تالش
از ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد.
تالش نام یکی از تیره های آریایی است که سکونت گاه اصلی آن ها در البرز باختری از جنوب خاوری جمهوری آذربایجان آغاز شده و تا شمال باختری استان گیلان و همه استان اردبیل در ایران ادامه دارد.
در استان گیلان زبان خود را حفظ کرده اند و بر پایه قانون اساسی جمهوری اسلامی حق آموزش به این زبان را دارند. در استان اردبیل به مرور زمان زبانشان به ترکی تغییر یافته است. در جمهوری آذربایجان در پی سیاست های پانترکیسم آن جمهوری که در قانون اساسیشان نیز نمود یافته است هر گونه گویش و و نگارش غیر ترکی ممنوع است.
شهرستان تالش با مساحتی حدود 2373 کیلومتر مربع که در شمال غرب گیلان قرار دارد، یک چهارم خاک استان را تشکیل میدهد. این شهرستان که نام خود را از قوم تالش گرفته و به استناد منابع و شواهد بسیار، بازمانده اقوام کادوس باستان و از همسایگان دیرین قوم گیل میباشد، از غرب به استان اردبیل، از شمال به آستارا و از جنوب به رضوانشهر و ماسال و از شرق به دریای خزر و انزلی محدود شده و شامل شهرهای پره سر، ماسال، رضوانشهر و عنبران میباشد.
تالش با داشتن آثار باستانی و تاریخی و همچنین جاذبههای طبیعی فراوان میتواند بستر مناسبی جهت رشد و توسعه صنعت گردشگری باشد. از جمله مناطق دیدنی تالش میتوان به ییلاقهای آق اولرمریان، سوباتان، ارده و از نقاط زیارتی به بقعه شاد میلرزان (شاه میلرزان) واقع در روستای خطبه سرا، بقعه آقا سید احمد نال تربه از نوادگان موسی کاظم امام شیعیان واقع در روستای نال تربه، بقعه سلطان سید در مرکز شهر تالش و بقعه سیاه علم خاله سرا در روستای خاله سرا اشاره کرد.
قلعه لیسار معروف به دژ سلسال در روستای لیسار که از قلعههای مهم دوران اسماعیلیان بوده و همچنین کاخ قشلاقی نصراله خان سردار امجد واقع در داخل شهر تالش که قدمت تاریخی آن مربوط به دوره قاجاریه میباشد و کاخ ییلاقی نصراله خان سردار امجد که در روستای مریان آق اولر قرار دارد، از جلوههای مهم تاریخی شهر تالش میباشند.
پارک جنگلی گیسوم تالش با مساحتی حدود 80 هکتار، سواحل دریای گیسوم و جاده جنگلی منتهی به آن دارای منظرهای بسیار بدیهی میباشد که هر ساله مسافران بسیاری را پذیرا میباشد.
از محصولات تولید شده در تالش میتوان به برنج، توتون و مرکبات اشاره کرد. این تنوع و فراوانی محصولات سبب شده که تالش بازارهای هفتگی پررونقی داشته باشد. از آن جمله میتوان به یکشنبه بازار چوبر که اختصاص به معاملات دام دارد، پنجشنبه بازار شاندرمن که در آن انواع نهالها، دست ساختههای پشمی و نخی و فراوردههای محلی مواد غذایی عرضه میشود همچنین میتوان به پنجشنبه بازار هشتپر اشاره کرد که در آن اغلب زنان و مردان با لباسهای محلی حاضر شده و محصولات منطقهای خود شامل برنج، انواع سبزیها و میوههای درختی را به فروش میرسانند.
