San Martzialeko gudua
Wikipedia(e)tik
![]() |
Artikulu honek ez ditu Wikipediaren formatu hitzarmenak betetzen edo ez du sintaxi egokia. Mesedez, aldatu ezazu bete ditzan. Ez ezabatu ohar hau wikitu arte. |
Irungo historian gertatutako gudarik aipagarriena, San Martzialeko lehen bataila izan zen, 1522. urteko ekainak 30ean. Irungo miliziak Gaztelako Erresumaren interesak defendatu zituzten, Nafar erresistentziaren aurka.
Aragoiko Fernando II.ak, Nafarroako erresumari erasotzeko prestatu eta Albako dukearen tropa Nafarroan sartu zen (1512). Nafarroa Beherean sartu ziren eta Donibane Garazi setiatu zuten. Nafarroako Joan III.a Albretekoa eta Katalina I.a errege-erreginak Luis XII.a frantziarren laguntzarekin erresuma berreskuratzen saiatu ziren; baina 1515ean, Fernando II.ak Nafarroa Gaztelako koroari batu zion Burgosko Gorteetan, Nafarroak Foruen bidez bere antolamendu politikoa mantendu bazuen ere.
Enrike II.a Albretekoa Nafarroako erregeak erresuma berreskuratzen saiatu zen lengusu zuen Frantziako Frantzisko I.aren laguntzarekin, baina Noaingo bataila galdu ondoren (1521), Amaiurren, eta azkenean Irun-Hondarribian (Sanmartzialeko guda), galdu zen Nafarroa Garaia (1522). Nafarroako errege-erreginak Nafarroa Beherean erbesteratu ziren.
1522.eneko ekainak 28ko gauean, Nafar erresistentzia, frantziar eta alemanniar laguntzaz Bidasoa ibaia zeharkatu eta Aldabe mendian kokatu ziren Gaztelu Zahar erasotzeko asmoz. Ekainak 29an, alemaniarrek Gaztelu Zahar erasotu zuten.
Gauzak horrela, Juan Pérez de Azkue (Hondarrabia) eta Manuel de Ambulodi (Irun) kapitainek, forua jarraituz irungo gizonezkoak elkartu zituzten. Hondaribia, Errenteria eta Oiartzungo gizonak ere elkartu zitzaielarik. D. Beltrán de la Cueva, Gipuzkoako Kapitain Generala bere tropekin agertu zen ere.
Ekainaren 30ean, "irungo" miliziak Aldabe mendia hartu zuten, bertan ziren nafar aldekoak ustekabean hartuz eta garaituz. Gaztelu Zaharrera joan ziren orduan, han ziren nafar aldeko tropak irungo miliziaren aurka saiatu ziren, Aldabe mendian gora jarraituz, non D. Beltrán de la Cuevaren tropek garaitu zituzten nafar aldekoak.
Gertaera hau Sanmartzial jaia ospatzen zen egunean gertatu zenez, Aldabe mendia santuaren izenarekin ordezkatu zuten eta bere gailurrean ermita bat eraiki zuten santuaren omenez. Bertan Don Beltrán de la Cueva-k 1522. urtean emandako ezkutua ipini zuten.
Gaztelako tropek, Donibane Garazi inbaditu eta Nafarroa Beherea ere konkistatu zuten; baina, Karlos I.ak seigarren merindadea Enrike II.a Albretekoaren esku utzi zuen (1530).