Diwydiant glo

Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.

Plant yn cloddio am lo yn Ngorllewin Virginia, UDA, tua 1908
Plant yn cloddio am lo yn Ngorllewin Virginia, UDA, tua 1908

Mae pobl wedi bod yn cloddio am lo ers cyfnod y Rhufeiniaid o leiaf. Ond ar raddfa bychan bu hynny tan y Chwyldro Diwydiannol yn y 18fed ganrif. Yng ngwledydd Prydain - yn arbennig yn Ne Cymru a Gogledd Lloegr - y datblygodd y diwydiant yn gyflymaf wrth i dechnegau newydd ddod i mewn a'r galw am danwydd yn y trefi a dinasoedd gynyddu'n sylweddol. Erbyn 1800 roedd modd carboneiddio glo ar raddfa diwydiannol am y tro cyntaf. Defnyddiwyd y nwy glo a geir felly ar gyfer lampiau nwy glo yn y dinasoedd a'r golosg (côc) ar gyfer smeltio mwyn haearn. Ers y cyfnod hynny mae'r diwydiant glo a'r diwydiant dur wedi tyfu ochr yn ochr â'i gilydd (yn llythrennol felly yn aml).

Erbyn canol y 19eg ganrif gwelwyd cynnydd yn y diddordeb gwyddonol yn y sgîl-gynhyrchion megis tar glo, amonia a phyg. Roddodd hyn yn ei dro hwb i astudiaethau cemeg organig; ymhlith y deunyddiau a ddatblygwyd yr oedd deunydd lliwio a deunydd ffrwydron. Erbyn yr 20fed ganrif roedd hynny'n sail i'r diwydiant plastig.

Yn ystod y 1920au a'r 1930au roedd diwydiant yr Almaen ar y blaen yn natblygiad prosesau i droi glo'n olew: ffactor allweddol pan aeth y wlad honno i ryfel dan y Natsïaid yn yr Ail Ryfel Byd. Ond ers hynny mae nwy naturiol wedi cymryd lle nwy glo i raddau helaeth ac mae petrogemegion wedi disodli tar glo fel ffynhonnell deunyddion organig crai.

[golygu] Gweler hefyd