قلعه اسماعیل خان
از ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد.
فهرست مندرجات |
[ویرایش] موقعیت
دژ و باروی نامور به قلای اسمایل خان (کردی) یا به فارسی "قلعه اسماعیلخان" بر بلندیهای انبارآب که بر شهر ایلام مشرف است ساخته شده است. در شرق این دژ و بارو قله 3075 متری مانشت، در شمال آن دره دالاب، در ناحیه غربی آن زمینهای کشاورزی منجل و درجنوب آن شهر ایلام قرار دارد. بلندیهایی که این دژ بر روی آن ساخته شده، بیش از 3500 متر از سطح دریا ارتفاع دارد و پوشده از جنگل پر بلوط و گونههای جنگلی ون و ارجن (ارژن) و پوشش مرتعی است. چشمه دائمی انبار آب که در جبهه شمالی جریان دارد تنها منبع تامین کننده آب ساکنان قلعه بوده است.
[ویرایش] توپوگرافی محدوده قلعه
ناحیه ای که این اثر بر روی آن ایجاد شده کاملا کوهستانی است و از سه جهت صخرهای و صعبالعبور است و فقط جبهه جنوب شرقی است که مسیر ارتباطی قلعه بوده است. ناحیه کوهستانی سیوان در بخش شرقی قرار دارد که ادامه منطقه کوهستانی انبار آب میباشد(محمودیان-1383).
[ویرایش] مشخصات اثر
از مجموع بناها و استحکامات احتمالی قلعه اسماعیل خان آثاری از برج ها و دژ عظیم آن در خط-الراس شمالی - جنوبی ارتفاعات معروف به انبار آب باقی مانده است و جهت دیوار شمای - جنوبی است. دژ از صخره و پرتگاه جبهه جنوبی شروع و قله کوه انبار آب به سمت کوهستان سیوان امتداد دارد. عرض دیوار در بخش جنوبی 2 متر و در بخش میانی 5/1 متر اندازه گیری شده است. سنگ و ملاط گچ نیم کوب ساخته شده ارتفاع حدود 4 متر را نشان میدهد. طول دیوار حدود 700 متر میباشد که با توجه به شرایط کوهستانی منطقه و امکان کنترل جبهه جنوب شرقی دارای سه برج نسبتا بزرگ دیده بانی و نگهبانی است، برج اول در بخش جنوبی و به فاصله 20 متری پرتگاه صخره ای ایجاد شده که بخشی از دیوار جبهه شمالی آن به ارتفاع 5 متر هنوز پا بر جاست. این بنا بصورت دایره ای است و دارای دو تاقچه در قسمت باقی مانده بنا است. در شرق بنا دریچه ای مثلث شکل مشاهده شده است که قاعده آن به داخل و راس آن به سمت خارج بنا است و برای دید و کنترل پیرامون مورد استفاده قرار می گرفته است. مطمئنا در بخش های دیگر بنا نمونه این دریچه ها وجود داشته است که در حال حاضر به دلیل تخریب دیوارها آثار آن از بین رفته است. مصالح بکار رفته در کل بنا، سنگهای کوهستانی با استفاده از ملاط گچ میباشد. سنگ ها تقریبا با تراش اندک جور شده و در ردیف های منظم بکار رفته است. بخش داخلی اتاق نگهبانی با گچ اندود شده است. برج دوم نیز با سبک معماری برج اول همخوانی دارد. ارتفاع دیوار بخش شرقی این برج حدود 5 متر اندازه گیری شده است. برج سوم در بخش صخرهای جبهه شمالی دژ پس از گذر از برج سوم تا قله ارتفاعات بخش شمال شرقی ادامه می یابد و به صخره کوهستانی منتهی میشود(محمودیان-1383).
[ویرایش] کاربرد
طبق اثر محمودیان (1383)، این دژ از نوع دژهای استراتژیکی کوهستانی میباشد و با دژ طولانی و مستحکم خرمه چرداول همخوانی دارد و از نظر سبک معماری قابل مقایسه است. ملاحظه بنای دژ، استحکامات دوره اسماعیلیه را در ذهن متجلی میسازد. از بنای قلعه در محدوده داخلی دژ اثری بر جای نمانده است اما تکههای سفال قرمز، خشن با شاموت گیاهی و همچنین تکههای گچ بکار رفته در بنا در محدوده شمالی دژ دیده میشود که به نظر میرسد استحکامات محدودی در نزدیکی چشمه انبار آب وجود داشته است که در حال حاضر اثری از آنها دیده نمیشود. سفال نسبت به دیوار قدمت بیشتری را نشان میدهد. اهالی ایلام قلعه را منسوب به عصر حاکمیت والیان لرستان و پشتکوه میدانند، اما بررسی شواهد فرهنگی سطح محوطه بنا، قدمت بیشتری را نشان میدهد. البته ممکن است این دژ قبل از دوره حکومت والیان ساخته شده باشد. به هر حال اظهار نظر در مورد تاریخ بنا و موقعیت تاریخی آن بستگی به انجام پژوهش های باستانشناسی دارد.
منابع:
معرفی اجمالی قلعههای باستانی استان ایلام، بخش دوم، حبیبالله محمودیان، 1383، انتشارات گویش