شهرستان میانه
از ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد.
شهرستان میانه یکی از شهرستانهای استان آذربایجان شرقی است که در جنوب شرقی آن قرار دارد. شهر میانه مرکز این شهرستان است.
فهرست مندرجات |
[ویرایش] خصوصیات جغرافیایی
شهرستان میانه، در گوشه جنوب شرقی استان آذربایجان شرقی قرار دارد. شهرستان های سراب، بستان آباد، هشترود حدود شمالی و غربی آن را می پوشاند. حدود جنوبی این شهرستان با قسمتی از جنوب اردبیل هم جوار است. شهرستان خلخال واقع در استان اردبیل نیز همسایه شرقی این شهرستان به شمار می رود. گوشه شمال غربی حدود شهرستان میانه از 82 کیلومتری جنوب شرقی تبریز شروع و به طول 80 کیلومتر به سمت جنوب و شرق کشیده میشود. مرکز شهر میانه، به خط مستقیم در 138 کیلومتری جنوب شرقی تبریز قرار دارد.
شهرستان میانه و مناطق روستایی آن دورافتاده ترین نقاط نسبت به مرکز استان به شمار می رود این شهرستان در 47 درجه و 42 دقیقه طول شرقی و 37 درجه و 20 دقیقه عرض شمالی، بین دو رشته کوه بزقوش و قافلانکوه واقع شده و 1100 متر از سطح دریا ارتفاع دارد.
چگونگی پستی و بلندی کوهها و ارتفاعات مهم
شهرستان میانه، در جنوب رشته کوه بزقوش قرار دارد. ارتفاع عمومی زمین در این شهرستان، از 750 متر در منتهی الیه گوشه جنوب شرقی آن دره قزل اوزن تا 3300 متر در قلل رشته کوه برغوش متغیر است.
شیب عمومی زمین به جز در گوشه جنوب شرقی شهرستان، در کلیه نقاط آن به سمت مرکز ( شهر میانه) می باشد و در نهایت تمامی دامنهها به قزل اوزن ختم می شوند. از نظر شکل زمین، قلل 2500 الی 3300 متری بزگوش و زمین های وسیع و کم شیب پایین آن در غرب دره گرمه چای ویژگی اصلی نیمه شمالی شهرستان را تشکیل می دهد. رشته کوه بزگوش، که در قسمت جنوب سبلان و در شمال میانه قرار گرفته و دره علیای تلخه رود از کوه های بزقوش می باشد. امتداد این رشته کوه از مغرب به مشرق و به طول 120 کیلومتر و ارتفاع آن در اطراف شرقی تا حدود 3800 متر، ولی در طرف غربی از ارتفاع آن کاسته میشود و در جنوب شهرستان سراب 3170 متر و در شیشک کوه در حدود 2450 متر ارتفاع دارد. رشته کوه بزقوش در جنوب شهرستان سراب و از خود میانه کاملاً نمایان است و دو درهدر طرفین بزقوش قرار گرفته که یکی تلخه رود و جلگه سراب است که آن را از سبلان جدا کرده و دیگر در قرنقوچای می باشد که از بین بزقوش و سهند جاری است.
وضعیت آب و هوایی و میزان بارندگی و وضعیت پوشش گیاهی
شهرستان میانه به جز در دامنه های پست دره قزل اوزن، در قسمت میانی و جنوب شرقی که دارای اقلیم خشک و سرد است، همچنینی به جز ارتفاعات بالای 1800 متری بزقوش در شمال که دارای اقلیم ارتفاعات فوقانی می باشد، در سایر مناطق دارای اقلیم خشک سرد میباشد. متوسط بارش سالانه 320 میلیمتر در نقاط کم ارتفاع جنوب شرقی و در بالای ارتفاعات بزگوش از 393 تا 600 میلیمتر متغیر است. متوسط دمای سالانه نیز در این شهرستان، 3 الی 5/14 درجه سانتیگراد، در مناطق مختلف آن می باشد.
