Espainia eta Euskal Herriko historia garaikidea
Wikipedia(e)tik
Espainia eta Euskal Herriko historiak hainbat pasarte harremanetan ditu eta Espainiar historiako gertakari nagusienek Hego Euskal Herrian eragin zuzena eduki dute.
Eduki-taula |
[aldatu] Isabel II.aren Garaitik, Iraultzaren garaira edo Errestaurazioa arte
Isabel II.aren arregealdian (1864-1868) erregimen liberalaren sistema konstituzional berezia finkatu zen eta biurteko progresistan izan ezik, moderatuek izan zuten boterea; hauek Hego Euskal Herriko foru erregimena errespetatu zuen. Seiurteko demokratikoan (1868-1874) progresistek, demokratek eta errepublikarrek aldaketa handiagoak lortzeko bultzatutako iraultza demokratikoak garaipena lortu zuen.
Espainiako I. Errepublika ezarri zenean (1873-1874) Espainiaren historia goitik behera aldatzeko oinarriak ezartzeko zorian egon ziren; baina proiektuak porrot egin zuen ondorengo arrazoiak zirela eta besteak beste:
- Antiklerikalismoa
- Alderdien arteko zatiketa
- Kantonalismoaren hedapena
- Gizarte klase dirudunek desordenari zioten beldurra.
Hau dela eta, Borboitarren monarkia berrezarri zen.
Bitartean Hego Euskal Herrian hirugarren Gerra Karlistak izan zen aldaketa iraultzaileei emandako erantzuna eta gerra amaitzean estatuaren barnean integratzeko modu berri bat sortu zen, kontzertu ekonomikoa.
[aldatu] Isabel II.aren erregealdia (1843-1868)
Artikulu nagusia: Isabel II.aren erregealdia
1843ko azaroan Espartero erbesteratu ondoren Isabel II.ari adin nagusitasuna eman zioten, hamahiru urte baino ez zituen arren. Erregealdi honetan izaera zentralista zuen estatu liberala finkatuko zen behin betiko, alderdi moderatuak izan baitzuen boterera erregealdi osoan, bi urteko progresistan izan ezik. Hego Euskal Herrian foru sistema erregimen konstituzional berrira egokitzeko negoziazioek aurrera jarraitu zuten. Hiru periodo nagusi aurki ditzakegu:
- Hamarkada moderatua (1843-1854): Narvaez eta Juan Bravo Murilloren gobernuekin
- Biurteko progresista (1854-1856)
- Moderantismoaren berrezarkuntza (1856-1868)
[aldatu] Seiurteko demokratikoa (1868-1874)
Artikulu nagusia: Seiurteko demokratikoa eta
La Gloriosa izeneko 1868ko iraultzarekin amaitu zen Isabel II.aren erregealdia eta liberalismo demokratikoa ezarri zen, baina eredu demokratiko berriak finkatzeko arazoak izan zituen:
- Alderdi politikoen zatikatzeak
- Karlista eta kantonalisten arteko oposizioa.
- Kolonien arazoak.
Iraultzaileek foru erregimena errespetatu zuten, baina arazoa bi jarrerek aurrez aurre topo egitean sortu zen iraultzaileen antiklerikalismoa eta Hego Euskal Herrian zegoen erlijioaren aldeko jarrera zela eta.
[aldatu] Hirugarren Gerra karlista (1872-1876)
Artikulu nagusia: Hirugarren Gerra karlista (1872-1876)
Isabel II.aren erregealdian foru sistema errespetatu zen estatu katolikoaren barnean. Iraultzaile demokratiko antiklerikalak gobernura iritsi zirenean, estatu laikoa ezarri zuten. Hego Euskal Herrian, bertako herritarren sentimendu erlijioso sakonaren kontrako ekintzatzat hartu zen hori. Katolizismoaren defentsak, eta ez foruenak —azken horiek errespetatu baitzituzten iraultzaileek—, ekarri zuen alderdi karlista sendotzea eta Hirugarren Gerra Karlistaren hasiera —bigarrenak Hego Euskal Herrian ez zuen eraginik izan—.