган, мәсьәлән, ''Өске кием агитациясе'',<ref name = "Sreedharamenon">A. Sreedhara Menon, ''A Survey of Kerala History'', p. 314</ref><ref>{{cite web |url= http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-tamilnadu/article1064574.ece|title= The Hindu|accessdate=3 March 2011 |format= Jayalalithaa to visit Kanyakumari tomorrow|work=' "He (Vaikundar) spearheaded the thol seelai struggle..." ' 3 March 2011.}}</ref><ref>{{cite news |title=Republic-day-parade :: Tamil Nadu tableau showing women without blouses draws criticism |url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/chennai/republic-day-parade-tamil-nadu-tableau-showing-women-without-blouses-draws-criticism/articleshow/67705502.cms |accessdate=8 February 2019 |agency=Times of India}}</ref> [[:en:Temple Entry Proclamation|Гыйбадәтханәгә керү агитациясе]] һәм башка хәрәкәтләр, [[Нараяна Гуру]]ныкын,<ref name= "Selvister:First Reform Movement" >Selvister Ponnumuthan, (1996), ''The spirituality of basic ecclesial communities in the socio-religious context of Trivandrum/Kerala, India'', {{ISBN|88-7652-721-4}}, Editrice Pontificia Università Gregoriana, pp. 77–78</ref><ref>{{cite web |url=http://www.nairs.org/?a086 |publisher=nairs.org|title= Are the Travancore Kings Nairs?|accessdate=9 September 2007 |quote="It is worth mentioning here that Chattambi Swamikal and Sreenarayana Gurudevan were ardent devotees of Lord Muruka, so also their predecessor Ayya Vaikuntar." This statement says that Chattampi Swamikal and Narayana Guru are the (predecessors or disciples) of Vaikundar}}</ref> [[Чаттампи Свамикал]]ныкын,<ref>{{cite web|url=http://www.nairs.org/?a083 |title=Marutwamala: Heritage Site Threatened |accessdate=23 January 2008 |format=www.nairs.org |work=as two of the great sages and social reformers Chattambi Swamikal and Shree Narayana Gurudevan, born in the leading [[Nair|Nayar]] and [[Ezhava]] communities, lived and did penance here before embarking on their mission of liberating the caste ridden people. They were believed to be influenced by the teachings of Ayya. |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071229044754/http://www.nairs.org/?a083 |archivedate=29 December 2007 |url-status=dead}}</ref> [[Arutprakasa Vallalar Chidambaram Ramalinga Swamigal|Валлалар]]ныкын <ref name= "Ponnu:First Reform Movement" >R. Ponnu, ''Vaikunda swamigal Ore Avataram'', p. 178.</ref> һәм [[Аййянкали]]ныкын кертеп. ==Табыну үзәкләре== [[File:Nelli Nintra Vilai Thangal.png|thumb|left|Тамил Надуда [[Мартһандам]] янында [[Нелли-нинра Вилайның Нижал Тһангалы]].]] Аййяважи тарафдарлары ''Патһилар''ны һәм ''Нижал Тһангал''ларны нигезләгәннән, алар илнең төрле өлешләрендә табыну һәм дини белем алу үзәкләре булып тора.<ref name ="Worship Centers">G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', pp. 116–117</ref> Алар Аййяважи ышанулары һәм практикалары дәгъвасы өчен үзәкләр булып хезмәт итә.<ref name ="Worship Centers" /> Бөтен Һиндстан буенча меңнәрчә ''Нижал Тһангал'' бар.<ref>{{cite web|url=http://www.tamilstar.com/news/publish/article_3251.shtml |title=Sujibala without a blouse in Ayyavazhi (Preview about the Film 'Ayyavazhi') |accessdate=23 January 2008 |format=www.tamilstar.com |work=Now there are thousands of temples erected in honour of Vaigundaswamy. |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070818154224/http://www.tamilstar.com/news/publish/article_3251.shtml |archivedate=18 August 2007 |url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web |url= http://www.kollywoodtoday.com/news/nallakannu-watches-ayyavazhi/|title= Nallakannu Watches Ayyavazhi|accessdate=9 June 2008 |format= www.kollywoodtoday.com|work=Now there are thousands of temples erected in Honour of Vaigundaswamy.}}</ref> <ref>C. Paulose, ''Advaita Philosophy of Brahmasri Chattampi Swamikal'', p. 24, "To propagate his teachings and ideas he opened up 7 Pathis and 7 Tangs (The Primary Nizhal Thangals) in Travancore as well as hundreds of small pagodas (Nizhal Thangals) throughout India." Accrediting the [[Worship centers of Ayyavazhi]] across [[India]] and so the Ayyavazhi followers.</ref><ref>R. Shanmugam, ''Nadar Kulathil Narayanar Avatharam'', p. 192, "நாடெங்கும் உள்ள நிழல் தாங்கல்களுக்கெல்லாம் தலைமைப் பதி, குமரி மாவட்டதில் முன்கூறிய சாமிதோப்பு என்ற ஊரில் இருக்கிறது." ("The headquarters of all these Nizhal Thangals which are found across the country, is at the place called Swamithoppe as told earlier.")</ref> Бөтен Һиндстан буенча, аеруча Көньяк Һиндстанда. Көньяк Һиндстанда 7000-нән артык табыну үзәкләре бар, аеруча Тамил Наду һәм Кералада.<ref>Tha. Krishna Nathan's, ''Ayyaa vaikuNdarin vaazvum sinthanaiyum'' (Tamil), Chapter 4, p. 83: "இதற்கு ஆதாரமாக அய்யா வைகுண்டரைத் தெய்வமாக ஏற்றுக்கொண்ட சுமார் 8000 – க்கும் மேற்பட்ட அய்யாவழிப் பதிகள் தமிழ்நாடு மற்றும் கேரளப்பகுதிகளில் இயங்குவதைக் கூறலாம்." (This citation is from a Tamil Wikipedia article)</ref> 19-ынчы гасыр утрасы [[Лондон Миссионерлык Җәмгыяте]] (LMS) игъланнарында шулай ук ''Нижал Тһангаллар'' турында сөйләнә.<ref>From the following reports: ''James Town Mission District'' for 1863, ''Neyoor Mission District'' for 1869, ''Santhapuram Mission District'' for 1858, ''Nagercoil Mission District'' for 1864, from the ARTDC for the respective years.</ref> Аййяважи үзәкләшеп оешкан булмаганга күрә, ''Свамитһопе патһи'' бөтенесе өчен дини штаб-фатир булып хезмәт итә. Табыну үзәкләре арасында ''Патһи''лар табыну үзәкләре арасында күбрәк әһәмияткә ия.<ref name ="Worship Centers" /> Җиде ''[[Патһи]]''<ref name="Dr. Paulose's book" /> Вайкундар һәм аның эшчәнлеге бу табыну үзәкләре белән тарихи бәйле булуына күрә әһәмияткә ия.<ref name ="Worship Centers" /> Гәрчә диннең штаб-фатиры дип саналса да ''Свамитһопе патһи'' рәсми рәвештә башка дини үзәкләр белән идарә итми. Үзеннән башка барлык ''Патһи''лар белән бәйсез комитетлар идарә итәләр.<ref>N. Elango and Vijaya Shanthi Elango, ''Ayya Vaikuntar – The Light of the World'', pp. 41–44</ref> [[Панча патһи]]лар буларак мәгълүм биш ''Патһи'' Патһилар арасында әйдәп баручы буларак мәгълүм. <ref>{{cite book|last1=Boundaries|first1=Beyond|title=Hindu-Christian Relationship and Basic Christian Communities|date=2009|publisher=ISPCK|location=Delhi|isbn=978-8184650013|page=32|url=https://books.google.com/books?id=YYlC_qF_eB0C&q=Ayyavazhi|accessdate=4 October 2014}}</ref> [[Нижал Тһангал]]лар ''Патһи''лар белән чагыштырганда [[Нижал Тһангал]]лар Вайкундар тәгълиматын өйрәнү һәм табыну өчен гади кечкенә корылмалар булып тора. Алар иртә көннәрендә белем бирү үзәкләре буларак хезмәт иткәннәр.<ref>R. Ponnu, ''Vaikundacuvamikal Valvum Valikattalum'', p. 71.</ref> Бу үзәкләрдә мохтаҗларга ашамлык һәм сыену урыннары тәкъдим ителә.<ref>P. Sarvesvaran, ''Sri Vaikunda Swamikal – A Forgotten Social Reformer'', p. 8.</ref> Аларның кайберәүләре Вайкундар исән булганда нигезләнгән булган. Алар арасында Арул Нул җиде Тһангалны билгели,<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'' Chapter 5, p. 118. Вайкунтачами Четтикудийиррупу, Агастисварам, Палур, Чундавилай, Вадаливилай, Кадампанкулам һәм Пампанкуламда бу нилатанкалкалларның җидесен нигезләгән.</ref> Һәм алар башкаларга караганда өстен булып санала. Хәзерге вакытта бу үзәкләрдә төп эшчәнлекләрнең берсе булып иганә тора.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'' Chapter 5, p. 118.</ref> Бу үзәкләр Дһарма сыену урыны буларак пәйда булган.<ref>''Journal of Dharma'' (1985), Published by 'Center for the Study of World Religions', Dharmaram College, Bangalore.</ref> Нижал Тһангаллар Аййяважи кешеләре иҗтимагый дини тормышында әһәмиятле оешманы формалаштыралар. Панивидай көненә өч мәртәбә башкарыла ала, әмма барлык табыну үзәкләрендә көненә кимендә берә мәртәбә [[Панивидай]] тәэмин ителә. ==Әхлак== [[File:Flag mast of Swamithoppe.jpg|170px|thumb|right|Түбәсендә Аййяважи символы белән [[Свамитһоппе]] байрагы мачтасы.]] Мета-сөйләү мифологиясе белән интеграцияләгән Аййяважи әхлакы беренчел язма ''Акилаттиратту Амманаи''да табыла.<ref name="Ayyavazhi ethics">T. Krishnanathan, ''Ayya Vaikundarin Vazhvum Sinthanaiyum'', p. 112.</ref> Әхлак буенча Арул Нул Акиламда булган төп концепцияләрнең җыелмасы булып тора.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern agency'', Chapter 5, p. 120</ref> Акиламда әхлакый абстракцияләр берничә урында берничә ситуацияләрдә соралганда кече[[Дэва (Һинд дине)|дэваларга]], [[изге]]ләргә, һ.б. "Ходай тарафыннан сөйләнгән" дип күрсәтелә. [[Нитһам]] Аййяважиның төп кыйммәте булып тора. Бу иртә гасырларда җәмгыять, аның кешеләре, хөкем итүче патша, һәм башкалар Иң Көчлене эшләрендә, гамәлләрендә һәм эшчәнлекләрендә урнаштырып . табигать белән абсолют гармониядә яшәгәннәр. Җавап итеп, табигать һәм илаһи мәхлукатлар Нитһам тарафдары булган җәмгыятьне саклыйлар. Табигать белән иң ахыргы берлектә үзәк теманы формалаштыралар, шул ысул буенча бару өчен әхлакый форма. Акиламда кебек үк, [[Винчай]] Ходай (Нараяна) тарафыннан Вайкундарга тәэмин ителгән кагыйдәләр һәм көйләмәләр. Шундый өч Винчай бар. Шунда табылган актлар кешеләр өчен әхлакый кодларын камилләштерү өчен яраклы. Беренче ''Тиручендур Винчай''сы Акиламда иң зур әхлакый тупланманы формалаштыра.<ref name="Ayyavazhi ethics" /> Берникадәр дәрәҗәдә [[Аййяважида Дһармик тәгълиматы]] әхлак дип таныла. Иҗтимагый әхлакта иганә һәм "берлекнең иң ахыр хакыйкатен реализацияләп карау" Аййяважи дһарманың байрагы астында әхлакый кодлар булып тора. Акилам шулай ук [[Дэва (Һинд дине)|Дэвалар]] өчен аерым әхлакны бирә.<ref name="Dharma for devas" >Mani Bharathi, ''Akilathirattu Ammanai Vilakka Urai (Part – 2)''.</ref> Аййяважи әхлакы Вайкундар инкарнациясеннән киң тайпылышка дучар була, чөнки шул вакытта универсаль үзгәрү булган.<ref name="Dharma for devas" /> Барсыннан да өстен, әхлакый закон буларак кешеләргә[[калимайяи]]ның явыз көчләрен мәхәббәт, түземлек һәм тынычлык кораллары белән җиңәргә киңәш ителә, чөнки [[майя]] буларак Калийян кеше акыллары белән хөкем итә. Арул Нул әхлакны да кертеп Аййяважи кагыйдәләре һәм көйләүләрендә төп рольне тәшкил итә. Ул аерым итеп иҗтимагый әхлакны һәм шулай ук илаһи әхлакны да бирә. Биредә [[Шиваканта Атһикара Патһирам]] әхлакны өйрәтүгә багышланган бүлек. Әхлаксыз фикерләрдән һәм гамәлләрдән килеп чыккан гөнаһларны ярлыкау өчен ритуалларны, аеруча [[әйләнеп йөрүләр]]не башкарырга кирәк. ==Дини тәгълимат== [[File:Tamarai-Namam glossy.png|thumb|left|Изге [[Аййяважи символы]].]] Аййяважи концепцияләренең ачык исемлеген бирү авыр, чөнки Аййяважи язмалары [[Һинд дине язмалары]] белән бәйле. Акиламда беренче чиратта булган язмаларның (Һинду булган) үзәк темалары Вайкундар килгән вакытка бозылган булган дип әйтә.<ref name="G. Patrick, p.119">G. Patrick, ''Religion and Subaltern agency'', 'The Religious Phenomenon of Ayya Vali', p.119.</ref> Шулай ук Акилам кешелеккә альтернатива буларак бирелгән булган дип сөйләнә, чөнки Калиян баштагы Ведаларны һәм Шастраларны җимергән булган, һәм Кали Юга башында аның тарафыннан элек булган язмаларга берничә өстәүләр бирелгән булган.<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, pp. 120–121.</ref> Бу ике караш та Акиламның Һинду язмаларына караш бирәләр һәм аларны баш тарту өчен сәбәпләр итеп урнаштыралар. Аййяважи язмаларының фәлсәфәсе, төшенчәләре һәм мифологиясе [[Аййяважи теологиясе]]н дини өйрәнү өчен нигез булып тора.<ref>P. Sundaram Swamigal and K. Ponnu Mani, ''Ayya Vaikunta Nathar Jeevacharithram'', pp. 20–21</ref> Әмма Акиламда цитаталанган берничә төшенчә Һинду язмаларында шул төшенчәләрнең тасвирлау тәфсилләп аңлатуларын карамыйча тулаем аңлашыла торган булмаган.<ref name= "Hindu keys to Akilam">N. Vivekanandan, ''Akilathirattu Ammanaiyil Vaikunda Suvami Sampooranathevana?'', pp.10–20.</ref> Мисал өчен 96 [[татва]] аңлашылса, шуннан соң [[Кали (асурасы) |Калиян]] шәйтаны турында да аңлап була. Шулай итеп, хәзерге заманда теологлар һәм фәлсәфәчеләр Акиламда тәфсилләп сөйләнмәгән кеше тәне әгъзалары сыман татваларны аңлау өчен Һинду язмаларын карыйлар.<ref>N. Vivekanandan, ''Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum'', pp. 190–191.</ref> Шулай да фәлсәфәсендә Акиламны аңлау өчен берәүнең нигез [[Һинду]] фикерләре һәм концепцияләрнең нигез белеме булырга тиеш.<ref name= "Hindu keys to Akilam" /> Акиламның Һинду язмаларыннан аермалы карашлары булмыйча, ул шуннан алынырга калдырылган булган. Гомумән, ниндидер концепция Аййяважи язмаларында, мәсьәлән, Акилаттиратту Амманаи яки Арул Нулда (Һинду язмаларында тәфсилле булган кебек) яхшы тасвирламасы булмаса, ә аның урынына бары тик цитаталанган булса, шул вакытта билгеле концепция Һинд дине язмаларында дини өйрәнү өчен кабул ителә.<ref name="Ayyavazhi and Hindu scriptures" /> Әмма Акиламның булган (Һинду) язмалардан аермалы карашлары булса, шул вакытта ул тирән итеп Акиламда тирән тасвирлана һәм башка язмаларны карарга кирәк түгел.<ref name="Ayyavazhi and Hindu scriptures">''Arisundara Mani'', Akilathirattu Ammanai Parayana Urai, p. (additional) v. ''To be noted, Whole contents of this book is written including the heavy details to 'mere noted' Akilam concepts from Hindu scriptures.''</ref> ==Теология== [[File:The Evolution of Ekam.png|thumb|right|The Evolution – [[Экам]]нан [[Вайкундар]]га кадәр эволюциясе.]] Аййяважи теологиясе башка [[монизм|монистик]] диннәрендә шактый аерылып тора.<ref>V.T. Chellam, Thamizaka Varalarum Panpadum, Chapter 12, p. 493</ref> Анда Экам, Берлек турында сөйләнелә, аннан бөтен булган нәрсә формалаша һәм шулай ук барлык аермалар артында иң ахыр чик берлек. Үзе эчендә һәм барлык үзгәрүләр артында иң олы илаһи куәт буларак әйтелә торган Экамнан бөтен булган нәрсә формалаша. Иң олы илаһи куәт дип әйтелә торган Экам һәр үзгәрә торган метериянең тирән эчендә Майядан йогынтысы булмыйча [[Абсолют|абсолют]] константа. Теологик төшенчәләрдә, Ходай иң олы мәгънәдә формасыз, [[Чиксезлек|чиксез]], җенессез һәм вакыт һәм пространствадан тыш. ''Экам'' сүзенең Тамил телендә мәгънәсе фәкать ''бер'', ''абсолют'',<ref>M. Winslow (1869), ''A Comprehensive Tamil and English Dictionary'', American Mission Press ([[Madras]]), {{ISBN|81-206-0001-0}}, p. 185</ref> ''булган бөтен''<ref>V.T. Ramasupramaniyam, ''Thirumagal Thamizhagarathi'', p. 210</ref> һәм ''чагыштырып булмый торган'';<ref>''Narmadavin Thamizh Agarathi'', p. 173.</ref> барысы да Аййяважи теологиясеннән Ходай турында туры монистик билгеләмә бирә. Мифология аша сөйләшеп ''Сивам'' һәм ''Шакти'' Экамнан эволюцияләнгән беренчеләр булып тора. ''Натһам'' (тавыш), Тримурти, башка кече Илаһлар һәм бөтен Галәм дәвам итеп эволюцияләгән. Тримурти башка шәхесләндерелгән [[Дэва]]лар арасында бөегрәк. Тримуртилар арасында олысы Шива Кали Югага кадәр иң олы куәт булган. Вишну Кали Юга килүеннән иң олы. Шулай итеп, Вайкундарның инкарнациясеннән бирле Вишнуны кертеп барлык Илаһларның куәтләре Вайкундарга трансформацияләнә. [[Аййяважи Өчлеге]] арасында иң олы берлек Экам Вайкундар эчендә хәзерге эрада урын ала. Шулай итеп, Вайкундар бердәнбер табыныла торган һәм иң олы куәт дип әйтелә. Шулай да, [[Акилам унөч]]тән цитатада әйтелгәнчә иң олы берлек (Экам) үзе шәхесләнгән Ходай булган Вайкундарның [[барлыкка китерүе]] булып тора. Шул яктан караганда, Вайкундарда үзәкләшкән Аййяважи күбрәк [[Монотеизм|монотеистик]], ә монистик түгел. Аййяважида Башка Илаһлар, хәттә Вайкундарның әтисе дә Вайкундарга тигез яки олырак статуска ия түгел. Вайкундар [[Аййяважи Өчлеге]] үзендә Сантрорның, Нараянаның һәм Экамның сыйфатларын тоткан берәү. Аййяважи мифологиясендә иң элек манифестация Крони,<ref>{{cite book|title=The Devil What Does He Look Like?|date=2012|publisher=Millennial Mind Pub|isbn=978-1589826625|page=43|url=https://books.google.com/books?id=SD6-YKBqGr0C&q=Ayyavazhi|accessdate=4 October 2014}}</ref> алтыга бүленгән булган һәм һәр фрагмент шуннан соң булган югаларда туу һәм уеннарын алган. Ул иң ахыр чик хөкем сөрү тарафыннан җимерелгән булган, аннан соң Илаһлар тарафыннан Дхарма Юкам булган. Бу сөйләү Аййяважи теологиясенә берникадәр дуалистик үлчәм бирә. Әмма Арул Нулның игътибары, Аййяважи тәгълиматы бик монистик һәм Крониның финал фрагменттан бирле''Калимайаи'' (концепция, ә физик яки материаль инкарнация түгел) дип аталган булган, киң рәвештә 'Майя' шулай дип символлаштырылган дип кабул ителгән булган<ref>Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', Chapter 1, p. 36, "Kroni is nothing but a subtle revelation of spiritual ignorance."</ref> бу Аййяважига [[Dualism (Indian philosophy)|дуалистик]] караш белән аерылып тора. Боларның барысыннан тыш, Аййяважида Аййяважига [[Пантеизм|пантеистик]] һәм [[Панентеизм|панентеистик]] билгеләмәләр бирә торган аерым цитаталар бар. ==Фестивальләр һәм ритуаллар== [[File:Kodiyetru Thirunal.jpg|thumb|left|[[Свамитһопе патһи]]да [[Кодийеттру Тһирунал]] дәвамында эленеп торучы байрак.]] Аййяважи өчен ике ел саен уза торган фестиваль була. [[Аййя Вайкунда Аватарам]] [[Тамил календаре]]нең ''Маси'' (Фев – Март) аеның егерменче көнендә бәйрәм ителә. Бу [[Кояш календаре]] буенча бәйрәм ителә торган бердәнбер Айяважи календаре.<ref>Tha. Krishna Nathan, ''Ayyaa vaikundarin vaazvum sinthanaiyum'', Chapter 4, p. 74.</ref> [[Нагеркоил]]дан [[Свамитһоппе]]га алып барыла торган күп кешеле йөреш илнең бу өлешендә популяр булып тора.<ref>{{cite web|url= http://www.dinamalar.com/2007mar05/district/kanyakumari.asp#3%20(Dinamalar)|archive-url= https://web.archive.org/web/20070927021744/http://www.dinamalar.com/2007mar05/district/kanyakumari.asp|url-status= dead|archive-date= 27 September 2007|title= Dina Malar|accessdate= 5 March 2007|format= Kanyakumari District|work= Ayya Vaikundar Avathara Dina Vizha|archivedate= 2007-09-27|archiveurl= https://web.archive.org/web/20070927021744/http://www.dinamalar.com/2007mar05/district/kanyakumari.asp#3%20(Dinamalar)}}</ref> The [[Тһиру Эду-Васиппу]] ул Тамил календаре Картһигай (Ноябрь–Декабрь) аенда унҗиде көн дәвамында бәйрәм ителә торган фестиваль.<ref>{{cite web |url= http://ayyavazhi.org/index.php?option=com_content&task=view&id=13&Itemid=30|title= www.ayyavazhi.org|accessdate=11 November 2007 |format= Festivals|work=Thiru Edu Vasippu | archiveurl= https://web.archive.org/web/20071224221645/http://ayyavazhi.org/index.php?option=com_content&task=view&id=13&Itemid=30| archivedate= 24 December 2007 | url-status= live}}</ref> Фестивальнең үзе булып текст уку булып торган бу бәйрәм итү Аййяважиның уникаль хасияте булып тора. Моннан тыш Свамитһопеда өч елга бер [[Кодиеттру Тһирунал]] бәйрәм итүе була. Свамитһопеда һәр көн бәйрәм итүнең башка уникаль хасияте (Свамитһопе өчен эксклюзив) '' 'Нитһам Тһирунал' '' дип атала.<ref>Tha. Krishna Nathan, ''Ayyaa vaikundarin vazhvum sinthanaiyum'', Chapter 4, p. 70.</ref> Фәлсәфи концепцияләргә һәм мифологиягә өстәп, Аййяважи ритуаллары үз ысулында эволюциягән. Ритуалларның күбесенең башка гамәл һәм тарихи мәгънәләре бар. <ref>G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, p. 19</ref> Барлык касталарны тигез күрү '' 'Анна Дһармам' '' буларак ризыкны тарату, Тһуваял Тһавасу дәвамында рухи һәм физик [[чисталык]],<ref>''[https://books.google.com/books?id=zBa2AAAAIAAJ&q=Sami+thope&dq=Sami+thope&pgis=1 The Quarterly Journal of the Mythic Society] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20160629181101/https://books.google.com/books?id=zBa2AAAAIAAJ&q=Sami+thope&dq=Sami+thope&pgis=1 |date=29 June 2016 }}'' (1986), Published by 'Mythic Society', Bangalore, India, v.77 (1986).</ref> Тһоттунамам вакытында кагылышсызлыктан арыну Thottunamam, баш киеме аша үзеңне ихтирам итү һәм батырлык,<ref name="Krishnanathan's Ayyavazhi practices" >''T. Krishnanathan'', ''Ayya Vaikundarin Vazhvum Sinthanaiyum'', pp. 93–96.</ref> һәм Мутһириккинару аша төрле касталарны берләштерү.<ref>Akilathirattu p. 252: "the eighteen castes gathered in one place and bathed from the same well."</ref> [[File:Churul.jpg|thumb|right|Панивидай өчен тәкъдим ителер өчен әзерләнгән '' 'чурул' '']] Әмма алар шулай ук ритуаль телдә дәгъва ителгән югары фәлсәфи фикерләрәне ачалар. Тһирунамамда [[Мутһириккинару]] дини рәвештә аларның ''Патһам'' һәм ''Намам''ы бөтен физик, яки акыл авыруын дәвалый ала торган итеп карала.<ref>''N. Amalan'', ''Ayya Vaikundar Punitha Varalaru'', Akilam Publications, 86–87: "முத்திரிபுகளை (மும்மலம்) போக்க முத்திரிக்கிணற்றில் பதம் விட்டுக்கொள்ள வேண்டும்".</ref> <ref name="Krishnanathan's Ayyavazhi practices" /><ref>The [[London Missionary Society|LMS]] Report for the year ''1847'', pp. 88–89: ''"They take no medicine; but rub ashes on the forehead and drink cold water as the cure for all their diseases."''</ref> Тһуваял тһавасу Дһарма Юкамның ахыр чик максатына ирешү өчен күнегү буларак фараз ителә.<ref>''A. Ari Sundaramani'', ''Akilathirattu Ammani Parayana Urai'', p. 485.</ref> [[Таҗ кию]] ритуалы "барысы да патшалар" икәнен ачыклый, ул ''адвайта''га охшаш идеологиянең визуализациясе булып тора. Шулай ук Аййяважи язмалары гади халыкка бу фәлсәфи фикерләрне ярдәм итүдә бик уңышлы булганнар, бу бик гадәттән чыгып торучы хәл. Аййяважи табынуның хасиятләре булган шәхси ритуаллар, экстатик диндарлык һәм ритуаль дәвалау эмансипация һәм иҗтимагый әңгәмә формалаштыруы фикеренә кертем ясаган.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', p. 137.</ref> Ритуаллар хаксызларны күтәрергә һәм дәваларга максат итеп куя. Башка әһәмиятле әйбер булып Аййяважида билгеле практикаларны чагылдырыр өчен Һинд диненнән аермалы булган фразалар кулланыла. ==Инклюзивлык һәм эксклюзивлык== Аййяважиның дини-мәдәни Галәменә кулланылышта караган өлкәдә [[Инклюзивизм|инклюзивлык]] һәм [[Эксклюзивлык|эксклюзивлык]] уникаль булып тора, чөнки ике теория дә Аййяважи язмалары белән кушылган. Инклюзив теория билгеле вакыт периоды өчен төрле дин карашларын кертә һәм шуннан бирле сөйләүләрдә эксклюзив рәвештә алардан баш тарта. [[File:Ten Incarnation door.jpg|thumb|left|[[Дашаватар|Вишнуның ун аватары]] кисеп ясалган [[Паллиярай]] [[Свамитһоппе]]ның ишеге.]] Аййяважи төрле диннәрнең Илаһларын кабул итә, мәсьәлән, [[Аллаһ]] концепциясен һәм Һинд диненең барлык диярлек Илаһларын.<ref name = "Gods in Ayyavazhi">T. Krishnanathan, ''Ayya Vaikundarin Vazhvum Sinthanaiyum'', pp. 61–65.</ref> Анда шулай ук шул ук һәм бер Илаһ дөньяның төрле өлешләрендә һәм төрле вакытта кешеләрне газапланулардан саклап калыр өчен инкарнацияли дип әйтелә.<ref name = "Gods in Ayyavazhi" /> Әмма Калиян килүе һәм аның явыз хасиятләренә күрә иң олы көч Экам дөньяда Вайкундар буларак инкарнацияли һәм шулай ук барлык кече Илаһлар һәм аңа кадәр язмалар да асылын югалаткан булалар.<ref>Pon. T. Dharmarasan, ''Akilathirattu'', Chapter 3, p. 30.</ref> Шулай итеп, Вайкунда [[Аватар]] вакытыннан соң, Вайкундар табынылырга тиеш бердәнбер Илаһ дип әйтелә һәм Аййяважи теологиясе эксклюзивизмга таба каналланган булган. Акилам төрле диннәрнең язмалары белән эш итә торган ысул катлаулы. Мәсьәлән, Аййяважи текстларында "Гайсә" яки "Тәүрат" төшенчәләренә туры искә алу булмаса да, [[Акилам унөч]]тә туры булмаган искә алу бар, анда Гайсә Нараянаның инкарнациясе булган дип фараз ителә,<ref name = "Gods in Ayyavazhi" /> әмма киң каралган караш булып аның [[Тәүрат Китаплары]]н танымау тора. Акиламның Тәүратка карашы булып "ул Ходай максаты белән түгел, ә кеше максаты белән барлыкка китерелгән" дип тора.<ref>"He created a Veda (scripture) of his own intention". – Akilam5:571</ref> Гомумән, диннәрне барлыкка китерү һәм алар өчен шәхесләрне формалаштыру каты тәнкыйтьләнә. ''Илаһ'' һәм ''Дин'' концепцияләре Аклиамда котып рәвешендә читтә тотыла һәм ул '' 'Илаһны кабул ит; диннән баш тарт' '' идеологияне тәэмин иткән кебек.<ref>Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'' p. 470.</ref> Аййяважи Һинд диненең төрле [[инкарнация]]ләрен кабул итә, әмма мәҗбури рәвештә шулай аталган ''Һинд дине'' ' язмаларын инкарь итә. Беренче чиратта ул Веданы кабул итә.<ref>Akilam 12:151 – "Poorana Vetha Purana mun akamangkal"</ref> Соңрак бирелгән алкыш сәбәпле Калиян Веданы сатып алган, шулай итеп алар Калиян килүе белән асылын югалаткан һәм бозылган булган. Шулай ук (Калиян) берничә өстәмә керткән һәм күпмедер эчтәлеген яшергән дип әйтелә. Һәм шулай итеп Илаһ Вайкундар буларак инкарнацияли. Шулай итеп хәзерге вакытта, Акилам бердәнбер '' 'Камиллек Китабы' '' булып тора. Шуңа Аййяважи барлык башка язмалардан баш тарта һәм бары тик [[Аййяважи язмалары|үз язмалары]] буенча эшли. Акилам диннәрне барлыкка китерүне һәм аеруча эксклюзивистик дини һәм теологик фикерләрне каты тәнкыйтьли. Ул аларны иң алда баручы ''Кали майяи'' (Кали явызлыгы) дип күрсәтә.<ref>R. Ponnu, ''Vaikunda Swamikal Ore Avataram'', pp. 114–116.</ref> Язмалар сиземле һәм символик рәвештә Ходай һәм аның эшчәнлекләре диннәрнең ирешүләреннән тыш дип өйрәтә. Ул шулай ук универсаль берлек турында дәгъва итә.<ref name= "Ayyavazhi belief system" /> ==Мифология== Аййяважи мифологиясе бу карашның асылы тарих турында белешмә дип өйрәтә – үткән, хәзерге заман һәм киләчәк – бу тәҗрибә фактларын, тарихи чараларны һәм шулай ук мифик хикәяләрне кертә.<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern agency Chapter 6, p. 151, "A reading of the mythography of AV makes explicit the fact that the essence of this vision is an account of a history – a past, a present, and a future – constructed by weaving together of empirical facts as well as mythical accounts."</ref> Ул өч аксиоматик типология тирәли хәрәкәтләнә, атап ук әйткәндә [[Сантрор]], Кали Юкам һәм Дһарма Юкам, алар нигезләрен [[Һинд дине мифологиясе]] белән ассоциацияләнгән элеккеге югалар концепцияләре һәм чаралары нигезендә урнаштыра. Нигез концепцияләр шул ук вакытта дини һәм иҗтимагый булган символик карашны бирә.<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern agency Chapter 6, p. 151, "It is fitting to analyse and see how these basic concepts have been woven together to give a symbolic vision which is at once religious and social."</ref> Ул Һинд диннекенә якын бәйле. Акилам элеккеге югалар һәм алар аша [[Крони]] эволюция турында сөйли. Вакыйгалар, мифик персонажлар һәм концепцияләр Һинд дине белән уртак, гәрчә алар төрле формада булырга мөмкин булса да. Аййяважида Югалар һәм Аватарлар саны Һинд диненекеннән аерылып тора.<ref>Pon. T. Dharmarasan, Akilathirattu, Introduction, p. 1.</ref> Хәзерге юга өчен Явыз берлек, [[Калиян]], Аййяважи өчен уникаль булып тора. Акилам әйткәнчә чын концепцияләр җимерелгән булган, шулай итеп элекке язмалар Кали килүе сәбәпле асылларын югалтканнар.<ref>Akilam8:Thiru Nadana Ula −6th&11th Venpaas (a species of verse).</ref> Китап шулай ук Илаһның Кали Юкамда (хәзерге вакытта) явыз рухны, [[Крони]]ның соңгы һәм явыз манифестациясен җимерү турында сөйли. Илаһ Вайкундар кебек инкарнацияли, чөнки Вайкундар күптән түгел генә яшәгән, ул тарихта яхшы мәгълүм булган Шулай итеп мифологиянең икенче өлешендә күп мифик һәм шулай ук тарихи фактлар бергә үрелгән булган. Күп вакыйгалар, мәсьәлән, Мутһириккинару, <ref>Samuel Zecharia (1826–1906), one of the prominent pastors of the London Mission Society, testifies to the existence of this well in his book titled The London Missionary Society in South Travancore 1805–1855, Nagercoil: LMS Press, 1897, p. 201.</ref> <ref>M.S.S. Pandiyan, Meanings of 'Colonialism and 'Nationalism p. 180.</ref> Тһуваял Тһавасу<ref>LMS Report for 1838, p. 71 says "About 70 families of this sect, having subsequently established a community of goods, removed under the guidance of a man of some influence to a part of the seashore of Tinnevelly, where they erected huts, performed frequent ablutions, and often assembled to hear the dreams and vision of their leader and to witness the miracles he was said to perform."</ref> барысы да тарихита билгеле. {| class="wikitable" style="margin: 3 auto;" align="center" |+ Югалар аша аватарлар һәм асуралар <!-- if required --> ! style="background: #ccc;"|Юк ! style="background: #ccc;"|[[Юга]] ! style="background: #ccc;"|[[Асуралар]] ! style="background: #ccc;"|[[Аватар]] ! style="background: #ccc;"|[[Чакралар|Чакра*]]<ref name="Yugas as Chakras" /> (Метафора) ! style="background: #ccc;"|[[Геологик вакыт шкаласы|Геология*]]<ref>A. Rajagopal(2004), Vaikundar Narayanarin Santravar Avataram, Page 3-4</ref> (Метафора) ! style="background: #ccc;"|(Геологик төшенчәләрдә) югалар ахыры<ref>A.S Ahimohanan(2012), Susupthi Masika, A Study on the Sacred Book Akilathirattu Ammanai —- the secrets of the universe decoded. Pages 40–41</ref> |- | 1 | [[Нитийя Йога]] | [[Крони]] | [[Нараяна]] | [[Бинду]] | [[Катархей]], [[Архей]], [[Протерозой]] эоннары | [[Кембрий Шартлавы]] ** |- | 2 | [[Чатһура Юкам]] | [[Кундомасали]] | [[Нараяна]] | [[Муладһара]] | [[Ордовик чоры]] | [[Ордовик–Силлур массакүләм төрләр бетүе вакыйгасы]] |- | 3 | [[Нету Юкам]] | [[Тһиллай маллалан]] һәм [[Маллосиваһанан]] | [[Тһирумал]] | [[Свадһистһана]] | [[Девон чоры]] | [[Соң Девон төрләр бетүе]] |- | 4 | [[Кретһа Юкам]] | [[Сурападман]] һәм [[Ираниян]] | [[Муруган|Муруга]] һәм [[Нарасимһа]] | [[Манипура]] | [[Пермь периоды]] | [[Пермь–Триасс бетү вакыйгасы]] |- | 5 | [[Трета Юга]] | [[Равана]] | [[Рама]] | [[Анаһата]] | [[Триасс периоды]] | [[Триасс–Юра бетү вакыйгасы]] |- | 6 | [[Двапара Юга]] | [[Дурйодһана]] | [[Кришна]] | [[Вишуддһа]] | [[Акбур периоды]] | [[Акбур–Палеоген төрләр бетүе вакыйгасы]] |- | 7 | [[Кали Юга]] | [[Калиян]] | [[Аййяважи Өчлеге]] | [[Аҗна]] | [[Плейстоцен]], [[Һолоцен]] эпохалары (Соң [[Дүрткел Период]]) | [[Һолоцен төрләр бетүе]] |- | 8 | [[Дһарма Юкам]] | юк | [[Аййя Вайкундар]] | [[Саһасрара]] | – | – |} ::::<small> * Чакралар: Югалар чакралар & өстә геологик вакыт периодлар буларак фараз ителә, фәлсәфи һәм геологик метафоралар булып тора һәм Акиламда турыдан-туры искә алынмый. </small> ::::<small> ** Кембрий Шартлавы: As per [[Акилам]] буенча [[Крони]] алтыга бүленгән булган һәм һәр фрагмент һәр алга таба югада тумыш алган. Шулай итеп Акилам сөйләве буенча Крони үлеме [[Кембрий Шартлавы]] буларак танылган, биредә тормыш төрлелеге башлана, гәрчә ул Крони җимерелүе контекстында бетү буларак исемлеккә кертелсә дә. </small> Гәрчә Арул Нулда Вишнуның [[Дашаватар|Вишнуның ун аватарын]] таныса да, алар бу инкарнацияләр белән тигез булган статуста (таблицада кебек) күренми. Ул Крони фрагментлары белән ассоциацияләнгән беренчел аватарларга карата икенчел дип таныла. Бу караш Һинд диненә каршы түгел, чөнки бары тик [[Нарасимһа]], Рама һәм Кришна гына һаман табыныла торган беренчел аватарлар булып таныла. Башка аватарлар икенчел аватарлар дип таныла. ==Сантрор һәм Дһарма юкам== [[File:Borassus shape.jpg|thumb|right|[[Пальмира]], [[Кали-юга]] җиткәнче [[Сантрор]] өчен пальма суты формасында күк [[нектары]]н тәэмин итәргә ырымланган агач.]] [[Сантрор]] Аййяважи дини карашының темасы булып тора.<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, Chapter 6, p. 151 "Canror (Santror) is a name that stands for a people who are the subject of the religious vision of AV (Ayyavazhi)"</ref> Бу коннотациядә дини дә, иҗтимагый да төркем бар.<ref name="Chanar">G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, Chapter 6, pp. 151–152.</ref> Иҗтимагый мәгънәдә Сантрор төшенчәсе иртә "Чанарлар"га туры килә, алар Гарәпләр тарафыннан "Әл Һинд" дип аталган булганнар, һәм Тәүрат вакытларында "Биш Елга Кешеләре" дип аталган; алар хәзер бөтен дөнья буйлап 250 тармак итеп таралган.<ref>{{cite web| url= http://nadar.kuttyjapan.com/nadar-who-are-they.asp| title= Nadar Community – Who Are they| accessdate= 23 January 2008| format= Nadars – Where they live? what they do? reason behind their success| work= "Nadars are one of the earliest inhabitants of our land, Bharat, which was later called by the Arabs as 'Al Hind'. In biblical times they were known as the 'People of Five Rivers'."| archiveurl= https://web.archive.org/web/20080127144306/http://nadar.kuttyjapan.com/nadar-who-are-they.asp| archivedate= 27 January 2008| url-status= dead}}</ref> Әмма үз чиратында Тамил телендә "Сантрор" төшенчәсенең туры мәгънәсендә һәм идеологик мәгънәдә ул асыл зат булган һәм дәрәҗә белән һәм иң олы белем белән яшәүчене аңлата<ref>R. Ponnu, ''Sri Vaikunda Swamigal and the Struggle for Social Equality in South India'', p. 23, line 5.</ref>,<ref>A. Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', Chapter 3, p. 92.</ref> бу инклюзив характер һәм универсаль ирешү бирә. Тарихчылар мәгълүматы буенча борынгы Дравид мәдәниятләрендә Илаһның дәртле тугърылар 'Чанарлар' дип аталган.<ref>Pon. T. Dharmarasan, ''Akilathirattu'', Chapter 3, p. 25.</ref> Акиламнан цитатада шулай дип әйтелә Чанарлар (Сантрор) алар 'күренми торган'ны даими рәвештә күрергә сәләтә булганнар."<ref name="Chanar" /> Сантрор Аййяважи мифологиясендә мифик [[Айотһа Амиртһа Гангаи]] (хәзерге заманда [[Шрирангам]], Тамил Наду һәм Тринкомале, [[Шри Ланка]]) бакчасында җиде кызга [[Тһирумал]] тарафыннан җиде күк дөньясыннан җиде орлыкны кулланып туган җиде угылга карый тарихи килеп чыгыш. Теологлар интерпретациясе буенча бу 'Җиде малай' бөтен кеше расасына карый һәм шулай итеп "Сантрор" төшенчәсе тулаем [[кеше раса]]сына карый.<ref>A. Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', Chapter 3, p. 90.</ref> Аларның сызыгы [[Двапара Юкам]]ның ахыргы фазасында башланган һәм Кали Юкам аша Дһарма Юкамга кадәр дәвам иткән. Вайкундар Юлында Сантрор гамәлләре белән Кали җимерелә дип әйтелә һәм шулай итеп Дһарма Юкам чишелеп ачыла. Бу мәгънәдә аларның җитәкче явыз Калины җимерүдә әһәмияткә ия роле бар. Аййяважи [[Дһарма Юкам]] байрагы астында эмансипация утопиясен тәкъдим итә.<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, Chapter 6, p. 159 says, "AV, having emerged in a context of distress, proposes an emancipatory utopia under the banner of tarmayukam."</ref> Ышануның нигезе булып [[Аййя Вайкундар]] нигезләү һәм гел булучы патша булып хөкем итәр өчен килгән<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, Chapter 5, p. 109 says, "Akilattirattu begins its narration by stating that the account contained in it is the story of God coming into this kaliyukam to transform it into tarmayukam and to rule over it."</ref> [[Кали Юкам]] урынына Дһарма Юкам.<ref>G. Patrick's Religion and Subaltern Agency, Chapter 6, p. 159 says, "The core of the proposal was that Vaikuntacami had come to establish and rule over a tarmayukam in the place of the kaliyukam."</ref> Хәзерге Каньякумаридан көньяк-көнчыгышта урнашкан калкучы мифик җир массасы (ул  [[Двапара Юга]] ахырында [[Кришна]] тарафыннан батырылган булган) “Дварака патһи”ның Арслан тәхетеннән ахыр чик хөкем нәтиҗәсендә  тәмугъка хөкем ителгән булган.<ref>{{cite book|first1=SM. |last1=Ramasamy|title=Geomatics in tsunami|date=2006|publisher=New India Publ. agency|location=New Dehli|isbn=8189422316|page=4|url=https://books.google.com/books?id=5gEBfvCBclUC&q=Ayyavazhi|accessdate=4 October 2014}}</ref> Дһарма Юкам вакыт һәм пространство чикләреннән тыш дип сөйләнелә.<ref>G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, Chapter 6, p. 161, "Yet another point to be taken note of in the symbolic vision of AV is its conception of time. AV gives a list of seven aeons, and, at the end of it, postulates a tarmayukam that is to exist eternally&nbsp;..."</ref> Ул еш [[Мокша (һинд дине)|Мокша]]га карый — шәхси азат ителү һәм шулай ук ''Берлек'' халәтенә.<ref>Ari Sundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', pp. 657–658</ref><ref>Mani Bharathi, Akilathirattu Vilakka Urai (Part 2), pp. 300–301</ref> ==Һинд дине белән мөнәсәбәте== [[File:Kailash Tibet.jpg|thumb|left|[[Калиян]]га Ходай [[Шива]] тарафыннан [[:en:Boons offered to Kaliyan|алкышлар]] бирелгән |[[Кайлаш тавы]] Аййяважида изге булып тора.<ref>{{cite book|last1=Courtney|first1=Tom|title=Walkabout Northern California : hiking inn to inn|date=2011|publisher=Wilderness Press|location=Birmingham, AL|isbn=978-0899976587|page=196|edition=1st|url=https://books.google.com/books?id=MQZLAQAAQBAJ&q=Ayyavazhi|accessdate=4 October 2014}}</ref><ref>{{cite web|last1=Adventure|first1=National Geographic|title=World's Best Hikes: Epic Trails|url=http://www.nationalgeographic.com/adventure/lists/hiking-backpacking/worlds-best-grail-trails/|website=www.nationalgeographic.com|publisher=National Geographic Society}}</ref>]] Һинду һәм Аййяважи идеологияләре бер-берсенә якын бйәле. Аййяважи һәм Һинд дине аерылган урын ул Кали Юга килүе. Акиламда әйтелгәнчә Кали Юга килгәнче, Ведалар һәм башка [[Һинд дине язмалары]] Илаһилык белән калган. (Һинду) язмаларда искә төшерелгән [[Һинд дине Илаһлары]]ның һәрберсе шулай ук көчендә калган. Әмма Кали Юга башыннан алар һәм аларның барлык кыйммәтләре җимерелгән булган.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', p. 214</ref> Калиян булган язмаларда һәм Дэвалар турында[[майя]]ны тараткан дөньяви электән булган манифестациянең өлеше булган.<ref>T. Kirushnanathan, ''Ayya Vaikundarin Vazvum Sinthanaiyum'', p. 63.</ref> Кали Югада барлык язмалар [[Майя]]га бәйле һәм ярдәме юк. [[Акилам]]да расланганча [[Двапара Юга]] ахырына тулаем системаның дезинтеграция сәбәбе шунда [[Кайлаш Тавы]]нда. Дэваларның сүзләренә ышанып, Шива Калиянны Вишну белән сөйләшмичә барлыкка китергән, Вишнуның Калиянны элеккеге гамәлләре өчен җимерергә җаваплылыгы булган.<ref>T. Krishnanathan, ''Ayya Vaikundar Vazhvum Sinthanaiyum'', p. 106</ref> Шулай итеп Вишну дөньяда Калиянны җимерер өчен тумыш алырга баш тарткан.<ref>N. Vivekanandan, ''Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum'', Part 1, p. 315</ref>Шулай итеп [[Шива]] һәм [[Брахма]] барлык көчләрен бирешеп Вишнуга биргәннәр.<ref>N. Vivekanandan, ''Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum'', Part 1, p. 321</ref> Бу вакыйгага кадәр, Акилам буенча Шива иң олы көч булган. Бу Шива бөтенлесенә олы булган [[Шиваизм]]га охшаш кебегрәк теологик фикер икәне билгеле. Шулай да, шуннан бирле, Вишну иң олы көч булып тора.<ref>Pon. T. Dharmarasan, Akilathirattu, p. 52</ref> Биредә идеология [[Вишнуизм]]га охшаш итеп үзгәрә. Вишнуның бу өстенлеге [[Кали Юга]] башыннан Вайкундарның килүенә кадәр шулай итеп кала, шуннан соң ул дәвам итеп үзгәрә. [[File:Kumbas is Swamithope.PNG|thumb|right|[[Свамитһопе]], [[Паллиярай]], [[Аййя]] эчендә [[Өчлек]]нең символы булган “Три-Кумбас”, ул аның өстенлеген ачыклый.]] Инкарнация вакытында Вишну Калиянны җимерер өчен турыдан-туры итеп инкарнацияләмәгән, чөнки Калиянның алкыш буларак, шул исәптән Вишнудан да, Дэвалар көче булган һәм ул бөтен дөнья буйлап майяны тараткан. Шулай итеп Илаһ яңа туплама кагыйдәләр белән һәм уникаль әһәмият белән инкарнацияләргә кирәк булган. Илаһларның куәт мөнәсәбәте, язма кагыйдәләренең, дхарманың тулаем универсаль трансформациясе булган һәм Экамның көчен алып [[Лакшми]] һәм Вишнуның диңгездә кавышуыннан Вайкундарга тумыш бирелгән булган.<ref>A. Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammani Parayan Urai'', pp. 270–271</ref> Һәм шуннан бирле Вишнудан Вайкундарга диңгез эчендә барлык көчләр бирелгән булган. Шулай итеп, Шива, Вишну һәм [[Брахма]] Вайкундар эчендә өлеш формалаштыралар.<ref name="Arisundara mani Supremacy of Vaikundar" >A. Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammani Parayan Urai'', pp. 288–289</ref> [[Тримурти]] (куәте тигез булган өчлек) турында идеология Смартизмга охшаш. Вишну үзе генә икеләтә рольне формалаштыра; берәү Вайкундарда һәм башкасы аның әтисе буларак диңгездә кала һәм Вайкундарны [[Винчай]]лар ярдәмендә көйли.<ref name="Arisundara mani Supremacy of Vaikundar" /> Вайкундар Экамның көчен алып тумыш алгач, Вайкундарның Вишнуга һәм башка Ходайларга өстенлеге булган, гәрчә Вишну Вайкундарга Әти ролен уйнаса да. Шулай да, Вайкундар Вишнуның әмеренә буйсынырга тиеш булган, чөнки Вайкундар Вишну эшли алмаган Вишнуның вазифаларын башкарыр өчен тумыш бирелгән булган. Вайкундар (һәм аңа бирелгән язмалар) иң олы Экамның манифестациясе булып тора, Аййяважи рухилыгында ул бердәнбер табыныла торган универсаль көч.<ref>A. Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammani Parayan Urai'', pp. 290–291</ref> Язмалар буенча Акиламның беренче өлеше ул Һинд дине язмаларында булган элеккеге югаларның кыскартылып ясалган нәтиҗәсе.<ref name="Akilathirattu parts" >G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', p. 119</ref> Икенче өлештә универсаль трансформация һәм Вайкундарның һәм аның инкарнация эшләре турында сөйли.<ref name="Akilathirattu parts" /> Нәтиҗәдә Кали юга башланганчы Һинд дине һәм Аййяважи бер. Шуннан бирле күпмедер сәбәпләр аркасында 'Һинду' язмалар һәм аларның идеологиясе җимерелгән булган,<ref>N. Vivekanandan, ''Akilathirattu Ammanai Moolamum Uraiyum'', Part 1, p. 427</ref> һәм шулай итеп [[Аййяважи Дһарма]] һәм Вайкундар Акилам исемендә янә конфигурацияләнгән булган һәм 'Һинду' фикерләре янә реформацияләнгән булган. ==Феноменология== [[File:Prajapathi Adikalar.jpg|thumb|left|[[Свамитһопе патһи]]ның [[Паййян династиясе|Паййян]] гаиләсенең соңгы буыны кешесе |[[Бала Праджапатһи Адикалар|Праджапати Адикалар]].]] ''[[Акилам]]'' ниегезн тулаем яңа идеология формасында Дһарма регенерациясе өчен күрсәтә.<ref>Akilam8:Thiruvasakam – 1 (As per Akilam this Thiruvasakam is written down by Sarasvathi because the previous religious ideas and scripture were destroyed by Kaliyan.)</ref> Әмма хәзерге вакытта Аййяважи тарафдараларының күбесе Вайкундарга бары тик Вишну инкарнациясенә буларак мөрәҗәгать итәләр. Моңа охшаш рәвештә, Нижал Тһангалларның күпчелеге Һинду [[Вайшнавизм]]ына охшаш рәвештә ''Нараяна Свами Патһи'' яки ''Нараяна Свами Гыйбадәтханәсе'' дип аталган булганнар. Тарафдарларның күпчелеге шулай ук Аййяважи язмаларында анти--[[политеистик]] фикерләргә карамастан [[Кали Алиһәсе]], [[Хануман]] һәм башка халык Илаһлары кебек Һинду Илаһларына табыналар.<ref name= "Nizal Thangal activities">Vaikundar Seva Sangham's,''Ayya Vaikundar 170th Avathar-Special Edition'', The activities of Nizhal Thangals, pp. 2–4.</ref> Аййяважи тарафдарларының кайберәүләре Вайкунадрны Вишнуның ун [[Аватар]]ларына [[Калки]] дип кертәләр, шул ук вакытта кайбер деноминацияләр шәхси азат ителүне мокшаны яклыйлар, гәрчә ул Акиламда турыдан-туры расланмаган булса да. Кайберәүләр хәттә Аййяважи [[Аййяважи Өчлеге|Өчлек]] концепциясеннән баш тарталар һәм Нараяна иң олы универсаль көч дип таныйлар.<ref>Arisundara Mani, ''Akilathirattu Ammanai Parayana Urai'', Chapter 1, p. 1, ''"Sreehari who is known as Athi Narayana is praised as Ayya."''</ref> Акиламның үзәге булган үзәк монотеистик ышану хәзерге вакытта күпчелек тарафдарлар арасында бөтенләй мәгълүм түгел.<ref name= "Nizal Thangal activities" /> Акиламның кырыс монотеистик тәгълиматыннан ерак чигенеп, кайбер тһангаллар башка кече Илаһлар өчен ''панивидаис''ны тәэмин итәләр.<ref name= "Nizal Thangal activities" /> Аййяважиның гади кешеләр арасында киң таралышы күбесенчә [[Шаманизм]] практикасына күрә булган. Һиндуларга күпчелек аспектларда охшаш булып Аййяважи тарафдарларын идентификацияләргә авыр. Аййяважи практикалаучыларны аеру өчен бердәнбер билге булып аларның Тһирунамамны (маңгайларында билге) буявы тора.<ref name= "Shunmugam's Ayyavazhi Palliyarai">R. Shunmugam, ''Nadar Kulathi Narayanar Avataram'', pp. 189–191</ref> Нижал Тһангаллар башка гыйбадәтханәләр арасында [[Паллиярай]]да сыннар көзгеләр белән алмыштырылу хасияте белән аерылып торалар.<ref name= "Shunmugam's Ayyavazhi Palliyarai" /> Бары тик Аййяважи язмаларын өйрәнгән күпмедер галимнәрнең укулары Акиламның чын фактларын һәм концепцияләрен күрсәтә һәм Аййяважиның Һинд диненннән идеологик тайпылышын күрсәтә.<ref>Samithopu Ayya Vaikunda Suvami 172-vathu avathara thina vizha, Thina Malar vazangkum Avathara Thina vizha Sirappu Malar, p. 3, " ... but it is questionable that how many people know that. Every one who came to know newly about Ayya wonders and&nbsp;..." Bala Prajapathi Adikalar writes about Vaikundar.</ref> Хәттә штаб-фатирдан [[Паййян династиясе|Паййяннар]] да Акиламга нигезләнгән идеологияне ачык итеп сурәтли алмыйлар.<ref>Court Judgement, District Court, Nagercoil, Case: O.S. No.80/1110, '' "The doctrines and the philosophic basis of this cult are not clearly known. Not even the 2nd defendant who is one of the hereditary high priests in the temple (Swamithope Pathi) and who enjoys the Gurusthanam of the community is able to throw much light on the question, whether there are any essential or fundamental differences between the Narayanaswamy margom (Ayyavazhi) and the Popular Hinduism"''</ref> Аййяважи җәмгыятендә барлык бу фәлсәфи, идеологик һәм дини юрамалар аларга [[аерым ышану]] буларак идентификацияләргә һәм аерырга авыр итә һәм шуның урынына алар [[Һинду сектасы]] буларак кабул ителә. Аййя Вайкундар [[пәйгамбәр]] дигән киң таралган караш бар һәм ул Җирдә еллары вакытында күп алдан әйтүләр эшләгән булган. Икенче яктан [[Акилам]]да яки [[Арул Нул]] китапларында Вайкундар үзе алдан берәр нәрсә әйтүе турында искә алулар юк, бары тик [[Тһирувасакам (Аййяважи)|Thiruvasagam 4]], Akilam:12-да. Уртак аңлашылмаган урын булып Акилам һәм Арул Нулда йөзләрчә [[алдан әйтүләр]] булуы һәм ике китапларның илаһи рәвештә [[Сидарлар]]га Вайкундар тарафыннан ачыклануы һәм Сидарларның аны язма формада алып килүе тора. Шулай итеп, ике китапта да алдан әйтү урынына Сидарлар турында алдан әйтүләр Вайкундарныкы дип танылган. <ref>{{cite book|last1=Bergunder|first1=Michael|last2=Frese|first2=Heiko|title=Ritual, caste, and religion in colonial South India|date=2011|publisher=Primus Books|location=Delhi|isbn=978-9380607214|page=136|url=https://books.google.com/books?id=OcEM2IsnA1AC&q=Ayya+Vaikundar&pg=PA136|accessdate=4 October 2014}}</ref> ==Иҗтимагый структура== [[File:Avatara oorvalam.jpg|thumb|right|[[Нагеркоил]]дан [[Свамитһопе]]га Бөек Маси Йөреше.]] Аййяважи табынуы гадилеге белән билгеләнгән булган. Потларга табыну булмау һәм каһиннәрчә медитация һәм альтернатив табыну үзәкләрен кертү, [[Патһи]]лар һәм [[Нижал Тһангал]]лар Аййяважи табынуның башка хасиятләре булган. Аййяважи ритуаллары революцион активлыкның реформасы булып ул Һинд диненнән тайпылыш булган иҗтимагый тигезлек. [[Аййяважи ритуаллары]] шулай ук аларга альтернатив рухи мәгънә бирүче дини ышанулар белән сыйфатлана һәм чикләнә.<ref>G. Patrick, ''Religion and Subaltern Agency'', "Rituals", p. 98.</ref> Аның язмалары Һинд дине аша нигез элементларны һәм фикерләрне кертә. Алар [[Шастра]]ларга, [[Агама]]ларга, [[Веда]]ларга һәм [[Пурана]]ларга карый.<ref>Akilattirattu Ammanai (T. Palaramachandran Nadar), p. 180.</ref> Гәрчә Аййяважида Һинд динендә кебек Илаһлар күп булса да, ул алар турында уникаль идеологияне һәм көч фараз итүен кертә. Аййяважи ''Һинду яңарышы'' буларак сурәтләнергә мөмкин.<ref>T. Krishnanathan, ''Ayya Vaikundarin Vazhvum Sinthanaiyum'', pp.62–63.</ref> Аййяважи шулай ук реформа хәрәкәте буларак карала,<ref>R. Ponnu, ''Vaikunda Swamikal Ore Avataram'', pp.163–178.</ref> Ул [[Тамил халкы|Тамиллар]] һәм [[Керала]] җәмгыятендә 19-ынчы гасырда күп иҗтимагый үзгәрешләр керткән. Дини структура Аййяважи юлында эволюцияләгән һәм нәтиҗәдә ул үзен иҗтимагый төркемдә альтернатив дини-мәдәни система буларак үзгәрткән. Аййяважи үз системасын ''"Аййя Важи"'' гыйбарәсе белән ''"Ходай Юлы"'' дип атый. Бер яктан алар традицияләре барлык иске традицияләрне (диннәрне) алыштырырга килгән дип ышанганнар, әмма икенче яктан, алар Аййяважи дөнья дини белеменең синопсисы дип ышаналар. Бер яктан алар [[Вайкундар]] аның эчендә барлык Илаһларны берләштергән дип ышаналар; икенче яктан Вайкундар килгәнчә, барлык башка бозылган булган дип.<ref name="All previous gone awry after Vaikundar">G. Patrick, Religion and Subaltern Agency, '' "Ayya Vali – A New and Singular Religious Phenomenon" '', p. 120.</ref> Моннан тыш, Аййяважи аерым [[Аййяважи теологиясе]], [[Аййяважи мифологиясе]], [[Аййяважи изге урыннары]], [[Аййяважи табыну үзәкләре]] һәм үз этикасы бар. Гәрчә күп газеталар, академик галимнәр һәм аның кайбер тарафдарлары аның турында аны аерым дип танысалар да, күп тарафдарлар аны аерым дин түгел, ә Һинду секта дип таныйлар.<ref>See {{cite web|last = Bagavathikan|first = M. Raj|title = Ayya Vaikuntar|date = 10 February 1999|url = http://www.vaikunt.org/AyyaVaikuntar/index.htm|accessdate = 13 January 2008|archiveurl = https://web.archive.org/web/20080214072150/http://www.vaikunt.org/AyyaVaikuntar/index.htm|archivedate = 14 February 2008|url-status = dead}}</ref> Алар Тамил Надуның кабилә диннәренә охшаш ия булу һәм илаһилык мистик практикаларында катнашалар. Шулай ук, аның күп төп ышанулар Адвайта һәм Смартизм кебек Һинду секталарына охшаш. Демография турында сөйләшкәндә, Аййяважи тарафдарлары күбесенчә Көньяк Һиндстанда концентрацияләнгән, гәрчә бөтен [[Һиндстан]]да да чагыштырмача кечерәк саннарда булса да. [[Тамил Наду]]ның Каньякумари һәм Тирунелвели районнарында [[Аййяважи табыну үзәкләре|Аййяважиның табыну үзәге]] булмаган авылны табу авыр.<ref name="Ponnu Ayyavazhi followers" /> Дини штаб-фатирдан исемлекләрдән тыш (гәрчә университет газеталарыннан билгеле булганча Аййяважи тарафдарлары бөтен Һиндстан буенча таралган булса да)<ref name="Paulose: Spread of Ayyavazhi" /><ref name="Ponnu Ayyavazhi followers">R. Ponnu, ''Sri Vaikunda Swamigal and the Struggle for Social Equality in South India'', p. 100.</ref> Аййяважи тарафдарларының рәсми саннары юк, гәрчә халык санын алуда алар [[Һинду]]лар дип танылса да. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Дини темалар}} [[Төркем:Һинд дине]] [[Төркем:Аййяважи]] l5mn30il2fjykg447lqs3ut8k9d21ge 0 389713 3529890 2865193 2022-08-21T19:12:07Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} [[File:Venugopala at Keshava Temple, Somanathapura (6).jpg|thumb|right|Флейта белән биюче Вишну. Соманатхпурда Кавери елгасы ярында Кешава гыйбадәтханәсе.]] Шри-Вайшнава традициясе (Шри Вайшнавам, Шри Вайшнава Сампрадайя, кайвакыт шулай ук Тамил Вишнуизмы) ул Вишнуизмның дүрт бөек юнәлешнең берсе. Шри-Вайшнава традициясе нигезе итеп Альварлар сөйләгәнчә Веда, Агама һәм Пураналар күрсәтелә һәм ул Рамануджа фәлсәфәсе һәм теологиясендә дан җырланган булган. ==Тарихы== Борынгы заманның унике бөек тугърысы Шри Вайшнавалар тарафыннан беренче Шри-Вайшнавлар буларак карала. Барлык Альвар галимнәрнең рәтендә беренче вәкил итеп бүген Наммальвар карала. [[Традиция]]нең беренче булуы б.э. 966 елында Тирупати Гыйбадәтханәсендә язу формасында очрый. Альвар Мадуракави борынгы заман альварлары һәм урта гасыр альварларын тоташтырган шәхес. Шуннан соң Натһамуни булган.<br/> Рамануджага кадәр галимнәр болар булган:<br/> • Натһамуни (9 гасыр уртасы);<br/> • Уйякондар (шулай ук Пундарикакша),<br/> • Манаккал Намби (шулай ук Рама Мисра),<br/> • Алавандһар (шулай ук Яманучарья, мөгаен, 980-1060),<br/> • Периа Намби (шулай ук Паранкуса Даса, мөгаен, 997-1102)<br/> • Рамануджа (шулай ук Эмперуманар, мөгаен, 1050-1137)<br/> Рамануджадан соң килгән соңрак 8 галим шулай ук беренче галимнәр булып санала, соңгысы Манавала Мамунигал (1370-1450) булган. Шуннан соң хәзерге заманга кадәр баручы сызыктан галимнәр килә. Хәзер мәгълүм актив галимнәр арасында (Ачарья титулы белән) Чиннаджияр Свами, Ядугири Ятхираджа Нараяна Рамануджа Джияр һәм Д.