پرویز ناتل خانلری

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

پرویز ناتل خانلری (۱۲۹۲-۱۳۶۹) ادیب، پژوهشگر، نویسنده و شاعر ایرانی.


[ویرایش] زندگینامه

پرویز ناتـل خانلری در اسفند ماه سال ۱۲۹۲ خورشیدی در تهران متولد شد. تحصیلات متوسطه خود را در دارالفنون و تحصیلات عالیه را در دانشکده ادبیات تهران تا درجه دکترا به اتمام رسانید و پس از پایان خدمت وظیفه در دانشگاه تهران به تدریس پراخت

دکتر خانلری از نوجوانی به نوشتن مقاله و سرودن شعر علاقه داشت و به واسطه نسبت فامیلی با نیما یوشیج حشر و نشر داشت . او نخستین مقاله را در سال ۱۳۰۹ در روزنامه اقدام به مدیر مسئولی عباس خلیلی ( پدر سیمین بهبهانی) نوشت .

دکتر خانلری در سال ۱۳۲۰ با خانم زهرا کیا ازدواج کرد که حاصل آن یک دختر و یک پسر بودند که متاسفانه پسرش ( آرمان ) در جوانی درگذشت .

دکتر خانلری در سال ۱۳۲۷ به پاریس رفت و دو سال در آنجا اقامت گزید و به مطالعه و تحقیق پرداخت. سخنرانی وی در مدرسه زبان های شرقی پاریس مربوط به حافظ مدت‌ها موضوع روزنامه‌ها و مجلات ادبی بود و همواره کرسی دانشگاهی خود را که تاریخ زبان فارسی بود حفظ کرد.

دکتر خانلری سال‌ها معاون وزارت کشور و مدتی وزیر آموزش و پرورش و چهار دوره سناتور انتصابی مازندران بود. مشاغل جنبی زیاد داشت، از قبیل دبیر کلی بنیاد فرهنگ ایران، مدیر کل سازمان پیکار با بیسوادی -ریاست فرهنگستان هنر و ادب ایران - پژوهشکده فرهنگ ایران - همکاری با موًسسه فرانکلین

از جمله کارهای ارزشمند او انتشار مجله ادبی سخن از سال ۱۳۲۲ تا ۱۳۵۷ بود که جمعاً ۲۷ دوره منتشر شد که نقش بسزایی در جهت‌گیری ادبیات فارسی در دوره معاصر داشت. او با آنکه در جوانی پیرو نیما یوشیج بود، ولی پس تحصیلات عمیق ادبی به این نتیجه رسید که عروض فارسی هنوز ظرفیت کافی را برای سرودن شعر فارسی دارد و آنچه نیازمند تغییر و تحول است ، زبان شعر است که باید امروزی شود. او با این طرز تفکر، جریانی ادبی را در شعر فارسی پدید آورد که به حقیقت آن را مکتب خانلری نامیده اند. مجموعه اشعار او با نام ماه در مرداب در سال ۱۳۴۳ انتشار یافت و بارها تجدید چاپ شد. شعر عقاب او که به صادق هدایت تقدیم شده، از زیباترین و پرمحتواترین نمونه های شعر معاصر ایران است که اینگونه آغاز می شود:

گشت غمناک دل و جان عقاب / چو ازو دور شد ایام شباب

دید کش دور به انجام رسید/ آفتابش به لب بام رسید

باید از هستی دل برگیرد / ره سوی عالم دیگر گیرد...

دکتر خانلری که تا آخرین روز سقوط رژیم سناتور انتصابی بود، بعد از انقلاب به زندان افتاد و ۱۲۰ روز در زندان به سر برد و نام او را جزو غارتگران دوره طاغوت اعلام داشتند. بعد از آزادی از زندان در اول شهریور ۱۳۶۹ در حالی که از بیماری و نداری رنج می کشید در ۷۷ سالگی فوت کرد.

دکتر مظاهر مصفا از شعرای بزرگ معاصر شعر بسیار زیبایی در رثای دکتر خانلری سروده است که بیانگر مقام بلند وی در ادبیات فارسی است:

دردا که آفتاب مروت به خون نشست/فریاد ای فتی که فتوت به خون نشست

بربست رخت خسرو ملک سخنوری /شاهنشه بلاغت پرویز خانلری

حقا که بود خسرو پرویز روزگار/ شیرین او زبان شکرپرور دری

افتاد آن درخت همایون دریغ و درد/ با آن بلندشاخی و با آن تناوری

اهل سخن نه ای، ز سخن گر به هیچ روی/ یادآوری و هیچ ازو یاد ناوری...

[ویرایش] آثار

1- روانشناسی (1316)

2- تحقیق انتقادی در عروض و قافیه فارسی (1337)

3- وزن شعر فارسی (1337)

4- درباره زبان فارسی (1340)

5- زبان‌شناسی و زبان فارسی (1343)

6- فرهنگ و اجتماع (1345)

7- شعر و هنر (1345)

8- تاریخ هنر

9- آخرین دیدار

10- روانشناسی و تطبیق آن با اصول پرورش

11- روش تازه تدریس قواعد زبان فارسی

12- ماه در مرداب (مجموعه شعر)(1343)

13- تصحیح یوسف و زلیخا

14- تصحیح چهار مقاله

15- تصحیح رستم و سهراب

16- تصحیح سمک عیار (1338)

17- تصحیح سفرنامه ناصرخسرو

18- تصحیح دیوان حافظ

19- ترجمه دختر سروان (1441) اثر الکساندر پوشکین

20- ترجمه چند نامه به شاعری جوان (1320) راینر ماریا ریلکه

21- ترجمه تریستان و ایزوت

22- ترجمه شاهکارهای هنر ایران

23- ترجمه اسباب حدوث الحروف (1333)

24- ترجمه مخارج الحروف (1333)

[ویرایش] منابع

  • قافله سالار سخن خانلری (یاد نامه)، نشر البرز، تهران 1370
  • ماه در مرداب (محموعه شعر) ، دکتر پرویز ناتل خانلری ، 1343