Hanes Cymru
Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.
-
- Mae'r erthygl hon yn ymwneud â hanes Cymru. Am y Gymru gynhanesyddol, gweler Cynhanes Cymru.
Er nad yw'n wlad fawr o ran ei maint mae gan Gymru hanes hir a diddorol. Gellid dadlau fod hanes Cymru fel gwlad, neu egin-wlad, yn dechrau yn ystod cyfnod rheolaeth yr Ymerodraeth Rufeinig. Credir fod Cristnogaeth wedi ymgartrefu yng Nghymru tua diwedd y cyfnod hwnnw ac arferir galw y cyfnod olynol yn Oes y Seintiau. Yng nghyfnod y seintiau cynnar gwelwyd newidiadau sylfaenol ym Mhrydain o dan bwysau'r goresgyniad Eingl-Sacsonaidd yn ne a dwyrain yr ynys a mewnfudo gan Wyddelod i Gymru a gorllewin yr Alban.
Erbyn yr 8fed ganrif, pan godwyd Clawdd Offa, roedd tiriogaeth Cymru yn ddiffiniedig a'r Oesoedd Canol wedi dechrau. Yn sgîl y goresgyniad Normanaidd newidiodd patrwm llywodraethu Cymru a dechreuodd ei harweinwyr pendefigol galw eu hunain yn dywysogion yn hytrach na brenhinoedd; gelwir y cyfnod hwnnw "Oes y Tywysogion". Yn yr Oesoedd Canol Diweddar yng Nghymru ar ôl cwymp Llywelyn ap Gruffudd a'i frawd Dafydd ap Gruffudd gwelid cyfnod ansefydlog dan reolaeth coron Lloegr. Arweiniodd Owain Glyndŵr wrthryfel mawr yn erbyn y Saeson ac yn ddiweddarach enillodd Harri Tudur Frwydr Bosworth gan sefydlu cyfnod y Tuduriaid.
Un canlyniad o'r cyfnod hwnnw oedd y Deddfau Uno a roddodd Cymru yn yr un system cyfreithiol a gweinyddol â Lloegr. Ar yr un pryd newidiodd Cymru mewn cenhedlaeth neu ddwy o fod yn wlad Gatholig i fod yn wlad Brostestanaidd. Gwelwyd hefyd adfywiad llenyddol - cyfnod y Dadeni Dysg a'r Beibl Cymraeg - ond troes y bonedd fwyfwy Seisnigaidd a thyfai bwlch rhwng arweinwyr cymdeithas a'r werin. Un canlyniad o hynny oedd y mudiadau crefyddol ymneilltuol a ymledai'n gyflym yn ytsod y 17eg ganrif a'r 18fed. Dechreuodd Cymru droi'n wlad ddiwydiannol yn ogystal ac erbyn diwedd y 18fed ganrif a dechrau'r 19eg ganrif roedd trefi diwydiannol, chwareli a phyllau glo yn nodwedd amlwg ar fywyd y wlad. Tyfodd llythrenedd ac ymledai'r wasg Gymraeg. Cynyddai'r galw am Datgysylltu'r Eglwys Anglicanaidd yng Nghymru ac am hunanlywodraeth ac erbyn diwedd y 19eg ganrif roedd mudiad Cymru Fydd ar ei anterth.
Cymysg fu ffawd y wlad yn ystod y 20fed ganrif. Ond er gwaethaf y Rhyfel Byd Cyntaf, dirwasgiad y 1930au, yr Ail Ryfel Byd a'r dirywiad ieithyddol yn y 1970au a'r 1980au, mae Cymru heddiw yn meddu Cynulliad Cenedlaethol ac ymddengys fod yr iaith Gymraeg yn wynebu dyfodol mwy gobeithiol nag a ddychmygid genhedlaeth yn ôl.
Taflen Cynnwys |
[golygu] Cyfnod y Rhufeiniaid yng Nghymru
- Prif erthygl: Cyfnod y Rhufeiniaid yng Nghymru
[golygu] Oes y Seintiau yng Nghymru
- Prif erthygl: Oes y Seintiau yng Nghymru
[golygu] Yr Oesoedd Canol yng Nghymru
[golygu] Yr Oesoedd Canol Cynnar
- Prif: Yr Oesoedd Canol Cynnar yng Nghymru
[golygu] Oes y Tywysogion
- Prif: Oes y Tywysogion
[golygu] Yr Oesoedd Canol Diweddar
[golygu] Cyfnod y Tuduriaid
[golygu] Yr Ail Ganrif ar Bymtheg
- Prif: Yr Ail Ganrif ar Bymtheg yng Nghymru
[golygu] Y Ddeunawfed Ganrif
[golygu] Y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg
[golygu] Yr Ugeinfed Ganrif
Cyfnodau Hanes Cymru | ![]() |
---|---|
Cyfnod y Rhufeiniaid | Oes y Seintiau | Yr Oesoedd Canol Cynnar | Oes y Tywysogion | Yr Oesoedd Canol Diweddar | Cyfnod y Tuduriaid | Yr Ail Ganrif ar Bymtheg | Y Ddeunawfed Ganrif | Y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg | Yr Ugeinfed Ganrif |