А. Джозеф.<br/> ==Хәзерге көн әһәмияте== Шри Вайшнава традициясе Һиндстанда билгеле гыйбадәтханәләр өчен җаваплы. Хәзер билгеле гыйбадәтханәләр арасында [[ЮНЕСКО]] Дөнья Мирасында Шрирангамда Шри Ранганатхасвами Гыйбадәтханәсе һәм дөньяда иң күп кеше килә торган Һинд дине гыйбадәтханәләрнең берсе Тирумала Тирупати Гыйбадәтханәсе тора. Шри-вайшнавизм гыйбадәтханәләре шулай ук Америка Кушма Штатларында, Австралиядә, Канадада, Бөекбританиядә һәм башка илләрдә дә бар. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == * [http://www.ramanuja.org/intro.html Шри Вайшнава фәлсәфәсенә кереш] == Сылтамалар == * [http://www.srivaishnavam.com/index.html srivaishnavam.com-Good website on general info] * [http://www.anudinam.org www.anudinam.org] Шри Вайшнава яңалыклары һәм өйрәнү порталы * [http://www.antaryami.net www.antaryami.net] Шри Вайшнава яңалыклары челтәре {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Дини темалар}} [[Төркем:Вишнуизм]] [[Төркем:Һинд дине]] 1blthonxjos60czy6kxr5hd1vsafghh 0 461084 3529902 3066615 2022-08-21T19:29:18Z Frhdkazan 3171 {{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{мәгънәләр|Һиндукуш (мәгънәләр)}} {{УК}} '''Гиндуку́ш дине''' — [[Гиндукуш]] сыртыннан көньякка [[Кунар (елга)|Кунар (Читрал)]] һәм Алинагар ([[Кабул]]) елгасы кушылдыгы) бассеиннарының үтәргә авыр үзәннәрдә яшәүче [[Нуристан телле]] һәм [[Дард телле]] кабиләләренең борынгы [[политеизм|политеистик]] ышанулар һәм культлар тупланмасы. Килеп чыгышы асаба Һинд-Аурупа булмаган халыкка [[Көньяк Азия]]гә б.э.кадәр II меңьеллык уртасында бәреп кергән [[Һинд-Иран кабиләләре]] ([[арийлар]]ның) культлары йогынтысы белән бәйле. Күпчелек өлешен хәзерге [[нуристанлылар]] тәшкил иткән Гиндукуш мәҗүсилегенең тарафдарлары («[[кәферләр]]») шактый массакүләм XIX гасырга кадәр калган, хәзерге вакытта дин практик рәвештә [[Ислам]] белән кысрыклап чыгарылган. Өлеше (як. 3 мең кеше) традицион Гиндукуш ышанулар тарафдарлары булган соңгы халык булып [[Пакистан]]ның [[Хайбер-Пахтунхва]] провинциясенең [[Читрал]] округында яшәүче [[дард телле]] [[калашлар]] булып тора. ==Тарихы == Яңа вакыт этнографлары тарафыннан язып куелган һәм калашларда һаман да күреп булган Гиндукуш ышанулары борынгы [[арийлар]] динендә нигезләнеп һәм [[борынгы Һинд-аурупа дине|Һинд-аурупа архаизмнары]]н саклап изоляция шартларында зур үсеш юлын узган, Һинд-аурупа булмаган субстрат һәм соң Ислам йогынтысы кичергән. Элеккеге рәвешендә Көнбатыш этнографлар тарафыннан язып куелмаган булган күрше [[дардлар]]ның традицион ышануларының Ислам тарафыннан кыскрыклап чыгарылуы фонында [[«Кәфер»-нуристанлылар]]ның культлары [[XIX гасыр]]да практик рәвештә тулы изоляциядә булган. [[Калашлар]] турында сүз алып барганда, бу [[дард телләре|дард телле халык]]ның язмышы күрше нуристанлылар белән нык бәйле булган. Бу халыкның килеп чыгышы ук [[XV гасыр]]да Читралга бәреп кергән һәм асаба дард телен үзләштергән вайгали-нуристанлылар (kalašüm) белән бәйле. <ref>[http://users.sedona.net/~strand/Nuristani/Kalasha/kalasha.html Richard Strand’s Nuristân Site: The kalaSa of kalaSüm] {{webarchive|url=http://webarchive.loc.gov/all/20011101195044/http://users.sedona.net/~strand/nuristani/kalasha/kalasha.html |date=2001-11-01 }}</ref>. Шуңа күрә калашларның дине нуристанныкы белән дөньяга карашта, ритуалларда һәм мифларда гына түгел, ә Илаһлар исемнәрендә якынлаша. Икенче яктан, дард ышануларының нуристанлыларның үзләренә йогынтысын да исәпкә алырга кирәк. [[Дюранд сызыгы]]н үткәрүеннән соң [[Британия Һиндстаны]]нда калган һәм традицион диннәрен саклап кала алган калашлардан аермалы буларак, кәферләр диненең язмышы [[1896 ел]]да чишелгән булган, шул вакытта [[Әфганстан Әмирлеге|Әфган әмире]] [[Абдур-Рахман (Әфганстан әмире)|Габде-р-Рәхман]], яу килеп [[Кафиристан (тарихи регион)|Кафиристан]] таулыларын буйсындырган һәм аларның көчләп Исламизациясен башлаган. Беренче вакытта Гиндукуш диненең калдыклары күпләп [[Нуристан]]да сакланып калган, шуңа күрә этнографлар күп мифларны яки аларның тасвирламаларын язып куя алганнар. Нуристанда хәттә элеккеге тәртипләр һәм диннең кайту планнарын өмет итүче серле мәҗүси оппозиция булган. == Дөньяга караш һәм гомуми сыйфатлама == Гиндукуш дине типик политеистик кабилә культы булып тора, аның нигезендә үсеш алган [[мифология]] һәм Илаһларга [[Корбан бирүләр]] ята. Гиндукушлыларның традицион карашларында дөнья алар яшәгән үзәннәр белән чикләнә. Алардан тыш “чиста” булмаган Хаос җирләре ята, анда шәйтаннар һәм мөселманнар яши. Гиндукуш дине тарафдарларында дөньяның өч өлешле корылышы билгеләнгән: * Урдеш — җиде күктән өске дөнья, аларның иң өскесендә (Ил-Мундж) Мон/Манди Илаһы тора * Мичдеш — урта дөнья * Юрдеш — аскы үлгәннәр урыны Изгелек-чисталык һәм пычрану-чиста булмау дихотомиясенә зур әһәмият бирелә. Чисталык таулар, кәҗәләр, яктылык, тормышка бәйле. Чиста булмаган – мөселманнар, хатын-кызлар, үлемгә бәйле. Гиндукуш диненең арийлар дине белән чагыштырганда шактый трансформациясенә Митра кебек әһәмиятле Арий Илаһларының булмавына карамастан, Гиндукушлыларның ышануларында күп Арий һәм киңрәк Һинд-Аурупа архаизмнары бар, мәсәлән, хуҗалыкта кулланылмаган диярлек ат культы. Зур ритуаль роль [[арча]] үсемлегенә бирелә, ул архаик Иран мәдәниятләрендә табыныла ({{lang-ae|hāpərəsi-}}) == Пантеон == Гиндукуш Илаһларын гадәттә delu (<*devaloka-) сүзе белән атаганнар, прасунлыларда luzu ( leu «Илаһ»тан < *deva-), калашларда devalog яки deu. Пантеон төрле дәрәҗәдә табыныла торган һәм дөнья корылышының һәм социумның төрле яклары өчен җаваплы күп Илаһлардан тора. Илаһларның функцияләре еш кисешә. Кайбер Илаһлар конкрет даирәләр һәм изге урыннар белән бәйле, башкалары ачык пангиндукуш характерлы. Һинд динендә кебек Илаһлар еш Барлыкка Китерүче [[Илаһ]]ның эманацияләре булып санала. === Нуристанлыларның пантеоны === * '''Имра/Ямра/Мара''' ([[кати]] Imrā, [[вайгали|вайг]]. Yamrā, [[прасун]] Mārā) — үз сулышы белән башка Илаһларны терелткән барлык Нуристанлыларның иң Олы Илаһы, барлыкка китерүче, тормыш һәм үлем Ходае. Күк һәм болытлар Раббы, ул балкыш белән уратылып алынган һәм күктә Кояш һәм Айны урнаштырган. Кафирларга мөгезле терлек һәм этләрне, арыш һәм туфрак эшкәртү коралларын биргән һәм хуҗалык эшчәнелегенә өйрәткән мәдәни каһарман булып тора. [[Абдур-Рахман]] җимергән Имра/Мараның баш изге урыны [[Прасун]]да булган. Илаһ исеме [[Индоиранские языки|арий]] *Yama-rājan- сүзеннән килеп чыккан «Яма-патша», ул праарий динендә [[Яма Радж (Һинд дине)|Яма]]ның зур роле турында шәһадәт булып тора. * '''Мунджем Малик''' (munǰem < *maⁿdyama- «урта» һәм гарәп-фарсы. mālik «патша») — баштагы Урта дөнья патшасы, алып-баба образына ия, ул үтерелә һәм шул ук исемле угылда янә туа. Мунджем Маликка кыш багышланган, табигатьнең киләсе янә яңарышы алдыннан вакыт. * '''Мон/Манди''' ([[кати]] Mon, [[прасун]] Mandi) —шәйтаннар белән баш көрәшүче, җиргә яңгыр җибәрүче, ук һәм җәя белән батыр, кеше һәм Илаһлар арасында уртакчы. Исем {{lang-inc|Mahā(n)deva}} «Бөек Илаһ»тан килеп чыккан, ул башта гомуми ихтирамлы исем булган (мәсәлән, [[Рудра]] һәм [[Вишну]]ныкы), ә соңыннан күбрәк дәрәҗәдә бары тик [[Шива]]га карата кулланыла башлаган. Бу мифологик сюжетлар охшашлыгы белән раслана: Манди Илаһлар тарафыннан алыпларның күк кальгасын яулап алуда төп рольне уйный, ә Шива [[Асурлар]]ның [[Трипура]] очучы кальгасын яулап алган һәм җимергән дип әйтелә.<ref>Morgenstierne 1950-53, с. 164; Йеттмар 1986, с. 83.</ref>. * '''Индр/Индер''' ([[кати]] Indr, [[ашкун]] Inder) — [[Гомум арий]] [[Индра]] төньяк нуристан пантеонында әһәмиятен шактый югалткан. Шулай да көньякта ул ыру яклаучысы һәм Илаһларның башы буларак шактый ихтирам ителгән булган. Йөземчелек һәм хәмер эшләү яклаучысы буларак табынылган ул кафирларда [[сома]]ны алыштырган. Вамда аңа Indrakun йөзем үсә торган урын багышланган булган. * '''Гиш/Гивиш''' — нуристанлыларда сугыш Илаһы. Уйчан Моннан аермалы буларак, аңа дәртлелек хас. Аңа ихтирам хәрби йөрешләр вакытында арткан. * '''Вушум/Шомде''' (кати Wušum, парсун Šomde) — гадел хөкем һәм мөгезле терлек, я алтын, көмеш, ефәкләр төрендә байлык Илаһы. * '''Догумрик/Доган''' (төн. Dogumrik, көн. Deogan, туры мәгънәдә. «тере Илаһ») — Имраның наместнигы, еш Мон/Манди белән кушыла. * '''Санджу/Сулмеч''' (кати Sanǰü, прасун Sülmeč) — Гишаның дус кызы, аның әтисе Сананы үтергән, риваять буенча ул “мөселман” булган, ул кафирларны исламга әверделелергә теләгән. Арыш саклау урыннары һәм кайнаткан сөт запасларының хуҗасы булган. * '''Дизани/Дисни''' (Dizani, прасун Disni dez- «барлыкка китерү»дән), Utai «каһинә» — үзәк хатын-кыз Илаһы, «Барлыкка Китерүче» Имраның кыз туганы. Бөтен тулылыгында хатын-кыз башлангычының чагылышы булып тора. Бөтен кешелек булган Дөнья агачы буларак чагыла. * '''Нирмали/Шуве''' — хатынның «чиста булмаган» ягының хуҗасы булган Алиһә, тумышлар һәм менструацияләр буенча белгеч булып тора. * '''Багишт''' (*Bagiṣta- «иң бирүче») — байлык бирүче сулар яклаучысы * '''Нонг/Зюзум''' — кышкы суык хөкемдары * '''Судрем/Суджум''' — һава торышы Илаһы, [[арча]] белән бәйле Илаһлар каһине, Дизани атасы. * '''Җиде Панеу''' — үлем китерүче вәхши күк аучылары * '''Кшумаи/Киме''' — Гиндукушның иң югары түбәсендә — [[Тирич-Мир]]да яшәүче Альп кырлары һәм кыргый кәҗәләр Алиһәсе, бөртеклеләр һәм җимешләр уңышы яклаучысы. === Калашлар пантеоны === * '''Дезау''' (dezau), [[Нуристан телләре]]ндә dez- «барлыкка китерергә» ([[Борынгы һинд теле]] dih-)тан алынган “Барлыкка китерүче” . Аны шулай фарсы мөселман Худай («Ходай») һәм Пайдагарау (калаш. Paidagarau, ср. кхов. Paidagorak {{lang-fa|پروردگر Parvardegar}}-дан «Барлыкка китерүче») дип атыйлар. Гомумән, Имра/Мара һәм Ямага тәңгәл килә, кешеләрнең җаннарын бирә һәм ала, әмма соңгысыннан күпкә әзрәк эшчәнлек кыла торган. * '''Саджигор''' (Saǰig’or) — сугыш һәм яңгыр Ходае, аның таш алтаре Румбурда урнашкан булган. * '''Верин(др), Шура Верин, ''' (Verin(dr), Šura Werin) — «Җиңелмәс Сугышчы [[Индра]]» (*Śura- Apara- Indra-)<ref>Morgenstierne G. Some Kati myths and hymns. AO, XXI, Pt3, 1950-53, P 163</ref>,иң тантаналы антлар кабул итә торган көчле һәм куркыныч Илаһ. Пычрануны күрә алмый һәм хәмер эчәргә ярата. * '''Махандеу''' (Mahandeu) кафир-нуристанлыларның Мон/Мандисына тәңгәл килә, пәйгамбәр һәм Дезау һәм кешеләр арасында уртакчы, доганы ишетергә һәрвакыт әзер бөтен урында булган Илаһ. * '''Ингау''' (Iŋgau) — яз һәм дәвалау Илаһы. * '''Джештак''' (Jeṣṭak, туры мәгънәдә «ботак») — Өй учагы һәм тормыш көче Алиһәсе, ыру һәм балалар яклаучысы. Аның «гыйбадәтханә»се — ыру җыенуларын үткәрү урыны, ә символы — агач тәкә яки ат башлары белән бизәлгән киселгән такта. * '''Дезалик''' (Dezālik) — Дезауның кыз туганы, хатын-кызлар, тумыш һәм хатын-кыз физиологиясе һәм иҗтимагый функциясе белән бәйле булганның – ир кешеләр өчен чиста булмаган дип саналганның яклаучысы. * '''Кушумаи''' (Kuṣumai), Нуристан исеменнән башка шулай ук дард Джач исеменә ия (Jac̣ < yakṣ(inī)) — басулар һәм җимеш агачлары Алиһәсе. * '''Балумаин''' (Baḷumaín) — кайвакыт үзе ат булып әверелүче җайдак-Ходай, басулар һәм кышкы Чаумос бәйрәменең яклаучысы, шул вакытта бөтен булган нәрсә бергә кушыла, шул вакытта ул шуның белән бәйле булган калашларның мифик борынгы Ватаны Цамнан атка атланып килә. == Шулай ук карарга мөмкин == * [[Нуристанлылар]] * [[Калашлар]] * [[Дардлар]] == Искәрмәләр == {{примечания}} == Сылтамалар == * [http://www.box.net/shared/static/o254cpcdbn.djvu Карл Йеттмар. Религии Гиндукуша. Пер. с нем. 524 с., М., Наука, 1986 г. (5,64 Мб, djvu)] * [http://www.nb.no/baser/morgenstierne/nirmali/nirmali/Imra/Text/sacrifice/sacrifice29.html Георг Моргенстьерне. Описание жертвоприношения у кати (с фотографиями)] {{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} [[Төркем:Мәҗүсилек]] [[Төркем:Дин]] psr3x0sxkmoo0u1agh2dftrwbmwc30h 0 485689 3529906 3240209 2022-08-21T19:36:35Z Frhdkazan 3171 /* Тышкы сылтамалар */ {{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} [[File:Bhagwan Shree Rajneesh and disciples in darshan at Poona in 1977.jpg|thumb|right|Бһагван Шри Раджниш (Ошо) һәм өйрәнчекләре даршанда, Пунада, 1977 елда.]] '''Раджниш Хәрәкәте''' - ул Һинд мистигы Бһагван Шри Раджниш (1931–1990) тарафыннан илһамланган, бигрәк тә “нео-санньясиннар” буларак мәгълүм инициацияләнгән өйрәнчек кешеләр. Аларны еш Раджнишилар яки алар 1970 елдан 1985 елга кадәр кигән әфлисун һәм соңрак кызыл, кара-кызыл һәм алсу киемнәре өчен “Әфлисун Кешеләр” буларак мәгълүм булганнар. Хәрәкәтнең әгъзалары Һиндстан матбугатында кайвакыт Ошоитлар дип атала.<br/> == Тарихы == Әхлак 1970-енче һәм 1980-енче еллар арасында нигезләүченең башта Һиндстанда һәм соңрак Америка Кушма Штатларында традицион [[әхлак]] кыйммәтләренә каршы торуына күрә бәхәсле булган. Советлар Союзында хәрәкәт “Һинд мәдәниятенең уңай аспектларына һәм Көнбатыш илләрендә яшьләр протест хәрәкәте максатларына” каршы булуы өчен тыелган булган. Позитив аспектлар Раджниш тарафыннан җимерелгән дип күрелгән, ул [[Һиндстан]]да традицион Һинду гуру сыман кыяфәт алып кулланучы җәмгыяте фикерләрен алга сөреп Һиндстанның монополистик буржуазиясенең реакцион идеологы буларак күрелгән булган.<br/> Орегонда, 1980-енче елларда хәрәкәтнең Раджнишпурам дип аталган зур халыкара җәмәгате якындагы Антилопа шәһәрчеген һәм соңрак [[Те-Деллз (Орегон)|Даллес]] даирәсендә өстенлек алып карауларына күрә шунда ук киеренкелеккә очраган.<br/> Бу киеренкелекләр пигында, Раджнишпурам Орегон җәмәгатенең җитәкчеләр түгәрәге асаба сайлауларын үз ягына соңрак уңышсызлыкка очраган үзгәртеп карап йогынты ясау планы дип исәпләнгән Америка Кушма Штатларының беренче язып куелган био-террор һөҗүме өлеше буларак Америка Кушма Штатлары адвокатын Чарльз Эйч. Тёрнерны үтерергә маташуны керткән җинаятьләр өчен арестланган булганнар. Асаба рестораннарда һәм кибетләрдә салатларны агулау өчен Salmonella bacteria салынган булган, бу берничә йөз кешенең агулануына китергән. Раджниш буларак Бһагван шуннан соң 1985 елда персоналы һәм уң кулы Ма Ананд Шиланың гаепләнүе һәм һөҗүмдә гаепле дип танылуыннан соң Америка Кушма Штатларыннан депортланган булган. Депортациясеннән соң, 21 ил аңа керүне тыйган. Хәрәкәтнең штаб-фатиры соңыннан Һиндстанга, Пунага (хәзерге көндә [[Пуне]]) кайткан. Орегон җәмәгате 1985 елның сентябрендә бетерелгән булган.<br/> Һиндстанда хәрәкәт әйләнә-тирә җәмгыятьтә аеруча уңай җавап алган.<br/> 1990-ынчы елларда көндәш бүлекләр OIF-ның Раджниш эшләренә авторлыгына һәм материалларны публикацияләү яки янә нәшер итүенә чакыру ясаган. [[Америка Кушма Штатлары]]нда Osho Friends International (OFI) белән 10 ел көрәштән соң 2009 елның январендә OFI OSHO сәүдә маркасына эксклюзив хокукларын югалткан.<br/> Хәрәкәтнең Һиндстанда һәм Америка Кушма Штатларын, Берләшкән Корольлеген, Германияне, Италияне һәм Нидерланды кертеп берникадәр кечкенә үзәкләр бар.<br/> == Дини тәгълиматы == [[File:LAMLOGO.jpg|thumb|right|Раджнишның башта 1964 елда нигезләнгән Тормыш Уянуы Хәрәкәте символы. Якынча 1970 ел.]] 1972 ел монографиясе Раджнешның санньялар концепциясен аңлаткан. Ул уйнау, шаярулы тормышны раслау һәм ышануда һәм догмада түгел, ә фәндә нигезләнгән бөтендөнья хәрәкәте итеп планлаштырылган булган. Ул идеология һәм фәлсәфәгә түгел, ә һәр шәхескә үзенә тиешле дини юлын ачарга һәм сайларга мөмкинчелек биргән практикаларга, техникаларга һәм методларга таяна; ният кешеләрне асыл, Галәми динилеккә алып бару булган. Хәрәкәт бөтен диннәр шәхесләр өчен яки бер дин дә тотмаучы шәхесләр өчен ачык, барлык диннәрнең саф, башлангыч формасында эчке ысуллары белән тәҗрибәләр ясап, аларны синтезламаска, ә һәрбер кеше яңартылган, тәэмин ителгән һәм якланган булырга һәм аларның югалтылган һәм яшерелгән серләре янә ачылган булырга мөмкинчелек бирергә омтыла. Хәрәкәт яңа [[дин]] барлыкка китерүне максат итеп куймый. == Әдәбият == * Goldman, Marion S. (1999), Passionate Journeys – Why Successful Women Joined a Cult, The University of Michigan Press, ISBN 0-472-11101-9 <br/> * Palmer, Susan Jean (1994), [https://archive.org/details/moonsisterskrish0000palm Moon Sisters, Krishna Mother, Rajneesh Lovers: Women's Roles in New Religions, Syracuse University Press, ISBN 978-0-8156-0297-2] <br/> * O'Brien, Paula (2008)[http://researchrepository.murdoch.edu.au/2473/1/O%27Brien_2008.pdf The Rajneesh sannyasin community in Fremantle Master's degree thesis at Murdoch University, Western Australia] <br/> * Waight, Subhuti Anand (2019), Wild Wild Guru, Coronet, ISBN 1529345278 <br/> == Ошоның (Бхагван Шри Раджнишның сайланган хезмәтләре, русча) == * Гайсә раббы әйтемнәре буенча:<br/> Горчичное зерно (по Евангелию от Фомы)<br/> Приходи, следуй за Мною том I—IV<br/> * Дао буенча:<br/> Дао: Три Сокровища (по Дао дэ цзин Лао-цзы), том I—IV<br/> Пустая лодка (истории о Чжуан-цзы)<br/> Когда туфли не жмут (истории о Чжуан-цзы)<br/> Ошо. Дао: путь без пути. — 2000. — Т. 1. — ISBN 5-7135-049-58.<br/> * Гаутама Будда буенча:<br/> Дхаммапада (Том I—X)<br/> Дисциплина трансцендентности (том I—IV)<br/> Сутра сердца<br/> Алмазная сутра<br/> * Дзэн буенча:<br/> Книга ни о чём (по Синь-синь-мин Сосана)<br/> Ни воды, ни луны<br/> Возвращаясь к истокам<br/> Трава растет сама<br/> Нирвана: Последний кошмар<br/> Поиск (по десяти быкам)<br/> Эверест дзэн (по Байчжану)<br/> Истинный мастер дзэн (по Кёдзану)<br/> Дзен: Путь парадокса<br/> Корни и крылья<br/> * Баул мистиклары буенча:<br/> Возлюбленные<br/> * Суфизм буенча:<br/> Пока вы не умерли<br/> Просто так<br/> Unio Mystica тома I и II (о поэзии Санаи)<br/> * Хасидизм буенча:<br/> Искусство умирать<br/> * Упанишадалар буенча:<br/> Я есть То — беседы по Иша-упанишаде<br/> Высшая доктрина<br/> Предельная алхимия том I и II<br/> Веданта: Семь шагов к самади<br/> * Гераклит буенча:<br/> Скрытая гармония<br/> * Кәбир буенча:<br/> Экстаз: Забытый язык<br/> Божественная мелодия<br/> Путь любви<br/> * Буддачылык тантрасы буенча:<br/> Тантра: Высшее понимание<br/> Виденье тантры<br/> * Патанджали һәм йога буенча:<br/> Йога: Альфа и Омега том I—X<br/> ("Йога — сила духа" буларак янә нәшер ителгән булган)<br/> * Медитация буенча:<br/> Путь к совершенству<br/> Книга тайн, том I—V<br/> Медитация: Искусство внутреннего экстаза<br/> Оранжевая книга<br/> Медитация. Первая и последняя свобода<br/> * Гомуми темаларга әңгәмәләр:<br/> Я — врата<br/> Путь белых облаков<br/> Тихий взрыв<br/> * Интервью (даршаннар):<br/> Удар Молота по Скале<br/> Нечего терять<br/> Будьте реалистичны: план для чуда<br/> Кипарис во дворе<br/> Возлюбленные моего сердца<br/> Танец — ваш путь к богу<br/> Страсть к невозможному<br/> Великое Ничто<br/> Бог не для продажи<br/> Тень кнута<br/> Блаженны нищие духом<br/> Находясь в любви<br/> == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Тышкы сылтамалар == * [http://www.osho.com/ Халыкара Ошо Медитация Урыны.] * [http://www.osho.ru/ Мәскәү "Җилләр" Ошо Үзәге һәм "Бһавата" Ошо җәмәгате.] {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Дини темалар}} [[Төркем:Һинд дине]] [[Төркем:Һинд дине юнәлешләре]] 22qwrj4r4y4e8z9f5nozctdiri9xguf 0 487368 3529945 3438099 2022-08-22T11:54:53Z InternetArchiveBot 35870 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{MyTatarstan2022}} {{УК}} {{фш|Давыдова}} '''Дарья Давыдова -''' Россия [[Дзюдо|дзюдочысы]]. Дзюдо буенча [[Россия]] чемпионатлары чемпионы һәм призеры, халыкара класслы спорт мастеры, дзюдо буенча Европа чемпионатлары чемпионы һәм призеры (командада), [[Америка Кушма Штатлары|АКШ]] ачык чемпионаты җиңүчесе, [[2011 ел|2011]] елда дзюдо буенча дөнья чемпионатында катнашучы. == Биографиясе == Дарья Григорьевна Давыдова [[1991 ел|1991]] елның 21 мартында [[Яр Чаллы |Яр Чаллы шәһәрендә]] туган. [[2012 ел|2012]] елдан [[Россия]] җыелма командасы әгъзасы. [[Төмән|Төмәндә яши]]. == Спорт нәтиҗәләре == * [[2010 ел|2010]] дзюдо буенча [[Россия]] чемпионаты - 3; * Дзюдо буенча [[Россия]] чемпионаты 2011 - 3 ; * [[2012 ел|2012]] дзюдо буенча Россия чемпионаты - 3; * Дзюдо буенча Россия чемпионаты [[2015 ел|2015]] - 2; * Дзюдо буенча Россия чемпионаты [[2017 ел|2017]] -1 ; [[2021 ел|2021]] елгы [[Аурупа|Ауропа]] чемпионатында [[Португалия]] башкаласы [[Лиссабон]]да, 63 килограммга кадәр авырлык категориясендә, [[Россия]] спортчысы Дарья Давыдова көмеш медаль яулый, финалда [[Словения]] спортчысы Тина Трстенякка гына оттырды. === Ауропа Кубогы этаплары === * [[Ырынбур|Оренбург]], 2011 - 1 ; * [[Тампере]], 2012 - 3 ; * Борус, 2013 - 3 ; * [[Малага]], 2013 - 3 ; == Сылтамалар == * Дарья Давыдова — профиль на сайте judoinside.com (англ.) * {{Cite web|url=http://www.judo.ru/Files/2015/team_list_2015.pdf|title=Список кандидатов в спортивные сборные команды Российской Федерации по дзюдо|date=2014-12-22|work=judo.ru|publisher=[[Федерация дзюдо России]]|accessdate=2015-10-29|archivedate=2015-05-18|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150518102751/http://www.judo.ru/Files/2015/team_list_2015.pdf}} * {{Cite web|title=Давыдова Дарья Григорьевна|url=http://infosport.ru/person/dzyudo/davidova-darya-grigorevna|work=infosport.ru|accessdate=2018-04-03}} [[Төркем:Яр Чаллыда туганнар]] [[Төркем:Википедия:Замандашлар биографиясе]] [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Әлифба буенча спортчылар]] [[Төркем:Русиянең халыкара спорт осталары]] lgziol9xq9b80k81sco7x7x0u8lrdm6 0 536084 3529895 3520963 2022-08-21T19:18:37Z Frhdkazan 3171 /* Тышкы сылтамалар */ {{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Каумарам''' - ул игътибар үзәгендә мәхәббәт һәм сугыш Илаһы ''Кумара''ны (ул шулай ук ''Муруган'' ([[Көньяк Һиндстан]]да), ''Кандан'', яки ''Кадамбан'' яки ''[[Картикейя]]'' буларак мәгълүм) булган [[Һинд дине]] юнәлеше. Кумараның күпчелек тугърылары шулай ук аның гаиләсе әгъзаларына табыналар: [[Парвати]], [[Шива]], һәм [[Ганеша|Ганешага]]. Кумарага караган әһәмиятле теологик текстлар [[Шайва агама]] канонының өлеше булып тора. Бу суб-традиция Көньяк Һиндстанда һәм Шри-Ланкада [[Тамиллар]], [[Каннада халкы]], [[Ванниялаето]] кешеләре арасында һәм дөнья буйлап [[Тамил диаспорасы]] арасында бар.<ref name="Dalal">{{cite book |author=Roshen Dalal |title=Hinduism: An Alphabetical Guide |year=2010 |url=https://books.google.com/books?id=DH0vmD8ghdMC&pg=PA417 |location=New Delhi |publisher=Penguin Books India |isbn=978-0-14-341421-6 |pages=417–418, 137, 198–199, 241, 425}}</ref> Кумара/Муруган һәм аның хатыны, асаба кабиләдән кыз [[Валли]]ның мәхәббәт хикәясе [[Тамилнад|Тамил Наду]]да бик популяр, биредә Кумара милли Ходай статусына ия. ==Шулай ук карарга мөмкин== * [[:en:Arunagirinathar]] * [[:en:Devasena]] * [[:en:Idumban]] * [[:en:Mayura (mythology)]] * [[Муруганның алты сыену урыны]] * [[:en:Vel]] ==Билгеләмәләр== {{reflist|group=note}} == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} ==Тышкы сылтамалар== *[http://www.murugan.org Murugan devotion] *[http://www.kaumaram.com/ Murugan devotion, Temples, Songs, Festivals] *[https://web.archive.org/web/20170421005437/http://www.sttemple.com/pages/12~history-of-st-temple ST Temple], Dedicated to Murugan, Singapore {{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} [[Төркем:Һинд дине]] [[Төркем:Скандага табыну]] [[Төркем:Шиваизм]] 9yetv9w0bqpag7spo4khoayuhe6tzac 0 552764 3529921 3382060 2022-08-21T20:10:27Z Pierre L'iserois 40487 wikitext text/x-wiki {{ТП}} '''Храмыя''' ({{lang-be|Храмыя}}<ref>Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Віцебская вобласць: нарматыўны даведнік / У. М. Генкін, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2009. — 668 с. ISBN 978-985-458-192-7</ref>) — [[Беларусия|Белоруссиянең]] [[Витебск өлкәсе]] Глыбоцкий районында урнашкан авыл.<ref>Статистический ежегодник Витебской области. — Витебск: Главное статистическое управление Витебской области, 2013.</ref> == Тарихы == 1921-1945 елларда Польша Республикасы Виленский воеводалыгы Дисенский өязе Залессе гминасы составында авыл.<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 6</ref> == Климаты == Биредә климат уртача, җылы җәй һәм йомшак кыш хас. Җил җәен төньяк-көнбатыштан, кышын көньяк яки көньяк-көнбатыштан исә, кышын еш кына циклоннар уза һәм җепшек һава торышы тора.<ref>{{cite web|url=http://countrystudies.us/belarus/15.htm |title= Climate of Belarus.|author= |publisher= |date = |accessdate= 2015-10-04 |lang= en |description=}}</ref> == Халык саны == * 1921 елда авылда 83 кеше, 15 хуҗалык исәпләнгән.<ref name="skorowidz22">Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej — Tom VII — Część II — Ziemia Wileńska — Powiaty: Brasław, Duniłowicze, Brasław i Wilejka, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923, s 76.</ref> * 1931 елда авылда 80 кеше, 17 хуҗалык исәпләнгән.<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 25.</ref> {{ХСВМ||Таблица}} == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Әдәбият == * Регион. Витебская область. Время действий и преобразований = The region. Vitebsk region. The time of actions and transformations / ред.-сост. М. В. Шиманский, А. Ф. Градюшко; фото В. С. Стрелковский [и др.]. — Мн., 2006. — 196 с. * В. А. Жучкевич. Краткий топонимический словарь Белоруссии. — Минск: Белорусский Государственный Университет, 1974. — 448 с. * [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XV_cz.1/328 Chrome, powiat dzisieński, gmina Zaleś, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, Tom_XV_cz.1/328] [[Төркем:Беларусия авыллары]] [[Төркем:Витебск өлкәсе торак пунктлары]] [[Төркем:Глыбоцкий районы торак пунктлары]] {{Belarus-geo-stub}} op5lgky8oy3cf67hkc5iznsy85n9avm 0 552900 3529930 3381919 2022-08-21T20:42:11Z Pierre L'iserois 40487 wikitext text/x-wiki {{ТП}} '''Чаронка''' ({{lang-be|Чаронка}}<ref>Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Віцебская вобласць: нарматыўны даведнік / У. М. Генкін, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2009. — 668 с. ISBN 978-985-458-192-7</ref>) — [[Беларусия|Белоруссиянең]] [[Витебск өлкәсе]] Глыбоцкий районында урнашкан авыл.<ref>Статистический ежегодник Витебской области. — Витебск: Главное статистическое управление Витебской области, 2013.</ref> == Тарихы == 1921-1945 елларда Польша Республикасы Виленский воеводалыгы Дисенский өязе Залессе гминасы составында авыл.<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 6</ref> == Климаты == Биредә климат уртача, җылы җәй һәм йомшак кыш хас. Җил җәен төньяк-көнбатыштан, кышын көньяк яки көньяк-көнбатыштан исә, кышын еш кына циклоннар уза һәм җепшек һава торышы тора.<ref>{{cite web|url=http://countrystudies.us/belarus/15.htm |title= Climate of Belarus.|author= |publisher= |date = |accessdate= 2015-10-04 |lang= en |description=}}</ref> == Халык саны == * 1921 елда авылда 144 кеше, 29 хуҗалык исәпләнгән.<ref name="skorowidz22">Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej — Tom VII — Część II — Ziemia Wileńska — Powiaty: Brasław, Duniłowicze, Brasław i Wilejka, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923, s 76.</ref> * 1931 елда авылда 127 кеше, 29 хуҗалык исәпләнгән.<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 25.</ref> {{ХСВМ||Таблица}} == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Әдәбият == * Регион. Витебская область. Время действий и преобразований = The region. Vitebsk region. The time of actions and transformations / ред.-сост. М. В. Шиманский, А. Ф. Градюшко; фото В. С. Стрелковский [и др.]. — Мн., 2006. — 196 с. * В. А. Жучкевич. Краткий топонимический словарь Белоруссии. — Минск: Белорусский Государственный Университет, 1974. — 448 с. * [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XV_cz.1/373 Czeronka, powiat dzisieński, gmina Zaleś, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, Tom_XV_cz.1/373] [[Төркем:Беларусия авыллары]] [[Төркем:Витебск өлкәсе торак пунктлары]] [[Төркем:Глыбоцкий районы торак пунктлары]] {{Belarus-geo-stub}} lsy8ihp88w2yq1ocvzo4fe3r1ju3d7f 0 585188 3529864 3529789 2022-08-21T18:01:55Z Әмир 15082 + 1 Башкортстанлы /* Д */ wikitext text/x-wiki {{мәгълүмати исемлек|show=2|Татарлар|Башкортлар|Россиянең Украинага бәреп керүе (2022)}} {{Портал|Шәхесләр}} {{TOC right}} {{notice|'''Бу биттәге исемлек тулы булмаска мөмкин!'''<br/>Мәгълүмат һәм дәлилләүче чыганакларга сылтамалар белән баетуыгыз өчен изге рәхмәт!}} == Исемлек == === А === # [[Айдар Аиткужин]] (22 яшь, [[Күгәрчен районы]], [[Башкортстан]])<ref name=":Пруфы" /> # [[Радмир Алиев]] ([[Сорокино (Төмән өлкәсе)|Сорокино]], [[Яркәү районы]], [[Төмән өлкәсе]])<ref>[https://72.ru/text/gorod/2022/05/20/71345213/ В спецоперации на Украине погиб 42-летний уроженец тюменского села.]</ref> # [[Альберт Аллагулов]] (25 яшь, [[Уфа]], [[Башкортстан]])<ref name=":Пруфы" /> # [[Фәдис Аллаяров]] (22 яшь, [[Бишбүләк районы]], [[Башкортстан]])<ref name=":Пруфы" /> # [[Шамил Алмәрдәнов]] (55 яшь, [[Учалы районы]], [[Башкортстан]])<ref name=":Пруфы" /> # [[Илгиз Алтыншин]] (40 яшь, [[Куергазы районы]], [[Башкортстан]])<ref name=":Пруфы" /> # [[Рөстәм Артемьев]] (45 яшь, [[Уфа]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Илфат Ахияров]] (33 яшь, [[Дүртөйле]], Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa">{{cite web|url=https://ufa-kp-ru.turbopages.org/ufa.kp.ru/s/daily/27376/4569323/|title = Список погибших солдат из Башкирии на Украине во время спецоперации|publisher=[[Комсомольская правда]].Уфа порталы|author=|date=[[2022 ел]]ның [[7 апрель]] көне|accessdate=[[2022 ел]]ның [[24 апрель]] көне|language= [[русча]]}}</ref><ref name=":Пруфы">[https://vk.com/prufy_ru?z=album-25561502_283304189 Альбом памяти погибших на Украине.] Пруфы.рф ВКонтакте</ref> === Ә === # [[Азат Әбуталипов]] ([[Авыргазы районы]], Башкортстан)<ref>[https://aurgazeta.ru/news/media/2022/7/27/pomnyat-skromnyim-spokojnyim-i-dobryim/ ПОМНЯТ СКРОМНЫМ, СПОКОЙНЫМ И ДОБРЫМ.] «Аургазета» </ref> # [[Руслан Әетов]] ([[Березовский]], Свердловск өлкәсе)<ref>[https://www.ura.news/news/1052540266 Свердловский солдат погиб во время спецоперации на Украине.]</ref> # [[Хәйдәр Әфләтүнов]] ([[Яңа Комазан]], [[Мамадыш районы]], [[Татарстан]])<ref>[https://www.tatar-inform.ru/news/zitel-mamadysskogo-raiona-rt-pogib-vo-vremya-specoperacii-na-ukraine-5868729 Житель Мамадышского района РТ погиб во время спецоперации на Украине.]</ref> # [[Илдар Әхияров]] (25 яшь, [[Дүртөйле]], Башкортстан) <ref>[https://prufy.ru/news/society/127487-v_bashkirii_prostilis_s_pogibshim_na_donbasse_komandirom_tanka_ildarom_akhiyarovym/ В Башкирии простились с погибшим на Донбассе командиром танка Ильдаром Ахияровым]</ref> # [[Илфат Әхияров]] ([[Дүртөйле районы]], Башкортстан) <ref>[https://kiziltan.ru/articles/obchestvo/2022-04-03/yan-ike-yaktashybyzny-yugalttyk-2754558 Янә ике якташыбызны югалттык...]</ref> # [[Марат Әхмәтҗанов (1999)|Марат Әхмәтҗанов]] (23 яшь, [[Нуриман районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Николай Әхмәтҗанов]] ([[Новоуткинск]], [[Свердловск өлкәсе]])<ref>[https://66.ru/news/incident/251704/ На Украине погибли как минимум 40 солдат из Свердловской области. Список.]</ref> # [[Рөстәм Әхмәтҗанов]] ([[Көлмез (Киров өлкәсе)|Көлмез]], [[Киров өлкәсе]])<ref>[https://gorodkirov.ru/news/pod-ukrainskim-izyumom-pogib-desantnik-iz-kilmezi/ Под украинским Изюмом погиб десантник из Кильмези.]</ref> # [[Рафаэль Әхмәтов]] ([[Ырынбур]], [[Ырынбур өлкәсе]])<ref>[https://56orb.ru/news/society/13-05-2022/v-orenburge-prostilis-s-pogibshim-na-ukraine-ofitserom-rafaelem-ahmetovym В Оренбурге простились с погибшим в ходе спецоперации на Украине Рафаэлем Ахметовым.]</ref> # [[Рөстәм Әхмәтов (1993)|Рөстәм Әхмәтов]] (29 яшь, [[Әгерҗе]], Татарстан) <ref>[http://agryz-rt.ru/news/nasha-zhizn/v-agryze-prostilis-s-geroicheski-pogibshim-na-ukraine-rustamom-akhmetovym В Агрызе простятся с героически погибшим на Украине Рустамом Ахметовым]</ref> # [[Фидарис Әхмәтов]] (35 яшь, [[Тәтешле районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Андрей Әхмәтшин]] ([[Тольятти]], [[Самар өлкәсе]])<ref>[https://www.samara.kp.ru/daily/27377.5/4570103/ "Он умер ради жизни других": погибшего на Украине старшину из Тольятти посмертно представили к Ордену.]</ref> # [[Руслан Әхмәтшин]], өлкән лейтенант, танкист, (25 яшь, [[Кизнер]], Удмуртия) <ref name="Tatar Today">[https://tatar-today.ru/2022/05/75372/ Украинада Казан танк училищесыннан тагын 4 офицер һәлак булган.] Tatar Today — татар яңалыклары</ref>. # [[Мәлик Әхтәров]] ([[Екатеринбург]], Свердловск өлкәсе)<ref name="ТС" /> # [[Рафил Әюпов]] (46 яшь, [[Белорет районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> === Б === # [[Илнар Байҗигетов]] (24 яшь, [[Учалы районы]], Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> # [[Рөстәм Бакиров]] (27 яшь, [[Дүртөйле]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Алмаз Батанов]], лейтенант, танкист (1999, [[Казан]]) # [[Артур Батыров]], өлкән лейтенант (28 яшь, [[Дәүләкән]], Башкортстан)<ref>''Азат Гиззатуллин''. [https://www.bashinform.ru/news/social/2022-05-23/v-bashkirii-prostilis-so-starshim-leytenantom-arturom-batyrovym-pogibshim-na-territorii-ukrainy-2814453 В Башкирии простились со старшим лейтенантом Артуром Батыровым, погибшим на территории Украины.] ИА «Башинформ», 23.05.2022</ref> # [[Илдус Бәхтигәрәев]] ([[Подлуб (Караидел районы)|Подлуб]], [[Караидел районы]], Башкортстан)<ref>[https://ok.ru/group/68905240559678/topic/154243154875710 На Украине погиб уроженец Караидельского района Ильдус Бахтигараев]</ref> # [[Байегет Бикбулатов]] (20 яшь, [[Бөрҗән районы]], Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> # [[Дамир Бикмансуров]] ([[Юкамен районы]], Удмуртия)<ref>[https://www.udm-info.ru/news/society/17-04-2022/urozhenets-udmurtii-damir-bekmansurov-pogib-na-ukraine%3famp=1 Уроженец Удмуртии Дамир Бекмансуров погиб на Украине.]</ref> # [[Ринат Бикмурзин]] (2о яшь, [[Иске Шөгер]], [[Лениногорск районы]], Татарстан)<ref>[https://leninogorsk.tatarstan.ru/index.htm/news/2107183.htm В Лениногорском районе простились с сержантом Ринатом Бекмурзиным.] Лениногорский муниципальный район и город Лениногорск</ref> # [[Сынбулат Билалов]] (21 яшь, [[Бөрҗән районы]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> === В === # [[Виктор Вәлиев]] ([[Киев]], Украина)<ref>[https://i-ua.tv/society/32881-zahynuv-viktor-valieiev-kolyshnii-dyrektor-asotsiatsii-it-ukrainy Загинув Віктор Валєєв, колишній директор асоціації ІТ України.]{{ref-ua}}</ref> # [[Данил Вәлиев]] (31 яшь, [[Чакмагыш районы]], Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> # [[Данис Вәлиев]] (21 яшь, [[Дурасау (Чишмә районы)|Дурасов]], [[Чишмә районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Марат Вәлишин]] ([[Кыңгыр-Мәнәвез]], [[Бишбүләк районы]], Башкортстан)<ref>[https://newsbash.ru/society/33078-vo-vremja-specoperacii-na-ukraine-pogib-urozhenec-bashkirii-marat-valishin.html Марат Валишин из Башкирии погиб в ходе СВО в Украине.] Новости Бижбуляка сегодня</ref> # [[Зөфәр Вәхиев]] (23 яшь, [[Маты (Балтач районы)|Маты]], [[Балтач районы (Башкортстан)|Балтач районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Гомәр Волков]] ([[Кырым]])<ref>[https://www.24tv.ua/ru/u-vijni-za-ukrainu-zaginuv-krimskotatarskij-boyec-umer-volkov_n1895031/amp В войне за Украину погиб крымскотатарский боец Умер Волков.]</ref> === Г === # [[Рәсим Габидуллин]] ([[Дүртөйле районы]], Башкортстан)<ref>[https://vk.com/wall-207039849_48316 Расим Габидуллин из Башкирии погиб во время..] ВКонтакте</ref> # [[Виталий Габтуллин]] ([[Лысьва]], Пермь крае)<ref name="ПА" /> # [[Рөстәм Газизов]] (20 яшь, [[Балакатай районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Ренат Гайсин]], подполковник (1983, Казан) # [[Илнур Гайфетдинов]], фельдшер (2000, [[Кукмара районы]]) # [[Илгиз Гайфуллин]] (26 яшь, [[Учалы районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Әмир Галиәкбәров]] ([[Кызыл Алан (Нократ Аланы районы)|Кызыл Алан]], [[Нократ Аланы районы]], [[Киров өлкәсе]]) # [[Артём Галиев]] ([[Фаленки районы]], [[Киров өлкәсе]])<ref>[https://www.gtrk-vyatka.ru/vesti/incidents/amp/72956-major-iz-falenskogo-rajona-pogib-v-boju-na-ukraine.html Майор из Фалёнского района погиб в бою на Украине.]</ref> # [[Илдар Галиев]], рядовой ([[Балтач районы]]) # [[Илдар Гализиев]] ([[Подовинное]], [[Октябрьское районы (Чиләбе өлкәсе)|Октябрьское районы]], [[Чиләбе өлкәсе]])<ref>[https://74.ru/text/incidents/2022/06/04/71385302/ В Челябинской области простились с погибшим на Украине 19-летним ефрейтором.]</ref> # [[Рудольф Галимҗанов]] ([[Чусавай|Чусовой]], Пермь крае) # [[Руслан Галимов]] (42 яшь, [[Салават районы]], [[Башкортстан]])<ref name=":Пруфы" /> # [[Илшат Галин]] (28 яшь, Бөрҗән районы, Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> # [[Илвир Галләмов]], өлкән лейтенант, танк взводы командиры (1997, БР, [[Кушнаренко районы]], [[Калтай (Кушнарин районы)|Калтай]])<ref> # [[Илшат Галләмов]] ([[Яңа Пижмар]], [[Мари-Төрек районы]], [[Мари Ил]])[https://ok.ru/dorogamipamyiti/topic/154011032692096 ПАМЯТИ СТАРШЕГО ЛЕЙТЕНАНТА ВООРУЖЕННЫХ СИЛ РФ ГАЛЛЯМОВА]</ref>.<ref name="kazanreporter2304">{{cite web|url=https://kazanreporter.ru/news/49198_stalo-izvestno-o-gibeli-na-ukraine-semi-vypusknikov-kazanskogo-tankovogo-ucilisa|title = Еще пять выпускников казанского танкового училища погибли на Украине|publisher=«Казанский репортёр» порталы|author=|date=[[2022 ел]]ның [[23 апрель]] көне|accessdate=[[2022 ел]]ның [[23 апрель]] көне|language= [[русча]]}}</ref> # [[Руслан Галләмов]], прапорщик (1988, [[Чаллы]]) # [[Линар Гарипов]] (22 яшь, [[Салават (шәһәр)|Салават]])<ref name="kazanreporter2304"/><ref>[http://www.gorodsalavat.ru/news.php?id=1078 www.gorodSalavat.ru - Житель Салавата Линар Гарипов погиб на Украине.] Сайт города Салават, 25.03.2022</ref> # [[Риф Гафаров]] (38 яшь, [[Балакатай районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Руслан Гашиятуллин]] ([[Сафакүл]], [[Сафакүл районы]], [[Курган өлкәсе]])<ref>[https://45.ru/text/incidents/2022/03/24/70528796/ В Зауралье простятся с военнослужащим Русланом Гашиятуллиным, погибшим на Украине.]</ref> # [[Шамил Гаязетдинов]] ([[Уразавыл]], [[Кызыл Октябрь районы]], [[Түбән Новгород өлкәсе]])<ref>[https://www.nn.aif.ru/amp/society/34-letniy_shamil_gayazetdinov_iz_nizhegorodskoy_oblasti_pogib_na_ukraine 34-летний Шамиль Гаязетдинов из Нижегородской области погиб на Украине.]</ref> # [[Ленар Гәрәев]] (32 яшь, [[Тәбәрле]], [[Әгерҗе районы]], Татарстан) <ref>[http://agryz-rt.ru/news/nasha-zhizn/v-agryzskom-rayone-prostilis-s-geroicheski-pogibshim-na-ukraine-lenarom-garaevym В Агрызском районе простились с героически погибшим на Украине Ленаром Гараевым.] Агрызские вести, 9.07.2022</ref> # [[Сергей Гобәйдуллин]] ([[Чибәркүл]], Чиләбе өлкәсе)<ref name="КД" /> # [[Файл:RIAN archive 470774 Gold Star medal (cropped).jpg|15px|Россия Федерациясе Каһарманының Алтын Йолдыз медале - 2022]] [[Дамир Гыйлемханов (1999)]], танк механигы, ефрейтор (Казан) # [[Равил Ринат улы Гомәров| Равил Гомәров]] ([[Салават (шәһәр)|Салават]], Башкортстан) <ref>''Ирина Кудрина''. [https://gorobzor.ru/novosti/proisshestviya/170975-v-salavate-provodili-v-posledniy-put-ravilya-gumerova-pogibshego-na-ukraine В Салавате проводили в последний путь Равиля Гумерова, погибшего на Украине.] Новости Уфы и Башкирии, 09.07.2022</ref> # [[Сергей Гыйззәтуллин]] ([[Канлы (Кушнарин районы)|Канлы]], [[Кушнарен районы]], Башкортстан)<ref>[https://bash.news/news/181165-v-bashkirii-prostilis-s-pogibshim-na-ukraine-sergeem-gizatullinym В Башкирии простились с погибшим на Украине Сергеем Гизатуллиным]</ref> # [[Руслан Гыйлемханов]] (35 яшь, [[Дүртөйле]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Илмир Гыймалетдинов]] (43 яшь, [[Бүздәк районы]], Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> === Д === # [[Марат Дәүләнов]] ([[Абзан (Архангель районы)|Абзан]], [[Архангель районы]], Башкортстан)<ref>[https://ok.ru/amrarhangel/topic/154969137338581 Сегодня в последний путь проводили – уроженца..]</ref> # [[Азамат Дәүләткулов]] ([[Хәлил (Әбҗәлил районы)|Хәлил]], [[Әбҗәлил районы]], Башкортстан) <ref>[https://vk.com/wall-36273158_60592 При исполнении воинского долга на территории..] Сибай Онлайн</ref> # [[Өметҗан Дәүләтов]] ([[Чиләбе]], Чиләбе өлкәсе)<ref name="КД" /> # [[Олег Дещеня-Стриж]] ([[Яхшы Бай]], [[Азнакай районы]], [[Татарстан]])<ref>[https://www.tatar-inform.ru/news/ryadovoi-iz-tatarstana-pogib-vo-vremya-specoperacii-na-ukraine-5873681 Рядовой из Татарстана погиб во время спецоперации на Украине.]</ref> # [[Дмитрий Дормидонтов]] ([[Теләче районы]], [[Кылбагыш]]) # [[Марат Дүсәкәев]] (Омск өлкәсе)<ref>[https://m.bk55.ru/news/article/202341/ Еще четверо жителей Омской области погибли в ходе спецоперации на Украине.]</ref> === З === # [[Вадим Заһиров]] (21 яшь, [[Борай районы]], Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> # [[Айрат Заһитов]] (21 яшь, [[Салават районы]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Рәмис Заһретдинов]], майор (34 яшь, [[Яр Чаллы]])<ref>[https://chelny-izvest.ru/news/facts/v-boyakh-na-ukraine-pogib-urozhenets-naberezhnykh-chelnov-ramis-zagretdinov?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop В боях на Украине погиб уроженец Набережных Челнов Рамис Загртдинов.] Челнинские известия. 14.05.2022</ref> # [[Айгиз Закиров]] (20 яшь, [[Учалы районы]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Рушан Закиров]] (19 яшь, [[Дуван районы]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Эльвир Зимасов]] ([[Түбән Авыл (Барда районы)|Түбән Авыл]], [[Барда районы]], [[Пермь крае]]) # [[Илгизәр Зиннуров]] (25 яшь, [[Кыйгы районы]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> === Җ === # [[Ренат Җангалиев]] (38 яшь, [[Аскын районы]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Илсур Җанюлдашев]] (34 яшь, [[Сибай]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> === И === # [[Айнур Измайлов]], танк взводы командиры, лейтенант (1998, Кукмара районы) # [[Файл:RIAN archive 470774 Gold Star medal (cropped).jpg|15px|Россия Федерациясе Каһарманының Алтын Йолдыз медале - 2022]] [[Тамерлан Илһамов]] ([[Әбҗәлил районы]], Башкортстан)<ref>[https://vk.com/wall-115466005_310269 В Башкирии простились с Тамерланом Ильгамовым.] ВКонтакте</ref><ref>[https://bash.bashinform.ru/news/politics/2022-08-01/ike-ya-tashyby-a-lg-nd-n-u-r-s-y-geroyy-iseme-birelde-2894549 Ике яҡташыбыҙға үлгәндән һуң Рәсәй геройы исеме бирелде.] Башинформ МА, 1.08.2022</ref> # [[Илдус Иманаев]] (32 яшь, [[Чишмә районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Руслан Исәнбаев]] (22 яшь, [[Салават районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Файл:RIAN archive 470774 Gold Star medal (cropped).jpg|15px|Россия Федерациясе Каһарманының Алтын Йолдыз медале - 2022]] [[Дамир Исламов (1996)]] ([[Лениногорск]]) # [[Самат Ишкилдин]] (42 яшь, [[Зиянчура районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Эдуард Ишманов]] ([[Әрәмә авыл|Әрәмә]], Барда районы, Пермь крае)<ref name="ПА">[https://www.perm.aif.ru/amp/incidents/nevernuvshiesya_spisok_pogibshih_na_ukraine_voennyh_iz_permskogo_kraya Невернувшиеся. Список погибших на Украине военных из Пермского края]</ref> # [[Эдуард Ишназаров]] ([[Стәрлетамак]], Башкортстан)<ref>[https://sterlitamakadm.ru/news/gorod/prostilis-s-eduardom-ishnazarovym/ Простились с Эдуардом Ишназаровым]</ref> # [[Александр Иштирәков]] ([[Новоуральск]], Свердловск өлкәсе)<ref name="ТС">[https://www.tagilcity.ru/news/incident/14-04-2022/spisok-pogibshih-sverdlovchan-v-hode-spetsoperatsii-na-ukraine%3famp=1 Список погибших свердловчан в ходе спецоперации на Украине (обновляется).]</ref> === Й === # [[Морат Йосыпов]], механик-радиотелефончы (2000, [[Иске Мөхәммәт]], [[Кыйгы районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> === К === # [[Илназ Кадыйров]], капитан, танк ротасы командиры (34 яшь, Казан) <ref>[https://kazanreporter.ru/news/49337_na-ukraine-pogib-komandir-roty-iz-kazani Казанский репортер: На Украине погиб командир роты из Казани.] Казанский репортер, 2.05.2022</ref> # [[Данил Казаков]] ([[Бөгелмә]])<ref name="prokazan20220421">{{cite web|url=https://prokazan.ru/news/view/157275|title = НА УКРАИНЕ ПОГИБ СЕРЖАНТ ИЗ ТАТАРСТАНА, КОМАНДИР ТАНКА АРТЕМ НАГОРКИН|publisher=«ProKazan» порталы|author=|date=[[2022 ел]]ның [[21 апрель]] көне|accessdate=[[2022 ел]]ның [[23 апрель]] көне|language= [[русча]]}}</ref> # [[Артур Камалов]] ([[Әҗәкүл]], [[Актаныш районы]], Татарстан) <ref>[https://vk.com/wall-210977916_10517 Сегодня актанышцы простились с погибшим..]. ВКонтакте</ref> # [[Денис Камалов]] (28 яшь, [[Уфа]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Хәкимҗан Карагулов]] (24 яшь, Бөрҗән районы, Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Динаф Касыймов]] (20 яшь, [[Авык-Бүләк]], [[Тәтешле районы]], Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/><ref name="ПА" /> # [[Рәмис Каюмов]] ([[Бөгелмә районы]], [[Татарстан]])<ref>[https://www.kommersant.ru/amp/5382047 В Татарстане простились с погибшим в ходе спецоперации на Украине военнослужащим.]</ref> # [[Альберт Кәримов (1984)|Альберт Кәримов]], спецназ подполковнигы (38 яшь, [[Тирлән (авыл)|Тирлән]], [[Белорет районы]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Тимур Килмөхәммәтов]] (22 яшь, Учалы районы, Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Инсур Кинҗәкәев]] (34 яшь, Бөрҗән районы, Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> # [[Олег Кириллов]] (Кукмара районы, [[Түбән Чура]]) # [[Марсель Корманалин]], (28 яшь, [[Кырмыскалы районы]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Нурлан Куҗбасаров]] ([[Сосновка (Бреды районы)|Сосновка]], [[Бреды районы]], Чиләбе өлкәсе)<ref name="Пчела" /> # [[Тимур Кыпчатов]] ([[Иске Кулаткы]], [[Иске Кулаткы районы]], [[Сембер өлкәсе]])<ref name="УКП">[https://www.ul.kp.ru/daily/27399/4595610/Военные из Ульяновска и Ульяновской области, погибшие на Украине в 2022 году во время спецоперации.]</ref> === Л === # [[Айнур Латыйпов]] ([[Борай районы]], Башкортстан)<ref>[https://prufy.ru/news/society/127584-v_bashkirii_prostilis_s_22_letnim_soldatom_pogibshim_na_ukraine/ В Башкирии простились с 22-летним солдатом, погибшим на Украине]</ref> === М === # [[Михаил Масякин]] (23 яшь, [[Бакалы (Чиләбе өлкәсе)|Бакалы]], [[Нагайбәк районы]], [[Чиләбе өлкәсе]])<ref>[https://www.chelyabinsk-news.net/society/2022/03/21/353421-amp.html Уроженец Нагайбакского района погиб на территории Украины.]</ref> # [[Ренад Мәҗитов]] (1972―2022, [[Лаеш районы]], Татарстан) <ref>''Саша Ларина.'' [http://laishevskyi.ru/news/novosti/segodnya-vsem-selom-zhiteli-tat-yantyka-khoronili-pogibshego-v-voennoy-spetsoperatsii-na-ukraine Сегодня всем селом жители Тат. Янтыка хоронили погибшего в спецоперации на Украине.] Камская новь, 21.06.2022</ref> # [[Илья Мәүлетов]] ([[Ырынбур]], [[Ырынбур өлкәсе]])<ref>[https://www.ural56.ru/amp/news/678140/ «Невыносимо хочет домой»: В ходе спецоперации на Украине погиб 20-летний Илья Маулятов из Оренбурга]</ref> # [[Азат Мозафаров]] (23 яшь, [[Идрис (Салават районы)|Идрис]], [[Салават районы]], [[Башкортстан]])<ref>[https://ufa1.ru/text/incidents/2022/05/28/71367155/ В ходе спецоперации на Украине погиб контрактник из Башкирии Азат Музафаров.]</ref> # [[Илмир Монасыйпов]] (20 яшь, [[Ташлыяр (Мөслим районы)|Ташлыяр]], [[Төслим районы]], Татарстан)<ref>[https://muslumovo.tatarstan.ru/index.htm/news/2096571.htm В Муслюмовском районе простились с солдатом Ильмиром Мунасиповым.] Муслюмовский муниципальный район, 16.06.2022</ref> # [[Тимур Моратов]], (37 яшь, [[Зиянчура районы]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Айдар Мостафин]] (1990 елгы, [[Белорет]], Башкортстан)<ref>[https://vk.com/wall-207039849_51321 Айдар Мустафин из Башкирии погиб во время спецоперации]</ref> # [[Марат Мостафин (1985)|Марат Мостафин]], (37 яшь, [[Дүртөйле]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Руслан Мөдәрисов]] ([[Шахи (Алтай крае)|Шахи]], [[Павловск районы]], [[Алтай крае]])<ref>[https://www.brl.mk.ru/amp/social/2022/04/05/v-altayskom-krae-pokhoronili-eshhe-odnogo-uchastnika-specoperacii-na-ukraine.html В Алтайском крае похоронили еще одного участника спецоперации на Украине.]</ref> # [[Нил Мөслимов]], гранатометчик (2003, [[Ахун]], Учалы районы, Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> # [[Вадим Мөхәммәдов]] (26 яшь, [[Мәчетле районы]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Марат Мөхәммәдиев]] (35 яшь, [[Учалы районы]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Рәхимҗан Мөхетдинов]] (28 яшь, [[Әбҗәлил районы]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Гаян Муллаҗанов]] ([[Азнакай районы]])<ref name="prokazan20220421"/> === Н === # [[Игорь Насыйбуллин]] (Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> # [[Рәмис Насыйров]] ([[Иске Кулаткы]], [[Иске Кулаткы районы]], [[Сембер өлкәсе]])<ref>[https://www.ul.kp.ru/daily/27395/4591384/ Список военных из Ульяновска и Ульяновской области, погибших на Украине в 2022 году во время спецоперации]</ref> # [[Артур Нәбиуллин]] (37 яшь, [[Яңавыл]], Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> # [[Рәмзәл Нәфыйков]] (23 яшь, [[Бишбүләк районы]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Рамил Нигъмәтуллин]], (Мәсәгуть, [[Дуван районы]], Башкортстан)<ref>[https://ufa1.ru/text/incidents/2022/08/10/71557424/ В Башкирии простятся с погибшим на Украине 29-летним солдатом Рамилем Нигматуллиным]</ref> # [[Динар Низаев]], (24 яшь, [[Кушнарин районы]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Линар Ниязов]] (Омск өлкәсе)<ref>[https://omsk.bezformata.com/listnews/spetcoperatcii-na-ukraine-omichah/105472239/ Власти региона сообщили еще о четырех погибших в спецоперации на Украине омичах.]</ref> # [[Инсаф Нуруллин]] ([[Урта Кирмән]], [[Мамадыш районы]], Татарстан)<ref>''Анна Лисина.'' [http://mamadysh-rt.ru/news/obshchestvo/v-mamadyshe-prostilis-s-pogibshim-na-ukraine-insafom-nurullinym В Мамадыше простились с погибшим на Украине Инсафом Нуруллиным.] Нократ, 23.07.2022</ref> # [[Тимур Нухов]] (23 яшь, [[Балтач районы (Башкортстан)|Балтач районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> === П === # [[Руслан Петрухин]] ([[Чкаловский (Ырынбур өлкәсе)|Чкаловский]], [[Әсәкәй районы]], [[Ырынбур өлкәсе]])<ref name="ИН" /> === Р === # [[Равил Рамазанов]] ([[Түбән Кама]], [[Татарстан]])<ref>[https://kazanfirst-ru.turbopages.org/kazanfirst.ru/s/news/582448?utm_source=yxnews&utm_medium=mobile&utm_referrer=https%3A%2F%2Fyandex.ru%2Fnews%2Fstory%2FNaUkraine_vkhode_specoperacii_pogib_37-letnij_zhitel_Nizhnekamska--33f60128e7de77e8b0371c41f50f5d2f В спецоперации на Украине погиб слесарь-ремонтник нижнекамского предприятия.]