محمدحسین طباطبایی

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

سید محمد حسین طباطبایی معروف به علامه طباطبایی (زادهٔ ۱۲۸۱ - درگذشتهٔ ۱۳۶۰) وی یکی از مطرح‌ترین مفسران، فیلسوفان و متألهان اسلامی در سه قرن اخیر بوده است و بزرگترین مفسر شیعه دوران غیبت بوده است. اهمیت وی به جهت احیای حکمت و فلسفه و تفسیر در حوزه‌های تشیع بعد از دوره صفویه بوده است. به ویژه اینکه وی به بازگویی و شرح حکمت صدرایی اکتفا نکرده، به تاسیس معرفت‌شناسی در این مکتب می پردازد. همچنین با انتشار کتب فراوان و تربیت شاگردان برجسته نظیر مرتضی مطهری در دوران مواجهه با اندیشه‌های غربی نظیر مارکسیسم به اندیشه دینی حیاتی مجدد بخشیده، حتی در نشر آن در مغرب زمین نیز می کوشد. در یک کلام اهمیت و تاثیر وی بر اندیشه دینی شیعی و ایرانی در قرن بیستم را می توان با تاثیر سیاسی و اجتماعی آیت الله روح الله خمینی قابل مقایسه دانست.


فهرست مندرجات

[ویرایش] زندگی نامه

زندگی علامه طباطبایی را می توان به چهار دوره تقسیم کرد. ۱- دوره کودکی و نوجوانی که در تبریز سپری شد. ۲- دوره تحصیل در حوزه علمیه نجف ۳- دوره بازگشت به تبریز و اشتغال به کشاورزی ۴- دوره هجرت به قم و تدریس و تالیف و نشر معرف دینی


[ویرایش] دوره کودکی و نوجوانی

وی از دودمان سادات طباطبایی آذربایجان است. در سال ۱2۸۱ در تبریز متولد شد. در پنج سالگی مادر و در نه سالگی پدر خود را از دست داد. وصی پدر او و تنها برادرش علامه الهی را برای تحصیل به مکتب فرستاد. تحصیلات ابتدایی شامل قرآن و کتب ادبیات فارسی را از ۱۲۹۰ تا ۱۲۹۶ فراگرفت و سپس از سال ۱۲۹۷ تا ۱۳۰۴ به تحصیل علوم دینی پرداخت و به تعبیر خود «دروس متن در غیر فلسفه و عرفان» را به پایان رساند.

خود درباره دوران تحصیلش نوشته است:« در اوایل تحصیل که به صرف و نحو اشتغال داشتم، علاقه زیادی به ادامه تحصیل نداشتم و از این رو هر چه می خواندم نمی‌فهمیدم و چهار سال به همین نحو گذراندم. پس از آن یک باره عنایت خدایی دامن گیرم شده عوضم کرد و در خود یک نوع شیفتگی و بیتابی نسبت به تحصیل کمال، حس نمودم. به طوری که از همان روز تا پایان ایام تحصیل که تقریبا هفده سال طول کشید، هرگز نسبت به تعلیم و تفکر درک خستگی و دلسردی نکردم و زشت و زیبای جهان را فراموش نموده و تلخ و شیرین حوادث در برابر می پنداشتم[کذا]. بساط معاشرت غیر اهل علم را به کلی برچیدم. در خورد و خواب و لوازم دیگر زندگی، به حداقل ضروری قناعت نموده باقی را به مطالعه می پرداختم. بسیار می شد به ویژه در بهار و تابستان که شب را تا طلوع آفتاب با مطالعه می گذرانیدم و همیشه درس فردا را شب پیش مطالعه می کردم و اگر اشکالی پیش می آمد با هر خودکشی بود حل می نمودم و وقتی که به درس حضور می یافتم از آنچه استاد می گفت قبلا روشن بودم و هرگز اشکال و اشتباه درس را پیش استاد نبردم. »(۱)

[ویرایش] دوره بازگشت به تبریز و کشاورزی

به هر حال علامه طباطبایی بعد از مدتی اقامت در تبریز تصمیم می گیرد تا به قم عزیمت نماید و بالاخره این تصمیم خود را در سال 1325هـ.ش عملی می کند. فرزند علامه طباطبایی در این مورد می گوید: « همزمان با آغاز سال 1325هـ.ش وارد شهر قم شدیم... در ابتدا به منزل یکی از بستگان که ساکن قم و مشغول تحصیل علوم دینی بود وارد شدیم، ولی به زودی در کوچه یخچال قاضی در منزل یکی از روحانیان که هنوز هم در قید حیات است اتاق دو قسمتی، که با نصب پرده قابل تفکیک بود اجاره کردیم، این دو اتاق قریب بیست متر مربع بود. طبقه زیر این اطاقها انبار آب شرب منزل بود که، در صورت لزوم بایستی از درب آن به داخل خم شده و ظرف آب شرب را پر کنیم. چون خانه فاقد آشپزخانه بود پخت و پز هم در داخل اطاق انجام می گرفت - در حالی که مادر ما به دو مطبخ (آشپزخانه) 24 متر مربعی و 35 متر مربعی عادت کرده بود که در میهمانیهای بزرگ از آنها به راحتی استفاده می کرد ـ پدر ما در شهر قم چند آشنای انگشت شمار داشت که یکی از آنها مرحوم آیت الله حجت بود. اولین رفت و آمد مرحوم علامه به منزل آقای حجت بود و کم کم با اطرافیان ایشان دوستی برقرار و رفت و آمد آغاز شد.

