Leiden

vanuit Wikipedia, die vrye ensiklopedie.

Leiden
Land: Nederland
Provinsie: Zuid-Holland
Koördinate: 52°09′ N 4°29′ W
Oppervlakte: 23,16 km²
Bevolking: 117 989 (Maart, 2006)
Bevolkingsdigtheid: 5 366 / km²
Hoogte: 0-100 m bo seespieël
Burgemeester: drs. H.J.J. (Henri) Lenferink
De Valk Windmeulmuseum
De Valk Windmeulmuseum

Image:Ltspkr.pngLeiden is naas Rotterdam, Den Haag, Dordrecht en Zoetermeer, die vyfde stad van die Nederlandse provinsie Zuid-Holland. Dié stad is aan die Rynrivier geleë en vorm 'n enkele stedelike gebied met Oegstgeest, Leiderdorp en Voorschoten.

Leiden beslaan 'n oppervlakte van 23,16 vierkante kilometer en het ongeveer 117 989 inwoners, agglomeratie 254 000 inwoners. Henri Lenferink is die burgermeester van Leiden.

Inhoud

[wysig] Geskiedenis

Die stad het as 'n sogenaamde dykdorp aan die voete van 'n kunsmatige heuwel ontstaan, waar die Ou en Nuwe Rynriviere saamvloei. In die oudste vermelding van die stad, omstreeks 860, het dit as Leithon bekend gestaan. Die vesting van Leiden in die graafskap van Holland het in die 9de eeu ontstaan toe die Wikinge oor Utrecht geheers het. Leiden is tot voor 1420 deur burggrawe en verteenwoordigers van die howe in Nederland regeer. In 1266 het Leiden stadsregte bekom.

In 1420 het hertog Jan van Beieren met sy goedgewapende leër van Gouda na Leiden marsjeer met die doel om die stad te verower. Hulle het vestings aangeval en binne 'n week die kastele van Poelgeest, Ter Does, Hoichmade, de Zijl, ter Waerd, Warmond en de Paddenpoel verower. Op 14 Junie van dieselfde jaar was Van Beieren se leër voor die mure van Leiden en op 17 Augustus het die stad na twee maande se besetting sig aan Van Beieren oorgegee. Die sitadelgraaf Filips van Wassenaar is van sy ampte gestroop en hy het sy laaste jare in aanhouding deurgebring.

Leiden het floreer in die 16de en 17de eeu en was tydens die 'Goue Eeu' die tweede grootste stad naas Amsterdam. Teen die einde van die 15de eeu het die tekstielbedryf 'n belangrike rol in die Leidense ekonomie gespeel en na die uitsetting van die Spanjaarde het Leidse kledingstowwe oral bekend geword. Hierdie nywerhede het ook 'n belangrike rol tydens die Tagtigjare Oorlog gespeel toe die Spanjaarde die stad van Mei tot Oktober 1574 beset het. Die inwoners van Leiden het egter weerstand teen die belegging gebied en die stad weer ontset. Vir hulle heldhaftige verdediging van die stad het Prins Willem van Oranje 'n jaar later in 1575 die Universiteit van Leiden gestig.

Sedert die laat 17de eeu het Leiden 'n ekonomiese insinking beleef wat toegeskryf is aan 'n dalende tekstielproduksie. In die tyd het die bevolking van Leiden gedaal van 'n beraamde 100,000 inwoners in 1640 tot 30,000 inwoners tussen 1796 en 1811. Die bevolkingsgetal het daarna weer geleidelik gegroei en teen 1904 was daar 56,044 inwoners.

Op 12 Januarie 1807 het 'n ramp die stad getref toe 'n skip, wat met buskruit gelaai was en aan die oostekant van die Rapenburg vasgemeer was, ontplof het. Ongeveer 150 mense is dood, terwyl honderde huise verwoes is, insluitende dié van die Elsevierdrukkersfamilie. Koning Lodewyk Napoleon Bonaparte het persoonlik ingegryp om slagofferhulp te koördineer. Die Van der Werffpark en die Kamerlingh-Onnes-laboratorium is later op die ruïnes van die ontploffing gevestig.

