Zürich

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy

Der Artikel beschäftigt sich mit de Stadt Züri. Anderi Artikel verzeled über de Bezirk und de Kanton.
Wappe
Wappe vu Züri
Basisdate
Kanton: Züri
Bezirk: Züri
BFS-Nr.: 0261 (bis 31.12.1989: 0253)
PLZ: 8000-8099
Koordinate: 47° 23' n. Br.
8° 32' ö. L.
Höchi: 408 m ü. M.
Flächi: 91.88 km²
Iwohner: 366'809 (31. Dezämber 2005)
Websyte: www.stadt-zuerich.ch
Charte
Charte vu Züri
Dialäkt: Züritüütsch

Züri (röm. Turicum; ahd. Ziurichi) isch die grööschti Stadt vo de Schwiiz und hät öppe 360'000 Iiwoner. Mit irer Agglo zäme hät si öppe anderthalb Millione Iiwoner. Züri liit a de Limet am Usfluss vom Zürisee und isch d'Hauptschtadt vom Kanton Züri.

Inhaltsverzeichnis

[ändere] Wirtschaft

De Motor vo de Zürcher Wirtschaft: de Zürcher Hauptbahnhof
De Motor vo de Zürcher Wirtschaft: de Zürcher Hauptbahnhof

Züri isch au d'Wirtschaftsmetropole vo de Schwiiz. Grossbanke wie d'UBS oder d'Credit Suisse händ da ihre Hauptsitz. Usserdem isch au d'Zürcher Kantonalbank a z'träffe. Ihri Gebäude stönd am Paradeplatz oder a de Bahnhofstrass.

[ändere] Ufstiig

Sälle Artikel oder Abschnitt brucht e Yberarbeitig un sott dorum durgluegt werre. Nächers isch uf dr Diskussionssite agäbe. Hilf bitte mit, ihn z'verbessere un entfern aschliessend die Markierig.

D'Stadt Züri isch zur Wirtschaftsmetropole worde, wil si's gschafft hät i de 1850er-Jahre als erschti Stadt vo de Schwiiz di beschte Isebahnverbindige z'boue. Das isch under anderem au de Verdienscht vom Alfred Escher. Er isch nöd nume i de Regierig gsässe, sondern au Presidänt vo de Schwiizerische (de facto: zürcherische) Nordoschtbahn (NOB) gsi und Presidänt vo de Kreditaschtalt, won de NOB s'Gäld gee häd, zum d Isebaane z boue. Banke händ s Gält gha für Isebaane und Induschtri, Induschtri isch gärn det ane, wos Isebaane gha häd wäg em Transport und wos öppis z transportiere gha häd händ d Isebaane gärn neui Linje pout. Dänn häd all das müesse versicheret wärde - en neue Wirtscahftszwiig isch gebore gsi. Zum schaffe hät mer Arbeiter pruucht und die händ mit irem Konsum wider d Wirtschaft akurblet.

[ändere] Hüt

Hüt sind fascht ali Fabrike verschwunde. I de ehemalige Maschinefabrik Escher Wyss AG wärded hüt no vo de VA Tech Hydro AG (oder isch si scho wider verchauft worde? – heute Siemens-Wabag, vorher VA Wabag, ex Voest-Alpine, ex Sulzer, ex Sulzer Escher Wyss, ex Escher Wyss) Turbine und vo de Maschinefabrik Augsburg-Nürnbärg under em Name MAN Turbo (ex Sulzer, ex Sulzer Escher Wyss, ex Escher Wyss) Turbolader produziert. Andersch isch d Entwicklig bi de Banke und Versicherige gange. Hüt sind ali grosse Versicherige ussert de Waadt-Versicherig i Zürcher Psitz. Au die grosse Banke händ sich zämegschlosse und sind hüt ali z Züri dihäi.

[ändere] Bekannti Wirtschaftsfüerer us Züri

  • Hans Caspar Escher von der Linth, Industrielle, Geolog, Inschiniör
  • Alfred Escher, Regierigsrat, Presidänt vo de Noroschtbaan und deKreditastalt
  • Gottlieb Duttweiler, Gründer vo de Migros-Gnosseschafte

[ändere] Geographie

Satelliteufnahm vo de Region Züri
Satelliteufnahm vo de Region Züri

Züri ligt uf 408 m ü. M. am untere (nördliche) änd vom Zürisee, ibettet zwüsche Üetliberg im Weschtä und Züriberg im Oschte. Dur Züri flüüst d'Limet, wo-n-usem Zürisee und ursprünglich usem Glarnerland chunt.

D'Altstadt zieht sich beidsitig vo de Limmat. No hüt isch d'weschtliche Abgränzing vo e mol Stadt anhand vom Schanzengrabä no guet z'erkenne isch. Dä künstlich Kanal isch im Rahmen vom Bau de drite Stadtbefestigung im 17. und 18. Jahrhundert a gleit worde. Scho denn isch e teil vom Wassers us em See abgleitet u i nem Graben usserhalb de Basisstionä u de Bollwerk wider zrügg id Limmat gführt het. Der gröschti Teil vom Schanzengrabens isch hüt no erhalte, doch wird das Wasser jez nüm me direkt i d'Limmat, sondern bim Hauptbahnhof id'Sihl gleitet. Beim Platzspitz chli unterhalb de Altstadt mündet d'Sihl als bedeutendschter Näbefluss id Limmat.