تالش از سه جهت به کوههای تالش که ادامه رشته کوههای البرز هستند و از طرف دیگر به دریای زیبای خزر منتهی میشود. کشف آثار تمدن ۴۵۰۰ ساله در ییلاق آق اولر تالش جلوههای بیشتری به این منطقه خوش آب و هوا داده است. شهرستان تالش یکی از زیباترین شهرهای طبیعی جهان از نظر آب و هوا و پوشش گیاهی و حیوانات ساکن در جنگلهای آن شهرت جهانی دارد.همه ساله جهانگردان زیادی با انگیزه استفاده از فضاها و نمادهای طبیعی تالش به این شهر سفر میکنند. مردم تالش به زبان تالشی تکلم مینمایند. بخش اعظمی از تالش طی عهدنامههای گلستان و ترکمانچای از آن جدا شده و به روسیه ملحق شدند. امروز تقریباً بالای ۹۷% مردم تالش باسواد هستند و لازم به ذکر است که اولین کتابخانه ایران نیز در این منطقه بنا شده است.
متاسفانه به دلیل وجود ترکیب عقیدتی متفاوت در این شهر که نیمی از جمعیت آن اهل تسنن هستند نگاه مسئولین حکومتی به این شهر از ابتدای انقلاب جهت دار و به دور از عدالت بوده است.تا جایی که کمتر پروژه و فعالیت اقتصادی در این شهر ایجاد و بهره برداری شده است.شالیزارهای تالش با چشم انداز زیبا - کاخ سبز سردار امجد در هشتپر تالش- کاخ میر احمد خان تالشخان اف در لنکران (مرکز تالشخانات در قرن ۱۸وجدا شده از ایران)-و جاده گیسوم تالش که همه ساله پذیرای ملیونها ایرانی و جهانگرد میباشد دیده میشود. جادههای تالش در ایران از بالاترین درصد تصادفات (طبق آمار منتشره از راهنمایی و رانندگی ایران) برخوردار است.
فهرست مندرجات |
[ویرایش] تالش سرزمینی اهورایی
تالش سرزمین پرشکوهی است که دست روزگار مانند پهلوانان تراژدی، بزرگترین عزتها و گرانبارترین ذلتها و خواریها را بر آن آزموده است.
امروز چون در این سرزمین اهورایی پای مینهیم، آن را به سان همه نواحی ایران بی نشان و بی رمق میبینیم که به شکلی حسرت بار بر گذشته پرشکوه خود غبطه میخورند ولی به محض آنکه از دیوارهای شهر پای بیرون مینهیم و به دشت و چمنزارهای آن روی میآوریم، جلال و جبروت و شوکت دیروز آن فرایادمان میآید.
شهرستان تالش با مساحتی حدود 2373 کیلومتر مربع که در شمال غرب گیلان قرار دارد، یک چهارم خاک استان را تشکیل میدهد. این شهرستان که نام خود را از قوم تالش گرفته و به استناد منابع و شواهد بسیار، بازمانده اقوام کادوس باستان و از همسایگان دیرین قوم گیل میباشد، از غرب به استان اردبیل، از شمال به آستارا و از جنوب به رضوانشهر و ماسال و از شرق به دریا و انزلی محدود شده و شامل شهرهای پره سر، ماسال، رضوانشهر و هشتپر میباشد.
تالش با داشتن آثار باستانی و تاریخی و همچنین جاذبههای طبیعی فراوان میتواند بستر مناسبی جهت رشد و توسعه صنعت گردشگری باشد. از جمله مناطق دیدنی تالش میتوان به ییلاقهای آق اولرمریان، سوباتان، ارده و از نقاط زیارتی به بقعه شاد میلرزان (شاه میلرزان) واقع در روستای خطبه سرا، بقعه آقا سید احمد نال تربه از نوادگان موسی کاظم امام شیعیان واقع در روستای نال تربه، بقعه سلطان سید در مرکز شهر تالش و بقعه سیاه علم خاله سرا در روستای خاله سرا و همچنین بنای ایسپی مسکت/مزگت (مسجد سفید) واقع در دیناچال اشاره کرد. گفته می شود که این مسجد به دست محمدبن عمر ساخته شده که در صورت صحت، قدمت این بنا به بیش از 1000 سال می رسد.
