Idioma oczitán
De Biquipedia
Oczitán (Occitan) | |
---|---|
![]() |
|
Altras denominazions: | Luenga d'oc |
Parlato en: | Franzia, España, Italia y Monaco. |
Territorios: | Oczitania. |
Parladors:
|
1.939.000
|
Clasificazión: | {{{clasificazión}}} |
Filiazión: | Indoeuropeya Italicas |
Estatus ofizial | |
Luenga ofizial en: | Cataluña |
Regulato per: | Conselh de la Lenga Occitana |
Codigos de a luenga | |
ISO 639-1 | oc |
ISO 639-2 | oci |
SIL | - |
Se beiga tamién: Filo indoeuropeu |
L'oczitán, u luenga d'oc (lenga d'òc) ye una luenga romanze que se fabla en o terzio sur de Franzia (á lo sur d'o río Loira), en bellas Bals alpinas d'Italia y a Bal d'Arán (en o norueste de Cataluña, España). Güe o numero de fabláns ye minimo, anque tien caráuter cofizial en a bal d'Arán, chunto con o español u castellán y o catalán.
O nome d'a luenga biene d'a parabra òc que en oczitán meyebal y autual senifica 'sí', en concarada con o franzés d'o norte u luenga d'oïl (prenunziato uí, debampasau d'o franzés muderno oui). A parabra òc prozede d'o latín hoc, y oïl se deribó d'o latín hoc ille. A parabra oczitán prozede d'o nome d'a rechión istorica d'Oczitania, que biene d'Aquitania, antigua rechión alministatiba romana.
Entre las características diacrónicas del occitano como lengua romance:
- A diferenzia d'o franzés, se conserba la a azentugada d'o latín (latín mare > oc. mar, pero > fr. mer.)
- Como o franzés, se truca la u latina por [y] y s'esplaza la serie de bocals posteriors (u>y, o>u, O>o).
- O gascón cambió a f latina á lo comenzipio de parabra por [h] pipada (latín filiu > gascón hilh), como o castellán meyebal (o gascón y o español abieron a influyenzia d'o euskara).
O emplego autual d'o termín oczitán parixe un poco barafundioso. Bels autors consideran que l'oczitán ye una familia de luengas en las que feguran:
- l'aubernense,
- o gascón (d'o cualo l'aranés ye una bariedá),
- o limosín u lemosín,
- o lengadozense (languedoc),
- o probenzal,
- o probenzal alpín, y
- o shuadit u chudeoprobenzal (considerato amortau dende 1977),
Toz istos se prenen por luengas independiéns. O biarnés ye un dialeuto d'o gascón.
Muitos lingüistas y cuasi toz os escritors oczitans son d'alcuerdo con que l'occitán siga una familla de luengas y creyen que o limosín, l'aubernense, o gascón, o lengadozense y o probenzal, asinas como lo probenzal alpín, son dialeutos d'un solo idioma.
A pesar d'as diferenzias entre istos idiomas u dialeutos, a mayoría d'os fabláns d'un pueden replecar o emplego d'os atros. Lo mesmo ye zierto d'o catalán, pos bels lingüistas consideran á l'oczitán y o catalán como dos bariáns d'o mesmo idioma.
Un d'os testos en oczitán más notables d'a literatura ozidental se troba en o canto XXVI d'o Porgatorio de A Dibina Comeya de Dante Alighieri, an o trobador Arnaut Daniel responde á lo rezentador:
Tan m'abellis vostre cortes deman, qu'ieu no me puesc ni voill a vos cobrire. Ieu sui Arnaut, que plor e vau cantan; consiros vei la passada folor, e vei jausen lo joi qu'esper, denan. Ara vos prec, per aquella valor que vos guida al som de l'escalina, sovenha vos a temps de ma dolor!
En l'oczitán autual s'emplegan dos ortografías ribals:
- a probenzal u mistralense, creyada por Mistral, en a que s'emplegan as conbenzions graficas d'o franzés ta esprisar os sonius d'o dialeuto probenzal; y
- a de Lois Alibert, que muderniza l'ortografía clásica d'os trobadors, que se adauta a todas as diferenzias de prenunzia d'os dibersos dialeutos.
[Editar] L'oczitán en Aragón
Importán ha estato tamién a presenzia de l'oczitán en Aragón, traíto por os repobladors benitos de l'atro canto d'os Perinés. Os Establimentz de Chaca estioron as ordenanzas u fueros d'a ziudá escritas en o sieglo XIII en romanze gascón oczitán, aquí bi ha un chicot testo d'os Establimentz:
X) E nos tot lo poble de Iacca mayors e menors presentz e auenidors estos establimentz qui sobre son escriutz confirmam e autreyam. e prepagatz de els nos tenim, elas iuras che uos ditz iuratz els proomnes de Iacca fetz, autreyam che de nostre mandament la fetz. chuals iuras establim e posam sobre nos. et en nos. e sobre nostra fe. e sobre nostra credença. che las tienguam e las façam fidelmentz tenir assi com de sobre escriut
Debito á dita presenzia de l'oczitán en l'Alto Aragón, l'aragonés tien muitos oczitanismos, más que más gasconismos, ya que en as redoladas de l'Oczitania mugans con Aragón se i charra o dialeuto gascón.
[Editar] Beyer tamién
[Editar] Enrastres esternos
- Dizionario cheneral oczitán
- Reporte de Ethnologue sobre o provenzal
- Repaso cheneral y gramatica de l'oczitán
- Gramatica alazetal de l'oczitán
- Oiquipedià (Wikipedia en oczitán)
Luengas romanzes | ||
---|---|---|
Aragonés | Aranés | Arumano | Arpitano | Asturlionés | Beneziano | Balón | Borgoñón | Catalán | Corso | Champañés | Chodigoespañol | Dalmata | Dgèrnésiais | Español | Franc-Comtois | Franzés | Friulano | Gallego | Galó | Istriota | Istrorrumano | Italiano | Jèrriais | Ladino | Ligur | Lombardo | Lorrain | Meglenorrumano | Napolitano | Normando | Oczitán | Picardo | Piemontés | Poitebín-Santonchés | Portugués | Retorromanico | Rumano | Sardo | Siziliano |