</ref> # [[Айнур Раянов]] (31 яшь, [[Чакмагыш районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Арсен Рәимов]], өлкән лейтенант, (29 яшь, [[Мәләвез районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Андрей Рәхмәтуллин]] ([[Түбән Новгород]])<ref>[https://newsroom24.ru/news/zhizn/244687/ Еще 11 нижегородских военных погибли при спецоперации на Украине]</ref> # [[Әскәр Робортдинов]] ([[Уфа]], Башкортстан) <ref>[https://vk.com/wall-92153664_53050 Проводили в последний путь нашего земляка.] Советский район Уфы ВКонтакте</ref> # [[Данис Рыбаков]] (23 яшь, [[Туймазы районы]], Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> === С === # [[Рүзәл Сабирҗанов]] ([[Кукмара районы]], [[Татарстан]])<ref>[https://www.kazan.mk.ru/amp/incident/2022/06/03/21letniy-soldat-iz-tatarstana-pogib-na-ukraine.html 21-летний солдат из Татарстана погиб на Украине.]</ref> # [[Илдар Садриев]] (22 яшь, [[Яр Чаллы]], Татарстан) <ref>[https://chelny-biz.ru/news/506267/ Выпускника колледжа, погибшего на Украине, похоронили в Тукаевском районе.] chelny-biz.ru, 29.06.2022</ref> # [[Ирек Садыйков]] (24 яшь, [[Мамадыш районы]], Югары Ошма)<ref name=":Ирек мәйданы">Без сакламасак, кем саклар. [[Ирек мәйданы (газета)|Ирек мәйданы]], 19.05.2022, 3нче бит</ref> # [[Руслан Садыйков]] (Казан)<ref name="prokazan20220421"/> # [[Рәшид Салаватов]] ([[Алешкин (Волгоград өдкәсе)|Алешкин]], [[Чернышковски районы]], [[Волгоград өлкәсе]])<ref name="ИН">[https://islamnews.ru/2022/3/28/voiny-tatary-i-bashkiry-pavshie-v-khode-spetsoperatsii-rf Воины-татары и башкиры, павшие в ходе спецоперации РФ. IslamNews.]</ref> # [[Денис Сафин]] (27 яшь, [[Белорет районы]], Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> # [[Артур Саяпов]] (26 яшь, [[Ильино-Поляна]], [[Благовещен районы]], Башкортстан)<ref>[https://ufa.aif.ru/politic/na_ukraine_pogib_leytenant_artur_sayapov_iz_bashkirii На Украине погиб лейтенант Артур Саяпов из Башкирии.] АиФ Уфа, 19.07.2022</ref> # [[Артур Сәетов]] (25 яшь, [[Шаран районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Винер Сәйфуллин]], механик-йөртүче (1999, [[Югары Кыйгы]], [[Кыйгы районы]], Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> # [[Илдар Сәйфуллин]] ([[Урыссу]], [[Ютазы районы]], Татарстан)<ref>[https://tatar-inform.tatar/news/ukrainadagy-maxsus-operaciyada-tatarstan-egete-kapitan-ildar-saifullin-halak-bulgan-5857037 Украинадагы махсус операциядә Татарстан егете капитан Илдар Сәйфуллин һәлак булган.] [[Татар-информ]], 7.07.2022</ref> # [[Камил Сәйфуллин]] (35 яшь, [[Уфа]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Руслан Сәйфуллин]], (Күктәкә, [[Азнакай районы]])<ref>''Лиза Нурлыева''. [http://aznakaevo-rt.ru/news/җәmgyiyat/tymytyk-m-kktk-il-iminlegen-saklagan-uly-beln-khushlashty Тымытык һәм Күктәкә ил иминлеген саклаган улы белән хушлашты.] [[ Маяк (Азнакай, гәзит)|Маяк]], 14.05.2022</ref> # [[Данис Сәләхетдинов]], прапорщик (1986, Казан) # [[Руслан Сәфәров]] ([[Бакчагөл]], [[Бараба районы]], [[Новосибирск өлкәсе]])<ref>[https://www.vn.ru/news-vodolaz-razvedchik-ruslan-safarov-iz-barabinskogo-rayona-pogib-na-ukraine/amp/ Водолаз-разведчик Руслан Сафаров из Барабинского района погиб на Украине.]</ref> # [[Илнур Сибгатуллин]], сержант (1990, [[Түбән Кама]]) # [[Денис Собханкулов]] (29 яшь, [[Әлшәй районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Вячеслав Солтанов]] ([[Коншак районы]], Чиләбе өлкәсе)<ref name="Пчела">[https://pchela.news/news/detail/21632 Во время спецоперации на Украине погиб 28-летний ефрейтор из Челябинской области.]</ref> # [[Фидан Солтанов]] (23 яшь, [[Әбҗәлил районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Галинур Сөләйманов]] ([[Яңа Мөсет]], [[Бөрҗән районы]], Башкортстан)<ref>h[ttps://vk.com/gazizmanapov Бөрйән ере тағы ла оло юғалтыу кисерҙе]</ref> # [[Динар Сөләйманов]] (30 яшь, [[Уфа районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Тимур Сөләйманов]] ([[Пенза]])<ref>[https://www.e1.ru/text/world/2022/03/24/70524677/?utm_source=vk&utm_medium=social&utm_campaign=e1 «Он позвонил в день смерти». На Украине погиб офицер из Екатеринбурга.]</ref> === У === # [[Артём Уразаев]] ([[Колюткино (Белоярски шәһәр бүлгесе)|Колюткино]], [[Белоярский шәһәр округы]], Свердловск өлкәсе)<ref name="ТС" /> # [[Илдар Усманов]] ([[Иске Кулаткы]], [[Иске Кулаткы районы]], [[Сембер өлкәсе]]) # [[Галим Усманов]] (37 яшь, [[Әбҗәлил районы]], Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> # [[Илгиз Усманов]] (38 яшь, Чишмә районы, Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> === Ф === # [[Айдар Фазылов]] (37 яшь, [[Дүртөйле районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Айрат Фатыйхов]] (32 яшь, [[Миякә районы]], Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> # [[Рәнис Фәсхитов]] (21 яшь, [[Абзай (Кыйгы районы)|Абзай]], [[Кыйгы районы]], Башкортстан) <ref>[https://vk.com/wall306580157_9541 С прискорбием сообщаю, что при исполнении воинского.] Зухра Гордиенко ВКонтакте</ref> # [[Данил Фәттахов]] (37 яшь, [[Уфа]], Башкортстан)<ref>[https://vk.com/wall-30988252_1894227?z=photo-30988252_457377071%2Falbum-30988252_00%2Frev В Уфе простились с Данилом Фаттаховым, погибшим..] Кумертау ВКонтакте</ref><ref name=":Пруфы" /> === Х === # [[Камил Хәбибнаҗаров]] ([[Новосибирск]])<ref>[https://ngs.ru/text/world/2022/04/11/71247221/ В Новосибирске похоронили 21-летнего ефрейтора, погибшего на Украине, — для опознания понадобился ДНК-тест.]</ref> # [[Рәмис Хәбибуллин]] ([[Мансур (Неверкин районы)|Мансур]], [[Неверкино районы]], [[Пенза өлкәсе]]) # [[Игорь Хаҗиәхмәтов]] ([[Каневская районы]], [[Краснодар крае]])<ref>[https://www.kanevskadm.ru/news/kanevskoy-rayon-prostilsya-s-voinami-pogibshimi-vo-vremya-spetsoperatsii-na-ukraine/ Каневской район простился с погибшими во время спецоперации на Украине]</ref> # [[Айдар Хайров]] (39 яшь, [[Норлат]], Татарстан)<ref>[http://nurlat-tat.ru/news/novosti/segodnya-v-nurlate-prostilis-s-aydarom-khayrovym Сегодня в Нурлате простились с Айдаром Хайровым]</ref> # [[Илназ Харисов]] ([[Яшел Үзән]])<ref name="kazanfirst20220420">{{cite web|url=https://kazanfirst.ru/news/579019|title = В Зеленодольске похоронили погибшего на Украине Ильназа Харисова|publisher=«KazanFirst» порталы|author=|date=[[2022 ел]]ның [[20 апрель]] көне|accessdate=[[2022 ел]]ның [[23 апрель]] көне|language= [[русча]]}}</ref> # [[Айнур Хаҗиев]] (21 яшь, [[Шаран районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Рамил Хафизов]] ([[Авыргазы районы]], Башкортстан)<ref>[https://www.ufa.kp.ru/online/news/4870841/ В Башкирии простились с погибшим в ходе СВО на Украине капитаном Рамилем Хафизовым.] KP.RU</ref> # [[Тимур Хәйруллин]] (27 яшь, [[Учалы районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Вадим Хәкимов]] (26 яшь, [[Кырмыскалы районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Руслан Хәлимов]] (22 яшь, [[Әлшәй районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Марат Хәлитов]] ([[Ташлы районы]], [[Ырынбур өлкәсе]])<ref>[https://www.orenburg.media/%3fp=126575&amp На Украине погиб спецназовец из Оренбургской области.]</ref> # [[Марсель Хәлиуллин]] (22 яшь, Кушнаренко районы, Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> # [[Наил Хәлиуллин]], өлкән сержант, {{comment|ирекле|доброволец}} (49 яшь, Яр Чаллы) <ref>[https://kazanreporter.ru/news/49329_49-letnij-soldat-dobrovolec-iz-tatarstana-pogib-na-ukraine Казанский репортер: На Украине погиб 49-летний доброволец из Набережных Челнов]</ref> # [[Ришат Хәлиуллин]] ([[Мәмәшир|Мәмәшир, Кукмара районы, Татарстан]]<ref>[https://www.kazanfirst.ru/news/588537%3famp=1 В ходе спецоперации на Украине погиб житель Кукморского района Татарстана]</ref> # [[Динар Хәмитов (1980)]] ([[Питрәч]]) # [[Илшат Хәмидрәхимов]], взвод командиры, өлкән лейтенант (26 яшь, [[Аксубай районы]])<ref>[http://shahrikazan.ru/news/kyiskacha-yaңalyiklar/kechkendn-sportchy-ide-tatarstanda-tagyn-ber-batyr-soldat-beln-khushlashtylar "Кечкенәдән спортчы иде...": Татарстанда тагын бер батыр солдат белән хушлаштылар.] aksubayevo.ru, 8.05.2022</ref> # [[Таһир Хәсәнов]] ([[Югары Ләмәз]], [[Архангель районы (Башкортстан)|Архангель районы]], [[Башкортстан]])<ref>[https://www.gorobzor.ru/amp/novosti/proisshestviya/169780-v-hode-specoperacii-na-territorii-ukrainy-pogib-tagir-hasanov-iz-bashkirii В ходе спецоперации на территории Украины погиб Тагир Хасанов из Башкирии.]</ref> # [[Габдрахман Хисаметдинов]] ([[Яңа Атъял]], [[Яулытора районы]], [[Төмән өлкәсе]])<ref>[https://vsluh.ru/novosti/obshchestvo/v-tyumenskoy-oblasti-proshchayutsya-s-eshche-dvumya-voennymi-pogibshimi-na-ukraine_378704/ В Тюменской области прощаются с еще двумя военными, погибшими на Украине.]</ref> # [[Вадим Хисмәтуллин]] (34 яшь, [[Яңавыл]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Айнур Холматов]] (19 яшь, [[Дәүләкән]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Рөстәм Хөсәенов]] ([[Яр Чаллы]], Татарстан)<ref>[https://chelny-izvest.ru/news/city/eshche-odin-chelninets-pogib-na-donbasse Еще один челнинец погиб на Донбассе]</ref> # [[Илнур Хөснетдинов]] (25 яшь, [[Салават районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> === Ш === # [[Гафур Шакирҗанов]], танк взводы командиры, өлкән лейтенант (1996, Яшел Үзән) # [[Азат Шакиров]] (''DJ Mongol'', 34 яшь, [[Уфа]], Башкортстан)<ref>[https://prufy.ru/news/society/127169-na_ukraine_pogib_izvestnyy_ufimskiy_didzhey_azat_shakirov_dj_mongol/ На Донбассе погиб известный уфимский DJ Mongol Азат Шакиров]</ref> # [[Ильяс Шамигулов]] (26 яшь, Бөрҗән районы, Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> # [[Рамил Шабуров]] (47 яшь, [[Танай (Алабуга районы)|Танайка]], [[Алабуга районы]]) <ref>[https://smartik.ru/elabuga/post/166198045 В Елабужском районе сегодня простились с погибшим.] Елабуга Онлайн, 21.06.2022</ref> # [[Эдуард Шәйдуллин]] (30 яшь, [[Яңавыл]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Эдуард Шаһиев (2001)|Эдуард Шаһиев]] ([[Такталым]], [[Коншак районы]], [[Чиләбе өлкәсе]])<ref>[https://www.kommersant.ru/amp/5366804 Военный из Кунашакского района погиб в ходе спецоперации на Украине.]</ref> # [[Дамир Шәймәрданов]], өлкән лейтенант, танкист ([[Йошкар-Ола]], [[Мари Ил]])<ref name="Tatar Today" /> # [[Изгар Шәйхелисламов]] (33 яшь, [[Иглин районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Равил Шәмсетдинов]] ([[Әбләз (Ырынбур өлкәсе)|Әбләз]], Саракташ районы, Ырынбур өлкәсе)<ref>[https://56orb.ru/news/society/12-05-2022/v-saraktashskom-rayone-pohoronili-pogibshego-na-ukraine-voennosluzhaschego В Саракташском районе похоронили погибшего на Украине военнослужащего.]</ref> # [[Гадел Шәмгунов]], өлкән сержант (1993, Казан) <ref>[https://kazanreporter.ru/news/49067_tatarstanec-damir-gilemhanov-pogib-na-ukraine-emu-prisvoeno-zvanie-geroa-rossii Татарстанец Дамир Гилемханов погиб на Украине. Ему присвоено звание Героя России.] Казанский репортер, 15.04.2022</ref> # [[Артур Шәрәфиев]] (2001, Яр Чаллы) # [[Дим Шәрипов]] (44 яшь, [[Мәләвез]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Илнар Шәфигуллин]] (23 яшь, [[Олы Бакырчы]], [[Апас районы]], Татарстан)<ref>[https://vk.com/wall-201846714_744 В селе Большие Бакрче Апастовского района.] Апастовский муниципальный район ВКонтакте</ref> # [[Роман Шәфыйков]] (29 яшь, [[Уфа]], [[Башкортстан]])<ref name=":Пруфы" /> === Ю === # [[Марат Юнысов (2001)|Марат Юнысов]] ([[Карталы районы]], Чиләбе өлкәсе)<ref name="КД">[https://www.kursdela.biz/news/society/10-05-2022/spisok-pogibshih-yuzhnouraltsev-v-hode-spetsoperatsii-na-ukraine%3famp=1 Список погибших южноуральцев в ходе спецоперации на Украине.]</ref> === Я === # [[Руслан Язданов]] (27 яшь, Когалым-[[Әлмәт]])<ref name=":Ирек мәйданы" /> # [[Айнур Ямалов]] ([[Амангилде (Әбҗәлил районы)|Амангилде]], [[Әбҗәлил районы]], [[Башкортстан]])<ref>[https://74.ru/text/incidents/2022/05/27/71363561/ В Башкирии простились с погибшим на Украине уроженцем Магнитогорска. Он посмертно награжден орденом Мужества]</ref> # [[Дим Ямилхин]] ([[Учалы]], Башкортстан)<ref>[https://vk.com/wall-165286587_42657 29 июня 2022 года при исполнении воинского..] Учалинская правда ВКонтакте</ref> # [[Айнур Янышев]] (36 яшь, [[Миякә районы]], Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> == Моны да карагыз == * ''[[Россия Федерациясе]] [[Россия Федерациясе дәүләт бүләкләре|дәүләт бүләкләре]]'' ([[:ru:Государственные награды Российской Федерации|ru]]) {{*}} [[Россия Федерациясе Каһарманы]] * ''[[Украина]] [[Украина дәүләт бүләкләре|дәүләт бүләкләре]]'' ([[:ru:Государственные награды Украины|ru]]) {{*}} [[Украина Каһарманы]]'' ([[:ru:Герой Украины|ru]]) * ''[[Луганск Халык Җөмһүрияте]] [[Луганск Халык Җөмһүрияте дәүләт бүләкләре|дәүләт бүләкләре]]'' ([[:ru:Награды Луганской Народной Республики|ru]]) {{*}} [[Луганск Халык Җөмһүрияте Каһарманы|Каһарманы]] * ''[[Донецк Халык Җөмһүрияте]] [[Донецк Халык Җөмһүрияте Каһарманы|Каһарманы]]'' ([[:ru:Герой Донецкой Народной Республики|ru]]) * [[«Телсез Күке» спектакле]] * [[Татарлар — Советлар Берлеге Каһарманнары исемлеге]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == * {{cite web|url=https://www.azatliq.org/a/31759329.html|title = Путин сугышы корбаннары|publisher=[[Азатлык радиосы]] порталы|author=|accessdate=[[2022 ел]]ның [[20 апрель]] көне|language= [[татарча]]}} * {{cite web|url=https://islamnews.ru/news-voiny-tatary-i-bashkiry-pavshie-v-khode-spetsoperatsii-rf|title = Воины-татары и башкиры, павшие в ходе спецоперации РФ|publisher=[[:ru:IslamNews.ru|IslamNews.ru]] порталы|author=|date=[[2022 ел]]ның [[28 март]] көне|accessdate=[[2022 ел]]ның [[20 апрель]] көне|language= [[русча]]}} * {{cite web|url=https://islamnews.ru/news-rasshirilsya-spisok-tatar-i-bashkir-pavshikh-na-ukraine|title = Расширился список татар и башкир, павших на Украине|publisher=[[:ru:IslamNews.ru|IslamNews.ru]] порталы|author=|date=[[2022 ел]]ның [[19 апрель]] көне|accessdate=[[2022 ел]]ның [[20 апрель]] көне|language= [[русча]]}} * {{cite web|url=https://ufa-kp-ru.turbopages.org/ufa.kp.ru/s/daily/27376/4569323/|title = Список погибших солдат из Башкирии на Украине во время спецоперации|publisher=[[Комсомольская правда]].Уфа порталы|author=|date=[[2022 ел]]ның [[7 апрель]] көне|accessdate=[[2022 ел]]ның [[24 апрель]] көне|language= [[русча]]}} * [https://vk.com/prufy_ru?z=album-25561502_283304189 Альбом памяти погибших на Украине.] Пруфы.рф [[ВКонтакте]]{{ref-ru}} == Сылтамалар == * [[:ru:Категория:Погибшие в ходе вторжения России на Украину|Категория:Погибшие в ходе вторжения России на Украину]] {{ref-ru}} * [[:uk:Категорія:Загиблі від російського вторгнення в Україну 2022|Категорія:Загиблі від російського вторгнення в Україну 2022]] {{ref-uk}} * [[:uk:Втрати_силових_структур_внаслідок_російського_вторгнення_в_Україну#2022 2|Втрати силових структур внаслідок російського вторгнення в Україну]] - көннәр буенча вафат булганнар исемлеге {{ref-uk}} [[Төркем:Россиянең 2022 елгы Украина хәрби чаралары дәвамында үтерелгән кешеләр|Татарлар]] [[Төркем:Татар хәрбиләре|2022]] [[Төркем:2022 елда вафатлар|Украина]] [[Төркем:Вафатлар исемлеге|*]] qf8kp93tbkdxqt484hcfkma58ijkyd8 3529868 3529864 2022-08-21T18:12:46Z Әмир 15082 + 1 Татарстанлы (Кукмара районы) /* И */ wikitext text/x-wiki {{мәгълүмати исемлек|show=2|Татарлар|Башкортлар|Россиянең Украинага бәреп керүе (2022)}} {{Портал|Шәхесләр}} {{TOC right}} {{notice|'''Бу биттәге исемлек тулы булмаска мөмкин!'''<br/>Мәгълүмат һәм дәлилләүче чыганакларга сылтамалар белән баетуыгыз өчен изге рәхмәт!}} == Исемлек == === А === # [[Айдар Аиткужин]] (22 яшь, [[Күгәрчен районы]], [[Башкортстан]])<ref name=":Пруфы" /> # [[Радмир Алиев]] ([[Сорокино (Төмән өлкәсе)|Сорокино]], [[Яркәү районы]], [[Төмән өлкәсе]])<ref>[https://72.ru/text/gorod/2022/05/20/71345213/ В спецоперации на Украине погиб 42-летний уроженец тюменского села.]</ref> # [[Альберт Аллагулов]] (25 яшь, [[Уфа]], [[Башкортстан]])<ref name=":Пруфы" /> # [[Фәдис Аллаяров]] (22 яшь, [[Бишбүләк районы]], [[Башкортстан]])<ref name=":Пруфы" /> # [[Шамил Алмәрдәнов]] (55 яшь, [[Учалы районы]], [[Башкортстан]])<ref name=":Пруфы" /> # [[Илгиз Алтыншин]] (40 яшь, [[Куергазы районы]], [[Башкортстан]])<ref name=":Пруфы" /> # [[Рөстәм Артемьев]] (45 яшь, [[Уфа]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Илфат Ахияров]] (33 яшь, [[Дүртөйле]], Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa">{{cite web|url=https://ufa-kp-ru.turbopages.org/ufa.kp.ru/s/daily/27376/4569323/|title = Список погибших солдат из Башкирии на Украине во время спецоперации|publisher=[[Комсомольская правда]].Уфа порталы|author=|date=[[2022 ел]]ның [[7 апрель]] көне|accessdate=[[2022 ел]]ның [[24 апрель]] көне|language= [[русча]]}}</ref><ref name=":Пруфы">[https://vk.com/prufy_ru?z=album-25561502_283304189 Альбом памяти погибших на Украине.] Пруфы.рф ВКонтакте</ref> === Ә === # [[Азат Әбуталипов]] ([[Авыргазы районы]], Башкортстан)<ref>[https://aurgazeta.ru/news/media/2022/7/27/pomnyat-skromnyim-spokojnyim-i-dobryim/ ПОМНЯТ СКРОМНЫМ, СПОКОЙНЫМ И ДОБРЫМ.] «Аургазета» </ref> # [[Руслан Әетов]] ([[Березовский]], Свердловск өлкәсе)<ref>[https://www.ura.news/news/1052540266 Свердловский солдат погиб во время спецоперации на Украине.]</ref> # [[Хәйдәр Әфләтүнов]] ([[Яңа Комазан]], [[Мамадыш районы]], [[Татарстан]])<ref>[https://www.tatar-inform.ru/news/zitel-mamadysskogo-raiona-rt-pogib-vo-vremya-specoperacii-na-ukraine-5868729 Житель Мамадышского района РТ погиб во время спецоперации на Украине.]</ref> # [[Илдар Әхияров]] (25 яшь, [[Дүртөйле]], Башкортстан) <ref>[https://prufy.ru/news/society/127487-v_bashkirii_prostilis_s_pogibshim_na_donbasse_komandirom_tanka_ildarom_akhiyarovym/ В Башкирии простились с погибшим на Донбассе командиром танка Ильдаром Ахияровым]</ref> # [[Илфат Әхияров]] ([[Дүртөйле районы]], Башкортстан) <ref>[https://kiziltan.ru/articles/obchestvo/2022-04-03/yan-ike-yaktashybyzny-yugalttyk-2754558 Янә ике якташыбызны югалттык...]</ref> # [[Марат Әхмәтҗанов (1999)|Марат Әхмәтҗанов]] (23 яшь, [[Нуриман районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Николай Әхмәтҗанов]] ([[Новоуткинск]], [[Свердловск өлкәсе]])<ref>[https://66.ru/news/incident/251704/ На Украине погибли как минимум 40 солдат из Свердловской области. Список.]</ref> # [[Рөстәм Әхмәтҗанов]] ([[Көлмез (Киров өлкәсе)|Көлмез]], [[Киров өлкәсе]])<ref>[https://gorodkirov.ru/news/pod-ukrainskim-izyumom-pogib-desantnik-iz-kilmezi/ Под украинским Изюмом погиб десантник из Кильмези.]</ref> # [[Рафаэль Әхмәтов]] ([[Ырынбур]], [[Ырынбур өлкәсе]])<ref>[https://56orb.ru/news/society/13-05-2022/v-orenburge-prostilis-s-pogibshim-na-ukraine-ofitserom-rafaelem-ahmetovym В Оренбурге простились с погибшим в ходе спецоперации на Украине Рафаэлем Ахметовым.]</ref> # [[Рөстәм Әхмәтов (1993)|Рөстәм Әхмәтов]] (29 яшь, [[Әгерҗе]], Татарстан) <ref>[http://agryz-rt.ru/news/nasha-zhizn/v-agryze-prostilis-s-geroicheski-pogibshim-na-ukraine-rustamom-akhmetovym В Агрызе простятся с героически погибшим на Украине Рустамом Ахметовым]</ref> # [[Фидарис Әхмәтов]] (35 яшь, [[Тәтешле районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Андрей Әхмәтшин]] ([[Тольятти]], [[Самар өлкәсе]])<ref>[https://www.samara.kp.ru/daily/27377.5/4570103/ "Он умер ради жизни других": погибшего на Украине старшину из Тольятти посмертно представили к Ордену.]</ref> # [[Руслан Әхмәтшин]], өлкән лейтенант, танкист, (25 яшь, [[Кизнер]], Удмуртия) <ref name="Tatar Today">[https://tatar-today.ru/2022/05/75372/ Украинада Казан танк училищесыннан тагын 4 офицер һәлак булган.] Tatar Today — татар яңалыклары</ref>. # [[Мәлик Әхтәров]] ([[Екатеринбург]], Свердловск өлкәсе)<ref name="ТС" /> # [[Рафил Әюпов]] (46 яшь, [[Белорет районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> === Б === # [[Илнар Байҗигетов]] (24 яшь, [[Учалы районы]], Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> # [[Рөстәм Бакиров]] (27 яшь, [[Дүртөйле]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Алмаз Батанов]], лейтенант, танкист (1999, [[Казан]]) # [[Артур Батыров]], өлкән лейтенант (28 яшь, [[Дәүләкән]], Башкортстан)<ref>''Азат Гиззатуллин''. [https://www.bashinform.ru/news/social/2022-05-23/v-bashkirii-prostilis-so-starshim-leytenantom-arturom-batyrovym-pogibshim-na-territorii-ukrainy-2814453 В Башкирии простились со старшим лейтенантом Артуром Батыровым, погибшим на территории Украины.] ИА «Башинформ», 23.05.2022</ref> # [[Илдус Бәхтигәрәев]] ([[Подлуб (Караидел районы)|Подлуб]], [[Караидел районы]], Башкортстан)<ref>[https://ok.ru/group/68905240559678/topic/154243154875710 На Украине погиб уроженец Караидельского района Ильдус Бахтигараев]</ref> # [[Байегет Бикбулатов]] (20 яшь, [[Бөрҗән районы]], Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> # [[Дамир Бикмансуров]] ([[Юкамен районы]], Удмуртия)<ref>[https://www.udm-info.ru/news/society/17-04-2022/urozhenets-udmurtii-damir-bekmansurov-pogib-na-ukraine%3famp=1 Уроженец Удмуртии Дамир Бекмансуров погиб на Украине.]</ref> # [[Ринат Бикмурзин]] (2о яшь, [[Иске Шөгер]], [[Лениногорск районы]], Татарстан)<ref>[https://leninogorsk.tatarstan.ru/index.htm/news/2107183.htm В Лениногорском районе простились с сержантом Ринатом Бекмурзиным.] Лениногорский муниципальный район и город Лениногорск</ref> # [[Сынбулат Билалов]] (21 яшь, [[Бөрҗән районы]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> === В === # [[Виктор Вәлиев]] ([[Киев]], Украина)<ref>[https://i-ua.tv/society/32881-zahynuv-viktor-valieiev-kolyshnii-dyrektor-asotsiatsii-it-ukrainy Загинув Віктор Валєєв, колишній директор асоціації ІТ України.]{{ref-ua}}</ref> # [[Данил Вәлиев]] (31 яшь, [[Чакмагыш районы]], Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> # [[Данис Вәлиев]] (21 яшь, [[Дурасау (Чишмә районы)|Дурасов]], [[Чишмә районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Марат Вәлишин]] ([[Кыңгыр-Мәнәвез]], [[Бишбүләк районы]], Башкортстан)<ref>[https://newsbash.ru/society/33078-vo-vremja-specoperacii-na-ukraine-pogib-urozhenec-bashkirii-marat-valishin.html Марат Валишин из Башкирии погиб в ходе СВО в Украине.] Новости Бижбуляка сегодня</ref> # [[Зөфәр Вәхиев]] (23 яшь, [[Маты (Балтач районы)|Маты]], [[Балтач районы (Башкортстан)|Балтач районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Гомәр Волков]] ([[Кырым]])<ref>[https://www.24tv.ua/ru/u-vijni-za-ukrainu-zaginuv-krimskotatarskij-boyec-umer-volkov_n1895031/amp В войне за Украину погиб крымскотатарский боец Умер Волков.]</ref> === Г === # [[Рәсим Габидуллин]] ([[Дүртөйле районы]], Башкортстан)<ref>[https://vk.com/wall-207039849_48316 Расим Габидуллин из Башкирии погиб во время..] ВКонтакте</ref> # [[Виталий Габтуллин]] ([[Лысьва]], Пермь крае)<ref name="ПА" /> # [[Рөстәм Газизов]] (20 яшь, [[Балакатай районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Ренат Гайсин]], подполковник (1983, Казан) # [[Илнур Гайфетдинов]], фельдшер (2000, [[Кукмара районы]]) # [[Илгиз Гайфуллин]] (26 яшь, [[Учалы районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Әмир Галиәкбәров]] ([[Кызыл Алан (Нократ Аланы районы)|Кызыл Алан]], [[Нократ Аланы районы]], [[Киров өлкәсе]]) # [[Артём Галиев]] ([[Фаленки районы]], [[Киров өлкәсе]])<ref>[https://www.gtrk-vyatka.ru/vesti/incidents/amp/72956-major-iz-falenskogo-rajona-pogib-v-boju-na-ukraine.html Майор из Фалёнского района погиб в бою на Украине.]</ref> # [[Илдар Галиев]], рядовой ([[Балтач районы]]) # [[Илдар Гализиев]] ([[Подовинное]], [[Октябрьское районы (Чиләбе өлкәсе)|Октябрьское районы]], [[Чиләбе өлкәсе]])<ref>[https://74.ru/text/incidents/2022/06/04/71385302/ В Челябинской области простились с погибшим на Украине 19-летним ефрейтором.]</ref> # [[Рудольф Галимҗанов]] ([[Чусавай|Чусовой]], Пермь крае) # [[Руслан Галимов]] (42 яшь, [[Салават районы]], [[Башкортстан]])<ref name=":Пруфы" /> # [[Илшат Галин]] (28 яшь, Бөрҗән районы, Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> # [[Илвир Галләмов]], өлкән лейтенант, танк взводы командиры (1997, БР, [[Кушнаренко районы]], [[Калтай (Кушнарин районы)|Калтай]])<ref> # [[Илшат Галләмов]] ([[Яңа Пижмар]], [[Мари-Төрек районы]], [[Мари Ил]])[https://ok.ru/dorogamipamyiti/topic/154011032692096 ПАМЯТИ СТАРШЕГО ЛЕЙТЕНАНТА ВООРУЖЕННЫХ СИЛ РФ ГАЛЛЯМОВА]</ref>.<ref name="kazanreporter2304">{{cite web|url=https://kazanreporter.ru/news/49198_stalo-izvestno-o-gibeli-na-ukraine-semi-vypusknikov-kazanskogo-tankovogo-ucilisa|title = Еще пять выпускников казанского танкового училища погибли на Украине|publisher=«Казанский репортёр» порталы|author=|date=[[2022 ел]]ның [[23 апрель]] көне|accessdate=[[2022 ел]]ның [[23 апрель]] көне|language= [[русча]]}}</ref> # [[Руслан Галләмов]], прапорщик (1988, [[Чаллы]]) # [[Линар Гарипов]] (22 яшь, [[Салават (шәһәр)|Салават]])<ref name="kazanreporter2304"/><ref>[http://www.gorodsalavat.ru/news.php?id=1078 www.gorodSalavat.ru - Житель Салавата Линар Гарипов погиб на Украине.] Сайт города Салават, 25.03.2022</ref> # [[Риф Гафаров]] (38 яшь, [[Балакатай районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Руслан Гашиятуллин]] ([[Сафакүл]], [[Сафакүл районы]], [[Курган өлкәсе]])<ref>[https://45.ru/text/incidents/2022/03/24/70528796/ В Зауралье простятся с военнослужащим Русланом Гашиятуллиным, погибшим на Украине.]</ref> # [[Шамил Гаязетдинов]] ([[Уразавыл]], [[Кызыл Октябрь районы]], [[Түбән Новгород өлкәсе]])<ref>[https://www.nn.aif.ru/amp/society/34-letniy_shamil_gayazetdinov_iz_nizhegorodskoy_oblasti_pogib_na_ukraine 34-летний Шамиль Гаязетдинов из Нижегородской области погиб на Украине.]</ref> # [[Ленар Гәрәев]] (32 яшь, [[Тәбәрле]], [[Әгерҗе районы]], Татарстан) <ref>[http://agryz-rt.ru/news/nasha-zhizn/v-agryzskom-rayone-prostilis-s-geroicheski-pogibshim-na-ukraine-lenarom-garaevym В Агрызском районе простились с героически погибшим на Украине Ленаром Гараевым.] Агрызские вести, 9.07.2022</ref> # [[Сергей Гобәйдуллин]] ([[Чибәркүл]], Чиләбе өлкәсе)<ref name="КД" /> # [[Файл:RIAN archive 470774 Gold Star medal (cropped).jpg|15px|Россия Федерациясе Каһарманының Алтын Йолдыз медале - 2022]] [[Дамир Гыйлемханов (1999)]], танк механигы, ефрейтор (Казан) # [[Равил Ринат улы Гомәров| Равил Гомәров]] ([[Салават (шәһәр)|Салават]], Башкортстан) <ref>''Ирина Кудрина''. [https://gorobzor.ru/novosti/proisshestviya/170975-v-salavate-provodili-v-posledniy-put-ravilya-gumerova-pogibshego-na-ukraine В Салавате проводили в последний путь Равиля Гумерова, погибшего на Украине.] Новости Уфы и Башкирии, 09.07.2022</ref> # [[Сергей Гыйззәтуллин]] ([[Канлы (Кушнарин районы)|Канлы]], [[Кушнарен районы]], Башкортстан)<ref>[https://bash.news/news/181165-v-bashkirii-prostilis-s-pogibshim-na-ukraine-sergeem-gizatullinym В Башкирии простились с погибшим на Украине Сергеем Гизатуллиным]</ref> # [[Руслан Гыйлемханов]] (35 яшь, [[Дүртөйле]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Илмир Гыймалетдинов]] (43 яшь, [[Бүздәк районы]], Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> === Д === # [[Марат Дәүләнов]] ([[Абзан (Архангель районы)|Абзан]], [[Архангель районы]], Башкортстан)<ref>[https://ok.ru/amrarhangel/topic/154969137338581 Сегодня в последний путь проводили – уроженца..]</ref> # [[Азамат Дәүләткулов]] ([[Хәлил (Әбҗәлил районы)|Хәлил]], [[Әбҗәлил районы]], Башкортстан) <ref>[https://vk.com/wall-36273158_60592 При исполнении воинского долга на территории..] Сибай Онлайн</ref> # [[Өметҗан Дәүләтов]] ([[Чиләбе]], Чиләбе өлкәсе)<ref name="КД" /> # [[Олег Дещеня-Стриж]] ([[Яхшы Бай]], [[Азнакай районы]], [[Татарстан]])<ref>[https://www.tatar-inform.ru/news/ryadovoi-iz-tatarstana-pogib-vo-vremya-specoperacii-na-ukraine-5873681 Рядовой из Татарстана погиб во время спецоперации на Украине.]</ref> # [[Дмитрий Дормидонтов]] ([[Теләче районы]], [[Кылбагыш]]) # [[Марат Дүсәкәев]] (Омск өлкәсе)<ref>[https://m.bk55.ru/news/article/202341/ Еще четверо жителей Омской области погибли в ходе спецоперации на Украине.]</ref> === З === # [[Вадим Заһиров]] (21 яшь, [[Борай районы]], Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> # [[Айрат Заһитов]] (21 яшь, [[Салават районы]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Рәмис Заһретдинов]], майор (34 яшь, [[Яр Чаллы]])<ref>[https://chelny-izvest.ru/news/facts/v-boyakh-na-ukraine-pogib-urozhenets-naberezhnykh-chelnov-ramis-zagretdinov?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop В боях на Украине погиб уроженец Набережных Челнов Рамис Загртдинов.] Челнинские известия. 14.05.2022</ref> # [[Айгиз Закиров]] (20 яшь, [[Учалы районы]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Рушан Закиров]] (19 яшь, [[Дуван районы]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Эльвир Зимасов]] ([[Түбән Авыл (Барда районы)|Түбән Авыл]], [[Барда районы]], [[Пермь крае]]) # [[Илгизәр Зиннуров]] (25 яшь, [[Кыйгы районы]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> === Җ === # [[Ренат Җангалиев]] (38 яшь, [[Аскын районы]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Илсур Җанюлдашев]] (34 яшь, [[Сибай]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> === И === # [[Айнур Измайлов]], танк взводы командиры, лейтенант (1998, Кукмара районы) # [[Файл:RIAN archive 470774 Gold Star medal (cropped).jpg|15px|Россия Федерациясе Каһарманының Алтын Йолдыз медале - 2022]] [[Тамерлан Илһамов]] ([[Әбҗәлил районы]], Башкортстан)<ref>[https://vk.com/wall-115466005_310269 В Башкирии простились с Тамерланом Ильгамовым.] ВКонтакте</ref><ref>[https://bash.bashinform.ru/news/politics/2022-08-01/ike-ya-tashyby-a-lg-nd-n-u-r-s-y-geroyy-iseme-birelde-2894549 Ике яҡташыбыҙға үлгәндән һуң Рәсәй геройы исеме бирелде.] Башинформ МА, 1.08.2022</ref> # [[Илдус Иманаев]] (32 яшь, [[Чишмә районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Руслан Исәнбаев]] (22 яшь, [[Салават районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Тимур Искәндиров]] ([[Пүчинкә-Кучук|Пүч. Кучук]], [[Кукмара районы]], Татарстан)<ref>[http://kukmor-rt.ru/news/poslednie-novosti/v-kukmorskom-rayone-prostilis-s-pogibshim-na-ukraine-timurom-iskandirovym В Кукморском районе простились с погибшим на Украине Тимуром Искандировым]</ref> # [[Файл:RIAN archive 470774 Gold Star medal (cropped).jpg|15px|Россия Федерациясе Каһарманының Алтын Йолдыз медале - 2022]] [[Дамир Исламов (1996)]] ([[Лениногорск]]) # [[Самат Ишкилдин]] (42 яшь, [[Зиянчура районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Эдуард Ишманов]] ([[Әрәмә авыл|Әрәмә]], Барда районы, Пермь крае)<ref name="ПА">[https://www.perm.aif.ru/amp/incidents/nevernuvshiesya_spisok_pogibshih_na_ukraine_voennyh_iz_permskogo_kraya Невернувшиеся. Список погибших на Украине военных из Пермского края]</ref> # [[Эдуард Ишназаров]] ([[Стәрлетамак]], Башкортстан)<ref>[https://sterlitamakadm.ru/news/gorod/prostilis-s-eduardom-ishnazarovym/ Простились с Эдуардом Ишназаровым]</ref> # [[Александр Иштирәков]] ([[Новоуральск]], Свердловск өлкәсе)<ref name="ТС">[https://www.tagilcity.ru/news/incident/14-04-2022/spisok-pogibshih-sverdlovchan-v-hode-spetsoperatsii-na-ukraine%3famp=1 Список погибших свердловчан в ходе спецоперации на Украине (обновляется).]</ref> === Й === # [[Морат Йосыпов]], механик-радиотелефончы (2000, [[Иске Мөхәммәт]], [[Кыйгы районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> === К === # [[Илназ Кадыйров]], капитан, танк ротасы командиры (34 яшь, Казан) <ref>[https://kazanreporter.ru/news/49337_na-ukraine-pogib-komandir-roty-iz-kazani Казанский репортер: На Украине погиб командир роты из Казани.] Казанский репортер, 2.05.2022</ref> # [[Данил Казаков]] ([[Бөгелмә]])<ref name="prokazan20220421">{{cite web|url=https://prokazan.ru/news/view/157275|title = НА УКРАИНЕ ПОГИБ СЕРЖАНТ ИЗ ТАТАРСТАНА, КОМАНДИР ТАНКА АРТЕМ НАГОРКИН|publisher=«ProKazan» порталы|author=|date=[[2022 ел]]ның [[21 апрель]] көне|accessdate=[[2022 ел]]ның [[23 апрель]] көне|language= [[русча]]}}</ref> # [[Артур Камалов]] ([[Әҗәкүл]], [[Актаныш районы]], Татарстан) <ref>[https://vk.com/wall-210977916_10517 Сегодня актанышцы простились с погибшим..]. ВКонтакте</ref> # [[Денис Камалов]] (28 яшь, [[Уфа]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Хәкимҗан Карагулов]] (24 яшь, Бөрҗән районы, Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Динаф Касыймов]] (20 яшь, [[Авык-Бүләк]], [[Тәтешле районы]], Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/><ref name="ПА" /> # [[Рәмис Каюмов]] ([[Бөгелмә районы]], [[Татарстан]])<ref>[https://www.kommersant.ru/amp/5382047 В Татарстане простились с погибшим в ходе спецоперации на Украине военнослужащим.]</ref> # [[Альберт Кәримов (1984)|Альберт Кәримов]], спецназ подполковнигы (38 яшь, [[Тирлән (авыл)|Тирлән]], [[Белорет районы]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Тимур Килмөхәммәтов]] (22 яшь, Учалы районы, Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Инсур Кинҗәкәев]] (34 яшь, Бөрҗән районы, Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> # [[Олег Кириллов]] (Кукмара районы, [[Түбән Чура]]) # [[Марсель Корманалин]], (28 яшь, [[Кырмыскалы районы]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Нурлан Куҗбасаров]] ([[Сосновка (Бреды районы)|Сосновка]], [[Бреды районы]], Чиләбе өлкәсе)<ref name="Пчела" /> # [[Тимур Кыпчатов]] ([[Иске Кулаткы]], [[Иске Кулаткы районы]], [[Сембер өлкәсе]])<ref name="УКП">[https://www.ul.kp.ru/daily/27399/4595610/Военные из Ульяновска и Ульяновской области, погибшие на Украине в 2022 году во время спецоперации.]</ref> === Л === # [[Айнур Латыйпов]] ([[Борай районы]], Башкортстан)<ref>[https://prufy.ru/news/society/127584-v_bashkirii_prostilis_s_22_letnim_soldatom_pogibshim_na_ukraine/ В Башкирии простились с 22-летним солдатом, погибшим на Украине]</ref> === М === # [[Михаил Масякин]] (23 яшь, [[Бакалы (Чиләбе өлкәсе)|Бакалы]], [[Нагайбәк районы]], [[Чиләбе өлкәсе]])<ref>[https://www.chelyabinsk-news.net/society/2022/03/21/353421-amp.html Уроженец Нагайбакского района погиб на территории Украины.]</ref> # [[Ренад Мәҗитов]] (1972―2022, [[Лаеш районы]], Татарстан) <ref>''Саша Ларина.'' [http://laishevskyi.ru/news/novosti/segodnya-vsem-selom-zhiteli-tat-yantyka-khoronili-pogibshego-v-voennoy-spetsoperatsii-na-ukraine Сегодня всем селом жители Тат. Янтыка хоронили погибшего в спецоперации на Украине.] Камская новь, 21.06.2022</ref> # [[Илья Мәүлетов]] ([[Ырынбур]], [[Ырынбур өлкәсе]])<ref>[https://www.ural56.ru/amp/news/678140/ «Невыносимо хочет домой»: В ходе спецоперации на Украине погиб 20-летний Илья Маулятов из Оренбурга]</ref> # [[Азат Мозафаров]] (23 яшь, [[Идрис (Салават районы)|Идрис]], [[Салават районы]], [[Башкортстан]])<ref>[https://ufa1.ru/text/incidents/2022/05/28/71367155/ В ходе спецоперации на Украине погиб контрактник из Башкирии Азат Музафаров.]</ref> # [[Илмир Монасыйпов]] (20 яшь, [[Ташлыяр (Мөслим районы)|Ташлыяр]], [[Төслим районы]], Татарстан)<ref>[https://muslumovo.tatarstan.ru/index.htm/news/2096571.htm В Муслюмовском районе простились с солдатом Ильмиром Мунасиповым.] Муслюмовский муниципальный район, 16.06.2022</ref> # [[Тимур Моратов]], (37 яшь, [[Зиянчура районы]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Айдар Мостафин]] (1990 елгы, [[Белорет]], Башкортстан)<ref>[https://vk.com/wall-207039849_51321 Айдар Мустафин из Башкирии погиб во время спецоперации]</ref> # [[Марат Мостафин (1985)|Марат Мостафин]], (37 яшь, [[Дүртөйле]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Руслан Мөдәрисов]] ([[Шахи (Алтай крае)|Шахи]], [[Павловск районы]], [[Алтай крае]])<ref>[https://www.brl.mk.ru/amp/social/2022/04/05/v-altayskom-krae-pokhoronili-eshhe-odnogo-uchastnika-specoperacii-na-ukraine.html В Алтайском крае похоронили еще одного участника спецоперации на Украине.]</ref> # [[Нил Мөслимов]], гранатометчик (2003, [[Ахун]], Учалы районы, Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> # [[Вадим Мөхәммәдов]] (26 яшь, [[Мәчетле районы]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Марат Мөхәммәдиев]] (35 яшь, [[Учалы районы]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Рәхимҗан Мөхетдинов]] (28 яшь, [[Әбҗәлил районы]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Гаян Муллаҗанов]] ([[Азнакай районы]])<ref name="prokazan20220421"/> === Н === # [[Игорь Насыйбуллин]] (Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> # [[Рәмис Насыйров]] ([[Иске Кулаткы]], [[Иске Кулаткы районы]], [[Сембер өлкәсе]])<ref>[https://www.ul.kp.ru/daily/27395/4591384/ Список военных из Ульяновска и Ульяновской области, погибших на Украине в 2022 году во время спецоперации]</ref> # [[Артур Нәбиуллин]] (37 яшь, [[Яңавыл]], Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> # [[Рәмзәл Нәфыйков]] (23 яшь, [[Бишбүләк районы]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Рамил Нигъмәтуллин]], (Мәсәгуть, [[Дуван районы]], Башкортстан)<ref>[https://ufa1.ru/text/incidents/2022/08/10/71557424/ В Башкирии простятся с погибшим на Украине 29-летним солдатом Рамилем Нигматуллиным]</ref> # [[Динар Низаев]], (24 яшь, [[Кушнарин районы]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Линар Ниязов]] (Омск өлкәсе)<ref>[https://omsk.bezformata.com/listnews/spetcoperatcii-na-ukraine-omichah/105472239/ Власти региона сообщили еще о четырех погибших в спецоперации на Украине омичах.]</ref> # [[Инсаф Нуруллин]] ([[Урта Кирмән]], [[Мамадыш районы]], Татарстан)<ref>''Анна Лисина.'' [http://mamadysh-rt.ru/news/obshchestvo/v-mamadyshe-prostilis-s-pogibshim-na-ukraine-insafom-nurullinym В Мамадыше простились с погибшим на Украине Инсафом Нуруллиным.] Нократ, 23.07.2022</ref> # [[Тимур Нухов]] (23 яшь, [[Балтач районы (Башкортстан)|Балтач районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> === П === # [[Руслан Петрухин]] ([[Чкаловский (Ырынбур өлкәсе)|Чкаловский]], [[Әсәкәй районы]], [[Ырынбур өлкәсе]])<ref name="ИН" /> === Р === # [[Равил Рамазанов]] ([[Түбән Кама]], [[Татарстан]])<ref>[https://kazanfirst-ru.turbopages.org/kazanfirst.ru/s/news/582448?utm_source=yxnews&utm_medium=mobile&utm_referrer=https%3A%2F%2Fyandex.ru%2Fnews%2Fstory%2FNaUkraine_vkhode_specoperacii_pogib_37-letnij_zhitel_Nizhnekamska--33f60128e7de77e8b0371c41f50f5d2f В спецоперации на Украине погиб слесарь-ремонтник нижнекамского предприятия.]</ref> # [[Айнур Раянов]] (31 яшь, [[Чакмагыш районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Арсен Рәимов]], өлкән лейтенант, (29 яшь, [[Мәләвез районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Андрей Рәхмәтуллин]] ([[Түбән Новгород]])<ref>[https://newsroom24.ru/news/zhizn/244687/ Еще 11 нижегородских военных погибли при спецоперации на Украине]</ref> # [[Әскәр Робортдинов]] ([[Уфа]], Башкортстан) <ref>[https://vk.com/wall-92153664_53050 Проводили в последний путь нашего земляка.] Советский район Уфы ВКонтакте</ref> # [[Данис Рыбаков]] (23 яшь, [[Туймазы районы]], Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> === С === # [[Рүзәл Сабирҗанов]] ([[Кукмара районы]], [[Татарстан]])<ref>[https://www.kazan.mk.ru/amp/incident/2022/06/03/21letniy-soldat-iz-tatarstana-pogib-na-ukraine.html 21-летний солдат из Татарстана погиб на Украине.]</ref> # [[Илдар Садриев]] (22 яшь, [[Яр Чаллы]], Татарстан) <ref>[https://chelny-biz.ru/news/506267/ Выпускника колледжа, погибшего на Украине, похоронили в Тукаевском районе.] chelny-biz.ru, 29.06.2022</ref> # [[Ирек Садыйков]] (24 яшь, [[Мамадыш районы]], Югары Ошма)<ref name=":Ирек мәйданы">Без сакламасак, кем саклар. [[Ирек мәйданы (газета)|Ирек мәйданы]], 19.05.2022, 3нче бит</ref> # [[Руслан Садыйков]] (Казан)<ref name="prokazan20220421"/> # [[Рәшид Салаватов]] ([[Алешкин (Волгоград өдкәсе)|Алешкин]], [[Чернышковски районы]], [[Волгоград өлкәсе]])<ref name="ИН">[https://islamnews.ru/2022/3/28/voiny-tatary-i-bashkiry-pavshie-v-khode-spetsoperatsii-rf Воины-татары и башкиры, павшие в ходе спецоперации РФ. IslamNews.]</ref> # [[Денис Сафин]] (27 яшь, [[Белорет районы]], Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> # [[Артур Саяпов]] (26 яшь, [[Ильино-Поляна]], [[Благовещен районы]], Башкортстан)<ref>[https://ufa.aif.ru/politic/na_ukraine_pogib_leytenant_artur_sayapov_iz_bashkirii На Украине погиб лейтенант Артур Саяпов из Башкирии.] АиФ Уфа, 19.07.2022</ref> # [[Артур Сәетов]] (25 яшь, [[Шаран районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Винер Сәйфуллин]], механик-йөртүче (1999, [[Югары Кыйгы]], [[Кыйгы районы]], Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> # [[Илдар Сәйфуллин]] ([[Урыссу]], [[Ютазы районы]], Татарстан)<ref>[https://tatar-inform.tatar/news/ukrainadagy-maxsus-operaciyada-tatarstan-egete-kapitan-ildar-saifullin-halak-bulgan-5857037 Украинадагы махсус операциядә Татарстан егете капитан Илдар Сәйфуллин һәлак булган.] [[Татар-информ]], 7.07.2022</ref> # [[Камил Сәйфуллин]] (35 яшь, [[Уфа]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Руслан Сәйфуллин]], (Күктәкә, [[Азнакай районы]])<ref>''Лиза Нурлыева''. [http://aznakaevo-rt.ru/news/җәmgyiyat/tymytyk-m-kktk-il-iminlegen-saklagan-uly-beln-khushlashty Тымытык һәм Күктәкә ил иминлеген саклаган улы белән хушлашты.] [[ Маяк (Азнакай, гәзит)|Маяк]], 14.05.2022</ref> # [[Данис Сәләхетдинов]], прапорщик (1986, Казан) # [[Руслан Сәфәров]] ([[Бакчагөл]], [[Бараба районы]], [[Новосибирск өлкәсе]])<ref>[https://www.vn.ru/news-vodolaz-razvedchik-ruslan-safarov-iz-barabinskogo-rayona-pogib-na-ukraine/amp/ Водолаз-разведчик Руслан Сафаров из Барабинского района погиб на Украине.]</ref> # [[Илнур Сибгатуллин]], сержант (1990, [[Түбән Кама]]) # [[Денис Собханкулов]] (29 яшь, [[Әлшәй районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Вячеслав Солтанов]] ([[Коншак районы]], Чиләбе өлкәсе)<ref name="Пчела">[https://pchela.news/news/detail/21632 Во время спецоперации на Украине погиб 28-летний ефрейтор из Челябинской области.]</ref> # [[Фидан Солтанов]] (23 яшь, [[Әбҗәлил районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Галинур Сөләйманов]] ([[Яңа Мөсет]], [[Бөрҗән районы]], Башкортстан)<ref>h[ttps://vk.com/gazizmanapov Бөрйән ере тағы ла оло юғалтыу кисерҙе]</ref> # [[Динар Сөләйманов]] (30 яшь, [[Уфа районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Тимур Сөләйманов]] ([[Пенза]])<ref>[https://www.e1.ru/text/world/2022/03/24/70524677/?utm_source=vk&utm_medium=social&utm_campaign=e1 «Он позвонил в день смерти». На Украине погиб офицер из Екатеринбурга.]</ref> === У === # [[Артём Уразаев]] ([[Колюткино (Белоярски шәһәр бүлгесе)|Колюткино]], [[Белоярский шәһәр округы]], Свердловск өлкәсе)<ref name="ТС" /> # [[Илдар Усманов]] ([[Иске Кулаткы]], [[Иске Кулаткы районы]], [[Сембер өлкәсе]]) # [[Галим Усманов]] (37 яшь, [[Әбҗәлил районы]], Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> # [[Илгиз Усманов]] (38 яшь, Чишмә районы, Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> === Ф === # [[Айдар Фазылов]] (37 яшь, [[Дүртөйле районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Айрат Фатыйхов]] (32 яшь, [[Миякә районы]], Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> # [[Рәнис Фәсхитов]] (21 яшь, [[Абзай (Кыйгы районы)|Абзай]], [[Кыйгы районы]], Башкортстан) <ref>[https://vk.com/wall306580157_9541 С прискорбием сообщаю, что при исполнении воинского.] Зухра Гордиенко ВКонтакте</ref> # [[Данил Фәттахов]] (37 яшь, [[Уфа]], Башкортстан)<ref>[https://vk.com/wall-30988252_1894227?z=photo-30988252_457377071%2Falbum-30988252_00%2Frev В Уфе простились с Данилом Фаттаховым, погибшим..] Кумертау ВКонтакте</ref><ref name=":Пруфы" /> === Х === # [[Камил Хәбибнаҗаров]] ([[Новосибирск]])<ref>[https://ngs.ru/text/world/2022/04/11/71247221/ В Новосибирске похоронили 21-летнего ефрейтора, погибшего на Украине, — для опознания понадобился ДНК-тест.]</ref> # [[Рәмис Хәбибуллин]] ([[Мансур (Неверкин районы)|Мансур]], [[Неверкино районы]], [[Пенза өлкәсе]]) # [[Игорь Хаҗиәхмәтов]] ([[Каневская районы]], [[Краснодар крае]])<ref>[https://www.kanevskadm.ru/news/kanevskoy-rayon-prostilsya-s-voinami-pogibshimi-vo-vremya-spetsoperatsii-na-ukraine/ Каневской район простился с погибшими во время спецоперации на Украине]</ref> # [[Айдар Хайров]] (39 яшь, [[Норлат]], Татарстан)<ref>[http://nurlat-tat.ru/news/novosti/segodnya-v-nurlate-prostilis-s-aydarom-khayrovym Сегодня в Нурлате простились с Айдаром Хайровым]</ref> # [[Илназ Харисов]] ([[Яшел Үзән]])<ref name="kazanfirst20220420">{{cite web|url=https://kazanfirst.ru/news/579019|title = В Зеленодольске похоронили погибшего на Украине Ильназа Харисова|publisher=«KazanFirst» порталы|author=|date=[[2022 ел]]ның [[20 апрель]] көне|accessdate=[[2022 ел]]ның [[23 апрель]] көне|language= [[русча]]}}</ref> # [[Айнур Хаҗиев]] (21 яшь, [[Шаран районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Рамил Хафизов]] ([[Авыргазы районы]], Башкортстан)<ref>[https://www.ufa.kp.ru/online/news/4870841/ В Башкирии простились с погибшим в ходе СВО на Украине капитаном Рамилем Хафизовым.] KP.RU</ref> # [[Тимур Хәйруллин]] (27 яшь, [[Учалы районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Вадим Хәкимов]] (26 яшь, [[Кырмыскалы районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Руслан Хәлимов]] (22 яшь, [[Әлшәй районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Марат Хәлитов]] ([[Ташлы районы]], [[Ырынбур өлкәсе]])<ref>[https://www.orenburg.media/%3fp=126575&amp На Украине погиб спецназовец из Оренбургской области.]</ref> # [[Марсель Хәлиуллин]] (22 яшь, Кушнаренко районы, Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> # [[Наил Хәлиуллин]], өлкән сержант, {{comment|ирекле|доброволец}} (49 яшь, Яр Чаллы) <ref>[https://kazanreporter.ru/news/49329_49-letnij-soldat-dobrovolec-iz-tatarstana-pogib-na-ukraine Казанский репортер: На Украине погиб 49-летний доброволец из Набережных Челнов]</ref> # [[Ришат Хәлиуллин]] ([[Мәмәшир|Мәмәшир, Кукмара районы, Татарстан]]<ref>[https://www.kazanfirst.ru/news/588537%3famp=1 В ходе спецоперации на Украине погиб житель Кукморского района Татарстана]</ref> # [[Динар Хәмитов (1980)]] ([[Питрәч]]) # [[Илшат Хәмидрәхимов]], взвод командиры, өлкән лейтенант (26 яшь, [[Аксубай районы]])<ref>[http://shahrikazan.ru/news/kyiskacha-yaңalyiklar/kechkendn-sportchy-ide-tatarstanda-tagyn-ber-batyr-soldat-beln-khushlashtylar "Кечкенәдән спортчы иде...": Татарстанда тагын бер батыр солдат белән хушлаштылар.] aksubayevo.ru, 8.05.2022</ref> # [[Таһир Хәсәнов]] ([[Югары Ләмәз]], [[Архангель районы (Башкортстан)|Архангель районы]], [[Башкортстан]])<ref>[https://www.gorobzor.ru/amp/novosti/proisshestviya/169780-v-hode-specoperacii-na-territorii-ukrainy-pogib-tagir-hasanov-iz-bashkirii В ходе спецоперации на территории Украины погиб Тагир Хасанов из Башкирии.]</ref> # [[Габдрахман Хисаметдинов]] ([[Яңа Атъял]], [[Яулытора районы]], [[Төмән өлкәсе]])<ref>[https://vsluh.ru/novosti/obshchestvo/v-tyumenskoy-oblasti-proshchayutsya-s-eshche-dvumya-voennymi-pogibshimi-na-ukraine_378704/ В Тюменской области прощаются с еще двумя военными, погибшими на Украине.]</ref> # [[Вадим Хисмәтуллин]] (34 яшь, [[Яңавыл]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Айнур Холматов]] (19 яшь, [[Дәүләкән]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Рөстәм Хөсәенов]] ([[Яр Чаллы]], Татарстан)<ref>[https://chelny-izvest.ru/news/city/eshche-odin-chelninets-pogib-na-donbasse Еще один челнинец погиб на Донбассе]</ref> # [[Илнур Хөснетдинов]] (25 яшь, [[Салават районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> === Ш === # [[Гафур Шакирҗанов]], танк взводы командиры, өлкән лейтенант (1996, Яшел Үзән) # [[Азат Шакиров]] (''DJ Mongol'', 34 яшь, [[Уфа]], Башкортстан)<ref>[https://prufy.ru/news/society/127169-na_ukraine_pogib_izvestnyy_ufimskiy_didzhey_azat_shakirov_dj_mongol/ На Донбассе погиб известный уфимский DJ Mongol Азат Шакиров]</ref> # [[Ильяс Шамигулов]] (26 яшь, Бөрҗән районы, Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> # [[Рамил Шабуров]] (47 яшь, [[Танай (Алабуга районы)|Танайка]], [[Алабуга районы]]) <ref>[https://smartik.ru/elabuga/post/166198045 В Елабужском районе сегодня простились с погибшим.] Елабуга Онлайн, 21.06.2022</ref> # [[Эдуард Шәйдуллин]] (30 яшь, [[Яңавыл]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Эдуард Шаһиев (2001)|Эдуард Шаһиев]] ([[Такталым]], [[Коншак районы]], [[Чиләбе өлкәсе]])<ref>[https://www.kommersant.ru/amp/5366804 Военный из Кунашакского района погиб в ходе спецоперации на Украине.]</ref> # [[Дамир Шәймәрданов]], өлкән лейтенант, танкист ([[Йошкар-Ола]], [[Мари Ил]])<ref name="Tatar Today" /> # [[Изгар Шәйхелисламов]] (33 яшь, [[Иглин районы]], Башкортстан) <ref name=":Пруфы" /> # [[Равил Шәмсетдинов]] ([[Әбләз (Ырынбур өлкәсе)|Әбләз]], Саракташ районы, Ырынбур өлкәсе)<ref>[https://56orb.ru/news/society/12-05-2022/v-saraktashskom-rayone-pohoronili-pogibshego-na-ukraine-voennosluzhaschego В Саракташском районе похоронили погибшего на Украине военнослужащего.]</ref> # [[Гадел Шәмгунов]], өлкән сержант (1993, Казан) <ref>[https://kazanreporter.ru/news/49067_tatarstanec-damir-gilemhanov-pogib-na-ukraine-emu-prisvoeno-zvanie-geroa-rossii Татарстанец Дамир Гилемханов погиб на Украине. Ему присвоено звание Героя России.] Казанский репортер, 15.04.2022</ref> # [[Артур Шәрәфиев]] (2001, Яр Чаллы) # [[Дим Шәрипов]] (44 яшь, [[Мәләвез]], Башкортстан)<ref name=":Пруфы" /> # [[Илнар Шәфигуллин]] (23 яшь, [[Олы Бакырчы]], [[Апас районы]], Татарстан)<ref>[https://vk.com/wall-201846714_744 В селе Большие Бакрче Апастовского района.] Апастовский муниципальный район ВКонтакте</ref> # [[Роман Шәфыйков]] (29 яшь, [[Уфа]], [[Башкортстан]])<ref name=":Пруфы" /> === Ю === # [[Марат Юнысов (2001)|Марат Юнысов]] ([[Карталы районы]], Чиләбе өлкәсе)<ref name="КД">[https://www.kursdela.biz/news/society/10-05-2022/spisok-pogibshih-yuzhnouraltsev-v-hode-spetsoperatsii-na-ukraine%3famp=1 Список погибших южноуральцев в ходе спецоперации на Украине.]</ref> === Я === # [[Руслан Язданов]] (27 яшь, Когалым-[[Әлмәт]])<ref name=":Ирек мәйданы" /> # [[Айнур Ямалов]] ([[Амангилде (Әбҗәлил районы)|Амангилде]], [[Әбҗәлил районы]], [[Башкортстан]])<ref>[https://74.ru/text/incidents/2022/05/27/71363561/ В Башкирии простились с погибшим на Украине уроженцем Магнитогорска. Он посмертно награжден орденом Мужества]</ref> # [[Дим Ямилхин]] ([[Учалы]], Башкортстан)<ref>[https://vk.com/wall-165286587_42657 29 июня 2022 года при исполнении воинского..] Учалинская правда ВКонтакте</ref> # [[Айнур Янышев]] (36 яшь, [[Миякә районы]], Башкортстан)<ref name="Kp.Ufa"/> == Моны да карагыз == * ''[[Россия Федерациясе]] [[Россия Федерациясе дәүләт бүләкләре|дәүләт бүләкләре]]'' ([[:ru:Государственные награды Российской Федерации|ru]]) {{*}} [[Россия Федерациясе Каһарманы]] * ''[[Украина]] [[Украина дәүләт бүләкләре|дәүләт бүләкләре]]'' ([[:ru:Государственные награды Украины|ru]]) {{*}} [[Украина Каһарманы]]'' ([[:ru:Герой Украины|ru]]) * ''[[Луганск Халык Җөмһүрияте]] [[Луганск Халык Җөмһүрияте дәүләт бүләкләре|дәүләт бүләкләре]]'' ([[:ru:Награды Луганской Народной Республики|ru]]) {{*}} [[Луганск Халык Җөмһүрияте Каһарманы|Каһарманы]] * ''[[Донецк Халык Җөмһүрияте]] [[Донецк Халык Җөмһүрияте Каһарманы|Каһарманы]]'' ([[:ru:Герой Донецкой Народной Республики|ru]]) * [[«Телсез Күке» спектакле]] * [[Татарлар — Советлар Берлеге Каһарманнары исемлеге]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == * {{cite web|url=https://www.azatliq.org/a/31759329.html|title = Путин сугышы корбаннары|publisher=[[Азатлык радиосы]] порталы|author=|accessdate=[[2022 ел]]ның [[20 апрель]] көне|language= [[татарча]]}} * {{cite web|url=https://islamnews.ru/news-voiny-tatary-i-bashkiry-pavshie-v-khode-spetsoperatsii-rf|title = Воины-татары и башкиры, павшие в ходе спецоперации РФ|publisher=[[:ru:IslamNews.ru|IslamNews.ru]] порталы|author=|date=[[2022 ел]]ның [[28 март]] көне|accessdate=[[2022 ел]]ның [[20 апрель]] көне|language= [[русча]]}} * {{cite web|url=https://islamnews.ru/news-rasshirilsya-spisok-tatar-i-bashkir-pavshikh-na-ukraine|title = Расширился список татар и башкир, павших на Украине|publisher=[[:ru:IslamNews.ru|IslamNews.ru]] порталы|author=|date=[[2022 ел]]ның [[19 апрель]] көне|accessdate=[[2022 ел]]ның [[20 апрель]] көне|language= [[русча]]}} * {{cite web|url=https://ufa-kp-ru.turbopages.org/ufa.kp.ru/s/daily/27376/4569323/|title = Список погибших солдат из Башкирии на Украине во время спецоперации|publisher=[[Комсомольская правда]].