قلعه لیسار معروف به دژ سلسال در روستای لیسار که از قلعههای مهم دوران اسماعیلیان بوده و همچنین کاخ قشلاقی نصراله خان سردار امجد واقع در داخل شهر تالش که قدمت تاریخی آن مربوط به دوره قاجاریه میباشد و کاخ ییلاقی نصراله خان سردار امجد که در روستای مریان آق اولر قرار دارد، از جلوههای مهم تاریخی شهر تالش میباشند.
پارک جنگلی گیسوم تالش با مساحتی حدود 80 هکتار، سواحل دریای گیسوم و جاده جنگلی منتهی به آن دارای منظرهای بسیار بدیهی میباشد که هر ساله مسافران بسیاری را پذیرا میباشد.
از محصولات تولید شده در تالش میتوان به برنج، توتون و مرکبات اشاره کرد. این تنوع و فراوانی محصولات سبب شده که تالش بازارهای هفتگی پررونقی داشته باشد. از آن جمله میتوان به یکشنبه بازار چوبر که اختصاص به معاملات دام دارد، پنجشنبه بازار شاندرمن که در آن انواع نهالها، دست ساختههای پشمی و نخی و فراوردههای محلی مواد غذایی عرضه میشود همچنین میتوان به پنجشنبه بازار هشتپر اشاره کرد که در آن اغلب زنان و مردان با لباسهای محلی حاضر شده و محصولات منطقهای خود شامل برنج، انواع سبزیها و میوههای درختی را به فروش میرسانند واما ...
تاریخچه جمهوری خود مختار تالش مغان از زمان تحمیل عهدنامه ننگین ترکمنچای و تجزیه ولایات قفقاز از پیکر ایـران و دو شقهشدن سرزمین تالش، تالشان تنها قومی بوداند که به هوای وصل به موطن اصلی و مام میهن ازلی خود ایـران، بارها به اشکال مختلف و گاه بـا خیزش و قیام عمومی صدای اعتراض خود را نسبت به مفاد عهدنامه مذکور به گوش عالم رساندهاند.
چنان که همه میدانیم و اغلب بـا جزییات موضوع نیز به طریق مختلف آشنایی پیدا کردهایم، در سال 1993 نیز در منطقه تالشنشین آن سوی آستارا چای، وقایعی رخ داد که معنی و مفهومش را در سه عبارت زیر میتوان خلاصه کرد:
نیل به آزادیهای دمکراتیک در شرایط پس از فروپاشی شوروی
مقابله بـا اندیشههای پان ترکیستی
و حفظ هویت و اصالت ایرانی
وقایع مذکور که بـا نام تشکیل جمهوری خود مختار تالش مغان شناخته شده است، صرفنظر از ماهیت، هدف و مباحث نفی و یا تایید، به عنوان فصلی از تـاریخ مردم تالش ثبت گردیده است و از آنجایی که مردم مذکور بـا وجود 150 سال جدایی، هرگز ایرانی بودن خود را فراموش نکرده، میتوان گفت حادثه تالش مغان، مرتبط بـه تـاریخ معاصر گیلان و ایـران است و باید مورد مداقهنظر قرار گیرد و روایت درستی از آن ثبت و برای آیندگان به یادگار گذاشته شود. مقاله ذیل نگاهی است از درون به چگونگی آغاز و پایان جمهوری تالش مغان، که نویسنده آن الهام محمداوف یکی از فعالان عرصه آن حادثه، عضو حزب برابری، اقوام جمهوری آذربایجان است. ایشان از سال 1993 به عنوان تبعید سیاسی در آلمان به سر میبرد و مقاله خود را در نشریه «تالش» که در لنینگراد منتشر میشود، به چاپ رسانده است.
