Ardi

Wikipedia(e)tik

Ardia

Sailkapen zientifikoa
Erreinua: Animalia
Filuma: Chordata
Klasea: Mammalia
Ordena: Artiodactyla
Familia: Bovidae
Generoa: Ovis
Espeziea: Ovis aries

Ardia, (Ovis aries) domestikatu eta eskuratu izanaren ondorioz, bere generoko espezierik ugariena da. Ardien inguruan berba eta ele asko sortu izan ditugu haien adin eta sexuaren arabera. Besteak beste, ardia, aharia, arkumea arkaztea ardiantxa eta bildotsa dira ezagunenak euskaldunon artean.

Ardiaren erabileren artean lau daude bereziki garrantzitsuak:

  1. Artilea: hau izan zen lehenengo erabilera domestikazioaren ondoren. Ardiaren ilearekin artilea egin eta jantzigintzan erabiltzen da.
  2. Esnea: Euskal Herrian oso erabilia ardigazta egiteko. Ardi Latxaren esneaz Idiazabal gazta egiten da.
  3. Haragia: bereziki arkumeak erabiltzen dira haien haragia xamurragoa delako.
  4. Larrua: ardien larruarekin jantziak egiteaz gain, botak ere egiten dira.

Ardiaren erabilera ekonomikoaren ondorioz, eta Nazio Batuen Janari eta Nekazaritza (FAO) zerbitzuak emandako datuen arabera, 2003an 1.073.000.000 ardi zeuden munduan. Haietatik 143.800.000 ale Txinan eta 99.500.000 Australian. Europar Batasunak 106.600.000 ardi zituen txosten hari kasu eginez gero.

Idiazabal gazta
Idiazabal gazta

Ardiaren domestikazioa Ovis orientalis espezietik etorri omen zen. Hura Turkia eta Irango mendietan bizi da. Hainbat aztarna aurkitu dira Iraken K.a. 9.000. urtekoak eta haiei ADN analisia eginda gaur egungo ardien antzekoak zirela ondorioztatu dute.