Inperio kolonial

Wikipedia(e)tik

Wikitu Artikulu honek ez ditu Wikipediaren formatu hitzarmenak betetzen edo ez du sintaxi egokia.
Mesedez, aldatu ezazu bete ditzan. Ez ezabatu ohar hau wikitu arte.


Hedapen kolonialean parte hartu zuten herriei Inperio kolonialak deitzen zaie. Gehienetan nazio europarrak izan ziren proiektu inperialista bat euki zutenak, EEBB-en eta Japoniaren kasua alde batera utzita. Oriain Inperio kolonial horiek azalduko dira, batzuk besteak baino zehaztasun handiagoarekin, izan zuen garrantziaren arabera. (jpm)

[aldatu] Inperio Britainiarra

Ingalaterra izan zen, inolako zalantzarik gabe, imperio kolonial garrantzitsuena ikuspuntu askotik begiratuta. Ondoren Inperio Britaniarraren azalpen bat egingo da honen ezaugarri nagusiak aztertuz.

Inperio britainiarraren ideologia inperialistak:

Ingalaterra inoiz egon den inperiorik zabalena eta agian boteretsuena izan da, eta hau mantentzeko estrategia politiko edo militarrez gain ideologia inperialista sendo bat eukitzea behar zuten. Eragin handiagoa izan zuen korronte ideologikoa “Jingoismoa” izan zen. Hau mugimendu nazionalista eta arrazista zen eta Inperioa beharrezkotzat hartzen zuen britainiarra zelako arrazarik hoberena, eta ondorioz gainerako arrazak eta herriak menperatzea zegokion. Honekin erlazionatuta zegoen beste teoria inperialista bat “Darwinismo soziala” zeritzona izan zen. Honen arabera potentzia boteretsuenek, espezie indartsuenek bezala, eskubidea dute nahi bezain beste hazteko, horrek beste herri eta nazioen desagerpena ekartzen badu ere.

Inperioaren sorkuntza eta osaketa

Britainiar Inperioa inperialismo garaia baino lehenago existitzen zen, Espainiako Inperioaren gainbeheratik, baina eskala txikiago batean. Hurrengo hauek ziren Ingalaterraren menpean zeuden lurraldeak gainerako potentziek koloizazio prozesua hasi baino lehen, 1850. urtean:

· Merkataritza eskalak mundu osotik (aurreko mendeetan zehar sortutakoak, Gibraltar eta Corfu esaterako)

· Merkataritza puntuak Afrikako kostaldean.

· Landaketarako koloniak (Honduras, Antillak eta Guyana)

· Emigrazio zuriako koloniak. ( Kanada, Australia, Zelanda Berria, Hego Afrika etab)

· Hustiaketa koloniak ( India, Ekialdeko Indien Lagunarteak hustiatuta)

Urte batzuk geroago, 1876. utean, Britainia Handiak 22.5 milioi kilometro karratu zituen koloniak gehituta. Inperioa handituz joan zen XIX. mendearen amaierararte eta XX. mendearen hasieran 33.5 milioi kilometro karratu eta 400 milioi biztanle eukitzera ailegatu arte. Inperioak zituen kolonia hauek Ingalaterrak itsas merkataritzan zuen hegemonia mantentzea ahalbidetu zioten, bertatik inportatzen baitzituzten metropolian kontsumitzen ziren lehengai asko; kotoia, tea, tabakoa, gatza, metalak eta abar.

Baina inolako zalantzarik gabe Britainiar Inperioaren koloniarik garrantzitsuena India izan zen. Lurralde honetatik lehengai asko eta baliotsuak hartzen zituztenez gain, balore sentimental handia zuen. Victoria erregina, Ingalaterrako monaketatik maitatuenetakoa, lurralde honen emperatriza izendatu zuten, eta momentu horretatik Ingalaterraren nahi zabaltzaileak oraindik gehiago handitu zen. Baina XX. mendearen hasieran Britainia Handiko gobernua konturatzen da desio kolonizatzaile honen ondorioz Europa barneko politika alde batera utzi duela eta orduan erabakitzen du bere zabalkunde prozesua gutxitzea bere politika Europara zuzentzeko. Orduan Frantzia eta Errusiarekin bateratzen da, Lehen Mundu Gerran Entente Hirukoitza izango zena.


Britaniar inperioaren antolaketa:

Britainiar inperioa oso handia izan zen, lehen ikusi den moduan, eta horregatik lurraldeak antolatzeko modu ezberdinak izan zituen. Ondoren Britainia Handiak koloniak antolatzeko izan zituen bi modu garrantzitsuenak aurkeztuko dira.

