Thomas Edward Ellis

Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.

Tom Ellis (o glawr cofiant O. Llew Owain iddo, 1915)
Tom Ellis (o glawr cofiant O. Llew Owain iddo, 1915)

Roedd Thomas Edward Ellis, neu Tom Ellis (16 Chwefror, 1859 - 1899) yn wleidydd radicalaidd o Gymro, a aned yng Nghefnddwysarn ger Y Bala, Sir Feirionnydd.

Roedd yn fab i Thomas Ellis, ffarmwr o Anghydffurfiwr, a'i wraig Elizabeth. Cafodd ei addysg yng Ngholeg Prifysgol Cymru, Aberystwyth ac yn y Coleg Newydd, Rhydychen.

Yn 1886 cafodd ei ethol yn Aelod Seneddol Rhyddfrydol dros Feirion. Erbyn 1894 Tom Ellis oedd Prif Chwip y blaid yn San Steffan.

Gweithiai'n ddiwyd dros addysg Gymraeg (yn arbennig yr ymdrech i greu ac ehangu Coleg Prifysgol Gogledd Cymru ym Mangor), Datgysylltu'r Eglwys Anglicanaidd yng Nghymru, Diwygio'r Tir ac Ymreolaeth i Gymru (hunanlywodraeth). Chwaraeodd ran flaenllaw ym mudiad Cymru Fydd.

Roedd yn ŵr diwylliedig a ymddiddorai'n fawr yn llenyddiaeth ei wlad (golygodd gyfrol o waith Morgan Llwyd). Cyn ei ethol yn AS ysgrifennai'n gyson i'r wasg yng Nghymru ar bynciau diwylliannol a gwleidyddol, er enghraifft i'r Goleuad, y South Wales Daily News, a'r Carnarvon and Denbigh Herald.

Torrodd ei farwolaeth gynnar a disymwth o deiffoid tra ar wyliau yn yr Aifft yn 1899 yrfa addawol i'w sir a'i wlad. Fe'i claddwyd yng Nghapel Ddwysarn yn ei bentref genedigol.

Roedd yn anwyl iawn gan y werin a mawr fu'r golled ar ei ôl. Roedd pobl yn meddwl bod Cymru wedi colli ei harweinydd disgleiraf. Saif cofgolofn i Twm Ellis yn y Bala, a godwyd yn fuan wedi ei farwolaeth.

[golygu] Llyfryddiaeth

[golygu] Tom Ellis

  • T.E. Ellis, Speeches and Addresses (1912)

[golygu] Llyfrau amdano

  • T.I. Ellis, Cofiant Tom Ellis, 2 gyfrol (1944, 1948)
  • Neville Masterman, The Forerunner: the Dilemmas of Tom Ellis (1972)
  • Owain Ll. Owain, Tom Ellis: Y Gwladgarwr (Caernarfon, d.d.=1915)
Ieithoedd eraill