خودپروردگی

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

خودپروردگی یا اتوتروفی (Autotrophy) واژه‏ای است در دانش زیست‏شناسی. در مقابل این واژه، لغت دگرپروردگی یا هتروتروفی (Heterotrophy) قرار دارد. به زیاگانی که دارای توانایی‏های خودپروردگی و دگرپروردگی باشند به ترتیب خودپرور یا خودپرورد (Autotroph) و دگرپرور یا دگرپرورد (Heterotrophy) گویند.

فهرست مندرجات

[ویرایش] معنی

از دیدگاه لغوی خودپرور یعنی موجودی که خوراک خود را بدون وابستگی به موجود دیگری تأمین می‏کند و دگرپرور به اندامگانی (Organism) گفته می‏شود که برای برطرف کردن نیازهای غذایی خود به زیاگان دیگر وابسته است.

در منابع گوناگون علمی خودپرور (و عکس آن؛ دگرپرور) را به چند شیوه معنی کرده‏اند. تعریف مختصر این اصطلاح که در بیشتر منابع به آن اشاره شده است عبارت است از زیاگانی که انرژی و مواد مورد نیاز خود را بدون وابستگی به موجودی دیگر و تنها با استفاده از منابع معدنی (غیر آلی) به دست می‏آورند و با استفاده از آن‏ها مواد آلی پيچيده مي‌سازند.[1]

امّا خوراک شامل بخش‏های گوناگونی است که هر کدام برای برطرف کردن قسمتی از نیازهای اساسی مورد استفاده قرار می‏گیرند. بر این پایه منابعی مانند کتاب اصول بیوشیمی لنینجر (Lehninger Principles Of Biochemistry) خودپرور و دگرپرور را بر مبنای چرخهٔ کربن تعریف کرده‏اند. (به غیر از چرخهٔ کربن چرخه‏های دیگری نیز در تقسیم‏بندی موجودات وجود دارد که مهم‏ترین آن‏ها چرخهٔ انرژی و چرخهٔ نیتروژن است.) به این ترتیب خودپرور اندامگانی است که برای تأمین کربن مورد نیاز خود به زیاگان دیگر وابسته نیست و این عنصر را به طور مستقیم از دی‏اکسید کربن (CO2) موجود در هوا به دست می‏آورد امّا دگرپروردها این نیاز را با کمک مولکولهای آلی که دیگر زیاگان ساخته‏اند رفع می‏کنند.

[ویرایش] ویژگی‏ها

ویژگی خودپرورها این است که با استفاده از CO2 هوا به عنوان منبع کربن همهٔ مواد آلی مورد نیاز خود را به تنهایی می‏سازند. این گروه از زیاگان انرژی مورد استفاده برای سوخت‌وساز خود را از نور به دست می‏آورند و در نتیجه فوتوسنتزکننده نیز محسوب می‏شوند.

در مقابل دگرپروردها از اندامگان زنده یا از بقایای آ‏‏‏ن‏ها استفاده می‏کنند تا مادّهٔ خام خود را تأمین نمایند. این گونه‏ها انرژی مورد نیاز را از دو راه به دست می‏آورند: دسته‏ای از نور (پس فوتوسنتز کننده‏اند) و گروهی از انرژی مواد شیمیایی (مواد معدنی یا مواد آلی). در نتیجه مواد آلی برای این موجودات (دسته‏کم بخشی از آنها که در نمودار زیر با نام ارگانوتروف مشخّص شده‏اند) هم منبع عنصر کربن است و هم در حکم منبع انرژی.

با توجه به نمودار زیر روشن می شود که گیاهان و سیانوباکتری‏ها نقش بسیار مهمی در تأمین نیازهای دیگر زیاگان دارند. زیرا از یک سو کرین معدنی را به آلی تبدیل می‏کنند که خوراک هتروتروف‏ها است و از سوی دیگر این تبدیل را با استفاده از انرژی نور خورشید یه انجام می‏رسانند؛ در نتیجه برایند این دو عمل آن‏ها وارد کردن کربن و انرژی موجود در بخش غیر زندهٔ جهان به بخش زندهٔ آن است.

[ویرایش] گونه‏ها

سلسلهٔ گیاهان (Kingdom Of Plantae) و سیانوباکتری‏ها (که در گذشته جلبک‏های سبز - آبی نامیده می‏شدند) از سلسلهٔ از باکتری‏ها (Bacteria) موجودات اتوتروف و دیگر زیاگان شامل سلسلهٔ جانوران (Animalia)، قارچ‏ها (Fungi)، آغازیان (Protista)، آرکی‏باکتری‏ها (Archeae) و نیز باکتری‏های دیگر (به غیر از سیانوباکتری‏ها) در زمرهٔ هتروتروف‏ها قرار دارند.

[ویرایش] واژه‌شناسی نام لاتین

اتوتروف (Autotroph) (از زبان یونانی؛ دارای دو بخش: خود، خویشتن = Autos و خوراک = Trophe)

هتروتروف (Heterotroph) (از زبان یونانی؛ دارای دو بخش: دیگری = Heterous و خوراک = Trophe)

زبان‌های دیگر