به طور کلی، مشخصات این شهرستان طبق گزارش سازمان برنامه و بودجه، به شرح زیر میباشد: - حداکثر درجه حرارت متوسط سالانه، 7/18 درجه سانتیگراد. - حداقل متوسط درجه حرارت سالانه، 9/4 درجه سانتیگراد. - حداقل میزان میزان رطوبت نسبی هوا، 48 درصد - حداکثر میزان رطوبت نسبی هوا 68 درصد. - از نظر پوشش گیاهی، دارای انواع و اقسام گیاهان خودرو می باشد که حدود 40 رقم انواع گیاه را دربر می گیرد. از جمله: کنگر وحشی، علف آبه، چچم یا چچن، بولاغ اوتی، کاکوتی، بومادران، مرضه کوهی، قازآیاغی، ترشک، اسپند، خاکشیر، ریواس، پونه، نعناع کوهی، درمنه و ... می باشد.
منابع آب شهرستان : آبهای سطح الارضی - رودها، چشمه ها
منابع آب های سطح الارضی و رودخانه های میانه و میزان آب دهی آن به شرح زیر است: 1- رودخانه شهری چای یا شهر چایی، با 130 میلیون مترمکعب 2- قرنقوچای با 510 میلیون مترمکعب 3- رودخانه آیدوغموش با 150 میلیون متر مکعب 4- رودخانه قزل اوزن با 1250 میلیون متر مکعب 5- گرمه چای ( گرمرود) با 300 میلیون متر مکعب
همه این رودخانه های از طریق قزل اوزن به دریای خزر وارد می شوند. علاوه بر این ها چندین رود کوچک دیگر از جمله رودخانه شیخ احمد ترکمان، صومعه، اشلق، قوری چای که از رشته کوه بزگوش سرچشمه گرفته و به رودخانه قزل اوزن می ریزند.
تعداد چشمه های کوچک و بزرگ و در حدود 296 رشته قنات، با عمق، طول و میزان آب نسبتا، کم در قسمت های مختلف شهر و روستا پراکنده هستند که بخشی از آب مورد نیاز شهرستان را تامین می نمایند.
تعداد بخش ها، دهستانها و نقاط روستایی
شهرستان میانه دارای چهار بخش به نامهای بخش مرکزی، بخش ترکمانچای، بخش کاغذکنان و بخش کنداون می باشد.
بخش مرکزی دارای هفت دهستان و بخش ترکمانچای دارای چهار دهستان و بخش کاغذکنان و کندان هریک دارای سه دهستان می باشد. بدین ترتیب مجموع دهستانهای شهرستان میانه، به 17 دهستان می رسد که کلاً 5/4477 کیلومترمربع مساحت دارد. در کل شهرستان میانه 403 آبادی وجود دارد که 50 آبادی خالی از سکنه می باشد.
[ویرایش] خصوصیات جمعیتی و انسانی
بررسی جمعیت از لحاظ ترکیب سنی و جنسیت و توزیع جمعیت فعال و غیر فعال :
براساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1375 در فاصله سالهای 1370 تا 1375 جمعیت جوان شهرستان کاهش یافته است. بطوریکه نسبت جمعیت جوان از 2/44 درصد در سال 1370 به 4/39 درصد در سال 1375 تقلیل یافته است. با این وجود جمعیت شهرستان میانه از متوسط جمعیت جوان استان بیشتر است (جمعیت جوان استان 9/36 درصد گزارش شده است). مقایسه میانگین سنی و میانه سنی جمعیت شهرستان نیز جوان بودن جمعیت نسبت به جمعیت استان را تائید می کند. این شاخص ها در شهرستان میانه به ترتیب 89/24 و 75/18 و در استان 6/25 و 39/20 درصد می باشد. البته این نسبت در گروههای عمده سنی متفاوت بوده و بیشترین رقم آن به نسبت 82/105 و مربوط به گروه سنی کمتر از 15 سال و رقم 77/90 (کمترین نسبت) به گروه سنی 15-24 ساله بوده است.
- در سال 1375 کل جمعیت شهرستان میانه 207758 نفر بوده که 103606 نفر مرد و 104152 نفر زن بوده است.
- جمعیت گروه سنی کمتر از 15 ساله جمعاً 81809 نفر می باشد 42060 نفر آن پسر و 39749 نفر دختر بوده است. از این عده 31289 نفر در شهر و 50520 نفر در روستا زندگی می کردهاند.
- جمعیت گروه سنی 64 – 25 ساله مجموعاً 45541 نفر بوده که 21669 نفر مرد و 23872 نفر دیگر زن می باشد. از این تعداد 18365 نفر در شهر و 27176 نفر در روستا زندگی می کنند.
