پنجشیر

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

جایگاه استان پنجشیر بر روی نقشه افغانستان

ولایت (استان) پنجشیر در شمال افغانستان واقع است.

احمد شاه مسعود فرمانده مجاهدین افغان از پنجشیر و مشهور به شیر پنجشیر بود.

[ویرایش] موقعیت جغرافیایی

پنجشیر به فاصله 120 کیلومتری به طرف شمالشرق کابل در بین دو شاخه جنوبی هندوکش، از شمالشرق به جنوب غرب موازی به امتداد هندوکش واقع است ودره‌های فرعی آن از شمال به جنوب و از جنوب به شمال امتداد داشته وبه دره عمومی پنجشیر وصل می‌شود. ارتفاع آن 2217 متر از سطح دریا بوده و در نقاط مرتفع به 6000 متر از سطح دریا می رسد. طول آن از دالان سنگ تا پای کوتل انجمن زیاده از 125 کیلومتر است. عرض دره پنجشیر اندازه‌های مختلفی دارد که بدون وسایل و وسایط فنی تعیین شده نمی‌تواند. پنجشیر از طرف شمال متصل است به خوست فرنگ و استان تخار و اندراب در ولایت بغلان واز طرف جنوب به نجراب سنجن و در نامه و ریزه کوهستان واز جانب مشرق و شمالشرق به نورستان و بدخشان واز طرف غرب به شتل احاطه است. رودخانه پنجشیر با ریختن به دریای کابل به پاکستان سرازیر می شود. زمستان پنجشیر سرد و پر برف بوده و تابستان معتدل دارد

مرکز پنجشیر رخه است و زبان مردم آن فارسی دری است. در آنجا تاجیکان و هزاره‌ها زندگی می‌کنند و عشایر (اقوام کوچی) در بهار وتابستان در کوه‌های خاواک زندگی می‌کنند و در خزان وزمستان به مناطق گرم میروند. مردم این ولایت همه مسلمان هستند.

[ویرایش] گذشته ی تاریخی

در مورد نام پنجشیر دو نظر وجود دارد. اهالی پنجشیر معتقدند که در گذشته پنجشیر به کجکن معروف بوده است ولی در تمام آثار معتبر تاریخی و آثار منظوم و منثور قدما "پنجهیر" ضبط شده است. پنجشیریان عقیده دارند که زال پسرش رستم را از رفتن به پنجشیر منع نموده و به وی چنین توصیه نموده است:

به کجکن مرو ای پسر زنهار که سم ستورت شود پاره پار
که دریای پر قعر دارد ستیز گیاهی ندارد بجز سنگ تیز

این ابیات را مردم پنجشیر منتسب به حکیم توس و شاهنامه می دانند در حالیکه در شاهنامه نیامده است اما افسانه ی بالا در اثار علما و شعرای کهن پنجشیر مکرر آمده است. پنجهیر از دو کلمهء "پنج" و "هیر" ترکیب یافته است که در زبان پهلوی و اوستا به معنی آب آمده است مانند "هیرمند". ابن بطوطه سیاح عرب هیر را در زبان سانسکریت به معنی کوه ترجمه کرده و پنج هیر را مآخذ از پنج کوه می داند. "بجایی رسیدیم که پنجهیر نام داشت هیر به معنی کوه است و پنجهیر یعنی پنج کوه. در آنجا شهر قشنگ و آبادانی دیدم که روی نهر بزرگ کبودینی بنا شده است لشکر ملعون چنگیز آن را خراب کرده است و از آن پس روی آبادانی ندیده این رودخانه از کوهستان بدخش سرچشمه می گیرد. یاقوت معروف بدخش از همین کوهستان بدست می آید.

از جمله جغرافیه نویسان عرب تنها یعقوبی "بنجهار" ابن خرداد "بنجار" و ابن فقیه "فنجهیر" آورده اند ولی مولفان و جغرافیه نویسان خراسان در همهء مواردی که از پنجشیر ذکری کرده اند نام آن را به شکل پنجهیر ضبط نموده اند. فردوسی در داستان دوازده رخ از پنجشیر چنین یاد آوری می نماید:

دگر پنجهیر و دگر بامیان سرا مرز ایران و جای کیان

در لغتنامه ی دهخدا زیر نام پنجهیر این بیت بو شکور بلخی آمده است:

به کنفالگی رفته از پنجهیر رمیده ازو مرغک گرمسیر

در ترجمان البلاغه قطعه ای بدین مضمون در مورد پنجهیر آمده است:

گویند هفت مرد است در پنجهیر بد زان هفت دو مسلمان و آن پنج هیر بد
من پنجهیر دیدم و آن پنجهیر بد از پنجهیر بد نشود پنجهیر بد

همچنان پنجشیر در حدود عالم و تاریخ بیهقی پنجهیر ضبط شده است.



[ویرایش] پنجشیر در هنگام اشغال ارتش شوروی

ورود ارتش شوروی به افغانستان در 6 جدی سال 1358 که در جهت حفاظت از رژیم کمونسیتی صورت گرفته بود، با مقاومت جدی مردم افغانستان مواجه گردید. این مقاومت تبدیل به "جنگ چریکی سراسری" گردید که به دوران جهاد در تاریخ معاصر افغانستان شهرت یافته است.

