Islandia
Wikipedia(e)tik
Islandiako Errepublika Lýðveldið Ísland |
|||||
---|---|---|---|---|---|
|
|||||
Lema nazionala: Ez du | |||||
Ereserkia: Lofsöngur | |||||
![]() |
|||||
Hiriburua | Reykjavik 64°08′N 21°56′W |
||||
Hiri handiena | Reykjavik | ||||
Hizkuntza ofiziala(k) | Islandiera | ||||
Gobernua
Presidentea
Lehen Ministroa |
Errepublika Ólafur Ragnar Grímsson Geir Haarde |
||||
Independentzia Danimarkatik |
1918ko abenduaren 1a |
||||
Azalera - Guztira - ur % |
103,123 km² (107.) 2,7% |
||||
Biztanleria - Estimaketa (2006) - Errolda (-) - Dentsitatea |
307.261 (170.) - 2,9 biztanle/km² (222.) |
||||
Dirua | Islandiar Koroa (ISK ) |
||||
Ordu eremua - Udan (DST) |
GMT UTC (UTC +0) Ez (UTC ) |
||||
Interneteko domeinua | .is | ||||
Telefono aurrezenbakia | +354 |
||||
Herritarra | islandiar | ||||
Bazkide: NATO, NBE, KHEE, ESKE eta Ipar-Kontseilua. |
Islandia Europako ipar-mendebaldean dagoen herrialde-uhartea da. Iparraldeko Ozeano Atlantikoan dago, Norvegia, Groenlandia, Britainia Handia eta Faroe Uharteen artean.
[aldatu] Historia
Sakontzeko, irakurri: Islandiako historia
Islandia, geologikoki hitz eginez, uharte gaztea da. Duela 20 milio urteko su-erupzio baten bidez, izan ere uhartean aurkitu daitezteen arroka zaharrenak duela 16 milio urtekoak baino ez dira.
Uste da Piteas greziarrak Thule izena jarri ziola bertara iritsi zenean, baina uharteari buruz idatzi zituen ezaugarriak gaur egungoen guztiz kontrakoak dira. Izan ere, Piteasek Thule fruitu, esne, ezti eta nekazaritza lur ugariko uhartea zela idatzi zuen. Honen bestez, gizakia Islandiara iritsi zeneko urtea ezezaguna da, nahiz eta erromatar txanponak aurkitu diren uste da bikingoek eramanak direla, izan ere k.a.III. mendeko txanpon hauek erabiliak izan ziren mende askotan.
Beraz Islandiara iritsi ziren lehenengo gizakiak monje irlandarrak dira oraingoz, VIII. mende inguruan eta urte gutxi batzuk bertan iraun ondoren IX. mendean bikingoek lur haietatik bota zituzten. X. mendearen hasieran islandiarrak Erik Gorriaren buruzagitzan, Groenlandia aurkitu zuten eta honen seme Leif Ericssonen agindupean kontinente amerikarra zapaldu zuten lehenengo europarrak izan ziren. Urte haietan Islandia Groenlandia eta Norvegiaren erdian kokaturik dagoenez, bikingoen hornidurarako kolonia zen, baina X. mendearen bukaeran eskoziar eta irlandar asko iritsi ziren bertara, Islandiaren biztanleria 40.000ra igaroz.
Lehenengo norvegiar kolonoek independentzia teorikoa lortu zuten eta 930. urtean politikoki organizatzearen beharraz, Althing izeneko batzarra osatu zuten, ustez lehenengo batzar nazionala. XII. mendean uhartearen kristautzea iritsi zen nahiz eta 1264. urtean Norvegiako Haakon IV.ak Islandiaren krisi ekonomikoaz baliatuz, uhartea berriro bereganatu zuen. Ondorioz, bere eta bere emaztearen, Margarita Danimarkakoa printzesaren semeak, Olafek, Danimarkako korora batu zuen. Menpekotasun ekonomikoaren ondorioz islandiarrek ezin izan zuten ezer egin eta eskubide politikoak galdu zituen uhartea luteranismora bihurtu baino lehen XVI. mende erdialdean.
XVIII. urtean atzerapen nabaria izan zuen Islandiak: epidemiak (baztanga), erupzio bolkanikoa, gosea... (azkenekoa daniarren ekonomia gestio txarraren ondorioz). XIX. menderarte daniarren okupazioa onartzua izan zen, baina 1809. urtean Atlhing batzarraren itxieraren eta Danimarkako koroaren gobernu absolutistaren ondorioz islandiarrek lehenengo autonomia nazionala aldarrikatu zuten. Nahiz eta porrot egin ideia nazionalista zabaldua zegoen Jón Sigurdsson (1811 - 1879), gaur egun heroe nazionalaren buruzagitzan.
1814. urtetik aurrera gutxinaka Islandia boterea eskuratzen hasi zen instituzio politikoak itzuliak izan bait ziren. 1843an Kristian VIII.ak Biltzar Nazionala lehengoratu zuen, hau indarberrituz. 1874. urtean autonomia iritxi zen, eta prozesu hau 1918.ean bukatu zuen, azkenik, abenduaren 1ean independentzia lortu zuen arte.
Bigarren Mundu Gerran aliatuek uhartea okupatu zuten, nazien okupazio bat sahiestekotan eta 1944ko maiatzaren 23an bertatik alde egin zuten eta Islandia errepublika independiente izendatu zuen bere burua, Sveinn Björnsson presidente zelarik. NATOn 1949ean sartu zen eta ipar-kontseiluan aldiz, 1953. urtean. Urte guzti haietan politikoek ezin izan zuten uhartearen krisi ekonomikoa ekidin eta gainera 1964 eta 1975. urte artean Erresuma Batuarekin liskarrak izan zituen, Bakailao-gerra ere deitua, izan ere britaniarrek hauekin zeukaten itsas-muga handitu nahi izan zuten. Baina liskarra islandiarrek irabazi zuten.
1980an Islandia andre batek gobernatzen zuen Europako lehen estatua bihurtu zen Vígdís Finnbogadóttir presidente bihurtu zenean. Geroztik hainbat presidente izan dira uhartean, izan ere biztanleak ez daude politikan oso interesaturik eta abstentzio handia dago uhartean.