Italia
Wikipedia(e)tik
Italiako Errepublika Repubblica Italiana |
|||||
---|---|---|---|---|---|
|
|||||
Lema nazionala: Ez du | |||||
Ereserkia: Fratelli d'Italia | |||||
![]() |
|||||
Hiriburua | Erroma 41° 53'N, 12° 29'E |
||||
Hiri handiena | Erroma | ||||
Hizkuntza ofiziala(k) | Italiera1 | ||||
Gobernua
Errepublikako Presidentea
Kontseiluko Presidentea |
Errepublika Giorgio Napolitano Romano Prodi |
||||
Italiar Bateratzea Data |
1861 martxoaren 17 | ||||
Azalera - Guztira - ur % |
301.230 km² (69) 2,4% |
||||
Biztanleria - Estimaketa (2005) - Errolda (-) - Dentsitatea |
57.015.625 (22.) - 191 biztanle/km² () |
||||
Dirua | Euroa2 (€) (EUR ) |
||||
Ordu eremua - Udan (DST) |
UTC (UTC +1) Bai (UTC +2) |
||||
Interneteko domeinua | .it | ||||
Telefono aurrezenbakia | +39 |
||||
Herritarra | italiar | ||||
1Konstituzioaren arabera albaniera, alemana, esloveniera, frankoprovenzera, frantsesa, friuliera, greziera, katalana, kroaziera, ladinoa, okzitaniera eta sardiniera hizkuntza babestuak dira. Aostan frantsesa ofiziala da eta Trentino-Hego Tirolen alemana eta ladinoa. Sardiniera estatus babestua du Sardinian. 21999 baino lehen Lira |
Italia Europa hegoaldeko estatua da, (italieraz: Italia edo Repubblica Italiana), Erroma hiriburua duena.
Italiako penintsulan, Po ibaiko haranean eta Mediterraneoko Sizilia nahiz Sardinia irletan zabaltzen da herrialdea. Frantzia, Suitza, Austria eta Esloveniarekin ditu mugak iparraldean.
San Marino eta Vatikano Hiria Italian barneko estatu independenteak dira.
Eduki-taula |
[aldatu] Geografia
Alpeak herrialdeko iparraldean daude kokatuta. Dolomitak mendilerro honen partea dira, ekialdeko muturrean kokatuta.
Mont Blanc edo Monte Bianco (4.808 metro) da italiar mendirik altuena. Honen ondoren, Gran Paradiso (4.061 m), Ortler (3.905 m), Monte Viso (3.841 m), Presanella (3.558 m) eta Marmolada (3.343 m) ditugu garaienak.
[aldatu] Historia
[aldatu] Antzinako Erroma
Sakontzeko, irakurri: Antzinako Erroma
[aldatu] Erdi Aroa eta Pizkundea
- 1088an Bolognako Unibertsitatea sortu zuten, herrialde eta Europa osoko zaharrena.
[aldatu] Italiako Batasuna
- 1861eko martxoaren 17an Italiako Batasuna aldarrikatu zuten.
[aldatu] Gaur egun
- 1969an Brigada Gorriak talde armatua sortu zuten.
- 1980an Bolognako Sarraskia burutu zuten.
[aldatu] Banaketa administratiboa
[aldatu] Italiako eskualdeak
20 eskualdetan dago banandurik Italia (italieraz regioni). Haietako bostek (* marka daukatenek) autonomia estatusa daukate. Hori dela eta, bere eskualdeko auzien gaineko legeak egiteko eskubidea dute. Eskualdeko hiriburua parentesi artean dago. Eskualde guztiak Aosta Ibarra izan ezik probintzietan daude banandurik.
- Abruzzo (L'Aquila)
- Aosta Ibarra*, Valle d'Aosta / Vallée d'Aoste (Aosta)
- Apulia, Puglia (Bari)
- Basilicata (Potenza)
- Calabria (Catanzaro)
- Campania (Napoli)
- Emilia-Romagna (Bologna)
- Friuli-Venezia Giulia* (Trieste)
- Lazio, (Erroma, Roma)
- Liguria (Genova)
- Lombardia (Milan, Milano)
- Marche (Ancona)
- Molise (Campobasso)
- Piemonte, (Turin, Torino)
- Sardinia*, Sardegna (Cagliari)
- Sizilia*, Sicilia (Palermo)
- Trentino-Adige Garaia*, Trentino-Alto Adige / Südtirol (Trento, Bozen-Bolzano)
- Toscana, (Florentzia Firenze)
- Umbria (Perugia)
- Veneto (Venezia)
[aldatu] Hiri nagusiak
- Erroma 2.553.873 biztanle (2004).
