قلعه پنج برار مور موری

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

فهرست مندرجات

[ویرایش] قلعه پنج برار مور موری(قلعه تاج میر)

[ویرایش] موقعیت جغرافیایی

پنج برار محدوده ای تاریخی می باشد که در کوهپایه های جنوبی کوه کاسه ماس، مشرف بر دشت مور موری واقع شده و قلعه پنج برار یکی از این آثار محسوب می گردد. ویرانه های این قلعه بر بلندی های شرقی مشرف بر رودخانه پنج برار همچنان باقی است. پستی و بلندی های متعدد، دره رودخانه پنج برار و تپه ماهورهای جبه جنوبی،توپو گرافی این منطقه باستانی را شکل می دهد(حبیب الله محمودیان 1383).

[ویرایش] شرح اثر

قلعه پنج برار که به قلعه تاج میر معروف است بر روی بلندی مشرف بر شهر باستانی پنج برار بر جای مانده است. از آنجا که زمینهای کشاورزی منطقه متعلق به آقای تاجمیر از افراد سرشناس و مسن مور موری است در نتیجه به این نام معروف شده است. این قلعه شامل دژ پیرامونی و بناهای داخل محوطه دژ می باشد. از بناهای داخلی قلعه به جز پی یک اتاق به ابعاد 5/4*5/7 متر، هیچ بنای دیگری باقی نمانده است. حصار پیرامونی دژ قلعه مانند سایر آثار نواحی کوهستانی زاگرس با مصالح سنگ و گچ بنا شده است. ابعاد دژ 60*80متر است. تراکم آوار موجود در کنار پی بنا نشان دهنده ارتفاع دیوار و دژ قلعه بوده است. سنگهای نسبتا بزرگ که از سنگهای رودخانه ای و بومی منطقه است، در این بنا به کار رفته و در مواردی سنگهای جور شده مورد استفاده قرار گرفته است. منطقه پنج برابر تقریبا در فاصله 7 کیلومتری از مرکز بخش کلات مور موری قرار دارد که به نظر می رسد اهالی مور موری در قرون گذشته در این محل سکونت داشته اند. اهالی محل نیز با این نظر موافق هستند. عرض دیوار دژ در پی به 5/1 متر می رسد. بقایای پی بنا نشان دهنده این است که قبل از ساخت قلعه در این محل، بنای دیگری با استحکام بیشتر وجود داشته است . حصار این قلعه تقریبا مربع شکل بوده و نظم هندسی بر معماری حاکم است. در چهار گوشه بنا که دایره ای شکل بنا شده محل و جایگاه نگهبانی از قلعه می باشد که با همان مصالح و اندود گچ اندود کاری شده است. در این بخش از بنا سوراخ هایی تعبیه گردیده که برای دید نگهبان و پاسداری از ساکنان قلعه مورد استفاده قرار می گرفته است. آثار ویرانه بناهای دیگری در شمال و شرق قلعه دیده می شود که به نظر می رسد محل سکونت ساکنان شهر پنج برار باشد. در حاشیه غربی اثر، رودخانه پنج برار قرار دارد که آثار آسیاب های فراوانی از دوره های گذشته تا عصر حاضر در کناره های آن به جای مانده است، قسمتی از بنای پنج عدد از این آسیاب ها همچنان باقی است. قلعه فعلی اسلامی است اما پی بنا و شواهد موجود بر سطح زمین های پیرامونی خصوصا سفال های خشن با شاموت سنگریزه نشان می دهد که در دوره های مختلف تاریخی از جمله سکونتگاههای منطقه بوده است. آثار آوار بناهای متعددی در محدوده شهر باستانی پنج برار دیده می شود که بررسی کاربرد آنها نیازمند تحقیقات علمی گسترده می باشد. ادامه این پژوهشها می تواند اطلاعات بیشتری را در مورد موقعیت باستانی این اثر در اختیار قرار دهد (محمودیان 1383).

[ویرایش] بنای داخلی دژ

در ضلع جنوب غربی دژ پنج برار، آثاری از یک اتاق به ابعاد 5/4*5/7 متر دیده می شود که حدود 50 سانتی متر از پی دیوار این اتاق باقی مانده است. مصالح این بنا از سنگ و گچ و عرض دیوار است و سه پنجره در ضلع غربی آن به چشم می خورد. در ورودی این اتاق در ضلع جنوبی واقع شده است. در بخش شمالی این اثر پی بناهای دیگری دیده می شود که به نظر می رسد محل بنای اصلی قلعه بوده است. متاسفانه این بنا کاملا تخریب شده است. به نظر می رسد از سنگ این بنا برای حصارکشی زمین های کشاورزی منطقه استفاده شده باشد(محمودیان 1389).

منابع:

حبیب‌الله محمودیان، 1383، معرفی اجمالی قلعه‌های باستانی استان ایلام، بخش دوم، انتشارات گویش