در اوایل ماه ژوئن سال 1993 در شهر گنجه بـا رهبری «صورت حسیناوف» حوادثی رخ داد. اولین کسانی که در کشور از «صورت حسیناوف» جانبداری کردند و به دفاع از او برخاستند. گروهی از نیروهای میهنپرست لنکرانی بودند که راس آنها سرهنگ بازنشسته «علیاکرم همتاوف» قرار داشت.
در بدو امر آنها خواستند که در میدان مرکزی شهر لنکران تجمعی ]میتینگی[ به پشتیبانی از حوادث گنجه برپا کنند، اما حکومت محلی که نمایندگان جبهه خلق بودند و مـردم از آنها نفرت داشتند، مانع برگزاری میتینگ شدند. «علیاکرم همت اوف» بـا طرفداران خود موقتا شهر را ترک نمود در همان حال واحد نظامی «17» که در شهر لنکران مستقر بود، از همت اوف دفاع کرد و شورای اوفسران او را به عنوان فرمانده گردان خود انتخاب نمود.
در 15 ژوئن 1993، شورای شهر لنکران در جلسه فوقالعاده خود نسبت به شهردار سلب اعتماد کرده و اختیارات وی را به «علیاکرم همتاوف» واگذار کردند به همین شکل مخالفت مردمی و نظامی در شهر لنکران علیه حکومت شکل گرفت.
در 21 ژوئن 1993، رهبری واحد نظامی «17» اطلاعیهای خطاب به مـردم صادر کرد، در این بیانیه آمده بود: «در اوضاع بحرانی که در نتیجه فقدان حکومت و هرج و مرج در کشور به وجود آمده است واحد نظامی (17) در مقابل مـردم احساس مسئولیت خود را درک کرده و تأمین امنیت مـردم مناطق آستارا، لنکران، لریک، یاردیلمی، ماسالی، جلیلآباد و بیلهسوار را بر عهده خود گرفته و در این منطقه جمهوری خود مختار تالش مغان را اعلام میکند.» در تـاریخ 4 ژوئیه سال 1993 در شهر لنکران نشستی بـا شرکت نمایندگان پارلمانی، وزرا و دیگر مقامات عالی رتبه و روشنفکران سرشناس که همگی از اهالی تالش مغان بودند برگزار شد.
در این نشست مسائل مربوط به اعلام جمهوری تالش مغان و اوضاعی که در منطقه به وجود آمده بود مورد مذاکره و بررسی قرار گرفت و بعد در شرایط رضایت بخشی راههای پیشبرد امور مربوط به تأسیس جمهوری خود مختار تالش مغان و برقراری نظم و امنیت مشخص شد و در آن نشست بـا در نظر گرفتن وخامت اوضاع سیاسی و اجتماعی تصمیم گرفته شد که در اسرع وقت مجلس خلق جمهوری تالش مغان تشکیل شود.
در 17 اوت، بـا توجه به موانع قابل تصور و غیر قابل تصور، انتخابات خلق جمهوری خود مختاری تالش مغان برگزار شد و از هفت منطقه مذکور 216 نماینده از 250 نماینده انتخاب شده و در مجلس حضور یاوفتند. در نخستین جلسه به اتفاق آرا ایجاد جمهوری خود مختار تالش مغان در قالب جمهوری آذربایجان را تصویب کردند. و در جلسه بعدی لایحهٔ تدوین قانون اساسی آن جمهوری تصویب شد و «علیاکرم همتاوف» به عنوان رئیس جمهور موقت جمهوری خود مختار تالش مغان و «فخرالدین عباس اوف» به عنوان رئیس مجلس خلق انتخاب گردیدند. همچنین ترتیب کار مجلس خلق مشخص شد و کمیسیونی مامور تهیه و تدوین قانون اساسی گردید و رنگ و آرم پرچم جمهوری خود مختار تالش مغان نیز مورد تصویب قرار گرفت و در مدت کوتاهی برای تثبیت اوضاع اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و تأمین مواد اولیه غذایی مـردم، اقدامات فوری انجام گرفت و برای اولین بار در تـاریخ جمهوری آذربایجان درباره چگونگی انتخاب والی و معاون والی ولایات، اساسنامهای تصویب شد. مجلس خلق روز انتخابات ریاست جمهوری را مشخص کرد. اما تهاجمات حکومت مرکزی، بعضی اشتباهات رهبری جمهوری خود مختار تالش مغان، نبود تجربه سیاسی درحد لازم، عدم درک برخی از مـردم از مساله جمهوری خود مختار و ترس مـردم از شخصیت «حیدر علیاوف» بر روند امور و اجرای تدابیر اتخاذ شده مجلس خلق تأثیر منفی میگذاشت. تـا این که در تـاریخ 23 اوت سال 1993 بر اثر تهاجم گسترده نیروهای دولتی و خودداری علیاکرم همت اوف از درگیری مسلحانه و خونریزی، جمهوری خود مختار تالش مغان ساقط شد و همه رهبران آن رئیس جمهور، وزیر دفاع و غیره و ... بیشتر از 20 نفر زندانی شدند و شمار زیادی نیز متواری گردیدند.
