کاپیتولاسیون

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

کاپیتولاسیون (Capitulation) از کلمه capitulate و به معنای شرط گذاشتن و در لغت به معنای سازش و تسلیم است و برقراردادهایی اطلاق می‌شود که به موجب آن اتباع یک دولت در قلمرو دیگر مشمول قوانین کشور خود می‌شوند و آن قوانین توسط کنسول آن دولت در محل اجرا می‌شود. به همین جهت در فارسی به آن «حق قضاوت کنسولی» می گویند.

[ویرایش] پیشینه

این قراردادها اغلب میان دولتهای اروپایی با دولتهای آسیایی و آفریقایی بسته می‌شدند چرا که از نظر اروپاییان [[دادگاه ها و مؤسسات قضایی این کشورها قادر به حمایت کافی از اتباع خود نبودند. سابقه کاپیتولاسیون در ایران به شکست ایران از روسیه و تحمیل پیمان ترکمانچای بر می‌گردد پس از انقلاب 1917م روسیه و پیمان دوستی ایران و شوروی(1921م) مفاد مربوط به کاپیتولاسیون لغو گردید.

[ویرایش] لایحه کاپیتالاسیون

بدنبال ارائه لایحه ای توسط نخست وزیر وقت حسنعلی منصور در مهرماه 1343 قانونی از مجلس شورای ملی گذشت که براساس آن به آمریکایی ها امتیازات ویژه ای می داد. کاپیتولاسیون‌ با ضمیمة‌ مادّة‌ واحده‌ معنایش‌ این‌ بودکه‌ مستشاران‌ نظامی‌ آمریکا با تمام‌ اعضاء و هیئات‌ و خانواده‌ها و کارمندانشان‌ در ایران‌ مصونیّت‌ دارند. من باب مثال اگر یک فرد آمریکائی‌ در ایران‌ مرتکب جرمی‌ می شد، محاکم و دولت‌ ایران‌ حقّ تعقیب‌ او را ندشتند. این‌ بعهدة‌ خود آمریکائی‌ها بود‌ که‌ فرد خاطی را محاکمه‌ کنند،البته‌ نه‌ در ایران‌ و بر اساس قوانین ایران بلکه‌ در خود آمریکا و بر اساس‌ قوانین‌ آن کشور‌. در واقع این وزارت دفاع آمریکا بود که ایران را برای بستن چنین قراردادی تحت فشار گذاشته بود.

اما این قانون خشم و غضب بسیاری از روشنفکران،روحانیون و مراجع تقلید از جمله آیت الله خمینی را در همان زمان برانگیخت. که ظاهرا پایه اختلاف و تضاد شاه و روحانیون سنتی گردید. آیت الله خمینی طی یک سخنرانی عنوان کرد:

اگر یک خادم امریکایی یا یک آشپز امریکایی مرجع تقلید شما را در وسط بازار ترور کند، زیر پای خود منکوب کند، پلیس ایران حق ندارد جلوی او را بگیرد! دادگاه‏های ایران حق محاکمه ندارند! ...باید پرونده به امریکا برود و در آنجا ارباب‏ها تکلیف را معین کنند...دولت ایران با کمال وقاحت از این امر ننگین طرفداری کرد.ملت ایران را از سگ‏های امریکایی پست‏تر کردند! ..چرا! برای اینکه می‏خواستند وام بگیرند امریکا خواست که این کار انجام شود.

در واقع اعتراض به قانون کاپیتولاسیون بود که موجب تبعید آیت الله خمینی از ایران شد.