Wikipedia vecwiki https://vec.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Prinsipio MediaWiki 1.39.0-wmf.21 first-letter Mèdia Speçałe Discusion Utensa Discusion Utensa Wikipedia Discusion Wikipedia File Discusion File MediaWiki Discusion MediaWiki Modeło Discusion Modeło Juto Discusion Juto Categoria Discusion Categoria Portałe Discussion portałe Projeto Discussion projeto TimedText TimedText talk Modulo Discussioni modulo Accessorio Discussioni accessorio Definizione accessorio Discussioni definizione accessorio 10 2173 1101471 1078601 2022-07-26T14:04:14Z Ciaurlec 3337 [[Projet:Scripts et gadgets/Notices/HotCatsMulti|HotCatsMulti]] : ± [[Categoria:Modełi strumenti de layout]]->[[Categoria:Modełi citasion fonti]] wikitext text/x-wiki <templatestyles src="Modeło:Quote/styles.css"/> <blockquote class="flexquote"{{#if:{{{stiłe|{{{style|}}}}}}| style="{{{stiłe|{{{style|}}}}}}"}}> <div class="flex"> <div class="quote">{{#if:{{{1|{{{col1|}}}}}}|{{#if:{{{łéngua1|{{{lingua1|}}}}}}|{{{łéngua1|{{{lingua1|}}}}}}|{{vec}}<br>}}«<span style="font-family: Georgia, 'DejaVu Serif', serif; color: #000000;">{{{1|{{{col1|}}}}}}</span>»|<noinclude>{{Lorem ipsum}}</noinclude>}}</div>{{#if:{{{3|}}}{{{col2|}}}| <div class="separator"></div> <div class="quote">{{#if:{{{łéngua|{{{language|{{{lang|{{{lingua|{{{lengua|}}} }}} }}} }}} }}}|{{lingue|{{{łéngua|{{{language|{{{lang|{{{lingua|{{{lengua|}}} }}} }}} }}} }}}}}<br>}}«<span style="font-family: Georgia, 'DejaVu Serif', serif; color: #000000;">{{{col2|{{{3|}}}}}}</span>»</div>}}{{#if:{{{col3|}}}| <div class="separator"></div> <div class="quote">{{lingue|{{{łéngua2|{{{language2|{{{lang2|{{{lingua2|{{{lengua2|}}} }}} }}} }}} }}}}}<br>«<span style="font-family: Georgia, 'DejaVu Serif', serif; color: #000000;">{{{col3|}}}</span>»</div>}} </div>{{#if:{{{2|}}}| <div class="cite"><small>— {{{2|<noinclude>[[Lorem ipsum]]</noinclude>}}}</small></div>}} </blockquote><noinclude> {{Modeło conpleso}} {{man}} [[Categoria:Modełi citasion fonti|{{PAGENAME}}]] </noinclude> 3al3788ah25g1ny96aoo4e6du5yo1al 0 5408 1101451 1071478 2022-07-26T12:17:54Z Davy1509 8833 /* Morti: zonto [[Stefanija Ivanivna Turkevyč-Lukijanovyč]] */ wikitext text/x-wiki {{apriłe}} L' '''8 de apriłe''' xe el 98° dì de l'anno secondo el [[całendàrio gregorian]] (el 99° inte i [[ano bizesto|ani bizesti]]. Par rivar al cao de l'[[ano]] ghe vołe oncora 267 dì. {{Intestasion date |Dì = 8 |Meze = 4 }} == Avegnimenti == == Nasesti == ==Morti== *[[1973]]: **[[Pablo Picasso]], pitore e scultore spagnoło (n. [[1881]]) *[[1977]]: **[[Stefanija Ivanivna Turkevyč-Lukijanovyč]], conpozidora, pianista e muzicòłoga ucraina (n. [[1898]]) == Feste e recorense == === Nasionałi === ===Rełijoze=== ==== Santi catòłeghi ==== ====Festa del patrono de łe sità==== === Civiłi === ==In altri projeti== {{Interprojeto}} {{Controło de autorità}} [[Categoria:Dì de apriłe| 08]] rh22uahzbtyy6hlhzqf7s6m3579kag8 0 5425 1101450 1071505 2022-07-26T12:15:54Z Davy1509 8833 /* Nasesti: zonto [[Stefanija Ivanivna Turkevyč-Lukijanovyč]] */ wikitext text/x-wiki {{apriłe}} El' '''25 de apriłe''' el ze el 115° dì dal scumìsio de l'ano drio del [[całendàrio gregorian]] e el 116° ne i [[ano bisesto|ani bisesti]]). Ghe manca 250 dì par ła fin de l'[[an]]o. == Avegnimenti == * [[387]] – Sant'[[Agostin d'Ippona|Agostin]] e so fioło [[Adeodato (fioło de Agostin)|Adeodato]] i vien batezai da [[Sant'Anbrozo]] * [[693]] – In Spagna taca el [[XVI Concìlio de Toledo]]. * [[1327]] – Firmada ła paze intrà [[Repùblega de Piza]] e [[Regno d'Aragona]] * [[1507]] – El cartògrafo [[Martin Waldseemüller]] el dòpara par ła prima volta el nome [[Amèrica]] par dirghe al novo continente inte na carta del mondo. El nome el divien da ła version latina del nome [[Amerigo Vespuci]] (Americus Vespucius). *[[1684]] – Ła [[Repùblega de Venèsia]] ła declara guera a l'[[Inpero otoman|Inpero Otoman]]. Taca ła sesta guera turco-venesiana o [[Guera de Morea]]. El [[Capitan zenerałe da Mar (Repùblega de Venèsia)|Capitan zenerałe da Mar]] el ze [[Francesco Morosini]]. * [[1707]] – L'[[Ezèrsito de łe Do Sicìlie|ezèrsito borbon]] de [[Fiłipo V de Spagna]] el sconfize l'[[Ezèrsito del Sacro Roman Inpero|ezèrsito]] de [[Carlo VI d'Asburgo]] inte ła [[bataja de Almansa]] ([[Spagna]]) e el [[Regno de Valencia]] el vien concuistà dal [[Regno de Casteja]]. * [[1719]] – Publegà in [[Inghiltera]] el romanzo ''[[Robinson Crusoe]]'' de [[Daniel Defoe]] * [[1792]] – [[Regno de Fransa (1791-1792)|Fransa]]: [[Nicolas Pelletier|Nicolas J. Pelletier]] ła ze ła prima persona copada co ła [[ghijotina]] * [[1831]] – [[New York]]: prima de ''[[The Lion of the West]]'', comèdia dedicada a l'eroe popołare [[Davy Crocket]] * [[1846]] – Taca ła [[guera Mèsego-Stati Unii]] * [[1859]] – Taca i laori de creasion del [[Canałe de Suez]] * [[1900]] – Inte ła spedision połare organizada dal [[Luigi Amedeo de Savoja-Aosta|Duca dei Abrusi]], ła scuadra guidada da [[Umberto Cagni de Bu Meliana|Umberto Cagni]] el riva a ła latitùdene màsima a nord (86° 34'), fazendo un primato asołudo par l'època * [[1916]] **[[Austràlia]] e [[Nova Zełanda]] – Vien sełebrà par la prima volta l'[[ANZAC Day]] in memòria dei cascai de [[Gałìpułi (Turchia)|Gałìpułi]] ** [[Irlanda]] – [[Rivolta de Pàscua]]: el [[Regno Unio de Gran Bretagna e Irlanda|Regno Unio]] el declara ła [[leje marsiałe]] (ła starà in vigor finmente el [[29 de apriłe]], o sia el fin de ła rivolta) * [[1926]] **[[Reza Shah Pahlavi|Reza Kahn]] el vien incoronio [[Sovrani de ła Pèrsia|Sià]] de l'[[Persia|Iran]] col nome de Reza Khan Pahlavi ** Prima globałe de l'òpara lìrega ''[[Turandot]]'' de [[Giacomo Puccini]] al [[Teatro a ła Scała]] de [[Miłan]] * [[1932]] – Fondà ufisalmente l'[[Chosŏn inmin'gun|ezèrsito popołare de Corea]] * [[1945]] **[[Seconda guera mondiałe]]: l'ezèrsito [[nazifasismo|nazifasista]] el se rende e el dasa l'[[Regno d'Itàlia (1861-1946)|Itàlia]] dopo łe insuresion [[Rezistensa italiana|partezane]] de [[Zènoa]], Miłan e [[Turin]], metendo fin a ła ocupasion todesca in Itàlia: el avegnimento el vien recordà ogni [[ano]] da ła [[Aniversàrio de ła libarasion d'Itàlia|Festa de ła Libarasion]] ** Seconda guera mondiałe: le trupe americane e sovièteghe łe se cata arente de [[Torgau]], sol [[Elba (fiume)|fiume Elba]], dividendo ła [[Zermània nazista|Zermània]] in do ** [[Stati Unii d'Amèrica|USA]]: Sincuanta Stati i fonda a [[San Francisco]] ([[California]]) l'[[Organizasion de łe Nasion Unie]] (ONU) * [[1953]] – Inte ła revista ''[[Nature]]'' vien scrivesto l'artìcuło ''[[A Structure for Deoxyribose Nucleic Acid]]'' de [[James Dewey Watson]] ([[ornitołozia|ornitòłogo]]) e [[Francis Crick|Francis Harry Compton Crick]] ([[fìzega|fìzego]]). col cuało vien descrivesta ła struturasion a èłega del [[DNA]], pal cuało i se ciaparà inte el [[1962]] el [[prèmio Nobel par ła medezina]] * [[1959]] – Primo cazo de [[AIDS]] notifegà (ufisałe scumìsio de l'epidemia ła vegnarà fisada inte ła data del [[5 de zugno]] [[1981]]) * [[1961]] – [[Robert Noyce]] el se ciapa el breveto par un [[sircùito integrà]] * [[1969]] – Do tentai a Miłan i fa tanti ferii: i ze i primi tentai dei [[ani de pionbo]] * [[1974]] – [[Portogało]]: l'MFA ([[Movimento das Forças Armadas]]), fato da ufisałi e trupe dei vari corpi de łe forse armae, i òcupa miłitarmente [[Lisbona]] e altre sità portogheze, tacando el colpo de Stato incruento, conosesto cofà ''[[Rivołusion dei garòfołi]]'', che i finise el ditatoriale de [[Marcelo Caetano]] * [[1981]] – [[Japon]]: pì de sento lavoratori i ze esponesti a łe [[Radiasion ionizanti|radiasion]] co łe ze drio łe oparasion de riparasion de un guasto inte l'inpianto nucleare de [[Tsuruga]] * [[1982]] – [[Israele]] el finise el so retiro da ła [[penìzoła del Sìnai]] dopo i [[Acordi de Camp David]] * [[1983]] – El [[Pioneer 10]] el traersa l'[[òrbita]] del pianeta [[Pluton (astronomia)|Pluton]] * [[1988]] – Israełe: [[John Demjanjuk]] el vien condanà a morir par crìmeni de guera fati inte ła seconda guera mondiałe. Conosesto cofà ''Ivan el terìbiłe'', el zera na guàrdia del [[Canpo de stermìnio de Treblinka]] in [[Połònia]] * [[1993]] – a [[Washington D.C.]] vien fata na manifestasion, de datorno un milion de persone, par ła egualiansa de deriti de la popołasion gay, lèsbega y bisesuałe. * [[2000]] – [[Korado Korlević]] el descuerze l'[[Lista de asteroidi (30001-31000)|asteròide n.30237 (nome tenporàneo "HY1")]] * [[2005]] – L'ùltema parte de ła [[Stełe de Axum]] ła torna da [[Roma]] in [[Etiòpia]] * [[2015]] – In [[Nèpal]] un taremoto de [[Scala Richter|magnitudo]] 7,8 el fa cuazi 8.700 morti. == Nasesti == *[[32]] – [[Otone]], [[Imperatori romani|imperatore romano]] *[[1194]] – [[Ezelin da Roman]], cao ghibełino e feudatario († [[1259]]) *[[1228]] – [[Corado IV del Sacro Romano Impero]] *[[1284]] – Re [[Edoardo II d'Inghiltera]] *[[1599]] – [[Oliver Cromwell]], statista *[[1841]] – [[Antonio Fais]], matemàtego itałjan († [[1925]]) *[[1849]] – [[Felix Klein]], matematico *[[1859]] – [[Giacomo Boni]], architeto († [[1925]]) *[[1874]] – [[Guglielmo Marconi]], sciensiato ed inventor itałjan [[Premio Nobel par ła fisica]] intel [[1909]] *[[1898]] – [[Stefanija Ivanivna Turkevyč-Lukijanovyč]], conpozidora, pianista e muzicòłoga ucraina († [[1977]]) *[[1900]] – [[Wolfgang Ernst Pauli]], fisico, [[Premio Nobel par ła fisica]] intel [[1945]] († [[1958]]) *[[1903]] – [[Kolmogorov|Andrey Nikolaevich Kolmogorov]], matemàtego e statistico russo *[[1914]] – [[Ross Lockridge Jr.]], scrittore *[[1915]] – [[Marcos Pérez Jiménez]], pułìtego venezuelano († [[2001]]) *[[1917]] – [[Ella Fitzgerald]], cantante [[jazz]] († [[1996]]) *[[1918]] – [[Gerard Henri de Vaucouleurs]], astronomo *[[1922]] – [[Lia Angeleri]], atora († [[1969]]) *[[1925]] – [[Sammy Drechsel]], giornalista, regista e cabarettista *[[1927]] – [[Albert Uderzo]], fumettista rancese *[[1930]] – [[Paul Mazursky]], regista e scrittore *[[1933]] – [[Jerry Leiber]], compositore *[[1939]] – [[Tarcisio Burgnich]], calciatore italiano *[[1940]] ** [[Maribel Y. Owen]], pattinatora statunitense ** [[Al Pacino]], attore *[[1946]] – [[Talia Shire]], attore *[[1947]] – [[Johann Cruyff]], calciatore olandese *[[1952]] – [[Vladislav Tretiak]], hockeista russo *[[1955]] – [[Kim Eric Drexler]], ricercatore *[[1966]] – [[Diego Dominguez]], rugbista italiano *[[1969]] – [[Renée Zellweger]], atora *[[1976]] **[[Tim Duncan]], campione di [[bałacanestro|basket]] ** [[Breyton Paulse]], rugbysta sudafricano *[[1981]] – [[Anja Pärson]], sciatora svedese *[[1981]] – [[Felipe Massa]], pilota F1 Brasiliano *[[1989]] – [[Gedhun Choekyi Nyima]], 11° Panchen Lama del Tibet rapito inte el '95 == Morti == *[[1472]] – [[Leon Battista Alberti]], architeto, pitor, matematico, poeta, łinguista, fiłosofo, musico e archeòłogo itałjan (n. [[1404]]) *[[1566]] – [[Diana di Poitiers]], mojere de re [[Enrico II de Francia]] *[[1595]] – [[Torquato Tasso]], poeta itałjan (n. [[1544]]) *[[1635]] – [[Alessandro Tassoni]], scritor e poeta itałjan *[[1744]] – [[Anders Celsius]], astronomo *[[1800]] – [[William Cowper]], poeta inglese (n. [[1731]]) *[[1840]] – [[Siméon-Denis Poisson]], matematico *[[1878]] – [[Anna Sewell]], autrice *[[1911]] – [[Emilio Salgari]], scrittor itałjan (n. [[1862]]) *[[1951]] – [[Robert Garrett]], atleta 'merican (n.[[1877]]) *[[1968]] – [[John Tewksbury]], atleta 'merican *[[1980]] – [[Mario Bava]], rejista e scenejiator itałjan (n. [[1914]]) *[[1990]] – [[Dexter Gordon]], musico [[jazz]] *[[1995]] – [[Ginger Rogers]], atora e ballerina *[[1999]] – [[Lord Killanin]], presidente del [[CIO]] ([[Comitato Olimpico Internazionałe]]) *[[2000]] – [[David Merrick]], produtor *[[2001]] – [[Michele Alboreto]], piłota (n. [[1956]]) *[[2002]] – [[Lisa Lopes]], cantante *[[2003]] – [[Samson Kitur]], atleta kenian *[[2006]] – [[Franco Denoth]], informadego itałjan (n. [[1935]]) == Feste e recorense == === Siviłi === Internasionałi: * Dì mondiałe par la lota contra la [[małària]] Nasionałi: * [[Australia]] – ''[[ANZAC Day]]'' * [[Corea del Nord]] – Fondasion de l'[[Chosŏn inmin'gun|Armada nasionałe]] * [[Ezito]] – Festa de ła libarasion del [[Penisola del Sinai|Sinai]] * [[Fær Øer]] – Festa nasionałe de ła bandiera * [[Zermània]] – Dì de łe àlbare * [[Itàlia]] – [[aniversàrio de ła libarasion d'Itàlia]] * [[Nova Zełanda]] – ''ANZAC Day'' * [[Portogało]] – [[Rivołusion dei garòfołi|Festa de ła libartà]] (''Dia da liberdade'') * [[ESwatini|Swaziland]] – Festa nasionałe de ła bandiera === Rełijoze === [[Cristianèzemo]]: * Santo [[Aniano de Alessandria]], véscovo * San [[Clarenzio de Vienne]], véscovo * Santo [[Erminio de Lobbes]], véscovo e abate * San [[Febadio de Agen]], véscovo * Santa [[Franca da Vitalta]], badesa * San [[Giovanni Battista Piamarta]], sacerdote e fondatore * Santa [[Hunna]], védova in [[Alsazia]] * San [[Marco (evangelista)|Marco evangelista]] * Santo [[Olivo màrtire]] * Santi [[Pasicrate e Valenzio]], màrtiri * San [[Pedro de San José de Bethencourt]], fondatore de l'[[Órdene dei fradełi de Betleme]] * Beato [[Bonifacio de Valperga]], véscovo * Beato [[Juzepe Trinità Rangel Montan e do conpagni]], màrtiri * Beato [[Mario Borzaga]], sacerdote e màrtire * Beato [[Paolo Thoj Xyooj]], catechista e màrtire * Beati [[Roberto Anderton]] e [[Gulielmo Marsden]], màrtiri [[Rełijon romana]] antiga e [[Via romana ai dei|moderna]]: * [[Robigus]] * [[Serapide]] [[Taoismo]]: * ([[2011]]) [[Festa de Mazu]], dea del mare (ciamada Festa de A-Ma a [[Macao]]) ==In altri projeti== {{Interprojeto}} {{Controło de autorità}} [[Categoria:Dì de apriłe| 25]] 5do85f9nc7ami86erko122tmx1zjcmp 0 28580 1101491 1082014 2022-07-27T09:11:16Z Enrico 7370 /* Aministrasion */ wikitext text/x-wiki {{Infobox de Divixion aministrativa |Nome = Vinovo |Nome locałe = {{pms}} Vineuv |Panorama = Torre dell'orologio vinovo.JPG |Didascałia = Tore del rełojo<!-- |Stema = Vinovo-Stemma.png--> |Stato = ITA |Grado aministrativo = 3 |Divixion am grado 1 = Piemonte |Divixion am grado 2 = Torin |Aministrador locałe = Maria Teresa Mairo |Partìo = [[sentro-sanca]] |Data elesion = 14/06/2004, confermà el 14/06/2009 |Data istitusion = |Latitudine gradi = 44 |Latitudine minuti = 57 |Latitudine secondi = 0 |Latitudine NS = N |Longitudine gradi = 7 |Longitudine minuti = 38 |Longitudine secondi = 0 |Longitudine EW = E |Altitudine = 220 |Superfise = 17.7 |Note superfise = |Abitanti = 14286 |Note abitanti = {{it}} [http://demo.istat.it/bil2010/index.html Dato Istat] - Popołasion rexidente al 31 de lujo 2011. |Axornamento abitanti = 31-07-2011 |Sotodivixion = Garino, Tetti Rosa, Tetti Grella, Tetti Borno, Tetti Caglieri |Divixion confinanti = [[Candiolo]], [[Carignano (Italia)|Carignano]], [[La Loggia]], [[Moncalieri]], [[Nichelino]], [[None]], [[Piobesi Torinese]] |Codexepostałe = 10048 |Prefiso = [[011 (prefiso)|011]] |Fuxo orario = +1 |Codexestatistego = 001309 |Codexecatasticałe = M060 |Xona sismega = 4 |Targa = TO |Nome abitanti = vinovexi |Patrono=[[san Bortoło]] |Dì de festa=[[24 de agosto]] |Mapa = Map - IT - Torino - Municipality code 1309.svg |Didascałia Mapa=Locałixasion del Comun de {{PAGENAME}} inte ła Provincia de Torin. |Sito=http://www.comune.vinovo.to.it/ }} '''Vinovo''' (''Vineuv'' in [[lengua piemontexe|piemontexe]]) xe un comun de 14.286 abitanti de ła provincia de Torin. == Aministrasion == El sìndico el ze Maria Teresa Mairo da'l 14 de zunjo de'l 2004. Inte'l 2009 ła ga avùo n'altro mandato. == Corsi d'aqua == [[Imàjine:Chisola02.JPG|270px|left|thumb|El torente Chisola a Vinovo]] Inte el teritorio de Vinovo, ai màrxeni del sentro abitativo orixinàl e prinsipal, score el torente [[Chisola]] che va a sbocàr in [[Po]] visin a [[Moncalieri]]. == Un fià de Storia == Ła sità ga na łonga storia che fonda łe so raìxe in tenpi tanto antighi: infati in sta xona xe stài ritrovài resti risałenti al V secoło d.C. I documenti storici più veci che parla de queła che sarà ła Vinovo de onco xe del 1040: in quel'ano un àto notariłe sertifega che i Marchexi Romagnarono ghe gaveva donà a l'Abasia de San Silano de [[Romagnano]] alcuni tereni siti inte el teritòrio de Vinovo. Su sto documento el teritòrio xe indicà 'fa ''Victus Novus'', nome restà inte el [[Età de mezo|Medioevo]] a indicare el grupo de edifici e tereni che jera de proprietà de vari fedautari. Inte el [[1268]] spunta un àto de vendita, inte ła stòria locałe, de ła fameja Della Rovere che inte el 1400 deventarà paròna de l'intiero teritòrio vinovexe. Ła nasita del comun xe datà [[1458]], col dùca [[Ludovico di Savoia]] conséde a ła Comunità Vinovexa łe Costitusion in defexa dei sitadini. Co ła morte de l'ultimo disendente dei Della Rovere, inte el [[1692]], el [[feudo]] vinovexe xe stà cedùo ai Cónti de łe Lanze che ło ga goernà fin al [[1732]]. In quel'ano el [[gardenàl]] [[Carlo Vittorio Amedeo delle Lanze]] sede ła sità al [[re Carlo Emanuele III]], che ghe el ga donà, unìa a [[Stupingi]], a ła Commenda de l'[[Ordine Mauriziano]]. L'Ordene xe stà sopreso inte el 1800 e un mucio de tere xe stàe vendùe a privà, soło drìo el 1815 xe stà ricostruìo l'avér co Stupinigi e parte de Vinovo: el casteło, alcuni tereni, łe vacarìe e i boschi. Inte el [[1865]] ła frasion de Stupinigi xe stà definitivamente separà da ła sità e anesa a [[Nichelino]]. Inte el [[1775]] parte del casteło vien adibìa a fabrica par la łavorasion de łe magiòliche e de łe porsełane e dopo el [[1780]] ga traversà un periodo d'oro soto ła diresion de [[Vittorio Amedeo Gioanetti]]. Ała fin de l'[[800]] a ła rinomà industria ceramica s'a fiancà łe fornàxe e łe fiłànde, na ròba che ga portà a na progresiva cresésta de ła popołasión, co na conseguente espansion del paéxe, e a ła necesaria costrusion de edifici publici 'fa el Comùn, łe scołe, l'axiło e ła Caxa del Cotołengo. Par quanto riguarda ła vita culturałe, inte el [[1847]] xe stà fondà ła ''Filarmonica Vinovexa Giuseppe Verdi'', corpo muxicałe [[bandistico]] de ła [[sità]], da łóra dagnóra ativo. Segno de progreso e de aquixìa inportansa xe stà anca, inte el [[1882]], l'inaugurasion de na [[łinea tranviaria]] che unìva ła stasion de Porta Nova de Torin a Vinovo. Inte el 1941 el paexe ga subìo un bonbardamento da parte dei aerei de ła [[RAF]] łe cui conseguense xe stàe de tre ferìi e tante caxe desfàe. == Sede comunałe == [[Imàjine:Vinovo sede comunale 00.jpg|left|210 px|thumb|El pałaso Comunałe coła Piasa Marconi danànsi]] Fin a ła fin del [[XVIII]] sec. sirca, el Comùn de Vinovo ga sede inte ła vacarìa de ła Famegia Farò (che un tenpo zera propietà del Conte Castelli di Sessant) drìo l'abside de ła Ceza parochiałe; drìoman el xe stà trasferìo inte ła caxa Marchiaro de Via San Bartolomeo. Poco dopo l'[[Unità de Itàlia]] el Comun l'è stà trasferido in piasa delle Grida, atuałe caxa de canton de Via Cottolengo co via don Mazzolari. Qualche ano drìo, inte el [[1878]], el Comùn de Vinovo, dovendo trasferìr el Comùn in una nòva e più anpia sede, ga cronpà ła vecia vila de ła Contesa Bosco di Ruffino, pervegnùa in redità dal conte Prospero Castelli di Sessant, riadatandoła a sede muniçipal, come che xe ancùo, piasa Marconi. L'edificio, inte el corso dei ani, ga subìo radicałi trasformasión, ła pì pexòca in conseguensa del bonbardamento de l'[[11 de setenbre|11 setenbre]] [[1941]]. In quea note un grupo de reoplani da bonbardamento de ła [[RAF]] ga descargà un pìngoło de bonbe incendiarie sol centro de Vinovo, colpìndo anca el Pałaso Munisipàl. Le fasàde xe stàe xontàe inte i ani 1972-1973 in una de łe ristruturasion drìo, inte el 1978-79 xe stà integrà na manega verso via Marconi e xe stà radicalmente ristruturà i locałi interni. === Strutura de ła sede comunałe === El conpleso de ła sede comunàl xe caraterixà dal corpo de fabrica storego e dai corpi de fabrica xontà che inte el pasàr dei ani, i ga conpletà sui lai el lòto orixinàl. El fronte storico su Piasa Marconi, dal cuało ghe xe l'aceso prinsipàl a ła sede comunàl, xe caraterixà da un portegà de aceso picenin sorastà dal balcon de l'uficio del Sindìco co bałaustrà. Sòra ła łinea de spòrto de tałe strutura, ghe xe un frontón co ła scrita "MUNISIPIO" (dito anca Comùn). Ai lai de l'intràda de ła sede comunałe xe prexenti do bałaustrài. La scansion de łe sbuxadure xe tanto regołàr e xe prexenti de łe soàxe decorative sensa frèxi. Le pitùre utilixà jera a baxe viniłica. Longo tuto l'edificio core un regołón in pièra. == Edifici de intarese storego/artistego == === Casteło dei Della Rovere === [[Imàjine:Della Rovere Castello.jpg|left|200 px|thumb|El Casteło dei Della Rovere]] Se trata de un pałaso de stiłe rinasimentałe costruìo infra el [[1480]] e el [[1517]] in sostitusion de un pałasoto de minor dimension adibìo a fortésa defensiva. Ła se catava su l'atuałe Piasa Rey. De ła so costrusión, vołesta da ła fameja omonema, xe stà sponsór e soventór el [[gardenàl Domenico della Rovere]], orixinàl de Vinovo. Recentemente restorà, el Casteło ga al so interno pregevołi stuchi e dipinti a grotésca de ła Scòła del [[Pinturicchio]]<ref>{{it}} Gabriella zera una ''Delle Lanze'' avendo spoxà el [[2 disenbre]] [[1668]] el conpiacente Carlo Delle Lanze, conte de Sales. (L. De Mauri, ''Vinovo et ses porcelaines'', p. 15)</ref> e un bel giòstro co decorasion in còto. Col sfantàrse de ła fameja Della Rovere, el castèl inte el [[1692]] l'è pasà a la corona sabauda e [[Carlo Emanuele II]], asegnàndoghe el titoło de cónte de Vinovo a so fiòło (spùrio) ch'el gavea avùdo inte el [[1712]] da Gabriella di Mesmes des Marolles <ref>{{fr}} L. De Mauri, ''Vinovo et ses porcelaines'' pp. 15-16</ref>. Francesco Agostino, ghe ga dà in concesion anca el castèło. Tutociò ła concesion del casteło xe tornà a ła corona inte el 1732 visto che l'ultimio rède de ła fameja Delle Lanze gaveva sielto ła cariera eclexiastica (jera el futuro cardinàl [[Carlo Vittorio Amedeo Delle Lanze]] ([[1712]]-[[1784]]), so fioło de Francesco Agostino e de Barbara Piossasco de Piobesi). Inte el [[1752]] [[Carlo Emanuele III]] ghe lo ga consegnà a ła Comenda Magistrałe de Stupinigi, che inte el 1776, ghe lo ga dà in concesion a Vittorio Brodel e a l'arcanista Pierre-Antoine Hannong, al fin che i podese condurghe esperimenti so łe porsełàne e ła eventuałe produsion de łe medème. Fałìa l'inprexa dei do, el castèl l'è pasa in concesion inte el [[1780]] a [[Vittorio Amedeo Gioanetti]], che l' a avùdo el medèmo incargo, portà a termine co un certo suceso. Drìo ła morte del Gioanetti, fałìo el tentativo de Giovanni Stoppini de continuàr l'atività del Gioaneti, el casteło xe stà vendùo inte el [[1825]] a l'[[Università de Torin]], che inte el [[1836]] ghe ło ga vendesto a so vòlta al [[comun de Torin|Turìn]] dal cuało inte el [[1839]] jera stà cronpà dai fradełi, Giacomo e Luigi Rey che ghe gavea logà na fàbrica de tapèi<ref>{{it}} [http://www.comune.vinovo.to.it/index.php?method=section&action=zoom&id=17 Comùn de Vinovo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121110150600/http://www.comune.vinovo.to.it/index.php?method=section&action=zoom&id=17 |date=2012-11-10 }}, parcorsi Monumentałi</ref>. Dal 30 setenbre 2006 l'è sede de la biblioteca comunałe e dal [[2007]] anca de ła [[St. John International University]]. <gallery widths="160" heights="135"> File:DellaRovereCastVinovo01.JPG|El casteło De ła Róvare in Vinovo: el lai nord File:Laghetto Vinovo.jpg |El lagheto del Casteło de ła Rovere File:DellaRovereCast02.JPG|El casteło De ła Rovere in Vinovo: vista frontałe </gallery> === Ceza de San Bortoło (San Bartolomìo) === Costruìa inte el 1451 cofà anpliamento de ła capeła privàda dei Della Rovere e dedicàda a [[San Bortoło]], zera subintràda ałora cofà Ceza parochiałe a queła de [[San Desiderio]]. Inte el 1472 ła parochia vien fornìa de un pestrìn. Inte el 1615 ła Ceza xe stà anplià e ristruturà inte łe forme che groso modo se połe vedare unco. Durante ła guera del Monferato, el 4 agosto 1630 alcuni squadroni de cavałarìa ga bruxà ła Ceza parochiałe indove el Podestà gavea fato saràr łe masarìe e i beni de ła popołasion vinovexe. Finìa ła bataja ła Ceza l'è stà ricostruìda<ref>{{it}} Walter Canavesio e Piergiorgio Grana (a cura di), ''La Confraternita di Santa Croce in Vinovo'', Quaderni della Famija Vinoveisa</ref>. === Ceza de Santa Croxe (o ''dij Batù'') === Xe stà tirà su inte ła segónda metà del [[XV secolo|XV secoło]] e adibìa a sede de culto par la Conpagnia dei Flagellanti (in piemontexe, ''Batù''. Co ła fondasion inte el 1577 de ła Confraternita de Santa Croxe par òpara de Bartolomeo Feccia, la Ceza inte el corso dei secołi ga subìo un mucio de canbiamenti e mejoraménti. I confradei de Santa Croxe durante łe prusisió, jera rivestìi de un càmixo bianco e col cao ricoerto da un capùso bianco, e xera apónto diti i Batù. Grasie a łe oferte che rivava da fonti diverse (quote che vegniva versàe par ogni sepoltùra e limòxine anoneme) inte el 1601 zera stài cronpài do candeliéri de otón e i rełativi ciri, e inte l'avrìl del 1603 xe stài conpletài i łavori de l'altàr. Inte el 1612 i mestri Giovanni Maria Sarasino e Antonio Franchetto ga piasà ła porta de ła céxa. Inte el 1751 ga tacà i łavori par la costrusion de un novo canpanìl «...''per poter regere detta Campana, e a ciò si senta più lontano il suono della medesima'' » (par podér rèxer dita Canpana, e a ciò se senta più łontàn el són de ła medèma<ref>{{it}} Uncuo' infra łe via "della Rotonda" e "San Giovanni Bosco"</ref> la nova costrusiónt sarìa sorta lateralmente a l'aso de ła navàda, e gavarìa mexurà sirca sìe metri da l'altésa del covèrto de ła céxa. Nei primi ani del 1800i confradei gavea cronpà un novo organo par 150 franchi. Durante ła segónda guera mondiałe sol canpanìłe xe stà montà, da parte dei miłitàri un pósto de avistamento antiaereo e inte el 1945 i miłitanti de ła rexistensa vinovexi e partixani gavea catà recèto sol canpanìłe, par scanpàr via a łe patùgie naxifasiste. A l'interno xe prexente un bel coro łigneo, intagià dai mestri [[Bartolomeo Borello]] e [[Francesco Antonio Rochie]] inte el 1715 e restorà inte el 2010. Ancùo l'edificio svincołà da l'uxo łiturgico, vien utiłixà de frecuente par manifestasion particołari cofà, a exenpio, na mostra de prexepi inte el periodo de nadàl. === Scoła Luigi Rey === Interesante exenpio de architetura de fin [['800]], xe stà sede de ła prima scoła ełementàre de Vinovo, omagio de l'industria Luigi Rey. Reałixàda da l'architeto Caselli, prospeta so l'omonema piasa Rey, avendo a ła so sànca el lai danànsi del Casteło de ła Róvare. Inte i ani 1934-35 xe stà alsà de un pian, in seguito a ła cresita de ła popołasion scołastica, e xe stà utiłixà fin al 1978. Atualmente xe sede de numaroxe asociasion locałi. === Ceza de San Desiderio === Céxa cimiteriałe tirà su inte ła prima metà del [[XVIII secoło]] so łe ruìne de l'anteàta capèła del Santuario de [[San Desiderio]] (inisiàl patròno del paexe). La Ceza orixinàl de San Dexiderio jera un mucio diversa da l'atuałe santuario e no xera gnancora tornià dal çimitero, ma zera na sàvia costrusion co tuta probabiłità a na soła navàda, ixołàda in mexo a ła 'verta canpagna. L'interno, a pianta croxe grega, xe reałixà in stiłe [[rococò]]. La fasàda in matón vivo, co decori in ceramica połicroma (tìnpano sol portàłe e capitełi), xe de ła segónda metà del [[XIX secoło]]. === La Rotonda === Pregevołe e orìxinałe edificio fato costruìre inte ła xona meridionałe del teritòrio comunałe<ref>{{it}} [http://www.bioarchitetturaitalia.it/index.php?option=com_content&view=article&id=46&Itemid=71 Bioarchitetura Itałia, ''La scòła materna ecołògica a Vinovo''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140322182135/http://www.bioarchitetturaitalia.it/index.php?option=com_content&view=article&id=46&Itemid=71 |date=2014-03-22 }}</ref> a ła fin de l'[['800]], so projeto de l'Inx. Crescentino Caselli, da parte de un nodàro torinexe cofà so "caxa de canpagna". Xe stà sede de un [[Circoło Sociałista]] dal [[1919]] al [[1922]], ano inte el cuało xe stà dà a łe fiame da na squadra [[fasista]]. Unco apartien a privà che ghe abita. === L'ała del Marcà === L'ała del Marcà xe pósta a ła croxera de łe do vìe prinsìpałi del vecio borgo medievałe. L'atuałe architetura xe anca queła òpara de l'architeto Caselli, ła cui prónta xe ben riconosìbiłe ne ła scanpàda dei archi ranpànti e inte i quarełi rosi prodoti ne łe fornàxe locałi, oltra che inte i àrpexi in fero utiłi a mantegnìr l'equiłibrio de ła strutura. L'edificio l'è stà costruìo inte i ani 1580-1585 a cura de ła [[Conpagnia de Santa Croxe]]. == Imàxeni de Vinovo == <gallery widths="180" heights="135"> File:VinovoSantaCroce02.jpg|La Ceza de Santa Croxe, dita ''dij Batù'' File:Piazza Rey.jpg|La ex Scòła Luigi Rey File:VinovoSantaCroce02.jpg|La chiesa di Santa Croce, detta ''dij Batù'' File:Della Rovere Castello.jpg|Castèło della Rovere File:VinovoSanDesiderio.JPG|La chiesa cimiteriałe de San Desiderio File:LaRotonda-Vinovo.JPG|La cussìdita ''Rotonda'' File:Fontana Vinovo.jpg|La fontana de Piasa L. Rey File:Il Cottolengo.jpg|El cotołengo de Vinovo File:Vinovo Bealera.jpg|La bealera de Vinovo File:Chisola03.JPG|El Chisoła File:Laghetto Vinovo.jpg|El lagheto che se cata dadrìo al Casteło File:Vinovo santuario di san desiderio 00.JPG|El Santuario de San Desiderio File:VinovoTorre.JPG|La Tore a canpanìl de Vinovo File:Vinovo santuario di san desiderio 01.JPG|El santuario a l'interno File:Vinovo sede comunale 00.jpg|El Comùn de Vinovo </gallery> == Sviłupo urbanistego == === La ricostrusion dopo ła guèra === La ricostrusion dopo ła guèra ga portà a l'insediamento de nove industrie de legnami e metalmecaniche. Intra el 1955 e el 1970 xe arivài in paexe un mucio de imigrà che rivava da ła [[Romagna]], dal [[Vèneto|Veneto]] e da łe región del sud, cussì tanti che in sto ultimo terso de secoło ła popołasion xe pasàda dai sirca 2&nbsp;500 abitanti del 1940 ai atuałi 14&nbsp;000. Ancùo no ga più łe carateristeghe del paexe agricoło de un tenpo e, inte i ultimi vinti ani, ła seràda de ła maxór parte de łe industrie locałi che un tenpo ofriva laóro anca a tanti vinovexi, ga inflito un duro colpo al setór secondario de Vinovo. === Centro e frasion === El teritòrio comunàl pitosto estexo, conta un centro storico, frasión, alcune de łe cuałi distanti più chiłometri dal centro, e alcuni paéxi rexidensiałi. Una de łe frasion xe Garino. Garino xe na sitadina un mucio picenina co na scòła materna, una ełementare e naltra media. === L'ipodromo === Sul scominsio dei [[ani '60]] xe stà costruìi a Vinovo do ipodromi: uno par le corse al [[troto]] e uno par quełe al [[gałopo]]. Recentemente (2005) l'ipodromo del gałopo xe stà butà xo par farghe posto al ''Juventus Center'' e a un futuro groso conpleso comerciałe. Xe restà quindi ativo soło che l'ipodromo del troto. === Juventus Center === El progeto de ła socetà calcistica [[Juventus FC|Juventus]] de fabricàr un novo centro sportivo infra i comùni de [[Nichełino]] e Vinovo ga trovà ła so sede inte el teritòrio de Vinovo. El centro sportivo ''[[Juventus Center]]'' xe stà inaugurà inte el [[2006]]. El conpleso ga i so ingrèsi in via Stupinigi 182. === La Scòła Materna ecołogica === [[Imàjine:Scuola dell'Infanzia Statale.JPG|right|250 px|thumb|La scòła statałe par l'infansia]] El 20 novenbre 2010 xe stà inaugurà ła nova scòła de l'infasìa reałixà segóndo i rigoroxi criteri de sparègno energetico e de sostenibiłità anbientałe. Situà in via Garibaldi, visina al centro storico, xe diretamente afasà sol grando parco del Castèl. Costruìa patòca co ełementi de łegno prefabricà asenblà infra łori sol pòsto, la scòła no xe cołegà al gas metano, no utiłixa energia da conbustìbiłi fosiłi e donca łe spexe par el riscaldamento dei anbienti e de l'aqua e quełe par la fornidura de energia ełetrica xe guałìvi a xero<ref>{{it}} [http://www.famijavinoveisa.it/chi%20siamo.htm La Famija Vinoveisa chi semo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130611051821/http://www.famijavinoveisa.it/chi%20siamo.htm |date=2013-06-11 }}</ref>. == Asociasion Locałi == === La Fiłarmonica Giuseppe Verdi === La Filarmonica vinovexe "[[Giuseppe Verdi]]" xe nata uficialmente inte el marso [[1847]], in ocaxiôn de ła vixita pastorałe de l'arcivescovo de [[Turìn|Torin]], [[Luigi Fransoni]]. Inte el corso dei ani l'è devegnù sełebre in tuto el Piemonte, tanto che a cauxa dei nùmaroxi inpegni, la banda ga dovesto spartìrse in du. La Banda muxicałe de Vinovo ga continuà inte el servisio a grào e vołontario a tuta ła sitadinansa e inte i [[ani '50]] l'è riusìa a otegnère na sede stabiłe. Inte el 1999, la filarmonica ga partisipà cofà unega raprexentante par l'Itàlia al 20° [[Osterreichisches Blasmusikfest]] de Viena. === La Famija Vinoveisa === La Famija Vinoveisa nase inte el 1981 par vołer de alcuni çitadini Vinovexi, "col fin de salvavardàr le tradision del patrimonio locałe. Ogni ano, inte el periodo de Nadàłe, cura ła mostra dei prexepi ne ła Ceza de Santa Croxe. === Corałe Ars Nova - St. John's International Choir === El Coro Ars Nova nase inte el marso del 2007, par inisiativa de alcune persone amanti del canto e de ła muxica. El repertorio spasia dal xenare clasico a queło tradisionałe co brani de muxica operistega de l'Otosento tirài xo da łe maxór òpare dei grandi conpoxidori cofà [[Verdi]], [[Bellini]], [[Rossini]], [[Mozart]]<ref>{{it}} [http://www.lapancalera.it/pancalieri_9.html Concerto de Nadàl]{{Ligo desfà}}, corałe Ars Nova</ref>. == Stema == El stema del comùn de Vinovo raprexenta un [[unicorno]] e i cołori xe quełi de ła caxada [[Della Rovere]], overosìpia el xało e'l blu. == Personałità łigàe a Vinovo == * [[Vittorio Amedeo Gioanetti]], mèdego e chémico e specialmente produtór de [[porsełane]] e magiòliche. * [[Giovanni Valetti]], ciclista vinsidór inte el [[1938]] e inte el [[1939]] del [[Xiro d'Itałia]]. * [[Domenico della Rovere]], gardenàl itałiàn. * [[Giovanni Ludovico della Rovere]], véscovo itałiàn * [[Giovanni Francesco della Rovere]], vésco itałiàn * [[Tony Mancino]], rapper itałiàn * [[Giancarlo Camolese]], ex xogadór e ałenadór de calcio itałiàn. == Xemełagi == Vinovo xe xemełà co: * {{Xemełajo|Argentina|Luque (Argentina)|}}, comun [[argentina|argentino]] del [[Dipartimento de Río Segundo]] ne ła [[provincia de Córdoba]]; * {{Xemełajo|Italia|Casalbore|2011}}, comun [[Irpinia|irpin]] in [[provincia de Avellino]]. == Evołusion demografega == == Note == <references /> == Linganbi foresti == {{linganbi foresti}} * [http://www.comune.vinovo.to.it Sito Comune] * [http://www.ippodromovinovo.it Ippodromo Vinovo] == Note == <references /> # Ilario Manfredini, ''Il Castello della Rovere di Vinovo'' p.25 e segg.dea provinsia de Torin. Se cata 'nteła piana a sud de Torin. == Bibliografia == * Ilario Manfredini, ''Il Castello della Rovere di Vinovo'', edizione a cura del Comune di Vinovo, 2007; * {{fr}} L. De Mauri, ''Vinovo et ses Porcelaines'', Piantanida Valcarenghi Editori, Milano, 1923 * Walter Canavesio e Piergiorgio Grana, ''La Confraternita di Santa Croce in Vinovo'' "I Quaderni della Famija Vinoveisa", vol. 1, Vinovo 1986 == Altri progeti == {{Interprojeto}} <references/> {{Provincia de Turin}} {{Controło de autorità}} [[Categoria:Comuni de ła sità metropułitana de Turin|{{PAGENAME}}]] r0n4tzrvsoyq8fayzuky58f5megks8u 1101492 1101491 2022-07-27T09:12:02Z Enrico 7370 /* Corsi d'aqua */ wikitext text/x-wiki {{Infobox de Divixion aministrativa |Nome = Vinovo |Nome locałe = {{pms}} Vineuv |Panorama = Torre dell'orologio vinovo.JPG |Didascałia = Tore del rełojo<!-- |Stema = Vinovo-Stemma.png--> |Stato = ITA |Grado aministrativo = 3 |Divixion am grado 1 = Piemonte |Divixion am grado 2 = Torin |Aministrador locałe = Maria Teresa Mairo |Partìo = [[sentro-sanca]] |Data elesion = 14/06/2004, confermà el 14/06/2009 |Data istitusion = |Latitudine gradi = 44 |Latitudine minuti = 57 |Latitudine secondi = 0 |Latitudine NS = N |Longitudine gradi = 7 |Longitudine minuti = 38 |Longitudine secondi = 0 |Longitudine EW = E |Altitudine = 220 |Superfise = 17.7 |Note superfise = |Abitanti = 14286 |Note abitanti = {{it}} [http://demo.istat.it/bil2010/index.html Dato Istat] - Popołasion rexidente al 31 de lujo 2011. |Axornamento abitanti = 31-07-2011 |Sotodivixion = Garino, Tetti Rosa, Tetti Grella, Tetti Borno, Tetti Caglieri |Divixion confinanti = [[Candiolo]], [[Carignano (Italia)|Carignano]], [[La Loggia]], [[Moncalieri]], [[Nichelino]], [[None]], [[Piobesi Torinese]] |Codexepostałe = 10048 |Prefiso = [[011 (prefiso)|011]] |Fuxo orario = +1 |Codexestatistego = 001309 |Codexecatasticałe = M060 |Xona sismega = 4 |Targa = TO |Nome abitanti = vinovexi |Patrono=[[san Bortoło]] |Dì de festa=[[24 de agosto]] |Mapa = Map - IT - Torino - Municipality code 1309.svg |Didascałia Mapa=Locałixasion del Comun de {{PAGENAME}} inte ła Provincia de Torin. |Sito=http://www.comune.vinovo.to.it/ }} '''Vinovo''' (''Vineuv'' in [[lengua piemontexe|piemontexe]]) xe un comun de 14.286 abitanti de ła provincia de Torin. == Aministrasion == El sìndico el ze Maria Teresa Mairo da'l 14 de zunjo de'l 2004. Inte'l 2009 ła ga avùo n'altro mandato. == Corsi d'aqua == [[Imàjine:Chisola02.JPG|270px|left|thumb|El torente Chisola a Vinovo]] Inte'l teritorio de Vinovo, ai màrzeni de'l sentro abitativo orizenałe e prensipałe, A core el torente [[Chisola]] che'l va a zbocàr in [[Po]] visin a [[Moncalieri]]. == Un fià de Storia == Ła sità ga na łonga storia che fonda łe so raìxe in tenpi tanto antighi: infati in sta xona xe stài ritrovài resti risałenti al V secoło d.C. I documenti storici più veci che parla de queła che sarà ła Vinovo de onco xe del 1040: in quel'ano un àto notariłe sertifega che i Marchexi Romagnarono ghe gaveva donà a l'Abasia de San Silano de [[Romagnano]] alcuni tereni siti inte el teritòrio de Vinovo. Su sto documento el teritòrio xe indicà 'fa ''Victus Novus'', nome restà inte el [[Età de mezo|Medioevo]] a indicare el grupo de edifici e tereni che jera de proprietà de vari fedautari. Inte el [[1268]] spunta un àto de vendita, inte ła stòria locałe, de ła fameja Della Rovere che inte el 1400 deventarà paròna de l'intiero teritòrio vinovexe. Ła nasita del comun xe datà [[1458]], col dùca [[Ludovico di Savoia]] conséde a ła Comunità Vinovexa łe Costitusion in defexa dei sitadini. Co ła morte de l'ultimo disendente dei Della Rovere, inte el [[1692]], el [[feudo]] vinovexe xe stà cedùo ai Cónti de łe Lanze che ło ga goernà fin al [[1732]]. In quel'ano el [[gardenàl]] [[Carlo Vittorio Amedeo delle Lanze]] sede ła sità al [[re Carlo Emanuele III]], che ghe el ga donà, unìa a [[Stupingi]], a ła Commenda de l'[[Ordine Mauriziano]]. L'Ordene xe stà sopreso inte el 1800 e un mucio de tere xe stàe vendùe a privà, soło drìo el 1815 xe stà ricostruìo l'avér co Stupinigi e parte de Vinovo: el casteło, alcuni tereni, łe vacarìe e i boschi. Inte el [[1865]] ła frasion de Stupinigi xe stà definitivamente separà da ła sità e anesa a [[Nichelino]]. Inte el [[1775]] parte del casteło vien adibìa a fabrica par la łavorasion de łe magiòliche e de łe porsełane e dopo el [[1780]] ga traversà un periodo d'oro soto ła diresion de [[Vittorio Amedeo Gioanetti]]. Ała fin de l'[[800]] a ła rinomà industria ceramica s'a fiancà łe fornàxe e łe fiłànde, na ròba che ga portà a na progresiva cresésta de ła popołasión, co na conseguente espansion del paéxe, e a ła necesaria costrusion de edifici publici 'fa el Comùn, łe scołe, l'axiło e ła Caxa del Cotołengo. Par quanto riguarda ła vita culturałe, inte el [[1847]] xe stà fondà ła ''Filarmonica Vinovexa Giuseppe Verdi'', corpo muxicałe [[bandistico]] de ła [[sità]], da łóra dagnóra ativo. Segno de progreso e de aquixìa inportansa xe stà anca, inte el [[1882]], l'inaugurasion de na [[łinea tranviaria]] che unìva ła stasion de Porta Nova de Torin a Vinovo. Inte el 1941 el paexe ga subìo un bonbardamento da parte dei aerei de ła [[RAF]] łe cui conseguense xe stàe de tre ferìi e tante caxe desfàe. == Sede comunałe == [[Imàjine:Vinovo sede comunale 00.jpg|left|210 px|thumb|El pałaso Comunałe coła Piasa Marconi danànsi]] Fin a ła fin del [[XVIII]] sec. sirca, el Comùn de Vinovo ga sede inte ła vacarìa de ła Famegia Farò (che un tenpo zera propietà del Conte Castelli di Sessant) drìo l'abside de ła Ceza parochiałe; drìoman el xe stà trasferìo inte ła caxa Marchiaro de Via San Bartolomeo. Poco dopo l'[[Unità de Itàlia]] el Comun l'è stà trasferido in piasa delle Grida, atuałe caxa de canton de Via Cottolengo co via don Mazzolari. Qualche ano drìo, inte el [[1878]], el Comùn de Vinovo, dovendo trasferìr el Comùn in una nòva e più anpia sede, ga cronpà ła vecia vila de ła Contesa Bosco di Ruffino, pervegnùa in redità dal conte Prospero Castelli di Sessant, riadatandoła a sede muniçipal, come che xe ancùo, piasa Marconi. L'edificio, inte el corso dei ani, ga subìo radicałi trasformasión, ła pì pexòca in conseguensa del bonbardamento de l'[[11 de setenbre|11 setenbre]] [[1941]]. In quea note un grupo de reoplani da bonbardamento de ła [[RAF]] ga descargà un pìngoło de bonbe incendiarie sol centro de Vinovo, colpìndo anca el Pałaso Munisipàl. Le fasàde xe stàe xontàe inte i ani 1972-1973 in una de łe ristruturasion drìo, inte el 1978-79 xe stà integrà na manega verso via Marconi e xe stà radicalmente ristruturà i locałi interni. === Strutura de ła sede comunałe === El conpleso de ła sede comunàl xe caraterixà dal corpo de fabrica storego e dai corpi de fabrica xontà che inte el pasàr dei ani, i ga conpletà sui lai el lòto orixinàl. El fronte storico su Piasa Marconi, dal cuało ghe xe l'aceso prinsipàl a ła sede comunàl, xe caraterixà da un portegà de aceso picenin sorastà dal balcon de l'uficio del Sindìco co bałaustrà. Sòra ła łinea de spòrto de tałe strutura, ghe xe un frontón co ła scrita "MUNISIPIO" (dito anca Comùn). Ai lai de l'intràda de ła sede comunałe xe prexenti do bałaustrài. La scansion de łe sbuxadure xe tanto regołàr e xe prexenti de łe soàxe decorative sensa frèxi. Le pitùre utilixà jera a baxe viniłica. Longo tuto l'edificio core un regołón in pièra. == Edifici de intarese storego/artistego == === Casteło dei Della Rovere === [[Imàjine:Della Rovere Castello.jpg|left|200 px|thumb|El Casteło dei Della Rovere]] Se trata de un pałaso de stiłe rinasimentałe costruìo infra el [[1480]] e el [[1517]] in sostitusion de un pałasoto de minor dimension adibìo a fortésa defensiva. Ła se catava su l'atuałe Piasa Rey. De ła so costrusión, vołesta da ła fameja omonema, xe stà sponsór e soventór el [[gardenàl Domenico della Rovere]], orixinàl de Vinovo. Recentemente restorà, el Casteło ga al so interno pregevołi stuchi e dipinti a grotésca de ła Scòła del [[Pinturicchio]]<ref>{{it}} Gabriella zera una ''Delle Lanze'' avendo spoxà el [[2 disenbre]] [[1668]] el conpiacente Carlo Delle Lanze, conte de Sales. (L. De Mauri, ''Vinovo et ses porcelaines'', p. 15)</ref> e un bel giòstro co decorasion in còto. Col sfantàrse de ła fameja Della Rovere, el castèl inte el [[1692]] l'è pasà a la corona sabauda e [[Carlo Emanuele II]], asegnàndoghe el titoło de cónte de Vinovo a so fiòło (spùrio) ch'el gavea avùdo inte el [[1712]] da Gabriella di Mesmes des Marolles <ref>{{fr}} L. De Mauri, ''Vinovo et ses porcelaines'' pp. 15-16</ref>. Francesco Agostino, ghe ga dà in concesion anca el castèło. Tutociò ła concesion del casteło xe tornà a ła corona inte el 1732 visto che l'ultimio rède de ła fameja Delle Lanze gaveva sielto ła cariera eclexiastica (jera el futuro cardinàl [[Carlo Vittorio Amedeo Delle Lanze]] ([[1712]]-[[1784]]), so fioło de Francesco Agostino e de Barbara Piossasco de Piobesi). Inte el [[1752]] [[Carlo Emanuele III]] ghe lo ga consegnà a ła Comenda Magistrałe de Stupinigi, che inte el 1776, ghe lo ga dà in concesion a Vittorio Brodel e a l'arcanista Pierre-Antoine Hannong, al fin che i podese condurghe esperimenti so łe porsełàne e ła eventuałe produsion de łe medème. Fałìa l'inprexa dei do, el castèl l'è pasa in concesion inte el [[1780]] a [[Vittorio Amedeo Gioanetti]], che l' a avùdo el medèmo incargo, portà a termine co un certo suceso. Drìo ła morte del Gioanetti, fałìo el tentativo de Giovanni Stoppini de continuàr l'atività del Gioaneti, el casteło xe stà vendùo inte el [[1825]] a l'[[Università de Torin]], che inte el [[1836]] ghe ło ga vendesto a so vòlta al [[comun de Torin|Turìn]] dal cuało inte el [[1839]] jera stà cronpà dai fradełi, Giacomo e Luigi Rey che ghe gavea logà na fàbrica de tapèi<ref>{{it}} [http://www.comune.vinovo.to.it/index.php?method=section&action=zoom&id=17 Comùn de Vinovo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121110150600/http://www.comune.vinovo.to.it/index.php?method=section&action=zoom&id=17 |date=2012-11-10 }}, parcorsi Monumentałi</ref>. Dal 30 setenbre 2006 l'è sede de la biblioteca comunałe e dal [[2007]] anca de ła [[St. John International University]]. <gallery widths="160" heights="135"> File:DellaRovereCastVinovo01.JPG|El casteło De ła Róvare in Vinovo: el lai nord File:Laghetto Vinovo.jpg |El lagheto del Casteło de ła Rovere File:DellaRovereCast02.JPG|El casteło De ła Rovere in Vinovo: vista frontałe </gallery> === Ceza de San Bortoło (San Bartolomìo) === Costruìa inte el 1451 cofà anpliamento de ła capeła privàda dei Della Rovere e dedicàda a [[San Bortoło]], zera subintràda ałora cofà Ceza parochiałe a queła de [[San Desiderio]]. Inte el 1472 ła parochia vien fornìa de un pestrìn. Inte el 1615 ła Ceza xe stà anplià e ristruturà inte łe forme che groso modo se połe vedare unco. Durante ła guera del Monferato, el 4 agosto 1630 alcuni squadroni de cavałarìa ga bruxà ła Ceza parochiałe indove el Podestà gavea fato saràr łe masarìe e i beni de ła popołasion vinovexe. Finìa ła bataja ła Ceza l'è stà ricostruìda<ref>{{it}} Walter Canavesio e Piergiorgio Grana (a cura di), ''La Confraternita di Santa Croce in Vinovo'', Quaderni della Famija Vinoveisa</ref>. === Ceza de Santa Croxe (o ''dij Batù'') === Xe stà tirà su inte ła segónda metà del [[XV secolo|XV secoło]] e adibìa a sede de culto par la Conpagnia dei Flagellanti (in piemontexe, ''Batù''. Co ła fondasion inte el 1577 de ła Confraternita de Santa Croxe par òpara de Bartolomeo Feccia, la Ceza inte el corso dei secołi ga subìo un mucio de canbiamenti e mejoraménti. I confradei de Santa Croxe durante łe prusisió, jera rivestìi de un càmixo bianco e col cao ricoerto da un capùso bianco, e xera apónto diti i Batù. Grasie a łe oferte che rivava da fonti diverse (quote che vegniva versàe par ogni sepoltùra e limòxine anoneme) inte el 1601 zera stài cronpài do candeliéri de otón e i rełativi ciri, e inte l'avrìl del 1603 xe stài conpletài i łavori de l'altàr. Inte el 1612 i mestri Giovanni Maria Sarasino e Antonio Franchetto ga piasà ła porta de ła céxa. Inte el 1751 ga tacà i łavori par la costrusion de un novo canpanìl «...''per poter regere detta Campana, e a ciò si senta più lontano il suono della medesima'' » (par podér rèxer dita Canpana, e a ciò se senta più łontàn el són de ła medèma<ref>{{it}} Uncuo' infra łe via "della Rotonda" e "San Giovanni Bosco"</ref> la nova costrusiónt sarìa sorta lateralmente a l'aso de ła navàda, e gavarìa mexurà sirca sìe metri da l'altésa del covèrto de ła céxa. Nei primi ani del 1800i confradei gavea cronpà un novo organo par 150 franchi. Durante ła segónda guera mondiałe sol canpanìłe xe stà montà, da parte dei miłitàri un pósto de avistamento antiaereo e inte el 1945 i miłitanti de ła rexistensa vinovexi e partixani gavea catà recèto sol canpanìłe, par scanpàr via a łe patùgie naxifasiste. A l'interno xe prexente un bel coro łigneo, intagià dai mestri [[Bartolomeo Borello]] e [[Francesco Antonio Rochie]] inte el 1715 e restorà inte el 2010. Ancùo l'edificio svincołà da l'uxo łiturgico, vien utiłixà de frecuente par manifestasion particołari cofà, a exenpio, na mostra de prexepi inte el periodo de nadàl. === Scoła Luigi Rey === Interesante exenpio de architetura de fin [['800]], xe stà sede de ła prima scoła ełementàre de Vinovo, omagio de l'industria Luigi Rey. Reałixàda da l'architeto Caselli, prospeta so l'omonema piasa Rey, avendo a ła so sànca el lai danànsi del Casteło de ła Róvare. Inte i ani 1934-35 xe stà alsà de un pian, in seguito a ła cresita de ła popołasion scołastica, e xe stà utiłixà fin al 1978. Atualmente xe sede de numaroxe asociasion locałi. === Ceza de San Desiderio === Céxa cimiteriałe tirà su inte ła prima metà del [[XVIII secoło]] so łe ruìne de l'anteàta capèła del Santuario de [[San Desiderio]] (inisiàl patròno del paexe). La Ceza orixinàl de San Dexiderio jera un mucio diversa da l'atuałe santuario e no xera gnancora tornià dal çimitero, ma zera na sàvia costrusion co tuta probabiłità a na soła navàda, ixołàda in mexo a ła 'verta canpagna. L'interno, a pianta croxe grega, xe reałixà in stiłe [[rococò]]. La fasàda in matón vivo, co decori in ceramica połicroma (tìnpano sol portàłe e capitełi), xe de ła segónda metà del [[XIX secoło]]. === La Rotonda === Pregevołe e orìxinałe edificio fato costruìre inte ła xona meridionałe del teritòrio comunałe<ref>{{it}} [http://www.bioarchitetturaitalia.it/index.php?option=com_content&view=article&id=46&Itemid=71 Bioarchitetura Itałia, ''La scòła materna ecołògica a Vinovo''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140322182135/http://www.bioarchitetturaitalia.it/index.php?option=com_content&view=article&id=46&Itemid=71 |date=2014-03-22 }}</ref> a ła fin de l'[['800]], so projeto de l'Inx. Crescentino Caselli, da parte de un nodàro torinexe cofà so "caxa de canpagna". Xe stà sede de un [[Circoło Sociałista]] dal [[1919]] al [[1922]], ano inte el cuało xe stà dà a łe fiame da na squadra [[fasista]]. Unco apartien a privà che ghe abita. === L'ała del Marcà === L'ała del Marcà xe pósta a ła croxera de łe do vìe prinsìpałi del vecio borgo medievałe. L'atuałe architetura xe anca queła òpara de l'architeto Caselli, ła cui prónta xe ben riconosìbiłe ne ła scanpàda dei archi ranpànti e inte i quarełi rosi prodoti ne łe fornàxe locałi, oltra che inte i àrpexi in fero utiłi a mantegnìr l'equiłibrio de ła strutura. L'edificio l'è stà costruìo inte i ani 1580-1585 a cura de ła [[Conpagnia de Santa Croxe]]. == Imàxeni de Vinovo == <gallery widths="180" heights="135"> File:VinovoSantaCroce02.jpg|La Ceza de Santa Croxe, dita ''dij Batù'' File:Piazza Rey.jpg|La ex Scòła Luigi Rey File:VinovoSantaCroce02.jpg|La chiesa di Santa Croce, detta ''dij Batù'' File:Della Rovere Castello.jpg|Castèło della Rovere File:VinovoSanDesiderio.JPG|La chiesa cimiteriałe de San Desiderio File:LaRotonda-Vinovo.JPG|La cussìdita ''Rotonda'' File:Fontana Vinovo.jpg|La fontana de Piasa L. Rey File:Il Cottolengo.jpg|El cotołengo de Vinovo File:Vinovo Bealera.jpg|La bealera de Vinovo File:Chisola03.JPG|El Chisoła File:Laghetto Vinovo.jpg|El lagheto che se cata dadrìo al Casteło File:Vinovo santuario di san desiderio 00.JPG|El Santuario de San Desiderio File:VinovoTorre.JPG|La Tore a canpanìl de Vinovo File:Vinovo santuario di san desiderio 01.JPG|El santuario a l'interno File:Vinovo sede comunale 00.jpg|El Comùn de Vinovo </gallery> == Sviłupo urbanistego == === La ricostrusion dopo ła guèra === La ricostrusion dopo ła guèra ga portà a l'insediamento de nove industrie de legnami e metalmecaniche. Intra el 1955 e el 1970 xe arivài in paexe un mucio de imigrà che rivava da ła [[Romagna]], dal [[Vèneto|Veneto]] e da łe región del sud, cussì tanti che in sto ultimo terso de secoło ła popołasion xe pasàda dai sirca 2&nbsp;500 abitanti del 1940 ai atuałi 14&nbsp;000. Ancùo no ga più łe carateristeghe del paexe agricoło de un tenpo e, inte i ultimi vinti ani, ła seràda de ła maxór parte de łe industrie locałi che un tenpo ofriva laóro anca a tanti vinovexi, ga inflito un duro colpo al setór secondario de Vinovo. === Centro e frasion === El teritòrio comunàl pitosto estexo, conta un centro storico, frasión, alcune de łe cuałi distanti più chiłometri dal centro, e alcuni paéxi rexidensiałi. Una de łe frasion xe Garino. Garino xe na sitadina un mucio picenina co na scòła materna, una ełementare e naltra media. === L'ipodromo === Sul scominsio dei [[ani '60]] xe stà costruìi a Vinovo do ipodromi: uno par le corse al [[troto]] e uno par quełe al [[gałopo]]. Recentemente (2005) l'ipodromo del gałopo xe stà butà xo par farghe posto al ''Juventus Center'' e a un futuro groso conpleso comerciałe. Xe restà quindi ativo soło che l'ipodromo del troto. === Juventus Center === El progeto de ła socetà calcistica [[Juventus FC|Juventus]] de fabricàr un novo centro sportivo infra i comùni de [[Nichełino]] e Vinovo ga trovà ła so sede inte el teritòrio de Vinovo. El centro sportivo ''[[Juventus Center]]'' xe stà inaugurà inte el [[2006]]. El conpleso ga i so ingrèsi in via Stupinigi 182. === La Scòła Materna ecołogica === [[Imàjine:Scuola dell'Infanzia Statale.JPG|right|250 px|thumb|La scòła statałe par l'infansia]] El 20 novenbre 2010 xe stà inaugurà ła nova scòła de l'infasìa reałixà segóndo i rigoroxi criteri de sparègno energetico e de sostenibiłità anbientałe. Situà in via Garibaldi, visina al centro storico, xe diretamente afasà sol grando parco del Castèl. Costruìa patòca co ełementi de łegno prefabricà asenblà infra łori sol pòsto, la scòła no xe cołegà al gas metano, no utiłixa energia da conbustìbiłi fosiłi e donca łe spexe par el riscaldamento dei anbienti e de l'aqua e quełe par la fornidura de energia ełetrica xe guałìvi a xero<ref>{{it}} [http://www.famijavinoveisa.it/chi%20siamo.htm La Famija Vinoveisa chi semo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130611051821/http://www.famijavinoveisa.it/chi%20siamo.htm |date=2013-06-11 }}</ref>. == Asociasion Locałi == === La Fiłarmonica Giuseppe Verdi === La Filarmonica vinovexe "[[Giuseppe Verdi]]" xe nata uficialmente inte el marso [[1847]], in ocaxiôn de ła vixita pastorałe de l'arcivescovo de [[Turìn|Torin]], [[Luigi Fransoni]]. Inte el corso dei ani l'è devegnù sełebre in tuto el Piemonte, tanto che a cauxa dei nùmaroxi inpegni, la banda ga dovesto spartìrse in du. La Banda muxicałe de Vinovo ga continuà inte el servisio a grào e vołontario a tuta ła sitadinansa e inte i [[ani '50]] l'è riusìa a otegnère na sede stabiłe. Inte el 1999, la filarmonica ga partisipà cofà unega raprexentante par l'Itàlia al 20° [[Osterreichisches Blasmusikfest]] de Viena. === La Famija Vinoveisa === La Famija Vinoveisa nase inte el 1981 par vołer de alcuni çitadini Vinovexi, "col fin de salvavardàr le tradision del patrimonio locałe. Ogni ano, inte el periodo de Nadàłe, cura ła mostra dei prexepi ne ła Ceza de Santa Croxe. === Corałe Ars Nova - St. John's International Choir === El Coro Ars Nova nase inte el marso del 2007, par inisiativa de alcune persone amanti del canto e de ła muxica. El repertorio spasia dal xenare clasico a queło tradisionałe co brani de muxica operistega de l'Otosento tirài xo da łe maxór òpare dei grandi conpoxidori cofà [[Verdi]], [[Bellini]], [[Rossini]], [[Mozart]]<ref>{{it}} [http://www.lapancalera.it/pancalieri_9.html Concerto de Nadàl]{{Ligo desfà}}, corałe Ars Nova</ref>. == Stema == El stema del comùn de Vinovo raprexenta un [[unicorno]] e i cołori xe quełi de ła caxada [[Della Rovere]], overosìpia el xało e'l blu. == Personałità łigàe a Vinovo == * [[Vittorio Amedeo Gioanetti]], mèdego e chémico e specialmente produtór de [[porsełane]] e magiòliche. * [[Giovanni Valetti]], ciclista vinsidór inte el [[1938]] e inte el [[1939]] del [[Xiro d'Itałia]]. * [[Domenico della Rovere]], gardenàl itałiàn. * [[Giovanni Ludovico della Rovere]], véscovo itałiàn * [[Giovanni Francesco della Rovere]], vésco itałiàn * [[Tony Mancino]], rapper itałiàn * [[Giancarlo Camolese]], ex xogadór e ałenadór de calcio itałiàn. == Xemełagi == Vinovo xe xemełà co: * {{Xemełajo|Argentina|Luque (Argentina)|}}, comun [[argentina|argentino]] del [[Dipartimento de Río Segundo]] ne ła [[provincia de Córdoba]]; * {{Xemełajo|Italia|Casalbore|2011}}, comun [[Irpinia|irpin]] in [[provincia de Avellino]]. == Evołusion demografega == == Note == <references /> == Linganbi foresti == {{linganbi foresti}} * [http://www.comune.vinovo.to.it Sito Comune] * [http://www.ippodromovinovo.it Ippodromo Vinovo] == Note == <references /> # Ilario Manfredini, ''Il Castello della Rovere di Vinovo'' p.25 e segg.dea provinsia de Torin. Se cata 'nteła piana a sud de Torin. == Bibliografia == * Ilario Manfredini, ''Il Castello della Rovere di Vinovo'', edizione a cura del Comune di Vinovo, 2007; * {{fr}} L. De Mauri, ''Vinovo et ses Porcelaines'', Piantanida Valcarenghi Editori, Milano, 1923 * Walter Canavesio e Piergiorgio Grana, ''La Confraternita di Santa Croce in Vinovo'' "I Quaderni della Famija Vinoveisa", vol. 1, Vinovo 1986 == Altri progeti == {{Interprojeto}} <references/> {{Provincia de Turin}} {{Controło de autorità}} [[Categoria:Comuni de ła sità metropułitana de Turin|{{PAGENAME}}]] 4ediyfacwf3nk4vbqr3ya02nd7uh1zz 1101493 1101492 2022-07-27T09:23:37Z Enrico 7370 /* Un fià de Storia */ wikitext text/x-wiki {{Infobox de Divixion aministrativa |Nome = Vinovo |Nome locałe = {{pms}} Vineuv |Panorama = Torre dell'orologio vinovo.JPG |Didascałia = Tore del rełojo<!-- |Stema = Vinovo-Stemma.png--> |Stato = ITA |Grado aministrativo = 3 |Divixion am grado 1 = Piemonte |Divixion am grado 2 = Torin |Aministrador locałe = Maria Teresa Mairo |Partìo = [[sentro-sanca]] |Data elesion = 14/06/2004, confermà el 14/06/2009 |Data istitusion = |Latitudine gradi = 44 |Latitudine minuti = 57 |Latitudine secondi = 0 |Latitudine NS = N |Longitudine gradi = 7 |Longitudine minuti = 38 |Longitudine secondi = 0 |Longitudine EW = E |Altitudine = 220 |Superfise = 17.7 |Note superfise = |Abitanti = 14286 |Note abitanti = {{it}} [http://demo.istat.it/bil2010/index.html Dato Istat] - Popołasion rexidente al 31 de lujo 2011. |Axornamento abitanti = 31-07-2011 |Sotodivixion = Garino, Tetti Rosa, Tetti Grella, Tetti Borno, Tetti Caglieri |Divixion confinanti = [[Candiolo]], [[Carignano (Italia)|Carignano]], [[La Loggia]], [[Moncalieri]], [[Nichelino]], [[None]], [[Piobesi Torinese]] |Codexepostałe = 10048 |Prefiso = [[011 (prefiso)|011]] |Fuxo orario = +1 |Codexestatistego = 001309 |Codexecatasticałe = M060 |Xona sismega = 4 |Targa = TO |Nome abitanti = vinovexi |Patrono=[[san Bortoło]] |Dì de festa=[[24 de agosto]] |Mapa = Map - IT - Torino - Municipality code 1309.svg |Didascałia Mapa=Locałixasion del Comun de {{PAGENAME}} inte ła Provincia de Torin. |Sito=http://www.comune.vinovo.to.it/ }} '''Vinovo''' (''Vineuv'' in [[lengua piemontexe|piemontexe]]) xe un comun de 14.286 abitanti de ła provincia de Torin. == Aministrasion == El sìndico el ze Maria Teresa Mairo da'l 14 de zunjo de'l 2004. Inte'l 2009 ła ga avùo n'altro mandato. == Corsi d'aqua == [[Imàjine:Chisola02.JPG|270px|left|thumb|El torente Chisola a Vinovo]] Inte'l teritorio de Vinovo, ai màrzeni de'l sentro abitativo orizenałe e prensipałe, A core el torente [[Chisola]] che'l va a zbocàr in [[Po]] visin a [[Moncalieri]]. == Un fià de Storia == Ła sità ła ga na łonga storia che ła fonda łe só raìze in tenpi tanto antighi: infati in sta zona A ze stài catà fora resti resałenti a'l V sècoło d.C. I documenti stòreghi pi veci che i parla de cueła che sarà ła Vinovo de oncò i ze de'l 1040: in chel'ano un àto nodariłe el sertifega che i Marchezi Romagnarono ghe i gaveva donà a l'Abasia de San Silano de [[Romagnano]] alguni tereni siti inte'l teritòrio de Vinovo. Sora de 'sto documento el teritòrio el ze indegà 'fa ''Victus Novus'', nome restà inte'l [[Età de mezo|Medioevo]] a indegar el grupo de edifisi e tereni che i jera de propietà de vari fedautari. Inte'l [[1268]] spunta un àto de vendita, inte ła stòria łocałe, de ła fameja Della Rovere che inte'l 1400 ła deventarà paròna de l'intiero teritòrio vinoveze. Ła nasita de'l comun ła ze datà [[1458]], co'l dùca [[Ludovico di Savoia]] el conséde a ła Comunidà Vinoveze łe Costitusion in defeza dei sitadini. Co ła morte de l'ùltemo desendente dei Della Rovere, inte'l [[1692]], el [[feudo]] vinoveze el ze stà cedùo ai Cónti de łe Lanze che i ło ga goernà fin al [[1732]]. In cuel'ano el [[gardenàl]] [[Carlo Vittorio Amedeo delle Lanze]] sede ła sità al [[re Carlo Emanuele III]], che el ghe ga donà, unìa a [[Stupingi]], a ła Commenda de l'[[Ordine Mauriziano]]. L'Órdene el ze stà soprimesto inte'l 1800 e un mucio de tere łe stà vendùe a privà, soło drìo el 1815 ze stà recostruìo l'avér co Stupinigi e parte de Vinovo: el casteło, alguni tereni, łe vacarìe e i boschi. Inte'l [[1865]] ła frasion de Stupinigi ła ze stà definitivamente separà da ła sità e unìa a [[Nichelino]]. Inte'l [[1775]] parte del casteło ła vien adibìa a fàbrega par la łaorasion de łe magiòłiche e de łe porsełane e dopo el [[1780]] ła ga traversà un parìodo d'oro soto ła diresion de [[Vittorio Amedeo Gioanetti]]. So'l fenir de l'[[800]] a ła renomà industria seràmega s'a fiancà łe fornaze e łe fiłànde, na ròba che ga portà a na progresiva cresita de ła popołasión, co na conseguente espansion de'l paeze, e a ła nesesaria costrusion de edifisi pùbleghi cofà el Comùn, łe scołe, l'aziło e ła Caza de'l Cotołengo. Par cuanto revarda ła vita culturałe, inte'l [[1847]] A ze stà fondà ła ''Filarmonica Vinovexa Giuseppe Verdi'', corpo muzegałe [[bandìstego]] de ła [[sità]], da łóra senpre ativo. Senjo de progreso e de acuizìa inportansa ze stà anca, inte'l [[1882]], l'inaugurasion de na [[łinea tranviaria]] che ła unìva ła stasion de Porta Nova de Torin a Vinovo. Inte'l 1941 el paeze el ga subìo un bonbardamento da parte dei aerei de ła [[RAF]] łe cui conseguense łe xe stàe de tre ferìi e tante caze desfàe. == Sede comunałe == [[Imàjine:Vinovo sede comunale 00.jpg|left|210 px|thumb|El pałaso Comunałe coła Piasa Marconi danànsi]] Fin a ła fin del [[XVIII]] sec. sirca, el Comùn de Vinovo ga sede inte ła vacarìa de ła Famegia Farò (che un tenpo zera propietà del Conte Castelli di Sessant) drìo l'abside de ła Ceza parochiałe; drìoman el xe stà trasferìo inte ła caxa Marchiaro de Via San Bartolomeo. Poco dopo l'[[Unità de Itàlia]] el Comun l'è stà trasferido in piasa delle Grida, atuałe caxa de canton de Via Cottolengo co via don Mazzolari. Qualche ano drìo, inte el [[1878]], el Comùn de Vinovo, dovendo trasferìr el Comùn in una nòva e più anpia sede, ga cronpà ła vecia vila de ła Contesa Bosco di Ruffino, pervegnùa in redità dal conte Prospero Castelli di Sessant, riadatandoła a sede muniçipal, come che xe ancùo, piasa Marconi. L'edificio, inte el corso dei ani, ga subìo radicałi trasformasión, ła pì pexòca in conseguensa del bonbardamento de l'[[11 de setenbre|11 setenbre]] [[1941]]. In quea note un grupo de reoplani da bonbardamento de ła [[RAF]] ga descargà un pìngoło de bonbe incendiarie sol centro de Vinovo, colpìndo anca el Pałaso Munisipàl. Le fasàde xe stàe xontàe inte i ani 1972-1973 in una de łe ristruturasion drìo, inte el 1978-79 xe stà integrà na manega verso via Marconi e xe stà radicalmente ristruturà i locałi interni. === Strutura de ła sede comunałe === El conpleso de ła sede comunàl xe caraterixà dal corpo de fabrica storego e dai corpi de fabrica xontà che inte el pasàr dei ani, i ga conpletà sui lai el lòto orixinàl. El fronte storico su Piasa Marconi, dal cuało ghe xe l'aceso prinsipàl a ła sede comunàl, xe caraterixà da un portegà de aceso picenin sorastà dal balcon de l'uficio del Sindìco co bałaustrà. Sòra ła łinea de spòrto de tałe strutura, ghe xe un frontón co ła scrita "MUNISIPIO" (dito anca Comùn). Ai lai de l'intràda de ła sede comunałe xe prexenti do bałaustrài. La scansion de łe sbuxadure xe tanto regołàr e xe prexenti de łe soàxe decorative sensa frèxi. Le pitùre utilixà jera a baxe viniłica. Longo tuto l'edificio core un regołón in pièra. == Edifici de intarese storego/artistego == === Casteło dei Della Rovere === [[Imàjine:Della Rovere Castello.jpg|left|200 px|thumb|El Casteło dei Della Rovere]] Se trata de un pałaso de stiłe rinasimentałe costruìo infra el [[1480]] e el [[1517]] in sostitusion de un pałasoto de minor dimension adibìo a fortésa defensiva. Ła se catava su l'atuałe Piasa Rey. De ła so costrusión, vołesta da ła fameja omonema, xe stà sponsór e soventór el [[gardenàl Domenico della Rovere]], orixinàl de Vinovo. Recentemente restorà, el Casteło ga al so interno pregevołi stuchi e dipinti a grotésca de ła Scòła del [[Pinturicchio]]<ref>{{it}} Gabriella zera una ''Delle Lanze'' avendo spoxà el [[2 disenbre]] [[1668]] el conpiacente Carlo Delle Lanze, conte de Sales. (L. De Mauri, ''Vinovo et ses porcelaines'', p. 15)</ref> e un bel giòstro co decorasion in còto. Col sfantàrse de ła fameja Della Rovere, el castèl inte el [[1692]] l'è pasà a la corona sabauda e [[Carlo Emanuele II]], asegnàndoghe el titoło de cónte de Vinovo a so fiòło (spùrio) ch'el gavea avùdo inte el [[1712]] da Gabriella di Mesmes des Marolles <ref>{{fr}} L. De Mauri, ''Vinovo et ses porcelaines'' pp. 15-16</ref>. Francesco Agostino, ghe ga dà in concesion anca el castèło. Tutociò ła concesion del casteło xe tornà a ła corona inte el 1732 visto che l'ultimio rède de ła fameja Delle Lanze gaveva sielto ła cariera eclexiastica (jera el futuro cardinàl [[Carlo Vittorio Amedeo Delle Lanze]] ([[1712]]-[[1784]]), so fioło de Francesco Agostino e de Barbara Piossasco de Piobesi). Inte el [[1752]] [[Carlo Emanuele III]] ghe lo ga consegnà a ła Comenda Magistrałe de Stupinigi, che inte el 1776, ghe lo ga dà in concesion a Vittorio Brodel e a l'arcanista Pierre-Antoine Hannong, al fin che i podese condurghe esperimenti so łe porsełàne e ła eventuałe produsion de łe medème. Fałìa l'inprexa dei do, el castèl l'è pasa in concesion inte el [[1780]] a [[Vittorio Amedeo Gioanetti]], che l' a avùdo el medèmo incargo, portà a termine co un certo suceso. Drìo ła morte del Gioanetti, fałìo el tentativo de Giovanni Stoppini de continuàr l'atività del Gioaneti, el casteło xe stà vendùo inte el [[1825]] a l'[[Università de Torin]], che inte el [[1836]] ghe ło ga vendesto a so vòlta al [[comun de Torin|Turìn]] dal cuało inte el [[1839]] jera stà cronpà dai fradełi, Giacomo e Luigi Rey che ghe gavea logà na fàbrica de tapèi<ref>{{it}} [http://www.comune.vinovo.to.it/index.php?method=section&action=zoom&id=17 Comùn de Vinovo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121110150600/http://www.comune.vinovo.to.it/index.php?method=section&action=zoom&id=17 |date=2012-11-10 }}, parcorsi Monumentałi</ref>. Dal 30 setenbre 2006 l'è sede de la biblioteca comunałe e dal [[2007]] anca de ła [[St. John International University]]. <gallery widths="160" heights="135"> File:DellaRovereCastVinovo01.JPG|El casteło De ła Róvare in Vinovo: el lai nord File:Laghetto Vinovo.jpg |El lagheto del Casteło de ła Rovere File:DellaRovereCast02.JPG|El casteło De ła Rovere in Vinovo: vista frontałe </gallery> === Ceza de San Bortoło (San Bartolomìo) === Costruìa inte el 1451 cofà anpliamento de ła capeła privàda dei Della Rovere e dedicàda a [[San Bortoło]], zera subintràda ałora cofà Ceza parochiałe a queła de [[San Desiderio]]. Inte el 1472 ła parochia vien fornìa de un pestrìn. Inte el 1615 ła Ceza xe stà anplià e ristruturà inte łe forme che groso modo se połe vedare unco. Durante ła guera del Monferato, el 4 agosto 1630 alcuni squadroni de cavałarìa ga bruxà ła Ceza parochiałe indove el Podestà gavea fato saràr łe masarìe e i beni de ła popołasion vinovexe. Finìa ła bataja ła Ceza l'è stà ricostruìda<ref>{{it}} Walter Canavesio e Piergiorgio Grana (a cura di), ''La Confraternita di Santa Croce in Vinovo'', Quaderni della Famija Vinoveisa</ref>. === Ceza de Santa Croxe (o ''dij Batù'') === Xe stà tirà su inte ła segónda metà del [[XV secolo|XV secoło]] e adibìa a sede de culto par la Conpagnia dei Flagellanti (in piemontexe, ''Batù''. Co ła fondasion inte el 1577 de ła Confraternita de Santa Croxe par òpara de Bartolomeo Feccia, la Ceza inte el corso dei secołi ga subìo un mucio de canbiamenti e mejoraménti. I confradei de Santa Croxe durante łe prusisió, jera rivestìi de un càmixo bianco e col cao ricoerto da un capùso bianco, e xera apónto diti i Batù. Grasie a łe oferte che rivava da fonti diverse (quote che vegniva versàe par ogni sepoltùra e limòxine anoneme) inte el 1601 zera stài cronpài do candeliéri de otón e i rełativi ciri, e inte l'avrìl del 1603 xe stài conpletài i łavori de l'altàr. Inte el 1612 i mestri Giovanni Maria Sarasino e Antonio Franchetto ga piasà ła porta de ła céxa. Inte el 1751 ga tacà i łavori par la costrusion de un novo canpanìl «...''per poter regere detta Campana, e a ciò si senta più lontano il suono della medesima'' » (par podér rèxer dita Canpana, e a ciò se senta più łontàn el són de ła medèma<ref>{{it}} Uncuo' infra łe via "della Rotonda" e "San Giovanni Bosco"</ref> la nova costrusiónt sarìa sorta lateralmente a l'aso de ła navàda, e gavarìa mexurà sirca sìe metri da l'altésa del covèrto de ła céxa. Nei primi ani del 1800i confradei gavea cronpà un novo organo par 150 franchi. Durante ła segónda guera mondiałe sol canpanìłe xe stà montà, da parte dei miłitàri un pósto de avistamento antiaereo e inte el 1945 i miłitanti de ła rexistensa vinovexi e partixani gavea catà recèto sol canpanìłe, par scanpàr via a łe patùgie naxifasiste. A l'interno xe prexente un bel coro łigneo, intagià dai mestri [[Bartolomeo Borello]] e [[Francesco Antonio Rochie]] inte el 1715 e restorà inte el 2010. Ancùo l'edificio svincołà da l'uxo łiturgico, vien utiłixà de frecuente par manifestasion particołari cofà, a exenpio, na mostra de prexepi inte el periodo de nadàl. === Scoła Luigi Rey === Interesante exenpio de architetura de fin [['800]], xe stà sede de ła prima scoła ełementàre de Vinovo, omagio de l'industria Luigi Rey. Reałixàda da l'architeto Caselli, prospeta so l'omonema piasa Rey, avendo a ła so sànca el lai danànsi del Casteło de ła Róvare. Inte i ani 1934-35 xe stà alsà de un pian, in seguito a ła cresita de ła popołasion scołastica, e xe stà utiłixà fin al 1978. Atualmente xe sede de numaroxe asociasion locałi. === Ceza de San Desiderio === Céxa cimiteriałe tirà su inte ła prima metà del [[XVIII secoło]] so łe ruìne de l'anteàta capèła del Santuario de [[San Desiderio]] (inisiàl patròno del paexe). La Ceza orixinàl de San Dexiderio jera un mucio diversa da l'atuałe santuario e no xera gnancora tornià dal çimitero, ma zera na sàvia costrusion co tuta probabiłità a na soła navàda, ixołàda in mexo a ła 'verta canpagna. L'interno, a pianta croxe grega, xe reałixà in stiłe [[rococò]]. La fasàda in matón vivo, co decori in ceramica połicroma (tìnpano sol portàłe e capitełi), xe de ła segónda metà del [[XIX secoło]]. === La Rotonda === Pregevołe e orìxinałe edificio fato costruìre inte ła xona meridionałe del teritòrio comunałe<ref>{{it}} [http://www.bioarchitetturaitalia.it/index.php?option=com_content&view=article&id=46&Itemid=71 Bioarchitetura Itałia, ''La scòła materna ecołògica a Vinovo''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140322182135/http://www.bioarchitetturaitalia.it/index.php?option=com_content&view=article&id=46&Itemid=71 |date=2014-03-22 }}</ref> a ła fin de l'[['800]], so projeto de l'Inx. Crescentino Caselli, da parte de un nodàro torinexe cofà so "caxa de canpagna". Xe stà sede de un [[Circoło Sociałista]] dal [[1919]] al [[1922]], ano inte el cuało xe stà dà a łe fiame da na squadra [[fasista]]. Unco apartien a privà che ghe abita. === L'ała del Marcà === L'ała del Marcà xe pósta a ła croxera de łe do vìe prinsìpałi del vecio borgo medievałe. L'atuałe architetura xe anca queła òpara de l'architeto Caselli, ła cui prónta xe ben riconosìbiłe ne ła scanpàda dei archi ranpànti e inte i quarełi rosi prodoti ne łe fornàxe locałi, oltra che inte i àrpexi in fero utiłi a mantegnìr l'equiłibrio de ła strutura. L'edificio l'è stà costruìo inte i ani 1580-1585 a cura de ła [[Conpagnia de Santa Croxe]]. == Imàxeni de Vinovo == <gallery widths="180" heights="135"> File:VinovoSantaCroce02.jpg|La Ceza de Santa Croxe, dita ''dij Batù'' File:Piazza Rey.jpg|La ex Scòła Luigi Rey File:VinovoSantaCroce02.jpg|La chiesa di Santa Croce, detta ''dij Batù'' File:Della Rovere Castello.jpg|Castèło della Rovere File:VinovoSanDesiderio.JPG|La chiesa cimiteriałe de San Desiderio File:LaRotonda-Vinovo.JPG|La cussìdita ''Rotonda'' File:Fontana Vinovo.jpg|La fontana de Piasa L. Rey File:Il Cottolengo.jpg|El cotołengo de Vinovo File:Vinovo Bealera.jpg|La bealera de Vinovo File:Chisola03.JPG|El Chisoła File:Laghetto Vinovo.jpg|El lagheto che se cata dadrìo al Casteło File:Vinovo santuario di san desiderio 00.JPG|El Santuario de San Desiderio File:VinovoTorre.JPG|La Tore a canpanìl de Vinovo File:Vinovo santuario di san desiderio 01.JPG|El santuario a l'interno File:Vinovo sede comunale 00.jpg|El Comùn de Vinovo </gallery> == Sviłupo urbanistego == === La ricostrusion dopo ła guèra === La ricostrusion dopo ła guèra ga portà a l'insediamento de nove industrie de legnami e metalmecaniche. Intra el 1955 e el 1970 xe arivài in paexe un mucio de imigrà che rivava da ła [[Romagna]], dal [[Vèneto|Veneto]] e da łe región del sud, cussì tanti che in sto ultimo terso de secoło ła popołasion xe pasàda dai sirca 2&nbsp;500 abitanti del 1940 ai atuałi 14&nbsp;000. Ancùo no ga più łe carateristeghe del paexe agricoło de un tenpo e, inte i ultimi vinti ani, ła seràda de ła maxór parte de łe industrie locałi che un tenpo ofriva laóro anca a tanti vinovexi, ga inflito un duro colpo al setór secondario de Vinovo. === Centro e frasion === El teritòrio comunàl pitosto estexo, conta un centro storico, frasión, alcune de łe cuałi distanti più chiłometri dal centro, e alcuni paéxi rexidensiałi. Una de łe frasion xe Garino. Garino xe na sitadina un mucio picenina co na scòła materna, una ełementare e naltra media. === L'ipodromo === Sul scominsio dei [[ani '60]] xe stà costruìi a Vinovo do ipodromi: uno par le corse al [[troto]] e uno par quełe al [[gałopo]]. Recentemente (2005) l'ipodromo del gałopo xe stà butà xo par farghe posto al ''Juventus Center'' e a un futuro groso conpleso comerciałe. Xe restà quindi ativo soło che l'ipodromo del troto. === Juventus Center === El progeto de ła socetà calcistica [[Juventus FC|Juventus]] de fabricàr un novo centro sportivo infra i comùni de [[Nichełino]] e Vinovo ga trovà ła so sede inte el teritòrio de Vinovo. El centro sportivo ''[[Juventus Center]]'' xe stà inaugurà inte el [[2006]]. El conpleso ga i so ingrèsi in via Stupinigi 182. === La Scòła Materna ecołogica === [[Imàjine:Scuola dell'Infanzia Statale.JPG|right|250 px|thumb|La scòła statałe par l'infansia]] El 20 novenbre 2010 xe stà inaugurà ła nova scòła de l'infasìa reałixà segóndo i rigoroxi criteri de sparègno energetico e de sostenibiłità anbientałe. Situà in via Garibaldi, visina al centro storico, xe diretamente afasà sol grando parco del Castèl. Costruìa patòca co ełementi de łegno prefabricà asenblà infra łori sol pòsto, la scòła no xe cołegà al gas metano, no utiłixa energia da conbustìbiłi fosiłi e donca łe spexe par el riscaldamento dei anbienti e de l'aqua e quełe par la fornidura de energia ełetrica xe guałìvi a xero<ref>{{it}} [http://www.famijavinoveisa.it/chi%20siamo.htm La Famija Vinoveisa chi semo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130611051821/http://www.famijavinoveisa.it/chi%20siamo.htm |date=2013-06-11 }}</ref>. == Asociasion Locałi == === La Fiłarmonica Giuseppe Verdi === La Filarmonica vinovexe "[[Giuseppe Verdi]]" xe nata uficialmente inte el marso [[1847]], in ocaxiôn de ła vixita pastorałe de l'arcivescovo de [[Turìn|Torin]], [[Luigi Fransoni]]. Inte el corso dei ani l'è devegnù sełebre in tuto el Piemonte, tanto che a cauxa dei nùmaroxi inpegni, la banda ga dovesto spartìrse in du. La Banda muxicałe de Vinovo ga continuà inte el servisio a grào e vołontario a tuta ła sitadinansa e inte i [[ani '50]] l'è riusìa a otegnère na sede stabiłe. Inte el 1999, la filarmonica ga partisipà cofà unega raprexentante par l'Itàlia al 20° [[Osterreichisches Blasmusikfest]] de Viena. === La Famija Vinoveisa === La Famija Vinoveisa nase inte el 1981 par vołer de alcuni çitadini Vinovexi, "col fin de salvavardàr le tradision del patrimonio locałe. Ogni ano, inte el periodo de Nadàłe, cura ła mostra dei prexepi ne ła Ceza de Santa Croxe. === Corałe Ars Nova - St. John's International Choir === El Coro Ars Nova nase inte el marso del 2007, par inisiativa de alcune persone amanti del canto e de ła muxica. El repertorio spasia dal xenare clasico a queło tradisionałe co brani de muxica operistega de l'Otosento tirài xo da łe maxór òpare dei grandi conpoxidori cofà [[Verdi]], [[Bellini]], [[Rossini]], [[Mozart]]<ref>{{it}} [http://www.lapancalera.it/pancalieri_9.html Concerto de Nadàl]{{Ligo desfà}}, corałe Ars Nova</ref>. == Stema == El stema del comùn de Vinovo raprexenta un [[unicorno]] e i cołori xe quełi de ła caxada [[Della Rovere]], overosìpia el xało e'l blu. == Personałità łigàe a Vinovo == * [[Vittorio Amedeo Gioanetti]], mèdego e chémico e specialmente produtór de [[porsełane]] e magiòliche. * [[Giovanni Valetti]], ciclista vinsidór inte el [[1938]] e inte el [[1939]] del [[Xiro d'Itałia]]. * [[Domenico della Rovere]], gardenàl itałiàn. * [[Giovanni Ludovico della Rovere]], véscovo itałiàn * [[Giovanni Francesco della Rovere]], vésco itałiàn * [[Tony Mancino]], rapper itałiàn * [[Giancarlo Camolese]], ex xogadór e ałenadór de calcio itałiàn. == Xemełagi == Vinovo xe xemełà co: * {{Xemełajo|Argentina|Luque (Argentina)|}}, comun [[argentina|argentino]] del [[Dipartimento de Río Segundo]] ne ła [[provincia de Córdoba]]; * {{Xemełajo|Italia|Casalbore|2011}}, comun [[Irpinia|irpin]] in [[provincia de Avellino]]. == Evołusion demografega == == Note == <references /> == Linganbi foresti == {{linganbi foresti}} * [http://www.comune.vinovo.to.it Sito Comune] * [http://www.ippodromovinovo.it Ippodromo Vinovo] == Note == <references /> # Ilario Manfredini, ''Il Castello della Rovere di Vinovo'' p.25 e segg.dea provinsia de Torin. Se cata 'nteła piana a sud de Torin. == Bibliografia == * Ilario Manfredini, ''Il Castello della Rovere di Vinovo'', edizione a cura del Comune di Vinovo, 2007; * {{fr}} L. De Mauri, ''Vinovo et ses Porcelaines'', Piantanida Valcarenghi Editori, Milano, 1923 * Walter Canavesio e Piergiorgio Grana, ''La Confraternita di Santa Croce in Vinovo'' "I Quaderni della Famija Vinoveisa", vol. 1, Vinovo 1986 == Altri progeti == {{Interprojeto}} <references/> {{Provincia de Turin}} {{Controło de autorità}} [[Categoria:Comuni de ła sità metropułitana de Turin|{{PAGENAME}}]] puuyd5794fnrw81641ttxpj7is9mp1j 1101494 1101493 2022-07-27T09:44:14Z Enrico 7370 /* Sede comunałe */ wikitext text/x-wiki {{Infobox de Divixion aministrativa |Nome = Vinovo |Nome locałe = {{pms}} Vineuv |Panorama = Torre dell'orologio vinovo.JPG |Didascałia = Tore del rełojo<!