تبریز
از ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد.

تبریز مرکز استان آذربایجان شرقی با مساحتی حدود ۱۲۰۰ کیلومتر مربع و جمعیتی بالغ بر ۱٬۴۶۰٬۰۰۰ (براورد سال ۲۰۰۶) است (منبع) تبریز از دیرباز تأثیر زیادی در زمینههای مختلف از جمله سیاسی و اقتصادی داشتهاست. تبریز اولین پایتخت ایران در زمان صفویان و شهر ولیعهدنشین دودمان قاجار بود.
[ویرایش] تاریخ
با کشفیات اخیر در محوطه مسجد کبود قدمت تبریز تا ۴۵۰۰ سال برآورد میشود. در سده چهارم هجری یاقوت حموی تبریز را مشهورترین شهر آذربایجان میخواند.
در سدههای پنجم تا سوم پیش از میلاد تبریز یکی از شهرهای پر جمعیت آن دوران بشمار میرفتهاست. شهر دارای دروازههای متعددی بوده و بیش از ۳۰۰ کاروانسرای در آن جای داشتهاست. به لحاظ استقرار آن در منطقه جغرافیایی خاص شهر پی در پی دستخوش حوادث طبیعی مانند زلزله گشتهاست و همچنین به عنوان بزرگترین شهر نزدیک به ارمنستان و روم شرقی آن زمان همیشه مورد تاخت و تاز دشمنان شمالی و شمال شرقی قرار گرفتهاست. بدین علت با وجود قدمت کهن آن اکثر آثار تاریخی آن از بین رفتهاست. تبریز یکی از بااهمییت ترین مراکز بازرگانی آن دوران بوده و بهعنوان پل ارتباطی بین شرق و غرب اهمییت فراوانی داشتهاست. مردمان آن از دیرباز به کار بازرگانی اشتغال داشتند و این فرهنگ تا کنون نگهداری شدهاست.
ابن حوقل در۳۶۷ و ابن مسکویه در ۴۲۱ و ناصر خسرو در ۴۳۸ تبریز را بزرگترین و آبادترین شهر آذربایجان میخوانند.[نیاز به ذکر منبع]
در سال ۶۱۸ لشکر مغول به پشت دروازههای تبریز میرسند، اما تدبیر بزرگان شهر تبریز را از حمله مغولان مصون نگه میدارد و مردم تبریز با بذل مال شهر را از کشتار و ویرانی رها میسازند. این اتفاق سه بار تکرار میشود و در هر سه بار مردم متمول تبریز همان روش را به کار میبندند تا این که در سال ۶۳۸ هجری قمری مغولها به سراسر آذربایجان چیره میشوند.برخی از ایلخانیان مغول تبریز را پایتخت خود قرار میدهند که در زمان غازان خان تبریز شکوه ویژهای مییابد. یکی از اثرهای معماری این دوره، شنب غازان خان تبریز با ابهت تاریخی اش چشمها را خیره میسازد، خواجه رشیدالدین فضلالله وزیر ایلخانیان ربع رشیدی را بنیاد مینهد که در زمان خود عظیمترین مرکز علمی و فرهنگی به شمار میرود و از آن همه مجد و عظمت اینک ویرانههای از برجهای ربع رشیدی در میان محلهای باقی ماندهاست.
تبریز اولین پایتخت ایران جدید در دوره صفویه شد .نزدیکی تبریز به مرز ایران و عثمانی موجب شد که این شهر در برابر تهدیدات عثمانی آسیب پذیر شود به طوریکه جندین بار به تصرف عثمانیان درآمد تا اینکه شاه طهماسب صفوی تصمیم به انتقال پایتخت به قزوین گرفت. تبریز در دوره قاجار لقب تاریخی دارالسلطنه را گرفت و ولیعهدهای متعدد سلسله قاجار در این شهر اقامت میگزیدند.