- جمعیت گروه سنی بیشتر از 65 ساله، 11442 نفر بوده که شامل 6568 نفر مرد و 4874 نفر زن می باشد.
وضعیت آموزش
تعداد کل دانش آموزان منطقه میانه در سال تحصیلی 78-1377، 36507 نفر می باشد که تعداد 9402 نفر آن دانش آموز پسر و 8473 نفر دانش آموز دختر بوده و در دوره ابتدایی به تحصیل مشغول یودهاند در سال تحصیلی یادشده، 5813 نفر دانش آموز پسر و 5016 نفر دانش آموز دختر در دوره راهنمایی تحصیلی به تحصیل اشتغال داشته اند. در سطح دبیرستان نیز 4116 نفر پسر و 3687 نفر دختر به تحصیل مشغول بوده اند. در کودکستانهای منطقه نیز در مجموع 1208 نفر نوآموز مشغول یوده اند.
تعداد کل آموزشگاههای شهرستان میانه، 360 واحد می باشد که تعداد 78 واحد در بخش مرکزی و تعداد 282 واحد در سایر بخشها واقع شده است. وضعیت آموزش عالی در سطح شهرستان به تفکیک رشته های تحصیلی
مراکز آموزشی شهرستان میانه دارای سه مرکز آموزش عالی است:
- -مرکز آموزش عالی ضمن خدمت فرهنگیان، که دارای دوره کاردانی و کارشناسی رشته آموزش و پرورش ابتدایی است.
- -دانشگاه آزاد اسلامی واحد میانه که در سال 1372 تأسیس شده است. این واحد آموزش عالی در زمینی به مساحت 22000 مترمربع و با زیربنای 7200 مترمربع بنا شده است که دارای 24 کلاس درس می باشد. هم اکنون رشته های مهندسی کشاورزی (زراعت و اصلاح نباتات با 179 نفر دانشجو) و کاردانی کاربرد کامپیوتر با 274 نفر دانشجو و کاردانی حسابداری با 70 نفر دانشجو دایر و به فعالیت آموزشی مشغول می باشد.
- -دانشگاه پیام نور
دانشگاه پیام نور واحد میانه، در سال 1372 در این شهرستان تأسیس شد. ساختمان اولیه این دانشگاه در دو طبقه با سطح زیر بنای 700 متر مربع می باشد و در کنار ساختمان اولیه، ساختمان جدیدالتأسیس قرار داد که در چهار طبقه و با سطح زیر بنای 2250 متر مربع در حال احداث است.
[ویرایش] نقاط تاریخی و دیدنی
- مسجد سنگی ترک
این مسجد در روستای قدیمی ترک، در 29 کیلومتری شمال شرق میانه واقع شده، از آثار بسیار مهم آذربایجان است و از شگفتیهای منحصر به فردی برخوردار می باشد. شیوه معماری و مصالح ساختمانی که در آن به کار رفته است، باستان شناسان را به تحیر واداشته است و در عین حال تاریخ درخشان هنر معماری اسلامی را رد قرون گذشته به تماشای علاقمندان می گذارد. بنای مسجد و نمای بیرونی آن، همه یکپاچه از سنگ ساخته شده است. کنده کاری های باشکوه و کتیبه های زیبای آن که به خط زیبای نستعلیق تزیین شده، موضوع دیگری است که حکایت از دقت، نبوغ و ظریف کاری معماران مسلمان آن دوران دارد.
همچنین محرای و ستون های این مسجد، به گونه ای زیبا و حیرت انگیز با سنگهای یکپارچه و قرمز، هر بیننده ای را به تحیر و تفکر وا می دارد. یکی از این ستونها که تفاوت اساسی با ستونهای دیگر دارد نشان می دهد که بعدها در هنگام تعمیر، بجای ستون اصلی به کار رفته است.
