گاپله‌ای

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

گاپله‌ای نام محلی گوِیش فارسی مردم منطقه چاپلق ازنا در دشت جاپلق در استان لرستان ایران است. این گویش تحت تأثیر گویش‌های استان مرکزی به ویژه شهرستان خمین و گلپایگان قرار دارد. نام چاپلق تلفظ دیگری از همین نام «گاپله‌» است.

به ساكنان گاپله، گاپله اي مي گويند. پيشه بيشتر آنان كشاورزي همراه با دامداري مي باشد. زبانشان فارسي با لهجه اي ويژه كه پاره اي از فتحه ها را كسره تلفظ كرده و شبيه به لهجه هاي مركزي ايران از جمله اراكي، خمين و كاشان مي باشد در بعضي مناطق گاپله زبان تركي و ارمني هم رواج دارد. گرچه بخشهايي از گاپله وشهرستان ازنا به دليل تقسيمات كشوري در لرستان قرارگرفته ولي بعلت داشتن موقعيت جغرافيايي و دشتي، فرهنگ وآداب و رسوم، ارتباطات فرهنگي وپيوندهاي اجتماعي، جزء شهرها و مناطق حوزه مركزي ايران محسوب مي شوند و بعلت حائل شدن رشته كوه هاي بلند از جمله اشترانكوه و سفيد كوه ارتباط فرهنگي و اجتماعي بسيار كمي با لرستان دارد. نژاد گاپله اي ها آريايي و فارس مي باشند كه ميانگين داراي قدي بلند و گردني كشيده، پوستي روشن و موهايي خرمايي و پيشاني آنان پهن مي باشد. لباس آنان شلواري ميانه است كه پيراهي بلند بر روي آن مي پوشند و دستاري بر روي پيراهن مي بندند. و در آخرلباسي بلند شبيه به عبا بر روي آنان مي پوشند كه به آن مراد بگي «morad bagi» مي گويند. كشاورزان گاپله اي لباس هاي مذكور را بدون مراد بگي مي پوشند و هميشه داسي در دست دارند كه پاره اي به آن داسقاله«das ghale» مي گفتند. گاپله اي ها هميشه كلاه بر سر دارند ولي عموماً كلاهي نخي و سياه رنگ كه منگوله هاي كوچكي دارد بر سر مي گذارند، نظير اين كلاه در تصاوير تخت جمشيد نيز وجود دارد. گاپله اي ها ويژگي اخلاقي خاصي دارند كه عموما مردمي آرام ، صبور و مذهبي هستند. امام خميني ، آيت الله بروجردي، آيت الله گلپايگاني، آيت الله اراكي، آيت الله اميري در قرون معاصر و ميرزا محمد شفيع ابن علي جاپلقي از فضلاي اماميه در زمينه فلسفه، ميرزاي قمي، و خزائي ها از مذهبيون اين منطقه يا نزديك به اينجا بوده اند. ويژگي اخلاقي خاص ساكنان احتمال دارد بخاطر قرن ها كشاورزي در سيستم اداري فئودالي بوده باشد، زيرا اولاً ساكن و يكجا نشين، داراي شغلي ثابت و هميشگي بوده اند لذا بر اساس مباني جامعه شناسي اين ويژگي ها مردم را قانونمند كرده و منافع بلند مدت را بر كوتاه مدت ترجيح مي داده اند و گذشته از اين ها سعي مي كردند ازاختلاف پرهيز كرده و در صورت بروز اختلاف به فئودال مراجعه مي كردند. لذا در سيستمي تقربياً اداري زندگي مي كرده و قانونمند بودند. دست كم در دوران معاصر مراجعه به آمار جرم نيروي انتظامي و دادگستري و مقايسه با مردم ساكنان همجوار گاپله مؤيد اين ادعا است. اشاره هاي جغرافيايي تاريخي در خصوص مردم گاپله وجود دارد كه از جمله ياقوت حموي در معجم البلدان آورده است: جابلق شهري در مغرب اقصي بوده و مردم آن از فرزندان قوم عاد مي باشند و اهل جابرس [منطقه اي ميان استان هاي همدان و مركزي] از فرزندان ثمود مي باشند. پس در آنجا مردماني از فرزندان حضرت موسي(ع) وجود دارد. اشاره ديگر اينكه در قاموس كتاب مقدس هاكس آمده است:... و مردم فرزيان مردمي هستند كه از اعقاب و بازماندگان كنعانيان هستند. از اين مطالب پيدا مي گردد پيشينه فرزيان بيش از زماني است كه تخمين زده مي شود كه شايد اشاره اي به شهر گابايي بوده باشد