- Milano 1.299.439.
- Napoli 1.071.744
- Torino 902.255
- Palermo 675.277
- Genova 605.084
- Bologna 374.425
- Florentzia 368.059
- Bari 328.458.
- Catania 305.773.
[aldatu] Kultura
[aldatu] Hizkuntzak
Sakontzeko, irakurri: Italiako hizkuntzak
Italiako hizkuntza ofiziala italiera da. Zenbait eskualdetan frantsesa (Aosta Ibarrean) eta alemana (Trentino-Adige Garaian) koofizialak dira. Beste zenbait hizkuntzek erregio mailako onarpena dute, baina orokorrean, Italiako lurraldean hainbat hizkuntza gutxitu mintzatzen da:
- Frankoprovenzera: 120.000 hiztun Aosta Ibarrean. Beste 1.400 lagun Foggiako (Calabria) bi herritan, frankoprovenzeraren enklabe bat osatuz.
- Okzitaniera: Provenzera dialektoaren hiztun batzuk Frantziarekiko mugan.
- Esloveniera: 80.000 hiztun Friuli-Venezia Giulian, Esloveniako mugatik gertu.
- Ladinoa: 40.000 hiztun Trentino-Adige Garaian eta Veneton.
- Friuliera: 700.000 hiztun Friuli-Venezia Giulian.
- Moliseko kroaziera: 4.000 hiztun Molisen. Moliseko kroaziarrak Erdi Aroan Balkanetatik iritsitakoen ondorengoak dira.
- Napoliera: 7,5 milioi hiztun Napoli eta hegoaldeko probintzia italiarretan.
- Grekokalabriera (edo Grikoa): 30.000 hiztun Salento eta Calabrian.
- Katalana (algerera): 15.000 hiztun Sardiniako Alger hirian.
- Albereshea: 100.000 hiztun Italiako penintsularen hegoaldean eta Sizilia iparraldean. Albereshea albanieraren dialektoa da.
- Siziliera: 4.832.520 hiztun Sizilian.
- Sardiniera: 1.300.000 hiztun Sardinian.
[aldatu] Literatura
Sakontzeko, irakurri: Italierazko literatura
[aldatu] Musika
- Musika klasikoa:
- Musikagileak: Antonio Vivaldi, Tomaso Albinoni, Gioacchino Rossini, Gaetano Donizetti, Vincenzo Bellini, Giuseppe Verdi eta Giacomo Puccini.
- Opera kantariak: Enrico Caruso eta Luciano Pavarotti.
- Opera arteoak:
- Musika garaikidea: Banda Bassotti
[aldatu] Kirola
[aldatu] Txirrindularitza
Sakontzeko, irakurri: Italiako Giroa eta Italiako txirrindularien zerrenda
[aldatu] Futbola
Sakontzeko, irakurri: Italiako futbol taldeen zerrenda
[aldatu] Kanpo loturak
Gobernuaren webgune ofiziala
Associazione Culturale Euskara (Italia)
Jalgi.com atlasa datuak, mapak eta irudiak
CIA - World Factbook geografia, biztanleria, politika eta ekonomia datuak
![]() |
Italiako eskualdeak | ![]() |
---|---|---|
Abruzzo • Aosta Ibarra • Apulia • Basilicata • Calabria • Campania • Emilia-Romagna • Friuli-Venezia Giulia • Lazio • Liguria • Lombardia • Marche • Molise • Piemonte • Sardinia • Sizilia • Toscana • Trentino-Adige Garaia • Umbria • Veneto |
![]() |
Europar Batasuneko kideak | ![]() |
---|---|---|
Alemania • Austria • Belgika • Bulgaria • Danimarka • Erresuma Batua • Errumania • Eslovakia • Eslovenia • Espainia • Estonia • Finlandia • Frantzia • Grezia • Herbehereak • Hungaria • Irlanda • Italia • Letonia • Lituania • Luxenburgo • Malta • Polonia • Portugal • Txekiar Errepublika • Suedia • Zipre |