Azərbaycan Respublikası
Vikipediya, açıq ensiklopediya - ویکیپدیا ، آچیق انسایکلوپدیا
|
|||||
Şüar: - | |||||
![]() |
|||||
Rəsmi dili | Azərbaycan dili | ||||
Paytaxt | Bakı | ||||
Böyük şəhərlər | Gəncə, Naxçıvan, Mingəçevir, Quba | ||||
Paytaxtın koordinatları | 40° 22' Şm, 49° 53' Ş | ||||
Prezident | İlham Əliyev | ||||
Baş Nazir | Artur Rasizadə | ||||
Sahə - Ümumi - % Su |
111-ci yer 86,600 km² Negligible |
||||
Əhali - Ümumi (İyul 2004 təqribən) - Sıxlıq |
89-cu yer 7,868,385 90/km². |
||||
Müstəqillik - Tarix |
SSRİ-dən 30 Avqust 1991 |
||||
Pul vahidi | Azərbaycan Manatı (AZN) | ||||
Saat qurşağı | UTC +4 (DST +5) | ||||
Milli himn | Azərbaycan Respublikasının Milli Himni | ||||
İnternet TLD | .az | ||||
Telefon kodu | 994 |
Azərbaycan Respublikası, Qafqazda, böyük bir hissəsi cənub-qərbi Asiyaya, şimalda kiçik bir hissəsi ilə Avropaya daxil olan və Xəzər dənizinə sahili olan dövlət.
Mündəricat |
[redaktə / تحریر] Ərazi
Azərbaycan Respublikasının ərazisi - 86,6 min km² (11,5% meşələr, 1,6% su hövzələri, 50,0% becərilən torpaqlar, o cümlədən 27,0% otlaqlar, 36,9% sair torpaqlar) təşkil edir.
Ölkə 39° 24', 41° 54' şimal en dairələri arasında və 44° 46', 50° 45' şərq uzunluğunda, Bakı 40° paralel üzərindədir.
Sərhədlərin ümumi uzunluğu 3472km, onun 825 km-i su sərhəddidir. Cənubdan İran-la 765 km vəTürkiyə ilə 15 km (bəzi məlumatlarda 13 və ya 11), şimaldan Rusiya ilə 391 km, şimali-qərbdən Gürcüstan ilə 471 km, qərbdən Ermənistan ilə 1007 km həmsərhəddir. Sahil xəttinin uzunluğu - 713 km, Bakıdan şimal qütbünə qədər olan məsafə 5550 km, ekvatora qədər olan məsafə isə 4440 km-dir. Azərbaycan Respublikası Cənubi Qafqazın şərq hissəsində, Xəzər dənizinin sahilində yerləşir və sahəsi 86,6 min kv. km-dir.
Dəniz səviyyəsindən ən ucqar nöqtə Bazardüzü (4466), ən aşağı nöqtə isə -28 m Neftçala rayonu ərazisindədir. orta yüksəklik 657 m-dir.
[redaktə / تحریر] Əhali
2004-cü ilin əvvəlinə Azərbaycan Respublikasının əhalisi 8 milyon 265 min nəfər, o cümlədən 4 milyon 254 min nəfər və ya 51,5 faizini şəhər və 4 milyon 11 min nəfər və ya 48,5 faizini kənd sakinləri təşkil etmişdir. Ölkə əhalisinin ümumi sayından 4 milyon 58 min nəfəri, yaxud 49 faizi kişi, 4 milyon 207 min nəfəri və ya 51 faizi qadınlardır.
Əhalinin yaş strukturu aşağıdakı kimi səciyyələnir: əhalinin ümumi sayından 26 faizi 0-14 yaşda, 67 faizi 15-64 yaşda, 7 faizi isə 65 və yuxarı yaşda olanlardır. Əhalinin 29 faizi 18-34 yaşda olan gənclərdir, onların yarıdan bir qədər çoxu şəhər yerlərində yaşayır.
Əhalinin orta yaşı 31 yaş təşkil edir.
Əhalinin son siyahıyaalınmasının nəticələrinə görə ölkə əhalisinin 90,6 faizi Azərbaycan Türkləri, 2,2 faizi Ləzgilər, 1,8 faizi Ruslar, 1,5 faizi Ermənilər, 1,0 faizi Talışlar, 0,6 faizi Avarlar, 0,5 faizi Axıska Türkləri, 0,4 faizi Tatarlar, 0,4 faizi Ukraynalılar, 0,2 faizi Saxurlar, 0,2 faizi Gürcülər, 0,2 faizi Kürdlər, 0,13 faizi Tatlar, 0,1 faizi Yəhudilər, 0,05 faizi Udinlər, 0,12 faizi isə digər millətlərdir.