Уфа порталы|author=|date=[[2022 ел]]ның [[7 апрель]] көне|accessdate=[[2022 ел]]ның [[24 апрель]] көне|language= [[русча]]}} * [https://vk.com/prufy_ru?z=album-25561502_283304189 Альбом памяти погибших на Украине.] Пруфы.рф [[ВКонтакте]]{{ref-ru}} == Сылтамалар == * [[:ru:Категория:Погибшие в ходе вторжения России на Украину|Категория:Погибшие в ходе вторжения России на Украину]] {{ref-ru}} * [[:uk:Категорія:Загиблі від російського вторгнення в Україну 2022|Категорія:Загиблі від російського вторгнення в Україну 2022]] {{ref-uk}} * [[:uk:Втрати_силових_структур_внаслідок_російського_вторгнення_в_Україну#2022 2|Втрати силових структур внаслідок російського вторгнення в Україну]] - көннәр буенча вафат булганнар исемлеге {{ref-uk}} [[Төркем:Россиянең 2022 елгы Украина хәрби чаралары дәвамында үтерелгән кешеләр|Татарлар]] [[Төркем:Татар хәрбиләре|2022]] [[Төркем:2022 елда вафатлар|Украина]] [[Төркем:Вафатлар исемлеге|*]] satulfjnuu5e6emw3e5f3ejfc8dra26 0 585924 3529933 3527732 2022-08-21T21:03:19Z ДолбоЯщер 27073 Moving from [[Category:Русиядә ислам]] to [[Category:Русия ислам оешмалары]] using [[c:Help:Cat-a-lot|Cat-a-lot]] wikitext text/x-wiki {{Оешма |исем = Россия Федерациясе мөселманнарының Диния нәзарәте |альтернатив исем ='''РФ МДН ''' |background_color=#4B92DB |логотип = |логотип зурлыгы = |рәсем асты язуы = |харита1 = |харита зурлыгы1 = |легенда1 = |харита2 = |харита зурлыгы2 = |легенда2 = |бергәлек = |үзәкнең төре = Баш-фатир |үзәк = {{байрак/Русия}} / [[Файл:Flag of Moscow, Russia.svg|20px]] '''[[Мәскәү]]''', Выползов тыкрыгы, 7 |төре = үзәкләштерелгән дини оешма |телләр = [[Гарәп теле|гарәп]], [[Рус теле|рус]], [[Татар теле|татар]] |җитәкче вазыйфасы1 = '''[[Мөфти]]''' |җитәкче исеме1 = [[Равил Гайнетдин]] |җитәкче вазыйфасы2 = |җитәкче исеме2 = |җитәкче вазыйфасы3 = |җитәкче исеме3 = |нигезләүче1 = |нигезләү сәбәпләре1 = ''' РФ Юстиция министрлыгында теркәлү''' |нигезләү көне1 = [[1994 ел]] |нигезләүче2 = |нигезләү сәбәпләре2 = '''оешманың исеме үзгәрү''' |нигезләү көне2 = [[2014 ел]] |нигезләүче6 = |нигезләү сәбәпләре6 = |нигезләү көне6 = |ябу сәбәпләре = |ябу көне = |сайт = [http://dumrf.ru/common/org/2517 '''dumrf.ru'''] |искәрмә1 = |искәрмә2 = |искәрмә5 = }} '''Россия Федерациясе мөселманнарының Диния нәзарәте''' ({{lang-ru|Духовное управление мусульман Российской Федерации, ДУМ РФ}}) ― үзәкләштерелгән дини оешма. 1994 елда оешкан. Диния нәзарәте рәисе (''1994 елдан'') ― шәех [[мөфти]] [[Равил Гайнетдин|Равил хәзрәт Гайнетдин]]. == Тарих == [[Файл:Ravil Gainutdin, September 2010.jpeg|200px|thumb|right|[[Равил Гайнетдин]], мөфти һәм РФ МДН рәисе. 2010 ел]] [[Файл:Moscow Cathedral Mosque 01-2016.jpg|200px|thumb|right|2015 елда төзелгән [[Мәскәү җәмигъ мәчете]], аның бинасында РФ МДН аппараты урнашкан]] Россиянең Үзәк Аурупа төбәге мөселманнарының Диния нәзарәте буларак оештырылган. 1998 елның 9 декабрендә узган съездда Россиянең Аурупа өлеше мөселманнары Диния нәзарәте ({{lang-ru|Духовное управление мусульман Европейской части России, ДУМЕР}}) итеп үзгәртелә <ref>[http://dumrf.ru/common/org/2517 Духовное управление мусульман Российской Федерации]</ref>. 2014 елның 21 сентябрендә оешманың VI съездында аны Россия Федерациясе мөселманнарының Диния нәзарәте, РФ МДН ({{lang-ru|Духовное управление мусульман Российской Федерации, ДУМ РФ}}) итеп үзгәртү турында карар кабул ителгән <ref>[http://dumrf.ru/common/event/8563 ДУМЕР переименовано в Духовное управление мусульман Российской Федерации]{{ref-ru}}</ref>. 2009 елның 23 сентябренә Диния нәзарәте составына 37 төбәктән мөселманнарның 367 үзәкләштерелгән һәм җирле дини оешмасы кергән. 2011 ел ахырына, Диния нәзарәтенең җирле дини оешмалар белән эшләү бүлеге мәгълүматларына караганда, нәзарәт юрисдикциясенә [[Үзәк федераль округы|Үзәк]], [[Урал федераль округы|Урал]], [[Көньяк федераль округ|Көньяк]], [[Төньяк-Көнбатыш федераль округы|Төньяк-Көнбатыш]], [[Идел буе федераль округы|Идел буе]] федераль округларыннан 400гә якын дини оешма керә. == Җитәкчелек == РФ мөселманнарының Диния нәзарәте резиденциясе [[Мәскәү җәмигъ мәчете]] комплексында (Үзәк округ, Мещан районы, Вылазков тыкрыгы, 7) урнашкан. Карар кабул итүче иң югары орган ― Мәҗлес, РФ мөселманнарының Диния нәзарәте составындагы дини оешмалардан мөселман руханилары һәм дин тотучылар делегатлары корылтае. РФ мөселманнарының Диния нәзарәтенең көндәлек эшчәнлеге белән Президиум һәм рәис җитәкчелек итә. Устав нигезендә оешма рәисе биш елга бер тапкыр сайлана. == Структура == РФ мөселманнарының Диния нәзарәте структурасында: Аппарат (Эчке эшләр департаменты, Мәгариф һәм фән департаменты), РФ МДН эшләре идарәсе, Төзелеш һәм архитектура бүлеге, Беркетмә бүлеге, РФ МДН секретариаты, РФ мөселманнарының Диния нәзарәте матбугат хезмәте. == Рәис урынбасарлары == Рәис урынбасарлары: рәиснең беренче урынбасарлары — [[Дамир Гыйззәтуллин]], [[Дамир Мөхетдинов]], рәис урынбасары — Рәфыйк Фәттахетдинов. [[Мәскәү җәмигъ мәчете]] имамы, Мәскәү имам-мөхтәсибе [[Илдар Аляутдинов|Илдар Галәветдинов]] (Аляутдинов). == Урта һәм югары уку йортлары == РФ мөселманнарының Диния нәзарәте карамагында: Мәскәү ислам университеты (ректоры — Дамир Мөхетдинов), Х. Фәезханов исемендәге Түбән Новгород ислам институты. (ректоры – Дамир Мөхетдинов), Мәскәү җәмигъ мәчете каршындагы мәдрәсә (директоры – Җафар Фәйзрахманов), Мәскәү ислам көллияте (директор {{comment|в.б.|вазифаларын башкаручы}} – Ислам Зарипов), [[Мәскәү тарихи мәчете|Мәскәүнең тарихи мәчете]] каршындагы мәдрәсә (директоры – Мәскәүнең тарихи мәчете имам-хатыйбы Хәсән Фәхретдинов), Түбән Новгородның «Маһинур» мәдрәсәсе (директоры – Габделбари (Абдулбари) Мөслимов), Габделҗәлил Биккинин исемендәге Түбән Новгород ислам мәдрәсәсе (директоры – Ренат Исламов), Мәскәү өлкәсе Ислам көллияте (ректоры – Инсаф Камалов) == Басма органнары == РФ мөселманнарының Диния нәзарәтенең рәсми басма органы — 1994 елдан бирле нәшер ителүче «Ислам мөнбәре» Бөтенроссия мөселманнар газетасы (баш мөхәррир – тарих фәннәре кандидаты Дамир Хәйретдинов. «Медина» нәшрият йорты (ген. директоры – Илдар Нуриманов); «ЧИТАЙ» нәшрият йорты (ген. директоры – Илшат Сәлахетдинов) <ref>[https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=http%3A%2F%2Fwww.idmedina.ru%2Fminbare%2F#federation=archive.wikiwix.com ИД «Медина» — Газета «Ислам Минбаре»]</ref>. == Бүләкләре == РФ мөселманнарының Диния нәзарәте бүләге ― «Рухи бердәмлек өчен» медале <ref>[http://dumrf.ru/upravlenie/documents/11776 Награды и медали ДУМ РФ и СМР]</ref>. == Сылтамалар == * ''Силантьев Р. А.'' [http://www.ng.ru/ng_religii/2015-06-03/2_muftii.html Сохранится ли Совет муфтиев?] Независимая газета, 02.06.2015{{ref-ru}} * [http://dumrf.ru/common/org/2517 Рәсми сайт] == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> [[Төркем:Мөселманнарның Диния нәзарәтләре]] [[Төркем:Русия ислам оешмалары]] [[Төркем:1994 елда нигезләнгән дини оешмалар]] {{Россия мөселман диния нәзарәтләре}} j4ozjoglecan3z28sgf27w8tpyej0yn 0 586984 3529932 3527733 2022-08-21T21:03:19Z ДолбоЯщер 27073 Moving from [[Category:Русиядә ислам]] to [[Category:Русия ислам оешмалары]] using [[c:Help:Cat-a-lot|Cat-a-lot]] wikitext text/x-wiki {{Оешма |исем = Россиянең Азия өлеше мөселманнары Диния нәзарәте |альтернатив исем = Духовное управление мусульман Азиатской части России |background_color=#4B92DB |логотип = ДУМ_АЧР_лого.jpg |логотип зурлыгы = 150 |рәсем асты язуы = |харита1 = |харита зурлыгы1 = |легенда1 = |харита2 = |харита зурлыгы2 = |легенда2 = |бергәлек = |үзәкнең төре = офис |үзәк = 127083<br/> {{байрак/Россия}} [[Россия]] / [[Файл:Coat of Arms of Moscow.svg|15px]] [[Мәскәү]], Мишин ур., 34/36, офис 1 |төре = үзәкләштерелгән дини оешма |телләр = |җитәкче вазыйфасы1 = '''Рәис''' |җитәкче исеме1 = баш мөфти шәех [[Нәфигулла Әширов]] |җитәкче вазыйфасы2 = |җитәкче исеме2 = |җитәкче вазыйфасы3 = |җитәкче исеме3 = |нигезләүче1 = |нигезләү сәбәпләре1 = мөселманнар конференциясе карары |нигезләү көне1 = [[1997 ел]] |нигезләүче2 = |нигезләү сәбәпләре2 = Россия юстиция министрлыгында теркәлү |нигезләү көне2 = [[1998 ел]] |нигезләүче3 = |нигезләү сәбәпләре3 = |нигезләү көне3 = |ябу сәбәпләре = |ябу көне = |сайт = https://dumachr.ru/ |искәрмә1 = |искәрмә2 = |искәрмә5 = }} '''Россиянең Азия өлеше мөселманнары Диния нәзарәте''' ({{lang-ru|Централизованная религиозная организация «Духовное управление мусульман Азиатской части России», ДУМ АЧР}}) ― үзәкләштерелгән төбәкара дини оешма. 1997―1999 елларда ― Себер һәм Ерак Көнчыгыш мөселманнары Диния нәзарәте. Составына [[Урал]], [[Себер]] һәм [[Ерак Көнчыгыш]] регионнарының мөселман җәмгыятьләре керә. 1998 елның 14 декабрендә [[Русия Федерациясе юстиция министрлыгы|Россия Юстиция министрлыгында]] теркәлү узган. Гамәлгә куючы һәм җитәкчесе (1997 елдан) ― баш мөфти шәех [[Нәфигулла Әширов]] (1954 елгы). == Тарих == [[Файл:Аширов.jpg|200px|thumb|right|Россиянең Азия өлеше мөселманнары Диния нәзарәте рәисе баш мөфти шәех [[Нәфигулла Әширов]]]] [[1997 ел]]ның августында [[Тубыл]] шәһәрендә узган Урал, Себер һәм Ерак Көнчыгыш мөселманнары конференциясендә Россия мөселманнары Диния нәзарәтләренең югары координацион үзәге ({{lang-ru|Высший координационный центр Духовных управлений мусульман России, ВКЦ ДУМР}}) составындагы «Себер һәм Ерак Көнчыгыш мөселманнары Диния нәзарәте» буларак оештырылган<ref> [http://www.muslim.ru/1/cont/8/9/1060.htm Нафигулла Аширов] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120328125103/http://muslim.ru/1/cont/8/9/1060.htm |date=2012-03-28 }}// Официальный сайт Совета Муфтиев РФ</ref>. Яңа дини оешма [[СССР|Совет заманнарыннан]] ук эшләп килгән һәм [[Үзәк Диния нәзарәте]] составында булган Себер мөселманнарының Диния нәзарәте ({{lang-ru|Духовное управление мусульман Сибири, ДУМС}}, рәисе [[мөфти]] Зөлкәрнәй Шакирҗанов) белән көндәшлеккә керә. [[1998 ел]]ның 14 декабрендә [[Русия Федерациясе юстиция министрлыгы|Россия Юстиция министрлыгында]] теркәлү узган. [[1999 ел]]ның 13 февралендә [[Төмән]]дә уздырылган Себер һәм Ерак Көнчыгыш мөселманнары корылтаенда Себер һәм Ерак Көнчыгыш мөселманнары Диния нәзарәте ''Россиянең Азия өлеше мөселманнары Диния нәзарәте'' итеп үзгәртелә. [[2014 ел]]ның 28 мартында Н. Әшировка Россиянең Азия өлеше мөселманнары Диния нәзарәте буйсыуындагы кайбер мәчетләрдә көч структуралары тентүе вакытында «экстремистик дип тыелган» дини әдәбият табылу сәбәпле, «дини берләшмә эшчәнлеген тыю мөмкинлеге турында» [[Свердловск өлкәсе]] прокуроры Сергей Охлопков имзалаган кисәтү тапшырыла <ref>''Антон Ольшанников''. [https://ura.news/articles/1036261742 Духовное управление мусульман Азиатской части России может быть ликвидировано.] ura.news, 03.04.2014{{ref-ru}}</ref>. [[2020 ел]]ның декабрендә [[Омск]]ида узган Себер һәм Ерак Көнчыгыш мөселманнары корылтаенда оешманың рәисе итеп яңадан [[Нәфигулла Әширов]] сайлана. <ref>[https://islamnews.ru/news-v-omske-pereizbrali-glavu-dukhovnogo-upravleniya-musulman-aziatskoy-chasti-rossii В Омске переизбрали главу Духовного управления мусульман Азиатской части России.] IslamNews, 9.12.2020</ref> == Структура == Россиянең Азия өлеше мөселманнары Диния нәзарәте кануни идарәсе астында 28 төбәк казыят идарәсе, 270 тән артык җирле дини оешма һәм [[РФ]]нең 25 субъектында эшләүче 170 дини төркем, Диния нәзарәтенең тулы вәкаләтле вәкиллекләре эшли. Җирле дини оешмалар эшчәнлеген тәртипкә салу, урыннарда аларга ярдәм күрсәтү өчен, Россиянең Азия өлеше өлкәләрендә һәм республикаларында төбәк Диния нәзарәтләре булдырылган. Россиянең Азия өлеше мөселманнары Диния нәзарәте югары бүләге – «Әл-Ихсан» ордены. Россиянең Азия өлеше мөселманнары Диния нәзарәте баш офисы [[Мәскәү]]дә урнашкан (''Мишин ур., 34/36, офис 1''). == Сылтамалар == * [https://ics-halal.com/ Духовное управление мусульман Азиатской части России.] Официальный сайт * [https://vk.com/dumachr ДУМ АЧР ВКонтакте] * [https://t.me/dumachr Официальный канал ДУМ АЧР в Телеграм] * [https://www.dumrf.ru/common/org/2298?utm_source=ru.wikipedia.org&utm_medium=referral&utm_campaign=ru.wikipedia.org&utm_referrer=ru.wikipedia.org Духовное управление мусульман Азиатской части России.] Духовное управление мусульман Российской Федерации == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> [[Төркем:Мөселманнарның Диния нәзарәтләре]] [[Төркем:Русия ислам оешмалары]] [[Төркем:Азиядә ислам]] [[Төркем:1997 елда нигезләнгән дини оешмалар]] {{Россия мөселман диния нәзарәтләре}} gu176vwynkgj3n4ri91i30qi819gaw1 0 587063 3529937 3527741 2022-08-21T21:03:19Z ДолбоЯщер 27073 Moving from [[Category:Русиядә ислам]] to [[Category:Русия ислам оешмалары]] using [[c:Help:Cat-a-lot|Cat-a-lot]] wikitext text/x-wiki {{Оешма |исем = Кабарда-Балкар Республикасы мөселманнарының Диния нәзарәте |альтернатив исем = {{Lang-kbd|Къэбэрдей-Балъкъэрым ис муслъымэнхэм я дин Iуэхущӏапӏэ}}<br>{{Lang-krc|Къабарты-Малкъарны муслиманаларыны дин идарасы}} |background_color=#4B92DB |логотип = Central mosque in Nalchik. Rear entry.jpg |логотип зурлыгы = 200 |рәсем асты язуы = Диния нәзарәте урнашкан<br/> Нальчик җәмигъ мәчете |харита1 = |харита зурлыгы1 = |легенда1 = |харита2 = |харита зурлыгы2 = |легенда2 = |бергәлек = |үзәкнең төре = офис |үзәк = 360000<br/> {{байрак/Россия}} Россия,<br/> [[Файл:Flag of Kabardino-Balkaria.svg|20px]] [[Кабарда-Балкария]],<br/> [[Файл:Flag of Nalchik (Kabardino-Balkaria).png|20px]] [[Нальчик]], Шогенцуков пр., 41<br/> (''[[Нальчик җәмигъ мәчете ]]'') |төре = үзәкләштерелгән дини оешма |телләр = |җитәкче вазыйфасы1 = '''Рәис''' |җитәкче исеме1 = [[мөфти]] Хәзрәтали Дзасежев |җитәкче вазыйфасы2 = |җитәкче исеме2 = |җитәкче вазыйфасы3 = |җитәкче исеме3 = |нигезләүче1 = |нигезләү сәбәпләре1 = Диния нәзарәте оешу турында игълан итү |нигезләү көне1 = [[1989 ел]] |нигезләүче2 = |нигезләү сәбәпләре2 = |нигезләү көне2 = |нигезләүче3 = |нигезләү сәбәпләре3 = |нигезләү көне3 = |ябу сәбәпләре = |ябу көне = |сайт = http://www.kbrdum.ru |искәрмә1 = |искәрмә2 = |искәрмә5 = }} '''Кабарда-Балкар Республикасы мөселманнарының Диния нәзарәте''', КБР МДН ({{Lang-kbd|Къэбэрдей-Балъкъэрым ис муслъымэнхэм я дин Iуэхущӏапӏэ}}; {{Lang-krc|Къабарты-Малкъарны муслиманаларыны дин идарасы}}, {{lang-ru|Централизованная религиозная организация Духовное управление мусульман Кабардино-Балкарской Республики, ДУМ КБР}}) – [[Кабарда-Балкар Республикасы]] мөселманнарының бәйсез төбәк оешмасы. Диния нәзарәте Нальчик җәмигъ мәчете комлексында урнашкан. [[Төньяк Кавказ мөселманнарының координация үзәге]] составына керә (1999). == Тарих == * 1989 елның 29 ноябре – республика мөселманнары Диния нәзарәте оешу турында игълан ителә. * 1990 елның 30 августы – [[Нальчик]]та КБР мөселманнарының беренче корылтае була, анда устав кабул ителә һәм Диния нәзарәте рәисе сайлана. * 1991 елның 9 октябре – Диния нәзарәте Уставы КБР Юстиция министрлыгында теркәлү үтә (N 91) <ref name=":0">{{cite web|url=http://www.interfax-religion.ru/?act=news&div=7044|title=Новейшая история мусульманского сообщества Кабардино-Балкарской Республики}}</ref> * 1992 елның 2 феврале – КБР мөселманнарының II съезды. * 1994 елның апреле – КБР Диния нәзарәте [[Үзәк диния нәзарәте|Россия мөселманнарының Диния нәзарәте]] Югары координацион үзәге составына керә. * 1996 ел – Ислам институты ачыла, директор итеп Шәрәфетдин Чочаев, урынбасары итеп Әнәс Пшихачев билгеләнә. * 1998 елның марты – КБР МДН III съезды. * 1999 ел – КБР Диния нәзарәте [[Төньяк Кавказ мөселманнарының Координация үзәге]]нә керә. * 2004 ел – КБР МДН IV съезды. * 2006 елның октябре – КБР Диния нәзарәте Кавказ мөселманнарының Югары Советын (ВСМК) төзүдә катнаша. * 2007 ел — Ислам институты [[Әбү Хәнифә]] исемендәге Төньяк Кавказ университеты итеп үзгәртелә. * 2009 елның 25 марты – КБР МДН V съезды <ref>{{Cite news|title=На съезде мусульман Кабардино-Балкарии переизбрали муфтия|author=|first=Юлия ВЕРНИКОВСКАЯ|last=|url=http://www.spb.kp.ru/online/news/218403/|work=KP.RU - сайт «Комсомольской правды»|date=2009-03-25|accessdate=2017-06-07|language=ru}}</ref><ref>{{Cite news|title=Анас Пшихачев вновь стал муфтием Кабардино-Балкарии - ИА REGNUM|url=https://regnum.ru/news/society/1141895.html|work=ИА REGNUM|accessdate=2017-06-07|language=ru}}</ref>. * 2011 елның 15 марты – КБР мөселманнарының VI корылтае <ref>{{Cite news|title=Нальчик готов стать центром исламской грамотности|url=http://www.ng.ru/regions/2011-03-17/5_kbr.html|accessdate=2017-06-07|language=en}}</ref><ref>{{Cite news|title=Мусульмане Кабардино-Балкарии избрали нового муфтия республики|url=https://ria.ru/religion/20110315/354177401.html|work=РИА Новости|date=20110315T1722+0300Z|accessdate=2017-06-07|language=ru}}</ref>. * 2016 елның 14 марты – КБР МДН VII съезды <ref>{{Cite news|title=Сегодня в Нальчике пройдут выборы главы Духовного управления мусульман Кабардино-Балкарии|url=http://www.kavkaz-uzel.eu/articles/279093/|work=Кавказский Узел|accessdate=2017-06-07}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://glava.kbr.ru/kbr-events/speech/compellation/11275--vii-.html|title=Приветствие Главы КБР Ю.А. Кокова делегатам и участникам VII съезда мусульман КБР - Глава КБР Юрий Коков|publisher=glava.kbr.ru|accessdate=2017-06-07}}</ref>. == Эшчәнлек == === Устав === Оешма уставында күрсәтелгән: КБР МДН * «...Исламны бергәләп тоту һәм тарату максатыннан, ирекле нигездә оештырылган үзәкләштерелгән дини оешма булып тора. Аның составына КБР торак пунктларында дини мөселман төркемнәре һәм җирле дини оешмалар керә» * «...үз эшчәнлеген РФ Конституциясе, КБР Конституциясе, шулай ук «Вөҗдан иреге һәм дини берләшмәләр турында» Федераль закон, РФнең башка норматив актлары нигезендә гамәлгә ашыра». * «...үз дини эшчәнлегендә КБР мөселманнары Диния нәзарәте [[Коръән]]гә һәм [[Пәйгамбәр]] сөннәтенә, 4 изге [[Хәлиф]]нең әйткән сүзләренә, дүрт [[мәзһәб]]нең юриспруденциясенә, шулай ук КБР мөселманнарының Диния нәзарәте карарлары һәм КБР мөселманнары съездлары карарларына таяна». * «.. дәүләт хакимияте органнары, җирле үзидарә органнары, башка дәүләт учреждениеләре функцияләрен үти алмый, сәяси партияләр һәм иҗтимагый берләшмәләр эшчәнлегендә катнашмый.» <ref>http://www.kbrdum.ru/ustav.pdf</ref> == Уку йортлары == КБР Диния нәзарәте каршында югары уку йорты — Имам [[Әбү Хәнифә]] исемендәге Төньяк Кавказ ислам университеты эшли <ref>{{cite web|url=http://www.kbrdum.ru/novosti/204-v-severo-kavkazskom-islamskom-universitete-imeni-imama-abu-khanify-v-polnom-razgare-sessiya|title=В Северо-Кавказском Исламском университете имени Абу Ханифы в полном разгаре сессия}}</ref>, шулай ук аның төрле филиаллары һәм җирле [[мәдрәсә]]ләр бар. == Басма орган == ККР Диния нәзарәте каршында ай саен [https://www.kbrdum.ru/gazeta «Свет Ислама»] (Ислам нуры) газетасы чыгарыла. == Рәисләр == * 1990-1992 елларда – Шәрәфетдин Чочаев <ref name=":0" /> * 1992-2002 елларда – Шәфыйк Пшихачев <ref>{{cite web|url=http://dumrf.ru/common/biographies/2326|title=Пшихачев Шафиг Ауесович|accessdate=2017-06-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170629202019/http://www.dumrf.ru/common/biographies/2326|archivedate=2017-06-29|deadlink=yes}}</ref> * 2002-2010 елларда – Әнәс Пшихачев * 2010 елның 20 декабреннән – Хәзрәтали Дзасежев <ref>{{cite web|url=http://www.kbrdum.ru/struktura-dum|title=Дзасежев Хазраталий Олиевич}}</ref> == Сылтамалар == * [http://www.kbrdum.ru Официальный сайт ДУМ КБР] == Моны да карагыз == * [[Русиядә ислам]] * [[Төньяк Кавказ мөселманнарының координация үзәге]] == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> [[Төркем:Мөселманнарның Диния нәзарәтләре]] [[Төркем:1989 елда нигезләнгән дини оешмалар]] [[Төркем:Русия ислам оешмалары]] [[Төркем:Кавказда ислам]] {{Россия мөселман диния нәзарәтләре}} 8dbdyfwofdbaa31atahzkq9601nj8rc 0 587318 3529935 3522247 2022-08-21T21:03:19Z ДолбоЯщер 27073 Moving from [[Category:Русиядә ислам]] to [[Category:Русия ислам оешмалары]] using [[c:Help:Cat-a-lot|Cat-a-lot]] wikitext text/x-wiki {{Оешма |исем = Кырым мөселманнары <br/>Дини идарәсе |альтернатив исем = {{lang-crh|Qırım Musulmanları Diniy İdaresi}} {{lang-uk|Духовне управління мусульман Криму}}, {{lang-ru| Духовное управление мусульман Крыма}} |background_color=#4B92DB |логотип = Лого думк.jpg |логотип зурлыгы = 200 |рәсем асты язуы = Киевтагы<br/> Кырым мөселманнарының Дини идарәсе<br/> логотибы |харита1 = |харита зурлыгы1 = |легенда1 = |харита2 = |харита зурлыгы2 = |легенда2 = |бергәлек = |үзәкнең төре = Баш-фатир |үзәк = 295001, [[Кырым Республикасы]], [[Акъяр]], Курчатов ур., 4 |төре = үзәкләштерелгән дини оешма |телләр = |җитәкче вазыйфасы1 = '''[[мөфти]] (Кырымда)''' |җитәкче исеме1 = [[Әмирали Аблаев]] |җитәкче вазыйфасы2 = '''[[мөфти]] (Киевта)''' |җитәкче исеме2 = [[Айдер Рөстәмов]] |җитәкче вазыйфасы3 = |җитәкче исеме3 = |нигезләүче1 = |нигезләү сәбәпләре1 = |нигезләү көне1 = |нигезләүче2 = |нигезләү сәбәпләре2 = '''Бөтенкырым җыены карары''' |нигезләү көне2 = [[1992 ел]] |нигезләүче3 = |нигезләү сәбәпләре3 = |нигезләү көне3 = |ябу сәбәпләре = |ябу көне = |сайт = [https://qmdi.org] (Кырымда) <br> [https://dumk.org] (Киевта) |искәрмә1 = |искәрмә2 = |искәрмә5 = }} ''[[Кырым мөселманнарының Үзәк Диния нәзарәте ― Таврида мөфтияте]] белән бутамагыз'' '''Кырым мөселманнары Дини идарәсе''' ({{lang-crh|Qırım Musulmanları Diniy İdaresi}}, {{lang-uk|Духовне управління мусульман Криму}}, {{lang-ru|Духовное управление мусульман Крыма}}) ― [[Кырым]] [[мөселманнар]]ын, нигездә, [[Кырым татарлары]]н<ref>''Сенюшкина Т. А.'' [http://www.kulpin.ru/wp-content/uploads/crimea%2027042012.pdf#page=373 Этнополитическая ситуация в Крыму: анализ, прогноз, тенденции] // Научно-практический дискуссионно-аналитический сборник «Вопросы развития Крыма» является продолжающимся изданием, осуществляемым Крымской академией наук с 1995 года. Редакционный совет сборника «Вопросы развития Крыма»: ПП Толочко (председатель), ВА Боков (зам. председателя), СА Ефимов (зам. — 2012. — С. 373.)</ref> берләштерүче дини оешма. [[Сөнни]] [[ислам]]ның [[хәнәфи мәзһәбе]]н тота<ref>{{Cite web|url=https://lenta.ru/articles/2018/02/13/krym_muslim/|title=Полумесяц в Крыму|website=lenta.ru|accessdate=2020-08-01}}</ref>. [[Кырым кризисы|Кырымны Россиягә кушканнан соң]], Кырым мөселманнары идарәсендә бүленү була: Кырымда дини оешма Кырым Республикасы һәм Акъяр мөселманнары Диния нәзарәте буларак Россия хокукый кырында легаль эшчәнлеген дәвам итсә, [[Киев]]та [[Кырымтатар Милли Мәҗлесе]] катнашында Кырым мөселманнарының Дини идарәсе (нәзарәте) оештырыла<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.krymr.com/a/28139360.html|title=Два муфтия на один Крым: раскол или благо для мусульман|website=Крым.Реалии|accessdate=2020-08-01}}</ref>. == Тарих == [[Файл:Simferopol 04-14 img14 Kebir-Jami Mosque.jpg|мини|слева|[[Акъяр]]дагы Кәбир-Җәми мәчете ― мөфтинең һәм Диния нәзарәтенең резиденциясе]] Кырым мөселманнары Диния нәзарәте [[1992 ел]]ның [[31 август]]ында [[Акъяр]]да мөселман җәмгыятьләре вәкилләренең Бөтенкырым җыены барышында оештырыла. Идарә составына Кырым мөфтияте керә. Оешманың беренче Уставы нигезендә, идарә үз эшчәнлеген [[Коръән]], [[Сөннә]], [[шәригать]] һәм [[фәкыйһ]] нормаларына таянып, Кырым мөселманнары Корылтаеның карарларын үтәп, [[Украина]] кануннарын хөрмәт итеп оештыра. Кырымның беренче мөфтие итеп Сәетҗәлил Ибраһимов сайлана<ref name="a1">''Булатов Айдер.'' [https://cyberleninka.ru/article/n/islam-v-krymu-ot-tragicheskogo-proshlogo-k-problemam-sovremennosti Ислам в Крыму: от трагического прошлого к проблемам современности.] Россия и мусульманский мир, 2013, № 4 (250)</ref>. 1992 елның декабрендә С. Ибраһимов белән Кырым һәм Акъяр православие архиепискобы Лазарь төбәктә конфессияара мөнәсәбәтләрне яхшыртуга ярдәм итәргә тиешле «Тынычлык — Ходай бүләге» динара шурасы рәистәшләре була<ref name="a1" />. Сәетҗәлил Ибраһимов җитәкчелегендәге Дини идарә [[Кырымтатар Милли Мәҗлесе]]ннән бәйсез мөнәсәбәттә эшли, исламны сәясиләштермәскә тырыша. Мөфти Ибраһимовның идарә итү чорында ярымутрауда 52 мөселман җәмгыяте теркәлгән. Шул вакытта яңа мәчетләр төзү, искеләрен мөселман җәмгыятьләренә кире кайтарып алу, ислам уку йортлары ачу процессы башлана<ref name="a1" />. 1994 елда мөфти С. Ибраһимов диндәшләренә Кырым Югары Советына сайлауларда [[Кырымтатар Милли Мәҗлесе]] өчен тавыш бирергә чакыра <ref>''Червонная С. М.'' [http://old.iea.ras.ru/books/11_KRIM4/100320041501_5.htm Возвращение крымскотатарского народа: проблемы этнокультурного возрождения. Крымскотатарское национальное движение]{{ref-ru}}</ref>. Мөфти С. Ибраһимовның бәйсез эшчәнлеге [[Кырымтатар Милли Мәҗлесе|Мәҗлес]] һәм «Гадәләт» фиркасе җитәкчелегендә хуплау тапмый <ref>''Червонная С. М.'' [http://old.iea.ras.ru/books/11_KRIM4/100320041501_6.htm Возрождение ислама в Крыму. Исламский фактор национального движения. // Возвращение крымскотатарского народа: проблемы этнокультурного возрождения. Крымскотатарское национальное движение]{{ref-ru}}</ref>. Формаль сәбәп белән (''С. Ибраһимовның [[Согуд Гарәбстаны]]на укырга китүе'') ул мөфти вазифасыннан азат ителә. 1995 елның 18 ноябрендә Кырым мөселманнары корылтае була, анда Кырым мөселманнары Диния нәзарәтенең сәясәттә катнашуы тарафдары булган Нури Мостафаев мөфти итеп сайлана <ref name="a1" />. 1998 елда Диния нәзарәте [[Акъяр]]да һәм Акъяр районында мөселман җәмгыятьләрен оештыру турында карар кабул итә. Оештыру конференциясе барышында җәмгыять рәисе сайлана. Конференциядән соң Диния нәзарәте җәмгыять рәисен билгеләү турында карарны үзгәртә, чөнки бу җәмгыятьтә башка ислам агымнары вәкилләре дә катнаша. Нәтиҗәдә, җәмгыятьнең бер өлеше Кырым мөселманнарының Диния нәзарәтеннән бәйсез мөселман җәмгыяте төзи <ref name="a1" />. [[Файл:Муфтий Крыма.jpg|250px|мини|справа|Дини идарә рәисе, Кырым мөфтие Әмирали Аблаев]] 1999 елның 4 декабрендә узган Кырым мөселманнарының өченче корылтаенда 218 делегат һәм 100гә якын кунак катнаша. Ябык тавыш бирү юлы белән яңа мөфти итеп элек [[Ислам Төрек районы]] Җәйләү Сарай ({{lang-ru|Золотое Поле}}) авылы [[имам]]ы булган Әмирали Аблаев сайлана. Кырым мөселманнарының дүртенче корылтае 2004 елның 17 апрелендә 300 делегат һәм 100гә якын чакырылган кеше катнашында уза. 2008 елның 26 июлендә узган бишенче корылтайга бәйсез мөселман җәмгыятьләре һәм Диния нәзарәтенең кайбер җәмгыятьләре вәкилләре чакырылмый. Ә. Аблаев сүзләренчә, тыю [[ваһһабичылык]] һәм [[Хизбут-тәхрир әл-Ислами]] вәкилләре булган мөселман җәмгыятьләренә кагылган булган <ref name="a1" />. 2010 елның декабрендә Кырым мөселманнары Диния нәзарәтенә карата оппозициядә торучы «Кырым мөселманнарының рухи үзәге» оешмасы теркәлгән, аңа [[суфичылык]]ның {{Тәрҗемә ителмәгән 3| Хәбәшиләр| Хәбәшиләр| ru |Хабашиты}} агымы вәкилләре кергән <ref name="a1" />. Оешма [[Украина мөселманнары Диния нәзарәте]] карамагында булган. == 2014 елдан соң == ''Моны да карагыз: '''[[Кырым кризисы]]''''' [[Кырым кризисы|Кырымны Россиягә кушканнан соң]], Кырым мөселманнары Дини нәзарәте [[Кырымтатар Милли Мәҗлесе|Мәҗлес]] алып барган сәясәттән ерагая һәм яңа хакимияткә лояльлек күрсәтә <ref name="b2">{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.krymr.com/a/27043100.html|title=Ислам в Крыму: как ни крути, а получается «церковь»|website=Крым.Реалии|accessdate=2020-08-01}}</ref>. 2014 елның августында [[Кырым мөселманнарының Үзәк Диния нәзарәте ― Таврида мөфтияте]] теркәлү узган, аның төп эшчәнлеге Кырым мөселманнары Диния нәзарәтенең йогынтысын киметүгә юнәлдерелгән була һәм, кайбер мәгълүматлар буенча, [[Россия]] хакимиятләре тарафыннан хуплана <ref name="uu36" /><ref>{{Cite web|url=http://www.islamsng.com/rus/analytics/8213|title=Ислам в СНГ: Крымские хабашиты поменяли вывеску|website=www.islamsng.com|accessdate=2020-08-01}}</ref><ref>{{Cite web|lang=uk|url=https://nv.ua/ukr/ukraine/ukrainskih-musulman-vstrevozhilo-sozdanie-v-krymu-i-donbasse-marionetochnyh-islamskih-struktur-20133.html|title=Украинских мусульман встревожило создание в Крыму и Донбассе "марионеточных исламских структур"|website=nv.ua|accessdate=2020-08-01}}</ref><ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.krymr.com/a/26546456.html|title=ДУМК: Параллельный муфтият в Крыму попытка властей внести раскол в ряды крымских мусульман|website=Крым.Реалии|accessdate=2020-08-01}}</ref>. === Кырым һәм Акъяр мөселманнарының Диния нәзарәте === [[2015 ел]]ның 27 февралендә Кырым мөселманнарының Диния нәзарәте '''Кырым һәм Акъяр мөселманнарының Диния нәзарәте''' буларак Россия хокукый кырында теркәлү уза <ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://islam.in.ua/ru/novosti-v-strane/muftiyat-kryma-pereregistrirovalsya-po-zakonodatelstvu-rf|title=Муфтият Крыма перерегистрировался по законодательству РФ|author=|website=islam.in.ua|date=2015-03-05|publisher=}}</ref>. 2015 елның апрелендә [[Мостафа Җәмилев]] белдергәнчә, [[Кырымтатар Милли Мәҗлесе|Мәҗлес]] Кырым һәм Акъяр мөселманнарының Диния нәзарәтен «коллаборационистлар» буларак карамый, чөнки оешма оккупация шартларында эшләргә мәҗбүр <ref>{{Cite web|lang=ru|url=http://investigator.org.ua/news/153924/|title=Джемилев: Мы пока не считаем крымский Муфтият коллаборационистами|author=|website=Центр журналистских расследований|date=2015-04-23|publisher=|accessdate=2020-08-01}}</ref>. 2015 ел азагына, ярымутрауны икътисадый блокадалау һәм [[Херсон өлкәсе]]ндә кырымтатар батальоннары төзелү сәбәпле, [[Кырымтатар Милли Мәҗлесе|Мәҗлес]] белән Кырым һәм Акъяр мөселманнарының Диния нәзарәте арасы бозыла <ref name="uu36">''Муратова Э. С.'' [https://kpfu.ru/portal/docs/F1320057335/1.pdf#page=216 Мусульманская община Крыма в 2016 г.] //ББК 86.38 И87 Редакционная коллегия. — 2017. — С. 216.</ref><ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.krymr.com/a/news/27473870.html|title=Муфтият Крыма призвал крымских татар не записываться в украинский добровольческий батальон|website=Крым.Реалии|accessdate=2020-08-01}}</ref>. [[2016 ел]]ның гыйнварында М. Җәмилев Кырым һәм Акъяр мөселманнарының Диния нәзарәте турында үз фикерен үзгәртә һәм мөфтиятнең «Россия мәнфәгатьләрендә эшләвен» әйтә. Шул вакытта [[Киев]]та Кырым мөселманнары Диния нәзарәте булдыру планнары турында игълан ителә <ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.ukrinform.ru/rubric-polytics/1940853-muftiyat-kryima-sozdadut-v-kieve.html|title=Муфтият Крыма создадут в Киеве|website=www.ukrinform.ru|accessdate=2020-08-01}}</ref>. 2016 елның сентябреннән Мәҗлес Ә. Аблаевның әлеге оешмада әгъзалыгын туктатып тора <ref name="uu36" />. 2016 елның июнь аенда Ә. Аблаев ярымутрауда Кырым һәм Акъяр мөселманнарының Диния нәзарәтеннән тыш башка ислам оешмалары эшли алмый, дип белдерә <ref>{{Cite web|lang=ru|url=http://old.qha.com.ua/ru/politika/muftii-krima-obyavil-o-religioznoi-monopolii-dumks/160454/|title=Муфтий Крыма объявил о религиозной монополии ДУМКС|website=QHA|accessdate=2020-08-01}}</ref>. === Кырым мөселманнарының Дини идарәсе (Киев) === 2016 елның 19 ноябрендә Киевта кырымтатар мөселман оешмалары делегатлары корылтае уза, анда Украинаның 14 ислам җәмгыятеннән 40 делегат катнаша. Делегатлар Киевта (Киев, Җиңү проспекты 67/1) Кырым Автономияле Республикасы мөселманнарының Дини идарәсе ('''Кырым мөселманнарының Дини идарәсе''', Qırım Musulmanları Diniy İdaresi) төзергә карар итә, аның җитәкчесе итеп элек Кырым татарларының Киев якташлыгы идарәсе каршындагы мөселманнарның рухи кыйммәтләре комитетын җитәкләгән Айдер Рөстәмов сайлана <ref>{{Cite web|lang=ru|url=http://investigator.org.ua/topnews/190850/|title=В Киеве создано Духовное управление мусульман Крыма|author=|website=Центр журналистских расследований|date=2016-11-20|publisher=|accessdate=2020-08-01}}</ref>. Кырым һәм Акъяр мөселманнарының Диния нәзарәте Киевта узган әлеге корылтайның легитим булмавын, ярымутрауда мөселманнар белән Кырым һәм Акъяр мөселманнарының Диния нәзарәте генә җитәкчелек итәчәген белдерә <ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.krymr.com/a/news/28130077.html|title=Избрание муфтия в Киеве в Крыму посчитали «абсурдом» и «игрой с религиозными чувствами»|website=Крым.Реалии|accessdate=2020-08-01}}</ref>. 2016 елның 5 декабрендә Киевта Кырым мөселманнары Диния нәзарәте Украина мөселманнары хартиясенә кул куя. Кырым һәм Акъяр мөселманнарының Диния нәзарәте диннең сәяси максатларда кулланылуын белдерә һәм [[кырымтатарлар]]ны бүлгәләргә тырышу эшендә катнашмаска чакыра <ref name="uu36" />. 2018 елның октябрендә Кырым мөселманнары корылтае Ә. Аблаевны янәдән Кырым [[мөфти]]е итеп сайлый <ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.krymr.com/a/news-ablaeva-izbrali-muftiem-musulman-kryma-na-5-let/29568426.html|title=Эмирали Аблаева избрали муфтием мусульман Крыма на 5 лет – ДУМКС|website=Крым.Реалии|accessdate=2020-08-01}}</ref>. Киевтагы Кырым мөселманнары Диния нәзарәте мөфтие Айдар Рөстәмов Ә. Аблаев мөфти итеп сайланмады, әлеге вазыйфага «Россия хакимияте тарафыннан билгеләп куелды» дип белдерә <ref>{{Cite news|accessdate=2020-08-01|website=Крым.Реалии|title=Муфтий ДУМК: Эмирали Аблаева не избрали, а назначили «муфтием мусульман Крыма»|url=https://ru.krymr.com/a/newsablaeva-ne-izbrali-a-naznachili-muftiem-musulman-kryma/29570544.html}}</ref>. == Структура == [[Кырым кризисы|Кырымны Россиягә кушканчы]], Кырым мөселманнары Диния нәзарәте эшчәнлегенә [[Кырымтатар Милли Мәҗлесе|Мәҗлес]] зур йогынты ясаган. [[Украина]] кануннары буенча, Кырым мөселманнары Диния нәзарәте ― үзидарәгә ия дини берләшмә. Кырымда дини хакимият органнары булып Кырым мөселманнары корылтае, Диния нәзарәте шурасы һәм мөфтият торган. [[Шәригать]] хөкемен шулай ук Кырым мөселманнары корылтае, Диния нәзарәте шурасы һәм мөфтият башкарган <ref name="a1" />. Диния нәзарәте шурасына мөфтиятнең дүрт әгъзасы, ревизия комиссиясе рәисе, [[Кырымтатар Милли Мәҗлесе|Мәҗлес]] рәисе һәм мөфтият билгеләгән 22 [[имам]] кергән. Кырым мөселманнары корылтайларын уздыру вакытына шура канун чыгару һәм хөкем итү вәкаләтләренә ия була. Шура шулай ук Кырым мөселманнары корылтайлары карарларының үтәлүен тикшерергә, Диния нәзарәте эшчәнлегенә кагылышлы әһәмиятле мәсьәләләрне чишәргә, мөфтият эшчәнлегенә бәя бирергә, мөфтине һәм мөфтият әгъзаларын вазыйфаларыннан алырга вәкаләтле <ref name="a1" />. Кырым мөселманнары Диния нәзарәте мөфтиятенә 9 әгъза керә, мөфтият эшчәнлеген мөфти оештыра. Мөфти Кырым мөселманнары корылтаенда 5 ел срокка сайлана. Мөфти Диния нәзарәте рәисе вазыйфасын да алып бара <ref name="a1" />. Кырым мөселманнары Диния нәзарәтенең иң югары органы – Кырым мөселманнары корылтае. Корылтай оешманың Уставын раслый, мөфтине, аның урынбасарларын, 3 мөфтият әгъзасын, мөфтият сәркатибен, ревизия комиссиясе рәисен сайлый. Корылтай рәисе булып мөфти тора <ref name="a1" />. == Эшчәнлек == Диния нәзарәте составына дини уку йортлары ([[мәдрәсә]]) һәм мәчетләр каршындагы [[якшәмбе]] мәктәпләре керә. 2013 елда Диния нәзарәте каршында җиде мәдрәсә булган, аларда 200гә якын бала шөгыльләнгән <ref name="a1" />. Диния нәзарәтенең рәсми газетасы ― «Hidayet». 2013 елга 3 мең данә тираж белән нәшер ителгән. Беренче ике полоса [[рус теле]]ндә чыгарылган <ref name="a1" />. Диния нәзарәте шулай ук авыру балаларга ярдәм итү өчен «Мәрхәмәт» хәйрия акциясе уздыра <ref name="a1" />. == Мөфтиләр == * 1992―1995 елларда ― Сәетҗәлил Ибраһимов <ref name="a1" /> * 1995―1999 елларда ― Нури Мостафаев <ref name="a1" /> * 1999 елдан ― Әмирали Аблаев <ref name="a1" /> == Моны да карагыз == * [[Донецк Халык Республикасы мөселманнарының Диния нәзарәте]] * [[Украинада ислам]] * [[Русиядә ислам]] == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> [[Төркем:Әлифба буенча дини төркемнәр һәм оешмалар]] [[Төркем:Украинада ислам]] [[Төркем:Русия ислам оешмалары]] [[Төркем:Мөселманнарның Диния нәзарәтләре]] [[Төркем:Кырымда ислам]] [[Төркем:Кырым оешмалары]] [[Төркем:Кырым татарлары]] ck8wjf7k93lqwjuij1vvnonxrcrk8bp 0 587373 3529936 3527737 2022-08-21T21:03:19Z ДолбоЯщер 27073 Moving from [[Category:Русиядә ислам]] to [[Category:Русия ислам оешмалары]] using [[c:Help:Cat-a-lot|Cat-a-lot]] wikitext text/x-wiki {{Оешма |исем = Мөселманнарның<br/> Үзәк Диния нәзарәте<br/> – Таврида мөфтияте |альтернатив исем = {{lang-ru| Центральное духовное управление мусульман – Таврический муфтият}} |background_color=#4B92DB |логотип = Таврида_мөфтияте_лого.jpg |логотип зурлыгы = 180 |рәсем асты язуы = |харита1 = |харита зурлыгы1 = |легенда1 = |харита2 = |харита зурлыгы2 = |легенда2 = |бергәлек = |үзәкнең төре = Баш-фатир |үзәк = 295044, [[Кырым Республикасы]], [[Акъяр]], Беренче Атлы армия ур., 66 |төре = үзәкләштерелгән дини оешма |телләр = |җитәкче вазыйфасы1 = '''Рәис''' |җитәкче исеме1 = .Әнвәр Әхтәмов |җитәкче вазыйфасы2 = '''[[Мөфти]]''' |җитәкче исеме2 = [[шәех]] Руслан Сәетвәлиев |җитәкче вазыйфасы3 = |җитәкче исеме3 = |нигезләүче1 = |нигезләү сәбәпләре1 = |нигезләү көне1 = |нигезләүче2 = |нигезләү сәбәпләре2 = '''Кырым мөселманнары Дини үзәге базасында''' |нигезләү көне2 = [[2014 ел]] |нигезләүче3 = |нигезләү сәбәпләре3 = |нигезләү көне3 = |ябу сәбәпләре = |ябу көне = |сайт = [http://cdumk.ru/ cdumk.ru] |искәрмә1 = |искәрмә2 = |искәрмә5 = }} ''[[Таврида мөселман Диния нәзарәте]] белән бутамагыз''<br/> ''[[Кырым һәм Акъяр мөселманнарының Диния нәзарәте]] белән бутамагыз'' '''Мөселманнарның Үзәк Диния нәзарәте – Таврида мөфтияте''' ({{lang-ru|Центральное духовное управление мусульман – Таврический муфтият, ЦДУМТМ}}) ― Кырым Республикасының бөтен территориясендә җирле мөселман җәмгыятьләрен берләштерә торган үзәкләштерелгән дини оешма. Кырым ярымутравы территориясендә 1831 елдан бирле Таврида мөфтияте гамәлдә булган <ref>[http://cdumk.ru/tsdumtm/deyatelnost-tsdumtm Деятельность ЦДУМТМ.] Сайт ЦДУМТМ{{ref-ru}}</ref>. Таврида мөфтияте 2010 елдан ярымутрауда эш иткән Кырым мөселманнары Дини үзәге ({{lang-ru|Духовный центр мусульман Крыма}}) базасында оештырылган. Оештыру һәм идеологик яктан ул Әхмәд Тамим җитәкчелегендәге [[Украина мөселманнарының Диния нәзарәте]] белән бәйле була <ref name=":0">''Э. С. Муратова''. [https://kpfu.ru/portal/docs/F1320057335/1.pdf#page=216 Мусульманская община Крыма в 2016 году]. // Ислам в мультикультурном мире: межконфессиональное согласие и преодоление радикализма. VI Казанский международный научный форум. К.: КФУ, 2017. ISBN 978-5-00019-884-1</ref>. Таврида мөфтияте, ярымутрау хакимиятләренең тулы хуплавы һәм ярдәменнән файдаланып, Кырымда үз эшчәнлеген проблемасыз диярлек үстерә <ref name=":0" />. == Тарих == [[Файл:Таврида_мөфтияте.jpg|250px|thumb|right|Мөфтиятнең штаб-фатиры ([[Акъяр]], Беренче Атлы армия ур., 66)]] ''Моны да карагыз: '''[[Кырым кризисы]]''''' [[Кырым кризисы|Кырымны Россиягә кушканнан соң]], Кырым мөселманнары 2014 елның язында килеп чыккан яңа сәяси-хокукый чынбарлыкка җайлашырга мәҗбүр була. 1992 елның 31 августында Акъярда мөселман җәмгыятьләре вәкилләренең Бөтенкырым җыены барышында оештырылган [[Кырым мөселманнары Дини идарәсе|Кырым мөселманнары Диния нәзарәте]] [[2015 ел]]ның 27 февралендә [[Кырым һәм Акъяр мөселманнарының Диния нәзарәте]] буларак Россия хокукый кырында теркәлү уза <ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://islam.in.ua/ru/novosti-v-strane/muftiyat-kryma-pereregistrirovalsya-po-zakonodatelstvu-rf|title=Муфтият Крыма перерегистрировался по законодательству РФ|author=|website=islam.in.ua|date=2015-03-05|publisher=}}</ref>. Кырым һәм Акъяр мөселманнарының Диния нәзарәтенең [[Кырымтатар Милли Мәҗлесе]] белән мөнәсәбәтләре катлаулана, низаг үзара гаепләү ташлау һәм параллель дини оешмалар оештыру белән бергә бара <ref name=":0" />. [[2016 ел]]ның 19 ноябрендә [[Киев]]та кырымтатар мөселман оешмалары делегатлары корылтае уза, анда Украинаның 14 ислам җәмгыятеннән 40 делегат катнаша. Делегатлар Киевта (Киев, Җиңү проспекты 67/1) Кырым Автономияле Республикасы мөселманнарының Дини идарәсе ([[Кырым мөселманнары Дини идарәсе]], Qırım Musulmanları Diniy İdaresi) төзергә карар итә, аның җитәкчесе итеп элек Кырым татарларының Киев якташлыгы идарәсе каршындагы мөселманнарның рухи кыйммәтләре комитетын җитәкләгән Айдер Рөстәмов сайлана<ref>{{Cite web|lang=ru|url=http://investigator.org.ua/topnews/190850/|title=В Киеве создано Духовное управление мусульман Крыма|author=|website=Центр журналистских расследований|date=2016-11-20|publisher=|accessdate=2020-08-01}}</ref>. Кырым һәм Акъяр мөселманнарының Диния нәзарәтенә Кырым мөселманнары өстеннән тулы контроль урнаштыруга, нигездә, мөселманнарның ярымутраудагы ике төркеме каршы тора. Болар – ярымутрауда калган [[Хизбут-тәхрир әл-Ислами|Хизб ут-Тәхрир]] дини партиясе тарафдарлары һәм {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Хәбәшиләр|хәбәшиләрне|ru|Хабашиты}} берләштергән Таврида мөфтияте. 2014 елның августында Кырым мөселманнарының Үзәк Диния нәзарәте — Таврида мөфтияте теркәлү узган, аның төп эшчәнлеге [[Кырым мөселманнары Дини идарәсе]]нең кырымтатарларга йогынтысын киметүгә юнәлдерелгән була <ref>''Муратова Э.'' Мусульмане Крыма в новых политических реалиях // Восток. Афро-азиатские общества: история и современность. 2016. № 5. С. 168.{{ref-ru}}</ref> һәм, кайбер мәгълүматлар буенча, [[Россия]] хакимиятләре тарафыннан хуплану таба <ref>{{Cite web|url=http://www.islamsng.com/rus/analytics/8213|title=Ислам в СНГ: Крымские хабашиты поменяли вывеску|website=www.islamsng.com|accessdate=2020-08-01}}</ref><ref>{{Cite web|lang=uk|url=https://nv.ua/ukr/ukraine/ukrainskih-musulman-vstrevozhilo-sozdanie-v-krymu-i-donbasse-marionetochnyh-islamskih-struktur-20133.html|title=Украинских мусульман встревожило создание в Крыму и Донбассе "марионеточных исламских структур"|website=nv.ua|accessdate=2020-08-01}}</ref><ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.krymr.com/a/26546456.html|title=ДУМК: Параллельный муфтият в Крыму попытка властей внести раскол в ряды крымских мусульман|website=Крым.Реалии|accessdate=2020-08-01}}</ref>. Кырым һәм Акъяр мөселманнарының Диния нәзарәте Россия хакимиятләре белән тулы хезмәттәшлек итү юлына баскач, аңа каршы тору өчен оештырылган Таврида мөфтиятенең әһәмияте вакытлыча кими, әмма бу дини оешма барыбер Россия хакимиятләре тарафыннан басым инструменты сыйфатында кулланылуын дәвам итә. Таврида мөфтияте үз эшчәнлеген ачыктан-ачык гамәлгә ашыра, ярымутрауның барлык территориясендә дини чаралар уздыра <ref name=":0" />. == Структура == [[Файл:Eupatoria 04-14 img12 Juma Jami Mosque.jpg|250px|thumb|right|[[Кизләү]]нең җәмигъ мәчете ([[Хан-Җәмигъ мәчете|Хан Җәми мәчете]])]] Таврида мөфтияте [[Кизләү]] шәһәренең ''де-юре'' [[Кырым һәм Акъяр мөселманнарының Диния нәзарәте]] карамагындагы [[Хан-Җәмигъ мәчете]]н үз кулында тота <ref>[https://www.youtube.com/watch?v=QjAuA6VpiqU Самый большой ифтар в Крыму провели в мечети Хан-Джами г. Евпатория 2019]</ref>. Мөфтият составында берничә дистә мөселман җәмгыяте исәпләнә, алар арасында [[Русия Федерациясе юстиция министрлыгы|РФ Юстиция министрлыгында]] рәсми теркәлү узган мөселман җәмгыятьләре дә бар <ref name=":0" />. 2016 елның көзендә Таврида мөфтияте лидерлары, [[Кырым һәм Акъяр мөселманнарының Диния нәзарәте]]н әйләнеп узып, мөстәкыйль рәвештә, Россия хаҗ-миссиясе кысаларында [[хаҗи]]лар төркемен җибәрергә планлаштыра, әмма уңышсызлыкка дучар була. Килеп туган вәзгыятьтә алар хаҗиларны [[Украина мөселманнары Диния нәзарәте]]нә караган структуралар аша җибәрергә карар кыла, моның өчен каты тәнкыйтькә һәм шелтәгә дучар була <ref name=":0" />. 2016 елның 14 ноябрендә ярымутрауның көч структуралары [[Кизләү]] шәһәренең үзәк (җәмигъ) мәчетендә ([[Хан-Җәмигъ мәчете|Хан Җәми]]) тикшерү-тентү уздыра. Шәһәрнең «Хан Җәми» мөселман җәмгыяте [[имам]]ы Габделганиев фикеренчә, [[мәчет]]тә табылган экстремистик характердагы китапларны мәчеткә "билгеле бер кешеләр" ташлаган. Биредә [[Төркия|төрек]] авторы, [[Коръән]] [[мөфәссир]]е {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Сәид Нурси |Сәид Нурсиның|ru|Саид Нурси}} (1870―1960) тыелган китаплары турында сүз бара <ref>[http://saitevpatorii.com/obschestvo/musulmane-evpatorii-prosjatglavu-kryma-.htm Мусульмане Евпатории просят главу Крыма остановить беспредел.] saitevpatorii.com, 25.11.2016{{ref-ru}} </ref><ref>''Мухетдинов Д., [[Айдар Хәбетдинов|Хабутдинов А.]]'' Крым: мусульманская община в контексте общего развития региона // Ислам в современном мире. 2014. № 4 (36). С. 57{{ref-ru}}</ref>. Таврида мөфтияте ярдәме белән ярымутрау мөселманнары ел саен бөтен Кырымда ― шәһәрләрдә, авылларда, мәчетләрдә һәм йортларда [[Рамазан]] аенда ифтарлар, [[Мөхәммәд пәйгамбәр]]нең туган көне – [[Мәүлид бәйрәме]], Бакчасарай районында изге Искәндәр (Къарлы Азиз) каберен бергәләп зират кылу кебек чаралар үткәрә <ref>[http://cdumk.ru/novosti/1303-musulmane-g-bakhchisaraj-prazdnuyut-maulid-2018 Мусульмане г. Бахчисарай празднуют Маулид 2018]</ref>. Таврида мөфтияте эшендә мөһим юнәлешләрнең берсе булып чын ислам китапларын тәрҗемә итү, бастыру һәм тарату тора. Китаплар төрле дини фәннәр буенча нәшер ителә: дин нигезләре ([[Гакыйдә]]), Ислам кануннары ([[Фикһ]]), [[Коръән]] тәфсире, [[Хәдис]]ләр, [[Гарәп теле]] грамматикасы, Пәйгамбәрнең, аның [[сәхабә]]ләренең тормыш юлы, исламда иң танылган галимнәрнең биографияләре, балалар өчен китаплар һ. б. Шулай ук вакытлы басмалар ― «Мирас» журналы һәм «Мерхаба» балалар журналы чыга. Таврида мөфтияте каршында ир балалар һәм кыз балалар өчен [[мәдрәсә]]ләр эшли. == Искәрмәләр == <small>{{искәрмәләр}}</small> == Сылтамалар == * ''Э. С. Муратова.'' [https://kpfu.ru/portal/docs/F1320057335/1.pdf#page=216 Мусульманская община Крыма в 2016 году.] // Ислам в мультикультурном мире: межконфессиональное согласие и преодоление радикализма. VI Казанский международный научный форум. К.: КФУ, 2017. С. 216-230 ISBN 978-5-00019-884-1 {{ref-ru}} * [http://cdumk.ru/ Рәсми сайт] * [https://vk.com/cdumk Таврида мөфтиятенең ВКонтакте сәхифәсе] == Моны да карагыз == * [[Донецк Халык Республикасы мөселманнарының Диния нәзарәте]] * [[Украинада ислам]] * [[Русиядә ислам]] [[Төркем:Әлифба буенча дини төркемнәр һәм оешмалар]] [[Төркем:Украинада ислам]] [[Төркем:Русия ислам оешмалары]] [[Төркем:Мөселманнарның Диния нәзарәтләре]] [[Төркем:Кырымда ислам]] [[Төркем:Кырым оешмалары]] [[Төркем:Кырым татарлары]] {{Россия мөселман диния нәзарәтләре}} ltvhe7yigwh9dzr9cyha4wuxokni1of 0 587872 3529911 3523960 2022-08-21T19:51:20Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki <small>''[[Маздаизм]] белән бутамаска''</small><br/> {{УК}} '''Маздакизм''' (маздекизм; зендицизм) — иртә урта гасырлар чорында [[Иран]]да һәм кайбер күрше илләрдә таралган дини-фәлсәфи тәгълиматы. == Барлыкка килүе == Маздакитлар хәрәкәте җитәкчесе [[Маздак]] исеме хөрмәтенә аталган (гәрчә тәгълимат үзе әле [[III гасыр]] ахырында колач алучы манихейлык тәэсире белән барлыкка килгән). Тәгълиматның нигезләүчесе Фарс провинциясенең Феса шәһәреннән Зәрдөштлек каһине Зардушт-и Хурракан булып тора, моннан бу тәгълиматның башка атамасы — «зардуштакан».<br/> == Тәгълиматы == Маздакизм нигезендә гностиклар Карпократ һәм Иранга 300 елда күчкән римлы Бундос фикерләре яткан. Маздакизмның төп постулаты дөнья процессының нигезендә акыллы һәм хаклы рәвештә гамәл кылучы якты һәм хаос һәм очраклылыкны чагылдыручы караңгы, явыз башлангыч арасында көрәш яткан һәм бу көрәш котылгысыз (инде “бу дөньяда”) “акыллылык”ның “явызлык” өстеннән җиңүе белән тәмамланачак дип яңгыраган.<br/> Маздакизм Иран һәм Римской империясенең рәт секталарында үзара ярдәм итешү, милек тигезлеге, һ.б. турында фикерләрне үз эченә керткән. “Яхшылык”ка каршы куелган һәм “яманлык” белән тәңгәллештерелгән иҗтимагый тигезсезлекне бетерү, “Ходайдан бирелгән” гомуми тигезлеккә көч кулланып башкаруга чакырып , маздакизм V гасырда Сасанидлар дәүләтендә (490-ынчы еллар башы — 520-нче еллар ахыры) крестьяннарның һәм шәһәр ярлыларының маздакит хәрәкәтенең идеологиясе булып киткән.<br/> == Тарихы == Маздакитлар хәрәкәте аны эре аристократия һәм [[Зәрдөштлек]] каһинлеге позицияләрен көчсезләтү өчен кулланырга омтылган Сасанид дәүләте патшасы Кавад I тарафыннан якланган булган. 488 елда шаһиншаһ Кавад I тәхетне биләгән һәм шул ук елны шимбә көнендә 21 ноябрьдә Маздак тәгълиматының дәгъвасын башлый. Ул булуда хәрәкәт тарафдарлары мөһим административ постларга утырган, ә Маздак үзе дәүләттә иң югары постларының берсенә билгеләнгән булган. Маздакитлар аксөякләрнең милкен тартып ала һәм мохтаҗларга тапшыра башлаган. Реформалар белән риза булмаганнар явызлык тарафдарлары дип игълан ителгән булган һәм маздакитлар тарафыннан террорга дучар булган. Маздак тарафыннан 497 елда традицион никах турында законнарны кире кагудан соң аксөякләр заговор корган һәм 499 елда году свергла Кавадны төшергән, ул Анхуш кальгасында әсир булган, ә Иран тәхетенә аның энесе Җамасп утырган. Шулай да, Кавадка әсирлектән йөгерә алган, шуннан соң ул 501 елда яллы эфталит гаскәриләре белән илгә кайткан, энесе Җамаспны төшергән һәм аксөяк заговорчыларны үлем җәзасына тарткан. Тәхеткә кайтуыннан соң Кавад әкренләп маздакитлардан читләшә башлаган, гәрчә ачык аерылу өчен көчләре җитәрлек булмаган. Маздакитларның чикләнмәгән диктатурасыннан куркып, түрәләр һәм Зәрдөштлек каһиннәре [[Шаһ|шаһ]] белән шура ясауга барган. Кавад ягына [[Кече Азия]]дән җиңү белән кайткан Иран гаскәре дә баскан. В 528 елда дини диспут вакытында Маздак, аның сектасының өсте, һәм шулай ук күп сан рәт маздакитлар тотылган һәм җиргә башларын аска куеп тереләй күмелгән булган. Маздакизмны кабул иткән Кавадның олы улы патшазадә һәм тәхет варисы Кавус үтерелгән җәбернең инициаторы булып игълан ителмәгән әтисенең яклавы белән шаһның кече улы патшазадә Хөсрәү Ануширван булган.<br/> Маздакитлар җәмәгатьләре Иранда, Урта Азиядә, Кавказ артында [[XIV гасыр]]га үк кадәр сакланган булган. Маздакизм фикерләре урта гасырлар чоры Шәрыкъның күп халык хәрәкәтләрендә кулланылган булган.