-- |Stema = Vinovo-Stemma.png--> |Stato = ITA |Grado aministrativo = 3 |Divixion am grado 1 = Piemonte |Divixion am grado 2 = Torin |Aministrador locałe = Maria Teresa Mairo |Partìo = [[sentro-sanca]] |Data elesion = 14/06/2004, confermà el 14/06/2009 |Data istitusion = |Latitudine gradi = 44 |Latitudine minuti = 57 |Latitudine secondi = 0 |Latitudine NS = N |Longitudine gradi = 7 |Longitudine minuti = 38 |Longitudine secondi = 0 |Longitudine EW = E |Altitudine = 220 |Superfise = 17.7 |Note superfise = |Abitanti = 14286 |Note abitanti = {{it}} [http://demo.istat.it/bil2010/index.html Dato Istat] - Popołasion rexidente al 31 de lujo 2011. |Axornamento abitanti = 31-07-2011 |Sotodivixion = Garino, Tetti Rosa, Tetti Grella, Tetti Borno, Tetti Caglieri |Divixion confinanti = [[Candiolo]], [[Carignano (Italia)|Carignano]], [[La Loggia]], [[Moncalieri]], [[Nichelino]], [[None]], [[Piobesi Torinese]] |Codexepostałe = 10048 |Prefiso = [[011 (prefiso)|011]] |Fuxo orario = +1 |Codexestatistego = 001309 |Codexecatasticałe = M060 |Xona sismega = 4 |Targa = TO |Nome abitanti = vinovexi |Patrono=[[san Bortoło]] |Dì de festa=[[24 de agosto]] |Mapa = Map - IT - Torino - Municipality code 1309.svg |Didascałia Mapa=Locałixasion del Comun de {{PAGENAME}} inte ła Provincia de Torin. |Sito=http://www.comune.vinovo.to.it/ }} '''Vinovo''' (''Vineuv'' in [[lengua piemontexe|piemontexe]]) xe un comun de 14.286 abitanti de ła provincia de Torin. == Aministrasion == El sìndico el ze Maria Teresa Mairo da'l 14 de zunjo de'l 2004. Inte'l 2009 ła ga avùo n'altro mandato. == Corsi d'aqua == [[Imàjine:Chisola02.JPG|270px|left|thumb|El torente Chisola a Vinovo]] Inte'l teritorio de Vinovo, ai màrzeni de'l sentro abitativo orizenałe e prensipałe, A core el torente [[Chisola]] che'l va a zbocàr in [[Po]] visin a [[Moncalieri]]. == Un fià de Storia == Ła sità ła ga na łonga storia che ła fonda łe só raìze in tenpi tanto antighi: infati in sta zona A ze stài catà fora resti resałenti a'l V sècoło d.C. I documenti stòreghi pi veci che i parla de cueła che sarà ła Vinovo de oncò i ze de'l 1040: in chel'ano un àto nodariłe el sertifega che i Marchezi Romagnarono ghe i gaveva donà a l'Abasia de San Silano de [[Romagnano]] alguni tereni siti inte'l teritòrio de Vinovo. Sora de 'sto documento el teritòrio el ze indegà 'fa ''Victus Novus'', nome restà inte'l [[Età de mezo|Medioevo]] a indegar el grupo de edifisi e tereni che i jera de propietà de vari fedautari. Inte'l [[1268]] spunta un àto de vendita, inte ła stòria łocałe, de ła fameja Della Rovere che inte'l 1400 ła deventarà paròna de l'intiero teritòrio vinoveze. Ła nasita de'l comun ła ze datà [[1458]], co'l dùca [[Ludovico di Savoia]] el conséde a ła Comunidà Vinoveze łe Costitusion in defeza dei sitadini. Co ła morte de l'ùltemo desendente dei Della Rovere, inte'l [[1692]], el [[feudo]] vinoveze el ze stà cedùo ai Cónti de łe Lanze che i ło ga goernà fin al [[1732]]. In cuel'ano el [[gardenàl]] [[Carlo Vittorio Amedeo delle Lanze]] sede ła sità al [[re Carlo Emanuele III]], che el ghe ga donà, unìa a [[Stupingi]], a ła Commenda de l'[[Ordine Mauriziano]]. L'Órdene el ze stà soprimesto inte'l 1800 e un mucio de tere łe stà vendùe a privà, soło drìo el 1815 ze stà recostruìo l'avér co Stupinigi e parte de Vinovo: el casteło, alguni tereni, łe vacarìe e i boschi. Inte'l [[1865]] ła frasion de Stupinigi ła ze stà definitivamente separà da ła sità e unìa a [[Nichelino]]. Inte'l [[1775]] parte del casteło ła vien adibìa a fàbrega par la łaorasion de łe magiòłiche e de łe porsełane e dopo el [[1780]] ła ga traversà un parìodo d'oro soto ła diresion de [[Vittorio Amedeo Gioanetti]]. So'l fenir de l'[[800]] a ła renomà industria seràmega s'a fiancà łe fornaze e łe fiłànde, na ròba che ga portà a na progresiva cresita de ła popołasión, co na conseguente espansion de'l paeze, e a ła nesesaria costrusion de edifisi pùbleghi cofà el Comùn, łe scołe, l'aziło e ła Caza de'l Cotołengo. Par cuanto revarda ła vita culturałe, inte'l [[1847]] A ze stà fondà ła ''Filarmonica Vinovexa Giuseppe Verdi'', corpo muzegałe [[bandìstego]] de ła [[sità]], da łóra senpre ativo. Senjo de progreso e de acuizìa inportansa ze stà anca, inte'l [[1882]], l'inaugurasion de na [[łinea tranviaria]] che ła unìva ła stasion de Porta Nova de Torin a Vinovo. Inte'l 1941 el paeze el ga subìo un bonbardamento da parte dei aerei de ła [[RAF]] łe cui conseguense łe xe stàe de tre ferìi e tante caze desfàe. == Sede comunałe == [[Imàjine:Vinovo sede comunale 00.jpg|left|210 px|thumb|Elpałaso Comunałe co ła Piasa Marconi danànsi]] Fin a ła fine del' [[XVIII]] sec. sìrca, el Comùn de Vinovo el ga sede inte ła vacarìa de ła Famegia Farò (che un tenpo zera propietà del Conte Castelli di Sessant) drìo l'abside de ła Ceza parochiałe; drìoman el xe stà trasferìo inte ła caxa Marchiaro de Via San Bartolomeo. Poco dopo l'[[Unità de Itàlia]] el Comun l'è stà trasferido in piasa delle Grida, atuałe caxa de canton de Via Cottolengo co via don Mazzolari. Qualche ano drìo, inte el [[1878]], el Comùn de Vinovo, dovendo trasferìr el Comùn in una nòva e più anpia sede, ga cronpà ła vecia vila de ła Contesa Bosco di Ruffino, pervegnùa in redità dal conte Prospero Castelli di Sessant, riadatandoła a sede muniçipal, come che xe ancùo, piasa Marconi. L'edificio, inte el corso dei ani, ga subìo radicałi trasformasión, ła pì pexòca in conseguensa del bonbardamento de l'[[11 de setenbre|11 setenbre]] [[1941]]. In quea note un grupo de reoplani da bonbardamento de ła [[RAF]] ga descargà un pìngoło de bonbe incendiarie sol centro de Vinovo, colpìndo anca el Pałaso Munisipàl. Le fasàde xe stàe xontàe inte i ani 1972-1973 in una de łe ristruturasion drìo, inte el 1978-79 xe stà integrà na manega verso via Marconi e xe stà radicalmente ristruturà i locałi interni. === Strutura de ła sede comunałe === El conpleso de ła sede comunàl xe caraterixà dal corpo de fabrica storego e dai corpi de fabrica xontà che inte el pasàr dei ani, i ga conpletà sui lai el lòto orixinàl. El fronte storico su Piasa Marconi, dal cuało ghe xe l'aceso prinsipàl a ła sede comunàl, xe caraterixà da un portegà de aceso picenin sorastà dal balcon de l'uficio del Sindìco co bałaustrà. Sòra ła łinea de spòrto de tałe strutura, ghe xe un frontón co ła scrita "MUNISIPIO" (dito anca Comùn). Ai lai de l'intràda de ła sede comunałe xe prexenti do bałaustrài. La scansion de łe sbuxadure xe tanto regołàr e xe prexenti de łe soàxe decorative sensa frèxi. Le pitùre utilixà jera a baxe viniłica. Longo tuto l'edificio core un regołón in pièra. == Edifici de intarese storego/artistego == === Casteło dei Della Rovere === [[Imàjine:Della Rovere Castello.jpg|left|200 px|thumb|El Casteło dei Della Rovere]] Se trata de un pałaso de stiłe rinasimentałe costruìo infra el [[1480]] e el [[1517]] in sostitusion de un pałasoto de minor dimension adibìo a fortésa defensiva. Ła se catava su l'atuałe Piasa Rey. De ła so costrusión, vołesta da ła fameja omonema, xe stà sponsór e soventór el [[gardenàl Domenico della Rovere]], orixinàl de Vinovo. Recentemente restorà, el Casteło ga al so interno pregevołi stuchi e dipinti a grotésca de ła Scòła del [[Pinturicchio]]<ref>{{it}} Gabriella zera una ''Delle Lanze'' avendo spoxà el [[2 disenbre]] [[1668]] el conpiacente Carlo Delle Lanze, conte de Sales. (L. De Mauri, ''Vinovo et ses porcelaines'', p. 15)</ref> e un bel giòstro co decorasion in còto. Col sfantàrse de ła fameja Della Rovere, el castèl inte el [[1692]] l'è pasà a la corona sabauda e [[Carlo Emanuele II]], asegnàndoghe el titoło de cónte de Vinovo a so fiòło (spùrio) ch'el gavea avùdo inte el [[1712]] da Gabriella di Mesmes des Marolles <ref>{{fr}} L. De Mauri, ''Vinovo et ses porcelaines'' pp. 15-16</ref>. Francesco Agostino, ghe ga dà in concesion anca el castèło. Tutociò ła concesion del casteło xe tornà a ła corona inte el 1732 visto che l'ultimio rède de ła fameja Delle Lanze gaveva sielto ła cariera eclexiastica (jera el futuro cardinàl [[Carlo Vittorio Amedeo Delle Lanze]] ([[1712]]-[[1784]]), so fioło de Francesco Agostino e de Barbara Piossasco de Piobesi). Inte el [[1752]] [[Carlo Emanuele III]] ghe lo ga consegnà a ła Comenda Magistrałe de Stupinigi, che inte el 1776, ghe lo ga dà in concesion a Vittorio Brodel e a l'arcanista Pierre-Antoine Hannong, al fin che i podese condurghe esperimenti so łe porsełàne e ła eventuałe produsion de łe medème. Fałìa l'inprexa dei do, el castèl l'è pasa in concesion inte el [[1780]] a [[Vittorio Amedeo Gioanetti]], che l' a avùdo el medèmo incargo, portà a termine co un certo suceso. Drìo ła morte del Gioanetti, fałìo el tentativo de Giovanni Stoppini de continuàr l'atività del Gioaneti, el casteło xe stà vendùo inte el [[1825]] a l'[[Università de Torin]], che inte el [[1836]] ghe ło ga vendesto a so vòlta al [[comun de Torin|Turìn]] dal cuało inte el [[1839]] jera stà cronpà dai fradełi, Giacomo e Luigi Rey che ghe gavea logà na fàbrica de tapèi<ref>{{it}} [http://www.comune.vinovo.to.it/index.php?method=section&action=zoom&id=17 Comùn de Vinovo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121110150600/http://www.comune.vinovo.to.it/index.php?method=section&action=zoom&id=17 |date=2012-11-10 }}, parcorsi Monumentałi</ref>. Dal 30 setenbre 2006 l'è sede de la biblioteca comunałe e dal [[2007]] anca de ła [[St. John International University]]. <gallery widths="160" heights="135"> File:DellaRovereCastVinovo01.JPG|El casteło De ła Róvare in Vinovo: el lai nord File:Laghetto Vinovo.jpg |El lagheto del Casteło de ła Rovere File:DellaRovereCast02.JPG|El casteło De ła Rovere in Vinovo: vista frontałe </gallery> === Ceza de San Bortoło (San Bartolomìo) === Costruìa inte el 1451 cofà anpliamento de ła capeła privàda dei Della Rovere e dedicàda a [[San Bortoło]], zera subintràda ałora cofà Ceza parochiałe a queła de [[San Desiderio]]. Inte el 1472 ła parochia vien fornìa de un pestrìn. Inte el 1615 ła Ceza xe stà anplià e ristruturà inte łe forme che groso modo se połe vedare unco. Durante ła guera del Monferato, el 4 agosto 1630 alcuni squadroni de cavałarìa ga bruxà ła Ceza parochiałe indove el Podestà gavea fato saràr łe masarìe e i beni de ła popołasion vinovexe. Finìa ła bataja ła Ceza l'è stà ricostruìda<ref>{{it}} Walter Canavesio e Piergiorgio Grana (a cura di), ''La Confraternita di Santa Croce in Vinovo'', Quaderni della Famija Vinoveisa</ref>. === Ceza de Santa Croxe (o ''dij Batù'') === Xe stà tirà su inte ła segónda metà del [[XV secolo|XV secoło]] e adibìa a sede de culto par la Conpagnia dei Flagellanti (in piemontexe, ''Batù''. Co ła fondasion inte el 1577 de ła Confraternita de Santa Croxe par òpara de Bartolomeo Feccia, la Ceza inte el corso dei secołi ga subìo un mucio de canbiamenti e mejoraménti. I confradei de Santa Croxe durante łe prusisió, jera rivestìi de un càmixo bianco e col cao ricoerto da un capùso bianco, e xera apónto diti i Batù. Grasie a łe oferte che rivava da fonti diverse (quote che vegniva versàe par ogni sepoltùra e limòxine anoneme) inte el 1601 zera stài cronpài do candeliéri de otón e i rełativi ciri, e inte l'avrìl del 1603 xe stài conpletài i łavori de l'altàr. Inte el 1612 i mestri Giovanni Maria Sarasino e Antonio Franchetto ga piasà ła porta de ła céxa. Inte el 1751 ga tacà i łavori par la costrusion de un novo canpanìl «...''per poter regere detta Campana, e a ciò si senta più lontano il suono della medesima'' » (par podér rèxer dita Canpana, e a ciò se senta più łontàn el són de ła medèma<ref>{{it}} Uncuo' infra łe via "della Rotonda" e "San Giovanni Bosco"</ref> la nova costrusiónt sarìa sorta lateralmente a l'aso de ła navàda, e gavarìa mexurà sirca sìe metri da l'altésa del covèrto de ła céxa. Nei primi ani del 1800i confradei gavea cronpà un novo organo par 150 franchi. Durante ła segónda guera mondiałe sol canpanìłe xe stà montà, da parte dei miłitàri un pósto de avistamento antiaereo e inte el 1945 i miłitanti de ła rexistensa vinovexi e partixani gavea catà recèto sol canpanìłe, par scanpàr via a łe patùgie naxifasiste. A l'interno xe prexente un bel coro łigneo, intagià dai mestri [[Bartolomeo Borello]] e [[Francesco Antonio Rochie]] inte el 1715 e restorà inte el 2010. Ancùo l'edificio svincołà da l'uxo łiturgico, vien utiłixà de frecuente par manifestasion particołari cofà, a exenpio, na mostra de prexepi inte el periodo de nadàl. === Scoła Luigi Rey === Interesante exenpio de architetura de fin [['800]], xe stà sede de ła prima scoła ełementàre de Vinovo, omagio de l'industria Luigi Rey. Reałixàda da l'architeto Caselli, prospeta so l'omonema piasa Rey, avendo a ła so sànca el lai danànsi del Casteło de ła Róvare. Inte i ani 1934-35 xe stà alsà de un pian, in seguito a ła cresita de ła popołasion scołastica, e xe stà utiłixà fin al 1978. Atualmente xe sede de numaroxe asociasion locałi. === Ceza de San Desiderio === Céxa cimiteriałe tirà su inte ła prima metà del [[XVIII secoło]] so łe ruìne de l'anteàta capèła del Santuario de [[San Desiderio]] (inisiàl patròno del paexe). La Ceza orixinàl de San Dexiderio jera un mucio diversa da l'atuałe santuario e no xera gnancora tornià dal çimitero, ma zera na sàvia costrusion co tuta probabiłità a na soła navàda, ixołàda in mexo a ła 'verta canpagna. L'interno, a pianta croxe grega, xe reałixà in stiłe [[rococò]]. La fasàda in matón vivo, co decori in ceramica połicroma (tìnpano sol portàłe e capitełi), xe de ła segónda metà del [[XIX secoło]]. === La Rotonda === Pregevołe e orìxinałe edificio fato costruìre inte ła xona meridionałe del teritòrio comunałe<ref>{{it}} [http://www.bioarchitetturaitalia.it/index.php?option=com_content&view=article&id=46&Itemid=71 Bioarchitetura Itałia, ''La scòła materna ecołògica a Vinovo''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140322182135/http://www.bioarchitetturaitalia.it/index.php?option=com_content&view=article&id=46&Itemid=71 |date=2014-03-22 }}</ref> a ła fin de l'[['800]], so projeto de l'Inx. Crescentino Caselli, da parte de un nodàro torinexe cofà so "caxa de canpagna". Xe stà sede de un [[Circoło Sociałista]] dal [[1919]] al [[1922]], ano inte el cuało xe stà dà a łe fiame da na squadra [[fasista]]. Unco apartien a privà che ghe abita. === L'ała del Marcà === L'ała del Marcà xe pósta a ła croxera de łe do vìe prinsìpałi del vecio borgo medievałe. L'atuałe architetura xe anca queła òpara de l'architeto Caselli, ła cui prónta xe ben riconosìbiłe ne ła scanpàda dei archi ranpànti e inte i quarełi rosi prodoti ne łe fornàxe locałi, oltra che inte i àrpexi in fero utiłi a mantegnìr l'equiłibrio de ła strutura. L'edificio l'è stà costruìo inte i ani 1580-1585 a cura de ła [[Conpagnia de Santa Croxe]]. == Imàxeni de Vinovo == <gallery widths="180" heights="135"> File:VinovoSantaCroce02.jpg|La Ceza de Santa Croxe, dita ''dij Batù'' File:Piazza Rey.jpg|La ex Scòła Luigi Rey File:VinovoSantaCroce02.jpg|La chiesa di Santa Croce, detta ''dij Batù'' File:Della Rovere Castello.jpg|Castèło della Rovere File:VinovoSanDesiderio.JPG|La chiesa cimiteriałe de San Desiderio File:LaRotonda-Vinovo.JPG|La cussìdita ''Rotonda'' File:Fontana Vinovo.jpg|La fontana de Piasa L. Rey File:Il Cottolengo.jpg|El cotołengo de Vinovo File:Vinovo Bealera.jpg|La bealera de Vinovo File:Chisola03.JPG|El Chisoła File:Laghetto Vinovo.jpg|El lagheto che se cata dadrìo al Casteło File:Vinovo santuario di san desiderio 00.JPG|El Santuario de San Desiderio File:VinovoTorre.JPG|La Tore a canpanìl de Vinovo File:Vinovo santuario di san desiderio 01.JPG|El santuario a l'interno File:Vinovo sede comunale 00.jpg|El Comùn de Vinovo </gallery> == Sviłupo urbanistego == === La ricostrusion dopo ła guèra === La ricostrusion dopo ła guèra ga portà a l'insediamento de nove industrie de legnami e metalmecaniche. Intra el 1955 e el 1970 xe arivài in paexe un mucio de imigrà che rivava da ła [[Romagna]], dal [[Vèneto|Veneto]] e da łe región del sud, cussì tanti che in sto ultimo terso de secoło ła popołasion xe pasàda dai sirca 2&nbsp;500 abitanti del 1940 ai atuałi 14&nbsp;000. Ancùo no ga più łe carateristeghe del paexe agricoło de un tenpo e, inte i ultimi vinti ani, ła seràda de ła maxór parte de łe industrie locałi che un tenpo ofriva laóro anca a tanti vinovexi, ga inflito un duro colpo al setór secondario de Vinovo. === Centro e frasion === El teritòrio comunàl pitosto estexo, conta un centro storico, frasión, alcune de łe cuałi distanti più chiłometri dal centro, e alcuni paéxi rexidensiałi. Una de łe frasion xe Garino. Garino xe na sitadina un mucio picenina co na scòła materna, una ełementare e naltra media. === L'ipodromo === Sul scominsio dei [[ani '60]] xe stà costruìi a Vinovo do ipodromi: uno par le corse al [[troto]] e uno par quełe al [[gałopo]]. Recentemente (2005) l'ipodromo del gałopo xe stà butà xo par farghe posto al ''Juventus Center'' e a un futuro groso conpleso comerciałe. Xe restà quindi ativo soło che l'ipodromo del troto. === Juventus Center === El progeto de ła socetà calcistica [[Juventus FC|Juventus]] de fabricàr un novo centro sportivo infra i comùni de [[Nichełino]] e Vinovo ga trovà ła so sede inte el teritòrio de Vinovo. El centro sportivo ''[[Juventus Center]]'' xe stà inaugurà inte el [[2006]]. El conpleso ga i so ingrèsi in via Stupinigi 182. === La Scòła Materna ecołogica === [[Imàjine:Scuola dell'Infanzia Statale.JPG|right|250 px|thumb|La scòła statałe par l'infansia]] El 20 novenbre 2010 xe stà inaugurà ła nova scòła de l'infasìa reałixà segóndo i rigoroxi criteri de sparègno energetico e de sostenibiłità anbientałe. Situà in via Garibaldi, visina al centro storico, xe diretamente afasà sol grando parco del Castèl. Costruìa patòca co ełementi de łegno prefabricà asenblà infra łori sol pòsto, la scòła no xe cołegà al gas metano, no utiłixa energia da conbustìbiłi fosiłi e donca łe spexe par el riscaldamento dei anbienti e de l'aqua e quełe par la fornidura de energia ełetrica xe guałìvi a xero<ref>{{it}} [http://www.famijavinoveisa.it/chi%20siamo.htm La Famija Vinoveisa chi semo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130611051821/http://www.famijavinoveisa.it/chi%20siamo.htm |date=2013-06-11 }}</ref>. == Asociasion Locałi == === La Fiłarmonica Giuseppe Verdi === La Filarmonica vinovexe "[[Giuseppe Verdi]]" xe nata uficialmente inte el marso [[1847]], in ocaxiôn de ła vixita pastorałe de l'arcivescovo de [[Turìn|Torin]], [[Luigi Fransoni]]. Inte el corso dei ani l'è devegnù sełebre in tuto el Piemonte, tanto che a cauxa dei nùmaroxi inpegni, la banda ga dovesto spartìrse in du. La Banda muxicałe de Vinovo ga continuà inte el servisio a grào e vołontario a tuta ła sitadinansa e inte i [[ani '50]] l'è riusìa a otegnère na sede stabiłe. Inte el 1999, la filarmonica ga partisipà cofà unega raprexentante par l'Itàlia al 20° [[Osterreichisches Blasmusikfest]] de Viena. === La Famija Vinoveisa === La Famija Vinoveisa nase inte el 1981 par vołer de alcuni çitadini Vinovexi, "col fin de salvavardàr le tradision del patrimonio locałe. Ogni ano, inte el periodo de Nadàłe, cura ła mostra dei prexepi ne ła Ceza de Santa Croxe. === Corałe Ars Nova - St. John's International Choir === El Coro Ars Nova nase inte el marso del 2007, par inisiativa de alcune persone amanti del canto e de ła muxica. El repertorio spasia dal xenare clasico a queło tradisionałe co brani de muxica operistega de l'Otosento tirài xo da łe maxór òpare dei grandi conpoxidori cofà [[Verdi]], [[Bellini]], [[Rossini]], [[Mozart]]<ref>{{it}} [http://www.lapancalera.it/pancalieri_9.html Concerto de Nadàl]{{Ligo desfà}}, corałe Ars Nova</ref>. == Stema == El stema del comùn de Vinovo raprexenta un [[unicorno]] e i cołori xe quełi de ła caxada [[Della Rovere]], overosìpia el xało e'l blu. == Personałità łigàe a Vinovo == * [[Vittorio Amedeo Gioanetti]], mèdego e chémico e specialmente produtór de [[porsełane]] e magiòliche. * [[Giovanni Valetti]], ciclista vinsidór inte el [[1938]] e inte el [[1939]] del [[Xiro d'Itałia]]. * [[Domenico della Rovere]], gardenàl itałiàn. * [[Giovanni Ludovico della Rovere]], véscovo itałiàn * [[Giovanni Francesco della Rovere]], vésco itałiàn * [[Tony Mancino]], rapper itałiàn * [[Giancarlo Camolese]], ex xogadór e ałenadór de calcio itałiàn. == Xemełagi == Vinovo xe xemełà co: * {{Xemełajo|Argentina|Luque (Argentina)|}}, comun [[argentina|argentino]] del [[Dipartimento de Río Segundo]] ne ła [[provincia de Córdoba]]; * {{Xemełajo|Italia|Casalbore|2011}}, comun [[Irpinia|irpin]] in [[provincia de Avellino]]. == Evołusion demografega == == Note == <references /> == Linganbi foresti == {{linganbi foresti}} * [http://www.comune.vinovo.to.it Sito Comune] * [http://www.ippodromovinovo.it Ippodromo Vinovo] == Note == <references /> # Ilario Manfredini, ''Il Castello della Rovere di Vinovo'' p.25 e segg.dea provinsia de Torin. Se cata 'nteła piana a sud de Torin. == Bibliografia == * Ilario Manfredini, ''Il Castello della Rovere di Vinovo'', edizione a cura del Comune di Vinovo, 2007; * {{fr}} L. De Mauri, ''Vinovo et ses Porcelaines'', Piantanida Valcarenghi Editori, Milano, 1923 * Walter Canavesio e Piergiorgio Grana, ''La Confraternita di Santa Croce in Vinovo'' "I Quaderni della Famija Vinoveisa", vol. 1, Vinovo 1986 == Altri progeti == {{Interprojeto}} <references/> {{Provincia de Turin}} {{Controło de autorità}} [[Categoria:Comuni de ła sità metropułitana de Turin|{{PAGENAME}}]] oas6psap3nn73kuzitie1dpjeghhk4r 1101495 1101494 2022-07-27T09:54:22Z Enrico 7370 /* Sede comunałe */ wikitext text/x-wiki {{Infobox de Divixion aministrativa |Nome = Vinovo |Nome locałe = {{pms}} Vineuv |Panorama = Torre dell'orologio vinovo.JPG |Didascałia = Tore del rełojo<!-- |Stema = Vinovo-Stemma.png--> |Stato = ITA |Grado aministrativo = 3 |Divixion am grado 1 = Piemonte |Divixion am grado 2 = Torin |Aministrador locałe = Maria Teresa Mairo |Partìo = [[sentro-sanca]] |Data elesion = 14/06/2004, confermà el 14/06/2009 |Data istitusion = |Latitudine gradi = 44 |Latitudine minuti = 57 |Latitudine secondi = 0 |Latitudine NS = N |Longitudine gradi = 7 |Longitudine minuti = 38 |Longitudine secondi = 0 |Longitudine EW = E |Altitudine = 220 |Superfise = 17.7 |Note superfise = |Abitanti = 14286 |Note abitanti = {{it}} [http://demo.istat.it/bil2010/index.html Dato Istat] - Popołasion rexidente al 31 de lujo 2011. |Axornamento abitanti = 31-07-2011 |Sotodivixion = Garino, Tetti Rosa, Tetti Grella, Tetti Borno, Tetti Caglieri |Divixion confinanti = [[Candiolo]], [[Carignano (Italia)|Carignano]], [[La Loggia]], [[Moncalieri]], [[Nichelino]], [[None]], [[Piobesi Torinese]] |Codexepostałe = 10048 |Prefiso = [[011 (prefiso)|011]] |Fuxo orario = +1 |Codexestatistego = 001309 |Codexecatasticałe = M060 |Xona sismega = 4 |Targa = TO |Nome abitanti = vinovexi |Patrono=[[san Bortoło]] |Dì de festa=[[24 de agosto]] |Mapa = Map - IT - Torino - Municipality code 1309.svg |Didascałia Mapa=Locałixasion del Comun de {{PAGENAME}} inte ła Provincia de Torin. |Sito=http://www.comune.vinovo.to.it/ }} '''Vinovo''' (''Vineuv'' in [[lengua piemontexe|piemontexe]]) xe un comun de 14.286 abitanti de ła provincia de Torin. == Aministrasion == El sìndico el ze Maria Teresa Mairo da'l 14 de zunjo de'l 2004. Inte'l 2009 ła ga avùo n'altro mandato. == Corsi d'aqua == [[Imàjine:Chisola02.JPG|270px|left|thumb|El torente Chisola a Vinovo]] Inte'l teritorio de Vinovo, ai màrzeni de'l sentro abitativo orizenałe e prensipałe, A core el torente [[Chisola]] che'l va a zbocàr in [[Po]] visin a [[Moncalieri]]. == Un fià de Storia == Ła sità ła ga na łonga storia che ła fonda łe só raìze in tenpi tanto antighi: infati in sta zona A ze stài catà fora resti resałenti a'l V sècoło d.C. I documenti stòreghi pi veci che i parla de cueła che sarà ła Vinovo de oncò i ze de'l 1040: in chel'ano un àto nodariłe el sertifega che i Marchezi Romagnarono ghe i gaveva donà a l'Abasia de San Silano de [[Romagnano]] alguni tereni siti inte'l teritòrio de Vinovo. Sora de 'sto documento el teritòrio el ze indegà 'fa ''Victus Novus'', nome restà inte'l [[Età de mezo|Medioevo]] a indegar el grupo de edifisi e tereni che i jera de propietà de vari fedautari. Inte'l [[1268]] spunta un àto de vendita, inte ła stòria łocałe, de ła fameja Della Rovere che inte'l 1400 ła deventarà paròna de l'intiero teritòrio vinoveze. Ła nasita de'l comun ła ze datà [[1458]], co'l dùca [[Ludovico di Savoia]] el conséde a ła Comunidà Vinoveze łe Costitusion in defeza dei sitadini. Co ła morte de l'ùltemo desendente dei Della Rovere, inte'l [[1692]], el [[feudo]] vinoveze el ze stà cedùo ai Cónti de łe Lanze che i ło ga goernà fin al [[1732]]. In cuel'ano el [[gardenàl]] [[Carlo Vittorio Amedeo delle Lanze]] sede ła sità al [[re Carlo Emanuele III]], che el ghe ga donà, unìa a [[Stupingi]], a ła Commenda de l'[[Ordine Mauriziano]]. L'Órdene el ze stà soprimesto inte'l 1800 e un mucio de tere łe stà vendùe a privà, soło drìo el 1815 ze stà recostruìo l'avér co Stupinigi e parte de Vinovo: el casteło, alguni tereni, łe vacarìe e i boschi. Inte'l [[1865]] ła frasion de Stupinigi ła ze stà definitivamente separà da ła sità e unìa a [[Nichelino]]. Inte'l [[1775]] parte del casteło ła vien adibìa a fàbrega par la łaorasion de łe magiòłiche e de łe porsełane e dopo el [[1780]] ła ga traversà un parìodo d'oro soto ła diresion de [[Vittorio Amedeo Gioanetti]]. So'l fenir de l'[[800]] a ła renomà industria seràmega s'a fiancà łe fornaze e łe fiłànde, na ròba che ga portà a na progresiva cresita de ła popołasión, co na conseguente espansion de'l paeze, e a ła nesesaria costrusion de edifisi pùbleghi cofà el Comùn, łe scołe, l'aziło e ła Caza de'l Cotołengo. Par cuanto revarda ła vita culturałe, inte'l [[1847]] A ze stà fondà ła ''Filarmonica Vinovexa Giuseppe Verdi'', corpo muzegałe [[bandìstego]] de ła [[sità]], da łóra senpre ativo. Senjo de progreso e de acuizìa inportansa ze stà anca, inte'l [[1882]], l'inaugurasion de na [[łinea tranviaria]] che ła unìva ła stasion de Porta Nova de Torin a Vinovo. Inte'l 1941 el paeze el ga subìo un bonbardamento da parte dei aerei de ła [[RAF]] łe cui conseguense łe xe stàe de tre ferìi e tante caze desfàe. == Sede comunałe == [[Imàjine:Vinovo sede comunale 00.jpg|left|210 px|thumb|Elpałaso Comunałe co ła Piasa Marconi danànsi]] Fin a ła fine del' [[XVIII]] sec. sìrca, el Comùn de Vinovo el ga sede inte ła vacarìa de ła Famegia Farò (che un tenpo zera propietà del Conte Castelli di Sessant) drìo l'abside de ła Ceza parochiałe; drìoman el xe stà trasferìo inte ła caxa Marchiaro de Via San Bartolomeo. Poco dopo l'[[Unità de Itàlia]] el Comun l'è stà trasferido in piasa delle Grida, atuałe caxa de canton de Via Cottolengo co via don Mazzolari. Qualche ano drìo, inte el [[1878]], el Comùn de Vinovo, dovendo trasferìr el Comùn in una nòva e più anpia sede, ga cronpà ła vecia vila de ła Contesa Bosco di Ruffino, pervegnùa in redità dal conte Prospero Castelli di Sessant, riadatandoła a sede muniçipal, come che xe ancùo, piasa Marconi. L'edifisio, inte'l voltar dei ani, el ga subìo radegałe trasformasión, ła pì pezante in conseguensa de'l bonbardamento de l'[[11 de setenbre|11 setenbre]] [[1941]]. In cueła note un grupo de reoplani da bonbardamento de ła [[RAF]] i ga descargà un pìngoło de bonbe insendiarie so'l sentro de Vinovo, colpindo anca el Pałaso Munisipàłe. Łe fasàde łe ze stà zontàe inte i ani 1972-1973 in una de łe restruturasion drio, inte'l 1978-79 ze stà integrà na mànega verso via Marconi e ze stà radegalmnete restruturà i łocałi interni. === Strutura de ła sede comunałe === El conpleso de ła sede comunàl el ze caraterixà da'l corpo de fàbrega stòrego e dai corpi de fàbrega zontà che int'l pasàr dei ani, i ga conpletà so i ładi el łoto orizenałe. El fronte stòrego so Piasa Marconi, da'l cuało ghe ze l'aceso prensipałe a ła sede comunàl, el ze caratarizà da un portegà de aceso picenin sorastà da'l balcon de l'ofisio de'l Sìndico co bałustrà. Sòra ła łinea de spòrto de tałe strutura, ghe ze un frontón co ła scrita "MUNISIPIO" (dito anca Comùn). Ai ładi de l'entrada de ła sede comunałe A ze prexenti do bałustri. Ła scansion de łe sbuzadure ła ze asé regołàr e A ze prezenti de łe soaze decorative sensa frezi. Łe pitùre utiłizàe łe jera a baze vinìłega. Łongo l'intiero edifisio A core un regołón in pièra. == Edifici de intarese storego/artistego == === Casteło dei Della Rovere === [[Imàjine:Della Rovere Castello.jpg|left|200 px|thumb|El Casteło dei Della Rovere]] Se trata de un pałaso de stiłe rinasimentałe costruìo infra el [[1480]] e el [[1517]] in sostitusion de un pałasoto de minor dimension adibìo a fortésa defensiva. Ła se catava su l'atuałe Piasa Rey. De ła so costrusión, vołesta da ła fameja omonema, xe stà sponsór e soventór el [[gardenàl Domenico della Rovere]], orixinàl de Vinovo. Recentemente restorà, el Casteło ga al so interno pregevołi stuchi e dipinti a grotésca de ła Scòła del [[Pinturicchio]]<ref>{{it}} Gabriella zera una ''Delle Lanze'' avendo spoxà el [[2 disenbre]] [[1668]] el conpiacente Carlo Delle Lanze, conte de Sales. (L. De Mauri, ''Vinovo et ses porcelaines'', p. 15)</ref> e un bel giòstro co decorasion in còto. Col sfantàrse de ła fameja Della Rovere, el castèl inte el [[1692]] l'è pasà a la corona sabauda e [[Carlo Emanuele II]], asegnàndoghe el titoło de cónte de Vinovo a so fiòło (spùrio) ch'el gavea avùdo inte el [[1712]] da Gabriella di Mesmes des Marolles <ref>{{fr}} L. De Mauri, ''Vinovo et ses porcelaines'' pp. 15-16</ref>. Francesco Agostino, ghe ga dà in concesion anca el castèło. Tutociò ła concesion del casteło xe tornà a ła corona inte el 1732 visto che l'ultimio rède de ła fameja Delle Lanze gaveva sielto ła cariera eclexiastica (jera el futuro cardinàl [[Carlo Vittorio Amedeo Delle Lanze]] ([[1712]]-[[1784]]), so fioło de Francesco Agostino e de Barbara Piossasco de Piobesi). Inte el [[1752]] [[Carlo Emanuele III]] ghe lo ga consegnà a ła Comenda Magistrałe de Stupinigi, che inte el 1776, ghe lo ga dà in concesion a Vittorio Brodel e a l'arcanista Pierre-Antoine Hannong, al fin che i podese condurghe esperimenti so łe porsełàne e ła eventuałe produsion de łe medème. Fałìa l'inprexa dei do, el castèl l'è pasa in concesion inte el [[1780]] a [[Vittorio Amedeo Gioanetti]], che l' a avùdo el medèmo incargo, portà a termine co un certo suceso. Drìo ła morte del Gioanetti, fałìo el tentativo de Giovanni Stoppini de continuàr l'atività del Gioaneti, el casteło xe stà vendùo inte el [[1825]] a l'[[Università de Torin]], che inte el [[1836]] ghe ło ga vendesto a so vòlta al [[comun de Torin|Turìn]] dal cuało inte el [[1839]] jera stà cronpà dai fradełi, Giacomo e Luigi Rey che ghe gavea logà na fàbrica de tapèi<ref>{{it}} [http://www.comune.vinovo.to.it/index.php?method=section&action=zoom&id=17 Comùn de Vinovo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121110150600/http://www.comune.vinovo.to.it/index.php?method=section&action=zoom&id=17 |date=2012-11-10 }}, parcorsi Monumentałi</ref>. Dal 30 setenbre 2006 l'è sede de la biblioteca comunałe e dal [[2007]] anca de ła [[St. John International University]]. <gallery widths="160" heights="135"> File:DellaRovereCastVinovo01.JPG|El casteło De ła Róvare in Vinovo: el lai nord File:Laghetto Vinovo.jpg |El lagheto del Casteło de ła Rovere File:DellaRovereCast02.JPG|El casteło De ła Rovere in Vinovo: vista frontałe </gallery> === Ceza de San Bortoło (San Bartolomìo) === Costruìa inte el 1451 cofà anpliamento de ła capeła privàda dei Della Rovere e dedicàda a [[San Bortoło]], zera subintràda ałora cofà Ceza parochiałe a queła de [[San Desiderio]]. Inte el 1472 ła parochia vien fornìa de un pestrìn. Inte el 1615 ła Ceza xe stà anplià e ristruturà inte łe forme che groso modo se połe vedare unco. Durante ła guera del Monferato, el 4 agosto 1630 alcuni squadroni de cavałarìa ga bruxà ła Ceza parochiałe indove el Podestà gavea fato saràr łe masarìe e i beni de ła popołasion vinovexe. Finìa ła bataja ła Ceza l'è stà ricostruìda<ref>{{it}} Walter Canavesio e Piergiorgio Grana (a cura di), ''La Confraternita di Santa Croce in Vinovo'', Quaderni della Famija Vinoveisa</ref>. === Ceza de Santa Croxe (o ''dij Batù'') === Xe stà tirà su inte ła segónda metà del [[XV secolo|XV secoło]] e adibìa a sede de culto par la Conpagnia dei Flagellanti (in piemontexe, ''Batù''. Co ła fondasion inte el 1577 de ła Confraternita de Santa Croxe par òpara de Bartolomeo Feccia, la Ceza inte el corso dei secołi ga subìo un mucio de canbiamenti e mejoraménti. I confradei de Santa Croxe durante łe prusisió, jera rivestìi de un càmixo bianco e col cao ricoerto da un capùso bianco, e xera apónto diti i Batù. Grasie a łe oferte che rivava da fonti diverse (quote che vegniva versàe par ogni sepoltùra e limòxine anoneme) inte el 1601 zera stài cronpài do candeliéri de otón e i rełativi ciri, e inte l'avrìl del 1603 xe stài conpletài i łavori de l'altàr. Inte el 1612 i mestri Giovanni Maria Sarasino e Antonio Franchetto ga piasà ła porta de ła céxa. Inte el 1751 ga tacà i łavori par la costrusion de un novo canpanìl «...''per poter regere detta Campana, e a ciò si senta più lontano il suono della medesima'' » (par podér rèxer dita Canpana, e a ciò se senta più łontàn el són de ła medèma<ref>{{it}} Uncuo' infra łe via "della Rotonda" e "San Giovanni Bosco"</ref> la nova costrusiónt sarìa sorta lateralmente a l'aso de ła navàda, e gavarìa mexurà sirca sìe metri da l'altésa del covèrto de ła céxa. Nei primi ani del 1800i confradei gavea cronpà un novo organo par 150 franchi. Durante ła segónda guera mondiałe sol canpanìłe xe stà montà, da parte dei miłitàri un pósto de avistamento antiaereo e inte el 1945 i miłitanti de ła rexistensa vinovexi e partixani gavea catà recèto sol canpanìłe, par scanpàr via a łe patùgie naxifasiste. A l'interno xe prexente un bel coro łigneo, intagià dai mestri [[Bartolomeo Borello]] e [[Francesco Antonio Rochie]] inte el 1715 e restorà inte el 2010. Ancùo l'edificio svincołà da l'uxo łiturgico, vien utiłixà de frecuente par manifestasion particołari cofà, a exenpio, na mostra de prexepi inte el periodo de nadàl. === Scoła Luigi Rey === Interesante exenpio de architetura de fin [['800]], xe stà sede de ła prima scoła ełementàre de Vinovo, omagio de l'industria Luigi Rey. Reałixàda da l'architeto Caselli, prospeta so l'omonema piasa Rey, avendo a ła so sànca el lai danànsi del Casteło de ła Róvare. Inte i ani 1934-35 xe stà alsà de un pian, in seguito a ła cresita de ła popołasion scołastica, e xe stà utiłixà fin al 1978. Atualmente xe sede de numaroxe asociasion locałi. === Ceza de San Desiderio === Céxa cimiteriałe tirà su inte ła prima metà del [[XVIII secoło]] so łe ruìne de l'anteàta capèła del Santuario de [[San Desiderio]] (inisiàl patròno del paexe). La Ceza orixinàl de San Dexiderio jera un mucio diversa da l'atuałe santuario e no xera gnancora tornià dal çimitero, ma zera na sàvia costrusion co tuta probabiłità a na soła navàda, ixołàda in mexo a ła 'verta canpagna. L'interno, a pianta croxe grega, xe reałixà in stiłe [[rococò]]. La fasàda in matón vivo, co decori in ceramica połicroma (tìnpano sol portàłe e capitełi), xe de ła segónda metà del [[XIX secoło]]. === La Rotonda === Pregevołe e orìxinałe edificio fato costruìre inte ła xona meridionałe del teritòrio comunałe<ref>{{it}} [http://www.bioarchitetturaitalia.it/index.php?option=com_content&view=article&id=46&Itemid=71 Bioarchitetura Itałia, ''La scòła materna ecołògica a Vinovo''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140322182135/http://www.bioarchitetturaitalia.it/index.php?option=com_content&view=article&id=46&Itemid=71 |date=2014-03-22 }}</ref> a ła fin de l'[['800]], so projeto de l'Inx. Crescentino Caselli, da parte de un nodàro torinexe cofà so "caxa de canpagna". Xe stà sede de un [[Circoło Sociałista]] dal [[1919]] al [[1922]], ano inte el cuało xe stà dà a łe fiame da na squadra [[fasista]]. Unco apartien a privà che ghe abita. === L'ała del Marcà === L'ała del Marcà xe pósta a ła croxera de łe do vìe prinsìpałi del vecio borgo medievałe. L'atuałe architetura xe anca queła òpara de l'architeto Caselli, ła cui prónta xe ben riconosìbiłe ne ła scanpàda dei archi ranpànti e inte i quarełi rosi prodoti ne łe fornàxe locałi, oltra che inte i àrpexi in fero utiłi a mantegnìr l'equiłibrio de ła strutura. L'edificio l'è stà costruìo inte i ani 1580-1585 a cura de ła [[Conpagnia de Santa Croxe]]. == Imàxeni de Vinovo == <gallery widths="180" heights="135"> File:VinovoSantaCroce02.jpg|La Ceza de Santa Croxe, dita ''dij Batù'' File:Piazza Rey.jpg|La ex Scòła Luigi Rey File:VinovoSantaCroce02.jpg|La chiesa di Santa Croce, detta ''dij Batù'' File:Della Rovere Castello.jpg|Castèło della Rovere File:VinovoSanDesiderio.JPG|La chiesa cimiteriałe de San Desiderio File:LaRotonda-Vinovo.JPG|La cussìdita ''Rotonda'' File:Fontana Vinovo.jpg|La fontana de Piasa L. Rey File:Il Cottolengo.jpg|El cotołengo de Vinovo File:Vinovo Bealera.jpg|La bealera de Vinovo File:Chisola03.JPG|El Chisoła File:Laghetto Vinovo.jpg|El lagheto che se cata dadrìo al Casteło File:Vinovo santuario di san desiderio 00.JPG|El Santuario de San Desiderio File:VinovoTorre.JPG|La Tore a canpanìl de Vinovo File:Vinovo santuario di san desiderio 01.JPG|El santuario a l'interno File:Vinovo sede comunale 00.jpg|El Comùn de Vinovo </gallery> == Sviłupo urbanistego == === La ricostrusion dopo ła guèra === La ricostrusion dopo ła guèra ga portà a l'insediamento de nove industrie de legnami e metalmecaniche. Intra el 1955 e el 1970 xe arivài in paexe un mucio de imigrà che rivava da ła [[Romagna]], dal [[Vèneto|Veneto]] e da łe región del sud, cussì tanti che in sto ultimo terso de secoło ła popołasion xe pasàda dai sirca 2&nbsp;500 abitanti del 1940 ai atuałi 14&nbsp;000. Ancùo no ga più łe carateristeghe del paexe agricoło de un tenpo e, inte i ultimi vinti ani, ła seràda de ła maxór parte de łe industrie locałi che un tenpo ofriva laóro anca a tanti vinovexi, ga inflito un duro colpo al setór secondario de Vinovo. === Centro e frasion === El teritòrio comunàl pitosto estexo, conta un centro storico, frasión, alcune de łe cuałi distanti più chiłometri dal centro, e alcuni paéxi rexidensiałi. Una de łe frasion xe Garino. Garino xe na sitadina un mucio picenina co na scòła materna, una ełementare e naltra media. === L'ipodromo === Sul scominsio dei [[ani '60]] xe stà costruìi a Vinovo do ipodromi: uno par le corse al [[troto]] e uno par quełe al [[gałopo]]. Recentemente (2005) l'ipodromo del gałopo xe stà butà xo par farghe posto al ''Juventus Center'' e a un futuro groso conpleso comerciałe. Xe restà quindi ativo soło che l'ipodromo del troto. === Juventus Center === El progeto de ła socetà calcistica [[Juventus FC|Juventus]] de fabricàr un novo centro sportivo infra i comùni de [[Nichełino]] e Vinovo ga trovà ła so sede inte el teritòrio de Vinovo. El centro sportivo ''[[Juventus Center]]'' xe stà inaugurà inte el [[2006]]. El conpleso ga i so ingrèsi in via Stupinigi 182. === La Scòła Materna ecołogica === [[Imàjine:Scuola dell'Infanzia Statale.JPG|right|250 px|thumb|La scòła statałe par l'infansia]] El 20 novenbre 2010 xe stà inaugurà ła nova scòła de l'infasìa reałixà segóndo i rigoroxi criteri de sparègno energetico e de sostenibiłità anbientałe. Situà in via Garibaldi, visina al centro storico, xe diretamente afasà sol grando parco del Castèl. Costruìa patòca co ełementi de łegno prefabricà asenblà infra łori sol pòsto, la scòła no xe cołegà al gas metano, no utiłixa energia da conbustìbiłi fosiłi e donca łe spexe par el riscaldamento dei anbienti e de l'aqua e quełe par la fornidura de energia ełetrica xe guałìvi a xero<ref>{{it}} [http://www.famijavinoveisa.it/chi%20siamo.htm La Famija Vinoveisa chi semo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130611051821/http://www.famijavinoveisa.it/chi%20siamo.htm |date=2013-06-11 }}</ref>. == Asociasion Locałi == === La Fiłarmonica Giuseppe Verdi === La Filarmonica vinovexe "[[Giuseppe Verdi]]" xe nata uficialmente inte el marso [[1847]], in ocaxiôn de ła vixita pastorałe de l'arcivescovo de [[Turìn|Torin]], [[Luigi Fransoni]]. Inte el corso dei ani l'è devegnù sełebre in tuto el Piemonte, tanto che a cauxa dei nùmaroxi inpegni, la banda ga dovesto spartìrse in du. La Banda muxicałe de Vinovo ga continuà inte el servisio a grào e vołontario a tuta ła sitadinansa e inte i [[ani '50]] l'è riusìa a otegnère na sede stabiłe. Inte el 1999, la filarmonica ga partisipà cofà unega raprexentante par l'Itàlia al 20° [[Osterreichisches Blasmusikfest]] de Viena. === La Famija Vinoveisa === La Famija Vinoveisa nase inte el 1981 par vołer de alcuni çitadini Vinovexi, "col fin de salvavardàr le tradision del patrimonio locałe. Ogni ano, inte el periodo de Nadàłe, cura ła mostra dei prexepi ne ła Ceza de Santa Croxe. === Corałe Ars Nova - St. John's International Choir === El Coro Ars Nova nase inte el marso del 2007, par inisiativa de alcune persone amanti del canto e de ła muxica. El repertorio spasia dal xenare clasico a queło tradisionałe co brani de muxica operistega de l'Otosento tirài xo da łe maxór òpare dei grandi conpoxidori cofà [[Verdi]], [[Bellini]], [[Rossini]], [[Mozart]]<ref>{{it}} [http://www.lapancalera.it/pancalieri_9.html Concerto de Nadàl]{{Ligo desfà}}, corałe Ars Nova</ref>. == Stema == El stema del comùn de Vinovo raprexenta un [[unicorno]] e i cołori xe quełi de ła caxada [[Della Rovere]], overosìpia el xało e'l blu. == Personałità łigàe a Vinovo == * [[Vittorio Amedeo Gioanetti]], mèdego e chémico e specialmente produtór de [[porsełane]] e magiòliche. * [[Giovanni Valetti]], ciclista vinsidór inte el [[1938]] e inte el [[1939]] del [[Xiro d'Itałia]]. * [[Domenico della Rovere]], gardenàl itałiàn. * [[Giovanni Ludovico della Rovere]], véscovo itałiàn * [[Giovanni Francesco della Rovere]], vésco itałiàn * [[Tony Mancino]], rapper itałiàn * [[Giancarlo Camolese]], ex xogadór e ałenadór de calcio itałiàn. == Xemełagi == Vinovo xe xemełà co: * {{Xemełajo|Argentina|Luque (Argentina)|}}, comun [[argentina|argentino]] del [[Dipartimento de Río Segundo]] ne ła [[provincia de Córdoba]]; * {{Xemełajo|Italia|Casalbore|2011}}, comun [[Irpinia|irpin]] in [[provincia de Avellino]]. == Evołusion demografega == == Note == <references /> == Linganbi foresti == {{linganbi foresti}} * [http://www.comune.vinovo.to.it Sito Comune] * [http://www.ippodromovinovo.it Ippodromo Vinovo] == Note == <references /> # Ilario Manfredini, ''Il Castello della Rovere di Vinovo'' p.25 e segg.dea provinsia de Torin. Se cata 'nteła piana a sud de Torin. == Bibliografia == * Ilario Manfredini, ''Il Castello della Rovere di Vinovo'', edizione a cura del Comune di Vinovo, 2007; * {{fr}} L. De Mauri, ''Vinovo et ses Porcelaines'', Piantanida Valcarenghi Editori, Milano, 1923 * Walter Canavesio e Piergiorgio Grana, ''La Confraternita di Santa Croce in Vinovo'' "I Quaderni della Famija Vinoveisa", vol. 1, Vinovo 1986 == Altri progeti == {{Interprojeto}} <references/> {{Provincia de Turin}} {{Controło de autorità}} [[Categoria:Comuni de ła sità metropułitana de Turin|{{PAGENAME}}]] 7vbnct7evlixqzisyhutij5p1fep8ic 1101496 1101495 2022-07-27T09:54:46Z Enrico 7370 /* Edifici de intarese storego/artistego */ wikitext text/x-wiki {{Infobox de Divixion aministrativa |Nome = Vinovo |Nome locałe = {{pms}} Vineuv |Panorama = Torre dell'orologio vinovo.JPG |Didascałia = Tore del rełojo<!-- |Stema = Vinovo-Stemma.png--> |Stato = ITA |Grado aministrativo = 3 |Divixion am grado 1 = Piemonte |Divixion am grado 2 = Torin |Aministrador locałe = Maria Teresa Mairo |Partìo = [[sentro-sanca]] |Data elesion = 14/06/2004, confermà el 14/06/2009 |Data istitusion = |Latitudine gradi = 44 |Latitudine minuti = 57 |Latitudine secondi = 0 |Latitudine NS = N |Longitudine gradi = 7 |Longitudine minuti = 38 |Longitudine secondi = 0 |Longitudine EW = E |Altitudine = 220 |Superfise = 17.7 |Note superfise = |Abitanti = 14286 |Note abitanti = {{it}} [http://demo.istat.it/bil2010/index.html Dato Istat] - Popołasion rexidente al 31 de lujo 2011. |Axornamento abitanti = 31-07-2011 |Sotodivixion = Garino, Tetti Rosa, Tetti Grella, Tetti Borno, Tetti Caglieri |Divixion confinanti = [[Candiolo]], [[Carignano (Italia)|Carignano]], [[La Loggia]], [[Moncalieri]], [[Nichelino]], [[None]], [[Piobesi Torinese]] |Codexepostałe = 10048 |Prefiso = [[011 (prefiso)|011]] |Fuxo orario = +1 |Codexestatistego = 001309 |Codexecatasticałe = M060 |Xona sismega = 4 |Targa = TO |Nome abitanti = vinovexi |Patrono=[[san Bortoło]] |Dì de festa=[[24 de agosto]] |Mapa = Map - IT - Torino - Municipality code 1309.svg |Didascałia Mapa=Locałixasion del Comun de {{PAGENAME}} inte ła Provincia de Torin. |Sito=http://www.comune.vinovo.to.it/ }} '''Vinovo''' (''Vineuv'' in [[lengua piemontexe|piemontexe]]) xe un comun de 14.286 abitanti de ła provincia de Torin. == Aministrasion == El sìndico el ze Maria Teresa Mairo da'l 14 de zunjo de'l 2004. Inte'l 2009 ła ga avùo n'altro mandato. == Corsi d'aqua == [[Imàjine:Chisola02.JPG|270px|left|thumb|El torente Chisola a Vinovo]] Inte'l teritorio de Vinovo, ai màrzeni de'l sentro abitativo orizenałe e prensipałe, A core el torente [[Chisola]] che'l va a zbocàr in [[Po]] visin a [[Moncalieri]]. == Un fià de Storia == Ła sità ła ga na łonga storia che ła fonda łe só raìze in tenpi tanto antighi: infati in sta zona A ze stài catà fora resti resałenti a'l V sècoło d.C. I documenti stòreghi pi veci che i parla de cueła che sarà ła Vinovo de oncò i ze de'l 1040: in chel'ano un àto nodariłe el sertifega che i Marchezi Romagnarono ghe i gaveva donà a l'Abasia de San Silano de [[Romagnano]] alguni tereni siti inte'l teritòrio de Vinovo. Sora de 'sto documento el teritòrio el ze indegà 'fa ''Victus Novus'', nome restà inte'l [[Età de mezo|Medioevo]] a indegar el grupo de edifisi e tereni che i jera de propietà de vari fedautari. Inte'l [[1268]] spunta un àto de vendita, inte ła stòria łocałe, de ła fameja Della Rovere che inte'l 1400 ła deventarà paròna de l'intiero teritòrio vinoveze. Ła nasita de'l comun ła ze datà [[1458]], co'l dùca [[Ludovico di Savoia]] el conséde a ła Comunidà Vinoveze łe Costitusion in defeza dei sitadini. Co ła morte de l'ùltemo desendente dei Della Rovere, inte'l [[1692]], el [[feudo]] vinoveze el ze stà cedùo ai Cónti de łe Lanze che i ło ga goernà fin al [[1732]]. In cuel'ano el [[gardenàl]] [[Carlo Vittorio Amedeo delle Lanze]] sede ła sità al [[re Carlo Emanuele III]], che el ghe ga donà, unìa a [[Stupingi]], a ła Commenda de l'[[Ordine Mauriziano]]. L'Órdene el ze stà soprimesto inte'l 1800 e un mucio de tere łe stà vendùe a privà, soło drìo el 1815 ze stà recostruìo l'avér co Stupinigi e parte de Vinovo: el casteło, alguni tereni, łe vacarìe e i boschi. Inte'l [[1865]] ła frasion de Stupinigi ła ze stà definitivamente separà da ła sità e unìa a [[Nichelino]]. Inte'l [[1775]] parte del casteło ła vien adibìa a fàbrega par la łaorasion de łe magiòłiche e de łe porsełane e dopo el [[1780]] ła ga traversà un parìodo d'oro soto ła diresion de [[Vittorio Amedeo Gioanetti]]. So'l fenir de l'[[800]] a ła renomà industria seràmega s'a fiancà łe fornaze e łe fiłànde, na ròba che ga portà a na progresiva cresita de ła popołasión, co na conseguente espansion de'l paeze, e a ła nesesaria costrusion de edifisi pùbleghi cofà el Comùn, łe scołe, l'aziło e ła Caza de'l Cotołengo. Par cuanto revarda ła vita culturałe, inte'l [[1847]] A ze stà fondà ła ''Filarmonica Vinovexa Giuseppe Verdi'', corpo muzegałe [[bandìstego]] de ła [[sità]], da łóra senpre ativo. Senjo de progreso e de acuizìa inportansa ze stà anca, inte'l [[1882]], l'inaugurasion de na [[łinea tranviaria]] che ła unìva ła stasion de Porta Nova de Torin a Vinovo. Inte'l 1941 el paeze el ga subìo un bonbardamento da parte dei aerei de ła [[RAF]] łe cui conseguense łe xe stàe de tre ferìi e tante caze desfàe. == Sede comunałe == [[Imàjine:Vinovo sede comunale 00.jpg|left|210 px|thumb|Elpałaso Comunałe co ła Piasa Marconi danànsi]] Fin a ła fine del' [[XVIII]] sec. sìrca, el Comùn de Vinovo el ga sede inte ła vacarìa de ła Famegia Farò (che un tenpo zera propietà del Conte Castelli di Sessant) drìo l'abside de ła Ceza parochiałe; drìoman el xe stà trasferìo inte ła caxa Marchiaro de Via San Bartolomeo. Poco dopo l'[[Unità de Itàlia]] el Comun l'è stà trasferido in piasa delle Grida, atuałe caxa de canton de Via Cottolengo co via don Mazzolari. Qualche ano drìo, inte el [[1878]], el Comùn de Vinovo, dovendo trasferìr el Comùn in una nòva e più anpia sede, ga cronpà ła vecia vila de ła Contesa Bosco di Ruffino, pervegnùa in redità dal conte Prospero Castelli di Sessant, riadatandoła a sede muniçipal, come che xe ancùo, piasa Marconi. L'edifisio, inte'l voltar dei ani, el ga subìo radegałe trasformasión, ła pì pezante in conseguensa de'l bonbardamento de l'[[11 de setenbre|11 setenbre]] [[1941]]. In cueła note un grupo de reoplani da bonbardamento de ła [[RAF]] i ga descargà un pìngoło de bonbe insendiarie so'l sentro de Vinovo, colpindo anca el Pałaso Munisipàłe. Łe fasàde łe ze stà zontàe inte i ani 1972-1973 in una de łe restruturasion drio, inte'l 1978-79 ze stà integrà na mànega verso via Marconi e ze stà radegalmnete restruturà i łocałi interni. === Strutura de ła sede comunałe === El conpleso de ła sede comunàl el ze caraterixà da'l corpo de fàbrega stòrego e dai corpi de fàbrega zontà che int'l pasàr dei ani, i ga conpletà so i ładi el łoto orizenałe. El fronte stòrego so Piasa Marconi, da'l cuało ghe ze l'aceso prensipałe a ła sede comunàl, el ze caratarizà da un portegà de aceso picenin sorastà da'l balcon de l'ofisio de'l Sìndico co bałustrà. Sòra ła łinea de spòrto de tałe strutura, ghe ze un frontón co ła scrita "MUNISIPIO" (dito anca Comùn). Ai ładi de l'entrada de ła sede comunałe A ze prexenti do bałustri. Ła scansion de łe sbuzadure ła ze asé regołàr e A ze prezenti de łe soaze decorative sensa frezi. Łe pitùre utiłizàe łe jera a baze vinìłega. Łongo l'intiero edifisio A core un regołón in pièra. == Edifici de intarese stòrego/artìstego == === Casteło dei Della Rovere === [[Imàjine:Della Rovere Castello.jpg|left|200 px|thumb|El Casteło dei Della Rovere]] Se trata de un pałaso de stiłe rinasimentałe costruìo infra el [[1480]] e el [[1517]] in sostitusion de un pałasoto de minor dimension adibìo a fortésa defensiva. Ła se catava su l'atuałe Piasa Rey. De ła so costrusión, vołesta da ła fameja omonema, xe stà sponsór e soventór el [[gardenàl Domenico della Rovere]], orixinàl de Vinovo. Recentemente restorà, el Casteło ga al so interno pregevołi stuchi e dipinti a grotésca de ła Scòła del [[Pinturicchio]]<ref>{{it}} Gabriella zera una ''Delle Lanze'' avendo spoxà el [[2 disenbre]] [[1668]] el conpiacente Carlo Delle Lanze, conte de Sales. (L. De Mauri, ''Vinovo et ses porcelaines'', p. 15)</ref> e un bel giòstro co decorasion in còto. Col sfantàrse de ła fameja Della Rovere, el castèl inte el [[1692]] l'è pasà a la corona sabauda e [[Carlo Emanuele II]], asegnàndoghe el titoło de cónte de Vinovo a so fiòło (spùrio) ch'el gavea avùdo inte el [[1712]] da Gabriella di Mesmes des Marolles <ref>{{fr}} L. De Mauri, ''Vinovo et ses porcelaines'' pp. 15-16</ref>. Francesco Agostino, ghe ga dà in concesion anca el castèło. Tutociò ła concesion del casteło xe tornà a ła corona inte el 1732 visto che l'ultimio rède de ła fameja Delle Lanze gaveva sielto ła cariera eclexiastica (jera el futuro cardinàl [[Carlo Vittorio Amedeo Delle Lanze]] ([[1712]]-[[1784]]), so fioło de Francesco Agostino e de Barbara Piossasco de Piobesi). Inte el [[1752]] [[Carlo Emanuele III]] ghe lo ga consegnà a ła Comenda Magistrałe de Stupinigi, che inte el 1776, ghe lo ga dà in concesion a Vittorio Brodel e a l'arcanista Pierre-Antoine Hannong, al fin che i podese condurghe esperimenti so łe porsełàne e ła eventuałe produsion de łe medème. Fałìa l'inprexa dei do, el castèl l'è pasa in concesion inte el [[1780]] a [[Vittorio Amedeo Gioanetti]], che l' a avùdo el medèmo incargo, portà a termine co un certo suceso. Drìo ła morte del Gioanetti, fałìo el tentativo de Giovanni Stoppini de continuàr l'atività del Gioaneti, el casteło xe stà vendùo inte el [[1825]] a l'[[Università de Torin]], che inte el [[1836]] ghe ło ga vendesto a so vòlta al [[comun de Torin|Turìn]] dal cuało inte el [[1839]] jera stà cronpà dai fradełi, Giacomo e Luigi Rey che ghe gavea logà na fàbrica de tapèi<ref>{{it}} [http://www.comune.vinovo.to.it/index.php?method=section&action=zoom&id=17 Comùn de Vinovo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121110150600/http://www.comune.vinovo.to.it/index.php?method=section&action=zoom&id=17 |date=2012-11-10 }}, parcorsi Monumentałi</ref>. Dal 30 setenbre 2006 l'è sede de la biblioteca comunałe e dal [[2007]] anca de ła [[St. John International University]]. <gallery widths="160" heights="135"> File:DellaRovereCastVinovo01.JPG|El casteło De ła Róvare in Vinovo: el lai nord File:Laghetto Vinovo.jpg |El lagheto del Casteło de ła Rovere File:DellaRovereCast02.JPG|El casteło De ła Rovere in Vinovo: vista frontałe </gallery> === Ceza de San Bortoło (San Bartolomìo) === Costruìa inte el 1451 cofà anpliamento de ła capeła privàda dei Della Rovere e dedicàda a [[San Bortoło]], zera subintràda ałora cofà Ceza parochiałe a queła de [[San Desiderio]]. Inte el 1472 ła parochia vien fornìa de un pestrìn. Inte el 1615 ła Ceza xe stà anplià e ristruturà inte łe forme che groso modo se połe vedare unco. Durante ła guera del Monferato, el 4 agosto 1630 alcuni squadroni de cavałarìa ga bruxà ła Ceza parochiałe indove el Podestà gavea fato saràr łe masarìe e i beni de ła popołasion vinovexe. Finìa ła bataja ła Ceza l'è stà ricostruìda<ref>{{it}} Walter Canavesio e Piergiorgio Grana (a cura di), ''La Confraternita di Santa Croce in Vinovo'', Quaderni della Famija Vinoveisa</ref>. === Ceza de Santa Croxe (o ''dij Batù'') === Xe stà tirà su inte ła segónda metà del [[XV secolo|XV secoło]] e adibìa a sede de culto par la Conpagnia dei Flagellanti (in piemontexe, ''Batù''. Co ła fondasion inte el 1577 de ła Confraternita de Santa Croxe par òpara de Bartolomeo Feccia, la Ceza inte el corso dei secołi ga subìo un mucio de canbiamenti e mejoraménti. I confradei de Santa Croxe durante łe prusisió, jera rivestìi de un càmixo bianco e col cao ricoerto da un capùso bianco, e xera apónto diti i Batù. Grasie a łe oferte che rivava da fonti diverse (quote che vegniva versàe par ogni sepoltùra e limòxine anoneme) inte el 1601 zera stài cronpài do candeliéri de otón e i rełativi ciri, e inte l'avrìl del 1603 xe stài conpletài i łavori de l'altàr. Inte el 1612 i mestri Giovanni Maria Sarasino e Antonio Franchetto ga piasà ła porta de ła céxa. Inte el 1751 ga tacà i łavori par la costrusion de un novo canpanìl «...''per poter regere detta Campana, e a ciò si senta più lontano il suono della medesima'' » (par podér rèxer dita Canpana, e a ciò se senta più łontàn el són de ła medèma<ref>{{it}} Uncuo' infra łe via "della Rotonda" e "San Giovanni Bosco"</ref> la nova costrusiónt sarìa sorta lateralmente a l'aso de ła navàda, e gavarìa mexurà sirca sìe metri da l'altésa del covèrto de ła céxa. Nei primi ani del 1800i confradei gavea cronpà un novo organo par 150 franchi. Durante ła segónda guera mondiałe sol canpanìłe xe stà montà, da parte dei miłitàri un pósto de avistamento antiaereo e inte el 1945 i miłitanti de ła rexistensa vinovexi e partixani gavea catà recèto sol canpanìłe, par scanpàr via a łe patùgie naxifasiste. A l'interno xe prexente un bel coro łigneo, intagià dai mestri [[Bartolomeo Borello]] e [[Francesco Antonio Rochie]] inte el 1715 e restorà inte el 2010. Ancùo l'edificio svincołà da l'uxo łiturgico, vien utiłixà de frecuente par manifestasion particołari cofà, a exenpio, na mostra de prexepi inte el periodo de nadàl. === Scoła Luigi Rey === Interesante exenpio de architetura de fin [['800]], xe stà sede de ła prima scoła ełementàre de Vinovo, omagio de l'industria Luigi Rey. Reałixàda da l'architeto Caselli, prospeta so l'omonema piasa Rey, avendo a ła so sànca el lai danànsi del Casteło de ła Róvare. Inte i ani 1934-35 xe stà alsà de un pian, in seguito a ła cresita de ła popołasion scołastica, e xe stà utiłixà fin al 1978. Atualmente xe sede de numaroxe asociasion locałi. === Ceza de San Desiderio === Céxa cimiteriałe tirà su inte ła prima metà del [[XVIII secoło]] so łe ruìne de l'anteàta capèła del Santuario de [[San Desiderio]] (inisiàl patròno del paexe). La Ceza orixinàl de San Dexiderio jera un mucio diversa da l'atuałe santuario e no xera gnancora tornià dal çimitero, ma zera na sàvia costrusion co tuta probabiłità a na soła navàda, ixołàda in mexo a ła 'verta canpagna. L'interno, a pianta croxe grega, xe reałixà in stiłe [[rococò]]. La fasàda in matón vivo, co decori in ceramica połicroma (tìnpano sol portàłe e capitełi), xe de ła segónda metà del [[XIX secoło]]. === La Rotonda === Pregevołe e orìxinałe edificio fato costruìre inte ła xona meridionałe del teritòrio comunałe<ref>{{it}} [http://www.bioarchitetturaitalia.it/index.php?option=com_content&view=article&id=46&Itemid=71 Bioarchitetura Itałia, ''La scòła materna ecołògica a Vinovo''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140322182135/http://www.bioarchitetturaitalia.it/index.php?option=com_content&view=article&id=46&Itemid=71 |date=2014-03-22 }}</ref> a ła fin de l'[['800]], so projeto de l'Inx. Crescentino Caselli, da parte de un nodàro torinexe cofà so "caxa de canpagna". Xe stà sede de un [[Circoło Sociałista]] dal [[1919]] al [[1922]], ano inte el cuało xe stà dà a łe fiame da na squadra [[fasista]]. Unco apartien a privà che ghe abita. === L'ała del Marcà === L'ała del Marcà xe pósta a ła croxera de łe do vìe prinsìpałi del vecio borgo medievałe. L'atuałe architetura xe anca queła òpara de l'architeto Caselli, ła cui prónta xe ben riconosìbiłe ne ła scanpàda dei archi ranpànti e inte i quarełi rosi prodoti ne łe fornàxe locałi, oltra che inte i àrpexi in fero utiłi a mantegnìr l'equiłibrio de ła strutura. L'edificio l'è stà costruìo inte i ani 1580-1585 a cura de ła [[Conpagnia de Santa Croxe]]. == Imàxeni de Vinovo == <gallery widths="180" heights="135"> File:VinovoSantaCroce02.jpg|La Ceza de Santa Croxe, dita ''dij Batù'' File:Piazza Rey.jpg|La ex Scòła Luigi Rey File:VinovoSantaCroce02.jpg|La chiesa di Santa Croce, detta ''dij Batù'' File:Della Rovere Castello.jpg|Castèło della Rovere File:VinovoSanDesiderio.JPG|La chiesa cimiteriałe de San Desiderio File:LaRotonda-Vinovo.JPG|La cussìdita ''Rotonda'' File:Fontana Vinovo.jpg|La fontana de Piasa L. Rey File:Il Cottolengo.jpg|El cotołengo de Vinovo File:Vinovo Bealera.jpg|La bealera de Vinovo File:Chisola03.JPG|El Chisoła File:Laghetto Vinovo.jpg|El lagheto che se cata dadrìo al Casteło File:Vinovo santuario di san desiderio 00.JPG|El Santuario de San Desiderio File:VinovoTorre.JPG|La Tore a canpanìl de Vinovo File:Vinovo santuario di san desiderio 01.JPG|El santuario a l'interno File:Vinovo sede comunale 00.jpg|El Comùn de Vinovo </gallery> == Sviłupo urbanistego == === La ricostrusion dopo ła guèra === La ricostrusion dopo ła guèra ga portà a l'insediamento de nove industrie de legnami e metalmecaniche. Intra el 1955 e el 1970 xe arivài in paexe un mucio de imigrà che rivava da ła [[Romagna]], dal [[Vèneto|Veneto]] e da łe región del sud, cussì tanti che in sto ultimo terso de secoło ła popołasion xe pasàda dai sirca 2&nbsp;500 abitanti del 1940 ai atuałi 14&nbsp;000. Ancùo no ga più łe carateristeghe del paexe agricoło de un tenpo e, inte i ultimi vinti ani, ła seràda de ła maxór parte de łe industrie locałi che un tenpo ofriva laóro anca a tanti vinovexi, ga inflito un duro colpo al setór secondario de Vinovo. === Centro e frasion === El teritòrio comunàl pitosto estexo, conta un centro storico, frasión, alcune de łe cuałi distanti più chiłometri dal centro, e alcuni paéxi rexidensiałi. Una de łe frasion xe Garino. Garino xe na sitadina un mucio picenina co na scòła materna, una ełementare e naltra media. === L'ipodromo === Sul scominsio dei [[ani '60]] xe stà costruìi a Vinovo do ipodromi: uno par le corse al [[troto]] e uno par quełe al [[gałopo]]. Recentemente (2005) l'ipodromo del gałopo xe stà butà xo par farghe posto al ''Juventus Center'' e a un futuro groso conpleso comerciałe. Xe restà quindi ativo soło che l'ipodromo del troto. === Juventus Center === El progeto de ła socetà calcistica [[Juventus FC|Juventus]] de fabricàr un novo centro sportivo infra i comùni de [[Nichełino]] e Vinovo ga trovà ła so sede inte el teritòrio de Vinovo. El centro sportivo ''[[Juventus Center]]'' xe stà inaugurà inte el [[2006]]. El conpleso ga i so ingrèsi in via Stupinigi 182. === La Scòła Materna ecołogica === [[Imàjine:Scuola dell'Infanzia Statale.JPG|right|250 px|thumb|La scòła statałe par l'infansia]] El 20 novenbre 2010 xe stà inaugurà ła nova scòła de l'infasìa reałixà segóndo i rigoroxi criteri de sparègno energetico e de sostenibiłità anbientałe. Situà in via Garibaldi, visina al centro storico, xe diretamente afasà sol grando parco del Castèl. Costruìa patòca co ełementi de łegno prefabricà asenblà infra łori sol pòsto, la scòła no xe cołegà al gas metano, no utiłixa energia da conbustìbiłi fosiłi e donca łe spexe par el riscaldamento dei anbienti e de l'aqua e quełe par la fornidura de energia ełetrica xe guałìvi a xero<ref>{{it}} [http://www.famijavinoveisa.it/chi%20siamo.htm La Famija Vinoveisa chi semo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130611051821/http://www.famijavinoveisa.it/chi%20siamo.htm |date=2013-06-11 }}</ref>. == Asociasion Locałi == === La Fiłarmonica Giuseppe Verdi === La Filarmonica vinovexe "[[Giuseppe Verdi]]" xe nata uficialmente inte el marso [[1847]], in ocaxiôn de ła vixita pastorałe de l'arcivescovo de [[Turìn|Torin]], [[Luigi Fransoni]]. Inte el corso dei ani l'è devegnù sełebre in tuto el Piemonte, tanto che a cauxa dei nùmaroxi inpegni, la banda ga dovesto spartìrse in du. La Banda muxicałe de Vinovo ga continuà inte el servisio a grào e vołontario a tuta ła sitadinansa e inte i [[ani '50]] l'è riusìa a otegnère na sede stabiłe. Inte el 1999, la filarmonica ga partisipà cofà unega raprexentante par l'Itàlia al 20° [[Osterreichisches Blasmusikfest]] de Viena. === La Famija Vinoveisa === La Famija Vinoveisa nase inte el 1981 par vołer de alcuni çitadini Vinovexi, "col fin de salvavardàr le tradision del patrimonio locałe. Ogni ano, inte el periodo de Nadàłe, cura ła mostra dei prexepi ne ła Ceza de Santa Croxe. === Corałe Ars Nova - St. John's International Choir === El Coro Ars Nova nase inte el marso del 2007, par inisiativa de alcune persone amanti del canto e de ła muxica. El repertorio spasia dal xenare clasico a queło tradisionałe co brani de muxica operistega de l'Otosento tirài xo da łe maxór òpare dei grandi conpoxidori cofà [[Verdi]], [[Bellini]], [[Rossini]], [[Mozart]]<ref>{{it}} [http://www.lapancalera.it/pancalieri_9.html Concerto de Nadàl]{{Ligo desfà}}, corałe Ars Nova</ref>. == Stema == El stema del comùn de Vinovo raprexenta un [[unicorno]] e i cołori xe quełi de ła caxada [[Della Rovere]], overosìpia el xało e'l blu. == Personałità łigàe a Vinovo == * [[Vittorio Amedeo Gioanetti]], mèdego e chémico e specialmente produtór de [[porsełane]] e magiòliche. * [[Giovanni Valetti]], ciclista vinsidór inte el [[1938]] e inte el [[1939]] del [[Xiro d'Itałia]]. * [[Domenico della Rovere]], gardenàl itałiàn. * [[Giovanni Ludovico della Rovere]], véscovo itałiàn * [[Giovanni Francesco della Rovere]], vésco itałiàn * [[Tony Mancino]], rapper itałiàn * [[Giancarlo Camolese]], ex xogadór e ałenadór de calcio itałiàn. == Xemełagi == Vinovo xe xemełà co: * {{Xemełajo|Argentina|Luque (Argentina)|}}, comun [[argentina|argentino]] del [[Dipartimento de Río Segundo]] ne ła [[provincia de Córdoba]]; * {{Xemełajo|Italia|Casalbore|2011}}, comun [[Irpinia|irpin]] in [[provincia de Avellino]]. == Evołusion demografega == == Note == <references /> == Linganbi foresti == {{linganbi foresti}} * [http://www.comune.vinovo.to.it Sito Comune] * [http://www.ippodromovinovo.it Ippodromo Vinovo] == Note == <references /> # Ilario Manfredini, ''Il Castello della Rovere di Vinovo'' p.25 e segg.dea provinsia de Torin. Se cata 'nteła piana a sud de Torin. == Bibliografia == * Ilario Manfredini, ''Il Castello della Rovere di Vinovo'', edizione a cura del Comune di Vinovo, 2007; * {{fr}} L. De Mauri, ''Vinovo et ses Porcelaines'', Piantanida Valcarenghi Editori, Milano, 1923 * Walter Canavesio e Piergiorgio Grana, ''La Confraternita di Santa Croce in Vinovo'' "I Quaderni della Famija Vinoveisa", vol. 1, Vinovo 1986 == Altri progeti == {{Interprojeto}} <references/> {{Provincia de Turin}} {{Controło de autorità}} [[Categoria:Comuni de ła sità metropułitana de Turin|{{PAGENAME}}]] 344vmep5e5yd6vnii5vdhneh66jxoze 1101497 1101496 2022-07-27T10:04:20Z Enrico 7370 /* Casteło dei Della Rovere */ wikitext text/x-wiki {{Infobox de Divixion aministrativa |Nome = Vinovo |Nome locałe = {{pms}} Vineuv |Panorama = Torre dell'orologio vinovo.JPG |Didascałia = Tore del rełojo<!-- |Stema = Vinovo-Stemma.png--> |Stato = ITA |Grado aministrativo = 3 |Divixion am grado 1 = Piemonte |Divixion am grado 2 = Torin |Aministrador locałe = Maria Teresa Mairo |Partìo = [[sentro-sanca]] |Data elesion = 14/06/2004, confermà el 14/06/2009 |Data istitusion = |Latitudine gradi = 44 |Latitudine minuti = 57 |Latitudine secondi = 0 |Latitudine NS = N |Longitudine gradi = 7 |Longitudine minuti = 38 |Longitudine secondi = 0 |Longitudine EW = E |Altitudine = 220 |Superfise = 17.7 |Note superfise = |Abitanti = 14286 |Note abitanti = {{it}} [http://demo.istat.it/bil2010/index.html Dato Istat] - Popołasion rexidente al 31 de lujo 2011. |Axornamento abitanti = 31-07-2011 |Sotodivixion = Garino, Tetti Rosa, Tetti Grella, Tetti Borno, Tetti Caglieri |Divixion confinanti = [[Candiolo]], [[Carignano (Italia)|Carignano]], [[La Loggia]], [[Moncalieri]], [[Nichelino]], [[None]], [[Piobesi Torinese]] |Codexepostałe = 10048 |Prefiso = [[011 (prefiso)|011]] |Fuxo orario = +1 |Codexestatistego = 001309 |Codexecatasticałe = M060 |Xona sismega = 4 |Targa = TO |Nome abitanti = vinovexi |Patrono=[[san Bortoło]] |Dì de festa=[[24 de agosto]] |Mapa = Map - IT - Torino - Municipality code 1309.svg |Didascałia Mapa=Locałixasion del Comun de {{PAGENAME}} inte ła Provincia de Torin. |Sito=http://www.comune.vinovo.to.it/ }} '''Vinovo''' (''Vineuv'' in [[lengua piemontexe|piemontexe]]) xe un comun de 14.286 abitanti de ła provincia de Torin. == Aministrasion == El sìndico el ze Maria Teresa Mairo da'l 14 de zunjo de'l 2004. Inte'l 2009 ła ga avùo n'altro mandato. == Corsi d'aqua == [[Imàjine:Chisola02.JPG|270px|left|thumb|El torente Chisola a Vinovo]] Inte'l teritorio de Vinovo, ai màrzeni de'l sentro abitativo orizenałe e prensipałe, A core el torente [[Chisola]] che'l va a zbocàr in [[Po]] visin a [[Moncalieri]]. == Un fià de Storia == Ła sità ła ga na łonga storia che ła fonda łe só raìze in tenpi tanto antighi: infati in sta zona A ze stài catà fora resti resałenti a'l V sècoło d.C. I documenti stòreghi pi veci che i parla de cueła che sarà ła Vinovo de oncò i ze de'l 1040: in chel'ano un àto nodariłe el sertifega che i Marchezi Romagnarono ghe i gaveva donà a l'Abasia de San Silano de [[Romagnano]] alguni tereni siti inte'l teritòrio de Vinovo. Sora de 'sto documento el teritòrio el ze indegà 'fa ''Victus Novus'', nome restà inte'l [[Età de mezo|Medioevo]] a indegar el grupo de edifisi e tereni che i jera de propietà de vari fedautari. Inte'l [[1268]] spunta un àto de vendita, inte ła stòria łocałe, de ła fameja Della Rovere che inte'l 1400 ła deventarà paròna de l'intiero teritòrio vinoveze. Ła nasita de'l comun ła ze datà [[1458]], co'l dùca [[Ludovico di Savoia]] el conséde a ła Comunidà Vinoveze łe Costitusion in defeza dei sitadini. Co ła morte de l'ùltemo desendente dei Della Rovere, inte'l [[1692]], el [[feudo]] vinoveze el ze stà cedùo ai Cónti de łe Lanze che i ło ga goernà fin al [[1732]]. In cuel'ano el [[gardenàl]] [[Carlo Vittorio Amedeo delle Lanze]] sede ła sità al [[re Carlo Emanuele III]], che el ghe ga donà, unìa a [[Stupingi]], a ła Commenda de l'[[Ordine Mauriziano]]. L'Órdene el ze stà soprimesto inte'l 1800 e un mucio de tere łe stà vendùe a privà, soło drìo el 1815 ze stà recostruìo l'avér co Stupinigi e parte de Vinovo: el casteło, alguni tereni, łe vacarìe e i boschi. Inte'l [[1865]] ła frasion de Stupinigi ła ze stà definitivamente separà da ła sità e unìa a [[Nichelino]]. Inte'l [[1775]] parte del casteło ła vien adibìa a fàbrega par la łaorasion de łe magiòłiche e de łe porsełane e dopo el [[1780]] ła ga traversà un parìodo d'oro soto ła diresion de [[Vittorio Amedeo Gioanetti]]. So'l fenir de l'[[800]] a ła renomà industria seràmega s'a fiancà łe fornaze e łe fiłànde, na ròba che ga portà a na progresiva cresita de ła popołasión, co na conseguente espansion de'l paeze, e a ła nesesaria costrusion de edifisi pùbleghi cofà el Comùn, łe scołe, l'aziło e ła Caza de'l Cotołengo. Par cuanto revarda ła vita culturałe, inte'l [[1847]] A ze stà fondà ła ''Filarmonica Vinovexa Giuseppe Verdi'', corpo muzegałe [[bandìstego]] de ła [[sità]], da łóra senpre ativo. Senjo de progreso e de acuizìa inportansa ze stà anca, inte'l [[1882]], l'inaugurasion de na [[łinea tranviaria]] che ła unìva ła stasion de Porta Nova de Torin a Vinovo. Inte'l 1941 el paeze el ga subìo un bonbardamento da parte dei aerei de ła [[RAF]] łe cui conseguense łe xe stàe de tre ferìi e tante caze desfàe. == Sede comunałe == [[Imàjine:Vinovo sede comunale 00.jpg|left|210 px|thumb|Elpałaso Comunałe co ła Piasa Marconi danànsi]] Fin a ła fine del' [[XVIII]] sec. sìrca, el Comùn de Vinovo el ga sede inte ła vacarìa de ła Famegia Farò (che un tenpo zera propietà del Conte Castelli di Sessant) drìo l'abside de ła Ceza parochiałe; drìoman el xe stà trasferìo inte ła caxa Marchiaro de Via San Bartolomeo. Poco dopo l'[[Unità de Itàlia]] el Comun l'è stà trasferido in piasa delle Grida, atuałe caxa de canton de Via Cottolengo co via don Mazzolari. Qualche ano drìo, inte el [[1878]], el Comùn de Vinovo, dovendo trasferìr el Comùn in una nòva e più anpia sede, ga cronpà ła vecia vila de ła Contesa Bosco di Ruffino, pervegnùa in redità dal conte Prospero Castelli di Sessant, riadatandoła a sede muniçipal, come che xe ancùo, piasa Marconi. L'edifisio, inte'l voltar dei ani, el ga subìo radegałe trasformasión, ła pì pezante in conseguensa de'l bonbardamento de l'[[11 de setenbre|11 setenbre]] [[1941]]. In cueła note un grupo de reoplani da bonbardamento de ła [[RAF]] i ga descargà un pìngoło de bonbe insendiarie so'l sentro de Vinovo, colpindo anca el Pałaso Munisipàłe. Łe fasàde łe ze stà zontàe inte i ani 1972-1973 in una de łe restruturasion drio, inte'l 1978-79 ze stà integrà na mànega verso via Marconi e ze stà radegalmnete restruturà i łocałi interni. === Strutura de ła sede comunałe === El conpleso de ła sede comunàl el ze caraterixà da'l corpo de fàbrega stòrego e dai corpi de fàbrega zontà che int'l pasàr dei ani, i ga conpletà so i ładi el łoto orizenałe. El fronte stòrego so Piasa Marconi, da'l cuało ghe ze l'aceso prensipałe a ła sede comunàl, el ze caratarizà da un portegà de aceso picenin sorastà da'l balcon de l'ofisio de'l Sìndico co bałustrà. Sòra ła łinea de spòrto de tałe strutura, ghe ze un frontón co ła scrita "MUNISIPIO" (dito anca Comùn). Ai ładi de l'entrada de ła sede comunałe A ze prexenti do bałustri. Ła scansion de łe sbuzadure ła ze asé regołàr e A ze prezenti de łe soaze decorative sensa frezi. Łe pitùre utiłizàe łe jera a baze vinìłega. Łongo l'intiero edifisio A core un regołón in pièra. == Edifici de intarese stòrego/artìstego == === Casteło dei Della Rovere === [[Imàjine:Della Rovere Castello.jpg|left|200 px|thumb|El Casteło dei Della Rovere]] A se trata de un pałaso de stiłe renasimentałe costruìo infrà el [[1480]] e el [[1517]] in sostitusion de un pałasoto de menor dimension adibìo a fortésa defensiva. El se catava inte l'atuałe Piasa Rey. De ła só costrusión, vołesta da ła fameja omònema, A ze stà sponsór e soventór el [[gardenàl Domenico della Rovere]], orizenario de Vinovo. Resentemente restaurà, el Casteło el ga al só interno prezevołi stuchi e dipinti a grotésca de ła Scòła de'l [[Pinturicchio]]<ref>{{it}} Gabriella ła zera una ''Delle Lanze'' avendo spozà el [[2 de desenbre]] [[1668]] el conpiasente Carlo Delle Lanze, conte de Sales. (L. De Mauri, ''Vinovo et ses porcelaines'', p. 15)</ref> e un bel giòstro co decorasion in còto. Co'l sfantàrse de ła fameja Della Rovere, el casteło inte'l [[1692]] l'è pasà a ła corona sabauda e [[Carlo Emanuele II]], asenjàndoghe el titoło de cónte de Vinovo a só fiòło (spùrio) ch'el gavea avùdo inte'l [[1712]] da Gabriella di Mesmes des Marolles <ref>{{fr}} L. De Mauri, ''Vinovo et ses porcelaines'' pp. 15-16</ref>. Francesco Agostino, el ghe ga dà in concesion anca el casteło. Nonostante ła concesion de'l casteło ła ze tornà a ła corona inte'l 1732 visto che l'ùltemo erede de ła fameja Delle Lanze el gaveva sełiesto ła cariera ecleziàstega (el jera el futuro cardinàl [[Carlo Vittorio Amedeo Delle Lanze]] ([[1712]]-[[1784]]), só fioło de Francesco Agostino e de Barbara Piossasco de Piobesi). Inte'l [[1752]] [[Carlo Emanuele III]] el ghe ło ga consenjà a ła Comenda Majistrałe de Stupinigi, che inte'l 1776, ła ghe lo ga dà in concesion a Vittorio Brodel e a l'arcanista Pierre-Antoine Hannong, al fin che i podese condurghe esperimenti so łe porsełàne e ła eventuałe produsion de łe medème. Fałìa l'inpreza dei do, el castèl l'è pasa in concesion inte'l [[1780]] a [[Vittorio Amedeo Gioanetti]], che l' a avùdo el medèmo incargo, portà a tèrmene co un serto suceso. Daspò ła morte de'l Gioanetti, fałìo el tentativo de Giovanni Stoppini de sèitar l'atività del Gioaneti, el casteło el ze stà vendùo inte'l [[1825]] a l'[[Univarsidà de Torin]], che inte'l [[1836]] ghe ło ga vendesto a só vòlta al [[comun de Torin|Turìn]] da'l cuało inte'l [[1839]] el jera stà cronpà dai fradełi, Giacomo e Luigi Rey che i ghe gavea cołogà na fàbrega de tapèi<ref>{{it}} [http://www.comune.vinovo.to.it/index.php?method=section&action=zoom&id=17 Comùn de Vinovo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121110150600/http://www.comune.vinovo.to.it/index.php?method=section&action=zoom&id=17 |date=2012-11-10 }}, parcorsi Monumentałi</ref>. Da'l 30 setenbre 2006 l'è sede de ła biblioteca comunałe e da'l [[2007]] anca de ła [[St. John International University]]. <gallery widths="160" heights="135"> File:DellaRovereCastVinovo01.JPG|El casteło De ła Róvare in Vinovo: el łado nord File:Laghetto Vinovo.jpg |El łagheto del Casteło de ła Rovere File:DellaRovereCast02.JPG|El casteło De ła Rovere in Vinovo: vista frontałe </gallery> === Ceza de San Bortoło (San Bartolomìo) === Costruìa inte el 1451 cofà anpliamento de ła capeła privàda dei Della Rovere e dedicàda a [[San Bortoło]], zera subintràda ałora cofà Ceza parochiałe a queła de [[San Desiderio]]. Inte el 1472 ła parochia vien fornìa de un pestrìn. Inte el 1615 ła Ceza xe stà anplià e ristruturà inte łe forme che groso modo se połe vedare unco. Durante ła guera del Monferato, el 4 agosto 1630 alcuni squadroni de cavałarìa ga bruxà ła Ceza parochiałe indove el Podestà gavea fato saràr łe masarìe e i beni de ła popołasion vinovexe. Finìa ła bataja ła Ceza l'è stà ricostruìda<ref>{{it}} Walter Canavesio e Piergiorgio Grana (a cura di), ''La Confraternita di Santa Croce in Vinovo'', Quaderni della Famija Vinoveisa</ref>. === Ceza de Santa Croxe (o ''dij Batù'') === Xe stà tirà su inte ła segónda metà del [[XV secolo|XV secoło]] e adibìa a sede de culto par la Conpagnia dei Flagellanti (in piemontexe, ''Batù''. Co ła fondasion inte el 1577 de ła Confraternita de Santa Croxe par òpara de Bartolomeo Feccia, la Ceza inte el corso dei secołi ga subìo un mucio de canbiamenti e mejoraménti. I confradei de Santa Croxe durante łe prusisió, jera rivestìi de un càmixo bianco e col cao ricoerto da un capùso bianco, e xera apónto diti i Batù. Grasie a łe oferte che rivava da fonti diverse (quote che vegniva versàe par ogni sepoltùra e limòxine anoneme) inte el 1601 zera stài cronpài do candeliéri de otón e i rełativi ciri, e inte l'avrìl del 1603 xe stài conpletài i łavori de l'altàr. Inte el 1612 i mestri Giovanni Maria Sarasino e Antonio Franchetto ga piasà ła porta de ła céxa. Inte el 1751 ga tacà i łavori par la costrusion de un novo canpanìl «...''per poter regere detta Campana, e a ciò si senta più lontano il suono della medesima'' » (par podér rèxer dita Canpana, e a ciò se senta più łontàn el són de ła medèma<ref>{{it}} Uncuo' infra łe via "della Rotonda" e "San Giovanni Bosco"</ref> la nova costrusiónt sarìa sorta lateralmente a l'aso de ła navàda, e gavarìa mexurà sirca sìe metri da l'altésa del covèrto de ła céxa. Nei primi ani del 1800i confradei gavea cronpà un novo organo par 150 franchi. Durante ła segónda guera mondiałe sol canpanìłe xe stà montà, da parte dei miłitàri un pósto de avistamento antiaereo e inte el 1945 i miłitanti de ła rexistensa vinovexi e partixani gavea catà recèto sol canpanìłe, par scanpàr via a łe patùgie naxifasiste. A l'interno xe prexente un bel coro łigneo, intagià dai mestri [[Bartolomeo Borello]] e [[Francesco Antonio Rochie]] inte el 1715 e restorà inte el 2010. Ancùo l'edificio svincołà da l'uxo łiturgico, vien utiłixà de frecuente par manifestasion particołari cofà, a exenpio, na mostra de prexepi inte el periodo de nadàl. === Scoła Luigi Rey === Interesante exenpio de architetura de fin [['800]], xe stà sede de ła prima scoła ełementàre de Vinovo, omagio de l'industria Luigi Rey. Reałixàda da l'architeto Caselli, prospeta so l'omonema piasa Rey, avendo a ła so sànca el lai danànsi del Casteło de ła Róvare. Inte i ani 1934-35 xe stà alsà de un pian, in seguito a ła cresita de ła popołasion scołastica, e xe stà utiłixà fin al 1978. Atualmente xe sede de numaroxe asociasion locałi. === Ceza de San Desiderio === Céxa cimiteriałe tirà su inte ła prima metà del [[XVIII secoło]] so łe ruìne de l'anteàta capèła del Santuario de [[San Desiderio]] (inisiàl patròno del paexe). La Ceza orixinàl de San Dexiderio jera un mucio diversa da l'atuałe santuario e no xera gnancora tornià dal çimitero, ma zera na sàvia costrusion co tuta probabiłità a na soła navàda, ixołàda in mexo a ła 'verta canpagna. L'interno, a pianta croxe grega, xe reałixà in stiłe [[rococò]]. La fasàda in matón vivo, co decori in ceramica połicroma (tìnpano sol portàłe e capitełi), xe de ła segónda metà del [[XIX secoło]]. === La Rotonda === Pregevołe e orìxinałe edificio fato costruìre inte ła xona meridionałe del teritòrio comunałe<ref>{{it}} [http://www.bioarchitetturaitalia.it/index.php?option=com_content&view=article&id=46&Itemid=71 Bioarchitetura Itałia, ''La scòła materna ecołògica a Vinovo''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140322182135/http://www.bioarchitetturaitalia.it/index.php?option=com_content&view=article&id=46&Itemid=71 |date=2014-03-22 }}</ref> a ła fin de l'[['800]], so projeto de l'Inx. Crescentino Caselli, da parte de un nodàro torinexe cofà so "caxa de canpagna". Xe stà sede de un [[Circoło Sociałista]] dal [[1919]] al [[1922]], ano inte el cuało xe stà dà a łe fiame da na squadra [[fasista]]. Unco apartien a privà che ghe abita. === L'ała del Marcà === L'ała del Marcà xe pósta a ła croxera de łe do vìe prinsìpałi del vecio borgo medievałe. L'atuałe architetura xe anca queła òpara de l'architeto Caselli, ła cui prónta xe ben riconosìbiłe ne ła scanpàda dei archi ranpànti e inte i quarełi rosi prodoti ne łe fornàxe locałi, oltra che inte i àrpexi in fero utiłi a mantegnìr l'equiłibrio de ła strutura. L'edificio l'è stà costruìo inte i ani 1580-1585 a cura de ła [[Conpagnia de Santa Croxe]]. == Imàxeni de Vinovo == <gallery widths="180" heights="135"> File:VinovoSantaCroce02.jpg|La Ceza de Santa Croxe, dita ''dij Batù'' File:Piazza Rey.jpg|La ex Scòła Luigi Rey File:VinovoSantaCroce02.jpg|La chiesa di Santa Croce, detta ''dij Batù'' File:Della Rovere Castello.jpg|Castèło della Rovere File:VinovoSanDesiderio.JPG|La chiesa cimiteriałe de San Desiderio File:LaRotonda-Vinovo.JPG|La cussìdita ''Rotonda'' File:Fontana Vinovo.jpg|La fontana de Piasa L. Rey File:Il Cottolengo.jpg|El cotołengo de Vinovo File:Vinovo Bealera.jpg|La bealera de Vinovo File:Chisola03.JPG|El Chisoła File:Laghetto Vinovo.jpg|El lagheto che se cata dadrìo al Casteło File:Vinovo santuario di san desiderio 00.JPG|El Santuario de San Desiderio File:VinovoTorre.JPG|La Tore a canpanìl de Vinovo File:Vinovo santuario di san desiderio 01.JPG|El santuario a l'interno File:Vinovo sede comunale 00.jpg|El Comùn de Vinovo </gallery> == Sviłupo urbanistego == === La ricostrusion dopo ła guèra === La ricostrusion dopo ła guèra ga portà a l'insediamento de nove industrie de legnami e metalmecaniche. Intra el 1955 e el 1970 xe arivài in paexe un mucio de imigrà che rivava da ła [[Romagna]], dal [[Vèneto|Veneto]] e da łe región del sud, cussì tanti che in sto ultimo terso de secoło ła popołasion xe pasàda dai sirca 2&nbsp;500 abitanti del 1940 ai atuałi 14&nbsp;000. Ancùo no ga più łe carateristeghe del paexe agricoło de un tenpo e, inte i ultimi vinti ani, ła seràda de ła maxór parte de łe industrie locałi che un tenpo ofriva laóro anca a tanti vinovexi, ga inflito un duro colpo al setór secondario de Vinovo. === Centro e frasion === El teritòrio comunàl pitosto estexo, conta un centro storico, frasión, alcune de łe cuałi distanti più chiłometri dal centro, e alcuni paéxi rexidensiałi. Una de łe frasion xe Garino. Garino xe na sitadina un mucio picenina co na scòła materna, una ełementare e naltra media. === L'ipodromo === Sul scominsio dei [[ani '60]] xe stà costruìi a Vinovo do ipodromi: uno par le corse al [[troto]] e uno par quełe al [[gałopo]]. Recentemente (2005) l'ipodromo del gałopo xe stà butà xo par farghe posto al ''Juventus Center'' e a un futuro groso conpleso comerciałe. Xe restà quindi ativo soło che l'ipodromo del troto. === Juventus Center === El progeto de ła socetà calcistica [[Juventus FC|Juventus]] de fabricàr un novo centro sportivo infra i comùni de [[Nichełino]] e Vinovo ga trovà ła so sede inte el teritòrio de Vinovo. El centro sportivo ''[[Juventus Center]]'' xe stà inaugurà inte el [[2006]]. El conpleso ga i so ingrèsi in via Stupinigi 182. === La Scòła Materna ecołogica === [[Imàjine:Scuola dell'Infanzia Statale.JPG|right|250 px|thumb|La scòła statałe par l'infansia]] El 20 novenbre 2010 xe stà inaugurà ła nova scòła de l'infasìa reałixà segóndo i rigoroxi criteri de sparègno energetico e de sostenibiłità anbientałe. Situà in via Garibaldi, visina al centro storico, xe diretamente afasà sol grando parco del Castèl. Costruìa patòca co ełementi de łegno prefabricà asenblà infra łori sol pòsto, la scòła no xe cołegà al gas metano, no utiłixa energia da conbustìbiłi fosiłi e donca łe spexe par el riscaldamento dei anbienti e de l'aqua e quełe par la fornidura de energia ełetrica xe guałìvi a xero<ref>{{it}} [http://www.famijavinoveisa.it/chi%20siamo.htm La Famija Vinoveisa chi semo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130611051821/http://www.famijavinoveisa.it/chi%20siamo.htm |date=2013-06-11 }}</ref>. == Asociasion Locałi == === La Fiłarmonica Giuseppe Verdi === La Filarmonica vinovexe "[[Giuseppe Verdi]]" xe nata uficialmente inte el marso [[1847]], in ocaxiôn de ła vixita pastorałe de l'arcivescovo de [[Turìn|Torin]], [[Luigi Fransoni]]. Inte el corso dei ani l'è devegnù sełebre in tuto el Piemonte, tanto che a cauxa dei nùmaroxi inpegni, la banda ga dovesto spartìrse in du. La Banda muxicałe de Vinovo ga continuà inte el servisio a grào e vołontario a tuta ła sitadinansa e inte i [[ani '50]] l'è riusìa a otegnère na sede stabiłe. Inte el 1999, la filarmonica ga partisipà cofà unega raprexentante par l'Itàlia al 20° [[Osterreichisches Blasmusikfest]] de Viena. === La Famija Vinoveisa === La Famija Vinoveisa nase inte el 1981 par vołer de alcuni çitadini Vinovexi, "col fin de salvavardàr le tradision del patrimonio locałe. Ogni ano, inte el periodo de Nadàłe, cura ła mostra dei prexepi ne ła Ceza de Santa Croxe. === Corałe Ars Nova - St. John's International Choir === El Coro Ars Nova nase inte el marso del 2007, par inisiativa de alcune persone amanti del canto e de ła muxica. El repertorio spasia dal xenare clasico a queło tradisionałe co brani de muxica operistega de l'Otosento tirài xo da łe maxór òpare dei grandi conpoxidori cofà [[Verdi]], [[Bellini]], [[Rossini]], [[Mozart]]<ref>{{it}} [http://www.lapancalera.it/pancalieri_9.html Concerto de Nadàl]{{Ligo desfà}}, corałe Ars Nova</ref>. == Stema == El stema del comùn de Vinovo raprexenta un [[unicorno]] e i cołori xe quełi de ła caxada [[Della Rovere]], overosìpia el xało e'l blu. == Personałità łigàe a Vinovo == * [[Vittorio Amedeo Gioanetti]], mèdego e chémico e specialmente produtór de [[porsełane]] e magiòliche. * [[Giovanni Valetti]], ciclista vinsidór inte el [[1938]] e inte el [[1939]] del [[Xiro d'Itałia]]. * [[Domenico della Rovere]], gardenàl itałiàn. * [[Giovanni Ludovico della Rovere]], véscovo itałiàn * [[Giovanni Francesco della Rovere]], vésco itałiàn * [[Tony Mancino]], rapper itałiàn * [[Giancarlo Camolese]], ex xogadór e ałenadór de calcio itałiàn. == Xemełagi == Vinovo xe xemełà co: * {{Xemełajo|Argentina|Luque (Argentina)|}}, comun [[argentina|argentino]] del [[Dipartimento de Río Segundo]] ne ła [[provincia de Córdoba]]; * {{Xemełajo|Italia|Casalbore|2011}}, comun [[Irpinia|irpin]] in [[provincia de Avellino]]. == Evołusion demografega == == Note == <references /> == Linganbi foresti == {{linganbi foresti}} * [http://www.comune.vinovo.to.it Sito Comune] * [http://www.ippodromovinovo.it Ippodromo Vinovo] == Note == <references /> # Ilario Manfredini, ''Il Castello della Rovere di Vinovo'' p.25 e segg.dea provinsia de Torin. Se cata 'nteła piana a sud de Torin. == Bibliografia == * Ilario Manfredini, ''Il Castello della Rovere di Vinovo'', edizione a cura del Comune di Vinovo, 2007; * {{fr}} L. De Mauri, ''Vinovo et ses Porcelaines'', Piantanida Valcarenghi Editori, Milano, 1923 * Walter Canavesio e Piergiorgio Grana, ''La Confraternita di Santa Croce in Vinovo'' "I Quaderni della Famija Vinoveisa", vol. 1, Vinovo 1986 == Altri progeti == {{Interprojeto}} <references/> {{Provincia de Turin}} {{Controło de autorità}} [[Categoria:Comuni de ła sità metropułitana de Turin|{{PAGENAME}}]] hs0dugpm1jf3x20g1l2y9frewq2ivyi 1101498 1101497 2022-07-27T10:06:11Z Enrico 7370 /* Ceza de San Bortoło (San Bartolomìo) */ wikitext text/x-wiki {{Infobox de Divixion aministrativa |Nome = Vinovo |Nome locałe = {{pms}} Vineuv |Panorama = Torre dell'orologio vinovo.JPG |Didascałia = Tore del rełojo<!