Gipuzkoa
Wikipedia(e)tik
Gipuzkoa |
|||
---|---|---|---|
|
|||
Hiriburua | Donostia | ||
Herritarra | gipuzkoar, giputz | ||
![]() |
|||
Antolaketa
Estatua
Autonomia Erkidegoa Foru Probintzia |
Espainia Euskal Autonomia Erkidegoa Gipuzkoa |
||
Azalera | 1.909 km² | ||
Biztanleria | 691.895 | ||
Dentsitatea | 360,77 bizt/km² | ||
Agintaria | Joxe Joan Gonzalez de Txabarri (EAJ) | ||
Eusko Legebiltzarra Espainiako Gorteak - Kongresuan - Senatuan |
25 eserleku 6 eserleku 4 eserleku |
||
www.gipuzkoa.net | |||
Gipuzkoa Euskal Herriko zazpi lurraldeetako bat da.
Administratiboki Euskal Autonomia Erkidegoko foru probintzia edo lurralde historikoa da, Espainiako probintziarik txikiena. Iparraldean Bizkaiko Golkoa du, mendebaldean Bizkaiarekin du muga, hegoaldean Arabarekin eta ekialdean Nafarroa eta Lapurdirekin. 42º58'10-43º8'5" ipar latitude eta 1º5'13"-1º56'47" mendebaldeko longitude artean hedatzen da.
Hiriburua Donostia du.
Hedaduraz 1.980 km² ditu eta 92 km luzeko kosta. 2005ko erroldaren arabera 686.208 biztanle zituen. Horien laurdena hiriburuan bizi dira.
Eduki-taula |
[aldatu] Geografia
[aldatu] Ibaiak
Sakontzeko, irakurri: Gipuzkoako ibaiak
Gipuzkoako ibaiek ibilbide laburra eta arro txikia dute, iturburuen mendiak itsasotik hurbil baitaude. Emari handiko eta iraunkorrekoak dira, euri asko eta sarri egiten baitu.
Ekialdetik mendebalderuntz, lehen ibaia Bidasoa da, iturburua Nafarroan duena 710 m-ko garaieran. Gipuzkoan Endarlatzan sartu eta 9 km egiten ditu Lapurdirekin mugan. Ibaian gora ibar estua da, itsasoratze aldean zabalduz eta Hendaia, Hondarribia eta Irun kokatzen diren eremu laua sortuz. Itsasoratzean Txingudi badia dago, Hondarribiko eta Ondarraiz hondartzek itsasotik babesten baitute.
Oiartzun ibaia 15 km luze den ibai laburra da, Aiako Harrian jaio, Errenteria igaro eta Pasaiako badian isurtzen dena. Malda handiko ibaia da (milako 45,3) eta, horregatik, sedimentu kopuru handia garraitzen du eta badiara eramaten.
Urumea ibaiak Leitzan du iturburua 710 m-ko garaieran eta 53 km luze da. Hernanin Añarbe ibaiaren urak jaso eta Donostian itsasoratzen da, Urgull eta Ulia mendien artean, Gros auzoko hondar eremuak sortuz (Zurriola).
Oria ibaia Gipuzkoako luzeena da, 80 km bititu. San Adrianen du iturburua, 660m-ko garaieran. Hainbat ibaiadar ditu: Leitzaran, Berastegi, Amezketa, Araxes, Amundarain, Agauntza eta Urtsuaran. Orion itsasoratu aurretik, herri hauek zeharkatzen ditu: Zegama, Segura, Olaberria, Beasain, Ordizia, Legorreta, Alegia, Tolosa, Villabona, Andoain, Lasarte-Oria eta Usurbil.
Urola ibaiak Legazpitik hurbil du iturburua, Aizkorriren iparraldeko magalean 720 m-ko garaieran. Urrestilla eta Errezil ibaiadarrak ditu eta honako herri hauek zeharkatzen ditu Zumaian itsasoratu baino lehen: Zumarraga, Urretxu, Azkoitia, Azpeitia eta Zestoa.
Deba ibaiak 825 m-ko garaieran du iturburua, Elgetako Eizmendin. 58 km luze da eta ibaiadar ditu Ego, Aramaio eta Arantzazu ibaiak. Izen bereko herrian itsasoratzen da, Deban, eta herri hauek zeharkatzen ditu: Leintz Gatzaga, Aretxabaleta, Eskoriatza, Arrasate, bergara, Soraluze, Elgoibar eta Mendaro.
[aldatu] Mendiak
Sakontzeko, irakurri: Gipuzkoako mendien zerrenda
Mendi ezagunenak Aizkorri (1.528 m), Ganbo (1.402) eta Txindoki (1.346) dira.
[aldatu] Banaketa administratiboa
[aldatu] Eskualdeak eta udalerriak
Sakontzeko, irakurri: Gipuzkoako eskualdeen zerrenda eta Gipuzkoako udalerrien zerrenda
10 eskualdek eta 88 udalerrik osatzen dute, biztanleei dagokienez Donostia handiena eta Orexa txikiena izanda.