<br/> == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Дини темалар}} [[Төркем:Зәрдөштлек]] thkuatm4ozoaqdrm6nx7kd071p4ppky 0 588173 3529934 3527744 2022-08-21T21:03:19Z ДолбоЯщер 27073 Moving from [[Category:Русиядә ислам]] to [[Category:Русия ислам оешмалары]] using [[c:Help:Cat-a-lot|Cat-a-lot]] wikitext text/x-wiki {{Оешма |исем = Кемерово өлкәсе мөселманнарының Диния нәзарәте |альтернатив исем = {{lang-ru|Духовное управление мусульман Кемеровской области}} |background_color=#4B92DB |логотип = Мөнирә_(Кемерово).jpg |логотип зурлыгы = 200 |рәсем асты язуы = |харита1 = |харита зурлыгы1 = |легенда1 = |харита2 = |харита зурлыгы2 = |легенда2 = |бергәлек = |үзәкнең төре = Баш-фатир |үзәк = [[Россия]], [[Кемерово өлкәсе]], [[Кемерово]], Ленин пр., 147 ([[Мөнирә (мәчет, Кемерово)|«Мөнирә» мәчете]]) |төре = үзәкләштерелгән дини оешма |телләр = |җитәкче вазыйфасы1 = '''Рәис''' |җитәкче исеме1 = [[мөфти]] [[Таһир Бикчәнтәев]]<ref>[https://fnkat.tatarstan.ru/bikchantaev-tagir-ahmadullovich.htm Бикчантаев Тагир Ахмадуллович]</ref> |җитәкче вазыйфасы2 = |җитәкче исеме2 = |җитәкче вазыйфасы3 = |җитәкче исеме3 = |нигезләүче1 = |нигезләү сәбәпләре1 = |нигезләү көне1 = |нигезләүче2 = |нигезләү сәбәпләре2 = '''«Мөнирә» мәчете төзелү нигезендә''' |нигезләү көне2 = [[2008 ел]] |нигезләүче3 = |нигезләү сәбәпләре3 = |нигезләү көне3 = |ябу сәбәпләре = |ябу көне = |сайт = |искәрмә1 = |искәрмә2 = |искәрмә5 = }} '''Кемерово өлкәсе мөселманнарының Диния нәзарәте''', шулай ук '''Кузбасс мөхтәсибәте''' ({{lang-ru| Духовное управление мусульман Кемеровской области, ДУМ КО, Кузбасский мухтасибат}}) – [[Кемерово өлкәсе]] [[мөселманнар]]ын берләштерүче үзәкләштерелгән дини оешма. [[Россия мөселманнары Дини җыены]] составында. 2008 елда Кемерово шәһәрендә төзелгән «Мөнирә» мәчете нигезендә өлкәдәге мөселман җәмгыятьләрен берләштереп оештырылган. <ref>[http://dumko42.ru/index.php?option=com_content&view=article&id=62&Itemid=58 Мечети Кузбасса]</ref>. == Тарих == 1988 ел ахырында [[Кемерово]] мөселманнары [[мәчет]] өчен йорт сатып ала. Мөселманнарның бергә җыелып [[намаз]] уку мөмкинлеге бирүче даими урыны барлыкка килә. Бу датаны өлкәдә [[ислам]] җәмгыятен формалаштыруның башлангычы дип санарга мөмкин. Алга таба [[Сарсаз (Кемерово өлкәсе)|Сарсаз]], [[Анжеро-Судженск]], [[Берёзовский (Кемерово өлкәсе)|Березовский]], [[Белово]], [[Киселёвск]], [[Прокопьевск]], [[Новокузнецк]] һәм [[Осинники]] торак пунктларында һәм Прокопьевск районы Верх-Егос авылында мәчетләр барлыкка килә. Хәзерге вакытта Ижмор, Юрга районнарында, шулай ук [[Ленинск-Кузнецкий|Ленинск-Кузнецкида]] мәчетләр төзү эшләре бара. [[Междуреченск]] белән [[Юрга]]да төзелешне башлау планлаштырыла<ref>[http://dumko42.ru/index.php?option=com_content&view=article&id=56&Itemid=62 О нас]</ref>. == Кузбасста мөселман халкы == Руслар: 2 664 816, '''[[Татарлар]]''': 51 030, Украиннар: 37 622, Алманнар: 35 965, Чуашлар: 15 480, Белоруслар: 11 554, Беларуслар: 10 715, Әрмәннәр: 10 104, [[Әзербайҗаннар]]: 7 250, Мордвалар: 7 221, [[Таҗиклар]]: 4 474, [[Башкортлар]]: 3 161, [[Үзбәкләр]]: 3 017, Удмуртлар: 2 665, Телеутлар: 2 534, Чегәннәр: 2 503, [[Казакълар]]: 1 919, Марилар: 1 548, Молдаваннар: 1 491, [[Чеченнар]]: 1 480, Яһүдләр: 1477, Поляклар: 1 389, Грузиннар: 1 347, [[Кыргызлар]]: 1 219. Милләтен күрсәтмәгән затлар: 5241<ref>[http://dumko42.ru/index.php?option=com_content&view=article&id=57&Itemid=63 Наш Кузбасс]{{ref-ru}}</ref>. == Диния нәзарәте == Озак вакыт дәвамында мөселманнарның өлкәдә бердәм үзәге булмый. 2008 елда Кемерово шәһәрендә [[Мөнирә (мәчет, Кемерово)|«Мөнирә» мәчете]] ачыла, аның нигезендә Кемерово өлкәсе мөселманнарының Диния нәзарәте оештырыла. [[Кузбасс]] мөселманнары бер үзәккә берләшү фикеренә акрынлык белән килгән. == Мөселман оешмалары == Оешкан вакытта (2009 елның февралендә) Диния нәзарәтенә 6 мөселман оешмасы кергән. Хәзерге вакытта (2022 елга) Кемерово өлкәсе мөселманнарының Диния нәзарәте составына 22 мөселман оешмасы керә: * [[Кемерово]] шәһәренең «Мөнирә» мөселман оешмасы * [[Междуреченск]] шәһәре мөселман оешмасы * [[Киселёвск]] шәһәренең «Ислам» мөселман оешмасы * [[Прокопьевск]] шәһәренең «Рамазан мәхәлләсе» мөселман оешмасы * [[d:Q840914| Прокопьевск районы]] Верх-Егос авылының «Сәҗдә» мөселман оешмасы * [[Берёзовский (Кемерово өлкәсе)|Березовский]] шәһәренең «Минфәхирә» мөселман оешмасы * [[Анжеро-Судженск]] шәһәренең «Ватан – Отечество» мөселман оешмасы * [[Ленинск-Кузнецкий]] шәһәренең «Мөхәррәм» мөселман оешмасы * [[Белово]] шәһәренең «Ихлас» мөселман оешмасы * [[Осинники]] шәһәренең «Нур-Ислам» мөселман оешмасы * [[Новокузнецк]] шәһәренең «Абду Рахмон» мөселман оешимасы ([[имам]]-[[хатиб]] Амиржон Ризоев) * Новокузнецк шәһәренең «Чулпан» мөселман оешмасы (имам-хатиб Әнвәр Әширов) * [[Юрга]] шәһәре мөселман оешмасы * [[d:Q2912382|Юрга районы]] Сарсаз авылы мөселман оешмасы * Юрга районы [[Кышлау (Кемерово өлкәсе)|Кышлау]] авылы мөселман оешмасы * Ижмор районы [[Җылы Чишмә]] авылы мөселман оешмасы * [[Мариинск]] шәһәре мөселман оешмасы * [[d:Q3779840|Гурьев районы]] мөселман оешмасы * [[d:Q1652878|Кемерово районы]] Усть-Хмелевка авылы мөселман оешмасы * [[Мыски]] шәһәрендә Азәрбайҗан мәдәни үзәге каршында [[шигый]] [[мәчет]]е бар. == Ислам мәгарифе == [[мөнирә (мәчет, Кемерово)|«Мөнирә» мәчете]] базасында [[гарәп язуы|гарәп каллиграфиясе]], [[Коръән]] уку, [[Ислам]] белемнәре нигезләре курслары оештырыла. Дәресләр һәр [[шимбә]] һәм [[якшәмбе]] көннәрендә 10.00-18.00 үткәрелә (уку яшь төркемнәре буенча үткәрелә), 2010 елның октябреннән [[гарәп теле]]н өйрәнү курслары уздырыла <ref>[http://dumko42.ru/index.php?option=com_content&view=article&id=53&Itemid=59 Образование]</ref>. == Хәтер == 2022 елның 4 июлендә Кемерово шәһәренең «Мөнирә» мәчете территориясендә [[Идел буенда исламның кабул ителүенең 1100 еллыгы|Идел буе Болгарстанының Ислам динен кабул итүенә 1100 ел]] тулуга багышланган стела куела. Мемориал «Болгар – Көнчыгышка юл» проекты кысаларында «Ислам мәдәнияте, фән һәм мәгарифкә ярдәм итү фонды» акчасына һәм [[Россия мөселманнары Дини җыены]] башлыгы, Мәскәү мөфтие [[Альбир Крганов|Альбир хәзрәт Крганов]] булышлыгы белән куелган һәм «Болгар ата-бабаларына буыннар рәхмәте» ({{lang-ru|Благодарность потомков булгарским предкам}}) дигән исемгә лаек булган <ref>[https://vk.com/dumko42 На территории мечети «Мунира» г.Кемерово состоялось торжественное открытие стелы.] Мусульмане Кемеровcкой области ВКонтакте{{ref-ru}}</ref>. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == * [http://dumko42.ru/ Кемерово өлкәсе мөселманнарының Диния нәзарәте сайты – dumko42.ru]{{ref-ru}} * [https://vk.com/dumko42 Мусульмане Кемеровcкой области.] [[ВКонтакте]] == Моны да карагыз == * [[Россия мөселманнары Дини җыены]] * [[Мөнирә (мәчет, Кемерово)]] [[Төркем:Әлифба буенча дини төркемнәр һәм оешмалар]] [[Төркем:Русия ислам оешмалары]] [[Төркем:Мөселманнарның Диния нәзарәтләре]] [[Төркем:Кемерово өлкәсе]] {{Россия мөселман диния нәзарәтләре}} 1uzurj52lpm0fyeg8j5wdgpjuyq7fcn 0 588181 3529909 3526264 2022-08-21T19:41:04Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} wikitext text/x-wiki {{УК}} [[File:Temple of Oriyana in Spring Glen, New York.jpg|thumb|upright=1.1|Нью-Йоркта, Спринг Гленда [[RUNVira]] украин храмы.]] [[Хәзерге заман мәҗүсилеге]], шулай ук "нео-мәҗүсилек" буларак мәгълүм киң диапазон дини төркем һәм шәхесләрне кертә. Боларга борынгы [[оккульт]] төркемнәр, [[Яңа Чор]] юнәлеше тарафдарлары, борынгы [[этник дин]]нәрне реконструкцияләп караучылар һәм мәҗүси дин тарафдарлары керә (шулай ук [[Викка]] тарафдарлары керергә мөмкин). ==Иртә хәрәкәтләр == [[File:Druids celebrating at Stonehenge (0).png|thumb|[[Стоунхендж]]та бәйрәм итүче [[Нео-друидизм|нео-друидлар]].]] [[Оккультизм]]нан һәм/яки [[Романтизм|романтизм]]нан (Урта гасыр яңарышы, [[Викинг яңарышы]], [[Кельт яңарышы]], һ.б) үсеп чыккан - [[Икенче бөтендөнья сугышы]]на кадәр нео-мәҗүси яки прото-нео-мәҗүси төркемнәр. * [[Нео-друидизм]] ** [[Борынгы друидлар ордены]] (1781) ** [[Друидлар ордены]] (1909) * [[Алтын Таң Герметик ордены]] (1888) * [[Алейстер Кроули]]ның [[Телема]]сы (1904) * [[Герман нео-мәҗүсилеге]]/[[Арманизм]] ** [[Germanische Glaubens-Gemeinschaft]] (1907) (Герман ышануы берлеге) ** [[Гюидо фон Лист Җәмгыяте]] (1908) * [[Галәми бәйләнеш чиркәве]] (1912) * [[Адонизм]] (1925) === Башкалар === * [[Стрегһерия]] (Италия традициясе) * [[Кокрейн Һөнәре]] * [[Artemida|Артемида]] балалары * [[Фери традициясе]] * [[Нео-мәҗүсилекне тергезү]] == Яңа Гасыр, эклектик яки синкретик == * [[Бөтен дөньялар чиркәве]] * [[Aphrodita|Афродита]] чиркәве * [[Фераферия]] * [[Һуна (Яңа гасыр)]] * [[Неошаманизм]] * [[Мәҗүсиләр]] * [[Универсаль пәриләр]] * [[Универсаль пантеист җәмгыяте]] == Этник == * [[Европа этник диннәр конгрессы]] === Герман === [[File:Veturnáttablót 2009.JPG|thumb|upright=1.1|[[Рейкьявик]]та, [[Өскйуһлид]]та [[Кыш төннәре]] корбан тәкъдим итүе.]] Хезэнизм тулаем Герман нео-мәҗүси хәрәкәтләрен колачлый торган төшенчә. Аның эчендә еллар буена төрле агымнар һәм деноминацияләр үсеп чыккан. * [[Инглизчә сөйләшә торган дөнья]]да ** [[Америка Кушма Штатларында хезэнизм]] *** [[Асатру Азат Ассамблеясы]] ([[Стивен МакНаллен]], 1974 - 1986) *** [[Асатру Альянсы]] (1987) *** [[Трот Боҗрасы]] (1987) *** [[Асатру Халык Ассамблеясы]] (1996) ** [[Одинизм]] *** [[Одиник Төркем]] ([[Элсэ Кристенсен]], 1971 - 2005) *** [[Одиник ритуал]] (1973) *** [[Одиник Төркем (Берләшкән Корольлек)]] (1988) ** [[Халыкара Асатру-Одиник Альянс]] (1997–2002) ** [[Теодизм]] (Америка кабилә хәрәкәтләре) * [[Скандинавиядә нео-мәҗүсилек]] ** [[Íslenska Ásatrúarfélagið]] (1972) ** [[Форн Сед Норге]] (1998) ** [[Samfälligheten för Nordisk Sed]] (1999) ** [[Швеция Асатру Ассамблеясы]] (1994) ** [[Åsatrufellesskapet Bifrost]] (1996) * [[Германиядә нео-мәҗүсилек|Герман телендә сөйләшүче Европа]] ** [[Элдаринг]] (2000) * [[Испаниядә нео-мәҗүсилек|Латинча сөйләшүче Европа]] ** [[Испания Одинист Общинасы – Асатру]] (1981) * [[Русча сөйләшүчеләрнең географик таралышы|Русча сөйләшүче дөнья]]/Россия ** [[Аскр Сварте|Караңгы көл агачы общинасы]] ** Скидбладнир * [[Германик мистицизм]] ** [[Один борадәрлеге]] ** [[Вотансфольк]] ===Кельт=== [[File:Druid Order Spring Equinox Ceremony Tower Hill 2010.JPG|thumb|upright=1.1|Лондонда 2010 ел язгы көн-төн тигезлегендә Тауэр Калкулыгында Друидлар Ордены Церемониясе.]] * [[Кельт реконструкционист мәҗүсиелеге]] (1980-енче еллар) * [[Нео-друидизм]] ** [[Dynion Mwyn]] (1950-ынчыла/60-ынчылар) ** [[Төньяк Американың Реформаланган Друидлары]] (1963) ** [[Бардлар, Оватлар һәм Друидлар Ордены]] (1964) ** [[Авалон Монах Ордены]] (1970) ** [[Ár nDraíocht Féin]] (1983) ===Итальян=== * [[Итало-Рим нео-мәҗүсилеге]] яки ''Religio Romana'' ** [[Нова Рома]] ** [[Рим Традицион Хәрәкәте]] ===Балтик=== [[File:Romuvan ceremony (11).PNG|thumb|upright=1.1|[[Литва]]да, [[Вильнюс]]та литва [[Ромува (дин)|Ромува]] әгъзалары [[Гедиминас]] һәйкәле алдында церемония башкара.]] * [[Диевтуриба]] (Латвия) ** Латвия Диевтури общинасы (1926–иртә 1930-ынчы еллар) ** Латвия Диевтури Конгрегациясе (1927–1940) ** Латвия Диевтури Чиркәве (1971) ** Латвия Диевтури Конгрегациясе (1990) * Литва нео-мәҗүсилеге ([[Ромува (дин)|Ромува]]) ===Славян=== [[File:Svetoary community celebrating Mokosh 2016.jpg|thumb|upright=1.1| [[Славян Асаба Ышануы Общиналары]] Мокошь бәйрәмен үткәрәләр, [[Россия]].]] * [[Родноверы]] (Асаба Ышану) (1920–30-ынчы еллар) ** [[Задруга]] (1937) ** [[Асаба Украина Милли Ышануы]], РУНВира (1964) ** [[Петербург Ведизмы]] *** Венедлар Берлеге (1986)<ref name="Aitamurto">{{cite book |surname=Aitamurto |given=Kaarina |year=2016 |title=Paganism, Traditionalism, Nationalism: Narratives of Russian Rodnoverie |place=London; New York |publisher=Routledge |pages=35–37 |isbn=9781472460271}}</ref> *** Схорон еж Словен (1991)<ref name="Aitamurto" /> ** [[Славян Калкулыгы Родноверлары]] (1980-енче еллар) ** [[Инглизм]] (1991) ** [[Асаба Польша Чиркәве]] (1995) ** [[Родзима Виара]] (1996) ** [[Славян Асаба Ышануы Общиналары Берлеге]] (1997) ** [[Родновер Конфедерациясе]] (2015) ** [[Себер Мәҗүси Общиналары Берлеге – Себер Вечесы]] (2015) * [[Иванов, Порфирий Корнеевич|Ивановизм]] (1930-ынчы еллар) * Тезаурус Рухи Берлеге ([[Аутентизм]]) (1984) * [[Концептуаль Фирка Берлеге]] (1985) * [[Бажовизм]] (1992) * [[Кандыбаизм]] яки Рус Ышануы (1992) * [[Яңгыраучы эрбет агачларның анастасианизмы]] (1997) * [[Левашовизм]] яки Яңарышның Рус Иҗтимагый Хәрәкәте – Алтын Гасыр (2007) ===Уралик=== * [[Эстон нео-мәҗүсилеге]] (''[[Таараизм]]'' һәм ''Маауск'') ** [[Маавалла Кода]] (1995) * [[Фин нео-мәҗүсилеге]] * [[Венгр нео-мәҗүсилеге]] * [[Мари дине|Мари асаба дине]] * [[Мукшы (мордва) асаба дине]] * [[Удмурт Вос]] ===Кавказ=== * [[Абхаз нео-мәҗүсилеге]] ** [[Абхазия каһиннәре киңәшмәсе]] (2012) * [[Адыге Хабзе]] * [[Вайнах ышануы]] ===Башка Европа=== [[File:Hetan priest officiating at Garni Temple, Armenia (0).png|thumb|upright=1.1| [[Армения]]дә, [[Гарни (гыйбадәтханә) |Гарни гыйбадәтханәсе]]ндә ритуал.]] * [[Армения Асаба Ышануы]] (Һетанизм) * [[Ассианизм]] (Осетия Асаба Ышануы) * [[Һелленизм]] (борынгы Юнан ышануы яңарышы) * [[Залмоксианизм]] ===Төрки - Монгол=== [[File:Yard leading to the Temple of the White Sulde of Genghis Khan, in Uxin, Inner Mongolia, China.jpg|thumb|upright=1.1|[[Кытай]]да, [[Эчке Монголия]]дә [[Уксин Баннер]] шәһәрчегендә [[Сүлде Тнгри]] Тәңречелек храмы.]] Тәңречелек хәрәкәтләре исемлеге * [[Айыы|Аар Айыы Ышануы]] (Саха телендә: Аар Айыы итэҕэлэ) (1996)<ref name="Popov">{{cite book|surname=Popov|given=Igor|chapter=Тюрко-монгольские религии (тенгрианство)|trans-chapter=Turko-Mongolic Religions (Tengrism)|title=Справочник всех религиозных течений и объединений в России|trans-title=The Reference Book on All Religious Branches and Communities in Russia|chapter-url=http://www.russiafaiths.blogspot.com/p/turkic-mongolic-tengrism.html |url=http://www.russiafaiths.blogspot.com/p/book-index.html |year=2016|language=ru|access-date=2019-11-23}}</ref> * [[Айыы|Айыы Ышануы]] (Саха телендә: Айыы итэҕэлэ), элеккеге Кут - Сиур (1990)<ref name="Popov" /> * Айыы Тангара Ышануы (Саха телендә: Айыы Таҥара итэҕэлэ) (2019)<ref>{{cite web|url=http://tengrifund.ru/tengrianskaya-religioznaya-organizaciya.html?_utl_t=fb |title=First Tengrian religious organization registered|publisher=International Fund of Tengri Research|date=2019-04-22|access-date=2019-11-23|language=ru}}</ref> * Бурханизм/Ак йан (Алтай телендә: Ак јаҥ) (1904) * Халыкара Тенгри Өйрәнүе Фонды (Рус телендә: Международный Фонд Исследования Тенгри) (2011)<ref name="Popov" /> * [[Монгол шаманизмы]]/Тенгеризм (Монгол телендә: Бөө мөргөл/Тэнгэризм) ** Күк хәнҗәре<ref name="Balogh">{{cite journal |surname=Balogh|given=Matyas|title=Contemporary shamanisms in Mongolia|journal=Asian Ethnicity|year=2010|volume=11|issue=2|pages=229–38|doi= 10.1080/14631361003779489|s2cid=145595446}}</ref> ** Монгол Шаманнар Ассоциациясе (Голомт Тув)<ref name="Balogh" /><ref name="Schlehe">{{cite conference |surname=Schlehe|given=Judith |editor-surname=Rasuly-Paleczek|editor-given=Gabriele |title=Shamanism in Mongolia and in New Age Movements |book-title=Central Asia on Display: Proceedings of the VIIth Conference of the European Society for Central Asian Studies |place=Vienna|publisher=Lit Verlag |date=2004 |volume=1 |pages=283–96 |isbn=3-8258-8309-4 |url=https://books.google.com/books?id=Q4olreTVoj0C&q=judith+schlehe+and+weber+2001&pg=PA283}}</ref> *** Тенгеризм Түгәрәге (Америка монгол шаман ассоциациясе)<ref name="Schlehe" /> *** Голомт Шаман Өйрәнүләре Үзәге<ref name="Balogh" /> ** Самгалдай Үзәге (монгол телендә: Хаант Тэнгэрийн Самгалдай) * [[Тенгир Ордо]] (кыргыз телендә: Теңир Ордо) (2005) * [[Ваттисен Яли]] (чуаш телендә: Ваттисен йӑли) ** [[Чуаш милли конгрессы]] (чуаш телендә: Чӑваш наци конгресӗ) (1989–1992) ** "Тура" Чуаш Традицион Ышануы Оешмасы (рус телендә: Организация традиционной веры чувашей "Тура") (1995)<ref name="Popov" /> ===Канар=== * [[Гуанч Халкы Чиркәве]] ===Семит=== * [[Семит нео-мәҗүсилеге]] ===Кеметик=== * [[Кеметизм]] ** [[Кеметик ортодоксиясе]] ===Америка=== * [[Аусар Аусет Җәмгыяте]] (1973) * [[Мексикайотль]] * [[Асаба Америка Чиркәве]] (як. 19-ынчы гасыр ахыры) ===Африка=== * [[Годианизм]] (1948) == Шулай ук карарга мөмкин == * [[Xäzerge zaman mäcüsi xramnarı isemlege]] * [[:en:List of Pagans]] * [[:en:Secular paganism]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == == Тышкы сылтамалар == * [http://www.bbc.co.uk/religion/religions/paganism/ BBC Paganism Portal] {{Тышкы сылтамалар}} {{Дини темалар}} [[Төркем:Мәҗүсилек]] e6ahr3ksmc0jbq84xess6mbiysctxii 0 588516 3529820 3529419 2022-08-21T15:23:34Z Milli 2076 wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Талбазы'''<ref>[https://kiziltan.ru/articles/nacproekty/2022-07-19/tolbazy-z-k-rayon-d-vahan-sen-ya-a-apparat-kaytty-2878106 Толбазы үзәк район дәваханәсенә яңа аппарат кайтты.] [[Кызыл таң]], 19.07.2022</ref> ({{lang-ba|Талбазы}}, {{lang-ru|Толбазы́}}) – авыл, Башкортстанның [[Авыргазы районы]] административ үзәге, шулай ук Толбазы авыл Советы үзәге.<br/> Почта индексы — 453480, [[ОКАТО|ОКАТО коды]] — 80205846001. == География == Авыл республика башкаласы [[Уфа]]дан көньякка таба 78 км һәм [[Стәрлетамак]]тан төньякка таба 35 км, [[Аккүл (Гафури районы)|Ак Күл]] тимер юл станциясеннән көнбатышка таба 30 км ераклыкта урнашкан. Авылның мәйданы: 1221,097 га. Авылның рельефы дулкынлы-сөзәк битләүле; түбәнлектә буалар һәм күлләр урнашкан. Авыл территориясендә табигый күлләр бар: Өченче (Эчкәрекүл), Икенче (Авылкүл), Беренче (Аргыкүл), Урал һәм башкалар. Су үткәргеч уздырганчы, күлләр суы халык өчен эчә торган суның төп чыганаклары булып торган. Күлләрдә [[табан балыгы]], [[сазан]], [[корбан балыгы]], ротан һәм башка балык төрләре бар. == Тарих == Толбазы авылы 1747 елдан билгеле. Авылны асабалардан арендага алган җирдә [[типтәрләр]] һәм [[мишәрләр]] нигезли. Аларга [[Түбән Новгород губернасы]]ның Зур Кызыл Яр авылыннан күчеп килгән [[йомышлы татарлар]] кушыла. 1865 елга кадәр авыл [[Ырынбур губернасы]] [[Стәрлетамак өязе]]нә керә. 1865 елда [[Ырынбур губернасы|губерна]] икегә бүленгәч, Толбазы [[Уфа губернасы]]ның Стәрлетамак өязенә карый башлый. 1930 елдан авыл Яңа Карамалы районына керә. 1940 елда район исеме [[Авыргазы районы|Авыргазы]] итеп үзгәртелә, ә Толбазы аның административ үзәге итеп билгеләнә. == Халкы == 2010 елгы халык санын алу мәгълүматы буенча, авылда 10 114 кеше яшәве мәгълүм<ref>Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан. Дата обращения: 20 августа 2014. Архивировано 20 августа 2014 года</ref>. 2002 елгы халык санын алу нәтиҗәләре буенча, күпчелек милләтләр: [[татарлар]] (62,1 %), [[чуашлар]] (15,2 %), [[башкортлар]] (10,2 %)<ref>Итоги Всероссийской переписи населения 2002 года: В 14 т. / Рос. Федерация. Федер.служба гос.статистики. — Офиц.изд. — М.: Статистика России, 2004. — Т.4: Национальный состав и владение языками, гражданство. — 1 электрон.опт.диск (CD-ROM). — (Всероссийская перепись населения 2002 года; Т.4).</ref>. == Икътисад == [[Авыл хуҗалыгы]]на хезмәт күрсәтүче һәм авыл хуҗалыгы продукциясен эшкәртүче тармаклар урнашкан. == Транспорт == Авыл аша [[Р240 (Уфа — Ырымбур)|Р-240 Уфа ― Ырынбур федераль юлы]] уза. Якындагы [[Аккүл (Гафури районы)|Ак Күл]] тимер юл станциясе 27 км ераклыкта урнашкан. == Социаль өлкә == Авылда, нигездә, бер катлы агач һәм кирпеч йортлар торгызылган, шулай ук ике һәм өч катлы йортлар бар. Авыл көньяк-көнбатыш, төньяк, көнчыгыш микрорайоннарга, шулай ук Софиполь микрорайонына бүленгән. Иң озын урам – бөтен авыл буйлап төньяктан көньякка сузылган Ленин урамы. == Мәгариф һәм мәдәният == Ике урта мәктәп, лицей һәм башкорт гимназиясе, Б. Гайсин исемендәге Балалар музыка мәктәбе, биш балалар бакчасы, район хастаханәсе, район мәдәният сарае, үзәк район китапханәсе филиалы, туган якны өйрәнү музее эшли. == Истәлекле урыннар == * Тыл хезмәтчәннәренә куелган һәйкәл<ref>{{cite web|title=В с.Толбазы состоялось открытие памятника «Труженикам тыла»|url=https://aurgazy.bashkortostan.ru/presscenter/news/103971/|website=Муниципальный район Аргузинский район Республики Башкортостан|date=2014-10-10|accessdate=2021-08-01|lang=ru|archive-date=2021-08-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20210801101745/https://aurgazy.bashkortostan.ru/presscenter/news/103971/|deadlink=no}}</ref> == Радио == * 65,96 МГц — Радио России; * 101,4 МГц — Авторадио (Стәрлетамак); * 101,9 МГц — Спутник FM (Стәрлетамак); * 103,8 МГц — [[Юлдаш радиосы]] (Стәрлетамак); * 104,3 МГц — Русское радио (Стәрлетамак); * 104,8 МГц —Ретро FM (Стәрлетамак); * 106,7 МГц —Радио Маяк (Стәрлетамак). == Шәхесләр == * [[Гөлшат Зыязитдинова|Зыязитдинова Гөлшат Ибраһим кызы]] (22 сентябрь 1947), театр һәм кино актеры, Башкортстан Республикасының халык артисты (2003). == Фотогалерея == <gallery perrow=2 widths=160 heights=140> Файл:Церковь в Толбазах 1.jpg|Чиркәү Файл:Мечеть в Толбазах 2.jpg |Мәчет </gallery> == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == * [http://ufagen.ru/places/aurgazinskiy/tolbazy.html Толбазы на портале «Генеалогия и Архивы»] {{Авыргазы районы}} [[Төркем:Әлифба буенча торак пунктлар]] [[Төркем:1747 елда нигезләнгән торак пунктлар]] [[Төркем:Авыргазы районы торак нокталары]] [[Төркем:Башкортстанның район үзәкләре]] [[Төркем:Башкортстан авыллары]] 9huenexrchbku3ifew8vxqw19agvq6f 3529821 3529820 2022-08-21T15:24:19Z Milli 2076 wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Талбазы'''<ref>[https://kiziltan.ru/articles/nacproekty/2022-07-19/tolbazy-z-k-rayon-d-vahan-sen-ya-a-apparat-kaytty-2878106 Талбазы үзәк район дәваханәсенә яңа аппарат кайтты.] [[Кызыл таң]], 19.07.2022</ref> ({{lang-ba|Талбазы}}, {{lang-ru|Толбазы́}}) – авыл, Башкортстанның [[Авыргазы районы]] административ үзәге, шулай ук Талбазы авыл Советы үзәге.<br/> Почта индексы — 453480, [[ОКАТО|ОКАТО коды]] — 80205846001. == География == Авыл республика башкаласы [[Уфа]]дан көньякка таба 78 км һәм [[Стәрлетамак]]тан төньякка таба 35 км, [[Аккүл (Гафури районы)|Ак Күл]] тимер юл станциясеннән көнбатышка таба 30 км ераклыкта урнашкан. Авылның мәйданы: 1221,097 га. Авылның рельефы дулкынлы-сөзәк битләүле; түбәнлектә буалар һәм күлләр урнашкан. Авыл территориясендә табигый күлләр бар: Өченче (Эчкәрекүл), Икенче (Авылкүл), Беренче (Аргыкүл), Урал һәм башкалар. Су үткәргеч уздырганчы, күлләр суы халык өчен эчә торган суның төп чыганаклары булып торган. Күлләрдә [[табан балыгы]], [[сазан]], [[корбан балыгы]], ротан һәм башка балык төрләре бар. == Тарих == Толбазы авылы 1747 елдан билгеле. Авылны асабалардан арендага алган җирдә [[типтәрләр]] һәм [[мишәрләр]] нигезли. Аларга [[Түбән Новгород губернасы]]ның Зур Кызыл Яр авылыннан күчеп килгән [[йомышлы татарлар]] кушыла. 1865 елга кадәр авыл [[Ырынбур губернасы]] [[Стәрлетамак өязе]]нә керә. 1865 елда [[Ырынбур губернасы|губерна]] икегә бүленгәч, Толбазы [[Уфа губернасы]]ның Стәрлетамак өязенә карый башлый. 1930 елдан авыл Яңа Карамалы районына керә. 1940 елда район исеме [[Авыргазы районы|Авыргазы]] итеп үзгәртелә, ә Толбазы аның административ үзәге итеп билгеләнә. == Халкы == 2010 елгы халык санын алу мәгълүматы буенча, авылда 10 114 кеше яшәве мәгълүм<ref>Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан. Дата обращения: 20 августа 2014. Архивировано 20 августа 2014 года</ref>. 2002 елгы халык санын алу нәтиҗәләре буенча, күпчелек милләтләр: [[татарлар]] (62,1 %), [[чуашлар]] (15,2 %), [[башкортлар]] (10,2 %)<ref>Итоги Всероссийской переписи населения 2002 года: В 14 т. / Рос. Федерация. Федер.служба гос.статистики. — Офиц.изд. — М.: Статистика России, 2004. — Т.4: Национальный состав и владение языками, гражданство. — 1 электрон.опт.диск (CD-ROM). — (Всероссийская перепись населения 2002 года; Т.4).</ref>. == Икътисад == [[Авыл хуҗалыгы]]на хезмәт күрсәтүче һәм авыл хуҗалыгы продукциясен эшкәртүче тармаклар урнашкан. == Транспорт == Авыл аша [[Р240 (Уфа — Ырымбур)|Р-240 Уфа ― Ырынбур федераль юлы]] уза. Якындагы [[Аккүл (Гафури районы)|Ак Күл]] тимер юл станциясе 27 км ераклыкта урнашкан. == Социаль өлкә == Авылда, нигездә, бер катлы агач һәм кирпеч йортлар торгызылган, шулай ук ике һәм өч катлы йортлар бар. Авыл көньяк-көнбатыш, төньяк, көнчыгыш микрорайоннарга, шулай ук Софиполь микрорайонына бүленгән. Иң озын урам – бөтен авыл буйлап төньяктан көньякка сузылган Ленин урамы. == Мәгариф һәм мәдәният == Ике урта мәктәп, лицей һәм башкорт гимназиясе, Б. Гайсин исемендәге Балалар музыка мәктәбе, биш балалар бакчасы, район хастаханәсе, район мәдәният сарае, үзәк район китапханәсе филиалы, туган якны өйрәнү музее эшли. == Истәлекле урыннар == * Тыл хезмәтчәннәренә куелган һәйкәл<ref>{{cite web|title=В с.Толбазы состоялось открытие памятника «Труженикам тыла»|url=https://aurgazy.bashkortostan.ru/presscenter/news/103971/|website=Муниципальный район Аргузинский район Республики Башкортостан|date=2014-10-10|accessdate=2021-08-01|lang=ru|archive-date=2021-08-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20210801101745/https://aurgazy.bashkortostan.ru/presscenter/news/103971/|deadlink=no}}</ref> == Радио == * 65,96 МГц — Радио России; * 101,4 МГц — Авторадио (Стәрлетамак); * 101,9 МГц — Спутник FM (Стәрлетамак); * 103,8 МГц — [[Юлдаш радиосы]] (Стәрлетамак); * 104,3 МГц — Русское радио (Стәрлетамак); * 104,8 МГц —Ретро FM (Стәрлетамак); * 106,7 МГц —Радио Маяк (Стәрлетамак). == Шәхесләр == * [[Гөлшат Зыязитдинова|Зыязитдинова Гөлшат Ибраһим кызы]] (22 сентябрь 1947), театр һәм кино актеры, Башкортстан Республикасының халык артисты (2003). == Фотогалерея == <gallery perrow=2 widths=160 heights=140> Файл:Церковь в Толбазах 1.jpg|Чиркәү Файл:Мечеть в Толбазах 2.jpg |Мәчет </gallery> == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == * [http://ufagen.ru/places/aurgazinskiy/tolbazy.html Толбазы на портале «Генеалогия и Архивы»] {{Авыргазы районы}} [[Төркем:Әлифба буенча торак пунктлар]] [[Төркем:1747 елда нигезләнгән торак пунктлар]] [[Төркем:Авыргазы районы торак нокталары]] [[Төркем:Башкортстанның район үзәкләре]] [[Төркем:Башкортстан авыллары]] ooxibj8nh0nrshuaqaew2ogvqv2vvbg 3529836 3529821 2022-08-21T17:04:13Z Ilnur efende 6874 [[Special:Contributions/Milli|Milli]] үзгәртүләре ([[User talk:Milli|бәхәс]]) [[User:Әмир|Әмир]] юрамасына кадәр кире кайтарылды wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Толбазы'''<ref>[https://kiziltan.ru/articles/nacproekty/2022-07-19/tolbazy-z-k-rayon-d-vahan-sen-ya-a-apparat-kaytty-2878106 Толбазы үзәк район дәваханәсенә яңа аппарат кайтты.] [[Кызыл таң]], 19.07.2022</ref> ({{lang-ba|Талбазы}}, {{lang-ru|Толбазы́}}) – авыл, Башкортстанның [[Авыргазы районы]] административ үзәге, шулай ук Толбазы авыл Советы үзәге.<br/> Почта индексы — 453480, [[ОКАТО|ОКАТО коды]] — 80205846001. == География == Авыл республика башкаласы [[Уфа]]дан көньякка таба 78 км һәм [[Стәрлетамак]]тан төньякка таба 35 км, [[Аккүл (Гафури районы)|Ак Күл]] тимер юл станциясеннән көнбатышка таба 30 км ераклыкта урнашкан. Авылның мәйданы: 1221,097 га. Авылның рельефы дулкынлы-сөзәк битләүле; түбәнлектә буалар һәм күлләр урнашкан. Авыл территориясендә табигый күлләр бар: Өченче (Эчкәрекүл), Икенче (Авылкүл), Беренче (Аргыкүл), Урал һәм башкалар. Су үткәргеч уздырганчы, күлләр суы халык өчен эчә торган суның төп чыганаклары булып торган. Күлләрдә [[табан балыгы]], [[сазан]], [[корбан балыгы]], ротан һәм башка балык төрләре бар. == Тарих == Толбазы авылы 1747 елдан билгеле. Авылны асабалардан арендага алган җирдә [[типтәрләр]] һәм [[мишәрләр]] нигезли. Аларга [[Түбән Новгород губернасы]]ның Зур Кызыл Яр авылыннан күчеп килгән [[йомышлы татарлар]] кушыла. 1865 елга кадәр авыл [[Ырынбур губернасы]] [[Стәрлетамак өязе]]нә керә. 1865 елда [[Ырынбур губернасы|губерна]] икегә бүленгәч, Толбазы [[Уфа губернасы]]ның Стәрлетамак өязенә карый башлый. 1930 елдан авыл Яңа Карамалы районына керә. 1940 елда район исеме [[Авыргазы районы|Авыргазы]] итеп үзгәртелә, ә Толбазы аның административ үзәге итеп билгеләнә. == Халкы == 2010 елгы халык санын алу мәгълүматы буенча, авылда 10 114 кеше яшәве мәгълүм<ref>Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан. Дата обращения: 20 августа 2014. Архивировано 20 августа 2014 года</ref>. 2002 елгы халык санын алу нәтиҗәләре буенча, күпчелек милләтләр: [[татарлар]] (62,1 %), [[чуашлар]] (15,2 %), [[башкортлар]] (10,2 %)<ref>Итоги Всероссийской переписи населения 2002 года: В 14 т. / Рос. Федерация. Федер.служба гос.статистики. — Офиц.изд. — М.: Статистика России, 2004. — Т.4: Национальный состав и владение языками, гражданство. — 1 электрон.опт.диск (CD-ROM). — (Всероссийская перепись населения 2002 года; Т.4).</ref>. == Икътисад == [[Авыл хуҗалыгы]]на хезмәт күрсәтүче һәм авыл хуҗалыгы продукциясен эшкәртүче тармаклар урнашкан. == Транспорт == Авыл аша [[Р240 (Уфа — Ырымбур)|Р-240 Уфа ― Ырынбур федераль юлы]] уза. Якындагы [[Аккүл (Гафури районы)|Ак Күл]] тимер юл станциясе 27 км ераклыкта урнашкан. == Социаль өлкә == Авылда, нигездә, бер катлы агач һәм кирпеч йортлар торгызылган, шулай ук ике һәм өч катлы йортлар бар. Авыл көньяк-көнбатыш, төньяк, көнчыгыш микрорайоннарга, шулай ук Софиполь микрорайонына бүленгән. Иң озын урам – бөтен авыл буйлап төньяктан көньякка сузылган Ленин урамы. == Мәгариф һәм мәдәният == Ике урта мәктәп, лицей һәм башкорт гимназиясе, Б. Гайсин исемендәге Балалар музыка мәктәбе, биш балалар бакчасы, район хастаханәсе, район мәдәният сарае, үзәк район китапханәсе филиалы, туган якны өйрәнү музее эшли. == Истәлекле урыннар == * Тыл хезмәтчәннәренә куелган һәйкәл<ref>{{cite web|title=В с.Толбазы состоялось открытие памятника «Труженикам тыла»|url=https://aurgazy.bashkortostan.ru/presscenter/news/103971/|website=Муниципальный район Аргузинский район Республики Башкортостан|date=2014-10-10|accessdate=2021-08-01|lang=ru|archive-date=2021-08-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20210801101745/https://aurgazy.bashkortostan.ru/presscenter/news/103971/|deadlink=no}}</ref> == Радио == * 65,96 МГц — Радио России; * 101,4 МГц — Авторадио (Стәрлетамак); * 101,9 МГц — Спутник FM (Стәрлетамак); * 103,8 МГц — [[Юлдаш радиосы]] (Стәрлетамак); * 104,3 МГц — Русское радио (Стәрлетамак); * 104,8 МГц —Ретро FM (Стәрлетамак); * 106,7 МГц —Радио Маяк (Стәрлетамак). == Шәхесләр == * [[Гөлшат Зыязитдинова|Зыязитдинова Гөлшат Ибраһим кызы]] (22 сентябрь 1947), театр һәм кино актеры, Башкортстан Республикасының халык артисты (2003). == Фотогалерея == <gallery perrow=2 widths=160 heights=140> Файл:Церковь в Толбазах 1.jpg|Чиркәү Файл:Мечеть в Толбазах 2.jpg |Мәчет </gallery> == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == * [http://ufagen.ru/places/aurgazinskiy/tolbazy.html Толбазы на портале «Генеалогия и Архивы»] {{Авыргазы районы}} [[Төркем:Әлифба буенча торак пунктлар]] [[Төркем:1747 елда нигезләнгән торак пунктлар]] [[Төркем:Авыргазы районы торак нокталары]] [[Төркем:Башкортстанның район үзәкләре]] [[Төркем:Башкортстан авыллары]] piqvu4awyhs6x2kxkz3z9cfm4c3rsb5 3529841 3529836 2022-08-21T17:08:11Z Ilnur efende 6874 wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Толбазы'''<ref>[https://kiziltan.ru/articles/nacproekty/2022-07-19/tolbazy-z-k-rayon-d-vahan-sen-ya-a-apparat-kaytty-2878106 Толбазы үзәк район дәваханәсенә яңа аппарат кайтты.] [[Кызыл таң]], 19.07.2022</ref> яки '''Талбазы'''<ref>[https://tatarica.org/tat/razdely/rossijskaya-federaciya/respublika-bashkortostan/aurgazinskij-rajon Татар энциклопедиясе. Авыргазы районы.]</ref> ({{lang-ba|Талбазы}}, {{lang-ru|Толбазы́}}) – авыл, Башкортстанның [[Авыргазы районы]] административ үзәге, шулай ук Толбазы авыл Советы үзәге.<br/> Почта индексы — 453480, [[ОКАТО|ОКАТО коды]] — 80205846001. == География == Авыл республика башкаласы [[Уфа]]дан көньякка таба 78 км һәм [[Стәрлетамак]]тан төньякка таба 35 км, [[Аккүл (Гафури районы)|Ак Күл]] тимер юл станциясеннән көнбатышка таба 30 км ераклыкта урнашкан. Авылның мәйданы: 1221,097 га. Авылның рельефы дулкынлы-сөзәк битләүле; түбәнлектә буалар һәм күлләр урнашкан. Авыл территориясендә табигый күлләр бар: Өченче (Эчкәрекүл), Икенче (Авылкүл), Беренче (Аргыкүл), Урал һәм башкалар. Су үткәргеч уздырганчы, күлләр суы халык өчен эчә торган суның төп чыганаклары булып торган. Күлләрдә [[табан балыгы]], [[сазан]], [[корбан балыгы]], ротан һәм башка балык төрләре бар. == Тарих == Толбазы авылы 1747 елдан билгеле. Авылны асабалардан арендага алган җирдә [[типтәрләр]] һәм [[мишәрләр]] нигезли. Аларга [[Түбән Новгород губернасы]]ның Зур Кызыл Яр авылыннан күчеп килгән [[йомышлы татарлар]] кушыла. 1865 елга кадәр авыл [[Ырынбур губернасы]] [[Стәрлетамак өязе]]нә керә. 1865 елда [[Ырынбур губернасы|губерна]] икегә бүленгәч, Толбазы [[Уфа губернасы]]ның Стәрлетамак өязенә карый башлый. 1930 елдан авыл Яңа Карамалы районына керә. 1940 елда район исеме [[Авыргазы районы|Авыргазы]] итеп үзгәртелә, ә Толбазы аның административ үзәге итеп билгеләнә. == Халкы == 2010 елгы халык санын алу мәгълүматы буенча, авылда 10 114 кеше яшәве мәгълүм<ref>Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан. Дата обращения: 20 августа 2014. Архивировано 20 августа 2014 года</ref>. 2002 елгы халык санын алу нәтиҗәләре буенча, күпчелек милләтләр: [[татарлар]] (62,1 %), [[чуашлар]] (15,2 %), [[башкортлар]] (10,2 %)<ref>Итоги Всероссийской переписи населения 2002 года: В 14 т. / Рос. Федерация. Федер.служба гос.статистики. — Офиц.изд. — М.: Статистика России, 2004. — Т.4: Национальный состав и владение языками, гражданство. — 1 электрон.опт.диск (CD-ROM). — (Всероссийская перепись населения 2002 года; Т.4).</ref>. == Икътисад == [[Авыл хуҗалыгы]]на хезмәт күрсәтүче һәм авыл хуҗалыгы продукциясен эшкәртүче тармаклар урнашкан. == Транспорт == Авыл аша [[Р240 (Уфа — Ырымбур)|Р-240 Уфа ― Ырынбур федераль юлы]] уза. Якындагы [[Аккүл (Гафури районы)|Ак Күл]] тимер юл станциясе 27 км ераклыкта урнашкан. == Социаль өлкә == Авылда, нигездә, бер катлы агач һәм кирпеч йортлар торгызылган, шулай ук ике һәм өч катлы йортлар бар. Авыл көньяк-көнбатыш, төньяк, көнчыгыш микрорайоннарга, шулай ук Софиполь микрорайонына бүленгән. Иң озын урам – бөтен авыл буйлап төньяктан көньякка сузылган Ленин урамы. == Мәгариф һәм мәдәният == Ике урта мәктәп, лицей һәм башкорт гимназиясе, Б. Гайсин исемендәге Балалар музыка мәктәбе, биш балалар бакчасы, район хастаханәсе, район мәдәният сарае, үзәк район китапханәсе филиалы, туган якны өйрәнү музее эшли. == Истәлекле урыннар == * Тыл хезмәтчәннәренә куелган һәйкәл<ref>{{cite web|title=В с.Толбазы состоялось открытие памятника «Труженикам тыла»|url=https://aurgazy.bashkortostan.ru/presscenter/news/103971/|website=Муниципальный район Аргузинский район Республики Башкортостан|date=2014-10-10|accessdate=2021-08-01|lang=ru|archive-date=2021-08-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20210801101745/https://aurgazy.bashkortostan.ru/presscenter/news/103971/|deadlink=no}}</ref> == Радио == * 65,96 МГц — Радио России; * 101,4 МГц — Авторадио (Стәрлетамак); * 101,9 МГц — Спутник FM (Стәрлетамак); * 103,8 МГц — [[Юлдаш радиосы]] (Стәрлетамак); * 104,3 МГц — Русское радио (Стәрлетамак); * 104,8 МГц —Ретро FM (Стәрлетамак); * 106,7 МГц —Радио Маяк (Стәрлетамак). == Шәхесләр == * [[Гөлшат Зыязитдинова|Зыязитдинова Гөлшат Ибраһим кызы]] (22 сентябрь 1947), театр һәм кино актеры, Башкортстан Республикасының халык артисты (2003). == Фотогалерея == <gallery perrow=2 widths=160 heights=140> Файл:Церковь в Толбазах 1.jpg|Чиркәү Файл:Мечеть в Толбазах 2.jpg |Мәчет </gallery> == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == * [http://ufagen.ru/places/aurgazinskiy/tolbazy.html Толбазы на портале «Генеалогия и Архивы»] {{Авыргазы районы}} [[Төркем:Әлифба буенча торак пунктлар]] [[Төркем:1747 елда нигезләнгән торак пунктлар]] [[Төркем:Авыргазы районы торак нокталары]] [[Төркем:Башкортстанның район үзәкләре]] [[Төркем:Башкортстан авыллары]] mnxmtjmdhc8zekjdobkq3l2s9xla8s2 3529843 3529841 2022-08-21T17:10:54Z Ilnur efende 6874 wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Толбазы'''<ref>[https://kiziltan.ru/articles/nacproekty/2022-07-19/tolbazy-z-k-rayon-d-vahan-sen-ya-a-apparat-kaytty-2878106 Толбазы үзәк район дәваханәсенә яңа аппарат кайтты.] [[Кызыл таң]], 19.07.2022</ref> яки '''Талбазы'''<ref name="ТЭ">[https://tatarica.org/tat/razdely/rossijskaya-federaciya/respublika-bashkortostan/aurgazinskij-rajon Татар энциклопедиясе. Авыргазы районы.]</ref> ({{lang-ba|Талбазы}}, {{lang-ru|Толбазы́}}) – авыл, Башкортстанның [[Авыргазы районы]] административ үзәге, шулай ук [[Толбазы авыл советы]] үзәге. Райондагы иң зур татар авылы.<ref name="ТЭ" /> == География == Авыл республика башкаласы [[Уфа]]дан көньякка таба 78 км һәм [[Стәрлетамак]]тан төньякка таба 35 км, [[Аккүл (Гафури районы)|Ак Күл]] тимер юл станциясеннән көнбатышка таба 30 км ераклыкта урнашкан. Авылның мәйданы: 1221,097 га. Авылның рельефы дулкынлы-сөзәк битләүле; түбәнлектә буалар һәм күлләр урнашкан. Авыл территориясендә табигый күлләр бар: Өченче (Эчкәрекүл), Икенче (Авылкүл), Беренче (Аргыкүл), Урал һәм башкалар. Су үткәргеч уздырганчы, күлләр суы халык өчен эчә торган суның төп чыганаклары булып торган. Күлләрдә [[табан балыгы]], [[сазан]], [[корбан балыгы]], ротан һәм башка балык төрләре бар. == Тарих == Толбазы авылы 1747 елдан билгеле. Авылны асабалардан арендага алган җирдә [[типтәрләр]] һәм [[мишәрләр]] нигезли. Аларга [[Түбән Новгород губернасы]]ның Зур Кызыл Яр авылыннан күчеп килгән [[йомышлы татарлар]] кушыла. 1865 елга кадәр авыл [[Ырынбур губернасы]] [[Стәрлетамак өязе]]нә керә. 1865 елда [[Ырынбур губернасы|губерна]] икегә бүленгәч, Толбазы [[Уфа губернасы]]ның Стәрлетамак өязенә карый башлый. 1930 елдан авыл Яңа Карамалы районына керә. 1940 елда район исеме [[Авыргазы районы|Авыргазы]] итеп үзгәртелә, ә Толбазы аның административ үзәге итеп билгеләнә. == Халкы == 2010 елгы халык санын алу мәгълүматы буенча, авылда 10 114 кеше яшәве мәгълүм<ref>Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан. Дата обращения: 20 августа 2014. Архивировано 20 августа 2014 года</ref>. 2002 елгы халык санын алу нәтиҗәләре буенча, күпчелек милләтләр: [[татарлар]] (62,1 %), [[чуашлар]] (15,2 %), [[башкортлар]] (10,2 %)<ref>Итоги Всероссийской переписи населения 2002 года: В 14 т. / Рос. Федерация. Федер.служба гос.статистики. — Офиц.изд. — М.: Статистика России, 2004. — Т.4: Национальный состав и владение языками, гражданство. — 1 электрон.опт.диск (CD-ROM). — (Всероссийская перепись населения 2002 года; Т.4).</ref>. == Икътисад == [[Авыл хуҗалыгы]]на хезмәт күрсәтүче һәм авыл хуҗалыгы продукциясен эшкәртүче тармаклар урнашкан. == Транспорт == Авыл аша [[Р240 (Уфа — Ырымбур)|Р-240 Уфа ― Ырынбур федераль юлы]] уза. Якындагы [[Аккүл (Гафури районы)|Ак Күл]] тимер юл станциясе 27 км ераклыкта урнашкан. == Социаль өлкә == Авылда, нигездә, бер катлы агач һәм кирпеч йортлар торгызылган, шулай ук ике һәм өч катлы йортлар бар. Авыл көньяк-көнбатыш, төньяк, көнчыгыш микрорайоннарга, шулай ук Софиполь микрорайонына бүленгән. Иң озын урам – бөтен авыл буйлап төньяктан көньякка сузылган Ленин урамы. == Мәгариф һәм мәдәният == Ике урта мәктәп, лицей һәм башкорт гимназиясе, Б. Гайсин исемендәге Балалар музыка мәктәбе, биш балалар бакчасы, район хастаханәсе, район мәдәният сарае, үзәк район китапханәсе филиалы, туган якны өйрәнү музее эшли. == Истәлекле урыннар == * Тыл хезмәтчәннәренә куелган һәйкәл<ref>{{cite web|title=В с.Толбазы состоялось открытие памятника «Труженикам тыла»|url=https://aurgazy.bashkortostan.ru/presscenter/news/103971/|website=Муниципальный район Аргузинский район Республики Башкортостан|date=2014-10-10|accessdate=2021-08-01|lang=ru|archive-date=2021-08-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20210801101745/https://aurgazy.bashkortostan.ru/presscenter/news/103971/|deadlink=no}}</ref> == Радио == * 65,96 МГц — Радио России; * 101,4 МГц — Авторадио (Стәрлетамак); * 101,9 МГц — Спутник FM (Стәрлетамак); * 103,8 МГц — [[Юлдаш радиосы]] (Стәрлетамак); * 104,3 МГц — Русское радио (Стәрлетамак); * 104,8 МГц —Ретро FM (Стәрлетамак); * 106,7 МГц —Радио Маяк (Стәрлетамак). == Шәхесләр == * [[Гөлшат Зыязитдинова|Зыязитдинова Гөлшат Ибраһим кызы]] (22 сентябрь 1947), театр һәм кино актеры, Башкортстан Республикасының халык артисты (2003). == Фотогалерея == <gallery perrow=2 widths=160 heights=140> Файл:Церковь в Толбазах 1.jpg|Чиркәү Файл:Мечеть в Толбазах 2.jpg |Мәчет </gallery> == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == * [http://ufagen.ru/places/aurgazinskiy/tolbazy.html Толбазы на портале «Генеалогия и Архивы»] {{Авыргазы районы}} [[Төркем:Әлифба буенча торак пунктлар]] [[Төркем:1747 елда нигезләнгән торак пунктлар]] [[Төркем:Авыргазы районы торак нокталары]] [[Төркем:Башкортстанның район үзәкләре]] [[Төркем:Башкортстан авыллары]] ba3ji4rjak0nlkjj1pg46wx83ja3z9e 3529844 3529843 2022-08-21T17:12:06Z Ilnur efende 6874 /* Халкы */ wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Толбазы'''<ref>[https://kiziltan.ru/articles/nacproekty/2022-07-19/tolbazy-z-k-rayon-d-vahan-sen-ya-a-apparat-kaytty-2878106 Толбазы үзәк район дәваханәсенә яңа аппарат кайтты.] [[Кызыл таң]], 19.07.2022</ref> яки '''Талбазы'''<ref name="ТЭ">[https://tatarica.org/tat/razdely/rossijskaya-federaciya/respublika-bashkortostan/aurgazinskij-rajon Татар энциклопедиясе. Авыргазы районы.]</ref> ({{lang-ba|Талбазы}}, {{lang-ru|Толбазы́}}) – авыл, Башкортстанның [[Авыргазы районы]] административ үзәге, шулай ук [[Толбазы авыл советы]] үзәге. Райондагы иң зур татар авылы.<ref name="ТЭ" /> == География == Авыл республика башкаласы [[Уфа]]дан көньякка таба 78 км һәм [[Стәрлетамак]]тан төньякка таба 35 км, [[Аккүл (Гафури районы)|Ак Күл]] тимер юл станциясеннән көнбатышка таба 30 км ераклыкта урнашкан. Авылның мәйданы: 1221,097 га. Авылның рельефы дулкынлы-сөзәк битләүле; түбәнлектә буалар һәм күлләр урнашкан. Авыл территориясендә табигый күлләр бар: Өченче (Эчкәрекүл), Икенче (Авылкүл), Беренче (Аргыкүл), Урал һәм башкалар. Су үткәргеч уздырганчы, күлләр суы халык өчен эчә торган суның төп чыганаклары булып торган. Күлләрдә [[табан балыгы]], [[сазан]], [[корбан балыгы]], ротан һәм башка балык төрләре бар. == Тарих == Толбазы авылы 1747 елдан билгеле. Авылны асабалардан арендага алган җирдә [[типтәрләр]] һәм [[мишәрләр]] нигезли. Аларга [[Түбән Новгород губернасы]]ның Зур Кызыл Яр авылыннан күчеп килгән [[йомышлы татарлар]] кушыла. 1865 елга кадәр авыл [[Ырынбур губернасы]] [[Стәрлетамак өязе]]нә керә. 1865 елда [[Ырынбур губернасы|губерна]] икегә бүленгәч, Толбазы [[Уфа губернасы]]ның Стәрлетамак өязенә карый башлый. 1930 елдан авыл Яңа Карамалы районына керә. 1940 елда район исеме [[Авыргазы районы|Авыргазы]] итеп үзгәртелә, ә Толбазы аның административ үзәге итеп билгеләнә. == Халкы == {{Халык саны |Толбазы}} 2010 елгы халык санын алу мәгълүматы буенча, авылда 10 114 кеше яшәве мәгълүм<ref>Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан. Дата обращения: 20 августа 2014. Архивировано 20 августа 2014 года</ref>. 2002 елгы халык санын алу нәтиҗәләре буенча, күпчелек милләтләр: [[татарлар]] (62,1 %), [[чуашлар]] (15,2 %), [[башкортлар]] (10,2 %)<ref>Итоги Всероссийской переписи населения 2002 года: В 14 т. / Рос. Федерация. Федер.служба гос.статистики. — Офиц.изд. — М.: Статистика России, 2004. — Т.4: Национальный состав и владение языками, гражданство. — 1 электрон.опт.диск (CD-ROM). — (Всероссийская перепись населения 2002 года; Т.4).</ref>. == Икътисад == [[Авыл хуҗалыгы]]на хезмәт күрсәтүче һәм авыл хуҗалыгы продукциясен эшкәртүче тармаклар урнашкан. == Транспорт == Авыл аша [[Р240 (Уфа — Ырымбур)|Р-240 Уфа ― Ырынбур федераль юлы]] уза. Якындагы [[Аккүл (Гафури районы)|Ак Күл]] тимер юл станциясе 27 км ераклыкта урнашкан. == Социаль өлкә == Авылда, нигездә, бер катлы агач һәм кирпеч йортлар торгызылган, шулай ук ике һәм өч катлы йортлар бар. Авыл көньяк-көнбатыш, төньяк, көнчыгыш микрорайоннарга, шулай ук Софиполь микрорайонына бүленгән. Иң озын урам – бөтен авыл буйлап төньяктан көньякка сузылган Ленин урамы. == Мәгариф һәм мәдәният == Ике урта мәктәп, лицей һәм башкорт гимназиясе, Б. Гайсин исемендәге Балалар музыка мәктәбе, биш балалар бакчасы, район хастаханәсе, район мәдәният сарае, үзәк район китапханәсе филиалы, туган якны өйрәнү музее эшли. == Истәлекле урыннар == * Тыл хезмәтчәннәренә куелган һәйкәл<ref>{{cite web|title=В с.Толбазы состоялось открытие памятника «Труженикам тыла»|url=https://aurgazy.bashkortostan.ru/presscenter/news/103971/|website=Муниципальный район Аргузинский район Республики Башкортостан|date=2014-10-10|accessdate=2021-08-01|lang=ru|archive-date=2021-08-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20210801101745/https://aurgazy.bashkortostan.ru/presscenter/news/103971/|deadlink=no}}</ref> == Радио == * 65,96 МГц — Радио России; * 101,4 МГц — Авторадио (Стәрлетамак); * 101,9 МГц — Спутник FM (Стәрлетамак); * 103,8 МГц — [[Юлдаш радиосы]] (Стәрлетамак); * 104,3 МГц — Русское радио (Стәрлетамак); * 104,8 МГц —Ретро FM (Стәрлетамак); * 106,7 МГц —Радио Маяк (Стәрлетамак). == Шәхесләр == * [[Гөлшат Зыязитдинова|Зыязитдинова Гөлшат Ибраһим кызы]] (22 сентябрь 1947), театр һәм кино актеры, Башкортстан Республикасының халык артисты (2003). == Фотогалерея == <gallery perrow=2 widths=160 heights=140> Файл:Церковь в Толбазах 1.jpg|Чиркәү Файл:Мечеть в Толбазах 2.jpg |Мәчет </gallery> == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == * [http://ufagen.ru/places/aurgazinskiy/tolbazy.html Толбазы на портале «Генеалогия и Архивы»] {{Авыргазы районы}} [[Төркем:Әлифба буенча торак пунктлар]] [[Төркем:1747 елда нигезләнгән торак пунктлар]] [[Төркем:Авыргазы районы торак нокталары]] [[Төркем:Башкортстанның район үзәкләре]] [[Төркем:Башкортстан авыллары]] ozb6y766owcqazcymx4tfhjye1t76pn 3529850 3529844 2022-08-21T17:18:51Z Ilnur efende 6874 wikitext text/x-wiki {{УК}} {{мәгънәләр|Талбазы}} '''Толбазы'''<ref>[https://kiziltan.ru/articles/nacproekty/2022-07-19/tolbazy-z-k-rayon-d-vahan-sen-ya-a-apparat-kaytty-2878106 Толбазы үзәк район дәваханәсенә яңа аппарат кайтты.] [[Кызыл таң]], 19.07.2022</ref> яки '''Талбазы'''<ref name="ТЭ">[https://tatarica.org/tat/razdely/rossijskaya-federaciya/respublika-bashkortostan/aurgazinskij-rajon Татар энциклопедиясе. Авыргазы районы.]</ref> ({{lang-ba|Талбазы}}, {{lang-ru|Толбазы́}}) – авыл, Башкортстанның [[Авыргазы районы]] административ үзәге, шулай ук [[Толбазы авыл советы]] үзәге. Райондагы иң зур татар авылы.<ref name="ТЭ" /> == География == Авыл республика башкаласы [[Уфа]]дан көньякка таба 78 км һәм [[Стәрлетамак]]тан төньякка таба 35 км, [[Аккүл (Гафури районы)|Ак Күл]] тимер юл станциясеннән көнбатышка таба 30 км ераклыкта урнашкан. Авылның мәйданы: 1221,097 га. Авылның рельефы дулкынлы-сөзәк битләүле; түбәнлектә буалар һәм күлләр урнашкан. Авыл территориясендә табигый күлләр бар: Өченче (Эчкәрекүл), Икенче (Авылкүл), Беренче (Аргыкүл), Урал һәм башкалар. Су үткәргеч уздырганчы, күлләр суы халык өчен эчә торган суның төп чыганаклары булып торган. Күлләрдә [[табан балыгы]], [[сазан]], [[корбан балыгы]], ротан һәм башка балык төрләре бар. == Тарих == Толбазы авылы 1747 елдан билгеле. Авылны асабалардан арендага алган җирдә [[типтәрләр]] һәм [[мишәрләр]] нигезли. Аларга [[Түбән Новгород губернасы]]ның Зур Кызыл Яр авылыннан күчеп килгән [[йомышлы татарлар]] кушыла. 1865 елга кадәр авыл [[Ырынбур губернасы]] [[Стәрлетамак өязе]]нә керә. 1865 елда [[Ырынбур губернасы|губерна]] икегә бүленгәч, Толбазы [[Уфа губернасы]]ның Стәрлетамак өязенә карый башлый. 1930 елдан авыл Яңа Карамалы районына керә. 1940 елда район исеме [[Авыргазы районы|Авыргазы]] итеп үзгәртелә, ә Толбазы аның административ үзәге итеп билгеләнә. == Халкы == {{Халык саны |Толбазы}} 2010 елгы халык санын алу мәгълүматы буенча, авылда 10 114 кеше яшәве мәгълүм<ref>Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан. Дата обращения: 20 августа 2014. Архивировано 20 августа 2014 года</ref>. 2002 елгы халык санын алу нәтиҗәләре буенча, күпчелек милләтләр: [[татарлар]] (62,1 %), [[чуашлар]] (15,2 %), [[башкортлар]] (10,2 %)<ref>Итоги Всероссийской переписи населения 2002 года: В 14 т. / Рос. Федерация. Федер.служба гос.статистики. — Офиц.изд. — М.: Статистика России, 2004. — Т.4: Национальный состав и владение языками, гражданство. — 1 электрон.опт.диск (CD-ROM). — (Всероссийская перепись населения 2002 года; Т.4).</ref>. == Икътисад == [[Авыл хуҗалыгы]]на хезмәт күрсәтүче һәм авыл хуҗалыгы продукциясен эшкәртүче тармаклар урнашкан. == Транспорт == Авыл аша [[Р240 (Уфа — Ырымбур)|Р-240 Уфа ― Ырынбур федераль юлы]] уза. Якындагы [[Аккүл (Гафури районы)|Ак Күл]] тимер юл станциясе 27 км ераклыкта урнашкан. == Социаль өлкә == Авылда, нигездә, бер катлы агач һәм кирпеч йортлар торгызылган, шулай ук ике һәм өч катлы йортлар бар. Авыл көньяк-көнбатыш, төньяк, көнчыгыш микрорайоннарга, шулай ук Софиполь микрорайонына бүленгән. Иң озын урам – бөтен авыл буйлап төньяктан көньякка сузылган Ленин урамы. == Мәгариф һәм мәдәният == Ике урта мәктәп, лицей һәм башкорт гимназиясе, Б. Гайсин исемендәге Балалар музыка мәктәбе, биш балалар бакчасы, район хастаханәсе, район мәдәният сарае, үзәк район китапханәсе филиалы, туган якны өйрәнү музее эшли. == Истәлекле урыннар == * Тыл хезмәтчәннәренә куелган һәйкәл<ref>{{cite web|title=В с.Толбазы состоялось открытие памятника «Труженикам тыла»|url=https://aurgazy.bashkortostan.ru/presscenter/news/103971/|website=Муниципальный район Аргузинский район Республики Башкортостан|date=2014-10-10|accessdate=2021-08-01|lang=ru|archive-date=2021-08-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20210801101745/https://aurgazy.bashkortostan.ru/presscenter/news/103971/|deadlink=no}}</ref> == Радио == * 65,96 МГц — Радио России; * 101,4 МГц — Авторадио (Стәрлетамак); * 101,9 МГц — Спутник FM (Стәрлетамак); * 103,8 МГц — [[Юлдаш радиосы]] (Стәрлетамак); * 104,3 МГц — Русское радио (Стәрлетамак); * 104,8 МГц —Ретро FM (Стәрлетамак); * 106,7 МГц —Радио Маяк (Стәрлетамак). == Шәхесләр == * [[Гөлшат Зыязитдинова|Зыязитдинова Гөлшат Ибраһим кызы]] (22 сентябрь 1947), театр һәм кино актеры, Башкортстан Республикасының халык артисты (2003). == Фотогалерея == <gallery perrow=2 widths=160 heights=140> Файл:Церковь в Толбазах 1.jpg|Чиркәү Файл:Мечеть в Толбазах 2.jpg |Мәчет </gallery> == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == * [http://ufagen.ru/places/aurgazinskiy/tolbazy.html Толбазы на портале «Генеалогия и Архивы»] {{Авыргазы районы}} [[Төркем:Әлифба буенча торак пунктлар]] [[Төркем:1747 елда нигезләнгән торак пунктлар]] [[Төркем:Авыргазы районы торак нокталары]] [[Төркем:Башкортстанның район үзәкләре]] [[Төркем:Башкортстан авыллары]] 9q0i14229sjyrtok25vlc5qoowtwo4i 1 588517 3529827 3529742 2022-08-21T15:35:08Z Әмир 15082 /* Толбазы */ яңа бүлек wikitext text/x-wiki {{ТИМ|ru|Толбазы}} {{ФГОС.wiki 2022 мәкаләсе |дисциплина = география|дисциплина2 = тарих |дисциплина3 = социология|кулланучы=Әмир}} == Толбазы == [[Кулланучы:Milli]], [[Кызыл таң]] - республика газетасы '''Толбазы''' дип кулланган, Сезнең манипуляция кабул ителми [[Кулланучы:Әмир|Әмир]] ([[Кулланучы бәхәсе:Әмир|бәхәс]]) 21 авг 2022, 15:35 (UTC) 90cq6ktewwgc7qm9wqoddfq2frjdt4r 0 588549 3529822 3529693 2022-08-21T15:24:49Z Әмир 15082 төркем өстәү wikitext text/x-wiki {{Язучы |Исем = Илдар Хәйруллин |Оригинал телендә = |Фото = И.