این مسجد 10 قسمت متمایز دارد. ساختمان اصلی آن تماماً از سنگ بنا شده و شبستانهای آن بعدها با آجر ساخته شه و در ضلع جنوب غربی این مسجد آرامگاهی وجود دارد که منسوب به بانی یا معمار مسجد می باشد. در مورد بانی مسجد ترک و تاریخ بنای آن نظرهای مختلف وجود دارد. بعضی آن را به امام حسن نسبت می دهند. برخی دیگر زمان احداث آن را در قرن ششم می دانند و بعضی ها هم معتقدند که این مسجد در قرن هشتم و دوران حکومت خانان مغول به دست سلطان محمد خدابنده (اولجاتیو) بنا شده است. بر در و دیوارهای سنگی این مسجد تاریخ های 1016 و 1282 قمری به چشم می خورد که تنها نشان از تعمیر این مسجد در زمان شاه عباسی صفوی و ناصر الدینه شاه قاجار دارد. در کتیبه دیگری که بر روی سنگهای میان دو پنجره قرار دارد اسامی کارفرما، بانی، کنده کار و معمار یا بنای مسجد به ترتیب: حاجی مراد ترکی، عباس کربلایی، محمد صادق تبریز و عبدالوهاب مشاهده میشود.
- قبر امام زاده محمد:
این امام زاده در روستای کندوان، واقع در 35 کیلومتری شهر میانه سر بر بالین خاک نهاده و با ساختمانی کوچک و ساده گلی و یک ضریح چبی، سفره نور و ایمان و محبت در قلوب مردم روستا و اطراف آن گسترانیده است. در میان اهالی منطقه، امام زاده اسماعیل، پسر این امام زاده شناخته میشود. همچنانکه محمد را نیز فرزند بلافصل امام صادق به شمار می آورند. بر اساس آمار اداره میراث فرهنگی و هنری شهرستان میانه، علاوه بر این دو ، امام زاده های دیگری در روستاهای برزلیق، صومعه، چنار، کلاله، شیخ طبق، حسن آباد، ترکمانچای، گاوینه رود، دمیرچی و چرور نیز به تازگی شناسایی شده ولی هنوز به مرحله ثبت نرسیده است.
- قیزکورپی سی (پل دختر):
این پل معروف در دامنه شرقی قافلانکوه و در فاصله 20 کیلومتری شهر میانه، بر روی رودخانه قزل اوزون ساخته شده و دارای سه دهانه بزرگ و محکم با پاینه های استوار آجری است که بر روی آب برهای سنگی قرار گرفته است. در داخل پایه ها، اتاقهای کوچکی با زیبایی و ظرافت بنا گردیده است که کنجکاوی هر بیننده را بر می انگیزد. بر اساس مشاهدات سیاحان و شخصیتهای سیاسی و فرهنگی، در طی زمانهای مختلف از این اثر دیدن نموده اند، نوشته هایی به خط نسخ و نستعلیق و کوفی بر قسمتهایی از این پل وجود داشته که تاریخ تعمیر و نوسازی آن را نشان می داده است اما اثری که تاریخ احداث آ ن را نشان بدهد هنوز شناسایی نشده است.
- قیز قالاسی(قلعه دختر):
این قلعه در کتابهای تاریخ و سفرنامه ها، چنین توصیف شده است: این قلعه در 2 کیلومتری شمال پل دختر (18 کیلومتری جنوب میانه) بر روی صخره بزرگ و قلل تیز، در زمان حکومت شاه عباس صفوی، این قلعه محل تجمع و استراحت راهزنان و اشرار بوده که باعث ناامنی منطقه بودند. به دستور وی دیوارهای قلعه با پل دختر شباهت دارد، برخی تاریخ بنای آن دو بنا را نزدیک به هم (قرن ششم) ذکر می کنند ولی برخی دیگر از مورخان، ساختمان قلعه را به یکی از پادشاهان ساسانی (اردشیر دراز دست) نسبت می دهند.
