Guaraniera

Wikipedia(e)tik

Guaraniera edo Guarani hizkuntza
avañe'ẽ
Non mintzatzen den: Argentina, Brasil, Bolivia, Txile
Eskualdea: -
Guztira hiztunak: 7.000.000
Hizkuntza familia: Tupi 
Estatus ofiziala
Hizkuntza ofiziala: Bolivia eta Paraguai
Araugilea: ez du
Hizkuntza kodeak
ISO 639-1: gn
ISO 639-2: grn
ISO/FDIS 639-3: grn 

Guaraniera edo Avañe'ẽ Hego Amerikako hizkuntza bat da, guaranien berezkoa hain zuzen ere.

Ofiziala da Paraguaiko herrialde osoan eta Argentinan Corrientesko probintzian. Bolivian eta Brasilen ere hitz egiten dute. 4-7 milioi hiztun inguru dago gaur egun.

Jopará izeneko kreolera hitz egiten dute hirietan nagusiki.

[aldatu] Dialektoak

[aldatu] Historia

  • Kristo aurreko 3.000. urte inguruan "Tupí-guaraní" hizkuntza hasi ziren sortzen. Denborarekin Tupiera eta Guaraniera banatu ziren. Ez zuten aztarna idatzirik utzi.
  • 1583an Limako Kontzilioak baimendu zuen Katixima edo kristau-doktrinaren guaranierazko itzulpena. Fray Luis de Bolaños frantziskotarra izan zen horren arduraduna.
  • 1603an Asuncion hiriko ordenantzak itzuli zituzten gazteleratik, herritar guztiek ulertu ahal izateko.
  • 1605ean Jesusen Lagundiak "Paraguaiko probintzia jesuitikoa" sortu zuen, guaraniekin batera zientziak eta kultura landuz. Horren ondorioz, indigenen hizkuntza sustatu zuten, dialektoetatik eredu batua sortuz. Jose de Anchieta (1534-1597) Tupierazko gramatika liburua eta hiztegia idatzi zuen. Antonio Ruiz de Montoya (1584-1651) jesuitak "Tesoro de la lengua guaraní" (guaraniera-gazteleraren hiztegia), "Arte y Vocabulario de la lengua guaraní" (gramatika liburua eta hiztegia) eta "Catecismo de la lengua guaraní" liburuak egin zituen.
  • Jose Gaspar Rodríguez de Francia (1776-1840) Paraguaiko presidentea izan zenak "Tetã Purahéi" ("Aberriaren Abestia") baimendu zuen, herrialdeko lehenengo ereserkia. Anastacio Rolón-ek idatzi zuen, guaranieraz.
  • 1867an idazteko modua batzeko kongresua antolatu zuten.
  • León Cadogan (1899-1973) ikerlariak "Ayvu Rapyta" izeneko olerki bilduma jaso zuen. 19 atal ditu eta Munduko sorreraz, jaungoikoaz, hizkuntzaz, medikuntzaz eta beste gai batzuetaz hitz egiten du.
  • 1950 inguruan Antonio Guasch apaizak ikerketa lan handia egin zuen, "El idioma guaraní" eta "Diccionario castellano-guaraní y guaraní-castellano" liburuak utziz.
  • 1992an Paraguaiko hizkuntza ofizial izendatu zuten, Alfredo Stroessneren diktadura amaitu ondoren.
  • 2004an hizkuntza ofizial aldarrikatu zuten Corrientesko probintzian (Argentina).
  • 2006ko urtarrilean Mercosur erakundeko hizkuntza ofiziala izateko eskatzen duen kanpaina hasi zuten.

[aldatu] Kanpo loturak

Wikipedia
Hizkuntza honek bere Wikipedia du.
Bisita ezazu.