Ynys Bŷr

Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.

Ynys fechan yn y môr ar ymyl Bae Caerfyrddin i'r de o Ddinbych y Pysgod yn Sir Benfro yw Ynys Bŷr. Mae tua tair milltir o hyd, ac o hinsawdd fwyn gyda'r awel gynnes yn dod i mewn o'r Iwerydd.

Mae'r ynys wedi bod yn lle dymunol i fyw ers gwawr y dynolryw yng Nghymru. Mae archaeolegwyr wedi darganfod olion pobl oedd yn byw yn Hen Oes y Cerrig yn Ogof Nana ar yr ynys.

Mae'n debyg ei bod fwyaf enwog am ei mynachlog. Adeiladwyd y gyntaf gan Sant Dyfrig yn y chweched ganrif. Clas Cymreig oedd y sefydliad hwnnw. Yr oedd y Benedictiaid yno o 1136 tan i Harri VIII o Loegr ddiddymu'r mynachlogydd yn 1536. Sefydlodd y Sistersiaid Diwygedig fynachlog ar yr ynys yn 1906 ac maent yno hyd heddiw.

Yn amser y Normaniaid adeiladwyd priordy ar safle'r hen fynachlog ac mae rhan o'r hen adeilad yno o hyd. Mewn capel heb fod ymhell o'r priordy mae carreg gyda ysgrifen Ogam ac ysgrifen Lladin arni. Mae'r ogam yn darllen - 'Dyma (golofn) Moel Dolbrochion mab .......' a'r Lladin 'Rwyf i wedi ei ddarpar â chroes. Gofynnaf i bawb a gerddo y ffordd hon weddïo dros enaid Cadwgan.'

Adeiladwyd goleudy ar yr ynys yn 1828.

[golygu] Mynediad

Mae llongau yn hwylio i'r ynys o Ddinbych y Pysgod yn rheolaidd yn nhymor yr haf.