- قلعه نجفقلی خان:
این قلعه بزرگ خاکی، در جنوب شرقی میانه ( جنب رودخانه شهر چایی) قرار گرفته است. در قسمتهای شمالی و شمال شرقی آن بناهای مسکونی احداث شده است و سمت جنوبی و جنوب غربی آن را زمین های زراعی و باغات سرسبز احاطه نموده و ناحیه شمال غربی آن در بالای کوههای قافلانکوه واقع شده است. شکل عمومی آن کثیرالاضلاع غیرمنتظمی است که درههای عمیق و قله های تیز قافلانکوه را زیر پوشش خود قرار داده است. این بنا با آجر و سنگ ساخته شده و بلندی دیوار (باروی قلعه) اطراف آن به 4 متر می رسد. این قلعه دارای یک دروازه و یک راه خروجی به ارتفاع سه متر می باشد که راه خروجی آن بیشتر به راه فرار شباهت دارد و به تخته سنگها و پرتگاههای خطرناک منتهی می گردد. قلعه دختر، 16 یا 24 برج دیدهبانی مخروبه دارد که 8 برج آن بر رودخانه قزل اوزن مشرف است. در میان قلعه، دو منبع آب به ابعاد 15*10 متر و ارتفاع 10 متر وجود دارد که آب آن به وسیله برف و باران تامین میشده است. دو ضلع قلعه از صخره های طبیعی و یک ضلع آن از سنگ های تراشیده شده تشکیل یافته است. علاوه بر آن چاه های زیادی نیز در قسمت های مختلف قلعه وجود داشته که در مواقع حساس از آب آنها استفاده میشده است. گورستان قدیمی (خان جان آباد) واقع شده که امروزه کاملاً متروک و به ساختمان تبدیل شده است. این تپه خاکی به دوره ساسانیان منسوب است و از عصر ظهور اسلام تا اواخر دوره قاجار، مورد استفاده بوده است. در بنای این قلعه، خشتهای بزرگ به ابعاد 40*30 به کار رفته که در واقع تنها مصالح ساختمانی آن می باشد. با گذشت زمان و تحت تأثیر عوامل طبیعی و حفاریها و خاکبرداری های پراکنده، قسمتهایی از این بنا تخریب و از بین رفته است. این تپه خاکی در سال 1354 مورد بازدید کارشناسان وزارت فرهنگ و هنر قرار گرفته و به عنوان اثر باستانی ملی به ثبت رسیده است.
- کاروانسرای جمال آباد:
این بنای تاریخی در کنار روستای جمالآباد، واقع در 35 کیلومتری شهر میانه قرار دارد که در سال 1065 هجری قمری بنا شده است. (به نوشته شوالیه شارون نویسنده و جهانگرد معروف، این کاروانسرا در تاریخ 733 هجری قمری بدست غیاث الدین محمد، وزیر سلطان ابوسعید، سلطان مغول ساخته شده است.) در سال 1234 ه.ق در هنگام بازدید (موریس دو کتز بوئه) از این اثر تاریخی گرچه حدود 520 سال از بنای آن می گذشت، همچنان در نهایت زیبایی و استحکام بوده است. همچنین در سال 1112 ه.ق «جملی کارری» در نوشتههای خود از وجود برج های هفتگانه و زیبای این بنا خبر داده است. این در حالی است که هم اکنون از این کاروانسرا به جز چند دیوار مخروبه باقی نمانده است.
- بقعه و مناره امام زاده اسماعیل:
بقعه با صفایی در قلب این شهر وجود دارد که به نام امام زاده اسماعیل، کمال الدین بن سید محمد بن امام جعفر صادق مشهور است. این بارگاه عشق که در ضلع جنوبی مسجد جامع شهر دامن محبت گسترانیده در سال 923 ه.ق شناسایی و به ثبت رسیده است. مساحت بنای اولیه آن 30 متر مربع و ارتفاع گنبدش حدود 6 متر است که سطح خارج آن با کاشی های فیروزهای رنگ تزیین می شده است ولی چندی پیش در پی تعمیر و نوسازی اساسی آن اکثر این خصوصیات از بین رفت و ساختمان آن از نو به طرز جالب و با سبک معماری پیشرفته و آمیخته با فرهنگ و هنر اسلامی تجدید بنا شد. وضعیت فرهنگی
بررسی وضعیت زبان و ادبیات موجود شهرستان
زبان رایج مردم این شهرستان از دیرباز همانند سایر شهرهای آذربایجان، ترکی است که در تمام منطقه با لهجه یکسان تکلم میشود.
[ویرایش] وضعیت اقتصادی
بخش کشاورزی: شهرستان میانه، با توجه به موقعیت خاصی که دارد و به واسطه دادشتن رودخانه های پر آب، برای کشاورزی بسیار مناسب است. رودخانه هایی که در زمستان و بهار، در دره های عمیق جوشان و خروشان جاری می شوند.