Ш.Хәйруллин.jpg |Киңлек = 180px |Рәсем язуы = |Тугач бирелгән исеме = Илдар Шәмсулла улы Хәйруллин |Псевдонимнар = |Туу датасы = 5.09.1958 |Туу урыны = [[СССР]], [[РСФСР]], [[ТАССР]], {{Туу урыны|Кукмара районы|Кукмара районында}}, [[Кукмара]] |Үлем датасы = 19.08.2022 |Үлем урыны = [[РФ]], [[ТР]], {{үлем урыны|Түбән Кама|Түбән Камада}} |Ватандашлык = {{байрак|СССР}} [[СССР]]→<br/>{{байрак|Россия}} [[РФ]] |Эшчәнлек төре = язучы |Иҗат итү еллары = 1973—2022 |Юнәлеш = проза |Жанр = хикәя |Иҗат итү теле = [[татар теле]] |Дебют = «''Бүген 1 апрель!''» ([[1999 ел|1999]], [[Казан]]: Матбугат йорты) |Премияләр = |Бүләкләр = [[Саҗидә Сөләйманова премиясе]]<br/> [[Шәйхи Маннур премиясе]] |Имза = |Сайт = }} {{фш|Хәйруллин}} ''Бу [[юмор]]ист [[язучы]] турында мәкалә, [[Камал театры]] актеры турында [[Илдар Хәйруллин (1950)|биредә]], [[шахмат]]чы турында [[Илдар Хәйруллин (1990)|монда]] укырга мөмкин''. '''Илдар Хәйруллин''', Илдар Шәмсулла улы Хәйруллин (''[[1958 ел]]ның [[5 сентябрь|5 сентябре]], [[СССР]], [[РСФСР]], [[Татарстан АССР]], [[Кукмара]] – [[2022 ел]]ның [[19 август]]ы, [[РФ]], [[ТР]], [[Түбән Кама]]'') – юморист язучы, 2006 елдан [[Татарстан Язучылар берлеге]] әгъзасы. [[Шәйхи Маннур исемендәге премия|Шәйхи Маннур]] һәм [[Саҗидә Сөләйманова премиясе|Саҗидә Сөләйманова]] (2015) исемендәге премияләр лауреаты <ref>[https://sptatar.com/yazuchy-ildar-h-jrullin-vafat/ Язучы Илдар Хәйруллин вафат.] [[Татарстан Язучылар берлеге]]</ref>. == Тәрҗемәи хәле == 1958 елның 5 сентябрендә Татарстан АССР [[Кукмара]] [[шәһәр тибындагы бистә]]сендә туган. 1975 елда Кукмараның 1нче урта мәктәбен тәмамлап, [[Казан дәүләт университеты]]ның журналистика бүлегенә укырга керә. Икенче курстан читтән торып уку бүлегенә күчә һәм армия сафларына алына. Армиядән кайтып, бераз вакыт «Түбәнкамашин» берләшмәсендә эшли, ләкин рәхимсез авыру аны аяктан ега ([[таркау склероз]] чире белән авырый һәм инвалидлар коляскасында гына хәрәкәт итә)<ref name=":0">[https://tatar-inform.tatar/news/tuban-kamada-yumorist-yazucy-ildar-xairullin-vafat-5858945 Түбән Камада юморист язучы Илдар Хәйруллин вафат.] [[Татар-информ]], 19.08.2022</ref> . 2022 елның 19 августында Түбән Камада вафат. Туган җире Кукмарада җирләнә<ref name=":0" />. == Иҗаты == И. Хәйруллин беренче хикәяләрен мәктәп елларында ук яза һәм бастыра башлый. 1973 елда «[[Яшь ленинчы]]» газетасы (хәзерге [[Сабантуй (журнал)|«Сабантуй» журналы]]) уздырган әдәби бәйгедә җиңү яулый. Аның хикәяләре [[Кукмара районы|Кукмара]], [[Түбән Кама районы|Түбән Кама]] төбәкләрендә чыгучы «Хезмәт даны», [[Туган як (Түбән Кама)|«Туган як»]], «Чулман» газеталарында басыла. «[[Татарстан яшьләре]]», «[[Мәдәни Җомга]]», «[[Ватаным Татарстан]]» газеталарында, [[«Чаян» журналы|«Чаян»]], [[Сөембикә (журнал)|«Сөембикә»]], [[«Мәйдан» журналы|«Мәйдан»]], «[[Казан утлары]]» журналларында юмористик хикәяләре дөнья күрә. Аның хикәяләре радиода укылган. Шулай ук Түбән Каманың [[Туган як (Түбән Кама)|«Туган як» газетасы]] штаттан тыш хәбәрчесе булып эшләгән<ref name=":0" />. == Китаплары == * Бүген 1 апрель! – [[Казан]]: Матбугат йорты, 1999. – 128 б. – 1000 д. * Юмористик хикәяләр. – Казан: Идел-Пресс, 2004. – 80 б. – 1000 д. * Алай түгел, болай ул…: юморескалар. – Казан: [[ТКН]], 2007. – 159 б. – 2000 д. == Бүләкләре, мактаулы исемнәре == * [[Шәйхи Маннур исемендәге премия]] * [[2015 ел|2015]] ― [[Саҗидә Сөләйманова исемендәге премия]] ― ''«Ерып чыгарбыз» китабы ([[Казан]]: [[ТКН]]) өчен'' == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар == * [https://sptatar.com/h-jrullin-ildar/ Хәйруллин Илдар.] [[Татарстан Язучылар берлеге]] * [https://tatar-inform.tatar/news/tuban-kamada-yumorist-yazucy-ildar-xairullin-vafat-5858945 Түбән Камада юморист язучы Илдар Хәйруллин вафат.] [[Татар-информ]], 19.08.2022 {{DEFAULTSORT:Хәйруллин (1958), Илдар}} [[Төркем:Татарстан язучылары]] [[Төркем:Татар язучылары]] [[Төркем:Шәйхи Маннур премиясе лауреатлары]] [[Төркем:Саҗидә Сөләйманова премиясе лауреатлары]] [[Төркем:Мөмкинлекләре чикләнгән язучылар]] 588izxvwrveh86ureweb4j6jps1lo8b 0 588556 3529861 3529792 2022-08-21T17:40:30Z A.Khamidullin 6685 wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Щинто''' (Кытай иероглифлары белән: 神道, хирагана белән: しんとう）яки '''Щиндо''' (Кытай иероглифлары белән: 神道, хирагана белән: しんどう) яки '''Синтоизм''' ул [[Япония]] [[дин]]е. Шулай ук '''Каннагараномичи''' (Кытай иероглифлары белән: 惟神道, хирагана белән: かんながらのみち）дип атала.<br/> [[Файл:Itsukushima Gate.jpg|thumb|right|Япониядә, [[Хиросима (префектура)|Һирощима]] префектурасында Ицукущима изге урынына ''тории'' узу юлы, илдә торииларның иң мәшһүр мисалларының берсе. ''Тории'' Синтоизм храмнарына керүне билгели һәм диннең таныла торган символлары булып тора.]] Бу риваятьләргә, сигез миллион Илаһка, табигатькә һәм табигать юнәлешләренә нигезләнгән анимистик һәм борынгы бабаларга табыну дине. Синтоизм диненең үзәк идарәсе юк һәм тарафдарлар арасында төрле юллар бар.<br/> Синтоизм политеистик һәм барлык әйберләрдә бар дип ышанылган табигыйдан өстен берлекләр ''ками'' тирәли әйләнә. Ками һәм табигый дөнья арасында бәйләнеш Синтоизмның ''анимистик'' дип танылуына китергән. Камиларга ''камидана'' көнкүреш изге урыннарында, гаилә изге урыннарында һәм дзиндзя җәмәгать изге урыннарында табыналар. Соңгыларында персонал булып ''каннущи'' буларак мәгълүм каһиннәр тора, алар шул урында храмда булган махсус камига ашамлык һәм эчемлек тәкъдимнәрен күзәтеп тора. Бу кешеләр һәм камилар арасында гармонияне үстерү һәм соңгыларның алкышына ирешү өчен эшләнә. Башка киң таралган ритуалларга ''кагура'' [[бию]]ләре, узу ритуаллары һәм фасыл фестивальләре керә. Җәмәгать храмнарында багучылык формалары җайлаштырылган һәм дин тарафдарларына амулетлар кебек дини объектлар тәэмин ителә. Щинто динендә төп концептуаль игътибар үзәге сафлыкта, күбесенчә чистарту практикалары ярдәмендә, мәсәлән, ритуаль юыну һәм коену, бигрәк тә табыну алдыннан. Ышану күп төрле асаба һәм төбәк формаларда яши.<br/> Щинто аспектлары яңа дини хәрәкәтләргә кертелә.<br/> Щинто храмнары (''дзиндзя'') күбесенчә Япониядә урнашкан, биредә 100 000-нән артык храм. Шулай ук Америка Кушма Штатларында ''дзиндзя''лар бар, анда Европа килеп чыгышлы Американнар да йөри. Храмда японнар да, төрле килеп чыгышлы Американнар да хезмәт итә. Бразилиядә иммигрантлар берничә ''дзиндзя'' нигезләгәннәр.<br/> [[Файл:Karafuto Shrine.JPG|мини|слева|Сахалин өлкәсе территориясендә [[Карафуто храмы|Карафуто]] храмы.]] [[File:Guji Francesco Brigante.jpg|thumb|right|Көньяк Европада, [[Сан-Марино]]да дзиндзяда Щинто йоласы башкарылуы.]] Шулай ук [[Тайвань]]да (Тайван дзингу), [[Сахалин]] утравында ([[Карафуто храмы]]), Кореяда (Тёсэн дзингу), [[Палау]]да (Корор утравында), Сан-Маринода (Серравалле) Синтоизм храмнары төзелгән булган. Америка Кушма Штатларында Синтоизм храмнары пантеонына [[Джордж Вашингтон]] һәм [[Камеамеа I]] Һавайи патшасы рухлары керә. Америка Кушма Штатларының Бөек Цубаки храмының баш каһине булып Коити Бэрриш тора.<br/> Хәзерге Япониядә ''каннущи'' (Щинто дине каһине) булырга теләүчеләр өчен ике төп өйрәтү университеты бар, Токиода [[Кокугакуин университеты]]нда һәм [[Ми (префектура)|Миэ префектурасында]] [[Когаккан университеты]]. Аларда уку дәвере 1 елдан 2 елга кадәр аерылып тора, ә уку планы "Синтоизм храмнары ассоциациясе" алга сөргән таләпләргә туры килә. Әмма бер айга кадәр тизләтелгән курсларны узарга тәкъдим итә торган рәт башка программалар бар, шуннан соң студент башта имтихан тапшырып сертификат ала. Кайбер храмнар каннущи аккредитациясен аларда узарга мөмкинчелеген тәкъдим итә. Хәзерге вакытта тәҗрибә һәм белем белән аерылып тора торган биш төр каннущи бар: гудзи (иң олы каһин), аның ярдәмчесе гонгудзи, өлкән һәм кече каһиннәр неги һәм гоннеги һәм аннан соң каннущи. Шулай ук биш рәсми рангтан торган шкала бар.<br/> Храмда баш каһин ''гудзи'' дип атала. Шулай ук храмнарда ''дзиндзя мико'' (алар инглизчә кайчак "shrine maidens" дип атала) ярдәм итәләр. == Сигез миллион Ходай == Табигать һәм [[Ходай]]лар бер итеп таныла һәм ритуаллар Илаһлар һәм кешеләргә бәйле махсус йолалар булып, бу йолалар махсус урыннарда һәм храмнарда (''дзиндзя'') башкарыла.<br/> Япон телендә еш сигез миллион ''ками'' бар дип әйтелә, бу төшенчә чиксез санны билгели, һәм Щинто практикалаучылар алар бөтен җирдә дә бар дип ышаналар. Алар бөтен көчкә ия, бөтен нәрсәне белә торган яки һичшиксез үлемсез дип таныла. == Шулай ук карарга мөмкин == * [[Когаккан университеты]] * [[Кокугакуин университеты]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} ==== Әдәбият ==== * {{Книга|ref=Мещеряков|ответственный=[[Мещеряков, Александр Николаевич (историк)|Мещеряков А. Н.]]|заглавие=Боги, святилища, обряды Японии. Энциклопедия синто|год=2010|серия=Orientalia et Classica|место=М.|издательство=[[РГГУ]]|страниц=316|isbn=9785728110873}} ==== Сылтамалар ==== * [http://eos.kokugakuin.ac.jp/modules/xwords/ Encyclopedia of Shinto]{{ref-en}} — [[Кокугакуин университеты]]ннан Синтоизм энциклопедиясе. * [https://www2.kokugakuin.ac.jp/ijcc/wp/bts/index1.html Basic Terms of Shinto]{{ref-en}} — Синтоизмның төп төшенчәләре исемлеге. * [https://www.jinjahoncho.or.jp/ Jinja Honcho]{{ref-ja}} — Синтоизм храмнары ассоциациясе. * [https://yaokami.jp/ Yaokami]{{ref-ja}} — Храмнар һәм изгелекләр бирелгән мәгълүмат базасы. * [http://yaoyoro.net/ Yaoyoro]{{ref-en}} — Камиларның сурәтле бирелгән мәгълүмат базасы. * [https://www.yasukuni.or.jp/english/index.html 靖國神社]{{ref-en}} — Ясукуни храмының рәсми сайты. {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Дини темалар}} [[Төркем:Диннәр]] [[Төркем:Синтоизм]] occ2npp4a4llcnwzg76zf5zjsxirg7t 1 588566 3529856 3529735 2022-08-21T17:35:16Z Ilnur efende 6874 wikitext text/x-wiki {{ФГОС.wiki 2022 мәкаләсе |дисциплина = филология |дисциплина2 = педагогика |дисциплина3 = әдәбият |кулланучы= Frhdkazan}} q5ulvai3tj9vifnzna1sib4ql3slchf 0 588574 3529853 3529763 2022-08-21T17:26:53Z Ilnur efende 6874 /* Сылтамалар */ wikitext text/x-wiki {{Радиостанция | логотип = Саф_радиосы_лого.jpg | радиостанция_исеме = «Саф» радиосы | ил = {{Байрак|Россия}} [[Россия]] / {{Байраклаштыру|Татарстан}} | шигарь = | формат = интернет-радио | шәһәр = [[Казан]] | ешлык = | тапшыру_зонасы = бөтен дөнья | нигезләнгән = 2022 | сайт = [https://saf-radio.ru/ saf-radio.ru] | on-line_тапшыру = [https://top-radio.ru/web/saf-radio] }} '''«Саф» радиосы''', САФ ('''С'''абыйларыбыз өчен '''А'''на телендә '''Ф'''айдалы дус) ― балалар өчен Интернет киңлегендә [[татар теле]]ндә эшләүче радио. 2022 елның 1 июненнән сынау режимында старт алган радио тәүлек буе эшли. Проектның җитәкчесе ― Марат Галимов.<br/> Радионың әдәби мөхәррире ― Гөлназ Дениз-Гарипова.<br/> Радионың музыкаль мөхәррире ― Чулпан Яркәева.<br/> Телеграм-каналны алып баручы ― Айгөл Хамматова.<br/> Радионың логотибы авторы ― Назыйм Исмәгыйлев<ref>[http://chelny-rt.ru/news/il-yaalyklary/balalar-chen-tatar-telend-saf-internet-radiosy-achyldy Балалар өчен татар телендә «Саф» интернет-радиосы ачылды.] [[Көмеш кыңгырау (газета)|«Көмеш кыңгырау»]], 16.06.2022</ref>.<br/> Баш мөхәррир ― филология фәннәре кандидаты Алсу Ситдыйкова<ref>''Айзирә Имамова''. [http://shahrichalli.ru/news/kich-bgen-irtg/yaa-radio-saf-radio Яңа радио - "Саф радио".] «[[Шәһри Чаллы]]», 16.06.2022</ref>. [[Файл:Саф_радиосы_лого.jpg|250px|thumb|right|«Саф» радиосы логотибы]] == Тарих == 2022 елның 1 июненнән сынау режимында старт алган радио тәүлек буе эшли. == Максаты == Ана теле [[татар теле]] булган, татарча өйрәнергә теләгән балаларга сыйфатлы контент булдыру. Балаларга, яшүсмерләргә сыйфатлы әдәби-музыкаль-тәрбияви мәгънәле контент тыңлату<ref>''Лилия Йосыпова''. «“Саф” радиосын бөтен дөнья буйлап тыңлыйлар». [[Ирек мәйданы (газета)|«Ирек мәйданы»]], 11.08.2022, 12нче бит</ref>. == Эчтәлек == Радиода җыр-моң белән әдәби өлеш үрелеп бара. * Һәр көн «Җырлы иртә» белән башлана. Биредә җырлар әниләр яки балалар укыган уяту шигырьләре һәм «Гаҗәпме? Гаҗәп» сәхифәсе белән чиратлаша. * «Хикәяле иртә»дә язучыларның балалар өчен язган кыска хикәяләре һәм «Белмәмеш» сәхифәсенең кызыклы [[табышмак]]лары яңгырый. Татар халык мәкальләрен дә ишетергә мөмкин. * «Шигырьле иртә»дә балалар яраткан шагыйрьләренең шигырьләрен укый, «Шигъри әкияткә – кунакка» бүлеге үз эченә кызыклы шигъри әкиятләрне ала. * «Радиотамаша»да эчтәлекле һәм кызыклы әкият-спектакльләр тәкъдим ителә. * «Шигырьле кич» сәхифәсендә һәр көнне 17.45 тә «Озын хикәя» сәгатендә танылган татар язучыларының хикәяләрен тыңларга мөмкин. * «Әкият төенчеге», нәниләрнең йокы сәгате якынлашкач, «Бәлли-бәү» сәхифәсе бара. Радиода [[Татарстан китап нәшрияты]] яздырган әдәби әсәр язмалары кулланыла. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Әдәбият == * ''Лилия Йосыпова''. «“Саф” радиосын бөтен дөнья буйлап тыңлыйлар». [[Ирек мәйданы (газета)|«Ирек мәйданы»]], 11.08.2022, 12нче бит. == Сылтамалар == * Интернетта радионың сайты: [https://saf-radio.ru/ Саф балалар радиосы | saf-radio.ru] * Радионың Телеграм-каналы: [https://t.me/s/safradio t.me/safradio] {{Татар телле радиолар}} [[Төркем:Татар телендә эшләүче радиостанцияләр]] [[Төркем:Балалар радиосы]] kd7aknf5g0fp17uvm669162qydj0lqh 3529862 3529853 2022-08-21T17:42:13Z Әмир 15082 яңа бүлек исеме өстәү: /* Оештыручылар */ wikitext text/x-wiki {{Радиостанция | логотип = Саф_радиосы_лого.jpg | радиостанция_исеме = «Саф» радиосы | ил = {{Байрак|Россия}} [[Россия]] / {{Байраклаштыру|Татарстан}} | шигарь = | формат = интернет-радио | шәһәр = [[Казан]] | ешлык = | тапшыру_зонасы = бөтен дөнья | нигезләнгән = 2022 | сайт = [https://saf-radio.ru/ saf-radio.ru] | on-line_тапшыру = [https://top-radio.ru/web/saf-radio] }} '''«Саф» радиосы''', САФ ('''С'''абыйларыбыз өчен '''А'''на телендә '''Ф'''айдалы дус) ― балалар өчен Интернет киңлегендә [[татар теле]]ндә эшләүче радио. 2022 елның 1 июненнән сынау режимында старт алган радио тәүлек буе эшли. == Оештыручылар == Проектның җитәкчесе ― Марат Галимов.<br/> Радионың әдәби мөхәррире ― Гөлназ Дениз-Гарипова.<br/> Радионың музыкаль мөхәррире ― Чулпан Яркәева.<br/> Телеграм-каналны алып баручы ― Айгөл Хамматова.<br/> Радионың логотибы авторы ― Назыйм Исмәгыйлев<ref>[http://chelny-rt.ru/news/il-yaalyklary/balalar-chen-tatar-telend-saf-internet-radiosy-achyldy Балалар өчен татар телендә «Саф» интернет-радиосы ачылды.] [[Көмеш кыңгырау (газета)|«Көмеш кыңгырау»]], 16.06.2022</ref>.<br/> Баш мөхәррир ― филология фәннәре кандидаты Алсу Ситдыйкова<ref>''Айзирә Имамова''. [http://shahrichalli.ru/news/kich-bgen-irtg/yaa-radio-saf-radio Яңа радио - "Саф радио".] «[[Шәһри Чаллы]]», 16.06.2022</ref>. [[Файл:Саф_радиосы_лого.jpg|250px|thumb|right|«Саф» радиосы логотибы]] == Тарих == 2022 елның 1 июненнән сынау режимында старт алган радио тәүлек буе эшли. == Максаты == Ана теле [[татар теле]] булган, татарча өйрәнергә теләгән балаларга сыйфатлы контент булдыру. Балаларга, яшүсмерләргә сыйфатлы әдәби-музыкаль-тәрбияви мәгънәле контент тыңлату<ref>''Лилия Йосыпова''. «“Саф” радиосын бөтен дөнья буйлап тыңлыйлар». [[Ирек мәйданы (газета)|«Ирек мәйданы»]], 11.08.2022, 12нче бит</ref>. == Эчтәлек == Радиода җыр-моң белән әдәби өлеш үрелеп бара. * Һәр көн «Җырлы иртә» белән башлана. Биредә җырлар әниләр яки балалар укыган уяту шигырьләре һәм «Гаҗәпме? Гаҗәп» сәхифәсе белән чиратлаша. * «Хикәяле иртә»дә язучыларның балалар өчен язган кыска хикәяләре һәм «Белмәмеш» сәхифәсенең кызыклы [[табышмак]]лары яңгырый. Татар халык мәкальләрен дә ишетергә мөмкин. * «Шигырьле иртә»дә балалар яраткан шагыйрьләренең шигырьләрен укый, «Шигъри әкияткә – кунакка» бүлеге үз эченә кызыклы шигъри әкиятләрне ала. * «Радиотамаша»да эчтәлекле һәм кызыклы әкият-спектакльләр тәкъдим ителә. * «Шигырьле кич» сәхифәсендә һәр көнне 17.45 тә «Озын хикәя» сәгатендә танылган татар язучыларының хикәяләрен тыңларга мөмкин. * «Әкият төенчеге», нәниләрнең йокы сәгате якынлашкач, «Бәлли-бәү» сәхифәсе бара. Радиода [[Татарстан китап нәшрияты]] яздырган әдәби әсәр язмалары кулланыла. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Әдәбият == * ''Лилия Йосыпова''. «“Саф” радиосын бөтен дөнья буйлап тыңлыйлар». [[Ирек мәйданы (газета)|«Ирек мәйданы»]], 11.08.2022, 12нче бит. == Сылтамалар == * Интернетта радионың сайты: [https://saf-radio.ru/ Саф балалар радиосы | saf-radio.ru] * Радионың Телеграм-каналы: [https://t.me/s/safradio t.me/safradio] {{Татар телле радиолар}} [[Төркем:Татар телендә эшләүче радиостанцияләр]] [[Төркем:Балалар радиосы]] m60wbawg1udxa3mmisl86aflh68xhwp 3529866 3529862 2022-08-21T18:09:40Z Frhdkazan 3171 | Логотип = Саф_радиосы_лого.jpg wikitext text/x-wiki {{Радиостанция | Логотип = Саф_радиосы_лого.jpg | радиостанция_исеме = «Саф» радиосы | ил = {{Байрак|Россия}} [[Россия]] / {{Байраклаштыру|Татарстан}} | шигарь = | формат = интернет-радио | шәһәр = [[Казан]] | ешлык = | тапшыру_зонасы = бөтен дөнья | нигезләнгән = 2022 | сайт = [https://saf-radio.ru/ saf-radio.ru] | on-line_тапшыру = [https://top-radio.ru/web/saf-radio] }} '''«Саф» радиосы''', САФ ('''С'''абыйларыбыз өчен '''А'''на телендә '''Ф'''айдалы дус) ― балалар өчен Интернет киңлегендә [[татар теле]]ндә эшләүче радио. 2022 елның 1 июненнән сынау режимында старт алган радио тәүлек буе эшли. == Оештыручылар == Проектның җитәкчесе ― Марат Галимов.<br/> Радионың әдәби мөхәррире ― Гөлназ Дениз-Гарипова.<br/> Радионың музыкаль мөхәррире ― Чулпан Яркәева.<br/> Телеграм-каналны алып баручы ― Айгөл Хамматова.<br/> Радионың логотибы авторы ― Назыйм Исмәгыйлев<ref>[http://chelny-rt.ru/news/il-yaalyklary/balalar-chen-tatar-telend-saf-internet-radiosy-achyldy Балалар өчен татар телендә «Саф» интернет-радиосы ачылды.] [[Көмеш кыңгырау (газета)|«Көмеш кыңгырау»]], 16.06.2022</ref>.<br/> Баш мөхәррир ― филология фәннәре кандидаты Алсу Ситдыйкова<ref>''Айзирә Имамова''. [http://shahrichalli.ru/news/kich-bgen-irtg/yaa-radio-saf-radio Яңа радио - "Саф радио".] «[[Шәһри Чаллы]]», 16.06.2022</ref>. == Тарих == 2022 елның 1 июненнән сынау режимында старт алган радио тәүлек буе эшли. == Максаты == Ана теле [[татар теле]] булган, татарча өйрәнергә теләгән балаларга сыйфатлы контент булдыру. Балаларга, яшүсмерләргә сыйфатлы әдәби-музыкаль-тәрбияви мәгънәле контент тыңлату<ref>''Лилия Йосыпова''. «“Саф” радиосын бөтен дөнья буйлап тыңлыйлар». [[Ирек мәйданы (газета)|«Ирек мәйданы»]], 11.08.2022, 12нче бит</ref>. == Эчтәлек == Радиода җыр-моң белән әдәби өлеш үрелеп бара. * Һәр көн «Җырлы иртә» белән башлана. Биредә җырлар әниләр яки балалар укыган уяту шигырьләре һәм «Гаҗәпме? Гаҗәп» сәхифәсе белән чиратлаша. * «Хикәяле иртә»дә язучыларның балалар өчен язган кыска хикәяләре һәм «Белмәмеш» сәхифәсенең кызыклы [[табышмак]]лары яңгырый. Татар халык мәкальләрен дә ишетергә мөмкин. * «Шигырьле иртә»дә балалар яраткан шагыйрьләренең шигырьләрен укый, «Шигъри әкияткә – кунакка» бүлеге үз эченә кызыклы шигъри әкиятләрне ала. * «Радиотамаша»да эчтәлекле һәм кызыклы әкият-спектакльләр тәкъдим ителә. * «Шигырьле кич» сәхифәсендә һәр көнне 17.45 тә «Озын хикәя» сәгатендә танылган татар язучыларының хикәяләрен тыңларга мөмкин. * «Әкият төенчеге», нәниләрнең йокы сәгате якынлашкач, «Бәлли-бәү» сәхифәсе бара. Радиода [[Татарстан китап нәшрияты]] яздырган әдәби әсәр язмалары кулланыла. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Әдәбият == * ''Лилия Йосыпова''. «“Саф” радиосын бөтен дөнья буйлап тыңлыйлар». [[Ирек мәйданы (газета)|«Ирек мәйданы»]], 11.08.2022, 12нче бит. == Сылтамалар == * Интернетта радионың сайты: [https://saf-radio.ru/ Саф балалар радиосы | saf-radio.ru] * Радионың Телеграм-каналы: [https://t.me/s/safradio t.me/safradio] {{Татар телле радиолар}} [[Төркем:Татар телендә эшләүче радиостанцияләр]] [[Төркем:Балалар радиосы]] 9njgkaoy014m6jq9ns927wibjbdeoz6 10 588588 3529823 3529802 2022-08-21T15:25:36Z Frhdkazan 3171 ара саклау wikitext text/x-wiki {{Navbox with collapsible groups | name = Дини темалар | state = {{{state|<includeonly>autocollapse</includeonly><noinclude>expanded</noinclude>}}} | bodyclass = hlist | title = [[Дин]] | selected = {{{1|}}} <!---------------------------------------------------------> | sect1 = Дини һәм рухи традицияләр | abbr1 = төп | state1 = <noinclude>collapsed</noinclude> | list1 = <!-- level 1 -->{{#invoke:navbox|navbox |child |groupstyle=font-weight:normal; <!-- КӨНБАТЫШ ДИННӘР --> | group1 = [[Көнбатыш диннәре|Көнбатыш]] | list1 = <!-- level 2 -->{{#invoke:navbox|navbox |child|groupstyle=font-weight:normal; | group1 = [[Ибраһими диннәр|Ибраһими]] | list1 = <!-- level 3 -->{{#invoke:navbox|navbox |child|groupstyle=font-weight:normal; | group1 = [[Яһүд дине]] | list1 = * [[Ортодоксаль яһүдилек|ортодоксаль]] ** [[Һареди яһүдилек|хареди]] *** [[Хасидик яһүдилек|хасидлек]] ** [[Заманча ортодоксаль яһүдилек|заманча]] *** [[Дини сионизм|сионист]] * [[Консерватив яһүдилек|консерватив]] * [[Реформачыл яһүдилек|реформачыл]] * [[Караит яһүдилек|караит]] * [[самаританизм]] * [[хайманот]] * [[Реконструкционист яһүдилек|реконструкционист]] * [[Яһүди яңарыш|яңарыш]] * [[Гуманистик яһүдилек|гуманистик]] * ''[[Яһүд дине агымнары|исемлек]]'' | group2 = [[Христианлык]] | list2 = * [[Католик чиркәү|католицизм]] ** [[Латин чиркәү|латин]] ** [[Көнчыгыш католик чиркәүләре|көнчыгыш]] * [[православие]] * [[борынгы көнчыгыш православие]] * [[несторианлык]] ** [[Борынгы ассирияле Көнчыгыш чиркәве|борынгы]] ** [[Ассирияле Көнчыгыш чиркәве|ассирияле]] * [[прото-протестантлык]] ** [[гуситлар]]/[[Моравия чиркәве|моравиялеләр]] ** [[вальденслар]] * [[протестантлык]] ** [[адвентчылык]] ** [[анабаптизм]] *** [[амишлар]] *** [[данкерлар]] *** [[гуттеритлар]] *** [[меннонитлык]] *** [[швенкфельдерлар]] ** [[англиканлык]] ** [[баптизм]] ** [[кальвинизм]] *** [[конгрегационализм]] *** [[пресвитерианлык]] *** [[реформатлык]] ** [[харизматик христианлык]] *** [[иллечеләр]] *** [[харизматик хәрәкать|харизматик]] *** [[неохаризматизм]] ** [[Евангелие христианнары]] ** [[ирвингизм]] ** [[лютеранчылык]] ** [[методизм]] *** [[изгечелек хәрәкате|изгечелек]] ** [[аконфессиональ христианлык|аконфессиональ]] ** [[Плимут кардәшлеге]] ** [[квакерлар]] ** [[Реставрацион хәрәкате|реставрационизм]] * [[эзотерик христианлык|эзотерик]] * [[бәйсез католикчылык]] * [[яһүдичеләр]] * [[антитринитаризм]] ** [[Библия тикшеренүчеләре]]/[[Иегова шаһитләре]] ** [[англо-израилизм]] ** [[христадельфианнар]] ** [[мормонизм]] ** [[бердәмлек иллечеләре]] ** [[рухи христианлык|рухи]] ** [[сведенборгианнар]] ** [[толстойлык]] ** [[унитарианлык]] * ''[[Христиан конфессияләре исемлеге|исемлек]]'' | group3 = [[Ислам]] | list3 = * [[Сөнничелек|сөнни]] ** [[ашаричелек]] ** [[матуридичелек]] ** [[асария]] ** [[сәләфия]] *** [[ваһһабичылык]] *** [[модернист сәләфичелек]] * [[шигыйчылык]] ** [[Шигый-уникечеләр|уникечеләр]] ** [[зәйдилек]] ** [[исмәгыйлилек]] ** [[нусайрилек]] * [[суфичылык]] * [[хариҗиләр]] ** [[ибадилек]] * [[аләвилек]] * [[әхмәдия]] * [[мәһдәвия]] * [[коръәнчелек]] * [[гафатар]] * [[мәзһәбсезлек]] * ''[[Ислам агымнары|исемлек]]'' | group4 = башкалар | list4 = * [[бабилек]] * [[бәһаи]] * [[друзлар]] * [[али-иләһилек]] * [[сабиилек]] * [[растафари]] }}<!-- End level 3 --> | group2 = [[Ирани диннәр|Ирани]] | list2 = * [[зәрдөштлек]] * [[йәзидилек]] * [[әһл-е Хак]] * [[уацдин]] * [[рошани]] }}<!-- End level 2 --> <!-- КӨНЧЫГЫШ ДИННӘР --> | group2 = [[Көнчыгыш диннәре|Көнчыгыш]] | list2 = <!-- level 2 -->{{#invoke:navbox|navbox |child|groupstyle=font-weight:normal; | group1 = [[Көнчыгыш Азия диннәре|Көнчыгыш Азия]] | list1 = <!-- level 3 -->{{#invoke:navbox|navbox |child|groupstyle=font-weight:normal; | group1 = [[Кытайда дин|Кытай]] | list1 = * [[кытай халык дине]] * [[конфуцийчылык]] * [[луоизм]] * [[нуо халык дине|нуо]] * [[кытай коткарылу диннәре|коткарылу]] ** [[сианьтяньдао]] ** [[игуаньдао]] * [[даочылык]] ** [[кытайлы ритуал үткәрүчеләр традициясе|халык даочылыгы]] ** [[яо халкы дине|яо даочылыгы]] | group2 = [[Япониядә дин|Япония]] | list2 = * [[щинто]] ** ''[[щинто секталары һәм мәктәпләре|исемлек]]'' * [[сюгэндо]] * [[тэнрикё]] * [[рюкю дине|рюкю]] | group3 = [[Кореядә дин|Корея]] | list3 = * [[кореялы шаманизм]] * [[чхондоизм]] * [[йонгсанизм]] }}<!-- End of level 3 --> | group2 = [[Дхармик диннәр|Һиндстан]] | list2 = <!-- level 3 -->{{#invoke:navbox|navbox |child |groupstyle=font-weight:normal; | group1 = [[Һиндуизм]] | list1 = * [[вишнуизм]]/[[кришнаизм]] ** [[шри-вайшнавизм]] ** [[брахма-сампрадая]] ** [[нимбарка-сампрадая]] ** [[пуштимарга]] ** [[маханубхава-сампрадая]] ** [[рамачылык]] ** [[варкари]] ** [[сваминараян-сампрадая]] * [[шиваизм]] ** [[шайва сиддханта|сиддхантчылык]] ** [[ганапатья]] ** [[Кашмир Шиваизмы|кашмирлы]] ** [[капалика]] ** [[каумарам]] ** [[лингаята]] ** [[натха]] ** [[Бали һинд дине|балича]] * [[шактизм]] * [[смарта-сампрадая]] * [[шраута]] * [[сант мат]] * [[һинд реформ хәрәкатьләре|нео-һиндуизм]] * ''[[һинд дине агымнары|исемлек]]'' | group2 = [[Буддачылык]] | list2 = * [[тхеравада]] * [[махаяна]] ** [[чань-буддизм|чань]]/[[дзен]]/[[тхиен]] ** [[чиста җир мәктәбе]] ** [[нитирэн-сю]] * [[ваҗраяна]] ** [[тибетлы буддизм]] * [[необуддизм]] * ''[[буддачылык мәктәпләре|исемлек]]'' | group3 = башкалар | list3 = * [[айяяважи]] * [[гиндукуш дине]] * [[җәйничелек]] ** [[дигамбарлар]] ** [[шветамбарлар]] * [[Равидас дине]] * [[сикхчылык]] ** [[халса]] ** [[сикхчылык мәктәпләре|мәктәпләре]] }}<!-- end of level 3 --> }}<!-- end of level 2 --> | group3 = [[этник дин|Этник]] | list3 = <!-- level 2 -->{{#invoke:navbox|navbox |child|groupstyle=font-weight:normal; | group6 = [[Алтай телләре|Алтай]] | list6 = * [[төрки мифология|төрки]]-[[монгол шаманизмы|монголик]] ** [[бурханизм]] ** [[тәңречелек]] ** [[чуаш мифологиясе|ваттисен йали]] * [[тунгус-маньчжур халыклары мифологиясе|тунгус мифологиясе]] ** [[эвенклар#ышанулар|эвенк]] ** [[маньчжур шаманизм|маньчжур]] | group7 = [[австроазия телләре|Австроазия]] | list7 = * [[Вьетнам халык дине|Вьетнам]] ** [[дао мао]] ** [[каодао]] ** [[хоахао]] * [[сарнаизм]] | group8 = [[Австронезия телләре|Австронезия]] | list8 = * [[пармалим]] * [[даяк дине]] ** [[каһаринган]] ** [[момолианлык]] * индонезияле ** [[алиран кеперкаяан]] ** [[кеяуэн]] * [[капитаян]] * [[пемена]] * [[малай халык дине|малай]] * [[асаба филиппин халык диннәре]] ** [[тагалог халкының асаба дини ышанулары|тагалог]] * [[полинезия мифологиясе|полинезияле]] ** [[гавайлылар дине|гавайлы]] ** [[маори дине|маорилы]] * [[марапу]] * [[сунда вивитан]] | group10 = [[Америка асаба халыклары диннәре|Асаба<br />америкалы]] | list10 = * [[Абенаки мифологиясе|абенаки]] * [[Анишинаабе традицион ышанулары|анишинаабе]] * [[карааяклылар мифологиясе|карааяклы]] * [[куксу (дин)|калифорниале]] ** [[мивок мифологиясе|мивок]] ** [[олоннар мифологиясе|олонлы]] ** [[помо дине|помолы]] * [[чероки ышанулары|чероки]] * [[чилоэ мифологиясе|чилот]] * [[чокто мифологиясе|чокто]] * [[крик мифологиясе|крик]] * [[гуарани мифологиясе|гуарани]] * [[хайда мифологиясе|хайда]] * [[хо-чанк мифологиясе|хо-чанк]] * [[хопи мифологиясе|хопи]] * [[ирокез мифологиясе|ирокез]] ** [[озын йорт дине|озын йорт]] ** [[сенека мифологиясе|сенека]] ** [[гурон дине|гурон]] * [[хиваро халкы#дин|хиваро]] * [[кваквакэвакв мифологиясе|кваквакэвакв]] * [[лакота мифологиясе|лакота]] * [[ленапе мифологиясе|ленапе]] * [[мапуче дине|мапуче]] * [[мезоамерикан дине|мезоамерикан]] ** [[ацтек дине|ацтек]] ** [[майя дине|майя]] ** [[ольмек дине|ольмек]] ** [[пурепеча дине|пурепеча]] * [[мидевивин]] * [[муиск мифологиясе|муиск]] * [[асаба американнар чиркәве]] * [[навахо ышанулары|навахо ]] * [[нуу-ча-нульт мифологиясе|нуу-ча-нульт]] * [[пауни мифологиясе|пауни]] * [[цимшиан мифологиясе|цимшиан]] * [[юте мифологиясе|юте]] * [[зуни мифологиясе|зуни]] | group11 = [[тай халыклары|Тай]] һәм [[мяо халкы|мяо]] | list11 = * [[аһом дине|аһом]] * [[мяо халык дине|һмонглык]] * [[Мо (дин)|мо]] * [[тай халык дине|сатсана фи]] | group12 = [[Тибето-бирман телләр|Тибето-бирман]] | list12 = * [[бон (дин)|бон]] * [[бирман халык дине|бирман]] * [[бенжуизм]] * [[бимоизм]] * [[батуизм]] * [[мун (дин)|мун (бонтингизм)]] * [[доньи-поло]] * [[херака]] * [[киратизм]] * [[цян халык дине|цян]] * [[санамахизм]] | group13 = {{Тәрҗемә ителмәгән 3|африкан традицион диннәр|Традицион<br>африкан|en|Traditional African religions}} | list13 = <!-- level 2 -->{{#invoke:navbox|navbox |child|groupstyle=font-weight:normal; | group1 = Төньяк Африка | list1 = * [[традицион бербер дине|бербер]] ** [[гуанче халкы чиркәве|гуанче чиркәве]] | group2 = {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Африкада дин|Кара тәнле</br>африкан|en|Religion in Africa}} | list2 = * [[камба халкы|акамба]] * [[акан дине|акан]] * [[балуба мифологиясе|балуба]] * [[банту мифологиясе|банту]] ** [[конго дине|конго]] ** [[зулу традицион дине|зулу]] * [[бушонго мифологиясе|бушонго]] * [[динка дине|динка]] * [[догон дине|догон]] * [[эфик мифологиясе|эфик]] * [[дахомея дине|фон һәм эве]] * [[ик халкы|ик]] * [[лотуко мифологиясе|лотуко]] * [[лози мифологиясе|лози]] * [[лугбара мифологиясе|лугбара]] * [[маасаи мифологиясе|маасаи]] * [[мбути мифологиясе|мбути]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|одинала||en|Odinala}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|сан дине|сан|en|San religion}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|серер дине|серер|en|Serer religion}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|тумбука мифологиясе|тумбука|en|Tumbuka mythology}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|урхобо дине|урхобо|en|Urhobo_people#Religion}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|уаакеффанна||en|Waaqeffanna}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|йоруба дине|йоруба|en|Yoruba religion}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|ифа||en|Ifá}} *'''{{Тәрҗемә ителмәгән 3|Афроамериканнар диннәре|диаспоралы|en|African diaspora religions}}:''' ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|кандомбле||en|Candomblé}} *** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|кандомбле банту|банту|en|Candomblé Bantu}} *** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|кандомбле җеҗе|җеҗе|en|Candomblé Jejé}} *** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|кандомбле кету|кету|en|Candomblé Ketu}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|комфа||en|Comfa}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|конвинс||en|Convince}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|эспиритизмо||en|Espiritismo}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|кумина||en|Kumina}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|обеаһ||en|Obeah}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|пало (дин)|пало|en|Palo (religion)}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|квимбанда||en|Quimbanda}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|сантерия||en|Santería}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|тамбор де Мина||en|Tambor de Mina}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|тринидадлы ориша||en|Trinidad Orisha}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|умбанда||en|Umbanda}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|гаитилы воду||en|Haitian Vodou}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|луизианалы вуду||en|Louisiana Voodoo}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|винти||en|Winti}} }}<!-- end of level 2 --> | group15 = башка этник | list15 = * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|асаба австралияле дин һәм мифология|асаба австралияле|en|Australian Aboriginal religion and mythology}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|инуит дине|инуит|en|Inuit religion}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|папуас мифологиясе|папуас|en|Papuan mythology}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|себердәге шаманизм|себердәге|en|Shamanism in Siberia}} }}<!-- End of level 2 --> | group4 = {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Яңа дини хәрәкатьләр исемлеге|Яңа</br>диннәр|en|List of new religious movements}} | list4 = <!-- level 2 -->{{#invoke:navbox|navbox |child|groupstyle=font-weight:normal; | group16 = Синкретик | list16 = * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Брахмоизм||en|Brahmoism}} <!-- idk enough about this group, might not be syncretic and just be indian --> * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Фалуньгун||en|Falun Gong}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|японияле яңа дини хәрәкатьләре|японияле|en|Japanese new religions}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Мейважи||en|Meivazhi}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Модекнгеи||en|Modekngei}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|яңа Акрополь||en|New Acropolis}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Нью-эйдж||en|New Age}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Яңа фикерләү||en|New Thought}} * [[Раджниш хәрәкәте|Раджниш]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Растафарианлык||en|Rastafari}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|заманча Сант Мат хәрәкатьләре|Сант Мат|en|Contemporary Sant Mat movements}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Радха Соами||en|Radha Soami}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|спиритуализм (дин)|спиритуализм|en|Spiritualism}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Субуд||en|Subud}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Тенсегрити||ru|Тенсегрити (Карлос Кастанеда)}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|телема||en|Thelema}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|теософия||en|Theosophy}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|нео-теософия||en|Neo-Theosophy}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Агни-йога||ru|Агни-йога}} * [[Трансценденталь медитация хәрәкәте|трансценденталь медитация]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|унитариан универсализм||en|Unitarian Universalism}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|галәми ак кардәшлеге|ак кардәшлек|en|Universal White Brotherhood}} | group17 = {{Тәрҗемә ителмәгән 3|неомәҗүсилек||ru|Неоязычество}} | list17 = * африкан ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|годианизм||en|Godianism}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|этанизм|әрмән|en|Hetanism}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|балтик неомәҗүсилек|балтик|ru|Балтийское неоязычество}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Диевтуриба||ru|Диевтуриба}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Ромува||en|Romuva (religion)}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|кавказлы неомәҗүсилек|кавказлы|en|Caucasian neopaganism}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|абхаз неомәҗүсилеге|абхаз|en|Abkhaz neopaganism}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|адыгэ хабзэ|адыгэ|en|Adyghe Xabze}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|кельт неомәҗүсилеге|кельт|en|Celtic neopaganism}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|неодруидлык||en|Druidry (modern)}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|германик неомәҗүсилек||en|Heathenry (new religious movement)}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|эллинизм (дин)|эллинизм|en|Hellenism (religion)}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|римлы политеист реконструктивизм|итало-римлы|en|Reconstructionist Roman religion}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|неошаманизм||en|Neoshamanism}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|уацдин|осетин|en|Assianism}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|политеист реконструктивизм|реконструктивизм|ru|Политеистический реконструкционизм}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Залмоксианизм|румын|ru|Румынское неоязычество}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|славян неомәҗүсилеге|славян|ru|Славянское неоязычество}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|фин-угыр неомәҗүсилеге|фин-угыр|ru|Финно-угорское неоязычество}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|эстон неомәҗүсилеге|эстон|en|Estonian neopaganism}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|фин неомәҗүсилеге|фин|en|Finnish neopaganism}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|маҗар неомәҗүсилеге|маҗар|en|Hungarian Native Faith}} ** [[Мари дине|мари]] ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|эрзә мәҗүсилеге|эрзә|ru|Эрзянская традиционная религия}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|саам традицион ышанулары|саам|ru|Традиционные верования саамов}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|удмурт неомәҗүсилеге|удмурт|en|Udmurt Vos}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|викка||en|Wicca}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Залмоксианизм||ru|Румынское неоязычество}} ** ''[[Хәзерге заман мәҗүси хәрәкәтләре исемлеге|исемлек]]'' | group18 = Яңа барлыкка килгәннәре | list18 = * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|антропософия||en|Anthroposophy}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|дискордианизм||en|Discordianism}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|эканкар||en|Eckankar}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|дүртенче юл||en|Fourth Way}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|алиһә хәрәкате|алиһә|en|Goddess movement}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|джедаизм||en|Jediism}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|сатанизм||ru|Сатанизм}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|саентология||ru|Саентология}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Билгесез очучы объектлар тирәсендәге дини ышанулар|БОО диннәре|ru|Религии НЛО}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|раэлизм||en|Raëlism}} }} |below = }} <!---------------------------------------------------------> | sect2 = {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Диннәр тарихы|Тарихи диннәр|ru|История религий}} | abbr2 = борынгы | state2 = <noinclude>collapsed</noinclude> | list2 = * [[Prehistoric religion|Prehistoric]] ** [[Paleolithic religion|Paleolithic]] * [[Ainu people#Religion|Ainu]] * [[Religion in pre-Islamic Arabia|Arabian]] * [[Armenian mythology|Armenian]] * [[Baltic mythology|Baltic]] ** [[Prussian mythology|Old Prussian]] ** [[Latvian mythology|Latvian]] ** [[Lithuanian mythology|Lithuanian]] * [[Basque mythology|Basque]] * [[Ancient Celtic religion|Celtic]] ** [[Druid|Druidism]] ** [[Irish mythology|Irish]] * [[Cook Islands mythology|Cook Islands]] * [[Dravidian folk religion|Dravidian]] * [[Ancient Egyptian religion|Egyptian]] ** [[Atenism]] * [[Etruscan religion|Etruscan]] * [[Finnish mythology|Finnish]] * [[Fuegians#Spiritual culture|Fuegian]] ** [[Selk'nam mythology|Selk'nam]] * [[Georgian mythology|Georgian]] * [[Germanic paganism|Germanic]] ** [[Anglo-Saxon paganism|Anglo-Saxon]] ** [[Continental Germanic mythology|Continental]] ** [[Frankish mythology|Frankish]] ** [[Old Norse religion|Norse]] * [[Greek mythology|Greek]] ** [[Greco-Roman mysteries|Mysteries]] ** [[Orphism (religion)|Orphism]] ** [[Gnosticism]] ** [[Hermeticism]] ** [[Greco-Buddhism]] * [[Guanches#System of beliefs|Guanche]] * [[Indus Valley civilisation#Religion|Harappan]] * [[Hittite mythology and religion|Hittite]] * [[Hungarian mythology|Hungarian]] * [[Hurrian religion|Hurrian]] * [[Inca mythology|Inca]] * [[Jamaican Maroon religion|Jamaican Maroon]] * [[Манихейлык|Manichaeism]] ** [[Маздакизм|Mazdakism]] * [[Melanesian mythology|Melanesian]] * [[Ancient Mesopotamian religion|Mesopotamian]] ** [[Sumerian religion|Sumerian]] ** [[Babylonian religion|Babylonian]] * [[Micronesian mythology|Micronesian]] ** [[Nauruan indigenous religion|Nauruan]] * [[Olmec religion|Olmec]] * [[Paleo-Balkan mythology|Paleo-Balkan]] ** [[Albanian folk beliefs|Albanian]] ** [[Illyrian religion|Illyrian]] ** [[Thracian religion|Thracian]] ** [[Dacian mythology|Dacian]] * [[Proto-Indo-Iranian religion|Proto-Indo-Iranian]] ** [[Historical Vedic religion|Vedic]] ** [[Ancient Iranian religion|Iranian]] * [[Rapa Nui mythology|Rapa Nui]] * [[Religion in ancient Rome|Roman]] ** [[Cybele|Cult of Magna Mater]] ** [[Imperial cult of ancient Rome|Imperial cult]] ** [[Gallo-Roman religion|Gallo-Roman]] ** [[Mithraism]] ** [[Mysteries of Isis]] * [[Ancient Semitic religion|Semitic]] ** [[Ancient Canaanite religion|Canaanite]] ** [[Punic religion|Punic]] ** [[Yahwism]] * [[Scythian religion|Scythian]] * [[Slavic paganism|Slavic]] * [[Somali mythology|Somali]] * [[Tongan religion|Tongan]] * [[Urartu#Religion|Urartu]] * [[Vainakh religion|Vainakh]] * [[Zapotec civilization#Religion|Zapotec]] <!---------------------------------------------------------> | sect3 = Темалар | abbr3 = темалар | state3 = <noinclude>collapsed</noinclude> | list3 = {{#invoke:navbox|navbox |child | group1 = Аспектлар | list1 = * [[Apostasy]]{{\}}[[Religious disaffiliation|Disaffiliation]] * [[Call to prayer]] * [[Religious behaviour|Behaviour]] * [[Religious belief|Beliefs]] * [[Clergy]] * [[Religious conversion|Conversion]] * [[Deity|Deities]] * [[Religious denomination|Denomination]] * [[Entheogen]]s * [[Ethnic religion|Ethnic]] * [[Faith]] * [[Fire worship|Fire]] * [[Folk religion]] * [[God]] * [[Goddess]] * [[Indigenous religion|Indigenous]] * [[Meditation]] * [[Monasticism]] ** [[Monk]] ** [[Nun]] * [[Mysticism]] * [[Religion and mythology|Mythology]] * [[Nature worship|Nature]] * [[Ordination]] * [[Orthodoxy]] * [[Orthopraxy]] * [[Prayer]] * [[Prophecy]] * [[Religious experience]] * [[Ritual]] ** [[Liturgy]] ** [[Ritual purification|Purification]] ** [[Sacrifice]] * [[Spirituality]] * [[Supernatural]] * [[Religious symbol|Symbols]] * [[Religious views on truth|Truth]] * [[Water and religion|Water]] * [[Worship]] | group2 = {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Теизм||ru|Теизм}} | list2 = * [[Animism]] * [[Deism]] * [[Dualism in cosmology|Dualism]] * [[Henotheism]] * [[Monotheism]] * [[Nontheism]] * [[Panentheism]] * [[Pantheism]] * [[Polytheism]] * [[Transtheism]] | group3 = [[Дин белеме|Дини<br />белемнәр]] | list3 = * [[Anthropology of religion|Anthropology]] * [[Cognitive science of religion|Cognitive science]] * [[Comparative religion|Comparative]] * [[Evolutionary origin of religions|Evolutionary origin]] * [[Evolutionary psychology of religion|Evolutionary psychology]] * [[History of religion|History]] * [[Neuroscience of religion|Neurotheology]] * [[Philosophy of religion|Philosophy]] * [[Psychology of religion|Psychology]] * [[Sociology of religion|Sociology]] * [[Theology]] * [[Theories about religions|Theories]] * [[Women and religion|Women]] | group4 = {{Тәрҗемә ителмәгән 3|:Төркем:Дин һәм җәмгыять|Дин һәм җәмгыять|en|Category:Religion and society}} | list4 = * [[Religion and agriculture|Agriculture]] * [[Religion and business|Business]] * [[Clergy]] / [[Laity]] ** [[monasticism]] ** [[ordination]] ** [[Priest]] * [[Religious conversion|Conversion]] ** [[religious assimilation|assimilation]] ** [[missionary]] ** [[proselytism]] * [[Disability and religion|Disability]] * [[Religious education|Education]] * [[Religious fanaticism|Fanaticism]] * [[Freedom of religion|Freedom]] ** [[Religious pluralism|pluralism]] ** [[syncretism]] ** [[toleration]] ** [[universalism]] * [[Fundamentalism]] * [[Growth of religion|Growth]] * [[Religion and happiness|Happiness]] * [[Homosexuality and religion|Homosexuality]] * [[Minority religion|Minorities]] * [[National church]] * [[Importance of religion by country|National religiosity levels]] * [[List of religious populations|Populations]] * [[Religiocentrism]] * [[Schism]] * [[Relationship between religion and science|Science]] * [[State religion|State]] * [[Theocracy]] * [[Vegetarianism and religion|Vegetarianism]] * [[Religion and video games|Video games]] * [[Religious violence|Violence]] ** [[Religious persecution|persecution]] ** [[Religious terrorism|terrorism]] ** [[Religious war|war]] * [[Wealth and religion|Wealth]] | group5 = {{longitem|[[Дөньявилык]] <br />һәм [[динсезлек]]}} | list5 = * [[Agnosticism]] * [[Antireligion]] * [[Atheism]] * [[Criticism of religion|Criticism]] * [[Positive deconstruction|Deconstruction]] * [[Objectivism]] * [[Secular humanism]] * [[Secular theology]] * [[Secularization]] * [[Separation of church and state]] * [[List of religions and spiritual traditions|Unaffiliated]] | group6 = {{longitem|Күзәтүләр<br />һәм [[:Төркем:Исемлекләр:Дин|исемлекләр]]}} | list6 = * [[Index of religion-related articles|Index]] * [[Outline of religion|Outline]] * [[Timeline of religion|Timeline]] <!--Blankline should follow:--> * [[Table of messengers of Abrahamic religions|Abrahamic prophets]] * [[List of people who have been considered deities|Deification]] * [[Lists of deities|Deities]] * [[List of founders of religious traditions|Founders]] * [[List of largest peaceful gatherings|Mass gatherings]] * [[Names of God]] * [[List of new religious movements|New religious movements]] * [[List of religious organizations|Organizations]] * [[List of religions and spiritual traditions|Religions and spiritual traditions]] * [[List of religious studies scholars|Scholars]] }} <!---------------------------------------------------------> | belowstyle = font-weight:bold; | below = * {{icon|category}} [[:Төркем:Дин|Төркем]] * {{icon|portal}} [[Портал:Диннәр|Портал]] }}<noinclude> {{Documentation}} </noinclude> n69z4rpk9gxdir3ce6e4i2cyeyyg162 3529825 3529823 2022-08-21T15:28:48Z Frhdkazan 3171 | sect1 = {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Дини һәм рухи традицияләр исемлеге|Дини һәм рухи традицияләр|en|List of religions and spiritual traditions}} wikitext text/x-wiki {{Navbox with collapsible groups | name = Дини темалар | state = {{{state|<includeonly>autocollapse</includeonly><noinclude>expanded</noinclude>}}} | bodyclass = hlist | title = [[Дин]] | selected = {{{1|}}} <!---------------------------------------------------------> | sect1 = {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Дини һәм рухи традицияләр исемлеге|Дини һәм рухи традицияләр|en|List of religions and spiritual traditions}} | abbr1 = төп | state1 = <noinclude>collapsed</noinclude> | list1 = <!-- level 1 -->{{#invoke:navbox|navbox |child |groupstyle=font-weight:normal; <!-- КӨНБАТЫШ ДИННӘР --> | group1 = [[Көнбатыш диннәре|Көнбатыш]] | list1 = <!-- level 2 -->{{#invoke:navbox|navbox |child|groupstyle=font-weight:normal; | group1 = [[Ибраһими диннәр|Ибраһими]] | list1 = <!-- level 3 -->{{#invoke:navbox|navbox |child|groupstyle=font-weight:normal; | group1 = [[Яһүд дине]] | list1 = * [[Ортодоксаль яһүдилек|ортодоксаль]] ** [[Һареди яһүдилек|хареди]] *** [[Хасидик яһүдилек|хасидлек]] ** [[Заманча ортодоксаль яһүдилек|заманча]] *** [[Дини сионизм|сионист]] * [[Консерватив яһүдилек|консерватив]] * [[Реформачыл яһүдилек|реформачыл]] * [[Караит яһүдилек|караит]] * [[самаританизм]] * [[хайманот]] * [[Реконструкционист яһүдилек|реконструкционист]] * [[Яһүди яңарыш|яңарыш]] * [[Гуманистик яһүдилек|гуманистик]] * ''[[Яһүд дине агымнары|исемлек]]'' | group2 = [[Христианлык]] | list2 = * [[Католик чиркәү|католицизм]] ** [[Латин чиркәү|латин]] ** [[Көнчыгыш католик чиркәүләре|көнчыгыш]] * [[православие]] * [[борынгы көнчыгыш православие]] * [[несторианлык]] ** [[Борынгы ассирияле Көнчыгыш чиркәве|борынгы]] ** [[Ассирияле Көнчыгыш чиркәве|ассирияле]] * [[прото-протестантлык]] ** [[гуситлар]]/[[Моравия чиркәве|моравиялеләр]] ** [[вальденслар]] * [[протестантлык]] ** [[адвентчылык]] ** [[анабаптизм]] *** [[амишлар]] *** [[данкерлар]] *** [[гуттеритлар]] *** [[меннонитлык]] *** [[швенкфельдерлар]] ** [[англиканлык]] ** [[баптизм]] ** [[кальвинизм]] *** [[конгрегационализм]] *** [[пресвитерианлык]] *** [[реформатлык]] ** [[харизматик христианлык]] *** [[иллечеләр]] *** [[харизматик хәрәкать|харизматик]] *** [[неохаризматизм]] ** [[Евангелие христианнары]] ** [[ирвингизм]] ** [[лютеранчылык]] ** [[методизм]] *** [[изгечелек хәрәкате|изгечелек]] ** [[аконфессиональ христианлык|аконфессиональ]] ** [[Плимут кардәшлеге]] ** [[квакерлар]] ** [[Реставрацион хәрәкате|реставрационизм]] * [[эзотерик христианлык|эзотерик]] * [[бәйсез католикчылык]] * [[яһүдичеләр]] * [[антитринитаризм]] ** [[Библия тикшеренүчеләре]]/[[Иегова шаһитләре]] ** [[англо-израилизм]] ** [[христадельфианнар]] ** [[мормонизм]] ** [[бердәмлек иллечеләре]] ** [[рухи христианлык|рухи]] ** [[сведенборгианнар]] ** [[толстойлык]] ** [[унитарианлык]] * ''[[Христиан конфессияләре исемлеге|исемлек]]'' | group3 = [[Ислам]] | list3 = * [[Сөнничелек|сөнни]] ** [[ашаричелек]] ** [[матуридичелек]] ** [[асария]] ** [[сәләфия]] *** [[ваһһабичылык]] *** [[модернист сәләфичелек]] * [[шигыйчылык]] ** [[Шигый-уникечеләр|уникечеләр]] ** [[зәйдилек]] ** [[исмәгыйлилек]] ** [[нусайрилек]] * [[суфичылык]] * [[хариҗиләр]] ** [[ибадилек]] * [[аләвилек]] * [[әхмәдия]] * [[мәһдәвия]] * [[коръәнчелек]] * [[гафатар]] * [[мәзһәбсезлек]] * ''[[Ислам агымнары|исемлек]]'' | group4 = башкалар | list4 = * [[бабилек]] * [[бәһаи]] * [[друзлар]] * [[али-иләһилек]] * [[сабиилек]] * [[растафари]] }}<!-- End level 3 --> | group2 = [[Ирани диннәр|Ирани]] | list2 = * [[зәрдөштлек]] * [[йәзидилек]] * [[әһл-е Хак]] * [[уацдин]] * [[рошани]] }}<!-- End level 2 --> <!-- КӨНЧЫГЫШ ДИННӘР --> | group2 = [[Көнчыгыш диннәре|Көнчыгыш]] | list2 = <!-- level 2 -->{{#invoke:navbox|navbox |child|groupstyle=font-weight:normal; | group1 = [[Көнчыгыш Азия диннәре|Көнчыгыш Азия]] | list1 = <!-- level 3 -->{{#invoke:navbox|navbox |child|groupstyle=font-weight:normal; | group1 = [[Кытайда дин|Кытай]] | list1 = * [[кытай халык дине]] * [[конфуцийчылык]] * [[луоизм]] * [[нуо халык дине|нуо]] * [[кытай коткарылу диннәре|коткарылу]] ** [[сианьтяньдао]] ** [[игуаньдао]] * [[даочылык]] ** [[кытайлы ритуал үткәрүчеләр традициясе|халык даочылыгы]] ** [[яо халкы дине|яо даочылыгы]] | group2 = [[Япониядә дин|Япония]] | list2 = * [[щинто]] ** ''[[щинто секталары һәм мәктәпләре|исемлек]]'' * [[сюгэндо]] * [[тэнрикё]] * [[рюкю дине|рюкю]] | group3 = [[Кореядә дин|Корея]] | list3 = * [[кореялы шаманизм]] * [[чхондоизм]] * [[йонгсанизм]] }}<!-- End of level 3 --> | group2 = [[Дхармик диннәр|Һиндстан]] | list2 = <!