Ymneilltuaeth yng Nghymru

Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.

Capel Ymneilltuol yn y Gyffin, ger Conwy, gogledd Cymru
Capel Ymneilltuol yn y Gyffin, ger Conwy, gogledd Cymru

Mae Ymneilltuaeth yng Nghymru (neu Anghydffurfiaeth) wedi bod yn ddylanwad mawr ar fywyd y genedl Gymreig ers yr 16eg ganrif. Mae ei gwreiddiau i'w cael yn y Diwygiad Protestannaidd pan dorrodd nifer o wledydd yng ngogledd Ewrop yn rhydd o awdurdod yr Eglwys Gatholig.

Y Cymro Anghydffurfiol cyntaf o bwys oedd John Penry, a ferthyrwyd yn 1593. Yr eglwys Anghyddfurfiol gyntaf yn y wlad oedd honno yn Llanfaches (Sir Fynwy) a sefydlwyd gan Annibynwyr a Bedyddwyr yn 1639.

Ym myd gwleidyddiaeth tueddai'r Anghydffurfwyr cynnar i osgoi ymyryd yn uniongyrchol yn y byd a'i bethau (heblaw am faterion eglwysig). Am gyfnod gellid dweud fod Ymneilltuaeth Gymreig wedi bod yn geidwadol ond erbyn y 19eg ganrif dechreuai Ymneilltuwyr chwarae rhan gynyddol bwysig yng ngwleidyddiaeth y wlad ac erbyn ail hanner y ganrif honno tueddai'r achos Ymneilltuol i fod ynghlwm wrth Radicaliaeth a'r galw am Ddatgysylltu'r Eglwys Anglicanaidd yng Nghymru a hunanlywodraeth (neu Ymreolaeth) i Gymru. Un o ganlyniadau hyn oedd ffurfio mudiadau radicalaidd fel Cymru Fydd a chwyddo'r gefnogaeth i Ryddfrydiaeth.

Roedd cyfraniad awduruon Anghydffurfiol i lenyddiaeth Gymraeg yn sylweddol iawn, ac er i'r enwadau dueddu i fod yn gul eu gorwelion llenyddol (yn erbyn y nofel, er enghraifft), esgorodd Anghydffurfiaeth ar rai o lenorion pwysicaf y Gymraeg, fel Morgan Llwyd, Ann Griffiths, William Williams Pantycelyn, Daniel Owen ac Owen Morgan Edwards.

[golygu] Llyfryddiaeth

  • James Evans (gol.), Dylanwad Ymneilltuaeth ar Fywyd y Genedl (1913)
  • R.M. Jones, Llên Cymru a Chrefydd (1977)
  • R.I. Parry, Ymneilltuaeth (1962)
  • T. Rees, History of Protestant Nonconformity in Wales (1861)

   Eginyn erthygl sydd uchod. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.