در رویداد نهضت تنباکو شهر تبریز چون بسیاری دیگر از شهرهای ایران نقش ارزندهای را ایفا کرد. تبریز در جنبش مشروطه نقشی مهم داشت و دلیری و فداکاری کسانی چون ستارخان سردار ملی، باقرخان سالار ملی، ثقهالاسلام، شیخ محمد خیابانی، علی مسیو، حسینخان باغبان به پیروزی جنبش و گرفتن مشروطه منجر شد.پس از سرکوب مشروطه توسط محمد علی شاه قاجار تمام حرکتهای مشروطه خواهانه در کشور خاموش شدند اما در تبریز و تنها در چند محله آن هنوز کسانی بودند که حاضر باشند تا پای جان از این دست آورد پاسداری کنند . ستارخان و پیروانش در محله امیر خیز شروع به مقاومت کردند و به تدریج چند محله دیگر نیز به آنها ملحق شدند.مقاومت آنها در مقابل نیروهای محمد علی شاه ، قزاقان و دیگر مدافعان استبداد ماهها ادامه داشت تا اینکه مجددا از گوشه و کنار کشور مردم به پا خواستند و مشروطه خواهان با فتح تهران به پیروزی رسیدند.در واقع باید گفت پیروزی مجدد مشروطه خواهان بر استبداد محمد علی شاهی در واقع ناشی از مقاومت تبریز بود .
در ۱۳۲۴ فرقه دموکرات آذربایجان با حمایت شوروی سعی در برپائی حکومتی مستقل از دولت مرکزی ایران کرد و تبریز مرکز فعالیت این گروه بود.ولی با بیرون رفتن نیروهای شوروی فرقه نیز با شکست سختی روبرو شد.
تبریز در نهضت ملی نفت نیز یکی از ارکان حرکتهای آن زمان در سراسر کشور به شمار میرفت.
در ۱۵ خرداد سال ۱۳۴۲ نیز بازاریان تبریز با بستن بازار و خطیبان تبریز باایراد سخنرانیهای مهم و پخش شب نامهها شرکت داشتند.
در ۲۹ بهمن سال ۵۶ مردم تبریز بر رژیم شاهنشاهی شوریدند.
[ویرایش] زبان
زبان مردم تبریز همانند بیشتر شهرهای نواحی آذربایجان، ترکی آذربایجانی است. برای مطالعه بیشتر بنگرید به : زبان مردم آذربایجان از گذشته تا کنون
[ویرایش] وجه تسمیه
تبریز به معنی تب پنهان کن است. احتمالا این تسمیه پنهان کننده تف و گرما و جنبشهای آتشفاشانی کوه سهند میباشد.[۱]
[ویرایش] مکانهای تاریخی
- ارگ تبریز
- ربع رشیدی
- برج آتشنشانی
- بازار تبریز
- بنای شهرداری تبریز
- بنای ائلگلی (شاهگلی)
- موزه مشروطیت
- موزه آذربایجان
- دبیرستانهای تبریز
- مساجد تبریز
- مقبرةالشعرا
- مقبره عون بن علی
- تاریخ و فرهنگ آذربایجان
[ویرایش] اولینها در تاریخ ایران
تبریز به شهر اولینها معروف است. اولین چاپخانه، اولین خیابانی که در ایران دارای برق شد، اولین پستخانه و اولین خط انتقال پست و ...
[ویرایش] چاپ و چاپخانه
یحیی آرین پور در اثر خود «از صبا نا نیما» جلد اول مینویسد: اولین چاپخانه سربی را میرزا زین العابدین از روسیه به تبریز آورده و این چاپخانه در سال ۱۳۳۲ هجری قمری دو سه سال پیش از بزگشت میرزا صالح شیرازی به تبریز به کار افتاده بود.
بعد از دایر شدن چاپخانه سربی در تبریز، اولین روزنامه شهرستانهای ایران نیز در تبریز منتشر میشود. یحیی آرین پور در همان مأخذ تحت عنوان "جراید شهرستانهاً مینویسد: تا آنجایی که اطلاع داریم قدیمیترین روزنامهای که بعد وقایع اتفاقیه در ایران و برای نخستین بار در شهرستانها دایر شد روزنامهای است به نام «روزنامه ملتی» که در تبریز منتشر گردید و خبری از آن در شمارههای سال ۱۲۷۵ هجری قمری وقایع اتفاقیه دیده میشود.
