Historia Gruffud vab Kenan
Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.
Mae Historia Gruffud vab Kenan (Hanes Gruffudd ap Cynan) yn drosiad Cymraeg Canol o fuchedd (bywgraffiad) Ladin goll am Ruffudd ap Cynan, brenin Gwynedd ar ddechrau'r 12fed ganrif.
Mae'r Historia yn unigryw yn hanes llenyddiaeth Gymraeg am ei bod yr unig fuchedd neu fywgraffiad Cymraeg Canol sy'n adrodd hanes gŵr lleyg (Bucheddau'r Saint yw'r bucheddau eraill).
[golygu] Awduraeth
Cafodd y fersiwn Lladin gwreiddiol, sydd bellach ar goll, ei ysgrifennu rywbryd yn ystod oes Owain Gwynedd, olynydd Gruffudd ap Cynan. Gwnaed y trosiad Cymraeg rywbryd yn ystod hanner cyntaf y drydedd ganrif ar ddeg. Mae'r awdur yn anhysbys ond ymddengys ei fod yn glerigwr. Gan fod y fuchedd yn ymwneud ag un o dywysogion Gwynedd gellid cynnig ei bod wedi'i chyfansoddi mewn un o sefydliadau egwlysig y dywysogaeth, er enghraifft Priordy Penmon.
[golygu] Llawysgrifau
Ceir y testun cynharaf yn llawysgrif Peniarth 17 (=Hengwrt 406), sy'n perthyn i tua chanol y drydedd ganrif ar ddeg, efallai. Ceir sawl copi diweddarach ac mae hanes perthynas y llawysgrifau yn gymhleth.
[golygu] Llyfryddiaeth
- D. Simon Evans (gol.), Historia Gruffud vab Kenan (Caerdydd, 1977). Y golygiad safonol, gyda rhagymadrodd a nodiadau helaeth.