ارتش شوروی جمعاً نه حملهء بزرگ را به درهء پنجشیر در طول دوران اشغال افغانستان سازمان داد که منجر به خسارات زیاد به منطقه و نیروی رزمی ارتش سرخ گردید. در طول دوران جهاد دوبار پنجشیر از سکنه خالی گردید.


حملهء اول: 19 حمل سال 1359

حملهء دوم: 6 سنبله 1359در این حمله تاکتیک ارتش سرخ و ارتش کمونیستی افغانستان حمله بر غیر نظامیان و تخریب خانه ها بود تا از فشار حملات نیروهای مجاهدین بر علیه آنها بکاهند. به همین منظور در منطقهء "فراج" 40 تن از اهالی را قتل عام کردند و در "غجی" 32 تن را که اکثرا زنان و کودکان بودند قتل عام نمودند که اجسادشان تا یک هفته در منطقه بود. در منطقهء "نولیچ" که ارتش سرخ مورد حمله قرار گرفت کهنسالان،زنان و کودکان را در خانه یکجا نموده خانه را به آتش کشیدند.

حمله سوم: 20 قوس 1359 در این حمله زمستانی ارتش سرخ از 160 عراده جنگی ده هزار پیاده نظام استفاده نمود.جنگ هفده روز به طول انجامید و در 6 جدی سال 1359 این حمله به شکست انجامید و قوای شوروی دره پنجشیر را ترک نمودند.

حمله چهارم: 23 اسد 1360در طول یک هفته نبرد ارتش سرخ فقط 25 کیلومتر در داخل دره پیش روی نمودند. تاکتیک تصرف ارتفاعات به شکست انجامید و ارتش روس عقب نشینی نمود.

پیش از این حمله احمدشاه مسعود شبکهء منظمی از گروه های چریکی به نام "گروپهای متحرک" را سازماندهی نموده و به کار استخباراتی در درون رژیم دست زده بود.

حمله پنجم: 25 ثور 1361

این حمله با استفاده از 200 فروند هلیکوبتر و 60 فروند جت و با تاکتیک جدیدی صورت گرفت. بر خلاف حملات قبلی این بار ارتش سرخ از تاکتیک جنگ کلاسیک که ترکیبی از حملهء زمینی و هوایی و توپخانه بود استفاده نکرده بالکه با حدود 600 پرواز هلیکوبتر به طور ناگهانی در داخل پنجشیر نیرو پیاده نمودند. البته این عملیات لو رفته بود اما تغییر تاکتیک در ابتدا موفقیت نسبی را به همراه داشت.

حمله ششم: شش هفته بعد از حملهء پنجم وزارت دفاع و خاد دولت کمونیستی به احمدشاه مسعوداولتیماتوم می دهند تا تسلیم گردد در غیر آن به عملیات خارق العاده دست خواهند زد. نه ماه نبرد دوام پیدا می کند. دره روزانه به شدت بمبارد می گردد و مردم به کوهها پناه می برند و ماهها در کوهها در مغاره ها زندگی می کنند. در طول این جنگ حدود 6 هزار خانه مسکونی و 70% تمام آبادی ها و مواشی درهء پنجشیر نابود گردید. با دوام جنگ مردم دره را تخلیه کرده به دیگر مناطق افغانستان می روند اما از همکاری با رژیم سرباز می زنند.

نه ماه جنگ تلفات سنگین به نیرروی جنگی و روحیهء سربازان شوروی وارد می کند. روسها به مجاهدین پیشنهاد آتش بس می دهند. در اواخر زمستان سال 1361 پیشنهاد آتش بس از سوی مجاهدین پذیرفته می شود.


حمله هفتم: 31 حمل( فروردین) 1363

بزرگترین حملهء ارتش سرخ به درهء پنجشیر محسوب می شود.در این عملیات گسترده که بعد از پایان آتش بست صورت گرفت حدود بیست هزار سرباز ارتش افغانستان و ارتش شوروی شرکت داشته است. روسها در این جنگ از تاکتیک جنگهای اشباع کن استفاده نمودند. در این تاکتیک آنها از نیروی زیاد برای تصرف تمام مناطق و از بین بردن دشمن استفاده نمودند. اما با وجود گستردگی و استفاده از وسایل مدرن و بمباران شدید هوایی این عملیات توسط دستگاه استخباراتی احمدشاه مسعود کشف شده بود. برای همین یک روز قبل از آغاز حمله احمدشاه مسعود دستور تخلیه دره از تمام سکنه را صادر نمود. تمام جمعیت بیش از یک صد هزاری پنجشیر داوطلبانه دره را به سوی شهرهای مختلف افغانستان و عمدتا کابل ترک نمودند.




منبع:

پنجشیر در دوران جهاد، عبدالحفیظ منصور

  این نوشتار مرتبط با جغرافیا ناقص است. با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید.



Flag of Afghanistan
ولایات (استان‌ها)ی افغانستان
اروزگان | بادغیس | بامیان | بدخشان | بغلان | بلخ | پروان | پکتیا | پکتیکا | پنجشیر | تخار | جوزجان | خوست | دایکندی | زابل | سرپل | سمنگان | غزنی | غور | فاریاب | فَراه | قندهار | کابل | کاپیسا | کندوز | کنر | لغمان | لوگر | ننگرهار | نورستان | نیمروز | وردک | هرات | هلمند