-- level 3 -->{{#invoke:navbox|navbox |child |groupstyle=font-weight:normal; | group1 = [[Һиндуизм]] | list1 = * [[вишнуизм]]/[[кришнаизм]] ** [[шри-вайшнавизм]] ** [[брахма-сампрадая]] ** [[нимбарка-сампрадая]] ** [[пуштимарга]] ** [[маханубхава-сампрадая]] ** [[рамачылык]] ** [[варкари]] ** [[сваминараян-сампрадая]] * [[шиваизм]] ** [[шайва сиддханта|сиддхантчылык]] ** [[ганапатья]] ** [[Кашмир Шиваизмы|кашмирлы]] ** [[капалика]] ** [[каумарам]] ** [[лингаята]] ** [[натха]] ** [[Бали һинд дине|балича]] * [[шактизм]] * [[смарта-сампрадая]] * [[шраута]] * [[сант мат]] * [[һинд реформ хәрәкатьләре|нео-һиндуизм]] * ''[[һинд дине агымнары|исемлек]]'' | group2 = [[Буддачылык]] | list2 = * [[тхеравада]] * [[махаяна]] ** [[чань-буддизм|чань]]/[[дзен]]/[[тхиен]] ** [[чиста җир мәктәбе]] ** [[нитирэн-сю]] * [[ваҗраяна]] ** [[тибетлы буддизм]] * [[необуддизм]] * ''[[буддачылык мәктәпләре|исемлек]]'' | group3 = башкалар | list3 = * [[айяяважи]] * [[гиндукуш дине]] * [[җәйничелек]] ** [[дигамбарлар]] ** [[шветамбарлар]] * [[Равидас дине]] * [[сикхчылык]] ** [[халса]] ** [[сикхчылык мәктәпләре|мәктәпләре]] }}<!-- end of level 3 --> }}<!-- end of level 2 --> | group3 = [[этник дин|Этник]] | list3 = <!-- level 2 -->{{#invoke:navbox|navbox |child|groupstyle=font-weight:normal; | group6 = [[Алтай телләре|Алтай]] | list6 = * [[төрки мифология|төрки]]-[[монгол шаманизмы|монголик]] ** [[бурханизм]] ** [[тәңречелек]] ** [[чуаш мифологиясе|ваттисен йали]] * [[тунгус-маньчжур халыклары мифологиясе|тунгус мифологиясе]] ** [[эвенклар#ышанулар|эвенк]] ** [[маньчжур шаманизм|маньчжур]] | group7 = [[австроазия телләре|Австроазия]] | list7 = * [[Вьетнам халык дине|Вьетнам]] ** [[дао мао]] ** [[каодао]] ** [[хоахао]] * [[сарнаизм]] | group8 = [[Австронезия телләре|Австронезия]] | list8 = * [[пармалим]] * [[даяк дине]] ** [[каһаринган]] ** [[момолианлык]] * индонезияле ** [[алиран кеперкаяан]] ** [[кеяуэн]] * [[капитаян]] * [[пемена]] * [[малай халык дине|малай]] * [[асаба филиппин халык диннәре]] ** [[тагалог халкының асаба дини ышанулары|тагалог]] * [[полинезия мифологиясе|полинезияле]] ** [[гавайлылар дине|гавайлы]] ** [[маори дине|маорилы]] * [[марапу]] * [[сунда вивитан]] | group10 = [[Америка асаба халыклары диннәре|Асаба<br />америкалы]] | list10 = * [[Абенаки мифологиясе|абенаки]] * [[Анишинаабе традицион ышанулары|анишинаабе]] * [[карааяклылар мифологиясе|карааяклы]] * [[куксу (дин)|калифорниале]] ** [[мивок мифологиясе|мивок]] ** [[олоннар мифологиясе|олонлы]] ** [[помо дине|помолы]] * [[чероки ышанулары|чероки]] * [[чилоэ мифологиясе|чилот]] * [[чокто мифологиясе|чокто]] * [[крик мифологиясе|крик]] * [[гуарани мифологиясе|гуарани]] * [[хайда мифологиясе|хайда]] * [[хо-чанк мифологиясе|хо-чанк]] * [[хопи мифологиясе|хопи]] * [[ирокез мифологиясе|ирокез]] ** [[озын йорт дине|озын йорт]] ** [[сенека мифологиясе|сенека]] ** [[гурон дине|гурон]] * [[хиваро халкы#дин|хиваро]] * [[кваквакэвакв мифологиясе|кваквакэвакв]] * [[лакота мифологиясе|лакота]] * [[ленапе мифологиясе|ленапе]] * [[мапуче дине|мапуче]] * [[мезоамерикан дине|мезоамерикан]] ** [[ацтек дине|ацтек]] ** [[майя дине|майя]] ** [[ольмек дине|ольмек]] ** [[пурепеча дине|пурепеча]] * [[мидевивин]] * [[муиск мифологиясе|муиск]] * [[асаба американнар чиркәве]] * [[навахо ышанулары|навахо ]] * [[нуу-ча-нульт мифологиясе|нуу-ча-нульт]] * [[пауни мифологиясе|пауни]] * [[цимшиан мифологиясе|цимшиан]] * [[юте мифологиясе|юте]] * [[зуни мифологиясе|зуни]] | group11 = [[тай халыклары|Тай]] һәм [[мяо халкы|мяо]] | list11 = * [[аһом дине|аһом]] * [[мяо халык дине|һмонглык]] * [[Мо (дин)|мо]] * [[тай халык дине|сатсана фи]] | group12 = [[Тибето-бирман телләр|Тибето-бирман]] | list12 = * [[бон (дин)|бон]] * [[бирман халык дине|бирман]] * [[бенжуизм]] * [[бимоизм]] * [[батуизм]] * [[мун (дин)|мун (бонтингизм)]] * [[доньи-поло]] * [[херака]] * [[киратизм]] * [[цян халык дине|цян]] * [[санамахизм]] | group13 = {{Тәрҗемә ителмәгән 3|африкан традицион диннәр|Традицион<br>африкан|en|Traditional African religions}} | list13 = <!-- level 2 -->{{#invoke:navbox|navbox |child|groupstyle=font-weight:normal; | group1 = Төньяк Африка | list1 = * [[традицион бербер дине|бербер]] ** [[гуанче халкы чиркәве|гуанче чиркәве]] | group2 = {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Африкада дин|Кара тәнле</br>африкан|en|Religion in Africa}} | list2 = * [[камба халкы|акамба]] * [[акан дине|акан]] * [[балуба мифологиясе|балуба]] * [[банту мифологиясе|банту]] ** [[конго дине|конго]] ** [[зулу традицион дине|зулу]] * [[бушонго мифологиясе|бушонго]] * [[динка дине|динка]] * [[догон дине|догон]] * [[эфик мифологиясе|эфик]] * [[дахомея дине|фон һәм эве]] * [[ик халкы|ик]] * [[лотуко мифологиясе|лотуко]] * [[лози мифологиясе|лози]] * [[лугбара мифологиясе|лугбара]] * [[маасаи мифологиясе|маасаи]] * [[мбути мифологиясе|мбути]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|одинала||en|Odinala}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|сан дине|сан|en|San religion}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|серер дине|серер|en|Serer religion}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|тумбука мифологиясе|тумбука|en|Tumbuka mythology}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|урхобо дине|урхобо|en|Urhobo_people#Religion}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|уаакеффанна||en|Waaqeffanna}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|йоруба дине|йоруба|en|Yoruba religion}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|ифа||en|Ifá}} *'''{{Тәрҗемә ителмәгән 3|Афроамериканнар диннәре|диаспоралы|en|African diaspora religions}}:''' ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|кандомбле||en|Candomblé}} *** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|кандомбле банту|банту|en|Candomblé Bantu}} *** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|кандомбле җеҗе|җеҗе|en|Candomblé Jejé}} *** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|кандомбле кету|кету|en|Candomblé Ketu}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|комфа||en|Comfa}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|конвинс||en|Convince}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|эспиритизмо||en|Espiritismo}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|кумина||en|Kumina}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|обеаһ||en|Obeah}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|пало (дин)|пало|en|Palo (religion)}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|квимбанда||en|Quimbanda}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|сантерия||en|Santería}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|тамбор де Мина||en|Tambor de Mina}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|тринидадлы ориша||en|Trinidad Orisha}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|умбанда||en|Umbanda}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|гаитилы воду||en|Haitian Vodou}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|луизианалы вуду||en|Louisiana Voodoo}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|винти||en|Winti}} }}<!-- end of level 2 --> | group15 = башка этник | list15 = * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|асаба австралияле дин һәм мифология|асаба австралияле|en|Australian Aboriginal religion and mythology}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|инуит дине|инуит|en|Inuit religion}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|папуас мифологиясе|папуас|en|Papuan mythology}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|себердәге шаманизм|себердәге|en|Shamanism in Siberia}} }}<!-- End of level 2 --> | group4 = {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Яңа дини хәрәкатьләр исемлеге|Яңа</br>диннәр|en|List of new religious movements}} | list4 = <!-- level 2 -->{{#invoke:navbox|navbox |child|groupstyle=font-weight:normal; | group16 = Синкретик | list16 = * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Брахмоизм||en|Brahmoism}} <!-- idk enough about this group, might not be syncretic and just be indian --> * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Фалуньгун||en|Falun Gong}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|японияле яңа дини хәрәкатьләре|японияле|en|Japanese new religions}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Мейважи||en|Meivazhi}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Модекнгеи||en|Modekngei}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|яңа Акрополь||en|New Acropolis}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Нью-эйдж||en|New Age}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Яңа фикерләү||en|New Thought}} * [[Раджниш хәрәкәте|Раджниш]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Растафарианлык||en|Rastafari}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|заманча Сант Мат хәрәкатьләре|Сант Мат|en|Contemporary Sant Mat movements}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Радха Соами||en|Radha Soami}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|спиритуализм (дин)|спиритуализм|en|Spiritualism}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Субуд||en|Subud}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Тенсегрити||ru|Тенсегрити (Карлос Кастанеда)}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|телема||en|Thelema}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|теософия||en|Theosophy}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|нео-теософия||en|Neo-Theosophy}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Агни-йога||ru|Агни-йога}} * [[Трансценденталь медитация хәрәкәте|трансценденталь медитация]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|унитариан универсализм||en|Unitarian Universalism}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|галәми ак кардәшлеге|ак кардәшлек|en|Universal White Brotherhood}} | group17 = {{Тәрҗемә ителмәгән 3|неомәҗүсилек||ru|Неоязычество}} | list17 = * африкан ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|годианизм||en|Godianism}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|этанизм|әрмән|en|Hetanism}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|балтик неомәҗүсилек|балтик|ru|Балтийское неоязычество}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Диевтуриба||ru|Диевтуриба}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Ромува||en|Romuva (religion)}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|кавказлы неомәҗүсилек|кавказлы|en|Caucasian neopaganism}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|абхаз неомәҗүсилеге|абхаз|en|Abkhaz neopaganism}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|адыгэ хабзэ|адыгэ|en|Adyghe Xabze}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|кельт неомәҗүсилеге|кельт|en|Celtic neopaganism}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|неодруидлык||en|Druidry (modern)}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|германик неомәҗүсилек||en|Heathenry (new religious movement)}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|эллинизм (дин)|эллинизм|en|Hellenism (religion)}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|римлы политеист реконструктивизм|итало-римлы|en|Reconstructionist Roman religion}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|неошаманизм||en|Neoshamanism}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|уацдин|осетин|en|Assianism}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|политеист реконструктивизм|реконструктивизм|ru|Политеистический реконструкционизм}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Залмоксианизм|румын|ru|Румынское неоязычество}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|славян неомәҗүсилеге|славян|ru|Славянское неоязычество}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|фин-угыр неомәҗүсилеге|фин-угыр|ru|Финно-угорское неоязычество}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|эстон неомәҗүсилеге|эстон|en|Estonian neopaganism}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|фин неомәҗүсилеге|фин|en|Finnish neopaganism}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|маҗар неомәҗүсилеге|маҗар|en|Hungarian Native Faith}} ** [[Мари дине|мари]] ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|эрзә мәҗүсилеге|эрзә|ru|Эрзянская традиционная религия}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|саам традицион ышанулары|саам|ru|Традиционные верования саамов}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|удмурт неомәҗүсилеге|удмурт|en|Udmurt Vos}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|викка||en|Wicca}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Залмоксианизм||ru|Румынское неоязычество}} ** ''[[Хәзерге заман мәҗүси хәрәкәтләре исемлеге|исемлек]]'' | group18 = Яңа барлыкка килгәннәре | list18 = * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|антропософия||en|Anthroposophy}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|дискордианизм||en|Discordianism}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|эканкар||en|Eckankar}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|дүртенче юл||en|Fourth Way}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|алиһә хәрәкате|алиһә|en|Goddess movement}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|джедаизм||en|Jediism}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|сатанизм||ru|Сатанизм}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|саентология||ru|Саентология}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Билгесез очучы объектлар тирәсендәге дини ышанулар|БОО диннәре|ru|Религии НЛО}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|раэлизм||en|Raëlism}} }} |below = }} <!---------------------------------------------------------> | sect2 = {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Диннәр тарихы|Тарихи диннәр|ru|История религий}} | abbr2 = борынгы | state2 = <noinclude>collapsed</noinclude> | list2 = * [[Prehistoric religion|Prehistoric]] ** [[Paleolithic religion|Paleolithic]] * [[Ainu people#Religion|Ainu]] * [[Religion in pre-Islamic Arabia|Arabian]] * [[Armenian mythology|Armenian]] * [[Baltic mythology|Baltic]] ** [[Prussian mythology|Old Prussian]] ** [[Latvian mythology|Latvian]] ** [[Lithuanian mythology|Lithuanian]] * [[Basque mythology|Basque]] * [[Ancient Celtic religion|Celtic]] ** [[Druid|Druidism]] ** [[Irish mythology|Irish]] * [[Cook Islands mythology|Cook Islands]] * [[Dravidian folk religion|Dravidian]] * [[Ancient Egyptian religion|Egyptian]] ** [[Atenism]] * [[Etruscan religion|Etruscan]] * [[Finnish mythology|Finnish]] * [[Fuegians#Spiritual culture|Fuegian]] ** [[Selk'nam mythology|Selk'nam]] * [[Georgian mythology|Georgian]] * [[Germanic paganism|Germanic]] ** [[Anglo-Saxon paganism|Anglo-Saxon]] ** [[Continental Germanic mythology|Continental]] ** [[Frankish mythology|Frankish]] ** [[Old Norse religion|Norse]] * [[Greek mythology|Greek]] ** [[Greco-Roman mysteries|Mysteries]] ** [[Orphism (religion)|Orphism]] ** [[Gnosticism]] ** [[Hermeticism]] ** [[Greco-Buddhism]] * [[Guanches#System of beliefs|Guanche]] * [[Indus Valley civilisation#Religion|Harappan]] * [[Hittite mythology and religion|Hittite]] * [[Hungarian mythology|Hungarian]] * [[Hurrian religion|Hurrian]] * [[Inca mythology|Inca]] * [[Jamaican Maroon religion|Jamaican Maroon]] * [[Манихейлык|Manichaeism]] ** [[Маздакизм|Mazdakism]] * [[Melanesian mythology|Melanesian]] * [[Ancient Mesopotamian religion|Mesopotamian]] ** [[Sumerian religion|Sumerian]] ** [[Babylonian religion|Babylonian]] * [[Micronesian mythology|Micronesian]] ** [[Nauruan indigenous religion|Nauruan]] * [[Olmec religion|Olmec]] * [[Paleo-Balkan mythology|Paleo-Balkan]] ** [[Albanian folk beliefs|Albanian]] ** [[Illyrian religion|Illyrian]] ** [[Thracian religion|Thracian]] ** [[Dacian mythology|Dacian]] * [[Proto-Indo-Iranian religion|Proto-Indo-Iranian]] ** [[Historical Vedic religion|Vedic]] ** [[Ancient Iranian religion|Iranian]] * [[Rapa Nui mythology|Rapa Nui]] * [[Religion in ancient Rome|Roman]] ** [[Cybele|Cult of Magna Mater]] ** [[Imperial cult of ancient Rome|Imperial cult]] ** [[Gallo-Roman religion|Gallo-Roman]] ** [[Mithraism]] ** [[Mysteries of Isis]] * [[Ancient Semitic religion|Semitic]] ** [[Ancient Canaanite religion|Canaanite]] ** [[Punic religion|Punic]] ** [[Yahwism]] * [[Scythian religion|Scythian]] * [[Slavic paganism|Slavic]] * [[Somali mythology|Somali]] * [[Tongan religion|Tongan]] * [[Urartu#Religion|Urartu]] * [[Vainakh religion|Vainakh]] * [[Zapotec civilization#Religion|Zapotec]] <!---------------------------------------------------------> | sect3 = Темалар | abbr3 = темалар | state3 = <noinclude>collapsed</noinclude> | list3 = {{#invoke:navbox|navbox |child | group1 = Аспектлар | list1 = * [[Apostasy]]{{\}}[[Religious disaffiliation|Disaffiliation]] * [[Call to prayer]] * [[Religious behaviour|Behaviour]] * [[Religious belief|Beliefs]] * [[Clergy]] * [[Religious conversion|Conversion]] * [[Deity|Deities]] * [[Religious denomination|Denomination]] * [[Entheogen]]s * [[Ethnic religion|Ethnic]] * [[Faith]] * [[Fire worship|Fire]] * [[Folk religion]] * [[God]] * [[Goddess]] * [[Indigenous religion|Indigenous]] * [[Meditation]] * [[Monasticism]] ** [[Monk]] ** [[Nun]] * [[Mysticism]] * [[Religion and mythology|Mythology]] * [[Nature worship|Nature]] * [[Ordination]] * [[Orthodoxy]] * [[Orthopraxy]] * [[Prayer]] * [[Prophecy]] * [[Religious experience]] * [[Ritual]] ** [[Liturgy]] ** [[Ritual purification|Purification]] ** [[Sacrifice]] * [[Spirituality]] * [[Supernatural]] * [[Religious symbol|Symbols]] * [[Religious views on truth|Truth]] * [[Water and religion|Water]] * [[Worship]] | group2 = {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Теизм||ru|Теизм}} | list2 = * [[Animism]] * [[Deism]] * [[Dualism in cosmology|Dualism]] * [[Henotheism]] * [[Monotheism]] * [[Nontheism]] * [[Panentheism]] * [[Pantheism]] * [[Polytheism]] * [[Transtheism]] | group3 = [[Дин белеме|Дини<br />белемнәр]] | list3 = * [[Anthropology of religion|Anthropology]] * [[Cognitive science of religion|Cognitive science]] * [[Comparative religion|Comparative]] * [[Evolutionary origin of religions|Evolutionary origin]] * [[Evolutionary psychology of religion|Evolutionary psychology]] * [[History of religion|History]] * [[Neuroscience of religion|Neurotheology]] * [[Philosophy of religion|Philosophy]] * [[Psychology of religion|Psychology]] * [[Sociology of religion|Sociology]] * [[Theology]] * [[Theories about religions|Theories]] * [[Women and religion|Women]] | group4 = {{Тәрҗемә ителмәгән 3|:Төркем:Дин һәм җәмгыять|Дин һәм җәмгыять|en|Category:Religion and society}} | list4 = * [[Religion and agriculture|Agriculture]] * [[Religion and business|Business]] * [[Clergy]] / [[Laity]] ** [[monasticism]] ** [[ordination]] ** [[Priest]] * [[Religious conversion|Conversion]] ** [[religious assimilation|assimilation]] ** [[missionary]] ** [[proselytism]] * [[Disability and religion|Disability]] * [[Religious education|Education]] * [[Religious fanaticism|Fanaticism]] * [[Freedom of religion|Freedom]] ** [[Religious pluralism|pluralism]] ** [[syncretism]] ** [[toleration]] ** [[universalism]] * [[Fundamentalism]] * [[Growth of religion|Growth]] * [[Religion and happiness|Happiness]] * [[Homosexuality and religion|Homosexuality]] * [[Minority religion|Minorities]] * [[National church]] * [[Importance of religion by country|National religiosity levels]] * [[List of religious populations|Populations]] * [[Religiocentrism]] * [[Schism]] * [[Relationship between religion and science|Science]] * [[State religion|State]] * [[Theocracy]] * [[Vegetarianism and religion|Vegetarianism]] * [[Religion and video games|Video games]] * [[Religious violence|Violence]] ** [[Religious persecution|persecution]] ** [[Religious terrorism|terrorism]] ** [[Religious war|war]] * [[Wealth and religion|Wealth]] | group5 = {{longitem|[[Дөньявилык]] <br />һәм [[динсезлек]]}} | list5 = * [[Agnosticism]] * [[Antireligion]] * [[Atheism]] * [[Criticism of religion|Criticism]] * [[Positive deconstruction|Deconstruction]] * [[Objectivism]] * [[Secular humanism]] * [[Secular theology]] * [[Secularization]] * [[Separation of church and state]] * [[List of religions and spiritual traditions|Unaffiliated]] | group6 = {{longitem|Күзәтүләр<br />һәм [[:Төркем:Исемлекләр:Дин|исемлекләр]]}} | list6 = * [[Index of religion-related articles|Index]] * [[Outline of religion|Outline]] * [[Timeline of religion|Timeline]] <!--Blankline should follow:--> * [[Table of messengers of Abrahamic religions|Abrahamic prophets]] * [[List of people who have been considered deities|Deification]] * [[Lists of deities|Deities]] * [[List of founders of religious traditions|Founders]] * [[List of largest peaceful gatherings|Mass gatherings]] * [[Names of God]] * [[List of new religious movements|New religious movements]] * [[List of religious organizations|Organizations]] * [[List of religions and spiritual traditions|Religions and spiritual traditions]] * [[List of religious studies scholars|Scholars]] }} <!---------------------------------------------------------> | belowstyle = font-weight:bold; | below = * {{icon|category}} [[:Төркем:Дин|Төркем]] * {{icon|portal}} [[Портал:Диннәр|Портал]] }}<noinclude> {{Documentation}} </noinclude> kt3pvko9bvl446kde4ab5ufmizdp2ft 3529865 3529825 2022-08-21T18:03:52Z Frhdkazan 3171 татарчалаштырылганнарны [[]] wikitext text/x-wiki {{Navbox with collapsible groups | name = Дини темалар | state = {{{state|<includeonly>autocollapse</includeonly><noinclude>expanded</noinclude>}}} | bodyclass = hlist | title = [[Дин]] | selected = {{{1|}}} <!---------------------------------------------------------> | sect1 = {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Дини һәм рухи традицияләр исемлеге|Дини һәм рухи традицияләр|en|List of religions and spiritual traditions}} | abbr1 = төп | state1 = <noinclude>collapsed</noinclude> | list1 = <!-- level 1 -->{{#invoke:navbox|navbox |child |groupstyle=font-weight:normal; <!-- КӨНБАТЫШ ДИННӘР --> | group1 = [[Көнбатыш диннәре|Көнбатыш]] | list1 = <!-- level 2 -->{{#invoke:navbox|navbox |child|groupstyle=font-weight:normal; | group1 = [[Ибраһими диннәр|Ибраһими]] | list1 = <!-- level 3 -->{{#invoke:navbox|navbox |child|groupstyle=font-weight:normal; | group1 = [[Яһүд дине]] | list1 = * [[Ортодоксаль яһүдилек|ортодоксаль]] ** [[Һареди яһүдилек|хареди]] *** [[Хасидик яһүдилек|хасидлек]] ** [[Заманча ортодоксаль яһүдилек|заманча]] *** [[Дини сионизм|сионист]] * [[Консерватив яһүдилек|консерватив]] * [[Реформачыл яһүдилек|реформачыл]] * [[Караит яһүдилек|караит]] * [[самаританизм]] * [[хайманот]] * [[Реконструкционист яһүдилек|реконструкционист]] * [[Яһүди яңарыш|яңарыш]] * [[Гуманистик яһүдилек|гуманистик]] * ''[[Яһүд дине агымнары|исемлек]]'' | group2 = [[Христианлык]] | list2 = * [[Католик чиркәү|католицизм]] ** [[Латин чиркәү|латин]] ** [[Көнчыгыш католик чиркәүләре|көнчыгыш]] * [[православие]] * [[борынгы көнчыгыш православие]] * [[несторианлык]] ** [[Борынгы ассирияле Көнчыгыш чиркәве|борынгы]] ** [[Ассирияле Көнчыгыш чиркәве|ассирияле]] * [[прото-протестантлык]] ** [[гуситлар]]/[[Моравия чиркәве|моравиялеләр]] ** [[вальденслар]] * [[протестантлык]] ** [[адвентчылык]] ** [[анабаптизм]] *** [[амишлар]] *** [[данкерлар]] *** [[гуттеритлар]] *** [[меннонитлык]] *** [[швенкфельдерлар]] ** [[англиканлык]] ** [[баптизм]] ** [[кальвинизм]] *** [[конгрегационализм]] *** [[пресвитерианлык]] *** [[реформатлык]] ** [[харизматик христианлык]] *** [[иллечеләр]] *** [[харизматик хәрәкать|харизматик]] *** [[неохаризматизм]] ** [[Евангелие христианнары]] ** [[ирвингизм]] ** [[лютеранчылык]] ** [[методизм]] *** [[изгечелек хәрәкате|изгечелек]] ** [[аконфессиональ христианлык|аконфессиональ]] ** [[Плимут кардәшлеге]] ** [[квакерлар]] ** [[Реставрацион хәрәкате|реставрационизм]] * [[эзотерик христианлык|эзотерик]] * [[бәйсез католикчылык]] * [[яһүдичеләр]] * [[антитринитаризм]] ** [[Библия тикшеренүчеләре]]/[[Иегова шаһитләре]] ** [[англо-израилизм]] ** [[христадельфианнар]] ** [[мормонизм]] ** [[бердәмлек иллечеләре]] ** [[рухи христианлык|рухи]] ** [[сведенборгианнар]] ** [[толстойлык]] ** [[унитарианлык]] * ''[[Христиан конфессияләре исемлеге|исемлек]]'' | group3 = [[Ислам]] | list3 = * [[Сөнничелек|сөнни]] ** [[ашаричелек]] ** [[матуридичелек]] ** [[асария]] ** [[сәләфия]] *** [[ваһһабичылык]] *** [[модернист сәләфичелек]] * [[шигыйчылык]] ** [[Шигый-уникечеләр|уникечеләр]] ** [[зәйдилек]] ** [[исмәгыйлилек]] ** [[нусайрилек]] * [[суфичылык]] * [[хариҗиләр]] ** [[ибадилек]] * [[аләвилек]] * [[әхмәдия]] * [[мәһдәвия]] * [[коръәнчелек]] * [[гафатар]] * [[мәзһәбсезлек]] * ''[[Ислам агымнары|исемлек]]'' | group4 = башкалар | list4 = * [[бабилек]] * [[бәһаи]] * [[друзлар]] * [[али-иләһилек]] * [[сабиилек]] * [[растафари]] }}<!-- End level 3 --> | group2 = [[Ирани диннәр|Ирани]] | list2 = * [[зәрдөштлек]] * [[йәзидилек]] * [[әһл-е Хак]] * [[уацдин]] * [[рошани]] }}<!-- End level 2 --> <!-- КӨНЧЫГЫШ ДИННӘР --> | group2 = [[Көнчыгыш диннәре|Көнчыгыш]] | list2 = <!-- level 2 -->{{#invoke:navbox|navbox |child|groupstyle=font-weight:normal; | group1 = [[Көнчыгыш Азия диннәре|Көнчыгыш Азия]] | list1 = <!-- level 3 -->{{#invoke:navbox|navbox |child|groupstyle=font-weight:normal; | group1 = [[Кытайда дин|Кытай]] | list1 = * [[кытай халык дине]] * [[конфуцийчылык]] * [[луоизм]] * [[нуо халык дине|нуо]] * [[кытай коткарылу диннәре|коткарылу]] ** [[сианьтяньдао]] ** [[игуаньдао]] * [[даочылык]] ** [[кытайлы ритуал үткәрүчеләр традициясе|халык даочылыгы]] ** [[яо халкы дине|яо даочылыгы]] | group2 = [[Япониядә дин|Япония]] | list2 = * [[щинто]] ** ''[[щинто секталары һәм мәктәпләре|исемлек]]'' * [[сюгэндо]] * [[тэнрикё]] * [[рюкю дине|рюкю]] | group3 = [[Кореядә дин|Корея]] | list3 = * [[кореялы шаманизм]] * [[чхондоизм]] * [[йонгсанизм]] }}<!-- End of level 3 --> | group2 = [[Дхармик диннәр|Һиндстан]] | list2 = <!-- level 3 -->{{#invoke:navbox|navbox |child |groupstyle=font-weight:normal; | group1 = [[Һиндуизм]] | list1 = * [[вишнуизм]]/[[кришнаизм]] ** [[шри-вайшнавизм]] ** [[брахма-сампрадая]] ** [[нимбарка-сампрадая]] ** [[пуштимарга]] ** [[маханубхава-сампрадая]] ** [[рамачылык]] ** [[варкари]] ** [[сваминараян-сампрадая]] * [[шиваизм]] ** [[шайва сиддханта|сиддхантчылык]] ** [[ганапатья]] ** [[Кашмир Шиваизмы|кашмирлы]] ** [[капалика]] ** [[каумарам]] ** [[лингаята]] ** [[натха]] ** [[Бали һинд дине|балича]] * [[шактизм]] * [[смарта-сампрадая]] * [[шраута]] * [[сант мат]] * [[һинд реформ хәрәкатьләре|нео-һиндуизм]] * ''[[һинд дине агымнары|исемлек]]'' | group2 = [[Буддачылык]] | list2 = * [[тхеравада]] * [[махаяна]] ** [[чань-буддизм|чань]]/[[дзен]]/[[тхиен]] ** [[чиста җир мәктәбе]] ** [[нитирэн-сю]] * [[ваҗраяна]] ** [[тибетлы буддизм]] * [[необуддизм]] * ''[[буддачылык мәктәпләре|исемлек]]'' | group3 = башкалар | list3 = * [[айяяважи]] * [[гиндукуш дине]] * [[җәйничелек]] ** [[дигамбарлар]] ** [[шветамбарлар]] * [[Равидас дине]] * [[сикхчылык]] ** [[халса]] ** [[сикхчылык мәктәпләре|мәктәпләре]] }}<!-- end of level 3 --> }}<!-- end of level 2 --> | group3 = [[этник дин|Этник]] | list3 = <!-- level 2 -->{{#invoke:navbox|navbox |child|groupstyle=font-weight:normal; | group6 = [[Алтай телләре|Алтай]] | list6 = * [[төрки мифология|төрки]]-[[монгол шаманизмы|монголик]] ** [[бурханизм]] ** [[тәңречелек]] ** [[чуаш мифологиясе|ваттисен йали]] * [[тунгус-маньчжур халыклары мифологиясе|тунгус мифологиясе]] ** [[эвенклар#ышанулар|эвенк]] ** [[маньчжур шаманизм|маньчжур]] | group7 = [[австроазия телләре|Австроазия]] | list7 = * [[Вьетнам халык дине|Вьетнам]] ** [[дао мао]] ** [[каодао]] ** [[хоахао]] * [[сарнаизм]] | group8 = [[Австронезия телләре|Австронезия]] | list8 = * [[пармалим]] * [[даяк дине]] ** [[каһаринган]] ** [[момолианлык]] * индонезияле ** [[алиран кеперкаяан]] ** [[кеяуэн]] * [[капитаян]] * [[пемена]] * [[малай халык дине|малай]] * [[асаба филиппин халык диннәре]] ** [[тагалог халкының асаба дини ышанулары|тагалог]] * [[полинезия мифологиясе|полинезияле]] ** [[гавайлылар дине|гавайлы]] ** [[маори дине|маорилы]] * [[марапу]] * [[сунда вивитан]] | group10 = [[Америка асаба халыклары диннәре|Асаба<br />америкалы]] | list10 = * [[Абенаки мифологиясе|абенаки]] * [[Анишинаабе традицион ышанулары|анишинаабе]] * [[карааяклылар мифологиясе|карааяклы]] * [[куксу (дин)|калифорниале]] ** [[мивок мифологиясе|мивок]] ** [[олоннар мифологиясе|олонлы]] ** [[помо дине|помолы]] * [[чероки ышанулары|чероки]] * [[чилоэ мифологиясе|чилот]] * [[чокто мифологиясе|чокто]] * [[крик мифологиясе|крик]] * [[гуарани мифологиясе|гуарани]] * [[хайда мифологиясе|хайда]] * [[хо-чанк мифологиясе|хо-чанк]] * [[хопи мифологиясе|хопи]] * [[ирокез мифологиясе|ирокез]] ** [[озын йорт дине|озын йорт]] ** [[сенека мифологиясе|сенека]] ** [[гурон дине|гурон]] * [[хиваро халкы#дин|хиваро]] * [[кваквакэвакв мифологиясе|кваквакэвакв]] * [[лакота мифологиясе|лакота]] * [[ленапе мифологиясе|ленапе]] * [[мапуче дине|мапуче]] * [[мезоамерикан дине|мезоамерикан]] ** [[ацтек дине|ацтек]] ** [[майя дине|майя]] ** [[ольмек дине|ольмек]] ** [[пурепеча дине|пурепеча]] * [[мидевивин]] * [[муиск мифологиясе|муиск]] * [[асаба американнар чиркәве]] * [[навахо ышанулары|навахо ]] * [[нуу-ча-нульт мифологиясе|нуу-ча-нульт]] * [[пауни мифологиясе|пауни]] * [[цимшиан мифологиясе|цимшиан]] * [[юте мифологиясе|юте]] * [[зуни мифологиясе|зуни]] | group11 = [[тай халыклары|Тай]] һәм [[мяо халкы|мяо]] | list11 = * [[аһом дине|аһом]] * [[мяо халык дине|һмонглык]] * [[Мо (дин)|мо]] * [[тай халык дине|сатсана фи]] | group12 = [[Тибето-бирман телләр|Тибето-бирман]] | list12 = * [[бон (дин)|бон]] * [[бирман халык дине|бирман]] * [[бенжуизм]] * [[бимоизм]] * [[батуизм]] * [[мун (дин)|мун (бонтингизм)]] * [[доньи-поло]] * [[херака]] * [[киратизм]] * [[цян халык дине|цян]] * [[санамахизм]] | group13 = {{Тәрҗемә ителмәгән 3|африкан традицион диннәр|Традицион<br>африкан|en|Traditional African religions}} | list13 = <!-- level 2 -->{{#invoke:navbox|navbox |child|groupstyle=font-weight:normal; | group1 = Төньяк Африка | list1 = * [[традицион бербер дине|бербер]] ** [[гуанче халкы чиркәве|гуанче чиркәве]] | group2 = {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Африкада дин|Кара тәнле</br>африкан|en|Religion in Africa}} | list2 = * [[камба халкы|акамба]] * [[акан дине|акан]] * [[балуба мифологиясе|балуба]] * [[банту мифологиясе|банту]] ** [[конго дине|конго]] ** [[зулу традицион дине|зулу]] * [[бушонго мифологиясе|бушонго]] * [[динка дине|динка]] * [[догон дине|догон]] * [[эфик мифологиясе|эфик]] * [[дахомея дине|фон һәм эве]] * [[ик халкы|ик]] * [[лотуко мифологиясе|лотуко]] * [[лози мифологиясе|лози]] * [[лугбара мифологиясе|лугбара]] * [[маасаи мифологиясе|маасаи]] * [[мбути мифологиясе|мбути]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|одинала||en|Odinala}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|сан дине|сан|en|San religion}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|серер дине|серер|en|Serer religion}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|тумбука мифологиясе|тумбука|en|Tumbuka mythology}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|урхобо дине|урхобо|en|Urhobo_people#Religion}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|уаакеффанна||en|Waaqeffanna}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|йоруба дине|йоруба|en|Yoruba religion}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|ифа||en|Ifá}} *'''{{Тәрҗемә ителмәгән 3|Афроамериканнар диннәре|диаспоралы|en|African diaspora religions}}:''' ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|кандомбле||en|Candomblé}} *** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|кандомбле банту|банту|en|Candomblé Bantu}} *** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|кандомбле җеҗе|җеҗе|en|Candomblé Jejé}} *** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|кандомбле кету|кету|en|Candomblé Ketu}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|комфа||en|Comfa}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|конвинс||en|Convince}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|эспиритизмо||en|Espiritismo}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|кумина||en|Kumina}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|обеаһ||en|Obeah}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|пало (дин)|пало|en|Palo (religion)}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|квимбанда||en|Quimbanda}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|сантерия||en|Santería}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|тамбор де Мина||en|Tambor de Mina}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|тринидадлы ориша||en|Trinidad Orisha}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|умбанда||en|Umbanda}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|гаитилы воду||en|Haitian Vodou}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|луизианалы вуду||en|Louisiana Voodoo}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|винти||en|Winti}} }}<!-- end of level 2 --> | group15 = башка этник | list15 = * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|асаба австралияле дин һәм мифология|асаба австралияле|en|Australian Aboriginal religion and mythology}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|инуит дине|инуит|en|Inuit religion}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|папуас мифологиясе|папуас|en|Papuan mythology}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|себердәге шаманизм|себердәге|en|Shamanism in Siberia}} }}<!-- End of level 2 --> | group4 = {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Яңа дини хәрәкатьләр исемлеге|Яңа</br>диннәр|en|List of new religious movements}} | list4 = <!-- level 2 -->{{#invoke:navbox|navbox |child|groupstyle=font-weight:normal; | group16 = Синкретик | list16 = * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Брахмоизм||en|Brahmoism}} <!-- idk enough about this group, might not be syncretic and just be indian --> * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Фалуньгун||en|Falun Gong}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|японияле яңа дини хәрәкатьләре|японияле|en|Japanese new religions}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Мейважи||en|Meivazhi}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Модекнгеи||en|Modekngei}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|яңа Акрополь||en|New Acropolis}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Нью-эйдж||en|New Age}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Яңа фикерләү||en|New Thought}} * [[Раджниш хәрәкәте|Раджниш]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Растафарианлык||en|Rastafari}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|заманча Сант Мат хәрәкатьләре|Сант Мат|en|Contemporary Sant Mat movements}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Радха Соами||en|Radha Soami}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|спиритуализм (дин)|спиритуализм|en|Spiritualism}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Субуд||en|Subud}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Тенсегрити||ru|Тенсегрити (Карлос Кастанеда)}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|телема||en|Thelema}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|теософия||en|Theosophy}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|нео-теософия||en|Neo-Theosophy}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Агни-йога||ru|Агни-йога}} * [[Трансценденталь медитация хәрәкәте|трансценденталь медитация]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|унитариан универсализм||en|Unitarian Universalism}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|галәми ак кардәшлеге|ак кардәшлек|en|Universal White Brotherhood}} | group17 = {{Тәрҗемә ителмәгән 3|неомәҗүсилек||ru|Неоязычество}} | list17 = * африкан ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|годианизм||en|Godianism}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|этанизм|әрмән|en|Hetanism}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|балтик неомәҗүсилек|балтик|ru|Балтийское неоязычество}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Диевтуриба||ru|Диевтуриба}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Ромува||en|Romuva (religion)}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|кавказлы неомәҗүсилек|кавказлы|en|Caucasian neopaganism}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|абхаз неомәҗүсилеге|абхаз|en|Abkhaz neopaganism}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|адыгэ хабзэ|адыгэ|en|Adyghe Xabze}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|кельт неомәҗүсилеге|кельт|en|Celtic neopaganism}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|неодруидлык||en|Druidry (modern)}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|германик неомәҗүсилек||en|Heathenry (new religious movement)}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|эллинизм (дин)|эллинизм|en|Hellenism (religion)}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|римлы политеист реконструктивизм|итало-римлы|en|Reconstructionist Roman religion}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|неошаманизм||en|Neoshamanism}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|уацдин|осетин|en|Assianism}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|политеист реконструктивизм|реконструктивизм|ru|Политеистический реконструкционизм}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Залмоксианизм|румын|ru|Румынское неоязычество}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|славян неомәҗүсилеге|славян|ru|Славянское неоязычество}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|фин-угыр неомәҗүсилеге|фин-угыр|ru|Финно-угорское неоязычество}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|эстон неомәҗүсилеге|эстон|en|Estonian neopaganism}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|фин неомәҗүсилеге|фин|en|Finnish neopaganism}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|маҗар неомәҗүсилеге|маҗар|en|Hungarian Native Faith}} ** [[Мари дине|мари]] ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|эрзә мәҗүсилеге|эрзә|ru|Эрзянская традиционная религия}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|саам традицион ышанулары|саам|ru|Традиционные верования саамов}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|удмурт неомәҗүсилеге|удмурт|en|Udmurt Vos}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|викка||en|Wicca}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Залмоксианизм||ru|Румынское неоязычество}} ** ''[[Хәзерге заман мәҗүси хәрәкәтләре исемлеге|исемлек]]'' | group18 = Яңа барлыкка килгәннәре | list18 = * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|антропософия||en|Anthroposophy}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|дискордианизм||en|Discordianism}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|эканкар||en|Eckankar}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|дүртенче юл||en|Fourth Way}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|алиһә хәрәкате|алиһә|en|Goddess movement}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|джедаизм||en|Jediism}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|сатанизм||ru|Сатанизм}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|саентология||ru|Саентология}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Билгесез очучы объектлар тирәсендәге дини ышанулар|БОО диннәре|ru|Религии НЛО}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|раэлизм||en|Raëlism}} }} |below = }} <!---------------------------------------------------------> | sect2 = {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Диннәр тарихы|Тарихи диннәр|ru|История религий}} | abbr2 = борынгы | state2 = <noinclude>collapsed</noinclude> | list2 = * [[Prehistoric religion|Prehistoric]] ** [[Paleolithic religion|Paleolithic]] * [[Ainu people#Religion|Ainu]] * [[Religion in pre-Islamic Arabia|Arabian]] * [[Armenian mythology|Armenian]] * [[Baltic mythology|Baltic]] ** [[Prussian mythology|Old Prussian]] ** [[Latvian mythology|Latvian]] ** [[Lithuanian mythology|Lithuanian]] * [[Basque mythology|Basque]] * [[Ancient Celtic religion|Celtic]] ** [[Druid|Druidism]] ** [[Irish mythology|Irish]] * [[Cook Islands mythology|Cook Islands]] * [[Dravidian folk religion|Dravidian]] * [[Ancient Egyptian religion|Egyptian]] ** [[Atenism]] * [[Etruscan religion|Etruscan]] * [[Finnish mythology|Finnish]] * [[Fuegians#Spiritual culture|Fuegian]] ** [[Selk'nam mythology|Selk'nam]] * [[Georgian mythology|Georgian]] * [[Germanic paganism|Germanic]] ** [[Anglo-Saxon paganism|Anglo-Saxon]] ** [[Continental Germanic mythology|Continental]] ** [[Frankish mythology|Frankish]] ** [[Old Norse religion|Norse]] * [[Greek mythology|Greek]] ** [[Greco-Roman mysteries|Mysteries]] ** [[Orphism (religion)|Orphism]] ** [[Gnosticism]] ** [[Hermeticism]] ** [[Greco-Buddhism]] * [[Guanches#System of beliefs|Guanche]] * [[Indus Valley civilisation#Religion|Harappan]] * [[Hittite mythology and religion|Hittite]] * [[Hungarian mythology|Hungarian]] * [[Hurrian religion|Hurrian]] * [[Inca mythology|Inca]] * [[Jamaican Maroon religion|Jamaican Maroon]] * [[Манихейлык|Manichaeism]] ** [[Маздакизм|Mazdakism]] * [[Melanesian mythology|Melanesian]] * [[Ancient Mesopotamian religion|Mesopotamian]] ** [[Sumerian religion|Sumerian]] ** [[Babylonian religion|Babylonian]] * [[Micronesian mythology|Micronesian]] ** [[Nauruan indigenous religion|Nauruan]] * [[Olmec religion|Olmec]] * [[Paleo-Balkan mythology|Paleo-Balkan]] ** [[Albanian folk beliefs|Albanian]] ** [[Illyrian religion|Illyrian]] ** [[Thracian religion|Thracian]] ** [[Dacian mythology|Dacian]] * [[Proto-Indo-Iranian religion|Proto-Indo-Iranian]] ** [[Historical Vedic religion|Vedic]] ** [[Ancient Iranian religion|Iranian]] * [[Rapa Nui mythology|Rapa Nui]] * [[Religion in ancient Rome|Roman]] ** [[Cybele|Cult of Magna Mater]] ** [[Imperial cult of ancient Rome|Imperial cult]] ** [[Gallo-Roman religion|Gallo-Roman]] ** [[Mithraism]] ** [[Mysteries of Isis]] * [[Ancient Semitic religion|Semitic]] ** [[Ancient Canaanite religion|Canaanite]] ** [[Punic religion|Punic]] ** [[Yahwism]] * [[Scythian religion|Scythian]] * [[Slavic paganism|Slavic]] * [[Somali mythology|Somali]] * [[Tongan religion|Tongan]] * [[Urartu#Religion|Urartu]] * [[Vainakh religion|Vainakh]] * [[Zapotec civilization#Religion|Zapotec]] <!---------------------------------------------------------> | sect3 = Темалар | abbr3 = темалар | state3 = <noinclude>collapsed</noinclude> | list3 = {{#invoke:navbox|navbox |child | group1 = Аспектлар | list1 = * [[Apostasy]]/[[Religious disaffiliation|Disaffiliation]] * [[Call to prayer]] * [[Religious behaviour|Behaviour]] * [[ышану]] * [[Clergy]] * [[Religious conversion|Conversion]] * [[Deity|Deities]] * [[Religious denomination|Denomination]] * [[Entheogen]]s * [[Ethnic religion|Ethnic]] * [[иман (дин)|иман]] * [[Fire worship|Fire]] * [[Folk religion]] * [[ходай]] * [[Goddess]] * [[Indigenous religion|Indigenous]] * [[медитация]] * [[Monasticism]] ** [[Monk]] ** [[Nun]] * [[Mysticism]] * [[Religion and mythology|Mythology]] * [[Nature worship|Nature]] * [[Ordination]] * [[Orthodoxy]] * [[Orthopraxy]] * [[дога]] * [[Prophecy]] * [[Religious experience]] * [[Ritual]] ** [[Liturgy]] ** [[Ritual purification|Purification]] ** [[Sacrifice]] * [[Spirituality]] * [[Supernatural]] * [[Religious symbol|Symbols]] * [[Religious views on truth|Truth]] * [[Water and religion|Water]] * [[Worship]] | group2 = {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Теизм||ru|Теизм}} | list2 = * [[анимизм]] * [[деизм]] * [[Dualism in cosmology|Dualism]] * [[Henotheism]] * [[монотеизм]] * [[Nontheism]] * [[Panentheism]] * [[Pantheism]] * [[политеизм]] * [[Transtheism]] | group3 = [[Дин белеме|Дини<br />белемнәр]] | list3 = * [[Anthropology of religion|Anthropology]] * [[Cognitive science of religion|Cognitive science]] * [[Comparative religion|Comparative]] * [[Evolutionary origin of religions|Evolutionary origin]] * [[Evolutionary psychology of religion|Evolutionary psychology]] * [[History of religion|History]] * [[Neuroscience of religion|Neurotheology]] * [[Philosophy of religion|Philosophy]] * [[Psychology of religion|Psychology]] * [[Sociology of religion|Sociology]] * [[Theology]] * [[Theories about religions|Theories]] * [[Women and religion|Women]] | group4 = {{Тәрҗемә ителмәгән 3|:Төркем:Дин һәм җәмгыять|Дин һәм җәмгыять|en|Category:Religion and society}} | list4 = * [[Religion and agriculture|Agriculture]] * [[Religion and business|Business]] * [[Clergy]] / [[Laity]] ** [[monasticism]] ** [[ordination]] ** [[рухани]] * [[Religious conversion|Conversion]] ** [[religious assimilation|assimilation]] ** [[missionary]] ** [[proselytism]] * [[Disability and religion|Disability]] * [[Religious education|Education]] * [[Religious fanaticism|Fanaticism]] * [[Freedom of religion|Freedom]] ** [[Religious pluralism|pluralism]] ** [[syncretism]] ** [[toleration]] ** [[universalism]] * [[фундаментализм]] * [[Growth of religion|Growth]] * [[Бәхет#Дин|Бәхет]] * [[Homosexuality and religion|Homosexuality]] * [[Minority religion|Minorities]] * [[National church]] * [[Importance of religion by country|National religiosity levels]] * [[List of religious populations|Populations]] * [[Religiocentrism]] * [[Schism]] * [[Relationship between religion and science|Science]] * [[State religion|State]] * [[Theocracy]] * [[Vegetarianism and religion|Vegetarianism]] * [[Religion and video games|Video games]] * [[Religious violence|Violence]] ** [[Religious persecution|persecution]] ** [[Religious terrorism|terrorism]] ** [[Religious war|war]] * [[Wealth and religion|Wealth]] | group5 = {{longitem|[[Дөньявилык]] <br />һәм [[динсезлек]]}} | list5 = * [[Agnosticism]] * [[Antireligion]] * [[атеизм]] * [[Criticism of religion|Criticism]] * [[Positive deconstruction|Deconstruction]] * [[Objectivism]] * [[Secular humanism]] * [[Secular theology]] * [[Secularization]] * [[Separation of church and state]] * [[List of religions and spiritual traditions|Unaffiliated]] | group6 = {{longitem|Күзәтүләр<br />һәм [[:Төркем:Исемлекләр:Дин|исемлекләр]]}} | list6 = * [[Index of religion-related articles|Index]] * [[Outline of religion|Outline]] * [[Timeline of religion|Timeline]] <!--Blankline should follow:--> * [[Table of messengers of Abrahamic religions|Abrahamic prophets]] * [[List of people who have been considered deities|Deification]] * [[Lists of deities|Deities]] * [[List of founders of religious traditions|Founders]] * [[List of largest peaceful gatherings|Mass gatherings]] * [[Names of God]] * [[List of new religious movements|New religious movements]] * [[List of religious organizations|Organizations]] * [[List of religions and spiritual traditions|Religions and spiritual traditions]] * [[List of religious studies scholars|Scholars]] }} <!---------------------------------------------------------> | belowstyle = font-weight:bold; | below = * {{icon|category}} [[:Төркем:Дин|Төркем]] * {{icon|portal}} [[Портал:Диннәр|Портал]] }}<noinclude> {{Documentation}} </noinclude> 5trzagd2g0lkbtxzmq7w3ygbec7944n 3529867 3529865 2022-08-21T18:12:30Z Frhdkazan 3171 wikitext text/x-wiki {{Navbox with collapsible groups | name = Дини темалар | state = {{{state|<includeonly>autocollapse</includeonly><noinclude>expanded</noinclude>}}} | bodyclass = hlist | title = [[Дин]] | selected = {{{1|}}} <!---------------------------------------------------------> | sect1 = {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Дини һәм рухи традицияләр исемлеге|Дини һәм рухи традицияләр|en|List of religions and spiritual traditions}} | abbr1 = төп | state1 = <noinclude>collapsed</noinclude> | list1 = <!-- level 1 -->{{#invoke:navbox|navbox |child |groupstyle=font-weight:normal; <!-- КӨНБАТЫШ ДИННӘР --> | group1 = [[Көнбатыш диннәре|Көнбатыш]] | list1 = <!-- level 2 -->{{#invoke:navbox|navbox |child|groupstyle=font-weight:normal; | group1 = [[Ибраһими диннәр|Ибраһими]] | list1 = <!-- level 3 -->{{#invoke:navbox|navbox |child|groupstyle=font-weight:normal; | group1 = [[Яһүд дине]] | list1 = * [[Ортодоксаль яһүдилек|ортодоксаль]] ** [[Һареди яһүдилек|хареди]] *** [[Хасидик яһүдилек|хасидлек]] ** [[Заманча ортодоксаль яһүдилек|заманча]] *** [[Дини сионизм|сионист]] * [[Консерватив яһүдилек|консерватив]] * [[Реформачыл яһүдилек|реформачыл]] * [[Караит яһүдилек|караит]] * [[самаританизм]] * [[хайманот]] * [[Реконструкционист яһүдилек|реконструкционист]] * [[Яһүди яңарыш|яңарыш]] * [[Гуманистик яһүдилек|гуманистик]] * ''[[Яһүд дине агымнары|исемлек]]'' | group2 = [[Христианлык]] | list2 = * [[католицизм]] ** [[Латин чиркәү|латин]] ** [[Көнчыгыш католик чиркәүләре|көнчыгыш]] * [[православие]] * [[борынгы көнчыгыш православие]] * [[несторианлык]] ** [[Борынгы ассирияле Көнчыгыш чиркәве|борынгы]] ** [[Ассирияле Көнчыгыш чиркәве|ассирияле]] * [[прото-протестантлык]] ** [[гуситлар]]/[[Моравия чиркәве|моравиялеләр]] ** [[вальденслар]] * [[протестантлык]] ** [[адвентчылык]] ** [[анабаптизм]] *** [[амишлар]] *** [[данкерлар]] *** [[гуттеритлар]] *** [[меннонитлык]] *** [[швенкфельдерлар]] ** [[англиканлык]] ** [[баптизм]] ** [[кальвинизм]] *** [[конгрегационализм]] *** [[пресвитерианлык]] *** [[реформатлык]] ** [[харизматик христианлык]] *** [[иллечеләр]] *** [[харизматик хәрәкать|харизматик]] *** [[неохаризматизм]] ** [[Евангелие христианнары]] ** [[ирвингизм]] ** [[лютеранчылык]] ** [[методизм]] *** [[изгечелек хәрәкате|изгечелек]] ** [[аконфессиональ христианлык|аконфессиональ]] ** [[Плимут кардәшлеге]] ** [[квакерлар]] ** [[Реставрацион хәрәкате|реставрационизм]] * [[эзотерик христианлык|эзотерик]] * [[бәйсез католикчылык]] * [[яһүдичеләр]] * [[антитринитаризм]] ** [[Библия тикшеренүчеләре]]/[[Иегова шаһитләре]] ** [[англо-израилизм]] ** [[христадельфианнар]] ** [[мормонизм]] ** [[бердәмлек иллечеләре]] ** [[рухи христианлык|рухи]] ** [[сведенборгианнар]] ** [[толстойлык]] ** [[унитарианлык]] * ''[[Христиан конфессияләре исемлеге|исемлек]]'' | group3 = [[Ислам]] | list3 = * [[Сөнничелек|сөнни]] ** [[ашаричелек]] ** [[матуридичелек]] ** [[асария]] ** [[сәләфия]] *** [[ваһһабичылык]] *** [[модернист сәләфичелек]] * [[шигыйчылык]] ** [[Шигый-уникечеләр|уникечеләр]] ** [[зәйдилек]] ** [[исмәгыйлилек]] ** [[нусайрилек]] * [[суфичылык]] * [[хариҗиләр]] ** [[ибадилек]] * [[аләвилек]] * [[әхмәдия]] * [[мәһдәвия]] * [[коръәнчелек]] * [[гафатар]] * [[мәзһәбсезлек]] * ''[[Ислам агымнары|исемлек]]'' | group4 = башкалар | list4 = * [[бабилек]] * [[бәһаи]] * [[друзлар]] * [[али-иләһилек]] * [[сабиилек]] * [[растафари]] }}<!-- End level 3 --> | group2 = [[Ирани диннәр|Ирани]] | list2 = * [[зәрдөштлек]] * [[йәзидилек]] * [[әһл-е Хак]] * [[уацдин]] * [[рошани]] }}<!-- End level 2 --> <!-- КӨНЧЫГЫШ ДИННӘР --> | group2 = [[Көнчыгыш диннәре|Көнчыгыш]] | list2 = <!