درشت‌ملکول

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

درشت‏مولکول یا ماکرومولکول (به انگلیسی: Macromolecule) در دانش شیمی به طور کلّی به مولکول‏هایی گفته می‏شود که از نظر تعداد اتم‏های تشکیل‏دهنده، جرم مولکولی (و جرم مولکولی نسبی) و وزن مولکولی دارای مقادیر بالایی باشند. در مقابل، دیگر ملکول‏ها را با نام ریزمولکول می‏شناسند، هر چند این اصطلاح زیاد کاربرد ندارد.

در تعاریف هیچ مقدار مشخّص و همگانی برای سه ویژگی بالا تعیین نشده‌است و اطلاق واژه‏ی درشت‏مولکول به یک مولکول خاص بیشتر به صورت عرفی و قراردادی است؛ به این معنی که ممکن است مولکول خاصّی را درشت‏مولکول بدانند در حالی که مولکول دیگری را (از خانواده‏ای متفاوت) علی‏رغم بزرگ‏تر یا سنگین‏تر بودنش؛ درشت‏مولکول به حساب نیاورند. با وجود این برای برخی از خانواده‏های مواد شیمیایی مرزهایی قراردادی به منظور جداسازی ریزمولکول‏ها و درشت‏مولکول‏ها تعیین شده‌است برای نمونه اگر چندین اسید آمینه به یکدیگر متّصل شوند، ایجاد یک الیگوپپتید می‏نمایند. اگر تعداد اسید آمینه‏ها زیاد شود ترکیب یک پلی‏پپتید خواهد بود امّا اگر وزن مولکولی بیش از۱۰٬۰۰۰ شود ترکیب را پروتئین می‏نامند. (با این وجود پلی‏پپتید و پروتئین در بیشتر موارد به جای هم به کار می‏روند.)

فهرست مندرجات

[ویرایش] ساختار

به طور کلّی دو ویژگی را برای درشت‏مولکول‏ها می‏توان برشمرد. نخست جرم (مولکولی یا مولکولی نسبی) و وزن آن‏هاست که عموماً بدون ذکر میزان معیّنی، باید زیاد باشد. دومین ویژگی تعداد اتم‏های تشکیل دهنده‏ی آن‏هاست که می‏بایست به طور قابل توجّهی بالا باشد. تعداد بالای اتم‏ها در درشت‏مولکول‏ها به دو صورت فراهم می‏گردد:

  1. در گروهی از درشت‏مولکول‏ها که با عنوان چندزیرواحدی، بسپار یا پلیمر[۱]* شناخته می‏شوند، ابتدا تعداد کمی از اتم‏ها با پیوند با یکدیگر ریزمولکولی را ایجاد می‏کنند که هویتی مخصوص به خود را دارد. در گام بعدی این ریزمولکول به عنوان زیرواحد، تک‌واحد یا تک‏پار [۲]* تشکیل‏دهندهٔ درشت‏مولکول ، به دیگر ریزمولکول‏هایی از خانواده‏ی خودش اتصال یافته و مولکولی به مراتب بزگ‏تر از هرکدام از زیرواحدها را به وجود می‏آورد که همان درشت‏مولکول است. زیرواحدهای یک درشت‏مولکول از این دست (که از یک خانواده‏اند) می‏توانند از لحاظ شیمیایی یکسان باشند و یا این‏که تنها دارای شباهت (اساسی) باشند. از این دسته می‏توان به پروتئین‏ها و دی‌ان‌ای اشاره کرد که به ترتیب زیر واحدهای آنها عبارتند از انواع اسیدهای آمینه و دی‏اکسی نوکلئوتیدها.
  2. گروه دیگر درشت‏مولکول‏ها آن‏هایی هستند که نمی‏توان در آنها بخش‏هایی را به عنوان تکپار یافت که با تکرارشان درشت‏مولکول را به وجود آورده باشند. ساختار مولکولی این دسته از ترکیبات دارای بخش‏هایی است که هر یک خارج از مولکول مورد نظر، یک ریزمولکول به حساب می‏آیند و دارای هویت مجزّایی هستند امّا برای ایجاد درشت‏مولکول با ریزمولکول‏هایی پیوند دارند که هریک متعلّق به خانواده‏ای متفاوت از ترکیبات شیمیایی است. از این گروه می‏توان لیپیدها را نام برد.

[ویرایش] انواع زیستی

درشت‏مولکول زیستی [۳]* درشت‏مولکولی است که توسّط زیاگان ساخته می‏شود. این مواد جزئی از زیست‏مولکول‏ها هستند.

دست‏کم سه خانواده از زیست‏مولکول‏ها، درشت‏مولکول زیستی محسوب می‏شوند که عبارتند از پروتئین‏ها، اسیدهای نوکلئیک و پلی‏ساکاریدها . برخی از منابع لیپیدها را نیز در زمرهٔ درشت‏مولکول‏ها می‏دانند.

[ویرایش] انواع غیرزیستی

هر درشت‏مولکولی که جزء انواع گفته شده نباشد، غیرزیستی به حساب می‏آید. این مواد ترکیبات آلی هستند که برای انواع کاربردها (صنعتی، درمانی، پژوهشی و ...) در کارخانجات یا آزمایشگاه‏ها ساخته می‏شوند، مانند بسپارهای آلکن‏ها: پلی‏اتیلن.

به طور کلّی ساخت درشت‏مولکول غیرزیستی از لحاظ شیمیایی بسیار ساده‏تر از ساخت درشت‏مولکول زیستی در آزمایشگاه است.

[ویرایش] پانویس

  1. polymer
  2. Monomoer
  3. Biomacromolecule
زبان‌های دیگر