Qeyd: Ermənilərin çox böyük hissəsi Azərbaycan Respublikasının Dağlıq Qarabağ ərazisində yerləşir.
Öz millətinin dilində sərbəst danışa bilən əhalinin bütövlükdə ölkə üzrə xüsusi çəkisi 99,2 faiz olmuşdur. Azərbaycanlılar arasında bu göstərici 99,8 faiz təşkil etmişdir.
Əhalinin sayı (01.01.2005-ci il) - 8347.3 min nəfər
o cümlədən: kişilər - 4103,7 min nəfər, qadınlar - 4243,6 min nəfər
[redaktə / تحریر] Dövlət Quruluşu
Azərbaycan Respublikasında qanunvericilik hakimiyyətini həyata keçirən orqan Milli Məclis, icra hakimiyyətini həyata keçirən Prezident, Məhkəmə hakimiyyətini həyata keçirən orqan Azərbaycan Respublikasının məhkəmələridir.
Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya ilə müəyyən edilmiş unitarlığı spesifikliyə malikdir. Bu da onun tərkibində Naxçıvan Muxtar Respublikası-nın dövlət hakimiyyəti statusuna malik olmasıdır. Konstitusiyaya görə Naxçıvan Muxtar Respublikası Azərbaycan Respublikasının tərkibində muxtar dövlətdir. Orada qanunverici hakimiyyəti Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi, icra hakimiyyətini Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabineti, məhkəmə hakimiyyətini Naxçıvan Muxtar Respublikasının məhkəmələri həyata keçirir. Naxçıvan Muxtar Respublikasında ali vəzifəli şəxs Ali Məclisin sədridir.
[redaktə / تحریر] Dövlət Rəmzləri
Azərbaycan Respublikasının dövlət rəmzləri Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı, Azərbaycan Respublikasının Dövlət gerbi və Azərbaycan Respublikasının Dövlət himnidir.
Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı bərabər enli üç üfüqi zolaqdan ibarətdir. Yuxarı zolaq mavi, orta zolaq qırmızı, aşağı zolaq yaşıl rəngdədir və qırmızı zolağın ortasında bayrağın hər iki üzündə ağ rəngli aypara ilə səkkizguşəli ulduz təsvir edilmişdir. Bayrağın eninin uzunluğuna nisbəti 1:2-dir.
Azərbaycan Respublikası Dövlət bayrağının və Azərbaycan Respublikası Dövlət gerbinin təsviri, Azərbaycan Respublikası Dövlət himninin musiqisi və mətni Konstitusiya qanunu ilə müəyyən edilir.
[redaktə / تحریر] Paytaxt
Bakı Abşeron yarımadasının cənubunda, Xəzər dənizinin sahilində yerləşir, onun ərazisi 2200 kv km, əhalisinin sayı 3 milyona yaxındır. Bundan başqa hazırda Bakı şəhərində erməni qəsbkarlarının işğal etdiyi rayonlardan və Ermənistan Respublikasından qovulmuş 500 minə yaxın qaçqın və məcburi köçkünlər yaşayır.
Bakı özündə 11 inzibati rayonu, 5 şəhər tipli qəsəbəni birləşdirir.
[redaktə / تحریر] İqtisadiyyat
Azərbaycan Respublikasının milli pul vahidi olan manat 1992-ci il avqustun 15-də Prezident Əbülfəz Elçibəy tərəfindən dövriyyəyə buraxılmışdır. 2006-cı il yanvarın 1-dən ölkədə köhnə manatla (AZM) bərabər yeni manat (AZN) da dövriyyəyə buraxılıb. AZN-nın dollarla nisbəti USD 1 = AZN 0,91 və ya USD 1 = AZM 4560. Xırda pul qəpik adlanır və 1 manat 100 qəpiyə bərabərdir. 1 AZN = 5000 AZM-ə bərabərdir.
Azərbaycan respublikasının dövlət büdcəsi 2007-ci il üçün 5,3 milyard manata (6,5 milyard ABŞ dolları) bərabərdir.
[redaktə / تحریر] Dil
Azərbaycan Respublikası əhalisinin gündəlik ünsiyyət vasitəsi və rəsmi dövlət dili Azərbaycan dilidir.