-Menpeko lurraldeak: Lurralde hauek biztanleria zuriaren ehuneko handia zuen, gehiengoa Ingalaterra bertatik emigratutakoa. Lurralde hauek bere erakunde propioak zituzten eta barruko politikan ia guztiz askeak ziren, Koroako ordezkari bakarra baitzuten metropoliaren eragin moduan. Batzutan hauek euren Parlamentua eukitzera ailegatu ziren. Baina kanpoko politikari begira metropolia zen aginte osoa zuena. Hala eta guztiz ere Batzar Inperialen bidez, Ingalaterrako lehen ministroa eta menpeko lurraldeen ordezkariak batzen zituztenek, kanpoko politikaren ardatz nagusiak adozten ziren hauek kolonien kontra joan ez zitzaten. Lurralde hauek ( Kanada, Australia, Zelanda Berria eta Hego-Afrika) independentzia lortu eta gero Britainia handiarekin lotura sinboliko bat eukitzen jarraitu zuten “British Commonwealth” zeritzonean parte hartuz.

-Hustiaketa koloniak: Hauek Asia eta Afrikako koloniek osatzen zuten batez ere. Metropolia lehengaiez ornitzen zuten eta ez zuten inolako askatasun politikorik. Hauetako batzuk hasiera batean lagunarte ekonomiko handiengatik administratuak izan ziren, baina geroago metropoliak kontrolatu zituzten zuzenki. Mota honetako lurralderik garrantzitsuena India izan zen. Hau hasieran Ekialdeko Indien Lagunarteak hustiatu zuen, baina gero Britainiar Gobernuak hartu zuen lurralde aberatz honen administrazioa. Indiak Ingalaterra kotoiz, gariz, tez, olioz eta hainbat lehengai mineralez ornitzen zuen. Baina hustiekea koloniak mantentzeak Britainia Handiari erantzunkisun handiak ekarri zizkion eta merkataritzarako azpiegiturak eraikitzeko beharra eragin zuen, trenbideak, portuak edo Suezeko Kanalaren eraikuntza esate baterako.

[aldatu] Frantzia

Frantzian ideologia kolonialista ez zen egon Ingalaterran bezain zabalduta populazioaren artean, hau ez baitzegoen hain garatuta. Hala eta guztiz ere Inperio kolonial nahiko zabala osatu zuen. Inperio hau Britainiarra baino askoz txikiagoa izan zen, baina hala eta guztiz ere garrantziazkoa izan zen.

1870. urtearen aldera Frantziak milioi kilometro karratu bat bakarrik zuen azaleraz Europako lurraldea eta koloniak gehituta. Kolonia hauek Afrikan eta Ozeanian zeuden kokatuta, baina bere politika koloniala ez zegoen oso garatua.

Baina egoera hau 1873.urtetik aurrera aldatu egin zen. Napoleon III.a urte horretan hartu zuen politika inperialistaren giaritzapena Frantziari Gerra Franco-Prusiarrean galdutako handitasuna bueltatzeko nahian. Horrez gainera beste faktore batzuk izan zuten eragina Frantziako zabalkuntza kolonialean; geografi-elkarteak nahi zibilizatzaileak zituzten, hizkuntza frantzesa (denbora luzean kulturadun hizkuntza bakartzat hartua) zabaltzeko nahia eta arrazio ekonomikoak besteak beste.

Prozesu kolonizatzailea Afrikatik hasi zuen Britainia Handiak lagunduta. Tunez eta Ipar Afrikako beste lur batzuk konkistatu zituen eta ondoren Sahara-beheko Afrikarekin jarraitu zuen interes Britainiarren kontra joan arte. Orduan Afrikako konkista alde batera usten du denbora labur batean eta Kontxintxina deritzonaren konkista hasten du. Gaur egungo Vietnam eta Laoseko lurrak eskuratu zituen eta modu paraleloan Afrikako konkista jarraitu zuen Madagaskar irla eta Marokoko protektoratua lortuz. Asiako lurraldeetatik lehengai ugari lortzen ditu, arroza, ikatza estainua edo zinc-a esate baterako. Prozesu kolonizatzaile hau amaituta Frantziak 10.5 milioi kilometru karratu eukiko zituen.