In 1842 is die spoorlyn tussen Leiden en Haarlem in gebruik geneem en later, in 1843, is Leiden per spoorlyn met Den Haag verbind. Hierdie spoorlyne het later bygedra tot 'n herlewing in Leiden se ekonomie, 'n verdere uitbreiding buite die grense die stad se 17de eeuse singels en nywerheidsontwikkelinge in 1920.

In April 1848 het die politikus Johan Rudolf Thorbecke (1798-1872) die Nederlandse grondwet in sy woning te Garenmarkt 9, in Leiden, geskryf.

In 1866 het 'n cholera-epidemie die stad getref wat in 1868 tot die oprigting van 'n Akademiese hospitaal (waar die Nasionale Volkekundige museum vandag staan) gelei het.

In 1883 is ganse Nederland geskud deur die arrestasie van die Leidse moordenares, Maria Catharina Swanenburg, ook bekend as die 'gifmengster' of die Goeie Mie. Sy het haar slagoffers, waarvan 27 dood en 'n verdere 54 kroniese gesondheidsprobleme ontwikkel het, met arseen vergiftig ten einde hulle versekerings- en erfgelde te eis. Sy is daarna skuldig bevind en in 'n gevangenis aangehou waar sy in 1915 gesterf het.

Tydens die Tweede Wêreldoorlog is Leiden swaar deur geallieerde bombardemente getref. Die omgewing rondom die stasie en die Marekerk het verál erg deurgeloop.

[wysig] Kultuur, wetenskap en kuns

Latynse Skool te Lokhorststraat waar Rembrandt van Rijn geleer het
Latynse Skool te Lokhorststraat waar Rembrandt van Rijn geleer het

Die einde van die Spaanse besetting word jaarliks op 3 Oktober gevier. Dit gaan met feestelikhede gepaard en tradisionele kosse soos witbrood, haring en hutspot. Die jaarlikse Rapenburgkonsert is 'n musiekhoogtepunt op die Leidse kultuurkalender.

Leiden is ook 'n belangrike inkopiegemeenskap en spog met een van die grootste inkopiestrate in Europe, te Haarlemmerstraat. Die Universiteit van Leiden is bekend vir allerlei ontdekkings, insluitende die Leidse fles, 'n kapasitor wat uit 'n glasfles gemaak is en deur Pieter van Musschenbroek in 1746 'uitgevind' is en hoewel dit eintlik die vorige jaar in Duitsland deur Ewald Georg von Kleist in Duitsland ontdek is, het die naam "Leidse fles" bekend geword.

'n Ander ontwikkeling is die van kriogenie. Heike Kamerlingh Onnes (1853-1926) het in 1913 'n Nobelprys in die fisika verower, nadat hy in 1908 vir die eerste keer daarin geslaag om helium vloeibaar te maak en later om 'n temperatuur van minder as een graad bo die absolute minimum te bereik. Die beroemde fisikus, Hendrik Antoon Lorentz (1853 - 1928) wie in 1902 'n Nobelprys vir elektromagnetisme verwerf het, het ook in Leiden studeer en later professor aan die universiteit geword.

Op die kunsgebied is die wêreldbekende skilder, Rembrandt Harmenszoon van Rijn (1606 – 1669) in Leiden gebore, waar hy 'n Latynse skool te Lokhorststraat bygewoon het en later aan die Universiteit van Leiden ingeskryf het. Hy was onder andere ook 'n leerling onder die Leidse historiese skilder, Jacob van Swanenburgh (1571-1631). Hy het ook later sy eie ateljee geopen saam met sy vriend en kollega, Jan Lievens voordat hy later na Amsterdam verhuis het. Die 17de eeuse skilder, Jan Steen (1626 - 1679), en landskapskilder, Jan van Goyen (1596 – 1656), is ook in Leiden gebore.

Leiden het bekende digters en skrywers opgelewer, te wete Piet Paaltjens, J.C. Bloem, Maarten Biesheuvel, Jan Wolkers, Constantijn Huygens en Maarten 't Hart, wie in die stad gewoon of studeer het.