محصولات عمده کشاورزی این منطقه را گندم، جو و برنج تشکیل میدهد. کشاورزان، بذر مورد نیاز خود را خودشان تهیه می کنند. همچنین مصرف یکساله خود را از کشت خود تامین میکنند و اگر مازاد مصرف داشته باشند برای فروش به بازار عرضه می کنند که در سالهای اخیر خریدار عمده گندم آنان دولت بوده است.
بخش صنعت: تعداد کارگاههای صنعتی موجود در شهرستان میانه 928 واحد می باشد که تعداد 356 واحد در نقاط روستایی و تعداد 572 واحد بقیه در نقاط شهری مستقر می باشد. از کل کـارگاههای صنعتی شهرستان 555 واحد (6/59 درصد) آنها دارای یک نفر کارکن و 189 واحد (3/20 درصد) دارای دو نفر کارکن می باشد. تعداد 17 کارگاه صنعتی فعال این شهرستان، بیش از 10 نفر کارکن دارد در صورتی که تعداد این قبیل کارگاهها در سطح استان 840 واحد میباشد. تعداد 303 واحد یعنی 6/32 درصد از کارگاههای صنعتی، در گروه صنایع غذایی و آشامیدنی و تعداد 179 واحد (2/19 درصد) در گروه تولیدات فلزی و فابریکی و 48واحد (1/15 درصد) در گروه تولید منسوجات فعال می باشند. تعداد شاغلین بخش صنعت شهرستان میانه، در سال 1355 بالغ بر 3702 نفر و در سال 1365، 2157 نفر و در سال 1375، 11876 نفر بوده است.
بخش تجارت و خدمات: در این شهرستان، تجارت در حدمتوسط قرار دارد و بیشتر شامل خرید و فرویش میباشد. تجارت به معنای اخص، بازار سرپوشیده شهر را در بر میگیرد که بیش از 60 سال قدمت دارد و از رونق خوبی برخوردار است. در این شهرستان، بخش خدمات بالاترین رقم شاغلین را دارد و در بین بخش های مختلف خدمات، آموزش و پرورش، از بالاترین درصد کارکنان برخوردار است. همچنین در بخش حمل و نقل و ارتباطات، فعالیتها کار و پیشه، اداره عمومی و بهداشت و مددکاری، واسطه گریهای مالی و مستغلات و غیره نیز تعدادی جذب شده است.
[ویرایش] منابع
کتاب شهرستان میانه تألیف مهندس محمدصادق نائبی ، تهران ، اردیبهشت 1384 ، انتشارات جهان جام جم همچنین محتوای این کتاب را می توانید بصورت الکترونیکی از سایت زیر مشاهده نمائید: http://www.miyaneh.com
![]() |
|
---|---|
مرکز | تبریز |
شهرستانها |
آذرشهر | اسکو | اهر | بستانآباد | بناب | تبریز | جلفا | چاراویماق | سراب | شبستر | عجبشیر | کلیبر | مراغه | مرند | ملکان | میانه | ورزقان | هریس | هشترود |
شهرها |
آبشاحمد | آذرشهر | اسکو | آقکند | اهر | ایلخچی | باسمنج | بخشایش | بستانآباد | بناب | تبریز | ترک | ترکمانچای | تسوج | تیکمهداش | جلفا | خاروانا | خامنه | خراجو | خسروشهر | خمارلو | خواجه | دوزدوزان | زرنق | زنوز | سراب | سردرود | سیس | سیهرود | شبستر | شربیان | شرفخانه | شندآباد | صوفیان | عجبشیر | قرهآغاج | کشکسرای | کلوانق | کلیبر | کوزهکنان | گوگان | لیلان | مراغه | مرند | ملکان | ممقان | مهربان | میانه | وایقان | ورزقان | هادیشهر | هریس | هشترود | هوراند | یامچی |
اماکن دیدنی |
ارگ علیشاه | آسیاب خرابه | بازار تبریز | پل خداآفرین | خانه مشروطیت | دژ بابک خرمدین | رصدخانه مراغه | شاهگلی | شهرداری تبریز | قلعه ضحاک | کلیسای سن استپانوس | روستای کندوان | مسجد کبود | مسجد مهرآباد | مقبرةالشعرا | موزه آذربایجان | موزه سنجش |