Kaszëbsczi jãzëk

Z Wikipedia


kaszëbsczi jãzëk
Òbsëga Pòlskô, Kanada
Lëczba mówiącëch 50-200 tësãcë (fëleje akùratnëch danëch)
Môl -
Pòchodzeniowe régòwanié Jindoeùropejsczé jãzëczi
*Słowiańsczé jãzëczi
**Zôpôdnosłowiańsczi jãzëk
***Lechicczi jãzëk
****Pòmòrsczi jãzëk
*****Kaszëbsczi jãzëk
Alfabét łacëzniany
Òficjalny sztatus
Ùrzãdny jãzëk Òd 2005 rokù w Pòlsce òbéndowi jãzëk, z mòżebnotą wprowadzenia do ùrzãdów jakno pòmòcny jãzëk w pòmòrsczim wòjewództwie
Regùlowany òb Radzëznë Kaszëbszégò Jãzëka
Kòdë jãzëka
ISO 639-1 -
ISO 639-2 csb
ISO 639-3 csb
SIL CSB

Kaszëbsczi jãzëk - jãzëk z zôpôdnosłowiańsczégò karna słowiańsczich jãzëków, chtërnym gôdô wiãcy jak 50 000 Kaszëbów. Kaszëbsczi je jednym z pòmòrsczich jãzëków - ò apartnym jãzëkù mòżna rzec ju w XIV stolace. Nôstarszi kaszëbsczé knédżi to Duchowe piesnie Dra Marcina Luthera i inszich naboznich męzow Szymona Krofeja z 1586 rokù, jak téż z rokù 1643 Michôła Pontanusa Mały Catechism Niemiecko Wándalski abo Slowięski. Dzysdniowò lëterackô kaszëbizna je ewòlucëją zabédowóny przez Floriana Cenôwe, wprzód w 1848 (?) - ta równak òstałą òdnalazłô w rusczich archiwach kòl kùńca XX stalata - ë w 1879 rokù w Zarés do grammatikj kasebsko-slovjnskjé mòvé, wëdanej w Pòznaniu. Badéra kaszëbiznë Fridrich Lorentz wëapartnił w kaszëbsczim jãzëkù 47 zwãków, chtërne są dzysdniowò pisane 34 lëterama, jich dzél (ch, cz, dz, dż, rz, sz) òb sparłãczenie lëter.

Spisënk zamkłoscë

[edicëjô] Miono

Kaszëbizna czãstô je wëmieniownô zwónô pòmòrsczim jãzëkã, chòc de facto je òna le karnã słëchających do niegò dialektów. Bëtnosc wielu mionów na òpisanié jednégò jãzëka a téż jidentifikacëjô całownégò jãzëka z jegò nômòcnészim dialektã mô czasã môl w przëmiôrze mniészoscowëch jãzëków, jaczé sã mòcno zjinaczoné ë jaczé na skùtk nieżëcznëch, pòliticznëch dzejników nie bëłë w sztądzë ùsôdzëc òglowégò, sztandardowégò jãzëka ë dobéc mòcny lëżnoscë w państwie, w jaczim są brëkòwóné.

Juwernô stojizna jakno w pòmòrsczim jãzëkù ma môl np. w òkcytańsczim ë dolnomiemieczim jãzëkù. Òkcytańsczi czãstô biwô zwóny prowansalsczim jãzëkã, chò dialektë prowansalsczé są blos dzélã òkcytańsczégò, leno mają nômòcnészi lëteracczi zwëk. Dolnomiemiecczi (Nederdüütsch, Plattdüütsch) je czãstô zeszlachòwóny z jegò dolnosaksońsczim dialektã (Nedersassisch, Low Saxon), ga mô òn wiele mòcniészi môl òd resztë.

Pò wëmiarcém słowianiznë a téż wszëtczéch jinëch pòmòrsczich dialektów, króm kaszëbiznë w przerównaniém do jãzëka Pòmòrzanów dzysô nôczãsczi je brëkòwóny termin "kaszëbsczi jãzëk". Rodowizna mionów "Kaszëbi" ë "kaszëbsczi" a téż ôrt, na jaczi òne przëszłë òb stalata z òkrãżégò Kòszalëna na Pòrénkòwi Pòmòrskô są wcyg wëzgôdką dlô ùczałich. Niżódnô z dotëchczasnych teòrëjów nie pòtkała sã z òglowym akceptã. Nie mô równak dokôzów na to, żebë doszło do wanogów Pòmòrzanów z òkrãżégò Kòszalëna w pòrénkòwim czérënkù.

[edicëjô] Brëkòwanié

Syg kaszëbiznë òd kùli lat bezùstankòwò sã zmiésza. Do niedôwna westrzódk pòlsczich mòwnoùczałich panowała ùdba, że kaszëbsczi je blós dialektã pòlsczégò jãzëka. W 2003 rokù naznaczono kaszëbiznié trzëlëterowi midzënôrodny kòd CSB wedle normë ISO 639-2.

Dzysdniowò w Pòlsce a òsoblëwie na Kaszëbach je cziledzësąt szkòłów, w chtërnech dzëcë ùczą sã kaszëbsczégò. Òd 2005 rokù je mòżnota skłôdania egzaminu maturalniégò z negò jãzëka. W kaszëbsczim wëdôwane są knëżczi, cządniczi a téż nadëwane programë w radiju czë telewizëji.

Wedle ùstawë ò nôrodnëch ë etnicznëch miésziznach ôs òbéndowich jãzëkach z 6 stëcznika 2005 rokù je mòżebnota brëkòwania przed ùrzãdama gminów, kòl ùrzãdniégò jãzëka, kaszëbsczëgò jakno pòmòcniégò jãzëka.

[edicëjô] Lëteratura

Wëdowiédnô tablëca w dwóch jãzëkach: pòlsczim ë kaszëbsczim
Wëdowiédnô tablëca w dwóch jãzëkach: pòlsczim ë kaszëbsczim

[edicëjô] Zaòstałoscë kaszëbsczi (pòmòrscczi) pismieniznë

  • 1536 Kronika T. Kantzowa o wendyjskich ludach zwanych Wendami a między nimi Kaszuby. Chronik von Pommern in Hohdeutscher, hrsg. v. G. Gaebel, Sztetëno 1897.
  • 1586 Duchowne piesnie D. Marcina Luthera y ynßich naboznich męzow. Zniemieckiego w Slawięsky ięzik wilozone Przes Szymana Krofea... w Gdainsku: przes Jacuba Rhode, Tetzner 1896: z dolmaczënkù bëtowsczégò pastora S. Krofeja, Słowińca (?) rodã z Dąbia.
  • 1643 Mały Catechism D. Marciná Lutherá Niemiecko-Wándalski ábo Slowięski to jestá z Niemieckiego języká w Słowięski wystáwiony na jáwnosc wydan..., w Gdaińsku przes Jerzego Rhetá, Gduńsk 1643. Pastor smołdziński M. Mostnika (Michał Pontanus), rodem ze Słupska.
  • Die Schmolsiner Perokopen (Smòldzëńsczé perikòpë), òpracowóné ë wëdóné przez Friedhelma Hinze, Berlëno (pòrénkòwé) 1967
  • Altkaschubisches Gesangbuch (Stôrokaszëbsczi spiéwnik), òpracowóné ë wëdóné przez Friedhelma Hinze, Berlëno (pòrénkòwé) 1967
  • Przysięgi słowińskie z Wierzchocina

[edicëjô] Bùtnowë lënczi