Llandderfel

Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.

Pentref gwledig yn nwyrain Gwynedd yw Llandderfel, tua 3 milltir i'r dwyrain o'r Bala. Mae plwyf Llandderfel yn un o bump plwyf Penllyn. Mae'n gorwedd yn rhan uchaf Dyffryn Edeirnion yn agos i'r Sarnau a Chefnddwysarn, wrth odre'r Berwyn.

[golygu] Yr eglwys

Mae eglwys Llandderfel yn hen. Mae'n gysegredig i Sant Derfel Gadarn (fl. 6ed ganrif efallai). Yn y porth gwelir ceffyl pren derw hynafol. Ar un adeg roedd y sant yn marchogaeth y ceffyl ond yn ystod y Diwygiad Protestannaidd cymerwyd delw'r sant a'i ffon a'u cludo i Lundain lle cawsent eu defnyddio i losgi offeiriad Catholig ar y Bryngwyn ar orchymyn Thomas Cromwell. Yn rhyfedd iawn roedd hyn yn cyflawni hen broffwydoliaeth y byddai'r delw ryw ddydd yn llosgi coedwig gyfan: enw'r offeiriad druan oedd 'Forest'.

Roedd yn arfer gan y plwyfolion gorymdeithio gyda'r sant ar ei geffyl pren i fyny i ben allt leol a elwir Bryn y Saint. Credid fod y delw yn gallu iachau'r claf. Ceir Ffynnon Dderfel ger yr eglwys.

[golygu] Enwogion y plwyf

  • Huw Cae Llwyd (fl. 1431-1504), bardd
  • Edward Jones (Bardd y Brenin) (1752-1824), telynor
  • Dewi Hafesb (1831-1884), bardd ac un o englynwyr gorau'r ganrif
  • Huw Derfel (1816-1890), awdur y llawlyfr mynydd cyntaf yn y Gymraeg
  • R. J. Derfel (1824-1905), bardd gwladgar a sosialydd cynnar



Trefi a phentrefi Gwynedd

Aberangell | Aberdaron | Aberdesach | Aberdyfi | Abererch | Abergwyngregyn | Abergynolwyn | Aberllefenni | Abermaw | Abersoch | Afon Wen | Y Bala | Bangor | Beddgelert | Bethel | Bethesda | Betws Garmon | Blaenau Ffestiniog | Bontnewydd | Bryncir | Caernarfon | Carmel | Cefnddwysarn | Clynnog Fawr | Corris | Cricieth | Croesor | Chwilog | Deiniolen | Dinas Mawddwy | Dolgellau | Dyffryn Ardudwy | Fairbourne | Y Felinheli | Y Fron | Frongoch | Ffestiniog | Golan | Groeslon | Harlech | Llanaelhaearn | Llanbedr | Llanberis | Llandrillo | Llandwrog | Llandygái | Llanddeiniolen | Llandderfel | Llanegryn | Llanfachreth | Llanfaglan | Llanfihangel-y-pennant | Llangïan | Llangwnadl | Llaniestyn | Llanllyfni | Llanuwchllyn | Llanymawddwy | Llanystumdwy | Llithfaen | Maentwrog | Mallwyd | Morfa Nefyn | Mynydd Llandygái | Nantlle | Nasareth | Nebo | Nefyn | Pennal | Penrhyndeudraeth | Pen-y-groes | Pontllyfni | Porthmadog | Portmeirion | Pwllheli | Rachub | Rhiw | Rhosgadfan | Rhostryfan | Rhyd-Ddu | Talybont | Talysarn | Tanygrisiau | Trawsfynydd | Trefor | Tregarth | Tudweiliog | Tywyn | Waunfawr |