طبق مصوبه مجلس ملی جمهوری آذربایجان، دادگاه عالی کشور، فعالیت حزب برابری ملل آذربایجان که قبلا حزب خلق جمهوری تالش نامیده میشد و رهبر ایدئولوژی جمهوری خود مختار تالش مغان و نیروی محرکه آن بود و کارمند علمی فرهنگستان علوم آذربایجان «هلال محمداوف» آن را رهبری میکرد، متوقف شد. اعضای این حزب تحت تعقیب قرار گرفته و برای رهبر آن حکم پیگرد صادر شد.
بـا همه این احوال به علت سانسور شدید رسانههای جمهوری آذربایجان و محروم بودن جمهوری تالش مغان از امکانات تبلیغاتی برای مـردم جهان و حتی بسیاری از مـردم جمهوری آذربایجان، چگونگی وقایع مذکور ناشناخته ماند. به راستی در تابستان سال 1993 در سرزمین تالش چه اتفاقی رخ داد؟ علل اعلام جمهوری خود مختار تالش مغان چه بود و چرا ساقط شد؟
مبارزه سیاسی حزب برابری ملل آذربایجان برای ایجاد خود مختاری تالش «حزب برابری ملل آذربایجان» که قبلا «حزب خلق تالش» بود، در اواخر سال 1989 به نام حزب رستاخیز تالش بنیانگذاری شده بود. هدف اصلی آن حزب دفاع از حقوق قومی تالشها در سطح دولت بود که در آینده میبایست برای ایجاد خودمختاری در اراضی هفت شهرستان جنوب جمهوری آذربایجان مبارزه میکرد. برانگیزندگان و رهبران ایدئولوژی این حزب، دانشجویانی بودند که در دانشگاههای پایتخت تحصیل میکردند و نیز نمایندگان وطنپرست و روشنفکر رهبرشان هم «هلال محمداوف» بود.
«هلال محمداوف» در سال 1959 میلادی در روستای تنگه رود منطقه آستارای جمهوری آذربایجان در خانوادهای روشنفکری متولد و بعد از اتمام تحصیلات دبیرستانی وارد دانشگاه دولتی باکو شد و به عنوان دانشجوی ممتاز رشته ریاضی تحصیلات خود را به اتمام رسانده و بعد در فرهنگستان علوم جمهوری آذربایجان مشغول به کار گردید. او زمانی که در فرهنگستان علوم اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی مشغول گذراندن دوره کارآموزی علمی خود بود، فعالیت سیاس خود را شروع کرد؛ 5 شماره از روزنامه «تولیشی» (تالشی) یک شماره از روزنامه «تولشستون» (تالشستان)، چند بروشور و کتاب درباره زندگی و فعالیت «ذوالفقار احمدزاده» که در اوایل قرن بیستم رهبر نهضت قوم تالش بوده است، منتشر کرد. در زمان اعلام جمهوری خود مختار تالش مغان، «جبهه خلق»، حزب حاکم آذربایجان بود. آن حزب به پانترکیستها منسوب و از طرف «حیدرعلیاوف» ایجاد شده بود، تـا راه رسیدن او به حکومت را هموار کند. روند بعدی حوادث این واقعیت را به خوبی به اثبات رساند.
