Resurreccion Maria Azkue
Wikipedia(e)tik
Resurreccion Maria Azkue Aberasturi (Lekeitio, 1864 abuztuaren 5 - Bilbo, 1951 azaroaren 9) euskal hizkuntzalaria zen, askoren aburuz gure hizkuntzak izan duen inoizko euskalaririk onena eta saiatuena.
[aldatu] Biografia
Ama mundakarra zuen eta aita lekeitiarra (Eusebio Maria Azkue poeta). Resurreccion gazteak lehenengo itsas-ikasketak egin zituen herrian bertan. Hamalau urterekin Bilbora joan zen batxilergoa ikastera, eta ondoren Gasteizera eta Salamancara teologia eta filosofia ikastera. Hola apaiztu zen 1888 urtean.
Urte hartan berean, Bizkaiko Aldundiak Bilboko Institutuan euskara irakasteko katedrarako lehiaketa antolatu zuenean, Sabino Arana Goiri, euskal abertzaletasunaren aita, eta Miguel Unamuno idazle eta pentsalariarekin batera aurkeztu zen Azkue eta berak irabazi zuen lehia. Katedrari lotuta hainbat argitalpen egin zituen. Hola, 1891an, euskal aditzaren forma zaharrak aztertzen dituen "Euskal Izkindea -Gramática Euskara" eman zuen argitara. Hurrengo urteetan irakurkizunak, ortografia proiektuak eta euskara ikasteko metodoak sortu zituen katedran erabiltzeko asmoz. Euskara modernizatzeko beste hainbat ekimen ere bultzatu zituen, halanola Euskalzale eta Ibaizabal aldizkariak, euskarazko ikastetxe baten sorrera Bilbon, etab. Garai honetan Sabino Aranarekin eta Ramon de la Sotarekin harremana izan zuen, ideologikoki euskal nazionalismora bihurtuz. Hala ere ez zen alderdi gizona, eta identifikazio politikoa saihestu zuen. Politika zuzena baino maiteago zuen kultura arloko ekintza. Gainera euskara ereduaren inguruan ezadostasun handiak izan zituen Sabino Arana eta bere jarraitzaileekin.
1904 urtean Azkuek Bilbo utzi zuen eta Europan zehar ibili zen bost urtez, lehenik Tours-en (Frantzia) bere hiztegi hirueledun handia inprimatzen eta ondoren Bruselan (Belgika) eta Kolonian (Alemania) musika ikasten.
1909an Bilbora itzuli eta katedrako eskolak emateaz gain zenbait opera konposatu eta estreinatu zituen (Ortzuri, 1911n eta Urlo, 1914an). Azken obra horrekin izandako porrotaren ondoren hizkuntzalaritza lanetan murgildu zen berriro, bereziki euskal akademiaren sorrera bultzatuz. Hola 1918an Eusko Ikaskuntzaren lehen biltzarra ospatu zenean Euskaltzaindiaren premia agerian gelditu zen eta bera izan zen euskal akademiaren sortzaile nagusia eta lehendabiziko lehendakaria 1919an.
1920an Institutuko euskara katedran erretiroa hartu zuen Euskaltzaindian burubelarri lan egin ahal izateko. Akademiatik euskara arautzeko eta sustatzeko ekimenak bultzatu zituen, baina erakunde ofizialen bazterketa eta sabindar hertsienen oposizioa jasan zuen. Ondorioz ikerketara bideratu zituen bere ahaleginak, garai honetan Morfologia vasca gramatika lana eta Cancionero vasco herri kantuen bilduma nabarmenduz. "Real Academia de la Lengua Española"-ko kide ere izendatu zuten euskararen ordezkari gisa 1927an. 1935ean Euskalerriaren Yakintza folklore bilduma argitaratzen hasi zen eta urte bereko Gipuzkera osotu proiektuarekin euskara idatzi batu bat proposatu zuen. Franco diktadore espainiarrak boterea eskuratu zuenetik Euskaltzaindiaren jarduna etenda geratu zen. Azkuek exilioa saihestu zuen ordurako aski zaharra zelako eta politikoki ez oso markatua. Zenbait gestioren ondoren Euskaltzaindia berrirekitzeko baimena lortu zuen 1941ean. Baina katakunben garaiak ziren eta jarduera oso urria izan zuen garai honetan akademiak. Hala ere lekeitiarra egunero joaten zen Bilboko egoitzara lanera.
Azkue 1951an hil zen ezbeharrez Bilboko Ibaizabal ibaira jausita.
[aldatu] Bibliografia
Bere obra eskergan gailentzen da XX. mendearen hasieran argitaratutako hiztegi hiru eledun monumentala, "Diccionario Vasco-Español-Francés"; 1905ean kaleratu zen lehen liburukia eta hurrengo urtean bigarrena.
Hiztegi hau ordurarte ezagutzen ziren eskuizkribu, hiztegi eta euskal liburu guztiak arakatuz gotortu zuen baina haren baliorik handiena herri-hizkera jasotzea izan zen. Azkue herriz herri ibili zen Euskal Herri osoan barna eta han-hemengo hamaika berba eta esapide batu zituen.
Liburu zaharrak arakatu eta biluztea egun, teknologia digitalari esker, oso erreza da baina berak egindako "landazko lana" orduan egin izan ez balitz hainbat eta hainbat hizkuntza-altxor orain zeharo galduta egongo ziren. Berri-emaile asko zeuzkan hainbat herri eta zahar etxetan eta berba bakoitza zein euskalkitan -eta baita zein bailara eta herritan ere- erabiltzen zen agertu zuen hiztegi mardulean. Nekez aukituko dugu Azkue-lako hiztegigilerik mundu zabalean, batez ere kontutan hartzen badugu dena eskuz eta bere kasa mamitu behar izan zuela. Euskaltzaleok ezin ordainduzko zorra dugu lekeitiarrarekin.
Egile eskubideak hainbeste aipatzen diren gure garaian esan behar da Azkueren hiztegigintza-lanaz aprobetxatu zirenak asko izan zirela. Kasurik argiena Ixaka Lopez Mendizabal izan zen. Tolosarrak bere hiztegiak lekeitiarrarenaren lepotik mamitu zituen inongo aipurik egin gabe. Geroago hainbat eta hainbat euskal hiztegigilek berdintsu jokatu dute.
Bera lanak hainbat alorretan ondu zituen: musika, literatura erlijiosoa, antzerkia, elaberrigintza, kazetaritza eta abar.
Euskal aurrizki eta atzizkiak eta euskararen kategoria gramatikalak bildu eta aztertu zituen "Morfología Vasca"-n (1923); Halaber "Diccionario de bolsillo vasco-español y español-vasco" (1918) eta "Gipuzkera osotua" (1935) kaleratu zituen.
Beste obra ezinbesteko batzuk dira "Cancionero popular vasco" (herri-kanten bilduma zoragarria, 1918), "Euskalerriaren Yakintza" 8euskal folklorea eta etnografiari buruzko ikerketa eta batuketa itzela,1935-47).
Bestalde zartzuela, opera eta oratorio batzuk idatzi zituen eta baita zenbait elaberri ere, besteak beste, "Bein da betiko", "Batxi Guzur" eta "Ardi galdua".