-- |Stema = Vinovo-Stemma.png--> |Stato = ITA |Grado aministrativo = 3 |Divixion am grado 1 = Piemonte |Divixion am grado 2 = Torin |Aministrador locałe = Maria Teresa Mairo |Partìo = [[sentro-sanca]] |Data elesion = 14/06/2004, confermà el 14/06/2009 |Data istitusion = |Latitudine gradi = 44 |Latitudine minuti = 57 |Latitudine secondi = 0 |Latitudine NS = N |Longitudine gradi = 7 |Longitudine minuti = 38 |Longitudine secondi = 0 |Longitudine EW = E |Altitudine = 220 |Superfise = 17.7 |Note superfise = |Abitanti = 14286 |Note abitanti = {{it}} [http://demo.istat.it/bil2010/index.html Dato Istat] - Popołasion rexidente al 31 de lujo 2011. |Axornamento abitanti = 31-07-2011 |Sotodivixion = Garino, Tetti Rosa, Tetti Grella, Tetti Borno, Tetti Caglieri |Divixion confinanti = [[Candiolo]], [[Carignano (Italia)|Carignano]], [[La Loggia]], [[Moncalieri]], [[Nichelino]], [[None]], [[Piobesi Torinese]] |Codexepostałe = 10048 |Prefiso = [[011 (prefiso)|011]] |Fuxo orario = +1 |Codexestatistego = 001309 |Codexecatasticałe = M060 |Xona sismega = 4 |Targa = TO |Nome abitanti = vinovexi |Patrono=[[san Bortoło]] |Dì de festa=[[24 de agosto]] |Mapa = Map - IT - Torino - Municipality code 1309.svg |Didascałia Mapa=Locałixasion del Comun de {{PAGENAME}} inte ła Provincia de Torin. |Sito=http://www.comune.vinovo.to.it/ }} '''Vinovo''' (''Vineuv'' in [[lengua piemontexe|piemontexe]]) xe un comun de 14.286 abitanti de ła provincia de Torin. == Aministrasion == El sìndico el ze Maria Teresa Mairo da'l 14 de zunjo de'l 2004. Inte'l 2009 ła ga avùo n'altro mandato. == Corsi d'aqua == [[Imàjine:Chisola02.JPG|270px|left|thumb|El torente Chisola a Vinovo]] Inte'l teritorio de Vinovo, ai màrzeni de'l sentro abitativo orizenałe e prensipałe, A core el torente [[Chisola]] che'l va a zbocàr in [[Po]] visin a [[Moncalieri]]. == Un fià de Storia == Ła sità ła ga na łonga storia che ła fonda łe só raìze in tenpi tanto antighi: infati in sta zona A ze stài catà fora resti resałenti a'l V sècoło d.C. I documenti stòreghi pi veci che i parla de cueła che sarà ła Vinovo de oncò i ze de'l 1040: in chel'ano un àto nodariłe el sertifega che i Marchezi Romagnarono ghe i gaveva donà a l'Abasia de San Silano de [[Romagnano]] alguni tereni siti inte'l teritòrio de Vinovo. Sora de 'sto documento el teritòrio el ze indegà 'fa ''Victus Novus'', nome restà inte'l [[Età de mezo|Medioevo]] a indegar el grupo de edifisi e tereni che i jera de propietà de vari fedautari. Inte'l [[1268]] spunta un àto de vendita, inte ła stòria łocałe, de ła fameja Della Rovere che inte'l 1400 ła deventarà paròna de l'intiero teritòrio vinoveze. Ła nasita de'l comun ła ze datà [[1458]], co'l dùca [[Ludovico di Savoia]] el conséde a ła Comunidà Vinoveze łe Costitusion in defeza dei sitadini. Co ła morte de l'ùltemo desendente dei Della Rovere, inte'l [[1692]], el [[feudo]] vinoveze el ze stà cedùo ai Cónti de łe Lanze che i ło ga goernà fin al [[1732]]. In cuel'ano el [[gardenàl]] [[Carlo Vittorio Amedeo delle Lanze]] sede ła sità al [[re Carlo Emanuele III]], che el ghe ga donà, unìa a [[Stupingi]], a ła Commenda de l'[[Ordine Mauriziano]]. L'Órdene el ze stà soprimesto inte'l 1800 e un mucio de tere łe stà vendùe a privà, soło drìo el 1815 ze stà recostruìo l'avér co Stupinigi e parte de Vinovo: el casteło, alguni tereni, łe vacarìe e i boschi. Inte'l [[1865]] ła frasion de Stupinigi ła ze stà definitivamente separà da ła sità e unìa a [[Nichelino]]. Inte'l [[1775]] parte del casteło ła vien adibìa a fàbrega par la łaorasion de łe magiòłiche e de łe porsełane e dopo el [[1780]] ła ga traversà un parìodo d'oro soto ła diresion de [[Vittorio Amedeo Gioanetti]]. So'l fenir de l'[[800]] a ła renomà industria seràmega s'a fiancà łe fornaze e łe fiłànde, na ròba che ga portà a na progresiva cresita de ła popołasión, co na conseguente espansion de'l paeze, e a ła nesesaria costrusion de edifisi pùbleghi cofà el Comùn, łe scołe, l'aziło e ła Caza de'l Cotołengo. Par cuanto revarda ła vita culturałe, inte'l [[1847]] A ze stà fondà ła ''Filarmonica Vinovexa Giuseppe Verdi'', corpo muzegałe [[bandìstego]] de ła [[sità]], da łóra senpre ativo. Senjo de progreso e de acuizìa inportansa ze stà anca, inte'l [[1882]], l'inaugurasion de na [[łinea tranviaria]] che ła unìva ła stasion de Porta Nova de Torin a Vinovo. Inte'l 1941 el paeze el ga subìo un bonbardamento da parte dei aerei de ła [[RAF]] łe cui conseguense łe xe stàe de tre ferìi e tante caze desfàe. == Sede comunałe == [[Imàjine:Vinovo sede comunale 00.jpg|left|210 px|thumb|Elpałaso Comunałe co ła Piasa Marconi danànsi]] Fin a ła fine del' [[XVIII]] sec. sìrca, el Comùn de Vinovo el ga sede inte ła vacarìa de ła Famegia Farò (che un tenpo zera propietà del Conte Castelli di Sessant) drìo l'abside de ła Ceza parochiałe; drìoman el xe stà trasferìo inte ła caxa Marchiaro de Via San Bartolomeo. Poco dopo l'[[Unità de Itàlia]] el Comun l'è stà trasferido in piasa delle Grida, atuałe caxa de canton de Via Cottolengo co via don Mazzolari. Qualche ano drìo, inte el [[1878]], el Comùn de Vinovo, dovendo trasferìr el Comùn in una nòva e più anpia sede, ga cronpà ła vecia vila de ła Contesa Bosco di Ruffino, pervegnùa in redità dal conte Prospero Castelli di Sessant, riadatandoła a sede muniçipal, come che xe ancùo, piasa Marconi. L'edifisio, inte'l voltar dei ani, el ga subìo radegałe trasformasión, ła pì pezante in conseguensa de'l bonbardamento de l'[[11 de setenbre|11 setenbre]] [[1941]]. In cueła note un grupo de reoplani da bonbardamento de ła [[RAF]] i ga descargà un pìngoło de bonbe insendiarie so'l sentro de Vinovo, colpindo anca el Pałaso Munisipàłe. Łe fasàde łe ze stà zontàe inte i ani 1972-1973 in una de łe restruturasion drio, inte'l 1978-79 ze stà integrà na mànega verso via Marconi e ze stà radegalmnete restruturà i łocałi interni. === Strutura de ła sede comunałe === El conpleso de ła sede comunàl el ze caraterixà da'l corpo de fàbrega stòrego e dai corpi de fàbrega zontà che int'l pasàr dei ani, i ga conpletà so i ładi el łoto orizenałe. El fronte stòrego so Piasa Marconi, da'l cuało ghe ze l'aceso prensipałe a ła sede comunàl, el ze caratarizà da un portegà de aceso picenin sorastà da'l balcon de l'ofisio de'l Sìndico co bałustrà. Sòra ła łinea de spòrto de tałe strutura, ghe ze un frontón co ła scrita "MUNISIPIO" (dito anca Comùn). Ai ładi de l'entrada de ła sede comunałe A ze prexenti do bałustri. Ła scansion de łe sbuzadure ła ze asé regołàr e A ze prezenti de łe soaze decorative sensa frezi. Łe pitùre utiłizàe łe jera a baze vinìłega. Łongo l'intiero edifisio A core un regołón in pièra. == Edifici de intarese stòrego/artìstego == === Casteło dei Della Rovere === [[Imàjine:Della Rovere Castello.jpg|left|200 px|thumb|El Casteło dei Della Rovere]] A se trata de un pałaso de stiłe renasimentałe costruìo infrà el [[1480]] e el [[1517]] in sostitusion de un pałasoto de menor dimension adibìo a fortésa defensiva. El se catava inte l'atuałe Piasa Rey. De ła só costrusión, vołesta da ła fameja omònema, A ze stà sponsór e soventór el [[gardenàl Domenico della Rovere]], orizenario de Vinovo. Resentemente restaurà, el Casteło el ga al só interno prezevołi stuchi e dipinti a grotésca de ła Scòła de'l [[Pinturicchio]]<ref>{{it}} Gabriella ła zera una ''Delle Lanze'' avendo spozà el [[2 de desenbre]] [[1668]] el conpiasente Carlo Delle Lanze, conte de Sales. (L. De Mauri, ''Vinovo et ses porcelaines'', p. 15)</ref> e un bel giòstro co decorasion in còto. Co'l sfantàrse de ła fameja Della Rovere, el casteło inte'l [[1692]] l'è pasà a ła corona sabauda e [[Carlo Emanuele II]], asenjàndoghe el titoło de cónte de Vinovo a só fiòło (spùrio) ch'el gavea avùdo inte'l [[1712]] da Gabriella di Mesmes des Marolles <ref>{{fr}} L. De Mauri, ''Vinovo et ses porcelaines'' pp. 15-16</ref>. Francesco Agostino, el ghe ga dà in concesion anca el casteło. Nonostante ła concesion de'l casteło ła ze tornà a ła corona inte'l 1732 visto che l'ùltemo erede de ła fameja Delle Lanze el gaveva sełiesto ła cariera ecleziàstega (el jera el futuro cardinàl [[Carlo Vittorio Amedeo Delle Lanze]] ([[1712]]-[[1784]]), só fioło de Francesco Agostino e de Barbara Piossasco de Piobesi). Inte'l [[1752]] [[Carlo Emanuele III]] el ghe ło ga consenjà a ła Comenda Majistrałe de Stupinigi, che inte'l 1776, ła ghe lo ga dà in concesion a Vittorio Brodel e a l'arcanista Pierre-Antoine Hannong, al fin che i podese condurghe esperimenti so łe porsełàne e ła eventuałe produsion de łe medème. Fałìa l'inpreza dei do, el castèl l'è pasa in concesion inte'l [[1780]] a [[Vittorio Amedeo Gioanetti]], che l' a avùdo el medèmo incargo, portà a tèrmene co un serto suceso. Daspò ła morte de'l Gioanetti, fałìo el tentativo de Giovanni Stoppini de sèitar l'atività del Gioaneti, el casteło el ze stà vendùo inte'l [[1825]] a l'[[Univarsidà de Torin]], che inte'l [[1836]] ghe ło ga vendesto a só vòlta al [[comun de Torin|Turìn]] da'l cuało inte'l [[1839]] el jera stà cronpà dai fradełi, Giacomo e Luigi Rey che i ghe gavea cołogà na fàbrega de tapèi<ref>{{it}} [http://www.comune.vinovo.to.it/index.php?method=section&action=zoom&id=17 Comùn de Vinovo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121110150600/http://www.comune.vinovo.to.it/index.php?method=section&action=zoom&id=17 |date=2012-11-10 }}, parcorsi Monumentałi</ref>. Da'l 30 setenbre 2006 l'è sede de ła biblioteca comunałe e da'l [[2007]] anca de ła [[St. John International University]]. <gallery widths="160" heights="135"> File:DellaRovereCastVinovo01.JPG|El casteło De ła Róvare in Vinovo: el łado nord File:Laghetto Vinovo.jpg |El łagheto del Casteło de ła Rovere File:DellaRovereCast02.JPG|El casteło De ła Rovere in Vinovo: vista frontałe </gallery> === Ceza de San Bortoło (San Bartolomìo) === Costruìa inte'l 1451 cofà anpliamento de ła capeła privàda dei Della Rovere e dedicàda a [[San Bortoło]], ła zera subentràda ałora cofà Ceza parochiałe a cueła de [[San Desiderio]]. Inte'l 1472 ła parochia ła vien fornìa de un pestrìn. Inte'l 1615 ła Ceza ła xe stà zgrandìa e restruturà inte łe forme che groso modo A se połe védar uncò. Durando ła guera de'l Monferato, el 4 de agosto 1630 alguni scuadroni de cavałarìa i ga bruzà ła Ceza parochiałe indove el Podestà el gavea fato saràr łe masarìe e i beni de ła popołasion vinoveze. Fenìa ła bataja ła Ceza l'è stà ricostruìda<ref>{{it}} Walter Canavesio e Piergiorgio Grana (a cura di), ''La Confraternita di Santa Croce in Vinovo'', Quaderni della Famija Vinoveisa</ref>. === Ceza de Santa Croxe (o ''dij Batù'') === Xe stà tirà su inte ła segónda metà del [[XV secolo|XV secoło]] e adibìa a sede de culto par la Conpagnia dei Flagellanti (in piemontexe, ''Batù''. Co ła fondasion inte el 1577 de ła Confraternita de Santa Croxe par òpara de Bartolomeo Feccia, la Ceza inte el corso dei secołi ga subìo un mucio de canbiamenti e mejoraménti. I confradei de Santa Croxe durante łe prusisió, jera rivestìi de un càmixo bianco e col cao ricoerto da un capùso bianco, e xera apónto diti i Batù. Grasie a łe oferte che rivava da fonti diverse (quote che vegniva versàe par ogni sepoltùra e limòxine anoneme) inte el 1601 zera stài cronpài do candeliéri de otón e i rełativi ciri, e inte l'avrìl del 1603 xe stài conpletài i łavori de l'altàr. Inte el 1612 i mestri Giovanni Maria Sarasino e Antonio Franchetto ga piasà ła porta de ła céxa. Inte el 1751 ga tacà i łavori par la costrusion de un novo canpanìl «...''per poter regere detta Campana, e a ciò si senta più lontano il suono della medesima'' » (par podér rèxer dita Canpana, e a ciò se senta più łontàn el són de ła medèma<ref>{{it}} Uncuo' infra łe via "della Rotonda" e "San Giovanni Bosco"</ref> la nova costrusiónt sarìa sorta lateralmente a l'aso de ła navàda, e gavarìa mexurà sirca sìe metri da l'altésa del covèrto de ła céxa. Nei primi ani del 1800i confradei gavea cronpà un novo organo par 150 franchi. Durante ła segónda guera mondiałe sol canpanìłe xe stà montà, da parte dei miłitàri un pósto de avistamento antiaereo e inte el 1945 i miłitanti de ła rexistensa vinovexi e partixani gavea catà recèto sol canpanìłe, par scanpàr via a łe patùgie naxifasiste. A l'interno xe prexente un bel coro łigneo, intagià dai mestri [[Bartolomeo Borello]] e [[Francesco Antonio Rochie]] inte el 1715 e restorà inte el 2010. Ancùo l'edificio svincołà da l'uxo łiturgico, vien utiłixà de frecuente par manifestasion particołari cofà, a exenpio, na mostra de prexepi inte el periodo de nadàl. === Scoła Luigi Rey === Interesante exenpio de architetura de fin [['800]], xe stà sede de ła prima scoła ełementàre de Vinovo, omagio de l'industria Luigi Rey. Reałixàda da l'architeto Caselli, prospeta so l'omonema piasa Rey, avendo a ła so sànca el lai danànsi del Casteło de ła Róvare. Inte i ani 1934-35 xe stà alsà de un pian, in seguito a ła cresita de ła popołasion scołastica, e xe stà utiłixà fin al 1978. Atualmente xe sede de numaroxe asociasion locałi. === Ceza de San Desiderio === Céxa cimiteriałe tirà su inte ła prima metà del [[XVIII secoło]] so łe ruìne de l'anteàta capèła del Santuario de [[San Desiderio]] (inisiàl patròno del paexe). La Ceza orixinàl de San Dexiderio jera un mucio diversa da l'atuałe santuario e no xera gnancora tornià dal çimitero, ma zera na sàvia costrusion co tuta probabiłità a na soła navàda, ixołàda in mexo a ła 'verta canpagna. L'interno, a pianta croxe grega, xe reałixà in stiłe [[rococò]]. La fasàda in matón vivo, co decori in ceramica połicroma (tìnpano sol portàłe e capitełi), xe de ła segónda metà del [[XIX secoło]]. === La Rotonda === Pregevołe e orìxinałe edificio fato costruìre inte ła xona meridionałe del teritòrio comunałe<ref>{{it}} [http://www.bioarchitetturaitalia.it/index.php?option=com_content&view=article&id=46&Itemid=71 Bioarchitetura Itałia, ''La scòła materna ecołògica a Vinovo''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140322182135/http://www.bioarchitetturaitalia.it/index.php?option=com_content&view=article&id=46&Itemid=71 |date=2014-03-22 }}</ref> a ła fin de l'[['800]], so projeto de l'Inx. Crescentino Caselli, da parte de un nodàro torinexe cofà so "caxa de canpagna". Xe stà sede de un [[Circoło Sociałista]] dal [[1919]] al [[1922]], ano inte el cuało xe stà dà a łe fiame da na squadra [[fasista]]. Unco apartien a privà che ghe abita. === L'ała del Marcà === L'ała del Marcà xe pósta a ła croxera de łe do vìe prinsìpałi del vecio borgo medievałe. L'atuałe architetura xe anca queła òpara de l'architeto Caselli, ła cui prónta xe ben riconosìbiłe ne ła scanpàda dei archi ranpànti e inte i quarełi rosi prodoti ne łe fornàxe locałi, oltra che inte i àrpexi in fero utiłi a mantegnìr l'equiłibrio de ła strutura. L'edificio l'è stà costruìo inte i ani 1580-1585 a cura de ła [[Conpagnia de Santa Croxe]]. == Imàxeni de Vinovo == <gallery widths="180" heights="135"> File:VinovoSantaCroce02.jpg|La Ceza de Santa Croxe, dita ''dij Batù'' File:Piazza Rey.jpg|La ex Scòła Luigi Rey File:VinovoSantaCroce02.jpg|La chiesa di Santa Croce, detta ''dij Batù'' File:Della Rovere Castello.jpg|Castèło della Rovere File:VinovoSanDesiderio.JPG|La chiesa cimiteriałe de San Desiderio File:LaRotonda-Vinovo.JPG|La cussìdita ''Rotonda'' File:Fontana Vinovo.jpg|La fontana de Piasa L. Rey File:Il Cottolengo.jpg|El cotołengo de Vinovo File:Vinovo Bealera.jpg|La bealera de Vinovo File:Chisola03.JPG|El Chisoła File:Laghetto Vinovo.jpg|El lagheto che se cata dadrìo al Casteło File:Vinovo santuario di san desiderio 00.JPG|El Santuario de San Desiderio File:VinovoTorre.JPG|La Tore a canpanìl de Vinovo File:Vinovo santuario di san desiderio 01.JPG|El santuario a l'interno File:Vinovo sede comunale 00.jpg|El Comùn de Vinovo </gallery> == Sviłupo urbanistego == === La ricostrusion dopo ła guèra === La ricostrusion dopo ła guèra ga portà a l'insediamento de nove industrie de legnami e metalmecaniche. Intra el 1955 e el 1970 xe arivài in paexe un mucio de imigrà che rivava da ła [[Romagna]], dal [[Vèneto|Veneto]] e da łe región del sud, cussì tanti che in sto ultimo terso de secoło ła popołasion xe pasàda dai sirca 2&nbsp;500 abitanti del 1940 ai atuałi 14&nbsp;000. Ancùo no ga più łe carateristeghe del paexe agricoło de un tenpo e, inte i ultimi vinti ani, ła seràda de ła maxór parte de łe industrie locałi che un tenpo ofriva laóro anca a tanti vinovexi, ga inflito un duro colpo al setór secondario de Vinovo. === Centro e frasion === El teritòrio comunàl pitosto estexo, conta un centro storico, frasión, alcune de łe cuałi distanti più chiłometri dal centro, e alcuni paéxi rexidensiałi. Una de łe frasion xe Garino. Garino xe na sitadina un mucio picenina co na scòła materna, una ełementare e naltra media. === L'ipodromo === Sul scominsio dei [[ani '60]] xe stà costruìi a Vinovo do ipodromi: uno par le corse al [[troto]] e uno par quełe al [[gałopo]]. Recentemente (2005) l'ipodromo del gałopo xe stà butà xo par farghe posto al ''Juventus Center'' e a un futuro groso conpleso comerciałe. Xe restà quindi ativo soło che l'ipodromo del troto. === Juventus Center === El progeto de ła socetà calcistica [[Juventus FC|Juventus]] de fabricàr un novo centro sportivo infra i comùni de [[Nichełino]] e Vinovo ga trovà ła so sede inte el teritòrio de Vinovo. El centro sportivo ''[[Juventus Center]]'' xe stà inaugurà inte el [[2006]]. El conpleso ga i so ingrèsi in via Stupinigi 182. === La Scòła Materna ecołogica === [[Imàjine:Scuola dell'Infanzia Statale.JPG|right|250 px|thumb|La scòła statałe par l'infansia]] El 20 novenbre 2010 xe stà inaugurà ła nova scòła de l'infasìa reałixà segóndo i rigoroxi criteri de sparègno energetico e de sostenibiłità anbientałe. Situà in via Garibaldi, visina al centro storico, xe diretamente afasà sol grando parco del Castèl. Costruìa patòca co ełementi de łegno prefabricà asenblà infra łori sol pòsto, la scòła no xe cołegà al gas metano, no utiłixa energia da conbustìbiłi fosiłi e donca łe spexe par el riscaldamento dei anbienti e de l'aqua e quełe par la fornidura de energia ełetrica xe guałìvi a xero<ref>{{it}} [http://www.famijavinoveisa.it/chi%20siamo.htm La Famija Vinoveisa chi semo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130611051821/http://www.famijavinoveisa.it/chi%20siamo.htm |date=2013-06-11 }}</ref>. == Asociasion Locałi == === La Fiłarmonica Giuseppe Verdi === La Filarmonica vinovexe "[[Giuseppe Verdi]]" xe nata uficialmente inte el marso [[1847]], in ocaxiôn de ła vixita pastorałe de l'arcivescovo de [[Turìn|Torin]], [[Luigi Fransoni]]. Inte el corso dei ani l'è devegnù sełebre in tuto el Piemonte, tanto che a cauxa dei nùmaroxi inpegni, la banda ga dovesto spartìrse in du. La Banda muxicałe de Vinovo ga continuà inte el servisio a grào e vołontario a tuta ła sitadinansa e inte i [[ani '50]] l'è riusìa a otegnère na sede stabiłe. Inte el 1999, la filarmonica ga partisipà cofà unega raprexentante par l'Itàlia al 20° [[Osterreichisches Blasmusikfest]] de Viena. === La Famija Vinoveisa === La Famija Vinoveisa nase inte el 1981 par vołer de alcuni çitadini Vinovexi, "col fin de salvavardàr le tradision del patrimonio locałe. Ogni ano, inte el periodo de Nadàłe, cura ła mostra dei prexepi ne ła Ceza de Santa Croxe. === Corałe Ars Nova - St. John's International Choir === El Coro Ars Nova nase inte el marso del 2007, par inisiativa de alcune persone amanti del canto e de ła muxica. El repertorio spasia dal xenare clasico a queło tradisionałe co brani de muxica operistega de l'Otosento tirài xo da łe maxór òpare dei grandi conpoxidori cofà [[Verdi]], [[Bellini]], [[Rossini]], [[Mozart]]<ref>{{it}} [http://www.lapancalera.it/pancalieri_9.html Concerto de Nadàl]{{Ligo desfà}}, corałe Ars Nova</ref>. == Stema == El stema del comùn de Vinovo raprexenta un [[unicorno]] e i cołori xe quełi de ła caxada [[Della Rovere]], overosìpia el xało e'l blu. == Personałità łigàe a Vinovo == * [[Vittorio Amedeo Gioanetti]], mèdego e chémico e specialmente produtór de [[porsełane]] e magiòliche. * [[Giovanni Valetti]], ciclista vinsidór inte el [[1938]] e inte el [[1939]] del [[Xiro d'Itałia]]. * [[Domenico della Rovere]], gardenàl itałiàn. * [[Giovanni Ludovico della Rovere]], véscovo itałiàn * [[Giovanni Francesco della Rovere]], vésco itałiàn * [[Tony Mancino]], rapper itałiàn * [[Giancarlo Camolese]], ex xogadór e ałenadór de calcio itałiàn. == Xemełagi == Vinovo xe xemełà co: * {{Xemełajo|Argentina|Luque (Argentina)|}}, comun [[argentina|argentino]] del [[Dipartimento de Río Segundo]] ne ła [[provincia de Córdoba]]; * {{Xemełajo|Italia|Casalbore|2011}}, comun [[Irpinia|irpin]] in [[provincia de Avellino]]. == Evołusion demografega == == Note == <references /> == Linganbi foresti == {{linganbi foresti}} * [http://www.comune.vinovo.to.it Sito Comune] * [http://www.ippodromovinovo.it Ippodromo Vinovo] == Note == <references /> # Ilario Manfredini, ''Il Castello della Rovere di Vinovo'' p.25 e segg.dea provinsia de Torin. Se cata 'nteła piana a sud de Torin. == Bibliografia == * Ilario Manfredini, ''Il Castello della Rovere di Vinovo'', edizione a cura del Comune di Vinovo, 2007; * {{fr}} L. De Mauri, ''Vinovo et ses Porcelaines'', Piantanida Valcarenghi Editori, Milano, 1923 * Walter Canavesio e Piergiorgio Grana, ''La Confraternita di Santa Croce in Vinovo'' "I Quaderni della Famija Vinoveisa", vol. 1, Vinovo 1986 == Altri progeti == {{Interprojeto}} <references/> {{Provincia de Turin}} {{Controło de autorità}} [[Categoria:Comuni de ła sità metropułitana de Turin|{{PAGENAME}}]] bb8nolzx4ovkv1pvu21dvfmfrlx40xf 1101499 1101498 2022-07-27T10:13:30Z Enrico 7370 /* Scoła Luigi Rey */ wikitext text/x-wiki {{Infobox de Divixion aministrativa |Nome = Vinovo |Nome locałe = {{pms}} Vineuv |Panorama = Torre dell'orologio vinovo.JPG |Didascałia = Tore del rełojo<!-- |Stema = Vinovo-Stemma.png--> |Stato = ITA |Grado aministrativo = 3 |Divixion am grado 1 = Piemonte |Divixion am grado 2 = Torin |Aministrador locałe = Maria Teresa Mairo |Partìo = [[sentro-sanca]] |Data elesion = 14/06/2004, confermà el 14/06/2009 |Data istitusion = |Latitudine gradi = 44 |Latitudine minuti = 57 |Latitudine secondi = 0 |Latitudine NS = N |Longitudine gradi = 7 |Longitudine minuti = 38 |Longitudine secondi = 0 |Longitudine EW = E |Altitudine = 220 |Superfise = 17.7 |Note superfise = |Abitanti = 14286 |Note abitanti = {{it}} [http://demo.istat.it/bil2010/index.html Dato Istat] - Popołasion rexidente al 31 de lujo 2011. |Axornamento abitanti = 31-07-2011 |Sotodivixion = Garino, Tetti Rosa, Tetti Grella, Tetti Borno, Tetti Caglieri |Divixion confinanti = [[Candiolo]], [[Carignano (Italia)|Carignano]], [[La Loggia]], [[Moncalieri]], [[Nichelino]], [[None]], [[Piobesi Torinese]] |Codexepostałe = 10048 |Prefiso = [[011 (prefiso)|011]] |Fuxo orario = +1 |Codexestatistego = 001309 |Codexecatasticałe = M060 |Xona sismega = 4 |Targa = TO |Nome abitanti = vinovexi |Patrono=[[san Bortoło]] |Dì de festa=[[24 de agosto]] |Mapa = Map - IT - Torino - Municipality code 1309.svg |Didascałia Mapa=Locałixasion del Comun de {{PAGENAME}} inte ła Provincia de Torin. |Sito=http://www.comune.vinovo.to.it/ }} '''Vinovo''' (''Vineuv'' in [[lengua piemontexe|piemontexe]]) xe un comun de 14.286 abitanti de ła provincia de Torin. == Aministrasion == El sìndico el ze Maria Teresa Mairo da'l 14 de zunjo de'l 2004. Inte'l 2009 ła ga avùo n'altro mandato. == Corsi d'aqua == [[Imàjine:Chisola02.JPG|270px|left|thumb|El torente Chisola a Vinovo]] Inte'l teritorio de Vinovo, ai màrzeni de'l sentro abitativo orizenałe e prensipałe, A core el torente [[Chisola]] che'l va a zbocàr in [[Po]] visin a [[Moncalieri]]. == Un fià de Storia == Ła sità ła ga na łonga storia che ła fonda łe só raìze in tenpi tanto antighi: infati in sta zona A ze stài catà fora resti resałenti a'l V sècoło d.C. I documenti stòreghi pi veci che i parla de cueła che sarà ła Vinovo de oncò i ze de'l 1040: in chel'ano un àto nodariłe el sertifega che i Marchezi Romagnarono ghe i gaveva donà a l'Abasia de San Silano de [[Romagnano]] alguni tereni siti inte'l teritòrio de Vinovo. Sora de 'sto documento el teritòrio el ze indegà 'fa ''Victus Novus'', nome restà inte'l [[Età de mezo|Medioevo]] a indegar el grupo de edifisi e tereni che i jera de propietà de vari fedautari. Inte'l [[1268]] spunta un àto de vendita, inte ła stòria łocałe, de ła fameja Della Rovere che inte'l 1400 ła deventarà paròna de l'intiero teritòrio vinoveze. Ła nasita de'l comun ła ze datà [[1458]], co'l dùca [[Ludovico di Savoia]] el conséde a ła Comunidà Vinoveze łe Costitusion in defeza dei sitadini. Co ła morte de l'ùltemo desendente dei Della Rovere, inte'l [[1692]], el [[feudo]] vinoveze el ze stà cedùo ai Cónti de łe Lanze che i ło ga goernà fin al [[1732]]. In cuel'ano el [[gardenàl]] [[Carlo Vittorio Amedeo delle Lanze]] sede ła sità al [[re Carlo Emanuele III]], che el ghe ga donà, unìa a [[Stupingi]], a ła Commenda de l'[[Ordine Mauriziano]]. L'Órdene el ze stà soprimesto inte'l 1800 e un mucio de tere łe stà vendùe a privà, soło drìo el 1815 ze stà recostruìo l'avér co Stupinigi e parte de Vinovo: el casteło, alguni tereni, łe vacarìe e i boschi. Inte'l [[1865]] ła frasion de Stupinigi ła ze stà definitivamente separà da ła sità e unìa a [[Nichelino]]. Inte'l [[1775]] parte del casteło ła vien adibìa a fàbrega par la łaorasion de łe magiòłiche e de łe porsełane e dopo el [[1780]] ła ga traversà un parìodo d'oro soto ła diresion de [[Vittorio Amedeo Gioanetti]]. So'l fenir de l'[[800]] a ła renomà industria seràmega s'a fiancà łe fornaze e łe fiłànde, na ròba che ga portà a na progresiva cresita de ła popołasión, co na conseguente espansion de'l paeze, e a ła nesesaria costrusion de edifisi pùbleghi cofà el Comùn, łe scołe, l'aziło e ła Caza de'l Cotołengo. Par cuanto revarda ła vita culturałe, inte'l [[1847]] A ze stà fondà ła ''Filarmonica Vinovexa Giuseppe Verdi'', corpo muzegałe [[bandìstego]] de ła [[sità]], da łóra senpre ativo. Senjo de progreso e de acuizìa inportansa ze stà anca, inte'l [[1882]], l'inaugurasion de na [[łinea tranviaria]] che ła unìva ła stasion de Porta Nova de Torin a Vinovo. Inte'l 1941 el paeze el ga subìo un bonbardamento da parte dei aerei de ła [[RAF]] łe cui conseguense łe xe stàe de tre ferìi e tante caze desfàe. == Sede comunałe == [[Imàjine:Vinovo sede comunale 00.jpg|left|210 px|thumb|Elpałaso Comunałe co ła Piasa Marconi danànsi]] Fin a ła fine del' [[XVIII]] sec. sìrca, el Comùn de Vinovo el ga sede inte ła vacarìa de ła Famegia Farò (che un tenpo zera propietà del Conte Castelli di Sessant) drìo l'abside de ła Ceza parochiałe; drìoman el xe stà trasferìo inte ła caxa Marchiaro de Via San Bartolomeo. Poco dopo l'[[Unità de Itàlia]] el Comun l'è stà trasferido in piasa delle Grida, atuałe caxa de canton de Via Cottolengo co via don Mazzolari. Qualche ano drìo, inte el [[1878]], el Comùn de Vinovo, dovendo trasferìr el Comùn in una nòva e più anpia sede, ga cronpà ła vecia vila de ła Contesa Bosco di Ruffino, pervegnùa in redità dal conte Prospero Castelli di Sessant, riadatandoła a sede muniçipal, come che xe ancùo, piasa Marconi. L'edifisio, inte'l voltar dei ani, el ga subìo radegałe trasformasión, ła pì pezante in conseguensa de'l bonbardamento de l'[[11 de setenbre|11 setenbre]] [[1941]]. In cueła note un grupo de reoplani da bonbardamento de ła [[RAF]] i ga descargà un pìngoło de bonbe insendiarie so'l sentro de Vinovo, colpindo anca el Pałaso Munisipàłe. Łe fasàde łe ze stà zontàe inte i ani 1972-1973 in una de łe restruturasion drio, inte'l 1978-79 ze stà integrà na mànega verso via Marconi e ze stà radegalmnete restruturà i łocałi interni. === Strutura de ła sede comunałe === El conpleso de ła sede comunàl el ze caraterixà da'l corpo de fàbrega stòrego e dai corpi de fàbrega zontà che int'l pasàr dei ani, i ga conpletà so i ładi el łoto orizenałe. El fronte stòrego so Piasa Marconi, da'l cuało ghe ze l'aceso prensipałe a ła sede comunàl, el ze caratarizà da un portegà de aceso picenin sorastà da'l balcon de l'ofisio de'l Sìndico co bałustrà. Sòra ła łinea de spòrto de tałe strutura, ghe ze un frontón co ła scrita "MUNISIPIO" (dito anca Comùn). Ai ładi de l'entrada de ła sede comunałe A ze prexenti do bałustri. Ła scansion de łe sbuzadure ła ze asé regołàr e A ze prezenti de łe soaze decorative sensa frezi. Łe pitùre utiłizàe łe jera a baze vinìłega. Łongo l'intiero edifisio A core un regołón in pièra. == Edifici de intarese stòrego/artìstego == === Casteło dei Della Rovere === [[Imàjine:Della Rovere Castello.jpg|left|200 px|thumb|El Casteło dei Della Rovere]] A se trata de un pałaso de stiłe renasimentałe costruìo infrà el [[1480]] e el [[1517]] in sostitusion de un pałasoto de menor dimension adibìo a fortésa defensiva. El se catava inte l'atuałe Piasa Rey. De ła só costrusión, vołesta da ła fameja omònema, A ze stà sponsór e soventór el [[gardenàl Domenico della Rovere]], orizenario de Vinovo. Resentemente restaurà, el Casteło el ga al só interno prezevołi stuchi e dipinti a grotésca de ła Scòła de'l [[Pinturicchio]]<ref>{{it}} Gabriella ła zera una ''Delle Lanze'' avendo spozà el [[2 de desenbre]] [[1668]] el conpiasente Carlo Delle Lanze, conte de Sales. (L. De Mauri, ''Vinovo et ses porcelaines'', p. 15)</ref> e un bel giòstro co decorasion in còto. Co'l sfantàrse de ła fameja Della Rovere, el casteło inte'l [[1692]] l'è pasà a ła corona sabauda e [[Carlo Emanuele II]], asenjàndoghe el titoło de cónte de Vinovo a só fiòło (spùrio) ch'el gavea avùdo inte'l [[1712]] da Gabriella di Mesmes des Marolles <ref>{{fr}} L. De Mauri, ''Vinovo et ses porcelaines'' pp. 15-16</ref>. Francesco Agostino, el ghe ga dà in concesion anca el casteło. Nonostante ła concesion de'l casteło ła ze tornà a ła corona inte'l 1732 visto che l'ùltemo erede de ła fameja Delle Lanze el gaveva sełiesto ła cariera ecleziàstega (el jera el futuro cardinàl [[Carlo Vittorio Amedeo Delle Lanze]] ([[1712]]-[[1784]]), só fioło de Francesco Agostino e de Barbara Piossasco de Piobesi). Inte'l [[1752]] [[Carlo Emanuele III]] el ghe ło ga consenjà a ła Comenda Majistrałe de Stupinigi, che inte'l 1776, ła ghe lo ga dà in concesion a Vittorio Brodel e a l'arcanista Pierre-Antoine Hannong, al fin che i podese condurghe esperimenti so łe porsełàne e ła eventuałe produsion de łe medème. Fałìa l'inpreza dei do, el castèl l'è pasa in concesion inte'l [[1780]] a [[Vittorio Amedeo Gioanetti]], che l' a avùdo el medèmo incargo, portà a tèrmene co un serto suceso. Daspò ła morte de'l Gioanetti, fałìo el tentativo de Giovanni Stoppini de sèitar l'atività del Gioaneti, el casteło el ze stà vendùo inte'l [[1825]] a l'[[Univarsidà de Torin]], che inte'l [[1836]] ghe ło ga vendesto a só vòlta al [[comun de Torin|Turìn]] da'l cuało inte'l [[1839]] el jera stà cronpà dai fradełi, Giacomo e Luigi Rey che i ghe gavea cołogà na fàbrega de tapèi<ref>{{it}} [http://www.comune.vinovo.to.it/index.php?method=section&action=zoom&id=17 Comùn de Vinovo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121110150600/http://www.comune.vinovo.to.it/index.php?method=section&action=zoom&id=17 |date=2012-11-10 }}, parcorsi Monumentałi</ref>. Da'l 30 setenbre 2006 l'è sede de ła biblioteca comunałe e da'l [[2007]] anca de ła [[St. John International University]]. <gallery widths="160" heights="135"> File:DellaRovereCastVinovo01.JPG|El casteło De ła Róvare in Vinovo: el łado nord File:Laghetto Vinovo.jpg |El łagheto del Casteło de ła Rovere File:DellaRovereCast02.JPG|El casteło De ła Rovere in Vinovo: vista frontałe </gallery> === Ceza de San Bortoło (San Bartolomìo) === Costruìa inte'l 1451 cofà anpliamento de ła capeła privàda dei Della Rovere e dedicàda a [[San Bortoło]], ła zera subentràda ałora cofà Ceza parochiałe a cueła de [[San Desiderio]]. Inte'l 1472 ła parochia ła vien fornìa de un pestrìn. Inte'l 1615 ła Ceza ła xe stà zgrandìa e restruturà inte łe forme che groso modo A se połe védar uncò. Durando ła guera de'l Monferato, el 4 de agosto 1630 alguni scuadroni de cavałarìa i ga bruzà ła Ceza parochiałe indove el Podestà el gavea fato saràr łe masarìe e i beni de ła popołasion vinoveze. Fenìa ła bataja ła Ceza l'è stà ricostruìda<ref>{{it}} Walter Canavesio e Piergiorgio Grana (a cura di), ''La Confraternita di Santa Croce in Vinovo'', Quaderni della Famija Vinoveisa</ref>. === Ceza de Santa Croxe (o ''dij Batù'') === Xe stà tirà su inte ła segónda metà del [[XV secolo|XV secoło]] e adibìa a sede de culto par la Conpagnia dei Flagellanti (in piemontexe, ''Batù''. Co ła fondasion inte el 1577 de ła Confraternita de Santa Croxe par òpara de Bartolomeo Feccia, la Ceza inte el corso dei secołi ga subìo un mucio de canbiamenti e mejoraménti. I confradei de Santa Croxe durante łe prusisió, jera rivestìi de un càmixo bianco e col cao ricoerto da un capùso bianco, e xera apónto diti i Batù. Grasie a łe oferte che rivava da fonti diverse (quote che vegniva versàe par ogni sepoltùra e limòxine anoneme) inte el 1601 zera stài cronpài do candeliéri de otón e i rełativi ciri, e inte l'avrìl del 1603 xe stài conpletài i łavori de l'altàr. Inte el 1612 i mestri Giovanni Maria Sarasino e Antonio Franchetto ga piasà ła porta de ła céxa. Inte el 1751 ga tacà i łavori par la costrusion de un novo canpanìl «...''per poter regere detta Campana, e a ciò si senta più lontano il suono della medesima'' » (par podér rèxer dita Canpana, e a ciò se senta più łontàn el són de ła medèma<ref>{{it}} Uncuo' infra łe via "della Rotonda" e "San Giovanni Bosco"</ref> la nova costrusiónt sarìa sorta lateralmente a l'aso de ła navàda, e gavarìa mexurà sirca sìe metri da l'altésa del covèrto de ła céxa. Nei primi ani del 1800i confradei gavea cronpà un novo organo par 150 franchi. Durante ła segónda guera mondiałe sol canpanìłe xe stà montà, da parte dei miłitàri un pósto de avistamento antiaereo e inte el 1945 i miłitanti de ła rexistensa vinovexi e partixani gavea catà recèto sol canpanìłe, par scanpàr via a łe patùgie naxifasiste. A l'interno xe prexente un bel coro łigneo, intagià dai mestri [[Bartolomeo Borello]] e [[Francesco Antonio Rochie]] inte el 1715 e restorà inte el 2010. Ancùo l'edificio svincołà da l'uxo łiturgico, vien utiłixà de frecuente par manifestasion particołari cofà, a exenpio, na mostra de prexepi inte el periodo de nadàl. === Scoła Luigi Rey === Intaresante ezenpio de architetura de fin [['800]], ła ze stà sede de ła prima scoła ełementàre de Vinovo, omagio de l'industria Luigi Rey. Reałizada da l'architeto Caselli, prospeta so l'omònema piasa Rey, avendo a ła só sànca el łado davanti al Casteło de ła Róvare. Inte i ani 1934-35 ła ze stà alsà de un pian, de sèito a ła cresita de ła popołasion scołàstega, e ła ze stà utiłizada fin al 1978. Al dì de oncò ła ze sede de numaroze asosiasion łocałe. === Ceza de San Desiderio === Céxa cimiteriałe tirà su inte ła prima metà del [[XVIII secoło]] so łe ruìne de l'anteàta capèła del Santuario de [[San Desiderio]] (inisiàl patròno del paexe). La Ceza orixinàl de San Dexiderio jera un mucio diversa da l'atuałe santuario e no xera gnancora tornià dal çimitero, ma zera na sàvia costrusion co tuta probabiłità a na soła navàda, ixołàda in mexo a ła 'verta canpagna. L'interno, a pianta croxe grega, xe reałixà in stiłe [[rococò]]. La fasàda in matón vivo, co decori in ceramica połicroma (tìnpano sol portàłe e capitełi), xe de ła segónda metà del [[XIX secoło]]. === La Rotonda === Pregevołe e orìxinałe edificio fato costruìre inte ła xona meridionałe del teritòrio comunałe<ref>{{it}} [http://www.bioarchitetturaitalia.it/index.php?option=com_content&view=article&id=46&Itemid=71 Bioarchitetura Itałia, ''La scòła materna ecołògica a Vinovo''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140322182135/http://www.bioarchitetturaitalia.it/index.php?option=com_content&view=article&id=46&Itemid=71 |date=2014-03-22 }}</ref> a ła fin de l'[['800]], so projeto de l'Inx. Crescentino Caselli, da parte de un nodàro torinexe cofà so "caxa de canpagna". Xe stà sede de un [[Circoło Sociałista]] dal [[1919]] al [[1922]], ano inte el cuało xe stà dà a łe fiame da na squadra [[fasista]]. Unco apartien a privà che ghe abita. === L'ała del Marcà === L'ała del Marcà xe pósta a ła croxera de łe do vìe prinsìpałi del vecio borgo medievałe. L'atuałe architetura xe anca queła òpara de l'architeto Caselli, ła cui prónta xe ben riconosìbiłe ne ła scanpàda dei archi ranpànti e inte i quarełi rosi prodoti ne łe fornàxe locałi, oltra che inte i àrpexi in fero utiłi a mantegnìr l'equiłibrio de ła strutura. L'edificio l'è stà costruìo inte i ani 1580-1585 a cura de ła [[Conpagnia de Santa Croxe]]. == Imàxeni de Vinovo == <gallery widths="180" heights="135"> File:VinovoSantaCroce02.jpg|La Ceza de Santa Croxe, dita ''dij Batù'' File:Piazza Rey.jpg|La ex Scòła Luigi Rey File:VinovoSantaCroce02.jpg|La chiesa di Santa Croce, detta ''dij Batù'' File:Della Rovere Castello.jpg|Castèło della Rovere File:VinovoSanDesiderio.JPG|La chiesa cimiteriałe de San Desiderio File:LaRotonda-Vinovo.JPG|La cussìdita ''Rotonda'' File:Fontana Vinovo.jpg|La fontana de Piasa L. Rey File:Il Cottolengo.jpg|El cotołengo de Vinovo File:Vinovo Bealera.jpg|La bealera de Vinovo File:Chisola03.JPG|El Chisoła File:Laghetto Vinovo.jpg|El lagheto che se cata dadrìo al Casteło File:Vinovo santuario di san desiderio 00.JPG|El Santuario de San Desiderio File:VinovoTorre.JPG|La Tore a canpanìl de Vinovo File:Vinovo santuario di san desiderio 01.JPG|El santuario a l'interno File:Vinovo sede comunale 00.jpg|El Comùn de Vinovo </gallery> == Sviłupo urbanistego == === La ricostrusion dopo ła guèra === La ricostrusion dopo ła guèra ga portà a l'insediamento de nove industrie de legnami e metalmecaniche. Intra el 1955 e el 1970 xe arivài in paexe un mucio de imigrà che rivava da ła [[Romagna]], dal [[Vèneto|Veneto]] e da łe región del sud, cussì tanti che in sto ultimo terso de secoło ła popołasion xe pasàda dai sirca 2&nbsp;500 abitanti del 1940 ai atuałi 14&nbsp;000. Ancùo no ga più łe carateristeghe del paexe agricoło de un tenpo e, inte i ultimi vinti ani, ła seràda de ła maxór parte de łe industrie locałi che un tenpo ofriva laóro anca a tanti vinovexi, ga inflito un duro colpo al setór secondario de Vinovo. === Centro e frasion === El teritòrio comunàl pitosto estexo, conta un centro storico, frasión, alcune de łe cuałi distanti più chiłometri dal centro, e alcuni paéxi rexidensiałi. Una de łe frasion xe Garino. Garino xe na sitadina un mucio picenina co na scòła materna, una ełementare e naltra media. === L'ipodromo === Sul scominsio dei [[ani '60]] xe stà costruìi a Vinovo do ipodromi: uno par le corse al [[troto]] e uno par quełe al [[gałopo]]. Recentemente (2005) l'ipodromo del gałopo xe stà butà xo par farghe posto al ''Juventus Center'' e a un futuro groso conpleso comerciałe. Xe restà quindi ativo soło che l'ipodromo del troto. === Juventus Center === El progeto de ła socetà calcistica [[Juventus FC|Juventus]] de fabricàr un novo centro sportivo infra i comùni de [[Nichełino]] e Vinovo ga trovà ła so sede inte el teritòrio de Vinovo. El centro sportivo ''[[Juventus Center]]'' xe stà inaugurà inte el [[2006]]. El conpleso ga i so ingrèsi in via Stupinigi 182. === La Scòła Materna ecołogica === [[Imàjine:Scuola dell'Infanzia Statale.JPG|right|250 px|thumb|La scòła statałe par l'infansia]] El 20 novenbre 2010 xe stà inaugurà ła nova scòła de l'infasìa reałixà segóndo i rigoroxi criteri de sparègno energetico e de sostenibiłità anbientałe. Situà in via Garibaldi, visina al centro storico, xe diretamente afasà sol grando parco del Castèl. Costruìa patòca co ełementi de łegno prefabricà asenblà infra łori sol pòsto, la scòła no xe cołegà al gas metano, no utiłixa energia da conbustìbiłi fosiłi e donca łe spexe par el riscaldamento dei anbienti e de l'aqua e quełe par la fornidura de energia ełetrica xe guałìvi a xero<ref>{{it}} [http://www.famijavinoveisa.it/chi%20siamo.htm La Famija Vinoveisa chi semo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130611051821/http://www.famijavinoveisa.it/chi%20siamo.htm |date=2013-06-11 }}</ref>. == Asociasion Locałi == === La Fiłarmonica Giuseppe Verdi === La Filarmonica vinovexe "[[Giuseppe Verdi]]" xe nata uficialmente inte el marso [[1847]], in ocaxiôn de ła vixita pastorałe de l'arcivescovo de [[Turìn|Torin]], [[Luigi Fransoni]]. Inte el corso dei ani l'è devegnù sełebre in tuto el Piemonte, tanto che a cauxa dei nùmaroxi inpegni, la banda ga dovesto spartìrse in du. La Banda muxicałe de Vinovo ga continuà inte el servisio a grào e vołontario a tuta ła sitadinansa e inte i [[ani '50]] l'è riusìa a otegnère na sede stabiłe. Inte el 1999, la filarmonica ga partisipà cofà unega raprexentante par l'Itàlia al 20° [[Osterreichisches Blasmusikfest]] de Viena. === La Famija Vinoveisa === La Famija Vinoveisa nase inte el 1981 par vołer de alcuni çitadini Vinovexi, "col fin de salvavardàr le tradision del patrimonio locałe. Ogni ano, inte el periodo de Nadàłe, cura ła mostra dei prexepi ne ła Ceza de Santa Croxe. === Corałe Ars Nova - St. John's International Choir === El Coro Ars Nova nase inte el marso del 2007, par inisiativa de alcune persone amanti del canto e de ła muxica. El repertorio spasia dal xenare clasico a queło tradisionałe co brani de muxica operistega de l'Otosento tirài xo da łe maxór òpare dei grandi conpoxidori cofà [[Verdi]], [[Bellini]], [[Rossini]], [[Mozart]]<ref>{{it}} [http://www.lapancalera.it/pancalieri_9.html Concerto de Nadàl]{{Ligo desfà}}, corałe Ars Nova</ref>. == Stema == El stema del comùn de Vinovo raprexenta un [[unicorno]] e i cołori xe quełi de ła caxada [[Della Rovere]], overosìpia el xało e'l blu. == Personałità łigàe a Vinovo == * [[Vittorio Amedeo Gioanetti]], mèdego e chémico e specialmente produtór de [[porsełane]] e magiòliche. * [[Giovanni Valetti]], ciclista vinsidór inte el [[1938]] e inte el [[1939]] del [[Xiro d'Itałia]]. * [[Domenico della Rovere]], gardenàl itałiàn. * [[Giovanni Ludovico della Rovere]], véscovo itałiàn * [[Giovanni Francesco della Rovere]], vésco itałiàn * [[Tony Mancino]], rapper itałiàn * [[Giancarlo Camolese]], ex xogadór e ałenadór de calcio itałiàn. == Xemełagi == Vinovo xe xemełà co: * {{Xemełajo|Argentina|Luque (Argentina)|}}, comun [[argentina|argentino]] del [[Dipartimento de Río Segundo]] ne ła [[provincia de Córdoba]]; * {{Xemełajo|Italia|Casalbore|2011}}, comun [[Irpinia|irpin]] in [[provincia de Avellino]]. == Evołusion demografega == == Note == <references /> == Linganbi foresti == {{linganbi foresti}} * [http://www.comune.vinovo.to.it Sito Comune] * [http://www.ippodromovinovo.it Ippodromo Vinovo] == Note == <references /> # Ilario Manfredini, ''Il Castello della Rovere di Vinovo'' p.25 e segg.dea provinsia de Torin. Se cata 'nteła piana a sud de Torin. == Bibliografia == * Ilario Manfredini, ''Il Castello della Rovere di Vinovo'', edizione a cura del Comune di Vinovo, 2007; * {{fr}} L. De Mauri, ''Vinovo et ses Porcelaines'', Piantanida Valcarenghi Editori, Milano, 1923 * Walter Canavesio e Piergiorgio Grana, ''La Confraternita di Santa Croce in Vinovo'' "I Quaderni della Famija Vinoveisa", vol. 1, Vinovo 1986 == Altri progeti == {{Interprojeto}} <references/> {{Provincia de Turin}} {{Controło de autorità}} [[Categoria:Comuni de ła sità metropułitana de Turin|{{PAGENAME}}]] copaci8wr5au3s37p5gixje752srjsj 1101500 1101499 2022-07-27T10:17:58Z Enrico 7370 /* La Rotonda */ wikitext text/x-wiki {{Infobox de Divixion aministrativa |Nome = Vinovo |Nome locałe = {{pms}} Vineuv |Panorama = Torre dell'orologio vinovo.JPG |Didascałia = Tore del rełojo<!-- |Stema = Vinovo-Stemma.png--> |Stato = ITA |Grado aministrativo = 3 |Divixion am grado 1 = Piemonte |Divixion am grado 2 = Torin |Aministrador locałe = Maria Teresa Mairo |Partìo = [[sentro-sanca]] |Data elesion = 14/06/2004, confermà el 14/06/2009 |Data istitusion = |Latitudine gradi = 44 |Latitudine minuti = 57 |Latitudine secondi = 0 |Latitudine NS = N |Longitudine gradi = 7 |Longitudine minuti = 38 |Longitudine secondi = 0 |Longitudine EW = E |Altitudine = 220 |Superfise = 17.7 |Note superfise = |Abitanti = 14286 |Note abitanti = {{it}} [http://demo.istat.it/bil2010/index.html Dato Istat] - Popołasion rexidente al 31 de lujo 2011. |Axornamento abitanti = 31-07-2011 |Sotodivixion = Garino, Tetti Rosa, Tetti Grella, Tetti Borno, Tetti Caglieri |Divixion confinanti = [[Candiolo]], [[Carignano (Italia)|Carignano]], [[La Loggia]], [[Moncalieri]], [[Nichelino]], [[None]], [[Piobesi Torinese]] |Codexepostałe = 10048 |Prefiso = [[011 (prefiso)|011]] |Fuxo orario = +1 |Codexestatistego = 001309 |Codexecatasticałe = M060 |Xona sismega = 4 |Targa = TO |Nome abitanti = vinovexi |Patrono=[[san Bortoło]] |Dì de festa=[[24 de agosto]] |Mapa = Map - IT - Torino - Municipality code 1309.svg |Didascałia Mapa=Locałixasion del Comun de {{PAGENAME}} inte ła Provincia de Torin. |Sito=http://www.comune.vinovo.to.it/ }} '''Vinovo''' (''Vineuv'' in [[lengua piemontexe|piemontexe]]) xe un comun de 14.286 abitanti de ła provincia de Torin. == Aministrasion == El sìndico el ze Maria Teresa Mairo da'l 14 de zunjo de'l 2004. Inte'l 2009 ła ga avùo n'altro mandato. == Corsi d'aqua == [[Imàjine:Chisola02.JPG|270px|left|thumb|El torente Chisola a Vinovo]] Inte'l teritorio de Vinovo, ai màrzeni de'l sentro abitativo orizenałe e prensipałe, A core el torente [[Chisola]] che'l va a zbocàr in [[Po]] visin a [[Moncalieri]]. == Un fià de Storia == Ła sità ła ga na łonga storia che ła fonda łe só raìze in tenpi tanto antighi: infati in sta zona A ze stài catà fora resti resałenti a'l V sècoło d.C. I documenti stòreghi pi veci che i parla de cueła che sarà ła Vinovo de oncò i ze de'l 1040: in chel'ano un àto nodariłe el sertifega che i Marchezi Romagnarono ghe i gaveva donà a l'Abasia de San Silano de [[Romagnano]] alguni tereni siti inte'l teritòrio de Vinovo. Sora de 'sto documento el teritòrio el ze indegà 'fa ''Victus Novus'', nome restà inte'l [[Età de mezo|Medioevo]] a indegar el grupo de edifisi e tereni che i jera de propietà de vari fedautari. Inte'l [[1268]] spunta un àto de vendita, inte ła stòria łocałe, de ła fameja Della Rovere che inte'l 1400 ła deventarà paròna de l'intiero teritòrio vinoveze. Ła nasita de'l comun ła ze datà [[1458]], co'l dùca [[Ludovico di Savoia]] el conséde a ła Comunidà Vinoveze łe Costitusion in defeza dei sitadini. Co ła morte de l'ùltemo desendente dei Della Rovere, inte'l [[1692]], el [[feudo]] vinoveze el ze stà cedùo ai Cónti de łe Lanze che i ło ga goernà fin al [[1732]]. In cuel'ano el [[gardenàl]] [[Carlo Vittorio Amedeo delle Lanze]] sede ła sità al [[re Carlo Emanuele III]], che el ghe ga donà, unìa a [[Stupingi]], a ła Commenda de l'[[Ordine Mauriziano]]. L'Órdene el ze stà soprimesto inte'l 1800 e un mucio de tere łe stà vendùe a privà, soło drìo el 1815 ze stà recostruìo l'avér co Stupinigi e parte de Vinovo: el casteło, alguni tereni, łe vacarìe e i boschi. Inte'l [[1865]] ła frasion de Stupinigi ła ze stà definitivamente separà da ła sità e unìa a [[Nichelino]]. Inte'l [[1775]] parte del casteło ła vien adibìa a fàbrega par la łaorasion de łe magiòłiche e de łe porsełane e dopo el [[1780]] ła ga traversà un parìodo d'oro soto ła diresion de [[Vittorio Amedeo Gioanetti]]. So'l fenir de l'[[800]] a ła renomà industria seràmega s'a fiancà łe fornaze e łe fiłànde, na ròba che ga portà a na progresiva cresita de ła popołasión, co na conseguente espansion de'l paeze, e a ła nesesaria costrusion de edifisi pùbleghi cofà el Comùn, łe scołe, l'aziło e ła Caza de'l Cotołengo. Par cuanto revarda ła vita culturałe, inte'l [[1847]] A ze stà fondà ła ''Filarmonica Vinovexa Giuseppe Verdi'', corpo muzegałe [[bandìstego]] de ła [[sità]], da łóra senpre ativo. Senjo de progreso e de acuizìa inportansa ze stà anca, inte'l [[1882]], l'inaugurasion de na [[łinea tranviaria]] che ła unìva ła stasion de Porta Nova de Torin a Vinovo. Inte'l 1941 el paeze el ga subìo un bonbardamento da parte dei aerei de ła [[RAF]] łe cui conseguense łe xe stàe de tre ferìi e tante caze desfàe. == Sede comunałe == [[Imàjine:Vinovo sede comunale 00.jpg|left|210 px|thumb|Elpałaso Comunałe co ła Piasa Marconi danànsi]] Fin a ła fine del' [[XVIII]] sec. sìrca, el Comùn de Vinovo el ga sede inte ła vacarìa de ła Famegia Farò (che un tenpo zera propietà del Conte Castelli di Sessant) drìo l'abside de ła Ceza parochiałe; drìoman el xe stà trasferìo inte ła caxa Marchiaro de Via San Bartolomeo. Poco dopo l'[[Unità de Itàlia]] el Comun l'è stà trasferido in piasa delle Grida, atuałe caxa de canton de Via Cottolengo co via don Mazzolari. Qualche ano drìo, inte el [[1878]], el Comùn de Vinovo, dovendo trasferìr el Comùn in una nòva e più anpia sede, ga cronpà ła vecia vila de ła Contesa Bosco di Ruffino, pervegnùa in redità dal conte Prospero Castelli di Sessant, riadatandoła a sede muniçipal, come che xe ancùo, piasa Marconi. L'edifisio, inte'l voltar dei ani, el ga subìo radegałe trasformasión, ła pì pezante in conseguensa de'l bonbardamento de l'[[11 de setenbre|11 setenbre]] [[1941]]. In cueła note un grupo de reoplani da bonbardamento de ła [[RAF]] i ga descargà un pìngoło de bonbe insendiarie so'l sentro de Vinovo, colpindo anca el Pałaso Munisipàłe. Łe fasàde łe ze stà zontàe inte i ani 1972-1973 in una de łe restruturasion drio, inte'l 1978-79 ze stà integrà na mànega verso via Marconi e ze stà radegalmnete restruturà i łocałi interni. === Strutura de ła sede comunałe === El conpleso de ła sede comunàl el ze caraterixà da'l corpo de fàbrega stòrego e dai corpi de fàbrega zontà che int'l pasàr dei ani, i ga conpletà so i ładi el łoto orizenałe. El fronte stòrego so Piasa Marconi, da'l cuało ghe ze l'aceso prensipałe a ła sede comunàl, el ze caratarizà da un portegà de aceso picenin sorastà da'l balcon de l'ofisio de'l Sìndico co bałustrà. Sòra ła łinea de spòrto de tałe strutura, ghe ze un frontón co ła scrita "MUNISIPIO" (dito anca Comùn). Ai ładi de l'entrada de ła sede comunałe A ze prexenti do bałustri. Ła scansion de łe sbuzadure ła ze asé regołàr e A ze prezenti de łe soaze decorative sensa frezi. Łe pitùre utiłizàe łe jera a baze vinìłega. Łongo l'intiero edifisio A core un regołón in pièra. == Edifici de intarese stòrego/artìstego == === Casteło dei Della Rovere === [[Imàjine:Della Rovere Castello.jpg|left|200 px|thumb|El Casteło dei Della Rovere]] A se trata de un pałaso de stiłe renasimentałe costruìo infrà el [[1480]] e el [[1517]] in sostitusion de un pałasoto de menor dimension adibìo a fortésa defensiva. El se catava inte l'atuałe Piasa Rey. De ła só costrusión, vołesta da ła fameja omònema, A ze stà sponsór e soventór el [[gardenàl Domenico della Rovere]], orizenario de Vinovo. Resentemente restaurà, el Casteło el ga al só interno prezevołi stuchi e dipinti a grotésca de ła Scòła de'l [[Pinturicchio]]<ref>{{it}} Gabriella ła zera una ''Delle Lanze'' avendo spozà el [[2 de desenbre]] [[1668]] el conpiasente Carlo Delle Lanze, conte de Sales. (L. De Mauri, ''Vinovo et ses porcelaines'', p. 15)</ref> e un bel giòstro co decorasion in còto. Co'l sfantàrse de ła fameja Della Rovere, el casteło inte'l [[1692]] l'è pasà a ła corona sabauda e [[Carlo Emanuele II]], asenjàndoghe el titoło de cónte de Vinovo a só fiòło (spùrio) ch'el gavea avùdo inte'l [[1712]] da Gabriella di Mesmes des Marolles <ref>{{fr}} L. De Mauri, ''Vinovo et ses porcelaines'' pp. 15-16</ref>. Francesco Agostino, el ghe ga dà in concesion anca el casteło. Nonostante ła concesion de'l casteło ła ze tornà a ła corona inte'l 1732 visto che l'ùltemo erede de ła fameja Delle Lanze el gaveva sełiesto ła cariera ecleziàstega (el jera el futuro cardinàl [[Carlo Vittorio Amedeo Delle Lanze]] ([[1712]]-[[1784]]), só fioło de Francesco Agostino e de Barbara Piossasco de Piobesi). Inte'l [[1752]] [[Carlo Emanuele III]] el ghe ło ga consenjà a ła Comenda Majistrałe de Stupinigi, che inte'l 1776, ła ghe lo ga dà in concesion a Vittorio Brodel e a l'arcanista Pierre-Antoine Hannong, al fin che i podese condurghe esperimenti so łe porsełàne e ła eventuałe produsion de łe medème. Fałìa l'inpreza dei do, el castèl l'è pasa in concesion inte'l [[1780]] a [[Vittorio Amedeo Gioanetti]], che l' a avùdo el medèmo incargo, portà a tèrmene co un serto suceso. Daspò ła morte de'l Gioanetti, fałìo el tentativo de Giovanni Stoppini de sèitar l'atività del Gioaneti, el casteło el ze stà vendùo inte'l [[1825]] a l'[[Univarsidà de Torin]], che inte'l [[1836]] ghe ło ga vendesto a só vòlta al [[comun de Torin|Turìn]] da'l cuało inte'l [[1839]] el jera stà cronpà dai fradełi, Giacomo e Luigi Rey che i ghe gavea cołogà na fàbrega de tapèi<ref>{{it}} [http://www.comune.vinovo.to.it/index.php?method=section&action=zoom&id=17 Comùn de Vinovo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121110150600/http://www.comune.vinovo.to.it/index.php?method=section&action=zoom&id=17 |date=2012-11-10 }}, parcorsi Monumentałi</ref>. Da'l 30 setenbre 2006 l'è sede de ła biblioteca comunałe e da'l [[2007]] anca de ła [[St. John International University]]. <gallery widths="160" heights="135"> File:DellaRovereCastVinovo01.JPG|El casteło De ła Róvare in Vinovo: el łado nord File:Laghetto Vinovo.jpg |El łagheto del Casteło de ła Rovere File:DellaRovereCast02.JPG|El casteło De ła Rovere in Vinovo: vista frontałe </gallery> === Ceza de San Bortoło (San Bartolomìo) === Costruìa inte'l 1451 cofà anpliamento de ła capeła privàda dei Della Rovere e dedicàda a [[San Bortoło]], ła zera subentràda ałora cofà Ceza parochiałe a cueła de [[San Desiderio]]. Inte'l 1472 ła parochia ła vien fornìa de un pestrìn. Inte'l 1615 ła Ceza ła xe stà zgrandìa e restruturà inte łe forme che groso modo A se połe védar uncò. Durando ła guera de'l Monferato, el 4 de agosto 1630 alguni scuadroni de cavałarìa i ga bruzà ła Ceza parochiałe indove el Podestà el gavea fato saràr łe masarìe e i beni de ła popołasion vinoveze. Fenìa ła bataja ła Ceza l'è stà ricostruìda<ref>{{it}} Walter Canavesio e Piergiorgio Grana (a cura di), ''La Confraternita di Santa Croce in Vinovo'', Quaderni della Famija Vinoveisa</ref>. === Ceza de Santa Croxe (o ''dij Batù'') === Xe stà tirà su inte ła segónda metà del [[XV secolo|XV secoło]] e adibìa a sede de culto par la Conpagnia dei Flagellanti (in piemontexe, ''Batù''. Co ła fondasion inte el 1577 de ła Confraternita de Santa Croxe par òpara de Bartolomeo Feccia, la Ceza inte el corso dei secołi ga subìo un mucio de canbiamenti e mejoraménti. I confradei de Santa Croxe durante łe prusisió, jera rivestìi de un càmixo bianco e col cao ricoerto da un capùso bianco, e xera apónto diti i Batù. Grasie a łe oferte che rivava da fonti diverse (quote che vegniva versàe par ogni sepoltùra e limòxine anoneme) inte el 1601 zera stài cronpài do candeliéri de otón e i rełativi ciri, e inte l'avrìl del 1603 xe stài conpletài i łavori de l'altàr. Inte el 1612 i mestri Giovanni Maria Sarasino e Antonio Franchetto ga piasà ła porta de ła céxa. Inte el 1751 ga tacà i łavori par la costrusion de un novo canpanìl «...''per poter regere detta Campana, e a ciò si senta più lontano il suono della medesima'' » (par podér rèxer dita Canpana, e a ciò se senta più łontàn el són de ła medèma<ref>{{it}} Uncuo' infra łe via "della Rotonda" e "San Giovanni Bosco"</ref> la nova costrusiónt sarìa sorta lateralmente a l'aso de ła navàda, e gavarìa mexurà sirca sìe metri da l'altésa del covèrto de ła céxa. Nei primi ani del 1800i confradei gavea cronpà un novo organo par 150 franchi. Durante ła segónda guera mondiałe sol canpanìłe xe stà montà, da parte dei miłitàri un pósto de avistamento antiaereo e inte el 1945 i miłitanti de ła rexistensa vinovexi e partixani gavea catà recèto sol canpanìłe, par scanpàr via a łe patùgie naxifasiste. A l'interno xe prexente un bel coro łigneo, intagià dai mestri [[Bartolomeo Borello]] e [[Francesco Antonio Rochie]] inte el 1715 e restorà inte el 2010. Ancùo l'edificio svincołà da l'uxo łiturgico, vien utiłixà de frecuente par manifestasion particołari cofà, a exenpio, na mostra de prexepi inte el periodo de nadàl. === Scoła Luigi Rey === Intaresante ezenpio de architetura de fin [['800]], ła ze stà sede de ła prima scoła ełementàre de Vinovo, omagio de l'industria Luigi Rey. Reałizada da l'architeto Caselli, prospeta so l'omònema piasa Rey, avendo a ła só sànca el łado davanti al Casteło de ła Róvare. Inte i ani 1934-35 ła ze stà alsà de un pian, de sèito a ła cresita de ła popołasion scołàstega, e ła ze stà utiłizada fin al 1978. Al dì de oncò ła ze sede de numaroze asosiasion łocałe. === Ceza de San Desiderio === Céxa cimiteriałe tirà su inte ła prima metà del [[XVIII secoło]] so łe ruìne de l'anteàta capèła del Santuario de [[San Desiderio]] (inisiàl patròno del paexe). La Ceza orixinàl de San Dexiderio jera un mucio diversa da l'atuałe santuario e no xera gnancora tornià dal çimitero, ma zera na sàvia costrusion co tuta probabiłità a na soła navàda, ixołàda in mexo a ła 'verta canpagna. L'interno, a pianta croxe grega, xe reałixà in stiłe [[rococò]]. La fasàda in matón vivo, co decori in ceramica połicroma (tìnpano sol portàłe e capitełi), xe de ła segónda metà del [[XIX secoło]]. === La Rotonda === Prezevołe e orizenałe edifisio fato costruìr inte ła zona meridionałe de'l teritorio comunałe<ref>{{it}} [http://www.bioarchitetturaitalia.it/index.php?option=com_content&view=article&id=46&Itemid=71 Bioarchitetura Itałia, ''La scòła materna ecołòzega a Vinovo''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140322182135/http://www.bioarchitetturaitalia.it/index.php?option=com_content&view=article&id=46&Itemid=71 |date=2014-03-22 }}</ref> a ła fine de l'[['800]], so projeto de l'Inx. Crescentino Caselli, da parte de un nodàro torineze cofà so "caza de canpanja". Ła ze stà sede de un [[Circoło Sosiałista]] da'l [[1919]] al [[1922]], ano inte'l cuało ła ze stà dà a łe fiame da na scuadra [[fasista]]. Uncò ła apartien a privà che ghe abita. === L'ała del Marcà === L'ała del Marcà xe pósta a ła croxera de łe do vìe prinsìpałi del vecio borgo medievałe. L'atuałe architetura xe anca queła òpara de l'architeto Caselli, ła cui prónta xe ben riconosìbiłe ne ła scanpàda dei archi ranpànti e inte i quarełi rosi prodoti ne łe fornàxe locałi, oltra che inte i àrpexi in fero utiłi a mantegnìr l'equiłibrio de ła strutura. L'edificio l'è stà costruìo inte i ani 1580-1585 a cura de ła [[Conpagnia de Santa Croxe]]. == Imàxeni de Vinovo == <gallery widths="180" heights="135"> File:VinovoSantaCroce02.jpg|La Ceza de Santa Croxe, dita ''dij Batù'' File:Piazza Rey.jpg|La ex Scòła Luigi Rey File:VinovoSantaCroce02.jpg|La chiesa di Santa Croce, detta ''dij Batù'' File:Della Rovere Castello.jpg|Castèło della Rovere File:VinovoSanDesiderio.JPG|La chiesa cimiteriałe de San Desiderio File:LaRotonda-Vinovo.JPG|La cussìdita ''Rotonda'' File:Fontana Vinovo.jpg|La fontana de Piasa L. Rey File:Il Cottolengo.jpg|El cotołengo de Vinovo File:Vinovo Bealera.jpg|La bealera de Vinovo File:Chisola03.JPG|El Chisoła File:Laghetto Vinovo.jpg|El lagheto che se cata dadrìo al Casteło File:Vinovo santuario di san desiderio 00.JPG|El Santuario de San Desiderio File:VinovoTorre.JPG|La Tore a canpanìl de Vinovo File:Vinovo santuario di san desiderio 01.JPG|El santuario a l'interno File:Vinovo sede comunale 00.jpg|El Comùn de Vinovo </gallery> == Sviłupo urbanistego == === La ricostrusion dopo ła guèra === La ricostrusion dopo ła guèra ga portà a l'insediamento de nove industrie de legnami e metalmecaniche. Intra el 1955 e el 1970 xe arivài in paexe un mucio de imigrà che rivava da ła [[Romagna]], dal [[Vèneto|Veneto]] e da łe región del sud, cussì tanti che in sto ultimo terso de secoło ła popołasion xe pasàda dai sirca 2&nbsp;500 abitanti del 1940 ai atuałi 14&nbsp;000. Ancùo no ga più łe carateristeghe del paexe agricoło de un tenpo e, inte i ultimi vinti ani, ła seràda de ła maxór parte de łe industrie locałi che un tenpo ofriva laóro anca a tanti vinovexi, ga inflito un duro colpo al setór secondario de Vinovo. === Centro e frasion === El teritòrio comunàl pitosto estexo, conta un centro storico, frasión, alcune de łe cuałi distanti più chiłometri dal centro, e alcuni paéxi rexidensiałi. Una de łe frasion xe Garino. Garino xe na sitadina un mucio picenina co na scòła materna, una ełementare e naltra media. === L'ipodromo === Sul scominsio dei [[ani '60]] xe stà costruìi a Vinovo do ipodromi: uno par le corse al [[troto]] e uno par quełe al [[gałopo]]. Recentemente (2005) l'ipodromo del gałopo xe stà butà xo par farghe posto al ''Juventus Center'' e a un futuro groso conpleso comerciałe. Xe restà quindi ativo soło che l'ipodromo del troto. === Juventus Center === El progeto de ła socetà calcistica [[Juventus FC|Juventus]] de fabricàr un novo centro sportivo infra i comùni de [[Nichełino]] e Vinovo ga trovà ła so sede inte el teritòrio de Vinovo. El centro sportivo ''[[Juventus Center]]'' xe stà inaugurà inte el [[2006]]. El conpleso ga i so ingrèsi in via Stupinigi 182. === La Scòła Materna ecołogica === [[Imàjine:Scuola dell'Infanzia Statale.JPG|right|250 px|thumb|La scòła statałe par l'infansia]] El 20 novenbre 2010 xe stà inaugurà ła nova scòła de l'infasìa reałixà segóndo i rigoroxi criteri de sparègno energetico e de sostenibiłità anbientałe. Situà in via Garibaldi, visina al centro storico, xe diretamente afasà sol grando parco del Castèl. Costruìa patòca co ełementi de łegno prefabricà asenblà infra łori sol pòsto, la scòła no xe cołegà al gas metano, no utiłixa energia da conbustìbiłi fosiłi e donca łe spexe par el riscaldamento dei anbienti e de l'aqua e quełe par la fornidura de energia ełetrica xe guałìvi a xero<ref>{{it}} [http://www.famijavinoveisa.it/chi%20siamo.htm La Famija Vinoveisa chi semo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130611051821/http://www.famijavinoveisa.it/chi%20siamo.htm |date=2013-06-11 }}</ref>. == Asociasion Locałi == === La Fiłarmonica Giuseppe Verdi === La Filarmonica vinovexe "[[Giuseppe Verdi]]" xe nata uficialmente inte el marso [[1847]], in ocaxiôn de ła vixita pastorałe de l'arcivescovo de [[Turìn|Torin]], [[Luigi Fransoni]]. Inte el corso dei ani l'è devegnù sełebre in tuto el Piemonte, tanto che a cauxa dei nùmaroxi inpegni, la banda ga dovesto spartìrse in du. La Banda muxicałe de Vinovo ga continuà inte el servisio a grào e vołontario a tuta ła sitadinansa e inte i [[ani '50]] l'è riusìa a otegnère na sede stabiłe. Inte el 1999, la filarmonica ga partisipà cofà unega raprexentante par l'Itàlia al 20° [[Osterreichisches Blasmusikfest]] de Viena. === La Famija Vinoveisa === La Famija Vinoveisa nase inte el 1981 par vołer de alcuni çitadini Vinovexi, "col fin de salvavardàr le tradision del patrimonio locałe. Ogni ano, inte el periodo de Nadàłe, cura ła mostra dei prexepi ne ła Ceza de Santa Croxe. === Corałe Ars Nova - St. John's International Choir === El Coro Ars Nova nase inte el marso del 2007, par inisiativa de alcune persone amanti del canto e de ła muxica. El repertorio spasia dal xenare clasico a queło tradisionałe co brani de muxica operistega de l'Otosento tirài xo da łe maxór òpare dei grandi conpoxidori cofà [[Verdi]], [[Bellini]], [[Rossini]], [[Mozart]]<ref>{{it}} [http://www.lapancalera.it/pancalieri_9.html Concerto de Nadàl]{{Ligo desfà}}, corałe Ars Nova</ref>. == Stema == El stema del comùn de Vinovo raprexenta un [[unicorno]] e i cołori xe quełi de ła caxada [[Della Rovere]], overosìpia el xało e'l blu. == Personałità łigàe a Vinovo == * [[Vittorio Amedeo Gioanetti]], mèdego e chémico e specialmente produtór de [[porsełane]] e magiòliche. * [[Giovanni Valetti]], ciclista vinsidór inte el [[1938]] e inte el [[1939]] del [[Xiro d'Itałia]]. * [[Domenico della Rovere]], gardenàl itałiàn. * [[Giovanni Ludovico della Rovere]], véscovo itałiàn * [[Giovanni Francesco della Rovere]], vésco itałiàn * [[Tony Mancino]], rapper itałiàn * [[Giancarlo Camolese]], ex xogadór e ałenadór de calcio itałiàn. == Xemełagi == Vinovo xe xemełà co: * {{Xemełajo|Argentina|Luque (Argentina)|}}, comun [[argentina|argentino]] del [[Dipartimento de Río Segundo]] ne ła [[provincia de Córdoba]]; * {{Xemełajo|Italia|Casalbore|2011}}, comun [[Irpinia|irpin]] in [[provincia de Avellino]]. == Evołusion demografega == == Note == <references /> == Linganbi foresti == {{linganbi foresti}} * [http://www.comune.vinovo.to.it Sito Comune] * [http://www.ippodromovinovo.it Ippodromo Vinovo] == Note == <references /> # Ilario Manfredini, ''Il Castello della Rovere di Vinovo'' p.25 e segg.dea provinsia de Torin. Se cata 'nteła piana a sud de Torin. == Bibliografia == * Ilario Manfredini, ''Il Castello della Rovere di Vinovo'', edizione a cura del Comune di Vinovo, 2007; * {{fr}} L. De Mauri, ''Vinovo et ses Porcelaines'', Piantanida Valcarenghi Editori, Milano, 1923 * Walter Canavesio e Piergiorgio Grana, ''La Confraternita di Santa Croce in Vinovo'' "I Quaderni della Famija Vinoveisa", vol. 1, Vinovo 1986 == Altri progeti == {{Interprojeto}} <references/> {{Provincia de Turin}} {{Controło de autorità}} [[Categoria:Comuni de ła sità metropułitana de Turin|{{PAGENAME}}]] 0dq9xed34z8m6hllcklztjfbmvq6tq7 1101501 1101500 2022-07-27T10:19:38Z Enrico 7370 /* L'ała del Marcà */ wikitext text/x-wiki {{Infobox de Divixion aministrativa |Nome = Vinovo |Nome locałe = {{pms}} Vineuv |Panorama = Torre dell'orologio vinovo.JPG |Didascałia = Tore del rełojo<!-- |Stema = Vinovo-Stemma.png--> |Stato = ITA |Grado aministrativo = 3 |Divixion am grado 1 = Piemonte |Divixion am grado 2 = Torin |Aministrador locałe = Maria Teresa Mairo |Partìo = [[sentro-sanca]] |Data elesion = 14/06/2004, confermà el 14/06/2009 |Data istitusion = |Latitudine gradi = 44 |Latitudine minuti = 57 |Latitudine secondi = 0 |Latitudine NS = N |Longitudine gradi = 7 |Longitudine minuti = 38 |Longitudine secondi = 0 |Longitudine EW = E |Altitudine = 220 |Superfise = 17.7 |Note superfise = |Abitanti = 14286 |Note abitanti = {{it}} [http://demo.istat.it/bil2010/index.html Dato Istat] - Popołasion rexidente al 31 de lujo 2011. |Axornamento abitanti = 31-07-2011 |Sotodivixion = Garino, Tetti Rosa, Tetti Grella, Tetti Borno, Tetti Caglieri |Divixion confinanti = [[Candiolo]], [[Carignano (Italia)|Carignano]], [[La Loggia]], [[Moncalieri]], [[Nichelino]], [[None]], [[Piobesi Torinese]] |Codexepostałe = 10048 |Prefiso = [[011 (prefiso)|011]] |Fuxo orario = +1 |Codexestatistego = 001309 |Codexecatasticałe = M060 |Xona sismega = 4 |Targa = TO |Nome abitanti = vinovexi |Patrono=[[san Bortoło]] |Dì de festa=[[24 de agosto]] |Mapa = Map - IT - Torino - Municipality code 1309.svg |Didascałia Mapa=Locałixasion del Comun de {{PAGENAME}} inte ła Provincia de Torin. |Sito=http://www.comune.vinovo.to.it/ }} '''Vinovo''' (''Vineuv'' in [[lengua piemontexe|piemontexe]]) xe un comun de 14.286 abitanti de ła provincia de Torin. == Aministrasion == El sìndico el ze Maria Teresa Mairo da'l 14 de zunjo de'l 2004. Inte'l 2009 ła ga avùo n'altro mandato. == Corsi d'aqua == [[Imàjine:Chisola02.JPG|270px|left|thumb|El torente Chisola a Vinovo]] Inte'l teritorio de Vinovo, ai màrzeni de'l sentro abitativo orizenałe e prensipałe, A core el torente [[Chisola]] che'l va a zbocàr in [[Po]] visin a [[Moncalieri]]. == Un fià de Storia == Ła sità ła ga na łonga storia che ła fonda łe só raìze in tenpi tanto antighi: infati in sta zona A ze stài catà fora resti resałenti a'l V sècoło d.C. I documenti stòreghi pi veci che i parla de cueła che sarà ła Vinovo de oncò i ze de'l 1040: in chel'ano un àto nodariłe el sertifega che i Marchezi Romagnarono ghe i gaveva donà a l'Abasia de San Silano de [[Romagnano]] alguni tereni siti inte'l teritòrio de Vinovo. Sora de 'sto documento el teritòrio el ze indegà 'fa ''Victus Novus'', nome restà inte'l [[Età de mezo|Medioevo]] a indegar el grupo de edifisi e tereni che i jera de propietà de vari fedautari. Inte'l [[1268]] spunta un àto de vendita, inte ła stòria łocałe, de ła fameja Della Rovere che inte'l 1400 ła deventarà paròna de l'intiero teritòrio vinoveze. Ła nasita de'l comun ła ze datà [[1458]], co'l dùca [[Ludovico di Savoia]] el conséde a ła Comunidà Vinoveze łe Costitusion in defeza dei sitadini. Co ła morte de l'ùltemo desendente dei Della Rovere, inte'l [[1692]], el [[feudo]] vinoveze el ze stà cedùo ai Cónti de łe Lanze che i ło ga goernà fin al [[1732]]. In cuel'ano el [[gardenàl]] [[Carlo Vittorio Amedeo delle Lanze]] sede ła sità al [[re Carlo Emanuele III]], che el ghe ga donà, unìa a [[Stupingi]], a ła Commenda de l'[[Ordine Mauriziano]]. L'Órdene el ze stà soprimesto inte'l 1800 e un mucio de tere łe stà vendùe a privà, soło drìo el 1815 ze stà recostruìo l'avér co Stupinigi e parte de Vinovo: el casteło, alguni tereni, łe vacarìe e i boschi. Inte'l [[1865]] ła frasion de Stupinigi ła ze stà definitivamente separà da ła sità e unìa a [[Nichelino]]. Inte'l [[1775]] parte del casteło ła vien adibìa a fàbrega par la łaorasion de łe magiòłiche e de łe porsełane e dopo el [[1780]] ła ga traversà un parìodo d'oro soto ła diresion de [[Vittorio Amedeo Gioanetti]]. So'l fenir de l'[[800]] a ła renomà industria seràmega s'a fiancà łe fornaze e łe fiłànde, na ròba che ga portà a na progresiva cresita de ła popołasión, co na conseguente espansion de'l paeze, e a ła nesesaria costrusion de edifisi pùbleghi cofà el Comùn, łe scołe, l'aziło e ła Caza de'l Cotołengo. Par cuanto revarda ła vita culturałe, inte'l [[1847]] A ze stà fondà ła ''Filarmonica Vinovexa Giuseppe Verdi'', corpo muzegałe [[bandìstego]] de ła [[sità]], da łóra senpre ativo. Senjo de progreso e de acuizìa inportansa ze stà anca, inte'l [[1882]], l'inaugurasion de na [[łinea tranviaria]] che ła unìva ła stasion de Porta Nova de Torin a Vinovo. Inte'l 1941 el paeze el ga subìo un bonbardamento da parte dei aerei de ła [[RAF]] łe cui conseguense łe xe stàe de tre ferìi e tante caze desfàe. == Sede comunałe == [[Imàjine:Vinovo sede comunale 00.jpg|left|210 px|thumb|Elpałaso Comunałe co ła Piasa Marconi danànsi]] Fin a ła fine del' [[XVIII]] sec. sìrca, el Comùn de Vinovo el ga sede inte ła vacarìa de ła Famegia Farò (che un tenpo zera propietà del Conte Castelli di Sessant) drìo l'abside de ła Ceza parochiałe; drìoman el xe stà trasferìo inte ła caxa Marchiaro de Via San Bartolomeo. Poco dopo l'[[Unità de Itàlia]] el Comun l'è stà trasferido in piasa delle Grida, atuałe caxa de canton de Via Cottolengo co via don Mazzolari. Qualche ano drìo, inte el [[1878]], el Comùn de Vinovo, dovendo trasferìr el Comùn in una nòva e più anpia sede, ga cronpà ła vecia vila de ła Contesa Bosco di Ruffino, pervegnùa in redità dal conte Prospero Castelli di Sessant, riadatandoła a sede muniçipal, come che xe ancùo, piasa Marconi. L'edifisio, inte'l voltar dei ani, el ga subìo radegałe trasformasión, ła pì pezante in conseguensa de'l bonbardamento de l'[[11 de setenbre|11 setenbre]] [[1941]]. In cueła note un grupo de reoplani da bonbardamento de ła [[RAF]] i ga descargà un pìngoło de bonbe insendiarie so'l sentro de Vinovo, colpindo anca el Pałaso Munisipàłe. Łe fasàde łe ze stà zontàe inte i ani 1972-1973 in una de łe restruturasion drio, inte'l 1978-79 ze stà integrà na mànega verso via Marconi e ze stà radegalmnete restruturà i łocałi interni. === Strutura de ła sede comunałe === El conpleso de ła sede comunàl el ze caraterixà da'l corpo de fàbrega stòrego e dai corpi de fàbrega zontà che int'l pasàr dei ani, i ga conpletà so i ładi el łoto orizenałe. El fronte stòrego so Piasa Marconi, da'l cuało ghe ze l'aceso prensipałe a ła sede comunàl, el ze caratarizà da un portegà de aceso picenin sorastà da'l balcon de l'ofisio de'l Sìndico co bałustrà. Sòra ła łinea de spòrto de tałe strutura, ghe ze un frontón co ła scrita "MUNISIPIO" (dito anca Comùn). Ai ładi de l'entrada de ła sede comunałe A ze prexenti do bałustri. Ła scansion de łe sbuzadure ła ze asé regołàr e A ze prezenti de łe soaze decorative sensa frezi. Łe pitùre utiłizàe łe jera a baze vinìłega. Łongo l'intiero edifisio A core un regołón in pièra. == Edifici de intarese stòrego/artìstego == === Casteło dei Della Rovere === [[Imàjine:Della Rovere Castello.jpg|left|200 px|thumb|El Casteło dei Della Rovere]] A se trata de un pałaso de stiłe renasimentałe costruìo infrà el [[1480]] e el [[1517]] in sostitusion de un pałasoto de menor dimension adibìo a fortésa defensiva. El se catava inte l'atuałe Piasa Rey. De ła só costrusión, vołesta da ła fameja omònema, A ze stà sponsór e soventór el [[gardenàl Domenico della Rovere]], orizenario de Vinovo. Resentemente restaurà, el Casteło el ga al só interno prezevołi stuchi e dipinti a grotésca de ła Scòła de'l [[Pinturicchio]]<ref>{{it}} Gabriella ła zera una ''Delle Lanze'' avendo spozà el [[2 de desenbre]] [[1668]] el conpiasente Carlo Delle Lanze, conte de Sales. (L. De Mauri, ''Vinovo et ses porcelaines'', p. 15)</ref> e un bel giòstro co decorasion in còto. Co'l sfantàrse de ła fameja Della Rovere, el casteło inte'l [[1692]] l'è pasà a ła corona sabauda e [[Carlo Emanuele II]], asenjàndoghe el titoło de cónte de Vinovo a só fiòło (spùrio) ch'el gavea avùdo inte'l [[1712]] da Gabriella di Mesmes des Marolles <ref>{{fr}} L. De Mauri, ''Vinovo et ses porcelaines'' pp. 15-16</ref>. Francesco Agostino, el ghe ga dà in concesion anca el casteło. Nonostante ła concesion de'l casteło ła ze tornà a ła corona inte'l 1732 visto che l'ùltemo erede de ła fameja Delle Lanze el gaveva sełiesto ła cariera ecleziàstega (el jera el futuro cardinàl [[Carlo Vittorio Amedeo Delle Lanze]] ([[1712]]-[[1784]]), só fioło de Francesco Agostino e de Barbara Piossasco de Piobesi). Inte'l [[1752]] [[Carlo Emanuele III]] el ghe ło ga consenjà a ła Comenda Majistrałe de Stupinigi, che inte'l 1776, ła ghe lo ga dà in concesion a Vittorio Brodel e a l'arcanista Pierre-Antoine Hannong, al fin che i podese condurghe esperimenti so łe porsełàne e ła eventuałe produsion de łe medème. Fałìa l'inpreza dei do, el castèl l'è pasa in concesion inte'l [[1780]] a [[Vittorio Amedeo Gioanetti]], che l' a avùdo el medèmo incargo, portà a tèrmene co un serto suceso. Daspò ła morte de'l Gioanetti, fałìo el tentativo de Giovanni Stoppini de sèitar l'atività del Gioaneti, el casteło el ze stà vendùo inte'l [[1825]] a l'[[Univarsidà de Torin]], che inte'l [[1836]] ghe ło ga vendesto a só vòlta al [[comun de Torin|Turìn]] da'l cuało inte'l [[1839]] el jera stà cronpà dai fradełi, Giacomo e Luigi Rey che i ghe gavea cołogà na fàbrega de tapèi<ref>{{it}} [http://www.comune.vinovo.to.it/index.php?method=section&action=zoom&id=17 Comùn de Vinovo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121110150600/http://www.comune.vinovo.to.it/index.php?method=section&action=zoom&id=17 |date=2012-11-10 }}, parcorsi Monumentałi</ref>. Da'l 30 setenbre 2006 l'è sede de ła biblioteca comunałe e da'l [[2007]] anca de ła [[St. John International University]]. <gallery widths="160" heights="135"> File:DellaRovereCastVinovo01.JPG|El casteło De ła Róvare in Vinovo: el łado nord File:Laghetto Vinovo.jpg |El łagheto del Casteło de ła Rovere File:DellaRovereCast02.JPG|El casteło De ła Rovere in Vinovo: vista frontałe </gallery> === Ceza de San Bortoło (San Bartolomìo) === Costruìa inte'l 1451 cofà anpliamento de ła capeła privàda dei Della Rovere e dedicàda a [[San Bortoło]], ła zera subentràda ałora cofà Ceza parochiałe a cueła de [[San Desiderio]]. Inte'l 1472 ła parochia ła vien fornìa de un pestrìn. Inte'l 1615 ła Ceza ła xe stà zgrandìa e restruturà inte łe forme che groso modo A se połe védar uncò. Durando ła guera de'l Monferato, el 4 de agosto 1630 alguni scuadroni de cavałarìa i ga bruzà ła Ceza parochiałe indove el Podestà el gavea fato saràr łe masarìe e i beni de ła popołasion vinoveze. Fenìa ła bataja ła Ceza l'è stà ricostruìda<ref>{{it}} Walter Canavesio e Piergiorgio Grana (a cura di), ''La Confraternita di Santa Croce in Vinovo'', Quaderni della Famija Vinoveisa</ref>. === Ceza de Santa Croxe (o ''dij Batù'') === Xe stà tirà su inte ła segónda metà del [[XV secolo|XV secoło]] e adibìa a sede de culto par la Conpagnia dei Flagellanti (in piemontexe, ''Batù''. Co ła fondasion inte el 1577 de ła Confraternita de Santa Croxe par òpara de Bartolomeo Feccia, la Ceza inte el corso dei secołi ga subìo un mucio de canbiamenti e mejoraménti. I confradei de Santa Croxe durante łe prusisió, jera rivestìi de un càmixo bianco e col cao ricoerto da un capùso bianco, e xera apónto diti i Batù. Grasie a łe oferte che rivava da fonti diverse (quote che vegniva versàe par ogni sepoltùra e limòxine anoneme) inte el 1601 zera stài cronpài do candeliéri de otón e i rełativi ciri, e inte l'avrìl del 1603 xe stài conpletài i łavori de l'altàr. Inte el 1612 i mestri Giovanni Maria Sarasino e Antonio Franchetto ga piasà ła porta de ła céxa. Inte el 1751 ga tacà i łavori par la costrusion de un novo canpanìl «...''per poter regere detta Campana, e a ciò si senta più lontano il suono della medesima'' » (par podér rèxer dita Canpana, e a ciò se senta più łontàn el són de ła medèma<ref>{{it}} Uncuo' infra łe via "della Rotonda" e "San Giovanni Bosco"</ref> la nova costrusiónt sarìa sorta lateralmente a l'aso de ła navàda, e gavarìa mexurà sirca sìe metri da l'altésa del covèrto de ła céxa. Nei primi ani del 1800i confradei gavea cronpà un novo organo par 150 franchi. Durante ła segónda guera mondiałe sol canpanìłe xe stà montà, da parte dei miłitàri un pósto de avistamento antiaereo e inte el 1945 i miłitanti de ła rexistensa vinovexi e partixani gavea catà recèto sol canpanìłe, par scanpàr via a łe patùgie naxifasiste. A l'interno xe prexente un bel coro łigneo, intagià dai mestri [[Bartolomeo Borello]] e [[Francesco Antonio Rochie]] inte el 1715 e restorà inte el 2010. Ancùo l'edificio svincołà da l'uxo łiturgico, vien utiłixà de frecuente par manifestasion particołari cofà, a exenpio, na mostra de prexepi inte el periodo de nadàl. === Scoła Luigi Rey === Intaresante ezenpio de architetura de fin [['800]], ła ze stà sede de ła prima scoła ełementàre de Vinovo, omagio de l'industria Luigi Rey. Reałizada da l'architeto Caselli, prospeta so l'omònema piasa Rey, avendo a ła só sànca el łado davanti al Casteło de ła Róvare. Inte i ani 1934-35 ła ze stà alsà de un pian, de sèito a ła cresita de ła popołasion scołàstega, e ła ze stà utiłizada fin al 1978. Al dì de oncò ła ze sede de numaroze asosiasion łocałe. === Ceza de San Desiderio === Céxa cimiteriałe tirà su inte ła prima metà del [[XVIII secoło]] so łe ruìne de l'anteàta capèła del Santuario de [[San Desiderio]] (inisiàl patròno del paexe). La Ceza orixinàl de San Dexiderio jera un mucio diversa da l'atuałe santuario e no xera gnancora tornià dal çimitero, ma zera na sàvia costrusion co tuta probabiłità a na soła navàda, ixołàda in mexo a ła 'verta canpagna. L'interno, a pianta croxe grega, xe reałixà in stiłe [[rococò]]. La fasàda in matón vivo, co decori in ceramica połicroma (tìnpano sol portàłe e capitełi), xe de ła segónda metà del [[XIX secoło]]. === La Rotonda === Prezevołe e orizenałe edifisio fato costruìr inte ła zona meridionałe de'l teritorio comunałe<ref>{{it}} [http://www.bioarchitetturaitalia.it/index.php?option=com_content&view=article&id=46&Itemid=71 Bioarchitetura Itałia, ''La scòła materna ecołòzega a Vinovo''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140322182135/http://www.bioarchitetturaitalia.it/index.php?option=com_content&view=article&id=46&Itemid=71 |date=2014-03-22 }}</ref> a ła fine de l'[['800]], so projeto de l'Inx. Crescentino Caselli, da parte de un nodàro torineze cofà so "caza de canpanja". Ła ze stà sede de un [[Circoło Sosiałista]] da'l [[1919]] al [[1922]], ano inte'l cuało ła ze stà dà a łe fiame da na scuadra [[fasista]]. Uncò ła apartien a privà che ghe abita. === L'ała del Marcà === L'ała del Marcà ła ze cołogada a ła cròzera de łe do vìe prensipałe de'l vecio borgo medievałe. L'atuałe architetura ła ze anca cueła òpara de l'architeto Caselli, ła cui prónta ła ben reconosìbiłe inte ła scanpàda dei archi ranpànti e inte i cuarełi rosi produzesta inte łe fornàxe łocałi, oltra che inte i àrpezi in fero ùtiłi a mantenjir l'ecuiłibrio de ła strutura. L'edificio l'è stà costruìo inte i ani 1580-1585 a cura de ła [[Conpanjìa de Santa Croze]]. == Imàxeni de Vinovo == <gallery widths="180" heights="135"> File:VinovoSantaCroce02.jpg|La Ceza de Santa Croxe, dita ''dij Batù'' File:Piazza Rey.jpg|La ex Scòła Luigi Rey File:VinovoSantaCroce02.jpg|La chiesa di Santa Croce, detta ''dij Batù'' File:Della Rovere Castello.jpg|Castèło della Rovere File:VinovoSanDesiderio.JPG|La chiesa cimiteriałe de San Desiderio File:LaRotonda-Vinovo.JPG|La cussìdita ''Rotonda'' File:Fontana Vinovo.jpg|La fontana de Piasa L. Rey File:Il Cottolengo.jpg|El cotołengo de Vinovo File:Vinovo Bealera.jpg|La bealera de Vinovo File:Chisola03.JPG|El Chisoła File:Laghetto Vinovo.jpg|El lagheto che se cata dadrìo al Casteło File:Vinovo santuario di san desiderio 00.JPG|El Santuario de San Desiderio File:VinovoTorre.JPG|La Tore a canpanìl de Vinovo File:Vinovo santuario di san desiderio 01.JPG|El santuario a l'interno File:Vinovo sede comunale 00.jpg|El Comùn de Vinovo </gallery> == Sviłupo urbanistego == === La ricostrusion dopo ła guèra === La ricostrusion dopo ła guèra ga portà a l'insediamento de nove industrie de legnami e metalmecaniche. Intra el 1955 e el 1970 xe arivài in paexe un mucio de imigrà che rivava da ła [[Romagna]], dal [[Vèneto|Veneto]] e da łe región del sud, cussì tanti che in sto ultimo terso de secoło ła popołasion xe pasàda dai sirca 2&nbsp;500 abitanti del 1940 ai atuałi 14&nbsp;000. Ancùo no ga più łe carateristeghe del paexe agricoło de un tenpo e, inte i ultimi vinti ani, ła seràda de ła maxór parte de łe industrie locałi che un tenpo ofriva laóro anca a tanti vinovexi, ga inflito un duro colpo al setór secondario de Vinovo. === Centro e frasion === El teritòrio comunàl pitosto estexo, conta un centro storico, frasión, alcune de łe cuałi distanti più chiłometri dal centro, e alcuni paéxi rexidensiałi. Una de łe frasion xe Garino. Garino xe na sitadina un mucio picenina co na scòła materna, una ełementare e naltra media. === L'ipodromo === Sul scominsio dei [[ani '60]] xe stà costruìi a Vinovo do ipodromi: uno par le corse al [[troto]] e uno par quełe al [[gałopo]]. Recentemente (2005) l'ipodromo del gałopo xe stà butà xo par farghe posto al ''Juventus Center'' e a un futuro groso conpleso comerciałe. Xe restà quindi ativo soło che l'ipodromo del troto. === Juventus Center === El progeto de ła socetà calcistica [[Juventus FC|Juventus]] de fabricàr un novo centro sportivo infra i comùni de [[Nichełino]] e Vinovo ga trovà ła so sede inte el teritòrio de Vinovo. El centro sportivo ''[[Juventus Center]]'' xe stà inaugurà inte el [[2006]]. El conpleso ga i so ingrèsi in via Stupinigi 182. === La Scòła Materna ecołogica === [[Imàjine:Scuola dell'Infanzia Statale.JPG|right|250 px|thumb|La scòła statałe par l'infansia]] El 20 novenbre 2010 xe stà inaugurà ła nova scòła de l'infasìa reałixà segóndo i rigoroxi criteri de sparègno energetico e de sostenibiłità anbientałe. Situà in via Garibaldi, visina al centro storico, xe diretamente afasà sol grando parco del Castèl. Costruìa patòca co ełementi de łegno prefabricà asenblà infra łori sol pòsto, la scòła no xe cołegà al gas metano, no utiłixa energia da conbustìbiłi fosiłi e donca łe spexe par el riscaldamento dei anbienti e de l'aqua e quełe par la fornidura de energia ełetrica xe guałìvi a xero<ref>{{it}} [http://www.famijavinoveisa.it/chi%20siamo.htm La Famija Vinoveisa chi semo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130611051821/http://www.famijavinoveisa.it/chi%20siamo.htm |date=2013-06-11 }}</ref>. == Asociasion Locałi == === La Fiłarmonica Giuseppe Verdi === La Filarmonica vinovexe "[[Giuseppe Verdi]]" xe nata uficialmente inte el marso [[1847]], in ocaxiôn de ła vixita pastorałe de l'arcivescovo de [[Turìn|Torin]], [[Luigi Fransoni]]. Inte el corso dei ani l'è devegnù sełebre in tuto el Piemonte, tanto che a cauxa dei nùmaroxi inpegni, la banda ga dovesto spartìrse in du. La Banda muxicałe de Vinovo ga continuà inte el servisio a grào e vołontario a tuta ła sitadinansa e inte i [[ani '50]] l'è riusìa a otegnère na sede stabiłe. Inte el 1999, la filarmonica ga partisipà cofà unega raprexentante par l'Itàlia al 20° [[Osterreichisches Blasmusikfest]] de Viena. === La Famija Vinoveisa === La Famija Vinoveisa nase inte el 1981 par vołer de alcuni çitadini Vinovexi, "col fin de salvavardàr le tradision del patrimonio locałe. Ogni ano, inte el periodo de Nadàłe, cura ła mostra dei prexepi ne ła Ceza de Santa Croxe. === Corałe Ars Nova - St. John's International Choir === El Coro Ars Nova nase inte el marso del 2007, par inisiativa de alcune persone amanti del canto e de ła muxica. El repertorio spasia dal xenare clasico a queło tradisionałe co brani de muxica operistega de l'Otosento tirài xo da łe maxór òpare dei grandi conpoxidori cofà [[Verdi]], [[Bellini]], [[Rossini]], [[Mozart]]<ref>{{it}} [http://www.lapancalera.it/pancalieri_9.html Concerto de Nadàl]{{Ligo desfà}}, corałe Ars Nova</ref>. == Stema == El stema del comùn de Vinovo raprexenta un [[unicorno]] e i cołori xe quełi de ła caxada [[Della Rovere]], overosìpia el xało e'l blu. == Personałità łigàe a Vinovo == * [[Vittorio Amedeo Gioanetti]], mèdego e chémico e specialmente produtór de [[porsełane]] e magiòliche. * [[Giovanni Valetti]], ciclista vinsidór inte el [[1938]] e inte el [[1939]] del [[Xiro d'Itałia]]. * [[Domenico della Rovere]], gardenàl itałiàn. * [[Giovanni Ludovico della Rovere]], véscovo itałiàn * [[Giovanni Francesco della Rovere]], vésco itałiàn * [[Tony Mancino]], rapper itałiàn * [[Giancarlo Camolese]], ex xogadór e ałenadór de calcio itałiàn. == Xemełagi == Vinovo xe xemełà co: * {{Xemełajo|Argentina|Luque (Argentina)|}}, comun [[argentina|argentino]] del [[Dipartimento de Río Segundo]] ne ła [[provincia de Córdoba]]; * {{Xemełajo|Italia|Casalbore|2011}}, comun [[Irpinia|irpin]] in [[provincia de Avellino]]. == Evołusion demografega == == Note == <references /> == Linganbi foresti == {{linganbi foresti}} * [http://www.comune.vinovo.to.it Sito Comune] * [http://www.ippodromovinovo.it Ippodromo Vinovo] == Note == <references /> # Ilario Manfredini, ''Il Castello della Rovere di Vinovo'' p.25 e segg.dea provinsia de Torin. Se cata 'nteła piana a sud de Torin. == Bibliografia == * Ilario Manfredini, ''Il Castello della Rovere di Vinovo'', edizione a cura del Comune di Vinovo, 2007; * {{fr}} L. De Mauri, ''Vinovo et ses Porcelaines'', Piantanida Valcarenghi Editori, Milano, 1923 * Walter Canavesio e Piergiorgio Grana, ''La Confraternita di Santa Croce in Vinovo'' "I Quaderni della Famija Vinoveisa", vol. 1, Vinovo 1986 == Altri progeti == {{Interprojeto}} <references/> {{Provincia de Turin}} {{Controło de autorità}} [[Categoria:Comuni de ła sità metropułitana de Turin|{{PAGENAME}}]] 7ik7ryc6731pmcnudjhi3gbszkmxwm6 1101502 1101501 2022-07-27T10:21:58Z Enrico 7370 /* Imàxeni de Vinovo */ wikitext text/x-wiki {{Infobox de Divixion aministrativa |Nome = Vinovo |Nome locałe = {{pms}} Vineuv |Panorama = Torre dell'orologio vinovo.JPG |Didascałia = Tore del rełojo<!