لازم به ذکر است که علامه طباطبایی در ابتدای ورودشان به قم به قاضی معروف بودند، چون از سلسه سادات طباطبایی هم بودند، خود ایشان ترجیح دادند، که به طباطبایی معروف شوند. ایشان عمامه‌ای بسیار کوچک از کرباس آبی رنگ و دگمه‌های باز قبا و بدون جوراب با لباس کمتر از معمول، در کوچه‌های قم تردد داشت و در ضمن خانه بسیار محقر و ساده‌ای داشت. »

ر.ک. زندگی نامه سیدمحمدحسین طباطبایی


[ویرایش] اساتید

عرفان: علامه قاضی، ایشان مهمترین استاد علامه و موثرترین شخص در تربیت روحی علامه بوده اند.

فلسفه: سید حسین بادکوبی

ریاضیات: سید ابوالقاسم خوانساری

خارج فقه و اصول: آیت الله شیخ محمد حسین اصفهانی و آیت الله نائینی

رجال: آیت الله حجت کوه کمری

[ویرایش] آثار

[ویرایش] آثار شاخص

علامه طباطبایی دو اثر شاخص دارد، که بیشتر از سایر آثار مورد توجه قرار گرفته است. نخست تفسیر المیزان است، که در 20 جلد و طی 20 سال به زبان عربی تالیف شده است. در این تفسیر از روش «تفسیر قرآن به قرآن» استفاده شده است و علاوه بر تفسیر آیات و بحث های لغوی در بخش هایی جداگانه با توجه به موضوع آیات مباحث روایی، تاریخی، کلامی، فلسفی و اجتماعی نیز دارد. این اثر دو مرتبه ترجمه شده است. خست در چهل جلد و حاصل عده اى از شاگردان و بزرگان حوزه علميه همچون محمد تقی مصباح یزدی، ناصر مكارم شيرازى، و... است و ديگرى، كه در بيست جلد منتشر شده است، به وسيله سيدمحمد باقر موسوى همدانى ترجمه شده است؛

اثر مهم دیگر اصول فلسفه و روش رئالیسم است. این کتاب شامل 14 مقاله فلسفی است، که طی دهه‌های 20 و 30 شمسی تالیف شده و توسط مرتضی مطهری و با رویکرد فلسفه تطبیقی شرح داده شده است. این کتاب نخستین و یکی از مهمترین کتاب هایی است که به بررسی مباحث فلسفی با توجه به رویکردهای حکمت فلسفی اسلامی و فلسفه جدید غربی پرداخته است.

[ویرایش] فهرست آثار

الف - آثار عربى

۱ - رسائل سبعه. شامل: ۱- البرهان (۱۳۴۹ ق) ۲- المغالطه (۱۳۴۹ق) ۳ _ التركيب (۱۳۴۸ق) ۴- التحليل (۱۳۴۸ق) ۵ - الاعتباريات(۱۳۴۸ق) ۶- المنامات و النبوات (۱۳۵۰ق) ۷- القوه و الفعل (۱۳۷۳ق).

۲ - سنن النبى ۱۳۵۰ ق.

۳ - رسائل التوحيديه. ۱۳۶۱ق. شامل: ۱ - التوحيد ۲- الاسماء ۳- الافعال ۴- الوسائط ۵- الانسان قبل الدنيا ۶- الانسان فى الدنيا ۷- الانسان بعد الدنيا .

۴-حاشيه الكفايه. ۱۳۶۸ ق.

۵ - تعليقه على بحارالانوار. ۱۳۷۰ ق.

۶ - تعليقه على الاصول من الكافى. ۱۳۷۵ ق.

۷ - تعليقه واحده على مرآه العقول. ۱۳۷۶ق.

۸ - تعليقه على الاسفار الاربعه. ۱۳۷۸ق(۹ جلد انتشار يافته است).

۹ - على و الفلسفه الالهيه. ۱۳۷۹ ق.

۱۰ - رساله فى التوحيد. ۱۳۸۹ق.

۱۱ - رساله فى العلم. ۱۳۸۹ ق.

۱۲ - بدايه الحكمه. ۱۳۹۰ ق.

۱۳ - الميزان فى تفسير القرآن. ۲۰ جلد. ۱۳۹۲ق.

۱۴ - نهايه الحكمه. ۱۳۹۵ ق.

۱۵ - رساله الولايه. (بى تاريخ).

۱۶ -رساله فى علم النبى _ صلى الله عليه وآله _ و الامام _ عليه السلام _ بالغيب. (بى تاريخ).