[ویرایش] مدرسه
نخستین مدرسه نوین ایران نیز در تبریز بنیاد نهاده شد. کسروی در جلد اول «تاریخ مشروطه» مینویسد: حاجی میرزا حسن رشدیه در جوانی به بیروت رفت و در آنجا دبستانها را دید و شیوه آموزگاری آنها را یاد گرفت و چون به تبریز بازگشت، بر آن شد که دبستانی به شیوه آنها بنیاد گذارد، و در سال۱۲۶۷ بود که به این کار پرداخت... به جلو ایشان پیش تخته نهاد و الفبا را به شیوه آسان و نوینی (شیوهای که امروز هست) آموخت و از کتابهای آسان درس فارسی گفت و شاگردان را پاکیزه نگه داشت و در آمدن و رفتن برده گذاشت و پس از همه تابلویی که نام «مدرسه رشدیه» به روی آن نوشته بود بالای در زد.
مدرسه مموریال از مدارس قدیم شهر تبریز که توسط آمریکاییها اداره میشد.
[ویرایش] کودکستان و مدرسه کر و لالها
نخستین کودکستان و نخستین مدرسه کر و لالهای ایران نیز در تبریز بنیاد گذاشته شد. جبار باغچهبان که سیمایش آشنای مردم ایران است آموزگاری ارجمند و مبتکری شایسته بود که ابتدا در تبریز کودکستانی را تحت عنوان «باغچه اطفال» دایر کرد و به همان خاطر خود را باغچهبان نامید. آقای سرداری نیا در «مشاهیر آذربایجان» در شرح زندگانی جبار باغچهبان مینویسد:
مدرسه کر و لالها را جبار باغچهبان در سال ۱۳۰۳خ با وجود مخالفتهای زیاد از جمله رییس فرهنگ وقت دکتر محسنی در تبریز دایر کرد. این کلاس جنب باغچه اطفال باغچهبان در کوچه انجمن در ساختمان معروف به عمارت انجمن تأسیس شد.
آقای سرداری نیا در ادامه میافزاید: جبار باغچهبان اولین مؤلف و ناشر کتاب کودک در ایران است. او از سال ۱۳۰۷ خورشیدی علیرغم دشواریهای وسیع چاپ و کلیشه، چاپ کتابهای ویژه کودکان را با نقاشیهایی که خود میکشید آغاز کرد. یکی از کتابهای وی با عنوان «بابا برفی» توسط کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به چاپ رسیده و شورای جهانی کتاب کودک آن را به عنوان بهترین کتاب کودک انتخاب کرد.
[ویرایش] ادبیات نوین
تبریز در عرصه ادبیات نوین نیز پیشگام بودهاست. میرزا عبدالرحیم طالبوف و میرزا زینالعابدین مراغهای در نثر و داستان نویسی و میرزا جعفر خامنهای در شعر نخستین کسان بودند که تحول شگرفی را موجب شدند.
[ویرایش] سکه ماشینی
از سال ۱۳۰۶ هجری قمری ضرابخانه ماشینی به طور رسمی در ایران برقرار و تمام ضرابخانههای شهرهای معتبر برچیده شد. فکر ایجاد چنین ضرابخانه، سالها قبل از این تاریخ، یعنی به سال ۱۲۲۲ هجری قمری در زمان ولیعهدی عباسمیرزا نایبالسلطنه در تبریز مورد توجه بوده و اقدام به تهیه مسکوک رسمی یا چرخی گردیده ولی به علت گرانی هزینه در حدود ۲۰۰ قطعه سکه سیمین تهیه و ضرابخانه تعطیل شد. اقتباس از کتاب سکههای ماشینی سیدجمال ترابی
[ویرایش] اتاق تجارت
نخستین اتاق بازرگانی ایران نیز در تبریز بنیاد نهاده شدهاست. تاریخ تأسیس اتاق تجارت در تبریز به سال ۱۲۸۵ هجری خورشیدی بر میگردد و اولین اتاق تجارت در سطح کشور بودهاست. اتاق تجارت تهران بعد از اتاق تجارت تبریز بنیاد یافتهاست.
[ویرایش] شهربانی
اولین نظمیه یا شهربانی به مفهوم امروزی توسط انجمن ایالتی آذربایجان در سال ۱۳۲۵ هجری قمری در تبریز به وجود آمد. اجلالالملک که نماینده انجمن ایالتی آذربایجان بود به سمت نخستین رییس شهربانی انتخاب شد. از جمله کارهای این سازمان انتشار نشریهای بود که به نام «نظمیه تبریز» منتشر شد.