-- |Stema = Vinovo-Stemma.png--> |Stato = ITA |Grado aministrativo = 3 |Divixion am grado 1 = Piemonte |Divixion am grado 2 = Torin |Aministrador locałe = Maria Teresa Mairo |Partìo = [[sentro-sanca]] |Data elesion = 14/06/2004, confermà el 14/06/2009 |Data istitusion = |Latitudine gradi = 44 |Latitudine minuti = 57 |Latitudine secondi = 0 |Latitudine NS = N |Longitudine gradi = 7 |Longitudine minuti = 38 |Longitudine secondi = 0 |Longitudine EW = E |Altitudine = 220 |Superfise = 17.7 |Note superfise = |Abitanti = 14286 |Note abitanti = {{it}} [http://demo.istat.it/bil2010/index.html Dato Istat] - Popołasion rexidente al 31 de lujo 2011. |Axornamento abitanti = 31-07-2011 |Sotodivixion = Garino, Tetti Rosa, Tetti Grella, Tetti Borno, Tetti Caglieri |Divixion confinanti = [[Candiolo]], [[Carignano (Italia)|Carignano]], [[La Loggia]], [[Moncalieri]], [[Nichelino]], [[None]], [[Piobesi Torinese]] |Codexepostałe = 10048 |Prefiso = [[011 (prefiso)|011]] |Fuxo orario = +1 |Codexestatistego = 001309 |Codexecatasticałe = M060 |Xona sismega = 4 |Targa = TO |Nome abitanti = vinovexi |Patrono=[[san Bortoło]] |Dì de festa=[[24 de agosto]] |Mapa = Map - IT - Torino - Municipality code 1309.svg |Didascałia Mapa=Locałixasion del Comun de {{PAGENAME}} inte ła Provincia de Torin. |Sito=http://www.comune.vinovo.to.it/ }} '''Vinovo''' (''Vineuv'' in [[lengua piemontexe|piemontexe]]) xe un comun de 14.286 abitanti de ła provincia de Torin. == Aministrasion == El sìndico el ze Maria Teresa Mairo da'l 14 de zunjo de'l 2004. Inte'l 2009 ła ga avùo n'altro mandato. == Corsi d'aqua == [[Imàjine:Chisola02.JPG|270px|left|thumb|El torente Chisola a Vinovo]] Inte'l teritorio de Vinovo, ai màrzeni de'l sentro abitativo orizenałe e prensipałe, A core el torente [[Chisola]] che'l va a zbocàr in [[Po]] visin a [[Moncalieri]]. == Un fià de Storia == Ła sità ła ga na łonga storia che ła fonda łe só raìze in tenpi tanto antighi: infati in sta zona A ze stài catà fora resti resałenti a'l V sècoło d.C. I documenti stòreghi pi veci che i parla de cueła che sarà ła Vinovo de oncò i ze de'l 1040: in chel'ano un àto nodariłe el sertifega che i Marchezi Romagnarono ghe i gaveva donà a l'Abasia de San Silano de [[Romagnano]] alguni tereni siti inte'l teritòrio de Vinovo. Sora de 'sto documento el teritòrio el ze indegà 'fa ''Victus Novus'', nome restà inte'l [[Età de mezo|Medioevo]] a indegar el grupo de edifisi e tereni che i jera de propietà de vari fedautari. Inte'l [[1268]] spunta un àto de vendita, inte ła stòria łocałe, de ła fameja Della Rovere che inte'l 1400 ła deventarà paròna de l'intiero teritòrio vinoveze. Ła nasita de'l comun ła ze datà [[1458]], co'l dùca [[Ludovico di Savoia]] el conséde a ła Comunidà Vinoveze łe Costitusion in defeza dei sitadini. Co ła morte de l'ùltemo desendente dei Della Rovere, inte'l [[1692]], el [[feudo]] vinoveze el ze stà cedùo ai Cónti de łe Lanze che i ło ga goernà fin al [[1732]]. In cuel'ano el [[gardenàl]] [[Carlo Vittorio Amedeo delle Lanze]] sede ła sità al [[re Carlo Emanuele III]], che el ghe ga donà, unìa a [[Stupingi]], a ła Commenda de l'[[Ordine Mauriziano]]. L'Órdene el ze stà soprimesto inte'l 1800 e un mucio de tere łe stà vendùe a privà, soło drìo el 1815 ze stà recostruìo l'avér co Stupinigi e parte de Vinovo: el casteło, alguni tereni, łe vacarìe e i boschi. Inte'l [[1865]] ła frasion de Stupinigi ła ze stà definitivamente separà da ła sità e unìa a [[Nichelino]]. Inte'l [[1775]] parte del casteło ła vien adibìa a fàbrega par la łaorasion de łe magiòłiche e de łe porsełane e dopo el [[1780]] ła ga traversà un parìodo d'oro soto ła diresion de [[Vittorio Amedeo Gioanetti]]. So'l fenir de l'[[800]] a ła renomà industria seràmega s'a fiancà łe fornaze e łe fiłànde, na ròba che ga portà a na progresiva cresita de ła popołasión, co na conseguente espansion de'l paeze, e a ła nesesaria costrusion de edifisi pùbleghi cofà el Comùn, łe scołe, l'aziło e ła Caza de'l Cotołengo. Par cuanto revarda ła vita culturałe, inte'l [[1847]] A ze stà fondà ła ''Filarmonica Vinovexa Giuseppe Verdi'', corpo muzegałe [[bandìstego]] de ła [[sità]], da łóra senpre ativo. Senjo de progreso e de acuizìa inportansa ze stà anca, inte'l [[1882]], l'inaugurasion de na [[łinea tranviaria]] che ła unìva ła stasion de Porta Nova de Torin a Vinovo. Inte'l 1941 el paeze el ga subìo un bonbardamento da parte dei aerei de ła [[RAF]] łe cui conseguense łe xe stàe de tre ferìi e tante caze desfàe. == Sede comunałe == [[Imàjine:Vinovo sede comunale 00.jpg|left|210 px|thumb|Elpałaso Comunałe co ła Piasa Marconi danànsi]] Fin a ła fine del' [[XVIII]] sec. sìrca, el Comùn de Vinovo el ga sede inte ła vacarìa de ła Famegia Farò (che un tenpo zera propietà del Conte Castelli di Sessant) drìo l'abside de ła Ceza parochiałe; drìoman el xe stà trasferìo inte ła caxa Marchiaro de Via San Bartolomeo. Poco dopo l'[[Unità de Itàlia]] el Comun l'è stà trasferido in piasa delle Grida, atuałe caxa de canton de Via Cottolengo co via don Mazzolari. Qualche ano drìo, inte el [[1878]], el Comùn de Vinovo, dovendo trasferìr el Comùn in una nòva e più anpia sede, ga cronpà ła vecia vila de ła Contesa Bosco di Ruffino, pervegnùa in redità dal conte Prospero Castelli di Sessant, riadatandoła a sede muniçipal, come che xe ancùo, piasa Marconi. L'edifisio, inte'l voltar dei ani, el ga subìo radegałe trasformasión, ła pì pezante in conseguensa de'l bonbardamento de l'[[11 de setenbre|11 setenbre]] [[1941]]. In cueła note un grupo de reoplani da bonbardamento de ła [[RAF]] i ga descargà un pìngoło de bonbe insendiarie so'l sentro de Vinovo, colpindo anca el Pałaso Munisipàłe. Łe fasàde łe ze stà zontàe inte i ani 1972-1973 in una de łe restruturasion drio, inte'l 1978-79 ze stà integrà na mànega verso via Marconi e ze stà radegalmnete restruturà i łocałi interni. === Strutura de ła sede comunałe === El conpleso de ła sede comunàl el ze caraterixà da'l corpo de fàbrega stòrego e dai corpi de fàbrega zontà che int'l pasàr dei ani, i ga conpletà so i ładi el łoto orizenałe. El fronte stòrego so Piasa Marconi, da'l cuało ghe ze l'aceso prensipałe a ła sede comunàl, el ze caratarizà da un portegà de aceso picenin sorastà da'l balcon de l'ofisio de'l Sìndico co bałustrà. Sòra ła łinea de spòrto de tałe strutura, ghe ze un frontón co ła scrita "MUNISIPIO" (dito anca Comùn). Ai ładi de l'entrada de ła sede comunałe A ze prexenti do bałustri. Ła scansion de łe sbuzadure ła ze asé regołàr e A ze prezenti de łe soaze decorative sensa frezi. Łe pitùre utiłizàe łe jera a baze vinìłega. Łongo l'intiero edifisio A core un regołón in pièra. == Edifici de intarese stòrego/artìstego == === Casteło dei Della Rovere === [[Imàjine:Della Rovere Castello.jpg|left|200 px|thumb|El Casteło dei Della Rovere]] A se trata de un pałaso de stiłe renasimentałe costruìo infrà el [[1480]] e el [[1517]] in sostitusion de un pałasoto de menor dimension adibìo a fortésa defensiva. El se catava inte l'atuałe Piasa Rey. De ła só costrusión, vołesta da ła fameja omònema, A ze stà sponsór e soventór el [[gardenàl Domenico della Rovere]], orizenario de Vinovo. Resentemente restaurà, el Casteło el ga al só interno prezevołi stuchi e dipinti a grotésca de ła Scòła de'l [[Pinturicchio]]<ref>{{it}} Gabriella ła zera una ''Delle Lanze'' avendo spozà el [[2 de desenbre]] [[1668]] el conpiasente Carlo Delle Lanze, conte de Sales. (L. De Mauri, ''Vinovo et ses porcelaines'', p. 15)</ref> e un bel giòstro co decorasion in còto. Co'l sfantàrse de ła fameja Della Rovere, el casteło inte'l [[1692]] l'è pasà a ła corona sabauda e [[Carlo Emanuele II]], asenjàndoghe el titoło de cónte de Vinovo a só fiòło (spùrio) ch'el gavea avùdo inte'l [[1712]] da Gabriella di Mesmes des Marolles <ref>{{fr}} L. De Mauri, ''Vinovo et ses porcelaines'' pp. 15-16</ref>. Francesco Agostino, el ghe ga dà in concesion anca el casteło. Nonostante ła concesion de'l casteło ła ze tornà a ła corona inte'l 1732 visto che l'ùltemo erede de ła fameja Delle Lanze el gaveva sełiesto ła cariera ecleziàstega (el jera el futuro cardinàl [[Carlo Vittorio Amedeo Delle Lanze]] ([[1712]]-[[1784]]), só fioło de Francesco Agostino e de Barbara Piossasco de Piobesi). Inte'l [[1752]] [[Carlo Emanuele III]] el ghe ło ga consenjà a ła Comenda Majistrałe de Stupinigi, che inte'l 1776, ła ghe lo ga dà in concesion a Vittorio Brodel e a l'arcanista Pierre-Antoine Hannong, al fin che i podese condurghe esperimenti so łe porsełàne e ła eventuałe produsion de łe medème. Fałìa l'inpreza dei do, el castèl l'è pasa in concesion inte'l [[1780]] a [[Vittorio Amedeo Gioanetti]], che l' a avùdo el medèmo incargo, portà a tèrmene co un serto suceso. Daspò ła morte de'l Gioanetti, fałìo el tentativo de Giovanni Stoppini de sèitar l'atività del Gioaneti, el casteło el ze stà vendùo inte'l [[1825]] a l'[[Univarsidà de Torin]], che inte'l [[1836]] ghe ło ga vendesto a só vòlta al [[comun de Torin|Turìn]] da'l cuało inte'l [[1839]] el jera stà cronpà dai fradełi, Giacomo e Luigi Rey che i ghe gavea cołogà na fàbrega de tapèi<ref>{{it}} [http://www.comune.vinovo.to.it/index.php?method=section&action=zoom&id=17 Comùn de Vinovo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121110150600/http://www.comune.vinovo.to.it/index.php?method=section&action=zoom&id=17 |date=2012-11-10 }}, parcorsi Monumentałi</ref>. Da'l 30 setenbre 2006 l'è sede de ła biblioteca comunałe e da'l [[2007]] anca de ła [[St. John International University]]. <gallery widths="160" heights="135"> File:DellaRovereCastVinovo01.JPG|El casteło De ła Róvare in Vinovo: el łado nord File:Laghetto Vinovo.jpg |El łagheto del Casteło de ła Rovere File:DellaRovereCast02.JPG|El casteło De ła Rovere in Vinovo: vista frontałe </gallery> === Ceza de San Bortoło (San Bartolomìo) === Costruìa inte'l 1451 cofà anpliamento de ła capeła privàda dei Della Rovere e dedicàda a [[San Bortoło]], ła zera subentràda ałora cofà Ceza parochiałe a cueła de [[San Desiderio]]. Inte'l 1472 ła parochia ła vien fornìa de un pestrìn. Inte'l 1615 ła Ceza ła xe stà zgrandìa e restruturà inte łe forme che groso modo A se połe védar uncò. Durando ła guera de'l Monferato, el 4 de agosto 1630 alguni scuadroni de cavałarìa i ga bruzà ła Ceza parochiałe indove el Podestà el gavea fato saràr łe masarìe e i beni de ła popołasion vinoveze. Fenìa ła bataja ła Ceza l'è stà ricostruìda<ref>{{it}} Walter Canavesio e Piergiorgio Grana (a cura di), ''La Confraternita di Santa Croce in Vinovo'', Quaderni della Famija Vinoveisa</ref>. === Ceza de Santa Croxe (o ''dij Batù'') === Xe stà tirà su inte ła segónda metà del [[XV secolo|XV secoło]] e adibìa a sede de culto par la Conpagnia dei Flagellanti (in piemontexe, ''Batù''. Co ła fondasion inte el 1577 de ła Confraternita de Santa Croxe par òpara de Bartolomeo Feccia, la Ceza inte el corso dei secołi ga subìo un mucio de canbiamenti e mejoraménti. I confradei de Santa Croxe durante łe prusisió, jera rivestìi de un càmixo bianco e col cao ricoerto da un capùso bianco, e xera apónto diti i Batù. Grasie a łe oferte che rivava da fonti diverse (quote che vegniva versàe par ogni sepoltùra e limòxine anoneme) inte el 1601 zera stài cronpài do candeliéri de otón e i rełativi ciri, e inte l'avrìl del 1603 xe stài conpletài i łavori de l'altàr. Inte el 1612 i mestri Giovanni Maria Sarasino e Antonio Franchetto ga piasà ła porta de ła céxa. Inte el 1751 ga tacà i łavori par la costrusion de un novo canpanìl «...''per poter regere detta Campana, e a ciò si senta più lontano il suono della medesima'' » (par podér rèxer dita Canpana, e a ciò se senta più łontàn el són de ła medèma<ref>{{it}} Uncuo' infra łe via "della Rotonda" e "San Giovanni Bosco"</ref> la nova costrusiónt sarìa sorta lateralmente a l'aso de ła navàda, e gavarìa mexurà sirca sìe metri da l'altésa del covèrto de ła céxa. Nei primi ani del 1800i confradei gavea cronpà un novo organo par 150 franchi. Durante ła segónda guera mondiałe sol canpanìłe xe stà montà, da parte dei miłitàri un pósto de avistamento antiaereo e inte el 1945 i miłitanti de ła rexistensa vinovexi e partixani gavea catà recèto sol canpanìłe, par scanpàr via a łe patùgie naxifasiste. A l'interno xe prexente un bel coro łigneo, intagià dai mestri [[Bartolomeo Borello]] e [[Francesco Antonio Rochie]] inte el 1715 e restorà inte el 2010. Ancùo l'edificio svincołà da l'uxo łiturgico, vien utiłixà de frecuente par manifestasion particołari cofà, a exenpio, na mostra de prexepi inte el periodo de nadàl. === Scoła Luigi Rey === Intaresante ezenpio de architetura de fin [['800]], ła ze stà sede de ła prima scoła ełementàre de Vinovo, omagio de l'industria Luigi Rey. Reałizada da l'architeto Caselli, prospeta so l'omònema piasa Rey, avendo a ła só sànca el łado davanti al Casteło de ła Róvare. Inte i ani 1934-35 ła ze stà alsà de un pian, de sèito a ła cresita de ła popołasion scołàstega, e ła ze stà utiłizada fin al 1978. Al dì de oncò ła ze sede de numaroze asosiasion łocałe. === Ceza de San Desiderio === Céxa cimiteriałe tirà su inte ła prima metà del [[XVIII secoło]] so łe ruìne de l'anteàta capèła del Santuario de [[San Desiderio]] (inisiàl patròno del paexe). La Ceza orixinàl de San Dexiderio jera un mucio diversa da l'atuałe santuario e no xera gnancora tornià dal çimitero, ma zera na sàvia costrusion co tuta probabiłità a na soła navàda, ixołàda in mexo a ła 'verta canpagna. L'interno, a pianta croxe grega, xe reałixà in stiłe [[rococò]]. La fasàda in matón vivo, co decori in ceramica połicroma (tìnpano sol portàłe e capitełi), xe de ła segónda metà del [[XIX secoło]]. === La Rotonda === Prezevołe e orizenałe edifisio fato costruìr inte ła zona meridionałe de'l teritorio comunałe<ref>{{it}} [http://www.bioarchitetturaitalia.it/index.php?option=com_content&view=article&id=46&Itemid=71 Bioarchitetura Itałia, ''La scòła materna ecołòzega a Vinovo''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140322182135/http://www.bioarchitetturaitalia.it/index.php?option=com_content&view=article&id=46&Itemid=71 |date=2014-03-22 }}</ref> a ła fine de l'[['800]], so projeto de l'Inx. Crescentino Caselli, da parte de un nodàro torineze cofà so "caza de canpanja". Ła ze stà sede de un [[Circoło Sosiałista]] da'l [[1919]] al [[1922]], ano inte'l cuało ła ze stà dà a łe fiame da na scuadra [[fasista]]. Uncò ła apartien a privà che ghe abita. === L'ała del Marcà === L'ała del Marcà ła ze cołogada a ła cròzera de łe do vìe prensipałe de'l vecio borgo medievałe. L'atuałe architetura ła ze anca cueła òpara de l'architeto Caselli, ła cui prónta ła ben reconosìbiłe inte ła scanpàda dei archi ranpànti e inte i cuarełi rosi produzesta inte łe fornàxe łocałi, oltra che inte i àrpezi in fero ùtiłi a mantenjir l'ecuiłibrio de ła strutura. L'edificio l'è stà costruìo inte i ani 1580-1585 a cura de ła [[Conpanjìa de Santa Croze]]. == Imàzeni de Vinovo == <gallery widths="180" heights="135"> File:VinovoSantaCroce02.jpg|Ła Ceza de Santa Croze, dita ''dij Batù'' File:Piazza Rey.jpg|La ex Scòła Luigi Rey File:VinovoSantaCroce02.jpg|Ła Ceza de Santa Croze, dita ''dij Batù'' File:Della Rovere Castello.jpg|Castèło della Rovere File:VinovoSanDesiderio.JPG|Ła chiesa simiteriałe de San Desiderio File:LaRotonda-Vinovo.JPG|La cusì dita ''Rotonda'' File:Fontana Vinovo.jpg|Ła fontana de Piasa L. Rey File:Il Cottolengo.jpg|El cotołengo de Vinovo File:Vinovo Bealera.jpg|La bealera de Vinovo File:Chisola03.JPG|El Chisoła File:Laghetto Vinovo.jpg|El łagheto che'l se cata dadrìo al Casteło File:Vinovo santuario di san desiderio 00.JPG|El Santuario de San Desiderio File:VinovoTorre.JPG|La Tore a canpanìl de Vinovo File:Vinovo santuario di san desiderio 01.JPG|El santuario a l'interno File:Vinovo sede comunale 00.jpg|El Comùn de Vinovo </gallery> == Sviłupo urbanistego == === La ricostrusion dopo ła guèra === La ricostrusion dopo ła guèra ga portà a l'insediamento de nove industrie de legnami e metalmecaniche. Intra el 1955 e el 1970 xe arivài in paexe un mucio de imigrà che rivava da ła [[Romagna]], dal [[Vèneto|Veneto]] e da łe región del sud, cussì tanti che in sto ultimo terso de secoło ła popołasion xe pasàda dai sirca 2&nbsp;500 abitanti del 1940 ai atuałi 14&nbsp;000. Ancùo no ga più łe carateristeghe del paexe agricoło de un tenpo e, inte i ultimi vinti ani, ła seràda de ła maxór parte de łe industrie locałi che un tenpo ofriva laóro anca a tanti vinovexi, ga inflito un duro colpo al setór secondario de Vinovo. === Centro e frasion === El teritòrio comunàl pitosto estexo, conta un centro storico, frasión, alcune de łe cuałi distanti più chiłometri dal centro, e alcuni paéxi rexidensiałi. Una de łe frasion xe Garino. Garino xe na sitadina un mucio picenina co na scòła materna, una ełementare e naltra media. === L'ipodromo === Sul scominsio dei [[ani '60]] xe stà costruìi a Vinovo do ipodromi: uno par le corse al [[troto]] e uno par quełe al [[gałopo]]. Recentemente (2005) l'ipodromo del gałopo xe stà butà xo par farghe posto al ''Juventus Center'' e a un futuro groso conpleso comerciałe. Xe restà quindi ativo soło che l'ipodromo del troto. === Juventus Center === El progeto de ła socetà calcistica [[Juventus FC|Juventus]] de fabricàr un novo centro sportivo infra i comùni de [[Nichełino]] e Vinovo ga trovà ła so sede inte el teritòrio de Vinovo. El centro sportivo ''[[Juventus Center]]'' xe stà inaugurà inte el [[2006]]. El conpleso ga i so ingrèsi in via Stupinigi 182. === La Scòła Materna ecołogica === [[Imàjine:Scuola dell'Infanzia Statale.JPG|right|250 px|thumb|La scòła statałe par l'infansia]] El 20 novenbre 2010 xe stà inaugurà ła nova scòła de l'infasìa reałixà segóndo i rigoroxi criteri de sparègno energetico e de sostenibiłità anbientałe. Situà in via Garibaldi, visina al centro storico, xe diretamente afasà sol grando parco del Castèl. Costruìa patòca co ełementi de łegno prefabricà asenblà infra łori sol pòsto, la scòła no xe cołegà al gas metano, no utiłixa energia da conbustìbiłi fosiłi e donca łe spexe par el riscaldamento dei anbienti e de l'aqua e quełe par la fornidura de energia ełetrica xe guałìvi a xero<ref>{{it}} [http://www.famijavinoveisa.it/chi%20siamo.htm La Famija Vinoveisa chi semo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130611051821/http://www.famijavinoveisa.it/chi%20siamo.htm |date=2013-06-11 }}</ref>. == Asociasion Locałi == === La Fiłarmonica Giuseppe Verdi === La Filarmonica vinovexe "[[Giuseppe Verdi]]" xe nata uficialmente inte el marso [[1847]], in ocaxiôn de ła vixita pastorałe de l'arcivescovo de [[Turìn|Torin]], [[Luigi Fransoni]]. Inte el corso dei ani l'è devegnù sełebre in tuto el Piemonte, tanto che a cauxa dei nùmaroxi inpegni, la banda ga dovesto spartìrse in du. La Banda muxicałe de Vinovo ga continuà inte el servisio a grào e vołontario a tuta ła sitadinansa e inte i [[ani '50]] l'è riusìa a otegnère na sede stabiłe. Inte el 1999, la filarmonica ga partisipà cofà unega raprexentante par l'Itàlia al 20° [[Osterreichisches Blasmusikfest]] de Viena. === La Famija Vinoveisa === La Famija Vinoveisa nase inte el 1981 par vołer de alcuni çitadini Vinovexi, "col fin de salvavardàr le tradision del patrimonio locałe. Ogni ano, inte el periodo de Nadàłe, cura ła mostra dei prexepi ne ła Ceza de Santa Croxe. === Corałe Ars Nova - St. John's International Choir === El Coro Ars Nova nase inte el marso del 2007, par inisiativa de alcune persone amanti del canto e de ła muxica. El repertorio spasia dal xenare clasico a queło tradisionałe co brani de muxica operistega de l'Otosento tirài xo da łe maxór òpare dei grandi conpoxidori cofà [[Verdi]], [[Bellini]], [[Rossini]], [[Mozart]]<ref>{{it}} [http://www.lapancalera.it/pancalieri_9.html Concerto de Nadàl]{{Ligo desfà}}, corałe Ars Nova</ref>. == Stema == El stema del comùn de Vinovo raprexenta un [[unicorno]] e i cołori xe quełi de ła caxada [[Della Rovere]], overosìpia el xało e'l blu. == Personałità łigàe a Vinovo == * [[Vittorio Amedeo Gioanetti]], mèdego e chémico e specialmente produtór de [[porsełane]] e magiòliche. * [[Giovanni Valetti]], ciclista vinsidór inte el [[1938]] e inte el [[1939]] del [[Xiro d'Itałia]]. * [[Domenico della Rovere]], gardenàl itałiàn. * [[Giovanni Ludovico della Rovere]], véscovo itałiàn * [[Giovanni Francesco della Rovere]], vésco itałiàn * [[Tony Mancino]], rapper itałiàn * [[Giancarlo Camolese]], ex xogadór e ałenadór de calcio itałiàn. == Xemełagi == Vinovo xe xemełà co: * {{Xemełajo|Argentina|Luque (Argentina)|}}, comun [[argentina|argentino]] del [[Dipartimento de Río Segundo]] ne ła [[provincia de Córdoba]]; * {{Xemełajo|Italia|Casalbore|2011}}, comun [[Irpinia|irpin]] in [[provincia de Avellino]]. == Evołusion demografega == == Note == <references /> == Linganbi foresti == {{linganbi foresti}} * [http://www.comune.vinovo.to.it Sito Comune] * [http://www.ippodromovinovo.it Ippodromo Vinovo] == Note == <references /> # Ilario Manfredini, ''Il Castello della Rovere di Vinovo'' p.25 e segg.dea provinsia de Torin. Se cata 'nteła piana a sud de Torin. == Bibliografia == * Ilario Manfredini, ''Il Castello della Rovere di Vinovo'', edizione a cura del Comune di Vinovo, 2007; * {{fr}} L. De Mauri, ''Vinovo et ses Porcelaines'', Piantanida Valcarenghi Editori, Milano, 1923 * Walter Canavesio e Piergiorgio Grana, ''La Confraternita di Santa Croce in Vinovo'' "I Quaderni della Famija Vinoveisa", vol. 1, Vinovo 1986 == Altri progeti == {{Interprojeto}} <references/> {{Provincia de Turin}} {{Controło de autorità}} [[Categoria:Comuni de ła sità metropułitana de Turin|{{PAGENAME}}]] l06cglk6ci65zhydfv0ajkghaqrav58 1101503 1101502 2022-07-27T10:30:54Z Enrico 7370 /* Sviłupo urbanistego */ wikitext text/x-wiki {{Infobox de Divixion aministrativa |Nome = Vinovo |Nome locałe = {{pms}} Vineuv |Panorama = Torre dell'orologio vinovo.JPG |Didascałia = Tore del rełojo<!-- |Stema = Vinovo-Stemma.png--> |Stato = ITA |Grado aministrativo = 3 |Divixion am grado 1 = Piemonte |Divixion am grado 2 = Torin |Aministrador locałe = Maria Teresa Mairo |Partìo = [[sentro-sanca]] |Data elesion = 14/06/2004, confermà el 14/06/2009 |Data istitusion = |Latitudine gradi = 44 |Latitudine minuti = 57 |Latitudine secondi = 0 |Latitudine NS = N |Longitudine gradi = 7 |Longitudine minuti = 38 |Longitudine secondi = 0 |Longitudine EW = E |Altitudine = 220 |Superfise = 17.7 |Note superfise = |Abitanti = 14286 |Note abitanti = {{it}} [http://demo.istat.it/bil2010/index.html Dato Istat] - Popołasion rexidente al 31 de lujo 2011. |Axornamento abitanti = 31-07-2011 |Sotodivixion = Garino, Tetti Rosa, Tetti Grella, Tetti Borno, Tetti Caglieri |Divixion confinanti = [[Candiolo]], [[Carignano (Italia)|Carignano]], [[La Loggia]], [[Moncalieri]], [[Nichelino]], [[None]], [[Piobesi Torinese]] |Codexepostałe = 10048 |Prefiso = [[011 (prefiso)|011]] |Fuxo orario = +1 |Codexestatistego = 001309 |Codexecatasticałe = M060 |Xona sismega = 4 |Targa = TO |Nome abitanti = vinovexi |Patrono=[[san Bortoło]] |Dì de festa=[[24 de agosto]] |Mapa = Map - IT - Torino - Municipality code 1309.svg |Didascałia Mapa=Locałixasion del Comun de {{PAGENAME}} inte ła Provincia de Torin. |Sito=http://www.comune.vinovo.to.it/ }} '''Vinovo''' (''Vineuv'' in [[lengua piemontexe|piemontexe]]) xe un comun de 14.286 abitanti de ła provincia de Torin. == Aministrasion == El sìndico el ze Maria Teresa Mairo da'l 14 de zunjo de'l 2004. Inte'l 2009 ła ga avùo n'altro mandato. == Corsi d'aqua == [[Imàjine:Chisola02.JPG|270px|left|thumb|El torente Chisola a Vinovo]] Inte'l teritorio de Vinovo, ai màrzeni de'l sentro abitativo orizenałe e prensipałe, A core el torente [[Chisola]] che'l va a zbocàr in [[Po]] visin a [[Moncalieri]]. == Un fià de Storia == Ła sità ła ga na łonga storia che ła fonda łe só raìze in tenpi tanto antighi: infati in sta zona A ze stài catà fora resti resałenti a'l V sècoło d.C. I documenti stòreghi pi veci che i parla de cueła che sarà ła Vinovo de oncò i ze de'l 1040: in chel'ano un àto nodariłe el sertifega che i Marchezi Romagnarono ghe i gaveva donà a l'Abasia de San Silano de [[Romagnano]] alguni tereni siti inte'l teritòrio de Vinovo. Sora de 'sto documento el teritòrio el ze indegà 'fa ''Victus Novus'', nome restà inte'l [[Età de mezo|Medioevo]] a indegar el grupo de edifisi e tereni che i jera de propietà de vari fedautari. Inte'l [[1268]] spunta un àto de vendita, inte ła stòria łocałe, de ła fameja Della Rovere che inte'l 1400 ła deventarà paròna de l'intiero teritòrio vinoveze. Ła nasita de'l comun ła ze datà [[1458]], co'l dùca [[Ludovico di Savoia]] el conséde a ła Comunidà Vinoveze łe Costitusion in defeza dei sitadini. Co ła morte de l'ùltemo desendente dei Della Rovere, inte'l [[1692]], el [[feudo]] vinoveze el ze stà cedùo ai Cónti de łe Lanze che i ło ga goernà fin al [[1732]]. In cuel'ano el [[gardenàl]] [[Carlo Vittorio Amedeo delle Lanze]] sede ła sità al [[re Carlo Emanuele III]], che el ghe ga donà, unìa a [[Stupingi]], a ła Commenda de l'[[Ordine Mauriziano]]. L'Órdene el ze stà soprimesto inte'l 1800 e un mucio de tere łe stà vendùe a privà, soło drìo el 1815 ze stà recostruìo l'avér co Stupinigi e parte de Vinovo: el casteło, alguni tereni, łe vacarìe e i boschi. Inte'l [[1865]] ła frasion de Stupinigi ła ze stà definitivamente separà da ła sità e unìa a [[Nichelino]]. Inte'l [[1775]] parte del casteło ła vien adibìa a fàbrega par la łaorasion de łe magiòłiche e de łe porsełane e dopo el [[1780]] ła ga traversà un parìodo d'oro soto ła diresion de [[Vittorio Amedeo Gioanetti]]. So'l fenir de l'[[800]] a ła renomà industria seràmega s'a fiancà łe fornaze e łe fiłànde, na ròba che ga portà a na progresiva cresita de ła popołasión, co na conseguente espansion de'l paeze, e a ła nesesaria costrusion de edifisi pùbleghi cofà el Comùn, łe scołe, l'aziło e ła Caza de'l Cotołengo. Par cuanto revarda ła vita culturałe, inte'l [[1847]] A ze stà fondà ła ''Filarmonica Vinovexa Giuseppe Verdi'', corpo muzegałe [[bandìstego]] de ła [[sità]], da łóra senpre ativo. Senjo de progreso e de acuizìa inportansa ze stà anca, inte'l [[1882]], l'inaugurasion de na [[łinea tranviaria]] che ła unìva ła stasion de Porta Nova de Torin a Vinovo. Inte'l 1941 el paeze el ga subìo un bonbardamento da parte dei aerei de ła [[RAF]] łe cui conseguense łe xe stàe de tre ferìi e tante caze desfàe. == Sede comunałe == [[Imàjine:Vinovo sede comunale 00.jpg|left|210 px|thumb|Elpałaso Comunałe co ła Piasa Marconi danànsi]] Fin a ła fine del' [[XVIII]] sec. sìrca, el Comùn de Vinovo el ga sede inte ła vacarìa de ła Famegia Farò (che un tenpo zera propietà del Conte Castelli di Sessant) drìo l'abside de ła Ceza parochiałe; drìoman el xe stà trasferìo inte ła caxa Marchiaro de Via San Bartolomeo. Poco dopo l'[[Unità de Itàlia]] el Comun l'è stà trasferido in piasa delle Grida, atuałe caxa de canton de Via Cottolengo co via don Mazzolari. Qualche ano drìo, inte el [[1878]], el Comùn de Vinovo, dovendo trasferìr el Comùn in una nòva e più anpia sede, ga cronpà ła vecia vila de ła Contesa Bosco di Ruffino, pervegnùa in redità dal conte Prospero Castelli di Sessant, riadatandoła a sede muniçipal, come che xe ancùo, piasa Marconi. L'edifisio, inte'l voltar dei ani, el ga subìo radegałe trasformasión, ła pì pezante in conseguensa de'l bonbardamento de l'[[11 de setenbre|11 setenbre]] [[1941]]. In cueła note un grupo de reoplani da bonbardamento de ła [[RAF]] i ga descargà un pìngoło de bonbe insendiarie so'l sentro de Vinovo, colpindo anca el Pałaso Munisipàłe. Łe fasàde łe ze stà zontàe inte i ani 1972-1973 in una de łe restruturasion drio, inte'l 1978-79 ze stà integrà na mànega verso via Marconi e ze stà radegalmnete restruturà i łocałi interni. === Strutura de ła sede comunałe === El conpleso de ła sede comunàl el ze caraterixà da'l corpo de fàbrega stòrego e dai corpi de fàbrega zontà che int'l pasàr dei ani, i ga conpletà so i ładi el łoto orizenałe. El fronte stòrego so Piasa Marconi, da'l cuało ghe ze l'aceso prensipałe a ła sede comunàl, el ze caratarizà da un portegà de aceso picenin sorastà da'l balcon de l'ofisio de'l Sìndico co bałustrà. Sòra ła łinea de spòrto de tałe strutura, ghe ze un frontón co ła scrita "MUNISIPIO" (dito anca Comùn). Ai ładi de l'entrada de ła sede comunałe A ze prexenti do bałustri. Ła scansion de łe sbuzadure ła ze asé regołàr e A ze prezenti de łe soaze decorative sensa frezi. Łe pitùre utiłizàe łe jera a baze vinìłega. Łongo l'intiero edifisio A core un regołón in pièra. == Edifici de intarese stòrego/artìstego == === Casteło dei Della Rovere === [[Imàjine:Della Rovere Castello.jpg|left|200 px|thumb|El Casteło dei Della Rovere]] A se trata de un pałaso de stiłe renasimentałe costruìo infrà el [[1480]] e el [[1517]] in sostitusion de un pałasoto de menor dimension adibìo a fortésa defensiva. El se catava inte l'atuałe Piasa Rey. De ła só costrusión, vołesta da ła fameja omònema, A ze stà sponsór e soventór el [[gardenàl Domenico della Rovere]], orizenario de Vinovo. Resentemente restaurà, el Casteło el ga al só interno prezevołi stuchi e dipinti a grotésca de ła Scòła de'l [[Pinturicchio]]<ref>{{it}} Gabriella ła zera una ''Delle Lanze'' avendo spozà el [[2 de desenbre]] [[1668]] el conpiasente Carlo Delle Lanze, conte de Sales. (L. De Mauri, ''Vinovo et ses porcelaines'', p. 15)</ref> e un bel giòstro co decorasion in còto. Co'l sfantàrse de ła fameja Della Rovere, el casteło inte'l [[1692]] l'è pasà a ła corona sabauda e [[Carlo Emanuele II]], asenjàndoghe el titoło de cónte de Vinovo a só fiòło (spùrio) ch'el gavea avùdo inte'l [[1712]] da Gabriella di Mesmes des Marolles <ref>{{fr}} L. De Mauri, ''Vinovo et ses porcelaines'' pp. 15-16</ref>. Francesco Agostino, el ghe ga dà in concesion anca el casteło. Nonostante ła concesion de'l casteło ła ze tornà a ła corona inte'l 1732 visto che l'ùltemo erede de ła fameja Delle Lanze el gaveva sełiesto ła cariera ecleziàstega (el jera el futuro cardinàl [[Carlo Vittorio Amedeo Delle Lanze]] ([[1712]]-[[1784]]), só fioło de Francesco Agostino e de Barbara Piossasco de Piobesi). Inte'l [[1752]] [[Carlo Emanuele III]] el ghe ło ga consenjà a ła Comenda Majistrałe de Stupinigi, che inte'l 1776, ła ghe lo ga dà in concesion a Vittorio Brodel e a l'arcanista Pierre-Antoine Hannong, al fin che i podese condurghe esperimenti so łe porsełàne e ła eventuałe produsion de łe medème. Fałìa l'inpreza dei do, el castèl l'è pasa in concesion inte'l [[1780]] a [[Vittorio Amedeo Gioanetti]], che l' a avùdo el medèmo incargo, portà a tèrmene co un serto suceso. Daspò ła morte de'l Gioanetti, fałìo el tentativo de Giovanni Stoppini de sèitar l'atività del Gioaneti, el casteło el ze stà vendùo inte'l [[1825]] a l'[[Univarsidà de Torin]], che inte'l [[1836]] ghe ło ga vendesto a só vòlta al [[comun de Torin|Turìn]] da'l cuało inte'l [[1839]] el jera stà cronpà dai fradełi, Giacomo e Luigi Rey che i ghe gavea cołogà na fàbrega de tapèi<ref>{{it}} [http://www.comune.vinovo.to.it/index.php?method=section&action=zoom&id=17 Comùn de Vinovo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121110150600/http://www.comune.vinovo.to.it/index.php?method=section&action=zoom&id=17 |date=2012-11-10 }}, parcorsi Monumentałi</ref>. Da'l 30 setenbre 2006 l'è sede de ła biblioteca comunałe e da'l [[2007]] anca de ła [[St. John International University]]. <gallery widths="160" heights="135"> File:DellaRovereCastVinovo01.JPG|El casteło De ła Róvare in Vinovo: el łado nord File:Laghetto Vinovo.jpg |El łagheto del Casteło de ła Rovere File:DellaRovereCast02.JPG|El casteło De ła Rovere in Vinovo: vista frontałe </gallery> === Ceza de San Bortoło (San Bartolomìo) === Costruìa inte'l 1451 cofà anpliamento de ła capeła privàda dei Della Rovere e dedicàda a [[San Bortoło]], ła zera subentràda ałora cofà Ceza parochiałe a cueła de [[San Desiderio]]. Inte'l 1472 ła parochia ła vien fornìa de un pestrìn. Inte'l 1615 ła Ceza ła xe stà zgrandìa e restruturà inte łe forme che groso modo A se połe védar uncò. Durando ła guera de'l Monferato, el 4 de agosto 1630 alguni scuadroni de cavałarìa i ga bruzà ła Ceza parochiałe indove el Podestà el gavea fato saràr łe masarìe e i beni de ła popołasion vinoveze. Fenìa ła bataja ła Ceza l'è stà ricostruìda<ref>{{it}} Walter Canavesio e Piergiorgio Grana (a cura di), ''La Confraternita di Santa Croce in Vinovo'', Quaderni della Famija Vinoveisa</ref>. === Ceza de Santa Croxe (o ''dij Batù'') === Xe stà tirà su inte ła segónda metà del [[XV secolo|XV secoło]] e adibìa a sede de culto par la Conpagnia dei Flagellanti (in piemontexe, ''Batù''. Co ła fondasion inte el 1577 de ła Confraternita de Santa Croxe par òpara de Bartolomeo Feccia, la Ceza inte el corso dei secołi ga subìo un mucio de canbiamenti e mejoraménti. I confradei de Santa Croxe durante łe prusisió, jera rivestìi de un càmixo bianco e col cao ricoerto da un capùso bianco, e xera apónto diti i Batù. Grasie a łe oferte che rivava da fonti diverse (quote che vegniva versàe par ogni sepoltùra e limòxine anoneme) inte el 1601 zera stài cronpài do candeliéri de otón e i rełativi ciri, e inte l'avrìl del 1603 xe stài conpletài i łavori de l'altàr. Inte el 1612 i mestri Giovanni Maria Sarasino e Antonio Franchetto ga piasà ła porta de ła céxa. Inte el 1751 ga tacà i łavori par la costrusion de un novo canpanìl «...''per poter regere detta Campana, e a ciò si senta più lontano il suono della medesima'' » (par podér rèxer dita Canpana, e a ciò se senta più łontàn el són de ła medèma<ref>{{it}} Uncuo' infra łe via "della Rotonda" e "San Giovanni Bosco"</ref> la nova costrusiónt sarìa sorta lateralmente a l'aso de ła navàda, e gavarìa mexurà sirca sìe metri da l'altésa del covèrto de ła céxa. Nei primi ani del 1800i confradei gavea cronpà un novo organo par 150 franchi. Durante ła segónda guera mondiałe sol canpanìłe xe stà montà, da parte dei miłitàri un pósto de avistamento antiaereo e inte el 1945 i miłitanti de ła rexistensa vinovexi e partixani gavea catà recèto sol canpanìłe, par scanpàr via a łe patùgie naxifasiste. A l'interno xe prexente un bel coro łigneo, intagià dai mestri [[Bartolomeo Borello]] e [[Francesco Antonio Rochie]] inte el 1715 e restorà inte el 2010. Ancùo l'edificio svincołà da l'uxo łiturgico, vien utiłixà de frecuente par manifestasion particołari cofà, a exenpio, na mostra de prexepi inte el periodo de nadàl. === Scoła Luigi Rey === Intaresante ezenpio de architetura de fin [['800]], ła ze stà sede de ła prima scoła ełementàre de Vinovo, omagio de l'industria Luigi Rey. Reałizada da l'architeto Caselli, prospeta so l'omònema piasa Rey, avendo a ła só sànca el łado davanti al Casteło de ła Róvare. Inte i ani 1934-35 ła ze stà alsà de un pian, de sèito a ła cresita de ła popołasion scołàstega, e ła ze stà utiłizada fin al 1978. Al dì de oncò ła ze sede de numaroze asosiasion łocałe. === Ceza de San Desiderio === Céxa cimiteriałe tirà su inte ła prima metà del [[XVIII secoło]] so łe ruìne de l'anteàta capèła del Santuario de [[San Desiderio]] (inisiàl patròno del paexe). La Ceza orixinàl de San Dexiderio jera un mucio diversa da l'atuałe santuario e no xera gnancora tornià dal çimitero, ma zera na sàvia costrusion co tuta probabiłità a na soła navàda, ixołàda in mexo a ła 'verta canpagna. L'interno, a pianta croxe grega, xe reałixà in stiłe [[rococò]]. La fasàda in matón vivo, co decori in ceramica połicroma (tìnpano sol portàłe e capitełi), xe de ła segónda metà del [[XIX secoło]]. === La Rotonda === Prezevołe e orizenałe edifisio fato costruìr inte ła zona meridionałe de'l teritorio comunałe<ref>{{it}} [http://www.bioarchitetturaitalia.it/index.php?option=com_content&view=article&id=46&Itemid=71 Bioarchitetura Itałia, ''La scòła materna ecołòzega a Vinovo''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140322182135/http://www.bioarchitetturaitalia.it/index.php?option=com_content&view=article&id=46&Itemid=71 |date=2014-03-22 }}</ref> a ła fine de l'[['800]], so projeto de l'Inx. Crescentino Caselli, da parte de un nodàro torineze cofà so "caza de canpanja". Ła ze stà sede de un [[Circoło Sosiałista]] da'l [[1919]] al [[1922]], ano inte'l cuało ła ze stà dà a łe fiame da na scuadra [[fasista]]. Uncò ła apartien a privà che ghe abita. === L'ała del Marcà === L'ała del Marcà ła ze cołogada a ła cròzera de łe do vìe prensipałe de'l vecio borgo medievałe. L'atuałe architetura ła ze anca cueła òpara de l'architeto Caselli, ła cui prónta ła ben reconosìbiłe inte ła scanpàda dei archi ranpànti e inte i cuarełi rosi produzesta inte łe fornàxe łocałi, oltra che inte i àrpezi in fero ùtiłi a mantenjir l'ecuiłibrio de ła strutura. L'edificio l'è stà costruìo inte i ani 1580-1585 a cura de ła [[Conpanjìa de Santa Croze]]. == Imàzeni de Vinovo == <gallery widths="180" heights="135"> File:VinovoSantaCroce02.jpg|Ła Ceza de Santa Croze, dita ''dij Batù'' File:Piazza Rey.jpg|La ex Scòła Luigi Rey File:VinovoSantaCroce02.jpg|Ła Ceza de Santa Croze, dita ''dij Batù'' File:Della Rovere Castello.jpg|Castèło della Rovere File:VinovoSanDesiderio.JPG|Ła chiesa simiteriałe de San Desiderio File:LaRotonda-Vinovo.JPG|La cusì dita ''Rotonda'' File:Fontana Vinovo.jpg|Ła fontana de Piasa L. Rey File:Il Cottolengo.jpg|El cotołengo de Vinovo File:Vinovo Bealera.jpg|La bealera de Vinovo File:Chisola03.JPG|El Chisoła File:Laghetto Vinovo.jpg|El łagheto che'l se cata dadrìo al Casteło File:Vinovo santuario di san desiderio 00.JPG|El Santuario de San Desiderio File:VinovoTorre.JPG|La Tore a canpanìl de Vinovo File:Vinovo santuario di san desiderio 01.JPG|El santuario a l'interno File:Vinovo sede comunale 00.jpg|El Comùn de Vinovo </gallery> == Zviłupo urbanìstego == === Ła recostrusion daspò ła guèra === Ła recostrusion daspò ła guèra ła ga portà a l'insediamento de nove industrie de łenjami e metalmecàneghe. Intrà el 1955 e el 1970 A ze rivà in paeze un mucio de imigrà che i rivava da ła [[Romagna|Romanja]], da'l [[Vèneto|Veneto]] e da łe rezion de'l sud, cusì tanti che in 'st'ùltemo terso de sècoło ła popołasion ła ze pasà dai sìrca 2&nbsp;500 abitanti de'l 1940 ai atuałi 14&nbsp;000. Ancùo no'l ga pi łe caratarìsteghe de'l paeze agricoło de un tenpo e, inte i ùltemi vinti ani, ła seràda de ła mazor parte de łe industrie łocałe che un tenpo łe ofriva łaoro anca a tanti vinovezi, ła ga inflizesto un dupo colpo al setor segondario de Vinovo. === Sentro e frasion === El teritòrio comunàl pitosto estezo, el conta un sentro stòrego, frasión, alcune de łe cuałe łontane pi chiłometri da'l sentro, e serti paezi rezidensiałi. Una de łe frasion ła ze Garino. Garino ła ze na sitadina asé picenina co na scòła materna, una ełementare e n'altra media. === L'ipodromo === So'l scominsio dei [[ani '60]] A ze stà costruìi a Vinovo do ipodromi: uno par łe corse al [[troto]] e uno par cuełe al [[gałopo]]. Resentemente (2005) l'ipodromo de'l gałopo el ze stà butà zo par farghe posto al ''Juventus Center'' e a un futuro groso conpleso comersiałe. Ze restà cuindi ativo soło che l'ipodromo de'l troto. === Juventus Center === El progeto de ła sosietà calcìstega [[Juventus FC|Juventus]] de fabregar un novo centro sportivo infrà i comùni de [[Nichełino]] e Vinovo el ga trovà ła só sede inte'l teritòrio de Vinovo. El sentro sportivo ''[[Juventus Center]]'' el ze stà inaugurà inte'l [[2006]]. El conpleso el ga i só ingrèsi in via Stupinigi 182. === Ła Scòła Materna ecołòzega === [[Imàjine:Scuola dell'Infanzia Statale.JPG|right|250 px|thumb|Ła scòła statałe par l'infansia]] El 20 de novenbre 2010 A ze stà inaugurà ła nova scòła de l'infasìa reałizà segóndo i rigorozi criteri de sparanjo enerzètego e de sostenibiłità anbientałe. Situà in via Garibaldi, visina a'l sentro stòrego, ła ze diretamente afasà so'l grando parco de'l Casteło. Costruìa patòca co ełementi de łenjo prefabregà asenblà infrà łori so'l pòsto, ła scòła no ła ze cołegà al gas metano, no ła dòpara enerzìa a conbustìbiłi fosiłi e donca łe speze par el rescaldamento dei anbienti e de l'acua e cuełe par ła fornidura de enerzìa ełètrega i ze guałìvi a zero<ref>{{it}} [http://www.famijavinoveisa.it/chi%20siamo.htm La Famija Vinoveisa chi semo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130611051821/http://www.famijavinoveisa.it/chi%20siamo.htm |date=2013-06-11 }}</ref>. == Asociasion Locałi == === La Fiłarmonica Giuseppe Verdi === La Filarmonica vinovexe "[[Giuseppe Verdi]]" xe nata uficialmente inte el marso [[1847]], in ocaxiôn de ła vixita pastorałe de l'arcivescovo de [[Turìn|Torin]], [[Luigi Fransoni]]. Inte el corso dei ani l'è devegnù sełebre in tuto el Piemonte, tanto che a cauxa dei nùmaroxi inpegni, la banda ga dovesto spartìrse in du. La Banda muxicałe de Vinovo ga continuà inte el servisio a grào e vołontario a tuta ła sitadinansa e inte i [[ani '50]] l'è riusìa a otegnère na sede stabiłe. Inte el 1999, la filarmonica ga partisipà cofà unega raprexentante par l'Itàlia al 20° [[Osterreichisches Blasmusikfest]] de Viena. === La Famija Vinoveisa === La Famija Vinoveisa nase inte el 1981 par vołer de alcuni çitadini Vinovexi, "col fin de salvavardàr le tradision del patrimonio locałe. Ogni ano, inte el periodo de Nadàłe, cura ła mostra dei prexepi ne ła Ceza de Santa Croxe. === Corałe Ars Nova - St. John's International Choir === El Coro Ars Nova nase inte el marso del 2007, par inisiativa de alcune persone amanti del canto e de ła muxica. El repertorio spasia dal xenare clasico a queło tradisionałe co brani de muxica operistega de l'Otosento tirài xo da łe maxór òpare dei grandi conpoxidori cofà [[Verdi]], [[Bellini]], [[Rossini]], [[Mozart]]<ref>{{it}} [http://www.lapancalera.it/pancalieri_9.html Concerto de Nadàl]{{Ligo desfà}}, corałe Ars Nova</ref>. == Stema == El stema del comùn de Vinovo raprexenta un [[unicorno]] e i cołori xe quełi de ła caxada [[Della Rovere]], overosìpia el xało e'l blu. == Personałità łigàe a Vinovo == * [[Vittorio Amedeo Gioanetti]], mèdego e chémico e specialmente produtór de [[porsełane]] e magiòliche. * [[Giovanni Valetti]], ciclista vinsidór inte el [[1938]] e inte el [[1939]] del [[Xiro d'Itałia]]. * [[Domenico della Rovere]], gardenàl itałiàn. * [[Giovanni Ludovico della Rovere]], véscovo itałiàn * [[Giovanni Francesco della Rovere]], vésco itałiàn * [[Tony Mancino]], rapper itałiàn * [[Giancarlo Camolese]], ex xogadór e ałenadór de calcio itałiàn. == Xemełagi == Vinovo xe xemełà co: * {{Xemełajo|Argentina|Luque (Argentina)|}}, comun [[argentina|argentino]] del [[Dipartimento de Río Segundo]] ne ła [[provincia de Córdoba]]; * {{Xemełajo|Italia|Casalbore|2011}}, comun [[Irpinia|irpin]] in [[provincia de Avellino]]. == Evołusion demografega == == Note == <references /> == Linganbi foresti == {{linganbi foresti}} * [http://www.comune.vinovo.to.it Sito Comune] * [http://www.ippodromovinovo.it Ippodromo Vinovo] == Note == <references /> # Ilario Manfredini, ''Il Castello della Rovere di Vinovo'' p.25 e segg.dea provinsia de Torin. Se cata 'nteła piana a sud de Torin. == Bibliografia == * Ilario Manfredini, ''Il Castello della Rovere di Vinovo'', edizione a cura del Comune di Vinovo, 2007; * {{fr}} L. De Mauri, ''Vinovo et ses Porcelaines'', Piantanida Valcarenghi Editori, Milano, 1923 * Walter Canavesio e Piergiorgio Grana, ''La Confraternita di Santa Croce in Vinovo'' "I Quaderni della Famija Vinoveisa", vol. 1, Vinovo 1986 == Altri progeti == {{Interprojeto}} <references/> {{Provincia de Turin}} {{Controło de autorità}} [[Categoria:Comuni de ła sità metropułitana de Turin|{{PAGENAME}}]] jpdl950gvktuy59bfihdxnlp9cakzl9 1101504 1101503 2022-07-27T10:33:53Z Enrico 7370 /* Asociasion Locałi */ wikitext text/x-wiki {{Infobox de Divixion aministrativa |Nome = Vinovo |Nome locałe = {{pms}} Vineuv |Panorama = Torre dell'orologio vinovo.JPG |Didascałia = Tore del rełojo<!-- |Stema = Vinovo-Stemma.png--> |Stato = ITA |Grado aministrativo = 3 |Divixion am grado 1 = Piemonte |Divixion am grado 2 = Torin |Aministrador locałe = Maria Teresa Mairo |Partìo = [[sentro-sanca]] |Data elesion = 14/06/2004, confermà el 14/06/2009 |Data istitusion = |Latitudine gradi = 44 |Latitudine minuti = 57 |Latitudine secondi = 0 |Latitudine NS = N |Longitudine gradi = 7 |Longitudine minuti = 38 |Longitudine secondi = 0 |Longitudine EW = E |Altitudine = 220 |Superfise = 17.7 |Note superfise = |Abitanti = 14286 |Note abitanti = {{it}} [http://demo.istat.it/bil2010/index.html Dato Istat] - Popołasion rexidente al 31 de lujo 2011. |Axornamento abitanti = 31-07-2011 |Sotodivixion = Garino, Tetti Rosa, Tetti Grella, Tetti Borno, Tetti Caglieri |Divixion confinanti = [[Candiolo]], [[Carignano (Italia)|Carignano]], [[La Loggia]], [[Moncalieri]], [[Nichelino]], [[None]], [[Piobesi Torinese]] |Codexepostałe = 10048 |Prefiso = [[011 (prefiso)|011]] |Fuxo orario = +1 |Codexestatistego = 001309 |Codexecatasticałe = M060 |Xona sismega = 4 |Targa = TO |Nome abitanti = vinovexi |Patrono=[[san Bortoło]] |Dì de festa=[[24 de agosto]] |Mapa = Map - IT - Torino - Municipality code 1309.svg |Didascałia Mapa=Locałixasion del Comun de {{PAGENAME}} inte ła Provincia de Torin. |Sito=http://www.comune.vinovo.to.it/ }} '''Vinovo''' (''Vineuv'' in [[lengua piemontexe|piemontexe]]) xe un comun de 14.286 abitanti de ła provincia de Torin. == Aministrasion == El sìndico el ze Maria Teresa Mairo da'l 14 de zunjo de'l 2004. Inte'l 2009 ła ga avùo n'altro mandato. == Corsi d'aqua == [[Imàjine:Chisola02.JPG|270px|left|thumb|El torente Chisola a Vinovo]] Inte'l teritorio de Vinovo, ai màrzeni de'l sentro abitativo orizenałe e prensipałe, A core el torente [[Chisola]] che'l va a zbocàr in [[Po]] visin a [[Moncalieri]]. == Un fià de Storia == Ła sità ła ga na łonga storia che ła fonda łe só raìze in tenpi tanto antighi: infati in sta zona A ze stài catà fora resti resałenti a'l V sècoło d.C. I documenti stòreghi pi veci che i parla de cueła che sarà ła Vinovo de oncò i ze de'l 1040: in chel'ano un àto nodariłe el sertifega che i Marchezi Romagnarono ghe i gaveva donà a l'Abasia de San Silano de [[Romagnano]] alguni tereni siti inte'l teritòrio de Vinovo. Sora de 'sto documento el teritòrio el ze indegà 'fa ''Victus Novus'', nome restà inte'l [[Età de mezo|Medioevo]] a indegar el grupo de edifisi e tereni che i jera de propietà de vari fedautari. Inte'l [[1268]] spunta un àto de vendita, inte ła stòria łocałe, de ła fameja Della Rovere che inte'l 1400 ła deventarà paròna de l'intiero teritòrio vinoveze. Ła nasita de'l comun ła ze datà [[1458]], co'l dùca [[Ludovico di Savoia]] el conséde a ła Comunidà Vinoveze łe Costitusion in defeza dei sitadini. Co ła morte de l'ùltemo desendente dei Della Rovere, inte'l [[1692]], el [[feudo]] vinoveze el ze stà cedùo ai Cónti de łe Lanze che i ło ga goernà fin al [[1732]]. In cuel'ano el [[gardenàl]] [[Carlo Vittorio Amedeo delle Lanze]] sede ła sità al [[re Carlo Emanuele III]], che el ghe ga donà, unìa a [[Stupingi]], a ła Commenda de l'[[Ordine Mauriziano]]. L'Órdene el ze stà soprimesto inte'l 1800 e un mucio de tere łe stà vendùe a privà, soło drìo el 1815 ze stà recostruìo l'avér co Stupinigi e parte de Vinovo: el casteło, alguni tereni, łe vacarìe e i boschi. Inte'l [[1865]] ła frasion de Stupinigi ła ze stà definitivamente separà da ła sità e unìa a [[Nichelino]]. Inte'l [[1775]] parte del casteło ła vien adibìa a fàbrega par la łaorasion de łe magiòłiche e de łe porsełane e dopo el [[1780]] ła ga traversà un parìodo d'oro soto ła diresion de [[Vittorio Amedeo Gioanetti]]. So'l fenir de l'[[800]] a ła renomà industria seràmega s'a fiancà łe fornaze e łe fiłànde, na ròba che ga portà a na progresiva cresita de ła popołasión, co na conseguente espansion de'l paeze, e a ła nesesaria costrusion de edifisi pùbleghi cofà el Comùn, łe scołe, l'aziło e ła Caza de'l Cotołengo. Par cuanto revarda ła vita culturałe, inte'l [[1847]] A ze stà fondà ła ''Filarmonica Vinovexa Giuseppe Verdi'', corpo muzegałe [[bandìstego]] de ła [[sità]], da łóra senpre ativo. Senjo de progreso e de acuizìa inportansa ze stà anca, inte'l [[1882]], l'inaugurasion de na [[łinea tranviaria]] che ła unìva ła stasion de Porta Nova de Torin a Vinovo. Inte'l 1941 el paeze el ga subìo un bonbardamento da parte dei aerei de ła [[RAF]] łe cui conseguense łe xe stàe de tre ferìi e tante caze desfàe. == Sede comunałe == [[Imàjine:Vinovo sede comunale 00.jpg|left|210 px|thumb|Elpałaso Comunałe co ła Piasa Marconi danànsi]] Fin a ła fine del' [[XVIII]] sec. sìrca, el Comùn de Vinovo el ga sede inte ła vacarìa de ła Famegia Farò (che un tenpo zera propietà del Conte Castelli di Sessant) drìo l'abside de ła Ceza parochiałe; drìoman el xe stà trasferìo inte ła caxa Marchiaro de Via San Bartolomeo. Poco dopo l'[[Unità de Itàlia]] el Comun l'è stà trasferido in piasa delle Grida, atuałe caxa de canton de Via Cottolengo co via don Mazzolari. Qualche ano drìo, inte el [[1878]], el Comùn de Vinovo, dovendo trasferìr el Comùn in una nòva e più anpia sede, ga cronpà ła vecia vila de ła Contesa Bosco di Ruffino, pervegnùa in redità dal conte Prospero Castelli di Sessant, riadatandoła a sede muniçipal, come che xe ancùo, piasa Marconi. L'edifisio, inte'l voltar dei ani, el ga subìo radegałe trasformasión, ła pì pezante in conseguensa de'l bonbardamento de l'[[11 de setenbre|11 setenbre]] [[1941]]. In cueła note un grupo de reoplani da bonbardamento de ła [[RAF]] i ga descargà un pìngoło de bonbe insendiarie so'l sentro de Vinovo, colpindo anca el Pałaso Munisipàłe. Łe fasàde łe ze stà zontàe inte i ani 1972-1973 in una de łe restruturasion drio, inte'l 1978-79 ze stà integrà na mànega verso via Marconi e ze stà radegalmnete restruturà i łocałi interni. === Strutura de ła sede comunałe === El conpleso de ła sede comunàl el ze caraterixà da'l corpo de fàbrega stòrego e dai corpi de fàbrega zontà che int'l pasàr dei ani, i ga conpletà so i ładi el łoto orizenałe. El fronte stòrego so Piasa Marconi, da'l cuało ghe ze l'aceso prensipałe a ła sede comunàl, el ze caratarizà da un portegà de aceso picenin sorastà da'l balcon de l'ofisio de'l Sìndico co bałustrà. Sòra ła łinea de spòrto de tałe strutura, ghe ze un frontón co ła scrita "MUNISIPIO" (dito anca Comùn). Ai ładi de l'entrada de ła sede comunałe A ze prexenti do bałustri. Ła scansion de łe sbuzadure ła ze asé regołàr e A ze prezenti de łe soaze decorative sensa frezi. Łe pitùre utiłizàe łe jera a baze vinìłega. Łongo l'intiero edifisio A core un regołón in pièra. == Edifici de intarese stòrego/artìstego == === Casteło dei Della Rovere === [[Imàjine:Della Rovere Castello.jpg|left|200 px|thumb|El Casteło dei Della Rovere]] A se trata de un pałaso de stiłe renasimentałe costruìo infrà el [[1480]] e el [[1517]] in sostitusion de un pałasoto de menor dimension adibìo a fortésa defensiva. El se catava inte l'atuałe Piasa Rey. De ła só costrusión, vołesta da ła fameja omònema, A ze stà sponsór e soventór el [[gardenàl Domenico della Rovere]], orizenario de Vinovo. Resentemente restaurà, el Casteło el ga al só interno prezevołi stuchi e dipinti a grotésca de ła Scòła de'l [[Pinturicchio]]<ref>{{it}} Gabriella ła zera una ''Delle Lanze'' avendo spozà el [[2 de desenbre]] [[1668]] el conpiasente Carlo Delle Lanze, conte de Sales. (L. De Mauri, ''Vinovo et ses porcelaines'', p. 15)</ref> e un bel giòstro co decorasion in còto. Co'l sfantàrse de ła fameja Della Rovere, el casteło inte'l [[1692]] l'è pasà a ła corona sabauda e [[Carlo Emanuele II]], asenjàndoghe el titoło de cónte de Vinovo a só fiòło (spùrio) ch'el gavea avùdo inte'l [[1712]] da Gabriella di Mesmes des Marolles <ref>{{fr}} L. De Mauri, ''Vinovo et ses porcelaines'' pp. 15-16</ref>. Francesco Agostino, el ghe ga dà in concesion anca el casteło. Nonostante ła concesion de'l casteło ła ze tornà a ła corona inte'l 1732 visto che l'ùltemo erede de ła fameja Delle Lanze el gaveva sełiesto ła cariera ecleziàstega (el jera el futuro cardinàl [[Carlo Vittorio Amedeo Delle Lanze]] ([[1712]]-[[1784]]), só fioło de Francesco Agostino e de Barbara Piossasco de Piobesi). Inte'l [[1752]] [[Carlo Emanuele III]] el ghe ło ga consenjà a ła Comenda Majistrałe de Stupinigi, che inte'l 1776, ła ghe lo ga dà in concesion a Vittorio Brodel e a l'arcanista Pierre-Antoine Hannong, al fin che i podese condurghe esperimenti so łe porsełàne e ła eventuałe produsion de łe medème. Fałìa l'inpreza dei do, el castèl l'è pasa in concesion inte'l [[1780]] a [[Vittorio Amedeo Gioanetti]], che l' a avùdo el medèmo incargo, portà a tèrmene co un serto suceso. Daspò ła morte de'l Gioanetti, fałìo el tentativo de Giovanni Stoppini de sèitar l'atività del Gioaneti, el casteło el ze stà vendùo inte'l [[1825]] a l'[[Univarsidà de Torin]], che inte'l [[1836]] ghe ło ga vendesto a só vòlta al [[comun de Torin|Turìn]] da'l cuało inte'l [[1839]] el jera stà cronpà dai fradełi, Giacomo e Luigi Rey che i ghe gavea cołogà na fàbrega de tapèi<ref>{{it}} [http://www.comune.vinovo.to.it/index.php?method=section&action=zoom&id=17 Comùn de Vinovo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121110150600/http://www.comune.vinovo.to.it/index.php?method=section&action=zoom&id=17 |date=2012-11-10 }}, parcorsi Monumentałi</ref>. Da'l 30 setenbre 2006 l'è sede de ła biblioteca comunałe e da'l [[2007]] anca de ła [[St. John International University]]. <gallery widths="160" heights="135"> File:DellaRovereCastVinovo01.JPG|El casteło De ła Róvare in Vinovo: el łado nord File:Laghetto Vinovo.jpg |El łagheto del Casteło de ła Rovere File:DellaRovereCast02.JPG|El casteło De ła Rovere in Vinovo: vista frontałe </gallery> === Ceza de San Bortoło (San Bartolomìo) === Costruìa inte'l 1451 cofà anpliamento de ła capeła privàda dei Della Rovere e dedicàda a [[San Bortoło]], ła zera subentràda ałora cofà Ceza parochiałe a cueła de [[San Desiderio]]. Inte'l 1472 ła parochia ła vien fornìa de un pestrìn. Inte'l 1615 ła Ceza ła xe stà zgrandìa e restruturà inte łe forme che groso modo A se połe védar uncò. Durando ła guera de'l Monferato, el 4 de agosto 1630 alguni scuadroni de cavałarìa i ga bruzà ła Ceza parochiałe indove el Podestà el gavea fato saràr łe masarìe e i beni de ła popołasion vinoveze. Fenìa ła bataja ła Ceza l'è stà ricostruìda<ref>{{it}} Walter Canavesio e Piergiorgio Grana (a cura di), ''La Confraternita di Santa Croce in Vinovo'', Quaderni della Famija Vinoveisa</ref>. === Ceza de Santa Croxe (o ''dij Batù'') === Xe stà tirà su inte ła segónda metà del [[XV secolo|XV secoło]] e adibìa a sede de culto par la Conpagnia dei Flagellanti (in piemontexe, ''Batù''. Co ła fondasion inte el 1577 de ła Confraternita de Santa Croxe par òpara de Bartolomeo Feccia, la Ceza inte el corso dei secołi ga subìo un mucio de canbiamenti e mejoraménti. I confradei de Santa Croxe durante łe prusisió, jera rivestìi de un càmixo bianco e col cao ricoerto da un capùso bianco, e xera apónto diti i Batù. Grasie a łe oferte che rivava da fonti diverse (quote che vegniva versàe par ogni sepoltùra e limòxine anoneme) inte el 1601 zera stài cronpài do candeliéri de otón e i rełativi ciri, e inte l'avrìl del 1603 xe stài conpletài i łavori de l'altàr. Inte el 1612 i mestri Giovanni Maria Sarasino e Antonio Franchetto ga piasà ła porta de ła céxa. Inte el 1751 ga tacà i łavori par la costrusion de un novo canpanìl «...''per poter regere detta Campana, e a ciò si senta più lontano il suono della medesima'' » (par podér rèxer dita Canpana, e a ciò se senta più łontàn el són de ła medèma<ref>{{it}} Uncuo' infra łe via "della Rotonda" e "San Giovanni Bosco"</ref> la nova costrusiónt sarìa sorta lateralmente a l'aso de ła navàda, e gavarìa mexurà sirca sìe metri da l'altésa del covèrto de ła céxa. Nei primi ani del 1800i confradei gavea cronpà un novo organo par 150 franchi. Durante ła segónda guera mondiałe sol canpanìłe xe stà montà, da parte dei miłitàri un pósto de avistamento antiaereo e inte el 1945 i miłitanti de ła rexistensa vinovexi e partixani gavea catà recèto sol canpanìłe, par scanpàr via a łe patùgie naxifasiste. A l'interno xe prexente un bel coro łigneo, intagià dai mestri [[Bartolomeo Borello]] e [[Francesco Antonio Rochie]] inte el 1715 e restorà inte el 2010. Ancùo l'edificio svincołà da l'uxo łiturgico, vien utiłixà de frecuente par manifestasion particołari cofà, a exenpio, na mostra de prexepi inte el periodo de nadàl. === Scoła Luigi Rey === Intaresante ezenpio de architetura de fin [['800]], ła ze stà sede de ła prima scoła ełementàre de Vinovo, omagio de l'industria Luigi Rey. Reałizada da l'architeto Caselli, prospeta so l'omònema piasa Rey, avendo a ła só sànca el łado davanti al Casteło de ła Róvare. Inte i ani 1934-35 ła ze stà alsà de un pian, de sèito a ła cresita de ła popołasion scołàstega, e ła ze stà utiłizada fin al 1978. Al dì de oncò ła ze sede de numaroze asosiasion łocałe. === Ceza de San Desiderio === Céxa cimiteriałe tirà su inte ła prima metà del [[XVIII secoło]] so łe ruìne de l'anteàta capèła del Santuario de [[San Desiderio]] (inisiàl patròno del paexe). La Ceza orixinàl de San Dexiderio jera un mucio diversa da l'atuałe santuario e no xera gnancora tornià dal çimitero, ma zera na sàvia costrusion co tuta probabiłità a na soła navàda, ixołàda in mexo a ła 'verta canpagna. L'interno, a pianta croxe grega, xe reałixà in stiłe [[rococò]]. La fasàda in matón vivo, co decori in ceramica połicroma (tìnpano sol portàłe e capitełi), xe de ła segónda metà del [[XIX secoło]]. === La Rotonda === Prezevołe e orizenałe edifisio fato costruìr inte ła zona meridionałe de'l teritorio comunałe<ref>{{it}} [http://www.bioarchitetturaitalia.it/index.php?option=com_content&view=article&id=46&Itemid=71 Bioarchitetura Itałia, ''La scòła materna ecołòzega a Vinovo''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140322182135/http://www.bioarchitetturaitalia.it/index.php?option=com_content&view=article&id=46&Itemid=71 |date=2014-03-22 }}</ref> a ła fine de l'[['800]], so projeto de l'Inx. Crescentino Caselli, da parte de un nodàro torineze cofà so "caza de canpanja". Ła ze stà sede de un [[Circoło Sosiałista]] da'l [[1919]] al [[1922]], ano inte'l cuało ła ze stà dà a łe fiame da na scuadra [[fasista]]. Uncò ła apartien a privà che ghe abita. === L'ała del Marcà === L'ała del Marcà ła ze cołogada a ła cròzera de łe do vìe prensipałe de'l vecio borgo medievałe. L'atuałe architetura ła ze anca cueła òpara de l'architeto Caselli, ła cui prónta ła ben reconosìbiłe inte ła scanpàda dei archi ranpànti e inte i cuarełi rosi produzesta inte łe fornàxe łocałi, oltra che inte i àrpezi in fero ùtiłi a mantenjir l'ecuiłibrio de ła strutura. L'edificio l'è stà costruìo inte i ani 1580-1585 a cura de ła [[Conpanjìa de Santa Croze]]. == Imàzeni de Vinovo == <gallery widths="180" heights="135"> File:VinovoSantaCroce02.jpg|Ła Ceza de Santa Croze, dita ''dij Batù'' File:Piazza Rey.jpg|La ex Scòła Luigi Rey File:VinovoSantaCroce02.jpg|Ła Ceza de Santa Croze, dita ''dij Batù'' File:Della Rovere Castello.jpg|Castèło della Rovere File:VinovoSanDesiderio.JPG|Ła chiesa simiteriałe de San Desiderio File:LaRotonda-Vinovo.JPG|La cusì dita ''Rotonda'' File:Fontana Vinovo.jpg|Ła fontana de Piasa L. Rey File:Il Cottolengo.jpg|El cotołengo de Vinovo File:Vinovo Bealera.jpg|La bealera de Vinovo File:Chisola03.JPG|El Chisoła File:Laghetto Vinovo.jpg|El łagheto che'l se cata dadrìo al Casteło File:Vinovo santuario di san desiderio 00.JPG|El Santuario de San Desiderio File:VinovoTorre.JPG|La Tore a canpanìl de Vinovo File:Vinovo santuario di san desiderio 01.JPG|El santuario a l'interno File:Vinovo sede comunale 00.jpg|El Comùn de Vinovo </gallery> == Zviłupo urbanìstego == === Ła recostrusion daspò ła guèra === Ła recostrusion daspò ła guèra ła ga portà a l'insediamento de nove industrie de łenjami e metalmecàneghe. Intrà el 1955 e el 1970 A ze rivà in paeze un mucio de imigrà che i rivava da ła [[Romagna|Romanja]], da'l [[Vèneto|Veneto]] e da łe rezion de'l sud, cusì tanti che in 'st'ùltemo terso de sècoło ła popołasion ła ze pasà dai sìrca 2&nbsp;500 abitanti de'l 1940 ai atuałi 14&nbsp;000. Ancùo no'l ga pi łe caratarìsteghe de'l paeze agricoło de un tenpo e, inte i ùltemi vinti ani, ła seràda de ła mazor parte de łe industrie łocałe che un tenpo łe ofriva łaoro anca a tanti vinovezi, ła ga inflizesto un dupo colpo al setor segondario de Vinovo. === Sentro e frasion === El teritòrio comunàl pitosto estezo, el conta un sentro stòrego, frasión, alcune de łe cuałe łontane pi chiłometri da'l sentro, e serti paezi rezidensiałi. Una de łe frasion ła ze Garino. Garino ła ze na sitadina asé picenina co na scòła materna, una ełementare e n'altra media. === L'ipodromo === So'l scominsio dei [[ani '60]] A ze stà costruìi a Vinovo do ipodromi: uno par łe corse al [[troto]] e uno par cuełe al [[gałopo]]. Resentemente (2005) l'ipodromo de'l gałopo el ze stà butà zo par farghe posto al ''Juventus Center'' e a un futuro groso conpleso comersiałe. Ze restà cuindi ativo soło che l'ipodromo de'l troto. === Juventus Center === El progeto de ła sosietà calcìstega [[Juventus FC|Juventus]] de fabregar un novo centro sportivo infrà i comùni de [[Nichełino]] e Vinovo el ga trovà ła só sede inte'l teritòrio de Vinovo. El sentro sportivo ''[[Juventus Center]]'' el ze stà inaugurà inte'l [[2006]]. El conpleso el ga i só ingrèsi in via Stupinigi 182. === Ła Scòła Materna ecołòzega === [[Imàjine:Scuola dell'Infanzia Statale.JPG|right|250 px|thumb|Ła scòła statałe par l'infansia]] El 20 de novenbre 2010 A ze stà inaugurà ła nova scòła de l'infasìa reałizà segóndo i rigorozi criteri de sparanjo enerzètego e de sostenibiłità anbientałe. Situà in via Garibaldi, visina a'l sentro stòrego, ła ze diretamente afasà so'l grando parco de'l Casteło. Costruìa patòca co ełementi de łenjo prefabregà asenblà infrà łori so'l pòsto, ła scòła no ła ze cołegà al gas metano, no ła dòpara enerzìa a conbustìbiłi fosiłi e donca łe speze par el rescaldamento dei anbienti e de l'acua e cuełe par ła fornidura de enerzìa ełètrega i ze guałìvi a zero<ref>{{it}} [http://www.famijavinoveisa.it/chi%20siamo.htm La Famija Vinoveisa chi semo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130611051821/http://www.famijavinoveisa.it/chi%20siamo.htm |date=2013-06-11 }}</ref>. == Asosiasion Locałe == === Ła Fiłarmònega Giuseppe Verdi === Ła Fiłarmònega vinoveze "[[Giuseppe Verdi]]" ła ze nasesta ofisialmente inte'l marso [[1847]], in ocazion de ła vizita pastorałe de l'arsivescovo de [[Turìn|Torin]], [[Luigi Fransoni]]. Inte'l córar dei ani l'è devenjù sełebre in tuto el Piemonte, tanto che a cauza dei nùmarozi inpenji, ła banda ła ga dovesto spartìrse in du. Ła Banda muzegałe de Vinovo ła ga seità inte'l servisio a gratis e vołontario a tuta ła sitadinansa e inte i [[ani '50]] l'è riusìa a otenjer na sede stàbiłe. Inte'l 1999, ła fiłàrmonega ła ga partesipà cofà ùnega raprezentante par l'Itàłia al 20° [[Osterreichisches Blasmusikfest]] de Viena. === La Famija Vinoveisa === La Famija Vinoveisa nase inte el 1981 par vołer de alcuni çitadini Vinovexi, "col fin de salvavardàr le tradision del patrimonio locałe. Ogni ano, inte el periodo de Nadàłe, cura ła mostra dei prexepi ne ła Ceza de Santa Croxe. === Corałe Ars Nova - St. John's International Choir === El Coro Ars Nova nase inte el marso del 2007, par inisiativa de alcune persone amanti del canto e de ła muxica. El repertorio spasia dal xenare clasico a queło tradisionałe co brani de muxica operistega de l'Otosento tirài xo da łe maxór òpare dei grandi conpoxidori cofà [[Verdi]], [[Bellini]], [[Rossini]], [[Mozart]]<ref>{{it}} [http://www.lapancalera.it/pancalieri_9.html Concerto de Nadàl]{{Ligo desfà}}, corałe Ars Nova</ref>. == Stema == El stema del comùn de Vinovo raprexenta un [[unicorno]] e i cołori xe quełi de ła caxada [[Della Rovere]], overosìpia el xało e'l blu. == Personałità łigàe a Vinovo == * [[Vittorio Amedeo Gioanetti]], mèdego e chémico e specialmente produtór de [[porsełane]] e magiòliche. * [[Giovanni Valetti]], ciclista vinsidór inte el [[1938]] e inte el [[1939]] del [[Xiro d'Itałia]]. * [[Domenico della Rovere]], gardenàl itałiàn. * [[Giovanni Ludovico della Rovere]], véscovo itałiàn * [[Giovanni Francesco della Rovere]], vésco itałiàn * [[Tony Mancino]], rapper itałiàn * [[Giancarlo Camolese]], ex xogadór e ałenadór de calcio itałiàn. == Xemełagi == Vinovo xe xemełà co: * {{Xemełajo|Argentina|Luque (Argentina)|}}, comun [[argentina|argentino]] del [[Dipartimento de Río Segundo]] ne ła [[provincia de Córdoba]]; * {{Xemełajo|Italia|Casalbore|2011}}, comun [[Irpinia|irpin]] in [[provincia de Avellino]]. == Evołusion demografega == == Note == <references /> == Linganbi foresti == {{linganbi foresti}} * [http://www.comune.vinovo.to.it Sito Comune] * [http://www.ippodromovinovo.it Ippodromo Vinovo] == Note == <references /> # Ilario Manfredini, ''Il Castello della Rovere di Vinovo'' p.25 e segg.dea provinsia de Torin. Se cata 'nteła piana a sud de Torin. == Bibliografia == * Ilario Manfredini, ''Il Castello della Rovere di Vinovo'', edizione a cura del Comune di Vinovo, 2007; * {{fr}} L. De Mauri, ''Vinovo et ses Porcelaines'', Piantanida Valcarenghi Editori, Milano, 1923 * Walter Canavesio e Piergiorgio Grana, ''La Confraternita di Santa Croce in Vinovo'' "I Quaderni della Famija Vinoveisa", vol. 1, Vinovo 1986 == Altri progeti == {{Interprojeto}} <references/> {{Provincia de Turin}} {{Controło de autorità}} [[Categoria:Comuni de ła sità metropułitana de Turin|{{PAGENAME}}]] 8d05t8j4xjl7vfspluofer9gmmd5vr2 1101505 1101504 2022-07-27T10:49:12Z Enrico 7370 /* La Famija Vinoveisa */ wikitext text/x-wiki {{Infobox de Divixion aministrativa |Nome = Vinovo |Nome locałe = {{pms}} Vineuv |Panorama = Torre dell'orologio vinovo.JPG |Didascałia = Tore del rełojo<!-- |Stema = Vinovo-Stemma.png--> |Stato = ITA |Grado aministrativo = 3 |Divixion am grado 1 = Piemonte |Divixion am grado 2 = Torin |Aministrador locałe = Maria Teresa Mairo |Partìo = [[sentro-sanca]] |Data elesion = 14/06/2004, confermà el 14/06/2009 |Data istitusion = |Latitudine gradi = 44 |Latitudine minuti = 57 |Latitudine secondi = 0 |Latitudine NS = N |Longitudine gradi = 7 |Longitudine minuti = 38 |Longitudine secondi = 0 |Longitudine EW = E |Altitudine = 220 |Superfise = 17.7 |Note superfise = |Abitanti = 14286 |Note abitanti = {{it}} [http://demo.istat.it/bil2010/index.html Dato Istat] - Popołasion rexidente al 31 de lujo 2011. |Axornamento abitanti = 31-07-2011 |Sotodivixion = Garino, Tetti Rosa, Tetti Grella, Tetti Borno, Tetti Caglieri |Divixion confinanti = [[Candiolo]], [[Carignano (Italia)|Carignano]], [[La Loggia]], [[Moncalieri]], [[Nichelino]], [[None]], [[Piobesi Torinese]] |Codexepostałe = 10048 |Prefiso = [[011 (prefiso)|011]] |Fuxo orario = +1 |Codexestatistego = 001309 |Codexecatasticałe = M060 |Xona sismega = 4 |Targa = TO |Nome abitanti = vinovexi |Patrono=[[san Bortoło]] |Dì de festa=[[24 de agosto]] |Mapa = Map - IT - Torino - Municipality code 1309.svg |Didascałia Mapa=Locałixasion del Comun de {{PAGENAME}} inte ła Provincia de Torin. |Sito=http://www.comune.vinovo.to.it/ }} '''Vinovo''' (''Vineuv'' in [[lengua piemontexe|piemontexe]]) xe un comun de 14.286 abitanti de ła provincia de Torin. == Aministrasion == El sìndico el ze Maria Teresa Mairo da'l 14 de zunjo de'l 2004. Inte'l 2009 ła ga avùo n'altro mandato. == Corsi d'aqua == [[Imàjine:Chisola02.JPG|270px|left|thumb|El torente Chisola a Vinovo]] Inte'l teritorio de Vinovo, ai màrzeni de'l sentro abitativo orizenałe e prensipałe, A core el torente [[Chisola]] che'l va a zbocàr in [[Po]] visin a [[Moncalieri]]. == Un fià de Storia == Ła sità ła ga na łonga storia che ła fonda łe só raìze in tenpi tanto antighi: infati in sta zona A ze stài catà fora resti resałenti a'l V sècoło d.C. I documenti stòreghi pi veci che i parla de cueła che sarà ła Vinovo de oncò i ze de'l 1040: in chel'ano un àto nodariłe el sertifega che i Marchezi Romagnarono ghe i gaveva donà a l'Abasia de San Silano de [[Romagnano]] alguni tereni siti inte'l teritòrio de Vinovo. Sora de 'sto documento el teritòrio el ze indegà 'fa ''Victus Novus'', nome restà inte'l [[Età de mezo|Medioevo]] a indegar el grupo de edifisi e tereni che i jera de propietà de vari fedautari. Inte'l [[1268]] spunta un àto de vendita, inte ła stòria łocałe, de ła fameja Della Rovere che inte'l 1400 ła deventarà paròna de l'intiero teritòrio vinoveze. Ła nasita de'l comun ła ze datà [[1458]], co'l dùca [[Ludovico di Savoia]] el conséde a ła Comunidà Vinoveze łe Costitusion in defeza dei sitadini. Co ła morte de l'ùltemo desendente dei Della Rovere, inte'l [[1692]], el [[feudo]] vinoveze el ze stà cedùo ai Cónti de łe Lanze che i ło ga goernà fin al [[1732]]. In cuel'ano el [[gardenàl]] [[Carlo Vittorio Amedeo delle Lanze]] sede ła sità al [[re Carlo Emanuele III]], che el ghe ga donà, unìa a [[Stupingi]], a ła Commenda de l'[[Ordine Mauriziano]]. L'Órdene el ze stà soprimesto inte'l 1800 e un mucio de tere łe stà vendùe a privà, soło drìo el 1815 ze stà recostruìo l'avér co Stupinigi e parte de Vinovo: el casteło, alguni tereni, łe vacarìe e i boschi. Inte'l [[1865]] ła frasion de Stupinigi ła ze stà definitivamente separà da ła sità e unìa a [[Nichelino]]. Inte'l [[1775]] parte del casteło ła vien adibìa a fàbrega par la łaorasion de łe magiòłiche e de łe porsełane e dopo el [[1780]] ła ga traversà un parìodo d'oro soto ła diresion de [[Vittorio Amedeo Gioanetti]]. So'l fenir de l'[[800]] a ła renomà industria seràmega s'a fiancà łe fornaze e łe fiłànde, na ròba che ga portà a na progresiva cresita de ła popołasión, co na conseguente espansion de'l paeze, e a ła nesesaria costrusion de edifisi pùbleghi cofà el Comùn, łe scołe, l'aziło e ła Caza de'l Cotołengo. Par cuanto revarda ła vita culturałe, inte'l [[1847]] A ze stà fondà ła ''Filarmonica Vinovexa Giuseppe Verdi'', corpo muzegałe [[bandìstego]] de ła [[sità]], da łóra senpre ativo. Senjo de progreso e de acuizìa inportansa ze stà anca, inte'l [[1882]], l'inaugurasion de na [[łinea tranviaria]] che ła unìva ła stasion de Porta Nova de Torin a Vinovo. Inte'l 1941 el paeze el ga subìo un bonbardamento da parte dei aerei de ła [[RAF]] łe cui conseguense łe xe stàe de tre ferìi e tante caze desfàe. == Sede comunałe == [[Imàjine:Vinovo sede comunale 00.jpg|left|210 px|thumb|Elpałaso Comunałe co ła Piasa Marconi danànsi]] Fin a ła fine del' [[XVIII]] sec. sìrca, el Comùn de Vinovo el ga sede inte ła vacarìa de ła Famegia Farò (che un tenpo zera propietà del Conte Castelli di Sessant) drìo l'abside de ła Ceza parochiałe; drìoman el xe stà trasferìo inte ła caxa Marchiaro de Via San Bartolomeo. Poco dopo l'[[Unità de Itàlia]] el Comun l'è stà trasferido in piasa delle Grida, atuałe caxa de canton de Via Cottolengo co via don Mazzolari. Qualche ano drìo, inte el [[1878]], el Comùn de Vinovo, dovendo trasferìr el Comùn in una nòva e più anpia sede, ga cronpà ła vecia vila de ła Contesa Bosco di Ruffino, pervegnùa in redità dal conte Prospero Castelli di Sessant, riadatandoła a sede muniçipal, come che xe ancùo, piasa Marconi. L'edifisio, inte'l voltar dei ani, el ga subìo radegałe trasformasión, ła pì pezante in conseguensa de'l bonbardamento de l'[[11 de setenbre|11 setenbre]] [[1941]]. In cueła note un grupo de reoplani da bonbardamento de ła [[RAF]] i ga descargà un pìngoło de bonbe insendiarie so'l sentro de Vinovo, colpindo anca el Pałaso Munisipàłe. Łe fasàde łe ze stà zontàe inte i ani 1972-1973 in una de łe restruturasion drio, inte'l 1978-79 ze stà integrà na mànega verso via Marconi e ze stà radegalmnete restruturà i łocałi interni. === Strutura de ła sede comunałe === El conpleso de ła sede comunàl el ze caraterixà da'l corpo de fàbrega stòrego e dai corpi de fàbrega zontà che int'l pasàr dei ani, i ga conpletà so i ładi el łoto orizenałe. El fronte stòrego so Piasa Marconi, da'l cuało ghe ze l'aceso prensipałe a ła sede comunàl, el ze caratarizà da un portegà de aceso picenin sorastà da'l balcon de l'ofisio de'l Sìndico co bałustrà. Sòra ła łinea de spòrto de tałe strutura, ghe ze un frontón co ła scrita "MUNISIPIO" (dito anca Comùn). Ai ładi de l'entrada de ła sede comunałe A ze prexenti do bałustri. Ła scansion de łe sbuzadure ła ze asé regołàr e A ze prezenti de łe soaze decorative sensa frezi. Łe pitùre utiłizàe łe jera a baze vinìłega. Łongo l'intiero edifisio A core un regołón in pièra. == Edifici de intarese stòrego/artìstego == === Casteło dei Della Rovere === [[Imàjine:Della Rovere Castello.jpg|left|200 px|thumb|El Casteło dei Della Rovere]] A se trata de un pałaso de stiłe renasimentałe costruìo infrà el [[1480]] e el [[1517]] in sostitusion de un pałasoto de menor dimension adibìo a fortésa defensiva. El se catava inte l'atuałe Piasa Rey. De ła só costrusión, vołesta da ła fameja omònema, A ze stà sponsór e soventór el [[gardenàl Domenico della Rovere]], orizenario de Vinovo. Resentemente restaurà, el Casteło el ga al só interno prezevołi stuchi e dipinti a grotésca de ła Scòła de'l [[Pinturicchio]]<ref>{{it}} Gabriella ła zera una ''Delle Lanze'' avendo spozà el [[2 de desenbre]] [[1668]] el conpiasente Carlo Delle Lanze, conte de Sales. (L. De Mauri, ''Vinovo et ses porcelaines'', p. 15)</ref> e un bel giòstro co decorasion in còto. Co'l sfantàrse de ła fameja Della Rovere, el casteło inte'l [[1692]] l'è pasà a ła corona sabauda e [[Carlo Emanuele II]], asenjàndoghe el titoło de cónte de Vinovo a só fiòło (spùrio) ch'el gavea avùdo inte'l [[1712]] da Gabriella di Mesmes des Marolles <ref>{{fr}} L. De Mauri, ''Vinovo et ses porcelaines'' pp. 15-16</ref>. Francesco Agostino, el ghe ga dà in concesion anca el casteło. Nonostante ła concesion de'l casteło ła ze tornà a ła corona inte'l 1732 visto che l'ùltemo erede de ła fameja Delle Lanze el gaveva sełiesto ła cariera ecleziàstega (el jera el futuro cardinàl [[Carlo Vittorio Amedeo Delle Lanze]] ([[1712]]-[[1784]]), só fioło de Francesco Agostino e de Barbara Piossasco de Piobesi). Inte'l [[1752]] [[Carlo Emanuele III]] el ghe ło ga consenjà a ła Comenda Majistrałe de Stupinigi, che inte'l 1776, ła ghe lo ga dà in concesion a Vittorio Brodel e a l'arcanista Pierre-Antoine Hannong, al fin che i podese condurghe esperimenti so łe porsełàne e ła eventuałe produsion de łe medème. Fałìa l'inpreza dei do, el castèl l'è pasa in concesion inte'l [[1780]] a [[Vittorio Amedeo Gioanetti]], che l' a avùdo el medèmo incargo, portà a tèrmene co un serto suceso. Daspò ła morte de'l Gioanetti, fałìo el tentativo de Giovanni Stoppini de sèitar l'atività del Gioaneti, el casteło el ze stà vendùo inte'l [[1825]] a l'[[Univarsidà de Torin]], che inte'l [[1836]] ghe ło ga vendesto a só vòlta al [[comun de Torin|Turìn]] da'l cuało inte'l [[1839]] el jera stà cronpà dai fradełi, Giacomo e Luigi Rey che i ghe gavea cołogà na fàbrega de tapèi<ref>{{it}} [http://www.comune.vinovo.to.it/index.php?method=section&action=zoom&id=17 Comùn de Vinovo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121110150600/http://www.comune.vinovo.to.it/index.php?method=section&action=zoom&id=17 |date=2012-11-10 }}, parcorsi Monumentałi</ref>. Da'l 30 setenbre 2006 l'è sede de ła biblioteca comunałe e da'l [[2007]] anca de ła [[St. John International University]]. <gallery widths="160" heights="135"> File:DellaRovereCastVinovo01.JPG|El casteło De ła Róvare in Vinovo: el łado nord File:Laghetto Vinovo.jpg |El łagheto del Casteło de ła Rovere File:DellaRovereCast02.JPG|El casteło De ła Rovere in Vinovo: vista frontałe </gallery> === Ceza de San Bortoło (San Bartolomìo) === Costruìa inte'l 1451 cofà anpliamento de ła capeła privàda dei Della Rovere e dedicàda a [[San Bortoło]], ła zera subentràda ałora cofà Ceza parochiałe a cueła de [[San Desiderio]]. Inte'l 1472 ła parochia ła vien fornìa de un pestrìn. Inte'l 1615 ła Ceza ła xe stà zgrandìa e restruturà inte łe forme che groso modo A se połe védar uncò. Durando ła guera de'l Monferato, el 4 de agosto 1630 alguni scuadroni de cavałarìa i ga bruzà ła Ceza parochiałe indove el Podestà el gavea fato saràr łe masarìe e i beni de ła popołasion vinoveze. Fenìa ła bataja ła Ceza l'è stà ricostruìda<ref>{{it}} Walter Canavesio e Piergiorgio Grana (a cura di), ''La Confraternita di Santa Croce in Vinovo'', Quaderni della Famija Vinoveisa</ref>. === Ceza de Santa Croxe (o ''dij Batù'') === Xe stà tirà su inte ła segónda metà del [[XV secolo|XV secoło]] e adibìa a sede de culto par la Conpagnia dei Flagellanti (in piemontexe, ''Batù''. Co ła fondasion inte el 1577 de ła Confraternita de Santa Croxe par òpara de Bartolomeo Feccia, la Ceza inte el corso dei secołi ga subìo un mucio de canbiamenti e mejoraménti. I confradei de Santa Croxe durante łe prusisió, jera rivestìi de un càmixo bianco e col cao ricoerto da un capùso bianco, e xera apónto diti i Batù. Grasie a łe oferte che rivava da fonti diverse (quote che vegniva versàe par ogni sepoltùra e limòxine anoneme) inte el 1601 zera stài cronpài do candeliéri de otón e i rełativi ciri, e inte l'avrìl del 1603 xe stài conpletài i łavori de l'altàr. Inte el 1612 i mestri Giovanni Maria Sarasino e Antonio Franchetto ga piasà ła porta de ła céxa. Inte el 1751 ga tacà i łavori par la costrusion de un novo canpanìl «...''per poter regere detta Campana, e a ciò si senta più lontano il suono della medesima'' » (par podér rèxer dita Canpana, e a ciò se senta più łontàn el són de ła medèma<ref>{{it}} Uncuo' infra łe via "della Rotonda" e "San Giovanni Bosco"</ref> la nova costrusiónt sarìa sorta lateralmente a l'aso de ła navàda, e gavarìa mexurà sirca sìe metri da l'altésa del covèrto de ła céxa. Nei primi ani del 1800i confradei gavea cronpà un novo organo par 150 franchi. Durante ła segónda guera mondiałe sol canpanìłe xe stà montà, da parte dei miłitàri un pósto de avistamento antiaereo e inte el 1945 i miłitanti de ła rexistensa vinovexi e partixani gavea catà recèto sol canpanìłe, par scanpàr via a łe patùgie naxifasiste. A l'interno xe prexente un bel coro łigneo, intagià dai mestri [[Bartolomeo Borello]] e [[Francesco Antonio Rochie]] inte el 1715 e restorà inte el 2010. Ancùo l'edificio svincołà da l'uxo łiturgico, vien utiłixà de frecuente par manifestasion particołari cofà, a exenpio, na mostra de prexepi inte el periodo de nadàl. === Scoła Luigi Rey === Intaresante ezenpio de architetura de fin [['800]], ła ze stà sede de ła prima scoła ełementàre de Vinovo, omagio de l'industria Luigi Rey. Reałizada da l'architeto Caselli, prospeta so l'omònema piasa Rey, avendo a ła só sànca el łado davanti al Casteło de ła Róvare. Inte i ani 1934-35 ła ze stà alsà de un pian, de sèito a ła cresita de ła popołasion scołàstega, e ła ze stà utiłizada fin al 1978. Al dì de oncò ła ze sede de numaroze asosiasion łocałe. === Ceza de San Desiderio === Céxa cimiteriałe tirà su inte ła prima metà del [[XVIII secoło]] so łe ruìne de l'anteàta capèła del Santuario de [[San Desiderio]] (inisiàl patròno del paexe). La Ceza orixinàl de San Dexiderio jera un mucio diversa da l'atuałe santuario e no xera gnancora tornià dal çimitero, ma zera na sàvia costrusion co tuta probabiłità a na soła navàda, ixołàda in mexo a ła 'verta canpagna. L'interno, a pianta croxe grega, xe reałixà in stiłe [[rococò]]. La fasàda in matón vivo, co decori in ceramica połicroma (tìnpano sol portàłe e capitełi), xe de ła segónda metà del [[XIX secoło]]. === La Rotonda === Prezevołe e orizenałe edifisio fato costruìr inte ła zona meridionałe de'l teritorio comunałe<ref>{{it}} [http://www.bioarchitetturaitalia.it/index.php?option=com_content&view=article&id=46&Itemid=71 Bioarchitetura Itałia, ''La scòła materna ecołòzega a Vinovo''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140322182135/http://www.bioarchitetturaitalia.it/index.php?option=com_content&view=article&id=46&Itemid=71 |date=2014-03-22 }}</ref> a ła fine de l'[['800]], so projeto de l'Inx. Crescentino Caselli, da parte de un nodàro torineze cofà so "caza de canpanja". Ła ze stà sede de un [[Circoło Sosiałista]] da'l [[1919]] al [[1922]], ano inte'l cuało ła ze stà dà a łe fiame da na scuadra [[fasista]]. Uncò ła apartien a privà che ghe abita. === L'ała del Marcà === L'ała del Marcà ła ze cołogada a ła cròzera de łe do vìe prensipałe de'l vecio borgo medievałe. L'atuałe architetura ła ze anca cueła òpara de l'architeto Caselli, ła cui prónta ła ben reconosìbiłe inte ła scanpàda dei archi ranpànti e inte i cuarełi rosi produzesta inte łe fornàxe łocałi, oltra che inte i àrpezi in fero ùtiłi a mantenjir l'ecuiłibrio de ła strutura. L'edificio l'è stà costruìo inte i ani 1580-1585 a cura de ła [[Conpanjìa de Santa Croze]]. == Imàzeni de Vinovo == <gallery widths="180" heights="135"> File:VinovoSantaCroce02.jpg|Ła Ceza de Santa Croze, dita ''dij Batù'' File:Piazza Rey.jpg|La ex Scòła Luigi Rey File:VinovoSantaCroce02.jpg|Ła Ceza de Santa Croze, dita ''dij Batù'' File:Della Rovere Castello.jpg|Castèło della Rovere File:VinovoSanDesiderio.JPG|Ła chiesa simiteriałe de San Desiderio File:LaRotonda-Vinovo.JPG|La cusì dita ''Rotonda'' File:Fontana Vinovo.jpg|Ła fontana de Piasa L. Rey File:Il Cottolengo.jpg|El cotołengo de Vinovo File:Vinovo Bealera.jpg|La bealera de Vinovo File:Chisola03.JPG|El Chisoła File:Laghetto Vinovo.jpg|El łagheto che'l se cata dadrìo al Casteło File:Vinovo santuario di san desiderio 00.JPG|El Santuario de San Desiderio File:VinovoTorre.JPG|La Tore a canpanìl de Vinovo File:Vinovo santuario di san desiderio 01.JPG|El santuario a l'interno File:Vinovo sede comunale 00.jpg|El Comùn de Vinovo </gallery> == Zviłupo urbanìstego == === Ła recostrusion daspò ła guèra === Ła recostrusion daspò ła guèra ła ga portà a l'insediamento de nove industrie de łenjami e metalmecàneghe. Intrà el 1955 e el 1970 A ze rivà in paeze un mucio de imigrà che i rivava da ła [[Romagna|Romanja]], da'l [[Vèneto|Veneto]] e da łe rezion de'l sud, cusì tanti che in 'st'ùltemo terso de sècoło ła popołasion ła ze pasà dai sìrca 2&nbsp;500 abitanti de'l 1940 ai atuałi 14&nbsp;000. Ancùo no'l ga pi łe caratarìsteghe de'l paeze agricoło de un tenpo e, inte i ùltemi vinti ani, ła seràda de ła mazor parte de łe industrie łocałe che un tenpo łe ofriva łaoro anca a tanti vinovezi, ła ga inflizesto un dupo colpo al setor segondario de Vinovo. === Sentro e frasion === El teritòrio comunàl pitosto estezo, el conta un sentro stòrego, frasión, alcune de łe cuałe łontane pi chiłometri da'l sentro, e serti paezi rezidensiałi. Una de łe frasion ła ze Garino. Garino ła ze na sitadina asé picenina co na scòła materna, una ełementare e n'altra media. === L'ipodromo === So'l scominsio dei [[ani '60]] A ze stà costruìi a Vinovo do ipodromi: uno par łe corse al [[troto]] e uno par cuełe al [[gałopo]]. Resentemente (2005) l'ipodromo de'l gałopo el ze stà butà zo par farghe posto al ''Juventus Center'' e a un futuro groso conpleso comersiałe. Ze restà cuindi ativo soło che l'ipodromo de'l troto. === Juventus Center === El progeto de ła sosietà calcìstega [[Juventus FC|Juventus]] de fabregar un novo centro sportivo infrà i comùni de [[Nichełino]] e Vinovo el ga trovà ła só sede inte'l teritòrio de Vinovo. El sentro sportivo ''[[Juventus Center]]'' el ze stà inaugurà inte'l [[2006]]. El conpleso el ga i só ingrèsi in via Stupinigi 182. === Ła Scòła Materna ecołòzega === [[Imàjine:Scuola dell'Infanzia Statale.JPG|right|250 px|thumb|Ła scòła statałe par l'infansia]] El 20 de novenbre 2010 A ze stà inaugurà ła nova scòła de l'infasìa reałizà segóndo i rigorozi criteri de sparanjo enerzètego e de sostenibiłità anbientałe. Situà in via Garibaldi, visina a'l sentro stòrego, ła ze diretamente afasà so'l grando parco de'l Casteło. Costruìa patòca co ełementi de łenjo prefabregà asenblà infrà łori so'l pòsto, ła scòła no ła ze cołegà al gas metano, no ła dòpara enerzìa a conbustìbiłi fosiłi e donca łe speze par el rescaldamento dei anbienti e de l'acua e cuełe par ła fornidura de enerzìa ełètrega i ze guałìvi a zero<ref>{{it}} [http://www.famijavinoveisa.it/chi%20siamo.htm La Famija Vinoveisa chi semo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130611051821/http://www.famijavinoveisa.it/chi%20siamo.htm |date=2013-06-11 }}</ref>. == Asosiasion Locałe == === Ła Fiłarmònega Giuseppe Verdi === Ła Fiłarmònega vinoveze "[[Giuseppe Verdi]]" ła ze nasesta ofisialmente inte'l marso [[1847]], in ocazion de ła vizita pastorałe de l'arsivescovo de [[Turìn|Torin]], [[Luigi Fransoni]]. Inte'l córar dei ani l'è devenjù sełebre in tuto el Piemonte, tanto che a cauza dei nùmarozi inpenji, ła banda ła ga dovesto spartìrse in du. Ła Banda muzegałe de Vinovo ła ga seità inte'l servisio a gratis e vołontario a tuta ła sitadinansa e inte i [[ani '50]] l'è riusìa a otenjer na sede stàbiłe. Inte'l 1999, ła fiłàrmonega ła ga partesipà cofà ùnega raprezentante par l'Itàłia al 20° [[Osterreichisches Blasmusikfest]] de Viena. === Ła Famija Vinoveisa === Ła Famija Vinoveisa ła nase inte'l 1981 par vołer de alguni sitadini Vinovezi, "co'l fin de presarvar łe tradision de'l patrimonio łocałe. Onji ano, inte'l parìodo de Nadàłe, ła cura ła mostra dei prezepi inte ła Ceza de Santa Croze. === Corałe Ars Nova - St. John's International Choir === El Coro Ars Nova nase inte el marso del 2007, par inisiativa de alcune persone amanti del canto e de ła muxica. El repertorio spasia dal xenare clasico a queło tradisionałe co brani de muxica operistega de l'Otosento tirài xo da łe maxór òpare dei grandi conpoxidori cofà [[Verdi]], [[Bellini]], [[Rossini]], [[Mozart]]<ref>{{it}} [http://www.lapancalera.it/pancalieri_9.html Concerto de Nadàl]{{Ligo desfà}}, corałe Ars Nova</ref>. == Stema == El stema del comùn de Vinovo raprexenta un [[unicorno]] e i cołori xe quełi de ła caxada [[Della Rovere]], overosìpia el xało e'l blu. == Personałità łigàe a Vinovo == * [[Vittorio Amedeo Gioanetti]], mèdego e chémico e specialmente produtór de [[porsełane]] e magiòliche. * [[Giovanni Valetti]], ciclista vinsidór inte el [[1938]] e inte el [[1939]] del [[Xiro d'Itałia]]. * [[Domenico della Rovere]], gardenàl itałiàn. * [[Giovanni Ludovico della Rovere]], véscovo itałiàn * [[Giovanni Francesco della Rovere]], vésco itałiàn * [[Tony Mancino]], rapper itałiàn * [[Giancarlo Camolese]], ex xogadór e ałenadór de calcio itałiàn. == Xemełagi == Vinovo xe xemełà co: * {{Xemełajo|Argentina|Luque (Argentina)|}}, comun [[argentina|argentino]] del [[Dipartimento de Río Segundo]] ne ła [[provincia de Córdoba]]; * {{Xemełajo|Italia|Casalbore|2011}}, comun [[Irpinia|irpin]] in [[provincia de Avellino]]. == Evołusion demografega == == Note == <references /> == Linganbi foresti == {{linganbi foresti}} * [http://www.comune.vinovo.to.it Sito Comune] * [http://www.ippodromovinovo.it Ippodromo Vinovo] == Note == <references /> # Ilario Manfredini, ''Il Castello della Rovere di Vinovo'' p.25 e segg.dea provinsia de Torin. Se cata 'nteła piana a sud de Torin. == Bibliografia == * Ilario Manfredini, ''Il Castello della Rovere di Vinovo'', edizione a cura del Comune di Vinovo, 2007; * {{fr}} L. De Mauri, ''Vinovo et ses Porcelaines'', Piantanida Valcarenghi Editori, Milano, 1923 * Walter Canavesio e Piergiorgio Grana, ''La Confraternita di Santa Croce in Vinovo'' "I Quaderni della Famija Vinoveisa", vol. 1, Vinovo 1986 == Altri progeti == {{Interprojeto}} <references/> {{Provincia de Turin}} {{Controło de autorità}} [[Categoria:Comuni de ła sità metropułitana de Turin|{{PAGENAME}}]] hyxp14nrtujyx5p41uuq8sl1hyhrfi8 1101506 1101505 2022-07-27T10:50:22Z Enrico 7370 /* Corałe Ars Nova - St. John's International Choir */ wikitext text/x-wiki {{Infobox de Divixion aministrativa |Nome = Vinovo |Nome locałe = {{pms}} Vineuv |Panorama = Torre dell'orologio vinovo.JPG |Didascałia = Tore del rełojo<!-- |Stema = Vinovo-Stemma.png--> |Stato = ITA |Grado aministrativo = 3 |Divixion am grado 1 = Piemonte |Divixion am grado 2 = Torin |Aministrador locałe = Maria Teresa Mairo |Partìo = [[sentro-sanca]] |Data elesion = 14/06/2004, confermà el 14/06/2009 |Data istitusion = |Latitudine gradi = 44 |Latitudine minuti = 57 |Latitudine secondi = 0 |Latitudine NS = N |Longitudine gradi = 7 |Longitudine minuti = 38 |Longitudine secondi = 0 |Longitudine EW = E |Altitudine = 220 |Superfise = 17.7 |Note superfise = |Abitanti = 14286 |Note abitanti = {{it}} [http://demo.istat.it/bil2010/index.html Dato Istat] - Popołasion rexidente al 31 de lujo 2011. |Axornamento abitanti = 31-07-2011 |Sotodivixion = Garino, Tetti Rosa, Tetti Grella, Tetti Borno, Tetti Caglieri |Divixion confinanti = [[Candiolo]], [[Carignano (Italia)|Carignano]], [[La Loggia]], [[Moncalieri]], [[Nichelino]], [[None]], [[Piobesi Torinese]] |Codexepostałe = 10048 |Prefiso = [[011 (prefiso)|011]] |Fuxo orario = +1 |Codexestatistego = 001309 |Codexecatasticałe = M060 |Xona sismega = 4 |Targa = TO |Nome abitanti = vinovexi |Patrono=[[san Bortoło]] |Dì de festa=[[24 de agosto]] |Mapa = Map - IT - Torino - Municipality code 1309.svg |Didascałia Mapa=Locałixasion del Comun de {{PAGENAME}} inte ła Provincia de Torin. |Sito=http://www.comune.vinovo.to.it/ }} '''Vinovo''' (''Vineuv'' in [[lengua piemontexe|piemontexe]]) xe un comun de 14.286 abitanti de ła provincia de Torin. == Aministrasion == El sìndico el ze Maria Teresa Mairo da'l 14 de zunjo de'l 2004. Inte'l 2009 ła ga avùo n'altro mandato. == Corsi d'aqua == [[Imàjine:Chisola02.JPG|270px|left|thumb|El torente Chisola a Vinovo]] Inte'l teritorio de Vinovo, ai màrzeni de'l sentro abitativo orizenałe e prensipałe, A core el torente [[Chisola]] che'l va a zbocàr in [[Po]] visin a [[Moncalieri]]. == Un fià de Storia == Ła sità ła ga na łonga storia che ła fonda łe só raìze in tenpi tanto antighi: infati in sta zona A ze stài catà fora resti resałenti a'l V sècoło d.C. I documenti stòreghi pi veci che i parla de cueła che sarà ła Vinovo de oncò i ze de'l 1040: in chel'ano un àto nodariłe el sertifega che i Marchezi Romagnarono ghe i gaveva donà a l'Abasia de San Silano de [[Romagnano]] alguni tereni siti inte'l teritòrio de Vinovo. Sora de 'sto documento el teritòrio el ze indegà 'fa ''Victus Novus'', nome restà inte'l [[Età de mezo|Medioevo]] a indegar el grupo de edifisi e tereni che i jera de propietà de vari fedautari. Inte'l [[1268]] spunta un àto de vendita, inte ła stòria łocałe, de ła fameja Della Rovere che inte'l 1400 ła deventarà paròna de l'intiero teritòrio vinoveze. Ła nasita de'l comun ła ze datà [[1458]], co'l dùca [[Ludovico di Savoia]] el conséde a ła Comunidà Vinoveze łe Costitusion in defeza dei sitadini. Co ła morte de l'ùltemo desendente dei Della Rovere, inte'l [[1692]], el [[feudo]] vinoveze el ze stà cedùo ai Cónti de łe Lanze che i ło ga goernà fin al [[1732]]. In cuel'ano el [[gardenàl]] [[Carlo Vittorio Amedeo delle Lanze]] sede ła sità al [[re Carlo Emanuele III]], che el ghe ga donà, unìa a [[Stupingi]], a ła Commenda de l'[[Ordine Mauriziano]]. L'Órdene el ze stà soprimesto inte'l 1800 e un mucio de tere łe stà vendùe a privà, soło drìo el 1815 ze stà recostruìo l'avér co Stupinigi e parte de Vinovo: el casteło, alguni tereni, łe vacarìe e i boschi. Inte'l [[1865]] ła frasion de Stupinigi ła ze stà definitivamente separà da ła sità e unìa a [[Nichelino]]. Inte'l [[1775]] parte del casteło ła vien adibìa a fàbrega par la łaorasion de łe magiòłiche e de łe porsełane e dopo el [[1780]] ła ga traversà un parìodo d'oro soto ła diresion de [[Vittorio Amedeo Gioanetti]]. So'l fenir de l'[[800]] a ła renomà industria seràmega s'a fiancà łe fornaze e łe fiłànde, na ròba che ga portà a na progresiva cresita de ła popołasión, co na conseguente espansion de'l paeze, e a ła nesesaria costrusion de edifisi pùbleghi cofà el Comùn, łe scołe, l'aziło e ła Caza de'l Cotołengo. Par cuanto revarda ła vita culturałe, inte'l [[1847]] A ze stà fondà ła ''Filarmonica Vinovexa Giuseppe Verdi'', corpo muzegałe [[bandìstego]] de ła [[sità]], da łóra senpre ativo. Senjo de progreso e de acuizìa inportansa ze stà anca, inte'l [[1882]], l'inaugurasion de na [[łinea tranviaria]] che ła unìva ła stasion de Porta Nova de Torin a Vinovo. Inte'l 1941 el paeze el ga subìo un bonbardamento da parte dei aerei de ła [[RAF]] łe cui conseguense łe xe stàe de tre ferìi e tante caze desfàe. == Sede comunałe == [[Imàjine:Vinovo sede comunale 00.jpg|left|210 px|thumb|Elpałaso Comunałe co ła Piasa Marconi danànsi]] Fin a ła fine del' [[XVIII]] sec. sìrca, el Comùn de Vinovo el ga sede inte ła vacarìa de ła Famegia Farò (che un tenpo zera propietà del Conte Castelli di Sessant) drìo l'abside de ła Ceza parochiałe; drìoman el xe stà trasferìo inte ła caxa Marchiaro de Via San Bartolomeo. Poco dopo l'[[Unità de Itàlia]] el Comun l'è stà trasferido in piasa delle Grida, atuałe caxa de canton de Via Cottolengo co via don Mazzolari. Qualche ano drìo, inte el [[1878]], el Comùn de Vinovo, dovendo trasferìr el Comùn in una nòva e più anpia sede, ga cronpà ła vecia vila de ła Contesa Bosco di Ruffino, pervegnùa in redità dal conte Prospero Castelli di Sessant, riadatandoła a sede muniçipal, come che xe ancùo, piasa Marconi. L'edifisio, inte'l voltar dei ani, el ga subìo radegałe trasformasión, ła pì pezante in conseguensa de'l bonbardamento de l'[[11 de setenbre|11 setenbre]] [[1941]]. In cueła note un grupo de reoplani da bonbardamento de ła [[RAF]] i ga descargà un pìngoło de bonbe insendiarie so'l sentro de Vinovo, colpindo anca el Pałaso Munisipàłe. Łe fasàde łe ze stà zontàe inte i ani 1972-1973 in una de łe restruturasion drio, inte'l 1978-79 ze stà integrà na mànega verso via Marconi e ze stà radegalmnete restruturà i łocałi interni. === Strutura de ła sede comunałe === El conpleso de ła sede comunàl el ze caraterixà da'l corpo de fàbrega stòrego e dai corpi de fàbrega zontà che int'l pasàr dei ani, i ga conpletà so i ładi el łoto orizenałe. El fronte stòrego so Piasa Marconi, da'l cuało ghe ze l'aceso prensipałe a ła sede comunàl, el ze caratarizà da un portegà de aceso picenin sorastà da'l balcon de l'ofisio de'l Sìndico co bałustrà. Sòra ła łinea de spòrto de tałe strutura, ghe ze un frontón co ła scrita "MUNISIPIO" (dito anca Comùn). Ai ładi de l'entrada de ła sede comunałe A ze prexenti do bałustri. Ła scansion de łe sbuzadure ła ze asé regołàr e A ze prezenti de łe soaze decorative sensa frezi. Łe pitùre utiłizàe łe jera a baze vinìłega. Łongo l'intiero edifisio A core un regołón in pièra. == Edifici de intarese stòrego/artìstego == === Casteło dei Della Rovere === [[Imàjine:Della Rovere Castello.jpg|left|200 px|thumb|El Casteło dei Della Rovere]] A se trata de un pałaso de stiłe renasimentałe costruìo infrà el [[1480]] e el [[1517]] in sostitusion de un pałasoto de menor dimension adibìo a fortésa defensiva. El se catava inte l'atuałe Piasa Rey. De ła só costrusión, vołesta da ła fameja omònema, A ze stà sponsór e soventór el [[gardenàl Domenico della Rovere]], orizenario de Vinovo. Resentemente restaurà, el Casteło el ga al só interno prezevołi stuchi e dipinti a grotésca de ła Scòła de'l [[Pinturicchio]]<ref>{{it}} Gabriella ła zera una ''Delle Lanze'' avendo spozà el [[2 de desenbre]] [[1668]] el conpiasente Carlo Delle Lanze, conte de Sales. (L. De Mauri, ''Vinovo et ses porcelaines'', p. 15)</ref> e un bel giòstro co decorasion in còto. Co'l sfantàrse de ła fameja Della Rovere, el casteło inte'l [[1692]] l'è pasà a ła corona sabauda e [[Carlo Emanuele II]], asenjàndoghe el titoło de cónte de Vinovo a só fiòło (spùrio) ch'el gavea avùdo inte'l [[1712]] da Gabriella di Mesmes des Marolles <ref>{{fr}} L. De Mauri, ''Vinovo et ses porcelaines'' pp. 15-16</ref>. Francesco Agostino, el ghe ga dà in concesion anca el casteło. Nonostante ła concesion de'l casteło ła ze tornà a ła corona inte'l 1732 visto che l'ùltemo erede de ła fameja Delle Lanze el gaveva sełiesto ła cariera ecleziàstega (el jera el futuro cardinàl [[Carlo Vittorio Amedeo Delle Lanze]] ([[1712]]-[[1784]]), só fioło de Francesco Agostino e de Barbara Piossasco de Piobesi). Inte'l [[1752]] [[Carlo Emanuele III]] el ghe ło ga consenjà a ła Comenda Majistrałe de Stupinigi, che inte'l 1776, ła ghe lo ga dà in concesion a Vittorio Brodel e a l'arcanista Pierre-Antoine Hannong, al fin che i podese condurghe esperimenti so łe porsełàne e ła eventuałe produsion de łe medème. Fałìa l'inpreza dei do, el castèl l'è pasa in concesion inte'l [[1780]] a [[Vittorio Amedeo Gioanetti]], che l' a avùdo el medèmo incargo, portà a tèrmene co un serto suceso. Daspò ła morte de'l Gioanetti, fałìo el tentativo de Giovanni Stoppini de sèitar l'atività del Gioaneti, el casteło el ze stà vendùo inte'l [[1825]] a l'[[Univarsidà de Torin]], che inte'l [[1836]] ghe ło ga vendesto a só vòlta al [[comun de Torin|Turìn]] da'l cuało inte'l [[1839]] el jera stà cronpà dai fradełi, Giacomo e Luigi Rey che i ghe gavea cołogà na fàbrega de tapèi<ref>{{it}} [http://www.comune.vinovo.to.it/index.php?method=section&action=zoom&id=17 Comùn de Vinovo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121110150600/http://www.comune.vinovo.to.it/index.php?method=section&action=zoom&id=17 |date=2012-11-10 }}, parcorsi Monumentałi</ref>. Da'l 30 setenbre 2006 l'è sede de ła biblioteca comunałe e da'l [[2007]] anca de ła [[St. John International University]]. <gallery widths="160" heights="135"> File:DellaRovereCastVinovo01.JPG|El casteło De ła Róvare in Vinovo: el łado nord File:Laghetto Vinovo.jpg |El łagheto del Casteło de ła Rovere File:DellaRovereCast02.JPG|El casteło De ła Rovere in Vinovo: vista frontałe </gallery> === Ceza de San Bortoło (San Bartolomìo) === Costruìa inte'l 1451 cofà anpliamento de ła capeła privàda dei Della Rovere e dedicàda a [[San Bortoło]], ła zera subentràda ałora cofà Ceza parochiałe a cueła de [[San Desiderio]]. Inte'l 1472 ła parochia ła vien fornìa de un pestrìn. Inte'l 1615 ła Ceza ła xe stà zgrandìa e restruturà inte łe forme che groso modo A se połe védar uncò. Durando ła guera de'l Monferato, el 4 de agosto 1630 alguni scuadroni de cavałarìa i ga bruzà ła Ceza parochiałe indove el Podestà el gavea fato saràr łe masarìe e i beni de ła popołasion vinoveze. Fenìa ła bataja ła Ceza l'è stà ricostruìda<ref>{{it}} Walter Canavesio e Piergiorgio Grana (a cura di), ''La Confraternita di Santa Croce in Vinovo'', Quaderni della Famija Vinoveisa</ref>. === Ceza de Santa Croxe (o ''dij Batù'') === Xe stà tirà su inte ła segónda metà del [[XV secolo|XV secoło]] e adibìa a sede de culto par la Conpagnia dei Flagellanti (in piemontexe, ''Batù''. Co ła fondasion inte el 1577 de ła Confraternita de Santa Croxe par òpara de Bartolomeo Feccia, la Ceza inte el corso dei secołi ga subìo un mucio de canbiamenti e mejoraménti. I confradei de Santa Croxe durante łe prusisió, jera rivestìi de un càmixo bianco e col cao ricoerto da un capùso bianco, e xera apónto diti i Batù. Grasie a łe oferte che rivava da fonti diverse (quote che vegniva versàe par ogni sepoltùra e limòxine anoneme) inte el 1601 zera stài cronpài do candeliéri de otón e i rełativi ciri, e inte l'avrìl del 1603 xe stài conpletài i łavori de l'altàr. Inte el 1612 i mestri Giovanni Maria Sarasino e Antonio Franchetto ga piasà ła porta de ła céxa. Inte el 1751 ga tacà i łavori par la costrusion de un novo canpanìl «...''per poter regere detta Campana, e a ciò si senta più lontano il suono della medesima'' » (par podér rèxer dita Canpana, e a ciò se senta più łontàn el són de ła medèma<ref>{{it}} Uncuo' infra łe via "della Rotonda" e "San Giovanni Bosco"</ref> la nova costrusiónt sarìa sorta lateralmente a l'aso de ła navàda, e gavarìa mexurà sirca sìe metri da l'altésa del covèrto de ła céxa. Nei primi ani del 1800i confradei gavea cronpà un novo organo par 150 franchi. Durante ła segónda guera mondiałe sol canpanìłe xe stà montà, da parte dei miłitàri un pósto de avistamento antiaereo e inte el 1945 i miłitanti de ła rexistensa vinovexi e partixani gavea catà recèto sol canpanìłe, par scanpàr via a łe patùgie naxifasiste. A l'interno xe prexente un bel coro łigneo, intagià dai mestri [[Bartolomeo Borello]] e [[Francesco Antonio Rochie]] inte el 1715 e restorà inte el 2010. Ancùo l'edificio svincołà da l'uxo łiturgico, vien utiłixà de frecuente par manifestasion particołari cofà, a exenpio, na mostra de prexepi inte el periodo de nadàl. === Scoła Luigi Rey === Intaresante ezenpio de architetura de fin [['800]], ła ze stà sede de ła prima scoła ełementàre de Vinovo, omagio de l'industria Luigi Rey. Reałizada da l'architeto Caselli, prospeta so l'omònema piasa Rey, avendo a ła só sànca el łado davanti al Casteło de ła Róvare. Inte i ani 1934-35 ła ze stà alsà de un pian, de sèito a ła cresita de ła popołasion scołàstega, e ła ze stà utiłizada fin al 1978. Al dì de oncò ła ze sede de numaroze asosiasion łocałe. === Ceza de San Desiderio === Céxa cimiteriałe tirà su inte ła prima metà del [[XVIII secoło]] so łe ruìne de l'anteàta capèła del Santuario de [[San Desiderio]] (inisiàl patròno del paexe). La Ceza orixinàl de San Dexiderio jera un mucio diversa da l'atuałe santuario e no xera gnancora tornià dal çimitero, ma zera na sàvia costrusion co tuta probabiłità a na soła navàda, ixołàda in mexo a ła 'verta canpagna. L'interno, a pianta croxe grega, xe reałixà in stiłe [[rococò]]. La fasàda in matón vivo, co decori in ceramica połicroma (tìnpano sol portàłe e capitełi), xe de ła segónda metà del [[XIX secoło]]. === La Rotonda === Prezevołe e orizenałe edifisio fato costruìr inte ła zona meridionałe de'l teritorio comunałe<ref>{{it}} [http://www.bioarchitetturaitalia.it/index.php?option=com_content&view=article&id=46&Itemid=71 Bioarchitetura Itałia, ''La scòła materna ecołòzega a Vinovo''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140322182135/http://www.bioarchitetturaitalia.it/index.php?option=com_content&view=article&id=46&Itemid=71 |date=2014-03-22 }}</ref> a ła fine de l'[['800]], so projeto de l'Inx. Crescentino Caselli, da parte de un nodàro torineze cofà so "caza de canpanja". Ła ze stà sede de un [[Circoło Sosiałista]] da'l [[1919]] al [[1922]], ano inte'l cuało ła ze stà dà a łe fiame da na scuadra [[fasista]]. Uncò ła apartien a privà che ghe abita. === L'ała del Marcà === L'ała del Marcà ła ze cołogada a ła cròzera de łe do vìe prensipałe de'l vecio borgo medievałe. L'atuałe architetura ła ze anca cueła òpara de l'architeto Caselli, ła cui prónta ła ben reconosìbiłe inte ła scanpàda dei archi ranpànti e inte i cuarełi rosi produzesta inte łe fornàxe łocałi, oltra che inte i àrpezi in fero ùtiłi a mantenjir l'ecuiłibrio de ła strutura. L'edificio l'è stà costruìo inte i ani 1580-1585 a cura de ła [[Conpanjìa de Santa Croze]]. == Imàzeni de Vinovo == <gallery widths="180" heights="135"> File:VinovoSantaCroce02.jpg|Ła Ceza de Santa Croze, dita ''dij Batù'' File:Piazza Rey.jpg|La ex Scòła Luigi Rey File:VinovoSantaCroce02.jpg|Ła Ceza de Santa Croze, dita ''dij Batù'' File:Della Rovere Castello.jpg|Castèło della Rovere File:VinovoSanDesiderio.JPG|Ła chiesa simiteriałe de San Desiderio File:LaRotonda-Vinovo.JPG|La cusì dita ''Rotonda'' File:Fontana Vinovo.jpg|Ła fontana de Piasa L. Rey File:Il Cottolengo.jpg|El cotołengo de Vinovo File:Vinovo Bealera.jpg|La bealera de Vinovo File:Chisola03.JPG|El Chisoła File:Laghetto Vinovo.jpg|El łagheto che'l se cata dadrìo al Casteło File:Vinovo santuario di san desiderio 00.JPG|El Santuario de San Desiderio File:VinovoTorre.JPG|La Tore a canpanìl de Vinovo File:Vinovo santuario di san desiderio 01.JPG|El santuario a l'interno File:Vinovo sede comunale 00.jpg|El Comùn de Vinovo </gallery> == Zviłupo urbanìstego == === Ła recostrusion daspò ła guèra === Ła recostrusion daspò ła guèra ła ga portà a l'insediamento de nove industrie de łenjami e metalmecàneghe. Intrà el 1955 e el 1970 A ze rivà in paeze un mucio de imigrà che i rivava da ła [[Romagna|Romanja]], da'l [[Vèneto|Veneto]] e da łe rezion de'l sud, cusì tanti che in 'st'ùltemo terso de sècoło ła popołasion ła ze pasà dai sìrca 2&nbsp;500 abitanti de'l 1940 ai atuałi 14&nbsp;000. Ancùo no'l ga pi łe caratarìsteghe de'l paeze agricoło de un tenpo e, inte i ùltemi vinti ani, ła seràda de ła mazor parte de łe industrie łocałe che un tenpo łe ofriva łaoro anca a tanti vinovezi, ła ga inflizesto un dupo colpo al setor segondario de Vinovo. === Sentro e frasion === El teritòrio comunàl pitosto estezo, el conta un sentro stòrego, frasión, alcune de łe cuałe łontane pi chiłometri da'l sentro, e serti paezi rezidensiałi. Una de łe frasion ła ze Garino. Garino ła ze na sitadina asé picenina co na scòła materna, una ełementare e n'altra media. === L'ipodromo === So'l scominsio dei [[ani '60]] A ze stà costruìi a Vinovo do ipodromi: uno par łe corse al [[troto]] e uno par cuełe al [[gałopo]]. Resentemente (2005) l'ipodromo de'l gałopo el ze stà butà zo par farghe posto al ''Juventus Center'' e a un futuro groso conpleso comersiałe. Ze restà cuindi ativo soło che l'ipodromo de'l troto. === Juventus Center === El progeto de ła sosietà calcìstega [[Juventus FC|Juventus]] de fabregar un novo centro sportivo infrà i comùni de [[Nichełino]] e Vinovo el ga trovà ła só sede inte'l teritòrio de Vinovo. El sentro sportivo ''[[Juventus Center]]'' el ze stà inaugurà inte'l [[2006]]. El conpleso el ga i só ingrèsi in via Stupinigi 182. === Ła Scòła Materna ecołòzega === [[Imàjine:Scuola dell'Infanzia Statale.JPG|right|250 px|thumb|Ła scòła statałe par l'infansia]] El 20 de novenbre 2010 A ze stà inaugurà ła nova scòła de l'infasìa reałizà segóndo i rigorozi criteri de sparanjo enerzètego e de sostenibiłità anbientałe. Situà in via Garibaldi, visina a'l sentro stòrego, ła ze diretamente afasà so'l grando parco de'l Casteło. Costruìa patòca co ełementi de łenjo prefabregà asenblà infrà łori so'l pòsto, ła scòła no ła ze cołegà al gas metano, no ła dòpara enerzìa a conbustìbiłi fosiłi e donca łe speze par el rescaldamento dei anbienti e de l'acua e cuełe par ła fornidura de enerzìa ełètrega i ze guałìvi a zero<ref>{{it}} [http://www.famijavinoveisa.it/chi%20siamo.htm La Famija Vinoveisa chi semo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130611051821/http://www.famijavinoveisa.it/chi%20siamo.htm |date=2013-06-11 }}</ref>. == Asosiasion Locałe == === Ła Fiłarmònega Giuseppe Verdi === Ła Fiłarmònega vinoveze "[[Giuseppe Verdi]]" ła ze nasesta ofisialmente inte'l marso [[1847]], in ocazion de ła vizita pastorałe de l'arsivescovo de [[Turìn|Torin]], [[Luigi Fransoni]]. Inte'l córar dei ani l'è devenjù sełebre in tuto el Piemonte, tanto che a cauza dei nùmarozi inpenji, ła banda ła ga dovesto spartìrse in du. Ła Banda muzegałe de Vinovo ła ga seità inte'l servisio a gratis e vołontario a tuta ła sitadinansa e inte i [[ani '50]] l'è riusìa a otenjer na sede stàbiłe. Inte'l 1999, ła fiłàrmonega ła ga partesipà cofà ùnega raprezentante par l'Itàłia al 20° [[Osterreichisches Blasmusikfest]] de Viena. === Ła Famija Vinoveisa === Ła Famija Vinoveisa ła nase inte'l 1981 par vołer de alguni sitadini Vinovezi, "co'l fin de presarvar łe tradision de'l patrimonio łocałe. Onji ano, inte'l parìodo de Nadàłe, ła cura ła mostra dei prezepi inte ła Ceza de Santa Croze. === Corałe Ars Nova - St. John's International Choir === El Coro Ars Nova el nase inte el marso de'l 2007, par inisiadiva de algune parsone amanti de'l canto e de ła mùzega. El repartorio el spasia da'l zènare clàsego a cueło tradisionałe co brani de mùzega oparìstega de l'Otosento tirài zo da łe major òpare dei grandi conpozidori cofà [[Verdi]], [[Bellini]], [[Rossini]], [[Mozart]]<ref>{{it}} [http://www.lapancalera.it/pancalieri_9.html Concerto de Nadàl]{{Ligo desfà}}, corałe Ars Nova</ref>. == Stema == El stema del comùn de Vinovo raprexenta un [[unicorno]] e i cołori xe quełi de ła caxada [[Della Rovere]], overosìpia el xało e'l blu. == Personałità łigàe a Vinovo == * [[Vittorio Amedeo Gioanetti]], mèdego e chémico e specialmente produtór de [[porsełane]] e magiòliche. * [[Giovanni Valetti]], ciclista vinsidór inte el [[1938]] e inte el [[1939]] del [[Xiro d'Itałia]]. * [[Domenico della Rovere]], gardenàl itałiàn. * [[Giovanni Ludovico della Rovere]], véscovo itałiàn * [[Giovanni Francesco della Rovere]], vésco itałiàn * [[Tony Mancino]], rapper itałiàn * [[Giancarlo Camolese]], ex xogadór e ałenadór de calcio itałiàn. == Xemełagi == Vinovo xe xemełà co: * {{Xemełajo|Argentina|Luque (Argentina)|}}, comun [[argentina|argentino]] del [[Dipartimento de Río Segundo]] ne ła [[provincia de Córdoba]]; * {{Xemełajo|Italia|Casalbore|2011}}, comun [[Irpinia|irpin]] in [[provincia de Avellino]]. == Evołusion demografega == == Note == <references /> == Linganbi foresti == {{linganbi foresti}} * [http://www.comune.vinovo.to.it Sito Comune] * [http://www.ippodromovinovo.it Ippodromo Vinovo] == Note == <references /> # Ilario Manfredini, ''Il Castello della Rovere di Vinovo'' p.25 e segg.dea provinsia de Torin. Se cata 'nteła piana a sud de Torin. == Bibliografia == * Ilario Manfredini, ''Il Castello della Rovere di Vinovo'', edizione a cura del Comune di Vinovo, 2007; * {{fr}} L. De Mauri, ''Vinovo et ses Porcelaines'', Piantanida Valcarenghi Editori, Milano, 1923 * Walter Canavesio e Piergiorgio Grana, ''La Confraternita di Santa Croce in Vinovo'' "I Quaderni della Famija Vinoveisa", vol. 1, Vinovo 1986 == Altri progeti == {{Interprojeto}} <references/> {{Provincia de Turin}} {{Controło de autorità}} [[Categoria:Comuni de ła sità metropułitana de Turin|{{PAGENAME}}]] 48ez55zs7i562v4f3hy2zqwdztmv4n7 1101507 1101506 2022-07-27T10:51:02Z Enrico 7370 /* Stema */ wikitext text/x-wiki {{Infobox de Divixion aministrativa |Nome = Vinovo |Nome locałe = {{pms}} Vineuv |Panorama = Torre dell'orologio vinovo.JPG |Didascałia = Tore del rełojo<!-- |Stema = Vinovo-Stemma.png--> |Stato = ITA |Grado aministrativo = 3 |Divixion am grado 1 = Piemonte |Divixion am grado 2 = Torin |Aministrador locałe = Maria Teresa Mairo |Partìo = [[sentro-sanca]] |Data elesion = 14/06/2004, confermà el 14/06/2009 |Data istitusion = |Latitudine gradi = 44 |Latitudine minuti = 57 |Latitudine secondi = 0 |Latitudine NS = N |Longitudine gradi = 7 |Longitudine minuti = 38 |Longitudine secondi = 0 |Longitudine EW = E |Altitudine = 220 |Superfise = 17.7 |Note superfise = |Abitanti = 14286 |Note abitanti = {{it}} [http://demo.istat.it/bil2010/index.html Dato Istat] - Popołasion rexidente al 31 de lujo 2011. |Axornamento abitanti = 31-07-2011 |Sotodivixion = Garino, Tetti Rosa, Tetti Grella, Tetti Borno, Tetti Caglieri |Divixion confinanti = [[Candiolo]], [[Carignano (Italia)|Carignano]], [[La Loggia]], [[Moncalieri]], [[Nichelino]], [[None]], [[Piobesi Torinese]] |Codexepostałe = 10048 |Prefiso = [[011 (prefiso)|011]] |Fuxo orario = +1 |Codexestatistego = 001309 |Codexecatasticałe = M060 |Xona sismega = 4 |Targa = TO |Nome abitanti = vinovexi |Patrono=[[san Bortoło]] |Dì de festa=[[24 de agosto]] |Mapa = Map - IT - Torino - Municipality code 1309.svg |Didascałia Mapa=Locałixasion del Comun de {{PAGENAME}} inte ła Provincia de Torin. |Sito=http://www.comune.vinovo.to.it/ }} '''Vinovo''' (''Vineuv'' in [[lengua piemontexe|piemontexe]]) xe un comun de 14.286 abitanti de ła provincia de Torin. == Aministrasion == El sìndico el ze Maria Teresa Mairo da'l 14 de zunjo de'l 2004. Inte'l 2009 ła ga avùo n'altro mandato. == Corsi d'aqua == [[Imàjine:Chisola02.JPG|270px|left|thumb|El torente Chisola a Vinovo]] Inte'l teritorio de Vinovo, ai màrzeni de'l sentro abitativo orizenałe e prensipałe, A core el torente [[Chisola]] che'l va a zbocàr in [[Po]] visin a [[Moncalieri]]. == Un fià de Storia == Ła sità ła ga na łonga storia che ła fonda łe só raìze in tenpi tanto antighi: infati in sta zona A ze stài catà fora resti resałenti a'l V sècoło d.C. I documenti stòreghi pi veci che i parla de cueła che sarà ła Vinovo de oncò i ze de'l 1040: in chel'ano un àto nodariłe el sertifega che i Marchezi Romagnarono ghe i gaveva donà a l'Abasia de San Silano de [[Romagnano]] alguni tereni siti inte'l teritòrio de Vinovo. Sora de 'sto documento el teritòrio el ze indegà 'fa ''Victus Novus'', nome restà inte'l [[Età de mezo|Medioevo]] a indegar el grupo de edifisi e tereni che i jera de propietà de vari fedautari. Inte'l [[1268]] spunta un àto de vendita, inte ła stòria łocałe, de ła fameja Della Rovere che inte'l 1400 ła deventarà paròna de l'intiero teritòrio vinoveze. Ła nasita de'l comun ła ze datà [[1458]], co'l dùca [[Ludovico di Savoia]] el conséde a ła Comunidà Vinoveze łe Costitusion in defeza dei sitadini. Co ła morte de l'ùltemo desendente dei Della Rovere, inte'l [[1692]], el [[feudo]] vinoveze el ze stà cedùo ai Cónti de łe Lanze che i ło ga goernà fin al [[1732]]. In cuel'ano el [[gardenàl]] [[Carlo Vittorio Amedeo delle Lanze]] sede ła sità al [[re Carlo Emanuele III]], che el ghe ga donà, unìa a [[Stupingi]], a ła Commenda de l'[[Ordine Mauriziano]]. L'Órdene el ze stà soprimesto inte'l 1800 e un mucio de tere łe stà vendùe a privà, soło drìo el 1815 ze stà recostruìo l'avér co Stupinigi e parte de Vinovo: el casteło, alguni tereni, łe vacarìe e i boschi. Inte'l [[1865]] ła frasion de Stupinigi ła ze stà definitivamente separà da ła sità e unìa a [[Nichelino]]. Inte'l [[1775]] parte del casteło ła vien adibìa a fàbrega par la łaorasion de łe magiòłiche e de łe porsełane e dopo el [[1780]] ła ga traversà un parìodo d'oro soto ła diresion de [[Vittorio Amedeo Gioanetti]]. So'l fenir de l'[[800]] a ła renomà industria seràmega s'a fiancà łe fornaze e łe fiłànde, na ròba che ga portà a na progresiva cresita de ła popołasión, co na conseguente espansion de'l paeze, e a ła nesesaria costrusion de edifisi pùbleghi cofà el Comùn, łe scołe, l'aziło e ła Caza de'l Cotołengo. Par cuanto revarda ła vita culturałe, inte'l [[1847]] A ze stà fondà ła ''Filarmonica Vinovexa Giuseppe Verdi'', corpo muzegałe [[bandìstego]] de ła [[sità]], da łóra senpre ativo. Senjo de progreso e de acuizìa inportansa ze stà anca, inte'l [[1882]], l'inaugurasion de na [[łinea tranviaria]] che ła unìva ła stasion de Porta Nova de Torin a Vinovo. Inte'l 1941 el paeze el ga subìo un bonbardamento da parte dei aerei de ła [[RAF]] łe cui conseguense łe xe stàe de tre ferìi e tante caze desfàe. == Sede comunałe == [[Imàjine:Vinovo sede comunale 00.jpg|left|210 px|thumb|Elpałaso Comunałe co ła Piasa Marconi danànsi]] Fin a ła fine del' [[XVIII]] sec. sìrca, el Comùn de Vinovo el ga sede inte ła vacarìa de ła Famegia Farò (che un tenpo zera propietà del Conte Castelli di Sessant) drìo l'abside de ła Ceza parochiałe; drìoman el xe stà trasferìo inte ła caxa Marchiaro de Via San Bartolomeo. Poco dopo l'[[Unità de Itàlia]] el Comun l'è stà trasferido in piasa delle Grida, atuałe caxa de canton de Via Cottolengo co via don Mazzolari. Qualche ano drìo, inte el [[1878]], el Comùn de Vinovo, dovendo trasferìr el Comùn in una nòva e più anpia sede, ga cronpà ła vecia vila de ła Contesa Bosco di Ruffino, pervegnùa in redità dal conte Prospero Castelli di Sessant, riadatandoła a sede muniçipal, come che xe ancùo, piasa Marconi. L'edifisio, inte'l voltar dei ani, el ga subìo radegałe trasformasión, ła pì pezante in conseguensa de'l bonbardamento de l'[[11 de setenbre|11 setenbre]] [[1941]]. In cueła note un grupo de reoplani da bonbardamento de ła [[RAF]] i ga descargà un pìngoło de bonbe insendiarie so'l sentro de Vinovo, colpindo anca el Pałaso Munisipàłe. Łe fasàde łe ze stà zontàe inte i ani 1972-1973 in una de łe restruturasion drio, inte'l 1978-79 ze stà integrà na mànega verso via Marconi e ze stà radegalmnete restruturà i łocałi interni. === Strutura de ła sede comunałe === El conpleso de ła sede comunàl el ze caraterixà da'l corpo de fàbrega stòrego e dai corpi de fàbrega zontà che int'l pasàr dei ani, i ga conpletà so i ładi el łoto orizenałe. El fronte stòrego so Piasa Marconi, da'l cuało ghe ze l'aceso prensipałe a ła sede comunàl, el ze caratarizà da un portegà de aceso picenin sorastà da'l balcon de l'ofisio de'l Sìndico co bałustrà. Sòra ła łinea de spòrto de tałe strutura, ghe ze un frontón co ła scrita "MUNISIPIO" (dito anca Comùn). Ai ładi de l'entrada de ła sede comunałe A ze prexenti do bałustri. Ła scansion de łe sbuzadure ła ze asé regołàr e A ze prezenti de łe soaze decorative sensa frezi. Łe pitùre utiłizàe łe jera a baze vinìłega. Łongo l'intiero edifisio A core un regołón in pièra. == Edifici de intarese stòrego/artìstego == === Casteło dei Della Rovere === [[Imàjine:Della Rovere Castello.jpg|left|200 px|thumb|El Casteło dei Della Rovere]] A se trata de un pałaso de stiłe renasimentałe costruìo infrà el [[1480]] e el [[1517]] in sostitusion de un pałasoto de menor dimension adibìo a fortésa defensiva. El se catava inte l'atuałe Piasa Rey. De ła só costrusión, vołesta da ła fameja omònema, A ze stà sponsór e soventór el [[gardenàl Domenico della Rovere]], orizenario de Vinovo. Resentemente restaurà, el Casteło el ga al só interno prezevołi stuchi e dipinti a grotésca de ła Scòła de'l [[Pinturicchio]]<ref>{{it}} Gabriella ła zera una ''Delle Lanze'' avendo spozà el [[2 de desenbre]] [[1668]] el conpiasente Carlo Delle Lanze, conte de Sales. (L. De Mauri, ''Vinovo et ses porcelaines'', p. 15)</ref> e un bel giòstro co decorasion in còto. Co'l sfantàrse de ła fameja Della Rovere, el casteło inte'l [[1692]] l'è pasà a ła corona sabauda e [[Carlo Emanuele II]], asenjàndoghe el titoło de cónte de Vinovo a só fiòło (spùrio) ch'el gavea avùdo inte'l [[1712]] da Gabriella di Mesmes des Marolles <ref>{{fr}} L. De Mauri, ''Vinovo et ses porcelaines'' pp. 15-16</ref>. Francesco Agostino, el ghe ga dà in concesion anca el casteło. Nonostante ła concesion de'l casteło ła ze tornà a ła corona inte'l 1732 visto che l'ùltemo erede de ła fameja Delle Lanze el gaveva sełiesto ła cariera ecleziàstega (el jera el futuro cardinàl [[Carlo Vittorio Amedeo Delle Lanze]] ([[1712]]-[[1784]]), só fioło de Francesco Agostino e de Barbara Piossasco de Piobesi). Inte'l [[1752]] [[Carlo Emanuele III]] el ghe ło ga consenjà a ła Comenda Majistrałe de Stupinigi, che inte'l 1776, ła ghe lo ga dà in concesion a Vittorio Brodel e a l'arcanista Pierre-Antoine Hannong, al fin che i podese condurghe esperimenti so łe porsełàne e ła eventuałe produsion de łe medème. Fałìa l'inpreza dei do, el castèl l'è pasa in concesion inte'l [[1780]] a [[Vittorio Amedeo Gioanetti]], che l' a avùdo el medèmo incargo, portà a tèrmene co un serto suceso. Daspò ła morte de'l Gioanetti, fałìo el tentativo de Giovanni Stoppini de sèitar l'atività del Gioaneti, el casteło el ze stà vendùo inte'l [[1825]] a l'[[Univarsidà de Torin]], che inte'l [[1836]] ghe ło ga vendesto a só vòlta al [[comun de Torin|Turìn]] da'l cuało inte'l [[1839]] el jera stà cronpà dai fradełi, Giacomo e Luigi Rey che i ghe gavea cołogà na fàbrega de tapèi<ref>{{it}} [http://www.comune.vinovo.to.it/index.php?method=section&action=zoom&id=17 Comùn de Vinovo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121110150600/http://www.comune.vinovo.to.it/index.php?method=section&action=zoom&id=17 |date=2012-11-10 }}, parcorsi Monumentałi</ref>. Da'l 30 setenbre 2006 l'è sede de ła biblioteca comunałe e da'l [[2007]] anca de ła [[St. John International University]]. <gallery widths="160" heights="135"> File:DellaRovereCastVinovo01.JPG|El casteło De ła Róvare in Vinovo: el łado nord File:Laghetto Vinovo.jpg |El łagheto del Casteło de ła Rovere File:DellaRovereCast02.JPG|El casteło De ła Rovere in Vinovo: vista frontałe </gallery> === Ceza de San Bortoło (San Bartolomìo) === Costruìa inte'l 1451 cofà anpliamento de ła capeła privàda dei Della Rovere e dedicàda a [[San Bortoło]], ła zera subentràda ałora cofà Ceza parochiałe a cueła de [[San Desiderio]]. Inte'l 1472 ła parochia ła vien fornìa de un pestrìn. Inte'l 1615 ła Ceza ła xe stà zgrandìa e restruturà inte łe forme che groso modo A se połe védar uncò. Durando ła guera de'l Monferato, el 4 de agosto 1630 alguni scuadroni de cavałarìa i ga bruzà ła Ceza parochiałe indove el Podestà el gavea fato saràr łe masarìe e i beni de ła popołasion vinoveze. Fenìa ła bataja ła Ceza l'è stà ricostruìda<ref>{{it}} Walter Canavesio e Piergiorgio Grana (a cura di), ''La Confraternita di Santa Croce in Vinovo'', Quaderni della Famija Vinoveisa</ref>. === Ceza de Santa Croxe (o ''dij Batù'') === Xe stà tirà su inte ła segónda metà del [[XV secolo|XV secoło]] e adibìa a sede de culto par la Conpagnia dei Flagellanti (in piemontexe, ''Batù''. Co ła fondasion inte el 1577 de ła Confraternita de Santa Croxe par òpara de Bartolomeo Feccia, la Ceza inte el corso dei secołi ga subìo un mucio de canbiamenti e mejoraménti. I confradei de Santa Croxe durante łe prusisió, jera rivestìi de un càmixo bianco e col cao ricoerto da un capùso bianco, e xera apónto diti i Batù. Grasie a łe oferte che rivava da fonti diverse (quote che vegniva versàe par ogni sepoltùra e limòxine anoneme) inte el 1601 zera stài cronpài do candeliéri de otón e i rełativi ciri, e inte l'avrìl del 1603 xe stài conpletài i łavori de l'altàr. Inte el 1612 i mestri Giovanni Maria Sarasino e Antonio Franchetto ga piasà ła porta de ła céxa. Inte el 1751 ga tacà i łavori par la costrusion de un novo canpanìl «...''per poter regere detta Campana, e a ciò si senta più lontano il suono della medesima'' » (par podér rèxer dita Canpana, e a ciò se senta più łontàn el són de ła medèma<ref>{{it}} Uncuo' infra łe via "della Rotonda" e "San Giovanni Bosco"</ref> la nova costrusiónt sarìa sorta lateralmente a l'aso de ła navàda, e gavarìa mexurà sirca sìe metri da l'altésa del covèrto de ła céxa. Nei primi ani del 1800i confradei gavea cronpà un novo organo par 150 franchi. Durante ła segónda guera mondiałe sol canpanìłe xe stà montà, da parte dei miłitàri un pósto de avistamento antiaereo e inte el 1945 i miłitanti de ła rexistensa vinovexi e partixani gavea catà recèto sol canpanìłe, par scanpàr via a łe patùgie naxifasiste. A l'interno xe prexente un bel coro łigneo, intagià dai mestri [[Bartolomeo Borello]] e [[Francesco Antonio Rochie]] inte el 1715 e restorà inte el 2010. Ancùo l'edificio svincołà da l'uxo łiturgico, vien utiłixà de frecuente par manifestasion particołari cofà, a exenpio, na mostra de prexepi inte el periodo de nadàl. === Scoła Luigi Rey === Intaresante ezenpio de architetura de fin [['800]], ła ze stà sede de ła prima scoła ełementàre de Vinovo, omagio de l'industria Luigi Rey. Reałizada da l'architeto Caselli, prospeta so l'omònema piasa Rey, avendo a ła só sànca el łado davanti al Casteło de ła Róvare. Inte i ani 1934-35 ła ze stà alsà de un pian, de sèito a ła cresita de ła popołasion scołàstega, e ła ze stà utiłizada fin al 1978. Al dì de oncò ła ze sede de numaroze asosiasion łocałe. === Ceza de San Desiderio === Céxa cimiteriałe tirà su inte ła prima metà del [[XVIII secoło]] so łe ruìne de l'anteàta capèła del Santuario de [[San Desiderio]] (inisiàl patròno del paexe). La Ceza orixinàl de San Dexiderio jera un mucio diversa da l'atuałe santuario e no xera gnancora tornià dal çimitero, ma zera na sàvia costrusion co tuta probabiłità a na soła navàda, ixołàda in mexo a ła 'verta canpagna. L'interno, a pianta croxe grega, xe reałixà in stiłe [[rococò]]. La fasàda in matón vivo, co decori in ceramica połicroma (tìnpano sol portàłe e capitełi), xe de ła segónda metà del [[XIX secoło]]. === La Rotonda === Prezevołe e orizenałe edifisio fato costruìr inte ła zona meridionałe de'l teritorio comunałe<ref>{{it}} [http://www.bioarchitetturaitalia.it/index.php?option=com_content&view=article&id=46&Itemid=71 Bioarchitetura Itałia, ''La scòła materna ecołòzega a Vinovo''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140322182135/http://www.bioarchitetturaitalia.it/index.php?option=com_content&view=article&id=46&Itemid=71 |date=2014-03-22 }}</ref> a ła fine de l'[['800]], so projeto de l'Inx. Crescentino Caselli, da parte de un nodàro torineze cofà so "caza de canpanja". Ła ze stà sede de un [[Circoło Sosiałista]] da'l [[1919]] al [[1922]], ano inte'l cuało ła ze stà dà a łe fiame da na scuadra [[fasista]]. Uncò ła apartien a privà che ghe abita. === L'ała del Marcà === L'ała del Marcà ła ze cołogada a ła cròzera de łe do vìe prensipałe de'l vecio borgo medievałe. L'atuałe architetura ła ze anca cueła òpara de l'architeto Caselli, ła cui prónta ła ben reconosìbiłe inte ła scanpàda dei archi ranpànti e inte i cuarełi rosi produzesta inte łe fornàxe łocałi, oltra che inte i àrpezi in fero ùtiłi a mantenjir l'ecuiłibrio de ła strutura. L'edificio l'è stà costruìo inte i ani 1580-1585 a cura de ła [[Conpanjìa de Santa Croze]]. == Imàzeni de Vinovo == <gallery widths="180" heights="135"> File:VinovoSantaCroce02.jpg|Ła Ceza de Santa Croze, dita ''dij Batù'' File:Piazza Rey.jpg|La ex Scòła Luigi Rey File:VinovoSantaCroce02.jpg|Ła Ceza de Santa Croze, dita ''dij Batù'' File:Della Rovere Castello.jpg|Castèło della Rovere File:VinovoSanDesiderio.JPG|Ła chiesa simiteriałe de San Desiderio File:LaRotonda-Vinovo.JPG|La cusì dita ''Rotonda'' File:Fontana Vinovo.jpg|Ła fontana de Piasa L. Rey File:Il Cottolengo.jpg|El cotołengo de Vinovo File:Vinovo Bealera.jpg|La bealera de Vinovo File:Chisola03.JPG|El Chisoła File:Laghetto Vinovo.jpg|El łagheto che'l se cata dadrìo al Casteło File:Vinovo santuario di san desiderio 00.JPG|El Santuario de San Desiderio File:VinovoTorre.JPG|La Tore a canpanìl de Vinovo File:Vinovo santuario di san desiderio 01.JPG|El santuario a l'interno File:Vinovo sede comunale 00.jpg|El Comùn de Vinovo </gallery> == Zviłupo urbanìstego == === Ła recostrusion daspò ła guèra === Ła recostrusion daspò ła guèra ła ga portà a l'insediamento de nove industrie de łenjami e metalmecàneghe. Intrà el 1955 e el 1970 A ze rivà in paeze un mucio de imigrà che i rivava da ła [[Romagna|Romanja]], da'l [[Vèneto|Veneto]] e da łe rezion de'l sud, cusì tanti che in 'st'ùltemo terso de sècoło ła popołasion ła ze pasà dai sìrca 2&nbsp;500 abitanti de'l 1940 ai atuałi 14&nbsp;000. Ancùo no'l ga pi łe caratarìsteghe de'l paeze agricoło de un tenpo e, inte i ùltemi vinti ani, ła seràda de ła mazor parte de łe industrie łocałe che un tenpo łe ofriva łaoro anca a tanti vinovezi, ła ga inflizesto un dupo colpo al setor segondario de Vinovo. === Sentro e frasion === El teritòrio comunàl pitosto estezo, el conta un sentro stòrego, frasión, alcune de łe cuałe łontane pi chiłometri da'l sentro, e serti paezi rezidensiałi. Una de łe frasion ła ze Garino. Garino ła ze na sitadina asé picenina co na scòła materna, una ełementare e n'altra media. === L'ipodromo === So'l scominsio dei [[ani '60]] A ze stà costruìi a Vinovo do ipodromi: uno par łe corse al [[troto]] e uno par cuełe al [[gałopo]]. Resentemente (2005) l'ipodromo de'l gałopo el ze stà butà zo par farghe posto al ''Juventus Center'' e a un futuro groso conpleso comersiałe. Ze restà cuindi ativo soło che l'ipodromo de'l troto. === Juventus Center === El progeto de ła sosietà calcìstega [[Juventus FC|Juventus]] de fabregar un novo centro sportivo infrà i comùni de [[Nichełino]] e Vinovo el ga trovà ła só sede inte'l teritòrio de Vinovo. El sentro sportivo ''[[Juventus Center]]'' el ze stà inaugurà inte'l [[2006]]. El conpleso el ga i só ingrèsi in via Stupinigi 182. === Ła Scòła Materna ecołòzega === [[Imàjine:Scuola dell'Infanzia Statale.JPG|right|250 px|thumb|Ła scòła statałe par l'infansia]] El 20 de novenbre 2010 A ze stà inaugurà ła nova scòła de l'infasìa reałizà segóndo i rigorozi criteri de sparanjo enerzètego e de sostenibiłità anbientałe. Situà in via Garibaldi, visina a'l sentro stòrego, ła ze diretamente afasà so'l grando parco de'l Casteło. Costruìa patòca co ełementi de łenjo prefabregà asenblà infrà łori so'l pòsto, ła scòła no ła ze cołegà al gas metano, no ła dòpara enerzìa a conbustìbiłi fosiłi e donca łe speze par el rescaldamento dei anbienti e de l'acua e cuełe par ła fornidura de enerzìa ełètrega i ze guałìvi a zero<ref>{{it}} [http://www.famijavinoveisa.it/chi%20siamo.htm La Famija Vinoveisa chi semo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130611051821/http://www.famijavinoveisa.it/chi%20siamo.htm |date=2013-06-11 }}</ref>. == Asosiasion Locałe == === Ła Fiłarmònega Giuseppe Verdi === Ła Fiłarmònega vinoveze "[[Giuseppe Verdi]]" ła ze nasesta ofisialmente inte'l marso [[1847]], in ocazion de ła vizita pastorałe de l'arsivescovo de [[Turìn|Torin]], [[Luigi Fransoni]]. Inte'l córar dei ani l'è devenjù sełebre in tuto el Piemonte, tanto che a cauza dei nùmarozi inpenji, ła banda ła ga dovesto spartìrse in du. Ła Banda muzegałe de Vinovo ła ga seità inte'l servisio a gratis e vołontario a tuta ła sitadinansa e inte i [[ani '50]] l'è riusìa a otenjer na sede stàbiłe. Inte'l 1999, ła fiłàrmonega ła ga partesipà cofà ùnega raprezentante par l'Itàłia al 20° [[Osterreichisches Blasmusikfest]] de Viena. === Ła Famija Vinoveisa === Ła Famija Vinoveisa ła nase inte'l 1981 par vołer de alguni sitadini Vinovezi, "co'l fin de presarvar łe tradision de'l patrimonio łocałe. Onji ano, inte'l parìodo de Nadàłe, ła cura ła mostra dei prezepi inte ła Ceza de Santa Croze. === Corałe Ars Nova - St. John's International Choir === El Coro Ars Nova el nase inte el marso de'l 2007, par inisiadiva de algune parsone amanti de'l canto e de ła mùzega. El repartorio el spasia da'l zènare clàsego a cueło tradisionałe co brani de mùzega oparìstega de l'Otosento tirài zo da łe major òpare dei grandi conpozidori cofà [[Verdi]], [[Bellini]], [[Rossini]], [[Mozart]]<ref>{{it}} [http://www.lapancalera.it/pancalieri_9.html Concerto de Nadàl]{{Ligo desfà}}, corałe Ars Nova</ref>. == Stema == El stema de'l comùn de Vinovo el raprezenta un [[unicorno]] e i cołori i ze cuełi de ła cazada [[Della Rovere]], overosìpia el zało e el blé. == Personałità łigàe a Vinovo == * [[Vittorio Amedeo Gioanetti]], mèdego e chémico e specialmente produtór de [[porsełane]] e magiòliche. * [[Giovanni Valetti]], ciclista vinsidór inte el [[1938]] e inte el [[1939]] del [[Xiro d'Itałia]]. * [[Domenico della Rovere]], gardenàl itałiàn. * [[Giovanni Ludovico della Rovere]], véscovo itałiàn * [[Giovanni Francesco della Rovere]], vésco itałiàn * [[Tony Mancino]], rapper itałiàn * [[Giancarlo Camolese]], ex xogadór e ałenadór de calcio itałiàn. == Xemełagi == Vinovo xe xemełà co: * {{Xemełajo|Argentina|Luque (Argentina)|}}, comun [[argentina|argentino]] del [[Dipartimento de Río Segundo]] ne ła [[provincia de Córdoba]]; * {{Xemełajo|Italia|Casalbore|2011}}, comun [[Irpinia|irpin]] in [[provincia de Avellino]]. == Evołusion demografega == == Note == <references /> == Linganbi foresti == {{linganbi foresti}} * [http://www.comune.vinovo.to.it Sito Comune] * [http://www.ippodromovinovo.it Ippodromo Vinovo] == Note == <references /> # Ilario Manfredini, ''Il Castello della Rovere di Vinovo'' p.25 e segg.dea provinsia de Torin. Se cata 'nteła piana a sud de Torin. == Bibliografia == * Ilario Manfredini, ''Il Castello della Rovere di Vinovo'', edizione a cura del Comune di Vinovo, 2007; * {{fr}} L. De Mauri, ''Vinovo et ses Porcelaines'', Piantanida Valcarenghi Editori, Milano, 1923 * Walter Canavesio e Piergiorgio Grana, ''La Confraternita di Santa Croce in Vinovo'' "I Quaderni della Famija Vinoveisa", vol. 1, Vinovo 1986 == Altri progeti == {{Interprojeto}} <references/> {{Provincia de Turin}} {{Controło de autorità}} [[Categoria:Comuni de ła sità metropułitana de Turin|{{PAGENAME}}]] odq3m4roekbj6oo3l1f2awxhrnr5vpp 1101508 1101507 2022-07-27T10:52:16Z Enrico 7370 /* Personałità łigàe a Vinovo */ wikitext text/x-wiki {{Infobox de Divixion aministrativa |Nome = Vinovo |Nome locałe = {{pms}} Vineuv |Panorama = Torre dell'orologio vinovo.JPG |Didascałia = Tore del rełojo<!-- |Stema = Vinovo-Stemma.png--> |Stato = ITA |Grado aministrativo = 3 |Divixion am grado 1 = Piemonte |Divixion am grado 2 = Torin |Aministrador locałe = Maria Teresa Mairo |Partìo = [[sentro-sanca]] |Data elesion = 14/06/2004, confermà el 14/06/2009 |Data istitusion = |Latitudine gradi = 44 |Latitudine minuti = 57 |Latitudine secondi = 0 |Latitudine NS = N |Longitudine gradi = 7 |Longitudine minuti = 38 |Longitudine secondi = 0 |Longitudine EW = E |Altitudine = 220 |Superfise = 17.7 |Note superfise = |Abitanti = 14286 |Note abitanti = {{it}} [http://demo.istat.it/bil2010/index.html Dato Istat] - Popołasion rexidente al 31 de lujo 2011. |Axornamento abitanti = 31-07-2011 |Sotodivixion = Garino, Tetti Rosa, Tetti Grella, Tetti Borno, Tetti Caglieri |Divixion confinanti = [[Candiolo]], [[Carignano (Italia)|Carignano]], [[La Loggia]], [[Moncalieri]], [[Nichelino]], [[None]], [[Piobesi Torinese]] |Codexepostałe = 10048 |Prefiso = [[011 (prefiso)|011]] |Fuxo orario = +1 |Codexestatistego = 001309 |Codexecatasticałe = M060 |Xona sismega = 4 |Targa = TO |Nome abitanti = vinovexi |Patrono=[[san Bortoło]] |Dì de festa=[[24 de agosto]] |Mapa = Map - IT - Torino - Municipality code 1309.svg |Didascałia Mapa=Locałixasion del Comun de {{PAGENAME}} inte ła Provincia de Torin. |Sito=http://www.comune.vinovo.to.it/ }} '''Vinovo''' (''Vineuv'' in [[lengua piemontexe|piemontexe]]) xe un comun de 14.286 abitanti de ła provincia de Torin. == Aministrasion == El sìndico el ze Maria Teresa Mairo da'l 14 de zunjo de'l 2004. Inte'l 2009 ła ga avùo n'altro mandato. == Corsi d'aqua == [[Imàjine:Chisola02.JPG|270px|left|thumb|El torente Chisola a Vinovo]] Inte'l teritorio de Vinovo, ai màrzeni de'l sentro abitativo orizenałe e prensipałe, A core el torente [[Chisola]] che'l va a zbocàr in [[Po]] visin a [[Moncalieri]]. == Un fià de Storia == Ła sità ła ga na łonga storia che ła fonda łe só raìze in tenpi tanto antighi: infati in sta zona A ze stài catà fora resti resałenti a'l V sècoło d.C. I documenti stòreghi pi veci che i parla de cueła che sarà ła Vinovo de oncò i ze de'l 1040: in chel'ano un àto nodariłe el sertifega che i Marchezi Romagnarono ghe i gaveva donà a l'Abasia de San Silano de [[Romagnano]] alguni tereni siti inte'l teritòrio de Vinovo. Sora de 'sto documento el teritòrio el ze indegà 'fa ''Victus Novus'', nome restà inte'l [[Età de mezo|Medioevo]] a indegar el grupo de edifisi e tereni che i jera de propietà de vari fedautari. Inte'l [[1268]] spunta un àto de vendita, inte ła stòria łocałe, de ła fameja Della Rovere che inte'l 1400 ła deventarà paròna de l'intiero teritòrio vinoveze. Ła nasita de'l comun ła ze datà [[1458]], co'l dùca [[Ludovico di Savoia]] el conséde a ła Comunidà Vinoveze łe Costitusion in defeza dei sitadini. Co ła morte de l'ùltemo desendente dei Della Rovere, inte'l [[1692]], el [[feudo]] vinoveze el ze stà cedùo ai Cónti de łe Lanze che i ło ga goernà fin al [[1732]]. In cuel'ano el [[gardenàl]] [[Carlo Vittorio Amedeo delle Lanze]] sede ła sità al [[re Carlo Emanuele III]], che el ghe ga donà, unìa a [[Stupingi]], a ła Commenda de l'[[Ordine Mauriziano]]. L'Órdene el ze stà soprimesto inte'l 1800 e un mucio de tere łe stà vendùe a privà, soło drìo el 1815 ze stà recostruìo l'avér co Stupinigi e parte de Vinovo: el casteło, alguni tereni, łe vacarìe e i boschi. Inte'l [[1865]] ła frasion de Stupinigi ła ze stà definitivamente separà da ła sità e unìa a [[Nichelino]]. Inte'l [[1775]] parte del casteło ła vien adibìa a fàbrega par la łaorasion de łe magiòłiche e de łe porsełane e dopo el [[1780]] ła ga traversà un parìodo d'oro soto ła diresion de [[Vittorio Amedeo Gioanetti]]. So'l fenir de l'[[800]] a ła renomà industria seràmega s'a fiancà łe fornaze e łe fiłànde, na ròba che ga portà a na progresiva cresita de ła popołasión, co na conseguente espansion de'l paeze, e a ła nesesaria costrusion de edifisi pùbleghi cofà el Comùn, łe scołe, l'aziło e ła Caza de'l Cotołengo. Par cuanto revarda ła vita culturałe, inte'l [[1847]] A ze stà fondà ła ''Filarmonica Vinovexa Giuseppe Verdi'', corpo muzegałe [[bandìstego]] de ła [[sità]], da łóra senpre ativo. Senjo de progreso e de acuizìa inportansa ze stà anca, inte'l [[1882]], l'inaugurasion de na [[łinea tranviaria]] che ła unìva ła stasion de Porta Nova de Torin a Vinovo. Inte'l 1941 el paeze el ga subìo un bonbardamento da parte dei aerei de ła [[RAF]] łe cui conseguense łe xe stàe de tre ferìi e tante caze desfàe. == Sede comunałe == [[Imàjine:Vinovo sede comunale 00.jpg|left|210 px|thumb|Elpałaso Comunałe co ła Piasa Marconi danànsi]] Fin a ła fine del' [[XVIII]] sec. sìrca, el Comùn de Vinovo el ga sede inte ła vacarìa de ła Famegia Farò (che un tenpo zera propietà del Conte Castelli di Sessant) drìo l'abside de ła Ceza parochiałe; drìoman el xe stà trasferìo inte ła caxa Marchiaro de Via San Bartolomeo. Poco dopo l'[[Unità de Itàlia]] el Comun l'è stà trasferido in piasa delle Grida, atuałe caxa de canton de Via Cottolengo co via don Mazzolari. Qualche ano drìo, inte el [[1878]], el Comùn de Vinovo, dovendo trasferìr el Comùn in una nòva e più anpia sede, ga cronpà ła vecia vila de ła Contesa Bosco di Ruffino, pervegnùa in redità dal conte Prospero Castelli di Sessant, riadatandoła a sede muniçipal, come che xe ancùo, piasa Marconi. L'edifisio, inte'l voltar dei ani, el ga subìo radegałe trasformasión, ła pì pezante in conseguensa de'l bonbardamento de l'[[11 de setenbre|11 setenbre]] [[1941]]. In cueła note un grupo de reoplani da bonbardamento de ła [[RAF]] i ga descargà un pìngoło de bonbe insendiarie so'l sentro de Vinovo, colpindo anca el Pałaso Munisipàłe. Łe fasàde łe ze stà zontàe inte i ani 1972-1973 in una de łe restruturasion drio, inte'l 1978-79 ze stà integrà na mànega verso via Marconi e ze stà radegalmnete restruturà i łocałi interni. === Strutura de ła sede comunałe === El conpleso de ła sede comunàl el ze caraterixà da'l corpo de fàbrega stòrego e dai corpi de fàbrega zontà che int'l pasàr dei ani, i ga conpletà so i ładi el łoto orizenałe. El fronte stòrego so Piasa Marconi, da'l cuało ghe ze l'aceso prensipałe a ła sede comunàl, el ze caratarizà da un portegà de aceso picenin sorastà da'l balcon de l'ofisio de'l Sìndico co bałustrà. Sòra ła łinea de spòrto de tałe strutura, ghe ze un frontón co ła scrita "MUNISIPIO" (dito anca Comùn). Ai ładi de l'entrada de ła sede comunałe A ze prexenti do bałustri. Ła scansion de łe sbuzadure ła ze asé regołàr e A ze prezenti de łe soaze decorative sensa frezi. Łe pitùre utiłizàe łe jera a baze vinìłega. Łongo l'intiero edifisio A core un regołón in pièra. == Edifici de intarese stòrego/artìstego == === Casteło dei Della Rovere === [[Imàjine:Della Rovere Castello.jpg|left|200 px|thumb|El Casteło dei Della Rovere]] A se trata de un pałaso de stiłe renasimentałe costruìo infrà el [[1480]] e el [[1517]] in sostitusion de un pałasoto de menor dimension adibìo a fortésa defensiva. El se catava inte l'atuałe Piasa Rey. De ła só costrusión, vołesta da ła fameja omònema, A ze stà sponsór e soventór el [[gardenàl Domenico della Rovere]], orizenario de Vinovo. Resentemente restaurà, el Casteło el ga al só interno prezevołi stuchi e dipinti a grotésca de ła Scòła de'l [[Pinturicchio]]<ref>{{it}} Gabriella ła zera una ''Delle Lanze'' avendo spozà el [[2 de desenbre]] [[1668]] el conpiasente Carlo Delle Lanze, conte de Sales. (L. De Mauri, ''Vinovo et ses porcelaines'', p. 15)</ref> e un bel giòstro co decorasion in còto. Co'l sfantàrse de ła fameja Della Rovere, el casteło inte'l [[1692]] l'è pasà a ła corona sabauda e [[Carlo Emanuele II]], asenjàndoghe el titoło de cónte de Vinovo a só fiòło (spùrio) ch'el gavea avùdo inte'l [[1712]] da Gabriella di Mesmes des Marolles <ref>{{fr}} L. De Mauri, ''Vinovo et ses porcelaines'' pp. 15-16</ref>. Francesco Agostino, el ghe ga dà in concesion anca el casteło. Nonostante ła concesion de'l casteło ła ze tornà a ła corona inte'l 1732 visto che l'ùltemo erede de ła fameja Delle Lanze el gaveva sełiesto ła cariera ecleziàstega (el jera el futuro cardinàl [[Carlo Vittorio Amedeo Delle Lanze]] ([[1712]]-[[1784]]), só fioło de Francesco Agostino e de Barbara Piossasco de Piobesi). Inte'l [[1752]] [[Carlo Emanuele III]] el ghe ło ga consenjà a ła Comenda Majistrałe de Stupinigi, che inte'l 1776, ła ghe lo ga dà in concesion a Vittorio Brodel e a l'arcanista Pierre-Antoine Hannong, al fin che i podese condurghe esperimenti so łe porsełàne e ła eventuałe produsion de łe medème. Fałìa l'inpreza dei do, el castèl l'è pasa in concesion inte'l [[1780]] a [[Vittorio Amedeo Gioanetti]], che l' a avùdo el medèmo incargo, portà a tèrmene co un serto suceso. Daspò ła morte de'l Gioanetti, fałìo el tentativo de Giovanni Stoppini de sèitar l'atività del Gioaneti, el casteło el ze stà vendùo inte'l [[1825]] a l'[[Univarsidà de Torin]], che inte'l [[1836]] ghe ło ga vendesto a só vòlta al [[comun de Torin|Turìn]] da'l cuało inte'l [[1839]] el jera stà cronpà dai fradełi, Giacomo e Luigi Rey che i ghe gavea cołogà na fàbrega de tapèi<ref>{{it}} [http://www.comune.vinovo.to.it/index.php?method=section&action=zoom&id=17 Comùn de Vinovo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121110150600/http://www.comune.vinovo.to.it/index.php?method=section&action=zoom&id=17 |date=2012-11-10 }}, parcorsi Monumentałi</ref>. Da'l 30 setenbre 2006 l'è sede de ła biblioteca comunałe e da'l [[2007]] anca de ła [[St. John International University]]. <gallery widths="160" heights="135"> File:DellaRovereCastVinovo01.JPG|El casteło De ła Róvare in Vinovo: el łado nord File:Laghetto Vinovo.jpg |El łagheto del Casteło de ła Rovere File:DellaRovereCast02.JPG|El casteło De ła Rovere in Vinovo: vista frontałe </gallery> === Ceza de San Bortoło (San Bartolomìo) === Costruìa inte'l 1451 cofà anpliamento de ła capeła privàda dei Della Rovere e dedicàda a [[San Bortoło]], ła zera subentràda ałora cofà Ceza parochiałe a cueła de [[San Desiderio]]. Inte'l 1472 ła parochia ła vien fornìa de un pestrìn. Inte'l 1615 ła Ceza ła xe stà zgrandìa e restruturà inte łe forme che groso modo A se połe védar uncò. Durando ła guera de'l Monferato, el 4 de agosto 1630 alguni scuadroni de cavałarìa i ga bruzà ła Ceza parochiałe indove el Podestà el gavea fato saràr łe masarìe e i beni de ła popołasion vinoveze. Fenìa ła bataja ła Ceza l'è stà ricostruìda<ref>{{it}} Walter Canavesio e Piergiorgio Grana (a cura di), ''La Confraternita di Santa Croce in Vinovo'', Quaderni della Famija Vinoveisa</ref>. === Ceza de Santa Croxe (o ''dij Batù'') === Xe stà tirà su inte ła segónda metà del [[XV secolo|XV secoło]] e adibìa a sede de culto par la Conpagnia dei Flagellanti (in piemontexe, ''Batù''. Co ła fondasion inte el 1577 de ła Confraternita de Santa Croxe par òpara de Bartolomeo Feccia, la Ceza inte el corso dei secołi ga subìo un mucio de canbiamenti e mejoraménti. I confradei de Santa Croxe durante łe prusisió, jera rivestìi de un càmixo bianco e col cao ricoerto da un capùso bianco, e xera apónto diti i Batù. Grasie a łe oferte che rivava da fonti diverse (quote che vegniva versàe par ogni sepoltùra e limòxine anoneme) inte el 1601 zera stài cronpài do candeliéri de otón e i rełativi ciri, e inte l'avrìl del 1603 xe stài conpletài i łavori de l'altàr. Inte el 1612 i mestri Giovanni Maria Sarasino e Antonio Franchetto ga piasà ła porta de ła céxa. Inte el 1751 ga tacà i łavori par la costrusion de un novo canpanìl «...''per poter regere detta Campana, e a ciò si senta più lontano il suono della medesima'' » (par podér rèxer dita Canpana, e a ciò se senta più łontàn el són de ła medèma<ref>{{it}} Uncuo' infra łe via "della Rotonda" e "San Giovanni Bosco"</ref> la nova costrusiónt sarìa sorta lateralmente a l'aso de ła navàda, e gavarìa mexurà sirca sìe metri da l'altésa del covèrto de ła céxa. Nei primi ani del 1800i confradei gavea cronpà un novo organo par 150 franchi. Durante ła segónda guera mondiałe sol canpanìłe xe stà montà, da parte dei miłitàri un pósto de avistamento antiaereo e inte el 1945 i miłitanti de ła rexistensa vinovexi e partixani gavea catà recèto sol canpanìłe, par scanpàr via a łe patùgie naxifasiste. A l'interno xe prexente un bel coro łigneo, intagià dai mestri [[Bartolomeo Borello]] e [[Francesco Antonio Rochie]] inte el 1715 e restorà inte el 2010. Ancùo l'edificio svincołà da l'uxo łiturgico, vien utiłixà de frecuente par manifestasion particołari cofà, a exenpio, na mostra de prexepi inte el periodo de nadàl. === Scoła Luigi Rey === Intaresante ezenpio de architetura de fin [['800]], ła ze stà sede de ła prima scoła ełementàre de Vinovo, omagio de l'industria Luigi Rey. Reałizada da l'architeto Caselli, prospeta so l'omònema piasa Rey, avendo a ła só sànca el łado davanti al Casteło de ła Róvare. Inte i ani 1934-35 ła ze stà alsà de un pian, de sèito a ła cresita de ła popołasion scołàstega, e ła ze stà utiłizada fin al 1978. Al dì de oncò ła ze sede de numaroze asosiasion łocałe. === Ceza de San Desiderio === Céxa cimiteriałe tirà su inte ła prima metà del [[XVIII secoło]] so łe ruìne de l'anteàta capèła del Santuario de [[San Desiderio]] (inisiàl patròno del paexe). La Ceza orixinàl de San Dexiderio jera un mucio diversa da l'atuałe santuario e no xera gnancora tornià dal çimitero, ma zera na sàvia costrusion co tuta probabiłità a na soła navàda, ixołàda in mexo a ła 'verta canpagna. L'interno, a pianta croxe grega, xe reałixà in stiłe [[rococò]]. La fasàda in matón vivo, co decori in ceramica połicroma (tìnpano sol portàłe e capitełi), xe de ła segónda metà del [[XIX secoło]]. === La Rotonda === Prezevołe e orizenałe edifisio fato costruìr inte ła zona meridionałe de'l teritorio comunałe<ref>{{it}} [http://www.bioarchitetturaitalia.it/index.php?option=com_content&view=article&id=46&Itemid=71 Bioarchitetura Itałia, ''La scòła materna ecołòzega a Vinovo''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140322182135/http://www.bioarchitetturaitalia.it/index.php?option=com_content&view=article&id=46&Itemid=71 |date=2014-03-22 }}</ref> a ła fine de l'[['800]], so projeto de l'Inx. Crescentino Caselli, da parte de un nodàro torineze cofà so "caza de canpanja". Ła ze stà sede de un [[Circoło Sosiałista]] da'l [[1919]] al [[1922]], ano inte'l cuało ła ze stà dà a łe fiame da na scuadra [[fasista]]. Uncò ła apartien a privà che ghe abita. === L'ała del Marcà === L'ała del Marcà ła ze cołogada a ła cròzera de łe do vìe prensipałe de'l vecio borgo medievałe. L'atuałe architetura ła ze anca cueła òpara de l'architeto Caselli, ła cui prónta ła ben reconosìbiłe inte ła scanpàda dei archi ranpànti e inte i cuarełi rosi produzesta inte łe fornàxe łocałi, oltra che inte i àrpezi in fero ùtiłi a mantenjir l'ecuiłibrio de ła strutura. L'edificio l'è stà costruìo inte i ani 1580-1585 a cura de ła [[Conpanjìa de Santa Croze]]. == Imàzeni de Vinovo == <gallery widths="180" heights="135"> File:VinovoSantaCroce02.jpg|Ła Ceza de Santa Croze, dita ''dij Batù'' File:Piazza Rey.jpg|La ex Scòła Luigi Rey File:VinovoSantaCroce02.jpg|Ła Ceza de Santa Croze, dita ''dij Batù'' File:Della Rovere Castello.jpg|Castèło della Rovere File:VinovoSanDesiderio.JPG|Ła chiesa simiteriałe de San Desiderio File:LaRotonda-Vinovo.JPG|La cusì dita ''Rotonda'' File:Fontana Vinovo.jpg|Ła fontana de Piasa L. Rey File:Il Cottolengo.jpg|El cotołengo de Vinovo File:Vinovo Bealera.jpg|La bealera de Vinovo File:Chisola03.JPG|El Chisoła File:Laghetto Vinovo.jpg|El łagheto che'l se cata dadrìo al Casteło File:Vinovo santuario di san desiderio 00.JPG|El Santuario de San Desiderio File:VinovoTorre.JPG|La Tore a canpanìl de Vinovo File:Vinovo santuario di san desiderio 01.JPG|El santuario a l'interno File:Vinovo sede comunale 00.jpg|El Comùn de Vinovo </gallery> == Zviłupo urbanìstego == === Ła recostrusion daspò ła guèra === Ła recostrusion daspò ła guèra ła ga portà a l'insediamento de nove industrie de łenjami e metalmecàneghe. Intrà el 1955 e el 1970 A ze rivà in paeze un mucio de imigrà che i rivava da ła [[Romagna|Romanja]], da'l [[Vèneto|Veneto]] e da łe rezion de'l sud, cusì tanti che in 'st'ùltemo terso de sècoło ła popołasion ła ze pasà dai sìrca 2&nbsp;500 abitanti de'l 1940 ai atuałi 14&nbsp;000. Ancùo no'l ga pi łe caratarìsteghe de'l paeze agricoło de un tenpo e, inte i ùltemi vinti ani, ła seràda de ła mazor parte de łe industrie łocałe che un tenpo łe ofriva łaoro anca a tanti vinovezi, ła ga inflizesto un dupo colpo al setor segondario de Vinovo. === Sentro e frasion === El teritòrio comunàl pitosto estezo, el conta un sentro stòrego, frasión, alcune de łe cuałe łontane pi chiłometri da'l sentro, e serti paezi rezidensiałi. Una de łe frasion ła ze Garino. Garino ła ze na sitadina asé picenina co na scòła materna, una ełementare e n'altra media. === L'ipodromo === So'l scominsio dei [[ani '60]] A ze stà costruìi a Vinovo do ipodromi: uno par łe corse al [[troto]] e uno par cuełe al [[gałopo]]. Resentemente (2005) l'ipodromo de'l gałopo el ze stà butà zo par farghe posto al ''Juventus Center'' e a un futuro groso conpleso comersiałe. Ze restà cuindi ativo soło che l'ipodromo de'l troto. === Juventus Center === El progeto de ła sosietà calcìstega [[Juventus FC|Juventus]] de fabregar un novo centro sportivo infrà i comùni de [[Nichełino]] e Vinovo el ga trovà ła só sede inte'l teritòrio de Vinovo. El sentro sportivo ''[[Juventus Center]]'' el ze stà inaugurà inte'l [[2006]]. El conpleso el ga i só ingrèsi in via Stupinigi 182. === Ła Scòła Materna ecołòzega === [[Imàjine:Scuola dell'Infanzia Statale.JPG|right|250 px|thumb|Ła scòła statałe par l'infansia]] El 20 de novenbre 2010 A ze stà inaugurà ła nova scòła de l'infasìa reałizà segóndo i rigorozi criteri de sparanjo enerzètego e de sostenibiłità anbientałe. Situà in via Garibaldi, visina a'l sentro stòrego, ła ze diretamente afasà so'l grando parco de'l Casteło. Costruìa patòca co ełementi de łenjo prefabregà asenblà infrà łori so'l pòsto, ła scòła no ła ze cołegà al gas metano, no ła dòpara enerzìa a conbustìbiłi fosiłi e donca łe speze par el rescaldamento dei anbienti e de l'acua e cuełe par ła fornidura de enerzìa ełètrega i ze guałìvi a zero<ref>{{it}} [http://www.famijavinoveisa.it/chi%20siamo.htm La Famija Vinoveisa chi semo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130611051821/http://www.famijavinoveisa.it/chi%20siamo.htm |date=2013-06-11 }}</ref>. == Asosiasion Locałe == === Ła Fiłarmònega Giuseppe Verdi === Ła Fiłarmònega vinoveze "[[Giuseppe Verdi]]" ła ze nasesta ofisialmente inte'l marso [[1847]], in ocazion de ła vizita pastorałe de l'arsivescovo de [[Turìn|Torin]], [[Luigi Fransoni]]. Inte'l córar dei ani l'è devenjù sełebre in tuto el Piemonte, tanto che a cauza dei nùmarozi inpenji, ła banda ła ga dovesto spartìrse in du. Ła Banda muzegałe de Vinovo ła ga seità inte'l servisio a gratis e vołontario a tuta ła sitadinansa e inte i [[ani '50]] l'è riusìa a otenjer na sede stàbiłe. Inte'l 1999, ła fiłàrmonega ła ga partesipà cofà ùnega raprezentante par l'Itàłia al 20° [[Osterreichisches Blasmusikfest]] de Viena. === Ła Famija Vinoveisa === Ła Famija Vinoveisa ła nase inte'l 1981 par vołer de alguni sitadini Vinovezi, "co'l fin de presarvar łe tradision de'l patrimonio łocałe. Onji ano, inte'l parìodo de Nadàłe, ła cura ła mostra dei prezepi inte ła Ceza de Santa Croze. === Corałe Ars Nova - St. John's International Choir === El Coro Ars Nova el nase inte el marso de'l 2007, par inisiadiva de algune parsone amanti de'l canto e de ła mùzega. El repartorio el spasia da'l zènare clàsego a cueło tradisionałe co brani de mùzega oparìstega de l'Otosento tirài zo da łe major òpare dei grandi conpozidori cofà [[Verdi]], [[Bellini]], [[Rossini]], [[Mozart]]<ref>{{it}} [http://www.lapancalera.it/pancalieri_9.html Concerto de Nadàl]{{Ligo desfà}}, corałe Ars Nova</ref>. == Stema == El stema de'l comùn de Vinovo el raprezenta un [[unicorno]] e i cołori i ze cuełi de ła cazada [[Della Rovere]], overosìpia el zało e el blé. == Parsonałità łigàe a Vinovo == * [[Vittorio Amedeo Gioanetti]], mèdego e chìmego e spesialmente produtór de [[porsełane]] e magiòliche. * [[Giovanni Valetti]], siclista vensidór inte'l [[1938]] e inte'l [[1939]] del [[Xiro d'Itałia|Ziro d'Itałia]]. * [[Domenico della Rovere]], gardenàl itałiàn. * [[Giovanni Ludovico della Rovere]], véscovo itałiàn * [[Giovanni Francesco della Rovere]], véscovo itałiàn * [[Tony Mancino]], rapper itałiàn * [[Giancarlo Camolese]], ex zogadór e ałenadór de calcio itałiàn. == Xemełagi == Vinovo xe xemełà co: * {{Xemełajo|Argentina|Luque (Argentina)|}}, comun [[argentina|argentino]] del [[Dipartimento de Río Segundo]] ne ła [[provincia de Córdoba]]; * {{Xemełajo|Italia|Casalbore|2011}}, comun [[Irpinia|irpin]] in [[provincia de Avellino]]. == Evołusion demografega == == Note == <references /> == Linganbi foresti == {{linganbi foresti}} * [http://www.comune.vinovo.to.it Sito Comune] * [http://www.ippodromovinovo.it Ippodromo Vinovo] == Note == <references /> # Ilario Manfredini, ''Il Castello della Rovere di Vinovo'' p.25 e segg.dea provinsia de Torin. Se cata 'nteła piana a sud de Torin. == Bibliografia == * Ilario Manfredini, ''Il Castello della Rovere di Vinovo'', edizione a cura del Comune di Vinovo, 2007; * {{fr}} L. De Mauri, ''Vinovo et ses Porcelaines'', Piantanida Valcarenghi Editori, Milano, 1923 * Walter Canavesio e Piergiorgio Grana, ''La Confraternita di Santa Croce in Vinovo'' "I Quaderni della Famija Vinoveisa", vol. 1, Vinovo 1986 == Altri progeti == {{Interprojeto}} <references/> {{Provincia de Turin}} {{Controło de autorità}} [[Categoria:Comuni de ła sità metropułitana de Turin|{{PAGENAME}}]] h3ibqx74p6gyep4hqg4fmvixulqbcbu 1101509 1101508 2022-07-27T10:53:53Z Enrico 7370 /* Xemełagi */ wikitext text/x-wiki {{Infobox de Divixion aministrativa |Nome = Vinovo |Nome locałe = {{pms}} Vineuv |Panorama = Torre dell'orologio vinovo.JPG |Didascałia = Tore del rełojo<!-- |Stema = Vinovo-Stemma.png--> |Stato = ITA |Grado aministrativo = 3 |Divixion am grado 1 = Piemonte |Divixion am grado 2 = Torin |Aministrador locałe = Maria Teresa Mairo |Partìo = [[sentro-sanca]] |Data elesion = 14/06/2004, confermà el 14/06/2009 |Data istitusion = |Latitudine gradi = 44 |Latitudine minuti = 57 |Latitudine secondi = 0 |Latitudine NS = N |Longitudine gradi = 7 |Longitudine minuti = 38 |Longitudine secondi = 0 |Longitudine EW = E |Altitudine = 220 |Superfise = 17.7 |Note superfise = |Abitanti = 14286 |Note abitanti = {{it}} [http://demo.istat.it/bil2010/index.html Dato Istat] - Popołasion rexidente al 31 de lujo 2011. |Axornamento abitanti = 31-07-2011 |Sotodivixion = Garino, Tetti Rosa, Tetti Grella, Tetti Borno, Tetti Caglieri |Divixion confinanti = [[Candiolo]], [[Carignano (Italia)|Carignano]], [[La Loggia]], [[Moncalieri]], [[Nichelino]], [[None]], [[Piobesi Torinese]] |Codexepostałe = 10048 |Prefiso = [[011 (prefiso)|011]] |Fuxo orario = +1 |Codexestatistego = 001309 |Codexecatasticałe = M060 |Xona sismega = 4 |Targa = TO |Nome abitanti = vinovexi |Patrono=[[san Bortoło]] |Dì de festa=[[24 de agosto]] |Mapa = Map - IT - Torino - Municipality code 1309.svg |Didascałia Mapa=Locałixasion del Comun de {{PAGENAME}} inte ła Provincia de Torin. |Sito=http://www.comune.vinovo.to.it/ }} '''Vinovo''' (''Vineuv'' in [[lengua piemontexe|piemontexe]]) xe un comun de 14.286 abitanti de ła provincia de Torin. == Aministrasion == El sìndico el ze Maria Teresa Mairo da'l 14 de zunjo de'l 2004. Inte'l 2009 ła ga avùo n'altro mandato. == Corsi d'aqua == [[Imàjine:Chisola02.JPG|270px|left|thumb|El torente Chisola a Vinovo]] Inte'l teritorio de Vinovo, ai màrzeni de'l sentro abitativo orizenałe e prensipałe, A core el torente [[Chisola]] che'l va a zbocàr in [[Po]] visin a [[Moncalieri]]. == Un fià de Storia == Ła sità ła ga na łonga storia che ła fonda łe só raìze in tenpi tanto antighi: infati in sta zona A ze stài catà fora resti resałenti a'l V sècoło d.C. I documenti stòreghi pi veci che i parla de cueła che sarà ła Vinovo de oncò i ze de'l 1040: in chel'ano un àto nodariłe el sertifega che i Marchezi Romagnarono ghe i gaveva donà a l'Abasia de San Silano de [[Romagnano]] alguni tereni siti inte'l teritòrio de Vinovo. Sora de 'sto documento el teritòrio el ze indegà 'fa ''Victus Novus'', nome restà inte'l [[Età de mezo|Medioevo]] a indegar el grupo de edifisi e tereni che i jera de propietà de vari fedautari. Inte'l [[1268]] spunta un àto de vendita, inte ła stòria łocałe, de ła fameja Della Rovere che inte'l 1400 ła deventarà paròna de l'intiero teritòrio vinoveze. Ła nasita de'l comun ła ze datà [[1458]], co'l dùca [[Ludovico di Savoia]] el conséde a ła Comunidà Vinoveze łe Costitusion in defeza dei sitadini. Co ła morte de l'ùltemo desendente dei Della Rovere, inte'l [[1692]], el [[feudo]] vinoveze el ze stà cedùo ai Cónti de łe Lanze che i ło ga goernà fin al [[1732]]. In cuel'ano el [[gardenàl]] [[Carlo Vittorio Amedeo delle Lanze]] sede ła sità al [[re Carlo Emanuele III]], che el ghe ga donà, unìa a [[Stupingi]], a ła Commenda de l'[[Ordine Mauriziano]]. L'Órdene el ze stà soprimesto inte'l 1800 e un mucio de tere łe stà vendùe a privà, soło drìo el 1815 ze stà recostruìo l'avér co Stupinigi e parte de Vinovo: el casteło, alguni tereni, łe vacarìe e i boschi. Inte'l [[1865]] ła frasion de Stupinigi ła ze stà definitivamente separà da ła sità e unìa a [[Nichelino]]. Inte'l [[1775]] parte del casteło ła vien adibìa a fàbrega par la łaorasion de łe magiòłiche e de łe porsełane e dopo el [[1780]] ła ga traversà un parìodo d'oro soto ła diresion de [[Vittorio Amedeo Gioanetti]]. So'l fenir de l'[[800]] a ła renomà industria seràmega s'a fiancà łe fornaze e łe fiłànde, na ròba che ga portà a na progresiva cresita de ła popołasión, co na conseguente espansion de'l paeze, e a ła nesesaria costrusion de edifisi pùbleghi cofà el Comùn, łe scołe, l'aziło e ła Caza de'l Cotołengo. Par cuanto revarda ła vita culturałe, inte'l [[1847]] A ze stà fondà ła ''Filarmonica Vinovexa Giuseppe Verdi'', corpo muzegałe [[bandìstego]] de ła [[sità]], da łóra senpre ativo. Senjo de progreso e de acuizìa inportansa ze stà anca, inte'l [[1882]], l'inaugurasion de na [[łinea tranviaria]] che ła unìva ła stasion de Porta Nova de Torin a Vinovo. Inte'l 1941 el paeze el ga subìo un bonbardamento da parte dei aerei de ła [[RAF]] łe cui conseguense łe xe stàe de tre ferìi e tante caze desfàe. == Sede comunałe == [[Imàjine:Vinovo sede comunale 00.jpg|left|210 px|thumb|Elpałaso Comunałe co ła Piasa Marconi danànsi]] Fin a ła fine del' [[XVIII]] sec. sìrca, el Comùn de Vinovo el ga sede inte ła vacarìa de ła Famegia Farò (che un tenpo zera propietà del Conte Castelli di Sessant) drìo l'abside de ła Ceza parochiałe; drìoman el xe stà trasferìo inte ła caxa Marchiaro de Via San Bartolomeo. Poco dopo l'[[Unità de Itàlia]] el Comun l'è stà trasferido in piasa delle Grida, atuałe caxa de canton de Via Cottolengo co via don Mazzolari. Qualche ano drìo, inte el [[1878]], el Comùn de Vinovo, dovendo trasferìr el Comùn in una nòva e più anpia sede, ga cronpà ła vecia vila de ła Contesa Bosco di Ruffino, pervegnùa in redità dal conte Prospero Castelli di Sessant, riadatandoła a sede muniçipal, come che xe ancùo, piasa Marconi. L'edifisio, inte'l voltar dei ani, el ga subìo radegałe trasformasión, ła pì pezante in conseguensa de'l bonbardamento de l'[[11 de setenbre|11 setenbre]] [[1941]]. In cueła note un grupo de reoplani da bonbardamento de ła [[RAF]] i ga descargà un pìngoło de bonbe insendiarie so'l sentro de Vinovo, colpindo anca el Pałaso Munisipàłe. Łe fasàde łe ze stà zontàe inte i ani 1972-1973 in una de łe restruturasion drio, inte'l 1978-79 ze stà integrà na mànega verso via Marconi e ze stà radegalmnete restruturà i łocałi interni. === Strutura de ła sede comunałe === El conpleso de ła sede comunàl el ze caraterixà da'l corpo de fàbrega stòrego e dai corpi de fàbrega zontà che int'l pasàr dei ani, i ga conpletà so i ładi el łoto orizenałe. El fronte stòrego so Piasa Marconi, da'l cuało ghe ze l'aceso prensipałe a ła sede comunàl, el ze caratarizà da un portegà de aceso picenin sorastà da'l balcon de l'ofisio de'l Sìndico co bałustrà. Sòra ła łinea de spòrto de tałe strutura, ghe ze un frontón co ła scrita "MUNISIPIO" (dito anca Comùn). Ai ładi de l'entrada de ła sede comunałe A ze prexenti do bałustri. Ła scansion de łe sbuzadure ła ze asé regołàr e A ze prezenti de łe soaze decorative sensa frezi. Łe pitùre utiłizàe łe jera a baze vinìłega. Łongo l'intiero edifisio A core un regołón in pièra. == Edifici de intarese stòrego/artìstego == === Casteło dei Della Rovere === [[Imàjine:Della Rovere Castello.jpg|left|200 px|thumb|El Casteło dei Della Rovere]] A se trata de un pałaso de stiłe renasimentałe costruìo infrà el [[1480]] e el [[1517]] in sostitusion de un pałasoto de menor dimension adibìo a fortésa defensiva. El se catava inte l'atuałe Piasa Rey. De ła só costrusión, vołesta da ła fameja omònema, A ze stà sponsór e soventór el [[gardenàl Domenico della Rovere]], orizenario de Vinovo. Resentemente restaurà, el Casteło el ga al só interno prezevołi stuchi e dipinti a grotésca de ła Scòła de'l [[Pinturicchio]]<ref>{{it}} Gabriella ła zera una ''Delle Lanze'' avendo spozà el [[2 de desenbre]] [[1668]] el conpiasente Carlo Delle Lanze, conte de Sales. (L. De Mauri, ''Vinovo et ses porcelaines'', p. 15)</ref> e un bel giòstro co decorasion in còto. Co'l sfantàrse de ła fameja Della Rovere, el casteło inte'l [[1692]] l'è pasà a ła corona sabauda e [[Carlo Emanuele II]], asenjàndoghe el titoło de cónte de Vinovo a só fiòło (spùrio) ch'el gavea avùdo inte'l [[1712]] da Gabriella di Mesmes des Marolles <ref>{{fr}} L. De Mauri, ''Vinovo et ses porcelaines'' pp. 15-16</ref>. Francesco Agostino, el ghe ga dà in concesion anca el casteło. Nonostante ła concesion de'l casteło ła ze tornà a ła corona inte'l 1732 visto che l'ùltemo erede de ła fameja Delle Lanze el gaveva sełiesto ła cariera ecleziàstega (el jera el futuro cardinàl [[Carlo Vittorio Amedeo Delle Lanze]] ([[1712]]-[[1784]]), só fioło de Francesco Agostino e de Barbara Piossasco de Piobesi). Inte'l [[1752]] [[Carlo Emanuele III]] el ghe ło ga consenjà a ła Comenda Majistrałe de Stupinigi, che inte'l 1776, ła ghe lo ga dà in concesion a Vittorio Brodel e a l'arcanista Pierre-Antoine Hannong, al fin che i podese condurghe esperimenti so łe porsełàne e ła eventuałe produsion de łe medème. Fałìa l'inpreza dei do, el castèl l'è pasa in concesion inte'l [[1780]] a [[Vittorio Amedeo Gioanetti]], che l' a avùdo el medèmo incargo, portà a tèrmene co un serto suceso. Daspò ła morte de'l Gioanetti, fałìo el tentativo de Giovanni Stoppini de sèitar l'atività del Gioaneti, el casteło el ze stà vendùo inte'l [[1825]] a l'[[Univarsidà de Torin]], che inte'l [[1836]] ghe ło ga vendesto a só vòlta al [[comun de Torin|Turìn]] da'l cuało inte'l [[1839]] el jera stà cronpà dai fradełi, Giacomo e Luigi Rey che i ghe gavea cołogà na fàbrega de tapèi<ref>{{it}} [http://www.comune.vinovo.to.it/index.php?method=section&action=zoom&id=17 Comùn de Vinovo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121110150600/http://www.comune.vinovo.to.it/index.php?method=section&action=zoom&id=17 |date=2012-11-10 }}, parcorsi Monumentałi</ref>. Da'l 30 setenbre 2006 l'è sede de ła biblioteca comunałe e da'l [[2007]] anca de ła [[St. John International University]]. <gallery widths="160" heights="135"> File:DellaRovereCastVinovo01.JPG|El casteło De ła Róvare in Vinovo: el łado nord File:Laghetto Vinovo.jpg |El łagheto del Casteło de ła Rovere File:DellaRovereCast02.JPG|El casteło De ła Rovere in Vinovo: vista frontałe </gallery> === Ceza de San Bortoło (San Bartolomìo) === Costruìa inte'l 1451 cofà anpliamento de ła capeła privàda dei Della Rovere e dedicàda a [[San Bortoło]], ła zera subentràda ałora cofà Ceza parochiałe a cueła de [[San Desiderio]]. Inte'l 1472 ła parochia ła vien fornìa de un pestrìn. Inte'l 1615 ła Ceza ła xe stà zgrandìa e restruturà inte łe forme che groso modo A se połe védar uncò. Durando ła guera de'l Monferato, el 4 de agosto 1630 alguni scuadroni de cavałarìa i ga bruzà ła Ceza parochiałe indove el Podestà el gavea fato saràr łe masarìe e i beni de ła popołasion vinoveze. Fenìa ła bataja ła Ceza l'è stà ricostruìda<ref>{{it}} Walter Canavesio e Piergiorgio Grana (a cura di), ''La Confraternita di Santa Croce in Vinovo'', Quaderni della Famija Vinoveisa</ref>. === Ceza de Santa Croxe (o ''dij Batù'') === Xe stà tirà su inte ła segónda metà del [[XV secolo|XV secoło]] e adibìa a sede de culto par la Conpagnia dei Flagellanti (in piemontexe, ''Batù''. Co ła fondasion inte el 1577 de ła Confraternita de Santa Croxe par òpara de Bartolomeo Feccia, la Ceza inte el corso dei secołi ga subìo un mucio de canbiamenti e mejoraménti. I confradei de Santa Croxe durante łe prusisió, jera rivestìi de un càmixo bianco e col cao ricoerto da un capùso bianco, e xera apónto diti i Batù. Grasie a łe oferte che rivava da fonti diverse (quote che vegniva versàe par ogni sepoltùra e limòxine anoneme) inte el 1601 zera stài cronpài do candeliéri de otón e i rełativi ciri, e inte l'avrìl del 1603 xe stài conpletài i łavori de l'altàr. Inte el 1612 i mestri Giovanni Maria Sarasino e Antonio Franchetto ga piasà ła porta de ła céxa. Inte el 1751 ga tacà i łavori par la costrusion de un novo canpanìl «...''per poter regere detta Campana, e a ciò si senta più lontano il suono della medesima'' » (par podér rèxer dita Canpana, e a ciò se senta più łontàn el són de ła medèma<ref>{{it}} Uncuo' infra łe via "della Rotonda" e "San Giovanni Bosco"</ref> la nova costrusiónt sarìa sorta lateralmente a l'aso de ła navàda, e gavarìa mexurà sirca sìe metri da l'altésa del covèrto de ła céxa. Nei primi ani del 1800i confradei gavea cronpà un novo organo par 150 franchi. Durante ła segónda guera mondiałe sol canpanìłe xe stà montà, da parte dei miłitàri un pósto de avistamento antiaereo e inte el 1945 i miłitanti de ła rexistensa vinovexi e partixani gavea catà recèto sol canpanìłe, par scanpàr via a łe patùgie naxifasiste. A l'interno xe prexente un bel coro łigneo, intagià dai mestri [[Bartolomeo Borello]] e [[Francesco Antonio Rochie]] inte el 1715 e restorà inte el 2010. Ancùo l'edificio svincołà da l'uxo łiturgico, vien utiłixà de frecuente par manifestasion particołari cofà, a exenpio, na mostra de prexepi inte el periodo de nadàl. === Scoła Luigi Rey === Intaresante ezenpio de architetura de fin [['800]], ła ze stà sede de ła prima scoła ełementàre de Vinovo, omagio de l'industria Luigi Rey. Reałizada da l'architeto Caselli, prospeta so l'omònema piasa Rey, avendo a ła só sànca el łado davanti al Casteło de ła Róvare. Inte i ani 1934-35 ła ze stà alsà de un pian, de sèito a ła cresita de ła popołasion scołàstega, e ła ze stà utiłizada fin al 1978. Al dì de oncò ła ze sede de numaroze asosiasion łocałe. === Ceza de San Desiderio === Céxa cimiteriałe tirà su inte ła prima metà del [[XVIII secoło]] so łe ruìne de l'anteàta capèła del Santuario de [[San Desiderio]] (inisiàl patròno del paexe). La Ceza orixinàl de San Dexiderio jera un mucio diversa da l'atuałe santuario e no xera gnancora tornià dal çimitero, ma zera na sàvia costrusion co tuta probabiłità a na soła navàda, ixołàda in mexo a ła 'verta canpagna. L'interno, a pianta croxe grega, xe reałixà in stiłe [[rococò]]. La fasàda in matón vivo, co decori in ceramica połicroma (tìnpano sol portàłe e capitełi), xe de ła segónda metà del [[XIX secoło]]. === La Rotonda === Prezevołe e orizenałe edifisio fato costruìr inte ła zona meridionałe de'l teritorio comunałe<ref>{{it}} [http://www.bioarchitetturaitalia.it/index.php?option=com_content&view=article&id=46&Itemid=71 Bioarchitetura Itałia, ''La scòła materna ecołòzega a Vinovo''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140322182135/http://www.bioarchitetturaitalia.it/index.php?option=com_content&view=article&id=46&Itemid=71 |date=2014-03-22 }}</ref> a ła fine de l'[['800]], so projeto de l'Inx. Crescentino Caselli, da parte de un nodàro torineze cofà so "caza de canpanja". Ła ze stà sede de un [[Circoło Sosiałista]] da'l [[1919]] al [[1922]], ano inte'l cuało ła ze stà dà a łe fiame da na scuadra [[fasista]]. Uncò ła apartien a privà che ghe abita. === L'ała del Marcà === L'ała del Marcà ła ze cołogada a ła cròzera de łe do vìe prensipałe de'l vecio borgo medievałe. L'atuałe architetura ła ze anca cueła òpara de l'architeto Caselli, ła cui prónta ła ben reconosìbiłe inte ła scanpàda dei archi ranpànti e inte i cuarełi rosi produzesta inte łe fornàxe łocałi, oltra che inte i àrpezi in fero ùtiłi a mantenjir l'ecuiłibrio de ła strutura. L'edificio l'è stà costruìo inte i ani 1580-1585 a cura de ła [[Conpanjìa de Santa Croze]]. == Imàzeni de Vinovo == <gallery widths="180" heights="135"> File:VinovoSantaCroce02.jpg|Ła Ceza de Santa Croze, dita ''dij Batù'' File:Piazza Rey.jpg|La ex Scòła Luigi Rey File:VinovoSantaCroce02.jpg|Ła Ceza de Santa Croze, dita ''dij Batù'' File:Della Rovere Castello.jpg|Castèło della Rovere File:VinovoSanDesiderio.JPG|Ła chiesa simiteriałe de San Desiderio File:LaRotonda-Vinovo.JPG|La cusì dita ''Rotonda'' File:Fontana Vinovo.jpg|Ła fontana de Piasa L. Rey File:Il Cottolengo.jpg|El cotołengo de Vinovo File:Vinovo Bealera.jpg|La bealera de Vinovo File:Chisola03.JPG|El Chisoła File:Laghetto Vinovo.jpg|El łagheto che'l se cata dadrìo al Casteło File:Vinovo santuario di san desiderio 00.JPG|El Santuario de San Desiderio File:VinovoTorre.JPG|La Tore a canpanìl de Vinovo File:Vinovo santuario di san desiderio 01.JPG|El santuario a l'interno File:Vinovo sede comunale 00.jpg|El Comùn de Vinovo </gallery> == Zviłupo urbanìstego == === Ła recostrusion daspò ła guèra === Ła recostrusion daspò ła guèra ła ga portà a l'insediamento de nove industrie de łenjami e metalmecàneghe. Intrà el 1955 e el 1970 A ze rivà in paeze un mucio de imigrà che i rivava da ła [[Romagna|Romanja]], da'l [[Vèneto|Veneto]] e da łe rezion de'l sud, cusì tanti che in 'st'ùltemo terso de sècoło ła popołasion ła ze pasà dai sìrca 2&nbsp;500 abitanti de'l 1940 ai atuałi 14&nbsp;000. Ancùo no'l ga pi łe caratarìsteghe de'l paeze agricoło de un tenpo e, inte i ùltemi vinti ani, ła seràda de ła mazor parte de łe industrie łocałe che un tenpo łe ofriva łaoro anca a tanti vinovezi, ła ga inflizesto un dupo colpo al setor segondario de Vinovo. === Sentro e frasion === El teritòrio comunàl pitosto estezo, el conta un sentro stòrego, frasión, alcune de łe cuałe łontane pi chiłometri da'l sentro, e serti paezi rezidensiałi. Una de łe frasion ła ze Garino. Garino ła ze na sitadina asé picenina co na scòła materna, una ełementare e n'altra media. === L'ipodromo === So'l scominsio dei [[ani '60]] A ze stà costruìi a Vinovo do ipodromi: uno par łe corse al [[troto]] e uno par cuełe al [[gałopo]]. Resentemente (2005) l'ipodromo de'l gałopo el ze stà butà zo par farghe posto al ''Juventus Center'' e a un futuro groso conpleso comersiałe. Ze restà cuindi ativo soło che l'ipodromo de'l troto. === Juventus Center === El progeto de ła sosietà calcìstega [[Juventus FC|Juventus]] de fabregar un novo centro sportivo infrà i comùni de [[Nichełino]] e Vinovo el ga trovà ła só sede inte'l teritòrio de Vinovo. El sentro sportivo ''[[Juventus Center]]'' el ze stà inaugurà inte'l [[2006]]. El conpleso el ga i só ingrèsi in via Stupinigi 182. === Ła Scòła Materna ecołòzega === [[Imàjine:Scuola dell'Infanzia Statale.JPG|right|250 px|thumb|Ła scòła statałe par l'infansia]] El 20 de novenbre 2010 A ze stà inaugurà ła nova scòła de l'infasìa reałizà segóndo i rigorozi criteri de sparanjo enerzètego e de sostenibiłità anbientałe. Situà in via Garibaldi, visina a'l sentro stòrego, ła ze diretamente afasà so'l grando parco de'l Casteło. Costruìa patòca co ełementi de łenjo prefabregà asenblà infrà łori so'l pòsto, ła scòła no ła ze cołegà al gas metano, no ła dòpara enerzìa a conbustìbiłi fosiłi e donca łe speze par el rescaldamento dei anbienti e de l'acua e cuełe par ła fornidura de enerzìa ełètrega i ze guałìvi a zero<ref>{{it}} [http://www.famijavinoveisa.it/chi%20siamo.htm La Famija Vinoveisa chi semo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130611051821/http://www.famijavinoveisa.it/chi%20siamo.htm |date=2013-06-11 }}</ref>. == Asosiasion Locałe == === Ła Fiłarmònega Giuseppe Verdi === Ła Fiłarmònega vinoveze "[[Giuseppe Verdi]]" ła ze nasesta ofisialmente inte'l marso [[1847]], in ocazion de ła vizita pastorałe de l'arsivescovo de [[Turìn|Torin]], [[Luigi Fransoni]]. Inte'l córar dei ani l'è devenjù sełebre in tuto el Piemonte, tanto che a cauza dei nùmarozi inpenji, ła banda ła ga dovesto spartìrse in du. Ła Banda muzegałe de Vinovo ła ga seità inte'l servisio a gratis e vołontario a tuta ła sitadinansa e inte i [[ani '50]] l'è riusìa a otenjer na sede stàbiłe. Inte'l 1999, ła fiłàrmonega ła ga partesipà cofà ùnega raprezentante par l'Itàłia al 20° [[Osterreichisches Blasmusikfest]] de Viena. === Ła Famija Vinoveisa === Ła Famija Vinoveisa ła nase inte'l 1981 par vołer de alguni sitadini Vinovezi, "co'l fin de presarvar łe tradision de'l patrimonio łocałe. Onji ano, inte'l parìodo de Nadàłe, ła cura ła mostra dei prezepi inte ła Ceza de Santa Croze. === Corałe Ars Nova - St. John's International Choir === El Coro Ars Nova el nase inte el marso de'l 2007, par inisiadiva de algune parsone amanti de'l canto e de ła mùzega. El repartorio el spasia da'l zènare clàsego a cueło tradisionałe co brani de mùzega oparìstega de l'Otosento tirài zo da łe major òpare dei grandi conpozidori cofà [[Verdi]], [[Bellini]], [[Rossini]], [[Mozart]]<ref>{{it}} [http://www.lapancalera.it/pancalieri_9.html Concerto de Nadàl]{{Ligo desfà}}, corałe Ars Nova</ref>. == Stema == El stema de'l comùn de Vinovo el raprezenta un [[unicorno]] e i cołori i ze cuełi de ła cazada [[Della Rovere]], overosìpia el zało e el blé. == Parsonałità łigàe a Vinovo == * [[Vittorio Amedeo Gioanetti]], mèdego e chìmego e spesialmente produtór de [[porsełane]] e magiòliche. * [[Giovanni Valetti]], siclista vensidór inte'l [[1938]] e inte'l [[1939]] del [[Xiro d'Itałia|Ziro d'Itałia]]. * [[Domenico della Rovere]], gardenàl itałiàn. * [[Giovanni Ludovico della Rovere]], véscovo itałiàn * [[Giovanni Francesco della Rovere]], véscovo itałiàn * [[Tony Mancino]], rapper itałiàn * [[Giancarlo Camolese]], ex zogadór e ałenadór de calcio itałiàn. == Zemełaji == Vinovo ła ze zemełà co: * {{Xemełajo|Argentina|Luque (Argentina)|}}, comun [[argentina|arzentin]] de'l [[Departimento de Río Segundo]] inte ła [[provincia de Córdoba|provinsia de Córdoba]]; * {{Xemełajo|Italia|Casalbore|2011}}, comun [[Irpinia|irpin]] in [[provincia de Avellino|provinsia de Avellino]]. == Evołusion demografega == == Note == <references /> == Linganbi foresti == {{linganbi foresti}} * [http://www.comune.vinovo.to.it Sito Comune] * [http://www.ippodromovinovo.it Ippodromo Vinovo] == Note == <references /> # Ilario Manfredini, ''Il Castello della Rovere di Vinovo'' p.25 e segg.dea provinsia de Torin. Se cata 'nteła piana a sud de Torin. == Bibliografia == * Ilario Manfredini, ''Il Castello della Rovere di Vinovo'', edizione a cura del Comune di Vinovo, 2007; * {{fr}} L. De Mauri, ''Vinovo et ses Porcelaines'', Piantanida Valcarenghi Editori, Milano, 1923 * Walter Canavesio e Piergiorgio Grana, ''La Confraternita di Santa Croce in Vinovo'' "I Quaderni della Famija Vinoveisa", vol. 1, Vinovo 1986 == Altri progeti == {{Interprojeto}} <references/> {{Provincia de Turin}} {{Controło de autorità}} [[Categoria:Comuni de ła sità metropułitana de Turin|{{PAGENAME}}]] 99ttat74x0x84mj4r6frtse1cdx9f1i 1101510 1101509 2022-07-27T10:54:06Z Enrico 7370 /* Evołusion demografega */ wikitext text/x-wiki {{Infobox de Divixion aministrativa |Nome = Vinovo |Nome locałe = {{pms}} Vineuv |Panorama = Torre dell'orologio vinovo.JPG |Didascałia = Tore del rełojo<!