Twrci
Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.
|
|||||
Arwyddair: Yurtta Sulh, Cihanda Sulh Twrceg: "Heddwch cartref, heddwch yn y byd") |
|||||
Anthem: İstiklâl Marşı | |||||
Prifddinas | Ankara | ||||
Dinas fwyaf | Istanbul | ||||
Iaith / Ieithoedd swyddogol | Twrceg | ||||
Llywodraeth
• Arlywydd
• Prif Weinidog |
Gweriniaeth Ahmet Necdet Sezer Recep Tayyip Erdoğan |
||||
Olyniaeth • • |
i Yr Ymerodraeth Ottoman 19 Mai 1919 23 Hydref 1920 |
||||
Arwynebedd - Cyfanswm - Dŵr (%) |
873,562 km² (37fed) 1.3 |
||||
Poblogaeth - amcangyfrif 2005 - cyfrifiad 2000 - Dwysedd |
72,600,000 (17fed) 67,803,927 93/km² (102fed) |
||||
CMC (PGP) - Cyfanswm - Y pen |
amcangyfrif 2006 $612.3 biliwn (17fed) $8,385 (75fed) |
||||
Indecs Datblygiad Dynol (2006) | 0.757 (92fed) – canolig | ||||
Arian breiniol | Lira Twrcaidd Newydd (€) 1 (EUR ) |
||||
Cylchfa amser - Haf |
EET (UTC+2) EEST (UTC+3) |
||||
Côd ISO y wlad | .tr | ||||
Côd ffôn | +90 |
||||
1 cyn i 2005: Lira Twrcaidd |
- Pwnc yr erthygl hon yw'r gwlad ar lan dwyreiniol y Môr Canoldir. Gweler Twrci (aderyn) am wybodaeth ar yr aderyn.
Gweriniaeth yn Ewrop ac Asia yw Gweriniaeth Twrci neu Twrci. Cyn 1922 yr oedd y wlad yn gartref i Ymerodraeth yr Otomaniaid. Mae Twrci wedi'i lleoli rhwng y Môr Du a Môr y Canoldir. Y gwledydd cyfagos yw Georgia, Armenia, Azerbaijan ac Iran i'r dwyrain, Iraq a Syria i'r de a Gwlad Groeg a Bwlgaria i'r gorllewin. Ankara yw prifddinas y wlad.
Taflen Cynnwys |
[golygu] Daearyddiaeth
[golygu] Hanes
- Prif erthygl: Hanes Twrci
Mae gan Dwrci hanes hir a chyfoethog iawn. Mae'r wlad a elwir Twrci heddiw wedi gweld sawl cenedl ac ymerodraeth yn ei meddianu neu yn ei phreswylio.
Yn y mileniau cyn Crist bu'n gartref i ymerodraeth yr Hitiaid. Ceir tystiolaeth bod rhai o lwythi'r Celtiaid wedi treulio amser yn Asia Leiaf hefyd. Yna daeth y Groegiaid i wladychu ardaloedd eang ar arfordiroedd y Môr Canoldir, Môr Aegea a'r Môr Du. O blith y dinasoedd enwog a sefydlwyd ganddynt gellid enwi Caergystennin, Caerdroia, Effesus, Pergamon a Halicarnassus.
Rheolwyd y wlad gan yr Ymerodraeth Bersiaidd am gyfnod yn ystod y rhyfela a gwrthdaro rhwng Persia a gwladwriaethau annibynnol Gwlad Groeg, dan arweinyddiaeth Athen. Gwelwyd Alecsander Mawr yn teithio trwyddi ar ei ffordd i gwncwerio Babilon, Tyrus, y Lefant ac Asia. O'r ail ganrif CC ymlaen daeth yn raddol i feddiant y Rhufeiniaid a chreuwyd talaith Asia ganddynt ac ychwanegwyd at gyfoeth ac ysblander yr hen ddinasoedd Groegaidd.
Am fil o flynyddoedd bron bu'r Ymerodraeth Fysantaidd yn dwyn mantell Rhufain yn Asia Leiaf a'r Dwyrain Canol ond ildio tir fu ei hanes; yn gyntaf rhag Persia, wedyn yr Arabiaid Mwslemaidd ac yn olaf y Tyrciaid eu hunain. Yn y diwedd dim ond Caergystennin ei hun oedd yn aros, er gwaethaf (neu efallai oherwydd) sawl Croesgad aneffeithiol o Ewrop.
Cwympodd Caergystennin yn y flwyddyn 1453; trobwynt mawr yn hanes y Gorllewin a'r Dwyrain fel ei gilydd. O hynny ymlaen am dros bedair canrif roedd Constantinople yn brifddinas Ymerodraeth yr Otomaniaid a ymestynnai o'r ffin ag Iran yn y dwyrain i ganolbarth Ewrop a pyrth Budapest a Vienna yn y gorllewin, ac o lannau'r Môr Du yn y gogledd i arfordir Gogledd Affrica.
Yn sgîl y Rhyfel Byd Cyntaf, pan ochrodd Twrci â'r Almaen, cafwyd chwyldro yn Nhwrci a sefydlwyd gweriniaeth seciwlar gan Ataturk, "Tad y Twrci fodern". Symleiddiwyd yr iaith a throes y wlad ei golygon tua'r gorllewin. Erbyn heddiw mae Twrci yn aelod o NATO ac yn gobeithio ymuno a'r Undeb Ewropeaidd fel aelod llawn ohoni.
[golygu] Iaith a diwylliant
Twrceg yw prif iaith y wlad a siaredir gan bawb, ond yn y dwyrain ceir nifer o siaradwyr Cwrdeg a rhyw faint o siaradwyr Arabeg yn y de-ddwyrain yn ogystal.
Mae mwyafrif y trigolion yn Fwslemiaid
[golygu] Economi
[golygu] Llyfryddiaeth
Y llyfr gorau ar hanes a diwylliant Twrci yn y Gymraeg yw:
- Gwyn Williams, Twrci a'i Phobl (Gwasg y Dref Wen, Caerdydd, 1975).
[golygu] Dolenni allanol
[golygu] Sefydliadau cyhoeddus
- Gwasg a Gwybodaeth
- Sefydliad Ystadegau Twrci
- Banc Canolog Twrci
- Trysorlys Twrci
- Gwasanaethau Diogelwch
- Swyddfa Cynllunio'r Wladwriaeth
- Cyngor Ymchwil Dechnolegol a Gwyddonol Twrci
[golygu] Proffeiliau
Sefydliad Cytundeb Gogledd yr Iwerydd (NATO) | ![]() |
---|---|
Yr Almaen | Bwlgaria | Canada | Denmarc | DU | Yr Eidal | Estonia | Ffrainc | Gwlad Groeg | Y Weriniaeth Tsiec | Gwlad Belg | Gwlad yr Iâ | Gwlad Pwyl | Hwngari | Yr Iseldiroedd | Latfia | Lithwania | Lwcsembwrg | Norwy | Portiwgal | Rwmania | Slofacia | Slofenia | Sbaen | Twrci | UDA |
Gwledydd y Môr Canoldir | |
---|---|
Yr Aifft | Albania | Algeria | Bosnia a Hertsegofina | Croatia | Cyprus | Yr Eidal | Ffrainc | Gwlad Groeg | Israel | Libanus | Libya | Malta | Monaco | Montenegro | Moroco | Palesteina | Sbaen | Slofenia | Syria | Tunisia | Twrci |