Hauexek dira eskualde guztiak eta bakoitzaren udalerri nagusiak:
- Bidasoaldea (Irun).
- Debabarrena (Eibar).
- Debagoiena (Arrasate).
- Donostialdea (Donostia).
- Goierri (Beasain).
- Oarsoaldea (Errenteria).
- Tolosaldea (Tolosa).
- Urola Erdia (Azpeitia).
- Urola Garaia (Zumarraga).
- Urola Kosta (Zarautz).
[aldatu] Biztanleria
2006an 691.079 biztanle zituen lurraldeak. 2006. urtean Gipuzkoako 10 udalerri populatuen zerrenda:
- Donostia: 183.536 biztanle (2006).
- Irun: 60.261
- Errenteria: 37.874
- Eibar: 27.784
- Zarautz: 22.323
- Arrasate: 22.312
- Hernani: 18.943
- Tolosa: 17.877
- Lasarte-Oria: 17.582
- Pasaia: 16.160
1900 | 1910 | 1920 | 1930 | 1939 | 1959 | 1961 | 1963 | 1970 | 1981 | 1991 | 2006 |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
195.850 | 226.684 | 258.557 | 302.309 | 323.192 | 468.363 | 488.477 | 513.500 | 631.003 | 692.782 | 676.307 | 691.079 |
[aldatu] Kultura
[aldatu] Literatura
- Sakontzeko, irakurri: Gipuzkoako idazleen zerrenda eta Gipuzkoako idazleak
Bernardo Atxaga idazlea (Asteasu, 1951) Euskal Herrian ez ezik eta mundu osoan ere ezaguna da eta bere liburuak hainbat hizkuntzatara itzuli dituzte, tartean "Obabakoak" (1988) lan nagusia.
Euskarazko beste egileen artean, nabarmentzekoak dira Anjel Lertxundi, Koldo Izagirre, Ramon Saizarbitoria, Arantxa Urretabizkaia, Mariasun Landa eta Harkaitz Cano.
Bestela, gazteleraz idatzitakoen artean Gabriel Celaya egile nagusia da.
[aldatu] Musika
Ainhoa Arteta tolosarra dugu munduko sopranorik ezagunenetarikoa.
[aldatu] Bertsolaritza
Andoni Egaña (Zarautz, 1961) dugu Euskal Herriko Bertsolari Txapelketa Nagusia aldi gehienez irabazi duen bertsolaria.
[aldatu] Hedabideak
[aldatu] Egunkariak
[aldatu] Aldizkariak
- Aldaketa Hamasei
[aldatu] Irratiak
[aldatu] Kanpo loturak
![]() |
Gipuzkoako udalerriak | ![]() |
---|---|---|
Abaltzisketa • Aduna • Aia • Aizarnazabal • Albiztur • Alegia • Alkiza • Altzaga • Altzo • Amezketa • Andoain • Anoeta • Antzuola • Arama • Aretxabaleta • Arrasate • Asteasu • Astigarraga • Ataun • Azkoitia • Azpeitia • Baliarrain • Beasain • Beizama • Belauntza • Berastegi • Bergara • Berrobi • Bidegoian • Deba • Donostia • Eibar • Elduain • Elgeta • Elgoibar • Errenteria • Errezil • Eskoriatza • Ezkio-Itsaso • Gabiria • Gaintza • Gaztelu • Getaria • Hernani • Hernialde • Hondarribia • Ibarra • Idiazabal • Ikaztegieta • Irun • Irura • Itsasondo • Larraul • Lasarte-Oria • Lazkao • Leaburu • Legazpi • Legorreta • Leintz Gatzaga • Lezo • Lizartza • Mendaro • Mutiloa • Mutriku • Oiartzun • Olaberria • Oñati • Ordizia • Orendain • Orexa • Orio • Ormaiztegi • Pasaia • Segura • Soraluze • Tolosa • Urnieta • Urretxu • Usurbil • Villabona-Amasa • Zaldibia • Zarautz • Zegama • Zerain • Zestoa • Zizurkil • Zumaia • Zumarraga |
![]() |
Euskal Herriko lurraldeak | ![]() |
---|---|---|
Araba • Bizkaia • Gipuzkoa • Lapurdi • Nafarroa Garaia • Nafarroa Beherea • Zuberoa |
![]() |
Espainiako probintziak | ![]() |
---|---|---|
Araba • Albacete • Alacant • Almeria • Asturias • Avila • Badajoz • Balear Uharteak • Bartzelona • Bizkaia • Burgos • Caceres • Cadiz • Castello • Ciudad Real • Coruña • Cuenca • Errioxa • Gipuzkoa • Girona • Granada • Guadalajara • Huelva • Huesca • Jaen • Kantabria • Kordoba • Las Palmas • Leon • Lleida • Lugo • Madril • Malaga • Melilla • Murtzia • Nafarroa • Ourense • Palentzia • Pontevedra • Salamanca • Segovia • Sevilla • Soria • Tarragona • Tenerifeko Santa Cruz • Teruel • Toledo • Valentzia • Valladolid • Zamora • Zaragoza • Zeuta |