Greziar filosofia
Wikipedia(e)tik
Greziar filosofia dugu lehenengo filosofia, izan ere hemen sortu baitzen.
Eduki-taula |
[aldatu] Filosofiaren sorrera
Filosofiaren sorrera Grezian kokatzen da k. a. VI. mendean. Bere jatorri historikoak eta etimologikoak kontutan hartuz, "jakituriaren maitasuna" dugu filosofia, eta beraz jakituria da filosofoen helburua. Baina azter dezagun hobeto hitza etimologikoki:
-
- filo → amodioa edo maitasuna da grekeraz.
- sofia (sophie) → jakintza edo jakituria.
Horregatik da filosofia jakituriaren maitasuna.
Baina nola definituko genuke filosofia?
"Filosofatzea errotikoak eta ezinbestekoak diren galderak egitea da, pertsona batek nondik nora joan, zer pentsatu errealitateaz, zer egin, nola bizi... jakin nahi izatea da." Definizio honetatik hiru ondorio ateratzen ditugu:
-
- Filosofia gizonak egiten duen zerbait da → gizakiaren eginkizuna.
- Filosofatzerakoan gizakiak bere buruari galderak egiten dizkio berarentzat garrantzizkoak diren kezkak argitu nahian.
- Gizakiak filosofatu egiten du bizi duen errealitatea berarentzat harrigarria delako.
Filosofiaren funtsezko zeregina oso arruntak diren ideia batzuk arakatzea eta argitzea da. Gizakia filosofatzera bultzatzen duena bere harridura eta zalantza da. Gure mundu misteriotsu honek harridura sortzen du eta mota guztietako galderak eragiten ditu; eta zalantza, berriz, ezjakintasunaz ohartzea eta jakiteko beharra sortzen du. Sortzen zaizkigun galderek bi motatako erantzunak eduki ditzakete: alde batetik, erantzun mitologikoa, demostraezina dena; eta bestetik, erantzun logikoa, frogatu daitekeena. Erantzun filosofikoak ez dira hautazkoak, logikoak izan behar dira, hau da, arrazoiaren bidez emandakoak. Diskutitu eta frogatu daitezkeenak eta kritikagarriak izan beharko liratekeenak.
Filosofiaren historia hasten da gizakiak azalpen mitikoak alde batera utzi eta horien ordez azalpen logikoak erabiltzen hasten direnean. Azalpen mitikoan Jainkoak dira gauza guztien zergatia edo kausa, eta azalpen logikoan, berriz, natura behatu eta ondorio logikoak atertzen dira.
Garai horretan Grezian mentalidade aldaketa bat gertatzen da. Ordura arte indarrean zeuden azalpen mitikoak kritikatu egingo dira eta garaiko jakintsuek logosa erabiltzen hasiko dira.
[aldatu] Greziar filosofiaren garaiak
Greziar filosofian bi garai desberdin bereizten dira:
[aldatu] Garai Kosmologikoa
Garai honetan filosofoek kosmosa dute aztergai. Kosmosak naturaren osotasuna adierazten du, non gertatzen diren gertaera naturalak lege unibertsal baten araberakoak diren. Hau da, naturan gauzak ez dira nolanahi gertatzen, badago armonia bat, izan ere lege naturalak agintzen eta zuzentzen baititu naturan gertatzen diren aldaketa guztiak. Horregatik, lehenengo filosofoak fisikoak ziren, beraien aztergai nagusia natura baitzen.
Garai honetako filosofoen helburua naturaren arjea bilatzea izan zen, naturaren printzipio materiala, nondik izaki bizidun guztiak sortzen diren, berau iraunkorra izanik. Baina filosofo guztiek ez ziren ados jarri arjea zein izan zitekeen definitzerakoan. Filosofo bakoitzak erantzun desberdinak eman zituen:
- Monistak
- Filosofo hauek arjea bakar bat dagoela esaten dute.
-
- Tales → ura
- Anaximandros → apeiron (forma gabeko materia)
- Anaximenes → airea
- Heraklito → sua / naturako osagaien elkarren oposaketa
- Pluralistak
- Filosofo hauek, ordea, arjea bat baino gehiago dagoela esaten dute.
-
- Anaxagoras → haziak
- Enpedokles → ura, haizea, sua eta lurra
- Atomistak (Demokrito) → atomoak
[aldatu] Garai Antropologikoa
K.a V.mendean greziar filosofian norabidea aldatzen da, norabide antropologikoa. Garai honetan filosofoek beste aztergai bat edukiko dute: gizakia. Harrezkero, ez dira hainbeste kezkatuko kanpoko naturaz, gizakiaren barneko izaeraz baizik eta hiru izango dira horren inguruan landuko dituzten arloak:
1-Antropologia → Zer eta nolakoa da gizakia?
2-Etika → Nola jokatu behar du gizakiak zoriontasuna lortzeko?
3-Politika → Nola antolatu behar da gizartea gizakion arteko harremanak zuzenak izan daitezen?
Garai honetan Sofistak, Sokrates, Platon eta Aristotele ditugu filosofo garrantzitsuenak.
[aldatu] Sofistak
Filosofo talde bat izan zen. "Sofista" hitzak trebea, maisua eta jakintsua esan nahi du. Eristika zen bere trebetasuna, hau da, ondo hitz egiteko trebezia (oratoria). Irakasle profesionalak ziren eta diru truke irakasten zuten.
Sofisten irakaskuntzaren xedea politikoa zen, hots, asanblada demokratikoetan parte hartu ahal izateko garrantzi handikoa zen jendaurrean ondo hitz egiten jakitea, diskurtso erakargarriak egiten jakitea, eta hori zen sofisten irakaskuntza.
Sofistek gazteei irakasten zieten politikan parte har zezaten eta horregatik beraiek hezitako gazteak "demagogoak" bihurtu ziren (herritarren engainatzaileak). Sokratesen ustez, oso kaltegarriak izan ziren atenastar demokraziarentzat, atenastar demokrazia suntsitu baitzuten.
Bi sofista izan ziren garratsitzuenak:
[aldatu] Sokrates
(ikus Sokrates)
[aldatu] Platon
(ikus Platon)
[aldatu] Aristotele
(ikus Aristotele)