Azkenik aipagarria da Frantziak bere lurraldeak administratzeko erabili zituen metodoak, beste herrialde askok hauek adibidetzat hartu baitzituzten. Hauetako garrantzitsuena, Frantziako eredu kolonialatzat hartzen dena, sistema zentralizatua izan zen. Honek koloniak metropoliaren antzera antolatzea zekarren eta ondorioz metrooliko gobernuak kontrolatzen zituen modu zuzenean. Ez zen existitzen gobernu indigenarik, eta ondorioz lurraldeak ez zuen bere interesak defendatzeko inolako modurik. Horrez gainera Metropoliak bere kulturaren inposaketa bat ere bultzatzen zuen. Beste alde batetik protektoratua zegoen. Honek gobernu eta antolaketa indigena errespetatzen zituen, baina hauei kanpo politika arloan guztiz mugatzen zieten. Honen ondorioz protektoratuek metropoliagatik kontrlatua geratzen zen, baina honek nolabaiteko askatasuna ematen zion bere erakunde tradizionalekin jarraitzeko.

[aldatu] Beste batzuk

· Alemania: Kolonizazio prozesuan oso berandu sartu zen, bertako kantzilerra zen Bismak-ek lehentasun moduan hartu baitzuen estatu berriaren sendoketa Europan. Baina hala eta guztiz ere kolonizazio prozesua hasi egin zuen sentimendu nazional indartsu batek eraginda. Egia da baita hasiera batean kolonizazio hau ebangelizazioaren elburuarekin egiten zela esan zela, baina azkar ikusi zen honek eragile ekonomiko eta nazionalistak zituela. Laster Alemania kolonizazioa lagunarte pribatuen esku utzi zuen, baina Ingalaterraren antzera, 1890-tik aurrera Estatuak hartzen dun gidaritza. Orduan da Alemaniak protektoratuak sortzen dituenean Afrikan eta koloniak erosten hasten denean.

· Estatu Batuak: Herrialde honek berezitasunak euki zituen bere politika inperialistan. Bere lelo garrantzitsuena “ Amerika amerikarrentzat” izan zen, eta hua jarraituz potentzia Europarrak Amerika berriz kolonizatzea ekiditu zuen. Baina horrez gainaera bere iperio koloniala osatzen ere saiatu zen. Bere metodoak beste potentzia batzuenak baino sotilagoak izan ziren gehienetan. Alde batetik Hegoamerikako herrialdeak modu ekonomikoan menperatzen aritu zen. Beste alde batetik lur eta protektoratuak erosi zituen, Alaska, Hawaii edo Kuba esaterako. Azkenik gerra ere erabili zuen lurralde berriak lortzeko, gerra Hispano-Amerikarrean adibidez, Filipinak eskuratu zituenean.

· Holanda: Kolonia nahiko garrantzitsuak ditu, baina horietako asko galduko ditu beste potentzia batzuen eraginagatik. Hau da Kaboko Hiria eta Zeilanen kasua, Ingalaterraren esku geratu zirenak. Hala eta guztiz ere gaur egungo Indonesia honen independentziararte mantendu zuen. Guyana eta Antilla batzuk ere mantendu zituen, eta bertatik landaketei esker irabazi asko eskuratzea lortu zuen.

· Portugal: Mantendu zituen lur bakarrak antzinako inperiotik geratzen zitzaizkionak izan ziren. Hauen artean Cabo Verde, Mozambike Angola eta portu batzuk izan ziren garrantzitsuenak. Kasu gehienetan sistema kolonial frantzesa ezarri zuen bere kolonietan.

· Belgika: Ez zuen garrantzia handia izan. Bakarrik Kongo Belgikarra eskuratzea lortu zuen.

· Espainia: Garai batean euki zuen hegemoniaren aztarnak guztiz galtzen ditu 1898. urtean Kubako gerra eta gerra Hispano-Amerikarraren ondorioz. Gerra hauetan Karibe eta Ozeano Barean zituen lurralde guztiak galdu zituen. Orduan saiatu zen Afrikako lur batzuk eskuratzen eta gaur egungo Mendebaldeko Sahara, Marokoren iparraldea eta Ekuatore Ginea eskuratu zuen.

· Italia: Berandu sartzen da prozesuan sentimendu nazionalak bultzatua. Bere sailakera kolonialak porrot handia izan ziren, baina hala eta guztiz ere Libia Eritrea eta Somalia eskuratu zituen.

· Errusia: Inperio Errusiarra siberiaren konkista jarraitu zuen. Balkanak eskuratzeko sailakerak egin zituen eta Asiaren hego-ekialderantz zabaltzeko nahia ere erakutzi zuen. Baina azken honek interes britainiarren kontra zihoan eta bere zabalkuntza gelditu zuen.

· Japonia: Asiaren kostalderantz zabaldu zen. Korea eta Mantxuria eskuratu zituen, baina honek borrokak ekarri zizkioten Errusia eta Txinarekin.