-- level 2 -->{{#invoke:navbox|navbox |child|groupstyle=font-weight:normal; | group1 = [[Көнчыгыш Азия диннәре|Көнчыгыш Азия]] | list1 = <!-- level 3 -->{{#invoke:navbox|navbox |child|groupstyle=font-weight:normal; | group1 = [[Кытайда дин|Кытай]] | list1 = * [[кытай халык дине]] * [[конфуцийчылык]] * [[луоизм]] * [[нуо халык дине|нуо]] * [[кытай коткарылу диннәре|коткарылу]] ** [[сианьтяньдао]] ** [[игуаньдао]] * [[даочылык]] ** [[кытайлы ритуал үткәрүчеләр традициясе|халык даочылыгы]] ** [[яо халкы дине|яо даочылыгы]] | group2 = [[Япониядә дин|Япония]] | list2 = * [[щинто]] ** ''[[щинто секталары һәм мәктәпләре|исемлек]]'' * [[сюгэндо]] * [[тэнрикё]] * [[рюкю дине|рюкю]] | group3 = [[Кореядә дин|Корея]] | list3 = * [[кореялы шаманизм]] * [[чхондоизм]] * [[йонгсанизм]] }}<!-- End of level 3 --> | group2 = [[Дхармик диннәр|Һиндстан]] | list2 = <!-- level 3 -->{{#invoke:navbox|navbox |child |groupstyle=font-weight:normal; | group1 = [[Һиндуизм]] | list1 = * [[вишнуизм]]/[[кришнаизм]] ** [[шри-вайшнавизм]] ** [[брахма-сампрадая]] ** [[нимбарка-сампрадая]] ** [[пуштимарга]] ** [[маханубхава-сампрадая]] ** [[рамачылык]] ** [[варкари]] ** [[сваминараян-сампрадая]] * [[шиваизм]] ** [[шайва сиддханта|сиддхантчылык]] ** [[ганапатья]] ** [[Кашмир Шиваизмы|кашмирлы]] ** [[капалика]] ** [[каумарам]] ** [[лингаята]] ** [[натха]] ** [[Бали һинд дине|балича]] * [[шактизм]] * [[смарта-сампрадая]] * [[шраута]] * [[сант мат]] * [[һинд реформ хәрәкатьләре|нео-һиндуизм]] * ''[[һинд дине агымнары|исемлек]]'' | group2 = [[Буддачылык]] | list2 = * [[тхеравада]] * [[махаяна]] ** [[чань-буддизм|чань]]/[[дзен]]/[[тхиен]] ** [[чиста җир мәктәбе]] ** [[нитирэн-сю]] * [[ваҗраяна]] ** [[тибетлы буддизм]] * [[необуддизм]] * ''[[буддачылык мәктәпләре|исемлек]]'' | group3 = башкалар | list3 = * [[айяяважи]] * [[гиндукуш дине]] * [[җәйничелек]] ** [[дигамбарлар]] ** [[шветамбарлар]] * [[Равидас дине]] * [[сикхчылык]] ** [[халса]] ** [[сикхчылык мәктәпләре|мәктәпләре]] }}<!-- end of level 3 --> }}<!-- end of level 2 --> | group3 = [[этник дин|Этник]] | list3 = <!-- level 2 -->{{#invoke:navbox|navbox |child|groupstyle=font-weight:normal; | group6 = [[Алтай телләре|Алтай]] | list6 = * [[төрки мифология|төрки]]-[[монгол шаманизмы|монголик]] ** [[бурханизм]] ** [[тәңречелек]] ** [[чуаш мифологиясе|ваттисен йали]] * [[тунгус-маньчжур халыклары мифологиясе|тунгус мифологиясе]] ** [[эвенклар#ышанулар|эвенк]] ** [[маньчжур шаманизм|маньчжур]] | group7 = [[австроазия телләре|Австроазия]] | list7 = * [[Вьетнам халык дине|Вьетнам]] ** [[дао мао]] ** [[каодао]] ** [[хоахао]] * [[сарнаизм]] | group8 = [[Австронезия телләре|Австронезия]] | list8 = * [[пармалим]] * [[даяк дине]] ** [[каһаринган]] ** [[момолианлык]] * индонезияле ** [[алиран кеперкаяан]] ** [[кеяуэн]] * [[капитаян]] * [[пемена]] * [[малай халык дине|малай]] * [[асаба филиппин халык диннәре]] ** [[тагалог халкының асаба дини ышанулары|тагалог]] * [[полинезия мифологиясе|полинезияле]] ** [[гавайлылар дине|гавайлы]] ** [[маори дине|маорилы]] * [[марапу]] * [[сунда вивитан]] | group10 = [[Америка асаба халыклары диннәре|Асаба<br />америкалы]] | list10 = * [[Абенаки мифологиясе|абенаки]] * [[Анишинаабе традицион ышанулары|анишинаабе]] * [[карааяклылар мифологиясе|карааяклы]] * [[куксу (дин)|калифорниале]] ** [[мивок мифологиясе|мивок]] ** [[олоннар мифологиясе|олонлы]] ** [[помо дине|помолы]] * [[чероки ышанулары|чероки]] * [[чилоэ мифологиясе|чилот]] * [[чокто мифологиясе|чокто]] * [[крик мифологиясе|крик]] * [[гуарани мифологиясе|гуарани]] * [[хайда мифологиясе|хайда]] * [[хо-чанк мифологиясе|хо-чанк]] * [[хопи мифологиясе|хопи]] * [[ирокез мифологиясе|ирокез]] ** [[озын йорт дине|озын йорт]] ** [[сенека мифологиясе|сенека]] ** [[гурон дине|гурон]] * [[хиваро халкы#дин|хиваро]] * [[кваквакэвакв мифологиясе|кваквакэвакв]] * [[лакота мифологиясе|лакота]] * [[ленапе мифологиясе|ленапе]] * [[мапуче дине|мапуче]] * [[мезоамерикан дине|мезоамерикан]] ** [[ацтек дине|ацтек]] ** [[майя дине|майя]] ** [[ольмек дине|ольмек]] ** [[пурепеча дине|пурепеча]] * [[мидевивин]] * [[муиск мифологиясе|муиск]] * [[асаба американнар чиркәве]] * [[навахо ышанулары|навахо ]] * [[нуу-ча-нульт мифологиясе|нуу-ча-нульт]] * [[пауни мифологиясе|пауни]] * [[цимшиан мифологиясе|цимшиан]] * [[юте мифологиясе|юте]] * [[зуни мифологиясе|зуни]] | group11 = [[тай халыклары|Тай]] һәм [[мяо халкы|мяо]] | list11 = * [[аһом дине|аһом]] * [[мяо халык дине|һмонглык]] * [[Мо (дин)|мо]] * [[тай халык дине|сатсана фи]] | group12 = [[Тибето-бирман телләр|Тибето-бирман]] | list12 = * [[бон (дин)|бон]] * [[бирман халык дине|бирман]] * [[бенжуизм]] * [[бимоизм]] * [[батуизм]] * [[мун (дин)|мун (бонтингизм)]] * [[доньи-поло]] * [[херака]] * [[киратизм]] * [[цян халык дине|цян]] * [[санамахизм]] | group13 = {{Тәрҗемә ителмәгән 3|африкан традицион диннәр|Традицион<br>африкан|en|Traditional African religions}} | list13 = <!-- level 2 -->{{#invoke:navbox|navbox |child|groupstyle=font-weight:normal; | group1 = Төньяк Африка | list1 = * [[традицион бербер дине|бербер]] ** [[гуанче халкы чиркәве|гуанче чиркәве]] | group2 = {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Африкада дин|Кара тәнле</br>африкан|en|Religion in Africa}} | list2 = * [[камба халкы|акамба]] * [[акан дине|акан]] * [[балуба мифологиясе|балуба]] * [[банту мифологиясе|банту]] ** [[конго дине|конго]] ** [[зулу традицион дине|зулу]] * [[бушонго мифологиясе|бушонго]] * [[динка дине|динка]] * [[догон дине|догон]] * [[эфик мифологиясе|эфик]] * [[дахомея дине|фон һәм эве]] * [[ик халкы|ик]] * [[лотуко мифологиясе|лотуко]] * [[лози мифологиясе|лози]] * [[лугбара мифологиясе|лугбара]] * [[маасаи мифологиясе|маасаи]] * [[мбути мифологиясе|мбути]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|одинала||en|Odinala}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|сан дине|сан|en|San religion}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|серер дине|серер|en|Serer religion}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|тумбука мифологиясе|тумбука|en|Tumbuka mythology}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|урхобо дине|урхобо|en|Urhobo_people#Religion}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|уаакеффанна||en|Waaqeffanna}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|йоруба дине|йоруба|en|Yoruba religion}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|ифа||en|Ifá}} *'''{{Тәрҗемә ителмәгән 3|Афроамериканнар диннәре|диаспоралы|en|African diaspora religions}}:''' ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|кандомбле||en|Candomblé}} *** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|кандомбле банту|банту|en|Candomblé Bantu}} *** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|кандомбле җеҗе|җеҗе|en|Candomblé Jejé}} *** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|кандомбле кету|кету|en|Candomblé Ketu}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|комфа||en|Comfa}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|конвинс||en|Convince}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|эспиритизмо||en|Espiritismo}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|кумина||en|Kumina}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|обеаһ||en|Obeah}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|пало (дин)|пало|en|Palo (religion)}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|квимбанда||en|Quimbanda}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|сантерия||en|Santería}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|тамбор де Мина||en|Tambor de Mina}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|тринидадлы ориша||en|Trinidad Orisha}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|умбанда||en|Umbanda}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|гаитилы воду||en|Haitian Vodou}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|луизианалы вуду||en|Louisiana Voodoo}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|винти||en|Winti}} }}<!-- end of level 2 --> | group15 = башка этник | list15 = * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|асаба австралияле дин һәм мифология|асаба австралияле|en|Australian Aboriginal religion and mythology}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|инуит дине|инуит|en|Inuit religion}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|папуас мифологиясе|папуас|en|Papuan mythology}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|себердәге шаманизм|себердәге|en|Shamanism in Siberia}} }}<!-- End of level 2 --> | group4 = {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Яңа дини хәрәкатьләр исемлеге|Яңа</br>диннәр|en|List of new religious movements}} | list4 = <!-- level 2 -->{{#invoke:navbox|navbox |child|groupstyle=font-weight:normal; | group16 = Синкретик | list16 = * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Брахмоизм||en|Brahmoism}} <!-- idk enough about this group, might not be syncretic and just be indian --> * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Фалуньгун||en|Falun Gong}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|японияле яңа дини хәрәкатьләре|японияле|en|Japanese new religions}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Мейважи||en|Meivazhi}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Модекнгеи||en|Modekngei}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|яңа Акрополь||en|New Acropolis}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Нью-эйдж||en|New Age}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Яңа фикерләү||en|New Thought}} * [[Раджниш хәрәкәте|Раджниш]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Растафарианлык||en|Rastafari}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|заманча Сант Мат хәрәкатьләре|Сант Мат|en|Contemporary Sant Mat movements}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Радха Соами||en|Radha Soami}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|спиритуализм (дин)|спиритуализм|en|Spiritualism}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Субуд||en|Subud}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Тенсегрити||ru|Тенсегрити (Карлос Кастанеда)}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|телема||en|Thelema}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|теософия||en|Theosophy}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|нео-теософия||en|Neo-Theosophy}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Агни-йога||ru|Агни-йога}} * [[Трансценденталь медитация хәрәкәте|трансценденталь медитация]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|унитариан универсализм||en|Unitarian Universalism}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|галәми ак кардәшлеге|ак кардәшлек|en|Universal White Brotherhood}} | group17 = {{Тәрҗемә ителмәгән 3|неомәҗүсилек||ru|Неоязычество}} | list17 = * африкан ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|годианизм||en|Godianism}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|этанизм|әрмән|en|Hetanism}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|балтик неомәҗүсилек|балтик|ru|Балтийское неоязычество}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Диевтуриба||ru|Диевтуриба}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Ромува||en|Romuva (religion)}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|кавказлы неомәҗүсилек|кавказлы|en|Caucasian neopaganism}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|абхаз неомәҗүсилеге|абхаз|en|Abkhaz neopaganism}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|адыгэ хабзэ|адыгэ|en|Adyghe Xabze}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|кельт неомәҗүсилеге|кельт|en|Celtic neopaganism}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|неодруидлык||en|Druidry (modern)}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|германик неомәҗүсилек||en|Heathenry (new religious movement)}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|эллинизм (дин)|эллинизм|en|Hellenism (religion)}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|римлы политеист реконструктивизм|итало-римлы|en|Reconstructionist Roman religion}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|неошаманизм||en|Neoshamanism}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|уацдин|осетин|en|Assianism}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|политеист реконструктивизм|реконструктивизм|ru|Политеистический реконструкционизм}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Залмоксианизм|румын|ru|Румынское неоязычество}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|славян неомәҗүсилеге|славян|ru|Славянское неоязычество}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|фин-угыр неомәҗүсилеге|фин-угыр|ru|Финно-угорское неоязычество}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|эстон неомәҗүсилеге|эстон|en|Estonian neopaganism}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|фин неомәҗүсилеге|фин|en|Finnish neopaganism}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|маҗар неомәҗүсилеге|маҗар|en|Hungarian Native Faith}} ** [[Мари дине|мари]] ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|эрзә мәҗүсилеге|эрзә|ru|Эрзянская традиционная религия}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|саам традицион ышанулары|саам|ru|Традиционные верования саамов}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|удмурт неомәҗүсилеге|удмурт|en|Udmurt Vos}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|викка||en|Wicca}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Залмоксианизм||ru|Румынское неоязычество}} ** ''[[Хәзерге заман мәҗүси хәрәкәтләре исемлеге|исемлек]]'' | group18 = Яңа барлыкка килгәннәре | list18 = * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|антропософия||en|Anthroposophy}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|дискордианизм||en|Discordianism}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|эканкар||en|Eckankar}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|дүртенче юл||en|Fourth Way}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|алиһә хәрәкате|алиһә|en|Goddess movement}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|джедаизм||en|Jediism}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|сатанизм||ru|Сатанизм}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|саентология||ru|Саентология}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Билгесез очучы объектлар тирәсендәге дини ышанулар|БОО диннәре|ru|Религии НЛО}} ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|раэлизм||en|Raëlism}} }} |below = }} <!---------------------------------------------------------> | sect2 = {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Диннәр тарихы|Тарихи диннәр|ru|История религий}} | abbr2 = борынгы | state2 = <noinclude>collapsed</noinclude> | list2 = * [[Prehistoric religion|Prehistoric]] ** [[Paleolithic religion|Paleolithic]] * [[Ainu people#Religion|Ainu]] * [[Religion in pre-Islamic Arabia|Arabian]] * [[Armenian mythology|Armenian]] * [[Baltic mythology|Baltic]] ** [[Prussian mythology|Old Prussian]] ** [[Latvian mythology|Latvian]] ** [[Lithuanian mythology|Lithuanian]] * [[Basque mythology|Basque]] * [[Ancient Celtic religion|Celtic]] ** [[Druid|Druidism]] ** [[Irish mythology|Irish]] * [[Cook Islands mythology|Cook Islands]] * [[Dravidian folk religion|Dravidian]] * [[Ancient Egyptian religion|Egyptian]] ** [[Atenism]] * [[Etruscan religion|Etruscan]] * [[Finnish mythology|Finnish]] * [[Fuegians#Spiritual culture|Fuegian]] ** [[Selk'nam mythology|Selk'nam]] * [[Georgian mythology|Georgian]] * [[Germanic paganism|Germanic]] ** [[Anglo-Saxon paganism|Anglo-Saxon]] ** [[Continental Germanic mythology|Continental]] ** [[Frankish mythology|Frankish]] ** [[Old Norse religion|Norse]] * [[Greek mythology|Greek]] ** [[Greco-Roman mysteries|Mysteries]] ** [[Orphism (religion)|Orphism]] ** [[Gnosticism]] ** [[Hermeticism]] ** [[Greco-Buddhism]] * [[Guanches#System of beliefs|Guanche]] * [[Indus Valley civilisation#Religion|Harappan]] * [[Hittite mythology and religion|Hittite]] * [[Hungarian mythology|Hungarian]] * [[Hurrian religion|Hurrian]] * [[Inca mythology|Inca]] * [[Jamaican Maroon religion|Jamaican Maroon]] * [[Манихейлык|Manichaeism]] ** [[Маздакизм|Mazdakism]] * [[Melanesian mythology|Melanesian]] * [[Ancient Mesopotamian religion|Mesopotamian]] ** [[Sumerian religion|Sumerian]] ** [[Babylonian religion|Babylonian]] * [[Micronesian mythology|Micronesian]] ** [[Nauruan indigenous religion|Nauruan]] * [[Olmec religion|Olmec]] * [[Paleo-Balkan mythology|Paleo-Balkan]] ** [[Albanian folk beliefs|Albanian]] ** [[Illyrian religion|Illyrian]] ** [[Thracian religion|Thracian]] ** [[Dacian mythology|Dacian]] * [[Proto-Indo-Iranian religion|Proto-Indo-Iranian]] ** [[Historical Vedic religion|Vedic]] ** [[Ancient Iranian religion|Iranian]] * [[Rapa Nui mythology|Rapa Nui]] * [[Religion in ancient Rome|Roman]] ** [[Cybele|Cult of Magna Mater]] ** [[Imperial cult of ancient Rome|Imperial cult]] ** [[Gallo-Roman religion|Gallo-Roman]] ** [[Mithraism]] ** [[Mysteries of Isis]] * [[Ancient Semitic religion|Semitic]] ** [[Ancient Canaanite religion|Canaanite]] ** [[Punic religion|Punic]] ** [[Yahwism]] * [[Scythian religion|Scythian]] * [[Slavic paganism|Slavic]] * [[Somali mythology|Somali]] * [[Tongan religion|Tongan]] * [[Urartu#Religion|Urartu]] * [[Vainakh religion|Vainakh]] * [[Zapotec civilization#Religion|Zapotec]] <!---------------------------------------------------------> | sect3 = Темалар | abbr3 = темалар | state3 = <noinclude>collapsed</noinclude> | list3 = {{#invoke:navbox|navbox |child | group1 = Аспектлар | list1 = * [[Apostasy]]/[[Religious disaffiliation|Disaffiliation]] * [[Call to prayer]] * [[Religious behaviour|Behaviour]] * [[ышану]] * [[Clergy]] * [[Religious conversion|Conversion]] * [[Deity|Deities]] * [[Religious denomination|Denomination]] * [[Entheogen]]s * [[Ethnic religion|Ethnic]] * [[иман (дин)|иман]] * [[Fire worship|Fire]] * [[Folk religion]] * [[ходай]] * [[Goddess]] * [[Indigenous religion|Indigenous]] * [[медитация]] * [[Monasticism]] ** [[Monk]] ** [[Nun]] * [[Mysticism]] * [[Religion and mythology|Mythology]] * [[Nature worship|Nature]] * [[Ordination]] * [[Orthodoxy]] * [[Orthopraxy]] * [[дога]] * [[Prophecy]] * [[Religious experience]] * [[Ritual]] ** [[Liturgy]] ** [[Ritual purification|Purification]] ** [[Sacrifice]] * [[Spirituality]] * [[Supernatural]] * [[Religious symbol|Symbols]] * [[Religious views on truth|Truth]] * [[Water and religion|Water]] * [[Worship]] | group2 = {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Теизм||ru|Теизм}} | list2 = * [[анимизм]] * [[деизм]] * [[Dualism in cosmology|Dualism]] * [[Henotheism]] * [[монотеизм]] * [[Nontheism]] * [[Panentheism]] * [[Pantheism]] * [[политеизм]] * [[Transtheism]] | group3 = [[Дин белеме|Дини<br />белемнәр]] | list3 = * [[Anthropology of religion|Anthropology]] * [[Cognitive science of religion|Cognitive science]] * [[Comparative religion|Comparative]] * [[Evolutionary origin of religions|Evolutionary origin]] * [[Evolutionary psychology of religion|Evolutionary psychology]] * [[History of religion|History]] * [[Neuroscience of religion|Neurotheology]] * [[Philosophy of religion|Philosophy]] * [[Psychology of religion|Psychology]] * [[Sociology of religion|Sociology]] * [[Theology]] * [[Theories about religions|Theories]] * [[Women and religion|Women]] | group4 = {{Тәрҗемә ителмәгән 3|:Төркем:Дин һәм җәмгыять|Дин һәм җәмгыять|en|Category:Religion and society}} | list4 = * [[Religion and agriculture|Agriculture]] * [[Religion and business|Business]] * [[Clergy]] / [[Laity]] ** [[monasticism]] ** [[ordination]] ** [[рухани]] * [[Religious conversion|Conversion]] ** [[religious assimilation|assimilation]] ** [[missionary]] ** [[proselytism]] * [[Disability and religion|Disability]] * [[Religious education|Education]] * [[Religious fanaticism|Fanaticism]] * [[Freedom of religion|Freedom]] ** [[Religious pluralism|pluralism]] ** [[syncretism]] ** [[toleration]] ** [[universalism]] * [[фундаментализм]] * [[Growth of religion|Growth]] * [[Бәхет#Дин|Бәхет]] * [[Homosexuality and religion|Homosexuality]] * [[Minority religion|Minorities]] * [[National church]] * [[Importance of religion by country|National religiosity levels]] * [[List of religious populations|Populations]] * [[Religiocentrism]] * [[Schism]] * [[Relationship between religion and science|Science]] * [[State religion|State]] * [[Theocracy]] * [[Vegetarianism and religion|Vegetarianism]] * [[Religion and video games|Video games]] * [[Religious violence|Violence]] ** [[Religious persecution|persecution]] ** [[Religious terrorism|terrorism]] ** [[Religious war|war]] * [[Wealth and religion|Wealth]] | group5 = {{longitem|[[Дөньявилык]] <br />һәм [[динсезлек]]}} | list5 = * [[Agnosticism]] * [[Antireligion]] * [[атеизм]] * [[Criticism of religion|Criticism]] * [[Positive deconstruction|Deconstruction]] * [[Objectivism]] * [[Secular humanism]] * [[Secular theology]] * [[Secularization]] * [[Separation of church and state]] * [[List of religions and spiritual traditions|Unaffiliated]] | group6 = {{longitem|Күзәтүләр<br />һәм [[:Төркем:Исемлекләр:Дин|исемлекләр]]}} | list6 = * [[Index of religion-related articles|Index]] * [[Outline of religion|Outline]] * [[Timeline of religion|Timeline]] <!--Blankline should follow:--> * [[Table of messengers of Abrahamic religions|Abrahamic prophets]] * [[List of people who have been considered deities|Deification]] * [[Lists of deities|Deities]] * [[List of founders of religious traditions|Founders]] * [[List of largest peaceful gatherings|Mass gatherings]] * [[Names of God]] * [[List of new religious movements|New religious movements]] * [[List of religious organizations|Organizations]] * [[List of religions and spiritual traditions|Religions and spiritual traditions]] * [[List of religious studies scholars|Scholars]] }} <!---------------------------------------------------------> | belowstyle = font-weight:bold; | below = * {{icon|category}} [[:Төркем:Дин|Төркем]] * {{icon|portal}} [[Портал:Диннәр|Портал]] }}<noinclude> {{Documentation}} </noinclude> 0x1iaz7a807lg7l3rgme5y66rda6rl9 1 588593 3529854 3529812 2022-08-21T17:32:08Z Ilnur efende 6874 wikitext text/x-wiki {{ФГОС.wiki 2022 мәкаләсе |дисциплина = информатика|дисциплина2 = тарих |дисциплина3 = җәмгыять белеме |кулланучы=Әмир}} o9rvqh103ka795ygtjk5d0smanagt0c 3529855 3529854 2022-08-21T17:33:21Z Ilnur efende 6874 wikitext text/x-wiki {{ФГОС.wiki 2022 мәкаләсе |дисциплина = информатика|дисциплина2 = тарих |дисциплина3 = социология |кулланучы=Әмир}} qwgue9z6xtvj13q6rz3vqooq95vd5e3 6 588595 3529815 2022-08-21T15:02:52Z Әмир 15082 {{Ирексез лицензияле сурәт |тасвир = Әлфия Галимова |чыганак = https://www.kino-teatr.ru/teatr/acter/w/sov/374785/foto/421451/ |ясау вакыты = билгеез |автор = билгеез }} {{Ирексез лицензияле сурәт/НКИ |мәкалә = Әлфия Галимова |максат = сурәтләү өчен |алмаштыру мөмкинлеге = бар |өстәмә мәгълүмат = юк }} [[Төркем:Сурәтләр:Шәхесләр]][[Төркем:Сурәтләр:Җырчылар]] wikitext text/x-wiki == Кыскача аңлатма == {{Ирексез лицензияле сурәт |тасвир = Әлфия Галимова |чыганак = https://www.kino-teatr.ru/teatr/acter/w/sov/374785/foto/421451/ |ясау вакыты = билгеез |автор = билгеез }} {{Ирексез лицензияле сурәт/НКИ |мәкалә = Әлфия Галимова |максат = сурәтләү өчен |алмаштыру мөмкинлеге = бар |өстәмә мәгълүмат = юк }} [[Төркем:Сурәтләр:Шәхесләр]][[Төркем:Сурәтләр:Җырчылар]] 8srbzryycumn3zko9jwc0eiwsnlui3n 0 588596 3529817 2022-08-21T15:03:15Z Әмир 15082 яңа бит ясау wikitext text/x-wiki {{Музыкант |Исем = Әлфия Галимова |Имза = |Фото = Ә.Ә.Галимова.jpg |Рәсем асты язуы = |Фон = solo_singer |Тугандагы исеме = |Тулы исеме = Әлфия Әхәт кызы Галимова |Туу көне = 30.05.1922 |Туу урыны = [[СССР]], [[РСФСР]], [[ТАССР]], {{туу урыны|Казан|Казанда}} |Үлү көне = 25.03.2015 |Үлү урыны = [[РФ]], [[ТР]], {{үлем урыны|Казан|Казанда}} |Еллар = 1950-1986 |Дәүләт = {{байрак|СССР}} [[СССР]]→<br/>{{байрак|Россия}} [[РФ]] |Һөнәрләр = [[җырчы]] |Моң = сопрано |Кораллар = |Жанрлар = классика |Псевдонимнар = |Коллективлар = [[ТДОһБТ]]<br/> [[Татар дәүләт филармониясе]] |Хезмәттәшлек = |Лейбллар = |Бүләкләр = [[Файл:Заслуженный работник РТ.jpg|20px|Татарстан АССР атказанган артисты - 1957]][[Файл:NarodniArtistTatarstana.jpg|20px|Татарстан АССР халык артисты - 1985]] |Сайт = }} {{фш|Галимова}} '''Әлфия Галимова''', Әлфия Әхәт (''Габделәхәт'') кызы Галимова (''[[1922 ел]]ның [[30 май|30 мае]], [[СССР]], [[РСФСР]], [[Татарстан АССР]], [[Казан]] ― [[2015 ел]]ның [[25 март]]ы, [[РФ]], [[ТР]], [[Казан]]'') ― җырчы (''лирик-колоратур сопрано''), [[Татарстан АССР халык артисты]] (1985). {{External media |рәсем1=[https://old.tatfil.ru/about/names/galimova-alfiya-akhatovna/ Фотосурәтләре]}} == Тәрҗемәи хәле == 1922 елның 30 маенда [[Казан]]да (''вариант'': [[Кама Тамагы районы]] [[Олы Карамалы]] авылында<ref>[http://www.millattashlar.ru/index.php/Галимова_Альфия_Ахметовна Галимова Альфия Ахметовна.] «Милләттәшләр» порталы</ref>) туган. Бабасы моңлы тавыш белән [[азан]] әйтүче [[мулла]] булган, җырчы тавышы шуннан килә дип исәпли<ref>[https://kazan-opera.ru/about/history/artists/galimova-alfiya-akhmetovna-gabdelakhatovna/ Галимова Альфия Ахметовна.] kazan-opera.ru{{ref-ru}}</ref>. Урта мәктәпне Әлфия [[Буа]]да тәмамлаган. Аннары [[Кайбыч урман хуҗалыгы]] авылында яшәгән. [[Казан]]га 1944 елның җәендә килә. [[Горький урамы (Казан)|Горький урамында]] [[Камал театры]] янәшәсендә ГИТИС театр студиясенә һәм Мәскәү консерваториясенә укырга керергә чакыручы афишаны күреп, театрга драма студиясенә керергә дип килә. Әмма аңа жюри ([[Фәхри Насретдинов]], [[Нәҗип Җиһанов]], [[Асия Измайлова]]) Мәскәү дәүләт консерваториясенә укырга керү өчен конкурста вокалчы буларак катнашырга тәкъдим итә. Әлфия [[Мансур Мозаффаров]]ның «Җиләк җыйганда» җырын башкарып, өч турны да үтә һәм 400 кешедән сайлап алынган 25 кешелек төркемгә керә. [[Мәскәү]]гә төркем 1944 елның декабрендә китә, укулар [[1945 ел]]да башлана. Дүртенче курста укыганда, Әлфияне (аның белән бергә [[Венера Шәрипова]]ны, Василий Жарковны) театр студиясеннән Мәскәү дәүләт консерваториясенең вокал факультетына күчерәләр. 1950 елда Мәскәү дәүләт консерваториясен (Д. Б. Белявскаяның {{comment|ялгыз җырлау классы|класс сольного пения}}), 1963 елда Мәскәү консерваториясендә аспирантура (җитәкчесе шул ук) тәмамлаган. 1950-1961 елларда – Муса Җәлил исемендәге [[Татар дәүләт опера һәм балет театры]] солисты. Җырчы үзенең дебюты дип [[Михаил Глинка|Глинканың]] «Иван Сусанин»ында Антонида партиясен саный. Аның беренче рольләренең берсе – [[Жорж Бизе|Бизеның]] «Кармен»ында Фраскита партиясе. «Севильский цирюльник», «Иван Сусанин», [[Алтынчәч (опера)|«Алтынчәч»]], [[Башмагым (музыкаль комедия)|«Башмагым»]], «Снегурочка» һ. б. спектакльләрендә җырчы төп партияләрне башкара<ref>''[[Рәмзия Такташ]]''. [http://www.kzntm.ru/narodnye-artisty/145-galimova-alfiya-akhmetovna-gabdelakhatovna Галимова Альфия Ахметовна (Габдельахатовна).] Казанский театральный музей{{ref-ru}}</ref>. 1961-1963 елларда [[Мәскәү дәүләт консерваториясе]]ндә (фәнни җитәкчесе Д. Б. Белявская) аспирантурада укый. 1964-1965 елларда – [[Казан музыка училищесы]] педагогы. 1966-1986 елларда – Габдулла Тукай исемендәге [[Татар дәүләт филармониясе]]нең Әдәби-музыкаль лекторие солисты. Егерме ел дәвамында ул, филармониянең әдәби-музыкаль-лекторие солисткасы-вокалисты булып, татар, рус, чит ил музыкасын пропагандалый. Г. Тукай исемендәге Татар дәүләт филармониясендә эшләгән елларда Әлфия Галимова зур концерт эшчәнлеге алып бара, концертлар белән [[КамАЗ]] төзүчеләренә, нефтьчеләргә һәм республика химиклары янына чыгып китә. Ул шулай ук Татарстанның авыл районнарында көтеп алынган кунак була<ref>[https://old.tatfil.ru/about/names/galimova-alfiya-akhatovna/ Галимова Альфия Ахатовна.] tatfil.ru</ref>. Татар, рус һәм чит ил композиторларының классик әсәрләре белән беррәттән, җырчы «Гөлҗамал», «Уел», «Зөбәрҗәт» һ. б. [[татар халык җырлары]]н да башкара. Ә. Галимова – Рөстәм Яхинның «Галия җыры»н ([[Гадел Кутуй]] әсәре буенча «Тапшырылмаган хатлар» радиоспектаклендә), «Укытучы кыз» җырын, «Дулкыннар, дулкыннар» ([[Муса Җәлил]] сүзләре) җырын беренч башкаручы. Р. Яхинның шулай ук «Күңелемдә яз», «Тургай», «Бакчамдагы чияләр», «Нәни Чапай», «Забавный случай» һ.б. җырларын да башкарган<ref>[https://kitaphane.tatarstan.ru/yakhin/galimova.htm Галимова А. Воспоминания о далеком близком]</ref>. == Бүләкләре, мактаулы исемнәре == * [[1957 ел|1957]] – [[Татарстан АССРның атказанган артисты]] * [[1985 ел|1985]] – [[Татарстан АССР халык артисты|Татарстан АССРның халык артисты]] <ref>[https://www.kino-teatr.ru/teatr/acter/sov/374785/bio/ Альфия Ахатовна Галимова.] Кино-Театр.Ру</ref> == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Әдәбият == * [https://kitaphane.tatarstan.ru/yakhin/galimova.htm Альфия Ахатовна Галимова]. // Рустем Яхин. Материалы. Письма. Воспоминания (сост. [[Йолдыз Исәнбәт|Ю. Н. Исанбет]], [[Клара Таҗиева|К. С. Тазиева]]). К.: [[ТКН]], 2002. – 431 с. ISBN 5-298-01130-6 == Сылтамалар == * [https://www.kino-teatr.ru/teatr/acter/sov/374785/bio/ Альфия Галимова.] Кино-Театр.Ру{{ref-ru}} {{DEFAULTSORT:Галимова, Әлфия}} [[Төркем:Татар җырчылары]] [[Төркем:ТАССР халык артистлары]] [[Төркем:Мәскәү консерваториясен тәмамлаучылар]] [[Төркем:Шәхесләр:Муса Җәлил исемендәге Татар дәүләт опера һәм балет театры]] [[Төркем:Шәхесләр:Татар дәүләт филармониясе]] [[Төркем:Сопранолар]] j7q7jk6af3h01mqkprko6snkx7mf2hn 3529819 3529817 2022-08-21T15:14:38Z Әмир 15082 яңа бүлек исеме өстәү: /* Хәтер */ wikitext text/x-wiki {{Музыкант |Исем = Әлфия Галимова |Имза = |Фото = Ә.Ә.Галимова.jpg |Рәсем асты язуы = |Фон = solo_singer |Тугандагы исеме = |Тулы исеме = Әлфия Әхәт кызы Галимова |Туу көне = 30.05.1922 |Туу урыны = [[СССР]], [[РСФСР]], [[ТАССР]], {{туу урыны|Казан|Казанда}} |Үлү көне = 25.03.2015 |Үлү урыны = [[РФ]], [[ТР]], {{үлем урыны|Казан|Казанда}} |Еллар = 1950-1986 |Дәүләт = {{байрак|СССР}} [[СССР]]→<br/>{{байрак|Россия}} [[РФ]] |Һөнәрләр = [[җырчы]] |Моң = сопрано |Кораллар = |Жанрлар = классика |Псевдонимнар = |Коллективлар = [[ТДОһБТ]]<br/> [[Татар дәүләт филармониясе]] |Хезмәттәшлек = |Лейбллар = |Бүләкләр = [[Файл:Заслуженный работник РТ.jpg|20px|Татарстан АССР атказанган артисты - 1957]][[Файл:NarodniArtistTatarstana.jpg|20px|Татарстан АССР халык артисты - 1985]] |Сайт = }} {{фш|Галимова}} '''Әлфия Галимова''', Әлфия Әхәт (''Габделәхәт'') кызы Галимова (''[[1922 ел]]ның [[30 май|30 мае]], [[СССР]], [[РСФСР]], [[Татарстан АССР]], [[Казан]] ― [[2015 ел]]ның [[25 март]]ы, [[РФ]], [[ТР]], [[Казан]]'') ― җырчы (''лирик-колоратур сопрано''), [[Татарстан АССР халык артисты]] (1985). {{External media |рәсем1=[https://old.tatfil.ru/about/names/galimova-alfiya-akhatovna/ Фотосурәтләре]}} == Тәрҗемәи хәле == 1922 елның 30 маенда [[Казан]]да (''вариант'': [[Кама Тамагы районы]] [[Олы Карамалы]] авылында<ref>[http://www.millattashlar.ru/index.php/Галимова_Альфия_Ахметовна Галимова Альфия Ахметовна.] «Милләттәшләр» порталы</ref>) туган. Бабасы моңлы тавыш белән [[азан]] әйтүче [[мулла]] булган, җырчы тавышы шуннан килә дип исәпли<ref>[https://kazan-opera.ru/about/history/artists/galimova-alfiya-akhmetovna-gabdelakhatovna/ Галимова Альфия Ахметовна.] kazan-opera.ru{{ref-ru}}</ref>. Урта мәктәпне Әлфия [[Буа]]да тәмамлаган. Аннары [[Кайбыч урман хуҗалыгы]] авылында яшәгән. [[Казан]]га 1944 елның җәендә килә. [[Горький урамы (Казан)|Горький урамында]] [[Камал театры]] янәшәсендә ГИТИС театр студиясенә һәм Мәскәү консерваториясенә укырга керергә чакыручы афишаны күреп, театрга драма студиясенә керергә дип килә. Әмма аңа жюри ([[Фәхри Насретдинов]], [[Нәҗип Җиһанов]], [[Асия Измайлова]]) Мәскәү дәүләт консерваториясенә укырга керү өчен конкурста вокалчы буларак катнашырга тәкъдим итә. Әлфия [[Мансур Мозаффаров]]ның «Җиләк җыйганда» җырын башкарып, өч турны да үтә һәм 400 кешедән сайлап алынган 25 кешелек төркемгә керә. [[Мәскәү]]гә төркем 1944 елның декабрендә китә, укулар [[1945 ел]]да башлана. Дүртенче курста укыганда, Әлфияне (аның белән бергә [[Венера Шәрипова]]ны, Василий Жарковны) театр студиясеннән Мәскәү дәүләт консерваториясенең вокал факультетына күчерәләр. 1950 елда Мәскәү дәүләт консерваториясен (Д. Б. Белявскаяның {{comment|ялгыз җырлау классы|класс сольного пения}}), 1963 елда Мәскәү консерваториясендә аспирантура (җитәкчесе шул ук) тәмамлаган. 1950-1961 елларда – Муса Җәлил исемендәге [[Татар дәүләт опера һәм балет театры]] солисты. Җырчы үзенең дебюты дип [[Михаил Глинка|Глинканың]] «Иван Сусанин»ында Антонида партиясен саный. Аның беренче рольләренең берсе – [[Жорж Бизе|Бизеның]] «Кармен»ында Фраскита партиясе. «Севильский цирюльник», «Иван Сусанин», [[Алтынчәч (опера)|«Алтынчәч»]], [[Башмагым (музыкаль комедия)|«Башмагым»]], «Снегурочка» һ. б. спектакльләрендә җырчы төп партияләрне башкара<ref>''[[Рәмзия Такташ]]''. [http://www.kzntm.ru/narodnye-artisty/145-galimova-alfiya-akhmetovna-gabdelakhatovna Галимова Альфия Ахметовна (Габдельахатовна).] Казанский театральный музей{{ref-ru}}</ref>. 1961-1963 елларда [[Мәскәү дәүләт консерваториясе]]ндә (фәнни җитәкчесе Д. Б. Белявская) аспирантурада укый. 1964-1965 елларда – [[Казан музыка училищесы]] педагогы. 1966-1986 елларда – Габдулла Тукай исемендәге [[Татар дәүләт филармониясе]]нең Әдәби-музыкаль лекторие солисты. Егерме ел дәвамында ул, филармониянең әдәби-музыкаль-лекторие солисткасы-вокалисты булып, татар, рус, чит ил музыкасын пропагандалый. Г. Тукай исемендәге Татар дәүләт филармониясендә эшләгән елларда Әлфия Галимова зур концерт эшчәнлеге алып бара, концертлар белән [[КамАЗ]] төзүчеләренә, нефтьчеләргә һәм республика химиклары янына чыгып китә. Ул шулай ук Татарстанның авыл районнарында көтеп алынган кунак була<ref>[https://old.tatfil.ru/about/names/galimova-alfiya-akhatovna/ Галимова Альфия Ахатовна.] tatfil.ru</ref>. Татар, рус һәм чит ил композиторларының классик әсәрләре белән беррәттән, җырчы «Гөлҗамал», «Уел», «Зөбәрҗәт» һ. б. [[татар халык җырлары]]н да башкара. Ә. Галимова – Рөстәм Яхинның «Галия җыры»н ([[Гадел Кутуй]] әсәре буенча «Тапшырылмаган хатлар» радиоспектаклендә), «Укытучы кыз» җырын, «Дулкыннар, дулкыннар» ([[Муса Җәлил]] сүзләре) җырын беренч башкаручы. Р. Яхинның шулай ук «Күңелемдә яз», «Тургай», «Бакчамдагы чияләр», «Нәни Чапай», «Забавный случай» һ.б. җырларын да башкарган<ref>[https://kitaphane.tatarstan.ru/yakhin/galimova.htm Галимова А. Воспоминания о далеком близком]</ref>. == Бүләкләре, мактаулы исемнәре == * [[1957 ел|1957]] – [[Татарстан АССРның атказанган артисты]] * [[1985 ел|1985]] – [[Татарстан АССР халык артисты|Татарстан АССРның халык артисты]] <ref>[https://www.kino-teatr.ru/teatr/acter/sov/374785/bio/ Альфия Ахатовна Галимова.] Кино-Театр.Ру</ref> == Хәтер == [[Кама Тамагы туган якны өйрәнү музее]]ның «Кама Тамагы горурлыгы» дигән бүлегендә, [[Роальд Сәгъдиев|Р. Сәгъдиев]], [[Фәйзрахман Йосыпов|Ф. Йосыпов]], [[Ибраһим Гази|И. Гази]], [[Туфан Миңнуллин|Т. Миңнуллин]], [[Алексей Салмин|А. Салмин]], [[Бакый Урманче|Б. Урманче]], [[Флера Сөләйманова|Ф. Сөләйманова]] һ. б. белән беррәттән, җырчы Ә. Ә. Галимова турында да материаллар куелган. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Әдәбият == * [https://kitaphane.tatarstan.ru/yakhin/galimova.htm Альфия Ахатовна Галимова]. // Рустем Яхин. Материалы. Письма. Воспоминания (сост. [[Йолдыз Исәнбәт|Ю. Н. Исанбет]], [[Клара Таҗиева|К. С. Тазиева]]). К.: [[ТКН]], 2002. – 431 с. ISBN 5-298-01130-6 == Сылтамалар == * [https://www.kino-teatr.ru/teatr/acter/sov/374785/bio/ Альфия Галимова.] Кино-Театр.Ру{{ref-ru}} {{DEFAULTSORT:Галимова, Әлфия}} [[Төркем:Татар җырчылары]] [[Төркем:ТАССР халык артистлары]] [[Төркем:Мәскәү консерваториясен тәмамлаучылар]] [[Төркем:Шәхесләр:Муса Җәлил исемендәге Татар дәүләт опера һәм балет театры]] [[Төркем:Шәхесләр:Татар дәүләт филармониясе]] [[Төркем:Сопранолар]] awqgkal8p5unekazez6goe0zjtpfv3p 14 588597 3529824 2022-08-21T15:26:24Z Әмир 15082 төркем ясау wikitext text/x-wiki [[төркем:Физик мөмкинлекләре чикләнгән кешеләр]][[Төркем:Язучылар]] ej2qav69mls0pfkpnsxxut33ac5gxzm 14 588598 3529826 2022-08-21T15:28:50Z Әмир 15082 төркем ясау wikitext text/x-wiki [[Төркем:Инвалидлар]][[Төркем:Һөнәрләре буенча кешеләр]] dctdojmy8bqjwio5s5sl9g0c16k6d3y 0 588599 3529828 2022-08-21T16:48:42Z A.Khamidullin 6685 Инглиз теленнән тәрҗемә иттем. A.Khamidullin wikitext text/x-wiki '''Атаго храмы''' (愛宕神社, ''Атаго дзиндзя'') ул Япониядә, [[Мияги префектурасы]]нда, [[Сендай]]да урнашкан храм. Анда [[Кагу-цучи]] [[ками]] (軻遇土神) урнаштырылган һәм аның ел саен фестивале 24 июльдә була. ==Шулай ук карарга мөмкин== *[[:en:List of Shinto shrines in Japan]] ==Тышкы сылтамалар== *[https://atago.org Official website] [[Төркем:Әлифба буенча гыйбадәтханәләр]] 5xav2qka4lazpltrz7fs1qba4ip88v1 3529838 3529828 2022-08-21T17:07:02Z A.Khamidullin 6685 wikitext text/x-wiki '''Атаго храмы''' (愛宕神社, ''Атаго дзиндзя'') ул Япониядә, [[Мияги префектурасы]]нда, [[Сендай]]да урнашкан храм. Анда [[Кагу-цучи]] [[ками]] (軻遇土神) урнаштырылган һәм аның ел саен фестивале 24 июльдә була. ==Шулай ук карарга мөмкин== *[[:en:List of Shinto shrines in Japan]] ==Тышкы сылтамалар== *[https://atago.org Official website] [[Төркем:Әлифба буенча гыйбадәтханәләр]] [[Төркем:Синтоизм]] 14yyrvywl85o7ucb5c2qxbpl2gvwixr 1 588600 3529829 2022-08-21T16:52:12Z A.Khamidullin 6685 Яңа бит: «{{Тәрҗемә ителгән мәкалә|en|Atago Shrine (Sendai)}}» wikitext text/x-wiki {{Тәрҗемә ителгән мәкалә|en|Atago Shrine (Sendai)}} sgupk8ncxbishm182juwf9m6zr3el2d 0 588601 3529830 2022-08-21T16:53:51Z A.Khamidullin 6685 Инглиз теленнән тәрҗемә иттем. A.Khamidullin wikitext text/x-wiki [[File:Karafuto Shrine.JPG|thumb|Карафуто храмы, 1930-ынчы еллар.]] '''Карафуто храмы''' (樺太神社, ''Карафуто дзиндзя'') хәзерге вакытта Россиядә, [[Сахалин өлкәсе]]ндә җирендә булган [[Карафуто префектурасы]]нда, [[Тойохара]]да [[Синтоизм]] храмы булган.<ref name="Japanese Journal Religious Studies Vol Issue pp A Concept of Shinto - 37 1 47–74 -">{{cite journal|last=Suga|first=Kōji|year=2010|title=A Concept of "Overseas Shinto Shrines"|journal=[[Japanese Journal of Religious Studies]]|publisher=[[Nanzan Institute for Religion and Culture]]|volume=37|issue=1|pages=47–74|issn=0304-1042|oclc=423956666|url=http://dl.ndl.go.jp/view/download/digidepo_9592041_po_833.pdf?contentNo=1&alternativeNo=|accessdate=19 November 2017|language=English}}</ref> Храм 1911 елда нигезләнгән булган һәм аның төп ел саен фестивале 23-енче августта булган. Биредә урнаштырылган [[ками]]ларга Окунитама но ками (大国魂神), [[Окунинущи]] ( 大己貴神 буларак) һәм [[Сукунабикона]] (少彦名命) керә.<br/> Элек ул [[Синтоизм храмнарының хәзерге системасы]]нда беренче дәрәҗә ил храмы (国幣大社, ''kokuhei taisha'') булган.<br/> Карафуто храмы утрау 1945 елда Советлар Союзына күчкәннән соң калдырылган булган һәм 17 ноябрьдә җимерелгән булган. Храмның хәзерге урынында [[Япония–Россия мөнәсәбәтләре]] истәлекле такта белән бетон бина урнашкан. Храм урыны янында Көнбатыш стильдәге интернат мәктәбе урнашкан.<br/> ==Шулай ук карарга мөмкин== *[[:en:Nishikubo Shrine]] ==Искәрмәләр== {{reflist}} [[Төркем:Әлифба буенча гыйбадәтханәләр]] rxn8puevnxuz198t8ikj6xq8hymnkw8 3529839 3529830 2022-08-21T17:07:29Z A.Khamidullin 6685 wikitext text/x-wiki [[File:Karafuto Shrine.JPG|thumb|Карафуто храмы, 1930-ынчы еллар.]] '''Карафуто храмы''' (樺太神社, ''Карафуто дзиндзя'') хәзерге вакытта Россиядә, [[Сахалин өлкәсе]]ндә җирендә булган [[Карафуто префектурасы]]нда, [[Тойохара]]да [[Синтоизм]] храмы булган.<ref name="Japanese Journal Religious Studies Vol Issue pp A Concept of Shinto - 37 1 47–74 -">{{cite journal|last=Suga|first=Kōji|year=2010|title=A Concept of "Overseas Shinto Shrines"|journal=[[Japanese Journal of Religious Studies]]|publisher=[[Nanzan Institute for Religion and Culture]]|volume=37|issue=1|pages=47–74|issn=0304-1042|oclc=423956666|url=http://dl.ndl.go.jp/view/download/digidepo_9592041_po_833.pdf?contentNo=1&alternativeNo=|accessdate=19 November 2017|language=English}}</ref> Храм 1911 елда нигезләнгән булган һәм аның төп ел саен фестивале 23-енче августта булган. Биредә урнаштырылган [[ками]]ларга Окунитама но ками (大国魂神), [[Окунинущи]] ( 大己貴神 буларак) һәм [[Сукунабикона]] (少彦名命) керә.<br/> Элек ул [[Синтоизм храмнарының хәзерге системасы]]нда беренче дәрәҗә ил храмы (国幣大社, ''kokuhei taisha'') булган.<br/> Карафуто храмы утрау 1945 елда Советлар Союзына күчкәннән соң калдырылган булган һәм 17 ноябрьдә җимерелгән булган. Храмның хәзерге урынында [[Япония–Россия мөнәсәбәтләре]] истәлекле такта белән бетон бина урнашкан. Храм урыны янында Көнбатыш стильдәге интернат мәктәбе урнашкан.<br/> ==Шулай ук карарга мөмкин== *[[:en:Nishikubo Shrine]] ==Искәрмәләр== {{reflist}} [[Төркем:Әлифба буенча гыйбадәтханәләр]] [[Төркем:Синтоизм]] djyl1r6bi143avgzpzvgdixvh79fhaq 3529859 3529839 2022-08-21T17:38:32Z A.Khamidullin 6685 wikitext text/x-wiki [[File:Karafuto Shrine.JPG|thumb|Карафуто храмы, 1930-ынчы еллар.]] '''Карафуто храмы''' (樺太神社, ''Карафуто дзиндзя'') хәзерге вакытта Россиядә, [[Сахалин өлкәсе]]ндә җире булган урында [[Карафуто префектурасы]]нда, [[Тойохара]]да [[Синтоизм]] храмы булган.<ref name="Japanese Journal Religious Studies Vol Issue pp A Concept of Shinto - 37 1 47–74 -">{{cite journal|last=Suga|first=Kōji|year=2010|title=A Concept of "Overseas Shinto Shrines"|journal=[[Japanese Journal of Religious Studies]]|publisher=[[Nanzan Institute for Religion and Culture]]|volume=37|issue=1|pages=47–74|issn=0304-1042|oclc=423956666|url=http://dl.ndl.go.jp/view/download/digidepo_9592041_po_833.pdf?contentNo=1&alternativeNo=|accessdate=19 November 2017|language=English}}</ref> Храм 1911 елда нигезләнгән булган һәм аның төп ел саен фестивале 23-енче августта булган. Биредә урнаштырылган [[ками]]ларга Окунитама но ками (大国魂神), [[Окунинущи]] ( 大己貴神 буларак) һәм [[Сукунабикона]] (少彦名命) керә.<br/> Элек ул [[Синтоизм храмнарының хәзерге системасы]]нда беренче дәрәҗә ил храмы (国幣大社, ''kokuhei taisha'') булган.<br/> Карафуто храмы утрау 1945 елда Советлар Союзына күчкәннән соң калдырылган булган һәм 17 ноябрьдә җимерелгән булган. Храмның хәзерге урынында [[Япония–Россия мөнәсәбәтләре]] истәлекле такта белән бетон бина урнашкан. Храм урыны янында Көнбатыш стильдәге интернат мәктәбе урнашкан.<br/> ==Шулай ук карарга мөмкин== *[[:en:Nishikubo Shrine]] ==Искәрмәләр== {{reflist}} [[Төркем:Әлифба буенча гыйбадәтханәләр]] [[Төркем:Синтоизм]] fo619301iww5tui52teqvpwd9b8o0kp 3529860 3529859 2022-08-21T17:39:17Z A.Khamidullin 6685 wikitext text/x-wiki [[File:Karafuto Shrine.JPG|thumb|Карафуто храмы, 1930-ынчы еллар.]] '''Карафуто храмы''' (樺太神社, ''Карафуто дзиндзя'') хәзерге вакытта Россиядә, [[Сахалин өлкәсе]]ндә җире булган урында [[Карафуто префектурасы]]нда, [[Тойохара]]да [[Синтоизм]] храмы булган.<ref name="Japanese Journal Religious Studies Vol Issue pp A Concept of Shinto - 37 1 47–74 -">{{cite journal|last=Suga|first=Kōji|year=2010|title=A Concept of "Overseas Shinto Shrines"|journal=[[Japanese Journal of Religious Studies]]|publisher=[[Nanzan Institute for Religion and Culture]]|volume=37|issue=1|pages=47–74|issn=0304-1042|oclc=423956666|url=http://dl.ndl.go.jp/view/download/digidepo_9592041_po_833.pdf?contentNo=1&alternativeNo=|accessdate=19 November 2017|language=English}}</ref> Храм 1911 елда нигезләнгән булган һәм аның төп ел саен фестивале 23-енче августта булган. Биредә урнаштырылган [[ками]]ларга Окунитама но ками (大国魂神), [[Окунинущи]] ( 大己貴神 буларак) һәм [[Сукунабикона]] (少彦名命) керә.<br/> Элек ул [[Синтоизм храмнарының хәзерге системасы]]нда беренче дәрәҗә ил храмы (国幣大社, ''kokuhei taisha'') булган.<br/> Карафуто храмы утрау 1945 елда Советлар Союзына күчкәннән соң калдырылган булган һәм 17 ноябрьдә җимерелгән булган. Храмның хәзерге урынында [[Япония–Россия мөнәсәбәтләре]] истәлегенә такта белән бетон бина урнашкан. Храм урыны янында Көнбатыш стильдәге интернат мәктәбе урнашкан.<br/> ==Шулай ук карарга мөмкин== *[[:en:Nishikubo Shrine]] ==Искәрмәләр== {{reflist}} [[Төркем:Әлифба буенча гыйбадәтханәләр]] [[Төркем:Синтоизм]] hnfnmanq0k618antctr0qhk9lzpsxqv 1 588602 3529831 2022-08-21T16:55:17Z A.Khamidullin 6685 Яңа бит: «{{Тәрҗемә ителгән мәкалә|en|Karafuto Shrine}}» wikitext text/x-wiki {{Тәрҗемә ителгән мәкалә|en|Karafuto Shrine}} k5rv1vagkppy31yt1f7s2lmph3t9hj5 0 588603 3529832 2022-08-21T16:56:50Z A.Khamidullin 6685 Инглиз теленнән тәрҗемә иттем. A.Khamidullin wikitext text/x-wiki ('''Маруяма храмы''', япон телендә:丸山神社) ул [[Япония]]дә, [[Токио]]да, [[Минато]]да, [[Таканава]]да [[Синтоизм храмы]].<ref>{{Cite web |last=港区 |title=建物・公園【神社】 |url=https://www.city.minato.tokyo.jp/takanawakyoudou/digital-archive/index-jinjya.html |access-date=2022-05-20 |website=港区 |language=ja}}</ref> Храм 1594 елда [[Токугава Иэясу]] кушуы буенча нигезләнгән булган.<ref>{{Cite web |title=丸山神社（港区） |url=https://sanpo-nikki.com/shrine/maruyamajinja/ |access-date=2022-05-20 |website=散歩日記 - 東京近郊ぶらり散歩日記 |language=ja}}</ref> ==Галерея== <gallery> Image:Maruyama_Shrine_2.jpg|[[Инари]] Даймьёдзин Image:Maruyama_Shrine,_Torii_gate.jpg|[[Тории]] капкасы Image:Maruyama_Shrine_3.jpg|[[Темизуя]] Image:Maruyama_Shrine_4.jpg|Храм күренеше </gallery> [[Төркем:Әлифба буенча гыйбадәтханәләр]] == Искәрмәләр == {{Reflist}} sni212zafbhblke6j8tthtsdd5fgm61 3529840 3529832 2022-08-21T17:08:05Z A.Khamidullin 6685 wikitext text/x-wiki ('''Маруяма храмы''', япон телендә:丸山神社) ул [[Япония]]дә, [[Токио]]да, [[Минато]]да, [[Таканава]]да [[Синтоизм храмы]].<ref>{{Cite web |last=港区 |title=建物・公園【神社】 |url=https://www.city.minato.tokyo.jp/takanawakyoudou/digital-archive/index-jinjya.html |access-date=2022-05-20 |website=港区 |language=ja}}</ref> Храм 1594 елда [[Токугава Иэясу]] кушуы буенча нигезләнгән булган.<ref>{{Cite web |title=丸山神社（港区） |url=https://sanpo-nikki.com/shrine/maruyamajinja/ |access-date=2022-05-20 |website=散歩日記 - 東京近郊ぶらり散歩日記 |language=ja}}</ref> ==Галерея== <gallery> Image:Maruyama_Shrine_2.jpg|[[Инари]] Даймьёдзин Image:Maruyama_Shrine,_Torii_gate.jpg|[[Тории]] капкасы Image:Maruyama_Shrine_3.jpg|[[Темизуя]] Image:Maruyama_Shrine_4.jpg|Храм күренеше </gallery> [[Төркем:Әлифба буенча гыйбадәтханәләр]] [[Төркем:Синтоизм]] == Искәрмәләр == {{Reflist}} 0fsq9yxntr3o4cjbtft3jnd6yoluad2 1 588604 3529833 2022-08-21T16:58:59Z A.Khamidullin 6685 Яңа бит: «{{Тәрҗемә ителгән мәкалә|en|Maruyama Shrine}}» wikitext text/x-wiki {{Тәрҗемә ителгән мәкалә|en|Maruyama Shrine}} r2qwqcif32o6vj3iprnuhfjh5opoedd 0 588605 3529834 2022-08-21T17:00:04Z A.Khamidullin 6685 Инглиз теленнән тәрҗемә иттем. A.Khamidullin wikitext text/x-wiki [[File:Tokyo Suitengu 201604a.jpg|thumb|Токиода ''Суитэн'' храмы]] '''''Суитэн-гу''''' (水天宮) ул [[Япония]]дә күпсанлы [[Синтоизм храмнары]]ның исеме. ==Храмнар исемлеге== * [[Фукуока префектурасы]]нда [[Куруме]]да [[Куруме Суитэн-гу]] * [[Токио]]да, [[Чуо]]да [[Токио Суитэн-гу]] == Тышкы сылтамалар == [[Төркем:Әлифба буенча гыйбадәтханәләр]] tap9bj4vcvrydn3oetllkk5cyaahgrw 3529835 3529834 2022-08-21T17:00:24Z A.Khamidullin 6685 /* Храмнар исемлеге */ wikitext text/x-wiki [[File:Tokyo Suitengu 201604a.jpg|thumb|Токиода ''Суитэн'' храмы]] '''''Суитэн-гу''''' (水天宮) ул [[Япония]]дә күпсанлы [[Синтоизм храмнары]]ның исеме. ==Храмнар исемлеге== * [[Фукуока префектурасы]]нда, [[Куруме]]да, [[Куруме Суитэн-гу]] * [[Токио]]да, [[Чуо]]да [[Токио Суитэн-гу]] == Тышкы сылтамалар == [[Төркем:Әлифба буенча гыйбадәтханәләр]] tex3c5cyukcz1ath0nyyrh16mnfqwuo 3529842 3529835 2022-08-21T17:08:47Z A.Khamidullin 6685 wikitext text/x-wiki [[File:Tokyo Suitengu 201604a.jpg|thumb|Токиода ''Суитэн'' храмы]] '''''Суитэн-гу''''' (水天宮) ул [[Япония]]дә күпсанлы [[Синтоизм храмнары]]ның исеме. ==Храмнар исемлеге== * [[Фукуока префектурасы]]нда, [[Куруме]]да, [[Куруме Суитэн-гу]] * [[Токио]]да, [[Чуо]]да [[Токио Суитэн-гу]] == Тышкы сылтамалар == [[Төркем:Әлифба буенча гыйбадәтханәләр]] [[Төркем:Синтоизм]] k8tg4dz1ocl4cowotb879128hxqoh1q 1 588606 3529837 2022-08-21T17:06:15Z A.Khamidullin 6685 Яңа бит: «{{Тәрҗемә ителгән мәкалә|en|Suitengū}}» wikitext text/x-wiki {{Тәрҗемә ителгән мәкалә|en|Suitengū}} roxuiwbe5f44c6sqomh80js8eq63zt4 0 588607 3529851 2022-08-21T17:19:21Z Ilnur efende 6874 Яңа бит: « * [[Талбазы (Агыйдел кушылдыгы)|Талбазы]] — [[Агыйдел (елга)|Агыйделнең]] сул кушылдыгы. [[Башкортстан]]ның [[Бөре районы]] биләмәләрендә ага. * [[Талбазы (Кушнарин районы)|Талбазы]] — [[Башкортстан]]ның [[Кушнаренко районы]]нда урнашкан авыл. * [[Толбазы|Талбазы]] ({{lang-ba|Т...» wikitext text/x-wiki * [[Талбазы (Агыйдел кушылдыгы)|Талбазы]] — [[Агыйдел (елга)|Агыйделнең]] сул кушылдыгы. [[Башкортстан]]ның [[Бөре районы]] биләмәләрендә ага. * [[Талбазы (Кушнарин районы)|Талбазы]] — [[Башкортстан]]ның [[Кушнаренко районы]]нда урнашкан авыл. * [[Толбазы|Талбазы]] ({{lang-ba|Талбазы}}, {{lang-ru|Толбазы́}}) – авыл, Башкортстанның [[Авыргазы районы]] административ үзәге, шулай ук [[Толбазы авыл советы]] үзәге. {{күп мәгънәле}} imt09a6dl2tvnh17r22vt7ro1xyecr9 3529852 3529851 2022-08-21T17:21:29Z Ilnur efende 6874 wikitext text/x-wiki '''Талбазы''' — [[Башкортстан Республикасы]]ндагы топоним: * [[Талбазы (Агыйдел кушылдыгы)|Талбазы]] — [[Агыйдел (елга)|Агыйделнең]] сул кушылдыгы. [[Башкортстан]]ның [[Бөре районы]] биләмәләрендә ага. * [[Талбазы (Кушнарин районы)|Талбазы]] — [[Башкортстан]]ның [[Кушнаренко районы]]нда урнашкан авыл. * [[Толбазы|Талбазы]] ({{lang-ba|Талбазы}}, {{lang-ru|Толбазы́}}) – авыл, Башкортстанның [[Авыргазы районы]] административ үзәге, шулай ук [[Толбазы авыл советы]] үзәге. {{күп мәгънәле}} 208qdoezvhkpipwxwgh8gz1m74dqsh3 6 588608 3529857 2022-08-21T17:36:19Z Әмир 15082 {{Ирексез лицензияле сурәт |тасвир = Бәлеш һәйкәле фотосурәте |чыганак = https://vk.com/wall-150019100_577534?z=photo-150019100_457313062%2Falbum-150019100_00%2Frev |ясау вакыты = 2022 |автор = билгесез }} {{Ирексез лицензияле сурәт/НКИ |мәкалә = Бәлеш |максат = сурәтләү өчен |алмаштыру мөмкинлеге = бар |өстәмә мәгълүмат = юк }} [[Төркем:Сурәтләр:Һәйкәлләр]] wikitext text/x-wiki == Кыскача аңлатма == {{Ирексез лицензияле сурәт |тасвир = Бәлеш һәйкәле фотосурәте |чыганак = https://vk.com/wall-150019100_577534?z=photo-150019100_457313062%2Falbum-150019100_00%2Frev |ясау вакыты = 2022 |автор = билгесез }} {{Ирексез лицензияле сурәт/НКИ |мәкалә = Бәлеш |максат = сурәтләү өчен |алмаштыру мөмкинлеге = бар |өстәмә мәгълүмат = юк }} [[Төркем:Сурәтләр:Һәйкәлләр]] 1mp3rh5pv7vl6gfxkqjxcmeu9j5p75x 10 588609 3529928 2022-08-21T20:30:28Z Frhdkazan 3171 Яңа бит: «Kabood (Blue) mosque, Tabriz, Iran.jpg» wikitext text/x-wiki Kabood (Blue) mosque, Tabriz, Iran.jpg fqh0lgt5jtp2cned50swdn4gjraz6g2 10 588610 3529929 2022-08-21T20:32:05Z Frhdkazan 3171 Яңа бит: «La création de la croix rouge.webm» wikitext text/x-wiki La création de la croix rouge.webm qsveog2bx7suic3frhlwyd2693zxwbf