Nafarroako Foru Erkidegoa

Wikipedia(e)tik

Nafarroako Foru Erkidegoa

Nafarroako bandera Nafarroako armarria
Hiriburua Iruñea
Probintziak bakarra
Herritarra nafar
Azalera
- Espainiaren
10.391
%2,2
Biztanleria
- Espainiaren
Dentsitatea
601.874 (2006)
%1,35
57,11 bizt/km²
ISO 3166-2 NA
Estatutua 1982ko abuztuaren 16
Presidentea Miguel Sanz Sesma (UPN-PP)
Hizkuntza ofiziala(k) gaztelania
euskara (erdi-iparraldeko eremuan)
Espainiako Gorteak
- Kongresuan
- Senatuan

5 eserleku
5 eserleku
www.navarra.es/home_eu/


Nafarroako Foru Erkidegoa edo Nafarroa Garaia (gaztelaniaz Comunidad Foral de Navarra), Euskal Herriko zazpi lurraldeetako bat eta Espainiako autonomia erkidegoa da. Iruñea du hiriburu (191.000 biztanle).

Nafarroako Foru Erkidegoa gaur egun Espainiako Erresumaren barruan datza. Baina, historikoki, Nafarroako Erresuma independentea izan zen Albako Duke espainolaren agindupeko gudarosteek inbaditu zuten arte.

Nafarroa Garaia Iberiar penintsularen iparraldean dago. Bere mugakideak hauexek dira: Lapurdi, Nafarroa Beherea eta Zuberoa iparraldean, Aragoi ekialdean, Errioxa hegoaldean, eta Gipuzkoa eta Araba mendebaldean.

Eduki-taula

Datu orokorrak

Biztanleria 584.734 biztanlekoa zen 2004. urtean, 56.27 biztanle/km²-ko dentsitatearekin. Horietatik, heren bat bizi da Iruñean. Lurrazalaren hedadura 10.391 km²koa da. Nafarroako Foru Erkidegoan 272 herri ezberdin daude.

Banaketa administratiboa

Nafarroa
Nafarroa

Eskualdeak

Sakontzeko

 Sakontzeko, irakurri: Nafarroako eskualdeen zerrenda eta Nafarroako eskualdeak

Foru Erkidegoa tradizionalki bost zatitan banatzen da, Nafarroako merindadeetan alegia. Halaber, merindade bakoitza eskualdetan banatuta dago.

Udalerriak

Sakontzeko

 Sakontzeko, irakurri: Nafarroako udalerrien zerrenda

Probintziak 272 udalerri ditu, horien artean hauek dira nagusiak:

Ingurune naturala

Eska ibaia
Eska ibaia

Historia

Sakontzeko

 Sakontzeko, irakurri: Nafarroako historia eta Nafarroako Erresuma

Nafarroako Erresuma Europako Erdi Aroko erresumen artean garrantzitsuenetarikoa zen. Erresuma, Euskal Herriko lurralde guztiak hartzen zituen Antso III Handiaren garaian.

Nafarroako errege hau izan zen baita ere Aragoiko kontea eta Hispaniako enperadore. Hiltzean, bere lurrak lau semeen artean banatu zituen: Gaztelako Fernando I, Aragoiko Ramiro I, Gonzalo de Sobrarbe Ribagorza eta García IV Nafarroako errege bezela.

XIII. mendetik aurrera, Gaztelako erregeak kendu zizkion Nafarroako erregeari Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako lurrak. XVI. mendearen hasieran Alba-ko Dukeak militarki hartu zuen Nafarroa Garaia, eta beraz Espainiako erregeek Nafarroako erregeek bihurtu ziren, gerratearen bidez. Nafarroa behera ez zuten Espainiar armadak lortu, eta independiente gelditu zen.

Bitarte horretan bizi izan zen Xabierko Frantzisko, Jesusen Konpainian sartu eta Asian misiolari ibili ondoren santu eta Nafarroako patroi bihurtu zena Geroago, Nafarroako Henri III. errege zena, Frantziako Henri IV bihurtu zen 1589. urtean, katolizismoa onartu ondoren. Ondorengo Frantziako errege guztiak, beraz, "Roi de France et de Navarre" izan zuten titulua.

Frantziako iraultzaren ondoren galdu zuen Nafarroa Beherak askatasuna.

Hegoaldean, Nafarroa garaia erresuma bezela gelditu zen, nahiz eta Espainiar erregea hartu behar. 1841. urtean galdu zuen bere askatasuna, lehen karlistada galdu ondoren.

Kultura

Hizkuntzak

Euskararen banaketa
Euskararen banaketa

Bi hizkuntza erabiltzen dira: gaztelania eta euskara. Gaur egun, erdi eta iparraldeko eskualdeetan bakarrik da koofiziala euskara, Hizkuntza-eremuen Legearen arabera "euskaldun eremua" eta "eremu mistoa" deiturikoetan. "Eremu ez euskaldunean" batere ofizialtasunik ez du hizkuntzak.

Euskalkiei dagokienez, Nafarroa Garaiak hiru aldaera ditu (nafar-lapurtera , ekialdeko nafarrera eta nafarrera).

Literatura

Sakontzeko

 Sakontzeko, irakurri: Nafarroako idazleak

Lurraldeak izen handiko euskarazko idazleak eman ditu, klasikoen artean "Axular" eta Arturo Kanpion nabarmentzen direla. Garaikideak ditugu, besteak beste, Jon Alonso, Aingeru Epaltza, Eduardo Gil Bera, Jose Angel Irigarai eta Jokin Muñoz.

Halaber, erdarazko idazle aipagarriak dira Yehuda Halevi eta Abraham Ben Meir Ibn Ezra (hebraieraz) eta Antonio de Eslava eta Francisco Navarro Villoslada (gazteleraz).

Musika

Sakontzeko

 Sakontzeko, irakurri: Nafarroako musika

Bertsolaritza

Sakontzeko

 Sakontzeko, irakurri: Nafarroako bertsolariak


Pertsonaia ezagunak

Iruñeko Sarasate pasealekuko Foruen Estatua.
Iruñeko Sarasate pasealekuko Foruen Estatua.

Hedabideak

Jaiak

Kanpo loturak

Commonsen fitxategi gehiago dago honi buruz:
Nafarroako Foru Erkidegoa