[ویرایش] شهرداری
شهرداری تبریز نخستین شهرداری، یا به اصطلاح آن روز بلدیه، بود که در ایران بنیاد یافت. پس از صدور فرمان مشروطیت که انجمن ایالتی آذربایجان در تبریز تشکیل شد، از جمله اقدامات بس مترقی و مهمش تأسیس ادارات جدید و مؤسسات نوین بود که بلدیه تبریز از جمله آن نهادهاست...
[ویرایش] دانشگاههای تبریز
نخستین دانشگاه در تبریز در خرداد ماه ۱۳۲۵ در زمان حکومت دموکراتیک آذربایجان بنام «آذربایجان اونیورسیتهسی» تأسیس شد اما پس از سقوط آن حکومت و تحولات بعدی فعالیت آن عملا متوقف شد. مدتی بعد دانشگاه تبریز فعالیت را از سر گرفت. این دانشگاه در آغاز با دو دانشکده ادبیات و پزشکی شروع به کار نمود و با گذشت زمان دانشکدهها، آزمایشگاهها، کارگاهها، آموزشکدههای آن یکی پس از دیگری تأسیس شدند.
دانشگاه تبریز بعدها به دو دانشگاه یعنی تبریز و علوم پزشکی تبریز تقسیم شد. این دانشگاه در حال حاضر با بیش از ۱۱ هزار نفر دانشجو و حدود ۵۰۰ نفر هیأت علمی، ۲۰۰ آزمایشگاه تخصصی و عمومی که برخی در دنیا و برخی خاورمیانه منحصر به فرد هستند، موزه تاریخ و فرهنگ، حوزه جانورشناسی، حوزه زمینشناسی، مرکز پردازش تصاویر ماهوارهای و مراکز و موسسات تحقیقاتی و پژوهشی، محیط آموزشی و دانشگاهی بزرگی را در کشور فراهم نمودهاست. دانشگاه تبریز دومین دانشگاه ایران مشهور است. قطب های علمی شش رشته مانند شیمی، مکاترونیک و ... در آن جای گرفته است.
دانشگاه هنر اسلامی تبریز، دانشگاه تربیت معلم آذربایجان، دانشگاه صنعتی سهند، دانشگاه آزاد اسلامی تبریز ، و سایر دانشگاهها و موسسات آموزش عالی نیز در تبریز فعالیت دارند.
[ویرایش] روزنامههای تبریز
- روزنامه مهد آزادی
- روزنامه فجر آذربایجان
- روزنامه صاحب
- روزنامه امین
- روزنامه عصر آزادی
[ویرایش] هفتهنامهها
- هفتهنامه شمس تبریزی
- هفتهنامه ارک
- هفتهنامه پیام نور
- هفتهنامه کار و نیرو
- هفتهنامه احرار
- هفتهنامه آذر پیام
- هفتهنامه ندای آذربایجان
- هفتهنامه ارمغان سلامت
- هفتهنامه آذربایجان
- هفتهنامه میثاق
- هفتهنامه صحیفه
- هفتهنامه علم روز
- هفته نامه حیدربابا
[ویرایش] سالنهای نمایش تبریز
به گفتهای اولین سالن تئاتر ایران در تبریز ساخته شدهاست. در حال حاضر تبریز دارای ۳ سالن تئاتر و ۷ سالن سینما و سالنهای سخنرانی متعدد است که مربوط به تشکیلاتهای مختلف از قبیل دانشگاهها ، برق منطقهای، آموزش و پرورش، پتروشیمی و ... میباشد.
تبریز شهری است که بعد از تهران بیشترین نمایشگاهها در آن برگزار میشود و به شهر نمایشگاهی ملقب شدهاست.
[ویرایش] کتابخانههای تبریز
- کتابخانه مرکزی تبریز
علاوه بر کتابخانههای معتبر دانشگاهها، دانشکدهها و مراکز علمی پژوهشی و تشکیلات عدیده در تبریز کتابخانه عمومی در ساعات معین آماده ارائه خدمات به اهل ذوق و فرهنگ و اندیشه میباشد. شایان ذکر است استان آذربایجان شرقی دارای ۶۲ کتابخانهاست که کتابخانههای بعضی از شهرها از جمله ممقان از لحاظ بنا و خزانه قابل تأمل و تقدیر است. بزرگترین کتابخانه عمومی ایران بعد از کتابخانه مجلس در این شهر قرار دارد.
