Hanes Cymru

Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.

Mae'r erthygl hon yn ymwneud â hanes Cymru. Am y Gymru gynhanesyddol, gweler Cynhanes Cymru.

Er nad yw'n wlad fawr o ran ei maint mae gan Gymru hanes hir a diddorol. Gellid dadlau fod hanes Cymru fel gwlad, neu egin-wlad, yn dechrau yn ystod cyfnod rheolaeth yr Ymerodraeth Rufeinig. Credir fod Cristnogaeth wedi ymgartrefu yng Nghymru tua diwedd y cyfnod hwnnw ac arferir galw y cyfnod olynol yn Oes y Seintiau. Yng nghyfnod y seintiau cynnar gwelwyd newidiadau sylfaenol ym Mhrydain o dan bwysau'r goresgyniad Eingl-Sacsonaidd yn ne a dwyrain yr ynys a mewnfudo gan Wyddelod i Gymru a gorllewin yr Alban.

Erbyn yr 8fed ganrif, pan godwyd Clawdd Offa, roedd tiriogaeth Cymru yn ddiffiniedig a'r Oesoedd Canol wedi dechrau. Yn sgîl y goresgyniad Normanaidd newidiodd patrwm llywodraethu Cymru a dechreuodd ei harweinwyr pendefigol galw eu hunain yn dywysogion yn hytrach na brenhinoedd; gelwir y cyfnod hwnnw "Oes y Tywysogion". Yn yr Oesoedd Canol Diweddar yng Nghymru ar ôl cwymp Llywelyn ap Gruffudd a'i frawd Dafydd ap Gruffudd gwelid cyfnod ansefydlog dan reolaeth coron Lloegr. Arweiniodd Owain Glyndŵr wrthryfel mawr yn erbyn y Saeson ac yn ddiweddarach enillodd Harri Tudur Frwydr Bosworth gan sefydlu cyfnod y Tuduriaid.

Un canlyniad o'r cyfnod hwnnw oedd y Deddfau Uno a roddodd Cymru yn yr un system cyfreithiol a gweinyddol â Lloegr. Ar yr un pryd newidiodd Cymru mewn cenhedlaeth neu ddwy o fod yn wlad Gatholig i fod yn wlad Brostestanaidd. Gwelwyd hefyd adfywiad llenyddol - cyfnod y Dadeni Dysg a'r Beibl Cymraeg - ond troes y bonedd fwyfwy Seisnigaidd a thyfai bwlch rhwng arweinwyr cymdeithas a'r werin. Un canlyniad o hynny oedd y mudiadau crefyddol ymneilltuol a ymledai'n gyflym yn ytsod y 17eg ganrif a'r 18fed. Dechreuodd Cymru droi'n wlad ddiwydiannol yn ogystal ac erbyn diwedd y 18fed ganrif a dechrau'r 19eg ganrif roedd trefi diwydiannol, chwareli a phyllau glo yn nodwedd amlwg ar fywyd y wlad. Tyfodd llythrenedd ac ymledai'r wasg Gymraeg. Cynyddai'r galw am Datgysylltu'r Eglwys Anglicanaidd yng Nghymru ac am hunanlywodraeth ac erbyn diwedd y 19eg ganrif roedd mudiad Cymru Fydd ar ei anterth.

Cymysg fu ffawd y wlad yn ystod y 20fed ganrif. Ond er gwaethaf y Rhyfel Byd Cyntaf, dirwasgiad y 1930au, yr Ail Ryfel Byd a'r dirywiad ieithyddol yn y 1970au a'r 1980au, mae Cymru heddiw yn meddu Cynulliad Cenedlaethol ac ymddengys fod yr iaith Gymraeg yn wynebu dyfodol mwy gobeithiol nag a ddychmygid genhedlaeth yn ôl.

Taflen Cynnwys

[golygu] Cyfnod y Rhufeiniaid yng Nghymru

Prif erthygl: Cyfnod y Rhufeiniaid yng Nghymru

[golygu] Oes y Seintiau yng Nghymru

Prif erthygl: Oes y Seintiau yng Nghymru

[golygu] Yr Oesoedd Canol yng Nghymru

Prif: Yr Oesoedd Canol yng Nghymru

[golygu] Yr Oesoedd Canol Cynnar

Prif: Yr Oesoedd Canol Cynnar yng Nghymru

[golygu] Oes y Tywysogion

Prif: Oes y Tywysogion

[golygu] Yr Oesoedd Canol Diweddar

Prif: Yr Oesoedd Canol Diweddar yng Nghymru

[golygu] Cyfnod y Tuduriaid

Prif: Cyfnod y Tuduriaid yng Nghymru

[golygu] Yr Ail Ganrif ar Bymtheg

Prif: Yr Ail Ganrif ar Bymtheg yng Nghymru

[golygu] Y Ddeunawfed Ganrif

Prif: Y Ddeunawfed Ganrif yng Nghymru

[golygu] Y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg

Prif: Y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg yng Nghymru

[golygu] Yr Ugeinfed Ganrif

Prif: Yr Ugeinfed Ganrif yng Nghymru


Wicillyfrau
Mae gan Wicillyfrau gwerslyfr neu lawlyfr ar y pwnc yma:


Cyfnodau Hanes Cymru Y Ddraig Goch
Cyfnod y Rhufeiniaid | Oes y Seintiau | Yr Oesoedd Canol Cynnar | Oes y Tywysogion | Yr Oesoedd Canol Diweddar | Cyfnod y Tuduriaid | Yr Ail Ganrif ar Bymtheg | Y Ddeunawfed Ganrif | Y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg | Yr Ugeinfed Ganrif