Azərbaycan dili İran İslam Respublikasında Cənubi Azərbaycanda yaşayan 35 milyonluq Azərbaycanlının da ana dilidir. Rusiya-da, ABŞ-da, Türkiyə-də və Qərbi Avropa ölkələrində bir neçə milyon azərbaycanlı yaşayır. Bir neçə yüzilliklər ərzində müxtəlif ölkələrin sakinləri olmalarına baxmayaraq, bu gün də hansı ölkədə yaşamalarından asılı olmayaraq, Azərbaycanlılar bir-birlərini sərbəst anlayırlar. Beləliklə, yer üzündə hazırda Azərbaycan dilində danışan 50 milyondan çox adam yaşayır.
Azərbaycan dilinin fonem tərkibində 15 sait və 25 samit vardır. Bu 40 fonem Azərbaycan əlifbasında 32 hərflə işarə edilir.
Hazırda Azərbaycanda latın qrafikası əsasında yaradılmış Azərbaycan əlifbasından istifadə edilir. azerbaycanda konusulan azerbaycan türkcesini cogu türkiyelide anlamaktadır
[redaktə / تحریر] Din
Azərbaycanın dinləri ölkənin indiki ərazisində yaşayan xalqlar və etnik qruplar arasında yayılmış dini cərəyanların məcmusundan ibarətdir. Azərbaycan Respublikasında müxtəlif dini konfessiyalar fəaliyyət göstərir. Ən geniş yayılmışı İslamdır. Digər dinlər bunlardır: Yəhudilik, Xristianlıq, Alban-udi kilsəsi.
"Dini etiqad azadlığı haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanunu (1992) hər bir şəxsin dinə münasibətini müəyyənləşdirmək və ifadə etmək hüququna və həmin hüququ həyata keçirməyə təminat yaradır.
Azərbaycanda yaşayan xalqların tarixən İslam dininə mənsub olması məlumdur. Hətta Nizami, Füzuli kimi dünyaca məşhur şəxsiyyətlərin, o cümlədən, adlarının sətirlərlə yer tutacağı bir sıra elm, mədəniyyət, dövlət xadimlərinin məhz mesəlman olması danılmaz faktdır.
Ancaq əsrlərlə başqa dinlərin nümayəndələrinə də xoş münasibət göstərən və onların dinlərinə xidmət etməklərinə mane olmayan azəri türkləri bunun qarşılığında İslamiyyət əleyhinə aparılan siyasətlərin qurbanı olub. Dinimizin əsasında yeri olmayan şiə-sünni qarşıdurmasının ən çox dəstəkləndiyi və artıq "tez-tez qanayan yara" halına gətirildiyi coğrafiyalardan ən başlıcalarından biri də ölkəmizdir. Bu isə mənfur qonşularımızın və İslamiyyət düşmənlərinin xeyrinədir.
Hal-hazırda Azərbaycanda İslam dini üstün mövqe tutur. Məzhəblərə gəldikdə isə azərbacanlıların çoxu (67%) 12 imam şiələridir. Bu əsasən Səfəvilər (16-18-ci əsrlər) dövlətinin Azərbaycan ərazisində bu məzhəbi təbliğ etməsi ilə bağlıdır.
Bir faktı da qeyd etmək lazımdır ki, "qılınc müsəlmanı" termini azərbaycan xalqına, ələlxüsus da əhalinin əksəriyyətini təşkil edən azəri türklərinə şamil edilə bilməz. Belə ki, Xəzər türklərinin Tək Tanrılıq prinsiplərinə uyğun olan dinə (Atəşpərəstlik deyil) sitayiş etməsi məlumdur. Xəzərlər bir müddət müsəlman-ərəb qoşunlarına qarşı döyüşdükdən sonra elçilər göndərmiş və İslamiyyətin əsl mahiyyətini anladıqdan sonra qəbul etmişdirlər. Hətta bu təslimiyyət günlərimizə qədər davam edən və, Rəbbimizin iznilə, Axirətə qədər davam edəcək sadiqliyə çevrilmişdir.
[redaktə / تحریر] Təhsil
[redaktə / تحریر] Universitetlər
- Bakı Dövlət Universiteti
- Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası
- Azərbaycan Texniki Universiteti
- Azərbaycan Texnologiya Universiteti (Gəncə ş.)
- Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universiteti
- Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti
- Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti
- Azərbaycan Dillər Universiteti
- Azərbaycan Respublikası Prezidenti Yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyası
- Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti
- Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Universiteti
- Azərbaycan Dövlət Bədən Tərbiyəsi və İdman Akademiyası
- Azərbaycan Kooperasiya Universiteti
- Azərbaycan Tibb Universiteti
- Azərbaycan Dillər Universiteti
- Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu
- Azərbaycan Milli Konservatoriyası
- Azərbaycan Dəniz Akademiyası
- Azərbaycan Kənd Təsərrüfatı Akademiyası (Gəncə ş.)
- Azərbaycan Əmək və Sosial Münasibətlər Akademiyası
- Bakı Slavyan Universiteti
- Bakı Musiqi Akademiyası
- Sumqayıt Dövlət Universiteti
- Milli Aviasiya Akademiyası
- Mingəçevir Politexnik İnstitutu
- Naxçıvan Dövlət Universiteti
- Naxçıvan Müəllimlər Universiteti
- Gəncə Dövlət Universiteti
- Lənkəran Dövlət Universiteti
- Qafqaz Universiteti
Bütün bunlardan başqa ölkədə 13 özəl universitet də fəaliyyət göstərir.
[redaktə / تحریر] Münaqişə
Dağlıq Qarabağın Erməni mənşəli əhalisini provakasiya edən erməni seperatçılarının müstəqillik tələbləri Azərbaycanla qonşu Ermənistan arasında 1989-cu ildən bəri davam edən silahlı münaqişəyə səbəb olmuşdur. Hal - hazırda Dağlıq Qarabağ və ona bitişik rayonlar Erməniştanın işğalı altındadır.İşğal altında olan ərazi Azərbaycanın ümumi ərazisinin 20%-ni təşkil edir. Silahlı münaqişə nəticəsində Dağlıq Qarabaq və 7 ətraf rayonun 1 000 000-a yaxın azərbaycanlı əhalisi öz yaşayış yerlərini tərk etmiş, 24 000 -dən çox adam qətlə yetirilmiş, 50 000 nəfər yaralanmış və ya şikəst olmuşdur. Hazırda ölkələr arasında 1994-cü ildə imzalanmış atəşkəs qüvvədə olsa da erməni tərəfin muntəzəm olaraq atəşkəsi pozması nəticəsində 10000-ə qadər azərbaycanlı həlak olmuşdur.
Hərbi təcavüz zamanı ələ keçirilmiş Azərbaycan ərazilərində 927 kitabxana, 464 tarixi abidə və muzey, 100-dən çox arxeoloji abidə, 6 dövlət teatrı və konsert studiyası dağıdılmışdır. Talan edilmiş muzeylərdən 40 mindən çox qiymətli əşya və nadir eksponat oğurlanmışdır.
Ermənistan Respublikası «Hərbi münaqişələr zamanı mədəni sərvətlərin qorunması haqqında» Haaqa Konvensiyasının və «Mədəni sərvətlərin qeyri-qanuni dövriyyəsi haqqında» Paris Konvensiyasının müddəalarını kobudcasına pozaraq Azərbaycanın mədəni sərvətlərini talamaqla məşğuldur.
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurasının 1993-cü ildə qəbul edilmiş 822, 853, 874, 884 saylı qətnamələrində Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyünün tanınmasına və işğal olunmuş Azərbaycan ərazilərinin qeyd-şərtsiz azad edilməsi tələblərinə baxmayaraq, Ermənistan Respublikası bu gün də işğalçılıq siyasətini davam etdirir.