-- |Stema = Vinovo-Stemma.png--> |Stato = ITA |Grado aministrativo = 3 |Divixion am grado 1 = Piemonte |Divixion am grado 2 = Torin |Aministrador locałe = Maria Teresa Mairo |Partìo = [[sentro-sanca]] |Data elesion = 14/06/2004, confermà el 14/06/2009 |Data istitusion = |Latitudine gradi = 44 |Latitudine minuti = 57 |Latitudine secondi = 0 |Latitudine NS = N |Longitudine gradi = 7 |Longitudine minuti = 38 |Longitudine secondi = 0 |Longitudine EW = E |Altitudine = 220 |Superfise = 17.7 |Note superfise = |Abitanti = 14286 |Note abitanti = {{it}} [http://demo.istat.it/bil2010/index.html Dato Istat] - Popołasion rexidente al 31 de lujo 2011. |Axornamento abitanti = 31-07-2011 |Sotodivixion = Garino, Tetti Rosa, Tetti Grella, Tetti Borno, Tetti Caglieri |Divixion confinanti = [[Candiolo]], [[Carignano (Italia)|Carignano]], [[La Loggia]], [[Moncalieri]], [[Nichelino]], [[None]], [[Piobesi Torinese]] |Codexepostałe = 10048 |Prefiso = [[011 (prefiso)|011]] |Fuxo orario = +1 |Codexestatistego = 001309 |Codexecatasticałe = M060 |Xona sismega = 4 |Targa = TO |Nome abitanti = vinovexi |Patrono=[[san Bortoło]] |Dì de festa=[[24 de agosto]] |Mapa = Map - IT - Torino - Municipality code 1309.svg |Didascałia Mapa=Locałixasion del Comun de {{PAGENAME}} inte ła Provincia de Torin. |Sito=http://www.comune.vinovo.to.it/ }} '''Vinovo''' (''Vineuv'' in [[lengua piemontexe|piemontexe]]) xe un comun de 14.286 abitanti de ła provincia de Torin. == Aministrasion == El sìndico el ze Maria Teresa Mairo da'l 14 de zunjo de'l 2004. Inte'l 2009 ła ga avùo n'altro mandato. == Corsi d'aqua == [[Imàjine:Chisola02.JPG|270px|left|thumb|El torente Chisola a Vinovo]] Inte'l teritorio de Vinovo, ai màrzeni de'l sentro abitativo orizenałe e prensipałe, A core el torente [[Chisola]] che'l va a zbocàr in [[Po]] visin a [[Moncalieri]]. == Un fià de Storia == Ła sità ła ga na łonga storia che ła fonda łe só raìze in tenpi tanto antighi: infati in sta zona A ze stài catà fora resti resałenti a'l V sècoło d.C. I documenti stòreghi pi veci che i parla de cueła che sarà ła Vinovo de oncò i ze de'l 1040: in chel'ano un àto nodariłe el sertifega che i Marchezi Romagnarono ghe i gaveva donà a l'Abasia de San Silano de [[Romagnano]] alguni tereni siti inte'l teritòrio de Vinovo. Sora de 'sto documento el teritòrio el ze indegà 'fa ''Victus Novus'', nome restà inte'l [[Età de mezo|Medioevo]] a indegar el grupo de edifisi e tereni che i jera de propietà de vari fedautari. Inte'l [[1268]] spunta un àto de vendita, inte ła stòria łocałe, de ła fameja Della Rovere che inte'l 1400 ła deventarà paròna de l'intiero teritòrio vinoveze. Ła nasita de'l comun ła ze datà [[1458]], co'l dùca [[Ludovico di Savoia]] el conséde a ła Comunidà Vinoveze łe Costitusion in defeza dei sitadini. Co ła morte de l'ùltemo desendente dei Della Rovere, inte'l [[1692]], el [[feudo]] vinoveze el ze stà cedùo ai Cónti de łe Lanze che i ło ga goernà fin al [[1732]]. In cuel'ano el [[gardenàl]] [[Carlo Vittorio Amedeo delle Lanze]] sede ła sità al [[re Carlo Emanuele III]], che el ghe ga donà, unìa a [[Stupingi]], a ła Commenda de l'[[Ordine Mauriziano]]. L'Órdene el ze stà soprimesto inte'l 1800 e un mucio de tere łe stà vendùe a privà, soło drìo el 1815 ze stà recostruìo l'avér co Stupinigi e parte de Vinovo: el casteło, alguni tereni, łe vacarìe e i boschi. Inte'l [[1865]] ła frasion de Stupinigi ła ze stà definitivamente separà da ła sità e unìa a [[Nichelino]]. Inte'l [[1775]] parte del casteło ła vien adibìa a fàbrega par la łaorasion de łe magiòłiche e de łe porsełane e dopo el [[1780]] ła ga traversà un parìodo d'oro soto ła diresion de [[Vittorio Amedeo Gioanetti]]. So'l fenir de l'[[800]] a ła renomà industria seràmega s'a fiancà łe fornaze e łe fiłànde, na ròba che ga portà a na progresiva cresita de ła popołasión, co na conseguente espansion de'l paeze, e a ła nesesaria costrusion de edifisi pùbleghi cofà el Comùn, łe scołe, l'aziło e ła Caza de'l Cotołengo. Par cuanto revarda ła vita culturałe, inte'l [[1847]] A ze stà fondà ła ''Filarmonica Vinovexa Giuseppe Verdi'', corpo muzegałe [[bandìstego]] de ła [[sità]], da łóra senpre ativo. Senjo de progreso e de acuizìa inportansa ze stà anca, inte'l [[1882]], l'inaugurasion de na [[łinea tranviaria]] che ła unìva ła stasion de Porta Nova de Torin a Vinovo. Inte'l 1941 el paeze el ga subìo un bonbardamento da parte dei aerei de ła [[RAF]] łe cui conseguense łe xe stàe de tre ferìi e tante caze desfàe. == Sede comunałe == [[Imàjine:Vinovo sede comunale 00.jpg|left|210 px|thumb|Elpałaso Comunałe co ła Piasa Marconi danànsi]] Fin a ła fine del' [[XVIII]] sec. sìrca, el Comùn de Vinovo el ga sede inte ła vacarìa de ła Famegia Farò (che un tenpo zera propietà del Conte Castelli di Sessant) drìo l'abside de ła Ceza parochiałe; drìoman el xe stà trasferìo inte ła caxa Marchiaro de Via San Bartolomeo. Poco dopo l'[[Unità de Itàlia]] el Comun l'è stà trasferido in piasa delle Grida, atuałe caxa de canton de Via Cottolengo co via don Mazzolari. Qualche ano drìo, inte el [[1878]], el Comùn de Vinovo, dovendo trasferìr el Comùn in una nòva e più anpia sede, ga cronpà ła vecia vila de ła Contesa Bosco di Ruffino, pervegnùa in redità dal conte Prospero Castelli di Sessant, riadatandoła a sede muniçipal, come che xe ancùo, piasa Marconi. L'edifisio, inte'l voltar dei ani, el ga subìo radegałe trasformasión, ła pì pezante in conseguensa de'l bonbardamento de l'[[11 de setenbre|11 setenbre]] [[1941]]. In cueła note un grupo de reoplani da bonbardamento de ła [[RAF]] i ga descargà un pìngoło de bonbe insendiarie so'l sentro de Vinovo, colpindo anca el Pałaso Munisipàłe. Łe fasàde łe ze stà zontàe inte i ani 1972-1973 in una de łe restruturasion drio, inte'l 1978-79 ze stà integrà na mànega verso via Marconi e ze stà radegalmnete restruturà i łocałi interni. === Strutura de ła sede comunałe === El conpleso de ła sede comunàl el ze caraterixà da'l corpo de fàbrega stòrego e dai corpi de fàbrega zontà che int'l pasàr dei ani, i ga conpletà so i ładi el łoto orizenałe. El fronte stòrego so Piasa Marconi, da'l cuało ghe ze l'aceso prensipałe a ła sede comunàl, el ze caratarizà da un portegà de aceso picenin sorastà da'l balcon de l'ofisio de'l Sìndico co bałustrà. Sòra ła łinea de spòrto de tałe strutura, ghe ze un frontón co ła scrita "MUNISIPIO" (dito anca Comùn). Ai ładi de l'entrada de ła sede comunałe A ze prexenti do bałustri. Ła scansion de łe sbuzadure ła ze asé regołàr e A ze prezenti de łe soaze decorative sensa frezi. Łe pitùre utiłizàe łe jera a baze vinìłega. Łongo l'intiero edifisio A core un regołón in pièra. == Edifici de intarese stòrego/artìstego == === Casteło dei Della Rovere === [[Imàjine:Della Rovere Castello.jpg|left|200 px|thumb|El Casteło dei Della Rovere]] A se trata de un pałaso de stiłe renasimentałe costruìo infrà el [[1480]] e el [[1517]] in sostitusion de un pałasoto de menor dimension adibìo a fortésa defensiva. El se catava inte l'atuałe Piasa Rey. De ła só costrusión, vołesta da ła fameja omònema, A ze stà sponsór e soventór el [[gardenàl Domenico della Rovere]], orizenario de Vinovo. Resentemente restaurà, el Casteło el ga al só interno prezevołi stuchi e dipinti a grotésca de ła Scòła de'l [[Pinturicchio]]<ref>{{it}} Gabriella ła zera una ''Delle Lanze'' avendo spozà el [[2 de desenbre]] [[1668]] el conpiasente Carlo Delle Lanze, conte de Sales. (L. De Mauri, ''Vinovo et ses porcelaines'', p. 15)</ref> e un bel giòstro co decorasion in còto. Co'l sfantàrse de ła fameja Della Rovere, el casteło inte'l [[1692]] l'è pasà a ła corona sabauda e [[Carlo Emanuele II]], asenjàndoghe el titoło de cónte de Vinovo a só fiòło (spùrio) ch'el gavea avùdo inte'l [[1712]] da Gabriella di Mesmes des Marolles <ref>{{fr}} L. De Mauri, ''Vinovo et ses porcelaines'' pp. 15-16</ref>. Francesco Agostino, el ghe ga dà in concesion anca el casteło. Nonostante ła concesion de'l casteło ła ze tornà a ła corona inte'l 1732 visto che l'ùltemo erede de ła fameja Delle Lanze el gaveva sełiesto ła cariera ecleziàstega (el jera el futuro cardinàl [[Carlo Vittorio Amedeo Delle Lanze]] ([[1712]]-[[1784]]), só fioło de Francesco Agostino e de Barbara Piossasco de Piobesi). Inte'l [[1752]] [[Carlo Emanuele III]] el ghe ło ga consenjà a ła Comenda Majistrałe de Stupinigi, che inte'l 1776, ła ghe lo ga dà in concesion a Vittorio Brodel e a l'arcanista Pierre-Antoine Hannong, al fin che i podese condurghe esperimenti so łe porsełàne e ła eventuałe produsion de łe medème. Fałìa l'inpreza dei do, el castèl l'è pasa in concesion inte'l [[1780]] a [[Vittorio Amedeo Gioanetti]], che l' a avùdo el medèmo incargo, portà a tèrmene co un serto suceso. Daspò ła morte de'l Gioanetti, fałìo el tentativo de Giovanni Stoppini de sèitar l'atività del Gioaneti, el casteło el ze stà vendùo inte'l [[1825]] a l'[[Univarsidà de Torin]], che inte'l [[1836]] ghe ło ga vendesto a só vòlta al [[comun de Torin|Turìn]] da'l cuało inte'l [[1839]] el jera stà cronpà dai fradełi, Giacomo e Luigi Rey che i ghe gavea cołogà na fàbrega de tapèi<ref>{{it}} [http://www.comune.vinovo.to.it/index.php?method=section&action=zoom&id=17 Comùn de Vinovo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121110150600/http://www.comune.vinovo.to.it/index.php?method=section&action=zoom&id=17 |date=2012-11-10 }}, parcorsi Monumentałi</ref>. Da'l 30 setenbre 2006 l'è sede de ła biblioteca comunałe e da'l [[2007]] anca de ła [[St. John International University]]. <gallery widths="160" heights="135"> File:DellaRovereCastVinovo01.JPG|El casteło De ła Róvare in Vinovo: el łado nord File:Laghetto Vinovo.jpg |El łagheto del Casteło de ła Rovere File:DellaRovereCast02.JPG|El casteło De ła Rovere in Vinovo: vista frontałe </gallery> === Ceza de San Bortoło (San Bartolomìo) === Costruìa inte'l 1451 cofà anpliamento de ła capeła privàda dei Della Rovere e dedicàda a [[San Bortoło]], ła zera subentràda ałora cofà Ceza parochiałe a cueła de [[San Desiderio]]. Inte'l 1472 ła parochia ła vien fornìa de un pestrìn. Inte'l 1615 ła Ceza ła xe stà zgrandìa e restruturà inte łe forme che groso modo A se połe védar uncò. Durando ła guera de'l Monferato, el 4 de agosto 1630 alguni scuadroni de cavałarìa i ga bruzà ła Ceza parochiałe indove el Podestà el gavea fato saràr łe masarìe e i beni de ła popołasion vinoveze. Fenìa ła bataja ła Ceza l'è stà ricostruìda<ref>{{it}} Walter Canavesio e Piergiorgio Grana (a cura di), ''La Confraternita di Santa Croce in Vinovo'', Quaderni della Famija Vinoveisa</ref>. === Ceza de Santa Croxe (o ''dij Batù'') === Xe stà tirà su inte ła segónda metà del [[XV secolo|XV secoło]] e adibìa a sede de culto par la Conpagnia dei Flagellanti (in piemontexe, ''Batù''. Co ła fondasion inte el 1577 de ła Confraternita de Santa Croxe par òpara de Bartolomeo Feccia, la Ceza inte el corso dei secołi ga subìo un mucio de canbiamenti e mejoraménti. I confradei de Santa Croxe durante łe prusisió, jera rivestìi de un càmixo bianco e col cao ricoerto da un capùso bianco, e xera apónto diti i Batù. Grasie a łe oferte che rivava da fonti diverse (quote che vegniva versàe par ogni sepoltùra e limòxine anoneme) inte el 1601 zera stài cronpài do candeliéri de otón e i rełativi ciri, e inte l'avrìl del 1603 xe stài conpletài i łavori de l'altàr. Inte el 1612 i mestri Giovanni Maria Sarasino e Antonio Franchetto ga piasà ła porta de ła céxa. Inte el 1751 ga tacà i łavori par la costrusion de un novo canpanìl «...''per poter regere detta Campana, e a ciò si senta più lontano il suono della medesima'' » (par podér rèxer dita Canpana, e a ciò se senta più łontàn el són de ła medèma<ref>{{it}} Uncuo' infra łe via "della Rotonda" e "San Giovanni Bosco"</ref> la nova costrusiónt sarìa sorta lateralmente a l'aso de ła navàda, e gavarìa mexurà sirca sìe metri da l'altésa del covèrto de ła céxa. Nei primi ani del 1800i confradei gavea cronpà un novo organo par 150 franchi. Durante ła segónda guera mondiałe sol canpanìłe xe stà montà, da parte dei miłitàri un pósto de avistamento antiaereo e inte el 1945 i miłitanti de ła rexistensa vinovexi e partixani gavea catà recèto sol canpanìłe, par scanpàr via a łe patùgie naxifasiste. A l'interno xe prexente un bel coro łigneo, intagià dai mestri [[Bartolomeo Borello]] e [[Francesco Antonio Rochie]] inte el 1715 e restorà inte el 2010. Ancùo l'edificio svincołà da l'uxo łiturgico, vien utiłixà de frecuente par manifestasion particołari cofà, a exenpio, na mostra de prexepi inte el periodo de nadàl. === Scoła Luigi Rey === Intaresante ezenpio de architetura de fin [['800]], ła ze stà sede de ła prima scoła ełementàre de Vinovo, omagio de l'industria Luigi Rey. Reałizada da l'architeto Caselli, prospeta so l'omònema piasa Rey, avendo a ła só sànca el łado davanti al Casteło de ła Róvare. Inte i ani 1934-35 ła ze stà alsà de un pian, de sèito a ła cresita de ła popołasion scołàstega, e ła ze stà utiłizada fin al 1978. Al dì de oncò ła ze sede de numaroze asosiasion łocałe. === Ceza de San Desiderio === Céxa cimiteriałe tirà su inte ła prima metà del [[XVIII secoło]] so łe ruìne de l'anteàta capèła del Santuario de [[San Desiderio]] (inisiàl patròno del paexe). La Ceza orixinàl de San Dexiderio jera un mucio diversa da l'atuałe santuario e no xera gnancora tornià dal çimitero, ma zera na sàvia costrusion co tuta probabiłità a na soła navàda, ixołàda in mexo a ła 'verta canpagna. L'interno, a pianta croxe grega, xe reałixà in stiłe [[rococò]]. La fasàda in matón vivo, co decori in ceramica połicroma (tìnpano sol portàłe e capitełi), xe de ła segónda metà del [[XIX secoło]]. === La Rotonda === Prezevołe e orizenałe edifisio fato costruìr inte ła zona meridionałe de'l teritorio comunałe<ref>{{it}} [http://www.bioarchitetturaitalia.it/index.php?option=com_content&view=article&id=46&Itemid=71 Bioarchitetura Itałia, ''La scòła materna ecołòzega a Vinovo''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140322182135/http://www.bioarchitetturaitalia.it/index.php?option=com_content&view=article&id=46&Itemid=71 |date=2014-03-22 }}</ref> a ła fine de l'[['800]], so projeto de l'Inx. Crescentino Caselli, da parte de un nodàro torineze cofà so "caza de canpanja". Ła ze stà sede de un [[Circoło Sosiałista]] da'l [[1919]] al [[1922]], ano inte'l cuało ła ze stà dà a łe fiame da na scuadra [[fasista]]. Uncò ła apartien a privà che ghe abita. === L'ała del Marcà === L'ała del Marcà ła ze cołogada a ła cròzera de łe do vìe prensipałe de'l vecio borgo medievałe. L'atuałe architetura ła ze anca cueła òpara de l'architeto Caselli, ła cui prónta ła ben reconosìbiłe inte ła scanpàda dei archi ranpànti e inte i cuarełi rosi produzesta inte łe fornàxe łocałi, oltra che inte i àrpezi in fero ùtiłi a mantenjir l'ecuiłibrio de ła strutura. L'edificio l'è stà costruìo inte i ani 1580-1585 a cura de ła [[Conpanjìa de Santa Croze]]. == Imàzeni de Vinovo == <gallery widths="180" heights="135"> File:VinovoSantaCroce02.jpg|Ła Ceza de Santa Croze, dita ''dij Batù'' File:Piazza Rey.jpg|La ex Scòła Luigi Rey File:VinovoSantaCroce02.jpg|Ła Ceza de Santa Croze, dita ''dij Batù'' File:Della Rovere Castello.jpg|Castèło della Rovere File:VinovoSanDesiderio.JPG|Ła chiesa simiteriałe de San Desiderio File:LaRotonda-Vinovo.JPG|La cusì dita ''Rotonda'' File:Fontana Vinovo.jpg|Ła fontana de Piasa L. Rey File:Il Cottolengo.jpg|El cotołengo de Vinovo File:Vinovo Bealera.jpg|La bealera de Vinovo File:Chisola03.JPG|El Chisoła File:Laghetto Vinovo.jpg|El łagheto che'l se cata dadrìo al Casteło File:Vinovo santuario di san desiderio 00.JPG|El Santuario de San Desiderio File:VinovoTorre.JPG|La Tore a canpanìl de Vinovo File:Vinovo santuario di san desiderio 01.JPG|El santuario a l'interno File:Vinovo sede comunale 00.jpg|El Comùn de Vinovo </gallery> == Zviłupo urbanìstego == === Ła recostrusion daspò ła guèra === Ła recostrusion daspò ła guèra ła ga portà a l'insediamento de nove industrie de łenjami e metalmecàneghe. Intrà el 1955 e el 1970 A ze rivà in paeze un mucio de imigrà che i rivava da ła [[Romagna|Romanja]], da'l [[Vèneto|Veneto]] e da łe rezion de'l sud, cusì tanti che in 'st'ùltemo terso de sècoło ła popołasion ła ze pasà dai sìrca 2&nbsp;500 abitanti de'l 1940 ai atuałi 14&nbsp;000. Ancùo no'l ga pi łe caratarìsteghe de'l paeze agricoło de un tenpo e, inte i ùltemi vinti ani, ła seràda de ła mazor parte de łe industrie łocałe che un tenpo łe ofriva łaoro anca a tanti vinovezi, ła ga inflizesto un dupo colpo al setor segondario de Vinovo. === Sentro e frasion === El teritòrio comunàl pitosto estezo, el conta un sentro stòrego, frasión, alcune de łe cuałe łontane pi chiłometri da'l sentro, e serti paezi rezidensiałi. Una de łe frasion ła ze Garino. Garino ła ze na sitadina asé picenina co na scòła materna, una ełementare e n'altra media. === L'ipodromo === So'l scominsio dei [[ani '60]] A ze stà costruìi a Vinovo do ipodromi: uno par łe corse al [[troto]] e uno par cuełe al [[gałopo]]. Resentemente (2005) l'ipodromo de'l gałopo el ze stà butà zo par farghe posto al ''Juventus Center'' e a un futuro groso conpleso comersiałe. Ze restà cuindi ativo soło che l'ipodromo de'l troto. === Juventus Center === El progeto de ła sosietà calcìstega [[Juventus FC|Juventus]] de fabregar un novo centro sportivo infrà i comùni de [[Nichełino]] e Vinovo el ga trovà ła só sede inte'l teritòrio de Vinovo. El sentro sportivo ''[[Juventus Center]]'' el ze stà inaugurà inte'l [[2006]]. El conpleso el ga i só ingrèsi in via Stupinigi 182. === Ła Scòła Materna ecołòzega === [[Imàjine:Scuola dell'Infanzia Statale.JPG|right|250 px|thumb|Ła scòła statałe par l'infansia]] El 20 de novenbre 2010 A ze stà inaugurà ła nova scòła de l'infasìa reałizà segóndo i rigorozi criteri de sparanjo enerzètego e de sostenibiłità anbientałe. Situà in via Garibaldi, visina a'l sentro stòrego, ła ze diretamente afasà so'l grando parco de'l Casteło. Costruìa patòca co ełementi de łenjo prefabregà asenblà infrà łori so'l pòsto, ła scòła no ła ze cołegà al gas metano, no ła dòpara enerzìa a conbustìbiłi fosiłi e donca łe speze par el rescaldamento dei anbienti e de l'acua e cuełe par ła fornidura de enerzìa ełètrega i ze guałìvi a zero<ref>{{it}} [http://www.famijavinoveisa.it/chi%20siamo.htm La Famija Vinoveisa chi semo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130611051821/http://www.famijavinoveisa.it/chi%20siamo.htm |date=2013-06-11 }}</ref>. == Asosiasion Locałe == === Ła Fiłarmònega Giuseppe Verdi === Ła Fiłarmònega vinoveze "[[Giuseppe Verdi]]" ła ze nasesta ofisialmente inte'l marso [[1847]], in ocazion de ła vizita pastorałe de l'arsivescovo de [[Turìn|Torin]], [[Luigi Fransoni]]. Inte'l córar dei ani l'è devenjù sełebre in tuto el Piemonte, tanto che a cauza dei nùmarozi inpenji, ła banda ła ga dovesto spartìrse in du. Ła Banda muzegałe de Vinovo ła ga seità inte'l servisio a gratis e vołontario a tuta ła sitadinansa e inte i [[ani '50]] l'è riusìa a otenjer na sede stàbiłe. Inte'l 1999, ła fiłàrmonega ła ga partesipà cofà ùnega raprezentante par l'Itàłia al 20° [[Osterreichisches Blasmusikfest]] de Viena. === Ła Famija Vinoveisa === Ła Famija Vinoveisa ła nase inte'l 1981 par vołer de alguni sitadini Vinovezi, "co'l fin de presarvar łe tradision de'l patrimonio łocałe. Onji ano, inte'l parìodo de Nadàłe, ła cura ła mostra dei prezepi inte ła Ceza de Santa Croze. === Corałe Ars Nova - St. John's International Choir === El Coro Ars Nova el nase inte el marso de'l 2007, par inisiadiva de algune parsone amanti de'l canto e de ła mùzega. El repartorio el spasia da'l zènare clàsego a cueło tradisionałe co brani de mùzega oparìstega de l'Otosento tirài zo da łe major òpare dei grandi conpozidori cofà [[Verdi]], [[Bellini]], [[Rossini]], [[Mozart]]<ref>{{it}} [http://www.lapancalera.it/pancalieri_9.html Concerto de Nadàl]{{Ligo desfà}}, corałe Ars Nova</ref>. == Stema == El stema de'l comùn de Vinovo el raprezenta un [[unicorno]] e i cołori i ze cuełi de ła cazada [[Della Rovere]], overosìpia el zało e el blé. == Parsonałità łigàe a Vinovo == * [[Vittorio Amedeo Gioanetti]], mèdego e chìmego e spesialmente produtór de [[porsełane]] e magiòliche. * [[Giovanni Valetti]], siclista vensidór inte'l [[1938]] e inte'l [[1939]] del [[Xiro d'Itałia|Ziro d'Itałia]]. * [[Domenico della Rovere]], gardenàl itałiàn. * [[Giovanni Ludovico della Rovere]], véscovo itałiàn * [[Giovanni Francesco della Rovere]], véscovo itałiàn * [[Tony Mancino]], rapper itałiàn * [[Giancarlo Camolese]], ex zogadór e ałenadór de calcio itałiàn. == Zemełaji == Vinovo ła ze zemełà co: * {{Xemełajo|Argentina|Luque (Argentina)|}}, comun [[argentina|arzentin]] de'l [[Departimento de Río Segundo]] inte ła [[provincia de Córdoba|provinsia de Córdoba]]; * {{Xemełajo|Italia|Casalbore|2011}}, comun [[Irpinia|irpin]] in [[provincia de Avellino|provinsia de Avellino]]. == Evołusion demogràfega == == Note == <references /> == Linganbi foresti == {{linganbi foresti}} * [http://www.comune.vinovo.to.it Sito Comune] * [http://www.ippodromovinovo.it Ippodromo Vinovo] == Note == <references /> # Ilario Manfredini, ''Il Castello della Rovere di Vinovo'' p.25 e segg.dea provinsia de Torin. Se cata 'nteła piana a sud de Torin. == Bibliografia == * Ilario Manfredini, ''Il Castello della Rovere di Vinovo'', edizione a cura del Comune di Vinovo, 2007; * {{fr}} L. De Mauri, ''Vinovo et ses Porcelaines'', Piantanida Valcarenghi Editori, Milano, 1923 * Walter Canavesio e Piergiorgio Grana, ''La Confraternita di Santa Croce in Vinovo'' "I Quaderni della Famija Vinoveisa", vol. 1, Vinovo 1986 == Altri progeti == {{Interprojeto}} <references/> {{Provincia de Turin}} {{Controło de autorità}} [[Categoria:Comuni de ła sità metropułitana de Turin|{{PAGENAME}}]] rqtndt88yqq8lag7roq3h5474d3c4sn 1101511 1101510 2022-07-27T11:00:56Z Enrico 7370 /* Ceza de Santa Croxe (o dij Batù) */ wikitext text/x-wiki {{Infobox de Divixion aministrativa |Nome = Vinovo |Nome locałe = {{pms}} Vineuv |Panorama = Torre dell'orologio vinovo.JPG |Didascałia = Tore del rełojo<!-- |Stema = Vinovo-Stemma.png--> |Stato = ITA |Grado aministrativo = 3 |Divixion am grado 1 = Piemonte |Divixion am grado 2 = Torin |Aministrador locałe = Maria Teresa Mairo |Partìo = [[sentro-sanca]] |Data elesion = 14/06/2004, confermà el 14/06/2009 |Data istitusion = |Latitudine gradi = 44 |Latitudine minuti = 57 |Latitudine secondi = 0 |Latitudine NS = N |Longitudine gradi = 7 |Longitudine minuti = 38 |Longitudine secondi = 0 |Longitudine EW = E |Altitudine = 220 |Superfise = 17.7 |Note superfise = |Abitanti = 14286 |Note abitanti = {{it}} [http://demo.istat.it/bil2010/index.html Dato Istat] - Popołasion rexidente al 31 de lujo 2011. |Axornamento abitanti = 31-07-2011 |Sotodivixion = Garino, Tetti Rosa, Tetti Grella, Tetti Borno, Tetti Caglieri |Divixion confinanti = [[Candiolo]], [[Carignano (Italia)|Carignano]], [[La Loggia]], [[Moncalieri]], [[Nichelino]], [[None]], [[Piobesi Torinese]] |Codexepostałe = 10048 |Prefiso = [[011 (prefiso)|011]] |Fuxo orario = +1 |Codexestatistego = 001309 |Codexecatasticałe = M060 |Xona sismega = 4 |Targa = TO |Nome abitanti = vinovexi |Patrono=[[san Bortoło]] |Dì de festa=[[24 de agosto]] |Mapa = Map - IT - Torino - Municipality code 1309.svg |Didascałia Mapa=Locałixasion del Comun de {{PAGENAME}} inte ła Provincia de Torin. |Sito=http://www.comune.vinovo.to.it/ }} '''Vinovo''' (''Vineuv'' in [[lengua piemontexe|piemontexe]]) xe un comun de 14.286 abitanti de ła provincia de Torin. == Aministrasion == El sìndico el ze Maria Teresa Mairo da'l 14 de zunjo de'l 2004. Inte'l 2009 ła ga avùo n'altro mandato. == Corsi d'aqua == [[Imàjine:Chisola02.JPG|270px|left|thumb|El torente Chisola a Vinovo]] Inte'l teritorio de Vinovo, ai màrzeni de'l sentro abitativo orizenałe e prensipałe, A core el torente [[Chisola]] che'l va a zbocàr in [[Po]] visin a [[Moncalieri]]. == Un fià de Storia == Ła sità ła ga na łonga storia che ła fonda łe só raìze in tenpi tanto antighi: infati in sta zona A ze stài catà fora resti resałenti a'l V sècoło d.C. I documenti stòreghi pi veci che i parla de cueła che sarà ła Vinovo de oncò i ze de'l 1040: in chel'ano un àto nodariłe el sertifega che i Marchezi Romagnarono ghe i gaveva donà a l'Abasia de San Silano de [[Romagnano]] alguni tereni siti inte'l teritòrio de Vinovo. Sora de 'sto documento el teritòrio el ze indegà 'fa ''Victus Novus'', nome restà inte'l [[Età de mezo|Medioevo]] a indegar el grupo de edifisi e tereni che i jera de propietà de vari fedautari. Inte'l [[1268]] spunta un àto de vendita, inte ła stòria łocałe, de ła fameja Della Rovere che inte'l 1400 ła deventarà paròna de l'intiero teritòrio vinoveze. Ła nasita de'l comun ła ze datà [[1458]], co'l dùca [[Ludovico di Savoia]] el conséde a ła Comunidà Vinoveze łe Costitusion in defeza dei sitadini. Co ła morte de l'ùltemo desendente dei Della Rovere, inte'l [[1692]], el [[feudo]] vinoveze el ze stà cedùo ai Cónti de łe Lanze che i ło ga goernà fin al [[1732]]. In cuel'ano el [[gardenàl]] [[Carlo Vittorio Amedeo delle Lanze]] sede ła sità al [[re Carlo Emanuele III]], che el ghe ga donà, unìa a [[Stupingi]], a ła Commenda de l'[[Ordine Mauriziano]]. L'Órdene el ze stà soprimesto inte'l 1800 e un mucio de tere łe stà vendùe a privà, soło drìo el 1815 ze stà recostruìo l'avér co Stupinigi e parte de Vinovo: el casteło, alguni tereni, łe vacarìe e i boschi. Inte'l [[1865]] ła frasion de Stupinigi ła ze stà definitivamente separà da ła sità e unìa a [[Nichelino]]. Inte'l [[1775]] parte del casteło ła vien adibìa a fàbrega par la łaorasion de łe magiòłiche e de łe porsełane e dopo el [[1780]] ła ga traversà un parìodo d'oro soto ła diresion de [[Vittorio Amedeo Gioanetti]]. So'l fenir de l'[[800]] a ła renomà industria seràmega s'a fiancà łe fornaze e łe fiłànde, na ròba che ga portà a na progresiva cresita de ła popołasión, co na conseguente espansion de'l paeze, e a ła nesesaria costrusion de edifisi pùbleghi cofà el Comùn, łe scołe, l'aziło e ła Caza de'l Cotołengo. Par cuanto revarda ła vita culturałe, inte'l [[1847]] A ze stà fondà ła ''Filarmonica Vinovexa Giuseppe Verdi'', corpo muzegałe [[bandìstego]] de ła [[sità]], da łóra senpre ativo. Senjo de progreso e de acuizìa inportansa ze stà anca, inte'l [[1882]], l'inaugurasion de na [[łinea tranviaria]] che ła unìva ła stasion de Porta Nova de Torin a Vinovo. Inte'l 1941 el paeze el ga subìo un bonbardamento da parte dei aerei de ła [[RAF]] łe cui conseguense łe xe stàe de tre ferìi e tante caze desfàe. == Sede comunałe == [[Imàjine:Vinovo sede comunale 00.jpg|left|210 px|thumb|Elpałaso Comunałe co ła Piasa Marconi danànsi]] Fin a ła fine del' [[XVIII]] sec. sìrca, el Comùn de Vinovo el ga sede inte ła vacarìa de ła Famegia Farò (che un tenpo zera propietà del Conte Castelli di Sessant) drìo l'abside de ła Ceza parochiałe; drìoman el xe stà trasferìo inte ła caxa Marchiaro de Via San Bartolomeo. Poco dopo l'[[Unità de Itàlia]] el Comun l'è stà trasferido in piasa delle Grida, atuałe caxa de canton de Via Cottolengo co via don Mazzolari. Qualche ano drìo, inte el [[1878]], el Comùn de Vinovo, dovendo trasferìr el Comùn in una nòva e più anpia sede, ga cronpà ła vecia vila de ła Contesa Bosco di Ruffino, pervegnùa in redità dal conte Prospero Castelli di Sessant, riadatandoła a sede muniçipal, come che xe ancùo, piasa Marconi. L'edifisio, inte'l voltar dei ani, el ga subìo radegałe trasformasión, ła pì pezante in conseguensa de'l bonbardamento de l'[[11 de setenbre|11 setenbre]] [[1941]]. In cueła note un grupo de reoplani da bonbardamento de ła [[RAF]] i ga descargà un pìngoło de bonbe insendiarie so'l sentro de Vinovo, colpindo anca el Pałaso Munisipàłe. Łe fasàde łe ze stà zontàe inte i ani 1972-1973 in una de łe restruturasion drio, inte'l 1978-79 ze stà integrà na mànega verso via Marconi e ze stà radegalmnete restruturà i łocałi interni. === Strutura de ła sede comunałe === El conpleso de ła sede comunàl el ze caraterixà da'l corpo de fàbrega stòrego e dai corpi de fàbrega zontà che int'l pasàr dei ani, i ga conpletà so i ładi el łoto orizenałe. El fronte stòrego so Piasa Marconi, da'l cuało ghe ze l'aceso prensipałe a ła sede comunàl, el ze caratarizà da un portegà de aceso picenin sorastà da'l balcon de l'ofisio de'l Sìndico co bałustrà. Sòra ła łinea de spòrto de tałe strutura, ghe ze un frontón co ła scrita "MUNISIPIO" (dito anca Comùn). Ai ładi de l'entrada de ła sede comunałe A ze prexenti do bałustri. Ła scansion de łe sbuzadure ła ze asé regołàr e A ze prezenti de łe soaze decorative sensa frezi. Łe pitùre utiłizàe łe jera a baze vinìłega. Łongo l'intiero edifisio A core un regołón in pièra. == Edifici de intarese stòrego/artìstego == === Casteło dei Della Rovere === [[Imàjine:Della Rovere Castello.jpg|left|200 px|thumb|El Casteło dei Della Rovere]] A se trata de un pałaso de stiłe renasimentałe costruìo infrà el [[1480]] e el [[1517]] in sostitusion de un pałasoto de menor dimension adibìo a fortésa defensiva. El se catava inte l'atuałe Piasa Rey. De ła só costrusión, vołesta da ła fameja omònema, A ze stà sponsór e soventór el [[gardenàl Domenico della Rovere]], orizenario de Vinovo. Resentemente restaurà, el Casteło el ga al só interno prezevołi stuchi e dipinti a grotésca de ła Scòła de'l [[Pinturicchio]]<ref>{{it}} Gabriella ła zera una ''Delle Lanze'' avendo spozà el [[2 de desenbre]] [[1668]] el conpiasente Carlo Delle Lanze, conte de Sales. (L. De Mauri, ''Vinovo et ses porcelaines'', p. 15)</ref> e un bel giòstro co decorasion in còto. Co'l sfantàrse de ła fameja Della Rovere, el casteło inte'l [[1692]] l'è pasà a ła corona sabauda e [[Carlo Emanuele II]], asenjàndoghe el titoło de cónte de Vinovo a só fiòło (spùrio) ch'el gavea avùdo inte'l [[1712]] da Gabriella di Mesmes des Marolles <ref>{{fr}} L. De Mauri, ''Vinovo et ses porcelaines'' pp. 15-16</ref>. Francesco Agostino, el ghe ga dà in concesion anca el casteło. Nonostante ła concesion de'l casteło ła ze tornà a ła corona inte'l 1732 visto che l'ùltemo erede de ła fameja Delle Lanze el gaveva sełiesto ła cariera ecleziàstega (el jera el futuro cardinàl [[Carlo Vittorio Amedeo Delle Lanze]] ([[1712]]-[[1784]]), só fioło de Francesco Agostino e de Barbara Piossasco de Piobesi). Inte'l [[1752]] [[Carlo Emanuele III]] el ghe ło ga consenjà a ła Comenda Majistrałe de Stupinigi, che inte'l 1776, ła ghe lo ga dà in concesion a Vittorio Brodel e a l'arcanista Pierre-Antoine Hannong, al fin che i podese condurghe esperimenti so łe porsełàne e ła eventuałe produsion de łe medème. Fałìa l'inpreza dei do, el castèl l'è pasa in concesion inte'l [[1780]] a [[Vittorio Amedeo Gioanetti]], che l' a avùdo el medèmo incargo, portà a tèrmene co un serto suceso. Daspò ła morte de'l Gioanetti, fałìo el tentativo de Giovanni Stoppini de sèitar l'atività del Gioaneti, el casteło el ze stà vendùo inte'l [[1825]] a l'[[Univarsidà de Torin]], che inte'l [[1836]] ghe ło ga vendesto a só vòlta al [[comun de Torin|Turìn]] da'l cuało inte'l [[1839]] el jera stà cronpà dai fradełi, Giacomo e Luigi Rey che i ghe gavea cołogà na fàbrega de tapèi<ref>{{it}} [http://www.comune.vinovo.to.it/index.php?method=section&action=zoom&id=17 Comùn de Vinovo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121110150600/http://www.comune.vinovo.to.it/index.php?method=section&action=zoom&id=17 |date=2012-11-10 }}, parcorsi Monumentałi</ref>. Da'l 30 setenbre 2006 l'è sede de ła biblioteca comunałe e da'l [[2007]] anca de ła [[St. John International University]]. <gallery widths="160" heights="135"> File:DellaRovereCastVinovo01.JPG|El casteło De ła Róvare in Vinovo: el łado nord File:Laghetto Vinovo.jpg |El łagheto del Casteło de ła Rovere File:DellaRovereCast02.JPG|El casteło De ła Rovere in Vinovo: vista frontałe </gallery> === Ceza de San Bortoło (San Bartolomìo) === Costruìa inte'l 1451 cofà anpliamento de ła capeła privàda dei Della Rovere e dedicàda a [[San Bortoło]], ła zera subentràda ałora cofà Ceza parochiałe a cueła de [[San Desiderio]]. Inte'l 1472 ła parochia ła vien fornìa de un pestrìn. Inte'l 1615 ła Ceza ła xe stà zgrandìa e restruturà inte łe forme che groso modo A se połe védar uncò. Durando ła guera de'l Monferato, el 4 de agosto 1630 alguni scuadroni de cavałarìa i ga bruzà ła Ceza parochiałe indove el Podestà el gavea fato saràr łe masarìe e i beni de ła popołasion vinoveze. Fenìa ła bataja ła Ceza l'è stà ricostruìda<ref>{{it}} Walter Canavesio e Piergiorgio Grana (a cura di), ''La Confraternita di Santa Croce in Vinovo'', Quaderni della Famija Vinoveisa</ref>. === Ceza de Santa Croxe (o ''dij Batù'') === Ła ze stà tirà su inte ła segónda metà de'l [[XV secolo|XV sècoło]] e adibìa a sede de culto par ła Conpanjìa dei Flagellanti (in piemonteze, ''Batù''. Co ła fondasion inte'l 1577 de ła Confraternita de Santa Croze par òpara de Bartolomeo Feccia,ła Ceza inte'l pasar dei sècołi ła ga subìo un mucio de canbiamenti e mejoraménti. I confradełi de Santa Croze durando łe prosesion, i jera rivestìi de un càmizo bianco e co'l cao recoerto da un capùso bianco, e i zera apónto diti i Batù. Grasie a łe oferte che rivava da fonti diverse (cuote che łe venjea pagàe par onji sepoltùra e łemòzene anòneme) inte'l 1601 A ze stà conprà do candełiéri de otón e i rełativi ciri, e inte l'avrìłe de'l 1603 A ze stà conpletà i łaorri de l'altàr. Int'l 1612 i mestri Giovanni Maria Sarasino e Antonio Franchetto i ga piasà ła porta de ła ceza. Inte'l 1751 ga tacà i łaori par ła costrusion de un novo canpanìl «...''per poter regere detta Campana, e a ciò si senta più lontano il suono della medesima'' » (par podér rèzer dita Canpana, e a ciò se senta più łontàn el són de ła medèma<ref>{{it}} Uncuo' infrà łe vie "della Rotonda" e "San Giovanni Bosco"</ref> ła nova costrusión ła sarìa sorzesta łateralmente a l'aso de ła navàda, e ła gavarìa mezurà suparzó sìe metri da l'altésa de'l covèrto de ła ceza. Inte i primi ani de'l 1800 i confradełi i gavea cronpà un novo organo par 150 franchi. Durando ła segónda guera mondiałe so'l canpanìłe A ze stà montà, da parte dei miłitàri un pósto de avistamento antiaereo e inte'l 1945 i miłitanti de ła rezistensa vinovezi e partezani i gavea catà recèto (refuzio) so'l canpanìłe, par scanpàr via a łe patùgie nazifasiste. Drento de sta ceza A ze prexente un bel coro łinjeo, intagià dai mestri [[Bartolomeo Borello]] e [[Francesco Antonio Rochie]] inte'l 1715 e restaurà inte'l 2010. Ancùo l'edificio zvincołà da'l dòparo łitùrzego, el vien utiłizà de frecuente par manifestasion partegołare cofà, a ezenpio, na mostra de prezepi inte'l parìodo de nadàl. === Scoła Luigi Rey === Intaresante ezenpio de architetura de fin [['800]], ła ze stà sede de ła prima scoła ełementàre de Vinovo, omagio de l'industria Luigi Rey. Reałizada da l'architeto Caselli, prospeta so l'omònema piasa Rey, avendo a ła só sànca el łado davanti al Casteło de ła Róvare. Inte i ani 1934-35 ła ze stà alsà de un pian, de sèito a ła cresita de ła popołasion scołàstega, e ła ze stà utiłizada fin al 1978. Al dì de oncò ła ze sede de numaroze asosiasion łocałe. === Ceza de San Desiderio === Céxa cimiteriałe tirà su inte ła prima metà del [[XVIII secoło]] so łe ruìne de l'anteàta capèła del Santuario de [[San Desiderio]] (inisiàl patròno del paexe). La Ceza orixinàl de San Dexiderio jera un mucio diversa da l'atuałe santuario e no xera gnancora tornià dal çimitero, ma zera na sàvia costrusion co tuta probabiłità a na soła navàda, ixołàda in mexo a ła 'verta canpagna. L'interno, a pianta croxe grega, xe reałixà in stiłe [[rococò]]. La fasàda in matón vivo, co decori in ceramica połicroma (tìnpano sol portàłe e capitełi), xe de ła segónda metà del [[XIX secoło]]. === La Rotonda === Prezevołe e orizenałe edifisio fato costruìr inte ła zona meridionałe de'l teritorio comunałe<ref>{{it}} [http://www.bioarchitetturaitalia.it/index.php?option=com_content&view=article&id=46&Itemid=71 Bioarchitetura Itałia, ''La scòła materna ecołòzega a Vinovo''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140322182135/http://www.bioarchitetturaitalia.it/index.php?option=com_content&view=article&id=46&Itemid=71 |date=2014-03-22 }}</ref> a ła fine de l'[['800]], so projeto de l'Inx. Crescentino Caselli, da parte de un nodàro torineze cofà so "caza de canpanja". Ła ze stà sede de un [[Circoło Sosiałista]] da'l [[1919]] al [[1922]], ano inte'l cuało ła ze stà dà a łe fiame da na scuadra [[fasista]]. Uncò ła apartien a privà che ghe abita. === L'ała del Marcà === L'ała del Marcà ła ze cołogada a ła cròzera de łe do vìe prensipałe de'l vecio borgo medievałe. L'atuałe architetura ła ze anca cueła òpara de l'architeto Caselli, ła cui prónta ła ben reconosìbiłe inte ła scanpàda dei archi ranpànti e inte i cuarełi rosi produzesta inte łe fornàxe łocałi, oltra che inte i àrpezi in fero ùtiłi a mantenjir l'ecuiłibrio de ła strutura. L'edificio l'è stà costruìo inte i ani 1580-1585 a cura de ła [[Conpanjìa de Santa Croze]]. == Imàzeni de Vinovo == <gallery widths="180" heights="135"> File:VinovoSantaCroce02.jpg|Ła Ceza de Santa Croze, dita ''dij Batù'' File:Piazza Rey.jpg|La ex Scòła Luigi Rey File:VinovoSantaCroce02.jpg|Ła Ceza de Santa Croze, dita ''dij Batù'' File:Della Rovere Castello.jpg|Castèło della Rovere File:VinovoSanDesiderio.JPG|Ła chiesa simiteriałe de San Desiderio File:LaRotonda-Vinovo.JPG|La cusì dita ''Rotonda'' File:Fontana Vinovo.jpg|Ła fontana de Piasa L. Rey File:Il Cottolengo.jpg|El cotołengo de Vinovo File:Vinovo Bealera.jpg|La bealera de Vinovo File:Chisola03.JPG|El Chisoła File:Laghetto Vinovo.jpg|El łagheto che'l se cata dadrìo al Casteło File:Vinovo santuario di san desiderio 00.JPG|El Santuario de San Desiderio File:VinovoTorre.JPG|La Tore a canpanìl de Vinovo File:Vinovo santuario di san desiderio 01.JPG|El santuario a l'interno File:Vinovo sede comunale 00.jpg|El Comùn de Vinovo </gallery> == Zviłupo urbanìstego == === Ła recostrusion daspò ła guèra === Ła recostrusion daspò ła guèra ła ga portà a l'insediamento de nove industrie de łenjami e metalmecàneghe. Intrà el 1955 e el 1970 A ze rivà in paeze un mucio de imigrà che i rivava da ła [[Romagna|Romanja]], da'l [[Vèneto|Veneto]] e da łe rezion de'l sud, cusì tanti che in 'st'ùltemo terso de sècoło ła popołasion ła ze pasà dai sìrca 2&nbsp;500 abitanti de'l 1940 ai atuałi 14&nbsp;000. Ancùo no'l ga pi łe caratarìsteghe de'l paeze agricoło de un tenpo e, inte i ùltemi vinti ani, ła seràda de ła mazor parte de łe industrie łocałe che un tenpo łe ofriva łaoro anca a tanti vinovezi, ła ga inflizesto un dupo colpo al setor segondario de Vinovo. === Sentro e frasion === El teritòrio comunàl pitosto estezo, el conta un sentro stòrego, frasión, alcune de łe cuałe łontane pi chiłometri da'l sentro, e serti paezi rezidensiałi. Una de łe frasion ła ze Garino. Garino ła ze na sitadina asé picenina co na scòła materna, una ełementare e n'altra media. === L'ipodromo === So'l scominsio dei [[ani '60]] A ze stà costruìi a Vinovo do ipodromi: uno par łe corse al [[troto]] e uno par cuełe al [[gałopo]]. Resentemente (2005) l'ipodromo de'l gałopo el ze stà butà zo par farghe posto al ''Juventus Center'' e a un futuro groso conpleso comersiałe. Ze restà cuindi ativo soło che l'ipodromo de'l troto. === Juventus Center === El progeto de ła sosietà calcìstega [[Juventus FC|Juventus]] de fabregar un novo centro sportivo infrà i comùni de [[Nichełino]] e Vinovo el ga trovà ła só sede inte'l teritòrio de Vinovo. El sentro sportivo ''[[Juventus Center]]'' el ze stà inaugurà inte'l [[2006]]. El conpleso el ga i só ingrèsi in via Stupinigi 182. === Ła Scòła Materna ecołòzega === [[Imàjine:Scuola dell'Infanzia Statale.JPG|right|250 px|thumb|Ła scòła statałe par l'infansia]] El 20 de novenbre 2010 A ze stà inaugurà ła nova scòła de l'infasìa reałizà segóndo i rigorozi criteri de sparanjo enerzètego e de sostenibiłità anbientałe. Situà in via Garibaldi, visina a'l sentro stòrego, ła ze diretamente afasà so'l grando parco de'l Casteło. Costruìa patòca co ełementi de łenjo prefabregà asenblà infrà łori so'l pòsto, ła scòła no ła ze cołegà al gas metano, no ła dòpara enerzìa a conbustìbiłi fosiłi e donca łe speze par el rescaldamento dei anbienti e de l'acua e cuełe par ła fornidura de enerzìa ełètrega i ze guałìvi a zero<ref>{{it}} [http://www.famijavinoveisa.it/chi%20siamo.htm La Famija Vinoveisa chi semo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130611051821/http://www.famijavinoveisa.it/chi%20siamo.htm |date=2013-06-11 }}</ref>. == Asosiasion Locałe == === Ła Fiłarmònega Giuseppe Verdi === Ła Fiłarmònega vinoveze "[[Giuseppe Verdi]]" ła ze nasesta ofisialmente inte'l marso [[1847]], in ocazion de ła vizita pastorałe de l'arsivescovo de [[Turìn|Torin]], [[Luigi Fransoni]]. Inte'l córar dei ani l'è devenjù sełebre in tuto el Piemonte, tanto che a cauza dei nùmarozi inpenji, ła banda ła ga dovesto spartìrse in du. Ła Banda muzegałe de Vinovo ła ga seità inte'l servisio a gratis e vołontario a tuta ła sitadinansa e inte i [[ani '50]] l'è riusìa a otenjer na sede stàbiłe. Inte'l 1999, ła fiłàrmonega ła ga partesipà cofà ùnega raprezentante par l'Itàłia al 20° [[Osterreichisches Blasmusikfest]] de Viena. === Ła Famija Vinoveisa === Ła Famija Vinoveisa ła nase inte'l 1981 par vołer de alguni sitadini Vinovezi, "co'l fin de presarvar łe tradision de'l patrimonio łocałe. Onji ano, inte'l parìodo de Nadàłe, ła cura ła mostra dei prezepi inte ła Ceza de Santa Croze. === Corałe Ars Nova - St. John's International Choir === El Coro Ars Nova el nase inte el marso de'l 2007, par inisiadiva de algune parsone amanti de'l canto e de ła mùzega. El repartorio el spasia da'l zènare clàsego a cueło tradisionałe co brani de mùzega oparìstega de l'Otosento tirài zo da łe major òpare dei grandi conpozidori cofà [[Verdi]], [[Bellini]], [[Rossini]], [[Mozart]]<ref>{{it}} [http://www.lapancalera.it/pancalieri_9.html Concerto de Nadàl]{{Ligo desfà}}, corałe Ars Nova</ref>. == Stema == El stema de'l comùn de Vinovo el raprezenta un [[unicorno]] e i cołori i ze cuełi de ła cazada [[Della Rovere]], overosìpia el zało e el blé. == Parsonałità łigàe a Vinovo == * [[Vittorio Amedeo Gioanetti]], mèdego e chìmego e spesialmente produtór de [[porsełane]] e magiòliche. * [[Giovanni Valetti]], siclista vensidór inte'l [[1938]] e inte'l [[1939]] del [[Xiro d'Itałia|Ziro d'Itałia]]. * [[Domenico della Rovere]], gardenàl itałiàn. * [[Giovanni Ludovico della Rovere]], véscovo itałiàn * [[Giovanni Francesco della Rovere]], véscovo itałiàn * [[Tony Mancino]], rapper itałiàn * [[Giancarlo Camolese]], ex zogadór e ałenadór de calcio itałiàn. == Zemełaji == Vinovo ła ze zemełà co: * {{Xemełajo|Argentina|Luque (Argentina)|}}, comun [[argentina|arzentin]] de'l [[Departimento de Río Segundo]] inte ła [[provincia de Córdoba|provinsia de Córdoba]]; * {{Xemełajo|Italia|Casalbore|2011}}, comun [[Irpinia|irpin]] in [[provincia de Avellino|provinsia de Avellino]]. == Evołusion demogràfega == == Note == <references /> == Linganbi foresti == {{linganbi foresti}} * [http://www.comune.vinovo.to.it Sito Comune] * [http://www.ippodromovinovo.it Ippodromo Vinovo] == Note == <references /> # Ilario Manfredini, ''Il Castello della Rovere di Vinovo'' p.25 e segg.dea provinsia de Torin. Se cata 'nteła piana a sud de Torin. == Bibliografia == * Ilario Manfredini, ''Il Castello della Rovere di Vinovo'', edizione a cura del Comune di Vinovo, 2007; * {{fr}} L. De Mauri, ''Vinovo et ses Porcelaines'', Piantanida Valcarenghi Editori, Milano, 1923 * Walter Canavesio e Piergiorgio Grana, ''La Confraternita di Santa Croce in Vinovo'' "I Quaderni della Famija Vinoveisa", vol. 1, Vinovo 1986 == Altri progeti == {{Interprojeto}} <references/> {{Provincia de Turin}} {{Controło de autorità}} [[Categoria:Comuni de ła sità metropułitana de Turin|{{PAGENAME}}]] cohgh9nbgy4h4h3wp4m62bqfl8n8rea 1101523 1101511 2022-07-27T11:28:15Z Ciaurlec 3337 /* Un fià de Storia */ zontà cołegamento wikitext text/x-wiki {{Infobox de Divixion aministrativa |Nome = Vinovo |Nome locałe = {{pms}} Vineuv |Panorama = Torre dell'orologio vinovo.JPG |Didascałia = Tore del rełojo<!-- |Stema = Vinovo-Stemma.png--> |Stato = ITA |Grado aministrativo = 3 |Divixion am grado 1 = Piemonte |Divixion am grado 2 = Torin |Aministrador locałe = Maria Teresa Mairo |Partìo = [[sentro-sanca]] |Data elesion = 14/06/2004, confermà el 14/06/2009 |Data istitusion = |Latitudine gradi = 44 |Latitudine minuti = 57 |Latitudine secondi = 0 |Latitudine NS = N |Longitudine gradi = 7 |Longitudine minuti = 38 |Longitudine secondi = 0 |Longitudine EW = E |Altitudine = 220 |Superfise = 17.7 |Note superfise = |Abitanti = 14286 |Note abitanti = {{it}} [http://demo.istat.it/bil2010/index.html Dato Istat] - Popołasion rexidente al 31 de lujo 2011. |Axornamento abitanti = 31-07-2011 |Sotodivixion = Garino, Tetti Rosa, Tetti Grella, Tetti Borno, Tetti Caglieri |Divixion confinanti = [[Candiolo]], [[Carignano (Italia)|Carignano]], [[La Loggia]], [[Moncalieri]], [[Nichelino]], [[None]], [[Piobesi Torinese]] |Codexepostałe = 10048 |Prefiso = [[011 (prefiso)|011]] |Fuxo orario = +1 |Codexestatistego = 001309 |Codexecatasticałe = M060 |Xona sismega = 4 |Targa = TO |Nome abitanti = vinovexi |Patrono=[[san Bortoło]] |Dì de festa=[[24 de agosto]] |Mapa = Map - IT - Torino - Municipality code 1309.svg |Didascałia Mapa=Locałixasion del Comun de {{PAGENAME}} inte ła Provincia de Torin. |Sito=http://www.comune.vinovo.to.it/ }} '''Vinovo''' (''Vineuv'' in [[lengua piemontexe|piemontexe]]) xe un comun de 14.286 abitanti de ła provincia de Torin. == Aministrasion == El sìndico el ze Maria Teresa Mairo da'l 14 de zunjo de'l 2004. Inte'l 2009 ła ga avùo n'altro mandato. == Corsi d'aqua == [[Imàjine:Chisola02.JPG|270px|left|thumb|El torente Chisola a Vinovo]] Inte'l teritorio de Vinovo, ai màrzeni de'l sentro abitativo orizenałe e prensipałe, A core el torente [[Chisola]] che'l va a zbocàr in [[Po]] visin a [[Moncalieri]]. == Un fià de Storia == Ła sità ła ga na łonga storia che ła fonda łe só raìze in tenpi tanto antighi: infati in sta zona A ze stài catà fora resti resałenti a'l V sècoło d.C. I documenti stòreghi pi veci che i parla de cueła che sarà ła Vinovo de oncò i ze de'l 1040: in chel'ano un àto nodariłe el sertifega che i Marchezi Romagnarono ghe i gaveva donà a l'Abasia de San Silano de [[Romagnano Sesia|Romagnano]] alguni tereni siti inte'l teritòrio de Vinovo. Sora de 'sto documento el teritòrio el ze indegà 'fa ''Victus Novus'', nome restà inte'l [[Età de mezo|Medioevo]] a indegar el grupo de edifisi e tereni che i jera de propietà de vari fedautari. Inte'l [[1268]] spunta un àto de vendita, inte ła stòria łocałe, de ła fameja Della Rovere che inte'l 1400 ła deventarà paròna de l'intiero teritòrio vinoveze. Ła nasita de'l comun ła ze datà [[1458]], co'l dùca [[Ludovico di Savoia]] el conséde a ła Comunidà Vinoveze łe Costitusion in defeza dei sitadini. Co ła morte de l'ùltemo desendente dei Della Rovere, inte'l [[1692]], el [[feudo]] vinoveze el ze stà cedùo ai Cónti de łe Lanze che i ło ga goernà fin al [[1732]]. In cuel'ano el [[gardenàl]] [[Carlo Vittorio Amedeo delle Lanze]] sede ła sità al [[re Carlo Emanuele III]], che el ghe ga donà, unìa a [[Stupingi]], a ła Commenda de l'[[Ordine Mauriziano]]. L'Órdene el ze stà soprimesto inte'l 1800 e un mucio de tere łe stà vendùe a privà, soło drìo el 1815 ze stà recostruìo l'avér co Stupinigi e parte de Vinovo: el casteło, alguni tereni, łe vacarìe e i boschi. Inte'l [[1865]] ła frasion de Stupinigi ła ze stà definitivamente separà da ła sità e unìa a [[Nichelino]]. Inte'l [[1775]] parte del casteło ła vien adibìa a fàbrega par la łaorasion de łe magiòłiche e de łe porsełane e dopo el [[1780]] ła ga traversà un parìodo d'oro soto ła diresion de [[Vittorio Amedeo Gioanetti]]. So'l fenir de l'[[800]] a ła renomà industria seràmega s'a fiancà łe fornaze e łe fiłànde, na ròba che ga portà a na progresiva cresita de ła popołasión, co na conseguente espansion de'l paeze, e a ła nesesaria costrusion de edifisi pùbleghi cofà el Comùn, łe scołe, l'aziło e ła Caza de'l Cotołengo. Par cuanto revarda ła vita culturałe, inte'l [[1847]] A ze stà fondà ła ''Filarmonica Vinovexa Giuseppe Verdi'', corpo muzegałe [[bandìstego]] de ła [[sità]], da łóra senpre ativo. Senjo de progreso e de acuizìa inportansa ze stà anca, inte'l [[1882]], l'inaugurasion de na [[łinea tranviaria]] che ła unìva ła stasion de Porta Nova de Torin a Vinovo. Inte'l 1941 el paeze el ga subìo un bonbardamento da parte dei aerei de ła [[RAF]] łe cui conseguense łe xe stàe de tre ferìi e tante caze desfàe. == Sede comunałe == [[Imàjine:Vinovo sede comunale 00.jpg|left|210 px|thumb|Elpałaso Comunałe co ła Piasa Marconi danànsi]] Fin a ła fine del' [[XVIII]] sec. sìrca, el Comùn de Vinovo el ga sede inte ła vacarìa de ła Famegia Farò (che un tenpo zera propietà del Conte Castelli di Sessant) drìo l'abside de ła Ceza parochiałe; drìoman el xe stà trasferìo inte ła caxa Marchiaro de Via San Bartolomeo. Poco dopo l'[[Unità de Itàlia]] el Comun l'è stà trasferido in piasa delle Grida, atuałe caxa de canton de Via Cottolengo co via don Mazzolari. Qualche ano drìo, inte el [[1878]], el Comùn de Vinovo, dovendo trasferìr el Comùn in una nòva e più anpia sede, ga cronpà ła vecia vila de ła Contesa Bosco di Ruffino, pervegnùa in redità dal conte Prospero Castelli di Sessant, riadatandoła a sede muniçipal, come che xe ancùo, piasa Marconi. L'edifisio, inte'l voltar dei ani, el ga subìo radegałe trasformasión, ła pì pezante in conseguensa de'l bonbardamento de l'[[11 de setenbre|11 setenbre]] [[1941]]. In cueła note un grupo de reoplani da bonbardamento de ła [[RAF]] i ga descargà un pìngoło de bonbe insendiarie so'l sentro de Vinovo, colpindo anca el Pałaso Munisipàłe. Łe fasàde łe ze stà zontàe inte i ani 1972-1973 in una de łe restruturasion drio, inte'l 1978-79 ze stà integrà na mànega verso via Marconi e ze stà radegalmnete restruturà i łocałi interni. === Strutura de ła sede comunałe === El conpleso de ła sede comunàl el ze caraterixà da'l corpo de fàbrega stòrego e dai corpi de fàbrega zontà che int'l pasàr dei ani, i ga conpletà so i ładi el łoto orizenałe. El fronte stòrego so Piasa Marconi, da'l cuało ghe ze l'aceso prensipałe a ła sede comunàl, el ze caratarizà da un portegà de aceso picenin sorastà da'l balcon de l'ofisio de'l Sìndico co bałustrà. Sòra ła łinea de spòrto de tałe strutura, ghe ze un frontón co ła scrita "MUNISIPIO" (dito anca Comùn). Ai ładi de l'entrada de ła sede comunałe A ze prexenti do bałustri. Ła scansion de łe sbuzadure ła ze asé regołàr e A ze prezenti de łe soaze decorative sensa frezi. Łe pitùre utiłizàe łe jera a baze vinìłega. Łongo l'intiero edifisio A core un regołón in pièra. == Edifici de intarese stòrego/artìstego == === Casteło dei Della Rovere === [[Imàjine:Della Rovere Castello.jpg|left|200 px|thumb|El Casteło dei Della Rovere]] A se trata de un pałaso de stiłe renasimentałe costruìo infrà el [[1480]] e el [[1517]] in sostitusion de un pałasoto de menor dimension adibìo a fortésa defensiva. El se catava inte l'atuałe Piasa Rey. De ła só costrusión, vołesta da ła fameja omònema, A ze stà sponsór e soventór el [[gardenàl Domenico della Rovere]], orizenario de Vinovo. Resentemente restaurà, el Casteło el ga al só interno prezevołi stuchi e dipinti a grotésca de ła Scòła de'l [[Pinturicchio]]<ref>{{it}} Gabriella ła zera una ''Delle Lanze'' avendo spozà el [[2 de desenbre]] [[1668]] el conpiasente Carlo Delle Lanze, conte de Sales. (L. De Mauri, ''Vinovo et ses porcelaines'', p. 15)</ref> e un bel giòstro co decorasion in còto. Co'l sfantàrse de ła fameja Della Rovere, el casteło inte'l [[1692]] l'è pasà a ła corona sabauda e [[Carlo Emanuele II]], asenjàndoghe el titoło de cónte de Vinovo a só fiòło (spùrio) ch'el gavea avùdo inte'l [[1712]] da Gabriella di Mesmes des Marolles <ref>{{fr}} L. De Mauri, ''Vinovo et ses porcelaines'' pp. 15-16</ref>. Francesco Agostino, el ghe ga dà in concesion anca el casteło. Nonostante ła concesion de'l casteło ła ze tornà a ła corona inte'l 1732 visto che l'ùltemo erede de ła fameja Delle Lanze el gaveva sełiesto ła cariera ecleziàstega (el jera el futuro cardinàl [[Carlo Vittorio Amedeo Delle Lanze]] ([[1712]]-[[1784]]), só fioło de Francesco Agostino e de Barbara Piossasco de Piobesi). Inte'l [[1752]] [[Carlo Emanuele III]] el ghe ło ga consenjà a ła Comenda Majistrałe de Stupinigi, che inte'l 1776, ła ghe lo ga dà in concesion a Vittorio Brodel e a l'arcanista Pierre-Antoine Hannong, al fin che i podese condurghe esperimenti so łe porsełàne e ła eventuałe produsion de łe medème. Fałìa l'inpreza dei do, el castèl l'è pasa in concesion inte'l [[1780]] a [[Vittorio Amedeo Gioanetti]], che l' a avùdo el medèmo incargo, portà a tèrmene co un serto suceso. Daspò ła morte de'l Gioanetti, fałìo el tentativo de Giovanni Stoppini de sèitar l'atività del Gioaneti, el casteło el ze stà vendùo inte'l [[1825]] a l'[[Univarsidà de Torin]], che inte'l [[1836]] ghe ło ga vendesto a só vòlta al [[comun de Torin|Turìn]] da'l cuało inte'l [[1839]] el jera stà cronpà dai fradełi, Giacomo e Luigi Rey che i ghe gavea cołogà na fàbrega de tapèi<ref>{{it}} [http://www.comune.vinovo.to.it/index.php?method=section&action=zoom&id=17 Comùn de Vinovo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121110150600/http://www.comune.vinovo.to.it/index.php?method=section&action=zoom&id=17 |date=2012-11-10 }}, parcorsi Monumentałi</ref>. Da'l 30 setenbre 2006 l'è sede de ła biblioteca comunałe e da'l [[2007]] anca de ła [[St. John International University]]. <gallery widths="160" heights="135"> File:DellaRovereCastVinovo01.JPG|El casteło De ła Róvare in Vinovo: el łado nord File:Laghetto Vinovo.jpg |El łagheto del Casteło de ła Rovere File:DellaRovereCast02.JPG|El casteło De ła Rovere in Vinovo: vista frontałe </gallery> === Ceza de San Bortoło (San Bartolomìo) === Costruìa inte'l 1451 cofà anpliamento de ła capeła privàda dei Della Rovere e dedicàda a [[San Bortoło]], ła zera subentràda ałora cofà Ceza parochiałe a cueła de [[San Desiderio]]. Inte'l 1472 ła parochia ła vien fornìa de un pestrìn. Inte'l 1615 ła Ceza ła xe stà zgrandìa e restruturà inte łe forme che groso modo A se połe védar uncò. Durando ła guera de'l Monferato, el 4 de agosto 1630 alguni scuadroni de cavałarìa i ga bruzà ła Ceza parochiałe indove el Podestà el gavea fato saràr łe masarìe e i beni de ła popołasion vinoveze. Fenìa ła bataja ła Ceza l'è stà ricostruìda<ref>{{it}} Walter Canavesio e Piergiorgio Grana (a cura di), ''La Confraternita di Santa Croce in Vinovo'', Quaderni della Famija Vinoveisa</ref>. === Ceza de Santa Croxe (o ''dij Batù'') === Ła ze stà tirà su inte ła segónda metà de'l [[XV secolo|XV sècoło]] e adibìa a sede de culto par ła Conpanjìa dei Flagellanti (in piemonteze, ''Batù''. Co ła fondasion inte'l 1577 de ła Confraternita de Santa Croze par òpara de Bartolomeo Feccia,ła Ceza inte'l pasar dei sècołi ła ga subìo un mucio de canbiamenti e mejoraménti. I confradełi de Santa Croze durando łe prosesion, i jera rivestìi de un càmizo bianco e co'l cao recoerto da un capùso bianco, e i zera apónto diti i Batù. Grasie a łe oferte che rivava da fonti diverse (cuote che łe venjea pagàe par onji sepoltùra e łemòzene anòneme) inte'l 1601 A ze stà conprà do candełiéri de otón e i rełativi ciri, e inte l'avrìłe de'l 1603 A ze stà conpletà i łaorri de l'altàr. Int'l 1612 i mestri Giovanni Maria Sarasino e Antonio Franchetto i ga piasà ła porta de ła ceza. Inte'l 1751 ga tacà i łaori par ła costrusion de un novo canpanìl «...''per poter regere detta Campana, e a ciò si senta più lontano il suono della medesima'' » (par podér rèzer dita Canpana, e a ciò se senta più łontàn el són de ła medèma<ref>{{it}} Uncuo' infrà łe vie "della Rotonda" e "San Giovanni Bosco"</ref> ła nova costrusión ła sarìa sorzesta łateralmente a l'aso de ła navàda, e ła gavarìa mezurà suparzó sìe metri da l'altésa de'l covèrto de ła ceza. Inte i primi ani de'l 1800 i confradełi i gavea cronpà un novo organo par 150 franchi. Durando ła segónda guera mondiałe so'l canpanìłe A ze stà montà, da parte dei miłitàri un pósto de avistamento antiaereo e inte'l 1945 i miłitanti de ła rezistensa vinovezi e partezani i gavea catà recèto (refuzio) so'l canpanìłe, par scanpàr via a łe patùgie nazifasiste. Drento de sta ceza A ze prexente un bel coro łinjeo, intagià dai mestri [[Bartolomeo Borello]] e [[Francesco Antonio Rochie]] inte'l 1715 e restaurà inte'l 2010. Ancùo l'edificio zvincołà da'l dòparo łitùrzego, el vien utiłizà de frecuente par manifestasion partegołare cofà, a ezenpio, na mostra de prezepi inte'l parìodo de nadàl. === Scoła Luigi Rey === Intaresante ezenpio de architetura de fin [['800]], ła ze stà sede de ła prima scoła ełementàre de Vinovo, omagio de l'industria Luigi Rey. Reałizada da l'architeto Caselli, prospeta so l'omònema piasa Rey, avendo a ła só sànca el łado davanti al Casteło de ła Róvare. Inte i ani 1934-35 ła ze stà alsà de un pian, de sèito a ła cresita de ła popołasion scołàstega, e ła ze stà utiłizada fin al 1978. Al dì de oncò ła ze sede de numaroze asosiasion łocałe. === Ceza de San Desiderio === Céxa cimiteriałe tirà su inte ła prima metà del [[XVIII secoło]] so łe ruìne de l'anteàta capèła del Santuario de [[San Desiderio]] (inisiàl patròno del paexe). La Ceza orixinàl de San Dexiderio jera un mucio diversa da l'atuałe santuario e no xera gnancora tornià dal çimitero, ma zera na sàvia costrusion co tuta probabiłità a na soła navàda, ixołàda in mexo a ła 'verta canpagna. L'interno, a pianta croxe grega, xe reałixà in stiłe [[rococò]]. La fasàda in matón vivo, co decori in ceramica połicroma (tìnpano sol portàłe e capitełi), xe de ła segónda metà del [[XIX secoło]]. === La Rotonda === Prezevołe e orizenałe edifisio fato costruìr inte ła zona meridionałe de'l teritorio comunałe<ref>{{it}} [http://www.bioarchitetturaitalia.it/index.php?option=com_content&view=article&id=46&Itemid=71 Bioarchitetura Itałia, ''La scòła materna ecołòzega a Vinovo''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140322182135/http://www.bioarchitetturaitalia.it/index.php?option=com_content&view=article&id=46&Itemid=71 |date=2014-03-22 }}</ref> a ła fine de l'[['800]], so projeto de l'Inx. Crescentino Caselli, da parte de un nodàro torineze cofà so "caza de canpanja". Ła ze stà sede de un [[Circoło Sosiałista]] da'l [[1919]] al [[1922]], ano inte'l cuało ła ze stà dà a łe fiame da na scuadra [[fasista]]. Uncò ła apartien a privà che ghe abita. === L'ała del Marcà === L'ała del Marcà ła ze cołogada a ła cròzera de łe do vìe prensipałe de'l vecio borgo medievałe. L'atuałe architetura ła ze anca cueła òpara de l'architeto Caselli, ła cui prónta ła ben reconosìbiłe inte ła scanpàda dei archi ranpànti e inte i cuarełi rosi produzesta inte łe fornàxe łocałi, oltra che inte i àrpezi in fero ùtiłi a mantenjir l'ecuiłibrio de ła strutura. L'edificio l'è stà costruìo inte i ani 1580-1585 a cura de ła [[Conpanjìa de Santa Croze]]. == Imàzeni de Vinovo == <gallery widths="180" heights="135"> File:VinovoSantaCroce02.jpg|Ła Ceza de Santa Croze, dita ''dij Batù'' File:Piazza Rey.jpg|La ex Scòła Luigi Rey File:VinovoSantaCroce02.jpg|Ła Ceza de Santa Croze, dita ''dij Batù'' File:Della Rovere Castello.jpg|Castèło della Rovere File:VinovoSanDesiderio.JPG|Ła chiesa simiteriałe de San Desiderio File:LaRotonda-Vinovo.JPG|La cusì dita ''Rotonda'' File:Fontana Vinovo.jpg|Ła fontana de Piasa L. Rey File:Il Cottolengo.jpg|El cotołengo de Vinovo File:Vinovo Bealera.jpg|La bealera de Vinovo File:Chisola03.JPG|El Chisoła File:Laghetto Vinovo.jpg|El łagheto che'l se cata dadrìo al Casteło File:Vinovo santuario di san desiderio 00.JPG|El Santuario de San Desiderio File:VinovoTorre.JPG|La Tore a canpanìl de Vinovo File:Vinovo santuario di san desiderio 01.JPG|El santuario a l'interno File:Vinovo sede comunale 00.jpg|El Comùn de Vinovo </gallery> == Zviłupo urbanìstego == === Ła recostrusion daspò ła guèra === Ła recostrusion daspò ła guèra ła ga portà a l'insediamento de nove industrie de łenjami e metalmecàneghe. Intrà el 1955 e el 1970 A ze rivà in paeze un mucio de imigrà che i rivava da ła [[Romagna|Romanja]], da'l [[Vèneto|Veneto]] e da łe rezion de'l sud, cusì tanti che in 'st'ùltemo terso de sècoło ła popołasion ła ze pasà dai sìrca 2&nbsp;500 abitanti de'l 1940 ai atuałi 14&nbsp;000. Ancùo no'l ga pi łe caratarìsteghe de'l paeze agricoło de un tenpo e, inte i ùltemi vinti ani, ła seràda de ła mazor parte de łe industrie łocałe che un tenpo łe ofriva łaoro anca a tanti vinovezi, ła ga inflizesto un dupo colpo al setor segondario de Vinovo. === Sentro e frasion === El teritòrio comunàl pitosto estezo, el conta un sentro stòrego, frasión, alcune de łe cuałe łontane pi chiłometri da'l sentro, e serti paezi rezidensiałi. Una de łe frasion ła ze Garino. Garino ła ze na sitadina asé picenina co na scòła materna, una ełementare e n'altra media. === L'ipodromo === So'l scominsio dei [[ani '60]] A ze stà costruìi a Vinovo do ipodromi: uno par łe corse al [[troto]] e uno par cuełe al [[gałopo]]. Resentemente (2005) l'ipodromo de'l gałopo el ze stà butà zo par farghe posto al ''Juventus Center'' e a un futuro groso conpleso comersiałe. Ze restà cuindi ativo soło che l'ipodromo de'l troto. === Juventus Center === El progeto de ła sosietà calcìstega [[Juventus FC|Juventus]] de fabregar un novo centro sportivo infrà i comùni de [[Nichełino]] e Vinovo el ga trovà ła só sede inte'l teritòrio de Vinovo. El sentro sportivo ''[[Juventus Center]]'' el ze stà inaugurà inte'l [[2006]]. El conpleso el ga i só ingrèsi in via Stupinigi 182. === Ła Scòła Materna ecołòzega === [[Imàjine:Scuola dell'Infanzia Statale.JPG|right|250 px|thumb|Ła scòła statałe par l'infansia]] El 20 de novenbre 2010 A ze stà inaugurà ła nova scòła de l'infasìa reałizà segóndo i rigorozi criteri de sparanjo enerzètego e de sostenibiłità anbientałe. Situà in via Garibaldi, visina a'l sentro stòrego, ła ze diretamente afasà so'l grando parco de'l Casteło. Costruìa patòca co ełementi de łenjo prefabregà asenblà infrà łori so'l pòsto, ła scòła no ła ze cołegà al gas metano, no ła dòpara enerzìa a conbustìbiłi fosiłi e donca łe speze par el rescaldamento dei anbienti e de l'acua e cuełe par ła fornidura de enerzìa ełètrega i ze guałìvi a zero<ref>{{it}} [http://www.famijavinoveisa.it/chi%20siamo.htm La Famija Vinoveisa chi semo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130611051821/http://www.famijavinoveisa.it/chi%20siamo.htm |date=2013-06-11 }}</ref>. == Asosiasion Locałe == === Ła Fiłarmònega Giuseppe Verdi === Ła Fiłarmònega vinoveze "[[Giuseppe Verdi]]" ła ze nasesta ofisialmente inte'l marso [[1847]], in ocazion de ła vizita pastorałe de l'arsivescovo de [[Turìn|Torin]], [[Luigi Fransoni]]. Inte'l córar dei ani l'è devenjù sełebre in tuto el Piemonte, tanto che a cauza dei nùmarozi inpenji, ła banda ła ga dovesto spartìrse in du. Ła Banda muzegałe de Vinovo ła ga seità inte'l servisio a gratis e vołontario a tuta ła sitadinansa e inte i [[ani '50]] l'è riusìa a otenjer na sede stàbiłe. Inte'l 1999, ła fiłàrmonega ła ga partesipà cofà ùnega raprezentante par l'Itàłia al 20° [[Osterreichisches Blasmusikfest]] de Viena. === Ła Famija Vinoveisa === Ła Famija Vinoveisa ła nase inte'l 1981 par vołer de alguni sitadini Vinovezi, "co'l fin de presarvar łe tradision de'l patrimonio łocałe. Onji ano, inte'l parìodo de Nadàłe, ła cura ła mostra dei prezepi inte ła Ceza de Santa Croze. === Corałe Ars Nova - St. John's International Choir === El Coro Ars Nova el nase inte el marso de'l 2007, par inisiadiva de algune parsone amanti de'l canto e de ła mùzega. El repartorio el spasia da'l zènare clàsego a cueło tradisionałe co brani de mùzega oparìstega de l'Otosento tirài zo da łe major òpare dei grandi conpozidori cofà [[Verdi]], [[Bellini]], [[Rossini]], [[Mozart]]<ref>{{it}} [http://www.lapancalera.it/pancalieri_9.html Concerto de Nadàl]{{Ligo desfà}}, corałe Ars Nova</ref>. == Stema == El stema de'l comùn de Vinovo el raprezenta un [[unicorno]] e i cołori i ze cuełi de ła cazada [[Della Rovere]], overosìpia el zało e el blé. == Parsonałità łigàe a Vinovo == * [[Vittorio Amedeo Gioanetti]], mèdego e chìmego e spesialmente produtór de [[porsełane]] e magiòliche. * [[Giovanni Valetti]], siclista vensidór inte'l [[1938]] e inte'l [[1939]] del [[Xiro d'Itałia|Ziro d'Itałia]]. * [[Domenico della Rovere]], gardenàl itałiàn. * [[Giovanni Ludovico della Rovere]], véscovo itałiàn * [[Giovanni Francesco della Rovere]], véscovo itałiàn * [[Tony Mancino]], rapper itałiàn * [[Giancarlo Camolese]], ex zogadór e ałenadór de calcio itałiàn. == Zemełaji == Vinovo ła ze zemełà co: * {{Xemełajo|Argentina|Luque (Argentina)|}}, comun [[argentina|arzentin]] de'l [[Departimento de Río Segundo]] inte ła [[provincia de Córdoba|provinsia de Córdoba]]; * {{Xemełajo|Italia|Casalbore|2011}}, comun [[Irpinia|irpin]] in [[provincia de Avellino|provinsia de Avellino]]. == Evołusion demogràfega == == Note == <references /> == Linganbi foresti == {{linganbi foresti}} * [http://www.comune.vinovo.to.it Sito Comune] * [http://www.ippodromovinovo.it Ippodromo Vinovo] == Note == <references /> # Ilario Manfredini, ''Il Castello della Rovere di Vinovo'' p.25 e segg.dea provinsia de Torin. Se cata 'nteła piana a sud de Torin. == Bibliografia == * Ilario Manfredini, ''Il Castello della Rovere di Vinovo'', edizione a cura del Comune di Vinovo, 2007; * {{fr}} L. De Mauri, ''Vinovo et ses Porcelaines'', Piantanida Valcarenghi Editori, Milano, 1923 * Walter Canavesio e Piergiorgio Grana, ''La Confraternita di Santa Croce in Vinovo'' "I Quaderni della Famija Vinoveisa", vol. 1, Vinovo 1986 == Altri progeti == {{Interprojeto}} <references/> {{Provincia de Turin}} {{Controło de autorità}} [[Categoria:Comuni de ła sità metropułitana de Turin|{{PAGENAME}}]] bstu0z8ry8w5w615llw66l6xij3lqm7 0 28616 1101483 1088598 2022-07-27T08:04:39Z Enrico 7370 wikitext text/x-wiki {{Patrimonio de l'umanità |nome = Pałasina de casa de Stupinigi |nomeorig = Residences of the Royal House of Savoy |immagine = [[Imàjine:Exterior of the Palazzina di caccia of Stupinigi.jpg|thumb|right|300px]] |didascalia = |stato = Italia |tipologia = architetònego |criterio = C (i) (ii) (iv) (v) |pericolo = |anno = 1997 |link = 823 }} La '''Pałasina de casa de Stupinigi''' ła ze na òpara de Filippo Juvarra, che ła fa parte de'l sircuito de łe [[rezidense sabaude in Piemonte]], proclamada patrimonio de l'umanità da l'UNESCO. Ła se cata inte ła łocałità de [[Stupinigi]] (Comun de [[Nichelino]]), a ła periferia sud-osidental de Turin. == Storia == [[Imàjine:Central Hall of the Palazzina di caccia of Stupinigi - ceiling.jpg|left|250 px|thumb|Partegołar de'l sałon sentrałe de ła palasina]] Za in epoca medieval el teritòrio el zera dito ''Suppinicum''<ref>{{it}}[[Corrado il Salico]], inte'l [[1026]] el confermava a l'[[Abasia de Novałesa]] el dominio so łe tere da łe bande de'l borgo de Suppinicum, drioman deventà Stupunico, Suppunico e donca Stupinigi</ref> el prezentava za un picoło casteło, oncora vizibiłe da ła pałasina che na volta ła defendeva Moncalieri: El casteło ciamà Castelvecchio, el ze stà abità dai Savoia-Acaia ma el ze pasà soto la propietà de Amedeo VIII de Savoia, co l'ùltemo dei Acaia el more inte el 1414. Amedeo VIII el ghe ło łasa in propietà ad un marcheze de ła fameja Pallavicino di Zibello inte'l 1439, ma i Savoia i se lo ga tołesto da novo co Emanuele Filiberto el ga dito che'l zera suo inte'l 1564. Par vołontà de'l Duca, el casteło e łe tere tacàe łe ze stà łasàe a l'Órdene Maurisian. Sicome che el Gran Mestro de l'Órdene el zera el cao de Caza Savoia, Stupinigi el zera zestìo diretamente da st'altro, e durando cuełi ani e tere drìo al casteło łe zera deventàe łogo ideal par łe batùe de casa dei duchi. A ze stà Vittorio Amedeo II de Savoia a vaghegiar ła trasformasion de'l conpleso int'una pałasina denja de ła nova fegura real. A zera l'apriłe 1729, e Filippo Juvarra el ze stà cołù che ghe ze stà fidà el projeto. Ma A ze stà soto el renjo de Carlo Emanuele III che ła pałasina ła ze nasesta: za inte'l 1731 ła venjivea inaugurà co ła prima batùa de casa. Ma ła costrusion ła se ga zlargà durando i renji de [[Carlo Emanuele III]] e Vittorio Amedeo III co ła łumenaria de altri architeti, tra i cuałi Prunotto, Bo e Alfieri. Inte'l 1740 A ze stà zontà altre do ałe che łe ospitava la scudarìa e i magazeni agricołi. Anca Napołeon Bonaparte el ghe ga sojornà da'l 5 de majo al 16 de majo 1805, prima de andar a [[Miłàn|Miłan]] par singer ła [[Corona Ferrea]]. Cuà el parla co łe prensipałe carghe połìteghe de Torin, resevendo el sindico, el zudegàdo (ła majistradùra) e el clero co a cao el gardenàl [[Buronzo]]. [[Imàjine:Stupinigicervo.jpg|right|250 px|thumb|Statua de'l servo de [[Francesco Ladatte]]]] Par che el gardenàl, severamente romansinà da l'inperador par łe só prezunte corespondense co Carlo Emanuele IV de Savoia, el sia stà ojeto de na discusion che ła ga avùo cofà rezultado ła só sostitusion co'l Vescovo de Acqui Terme, bonsiór Della Torre. Inte'l 1832 ła Pałasina ła ze deventà da novo propietà de ła famegia real. Cedùa a'l demanio de'l Stato inte'l 1919 e inte 'l 1925 ła ze stà restituìa, co łe propietà sircostante a l'órdene maurisian. Inte'l Otosento par difarenti ani ła ga ospità un łeofante bianco mascio che ghe zera stà regałà a Carlo Felice. 'Sto łeofante ciamà Fritz el ze deventà famozo, ma calche ano drioman el ze deventà mato desfando tuto cueło che ghe stava intorno (A se pol oncora véder i senji so'l łenjo); el ze stà copà e donà al muzeo zoołòzego de l'Univarsità de Torin. Deso ła ze invese a'l Muzeo rejonałe de siense naturałe de Turin. Da'l 1919 ła pałasina de Stupinigi ła ospeda el Muzeo de arte e amobiłiamento, sunando nobiłi provenienti da łe rezidense sabaude e altri che apartien a łe corte itałiane pre-unitarie, cofà cueła dei Borboni de Parma e de'l só Pałaso Dogal de Cołorno. Conforme el parìodo ła pałasina ła ofre el só spasio a mostre d'arte de livèło. intarnasionàłe. Atualmente la pałasina ła serà paresar restorada. == Arte == '''<big>Strutura</big>''' [[Imàjine:Stupinigi plan 1.jpg|left|250 px|thumb|Pianta de ła Pałasina de Stupinigi]] Ła pianta ła ze a cuatro brasi a croze de Sant'Andrea. Ze stra beło el zardin e afasinante el łongo viałe co se riva da Torin, co intorno pestrìni e scudarìe. Ła parte sentrałe ła ze costituìa da un grando sałon de pianta oval da dove parte cuatro brasi pi basi a formar na croze de Sant'Andrea. Inte i brasi A se cata partamenti reałi e cuełi par i òspedi. El cuor de ła costrusion el ze un grando sałon oval a dopia altesa indotà de balconàe ad anda "concavo-bonbé", soramontà da ła statua de'l "Çervo", òpara de Francesco Ladatte : co'ò zlontanarse de'l Juvarra da Torin (destinasion Madrid), el prinsipe Carlo Emanuele III el ghe fida ła diresion dei łaori a Giovanni Tommaso Prunotto, el cuało el provede a zlargar ła pałassna partindo dai zgìnsi che l'architeto meseneze el gaveva łasà, sercando cusì de consarvar i conplesi zoghi de łuze e de forme cari al só predesesor. Ze cusì che ze ciamà a corte inte ła "Real Fabrica" un gran nùmaro de artisti par decorar i novi anbienti. L'interno el ze un Rococo itałian, costituìo da material badial cofà łe cose, porsełane, stuchi indorài, spèci e radiche che, ancùo se estende na superfisie de suparzó 31 000 metri cuadrài, mentre 14&nbsp;000 ze ocupà(i) da fabricai tacà, 150&nbsp;000 da'l parco e 3.800 da łe vaneze esterne : in conpleso, A ze presente 137 camare e 17 gałarìe. Ła costrusion ła ga na corte granda otagonal dove che se afasa sora i stàbiłi de servisio. Tra i prezià mobiłi reałizài par ła pałasina ghe xe da recordar cuełi de l'intagiador [[Giuseppe Maria Bonzanigo]], de [[Pietro Pifetti]] e de [[Luigi Prinotto]]. El stàbiłe el conserva decorasion dei pitori venesiani [[Giuseppe Valeriani|Giuseppe]] e [[Domenico Valeriani]], de [[Gaetano Perego]], e de'l vieneze [[Christian Wehrlin]]. A ze da recordar anca i afreschi de [[Vittorio Amedeo Cignaroli]], [[Gian Battista Crosato]] e [[Carlo Andrea Van Loo]]. === El sałon === [[Imàjine:Stupinigi centrale hal boven.jpg|right|250 px|thumb|El sałon sentrałe de ła Pałasina]] El sałon el ze stà la prima idea de'l Juvarra ad èsar termenada; za inte'l 1730 el zera concludesto, e el 10 de febraro 1731 el re el ghe ordenava ai do fradełi [[Giuseppe Valeriani|Giuseppe]] e [[Domenico Valeriani]] de far un grando afresco so ła volta che'l raprezentase el Trionfo de Diana ła Dea de ła casa. I łaori par ła reałizasion de 'sti afreschi i ze scumisià za l'[[8 de marso|8 marso]] e i ze finìi inte'l [[1733]]. Sconparìo Juvarra, no A vien pì finìa l'idea che gaveva l'artista meseneze de postar dei grandi grupi scultorei de cani e servi visin łe grande fenestre de'l sałon. In conpenso, A ze stà conpletà el projeto che zera stà fidà a [[Giuseppe Marocco]], de łe trentasìe ventołe in łenjo co teste de servo che dà siało de sè so łe parede de ła sała. De'l steso parìodo A ze intarsi de łenjo indorà de ła balustra. Da recordar oncora i cuatro busti reałizà in marmo, daspò el 1772, da [[Giovanni Battista Bernero]], che i soràsta artànti ingresi al sałon. === Anticàmara de ła Rezina === Afrescà intrà el 1733 e el 1734 da'l pentor [[Giovanni Battista Crosato]] (che za ativo a ła [[Tezoriera]]), l'anticàmara de ła rezina ła ze una de łe cuatro sałe che ła se fasa so'l sałon sentrałe de ła pałasina. Intrà el [[1738]] e el [[1739]] i afreschi i ze sta 'conpanjà da ła nova produsion de'l pitor [[Francesco Casoli]], A ghe ga łaorà anca [[Giuseppe Maria Bozanigo]] che ga rimanegià ła sała da'l [[1876]], reproponendoła in stiłe Luigi XVI. In 'sta anticàmara A se cata cuatro tełe ovałe rafigurante prensipese de Caza Savoia, de artista sconosùo, intrà łe cuałe [[Maria Giovanna Battista di Savoia-Nemours]] e [[Maria Cristina di Borbone-Francia]]. === Anticàmara de'l Re === Restà inconpleta fin a'l [[1737]] par ła partensa de Filippo Juvarra che'l zera andà in Spanja, l'Anticàmara de'l Re cofà anca łe altre ałe de ła pałasina łe ze stà fidàe a ła supavizion de [[Tommaso Giovanni Prunotto]], sucedùo a'l meseneze inte ła "Fàbrega" de Stupinigi. I afreschi fidài a [[Michele Antonio Milocco]], soto el controło direto de [[Claudio Francesco Beaumont]]. I mobiłi che ghe ze, i ze in stiłe Luigi XV e Luigi XVI; de partegołar prezio el soraporte e łe decorasion so staltre, co tełe de [[Pietro Domenico Olivero]] === Sała dei Scudieri === Cołegà anca st'altra al sałon prinsipal de ła pałasina, ła Sała dei Scudieri el ze un primo anbiente de ła strutura ad èsar afrescà, inte'l [[1733]]. A strapè, ła reałizasion de porte e soraporte ła ze de'l [[1778]], cuando [[Vittorio Amedeo Cignaroli]] el finise el conpleso, retrazendo sene de cassa inte łe rezidense sabaude, ispirà fursi da'l siclo de case ideałe reałizà da'l fiamingo [[Jean Miel]]. === Anticapeła === Ciamada fin al [[1767]] ''Sala delli buffetti'', ła ze stà rebatezà cusì cuando che ła xe stada adibìa a capeła dedicada a [[Sant'Uberto]] o, mejo apónto, anticapeła, in rełasion al vero e proprio spasio rełigiozo reałizà drìo ła paréde mazor. A ła trasformasion de ła Sala delli buffetti ghe łaora drio Ignazio Birago, Giacomo Borri, Ignazio Nipote e Gaetano Perego, che i ghe ne decora el sofito e i ghe cura i stuchi. === Sała del [[Bonzanigo]] === Deventà séłebre par el stipo (ch'l funzeva da łibrarìa e scritòrio reałizà da'l Bonzanigo, cui ła sała ła ze ancùo łigà, 'sto anbiente el zera teatro de'l łaoro anca de altri artisti, intrà i cuałi [[Giovanni Battista Alberoni]], che el ga reałizà l'afresco de'l sofito ([[1753]]) e [[Pietro Domenico Olivero]], che'l ghe n'a curà i soraporte intrà el [[1749]] e el 1753. A stacar da'l baroco ze i mòbiłi, in stiłe clasisista, intrà i cuałi ghe ze ła specéra de'l Bonzanigo che ła ingastona un retrato ovałe (ła cui soaza ła ze senpre de l'artista astezan) rafegurante Giuseppe Placido de Savoia, conte de Moriana. == Gałaria dei retrati == Cueło che ancùo el ze ciamà cofà "gałarìa dei retrati", un tenpo el zera ła sała adibìa a scudarìa. So łe bande A ze cołogàe sinquantacuatro tełe che łe raprezenta i menbri de ła caza renjante: ła sała ła ze stà dezenjà da'l Juvarra e reałizà da [[Benedetto Alfieri]]. == El zardin e el parco == {{varda anca|Parco naturałe de Stupinigi}} [[Imàjine:Palazzina di caccia di Stupinigi1.JPG|right|250 px|thumb|Vixual de ła pałasina dai parchi]] El conpleso se cata drento un grandisimo xardin geometrico co na continua sucesion de vanexe e viałi: el parco sircostante, dełimità da un muro de çinta e intersecà da łonghi viałi, xe stà progetà daò xardinièr franséxe [[Michael Bernnard]] inte el [[1740]]. Inte el [[1992]] xe stà istituìo el [[Parco Naturałe de Stupinigi]], che se estende par squasi 1.700 etari e na discreta varietà de fauna. == Curioxità == * I esterni dea Pałasina de Cassa de Stupinigi ga ospità tute le pòntàde de ła 27° edision de [[Xoghi sensa frontiere]] (1996) * Inte el febraro [[2004]] xe stà robà 27 ogeti (intra i cuałi alcuni caołaori de [[Piffetti]], [[Bonzanigo]], e [[Prinotto]]) e quatro quadri, par un vałor de 40 miłion de euro. Par fortuna tuti i tòchi xe stà ritrovà in bone condision el [[26 novenbre 2005]], in un canpo dae bande de [[Viłastełone]] (Villastellone). * Ła pałasina ga ospità łe riprexe de alcune sene dea fiction Mediaset "Elisa di Rivombrosa", "Elisa di Rivombrosa parte seconda" e "Elisa di Rivombrosa-parte terza". * Drento el parco de ła pałasina se ga svòlta ła faxe de cuałificasion e de ełiminasion dei canpionati de tiro co l'arco 2011. == Note == <references/> == Bibliografia == * Carlo Merlini. ''Ambiente e figure di Torino vecchia'' Stamperia editoriale Rattero, Torino. * Luigi Mallè. ''Stupinigi'' Tipografia Torinese editrice, 1968. * Carlo Balma Mion. "Lodovico Bo' (1721-1800). Misuratore, Soprastante, Architetto". UNI-Service, Trento 2007, [[ISBN 9788861780606]] == Altri progeti == {{Interprojeto}} == Linganbi foresti == {{linganbi foresti}} * [http://www.fotogian.com/stupinigi.html foto] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070206023017/http://www.fotogian.com/stupinigi.html |date=2007-02-06 }} {{Controło de autorità}} [[Categoria:Nichełin]] [[Categoria:Pałasi]] 8xuwuspq57kyrtme48vcbtptjjlepo2 1101484 1101483 2022-07-27T08:07:19Z Enrico 7370 /* Arte */ wikitext text/x-wiki {{Patrimonio de l'umanità |nome = Pałasina de casa de Stupinigi |nomeorig = Residences of the Royal House of Savoy |immagine = [[Imàjine:Exterior of the Palazzina di caccia of Stupinigi.jpg|thumb|right|300px]] |didascalia = |stato = Italia |tipologia = architetònego |criterio = C (i) (ii) (iv) (v) |pericolo = |anno = 1997 |link = 823 }} La '''Pałasina de casa de Stupinigi''' ła ze na òpara de Filippo Juvarra, che ła fa parte de'l sircuito de łe [[rezidense sabaude in Piemonte]], proclamada patrimonio de l'umanità da l'UNESCO. Ła se cata inte ła łocałità de [[Stupinigi]] (Comun de [[Nichelino]]), a ła periferia sud-osidental de Turin. == Storia == [[Imàjine:Central Hall of the Palazzina di caccia of Stupinigi - ceiling.jpg|left|250 px|thumb|Partegołar de'l sałon sentrałe de ła palasina]] Za in epoca medieval el teritòrio el zera dito ''Suppinicum''<ref>{{it}}[[Corrado il Salico]], inte'l [[1026]] el confermava a l'[[Abasia de Novałesa]] el dominio so łe tere da łe bande de'l borgo de Suppinicum, drioman deventà Stupunico, Suppunico e donca Stupinigi</ref> el prezentava za un picoło casteło, oncora vizibiłe da ła pałasina che na volta ła defendeva Moncalieri: El casteło ciamà Castelvecchio, el ze stà abità dai Savoia-Acaia ma el ze pasà soto la propietà de Amedeo VIII de Savoia, co l'ùltemo dei Acaia el more inte el 1414. Amedeo VIII el ghe ło łasa in propietà ad un marcheze de ła fameja Pallavicino di Zibello inte'l 1439, ma i Savoia i se lo ga tołesto da novo co Emanuele Filiberto el ga dito che'l zera suo inte'l 1564. Par vołontà de'l Duca, el casteło e łe tere tacàe łe ze stà łasàe a l'Órdene Maurisian. Sicome che el Gran Mestro de l'Órdene el zera el cao de Caza Savoia, Stupinigi el zera zestìo diretamente da st'altro, e durando cuełi ani e tere drìo al casteło łe zera deventàe łogo ideal par łe batùe de casa dei duchi. A ze stà Vittorio Amedeo II de Savoia a vaghegiar ła trasformasion de'l conpleso int'una pałasina denja de ła nova fegura real. A zera l'apriłe 1729, e Filippo Juvarra el ze stà cołù che ghe ze stà fidà el projeto. Ma A ze stà soto el renjo de Carlo Emanuele III che ła pałasina ła ze nasesta: za inte'l 1731 ła venjivea inaugurà co ła prima batùa de casa. Ma ła costrusion ła se ga zlargà durando i renji de [[Carlo Emanuele III]] e Vittorio Amedeo III co ła łumenaria de altri architeti, tra i cuałi Prunotto, Bo e Alfieri. Inte'l 1740 A ze stà zontà altre do ałe che łe ospitava la scudarìa e i magazeni agricołi. Anca Napołeon Bonaparte el ghe ga sojornà da'l 5 de majo al 16 de majo 1805, prima de andar a [[Miłàn|Miłan]] par singer ła [[Corona Ferrea]]. Cuà el parla co łe prensipałe carghe połìteghe de Torin, resevendo el sindico, el zudegàdo (ła majistradùra) e el clero co a cao el gardenàl [[Buronzo]]. [[Imàjine:Stupinigicervo.jpg|right|250 px|thumb|Statua de'l servo de [[Francesco Ladatte]]]] Par che el gardenàl, severamente romansinà da l'inperador par łe só prezunte corespondense co Carlo Emanuele IV de Savoia, el sia stà ojeto de na discusion che ła ga avùo cofà rezultado ła só sostitusion co'l Vescovo de Acqui Terme, bonsiór Della Torre. Inte'l 1832 ła Pałasina ła ze deventà da novo propietà de ła famegia real. Cedùa a'l demanio de'l Stato inte'l 1919 e inte 'l 1925 ła ze stà restituìa, co łe propietà sircostante a l'órdene maurisian. Inte'l Otosento par difarenti ani ła ga ospità un łeofante bianco mascio che ghe zera stà regałà a Carlo Felice. 