[ویرایش] فرودگاه بین المللی تبریز
وجود فرودگاه بین المللی تبریز باعث گردیده که از شهر تبریز بتوان به کشورهای دیگر مسافرت کرد. پروازهای تبریز-استانبول و تبریز-دبی و تبریز-دمشق و پروازهای داخلی به صورت هفتگی و روزانه از این فرودگاه به شهرهای تهران، مشهد، ماهشهر و جزیره کیش و عسلویه انجام میگیرد. شرکتهای هواپیمایی ایران ایر و هواپیمایی ترکیه (تورک هاوایولاری) و کیش ایر و ارم ایر و آسمان به این فرودگاه پرواز دارند. این فرودگاه دارای ترمینال بین المللی، تسهیلات گمرک، قرنطینه، رستوران و سالن غذاخوری به علاوه یک ساختمان مخصوص سرویس پذیرایی هواپیمایی ملی و ساختمان هواشناسی و موتورخانه نیز در آن بنا شدهاست.
[ویرایش] راه آهن تبریز
خط راه آهن تبریز به خارج از کشور به خط تبریز نخجوان منحصر میشود که در این مسیر مسافرین جلفا را نیز میپذیرد و از خطوط داخلی قطار تبریز میتوان به تبریز-سلماس، تبریز-مشهد و تبریز-تهران اشاره کرد.
[ویرایش] هتلهای تبریز
امروزه تبریز دارای ۱۲ هتل و مهمانسراهای متعدد است.
- هتل پارس ائلگلی ۵ ستاره (واقع در پارک ائل گلی)
- هتل تبریز ۴ ستاره (خیابان امام نرسیده به میدان دانشگاه)
- هتل دریا (خیابان راهآهن روبروی بیمارستان بابک)
- هتل آذربایجان (خیابان شریعتی شمالی)
- هتل سینا (میدان باغ گلستان)
- هتل قدس (درب گجیل)
- هتل مرمر (دروازه تهران)
- هتل ایران (خیابان راهآهن، جنب هتل دریا)
- هتل ارک (چهارراه شریعتی کوچه ارک)
- هتل مروارید (میدان گلستان)
- هتل پارک (خیابان امام)
- هتل نگین (ترمینال)
[ویرایش] مراکز اقامتی در دست احداث
- هتل شهریار (۷۵٪)
- هتل ستاره ائل گلی (۷۰٪)
- هتل یک ستاره چیچک (۳۰٪)
- هتل آپارتمان شرکت تبریز پونه (۷۵٪).
[ویرایش] سوغاتی ها
آجیل، ریس، نوقا، قورابیه، کفش، فرش دستباف، صنایع دستی، پنیر لیقوان، خیارشور باسمنج و حلوا گردویی
[ویرایش] میوه ها
انوع انگورها ، گیلاس، آلبالو، گلابی، هلو،سیب، آلوچه، توت سفید، شاه توت، زالزالک از جمله میوه هایست که از قدیم در تبریز بودهاست اگر چه امروزه میوههای دیگری نیز در این منطقه به ثمر میرسد.
[ویرایش] غذاهای سنتی تبریز
کوفته تبریزی، چلوکباب، دلمه برگ و انواع آش ...
[ویرایش] صنایع
تبریز قلب شمال غرب ایران، از دیر باز مهد صنعت و تجارت بوده و هست. در زمینه صنعت، شهرک صنعتی غرب تبریز، مجتمع عظیم پتروشیمی، کارخانجات عظیم ماشین سازی، تراکتورسازی، ایدم، موتوپن، بلبرینگسازی، پیستونسازی، صانع، مرکز تحقیقات صنایع سنگین، آذربنیاد، صنایع نساجی تبریز و ... را در بر دارد.
شهرک صنعتی شهید رجایی، شهرک صنعتی شهید سلیمی، چرم شهر و ... از جمله شهرکهای صنعتی متعدد تبریز و پیرامون آن میباشند که مراکز صنعتی کوچک متعددی را در بطن خود جای دادهاند. کارخانجات عظیم کبریت این شهر از شهرت دیرینهای برخوردار است. در زمینه صنایع غذایی و شکلات و غیره نیز صاحبان صنایع شکلات تبریز حرف نخست را میزنند.