- Şuşa
- Naxçıvan
- Lankaran
- Bakı(Paytaxt)
- Şəki
- Şamaxı
- Qobustan
- Gəncə
- Sumqayıt
- Agdam
- Mingəçevir
- Ali Bayramli
- Yevlax
- Lerik
- Xacmaz
- Naftalan
- Nafçala
- Salyan
- Şirvan
- Siyazan
- Zardab
- Balakən
[redaktə / تحریر] Bayramlar və xüsusi günlər
[redaktə / تحریر] Rəsmi
- 1 Yanvar - Yeni İl
- 20 Mart - 21 Mart - Novruz bayramı
- 28 May - Respublika günü
- 15 İyun - Milli Qurtuluş günü
- 26 İyun - Azərbaycan Silahlı Quvvələri günü
- 18 Oktyabr - Azərbaycan Respulikasının Dövlət Mustəqilliyi günü
- 12 Noyabr - Konstitusiya Günü
- 17 Noyabr - Milli Dirçəliş günü
- 31 Dekabr - Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəyliyi günü
[redaktə / تحریر] Dini
- Qurban Bayramı (2 gün)
- Ramazan Bayramı (2 gün)
[redaktə / تحریر] Şəkillər
[redaktə / تحریر] Xarici keçidlər
- Azərbaycan Portalı
- Azerbaijan Links
- President.az
- Milli Məclis
- Heydər Əliyev
- Azerigenocide
- Qarabağ
- Virtual iqtisadi araşdırmalar mərkəzi
- İqtisadi islahatlar mərkəzi
|
![]() |
|||||||||||||
Click to show
|
Azərbaycanın rayon və şəhərləri | ![]() |
---|---|
Rayonlar: Abşeron | Ağdam | Ağdaş | Ağcabədi | Ağstafa | Ağsu | Astara | Babək* | Balakən | Bərdə | Beyləqan | Biləsuvar | Daşkəsən | Dəvəçi | Füzuli | Gədəbəy | Goranboy | Göyçay | Hacıqabul | İmişli | İsmayıllı | Cəbrayıl | Cəlilabad | Culfa* | Kəlbəcər | Kəngərli* | Xaçmaz | Xanlar | Xızı | Xocalı | Xocavənd | Kürdəmir | Laçın | Lənkəran | Lerik | Masallı | Neftçala | Oğuz | Ordubad* | Qəbələ | Qax | Qazax | Qobustan | Quba | Qubadlı | Qusar | Saatlı | Sabirabad | Sədərək* | Salyan | Samux | Şahbuz* | Şəki | Şamaxı | Şəmkir | Şərur* | Şuşa | Siyəzən | Tərtər | Tovuz | Ucar | Yardımlı | Yevlax | Zəngilan | Zaqatala | Zərdab Şəhərlər: Əli Bayramlı | Bakı | Gəncə | Xankəndi | Lənkəran | Mingəçevir | Naftalan | Naxçıvan* | Şəki | Sumqayıt | Şuşa | Yevlax Ulduz şəkilli mətbəə nişanı olan (*) Naxçıvan Muxtar Respublikası |
|
|
---|---|
![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() |
|
Türk Dövlətləri: Azərbaycan | Qazaxıstan | Qırğızıstan | Şimali Kipr Türk Respublikası | Özbəkistan | Türkiyə | Türkmənistan |
|
Muxtar Türk Qurumları: Altay | Başqırdıstan | Çuvaşıstan | Dağıstan | Şərqi Türküstan | Dolqan-Mens | Qaqauz | Xakasiya | Qaraqalpaq | Kabardin-Balkar | Krım | Naxçıvan | Tatarıstan | Tuva | Saxa |
Müstəqil Dövlətlər Birliyi | ![]() |
Azərbaycan | Belarusiya | Ermənistan | Gürcüstan | Qazaxıstan | Qırğızıstan | Moldova | Özbəkistan | Rusiya | Tacikistan | Ukrayna | |
Müşahidəçilər: Türkmənistan |
İslam Konfransı Təşkilatı (OCI) | ![]() |
---|---|
Albaniya | Azərbaycan | Bəhreyn | Banqladeş | Benin | Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri | Bruney | Burkina Faso | Comoros | Cibuti | Çad | Əfqanıstan | Əlcəzair | Fələstin | Fil Dişi Sahili | İndoneziya | İran | İraq | İordaniya | Kamerun | Küveyt | Qabon | Qambiya | Qatar | Qayana | Qazaxıstan | Qırğızısıtan | Qvineya | Qvineya Bisau | Livan | Liviya | Malayziya | Maldiv Adaları | Mali | Mavritaniya | Mərakeş | Misir | Mozambik | Niger | Nigeriya | Oman | Özbəkistan | Pakistan | Səudiyyə Ərəbistanı | Seneqal | Syerra Leone | Somali | Sudan | Surinam | Suriya | Tacikistan | Toqo | Tunis | Türkiyə | Türkmənistan | Uqanda | Yəmən | |
|
Müşahidəçilər: Bosniya və Hersoqovina | Mərkəzi Afrika | Rusiya | Şimali Kipr Türk Respublikası | Tayland |
|
Müşahidəçi Təşkilatlar: Afrika Birliyi | Birləşmiş Millətlər | Ərəb Birliyi | ECO | Bitərəf Dövlətlər Hərəkatı |
Koordinat: 40° 6' Şi, 47° 19' Şə