Ipar Irlanda
Wikipedia(e)tik
Ipar Irlanda |
|||
---|---|---|---|
|
|||
Goiburua: | |||
Ereserkia: | |||
![]() |
|||
Herrialdea | ![]() |
||
Hiriburua | Belfast | ||
Azalera | 13.843 km² | ||
Biztanleria | 1 710 300 (2004) | ||
Dentsitatea | 122 bizt / km² | ||
Hizkuntza ofiziala(k) | Ingelesa, gaelera, ulsterreko eskoziera | ||
Ezarpena | 1920 (Irlandako Gobernuaren Akta) |
||
Zaindaria | San Patrizio | ||
www. |
Ipar Irlanda (ingeleraz, Northern Ireland; Ulsterko eskozieraz Norlin Airlann; gaelikoz Tuaisceart Éireann), Erresuma Batuko lurralde administratibo bat da, Irlandako irlaren ipar-hegoaldean dagoena. Ulster lurralde zabalagoaren barruan dago.
Irlandaren independentziaren aurretik, 1922an, irla osoa Erresuma Batuaren zati zen. Urte horretan Irlandako 26 konderri independiente izatera heldu ziren, baina iparraldeko 6 britaniarren esku jarraitu zuten, Ipar Irlanda izena hartuz.
Ipar Irlanda geografikoki gehiengo unionista (Erresuma Batuaren zati izaten jarraitu nahi dutenak) izan zezan estrukturatua izan zen. Baina, biztanlego katolikoa proportzioz gehiago hazten ari da, protestanteak gutxitzen ari diren bitartean.
Eduki-taula |
[aldatu] Historia
- 1972ko urtarrilaren 30ean "Igande odoltsua" ("Bloody Sunday") gertatu zen Derryn. Poliziak manifestaldi baketsu baten aurka tirokatu zuen. 13 hildako eta 14 zauritu.
[aldatu] Hiri nagusiak
- Belfast: 276.459 biztanle (2001); Metropoli-gunean 579.276.
- Derry: 83.652 biztanle.
- Lisburn: 71.465 biztanle.
- Newry: 27.433 biztanle.
- Armagh: 14.590 biztanle.
[aldatu] Politika
Sakontzeko, irakurri: Ipar Irlandako gatazka
"Ipar Irlandako gatazka" edo "The troubles", ingelesez esaten duten moduan, Ipar Irlandan dagoen arazo politikoa da, funtsean lurraldea Erresuma Batuan jarraitzearen aldekoen eta Irlandarekin batzeko aldekoen artean.
Lehen multzoan, Ipar Irlandako leialistak edo unionistak daude. Politikarien artean, aipatzekoa da Ian Paisley (1926-), DUP alderdikoa. Ideologia bereko ekintzaile biolentoen artean, Michael Stone (1955-) paramilitarra dugu.
Bigarren multzoan (errepublikarrak), IRA (Provisional Irish Republican Army) talde armatuak 1969an ekin zion borroka armatuari edo ekintza terroristei. Taldekideen artean, Bobby Sands (1954-1981) nabarmendu zen gose-greba eginez hil baitzen kartzelan, sinbolo bihurtuz. 2005etik su-etenean dago IRA.
Sinn Féin alderdi politikoa ere errepublikarra da. Gaur egungo buruzagia Gerry Adams (1948-) da.
Azkenik, bakea lortzeko ahaleginean oso garrantzitsua izan zen 1998ko apirilaren 10ean lortutako hitzarmena. Bitartekarien artean, azpimarratzekoak dira Alec Reid (?-) eta Mo Mowlam (1949-2005).
2007ko hauteskundeen ondoren Ian Paisleyren DUP eta Gerry Adamsen Sinn Féin indarturik atera ziren eta gobernua elkarrekin egin behar dute autonomia berreskuratzeko.