۱۷ - مقدمه يا تقريظ بر: ۱- المراقبات از ميرزا جواد ملكى تبريزى ۲- وسائل الشيعه از حر عاملى ۳- نورالثقلين حويزى ۴- تفسسير عياشى ۵- مفاهيم القرآن از جعفر سبحانى ۶- التقريظ على الفرقان فى تفسيرالقرآن از محمدصادقى.


ب- آثار فارسى

۱- اصول فلسفه و روش رئاليسم. ۱۳۳۲ ش.

۲ - تذئيلات و محاكمات بر سه مكتوب اول سيداحمد كربلايى و شيخ محمد حسين غروى اصفهانى در مورد بيتى از شيخ عطار.(ادامه کار تا نامه هفتم توسط علامه سید محمد حسین حسینی طهرانی انجام گردیده است.)

۳ - شيعه: مجموعه مذاكرات با پروفسور هانرى كربن فرانسوى.

۴ - شيعه در اسلام. ۱۳۴۸ ش.

۶ - قرآن در اسلام. ۱۳۵۳ ش.

۷ - آموزش دين: براى كودكان.

۸ - بررسى هاى اسلامى. جلد اول.

۹ - اسلام و انسان معاصر (جلد دوم بررسى هاى اسلامى).

۱۰ - بررسى هاى اسلامى. جلد سوم (۹۶ صفحه اول آن).

۱۱ _ اشعار.

۱۲ - مقدمه و تقريظ بر: ۱- روش انديشه از شهيد محمد مفتح ۲- عشق و رستگارى از احمد زمرديان ۳- داستان زنده‌ها از عبدالكريم اقدمى ۴- بشارات عهدين ۶- كتاب در مورد حج.

۱۳ - چند يادداشت مختصر: ۱- دولت پوشالى و دست نشانده اى به نام اسرائيل ۲- گفت وگويى با استاد درباره شهيد مطهرى ۳- دو اظهار نظر مختصر درباره بعضى آثار مرحوم دكتر على شريعتى ۴- توضيحى درباره اظهار نظر در پاسخ يك نامه.

14- رساله اى در مبدأ و معاد

15- رساله اى در نبوت

16- رساله اى در عشق

17- رساله اى در مشتقات

18- حاشيه بر مكاسب شيخ انصارى

19- سلسله انساب طباطبائيان در آذربايجان

20- منظومه اى در خط نستعليق.

21- روابط اجتماعی در اسلام(ترجمه مباحثی اجتماعی از تفسیر المیزان که در ارتباط با آیه آخر سوره آل عمران بیان شده است. )^2

[ویرایش] شرحى بر آثار

بدايه الحكمه:كتابى كه يك دوره تدريس فشرده فلسفه براى دوستداران علوم عقلى در قم و سپس دانشگاه هاى كشور شد.

نهايه الحكمه:اين اثر براى تدريس فلسفه با توضيحى بيشتر، عمقى افزون تر و سطحى عالى تر تدوين شده است.

حاشيه بر كفايه:كتابى اصولى پيرامون قوانين استنباط است.

مجموعه مذاكرات با پروفسور هانرى كربن: او كه محققى فرانسوى است پيرامون چگونگى شيعه و مباحث اعتقادى و... مذاكراتى با علامه داشته كه در اين كتاب وجود دارد.

رساله انسان قبل از دنيا، در دنيا و بعد از دنيا:اين كتاب كه اكنون با نام «انسان از آغاز تا انجام» ترجمه شده است مباحثى مفيد از عوالم سه گانه ماده، مثال و عقل مطرح كرده و پيرامون شبهات و دغدغه خاطر جوانان مطالبى بسيار مفيد و لازم ارائه كرده است.

[ویرایش] شاگردان

علامه شاگردان زیادی تربیت کرد، که در زیر نام مهمترین آنها ذکر می گردد:

۱- سیدجلال الدین آشتیانی

۲- دکتر غلامحسین ابراهیمی دینانی

۳- ابراهیم امینی

۴- سید محمد حسینی بهشتی(شهید بهشتی)

۵- عبدالله جوادی آملی

۶- حسن حسن زاده آملی

۷- امام موسی صدر

۸- سیدمحمدحسین حسینی طهرانی

۹- محمدتقی مصباح یزدی

۱۰- محمد مفتح

۱۱- مرتضی مطهری

۱۲- مکارم شیرازی

۱۳- حسین نوری همدانی


همچنین بسیاری از روشنفکران در جلسات مباحثه از ایشان بهره گرفتند. از آن جمله می توان به جلسات مباحثه با پرفسور هانری کربن اشاره کرد، که دکتر سید حسین نصر و بسیاری دیگر در آن حضور داشتند و یا جلساتی که در تهران برگزار می شد و افرادی نظیر داریوش شایگان در آن حاضر بودند.

[ویرایش] منابع

[ویرایش] پیوند به بیرون

این نوشتار از پروژهٔ اسلام، ناقص است. با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید.
این نوشتار دربارهٔ زندگی‌نامهٔ افراد، ناقص است. با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید.
زبان‌های دیگر