Leiden is ook bekend vir sy muurgedigte in vele tale, wat in 1992 as 'n stadsprojek geloods is en fokus op die verhouding tussen taal en beeld.

[wysig] Die Universiteit van Leiden

Die Universiteit van Leiden is die oudste universiteit in Nederland en is in 1575 deur Prins Willem van Oranje gestig, leier van die Hollandse verset tydens die Tagtigjaaroorlog. Die universiteit het nege fakulteite, meer as 50 departemente, meer as 150 voorgraadse programme en 40 nasionale en internasionale navorsingsinstellings. Die universiteit is internasionaal bekend en lok studente van regoor die wêreld.

[wysig] Riviere, kanale en parke

Leidenkanaal
Leidenkanaal

Die twee takke van die Ou Rynrivier, wat Leiden uit die ooste binnevloei, vloei in die middel van die stad ineen. Die stad word verder deur etlike kleinere, sombere kanale met boom-omgrensde kaaie verdeel.

Die Rapenburg is een van die mooiste en bekendste gragte in Leiden en is ongeveer in 1250 as 'n vestingsgrag gegrawe om die stad te beskerm. Talle statige geboue is sedertdien langs die grag gebou en die jaarlikse Rapenburgkonsert word op die grag gevier.

Suid van die stad is die Botaniese Tuine Hortus Botanicus, een van die oudste botaniese tuine in Nederland, wat in 1549 teenaan die Rapenburg opgerig is. Daar is ook ander tuine wat langs die ou Singel en buitekanale strek. Die Van der Werffpark is vernoem na burgermeester Pieter Adriaanszoon van der Werff, wie die stad in 1574 teen die Spanjaarde verdedig het. Die Leidse professor en tuinboukundige, Carolus Clusius, (1526 - 1609) het die grondslag gelê vir Nederland se tulpebedryf.


[wysig] Besienswaardighede

Hooglandse Kerk, Leiden
Hooglandse Kerk, Leiden

[wysig] Vervoer

Leiden kan per trein deur die De Vink-, die Leiden Centraal- en Leiden Lammenschansspoorwegstasies bereik word. Die stad het ook 'n openbare busdiens.

[wysig] Suid-Afrikaners in Leiden

'n Aantal bekende Suid-Afrikaners het in Leiden gewoon en/of daar studeer:

  • Fransjohan Pretorius: Bekende geskiedkundige op die gebied van die Boere-oorlog het 'n doktorsgraad in Leiden voltooi.
  • Vernon Alexander February: Skrywer en akademikus het jare lank in ballingskap in Nederland gewoon en studeer en was later verbonde aan die Afrikastudiesentrum aan die Universiteit van Leiden.
  • Petrus Johannes van der Merwe (1912 - 1979): Eertydse geskiedkundige verbonde aan die Universiteit van Stellenbosch van 1955 tot 1977. Hy het in 1937 'n doktorsgraad oor die Groot Trek aan die Universiteit van Leiden behaal.
  • Johannes Friedrich Wilhelm Grosskopf (1885 - 1948): Skrywer en akademikus aan die Universiteit van Stellenbosch van 1920 - 1935 het sy doktorsgraad aan die Universiteit van Leiden voltooi.
  • Henri Louis Gonin (1907-1997) - Akademikus en Latynkenner verbonde aan die Universiteite van Stellenbosch en Pretoria het sy doktorsgraad aan die Universiteit van Leiden voltooi.
  • Rachelle Conradie - Digter het aan die Universiteit van Leiden studeer.
  • Christiaan Willem Hendrik van der Post - Digter en lid van die Volksraad in die Vrystaat is in Leiden gebore.
  • Gerrit Viljoen (1926 -) - Voormalige minister van Onderwys en Staatkundige Ontwikkeling het in 1955 'n doktorsgraad aan die Universiteit van Leiden behaal.
  • Nelson Mandela - Vorige Staatspresident van Suid-Afrika is in 1999 deur die Universiteit van Leiden met 'n eredoktorsgraad bekroon.

[wysig] Verwysings

[wysig] Eksterne Skakels