'Sto łeofante ciamà Fritz el ze deventà famozo, ma calche ano drioman el ze deventà mato desfando tuto cueło che ghe stava intorno (A se pol oncora véder i senji so'l łenjo); el ze stà copà e donà al muzeo zoołòzego de l'Univarsità de Torin. Deso ła ze invese a'l Muzeo rejonałe de siense naturałe de Turin. Da'l 1919 ła pałasina de Stupinigi ła ospeda el Muzeo de arte e amobiłiamento, sunando nobiłi provenienti da łe rezidense sabaude e altri che apartien a łe corte itałiane pre-unitarie, cofà cueła dei Borboni de Parma e de'l só Pałaso Dogal de Cołorno. Conforme el parìodo ła pałasina ła ofre el só spasio a mostre d'arte de livèło. intarnasionàłe. Atualmente la pałasina ła serà paresar restorada. == Arte == '''<big>Strutura</big>''' [[Imàjine:Stupinigi plan 1.jpg|left|250 px|thumb|Pianta de ła Pałasina de Stupinigi]] Ła pianta ła ze a cuatro brasi a croze de Sant'Andrea. Ze stra beło el zardin e afasinante el łongo viałe co se riva da Torin, co intorno pestrìni e scudarìe. Ła parte sentrałe ła ze costituìa da un grando sałon de pianta oval da dove parte cuatro brasi pi basi a formar na croze de Sant'Andrea. Inte i brasi A se cata partamenti reałi e cuełi par i òspedi. El cuor de ła costrusion el ze un grando sałon oval a dopia altesa indotà de balconàe ad anda "concavo-bonbé", soramontà da ła statua de'l "Cervo", òpara de Francesco Ladatte : co'l zlontanarse de'l Juvarra da Torin (destinasion Madrid), el prinsipe Carlo Emanuele III el ghe fida ła diresion dei łaori a Giovanni Tommaso Prunotto, el cuało el provede a zlargar ła pałassna partindo dai zgìnsi che l'architeto meseneze el gaveva łasà, sercando cusì de consarvar i conplesi zoghi de łuze e de forme cari al só predesesor. Ze cusì che ze ciamà a corte inte ła "Real Fabrica" un gran nùmaro de artisti par decorar i novi anbienti. L'interno el ze un Rococo itałian, costituìo da material badial cofà łe cose, porsełane, stuchi indorài, spèci e radiche che, ancùo se estende na superfisie de suparzó 31 000 metri cuadrài, mentre 14&nbsp;000 ze ocupà(i) da fabricai tacà, 150&nbsp;000 da'l parco e 3.800 da łe vaneze esterne : in conpleso, A ze presente 137 camare e 17 gałarìe. Ła costrusion ła ga na corte granda otagonal dove che se afasa sora i stàbiłi de servisio. Tra i prezià mobiłi reałizài par ła pałasina ghe xe da recordar cuełi de l'intagiador [[Giuseppe Maria Bonzanigo]], de [[Pietro Pifetti]] e de [[Luigi Prinotto]]. El stàbiłe el conserva decorasion dei pitori venesiani [[Giuseppe Valeriani|Giuseppe]] e [[Domenico Valeriani]], de [[Gaetano Perego]], e de'l vieneze [[Christian Wehrlin]]. A ze da recordar anca i afreschi de [[Vittorio Amedeo Cignaroli]], [[Gian Battista Crosato]] e [[Carlo Andrea Van Loo]]. === El sałon === [[Imàjine:Stupinigi centrale hal boven.jpg|right|250 px|thumb|El sałon sentrałe de ła Pałasina]] El sałon el ze stà la prima idea de'l Juvarra ad èsar termenada; za inte'l 1730 el zera concludesto, e el 10 de febraro 1731 el re el ghe ordenava ai do fradełi [[Giuseppe Valeriani|Giuseppe]] e [[Domenico Valeriani]] de far un grando afresco so ła volta che'l raprezentase el Trionfo de Diana ła Dea de ła casa. I łaori par ła reałizasion de 'sti afreschi i ze scumisià za l'[[8 de marso|8 marso]] e i ze finìi inte'l [[1733]]. Sconparìo Juvarra, no A vien pì finìa l'idea che gaveva l'artista meseneze de postar dei grandi grupi scultorei de cani e servi visin łe grande fenestre de'l sałon. In conpenso, A ze stà conpletà el projeto che zera stà fidà a [[Giuseppe Marocco]], de łe trentasìe ventołe in łenjo co teste de servo che dà siało de sè so łe parede de ła sała. De'l steso parìodo A ze intarsi de łenjo indorà de ła balustra. Da recordar oncora i cuatro busti reałizà in marmo, daspò el 1772, da [[Giovanni Battista Bernero]], che i soràsta artànti ingresi al sałon. === Anticàmara de ła Rezina === Afrescà intrà el 1733 e el 1734 da'l pentor [[Giovanni Battista Crosato]] (che za ativo a ła [[Tezoriera]]), l'anticàmara de ła rezina ła ze una de łe cuatro sałe che ła se fasa so'l sałon sentrałe de ła pałasina. Intrà el [[1738]] e el [[1739]] i afreschi i ze sta 'conpanjà da ła nova produsion de'l pitor [[Francesco Casoli]], A ghe ga łaorà anca [[Giuseppe Maria Bozanigo]] che ga rimanegià ła sała da'l [[1876]], reproponendoła in stiłe Luigi XVI. In 'sta anticàmara A se cata cuatro tełe ovałe rafigurante prensipese de Caza Savoia, de artista sconosùo, intrà łe cuałe [[Maria Giovanna Battista di Savoia-Nemours]] e [[Maria Cristina di Borbone-Francia]]. === Anticàmara de'l Re === Restà inconpleta fin a'l [[1737]] par ła partensa de Filippo Juvarra che'l zera andà in Spanja, l'Anticàmara de'l Re cofà anca łe altre ałe de ła pałasina łe ze stà fidàe a ła supavizion de [[Tommaso Giovanni Prunotto]], sucedùo a'l meseneze inte ła "Fàbrega" de Stupinigi. I afreschi fidài a [[Michele Antonio Milocco]], soto el controło direto de [[Claudio Francesco Beaumont]]. I mobiłi che ghe ze, i ze in stiłe Luigi XV e Luigi XVI; de partegołar prezio el soraporte e łe decorasion so staltre, co tełe de [[Pietro Domenico Olivero]] === Sała dei Scudieri === Cołegà anca st'altra al sałon prinsipal de ła pałasina, ła Sała dei Scudieri el ze un primo anbiente de ła strutura ad èsar afrescà, inte'l [[1733]]. A strapè, ła reałizasion de porte e soraporte ła ze de'l [[1778]], cuando [[Vittorio Amedeo Cignaroli]] el finise el conpleso, retrazendo sene de cassa inte łe rezidense sabaude, ispirà fursi da'l siclo de case ideałe reałizà da'l fiamingo [[Jean Miel]]. === Anticapeła === Ciamada fin al [[1767]] ''Sala delli buffetti'', ła ze stà rebatezà cusì cuando che ła xe stada adibìa a capeła dedicada a [[Sant'Uberto]] o, mejo apónto, anticapeła, in rełasion al vero e proprio spasio rełigiozo reałizà drìo ła paréde mazor. A ła trasformasion de ła Sala delli buffetti ghe łaora drio Ignazio Birago, Giacomo Borri, Ignazio Nipote e Gaetano Perego, che i ghe ne decora el sofito e i ghe cura i stuchi. === Sała del [[Bonzanigo]] === Deventà séłebre par el stipo (ch'l funzeva da łibrarìa e scritòrio reałizà da'l Bonzanigo, cui ła sała ła ze ancùo łigà, 'sto anbiente el zera teatro de'l łaoro anca de altri artisti, intrà i cuałi [[Giovanni Battista Alberoni]], che el ga reałizà l'afresco de'l sofito ([[1753]]) e [[Pietro Domenico Olivero]], che'l ghe n'a curà i soraporte intrà el [[1749]] e el 1753. A stacar da'l baroco ze i mòbiłi, in stiłe clasisista, intrà i cuałi ghe ze ła specéra de'l Bonzanigo che ła ingastona un retrato ovałe (ła cui soaza ła ze senpre de l'artista astezan) rafegurante Giuseppe Placido de Savoia, conte de Moriana. == Gałaria dei retrati == Cueło che ancùo el ze ciamà cofà "gałarìa dei retrati", un tenpo el zera ła sała adibìa a scudarìa. So łe bande A ze cołogàe sinquantacuatro tełe che łe raprezenta i menbri de ła caza renjante: ła sała ła ze stà dezenjà da'l Juvarra e reałizà da [[Benedetto Alfieri]]. == El zardin e el parco == {{varda anca|Parco naturałe de Stupinigi}} [[Imàjine:Palazzina di caccia di Stupinigi1.JPG|right|250 px|thumb|Vixual de ła pałasina dai parchi]] El conpleso se cata drento un grandisimo xardin geometrico co na continua sucesion de vanexe e viałi: el parco sircostante, dełimità da un muro de çinta e intersecà da łonghi viałi, xe stà progetà daò xardinièr franséxe [[Michael Bernnard]] inte el [[1740]]. Inte el [[1992]] xe stà istituìo el [[Parco Naturałe de Stupinigi]], che se estende par squasi 1.700 etari e na discreta varietà de fauna. == Curioxità == * I esterni dea Pałasina de Cassa de Stupinigi ga ospità tute le pòntàde de ła 27° edision de [[Xoghi sensa frontiere]] (1996) * Inte el febraro [[2004]] xe stà robà 27 ogeti (intra i cuałi alcuni caołaori de [[Piffetti]], [[Bonzanigo]], e [[Prinotto]]) e quatro quadri, par un vałor de 40 miłion de euro. Par fortuna tuti i tòchi xe stà ritrovà in bone condision el [[26 novenbre 2005]], in un canpo dae bande de [[Viłastełone]] (Villastellone). * Ła pałasina ga ospità łe riprexe de alcune sene dea fiction Mediaset "Elisa di Rivombrosa", "Elisa di Rivombrosa parte seconda" e "Elisa di Rivombrosa-parte terza". * Drento el parco de ła pałasina se ga svòlta ła faxe de cuałificasion e de ełiminasion dei canpionati de tiro co l'arco 2011. == Note == <references/> == Bibliografia == * Carlo Merlini. ''Ambiente e figure di Torino vecchia'' Stamperia editoriale Rattero, Torino. * Luigi Mallè. ''Stupinigi'' Tipografia Torinese editrice, 1968. * Carlo Balma Mion. "Lodovico Bo' (1721-1800). Misuratore, Soprastante, Architetto". UNI-Service, Trento 2007, [[ISBN 9788861780606]] == Altri progeti == {{Interprojeto}} == Linganbi foresti == {{linganbi foresti}} * [http://www.fotogian.com/stupinigi.html foto] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070206023017/http://www.fotogian.com/stupinigi.html |date=2007-02-06 }} {{Controło de autorità}} [[Categoria:Nichełin]] [[Categoria:Pałasi]] 4xthqok6kotuei0bj1x30n6pnjqco5n 1101485 1101484 2022-07-27T08:21:53Z Enrico 7370 /* Sała del Bonzanigo */ wikitext text/x-wiki {{Patrimonio de l'umanità |nome = Pałasina de casa de Stupinigi |nomeorig = Residences of the Royal House of Savoy |immagine = [[Imàjine:Exterior of the Palazzina di caccia of Stupinigi.jpg|thumb|right|300px]] |didascalia = |stato = Italia |tipologia = architetònego |criterio = C (i) (ii) (iv) (v) |pericolo = |anno = 1997 |link = 823 }} La '''Pałasina de casa de Stupinigi''' ła ze na òpara de Filippo Juvarra, che ła fa parte de'l sircuito de łe [[rezidense sabaude in Piemonte]], proclamada patrimonio de l'umanità da l'UNESCO. Ła se cata inte ła łocałità de [[Stupinigi]] (Comun de [[Nichelino]]), a ła periferia sud-osidental de Turin. == Storia == [[Imàjine:Central Hall of the Palazzina di caccia of Stupinigi - ceiling.jpg|left|250 px|thumb|Partegołar de'l sałon sentrałe de ła palasina]] Za in epoca medieval el teritòrio el zera dito ''Suppinicum''<ref>{{it}}[[Corrado il Salico]], inte'l [[1026]] el confermava a l'[[Abasia de Novałesa]] el dominio so łe tere da łe bande de'l borgo de Suppinicum, drioman deventà Stupunico, Suppunico e donca Stupinigi</ref> el prezentava za un picoło casteło, oncora vizibiłe da ła pałasina che na volta ła defendeva Moncalieri: El casteło ciamà Castelvecchio, el ze stà abità dai Savoia-Acaia ma el ze pasà soto la propietà de Amedeo VIII de Savoia, co l'ùltemo dei Acaia el more inte el 1414. Amedeo VIII el ghe ło łasa in propietà ad un marcheze de ła fameja Pallavicino di Zibello inte'l 1439, ma i Savoia i se lo ga tołesto da novo co Emanuele Filiberto el ga dito che'l zera suo inte'l 1564. Par vołontà de'l Duca, el casteło e łe tere tacàe łe ze stà łasàe a l'Órdene Maurisian. Sicome che el Gran Mestro de l'Órdene el zera el cao de Caza Savoia, Stupinigi el zera zestìo diretamente da st'altro, e durando cuełi ani e tere drìo al casteło łe zera deventàe łogo ideal par łe batùe de casa dei duchi. A ze stà Vittorio Amedeo II de Savoia a vaghegiar ła trasformasion de'l conpleso int'una pałasina denja de ła nova fegura real. A zera l'apriłe 1729, e Filippo Juvarra el ze stà cołù che ghe ze stà fidà el projeto. Ma A ze stà soto el renjo de Carlo Emanuele III che ła pałasina ła ze nasesta: za inte'l 1731 ła venjivea inaugurà co ła prima batùa de casa. Ma ła costrusion ła se ga zlargà durando i renji de [[Carlo Emanuele III]] e Vittorio Amedeo III co ła łumenaria de altri architeti, tra i cuałi Prunotto, Bo e Alfieri. Inte'l 1740 A ze stà zontà altre do ałe che łe ospitava la scudarìa e i magazeni agricołi. Anca Napołeon Bonaparte el ghe ga sojornà da'l 5 de majo al 16 de majo 1805, prima de andar a [[Miłàn|Miłan]] par singer ła [[Corona Ferrea]]. Cuà el parla co łe prensipałe carghe połìteghe de Torin, resevendo el sindico, el zudegàdo (ła majistradùra) e el clero co a cao el gardenàl [[Buronzo]]. [[Imàjine:Stupinigicervo.jpg|right|250 px|thumb|Statua de'l servo de [[Francesco Ladatte]]]] Par che el gardenàl, severamente romansinà da l'inperador par łe só prezunte corespondense co Carlo Emanuele IV de Savoia, el sia stà ojeto de na discusion che ła ga avùo cofà rezultado ła só sostitusion co'l Vescovo de Acqui Terme, bonsiór Della Torre. Inte'l 1832 ła Pałasina ła ze deventà da novo propietà de ła famegia real. Cedùa a'l demanio de'l Stato inte'l 1919 e inte 'l 1925 ła ze stà restituìa, co łe propietà sircostante a l'órdene maurisian. Inte'l Otosento par difarenti ani ła ga ospità un łeofante bianco mascio che ghe zera stà regałà a Carlo Felice. 'Sto łeofante ciamà Fritz el ze deventà famozo, ma calche ano drioman el ze deventà mato desfando tuto cueło che ghe stava intorno (A se pol oncora véder i senji so'l łenjo); el ze stà copà e donà al muzeo zoołòzego de l'Univarsità de Torin. Deso ła ze invese a'l Muzeo rejonałe de siense naturałe de Turin. Da'l 1919 ła pałasina de Stupinigi ła ospeda el Muzeo de arte e amobiłiamento, sunando nobiłi provenienti da łe rezidense sabaude e altri che apartien a łe corte itałiane pre-unitarie, cofà cueła dei Borboni de Parma e de'l só Pałaso Dogal de Cołorno. Conforme el parìodo ła pałasina ła ofre el só spasio a mostre d'arte de livèło. intarnasionàłe. Atualmente la pałasina ła serà paresar restorada. == Arte == '''<big>Strutura</big>''' [[Imàjine:Stupinigi plan 1.jpg|left|250 px|thumb|Pianta de ła Pałasina de Stupinigi]] Ła pianta ła ze a cuatro brasi a croze de Sant'Andrea. Ze stra beło el zardin e afasinante el łongo viałe co se riva da Torin, co intorno pestrìni e scudarìe. Ła parte sentrałe ła ze costituìa da un grando sałon de pianta oval da dove parte cuatro brasi pi basi a formar na croze de Sant'Andrea. Inte i brasi A se cata partamenti reałi e cuełi par i òspedi. El cuor de ła costrusion el ze un grando sałon oval a dopia altesa indotà de balconàe ad anda "concavo-bonbé", soramontà da ła statua de'l "Cervo", òpara de Francesco Ladatte : co'l zlontanarse de'l Juvarra da Torin (destinasion Madrid), el prinsipe Carlo Emanuele III el ghe fida ła diresion dei łaori a Giovanni Tommaso Prunotto, el cuało el provede a zlargar ła pałassna partindo dai zgìnsi che l'architeto meseneze el gaveva łasà, sercando cusì de consarvar i conplesi zoghi de łuze e de forme cari al só predesesor. Ze cusì che ze ciamà a corte inte ła "Real Fabrica" un gran nùmaro de artisti par decorar i novi anbienti. L'interno el ze un Rococo itałian, costituìo da material badial cofà łe cose, porsełane, stuchi indorài, spèci e radiche che, ancùo se estende na superfisie de suparzó 31 000 metri cuadrài, mentre 14&nbsp;000 ze ocupà(i) da fabricai tacà, 150&nbsp;000 da'l parco e 3.800 da łe vaneze esterne : in conpleso, A ze presente 137 camare e 17 gałarìe. Ła costrusion ła ga na corte granda otagonal dove che se afasa sora i stàbiłi de servisio. Tra i prezià mobiłi reałizài par ła pałasina ghe xe da recordar cuełi de l'intagiador [[Giuseppe Maria Bonzanigo]], de [[Pietro Pifetti]] e de [[Luigi Prinotto]]. El stàbiłe el conserva decorasion dei pitori venesiani [[Giuseppe Valeriani|Giuseppe]] e [[Domenico Valeriani]], de [[Gaetano Perego]], e de'l vieneze [[Christian Wehrlin]]. A ze da recordar anca i afreschi de [[Vittorio Amedeo Cignaroli]], [[Gian Battista Crosato]] e [[Carlo Andrea Van Loo]]. === El sałon === [[Imàjine:Stupinigi centrale hal boven.jpg|right|250 px|thumb|El sałon sentrałe de ła Pałasina]] El sałon el ze stà la prima idea de'l Juvarra ad èsar termenada; za inte'l 1730 el zera concludesto, e el 10 de febraro 1731 el re el ghe ordenava ai do fradełi [[Giuseppe Valeriani|Giuseppe]] e [[Domenico Valeriani]] de far un grando afresco so ła volta che'l raprezentase el Trionfo de Diana ła Dea de ła casa. I łaori par ła reałizasion de 'sti afreschi i ze scumisià za l'[[8 de marso|8 marso]] e i ze finìi inte'l [[1733]]. Sconparìo Juvarra, no A vien pì finìa l'idea che gaveva l'artista meseneze de postar dei grandi grupi scultorei de cani e servi visin łe grande fenestre de'l sałon. In conpenso, A ze stà conpletà el projeto che zera stà fidà a [[Giuseppe Marocco]], de łe trentasìe ventołe in łenjo co teste de servo che dà siało de sè so łe parede de ła sała. De'l steso parìodo A ze intarsi de łenjo indorà de ła balustra. Da recordar oncora i cuatro busti reałizà in marmo, daspò el 1772, da [[Giovanni Battista Bernero]], che i soràsta artànti ingresi al sałon. === Anticàmara de ła Rezina === Afrescà intrà el 1733 e el 1734 da'l pentor [[Giovanni Battista Crosato]] (che za ativo a ła [[Tezoriera]]), l'anticàmara de ła rezina ła ze una de łe cuatro sałe che ła se fasa so'l sałon sentrałe de ła pałasina. Intrà el [[1738]] e el [[1739]] i afreschi i ze sta 'conpanjà da ła nova produsion de'l pitor [[Francesco Casoli]], A ghe ga łaorà anca [[Giuseppe Maria Bozanigo]] che ga rimanegià ła sała da'l [[1876]], reproponendoła in stiłe Luigi XVI. In 'sta anticàmara A se cata cuatro tełe ovałe rafigurante prensipese de Caza Savoia, de artista sconosùo, intrà łe cuałe [[Maria Giovanna Battista di Savoia-Nemours]] e [[Maria Cristina di Borbone-Francia]]. === Anticàmara de'l Re === Restà inconpleta fin a'l [[1737]] par ła partensa de Filippo Juvarra che'l zera andà in Spanja, l'Anticàmara de'l Re cofà anca łe altre ałe de ła pałasina łe ze stà fidàe a ła supavizion de [[Tommaso Giovanni Prunotto]], sucedùo a'l meseneze inte ła "Fàbrega" de Stupinigi. I afreschi fidài a [[Michele Antonio Milocco]], soto el controło direto de [[Claudio Francesco Beaumont]]. I mobiłi che ghe ze, i ze in stiłe Luigi XV e Luigi XVI; de partegołar prezio el soraporte e łe decorasion so staltre, co tełe de [[Pietro Domenico Olivero]] === Sała dei Scudieri === Cołegà anca st'altra al sałon prinsipal de ła pałasina, ła Sała dei Scudieri el ze un primo anbiente de ła strutura ad èsar afrescà, inte'l [[1733]]. A strapè, ła reałizasion de porte e soraporte ła ze de'l [[1778]], cuando [[Vittorio Amedeo Cignaroli]] el finise el conpleso, retrazendo sene de cassa inte łe rezidense sabaude, ispirà fursi da'l siclo de case ideałe reałizà da'l fiamingo [[Jean Miel]]. === Anticapeła === Ciamada fin al [[1767]] ''Sala delli buffetti'', ła ze stà rebatezà cusì cuando che ła xe stada adibìa a capeła dedicada a [[Sant'Uberto]] o, mejo apónto, anticapeła, in rełasion al vero e proprio spasio rełigiozo reałizà drìo ła paréde mazor. A ła trasformasion de ła Sala delli buffetti ghe łaora drio Ignazio Birago, Giacomo Borri, Ignazio Nipote e Gaetano Perego, che i ghe ne decora el sofito e i ghe cura i stuchi. === Sała de'l [[Bonzanigo]] === Deventà séłebre par el stipo (ch'l funzeva da łibrarìa e scritòrio reałizà da'l Bonzanigo, cui ła sała ła ze ancùo łigà, 'sto anbiente el zera teatro de'l łaoro anca de altri artisti, intrà i cuałi [[Giovanni Battista Alberoni]], che el ga reałizà l'afresco de'l sofito ([[1753]]) e [[Pietro Domenico Olivero]], che'l ghe n'a curà i soraporte intrà el [[1749]] e el 1753. A stacar da'l baroco ze i mòbiłi, in stiłe clasisista, intrà i cuałi ghe ze ła specéra de'l Bonzanigo che ła ingastona un retrato ovałe (ła cui soaza ła ze senpre de l'artista astezan) rafegurante Giuseppe Placido de Savoia, conte de Moriana. == Gałaria dei retrati == Cueło che ancùo el ze ciamà cofà "gałarìa dei retrati", un tenpo el zera ła sała adibìa a scudarìa. So łe bande A ze cołogàe sinquantacuatro tełe che łe raprezenta i menbri de ła caza renjante: ła sała ła ze stà dezenjà da'l Juvarra e reałizà da [[Benedetto Alfieri]]. == El zardin e el parco == {{varda anca|Parco naturałe de Stupinigi}} [[Imàjine:Palazzina di caccia di Stupinigi1.JPG|right|250 px|thumb|Vixual de ła pałasina dai parchi]] El conpleso se cata drento un grandisimo xardin geometrico co na continua sucesion de vanexe e viałi: el parco sircostante, dełimità da un muro de çinta e intersecà da łonghi viałi, xe stà progetà daò xardinièr franséxe [[Michael Bernnard]] inte el [[1740]]. Inte el [[1992]] xe stà istituìo el [[Parco Naturałe de Stupinigi]], che se estende par squasi 1.700 etari e na discreta varietà de fauna. == Curioxità == * I esterni dea Pałasina de Cassa de Stupinigi ga ospità tute le pòntàde de ła 27° edision de [[Xoghi sensa frontiere]] (1996) * Inte el febraro [[2004]] xe stà robà 27 ogeti (intra i cuałi alcuni caołaori de [[Piffetti]], [[Bonzanigo]], e [[Prinotto]]) e quatro quadri, par un vałor de 40 miłion de euro. Par fortuna tuti i tòchi xe stà ritrovà in bone condision el [[26 novenbre 2005]], in un canpo dae bande de [[Viłastełone]] (Villastellone). * Ła pałasina ga ospità łe riprexe de alcune sene dea fiction Mediaset "Elisa di Rivombrosa", "Elisa di Rivombrosa parte seconda" e "Elisa di Rivombrosa-parte terza". * Drento el parco de ła pałasina se ga svòlta ła faxe de cuałificasion e de ełiminasion dei canpionati de tiro co l'arco 2011. == Note == <references/> == Bibliografia == * Carlo Merlini. ''Ambiente e figure di Torino vecchia'' Stamperia editoriale Rattero, Torino. * Luigi Mallè. ''Stupinigi'' Tipografia Torinese editrice, 1968. * Carlo Balma Mion. "Lodovico Bo' (1721-1800). Misuratore, Soprastante, Architetto". UNI-Service, Trento 2007, [[ISBN 9788861780606]] == Altri progeti == {{Interprojeto}} == Linganbi foresti == {{linganbi foresti}} * [http://www.fotogian.com/stupinigi.html foto] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070206023017/http://www.fotogian.com/stupinigi.html |date=2007-02-06 }} {{Controło de autorità}} [[Categoria:Nichełin]] [[Categoria:Pałasi]] klqjqn7jskuj183o4w56tsn6sc1hvbh 1101486 1101485 2022-07-27T08:23:41Z Enrico 7370 /* El zardin e el parco */ wikitext text/x-wiki {{Patrimonio de l'umanità |nome = Pałasina de casa de Stupinigi |nomeorig = Residences of the Royal House of Savoy |immagine = [[Imàjine:Exterior of the Palazzina di caccia of Stupinigi.jpg|thumb|right|300px]] |didascalia = |stato = Italia |tipologia = architetònego |criterio = C (i) (ii) (iv) (v) |pericolo = |anno = 1997 |link = 823 }} La '''Pałasina de casa de Stupinigi''' ła ze na òpara de Filippo Juvarra, che ła fa parte de'l sircuito de łe [[rezidense sabaude in Piemonte]], proclamada patrimonio de l'umanità da l'UNESCO. Ła se cata inte ła łocałità de [[Stupinigi]] (Comun de [[Nichelino]]), a ła periferia sud-osidental de Turin. == Storia == [[Imàjine:Central Hall of the Palazzina di caccia of Stupinigi - ceiling.jpg|left|250 px|thumb|Partegołar de'l sałon sentrałe de ła palasina]] Za in epoca medieval el teritòrio el zera dito ''Suppinicum''<ref>{{it}}[[Corrado il Salico]], inte'l [[1026]] el confermava a l'[[Abasia de Novałesa]] el dominio so łe tere da łe bande de'l borgo de Suppinicum, drioman deventà Stupunico, Suppunico e donca Stupinigi</ref> el prezentava za un picoło casteło, oncora vizibiłe da ła pałasina che na volta ła defendeva Moncalieri: El casteło ciamà Castelvecchio, el ze stà abità dai Savoia-Acaia ma el ze pasà soto la propietà de Amedeo VIII de Savoia, co l'ùltemo dei Acaia el more inte el 1414. Amedeo VIII el ghe ło łasa in propietà ad un marcheze de ła fameja Pallavicino di Zibello inte'l 1439, ma i Savoia i se lo ga tołesto da novo co Emanuele Filiberto el ga dito che'l zera suo inte'l 1564. Par vołontà de'l Duca, el casteło e łe tere tacàe łe ze stà łasàe a l'Órdene Maurisian. Sicome che el Gran Mestro de l'Órdene el zera el cao de Caza Savoia, Stupinigi el zera zestìo diretamente da st'altro, e durando cuełi ani e tere drìo al casteło łe zera deventàe łogo ideal par łe batùe de casa dei duchi. A ze stà Vittorio Amedeo II de Savoia a vaghegiar ła trasformasion de'l conpleso int'una pałasina denja de ła nova fegura real. A zera l'apriłe 1729, e Filippo Juvarra el ze stà cołù che ghe ze stà fidà el projeto. Ma A ze stà soto el renjo de Carlo Emanuele III che ła pałasina ła ze nasesta: za inte'l 1731 ła venjivea inaugurà co ła prima batùa de casa. Ma ła costrusion ła se ga zlargà durando i renji de [[Carlo Emanuele III]] e Vittorio Amedeo III co ła łumenaria de altri architeti, tra i cuałi Prunotto, Bo e Alfieri. Inte'l 1740 A ze stà zontà altre do ałe che łe ospitava la scudarìa e i magazeni agricołi. Anca Napołeon Bonaparte el ghe ga sojornà da'l 5 de majo al 16 de majo 1805, prima de andar a [[Miłàn|Miłan]] par singer ła [[Corona Ferrea]]. Cuà el parla co łe prensipałe carghe połìteghe de Torin, resevendo el sindico, el zudegàdo (ła majistradùra) e el clero co a cao el gardenàl [[Buronzo]]. [[Imàjine:Stupinigicervo.jpg|right|250 px|thumb|Statua de'l servo de [[Francesco Ladatte]]]] Par che el gardenàl, severamente romansinà da l'inperador par łe só prezunte corespondense co Carlo Emanuele IV de Savoia, el sia stà ojeto de na discusion che ła ga avùo cofà rezultado ła só sostitusion co'l Vescovo de Acqui Terme, bonsiór Della Torre. Inte'l 1832 ła Pałasina ła ze deventà da novo propietà de ła famegia real. Cedùa a'l demanio de'l Stato inte'l 1919 e inte 'l 1925 ła ze stà restituìa, co łe propietà sircostante a l'órdene maurisian. Inte'l Otosento par difarenti ani ła ga ospità un łeofante bianco mascio che ghe zera stà regałà a Carlo Felice. 'Sto łeofante ciamà Fritz el ze deventà famozo, ma calche ano drioman el ze deventà mato desfando tuto cueło che ghe stava intorno (A se pol oncora véder i senji so'l łenjo); el ze stà copà e donà al muzeo zoołòzego de l'Univarsità de Torin. Deso ła ze invese a'l Muzeo rejonałe de siense naturałe de Turin. Da'l 1919 ła pałasina de Stupinigi ła ospeda el Muzeo de arte e amobiłiamento, sunando nobiłi provenienti da łe rezidense sabaude e altri che apartien a łe corte itałiane pre-unitarie, cofà cueła dei Borboni de Parma e de'l só Pałaso Dogal de Cołorno. Conforme el parìodo ła pałasina ła ofre el só spasio a mostre d'arte de livèło. intarnasionàłe. Atualmente la pałasina ła serà paresar restorada. == Arte == '''<big>Strutura</big>''' [[Imàjine:Stupinigi plan 1.jpg|left|250 px|thumb|Pianta de ła Pałasina de Stupinigi]] Ła pianta ła ze a cuatro brasi a croze de Sant'Andrea. Ze stra beło el zardin e afasinante el łongo viałe co se riva da Torin, co intorno pestrìni e scudarìe. Ła parte sentrałe ła ze costituìa da un grando sałon de pianta oval da dove parte cuatro brasi pi basi a formar na croze de Sant'Andrea. Inte i brasi A se cata partamenti reałi e cuełi par i òspedi. El cuor de ła costrusion el ze un grando sałon oval a dopia altesa indotà de balconàe ad anda "concavo-bonbé", soramontà da ła statua de'l "Cervo", òpara de Francesco Ladatte : co'l zlontanarse de'l Juvarra da Torin (destinasion Madrid), el prinsipe Carlo Emanuele III el ghe fida ła diresion dei łaori a Giovanni Tommaso Prunotto, el cuało el provede a zlargar ła pałassna partindo dai zgìnsi che l'architeto meseneze el gaveva łasà, sercando cusì de consarvar i conplesi zoghi de łuze e de forme cari al só predesesor. Ze cusì che ze ciamà a corte inte ła "Real Fabrica" un gran nùmaro de artisti par decorar i novi anbienti. L'interno el ze un Rococo itałian, costituìo da material badial cofà łe cose, porsełane, stuchi indorài, spèci e radiche che, ancùo se estende na superfisie de suparzó 31 000 metri cuadrài, mentre 14&nbsp;000 ze ocupà(i) da fabricai tacà, 150&nbsp;000 da'l parco e 3.800 da łe vaneze esterne : in conpleso, A ze presente 137 camare e 17 gałarìe. Ła costrusion ła ga na corte granda otagonal dove che se afasa sora i stàbiłi de servisio. Tra i prezià mobiłi reałizài par ła pałasina ghe xe da recordar cuełi de l'intagiador [[Giuseppe Maria Bonzanigo]], de [[Pietro Pifetti]] e de [[Luigi Prinotto]]. El stàbiłe el conserva decorasion dei pitori venesiani [[Giuseppe Valeriani|Giuseppe]] e [[Domenico Valeriani]], de [[Gaetano Perego]], e de'l vieneze [[Christian Wehrlin]]. A ze da recordar anca i afreschi de [[Vittorio Amedeo Cignaroli]], [[Gian Battista Crosato]] e [[Carlo Andrea Van Loo]]. === El sałon === [[Imàjine:Stupinigi centrale hal boven.jpg|right|250 px|thumb|El sałon sentrałe de ła Pałasina]] El sałon el ze stà la prima idea de'l Juvarra ad èsar termenada; za inte'l 1730 el zera concludesto, e el 10 de febraro 1731 el re el ghe ordenava ai do fradełi [[Giuseppe Valeriani|Giuseppe]] e [[Domenico Valeriani]] de far un grando afresco so ła volta che'l raprezentase el Trionfo de Diana ła Dea de ła casa. I łaori par ła reałizasion de 'sti afreschi i ze scumisià za l'[[8 de marso|8 marso]] e i ze finìi inte'l [[1733]]. Sconparìo Juvarra, no A vien pì finìa l'idea che gaveva l'artista meseneze de postar dei grandi grupi scultorei de cani e servi visin łe grande fenestre de'l sałon. In conpenso, A ze stà conpletà el projeto che zera stà fidà a [[Giuseppe Marocco]], de łe trentasìe ventołe in łenjo co teste de servo che dà siało de sè so łe parede de ła sała. De'l steso parìodo A ze intarsi de łenjo indorà de ła balustra. Da recordar oncora i cuatro busti reałizà in marmo, daspò el 1772, da [[Giovanni Battista Bernero]], che i soràsta artànti ingresi al sałon. === Anticàmara de ła Rezina === Afrescà intrà el 1733 e el 1734 da'l pentor [[Giovanni Battista Crosato]] (che za ativo a ła [[Tezoriera]]), l'anticàmara de ła rezina ła ze una de łe cuatro sałe che ła se fasa so'l sałon sentrałe de ła pałasina. Intrà el [[1738]] e el [[1739]] i afreschi i ze sta 'conpanjà da ła nova produsion de'l pitor [[Francesco Casoli]], A ghe ga łaorà anca [[Giuseppe Maria Bozanigo]] che ga rimanegià ła sała da'l [[1876]], reproponendoła in stiłe Luigi XVI. In 'sta anticàmara A se cata cuatro tełe ovałe rafigurante prensipese de Caza Savoia, de artista sconosùo, intrà łe cuałe [[Maria Giovanna Battista di Savoia-Nemours]] e [[Maria Cristina di Borbone-Francia]]. === Anticàmara de'l Re === Restà inconpleta fin a'l [[1737]] par ła partensa de Filippo Juvarra che'l zera andà in Spanja, l'Anticàmara de'l Re cofà anca łe altre ałe de ła pałasina łe ze stà fidàe a ła supavizion de [[Tommaso Giovanni Prunotto]], sucedùo a'l meseneze inte ła "Fàbrega" de Stupinigi. I afreschi fidài a [[Michele Antonio Milocco]], soto el controło direto de [[Claudio Francesco Beaumont]]. I mobiłi che ghe ze, i ze in stiłe Luigi XV e Luigi XVI; de partegołar prezio el soraporte e łe decorasion so staltre, co tełe de [[Pietro Domenico Olivero]] === Sała dei Scudieri === Cołegà anca st'altra al sałon prinsipal de ła pałasina, ła Sała dei Scudieri el ze un primo anbiente de ła strutura ad èsar afrescà, inte'l [[1733]]. A strapè, ła reałizasion de porte e soraporte ła ze de'l [[1778]], cuando [[Vittorio Amedeo Cignaroli]] el finise el conpleso, retrazendo sene de cassa inte łe rezidense sabaude, ispirà fursi da'l siclo de case ideałe reałizà da'l fiamingo [[Jean Miel]]. === Anticapeła === Ciamada fin al [[1767]] ''Sala delli buffetti'', ła ze stà rebatezà cusì cuando che ła xe stada adibìa a capeła dedicada a [[Sant'Uberto]] o, mejo apónto, anticapeła, in rełasion al vero e proprio spasio rełigiozo reałizà drìo ła paréde mazor. A ła trasformasion de ła Sala delli buffetti ghe łaora drio Ignazio Birago, Giacomo Borri, Ignazio Nipote e Gaetano Perego, che i ghe ne decora el sofito e i ghe cura i stuchi. === Sała de'l [[Bonzanigo]] === Deventà séłebre par el stipo (ch'l funzeva da łibrarìa e scritòrio reałizà da'l Bonzanigo, cui ła sała ła ze ancùo łigà, 'sto anbiente el zera teatro de'l łaoro anca de altri artisti, intrà i cuałi [[Giovanni Battista Alberoni]], che el ga reałizà l'afresco de'l sofito ([[1753]]) e [[Pietro Domenico Olivero]], che'l ghe n'a curà i soraporte intrà el [[1749]] e el 1753. A stacar da'l baroco ze i mòbiłi, in stiłe clasisista, intrà i cuałi ghe ze ła specéra de'l Bonzanigo che ła ingastona un retrato ovałe (ła cui soaza ła ze senpre de l'artista astezan) rafegurante Giuseppe Placido de Savoia, conte de Moriana. == Gałaria dei retrati == Cueło che ancùo el ze ciamà cofà "gałarìa dei retrati", un tenpo el zera ła sała adibìa a scudarìa. So łe bande A ze cołogàe sinquantacuatro tełe che łe raprezenta i menbri de ła caza renjante: ła sała ła ze stà dezenjà da'l Juvarra e reałizà da [[Benedetto Alfieri]]. == El zardin e el parco == {{varda anca|Parco naturałe de Stupinigi}} [[Imàjine:Palazzina di caccia di Stupinigi1.JPG|right|250 px|thumb|Vizuałe de ła pałasina dai parchi]] El conpleso el se cata drento un stra grando xardin zeomètrego co na continua sucesion de vaneze e viałi: el parco sircostante, dełimità da un muro de sinta e intersegà da łonghi viałi, el ze tà projetà da'l zardinier franseze [[Michael Bernnard]] inte'l [[1740]]. Inte'l [[1992]] A ze stà istituìo el [[Parco Naturałe de Stupinigi]], che el se estende par scuazi 1.700 ètari e na discreta varietà de fauna. == Curioxità == * I esterni dea Pałasina de Cassa de Stupinigi ga ospità tute le pòntàde de ła 27° edision de [[Xoghi sensa frontiere]] (1996) * Inte el febraro [[2004]] xe stà robà 27 ogeti (intra i cuałi alcuni caołaori de [[Piffetti]], [[Bonzanigo]], e [[Prinotto]]) e quatro quadri, par un vałor de 40 miłion de euro. Par fortuna tuti i tòchi xe stà ritrovà in bone condision el [[26 novenbre 2005]], in un canpo dae bande de [[Viłastełone]] (Villastellone). * Ła pałasina ga ospità łe riprexe de alcune sene dea fiction Mediaset "Elisa di Rivombrosa", "Elisa di Rivombrosa parte seconda" e "Elisa di Rivombrosa-parte terza". * Drento el parco de ła pałasina se ga svòlta ła faxe de cuałificasion e de ełiminasion dei canpionati de tiro co l'arco 2011. == Note == <references/> == Bibliografia == * Carlo Merlini. ''Ambiente e figure di Torino vecchia'' Stamperia editoriale Rattero, Torino. * Luigi Mallè. ''Stupinigi'' Tipografia Torinese editrice, 1968. * Carlo Balma Mion. "Lodovico Bo' (1721-1800). Misuratore, Soprastante, Architetto". UNI-Service, Trento 2007, [[ISBN 9788861780606]] == Altri progeti == {{Interprojeto}} == Linganbi foresti == {{linganbi foresti}} * [http://www.fotogian.com/stupinigi.html foto] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070206023017/http://www.fotogian.com/stupinigi.html |date=2007-02-06 }} {{Controło de autorità}} [[Categoria:Nichełin]] [[Categoria:Pałasi]] haydoj42lka35y8mc5zl3bthbf7g7wd 1101487 1101486 2022-07-27T08:27:07Z Enrico 7370 /* Curioxità */ wikitext text/x-wiki {{Patrimonio de l'umanità |nome = Pałasina de casa de Stupinigi |nomeorig = Residences of the Royal House of Savoy |immagine = [[Imàjine:Exterior of the Palazzina di caccia of Stupinigi.jpg|thumb|right|300px]] |didascalia = |stato = Italia |tipologia = architetònego |criterio = C (i) (ii) (iv) (v) |pericolo = |anno = 1997 |link = 823 }} La '''Pałasina de casa de Stupinigi''' ła ze na òpara de Filippo Juvarra, che ła fa parte de'l sircuito de łe [[rezidense sabaude in Piemonte]], proclamada patrimonio de l'umanità da l'UNESCO. Ła se cata inte ła łocałità de [[Stupinigi]] (Comun de [[Nichelino]]), a ła periferia sud-osidental de Turin. == Storia == [[Imàjine:Central Hall of the Palazzina di caccia of Stupinigi - ceiling.jpg|left|250 px|thumb|Partegołar de'l sałon sentrałe de ła palasina]] Za in epoca medieval el teritòrio el zera dito ''Suppinicum''<ref>{{it}}[[Corrado il Salico]], inte'l [[1026]] el confermava a l'[[Abasia de Novałesa]] el dominio so łe tere da łe bande de'l borgo de Suppinicum, drioman deventà Stupunico, Suppunico e donca Stupinigi</ref> el prezentava za un picoło casteło, oncora vizibiłe da ła pałasina che na volta ła defendeva Moncalieri: El casteło ciamà Castelvecchio, el ze stà abità dai Savoia-Acaia ma el ze pasà soto la propietà de Amedeo VIII de Savoia, co l'ùltemo dei Acaia el more inte el 1414. Amedeo VIII el ghe ło łasa in propietà ad un marcheze de ła fameja Pallavicino di Zibello inte'l 1439, ma i Savoia i se lo ga tołesto da novo co Emanuele Filiberto el ga dito che'l zera suo inte'l 1564. Par vołontà de'l Duca, el casteło e łe tere tacàe łe ze stà łasàe a l'Órdene Maurisian. Sicome che el Gran Mestro de l'Órdene el zera el cao de Caza Savoia, Stupinigi el zera zestìo diretamente da st'altro, e durando cuełi ani e tere drìo al casteło łe zera deventàe łogo ideal par łe batùe de casa dei duchi. A ze stà Vittorio Amedeo II de Savoia a vaghegiar ła trasformasion de'l conpleso int'una pałasina denja de ła nova fegura real. A zera l'apriłe 1729, e Filippo Juvarra el ze stà cołù che ghe ze stà fidà el projeto. Ma A ze stà soto el renjo de Carlo Emanuele III che ła pałasina ła ze nasesta: za inte'l 1731 ła venjivea inaugurà co ła prima batùa de casa. Ma ła costrusion ła se ga zlargà durando i renji de [[Carlo Emanuele III]] e Vittorio Amedeo III co ła łumenaria de altri architeti, tra i cuałi Prunotto, Bo e Alfieri. Inte'l 1740 A ze stà zontà altre do ałe che łe ospitava la scudarìa e i magazeni agricołi. Anca Napołeon Bonaparte el ghe ga sojornà da'l 5 de majo al 16 de majo 1805, prima de andar a [[Miłàn|Miłan]] par singer ła [[Corona Ferrea]]. Cuà el parla co łe prensipałe carghe połìteghe de Torin, resevendo el sindico, el zudegàdo (ła majistradùra) e el clero co a cao el gardenàl [[Buronzo]]. [[Imàjine:Stupinigicervo.jpg|right|250 px|thumb|Statua de'l servo de [[Francesco Ladatte]]]] Par che el gardenàl, severamente romansinà da l'inperador par łe só prezunte corespondense co Carlo Emanuele IV de Savoia, el sia stà ojeto de na discusion che ła ga avùo cofà rezultado ła só sostitusion co'l Vescovo de Acqui Terme, bonsiór Della Torre. Inte'l 1832 ła Pałasina ła ze deventà da novo propietà de ła famegia real. Cedùa a'l demanio de'l Stato inte'l 1919 e inte 'l 1925 ła ze stà restituìa, co łe propietà sircostante a l'órdene maurisian. Inte'l Otosento par difarenti ani ła ga ospità un łeofante bianco mascio che ghe zera stà regałà a Carlo Felice. 'Sto łeofante ciamà Fritz el ze deventà famozo, ma calche ano drioman el ze deventà mato desfando tuto cueło che ghe stava intorno (A se pol oncora véder i senji so'l łenjo); el ze stà copà e donà al muzeo zoołòzego de l'Univarsità de Torin. Deso ła ze invese a'l Muzeo rejonałe de siense naturałe de Turin. Da'l 1919 ła pałasina de Stupinigi ła ospeda el Muzeo de arte e amobiłiamento, sunando nobiłi provenienti da łe rezidense sabaude e altri che apartien a łe corte itałiane pre-unitarie, cofà cueła dei Borboni de Parma e de'l só Pałaso Dogal de Cołorno. Conforme el parìodo ła pałasina ła ofre el só spasio a mostre d'arte de livèło. intarnasionàłe. Atualmente la pałasina ła serà paresar restorada. == Arte == '''<big>Strutura</big>''' [[Imàjine:Stupinigi plan 1.jpg|left|250 px|thumb|Pianta de ła Pałasina de Stupinigi]] Ła pianta ła ze a cuatro brasi a croze de Sant'Andrea. Ze stra beło el zardin e afasinante el łongo viałe co se riva da Torin, co intorno pestrìni e scudarìe. Ła parte sentrałe ła ze costituìa da un grando sałon de pianta oval da dove parte cuatro brasi pi basi a formar na croze de Sant'Andrea. Inte i brasi A se cata partamenti reałi e cuełi par i òspedi. El cuor de ła costrusion el ze un grando sałon oval a dopia altesa indotà de balconàe ad anda "concavo-bonbé", soramontà da ła statua de'l "Cervo", òpara de Francesco Ladatte : co'l zlontanarse de'l Juvarra da Torin (destinasion Madrid), el prinsipe Carlo Emanuele III el ghe fida ła diresion dei łaori a Giovanni Tommaso Prunotto, el cuało el provede a zlargar ła pałassna partindo dai zgìnsi che l'architeto meseneze el gaveva łasà, sercando cusì de consarvar i conplesi zoghi de łuze e de forme cari al só predesesor. Ze cusì che ze ciamà a corte inte ła "Real Fabrica" un gran nùmaro de artisti par decorar i novi anbienti. L'interno el ze un Rococo itałian, costituìo da material badial cofà łe cose, porsełane, stuchi indorài, spèci e radiche che, ancùo se estende na superfisie de suparzó 31 000 metri cuadrài, mentre 14&nbsp;000 ze ocupà(i) da fabricai tacà, 150&nbsp;000 da'l parco e 3.800 da łe vaneze esterne : in conpleso, A ze presente 137 camare e 17 gałarìe. Ła costrusion ła ga na corte granda otagonal dove che se afasa sora i stàbiłi de servisio. Tra i prezià mobiłi reałizài par ła pałasina ghe xe da recordar cuełi de l'intagiador [[Giuseppe Maria Bonzanigo]], de [[Pietro Pifetti]] e de [[Luigi Prinotto]]. El stàbiłe el conserva decorasion dei pitori venesiani [[Giuseppe Valeriani|Giuseppe]] e [[Domenico Valeriani]], de [[Gaetano Perego]], e de'l vieneze [[Christian Wehrlin]]. A ze da recordar anca i afreschi de [[Vittorio Amedeo Cignaroli]], [[Gian Battista Crosato]] e [[Carlo Andrea Van Loo]]. === El sałon === [[Imàjine:Stupinigi centrale hal boven.jpg|right|250 px|thumb|El sałon sentrałe de ła Pałasina]] El sałon el ze stà la prima idea de'l Juvarra ad èsar termenada; za inte'l 1730 el zera concludesto, e el 10 de febraro 1731 el re el ghe ordenava ai do fradełi [[Giuseppe Valeriani|Giuseppe]] e [[Domenico Valeriani]] de far un grando afresco so ła volta che'l raprezentase el Trionfo de Diana ła Dea de ła casa. I łaori par ła reałizasion de 'sti afreschi i ze scumisià za l'[[8 de marso|8 marso]] e i ze finìi inte'l [[1733]]. Sconparìo Juvarra, no A vien pì finìa l'idea che gaveva l'artista meseneze de postar dei grandi grupi scultorei de cani e servi visin łe grande fenestre de'l sałon. In conpenso, A ze stà conpletà el projeto che zera stà fidà a [[Giuseppe Marocco]], de łe trentasìe ventołe in łenjo co teste de servo che dà siało de sè so łe parede de ła sała. De'l steso parìodo A ze intarsi de łenjo indorà de ła balustra. Da recordar oncora i cuatro busti reałizà in marmo, daspò el 1772, da [[Giovanni Battista Bernero]], che i soràsta artànti ingresi al sałon. === Anticàmara de ła Rezina === Afrescà intrà el 1733 e el 1734 da'l pentor [[Giovanni Battista Crosato]] (che za ativo a ła [[Tezoriera]]), l'anticàmara de ła rezina ła ze una de łe cuatro sałe che ła se fasa so'l sałon sentrałe de ła pałasina. Intrà el [[1738]] e el [[1739]] i afreschi i ze sta 'conpanjà da ła nova produsion de'l pitor [[Francesco Casoli]], A ghe ga łaorà anca [[Giuseppe Maria Bozanigo]] che ga rimanegià ła sała da'l [[1876]], reproponendoła in stiłe Luigi XVI. In 'sta anticàmara A se cata cuatro tełe ovałe rafigurante prensipese de Caza Savoia, de artista sconosùo, intrà łe cuałe [[Maria Giovanna Battista di Savoia-Nemours]] e [[Maria Cristina di Borbone-Francia]]. === Anticàmara de'l Re === Restà inconpleta fin a'l [[1737]] par ła partensa de Filippo Juvarra che'l zera andà in Spanja, l'Anticàmara de'l Re cofà anca łe altre ałe de ła pałasina łe ze stà fidàe a ła supavizion de [[Tommaso Giovanni Prunotto]], sucedùo a'l meseneze inte ła "Fàbrega" de Stupinigi. I afreschi fidài a [[Michele Antonio Milocco]], soto el controło direto de [[Claudio Francesco Beaumont]]. I mobiłi che ghe ze, i ze in stiłe Luigi XV e Luigi XVI; de partegołar prezio el soraporte e łe decorasion so staltre, co tełe de [[Pietro Domenico Olivero]] === Sała dei Scudieri === Cołegà anca st'altra al sałon prinsipal de ła pałasina, ła Sała dei Scudieri el ze un primo anbiente de ła strutura ad èsar afrescà, inte'l [[1733]]. A strapè, ła reałizasion de porte e soraporte ła ze de'l [[1778]], cuando [[Vittorio Amedeo Cignaroli]] el finise el conpleso, retrazendo sene de cassa inte łe rezidense sabaude, ispirà fursi da'l siclo de case ideałe reałizà da'l fiamingo [[Jean Miel]]. === Anticapeła === Ciamada fin al [[1767]] ''Sala delli buffetti'', ła ze stà rebatezà cusì cuando che ła xe stada adibìa a capeła dedicada a [[Sant'Uberto]] o, mejo apónto, anticapeła, in rełasion al vero e proprio spasio rełigiozo reałizà drìo ła paréde mazor. A ła trasformasion de ła Sala delli buffetti ghe łaora drio Ignazio Birago, Giacomo Borri, Ignazio Nipote e Gaetano Perego, che i ghe ne decora el sofito e i ghe cura i stuchi. === Sała de'l [[Bonzanigo]] === Deventà séłebre par el stipo (ch'l funzeva da łibrarìa e scritòrio reałizà da'l Bonzanigo, cui ła sała ła ze ancùo łigà, 'sto anbiente el zera teatro de'l łaoro anca de altri artisti, intrà i cuałi [[Giovanni Battista Alberoni]], che el ga reałizà l'afresco de'l sofito ([[1753]]) e [[Pietro Domenico Olivero]], che'l ghe n'a curà i soraporte intrà el [[1749]] e el 1753. A stacar da'l baroco ze i mòbiłi, in stiłe clasisista, intrà i cuałi ghe ze ła specéra de'l Bonzanigo che ła ingastona un retrato ovałe (ła cui soaza ła ze senpre de l'artista astezan) rafegurante Giuseppe Placido de Savoia, conte de Moriana. == Gałaria dei retrati == Cueło che ancùo el ze ciamà cofà "gałarìa dei retrati", un tenpo el zera ła sała adibìa a scudarìa. So łe bande A ze cołogàe sinquantacuatro tełe che łe raprezenta i menbri de ła caza renjante: ła sała ła ze stà dezenjà da'l Juvarra e reałizà da [[Benedetto Alfieri]]. == El zardin e el parco == {{varda anca|Parco naturałe de Stupinigi}} [[Imàjine:Palazzina di caccia di Stupinigi1.JPG|right|250 px|thumb|Vizuałe de ła pałasina dai parchi]] El conpleso el se cata drento un stra grando xardin zeomètrego co na continua sucesion de vaneze e viałi: el parco sircostante, dełimità da un muro de sinta e intersegà da łonghi viałi, el ze tà projetà da'l zardinier franseze [[Michael Bernnard]] inte'l [[1740]]. Inte'l [[1992]] A ze stà istituìo el [[Parco Naturałe de Stupinigi]], che el se estende par scuazi 1.700 ètari e na discreta varietà de fauna. == Curiozità == * I esterni dea Pałasina de Casa de Stupinigi i ga ospità tute le pòntàde de ła 27° edision de [[Zoghi sensa frontiere]] (1996) * Inte'l febraro [[2004]] A ze stà robà 27 ojeti (intrà i cuałi alguni caołaori de [[Piffetti]], [[Bonzanigo]], e [[Prinotto]]) e cuatro cuadri, par un vałor de 40 miłion de euro. Par fortuna tuti i tòchi i ze stà catà in bone condision el [[26 de novenbre 2005]], int'un canpo da łe bande de [[Villastellone]]. * Ła pałasina ła ga ospità łe ripreze de algune sene de ła fiction Mediaset "Elisa di Rivombrosa", "Elisa di Rivombrosa parte segonda" e "Elisa di Rivombrosa-parte tersa". * Drento el parco de ła pałasina A se ga dezvolzesta ła faze de całifegasion e de ełiminasion dei canpionati de tiro co l'arco 2011. == Note == <references/> == Bibliografia == * Carlo Merlini. ''Ambiente e figure di Torino vecchia'' Stamperia editoriale Rattero, Torino. * Luigi Mallè. ''Stupinigi'' Tipografia Torinese editrice, 1968. * Carlo Balma Mion. "Lodovico Bo' (1721-1800). Misuratore, Soprastante, Architetto". UNI-Service, Trento 2007, [[ISBN 9788861780606]] == Altri progeti == {{Interprojeto}} == Linganbi foresti == {{linganbi foresti}} * [http://www.fotogian.com/stupinigi.html foto] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070206023017/http://www.fotogian.com/stupinigi.html |date=2007-02-06 }} {{Controło de autorità}} [[Categoria:Nichełin]] [[Categoria:Pałasi]] bxbr5wkfjk32l1pl1juky86kos96adr 1101488 1101487 2022-07-27T08:27:25Z Enrico 7370 /* Altri progeti */ wikitext text/x-wiki {{Patrimonio de l'umanità |nome = Pałasina de casa de Stupinigi |nomeorig = Residences of the Royal House of Savoy |immagine = [[Imàjine:Exterior of the Palazzina di caccia of Stupinigi.jpg|thumb|right|300px]] |didascalia = |stato = Italia |tipologia = architetònego |criterio = C (i) (ii) (iv) (v) |pericolo = |anno = 1997 |link = 823 }} La '''Pałasina de casa de Stupinigi''' ła ze na òpara de Filippo Juvarra, che ła fa parte de'l sircuito de łe [[rezidense sabaude in Piemonte]], proclamada patrimonio de l'umanità da l'UNESCO. Ła se cata inte ła łocałità de [[Stupinigi]] (Comun de [[Nichelino]]), a ła periferia sud-osidental de Turin. == Storia == [[Imàjine:Central Hall of the Palazzina di caccia of Stupinigi - ceiling.jpg|left|250 px|thumb|Partegołar de'l sałon sentrałe de ła palasina]] Za in epoca medieval el teritòrio el zera dito ''Suppinicum''<ref>{{it}}[[Corrado il Salico]], inte'l [[1026]] el confermava a l'[[Abasia de Novałesa]] el dominio so łe tere da łe bande de'l borgo de Suppinicum, drioman deventà Stupunico, Suppunico e donca Stupinigi</ref> el prezentava za un picoło casteło, oncora vizibiłe da ła pałasina che na volta ła defendeva Moncalieri: El casteło ciamà Castelvecchio, el ze stà abità dai Savoia-Acaia ma el ze pasà soto la propietà de Amedeo VIII de Savoia, co l'ùltemo dei Acaia el more inte el 1414. Amedeo VIII el ghe ło łasa in propietà ad un marcheze de ła fameja Pallavicino di Zibello inte'l 1439, ma i Savoia i se lo ga tołesto da novo co Emanuele Filiberto el ga dito che'l zera suo inte'l 1564. Par vołontà de'l Duca, el casteło e łe tere tacàe łe ze stà łasàe a l'Órdene Maurisian. Sicome che el Gran Mestro de l'Órdene el zera el cao de Caza Savoia, Stupinigi el zera zestìo diretamente da st'altro, e durando cuełi ani e tere drìo al casteło łe zera deventàe łogo ideal par łe batùe de casa dei duchi. A ze stà Vittorio Amedeo II de Savoia a vaghegiar ła trasformasion de'l conpleso int'una pałasina denja de ła nova fegura real. A zera l'apriłe 1729, e Filippo Juvarra el ze stà cołù che ghe ze stà fidà el projeto. Ma A ze stà soto el renjo de Carlo Emanuele III che ła pałasina ła ze nasesta: za inte'l 1731 ła venjivea inaugurà co ła prima batùa de casa. Ma ła costrusion ła se ga zlargà durando i renji de [[Carlo Emanuele III]] e Vittorio Amedeo III co ła łumenaria de altri architeti, tra i cuałi Prunotto, Bo e Alfieri. Inte'l 1740 A ze stà zontà altre do ałe che łe ospitava la scudarìa e i magazeni agricołi. Anca Napołeon Bonaparte el ghe ga sojornà da'l 5 de majo al 16 de majo 1805, prima de andar a [[Miłàn|Miłan]] par singer ła [[Corona Ferrea]]. Cuà el parla co łe prensipałe carghe połìteghe de Torin, resevendo el sindico, el zudegàdo (ła majistradùra) e el clero co a cao el gardenàl [[Buronzo]]. [[Imàjine:Stupinigicervo.jpg|right|250 px|thumb|Statua de'l servo de [[Francesco Ladatte]]]] Par che el gardenàl, severamente romansinà da l'inperador par łe só prezunte corespondense co Carlo Emanuele IV de Savoia, el sia stà ojeto de na discusion che ła ga avùo cofà rezultado ła só sostitusion co'l Vescovo de Acqui Terme, bonsiór Della Torre. Inte'l 1832 ła Pałasina ła ze deventà da novo propietà de ła famegia real. Cedùa a'l demanio de'l Stato inte'l 1919 e inte 'l 1925 ła ze stà restituìa, co łe propietà sircostante a l'órdene maurisian. Inte'l Otosento par difarenti ani ła ga ospità un łeofante bianco mascio che ghe zera stà regałà a Carlo Felice. 'Sto łeofante ciamà Fritz el ze deventà famozo, ma calche ano drioman el ze deventà mato desfando tuto cueło che ghe stava intorno (A se pol oncora véder i senji so'l łenjo); el ze stà copà e donà al muzeo zoołòzego de l'Univarsità de Torin. Deso ła ze invese a'l Muzeo rejonałe de siense naturałe de Turin. Da'l 1919 ła pałasina de Stupinigi ła ospeda el Muzeo de arte e amobiłiamento, sunando nobiłi provenienti da łe rezidense sabaude e altri che apartien a łe corte itałiane pre-unitarie, cofà cueła dei Borboni de Parma e de'l só Pałaso Dogal de Cołorno. Conforme el parìodo ła pałasina ła ofre el só spasio a mostre d'arte de livèło. intarnasionàłe. Atualmente la pałasina ła serà paresar restorada. == Arte == '''<big>Strutura</big>''' [[Imàjine:Stupinigi plan 1.jpg|left|250 px|thumb|Pianta de ła Pałasina de Stupinigi]] Ła pianta ła ze a cuatro brasi a croze de Sant'Andrea. Ze stra beło el zardin e afasinante el łongo viałe co se riva da Torin, co intorno pestrìni e scudarìe. Ła parte sentrałe ła ze costituìa da un grando sałon de pianta oval da dove parte cuatro brasi pi basi a formar na croze de Sant'Andrea. Inte i brasi A se cata partamenti reałi e cuełi par i òspedi. El cuor de ła costrusion el ze un grando sałon oval a dopia altesa indotà de balconàe ad anda "concavo-bonbé", soramontà da ła statua de'l "Cervo", òpara de Francesco Ladatte : co'l zlontanarse de'l Juvarra da Torin (destinasion Madrid), el prinsipe Carlo Emanuele III el ghe fida ła diresion dei łaori a Giovanni Tommaso Prunotto, el cuało el provede a zlargar ła pałassna partindo dai zgìnsi che l'architeto meseneze el gaveva łasà, sercando cusì de consarvar i conplesi zoghi de łuze e de forme cari al só predesesor. Ze cusì che ze ciamà a corte inte ła "Real Fabrica" un gran nùmaro de artisti par decorar i novi anbienti. L'interno el ze un Rococo itałian, costituìo da material badial cofà łe cose, porsełane, stuchi indorài, spèci e radiche che, ancùo se estende na superfisie de suparzó 31 000 metri cuadrài, mentre 14&nbsp;000 ze ocupà(i) da fabricai tacà, 150&nbsp;000 da'l parco e 3.800 da łe vaneze esterne : in conpleso, A ze presente 137 camare e 17 gałarìe. Ła costrusion ła ga na corte granda otagonal dove che se afasa sora i stàbiłi de servisio. Tra i prezià mobiłi reałizài par ła pałasina ghe xe da recordar cuełi de l'intagiador [[Giuseppe Maria Bonzanigo]], de [[Pietro Pifetti]] e de [[Luigi Prinotto]]. El stàbiłe el conserva decorasion dei pitori venesiani [[Giuseppe Valeriani|Giuseppe]] e [[Domenico Valeriani]], de [[Gaetano Perego]], e de'l vieneze [[Christian Wehrlin]]. A ze da recordar anca i afreschi de [[Vittorio Amedeo Cignaroli]], [[Gian Battista Crosato]] e [[Carlo Andrea Van Loo]]. === El sałon === [[Imàjine:Stupinigi centrale hal boven.jpg|right|250 px|thumb|El sałon sentrałe de ła Pałasina]] El sałon el ze stà la prima idea de'l Juvarra ad èsar termenada; za inte'l 1730 el zera concludesto, e el 10 de febraro 1731 el re el ghe ordenava ai do fradełi [[Giuseppe Valeriani|Giuseppe]] e [[Domenico Valeriani]] de far un grando afresco so ła volta che'l raprezentase el Trionfo de Diana ła Dea de ła casa. I łaori par ła reałizasion de 'sti afreschi i ze scumisià za l'[[8 de marso|8 marso]] e i ze finìi inte'l [[1733]]. Sconparìo Juvarra, no A vien pì finìa l'idea che gaveva l'artista meseneze de postar dei grandi grupi scultorei de cani e servi visin łe grande fenestre de'l sałon. In conpenso, A ze stà conpletà el projeto che zera stà fidà a [[Giuseppe Marocco]], de łe trentasìe ventołe in łenjo co teste de servo che dà siało de sè so łe parede de ła sała. De'l steso parìodo A ze intarsi de łenjo indorà de ła balustra. Da recordar oncora i cuatro busti reałizà in marmo, daspò el 1772, da [[Giovanni Battista Bernero]], che i soràsta artànti ingresi al sałon. === Anticàmara de ła Rezina === Afrescà intrà el 1733 e el 1734 da'l pentor [[Giovanni Battista Crosato]] (che za ativo a ła [[Tezoriera]]), l'anticàmara de ła rezina ła ze una de łe cuatro sałe che ła se fasa so'l sałon sentrałe de ła pałasina. Intrà el [[1738]] e el [[1739]] i afreschi i ze sta 'conpanjà da ła nova produsion de'l pitor [[Francesco Casoli]], A ghe ga łaorà anca [[Giuseppe Maria Bozanigo]] che ga rimanegià ła sała da'l [[1876]], reproponendoła in stiłe Luigi XVI. In 'sta anticàmara A se cata cuatro tełe ovałe rafigurante prensipese de Caza Savoia, de artista sconosùo, intrà łe cuałe [[Maria Giovanna Battista di Savoia-Nemours]] e [[Maria Cristina di Borbone-Francia]]. === Anticàmara de'l Re === Restà inconpleta fin a'l [[1737]] par ła partensa de Filippo Juvarra che'l zera andà in Spanja, l'Anticàmara de'l Re cofà anca łe altre ałe de ła pałasina łe ze stà fidàe a ła supavizion de [[Tommaso Giovanni Prunotto]], sucedùo a'l meseneze inte ła "Fàbrega" de Stupinigi. I afreschi fidài a [[Michele Antonio Milocco]], soto el controło direto de [[Claudio Francesco Beaumont]]. I mobiłi che ghe ze, i ze in stiłe Luigi XV e Luigi XVI; de partegołar prezio el soraporte e łe decorasion so staltre, co tełe de [[Pietro Domenico Olivero]] === Sała dei Scudieri === Cołegà anca st'altra al sałon prinsipal de ła pałasina, ła Sała dei Scudieri el ze un primo anbiente de ła strutura ad èsar afrescà, inte'l [[1733]]. A strapè, ła reałizasion de porte e soraporte ła ze de'l [[1778]], cuando [[Vittorio Amedeo Cignaroli]] el finise el conpleso, retrazendo sene de cassa inte łe rezidense sabaude, ispirà fursi da'l siclo de case ideałe reałizà da'l fiamingo [[Jean Miel]]. === Anticapeła === Ciamada fin al [[1767]] ''Sala delli buffetti'', ła ze stà rebatezà cusì cuando che ła xe stada adibìa a capeła dedicada a [[Sant'Uberto]] o, mejo apónto, anticapeła, in rełasion al vero e proprio spasio rełigiozo reałizà drìo ła paréde mazor. A ła trasformasion de ła Sala delli buffetti ghe łaora drio Ignazio Birago, Giacomo Borri, Ignazio Nipote e Gaetano Perego, che i ghe ne decora el sofito e i ghe cura i stuchi. === Sała de'l [[Bonzanigo]] === Deventà séłebre par el stipo (ch'l funzeva da łibrarìa e scritòrio reałizà da'l Bonzanigo, cui ła sała ła ze ancùo łigà, 'sto anbiente el zera teatro de'l łaoro anca de altri artisti, intrà i cuałi [[Giovanni Battista Alberoni]], che el ga reałizà l'afresco de'l sofito ([[1753]]) e [[Pietro Domenico Olivero]], che'l ghe n'a curà i soraporte intrà el [[1749]] e el 1753. A stacar da'l baroco ze i mòbiłi, in stiłe clasisista, intrà i cuałi ghe ze ła specéra de'l Bonzanigo che ła ingastona un retrato ovałe (ła cui soaza ła ze senpre de l'artista astezan) rafegurante Giuseppe Placido de Savoia, conte de Moriana. == Gałaria dei retrati == Cueło che ancùo el ze ciamà cofà "gałarìa dei retrati", un tenpo el zera ła sała adibìa a scudarìa. So łe bande A ze cołogàe sinquantacuatro tełe che łe raprezenta i menbri de ła caza renjante: ła sała ła ze stà dezenjà da'l Juvarra e reałizà da [[Benedetto Alfieri]]. == El zardin e el parco == {{varda anca|Parco naturałe de Stupinigi}} [[Imàjine:Palazzina di caccia di Stupinigi1.JPG|right|250 px|thumb|Vizuałe de ła pałasina dai parchi]] El conpleso el se cata drento un stra grando xardin zeomètrego co na continua sucesion de vaneze e viałi: el parco sircostante, dełimità da un muro de sinta e intersegà da łonghi viałi, el ze tà projetà da'l zardinier franseze [[Michael Bernnard]] inte'l [[1740]]. Inte'l [[1992]] A ze stà istituìo el [[Parco Naturałe de Stupinigi]], che el se estende par scuazi 1.700 ètari e na discreta varietà de fauna. == Curiozità == * I esterni dea Pałasina de Casa de Stupinigi i ga ospità tute le pòntàde de ła 27° edision de [[Zoghi sensa frontiere]] (1996) * Inte'l febraro [[2004]] A ze stà robà 27 ojeti (intrà i cuałi alguni caołaori de [[Piffetti]], [[Bonzanigo]], e [[Prinotto]]) e cuatro cuadri, par un vałor de 40 miłion de euro. Par fortuna tuti i tòchi i ze stà catà in bone condision el [[26 de novenbre 2005]], int'un canpo da łe bande de [[Villastellone]]. * Ła pałasina ła ga ospità łe ripreze de algune sene de ła fiction Mediaset "Elisa di Rivombrosa", "Elisa di Rivombrosa parte segonda" e "Elisa di Rivombrosa-parte tersa". * Drento el parco de ła pałasina A se ga dezvolzesta ła faze de całifegasion e de ełiminasion dei canpionati de tiro co l'arco 2011. == Note == <references/> == Bibliografia == * Carlo Merlini. ''Ambiente e figure di Torino vecchia'' Stamperia editoriale Rattero, Torino. * Luigi Mallè. ''Stupinigi'' Tipografia Torinese editrice, 1968. * Carlo Balma Mion. "Lodovico Bo' (1721-1800). Misuratore, Soprastante, Architetto". UNI-Service, Trento 2007, [[ISBN 9788861780606]] == Altri projeti == {{Interprojeto}} == Linganbi foresti == {{linganbi foresti}} * [http://www.fotogian.com/stupinigi.html foto] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070206023017/http://www.fotogian.com/stupinigi.html |date=2007-02-06 }} {{Controło de autorità}} [[Categoria:Nichełin]] [[Categoria:Pałasi]] 23cvm43d93lx3m9nwzzh7znoryoei4c 1101517 1101488 2022-07-27T11:15:27Z Ciaurlec 3337 /* Curiozità */ coreto un rimando wikitext text/x-wiki {{Patrimonio de l'umanità |nome = Pałasina de casa de Stupinigi |nomeorig = Residences of the Royal House of Savoy |immagine = [[Imàjine:Exterior of the Palazzina di caccia of Stupinigi.jpg|thumb|right|300px]] |didascalia = |stato = Italia |tipologia = architetònego |criterio = C (i) (ii) (iv) (v) |pericolo = |anno = 1997 |link = 823 }} La '''Pałasina de casa de Stupinigi''' ła ze na òpara de Filippo Juvarra, che ła fa parte de'l sircuito de łe [[rezidense sabaude in Piemonte]], proclamada patrimonio de l'umanità da l'UNESCO. Ła se cata inte ła łocałità de [[Stupinigi]] (Comun de [[Nichelino]]), a ła periferia sud-osidental de Turin. == Storia == [[Imàjine:Central Hall of the Palazzina di caccia of Stupinigi - ceiling.jpg|left|250 px|thumb|Partegołar de'l sałon sentrałe de ła palasina]] Za in epoca medieval el teritòrio el zera dito ''Suppinicum''<ref>{{it}}[[Corrado il Salico]], inte'l [[1026]] el confermava a l'[[Abasia de Novałesa]] el dominio so łe tere da łe bande de'l borgo de Suppinicum, drioman deventà Stupunico, Suppunico e donca Stupinigi</ref> el prezentava za un picoło casteło, oncora vizibiłe da ła pałasina che na volta ła defendeva Moncalieri: El casteło ciamà Castelvecchio, el ze stà abità dai Savoia-Acaia ma el ze pasà soto la propietà de Amedeo VIII de Savoia, co l'ùltemo dei Acaia el more inte el 1414. Amedeo VIII el ghe ło łasa in propietà ad un marcheze de ła fameja Pallavicino di Zibello inte'l 1439, ma i Savoia i se lo ga tołesto da novo co Emanuele Filiberto el ga dito che'l zera suo inte'l 1564. Par vołontà de'l Duca, el casteło e łe tere tacàe łe ze stà łasàe a l'Órdene Maurisian. Sicome che el Gran Mestro de l'Órdene el zera el cao de Caza Savoia, Stupinigi el zera zestìo diretamente da st'altro, e durando cuełi ani e tere drìo al casteło łe zera deventàe łogo ideal par łe batùe de casa dei duchi. A ze stà Vittorio Amedeo II de Savoia a vaghegiar ła trasformasion de'l conpleso int'una pałasina denja de ła nova fegura real. A zera l'apriłe 1729, e Filippo Juvarra el ze stà cołù che ghe ze stà fidà el projeto. Ma A ze stà soto el renjo de Carlo Emanuele III che ła pałasina ła ze nasesta: za inte'l 1731 ła venjivea inaugurà co ła prima batùa de casa. Ma ła costrusion ła se ga zlargà durando i renji de [[Carlo Emanuele III]] e Vittorio Amedeo III co ła łumenaria de altri architeti, tra i cuałi Prunotto, Bo e Alfieri. Inte'l 1740 A ze stà zontà altre do ałe che łe ospitava la scudarìa e i magazeni agricołi. Anca Napołeon Bonaparte el ghe ga sojornà da'l 5 de majo al 16 de majo 1805, prima de andar a [[Miłàn|Miłan]] par singer ła [[Corona Ferrea]]. Cuà el parla co łe prensipałe carghe połìteghe de Torin, resevendo el sindico, el zudegàdo (ła majistradùra) e el clero co a cao el gardenàl [[Buronzo]]. [[Imàjine:Stupinigicervo.jpg|right|250 px|thumb|Statua de'l servo de [[Francesco Ladatte]]]] Par che el gardenàl, severamente romansinà da l'inperador par łe só prezunte corespondense co Carlo Emanuele IV de Savoia, el sia stà ojeto de na discusion che ła ga avùo cofà rezultado ła só sostitusion co'l Vescovo de Acqui Terme, bonsiór Della Torre. Inte'l 1832 ła Pałasina ła ze deventà da novo propietà de ła famegia real. Cedùa a'l demanio de'l Stato inte'l 1919 e inte 'l 1925 ła ze stà restituìa, co łe propietà sircostante a l'órdene maurisian. Inte'l Otosento par difarenti ani ła ga ospità un łeofante bianco mascio che ghe zera stà regałà a Carlo Felice. 'Sto łeofante ciamà Fritz el ze deventà famozo, ma calche ano drioman el ze deventà mato desfando tuto cueło che ghe stava intorno (A se pol oncora véder i senji so'l łenjo); el ze stà copà e donà al muzeo zoołòzego de l'Univarsità de Torin. Deso ła ze invese a'l Muzeo rejonałe de siense naturałe de Turin. Da'l 1919 ła pałasina de Stupinigi ła ospeda el Muzeo de arte e amobiłiamento, sunando nobiłi provenienti da łe rezidense sabaude e altri che apartien a łe corte itałiane pre-unitarie, cofà cueła dei Borboni de Parma e de'l só Pałaso Dogal de Cołorno. Conforme el parìodo ła pałasina ła ofre el só spasio a mostre d'arte de livèło. intarnasionàłe. Atualmente la pałasina ła serà paresar restorada. == Arte == '''<big>Strutura</big>''' [[Imàjine:Stupinigi plan 1.jpg|left|250 px|thumb|Pianta de ła Pałasina de Stupinigi]] Ła pianta ła ze a cuatro brasi a croze de Sant'Andrea. Ze stra beło el zardin e afasinante el łongo viałe co se riva da Torin, co intorno pestrìni e scudarìe. Ła parte sentrałe ła ze costituìa da un grando sałon de pianta oval da dove parte cuatro brasi pi basi a formar na croze de Sant'Andrea. Inte i brasi A se cata partamenti reałi e cuełi par i òspedi. El cuor de ła costrusion el ze un grando sałon oval a dopia altesa indotà de balconàe ad anda "concavo-bonbé", soramontà da ła statua de'l "Cervo", òpara de Francesco Ladatte : co'l zlontanarse de'l Juvarra da Torin (destinasion Madrid), el prinsipe Carlo Emanuele III el ghe fida ła diresion dei łaori a Giovanni Tommaso Prunotto, el cuało el provede a zlargar ła pałassna partindo dai zgìnsi che l'architeto meseneze el gaveva łasà, sercando cusì de consarvar i conplesi zoghi de łuze e de forme cari al só predesesor. Ze cusì che ze ciamà a corte inte ła "Real Fabrica" un gran nùmaro de artisti par decorar i novi anbienti. L'interno el ze un Rococo itałian, costituìo da material badial cofà łe cose, porsełane, stuchi indorài, spèci e radiche che, ancùo se estende na superfisie de suparzó 31 000 metri cuadrài, mentre 14&nbsp;000 ze ocupà(i) da fabricai tacà, 150&nbsp;000 da'l parco e 3.800 da łe vaneze esterne : in conpleso, A ze presente 137 camare e 17 gałarìe. Ła costrusion ła ga na corte granda otagonal dove che se afasa sora i stàbiłi de servisio. Tra i prezià mobiłi reałizài par ła pałasina ghe xe da recordar cuełi de l'intagiador [[Giuseppe Maria Bonzanigo]], de [[Pietro Pifetti]] e de [[Luigi Prinotto]]. El stàbiłe el conserva decorasion dei pitori venesiani [[Giuseppe Valeriani|Giuseppe]] e [[Domenico Valeriani]], de [[Gaetano Perego]], e de'l vieneze [[Christian Wehrlin]]. A ze da recordar anca i afreschi de [[Vittorio Amedeo Cignaroli]], [[Gian Battista Crosato]] e [[Carlo Andrea Van Loo]]. === El sałon === [[Imàjine:Stupinigi centrale hal boven.jpg|right|250 px|thumb|El sałon sentrałe de ła Pałasina]] El sałon el ze stà la prima idea de'l Juvarra ad èsar termenada; za inte'l 1730 el zera concludesto, e el 10 de febraro 1731 el re el ghe ordenava ai do fradełi [[Giuseppe Valeriani|Giuseppe]] e [[Domenico Valeriani]] de far un grando afresco so ła volta che'l raprezentase el Trionfo de Diana ła Dea de ła casa. I łaori par ła reałizasion de 'sti afreschi i ze scumisià za l'[[8 de marso|8 marso]] e i ze finìi inte'l [[1733]]. Sconparìo Juvarra, no A vien pì finìa l'idea che gaveva l'artista meseneze de postar dei grandi grupi scultorei de cani e servi visin łe grande fenestre de'l sałon. In conpenso, A ze stà conpletà el projeto che zera stà fidà a [[Giuseppe Marocco]], de łe trentasìe ventołe in łenjo co teste de servo che dà siało de sè so łe parede de ła sała. De'l steso parìodo A ze intarsi de łenjo indorà de ła balustra. Da recordar oncora i cuatro busti reałizà in marmo, daspò el 1772, da [[Giovanni Battista Bernero]], che i soràsta artànti ingresi al sałon. === Anticàmara de ła Rezina === Afrescà intrà el 1733 e el 1734 da'l pentor [[Giovanni Battista Crosato]] (che za ativo a ła [[Tezoriera]]), l'anticàmara de ła rezina ła ze una de łe cuatro sałe che ła se fasa so'l sałon sentrałe de ła pałasina. Intrà el [[1738]] e el [[1739]] i afreschi i ze sta 'conpanjà da ła nova produsion de'l pitor [[Francesco Casoli]], A ghe ga łaorà anca [[Giuseppe Maria Bozanigo]] che ga rimanegià ła sała da'l [[1876]], reproponendoła in stiłe Luigi XVI. In 'sta anticàmara A se cata cuatro tełe ovałe rafigurante prensipese de Caza Savoia, de artista sconosùo, intrà łe cuałe [[Maria Giovanna Battista di Savoia-Nemours]] e [[Maria Cristina di Borbone-Francia]]. === Anticàmara de'l Re === Restà inconpleta fin a'l [[1737]] par ła partensa de Filippo Juvarra che'l zera andà in Spanja, l'Anticàmara de'l Re cofà anca łe altre ałe de ła pałasina łe ze stà fidàe a ła supavizion de [[Tommaso Giovanni Prunotto]], sucedùo a'l meseneze inte ła "Fàbrega" de Stupinigi. I afreschi fidài a [[Michele Antonio Milocco]], soto el controło direto de [[Claudio Francesco Beaumont]]. I mobiłi che ghe ze, i ze in stiłe Luigi XV e Luigi XVI; de partegołar prezio el soraporte e łe decorasion so staltre, co tełe de [[Pietro Domenico Olivero]] === Sała dei Scudieri === Cołegà anca st'altra al sałon prinsipal de ła pałasina, ła Sała dei Scudieri el ze un primo anbiente de ła strutura ad èsar afrescà, inte'l [[1733]]. A strapè, ła reałizasion de porte e soraporte ła ze de'l [[1778]], cuando [[Vittorio Amedeo Cignaroli]] el finise el conpleso, retrazendo sene de cassa inte łe rezidense sabaude, ispirà fursi da'l siclo de case ideałe reałizà da'l fiamingo [[Jean Miel]]. === Anticapeła === Ciamada fin al [[1767]] ''Sala delli buffetti'', ła ze stà rebatezà cusì cuando che ła xe stada adibìa a capeła dedicada a [[Sant'Uberto]] o, mejo apónto, anticapeła, in rełasion al vero e proprio spasio rełigiozo reałizà drìo ła paréde mazor. A ła trasformasion de ła Sala delli buffetti ghe łaora drio Ignazio Birago, Giacomo Borri, Ignazio Nipote e Gaetano Perego, che i ghe ne decora el sofito e i ghe cura i stuchi. === Sała de'l [[Bonzanigo]] === Deventà séłebre par el stipo (ch'l funzeva da łibrarìa e scritòrio reałizà da'l Bonzanigo, cui ła sała ła ze ancùo łigà, 'sto anbiente el zera teatro de'l łaoro anca de altri artisti, intrà i cuałi [[Giovanni Battista Alberoni]], che el ga reałizà l'afresco de'l sofito ([[1753]]) e [[Pietro Domenico Olivero]], che'l ghe n'a curà i soraporte intrà el [[1749]] e el 1753. A stacar da'l baroco ze i mòbiłi, in stiłe clasisista, intrà i cuałi ghe ze ła specéra de'l Bonzanigo che ła ingastona un retrato ovałe (ła cui soaza ła ze senpre de l'artista astezan) rafegurante Giuseppe Placido de Savoia, conte de Moriana. == Gałaria dei retrati == Cueło che ancùo el ze ciamà cofà "gałarìa dei retrati", un tenpo el zera ła sała adibìa a scudarìa. So łe bande A ze cołogàe sinquantacuatro tełe che łe raprezenta i menbri de ła caza renjante: ła sała ła ze stà dezenjà da'l Juvarra e reałizà da [[Benedetto Alfieri]]. == El zardin e el parco == {{varda anca|Parco naturałe de Stupinigi}} [[Imàjine:Palazzina di caccia di Stupinigi1.JPG|right|250 px|thumb|Vizuałe de ła pałasina dai parchi]] El conpleso el se cata drento un stra grando xardin zeomètrego co na continua sucesion de vaneze e viałi: el parco sircostante, dełimità da un muro de sinta e intersegà da łonghi viałi, el ze tà projetà da'l zardinier franseze [[Michael Bernnard]] inte'l [[1740]]. Inte'l [[1992]] A ze stà istituìo el [[Parco Naturałe de Stupinigi]], che el se estende par scuazi 1.700 ètari e na discreta varietà de fauna. == Curiozità == * I esterni dea Pałasina de Casa de Stupinigi i ga ospità tute le pòntàde de ła 27° edision de [[Zoghi sensa frontiere]] (1996) * Inte'l febraro [[2004]] A ze stà robà 27 ojeti (intrà i cuałi alguni caołaori de [[Piffetti]], [[Bonzanigo]], e [[Prinotto]]) e cuatro cuadri, par un vałor de 40 miłion de euro. Par fortuna tuti i tòchi i ze stà catà in bone condision el [[26 de novenbre]] [[2005]], int'un canpo da łe bande de [[Villastellone]]. * Ła pałasina ła ga ospità łe ripreze de algune sene de ła fiction Mediaset "Elisa di Rivombrosa", "Elisa di Rivombrosa parte segonda" e "Elisa di Rivombrosa-parte tersa". * Drento el parco de ła pałasina A se ga dezvolzesta ła faze de całifegasion e de ełiminasion dei canpionati de tiro co l'arco 2011. == Note == <references/> == Bibliografia == * Carlo Merlini. ''Ambiente e figure di Torino vecchia'' Stamperia editoriale Rattero, Torino. * Luigi Mallè. ''Stupinigi'' Tipografia Torinese editrice, 1968. * Carlo Balma Mion. "Lodovico Bo' (1721-1800). Misuratore, Soprastante, Architetto". UNI-Service, Trento 2007, [[ISBN 9788861780606]] == Altri projeti == {{Interprojeto}} == Linganbi foresti == {{linganbi foresti}} * [http://www.fotogian.com/stupinigi.html foto] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070206023017/http://www.fotogian.com/stupinigi.html |date=2007-02-06 }} {{Controło de autorità}} [[Categoria:Nichełin]] [[Categoria:Pałasi]] ncn3ajctcs4p746lysqzke4bdpu0p3g 1101518 1101517 2022-07-27T11:17:38Z Ciaurlec 3337 /* El zardin e el parco */ cavà un rimando ridondante wikitext text/x-wiki {{Patrimonio de l'umanità |nome = Pałasina de casa de Stupinigi |nomeorig = Residences of the Royal House of Savoy |immagine = [[Imàjine:Exterior of the Palazzina di caccia of Stupinigi.jpg|thumb|right|300px]] |didascalia = |stato = Italia |tipologia = architetònego |criterio = C (i) (ii) (iv) (v) |pericolo = |anno = 1997 |link = 823 }} La '''Pałasina de casa de Stupinigi''' ła ze na òpara de Filippo Juvarra, che ła fa parte de'l sircuito de łe [[rezidense sabaude in Piemonte]], proclamada patrimonio de l'umanità da l'UNESCO. Ła se cata inte ła łocałità de [[Stupinigi]] (Comun de [[Nichelino]]), a ła periferia sud-osidental de Turin. == Storia == [[Imàjine:Central Hall of the Palazzina di caccia of Stupinigi - ceiling.jpg|left|250 px|thumb|Partegołar de'l sałon sentrałe de ła palasina]] Za in epoca medieval el teritòrio el zera dito ''Suppinicum''<ref>{{it}}[[Corrado il Salico]], inte'l [[1026]] el confermava a l'[[Abasia de Novałesa]] el dominio so łe tere da łe bande de'l borgo de Suppinicum, drioman deventà Stupunico, Suppunico e donca Stupinigi</ref> el prezentava za un picoło casteło, oncora vizibiłe da ła pałasina che na volta ła defendeva Moncalieri: El casteło ciamà Castelvecchio, el ze stà abità dai Savoia-Acaia ma el ze pasà soto la propietà de Amedeo VIII de Savoia, co l'ùltemo dei Acaia el more inte el 1414. Amedeo VIII el ghe ło łasa in propietà ad un marcheze de ła fameja Pallavicino di Zibello inte'l 1439, ma i Savoia i se lo ga tołesto da novo co Emanuele Filiberto el ga dito che'l zera suo inte'l 1564. Par vołontà de'l Duca, el casteło e łe tere tacàe łe ze stà łasàe a l'Órdene Maurisian. Sicome che el Gran Mestro de l'Órdene el zera el cao de Caza Savoia, Stupinigi el zera zestìo diretamente da st'altro, e durando cuełi ani e tere drìo al casteło łe zera deventàe łogo ideal par łe batùe de casa dei duchi. A ze stà Vittorio Amedeo II de Savoia a vaghegiar ła trasformasion de'l conpleso int'una pałasina denja de ła nova fegura real. A zera l'apriłe 1729, e Filippo Juvarra el ze stà cołù che ghe ze stà fidà el projeto. Ma A ze stà soto el renjo de Carlo Emanuele III che ła pałasina ła ze nasesta: za inte'l 1731 ła venjivea inaugurà co ła prima batùa de casa. Ma ła costrusion ła se ga zlargà durando i renji de [[Carlo Emanuele III]] e Vittorio Amedeo III co ła łumenaria de altri architeti, tra i cuałi Prunotto, Bo e Alfieri. Inte'l 1740 A ze stà zontà altre do ałe che łe ospitava la scudarìa e i magazeni agricołi. Anca Napołeon Bonaparte el ghe ga sojornà da'l 5 de majo al 16 de majo 1805, prima de andar a [[Miłàn|Miłan]] par singer ła [[Corona Ferrea]]. Cuà el parla co łe prensipałe carghe połìteghe de Torin, resevendo el sindico, el zudegàdo (ła majistradùra) e el clero co a cao el gardenàl [[Buronzo]]. [[Imàjine:Stupinigicervo.jpg|right|250 px|thumb|Statua de'l servo de [[Francesco Ladatte]]]] Par che el gardenàl, severamente romansinà da l'inperador par łe só prezunte corespondense co Carlo Emanuele IV de Savoia, el sia stà ojeto de na discusion che ła ga avùo cofà rezultado ła só sostitusion co'l Vescovo de Acqui Terme, bonsiór Della Torre. Inte'l 1832 ła Pałasina ła ze deventà da novo propietà de ła famegia real. Cedùa a'l demanio de'l Stato inte'l 1919 e inte 'l 1925 ła ze stà restituìa, co łe propietà sircostante a l'órdene maurisian. Inte'l Otosento par difarenti ani ła ga ospità un łeofante bianco mascio che ghe zera stà regałà a Carlo Felice. 'Sto łeofante ciamà Fritz el ze deventà famozo, ma calche ano drioman el ze deventà mato desfando tuto cueło che ghe stava intorno (A se pol oncora véder i senji so'l łenjo); el ze stà copà e donà al muzeo zoołòzego de l'Univarsità de Torin. Deso ła ze invese a'l Muzeo rejonałe de siense naturałe de Turin. Da'l 1919 ła pałasina de Stupinigi ła ospeda el Muzeo de arte e amobiłiamento, sunando nobiłi provenienti da łe rezidense sabaude e altri che apartien a łe corte itałiane pre-unitarie, cofà cueła dei Borboni de Parma e de'l só Pałaso Dogal de Cołorno. Conforme el parìodo ła pałasina ła ofre el só spasio a mostre d'arte de livèło. intarnasionàłe. Atualmente la pałasina ła serà paresar restorada. == Arte == '''<big>Strutura</big>''' [[Imàjine:Stupinigi plan 1.jpg|left|250 px|thumb|Pianta de ła Pałasina de Stupinigi]] Ła pianta ła ze a cuatro brasi a croze de Sant'Andrea. Ze stra beło el zardin e afasinante el łongo viałe co se riva da Torin, co intorno pestrìni e scudarìe. Ła parte sentrałe ła ze costituìa da un grando sałon de pianta oval da dove parte cuatro brasi pi basi a formar na croze de Sant'Andrea. Inte i brasi A se cata partamenti reałi e cuełi par i òspedi. El cuor de ła costrusion el ze un grando sałon oval a dopia altesa indotà de balconàe ad anda "concavo-bonbé", soramontà da ła statua de'l "Cervo", òpara de Francesco Ladatte : co'l zlontanarse de'l Juvarra da Torin (destinasion Madrid), el prinsipe Carlo Emanuele III el ghe fida ła diresion dei łaori a Giovanni Tommaso Prunotto, el cuało el provede a zlargar ła pałassna partindo dai zgìnsi che l'architeto meseneze el gaveva łasà, sercando cusì de consarvar i conplesi zoghi de łuze e de forme cari al só predesesor. Ze cusì che ze ciamà a corte inte ła "Real Fabrica" un gran nùmaro de artisti par decorar i novi anbienti. L'interno el ze un Rococo itałian, costituìo da material badial cofà łe cose, porsełane, stuchi indorài, spèci e radiche che, ancùo se estende na superfisie de suparzó 31 000 metri cuadrài, mentre 14&nbsp;000 ze ocupà(i) da fabricai tacà, 150&nbsp;000 da'l parco e 3.800 da łe vaneze esterne : in conpleso, A ze presente 137 camare e 17 gałarìe. Ła costrusion ła ga na corte granda otagonal dove che se afasa sora i stàbiłi de servisio. Tra i prezià mobiłi reałizài par ła pałasina ghe xe da recordar cuełi de l'intagiador [[Giuseppe Maria Bonzanigo]], de [[Pietro Pifetti]] e de [[Luigi Prinotto]]. El stàbiłe el conserva decorasion dei pitori venesiani [[Giuseppe Valeriani|Giuseppe]] e [[Domenico Valeriani]], de [[Gaetano Perego]], e de'l vieneze [[Christian Wehrlin]]. A ze da recordar anca i afreschi de [[Vittorio Amedeo Cignaroli]], [[Gian Battista Crosato]] e [[Carlo Andrea Van Loo]]. === El sałon === [[Imàjine:Stupinigi centrale hal boven.jpg|right|250 px|thumb|El sałon sentrałe de ła Pałasina]] El sałon el ze stà la prima idea de'l Juvarra ad èsar termenada; za inte'l 1730 el zera concludesto, e el 10 de febraro 1731 el re el ghe ordenava ai do fradełi [[Giuseppe Valeriani|Giuseppe]] e [[Domenico Valeriani]] de far un grando afresco so ła volta che'l raprezentase el Trionfo de Diana ła Dea de ła casa. I łaori par ła reałizasion de 'sti afreschi i ze scumisià za l'[[8 de marso|8 marso]] e i ze finìi inte'l [[1733]]. Sconparìo Juvarra, no A vien pì finìa l'idea che gaveva l'artista meseneze de postar dei grandi grupi scultorei de cani e servi visin łe grande fenestre de'l sałon. In conpenso, A ze stà conpletà el projeto che zera stà fidà a [[Giuseppe Marocco]], de łe trentasìe ventołe in łenjo co teste de servo che dà siało de sè so łe parede de ła sała. De'l steso parìodo A ze intarsi de łenjo indorà de ła balustra. Da recordar oncora i cuatro busti reałizà in marmo, daspò el 1772, da [[Giovanni Battista Bernero]], che i soràsta artànti ingresi al sałon. === Anticàmara de ła Rezina === Afrescà intrà el 1733 e el 1734 da'l pentor [[Giovanni Battista Crosato]] (che za ativo a ła [[Tezoriera]]), l'anticàmara de ła rezina ła ze una de łe cuatro sałe che ła se fasa so'l sałon sentrałe de ła pałasina. Intrà el [[1738]] e el [[1739]] i afreschi i ze sta 'conpanjà da ła nova produsion de'l pitor [[Francesco Casoli]], A ghe ga łaorà anca [[Giuseppe Maria Bozanigo]] che ga rimanegià ła sała da'l [[1876]], reproponendoła in stiłe Luigi XVI. In 'sta anticàmara A se cata cuatro tełe ovałe rafigurante prensipese de Caza Savoia, de artista sconosùo, intrà łe cuałe [[Maria Giovanna Battista di Savoia-Nemours]] e [[Maria Cristina di Borbone-Francia]]. === Anticàmara de'l Re === Restà inconpleta fin a'l [[1737]] par ła partensa de Filippo Juvarra che'l zera andà in Spanja, l'Anticàmara de'l Re cofà anca łe altre ałe de ła pałasina łe ze stà fidàe a ła supavizion de [[Tommaso Giovanni Prunotto]], sucedùo a'l meseneze inte ła "Fàbrega" de Stupinigi. I afreschi fidài a [[Michele Antonio Milocco]], soto el controło direto de [[Claudio Francesco Beaumont]]. I mobiłi che ghe ze, i ze in stiłe Luigi XV e Luigi XVI; de partegołar prezio el soraporte e łe decorasion so staltre, co tełe de [[Pietro Domenico Olivero]] === Sała dei Scudieri === Cołegà anca st'altra al sałon prinsipal de ła pałasina, ła Sała dei Scudieri el ze un primo anbiente de ła strutura ad èsar afrescà, inte'l [[1733]]. A strapè, ła reałizasion de porte e soraporte ła ze de'l [[1778]], cuando [[Vittorio Amedeo Cignaroli]] el finise el conpleso, retrazendo sene de cassa inte łe rezidense sabaude, ispirà fursi da'l siclo de case ideałe reałizà da'l fiamingo [[Jean Miel]]. === Anticapeła === Ciamada fin al [[1767]] ''Sala delli buffetti'', ła ze stà rebatezà cusì cuando che ła xe stada adibìa a capeła dedicada a [[Sant'Uberto]] o, mejo apónto, anticapeła, in rełasion al vero e proprio spasio rełigiozo reałizà drìo ła paréde mazor. A ła trasformasion de ła Sala delli buffetti ghe łaora drio Ignazio Birago, Giacomo Borri, Ignazio Nipote e Gaetano Perego, che i ghe ne decora el sofito e i ghe cura i stuchi. === Sała de'l [[Bonzanigo]] === Deventà séłebre par el stipo (ch'l funzeva da łibrarìa e scritòrio reałizà da'l Bonzanigo, cui ła sała ła ze ancùo łigà, 'sto anbiente el zera teatro de'l łaoro anca de altri artisti, intrà i cuałi [[Giovanni Battista Alberoni]], che el ga reałizà l'afresco de'l sofito ([[1753]]) e [[Pietro Domenico Olivero]], che'l ghe n'a curà i soraporte intrà el [[1749]] e el 1753. A stacar da'l baroco ze i mòbiłi, in stiłe clasisista, intrà i cuałi ghe ze ła specéra de'l Bonzanigo che ła ingastona un retrato ovałe (ła cui soaza ła ze senpre de l'artista astezan) rafegurante Giuseppe Placido de Savoia, conte de Moriana. == Gałaria dei retrati == Cueło che ancùo el ze ciamà cofà "gałarìa dei retrati", un tenpo el zera ła sała adibìa a scudarìa. So łe bande A ze cołogàe sinquantacuatro tełe che łe raprezenta i menbri de ła caza renjante: ła sała ła ze stà dezenjà da'l Juvarra e reałizà da [[Benedetto Alfieri]]. == El zardin e el parco == {{varda anca|Parco naturałe de Stupinigi}} [[Imàjine:Palazzina di caccia di Stupinigi1.JPG|right|250 px|thumb|Vizuałe de ła pałasina dai parchi]] El conpleso el se cata drento un stra grando xardin zeomètrego co na continua sucesion de vaneze e viałi: el parco sircostante, dełimità da un muro de sinta e intersegà da łonghi viałi, el ze tà projetà da'l zardinier franseze [[Michael Bernnard]] inte'l [[1740]]. Inte'l [[1992]] A ze stà istituìo el Parco naturałe de Stupinigi, che el se estende par scuazi 1.700 ètari e na discreta varietà de fauna. == Curiozità == * I esterni dea Pałasina de Casa de Stupinigi i ga ospità tute le pòntàde de ła 27° edision de [[Zoghi sensa frontiere]] (1996) * Inte'l febraro [[2004]] A ze stà robà 27 ojeti (intrà i cuałi alguni caołaori de [[Piffetti]], [[Bonzanigo]], e [[Prinotto]]) e cuatro cuadri, par un vałor de 40 miłion de euro. Par fortuna tuti i tòchi i ze stà catà in bone condision el [[26 de novenbre]] [[2005]], int'un canpo da łe bande de [[Villastellone]]. * Ła pałasina ła ga ospità łe ripreze de algune sene de ła fiction Mediaset "Elisa di Rivombrosa", "Elisa di Rivombrosa parte segonda" e "Elisa di Rivombrosa-parte tersa". * Drento el parco de ła pałasina A se ga dezvolzesta ła faze de całifegasion e de ełiminasion dei canpionati de tiro co l'arco 2011. == Note == <references/> == Bibliografia == * Carlo Merlini. ''Ambiente e figure di Torino vecchia'' Stamperia editoriale Rattero, Torino. * Luigi Mallè. ''Stupinigi'' Tipografia Torinese editrice, 1968. * Carlo Balma Mion. "Lodovico Bo' (1721-1800). Misuratore, Soprastante, Architetto". UNI-Service, Trento 2007, [[ISBN 9788861780606]] == Altri projeti == {{Interprojeto}} == Linganbi foresti == {{linganbi foresti}} * [http://www.fotogian.com/stupinigi.html foto] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070206023017/http://www.fotogian.com/stupinigi.html |date=2007-02-06 }} {{Controło de autorità}} [[Categoria:Nichełin]] [[Categoria:Pałasi]] 08dx1xv9nt710uv3dml6jocmk3uv2xl 0 29218 1101489 1098579 2022-07-27T08:52:06Z Enrico 7370 wikitext text/x-wiki {{variansa|venesian}} [[Imàjine:Il Ritorno del Bucintoro al molo nel dì dell'Ascensione (c.1738) Canaletto - Wells-Next-The-Sea, The Earl of Leicester and Trustees of the Holkham Estate.jpg|Canaletto|Right|400 px|thumb|''El [[Buçintoro|Busintoro]] a'l moło inte'l dì de ła [[Festa de ła Sensa|Sensa]]'', ogio so téła]] El '''Basin de San Marco'' el ze, a [[Venesia]], el spasio de acua che'l se cata davanti [[piasa San Marco]], conprezo intrà i [[canałi]] [[de'l Lido]], de ła [[Zueca|Giudeca]] e el [[Canal Grando]]: A se afasa, oltra al [[moło de ła Piaseta]] (co ła mołe de [[Pałaso Dogal]], łe cołone de [[Marco vanzełista|San Marco]] e [[San Todaro]] e łe fasàe de ła [[Biblioteca Marciana]], ła [[Riva dei Sciavoni]] (co ła regoroza fasada de łe [[Prezon]]), l'ìzoła de San Zorzi Mazor (co ła [[bazéłega]] e el [[monastièr]]) e ła [[Ponta de ła Dogana]], co ła so ''Bała d'oro''. El basin, co un fondal màsemo de sìrca 12 m, el ze regołarmente atraversà da łe grande navi in intràda e in insìda da'l [[porto]], al sentro, do boe grande de armizo łe ze reservàe a l'atraco de onór, spesialménte par el [[navìlio miłitar]]. Spetacołar ła partensa de ła [[Vogałonga]] che ła avien, daspò el clàsego cólpo de canón propio davanti a [[Piasa San Marco]]. == Na straje dezmentegàda: l'afondamento de ła motonave Venesia-Fusina inte'l basin de San Marco == [[Imàjine:Naya, Carlo (1816-1882) - Venezia - Veduta dall'alto.jpg|left|300 px|thumb|Venesia vedesta da l'alto]] [[Imàjine:0 Venise, Sestiere di San Marco.JPG|right|400px|thumb|Bacino di San Marco și Piazza San Marco văzute din clopotnița Bazilicii San Giorgio Maggiore.]] El 14 de agosto 1944 ga avuo łògo el primo bonbardamento so'l sentro stòrego de Venesia a òpara de tre bonbardieri che daspò aver mitrałià ła zona de Małamoco zmagiàndo na motonave de ła łinea Venesia-Cioza (epizodio inte'l cuało A ze moriste 24 parsone), el s'a direto verso el Basin de San Marco: che, tra ła pònta de ła dogana e l'ìzoła de San Zorzi, gera ormizada ła nave ospeàl todésca Freiburg, vero fin de tuta ła misión. I Ałeài, dopo un primo tentativo de colpir el bersàgio destacàndo cuatro bonbe che - anpò - łe ze riusìe soło a rovinàr alcuni monumenti co'l spostamento d'aria simentà da st'altre, i gà tacà a mitrałiar in diresion de'l fin. El bersagio el ze stà colpìo e infrà łe parsone a bordo (in chel momento ła nave no ła ospitava ferìi), ghe ze stài un morto e ùndeze ferìi, ma inte'l steso momento A zera drìo pasàr łà visin na motonave de ła łinea Venesia-Fuzina che ła trasportava numarozi siviłi direti in canpanja par sercar cibo. Łe rebufàe de metràgia łe gà colpìo anca ła motonave infrà i pasezeri de ła cuała, a ła fine A se gà contà 15 morti e 50 ferìi. 'Sti qua che segue drioman i ze i nomi de łe vìteme: Carbon Ada Carter Umberto Davanzo Luigia Esposto Maria Ghezzo Amerigo Maestrello Silvana Mistro Domenico Munerati Augusto Nart Emilio Riccione Gaetano Rioda Adriana Rossetto Alba Scalabrin Oreste Scarpa Emilio un serto Giuseppe abitante a Sant'Ełena. [[Imàjine:Boston, Museum of Fin Art - Il bacino di San Marco c.1738 - Canaletto.jpg|right|300px|thumb|Basin de San Marco dezenjà da'l Canaletto]] == Altri progeti == {{Interprojeto}} {{Controło de autorità}} [[Categoria:Urbanistega de Venesia]] 0rw8i8boc77xfq8egkrwjrjdrmltmgd 1101519 1101489 2022-07-27T11:20:58Z Ciaurlec 3337 sistemae un par de imàjini wikitext text/x-wiki {{variansa|venesian}} [[Imàjine:Il Ritorno del Bucintoro al molo nel giorno dell'Ascensione (c.1738) Canaletto - Wells-Next-The-Sea, The Earl of Leicester and Trustees of the Holkham Estate.jpg|Canaletto|Right|400 px|thumb|''El [[Buçintoro|Busintoro]] a'l moło inte'l dì de ła [[Festa de ła Sensa|Sensa]]'', ogio so téła]] El '''Basin de San Marco'' el ze, a [[Venesia]], el spasio de acua che'l se cata davanti [[piasa San Marco]], conprezo intrà i [[canałi]] [[de'l Lido]], de ła [[Zueca|Giudeca]] e el [[Canal Grando]]: A se afasa, oltra al [[moło de ła Piaseta]] (co ła mołe de [[Pałaso Dogal]], łe cołone de [[Marco vanzełista|San Marco]] e [[San Todaro]] e łe fasàe de ła [[Biblioteca Marciana]], ła [[Riva dei Sciavoni]] (co ła regoroza fasada de łe [[Prezon]]), l'ìzoła de San Zorzi Mazor (co ła [[bazéłega]] e el [[monastièr]]) e ła [[Ponta de ła Dogana]], co ła so ''Bała d'oro''. El basin, co un fondal màsemo de sìrca 12 m, el ze regołarmente atraversà da łe grande navi in intràda e in insìda da'l [[porto]], al sentro, do boe grande de armizo łe ze reservàe a l'atraco de onór, spesialménte par el [[navìlio miłitar]]. Spetacołar ła partensa de ła [[Vogałonga]] che ła avien, daspò el clàsego cólpo de canón propio davanti a [[Piasa San Marco]]. == Na straje dezmentegàda: l'afondamento de ła motonave Venesia-Fusina inte'l basin de San Marco == [[Imàjine:Naya, Carlo (1816-1882) - Venezia - Veduta dall'alto.jpg|left|300 px|thumb|Venesia vedesta da l'alto]] [[Imàjine:0 Venise, Sestiere di San Marco.JPG|right|400px|thumb|Bacino di San Marco și Piazza San Marco văzute din clopotnița Bazilicii San Giorgio Maggiore.]] El 14 de agosto 1944 ga avuo łògo el primo bonbardamento so'l sentro stòrego de Venesia a òpara de tre bonbardieri che daspò aver mitrałià ła zona de Małamoco zmagiàndo na motonave de ła łinea Venesia-Cioza (epizodio inte'l cuało A ze moriste 24 parsone), el s'a direto verso el Basin de San Marco: che, tra ła pònta de ła dogana e l'ìzoła de San Zorzi, gera ormizada ła nave ospeàl todésca Freiburg, vero fin de tuta ła misión. I Ałeài, dopo un primo tentativo de colpir el bersàgio destacàndo cuatro bonbe che - anpò - łe ze riusìe soło a rovinàr alcuni monumenti co'l spostamento d'aria simentà da st'altre, i gà tacà a mitrałiar in diresion de'l fin. El bersagio el ze stà colpìo e infrà łe parsone a bordo (in chel momento ła nave no ła ospitava ferìi), ghe ze stài un morto e ùndeze ferìi, ma inte'l steso momento A zera drìo pasàr łà visin na motonave de ła łinea Venesia-Fuzina che ła trasportava numarozi siviłi direti in canpanja par sercar cibo. Łe rebufàe de metràgia łe gà colpìo anca ła motonave infrà i pasezeri de ła cuała, a ła fine A se gà contà 15 morti e 50 ferìi. 