De Huusbèèrg vo Züri isch dä Üetlibèèrg mit sim Fèrnsehturm.

[ändere] Politik

S Rathuus vo Züri. Es ghört em Kanton und isch de Tagigsort vom Kantonsrat
S Rathuus vo Züri. Es ghört em Kanton und isch de Tagigsort vom Kantonsrat

D'Stadt wird vom Stadtrat regiert, er hät sin Sitz im Schtathuus näbet em Fraumünschter. Im Raathuus am Limmatquai isch de Kantonsraat dihäi. Züri isch e ganz e multikulturelli Stadt, vor allem z Ussersihl ("Chreis Cheib") oder im Langstraassequartier sind Lüüt vo mee als 140 Nazioone dihei.

[ändere] Bekannti Politiker us Züri

  • Rudolf Brun, Bürgermeischter, Zouftverfassig
  • Rudolf Stüssi, Bürgermeischter
  • Hans Waldmann, Bürgermeischter

[ändere] Sport

Sportlich büütet d'Stadt Züri vill, es git meh als 20 verschideni Fuessballclüpp, di bekanntischte sind de FC Züri und d'Grasshoppers, im Ishockey sinds d'ZSC Lions und d'Chloote Flyers.

[ändere] Kultur

Mit dem Schloss, vor hundert Jaar pout, häd d Stadt Züri s Schwiizerische Landesmuseum ad Limet gholt.
Mit dem Schloss, vor hundert Jaar pout, häd d Stadt Züri s Schwiizerische Landesmuseum ad Limet gholt.

Au kulturell isch Züri sehr attraktiv: Es hät es Kunschthuus, es Operehuus, e Tonhalle, s'Schauspiilhuus mit de neue Bühne i de alte Schiffbouhalle vo de ehemalige Maschinefabrik Escher Wyss AG im Induschtriequartier, d'MaagEventhall i de ehemalige Zaaredlifabrik Maag im Induschtriequartier bim Baanhof Hardbrugg, s'Landesmuseum grad näbed em Baanhof uf de Platzpromenade und suscht no vieli Musee und natüürli de Zürizoo. Aber nöd numè Kunscht und Tièr git's azluegè, sondern au Pflanzè: So isch d'Sukulèntesammlig oder d'Suki wiè d'Zürcher säged i de Ängi – unter Kakteelièbhaber weltbekannt – und au dè botanischi Garte z Riesbach muess mèr gseh ha.

[ändere] Bekannti Persoone us Züri

  • Gottfried Keller, Staatsschriiber und Schriftsteller
  • Max Bill, Bildhauer
  • Samir, Reschissör und Filmmacher
  • Heinrich Federer, Schriftsteller
  • Gottfried Semper, Architekt
  • Phenomden Sänger

[ändere] Wichtigi Hüüser

vo lings: De Predigerchor (Zäntralbiblothek), s Groosmoischter, de Predigerturm; echli wiiter äne s Fraumoischter und rächts de Turm vo St. Peter mit em grööschte Ziferblatt vo Europa.
vo lings: De Predigerchor (Zäntralbiblothek), s Groosmoischter, de Predigerturm; echli wiiter äne s Fraumoischter und rächts de Turm vo St. Peter mit em grööschte Ziferblatt vo Europa.
Grossmoischter
Grossmoischter

S Wahrzeiche vo Züri isch s'Groossmünschter – oder wien di alte Stadtzürcher säged: s Groossmoischter. Z Züri chamer au schtudiere, entweder am "Poly", das isch di Eidgenössischi Technischi Hochschuel ETH, oder a de "Uni", das isch d'Universitäät. Öppe 10 Kilometer vom Stadtzentrum ewegg isch de Flughafe Chloote, wo vo Fluggsellschafte vo de ganze Wält ahgfloge wird.

[ändere] Spraach

Züritüütsch isch en hochalemannische Dialäkt. Mängi Lüüt i de Schwiiz ghööred s Züritüütsch nöd gèèrn, sie säged es seigi hèrt. Aber wä me genau hère loset, dän häts so vil Eleganz und fini Wändige wie ali andere Schwiizer Dialäkt au. Zudem verstaht mer s'Züridütsch rälativ guet.

[ändere] Bekannti Persoone us Züri

  • Ueli Zwingli, Reformator
  • Heinrich Bullinger, Reformator
  • Gottfried Keller, Schriftschteller
  • Fiona Hefti,Miss Schweiz 2004

[ändere] Aktionä

Skifahrer-Bär
Skifahrer-Bär

D City Vereinigung füert immer wieder Aktione durre zum d Inestadt mit originelle Sujets z verschönere. Mit künstlerisch gschtaltete Figure sölled Tourischte aglockt und de Umsatz vo dä Gschäft verbesseret wärde. Aagfange hät das mit Löie (1986) dänn sid Chüe (1998), Bänk (2001) und schliessli im Summer 2005 sind mee als 500 Teddybääre i dä Strasse verteilt worde.

[ändere] Externi Syte

Wytere multimediale Inhalte bi de Commons: „Zürich“.