قزلباش
از ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد.
قِزِلباش ایلات ترک آناتولی که از پیروان طریقت صفوی بودند و شاه اسماعیل صفوی به یاری آنها سلسله صفوی را بعد از براندازی سلسله آق قویونلوها بنیان گذاری کرد. لغت قزلباش از دو حرف آذربایجانی قزل به معنی طلائی و سرخ و باش به معنی سر تشکیل یافته است وجه تسمیه آن مربوط میشود به کلاه سرخی بود که پیروان این طریقت به سر داشتند و توسط پدر شاه اسماعیل اول برای صوفیان مرید ،ابداع شده بود. زبان اصلی قزلباش ترکی آذربایجانی بود. اتحادیه (اویماق) اصلی قزلباش متشکل از هشت ایل بود به نامهای:
بعداً دو ایل از افغانستان نیز به این اتحادیه پیوستند. جامعه قزلباشها به عنوان یکی از طریقتهای علوی در شرق آناتولی، هنوز وجود دارند. شاه اسماعیل و اشعار او یکی از منابع دینی آنها به شمار میرود. نیروهای نظامی قزلباشها در درجه اول خود را متعهد به اطاعات از سران قبیله و خاندان (اویماق) خود می دانستند و حقوق و مواجب خود را نیز از این سران ایل دریافت می کردند.شاه عباس اول با تشکیل نیروهای شاهسون که تنها از شاه حقوق می گرفتند و تحت فرمان مستقیم گماشتگان شاه بودند در کنار تشکیل سپاه "غلامان خاصه شریفه" سعی در افزایش قدرت شاه در مقابل خود سری های برخی امرای قزلباش داشت. شاملوها و استاجلوها در زمان حکومت خاندان صفوی قدرتمند ترین خاندان های قزلباش بودند.مهمترین افراد نزدیک به شاه اسماعیل (اهل اختصاص) در ابتدای به قدرت رسیدن وی از شاملو ها بودند و تا زمان شاه عباس اول شاملو ها قوی ترین و با نفوذ ترین قبایل قزلباش بودند.تکلو ها پس از واقعه رویارویی با شاه طهماسب اول و مطرود شدن آنها دیگر قدرت چندانی در میان قبایل قزلباش نداشتند و نفوذ خود را از دست دادند.افشارها و قاجارها ابتدا دارای قدرت و نفوذ کمی در ساختار قدرت بودند اما با زوال قدرت صفویان نوانستند هریک برای مدتی خود را به عنوان قدرت اول کشور مطرح نمایند. امرای قزلباش عموما به عنوان امرای نظامی و حاکم ولایات تعیین می شدند اما معمولا امور دیوانی و وزارت در حیطه کاری آنها قرار نداشت.
در زمان شاه عباس کبیر از ادغام تعدادی از قزلباشها ایل شاهسون ایجاد شد.
[ویرایش] منابع
- عالم آرای عباسی - اسکندر بیک منشی