'Sti qua che segue drioman i ze i nomi de łe vìteme: Carbon Ada Carter Umberto Davanzo Luigia Esposto Maria Ghezzo Amerigo Maestrello Silvana Mistro Domenico Munerati Augusto Nart Emilio Riccione Gaetano Rioda Adriana Rossetto Alba Scalabrin Oreste Scarpa Emilio un serto Giuseppe abitante a Sant'Ełena. [[Imàjine:Boston, Museum of Fine Art - Il bacino di San Marco c.1738 - Canaletto.jpg|right|300px|thumb|Basin de San Marco dezenjà da'l Canaletto]] == Altri progeti == {{Interprojeto}} {{Controło de autorità}} [[Categoria:Urbanistega de Venesia]] di34yor65wk4shhaos9wph8fy463d03 1101521 1101519 2022-07-27T11:24:18Z Ciaurlec 3337 /* Na straje dezmentegàda: l'afondamento de ła motonave Venesia-Fusina inte'l basin de San Marco */ wikitext text/x-wiki {{variansa|venesian}} [[Imàjine:Il Ritorno del Bucintoro al molo nel giorno dell'Ascensione (c.1738) Canaletto - Wells-Next-The-Sea, The Earl of Leicester and Trustees of the Holkham Estate.jpg|Canaletto|Right|400 px|thumb|''El [[Buçintoro|Busintoro]] a'l moło inte'l dì de ła [[Festa de ła Sensa|Sensa]]'', ogio so téła]] El '''Basin de San Marco'' el ze, a [[Venesia]], el spasio de acua che'l se cata davanti [[piasa San Marco]], conprezo intrà i [[canałi]] [[de'l Lido]], de ła [[Zueca|Giudeca]] e el [[Canal Grando]]: A se afasa, oltra al [[moło de ła Piaseta]] (co ła mołe de [[Pałaso Dogal]], łe cołone de [[Marco vanzełista|San Marco]] e [[San Todaro]] e łe fasàe de ła [[Biblioteca Marciana]], ła [[Riva dei Sciavoni]] (co ła regoroza fasada de łe [[Prezon]]), l'ìzoła de San Zorzi Mazor (co ła [[bazéłega]] e el [[monastièr]]) e ła [[Ponta de ła Dogana]], co ła so ''Bała d'oro''. El basin, co un fondal màsemo de sìrca 12 m, el ze regołarmente atraversà da łe grande navi in intràda e in insìda da'l [[porto]], al sentro, do boe grande de armizo łe ze reservàe a l'atraco de onór, spesialménte par el [[navìlio miłitar]]. Spetacołar ła partensa de ła [[Vogałonga]] che ła avien, daspò el clàsego cólpo de canón propio davanti a [[Piasa San Marco]]. == Na straje dezmentegàda: l'afondamento de ła motonave Venesia-Fusina inte'l basin de San Marco == [[Imàjine:Naya, Carlo (1816-1882) - Venezia - Veduta dall'alto.jpg|left|300 px|thumb|Venesia vedesta da l'alto]] [[Imàjine:0 Venise, Sestiere di San Marco.JPG|right|400px|thumb|Bacino di San Marco și Piazza San Marco văzute din clopotnița Bazilicii San Giorgio Maggiore.]] El 14 de agosto 1944 ga avuo łògo el primo bonbardamento so'l sentro stòrego de Venesia a òpara de tre bonbardieri che daspò aver mitrałià ła zona de Małamoco zmagiàndo na motonave de ła łinea Venesia-Cioza (epizodio inte'l cuało A ze moriste 24 parsone), el s'a direto verso el Basin de San Marco: che, tra ła pònta de ła dogana e l'ìzoła de San Zorzi, gera ormizada ła nave ospeàl todésca Freiburg, vero fin de tuta ła misión. I Ałeài, dopo un primo tentativo de colpir el bersàgio destacàndo cuatro bonbe che - anpò - łe ze riusìe soło a rovinàr alcuni monumenti co'l spostamento d'aria simentà da st'altre, i gà tacà a mitrałiar in diresion de'l fin. El bersagio el ze stà colpìo e infrà łe parsone a bordo (in chel momento ła nave no ła ospitava ferìi), ghe ze stài un morto e ùndeze ferìi, ma inte'l steso momento A zera drìo pasàr łà visin na motonave de ła łinea Venesia-Fuzina che ła trasportava numarozi siviłi direti in canpanja par sercar cibo. Łe rebufàe de metràgia łe gà colpìo anca ła motonave infrà i pasezeri de ła cuała, a ła fine A se gà contà 15 morti e 50 ferìi. 'Sti qua che segue drioman i ze i nomi de łe vìteme: Carbon Ada, Carter Umberto, Davanzo Luigia, Esposto Maria, Ghezzo Amerigo, Maestrello Silvana, Mistro Domenico, Munerati Augusto, Nart Emilio, Riccione Gaetano, Rioda Adriana, Rossetto Alba, Scalabrin Oreste, Scarpa Emilio e un serto Giuseppe abitante a Sant'Ełena. [[Imàjine:Boston, Museum of Fine Art - Il bacino di San Marco c.1738 - Canaletto.jpg|right|300px|thumb|Basin de San Marco dezenjà da'l Canaletto]] == Altri progeti == {{Interprojeto}} {{Controło de autorità}} [[Categoria:Urbanistega de Venesia]] 77g7pa5jrse6q5munn4fsefdteimk6k 0 30281 1101477 1095235 2022-07-26T17:00:51Z Enrico 7370 wikitext text/x-wiki {{variansa|venesian}} {{Stabiłe rełigioxo |nome = Ceza de San Geremia |imaxene = San Geremia (Venezia).jpg |didascałia = El prospetio de ła Ceza de San Geremìa |sità = [[Venesia]] |latitudine = 45.4426 |longitudine = 12.3253 |rełijon = [[Céxa catołega romana|Catołega]] |tipo = [[Céxa (architetura)|Céxa]] |diocexi = [[Patriarcà de Venesia]] |stiłe_architet = [[Neoclasico]] |inisio_costr = [[1753]] |fine_costr = [[1861]] |sito = http://digilander.libero.it/santigeremiaelucia/ }} Ła '''ceza de San Geremia''' ła se cata a [[Venesia]] inte'l [[sestièr]] de [[Canaregio|Canaregio]]. El ze un inportante edifisio de culto, che'l custodise nùmaroze òpare d'arte e i resti mortaŀi de [[Santa Łusìa da Siracuza]], a ła cuała ła ghe ze stàda anca dedicada. == Storia == Ła Ceza ła ze stà costruìa inte'l [[XI sècoło|XI secoło]], par po' èsar pì volte recostruìa. Dezà inte'l [[1206]], ła ospitava łe spogie mortałe de [[S. Magno]], [[vescovo]] de [[Oderso]] ed [[Eraclea]], moristo inte'l [[670]]. Cua in efeti el gavea trovà salvanèła, int'el tentadivo de scanpàr dai [[Łongobardi]]. Ła prima recostrusion ła se deve a'l [[doze]] [[Sebastian Ziani|Sebastiano Ziani]]: inte'l [[1292]] A ghe ze stà ła só reconsagrasion. L'edificio el ze stà progetà da [[Carlo Corbellini]] inte'l [[1753]], mentre łe fasàde so'l [[Canpo San Geremia|canpo]] e so'l [[Canal de Canarégio]] el ze de'l [[1861]], ano inte'l cuało A ze stà finìi i łaóri. El [[canpanìl]] de matóni a vista (fursi resałente a'l [[XII sècolo]] el prezenta do strete [[bifore]] [[romàneghe]] a ła baze. Ła prima mesa ła ze stada sełebrà el [[27 de avriłe|27 apriłe]] [[1760]]. Fin al [[1615]], davanti a l'altèr de ła Beata Vèrzene de'l Pòpoło A se inbosołava ła confradernita de'l Sufràgio dei Morti. Da'l [[Canal Grando]] A se pol łèzer so ła parede de l'abside de ła Ceza 'sta iscrision: LUCIA VERGINE DI SIRACUSA MARTIRE DI CRISTO IN QUESTO TEMPIO RIPOSA ALL'ITALIA AL MONDO IMPLORI LUCE PACE == Descrisiion == A l'interno de ła Ceza A se pol osarvar de łe paréde un mucio spogie e non de granda noda. Un mucio beło e prezià ze l'altàr, co'l só prezbiterio, inte'l cuało A se pol amiràr łe statue ''San Pietro'' e ''San Geremia Apostolo'' datàe [[1798]] de [[Pier Antonio Novelli]] so'l sfóndro l'òpara monocroma a fresco de [[Agostino Mengozzi Colonna]] ''Due Angeli in Atto di Sostenere il Globo" (Do Ànzołi in Ato de Sostenjir el Gałòbo). Prezevołe l'òpara che ła apare so'l cuarto [[alter]], ''La vergine assiste all'incoronazione di Venezia fatta dal vescovo S. Magno'' de [[Palma il Giovane]]. Opare scultoree de nòda łe ze ła ''Madonna del Rosario'' de [[Giovanni Maria Morlaiter]] e l'''Immacolata'' de [[Giovanni Marchiori]]. <gallery mode=packed> San Geremia (Venezia) Interno.jpg|A ł'interno de ła ceza San Geremia (Venezia) Altar.jpg| San Geremia (Venice) Font.jpg| San Geremia (Venice) Left organo.jpg| San Geremia (Venice) Right organo.jpg| San Geremia (Venice) Agostino Ugolini- Deposizione di Cristo dalla croce.jpg| Agostino Ugolini San Geremia (Venice) Sebastiano Santi - Cristo crocifisso tra i Ss. Agostino, Lorenzo Giustiniani, Antonio di Padova, e Gaetano da Thiene.jpg| Sebastiano Santi San Geremia (Venice) Francesco Maggiotto Morte di San Giuseppe 1805.jpg| Francesco Maggiotto San Geremia (Venice) G.B. Mengardi Sacra Famiglia.jpg|Giambattista Mengardi San Geremia (Venice) Presentazione di Maria al tempio di B. Lucadello.jpg|B. Lucadello San Geremia (Venice) Vergine tra San Francesco di Sales e San Giovanni Nepomuceno sculture marmoree di G. Marchiori.jpg‎|''Immacolata'' de Giovanni Marchiori </gallery> == El culto de Santa Łusia == Inte ła ceza de San Geremia A ze consarvàe łe spogie mortałe de una infrà łe pì conosùe e veneràe [[sante]] de ła cristianità, [[santa Łusia]], vèrzene e [[martire]] [[siracuzana]]. El lógo el ze meta dei [[pełegrinagi]] de fedełi che, da onji banda de'l mondo, i porta ła só venerasión a ła santa. Ła capèła ndove che A trovemo ł'urna che ła gà drento łe spogie de ła santa ła ze stà costruìa co'l materiàl de ła Ceza [[paładiana]] de Santa Łusia desfàda inte'l [[1861]] par darghe spasio a ła [[Stassion de Santa Łusia|stasion feroviaria]] che ła conserva ancora ancò el nome. Łe spogie de ła santa łe ze consarvàe inte ła teca atuałe da l'[[11 de ługio]] [[1863]]. Inte'l [[1955]] l'ałora [[Patriarca]] de Venesia [[Angelo Roncalli]], futuro [[papa Giovanni XXIII|papa Joani XXIII]], el fato metér na mascàra d'arzento so'l vólto, par protezarlo da ła pòlvare. El [[7 de ługio]] [[1981]], alcuni dełincuenti che i gà trafugà da ła Ceza el corpo de Santa Łusia, co na vera e pròpia asión de rapina a man armàda, domandandoghe na refàda par ła so restitusion. Ła rełìchia ła ze stàda pò recuparada da ła pùa pròpio inte ła nòte de'l [[13 de desenbre]] de'l steso ano, overosìpia inte'l dì cuando che A recore ła festività in onór de ła Santa, sensa che fuse pagàda alguna refàda. Łe spogie de Santa Łusia che par visisitudine stòreghe ła se cata da tanti secołi a Venesia, łe ze reclamàe fortemente da ła popołasión de [[Siracuza]], sità nadàl de ła santa, parchè ła torna da nòvo a repozàr a l'interno de'l sepolcro da'l cuało łe gera stàe sotràe. <gallery mode=packed> Santalucia.jpg|Santa Łusia San Geremia (Venice) Santa Lucia.jpg|Santa Łusia </gallery> == Bibliografia == Le chiese di Venezia, Marcello Brusegan; Ed. Newton Compton 2008. == Siti da vardàr == * [http://www.globopix.net/fotografie/veneto/venice/chiesa-di-san-geremia5.html Somegie de ła céxa] * [http://www.carasantalucia.it/chiese/chiese_Italia/Venezia/Venezia.htm le Ceze dedicàe a Santa Łusia in Itałia] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120530144943/http://www.carasantalucia.it/chiese/chiese_Italia/Venezia/Venezia.htm |date=2012-05-30 }} * [http://www.veneziamuseo.it/TERRA/Cannaregio/Geremia/gere_cie_geremia.htm Ceza de San Geremìa] * [http://www.turismovenezia.it/Venezia/Chiesa-di-San-Geremia-e-Lucia-6100.html Sito turistico dove se pol scoltàr anca la scheda] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120406071338/http://www.turismovenezia.it/Venezia/Chiesa-di-San-Geremia-e-Lucia-6100.html |date=2012-04-06 }} * [http://www.venice-tourism.com/Venice+Tourism/Sestiere+di+Cannaregio/Chiesa+di+San+Geremia+e+le+spoglie+di+Santa+Lucia.html Storia e descrisión] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120704112751/http://www.venice-tourism.com/Venice+Tourism/Sestiere+di+Cannaregio/Chiesa+di+San+Geremia+e+le+spoglie+di+Santa+Lucia.html |date=2012-07-04 }} * [http://www.google.it/search?hl=it&source=hp&q=chiesa+di+san+geremia&gbv=2&oq=chiesa+di+san+geremia&aq=f&aqi=g1g-v2&aql=&gs_sm=3&gs_upl=1610l6797l0l6938l31l19l1l3l2l1l687l3187l2-1.4.1.2l8l0 Pagina de google co qualche imagine] == Altri progeti == {{Interprojeto}} {{Portałe|Venèsia}} {{Controło de autorità}} [[Categoria:Cexe de Venesia|Geremia]] 3gl6hkl3sk1nm49a683l2jxmxa8qlc5 0 33743 1101482 1082266 2022-07-27T06:53:09Z Enrico 7370 wikitext text/x-wiki {{Infobox de Gastronomia |nome = Bagna càuda |imaxene = Bagna cauda1.jpg |didascałia = Un ''fojot'' |rejon = [[Piemonte]] |categoria = saor |riconosimento = PAT |consòrsio = |ingredienti = [[ajo]], [[ojo]] e [[sardoni]] }} Ła '''bagna càuda''', ([[Alfabeto fonètego internasionałe|IPA]] [baɲa'kɑʊda]; in [[łengua piemonteze|piemonteze]], łetaralmente, "saór caldo" l'è un tìpego [[piato(cuzina)|piato]] de ła [[cuzina piemonteze]], orizenal màsime de l'[[Asti|Astezan]], de łe [[Langhe]], de'l [[Roero (teritorio)|Roero]] e de'l [[Monferato]], inte łe provinse de [[Provincia de Cuneo|Cuneo]], de [[Provincia de Turin|Torin]], [[Provincia de Ałesandria|Ałesandria]] e [[Provincia de Asti|Asti]]. El ze un piato a baze de [[ajo]], [[ojo estravèrzene de ołiva]] e [[sardoni]] sałà. Vołendo A se połe zontar ai ingredienti anca [[butiro]], [[pana]] da cuzina, [[łate]] e [[noze]] tridà. Par tradision l'è un piato tìpego de'l parìodo de ła vendéma, donca da consumar pì che altro in [[utuno|autuno]] e in [[inverno]]: una de łe ''lezende'' so ła nàsita ła vołe pròpio che'l venjese parecià par cavar ghe ai vendemadori el dolse odor, de frecuente scuazi stomegozo, de l'[[ua]] fołà. La ''bagna càuda'' ła consuma tociàndo vari tipi de verdure de stajon (spesialmente [[sgarzi]], [[séołe]] cote al fórno, [[pevaroni]] còti o crùi, foje de [[càoło]] crùe, [[topinanbur]], [[béte]] e [[pòmi de tera]] còti a vapor e tante altre). Un tenpo A se dòparea soło che [[sgarxi gòbi de Nisa Monferato|sgarzi gòbi]], tìpeghi de [[Nisa Monferato]], i [[topinanbur]] <ref>''ciapinabò'' in piemonteze</ref> e i pevaroni consarvà inte ła ''raspa'' (cueło che restava de'l prosedimento de'l graspo d'[[ua|ùa]]) e ła ''bagna caùda'' ła venjea consumà in manièra conviviałe orìndo da un soło contenidor (''pèila''), posto in mexo a ła tòła. Ancùo ze deventà ''tradisionałi'' apoziti contenidori in teracota ([[''fojot''|<nowiki>''fojòt''</nowiki>, e A se łeze "fujòt"]], na scueła co soto un fornełin par tenjer in caldo el tòcio). Ła ''bagna càuda'' ła pol èsar 'conpanjà da un vin roso corpozo (se se vołe restar so 'sto anbiente de łe langhe, A podemo uzar el [[Barbera]] el [[Nebioło]], el [[Barbaresco]] o' el [[Dolseto]], st'ùltemo màsime doparà inte i pàci cotidiani de l'[[Alba (Itałia)|Albeze]]. == Informasion storèghe == Sta risèta ła ze tìpega de'l [[baso Piemonte]] in cuanto, inte i secołi pasà, A zera purasè fasiłe procuràrse, in sta zona, l'ingrediente fondamentàl, overosìpia el [[sardon]] sałà, doparà oncora ancùo int'un mucio de resete piemontezi, soratuto infrà i antipasti (par ezenpio łe ''anciùe al bagnèt verd o al bagnèt russ'') (i sardoni a'l tòceto vérde o a'l tòcio ròso). L'antigo Piemonte el se provizionava arénte łe [[sałine]]de ła [[Provensa]] e dei [[sbôchi del Rodano]], atraverso na serie de rede comersiałi che łe atraversava i pasi de łe [[Alpi marìteme]] e conosùe cofà "vie de'l sal" (a cuel'epoca infati [[Nisa]] e dintorni łe fazeva del tenjér "posedimento" sabaudo). Ła łezénda ła vołe che'l comersio dei sardoni sałài el fuse un muòdo par comersiałizàr el [[sal]] evitando de pagàr i eventuałi dàsi. In realtà tuto el Piemonte de antigo Rezime ła [[Gabèła]] del sałe ła jera na tansa obligatoria e no ła ze łigàda a'l consumo. No soło. I sardoni soto sal i costava un mucio de pi, e el só preso el zera sostenìbiłe soło che in rełasion a łe rate savie de acuisto. Ghe ze un mucio de zente che sostien che ła vera reseta de ła bagna cauda ła gavarìa da contenplàr el dòparo de l'[[ogio de noxe|ogio de noze]] e non [[ogio de ołiva]]. Cuesto parchè łe coltivasion de [[ołivèr]] łe ze łiguri e non piemontezi. In realtà inte'l [[Piemonte]] meridionałe fin a bona parte de'l [[XVII secoło|XVIII sècoło]] ezistea na produsion de [[ogio de ołiva|ojo de ołiva]] anpiamente documentàda, e bastànte al fabezonjo łocałe, comuncue integrà da'l comersio co Nisa e ła [[Riviera de Ponente]] de ła [[Łiguria|Liguria]], aree sotoponeste a'l posedimento Sabaudo e tradisionalmente fornidore de [[ogio de ołiva]] e [[sardoni soto sal]], fin dai tenpi de l'[[Inpero Roman]]o. Partanto A ze razonèvołe asumer cofà pertinente el dòparo de l'[[ogio de ołiva]] inte ła bagna càuda. Na variansa un mucio sparpanjada {{citasion necesaria|che se fa resałìr a łe antighe fameje piemontezi Robasto e Fumero}} ła consiste inte'l zontar a ła preparasion de ła pana lìcuida e/o de'l łate par rénder el tòcio oncora pì dełicà e redùzer el sentor de ajo. Se pol abinàr 'sto piato piemonteze a n'altro un mucio famozo cofà ła [[połenta]]. Ła ''bagna càuda'' ła xe tanto popołàr anca in [[Argentina]] co'l nome de ''bañacauda'', sparpanjada dai tanti piemontezi emigrà in [[Mèrica del Sud]]. == Note == <references /> == Altri projeti == {{Interprojeto}} == Łigadure foreste == * [http://www.regione.piemonte.it/agri/ita/piemontedoc/ricette/bagnacauda.htm Scheda nel sito uficiałe de ła Region Piemonte] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060823133642/http://www.regione.piemonte.it/agri/ita/piemontedoc/ricette/bagnacauda.htm |date=2006-08-23 }} * [http://www.memoro.org/it/video.php?ID=987 Ła reseta orizenałe de ła bagna càuda piemonteze da ła viva voze de ła sinjora Albina], da [http://www.memoro.org ''Memoro - ła Banca de ła Memoria''] * [http://www.memoro.org/it/video.php?ID=986 Ła reseta orixenałe de ła bagna càuda piemonteze da ła viva voze de'l sinjor Pietro], da [http://www.memoro.org ''Memoro - ła Banca de ła Memoria''] * [http://www.youtube.com/watch?v=LQRhVv6xMZI&feature=related Video de ła pontàda de Babylon V contenente ła citasion a ła Bagna Cauda], da [http://www.youtube.com] * [http://www.sagreinfesta.it/sagre-feste/festa-della-bagna-caoda-a-faule/ Festa de ła Bagna Càuda a Faule (CN)]{{Ligo desfà}} * [http://www.comune.faule.cn.it/Home/DettaglioNews/tabid/16531/Default.aspx?IDNews=6269 Sito del Comun de Faule (CN) par ła Festa de ła Bagna Càuda] {{Controło de autorità}} [[Categoria:Cuxina|{{PAGENAME}}]] nonzv1h1b7uh2ouqkrj2wm62lwlzqfx 0 43943 1101490 1051157 2022-07-27T09:07:42Z Enrico 7370 wikitext text/x-wiki El ze sta el segondo doze de ła Repùblega Veneta De łu A se sa stra poco : probabilmente el ze uno dei ''[[magister militum]]'' cofirmadari de'l tratado co [[Liutprando]] co [[Paulùsio Anafesto]], el primo Doze. El conjome Tegalin el ghe ze stà asenjà drìoman, come anca la zenidura de łe famegie venesiane dei Fonicalli o dei Marcello. Come Paoluccio prima de łu, el dogado de Marcello no'l ze storegamente asertà {{citazione necessaria}}, ma ła podarìa èsar na senplise łezenda teza a réndar l'istitusion dogałe pi antiga de cuanto realmente no ła fuse: anpo' A ze stà in cuel parìodo che inte łe łagune A se ga tacà uzar el titoło de ''dux'', duca, venesianamente trasformà in doze o duze e drìoman dito in itałian (Doge). El se ga intrigà int'una chestion tra i patriarchi de [[Aquiłeja|Aquileia]] e [[Grao]], e el ga ciapà łe parte de 'st'ùltemo davanti al [[papa Gregorio II]]. Par che'l sia moristo par cauze naturałe e ch'el sia stà sepełìo a [[Eracliana]], a chel tenpo cavedàl de'l Dogado. {{Interprojeto}} {{Controło de autorità}} {{DEFAULTSORT:Tegalliano, Marcello}} [[Categoria:Dozi venesiani]] sxagidw3wyl9o2scu8c02uje1moisez 0 44406 1101479 1069736 2022-07-26T17:21:53Z Capa23 21523 wikitext text/x-wiki {{Sito |nome = Google Play |logo =[[Imàjine:Google Play 2022 logo.svg|25px]] |screenshot = [[Imàjine:Google Play.svg|150px]] |didascalia = |url = play.google.com/store |comerciałe = Sì |tipo = Servisio de distribusion dijital |lengua = [[Multiłengoismo|Multiłengoa]] |registrasion = neçesaria e gratuita |proprietario = [[Google (Dita)|Google LLC]] |autore = [[Google (Dita)|Google LLC]] |lanso = 22 de otobre del [[2008]] |stato corente = Ativo |licensa= Licensa proprietara<br/>(no libara) |revenue = |slogan = }} '''Google Play''', conosuo anca come '''Google Play Store''' o senpliçemente '''Play Store''', (prima ciamà Android Market), xe un servisio de distribusion dijtal jestio e xvilupà da Google LLC. El serve com app store ufiçal del [[sistema operadivo]] [[android]], chel consente cusì ai [[uxuario|uxuari]] de navegar e descargar aplicasion xviilupade col kit de xvilupo softwar Android (SDK) e publicae co Google. Google Play el serve anca da negosio de mèdia dijitali, andove disponìbiłi ghe xe musica, libri, film e programi televixivi. Na 'ota, el se ocupava de la vendita de dixpoxidivi Google fin a l'introdusion de Google Store e anca de publicasion de riviste prima del rinovamento de Google News del 15 de majo del 2018. Le aplicasion che ghe xe sol Play Store e xe sia gratuite che a pagamento. Le pole esar descargae diretamente so un dispoxidivo Andoid o co l'app mobile de Play Store inviando l'aplicasion a un altro dixpoxidivo o se no, metarla inte la lista dei dexideri par descargarla pì vanti. Google Play l'è sta lansà inte el 6 de marso del 2013, metendo insieme l'Android Market, Google Music e Google eBookstore soto un solo marchio, segnando un cambiamento inte la stratejia de marketing e distribusionde Google. I servisi includesti in Google Play i xe Google Play Libri, Google Play Giochi, Google Play Film, Google Play Musica. Dopo del so re-branding, Google ga gradualmente xlargà el suporto xeografego par çascun dei servisi. {{portale|google}} {{Interprojeto}} {{Controło de autorità}} [[Categoria:Servisi Google]] [[Categoria:Servisi de distribusion dijitałe]] hufd5347qwq59sad2unu7u1n3m1p449 1101480 1101479 2022-07-26T17:22:14Z Capa23 21523 wikitext text/x-wiki {{Sito |nome = Google Play |logo =[[Imàjine:Google Play 2022 logo.svg|25px]] |screenshot = |didascalia = |url = play.google.com/store |comerciałe = Sì |tipo = Servisio de distribusion dijital |lengua = [[Multiłengoismo|Multiłengoa]] |registrasion = neçesaria e gratuita |proprietario = [[Google (Dita)|Google LLC]] |autore = [[Google (Dita)|Google LLC]] |lanso = 22 de otobre del [[2008]] |stato corente = Ativo |licensa= Licensa proprietara<br/>(no libara) |revenue = |slogan = }} '''Google Play''', conosuo anca come '''Google Play Store''' o senpliçemente '''Play Store''', (prima ciamà Android Market), xe un servisio de distribusion dijtal jestio e xvilupà da Google LLC. El serve com app store ufiçal del [[sistema operadivo]] [[android]], chel consente cusì ai [[uxuario|uxuari]] de navegar e descargar aplicasion xviilupade col kit de xvilupo softwar Android (SDK) e publicae co Google. Google Play el serve anca da negosio de mèdia dijitali, andove disponìbiłi ghe xe musica, libri, film e programi televixivi. Na 'ota, el se ocupava de la vendita de dixpoxidivi Google fin a l'introdusion de Google Store e anca de publicasion de riviste prima del rinovamento de Google News del 15 de majo del 2018. Le aplicasion che ghe xe sol Play Store e xe sia gratuite che a pagamento. Le pole esar descargae diretamente so un dispoxidivo Andoid o co l'app mobile de Play Store inviando l'aplicasion a un altro dixpoxidivo o se no, metarla inte la lista dei dexideri par descargarla pì vanti. Google Play l'è sta lansà inte el 6 de marso del 2013, metendo insieme l'Android Market, Google Music e Google eBookstore soto un solo marchio, segnando un cambiamento inte la stratejia de marketing e distribusionde Google. I servisi includesti in Google Play i xe Google Play Libri, Google Play Giochi, Google Play Film, Google Play Musica. Dopo del so re-branding, Google ga gradualmente xlargà el suporto xeografego par çascun dei servisi. {{portale|google}} {{Interprojeto}} {{Controło de autorità}} [[Categoria:Servisi Google]] [[Categoria:Servisi de distribusion dijitałe]] k0ks2d03dqxlu43uuus8h5f3kt2qa5c 0 111320 1101472 1035786 2022-07-26T14:05:34Z Enrico 7370 wikitext text/x-wiki {{Infobox de Dispoxidivo mobiłe}} [[Imàjine:Barcode-scanner.jpg|thumb|Un łetor de còdaze a bare]] El '''łetor de còdaze a bare''' xe un stroménto bon a łèzer un [[còdaze a bare]]. == Descrisión == Ła tecnołozia prevałente in cuanto più crèta e econòmega ła dòpara uno o più razi łazer (inte i łetori fisi abinà a una o pì testine che scantina e in tałuni cazi a un sistema de spèci) al fìn de moltiplegar i cantón de łetùra de'l còdaze stanpà int'un ojeto. Ghe ze anca dei łetori pì econòmeghi (sołitaménte cuełi che A se se porta drio) che i dòpara na bara de LED par iłuminàr i còdazi a bare e on sensór CCD ([[Charged Coupled Device]]). A se otien cusì dispozidivi pì łezieri e pì rezistenti che parò i gà da èser menà scuazi a contato co i còdazi a bare da łèzer, a curta distansa e perpendegołarmente o scuazi. Łe tecnołozie pì resente łe parmete ła łetùra de'l còdaze a bare conprando na imàzene fornìa da un sistema video. 'sto cuà, co l'apozito software, el parmete de "fotografàr" l'ojeto, reconóser inte ła soméja el còdaze a bare da łèzar e drìoman darghe na interpretasión. 'Sta tecnołozia ła ze asà diramàda inte ła mazor parte dei moderni smartphone par łèzer [[Còdaze cR|còdaze a bare 2D]] che i ìndega i łighi de siti web e anca par i sistemi de pagamento (racuante volte i ze doparà anca inte i [[karaoke]]). == Come che'l funsiona == Tałi łetori i remarca na serie de bare sołitaménte fin a 13 bare, e i ciapa i dati rento e łi trasforma in informasion dizitałe par i programi opur par i sistemi de casa (Come par ez. supermarcà). I dati i vien rancurà via Bluetooth, in manièra direta, via USB, o via Wireless. Un scanner Bluetooth el pol łèzar i còdazi a na distansa de 10 metri. == Come che'l se dòpara == I ze doaparà asé inte i ezersisi comersiałi: onji caza ła ga un łetor fiso che, fato zbrisàr so'l còdaza a bare stanpà diretamente so'l prodoto o so ła só confesión, el determina ła descrision e el preso de'l prodoto istéso in baze al spesór de łe bare e al spasio tra de łòre. A ze desponibiłi nantri despozidivi sìmiłi, cofà łe pene òteghe, che łe ze ùtiłe in cazi inte i cuałi A sipia nesesaria na majorstabiłidà. ==Voze łigàe= * [[Códexe a bare|Còdaze a bare]] {{Portałe|Informadega}} {{controło de autorità}} {{Interprojeto}} [[Categoria:Instrumenti òteghi]] qasjos5m8kqoikrilusfpvcie9w981u 1101474 1101472 2022-07-26T14:06:32Z Enrico 7370 /* =Voze łigàe */ wikitext text/x-wiki {{Infobox de Dispoxidivo mobiłe}} [[Imàjine:Barcode-scanner.jpg|thumb|Un łetor de còdaze a bare]] El '''łetor de còdaze a bare''' xe un stroménto bon a łèzer un [[còdaze a bare]]. == Descrisión == Ła tecnołozia prevałente in cuanto più crèta e econòmega ła dòpara uno o più razi łazer (inte i łetori fisi abinà a una o pì testine che scantina e in tałuni cazi a un sistema de spèci) al fìn de moltiplegar i cantón de łetùra de'l còdaze stanpà int'un ojeto. Ghe ze anca dei łetori pì econòmeghi (sołitaménte cuełi che A se se porta drio) che i dòpara na bara de LED par iłuminàr i còdazi a bare e on sensór CCD ([[Charged Coupled Device]]). A se otien cusì dispozidivi pì łezieri e pì rezistenti che parò i gà da èser menà scuazi a contato co i còdazi a bare da łèzer, a curta distansa e perpendegołarmente o scuazi. Łe tecnołozie pì resente łe parmete ła łetùra de'l còdaze a bare conprando na imàzene fornìa da un sistema video. 'sto cuà, co l'apozito software, el parmete de "fotografàr" l'ojeto, reconóser inte ła soméja el còdaze a bare da łèzar e drìoman darghe na interpretasión. 'Sta tecnołozia ła ze asà diramàda inte ła mazor parte dei moderni smartphone par łèzer [[Còdaze cR|còdaze a bare 2D]] che i ìndega i łighi de siti web e anca par i sistemi de pagamento (racuante volte i ze doparà anca inte i [[karaoke]]). == Come che'l funsiona == Tałi łetori i remarca na serie de bare sołitaménte fin a 13 bare, e i ciapa i dati rento e łi trasforma in informasion dizitałe par i programi opur par i sistemi de casa (Come par ez. supermarcà). I dati i vien rancurà via Bluetooth, in manièra direta, via USB, o via Wireless. Un scanner Bluetooth el pol łèzar i còdazi a na distansa de 10 metri. == Come che'l se dòpara == I ze doaparà asé inte i ezersisi comersiałi: onji caza ła ga un łetor fiso che, fato zbrisàr so'l còdaza a bare stanpà diretamente so'l prodoto o so ła só confesión, el determina ła descrision e el preso de'l prodoto istéso in baze al spesór de łe bare e al spasio tra de łòre. A ze desponibiłi nantri despozidivi sìmiłi, cofà łe pene òteghe, che łe ze ùtiłe in cazi inte i cuałi A sipia nesesaria na majorstabiłidà. ==Voze łigàe= * [[Còdaze a bare|Códaxe a bare]] {{Portałe|Informadega}} {{controło de autorità}} {{Interprojeto}} [[Categoria:Instrumenti òteghi]] 13wa4v4x2xue18w52xrvh0539ljlcc0 1101475 1101474 2022-07-26T14:07:06Z Enrico 7370 /* =Voze łigàe */ wikitext text/x-wiki {{Infobox de Dispoxidivo mobiłe}} [[Imàjine:Barcode-scanner.jpg|thumb|Un łetor de còdaze a bare]] El '''łetor de còdaze a bare''' xe un stroménto bon a łèzer un [[còdaze a bare]]. == Descrisión == Ła tecnołozia prevałente in cuanto più crèta e econòmega ła dòpara uno o più razi łazer (inte i łetori fisi abinà a una o pì testine che scantina e in tałuni cazi a un sistema de spèci) al fìn de moltiplegar i cantón de łetùra de'l còdaze stanpà int'un ojeto. Ghe ze anca dei łetori pì econòmeghi (sołitaménte cuełi che A se se porta drio) che i dòpara na bara de LED par iłuminàr i còdazi a bare e on sensór CCD ([[Charged Coupled Device]]). A se otien cusì dispozidivi pì łezieri e pì rezistenti che parò i gà da èser menà scuazi a contato co i còdazi a bare da łèzer, a curta distansa e perpendegołarmente o scuazi. Łe tecnołozie pì resente łe parmete ła łetùra de'l còdaze a bare conprando na imàzene fornìa da un sistema video. 'sto cuà, co l'apozito software, el parmete de "fotografàr" l'ojeto, reconóser inte ła soméja el còdaze a bare da łèzar e drìoman darghe na interpretasión. 'Sta tecnołozia ła ze asà diramàda inte ła mazor parte dei moderni smartphone par łèzer [[Còdaze cR|còdaze a bare 2D]] che i ìndega i łighi de siti web e anca par i sistemi de pagamento (racuante volte i ze doparà anca inte i [[karaoke]]). == Come che'l funsiona == Tałi łetori i remarca na serie de bare sołitaménte fin a 13 bare, e i ciapa i dati rento e łi trasforma in informasion dizitałe par i programi opur par i sistemi de casa (Come par ez. supermarcà). I dati i vien rancurà via Bluetooth, in manièra direta, via USB, o via Wireless. Un scanner Bluetooth el pol łèzar i còdazi a na distansa de 10 metri. == Come che'l se dòpara == I ze doaparà asé inte i ezersisi comersiałi: onji caza ła ga un łetor fiso che, fato zbrisàr so'l còdaza a bare stanpà diretamente so'l prodoto o so ła só confesión, el determina ła descrision e el preso de'l prodoto istéso in baze al spesór de łe bare e al spasio tra de łòre. A ze desponibiłi nantri despozidivi sìmiłi, cofà łe pene òteghe, che łe ze ùtiłe in cazi inte i cuałi A sipia nesesaria na majorstabiłidà. ==Voze łigàe= * [[Códaxe a bare|Còdaze a bare]] {{Portałe|Informadega}} {{controło de autorità}} {{Interprojeto}} [[Categoria:Instrumenti òteghi]] gtc2t05mclawfmiqpztl4h9eekmpn3i 1101476 1101475 2022-07-26T16:35:03Z Ciaurlec 3337 /* =Voze łigàe */ wikitext text/x-wiki {{Infobox de Dispoxidivo mobiłe}} [[Imàjine:Barcode-scanner.jpg|thumb|Un łetor de còdaze a bare]] El '''łetor de còdaze a bare''' xe un stroménto bon a łèzer un [[còdaze a bare]]. == Descrisión == Ła tecnołozia prevałente in cuanto più crèta e econòmega ła dòpara uno o più razi łazer (inte i łetori fisi abinà a una o pì testine che scantina e in tałuni cazi a un sistema de spèci) al fìn de moltiplegar i cantón de łetùra de'l còdaze stanpà int'un ojeto. Ghe ze anca dei łetori pì econòmeghi (sołitaménte cuełi che A se se porta drio) che i dòpara na bara de LED par iłuminàr i còdazi a bare e on sensór CCD ([[Charged Coupled Device]]). A se otien cusì dispozidivi pì łezieri e pì rezistenti che parò i gà da èser menà scuazi a contato co i còdazi a bare da łèzer, a curta distansa e perpendegołarmente o scuazi. Łe tecnołozie pì resente łe parmete ła łetùra de'l còdaze a bare conprando na imàzene fornìa da un sistema video. 'sto cuà, co l'apozito software, el parmete de "fotografàr" l'ojeto, reconóser inte ła soméja el còdaze a bare da łèzar e drìoman darghe na interpretasión. 'Sta tecnołozia ła ze asà diramàda inte ła mazor parte dei moderni smartphone par łèzer [[Còdaze cR|còdaze a bare 2D]] che i ìndega i łighi de siti web e anca par i sistemi de pagamento (racuante volte i ze doparà anca inte i [[karaoke]]). == Come che'l funsiona == Tałi łetori i remarca na serie de bare sołitaménte fin a 13 bare, e i ciapa i dati rento e łi trasforma in informasion dizitałe par i programi opur par i sistemi de casa (Come par ez. supermarcà). I dati i vien rancurà via Bluetooth, in manièra direta, via USB, o via Wireless. Un scanner Bluetooth el pol łèzar i còdazi a na distansa de 10 metri. == Come che'l se dòpara == I ze doaparà asé inte i ezersisi comersiałi: onji caza ła ga un łetor fiso che, fato zbrisàr so'l còdaza a bare stanpà diretamente so'l prodoto o so ła só confesión, el determina ła descrision e el preso de'l prodoto istéso in baze al spesór de łe bare e al spasio tra de łòre. A ze desponibiłi nantri despozidivi sìmiłi, cofà łe pene òteghe, che łe ze ùtiłe in cazi inte i cuałi A sipia nesesaria na majorstabiłidà. ==Voze łigàe== * [[Códaxe a bare|Còdaze a bare]] {{Portałe|Informadega}} {{controło de autorità}} {{Interprojeto}} [[Categoria:Instrumenti òteghi]] c1fpdanl6azkyri53dhppk34amt89oa 0 127049 1101478 1099702 2022-07-26T17:07:34Z Enrico 7370 wikitext text/x-wiki {{variansa|venesian}} [[Imàjine:Venezia_Bailo_Constantinople.jpg|destra|miniatura|250x250px| Insizion che ła mostra l'ingrèso de un novo ''bailo'' venesian a [[Costantinopołi]], c. 1700 ]] On [[Bailo]], scrito anca '''baylo''' (pl. ''Baili'' / ''bailos'' ) el gera on diplomàtego che supervizionava i negòsi de ła [[Repùblega de Venèsia]] a Costantinopołi, ła cavedal de l'[[Inpero Otoman]]. Tałe istitusión deventà permanente a partìr dal 1454<ref>Goffman 2007, 71.</ref>. Łe númaroze e costòze guère de Venesia co i Otomàni łe ghe gà fato capìr ai Venesiani come che fuse prefaribìłe far afidamento a ła diplomasia come resołusión de incrozàde pìtosto che so ofensìvi (o defensìvi) sforsi miłitari par mantenjir e defendar ła pròpia pozisión de dominio inte'l Mediteraneo orientałe. El laór de'l bailo el ciapava rento difarenti setóri in cuanto el gera sia cònsołe e sia inbasadór de Venesia. Dazesta l'inportansa de'l ròło, par ła nòmena A venjiva sernìa co atensión ła parsona incargàda in cuanto ła gaveva un ròło ciàve inte'l mantenjir un bon raporto intrà el Sultàn otomàn e el govèrno venesian. Par 'ste razon no A gera mìa sénpre posibìłe trovàr de łe parsone capase de covèrzar tałe ròło. Tra i vari conpiti dezvolzesti A conja mensonar che ła raprezentansa e protesión dei interesi połìtisi venesiani e anca ła pùra capasità diplomàtega par rezolver eventuałe diatribe tra otomàni e venesiani. Na vòlta che se gaveva stabiłìo el bailo de frecuente el creava dei veri contati de amistà co influenti połìteghi otomani<ref>Dursteler 2001, pp. 16–18.</ref>. == Etimołozìa == Ła paròła venesiana ''bailo'' ła deriva dal łatìn ''[[wikiwikiweb:baiulus|baiulus]]'', che orizenalmente ła senjifegava " Portadór ". El tèrmene otomàn el gera ''bālyōs'' o ''bālyoz''. == El bailato - l'Anbasàda Venesiana == [[Imàjine:The_Venetian_bailo’s_house.jpg|destra|miniatura| Ła rezidensa del ''bailo'', miniadura otomana de'l XVII sècoło]] In tal parìodo che'l va da ła descazùa de Costantinopołi inte'l 1453 insìn al sciopar de ła Segónda Guèra Otomana Venesiana inte'l 1499, el ''bailàto'' el se ga istałà inte'l sentro de Gałata . Drioman el ''bailàto'' el ze stà trasferìo int' una de łe pariferìe de Gałata, in t'una inbasàda ciamàda Vigne de Pera inte'l cuartièr omònemo (Pera). Sta caza ła ze stà doparà interninalménte cofà rezidensa par l'istà come salvanèła da ła peste par può deventàr ła sede permanente drìo ła [[Guèra de Sìpro]]. In realtà ła mazor parte dei ''baili'' ła preferiva 'sto łogo respeto cuèło de Gałata parchè el gaveva manco restrisión inte łe trazlocasión fòra òrario consentìo e ła so pozision se revełava idełe par el contrabàndo de sciavi.<ref name="Dursteler 2006, pp. 25–27">Dursteler 2006, pp. 25–27.</ref> Vigne di Pera el gera un gran conpleso de mure. L'inbasàda ła gaveva na area pùblega e n'altra privàda. L'area privàda ła ospitava el ''Bailo, i só dependenti el pròpio corpo de gianiséri e 'l personàl de segretarìa. L'area públega ła venjiva utiłizada par dar acèto dinjitari e nantre parsone de rimàrco. In tałe area A ghe gera anca na sàła par banchéti par ocazión spesiałi e feste.<ref name="Dursteler 2006, pp. 25–27"/> == Funsión, doveri e responsabiłità == [[Imàjine:Bailo.png|destra|miniatura| Incixión de un ''bailo'' a ła Sublime Porte in àbito formałe (17 ° secolo)]] Una de łe mazor responsabiłità del ''bailo'' ła gera ła rancura de informasión so l'Inpero otomàn. Sołitaménte i riseveva 'ste informasión traverso łe só grande rède de amìsi, ła só famègia e na rède de tiracalséte. 'Sta rède de spionagio ła consisteva in una rède de informadóri tra i mercanti e i só asosiài e parfìn parsone che łe łaorava drènto ła burocrasia otomàna. Ghe gera anca ómeni infiltrài in altre inbasàde forèste.<ref>Dursteler 2001, p. 3.</ref> Come descrito el ''bailo'' el gavea ła responsabiłità de promóver e protézer el comèrcio venesian, difàti drìo ła Batàja de Łepanto ghe ze stà ordenà da'l Doze de protézer l'integrità dei podéri mercantìłi dai inglézi, ołandézi e fiorentìni. Tutociò che'l ''bailo'' no'l se interesava tanto a łe custión comersiałi respeto a cuełe połìteghe ad onji nòmena de un novo sultàn el se segurava che venjise seguìi tutì i i acòrdi tolti co'l sultàn presedénte (st'altro el gera ato par protézer i sitadìni, i beni e ła propietà venesiana).<ref>Dursteler 2001, p. 4.</ref> Ła fegùra del bailo ła gera granfàto inportante inte i cazi de incosàe łegałe inte i tràfeghi intarnasionałi defàti el intervenjiva a vòlte sia come àlbitro o come avogadór de una de łe parte drìo łe rechièste. El Bailo el gera anca el responsabiłe de tuto el comèrcio inte łe tère otomàne e el podeva sostituìr i cònsołi onji vòlta che'l vołeva.<ref>Dursteler 2001, p. 5.</ref> Intrò i oblighi A conja mensonar che al ''bailo''el gera proibìo dezvòlzer efetivamente atividà comersiałe o far łaóri de raprezentansa par privài. In realtà i baili i òpara clandestinamente ło stéso inte'l comèrsio.<ref>Dursteler 2001, p. 6.</ref> == Ła vita de un ''bailo'' == Tuti i ''baili'' i jera sernìi dai ranghi de'l patrisià venesiàn; st'altra cua ła zera na cuałìgega fondamentałe e obligatoria, e ła majór parte de łòri i venjiva sernìi al łivèło pì alto de ła clase sosiałe ołigàrchega che ła dominava ła vita połìtega venesiana.<ref>Dursteler 2001, p. 9.</ref> == Siti da vardàr== * [https://discoverytrip.it/il-bailo-serenissima_istanbul/?fbclid=IwAR23zYblDnk3qBdDb89Dpw1rYcfIQgzsOM_5fgohAce3eu-VJAvqufpj_Ck El bailo] * [https://it.m.wikipedia.org/wiki/Girolamo_Lippomano_(1538-1591)?fbclid=IwAR20M-dsyTxTuQmYREy-9vOtzHg-r61jYlNO2e6HMUPwjUljFVNaPUbQq20 Girolamo Lippomano] * [https://ytali.com/2017/12/19/baili-veneziani-moderni-ambasciatori-passato-presente/ baili veneziani moderni anbasadori-pasà-prexente] * [https://luxeavenise.altervista.org/baili-veneziani-confrontati-ai-moderni-ambasciatori-gianpaolo-scarante/ Baili venesiani] * [https://dalvenetoalmondoblog.blogspot.com/2017/03/il-bailo-di-costantinopoli-cosa-faceva.html el bailo de costantinopołi] * [http://www.treccani.it/vocabolario/bailo/?fbclid=IwAR1H4efluNkEfUGYIa-nEf9eG-pixKuKfj4SM1PAmy7md6wNd9dtUPE8LA0 Ła paròła Bailo] == Note == <references /> {{Interprojeto}} {{Controło de autorità}} [[Categoria:Istitusion de ła Republica de Venesia]] 0gkembsxmpur596rpihhsah3t2tfwgk 10 128994 1101462 869054 2022-07-26T13:15:14Z Ciaurlec 3337 [[Projet:Scripts et gadgets/Notices/HotCatsMulti|HotCatsMulti]] : + [[Categoria:Modełi linganbi foresti]] wikitext text/x-wiki <includeonly>[[Special:BookSources/{{{1}}}|ISBN&nbsp;{{{1}}}]]{{#invoke:Check isxn|check_isbn|{{{1}}}|error=<sup class="error" style="font-size:90%">[ISBN no el xe justo]</sup>{{#ifeq:{{NAMESPACE}}|{{ns:0}}|[[Categoria:Errori di compilazione del template ISBN]] [[Categoria:Modełi linganbi foresti]]}}}}</includeonly><noinclude>{{man}}</noinclude> s8z8lbntxfhnnc95rzfjbulvkqzsx3b 10 128996 1101463 869055 2022-07-26T13:15:22Z Ciaurlec 3337 [[Projet:Scripts et gadgets/Notices/HotCatsMulti|HotCatsMulti]] : + [[Categoria:Modełi linganbi foresti]] wikitext text/x-wiki <includeonly>{{#if:{{{noet|}}}||[[ISSN]] <nowiki/>}}{{{1}}}<span class="noprint" style="font-size:90%"> (<span title="Reserca so WorldCat">[http://worldcat.org/issn/{{{1}}}&lang=en WC]</span>)</span></includeonly><noinclude>{{man}}</noinclude> [[Categoria:Modełi linganbi foresti]] fgz6h1tl5qtfgct6wkqd9656a6g91ks 10 128997 1101464 869048 2022-07-26T13:15:26Z Ciaurlec 3337 [[Projet:Scripts et gadgets/Notices/HotCatsMulti|HotCatsMulti]] : + [[Categoria:Modełi linganbi foresti]] wikitext text/x-wiki === Dòparo=== Sto modeło el xènara on ligo par catar dati so on ojeto traerso na so publegasion [[ISSN]] ('''I'''nternational '''S'''tandard '''S'''erial '''N'''umber). <pre>{{ISSN|númaro de publegasion}}</pre> === Parámetri === '''NOTA:''' Par na publegasion co el ISSN 1234-5678, utilizar el formato <code>{{ISSN|1234-5678}}</code> o <code>{{ISSN|12345678}}</code>. === Exénpio === El modeło: <pre>{{ISSN|0028-0836}}</pre> Se vedaria cusí: {{ISSN|0028-0836}} [[Categoria:Modełi linganbi foresti]] rlam15opxg5jmuuu9dklevw0lnhj1wa 10 128998 1101465 869053 2022-07-26T13:15:37Z Ciaurlec 3337 [[Projet:Scripts et gadgets/Notices/HotCatsMulti|HotCatsMulti]] : + [[Categoria:Modełi linganbi foresti]] wikitext text/x-wiki Modeło che el crea on ligo verso ła voxe [[Special:BookSources|ISBN]] corispondente al còdaxe scrivesto cofà primo paràmatro. El modeło no el sosttuiise na citasion conpleta de ła publegasion, łe va isteso scriveste manualmente, el xe soło on açesòrio bon par èsar metesto inte el fin de na citasion de on libro. ==Doparasion== Par doparar sto modeło scrìvar: '''<nowiki>{{</nowiki>ISBN|''978-88-424-2035-4''}}''' Exénpio: <nowiki>{{</nowiki>ISBN|''978-88-424-2035-4''}} el xènara: {{ISBN|978-88-424-2035-4}} [[Categoria:Modełi linganbi foresti]] iprn3h7otgcl8jxiob4y60ded2ne8lr 10 140912 1101454 966726 2022-07-26T13:04:42Z Ciaurlec 3337 [[Projet:Scripts et gadgets/Notices/HotCatsMulti|HotCatsMulti]] : + [[Categoria:Modełi sinòteghi - Chìmega]] wikitext text/x-wiki <includeonly>{{#Invoke:CAS|CAS}}</includeonly> [[Categoria:Modełi sinòteghi - Chìmega]] t8hgzv4cv11x1yhtusb5z0pz8ttefyk 10 144300 1101455 1061426 2022-07-26T13:05:41Z Ciaurlec 3337 [[Projet:Scripts et gadgets/Notices/HotCatsMulti|HotCatsMulti]] : + [[Categoria:Modełi sinòteghi - Xiografia]] wikitext text/x-wiki <includeonly>{{#invoke:ClimaAnnuale|ClimaAnnuale|boreale}}</includeonly> [[Categoria:Modełi sinòteghi - Xiografia]] tmmq1w281xvwvinikie1woav2t3kd5u 10 146024 1101481 1100931 2022-07-26T20:40:19Z Ciaurlec 3337 [[Projet:Scripts et gadgets/Notices/HotCatsMulti|HotCatsMulti]] : + [[Categoria:Modełi de formatasion]] wikitext text/x-wiki <includeonly> |}</includeonly<noinclude>{{Col-begin/man}}[[Categoria:modełi Col]] [[Categoria:Modełi de servisio]] [[Categoria:Modełi de formatasion]]</noinclude> i9f1awtw9y2uunxn9vawr67psknjo1r 10 146268 1101461 1081214 2022-07-26T13:14:03Z Ciaurlec 3337 [[Projet:Scripts et gadgets/Notices/HotCatsMulti|HotCatsMulti]] : + [[Categoria:Modełi sinòteghi - Astronomia]] wikitext text/x-wiki <includeonly>{{#invoke:Mapa ojeto cełeste|main}}</includeonly> [[Categoria:Modełi sinòteghi - Astronomia]] t7cfbof7w2t2j8yi88o12a9mdzg4z3s 10 149041 1101456 1092741 2022-07-26T13:10:27Z Ciaurlec 3337 [[Projet:Scripts et gadgets/Notices/HotCatsMulti|HotCatsMulti]] : + [[Categoria:Modełi - Wikidata]] wikitext text/x-wiki <includeonly>{{Q|{{{1}}} }}: {{autodescription|{{Qid normalize|{{{1}}}}}}}</includeonly><noinclude>{{man}}</noinclude> [[Categoria:Modełi - Wikidata]] 2l4pgwg1m5xpiwtrdhquvobjnhdfc3j 10 149044 1101457 1092742 2022-07-26T13:10:43Z Ciaurlec 3337 [[Projet:Scripts et gadgets/Notices/HotCatsMulti|HotCatsMulti]] : + [[Categoria:Modełi - Wikidata]] wikitext text/x-wiki * <nowiki>{{Q|1}} o {{Q|Q1}}</nowiki> el zènara {{Q|1}} * <nowiki>{{Q-|1}} o {{Q-|Q1}}</nowiki> el zènara {{Q-|1}} * <nowiki>{{Q+|1}} o {{Q+|Q1}}</nowiki> el zènara {{Q+|1}} * <nowiki>{{P|18}} o {{P|P18}}</nowiki> el zènara {{P|18}} * <nowiki>{{P-|18}} o {{P-|P18}}</nowiki> el zènara {{P-|18}} * <nowiki>{{P+|18}} o {{P+|P18}}</nowiki> el zènara {{P+|18}} * <nowiki>{{Multi P-|31,39, P166, P793}}</nowiki> el zènara: {{Multi P-|31,39, P166, P793}} * <nowiki>{{Multi P-|31/39/P166/ P793|/}}</nowiki> el zènara: {{Multi P-|31/39/P166/ P793|/}} [[Categoria:Modełi - Wikidata]] 53wdifcg7ydohpzyu1cfli2jj8kfbms 10 149045 1101460 1092743 2022-07-26T13:12:27Z Ciaurlec 3337 [[Projet:Scripts et gadgets/Notices/HotCatsMulti|HotCatsMulti]] : + [[Categoria:Modełi - Wikidata]] wikitext text/x-wiki <includeonly>[[d:{{Qid normalize|{{{1|}}}}} |{{GetLabelFix|{{Qid normalize|{{{1|}}}}} }}]]</includeonly> [[Categoria:Modełi - Wikidata]] 59amwrnuisxb6mtsajejv0snfro2lgm 10 149046 1101458 1092744 2022-07-26T13:11:03Z Ciaurlec 3337 [[Projet:Scripts et gadgets/Notices/HotCatsMulti|HotCatsMulti]] : + [[Categoria:Modełi - Wikidata]] wikitext text/x-wiki <includeonly>{{#ifeq: {{uc:{{padleft:|1|{{{1|}}}}}}} | P | {{#if:{{{anchor|}}}|{{anchor|Property:{{{1|}}}}}}}[[d:Property:{{uc:{{{1|}}}}}|{{GetLabelFix|{{{1|}}}}}]] | {{#if:{{{anchor|}}}|{{anchor|Property:P{{{1|}}}}}}}[[d:Property:P{{{1|}}}|{{GetLabelFix|P{{{1|}}}}}]] }}</includeonly><noinclude>{{p-|p793}}</noinclude> [[Categoria:Modełi - Wikidata]] 0miqc2we5fpamw7kj5ju8vtbrogb7fh 10 149047 1101459 1092745 2022-07-26T13:11:20Z Ciaurlec 3337 [[Projet:Scripts et gadgets/Notices/HotCatsMulti|HotCatsMulti]] : + [[Categoria:Modełi - Wikidata]] wikitext text/x-wiki <includeonly>{{P|{{#ifeq:{{uc:{{padleft:|1|{{{1|}}}}}}}|P|{{uc:{{{1}}}}}|P{{{1|}}} }}}}: {{autodescription|{{#ifeq:{{uc:{{padleft:|1|{{{1|}}}}}}}|P|{{uc:{{{1}}}}}|P{{{1|}}} }}}}</includeonly> [[Categoria:Modełi - Wikidata]] 2jgil6erwysn5ta9i0zsdjk5owq16ke 10 149262 1101453 1093755 2022-07-26T13:03:35Z Ciaurlec 3337 [[Projet:Scripts et gadgets/Notices/HotCatsMulti|HotCatsMulti]] : + [[Categoria:Modełi de formatasion]] wikitext text/x-wiki <includeonly> </includeonly> [[Categoria:Modełi de formatasion]] b96qu14h2syh4f7nbrmw7valuochdvb 0 150415 1101449 1101439 2022-07-26T12:13:01Z Davy1509 8833 zonto incipit wikitext text/x-wiki '''Stefanija Ivanivna Turkevyč-Lukijanovyč''' (en ucrain: Стефанія Іванівна Туркевич-Лукіянови; en ruso: Стефания Ивановна Туркевич-Лукиянович, trasl. ''Stefanija Ivanovna Turkevič-Lukijanovič''; [[Leòpołi]], [[25 de apriłe]] [[1898]] - [[Cambridge]], [[8 de apriłe]] [[1977]]) ła ze stà na conpozidora, pianista e muzicòłoga [[ucraina]]. ==Biografia== ===Infansia=== Stefania ła ze nasesta Leopołi, ałora inte l'[[Inpero austro-ungàrego]], el 25 de apriłe 1898, int'una fameja de muzeghisti. Só nono de Stefania (Lev Turkevich) e só pare (Ivan Turkevich) i zera preti. Só mare Sofia Kormoshiv (Кормошів) ła jera na pianista che ła ga studià co [[Karol Mikuli]] e [[Vilém Kurz]], e che inte ła só cariera ła ga conpanjà ła zòvane [[Solomija Krušel'nyc'ka]]<ref name="MICT">{{cita web|url=http://meest-online.com/culture/elehiya-zhyttya/|titolo=Елегія життя|autore=Анатолій Житкевич|data=|sito web=|editore=MICT|accesso=2018-05-07|lingua=uk}}</ref>. Tuti i menbri de ła fameja i sonava un stromento; Stefania ła sonava el [[pianoforte]], l'[[arpa]] e l'[[Organo a ponpa|armonium]]. Drioman ła conpozidora ła ga recordà ła só infanaia e el só amor par ła mùzega co 'st'altre parołe<ref name="Павлишин">Павлишин, Степанія Стефанівна. Перша українська композиторка: Стефанія Туркевич-Лісовська-Лукіянович, БаК, Lviv 2004.</ref>: {{cita|Al sentro de tuto ghe zera me mare, che ła sonava un pianoforte maravejozo. Da puteła amava un mucio scoltarla cuando che ła sonava. Ałora A gavemo formà na orchestra da sałon a caza nostra. Sonavimo cusì: pare a'l baso..., me mare a'l piano, Lyonyo (Льоньо) al viołonseło, mi a l'armonium, Marika e Zenko (Марійка і Зенко)... ai viołini. Me pare el ga fondà anca un coro famejar. St'altri ze stà i nostri primi pasi inte'l mondo de ła mùzega. Me pare no'l ga mai łezenà so i schei né catà scuze cuando che se tratava de ła nostra vita muzegałe.}} ===Studi=== [[File:Turkevycz family in Ukraine circa 1915.jpg|thumb|upright|265px|Ła fameja Turkevich in Ucraina (1915 sìrca). Inte ła riga intramezo (da sanca a dreta): ła soreła Irena, el fradeło Lev (co ła racheeta) e Stefania]] Stefania Turkevyč-Lukijanovyč ła ga scumisià i só studi muzegałi co'l conpozidor [[Vasyl Barvinsky]]. Da'l 1914 a'l 1916 ła ga studià a [[Viena]] da pianista co [[Vilém Kurz]]. Daspò ła [[prima guera mondiałe]] ła ga seità i studi a l'[[Univarsidà de Leopołi]] co [[Adolf Chybiński]], frecuentando anca łe só łesion de teoria de ła mùzega a'l [[Consarvatorio de Leopołi]]<ref name=" Павлишин "/>. Inte'l 1919 ła ga scrivesto ła só prima òpara muzegałe, ła ''Liturgia'' (''Літургію''), che ła ze stà sonà pì volte inte ła [[Catedrałe de San Zorzi (Leopołi)|catedrałe de San Zorzi]] a Leopołi<ref name="MICT"/>. Inte'l 1921 eła ła se ga trasferìo da novo a Viena, ndove ła ga podesto studiar co [[Guido Adler]] a l'[[Univarsidà de Viena|Univarsidà]] e co [[Joseph Marx]] a l'[[Univarsidà par ła mùzega e łe arte intarpretative de Viena|Univarsidà par ła mùzega e łe intarpretative]], andove ła se ga łaureà inte'l 1923 co un diploma da insenjante<ref name="MICT"/>. Inte'l 1925 ła ga spozà [[Robert Lisovskyi]] e ła ga viazà co łu a [[Berlin]], ndove ła cubia ła ga vivesto da'l 1927 a'l 1930. In Zarmània ła ga studià co [[Arnold Schönberg]] e [[Franz Schreker]]<ref name=" Павлишин "/>. A ze stà durando 'sto parìodo, inte'l 1927, che ga nasesto só fia Zoya (Зоя)<ref>{{cita web|url=http://esu.com.ua/search_articles.php?id=55702|lingua=uk|titolo=Зоя Робертівна Лісовська-Нижанківська|sito=Enciclopedia dell'Ucraina moderna|accesso=2018-12-17}}</ref>. Inte'l 1930 ła ze ndà a [[Praga]] par studiar co [[Zdeněk Nejedlý]] a l'[[Univarsidà Carolina]] e co [[Otakar Šín]] a'l [[Consarvatorio de Praga|Consarvatorio]]. Ła ga inprofondìo anca ła [[Conpozision (mùzega)|conpozision]] co [[Vítězslav Novák]] a l'Academia de mùzega. Inte l'utuno de'l 1933 ła ga tacà insenjar pianoforte e l'è devenjesta conpanjadora a'l Consarvatorio de Praga. Inte'l 1934 ła ga discutesto ła só tezi so'l [[folclore ucraino]] inte łe òpare ruse<ref name=" Павлишин "/>, otenjendo el dotorà in [[muzegołoìa]] a ła [[Łibara Univarsidà Ucraina]] de Praga. Cusìta eła ła ze ła prima dona de ła [[Gałisia (Europa sentrałe)|Gałizia]] (che ałora ła fazeva parte de ła [[Połonia]]) a resever un [[dotorà de reserca]]<ref name=" Павлишин "/>. Tornada a Leopołi, da'l 1934 fin a'l scominsio de ła [[segonda guera mondiałe]] ła ga łaorà cofà insenjante de teoria muzegałe e pianoforte al Consarvatorio e ła ze stà menbro de l'Union dei muzeghisti profesionisti ucraini<ref name="MICT"/>. ===Segonda guera mondiałe=== Inte l'utuno de'l 1939, drio l'ocupasion soviètega de l'Ucraina ocidentałe, ła ze stà inpiegà cofà tutor e [[primo viołin]] al [[Teatro dell'Opera de Leopołi]] e da'l 1940 al 1941 ła ze stà profasor asosià a'l Consarvatorio. Daspò che'l Consarvatorio el ga sarà drioman a l'ocupasion todesca, ła ga seità insenjar a ła Suoła Statałe de Mùzega. Inte ła verta (primavera) de'l 1944 ła ga łasà Leopołi par Viena<ref name="MICT"/>. Scanpando da l'ocupasion [[Union Soviètega|soviètega]], inte'l 1946 ła se ga trasferìo inte l'[[Austria]] meridionałe e da łà in [[Itałia]], andove el só segondo marìo, Nartsiz Lukyanovich, el łaorava cofà mèdego a'l comando britànego<ref>{{cita web|url=http://www.ukrainiansintheuk.info/ukr/02/lukianovych-u.htm|titolo=Narcyz Lukianowicz (Нарциз Лукіянович)}}</ref>. A seguito, {{Sf|le sue opere furono bandite in Ucraina dall'Unione Sovietica.}} ==Òpare== Stefania Turkewich ła ne ga łasà conpozision moderne, ma che łe recorda i canti popołari ucraini cuando che no i ga un carater marcadamente espresionìstego. ===Sinfonie e òpare orchestrałe=== * Симфонія - Sinfonia n. 1 - 1937 * Симфонія n. 2(a) - Sinfonia n. 2(a) - 1952 * Симфонія n. 2(b) (2-гий варіант) - Sinfonia n. 2(b) (2ª varsion) * Симфонієта - Sinfonieta - 1956 * Три Симфонічні Ескізи - Tre spegasi sinfòneghi - 1975 * Симфонічна поема - Poema sinfònego «''La Vitа''» * Космічна симфонія - Sinfonia spasiałe - 1972 * Сюїта для подвійного струнного оркестру - Suite par dopia orchestra d'archi * Фентезі для подвійного струнного оркестру - Fantazia par dopia orchestra d'archi ===Bałeti=== * Руки - ''Ła toza da łe man pasìe'' - Bristol, 1957 * Перли - ''Ła cołana'' * Весна (Дитячий балет) - ''Primavera'' (Bałeto par putełi) - 1934-35 * Мавка (a) - ''Mavka, ła anguàna de ła foresta'' - Belfast, 1964-67 * Мавка (b) - ''Mavka, ła anguàna de ła foresta'' (2ª varsion) - Belfast, 1964-67 * Страхопуд - ''Spauràso'' - 1976 ===Òpara łìrega=== * Мавка - ''Mavka'' (inconpìa), bazà so ''Ła canson de ła foresta'' de [[Lesja Ukrainka]] ===Òpare par l'infansia=== * «Цар Ох» або Серце Оксани - ''Zar Okh'' o ''Cuor de Oksana'' - 1960 * «Куць» - ''El zòvane diàoło'' * «Яринний городчик» - ''Un orto'' - 1969 ===Corale=== * Літургія - ''Łiturzìa'' - 1919 * Псалом Шептицькому - ''Salmo a Šeptytsky'' * До Бою - ''Prima de ła bataja'' * Триптих - ''Tritico'' * Колискова (А-а, котика нема) - Nina nana (''Ah, no ghe ze el gato'') - 1946 ===Mùzega da càmara strumentałe=== * Соната для скрипки і фортепіано - Sonada par viołin e pianoforte - 1935 * (a) Cтрунний квартет - Cuarteto d'archi - 1960-1970 * (b) Cтрунний кварітето - Cuarteto d'archi (2ª varsion) - 1960-1970 * Тріо для скрипки, альта і віолончела - Trio par viołin, vioła e viołonseło - 1960-1970 * Квінтет для двох скрипок, альта, віолончела фортепіано - Cuinteto par do viołini, vioła, viołonseło e pianoforte - 1960-1970 * Тріо для флефти - Trio par fià (flauto, clarineto e fagoto) - 1972 ===Pianoforte=== * Варіації на Українську тему - Variasion so un tema ucraino - 1932 * Фантазія: Суїта фортепянна на Українські теми - Fantazìa: suite par pianoforte so temi ucraini - 1940 * Імпромпту - ''Impromptu'' - 1962 * Гротеск - Grotesco - 1964 * Гірська сюїта - Suite de ła montanja - 1966-68 * Цикл п'єс для дітей - Siclo de pesi par l'infansia - 1936-1946 * Українські коляди та щедрівки - Canti e [[ščedryk]] ucraini * Вістку голосить - ''Bone Notisie'' * ''Nadałe co Arlechin'' - 1971 ===Varie=== * Серце - ''Cuor'' par voze sołista co orchestra * Лорелеї - ''Lorelei'' par voze narante, armonium e pianoforte, parołe de Lesja Ukrainka - 1919 * Май - ''Majo'' - 1912 * Тема народної пісні - Temi de canson popołare * На Майдані - ''Piasa de l'Independensa'', brano par pianoforte * Не піду до леса з конечкамі - Лемківська пісня - Canson [[Lemko|lemca]] par voze e archi ==Notasion== <references/> {{DEFAULTSORT: Turkevyč-Lukijanovyč, Stefanija Ivanivna}} [[Categoria:Conpoxidori]] [[Categoria:Pianisti|Turkevyč-Lukijanovyč, Stefanija Ivanivna]] 0tus4ymgcfiz4m5uya114536mik1kxy 1101466 1101449 2022-07-26T13:45:32Z Enrico 7370 /* Segonda guera mondiałe */ wikitext text/x-wiki '''Stefanija Ivanivna Turkevyč-Lukijanovyč''' (en ucrain: Стефанія Іванівна Туркевич-Лукіянови; en ruso: Стефания Ивановна Туркевич-Лукиянович, trasl. ''Stefanija Ivanovna Turkevič-Lukijanovič''; [[Leòpołi]], [[25 de apriłe]] [[1898]] - [[Cambridge]], [[8 de apriłe]] [[1977]]) ła ze stà na conpozidora, pianista e muzicòłoga [[ucraina]]. ==Biografia== ===Infansia=== Stefania ła ze nasesta Leopołi, ałora inte l'[[Inpero austro-ungàrego]], el 25 de apriłe 1898, int'una fameja de muzeghisti. Só nono de Stefania (Lev Turkevich) e só pare (Ivan Turkevich) i zera preti. Só mare Sofia Kormoshiv (Кормошів) ła jera na pianista che ła ga studià co [[Karol Mikuli]] e [[Vilém Kurz]], e che inte ła só cariera ła ga conpanjà ła zòvane [[Solomija Krušel'nyc'ka]]<ref name="MICT">{{cita web|url=http://meest-online.com/culture/elehiya-zhyttya/|titolo=Елегія життя|autore=Анатолій Житкевич|data=|sito web=|editore=MICT|accesso=2018-05-07|lingua=uk}}</ref>. Tuti i menbri de ła fameja i sonava un stromento; Stefania ła sonava el [[pianoforte]], l'[[arpa]] e l'[[Organo a ponpa|armonium]]. Drioman ła conpozidora ła ga recordà ła só infanaia e el só amor par ła mùzega co 'st'altre parołe<ref name="Павлишин">Павлишин, Степанія Стефанівна. Перша українська композиторка: Стефанія Туркевич-Лісовська-Лукіянович, БаК, Lviv 2004.</ref>: {{cita|Al sentro de tuto ghe zera me mare, che ła sonava un pianoforte maravejozo. Da puteła amava un mucio scoltarla cuando che ła sonava. Ałora A gavemo formà na orchestra da sałon a caza nostra. Sonavimo cusì: pare a'l baso..., me mare a'l piano, Lyonyo (Льоньо) al viołonseło, mi a l'armonium, Marika e Zenko (Марійка і Зенко)... ai viołini. Me pare el ga fondà anca un coro famejar. St'altri ze stà i nostri primi pasi inte'l mondo de ła mùzega. Me pare no'l ga mai łezenà so i schei né catà scuze cuando che se tratava de ła nostra vita muzegałe.}} ===Studi=== [[File:Turkevycz family in Ukraine circa 1915.jpg|thumb|upright|265px|Ła fameja Turkevich in Ucraina (1915 sìrca). Inte ła riga intramezo (da sanca a dreta): ła soreła Irena, el fradeło Lev (co ła racheeta) e Stefania]] Stefania Turkevyč-Lukijanovyč ła ga scumisià i só studi muzegałi co'l conpozidor [[Vasyl Barvinsky]]. Da'l 1914 a'l 1916 ła ga studià a [[Viena]] da pianista co [[Vilém Kurz]]. Daspò ła [[prima guera mondiałe]] ła ga seità i studi a l'[[Univarsidà de Leopołi]] co [[Adolf Chybiński]], frecuentando anca łe só łesion de teoria de ła mùzega a'l [[Consarvatorio de Leopołi]]<ref name=" Павлишин "/>. Inte'l 1919 ła ga scrivesto ła só prima òpara muzegałe, ła ''Liturgia'' (''Літургію''), che ła ze stà sonà pì volte inte ła [[Catedrałe de San Zorzi (Leopołi)|catedrałe de San Zorzi]] a Leopołi<ref name="MICT"/>. Inte'l 1921 eła ła se ga trasferìo da novo a Viena, ndove ła ga podesto studiar co [[Guido Adler]] a l'[[Univarsidà de Viena|Univarsidà]] e co [[Joseph Marx]] a l'[[Univarsidà par ła mùzega e łe arte intarpretative de Viena|Univarsidà par ła mùzega e łe intarpretative]], andove ła se ga łaureà inte'l 1923 co un diploma da insenjante<ref name="MICT"/>. Inte'l 1925 ła ga spozà [[Robert Lisovskyi]] e ła ga viazà co łu a [[Berlin]], ndove ła cubia ła ga vivesto da'l 1927 a'l 1930. In Zarmània ła ga studià co [[Arnold Schönberg]] e [[Franz Schreker]]<ref name=" Павлишин "/>. A ze stà durando 'sto parìodo, inte'l 1927, che ga nasesto só fia Zoya (Зоя)<ref>{{cita web|url=http://esu.com.ua/search_articles.php?id=55702|lingua=uk|titolo=Зоя Робертівна Лісовська-Нижанківська|sito=Enciclopedia dell'Ucraina moderna|accesso=2018-12-17}}</ref>. Inte'l 1930 ła ze ndà a [[Praga]] par studiar co [[Zdeněk Nejedlý]] a l'[[Univarsidà Carolina]] e co [[Otakar Šín]] a'l [[Consarvatorio de Praga|Consarvatorio]]. Ła ga inprofondìo anca ła [[Conpozision (mùzega)|conpozision]] co [[Vítězslav Novák]] a l'Academia de mùzega. Inte l'utuno de'l 1933 ła ga tacà insenjar pianoforte e l'è devenjesta conpanjadora a'l Consarvatorio de Praga. Inte'l 1934 ła ga discutesto ła só tezi so'l [[folclore ucraino]] inte łe òpare ruse<ref name=" Павлишин "/>, otenjendo el dotorà in [[muzegołoìa]] a ła [[Łibara Univarsidà Ucraina]] de Praga. Cusìta eła ła ze ła prima dona de ła [[Gałisia (Europa sentrałe)|Gałizia]] (che ałora ła fazeva parte de ła [[Połonia]]) a resever un [[dotorà de reserca]]<ref name=" Павлишин "/>. Tornada a Leopołi, da'l 1934 fin a'l scominsio de ła [[segonda guera mondiałe]] ła ga łaorà cofà insenjante de teoria muzegałe e pianoforte al Consarvatorio e ła ze stà menbro de l'Union dei muzeghisti profesionisti ucraini<ref name="MICT"/>. ===Segonda guera mondiałe=== Inte l'utuno de'l 1939, drio l'ocupasion soviètega de l'Ucraina ocidentałe, ła ze stà inpiegà cofà tutor e [[primo viołin]] al [[Teatro dell'Opera de Leopołi]] e da'l 1940 al 1941 ła ze stà profasor asosià a'l Consarvatorio. Daspò che'l Consarvatorio el ga sarà drioman a l'ocupasion todesca, ła ga seità insenjar a ła Suoła Statałe de Mùzega. Inte ła verta (primavera) de'l 1944 ła ga łasà Leopołi par Viena<ref name="MICT"/>. Scanpando da l'ocupasion [[Union Soviètega|soviètega]], inte'l 1946 ła se ga trasferìo inte l'[[Austria]] meridionałe e da łà in [[Itałia]], andove el só segondo marìo, Nartsiz Lukyanovich, el łaorava cofà mèdego a'l comando britànego<ref>{{cita web|url=http://www.ukrainiansintheuk.info/ukr/02/lukianovych-u.htm|titolo=Narcyz Lukianowicz (Нарциз Лукіянович)}}</ref>. A seguito, {{Sf|łe só òpare ła zera stà bandìe in Ucraina da l'Union Soviètega.}} ==Òpare== Stefania Turkewich ła ne ga łasà conpozision moderne, ma che łe recorda i canti popołari ucraini cuando che no i ga un carater marcadamente espresionìstego. ===Sinfonie e òpare orchestrałe=== * Симфонія - Sinfonia n. 1 - 1937 * Симфонія n. 2(a) - Sinfonia n. 2(a) - 1952 * Симфонія n. 2(b) (2-гий варіант) - Sinfonia n. 2(b) (2ª varsion) * Симфонієта - Sinfonieta - 1956 * Три Симфонічні Ескізи - Tre spegasi sinfòneghi - 1975 * Симфонічна поема - Poema sinfònego «''La Vitа''» * Космічна симфонія - Sinfonia spasiałe - 1972 * Сюїта для подвійного струнного оркестру - Suite par dopia orchestra d'archi * Фентезі для подвійного струнного оркестру - Fantazia par dopia orchestra d'archi ===Bałeti=== * Руки - ''Ła toza da łe man pasìe'' - Bristol, 1957 * Перли - ''Ła cołana'' * Весна (Дитячий балет) - ''Primavera'' (Bałeto par putełi) - 1934-35 * Мавка (a) - ''Mavka, ła anguàna de ła foresta'' - Belfast, 1964-67 * Мавка (b) - ''Mavka, ła anguàna de ła foresta'' (2ª varsion) - Belfast, 1964-67 * Страхопуд - ''Spauràso'' - 1976 ===Òpara łìrega=== * Мавка - ''Mavka'' (inconpìa), bazà so ''Ła canson de ła foresta'' de [[Lesja Ukrainka]] ===Òpare par l'infansia=== * «Цар Ох» або Серце Оксани - ''Zar Okh'' o ''Cuor de Oksana'' - 1960 * «Куць» - ''El zòvane diàoło'' * «Яринний городчик» - ''Un orto'' - 1969 ===Corale=== * Літургія - ''Łiturzìa'' - 1919 * Псалом Шептицькому - ''Salmo a Šeptytsky'' * До Бою - ''Prima de ła bataja'' * Триптих - ''Tritico'' * Колискова (А-а, котика нема) - Nina nana (''Ah, no ghe ze el gato'') - 1946 ===Mùzega da càmara strumentałe=== * Соната для скрипки і фортепіано - Sonada par viołin e pianoforte - 1935 * (a) Cтрунний квартет - Cuarteto d'archi - 1960-1970 * (b) Cтрунний кварітето - Cuarteto d'archi (2ª varsion) - 1960-1970 * Тріо для скрипки, альта і віолончела - Trio par viołin, vioła e viołonseło - 1960-1970 * Квінтет для двох скрипок, альта, віолончела фортепіано - Cuinteto par do viołini, vioła, viołonseło e pianoforte - 1960-1970 * Тріо для флефти - Trio par fià (flauto, clarineto e fagoto) - 1972 ===Pianoforte=== * Варіації на Українську тему - Variasion so un tema ucraino - 1932 * Фантазія: Суїта фортепянна на Українські теми - Fantazìa: suite par pianoforte so temi ucraini - 1940 * Імпромпту - ''Impromptu'' - 1962 * Гротеск - Grotesco - 1964 * Гірська сюїта - Suite de ła montanja - 1966-68 * Цикл п'єс для дітей - Siclo de pesi par l'infansia - 1936-1946 * Українські коляди та щедрівки - Canti e [[ščedryk]] ucraini * Вістку голосить - ''Bone Notisie'' * ''Nadałe co Arlechin'' - 1971 ===Varie=== * Серце - ''Cuor'' par voze sołista co orchestra * Лорелеї - ''Lorelei'' par voze narante, armonium e pianoforte, parołe de Lesja Ukrainka - 1919 * Май - ''Majo'' - 1912 * Тема народної пісні - Temi de canson popołare * На Майдані - ''Piasa de l'Independensa'', brano par pianoforte * Не піду до леса з конечкамі - Лемківська пісня - Canson [[Lemko|lemca]] par voze e archi ==Notasion== <references/> {{DEFAULTSORT: Turkevyč-Lukijanovyč, Stefanija Ivanivna}} [[Categoria:Conpoxidori]] [[Categoria:Pianisti|Turkevyč-Lukijanovyč, Stefanija Ivanivna]] 11f40v2o595y0in42dtrs7rpatxfch6 1101467 1101466 2022-07-26T13:51:35Z Enrico 7370 /* Segonda guera mondiałe */ wikitext text/x-wiki '''Stefanija Ivanivna Turkevyč-Lukijanovyč''' (en ucrain: Стефанія Іванівна Туркевич-Лукіянови; en ruso: Стефания Ивановна Туркевич-Лукиянович, trasl. ''Stefanija Ivanovna Turkevič-Lukijanovič''; [[Leòpołi]], [[25 de apriłe]] [[1898]] - [[Cambridge]], [[8 de apriłe]] [[1977]]) ła ze stà na conpozidora, pianista e muzicòłoga [[ucraina]]. ==Biografia== ===Infansia=== Stefania ła ze nasesta Leopołi, ałora inte l'[[Inpero austro-ungàrego]], el 25 de apriłe 1898, int'una fameja de muzeghisti. Só nono de Stefania (Lev Turkevich) e só pare (Ivan Turkevich) i zera preti. Só mare Sofia Kormoshiv (Кормошів) ła jera na pianista che ła ga studià co [[Karol Mikuli]] e [[Vilém Kurz]], e che inte ła só cariera ła ga conpanjà ła zòvane [[Solomija Krušel'nyc'ka]]<ref name="MICT">{{cita web|url=http://meest-online.com/culture/elehiya-zhyttya/|titolo=Елегія життя|autore=Анатолій Житкевич|data=|sito web=|editore=MICT|accesso=2018-05-07|lingua=uk}}</ref>. Tuti i menbri de ła fameja i sonava un stromento; Stefania ła sonava el [[pianoforte]], l'[[arpa]] e l'[[Organo a ponpa|armonium]]. Drioman ła conpozidora ła ga recordà ła só infanaia e el só amor par ła mùzega co 'st'altre parołe<ref name="Павлишин">Павлишин, Степанія Стефанівна. Перша українська композиторка: Стефанія Туркевич-Лісовська-Лукіянович, БаК, Lviv 2004.</ref>: {{cita|Al sentro de tuto ghe zera me mare, che ła sonava un pianoforte maravejozo. Da puteła amava un mucio scoltarla cuando che ła sonava. Ałora A gavemo formà na orchestra da sałon a caza nostra. Sonavimo cusì: pare a'l baso..., me mare a'l piano, Lyonyo (Льоньо) al viołonseło, mi a l'armonium, Marika e Zenko (Марійка і Зенко)... ai viołini. Me pare el ga fondà anca un coro famejar. St'altri ze stà i nostri primi pasi inte'l mondo de ła mùzega. Me pare no'l ga mai łezenà so i schei né catà scuze cuando che se tratava de ła nostra vita muzegałe.}} ===Studi=== [[File:Turkevycz family in Ukraine circa 1915.jpg|thumb|upright|265px|Ła fameja Turkevich in Ucraina (1915 sìrca). Inte ła riga intramezo (da sanca a dreta): ła soreła Irena, el fradeło Lev (co ła racheeta) e Stefania]] Stefania Turkevyč-Lukijanovyč ła ga scumisià i só studi muzegałi co'l conpozidor [[Vasyl Barvinsky]]. Da'l 1914 a'l 1916 ła ga studià a [[Viena]] da pianista co [[Vilém Kurz]]. Daspò ła [[prima guera mondiałe]] ła ga seità i studi a l'[[Univarsidà de Leopołi]] co [[Adolf Chybiński]], frecuentando anca łe só łesion de teoria de ła mùzega a'l [[Consarvatorio de Leopołi]]<ref name=" Павлишин "/>. Inte'l 1919 ła ga scrivesto ła só prima òpara muzegałe, ła ''Liturgia'' (''Літургію''), che ła ze stà sonà pì volte inte ła [[Catedrałe de San Zorzi (Leopołi)|catedrałe de San Zorzi]] a Leopołi<ref name="MICT"/>. Inte'l 1921 eła ła se ga trasferìo da novo a Viena, ndove ła ga podesto studiar co [[Guido Adler]] a l'[[Univarsidà de Viena|Univarsidà]] e co [[Joseph Marx]] a l'[[Univarsidà par ła mùzega e łe arte intarpretative de Viena|Univarsidà par ła mùzega e łe intarpretative]], andove ła se ga łaureà inte'l 1923 co un diploma da insenjante<ref name="MICT"/>. Inte'l 1925 ła ga spozà [[Robert Lisovskyi]] e ła ga viazà co łu a [[Berlin]], ndove ła cubia ła ga vivesto da'l 1927 a'l 1930. In Zarmània ła ga studià co [[Arnold Schönberg]] e [[Franz Schreker]]<ref name=" Павлишин "/>. A ze stà durando 'sto parìodo, inte'l 1927, che ga nasesto só fia Zoya (Зоя)<ref>{{cita web|url=http://esu.com.ua/search_articles.php?id=55702|lingua=uk|titolo=Зоя Робертівна Лісовська-Нижанківська|sito=Enciclopedia dell'Ucraina moderna|accesso=2018-12-17}}</ref>. Inte'l 1930 ła ze ndà a [[Praga]] par studiar co [[Zdeněk Nejedlý]] a l'[[Univarsidà Carolina]] e co [[Otakar Šín]] a'l [[Consarvatorio de Praga|Consarvatorio]]. Ła ga inprofondìo anca ła [[Conpozision (mùzega)|conpozision]] co [[Vítězslav Novák]] a l'Academia de mùzega. Inte l'utuno de'l 1933 ła ga tacà insenjar pianoforte e l'è devenjesta conpanjadora a'l Consarvatorio de Praga. Inte'l 1934 ła ga discutesto ła só tezi so'l [[folclore ucraino]] inte łe òpare ruse<ref name=" Павлишин "/>, otenjendo el dotorà in [[muzegołoìa]] a ła [[Łibara Univarsidà Ucraina]] de Praga. Cusìta eła ła ze ła prima dona de ła [[Gałisia (Europa sentrałe)|Gałizia]] (che ałora ła fazeva parte de ła [[Połonia]]) a resever un [[dotorà de reserca]]<ref name=" Павлишин "/>. Tornada a Leopołi, da'l 1934 fin a'l scominsio de ła [[segonda guera mondiałe]] ła ga łaorà cofà insenjante de teoria muzegałe e pianoforte al Consarvatorio e ła ze stà menbro de l'Union dei muzeghisti profesionisti ucraini<ref name="MICT"/>. ===Segonda guera mondiałe=== Inte l'utuno de'l 1939, drio l'ocupasion soviètega de l'Ucraina ocidentałe, ła ze stà inpiegà cofà tutor e [[primo viołin]] al [[Teatro dell'Opera de Leopołi]] e da'l 1940 al 1941 ła ze stà profasor asosià a'l Consarvatorio. Daspò che'l Consarvatorio el ga sarà drioman a l'ocupasion todesca, ła ga seità insenjar a ła Suoła Statałe de Mùzega. Inte ła verta (primavera) de'l 1944 ła ga łasà Leopołi par Viena<ref name="MICT"/>. Scanpando da l'ocupasion [[Union Soviètega|soviètega]], inte'l 1946 ła se ga trasferìo inte l'[[Austria]] meridionałe e da łà in [[Itałia]], andove el só segondo marìo, Nartsiz Lukyanovich, el łaorava cofà mèdego a'l comando britànego<ref>{{cita web|url=http://www.ukrainiansintheuk.info/ukr/02/lukianovych-u.htm|titolo=Narcyz Lukianowicz (Нарциз Лукіянович)}}</ref>. A seguito, (łe só òpare ła zera stà bandizàe in Ucraina da l'Union Soviètega.) ===Inte'l Renjo Unìo=== Inte l'utuno de'l 1946 ła cubia ła se ga trasferìo inte'l [[Renjo Unìo]]. I ga vivesto in diverse sità: [[Brighton]] (1947–1951), [[Łondra]] (1951–1952), [[Barrow Gurney]] (visin a [[Bristol]]) (1952–1962), [[Belfast]] ([[Irlanda de'l Nord]]) (1962–1973) e [[Cambridge]] (da'l 1973). Ła ga reprendesto a conponer so'l fenir dei [[Ani 1940|ani '40]] e de tanto in tano eła ła sonava el piano in pùblego; in partegołar inte'l 1957 ła ga dazesto int'una serie de conserti inte łe comunidà ucraine d'[[Inglatera]] e inte'l 1959 int'un conserto de mùzega par pianoforte a Bristol. Ła zera menbro e ła ''British Society of Women-Composers and Musicians'' (che ła ga ezistìo fin al 1972)<ref name="MICT"/>. Ła só òpara ''Cuor de Oksana''ła ze stà sonà inte ła [[Centennial Concert Hall]] de [[Winnipeg]] ([[Canada]]) inte'l 1970, soto ła diresion artìstega de ła soreła [[Irena Turkevycz-Martynec]]<ref name="Marunchak, M.H.">Marunchak, M.H. ''The Ukrainian Canadians: A History''. Ukrainian Free Academy of Sciences, Winnipeg, Ottawa, 1970, page 677.</ref>. Daspò gaver continuà a conponer par tuti i ani '70, Stefania Turkewich ła ga moristo l'8 de apriłe 1977 a Cambridge, in Inglatera. ==Òpare== Stefania Turkewich ła ne ga łasà conpozision moderne, ma che łe recorda i canti popołari ucraini cuando che no i ga un carater marcadamente espresionìstego. ===Sinfonie e òpare orchestrałe=== * Симфонія - Sinfonia n. 1 - 1937 * Симфонія n. 2(a) - Sinfonia n. 2(a) - 1952 * Симфонія n. 2(b) (2-гий варіант) - Sinfonia n. 2(b) (2ª varsion) * Симфонієта - Sinfonieta - 1956 * Три Симфонічні Ескізи - Tre spegasi sinfòneghi - 1975 * Симфонічна поема - Poema sinfònego «''La Vitа''» * Космічна симфонія - Sinfonia spasiałe - 1972 * Сюїта для подвійного струнного оркестру - Suite par dopia orchestra d'archi * Фентезі для подвійного струнного оркестру - Fantazia par dopia orchestra d'archi ===Bałeti=== * Руки - ''Ła toza da łe man pasìe'' - Bristol, 1957 * Перли - ''Ła cołana'' * Весна (Дитячий балет) - ''Primavera'' (Bałeto par putełi) - 1934-35 * Мавка (a) - ''Mavka, ła anguàna de ła foresta'' - Belfast, 1964-67 * Мавка (b) - ''Mavka, ła anguàna de ła foresta'' (2ª varsion) - Belfast, 1964-67 * Страхопуд - ''Spauràso'' - 1976 ===Òpara łìrega=== * Мавка - ''Mavka'' (inconpìa), bazà so ''Ła canson de ła foresta'' de [[Lesja Ukrainka]] ===Òpare par l'infansia=== * «Цар Ох» або Серце Оксани - ''Zar Okh'' o ''Cuor de Oksana'' - 1960 * «Куць» - ''El zòvane diàoło'' * «Яринний городчик» - ''Un orto'' - 1969 ===Corale=== * Літургія - ''Łiturzìa'' - 1919 * Псалом Шептицькому - ''Salmo a Šeptytsky'' * До Бою - ''Prima de ła bataja'' * Триптих - ''Tritico'' * Колискова (А-а, котика нема) - Nina nana (''Ah, no ghe ze el gato'') - 1946 ===Mùzega da càmara strumentałe=== * Соната для скрипки і фортепіано - Sonada par viołin e pianoforte - 1935 * (a) Cтрунний квартет - Cuarteto d'archi - 1960-1970 * (b) Cтрунний кварітето - Cuarteto d'archi (2ª varsion) - 1960-1970 * Тріо для скрипки, альта і віолончела - Trio par viołin, vioła e viołonseło - 1960-1970 * Квінтет для двох скрипок, альта, віолончела фортепіано - Cuinteto par do viołini, vioła, viołonseło e pianoforte - 1960-1970 * Тріо для флефти - Trio par fià (flauto, clarineto e fagoto) - 1972 ===Pianoforte=== * Варіації на Українську тему - Variasion so un tema ucraino - 1932 * Фантазія: Суїта фортепянна на Українські теми - Fantazìa: suite par pianoforte so temi ucraini - 1940 * Імпромпту - ''Impromptu'' - 1962 * Гротеск - Grotesco - 1964 * Гірська сюїта - Suite de ła montanja - 1966-68 * Цикл п'єс для дітей - Siclo de pesi par l'infansia - 1936-1946 * Українські коляди та щедрівки - Canti e [[ščedryk]] ucraini * Вістку голосить - ''Bone Notisie'' * ''Nadałe co Arlechin'' - 1971 ===Varie=== * Серце - ''Cuor'' par voze sołista co orchestra * Лорелеї - ''Lorelei'' par voze narante, armonium e pianoforte, parołe de Lesja Ukrainka - 1919 * Май - ''Majo'' - 1912 * Тема народної пісні - Temi de canson popołare * На Майдані - ''Piasa de l'Independensa'', brano par pianoforte * Не піду до леса з конечкамі - Лемківська пісня - Canson [[Lemko|lemca]] par voze e archi ==Notasion== <references/> {{DEFAULTSORT: Turkevyč-Lukijanovyč, Stefanija Ivanivna}} [[Categoria:Conpoxidori]] [[Categoria:Pianisti|Turkevyč-Lukijanovyč, Stefanija Ivanivna]] mo9fejzzbfctojighxuvnu4rw914b8i 1101473 1101467 2022-07-26T14:05:48Z Ciaurlec 3337 /* Infansia */ canbià modèl par łe citasion wikitext text/x-wiki '''Stefanija Ivanivna Turkevyč-Lukijanovyč''' (en ucrain: Стефанія Іванівна Туркевич-Лукіянови; en ruso: Стефания Ивановна Туркевич-Лукиянович, trasl. ''Stefanija Ivanovna Turkevič-Lukijanovič''; [[Leòpołi]], [[25 de apriłe]] [[1898]] - [[Cambridge]], [[8 de apriłe]] [[1977]]) ła ze stà na conpozidora, pianista e muzicòłoga [[ucraina]]. ==Biografia== ===Infansia=== Stefania ła ze nasesta Leopołi, ałora inte l'[[Inpero austro-ungàrego]], el 25 de apriłe 1898, int'una fameja de muzeghisti. Só nono de Stefania (Lev Turkevich) e só pare (Ivan Turkevich) i zera preti. Só mare Sofia Kormoshiv (Кормошів) ła jera na pianista che ła ga studià co [[Karol Mikuli]] e [[Vilém Kurz]], e che inte ła só cariera ła ga conpanjà ła zòvane [[Solomija Krušel'nyc'ka]]<ref name="MICT">{{cita web|url=http://meest-online.com/culture/elehiya-zhyttya/|titolo=Елегія життя|autore=Анатолій Житкевич|data=|sito web=|editore=MICT|accesso=2018-05-07|lingua=uk}}</ref>. Tuti i menbri de ła fameja i sonava un stromento; Stefania ła sonava el [[pianoforte]], l'[[arpa]] e l'[[Organo a ponpa|armonium]]. Drioman ła conpozidora ła ga recordà ła só infanaia e el só amor par ła mùzega co 'st'altre parołe<ref name="Павлишин">Павлишин, Степанія Стефанівна. Перша українська композиторка: Стефанія Туркевич-Лісовська-Лукіянович, БаК, Lviv 2004.</ref>: {{quote|Al sentro de tuto ghe zera me mare, che ła sonava un pianoforte maravejozo. Da puteła amava un mucio scoltarla cuando che ła sonava. Ałora A gavemo formà na orchestra da sałon a caza nostra. Sonavimo cusì: pare a'l baso..., me mare a'l piano, Lyonyo (Льоньо) al viołonseło, mi a l'armonium, Marika e Zenko (Марійка і Зенко)... ai viołini. Me pare el ga fondà anca un coro famejar. St'altri ze stà i nostri primi pasi inte'l mondo de ła mùzega. Me pare no'l ga mai łezenà so i schei né catà scuze cuando che se tratava de ła nostra vita muzegałe.}} ===Studi=== [[File:Turkevycz family in Ukraine circa 1915.jpg|thumb|upright|265px|Ła fameja Turkevich in Ucraina (1915 sìrca). Inte ła riga intramezo (da sanca a dreta): ła soreła Irena, el fradeło Lev (co ła racheeta) e Stefania]] Stefania Turkevyč-Lukijanovyč ła ga scumisià i só studi muzegałi co'l conpozidor [[Vasyl Barvinsky]]. Da'l 1914 a'l 1916 ła ga studià a [[Viena]] da pianista co [[Vilém Kurz]]. Daspò ła [[prima guera mondiałe]] ła ga seità i studi a l'[[Univarsidà de Leopołi]] co [[Adolf Chybiński]], frecuentando anca łe só łesion de teoria de ła mùzega a'l [[Consarvatorio de Leopołi]]<ref name=" Павлишин "/>. Inte'l 1919 ła ga scrivesto ła só prima òpara muzegałe, ła ''Liturgia'' (''Літургію''), che ła ze stà sonà pì volte inte ła [[Catedrałe de San Zorzi (Leopołi)|catedrałe de San Zorzi]] a Leopołi<ref name="MICT"/>. Inte'l 1921 eła ła se ga trasferìo da novo a Viena, ndove ła ga podesto studiar co [[Guido Adler]] a l'[[Univarsidà de Viena|Univarsidà]] e co [[Joseph Marx]] a l'[[Univarsidà par ła mùzega e łe arte intarpretative de Viena|Univarsidà par ła mùzega e łe intarpretative]], andove ła se ga łaureà inte'l 1923 co un diploma da insenjante<ref name="MICT"/>. Inte'l 1925 ła ga spozà [[Robert Lisovskyi]] e ła ga viazà co łu a [[Berlin]], ndove ła cubia ła ga vivesto da'l 1927 a'l 1930. In Zarmània ła ga studià co [[Arnold Schönberg]] e [[Franz Schreker]]<ref name=" Павлишин "/>. A ze stà durando 'sto parìodo, inte'l 1927, che ga nasesto só fia Zoya (Зоя)<ref>{{cita web|url=http://esu.com.ua/search_articles.php?id=55702|lingua=uk|titolo=Зоя Робертівна Лісовська-Нижанківська|sito=Enciclopedia dell'Ucraina moderna|accesso=2018-12-17}}</ref>. Inte'l 1930 ła ze ndà a [[Praga]] par studiar co [[Zdeněk Nejedlý]] a l'[[Univarsidà Carolina]] e co [[Otakar Šín]] a'l [[Consarvatorio de Praga|Consarvatorio]]. Ła ga inprofondìo anca ła [[Conpozision (mùzega)|conpozision]] co [[Vítězslav Novák]] a l'Academia de mùzega. Inte l'utuno de'l 1933 ła ga tacà insenjar pianoforte e l'è devenjesta conpanjadora a'l Consarvatorio de Praga. Inte'l 1934 ła ga discutesto ła só tezi so'l [[folclore ucraino]] inte łe òpare ruse<ref name=" Павлишин "/>, otenjendo el dotorà in [[muzegołoìa]] a ła [[Łibara Univarsidà Ucraina]] de Praga. Cusìta eła ła ze ła prima dona de ła [[Gałisia (Europa sentrałe)|Gałizia]] (che ałora ła fazeva parte de ła [[Połonia]]) a resever un [[dotorà de reserca]]<ref name=" Павлишин "/>. Tornada a Leopołi, da'l 1934 fin a'l scominsio de ła [[segonda guera mondiałe]] ła ga łaorà cofà insenjante de teoria muzegałe e pianoforte al Consarvatorio e ła ze stà menbro de l'Union dei muzeghisti profesionisti ucraini<ref name="MICT"/>. ===Segonda guera mondiałe=== Inte l'utuno de'l 1939, drio l'ocupasion soviètega de l'Ucraina ocidentałe, ła ze stà inpiegà cofà tutor e [[primo viołin]] al [[Teatro dell'Opera de Leopołi]] e da'l 1940 al 1941 ła ze stà profasor asosià a'l Consarvatorio. Daspò che'l Consarvatorio el ga sarà drioman a l'ocupasion todesca, ła ga seità insenjar a ła Suoła Statałe de Mùzega. Inte ła verta (primavera) de'l 1944 ła ga łasà Leopołi par Viena<ref name="MICT"/>. Scanpando da l'ocupasion [[Union Soviètega|soviètega]], inte'l 1946 ła se ga trasferìo inte l'[[Austria]] meridionałe e da łà in [[Itałia]], andove el só segondo marìo, Nartsiz Lukyanovich, el łaorava cofà mèdego a'l comando britànego<ref>{{cita web|url=http://www.ukrainiansintheuk.info/ukr/02/lukianovych-u.htm|titolo=Narcyz Lukianowicz (Нарциз Лукіянович)}}</ref>. A seguito, (łe só òpare ła zera stà bandizàe in Ucraina da l'Union Soviètega.) ===Inte'l Renjo Unìo=== Inte l'utuno de'l 1946 ła cubia ła se ga trasferìo inte'l [[Renjo Unìo]]. I ga vivesto in diverse sità: [[Brighton]] (1947–1951), [[Łondra]] (1951–1952), [[Barrow Gurney]] (visin a [[Bristol]]) (1952–1962), [[Belfast]] ([[Irlanda de'l Nord]]) (1962–1973) e [[Cambridge]] (da'l 1973). Ła ga reprendesto a conponer so'l fenir dei [[Ani 1940|ani '40]] e de tanto in tano eła ła sonava el piano in pùblego; in partegołar inte'l 1957 ła ga dazesto int'una serie de conserti inte łe comunidà ucraine d'[[Inglatera]] e inte'l 1959 int'un conserto de mùzega par pianoforte a Bristol. Ła zera menbro e ła ''British Society of Women-Composers and Musicians'' (che ła ga ezistìo fin al 1972)<ref name="MICT"/>. Ła só òpara ''Cuor de Oksana''ła ze stà sonà inte ła [[Centennial Concert Hall]] de [[Winnipeg]] ([[Canada]]) inte'l 1970, soto ła diresion artìstega de ła soreła [[Irena Turkevycz-Martynec]]<ref name="Marunchak, M.H.">Marunchak, M.H. ''The Ukrainian Canadians: A History''. Ukrainian Free Academy of Sciences, Winnipeg, Ottawa, 1970, page 677.</ref>. Daspò gaver continuà a conponer par tuti i ani '70, Stefania Turkewich ła ga moristo l'8 de apriłe 1977 a Cambridge, in Inglatera. ==Òpare== Stefania Turkewich ła ne ga łasà conpozision moderne, ma che łe recorda i canti popołari ucraini cuando che no i ga un carater marcadamente espresionìstego. ===Sinfonie e òpare orchestrałe=== * Симфонія - Sinfonia n. 1 - 1937 * Симфонія n. 2(a) - Sinfonia n. 2(a) - 1952 * Симфонія n. 2(b) (2-гий варіант) - Sinfonia n. 2(b) (2ª varsion) * Симфонієта - Sinfonieta - 1956 * Три Симфонічні Ескізи - Tre spegasi sinfòneghi - 1975 * Симфонічна поема - Poema sinfònego «''La Vitа''» * Космічна симфонія - Sinfonia spasiałe - 1972 * Сюїта для подвійного струнного оркестру - Suite par dopia orchestra d'archi * Фентезі для подвійного струнного оркестру - Fantazia par dopia orchestra d'archi ===Bałeti=== * Руки - ''Ła toza da łe man pasìe'' - Bristol, 1957 * Перли - ''Ła cołana'' * Весна (Дитячий балет) - ''Primavera'' (Bałeto par putełi) - 1934-35 * Мавка (a) - ''Mavka, ła anguàna de ła foresta'' - Belfast, 1964-67 * Мавка (b) - ''Mavka, ła anguàna de ła foresta'' (2ª varsion) - Belfast, 1964-67 * Страхопуд - ''Spauràso'' - 1976 ===Òpara łìrega=== * Мавка - ''Mavka'' (inconpìa), bazà so ''Ła canson de ła foresta'' de [[Lesja Ukrainka]] ===Òpare par l'infansia=== * «Цар Ох» або Серце Оксани - ''Zar Okh'' o ''Cuor de Oksana'' - 1960 * «Куць» - ''El zòvane diàoło'' * «Яринний городчик» - ''Un orto'' - 1969 ===Corale=== * Літургія - ''Łiturzìa'' - 1919 * Псалом Шептицькому - ''Salmo a Šeptytsky'' * До Бою - ''Prima de ła bataja'' * Триптих - ''Tritico'' * Колискова (А-а, котика нема) - Nina nana (''Ah, no ghe ze el gato'') - 1946 ===Mùzega da càmara strumentałe=== * Соната для скрипки і фортепіано - Sonada par viołin e pianoforte - 1935 * (a) Cтрунний квартет - Cuarteto d'archi - 1960-1970 * (b) Cтрунний кварітето - Cuarteto d'archi (2ª varsion) - 1960-1970 * Тріо для скрипки, альта і віолончела - Trio par viołin, vioła e viołonseło - 1960-1970 * Квінтет для двох скрипок, альта, віолончела фортепіано - Cuinteto par do viołini, vioła, viołonseło e pianoforte - 1960-1970 * Тріо для флефти - Trio par fià (flauto, clarineto e fagoto) - 1972 ===Pianoforte=== * Варіації на Українську тему - Variasion so un tema ucraino - 1932 * Фантазія: Суїта фортепянна на Українські теми - Fantazìa: suite par pianoforte so temi ucraini - 1940 * Імпромпту - ''Impromptu'' - 1962 * Гротеск - Grotesco - 1964 * Гірська сюїта - Suite de ła montanja - 1966-68 * Цикл п'єс для дітей - Siclo de pesi par l'infansia - 1936-1946 * Українські коляди та щедрівки - Canti e [[ščedryk]] ucraini * Вістку голосить - ''Bone Notisie'' * ''Nadałe co Arlechin'' - 1971 ===Varie=== * Серце - ''Cuor'' par voze sołista co orchestra * Лорелеї - ''Lorelei'' par voze narante, armonium e pianoforte, parołe de Lesja Ukrainka - 1919 * Май - ''Majo'' - 1912 * Тема народної пісні - Temi de canson popołare * На Майдані - ''Piasa de l'Independensa'', brano par pianoforte * Не піду до леса з конечкамі - Лемківська пісня - Canson [[Lemko|lemca]] par voze e archi ==Notasion== <references/> {{DEFAULTSORT: Turkevyč-Lukijanovyč, Stefanija Ivanivna}} [[Categoria:Conpoxidori]] [[Categoria:Pianisti|Turkevyč-Lukijanovyč, Stefanija Ivanivna]] mtsyos4887q3i4u0ntevqhe18mbv2ey 14 150419 1101452 2022-07-26T13:02:38Z Ciaurlec 3337 creada wikitext text/x-wiki {{Catpiasè|{{pipetrick}}}} __HIDDENCAT__ [[Categoria:Propietà lexeste so Wikidata]] 7zm6bpuwcp7z93nxwdbbif6oi9lg1qg 0 150420 1101468 2022-07-26T13:54:30Z Ciaurlec 3337 creà rimando wikitext text/x-wiki #VARDA [[Seconda guera mondiałe]] 1ecmh38v2ra8df131cpwg4d5ggdfs6v 0 150421 1101469 2022-07-26T13:55:11Z Ciaurlec 3337 creà rimando wikitext text/x-wiki #VARDA [[Regno Unìo]] f3j1kkhjasmx8cv75gww43kx5rq3sc1 0 150422 1101470 2022-07-26T13:58:05Z Ciaurlec 3337 creà rimando wikitext text/x-wiki #VARDA [[Irlanda del Nord]] 6bitnfn0ntccfokej3b5ylm6urzbjpb 0 150423 1101512 2022-07-27T11:06:29Z Ciaurlec 3337 creà rimando wikitext text/x-wiki #VARDA [[Łéngoa piemontéxe]] n1c2hieq7d6pikkcjywr3gbcysj2vot 0 150424 1101513 2022-07-27T11:10:40Z Ciaurlec 3337 zontà rimando wikitext text/x-wiki #VARDA [[11 de lujo]] 9ytytdamyfqabrtrsapimqyhzi1uc9g 0 150425 1101514 2022-07-27T11:11:07Z Ciaurlec 3337 creà rimando wikitext text/x-wiki #VARDA [[7 de lujo]] s0qltqilna5hpu6o04kvb0e42sor0ru 0 150426 1101515 2022-07-27T11:11:41Z Ciaurlec 3337 creà rimando wikitext text/x-wiki #VARDA [[13 de disenbre]] mlid6gbh0ifemqji58vgixbqnd2v5ix 0 150427 1101516 2022-07-27T11:12:27Z Ciaurlec 3337 creà rimando wikitext text/x-wiki #VARDA [[Siracuxa]] mivbcxu8fd5m4bp18xnktywl868kcom 0 150428 1101520 2022-07-27T11:21:59Z Ciaurlec 3337 creà rimando wikitext text/x-wiki #VARDA [[Marco evanzełista]] 1o71wma8m095c1lcqbmbn80ftmdef0w 0 150429 1101522 2022-07-27T11:25:08Z Ciaurlec 3337 creà rimando wikitext text/x-wiki #VARDA [[Gravo]] dubqog3jwrkiv30suz481i6zzvjmhn6