در زمینه صنعتی دیرینه فرش، فرش تبریز همواره شهرت جهاتی خویش را حفظ کردهاست. صادرات فرش تبریز یکی از منابع قابل توجه ارزی به شمار میآید.
بازار تبریز نقش مؤثری در تجارت منطقه ایفا میکند. نخبگان تجارت این شهر از ارکان بازرگانان منطقه بشمار میآیند.
«استاد میرزا طاهر خوشنویس» و «استاد حاج حسن هریسی» از قرآن نویسان شهیر معاصر از این شهر بودهاند.
[ویرایش] جستارهای وابسته
- مشاهیر تبریز
- نمایندگان تبریز در مجلس شورای ملی
- نمایندگان تبریز در مجلس شورای اسلامی
- نمایندگان تبریز در مجلس مؤسسان
- نمایندگان تبریز در مجلس سنا
- نمایندگان تبریز در مجلس خبرگان
- شهرداران تبریز
- خیابان امام (تبریز)
- دانشگاه آذرآبادگان
- محلات تبریز
- شهرداری تبریز
- محمد حسین شهریار
- صائب تبریزی
[ویرایش] پیوند به بیرون
- استانداری آذربایجان شرقی
- مرکز اطلاعات و فرهنگ تبریز
- تبریز
- تصویر ویدئویی از تبریز
- در مورد زبان باستانی آذربایجان
- وبگاه باغچهبان
[ویرایش] پانویسها
- ↑ دکتر معین. فرهنگ معین، جلد پنجم. تهران: انتشارات امیرکبیر، 378.
ماد: | هگمتانه (همدان) |
هخامنشیان: | شوش | پاسارگاد |
اشکانیان: | دامغان | اشکآباد | تیسفون |
ساسانیان: | تیسفون |
طاهریان: | بخارا | نیشابور | مرو |
صفاریان: | زرنج |
سامانیان: | بخارا |
علویان: | طبرستان |
زیاریان: | اصفهان |
بوییان: | همدان | ری | شیراز |
غزنویان: | غزنین |
سلجوقیان: | نیشابور | اصفهان |
خوارزمشاهیان: | سمرقند | گرگانج |
ایلخانیان: | مراغه | تبریز |
تیموریان: | سمرقند | هرات |
صفویان: | اردبیل | تبریز | قزوین | اصفهان | ساری |
افشاریان: | مشهد |
زندیان: | شیراز | کرمان |
قاجاریان: | ساری | تهران |
پهلوی: | تهران |
![]() |
|
---|---|
مرکز | تبریز |
شهرستانها |
آذرشهر | اسکو | اهر | بستانآباد | بناب | تبریز | جلفا | چاراویماق | سراب | شبستر | عجبشیر | کلیبر | مراغه | مرند | ملکان | میانه | ورزقان | هریس | هشترود |
شهرها |
آبشاحمد | آذرشهر | اسکو | آقکند | اهر | ایلخچی | باسمنج | بخشایش | بستانآباد | بناب | تبریز | ترک | ترکمانچای | تسوج | تیکمهداش | جلفا | خاروانا | خامنه | خراجو | خسروشهر | خمارلو | خواجه | دوزدوزان | زرنق | زنوز | سراب | سردرود | سیس | سیهرود | شبستر | شربیان | شرفخانه | شندآباد | صوفیان | عجبشیر | قرهآغاج | کشکسرای | کلوانق | کلیبر | کوزهکنان | گوگان | لیلان | مراغه | مرند | ملکان | ممقان | مهربان | میانه | وایقان | ورزقان | هادیشهر | هریس | هشترود | هوراند | یامچی |
اماکن دیدنی |
ارگ علیشاه | آسیاب خرابه | بازار تبریز | پل خداآفرین | خانه مشروطیت | دژ بابک خرمدین | رصدخانه مراغه | شاهگلی | شهرداری تبریز | قلعه ضحاک | کلیسای سن استپانوس | روستای کندوان | مسجد کبود | مسجد مهرآباد | مقبرةالشعرا | موزه آذربایجان | موزه سنجش |