«هلال محمداوف» همراه بـا طرفداران خود همیشه ضد رهبری پان ترکیست این تشکیلات، یعنی «ابوالفضل الچیبک» مبارزه میکرد، او از سیاست جبهه خلق آذربایجان مبنی بر نقض آشکار حقوق اقوام غیر ترک ]زبان[ در جمهوری آذربایجان انتقاد مینمود، به همین سبب او بارها از طرف ارگانهای دولتی مخصوصا از طرف وزارت امنیت ملی و از طرف رسانههای گروهی پانترکیست تحت فشار روانی و سیاسی قرار داشت و مورد تهدید و انتقاد قرار گرفته بود لیکن او علیرغم همه فشارها، تهدیدات و بهتانها در راه حفظ و اعاده حقوق دمکراتیک همه ]مردم جمهوری[ آذربایجان فعالیت میکرد.
بعد از شکست جمهوری خود مختار تالش مغان او مجبور شد که آذربایجان را به مقصد روسیه ترک کند و در حال حاضر در روسیه زندگی میکند.
برنامه و اهداوف سیاسی حزب برابری ملل آذربایجان ]کاربرد[ نام قوم یک و نیم میلیون نفری تالشها در سال 1938 میلادی رسما ممنوع اعلام شده و تـا حال اسم آنان اعاده نشده است. (یعنی در اسناد رسمی اجازه نمیدهند که قوم تالش در آن ذکر شود).
در روند سرشماری عمومی نفوس در سال 1989 میلادی، برگههای صدهاهزار نفر مردمی که قومیت خود را تالش نوشته بودند، در عرض دو روز تعویض گردید و در قسمت مربوطه، ملیت آذربایجانی نوشته شد، فقط بعد از اعتراضات مـردم به طور نمادین تعداد تالشها در جمهوری آذربایجان، بیست و یک هزار نفر ذکر شده است (در حالی که فقط در بعضی از روستاهای تالش، بیشتر از این تعداد تالش زندگی میکند).
ارگانهای دولتی ]جمهوری[ آذربایجان بـا بهانههای مختلف اعضای حزب برابری خلقهای آذربایجان را تحت تقیب قرار داده و سعی کردهاند که به هروجهی کلمه «تالش» از نظامنامه و برنامه این حزب برداشته شود.
رهبری حزب برابری ملل آذربایجان هیچوقت پنهان نمیکرد که هدف این حزب ایجاد خودمختاری تالش در ترکیب جمهوری آذربایجان است. تصادفی نیست که در نظامنامه حزب مذکور که در 12 مارس سال 1993 وزارت دادگستری جمهوری آذربایجان نیز آن را رسما تصدیق کرده است، آمده که این حزب فعالیت خود را بر مبنای موازین حقوق بینالملل و بر اساس معیارهای دمکراتیک حق تعیین سرنوشت ملتها و بر طبق قانون اساسی جمهوری آذربایجان ادامه میدهد.
لکن بـا توجه به این موارد، این حزب هیچوقت سعی نکرده است که روند حوادث را به صورت مصنوعی سرعت دهد بلکه کوشیده است که برای فراهم شدن شرایط مناسب سیاسی، اقتصادی و روانی برای تحقق تشکیل خود مختاری از مشی مبارزه دمکراتیک عدول نکند، از این رو اعلام جمهوری تالش مغان در تابستان سال 1993 چندان غیر منتظره نبود.
[ویرایش] شهرهای تالشنشین
شهرهای که مردم تالشزبان هم در آن ساکن هستند: