Amerikako Estatu Batuak

Wikipedia(e)tik

AEB orrialdeak hona dakar, esanahi ezberdinentzako ikus AEB (argipena)

Amerikako Estatu Batuak


United States of America

Amerikako Estatu Batuetako bandera Amerikako Estatu Batuetako armarria
Bandera Armarria
Lema nazionala: E Pluribus Unum (1789 - 1956)
( Askotik, bat )
In God we trust (1956 - orain arte)
( Jainkoaz fida gara )
Ereserkia: The Star-Spangled Banner
Amerikako Estatu Batuakren kokapena
Hiriburua Washington, DC
38°53′ N 77°02′ W
Hiri handiena New York
Hizkuntza ofiziala(k) Ingelesa1 de facto
Gobernua
Presidentea
Errepublika federala
George W. Bush
Independentzia
Aldarrikatua
Onartua
Erresuma Batutik
1776 uztailaren 4
1783 irailaren 3
Azalera
 - Guztira
 - ur %

9.631.418 km² (3.)
4,87%
Biztanleria
 - Estimaketa (2006)
 - Errolda (2000)
 - Dentsitatea

298.290.000 (3.)
281.421.906
32 biztanle/km² (140.)
Dirua AEBko Dolarra ($) (USD)
Ordu eremua
 - Udan (DST)
UTC (UTC -5tik -10ra)
Bai (UTC -4tik -10ra)
Interneteko domeinua .us
Telefono aurrezenbakia +1
Herritarra estatubatuar
1maila federalean ez dago finkatua, estatu bakoitzak egiten baitu.

Amerikako Estatu Batuak (ingelesez United States of America), Ipar Amerikan kokatua dagoen eta 50 estatuz osaturiko herrialdea da.

50 estatu horiek Errepublika Federal bat osatzen dute, AEBetako erregimen ekonomikoa kapitalismoan oinarrituta dago. 50 estatu hauetatik 48 Kanada eta Mexikoren artean kokatuta daude.Estatu hauei gehienetan Estatu Batu Kontinentalak deitzen zaie.

Eduki-taula

[aldatu] Geografia

AEBeko topografia
AEBeko topografia

Amerikako Estatu Batuak munduko hirugarren herrialdea da lur eremuari dagokionez, Errusia eta Txinaren ondoren, eta ozta-ozta Kanadaren aurretik. Ipar Amerikako zati handienak mugakide ditu ekialdean Ozeano Atlantikoa, mendebaldean Ozeano Barea, hegoaldean Mexiko eta Mexikoko Golkoa eta iparraldean Kanada. Alaska estatuak Kanada du ekialdean, Ozeano Barea hegoaldean, Ozeano Artikoa iparraldean eta Bering itsasartea mendebaldean. Hawaii estatua Ozeano Bareko uhartedi bat da, kontinentetik hego-mendebaldera.

Ekialdetik mendebalderantz hosto galkorreko basoak, zelaiak, ordokiak eta Mendi Harritsuak aurki daitezke eta hego-mendebaldean basamortuak.

[aldatu] Historia

Sakontzeko

 Sakontzeko, irakurri: Amerikako Estatu Batuetako historia

Gaur egungo Estatu Batuetako lurraldea Amerikako indiarrek okupatu zuten lehenengo, ehunka hizkuntza eta kulturakoak. Arrasto gutxi utzi dute, batez ere herri nomadek.

XVI eta XVII. mendeetan, europarekin izandako lehen topaketak kultura talka handia izan zen, batez ere espainiarrekin hegoaldean, ingelesekin ekialdean eta frantsesekin iparraldean eta Mississippiren arroan. Ingelesen lehen ezartzea 1607an izan zen, Jamestown herrian (Virginia). Laster, hainbat kolonia ezarri ziren ekialdeko kostaldean (Plymouth, Boston, Salem, Williamsburg). Esklabotza beltzen salerosketaren bidez erabiltzen hasi zen, batez ere hegoaldeko kotoi sailak garatzeko, baina baita ere azpiegitura mota guztiak eraikitzeko. Bertako populazioa indiarra desagertzeraino gutxitua izan zen, aitzindariek ekarritako gaixotasunen epidemiak (baztanga, elgorria) eta haiekin izandako liskar odoltsuak zirela-eta. Liskar haietako handienaren aukera hartuz, Europako Zazpi Urteko Gerraren une berean, kolono britainiarrek frantziarren lurraldeen erdia bereganatu zuten, azalera bikoiztuz.

Amerikako Konstituzioaren izenpetzea
Amerikako Konstituzioaren izenpetzea

1776ko uztailaren 4ean, hamahiru kolonia britainiarrek independentzia aldarrikatu zuten Erresuma Batuarekiko (Independentzia Adierazpena). 1787an Amerikako Estatu Batuetako Konstituzioa onartu zuten, mendebaldearen lehena. Bi testu hauek dira nortasun amerikarraren sortzaileak.

Esklabotzaren auziak eta arazo ekonomikoek Banantze Gerra piztu zuten 1861ean. Baina honek ez zuen garapen handia galarazi, immigrazioari eta Industria Iraultzari esker XIX. mendean zehar.

XX. mendean, AEB munduko lehen potentzia ekonomiko, kultural eta politikoa bihurtu zen, batez ere Bigarren Mundu Gerraren ondoren. Gerra Hotza amaitzean eta SESB ezeztean, AEB munduko superpotentzia bakarra da egun, batez ere arlo militarrean.


[aldatu] Banaketa administratiboa

AEB 50 estatuz eta barruti federal batez (Columbiako Barrutia) osatuak daude. 48 estatuk (denak Alaska eta Hawaii izan ezik), kontinenteko estatuak edo lower 48 izenekoak, Ipar Amerikako erdialdea hartzen duten. Alaska beste estatuetatik Kanadak banantzen du. Hawaii, berrogeita hamargarrena, Ozeano Barean dago.

Mapan agertzen diren lurraldeez gain, beste batzuek ere osatzen dituzte AEB, batez ere Ozeano Bareko eta Karibeko uharte eta atoloiek. 1898tik, armadak Guantanamoko badian itsas base garrantzitsua du Kuban.

[aldatu] Kultura

[aldatu] Euskal Diaspora

Commonsen fitxategi gehiago dago honi buruz:
Amerikako Estatu Batuak


Beste hizkuntzak