Cylchdaith llys Tywysogion Gwynedd

Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.

Fel nifer eraill o frenhinoedd a thywysogion yn yr Oesoedd Canol, arferai llys Tywysogion Gwynedd fynd ar gylchdaith gyda'r tywysog ei hun o gwmpas teyrnas Gwynedd o bryd i'w gilydd. Er fod gan y tywysogion llysoedd parhaol - yn Aberffraw ac Abergwyngregin (Garth Celyn) er enghraifft - yr oedd yn bwysig fod y tywysog yn ymweld â rhannau eraill o'r deyrnas er mwyn dangos ei awdurdod a gweinyddu'r wlad. Byddai swyddogion llys y tywysog a'u gweision yn teithio yn ei gwmni, ynghyd â gosgordd o filwyr. Darperid llety i'r tywysog a'i wŷr ym maerdref pob cwmwd neu gantref. Yn ddiweddarach daeth y mynachlogydd Sistersiaidd a'u tiroedd yn rhan o'r cylch hefyd.

[golygu] Cylchdaith llys 1273-77

Tenau iawn yw ein gwybodaeth am hanes y gylchdaith yn y cyfnodau cynnar. Ond cawn cipolwg ar ei symudiadau yn y cyfnod 1273-77 gan fod y cofnodau'n llawnach. Serch hynny eithriad braidd i'r drefn arferol oedd cylchdaith llys Gwynedd yn y cyfnod hwnnw oherwydd yr amgylchiadau gwleidyddol a milwrol (argyfwng 1274 a Rhyfel Annibyniaeth Cyntaf Cymru yn torri allan yn 1277). Mae'r dystiolaeth yn fylchog hefyd. Gwyddys i Lywelyn ap Gruffudd fod yn nghyffiniau Trefaldwyn gyda'i fyddin yng ngwanwyn 1276, gan ddefnyddio Castell Dolforwyn fel pencadlys efallai, ond does dim manylion am ei symudiadau.

Dyma'r gylchdaith:

  • 11 Gorffennaf, 1272 - Dinorben
  • 22 Gorffennaf, 1273 - Yr Wyddgrug
  • 3 Medi, 1273 - Llanfair Rhyd Castell (graens yn perthyn i Abaty Aberconwy)
  • 26 Chwefror, 1274 - Castell Cricieth
  • 26 Mawrth, 1274 - Abergwyngregin
  • 17/18 Ebrill, 1274 - Bach yr Anneleu, Cydewain
  • 9 Gorffennaf, 1274 - Penrhos, Môn
  • 20 Rhagfyr, 1274 - Llanfair Rhyd Castell
  • diwedd Rhagfyr, 1274 - Pŵl
  • 22-26 Mai, 1275 - Aberyddon (graens yn perthyn i Abaty Cymer)
  • 9 Awst, 1275 - Castell Dolwyddelan
  • 27 Awst, 1275 - Sychdyn, ger Ewlô
  • 11 Medi, 1275 - Trefchyn
  • 6 Hydref, 1275 - Talybont
  • 14/17 Mai, 1276 - Dinasteleri, Ardudwy (graens yn perthyn i Abaty Cymer)
  • 15 Gorffennaf, 1276 - Llanfair Rhyd Castell
  • 16 Rhagfyr - Abergwyngregin
  • dechrau Ionawr, 1277 - Llan-faes
  • 22 Ionawr, 1277 - Aberalwen

[golygu] Ffynhonnell

  • David Stephenson, The Governance of Gwynedd (Caerdydd, 1984). Atodiad V.