سرخس ها
از ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد.
سرخس ها ریشه سرخس ها همیشه نابجا و نازک بوده، قطر آن از 2 تا 3 میلیمتر تجاوز نمیکند. ریشههای نابجا علاوه بر سطح ریزوم روی دمبرگ سرخسها نیز میروید. در برش عرضی استوانه آوندی ریشه در سرخسها ، دو دسته |آوند آبکشی متناوب با دو دسته آوند چوبی به شکل مثلث که در پایه به یکدیگر متصل هستند و در بین آن دو فضایی برای پارانشیم مغزی وجود ندارد دیده میشود. بعد از آوندها لایه دایره محیطیه که سلولهای آن متناوب با سلولهای آندودرمی هستند و سپس پارانشیم پوستی ریشه قرار دارد. پارانشیم پوستی را از خارج لایه کرک زا در نقاط مختلف آن کرکهای عریض و طویل کشنده (به جای اپیدرم) دیده میشود محصور میسازد. ساقه سرخس ها سرخس ها ریزوم دارند و ریزوم در سال یک ساقه هوایی تولید میکند که حامل برگهای بزرگی است. ساقه سرخس ها ، به استثنای بعضی گونههای نادر مناطق حاره ، همیشه زیرزمینی و به صورت ریزوم است. ریزوم سرخس تریکومانس آلاتوم که سرخسی کوچک است، دارای ساقه نازک با ساختاری ساده و یک استوانه مرکزی است. در برش عرضی ریزوم این سرخس بخشهای زیر دیده میشود. طبقه اپیدرم ، منطقه فیبر پوستی ، پارانشیم پوستی ، لایه آندودرم ، دایره محیطیه ، آوندهای غربالی ، وجود یک ردیف سلول پارانشیمی در زیر حلقه بافت آبکش ، دستههای چوبی مرکب از تراکئیدهای دارای تزئینات مارپیچی نردبانی که کم و بیش همراه با عناصر پارانشیم چوبیاند. برگ سرخس ها برگ سرخس فروند نامیده میشود. برگها نسبت به ساقه بزرگند و اثر برگی آنها که اهمیت زیاد دارد، در محل تشکیل در استوانه مرکزی ساقه یا حتی در قطعات آن چالهای ایجاد میکند. برگ سرخسها دارای 2 ویژگی هستند. حالت پیچیده برگ قبل از باز شدن. برگ جوان به صورت دسته عصا پیچیده است و رشد نامحدود آن.
برگها در سرخسها مستقیما از ریزوم جدا شده و رشد و توسعه آنها معمولا چندین سال طول میکشد. رشد برگ بوسیله مریستمی که در نوک و راس آن قرار دارد صورت گرفته و دمبرگ یا پایه آن نیز تقریبا همان ساختار تشریحی ریزوم را با اختلاف عدم قرینه محوری و داشتن قرنیه طرفی دارد. در ساختار کلی برگ ، پارانشیم نردهای همراه با پارانشیم حفرهای تشکیل مزوفیل وجود دارد. سلولهای اپیدرمی و سلولهای روزنهای کلروفیل دارند.
چرخه زندگی و تولید مثل در سرخس ها در گیاهان آوندی تناوب نسلها به صورت گامتوفیت و اسپوروفیت دیده میشود. گیاهی که معمولا سرخس نامیده میشود در واقع اسپوروفیت است که بزرگ برگدار و سبز است و امکان دارد که در تمام سال باقی بماند. در فصلهای معینی از سال سلولهای سطح زیرین برگ سرخس هاگدانهای عدسی شکل پایهداری تولید میکنند. معمولا در یک نقطه برگ چند هاگدان باهم پدید میآیند. این دسته هاگدانها سور نامیده میشود. در بسیاری از موارد سورها دو ردیف منظم در دو ردیف رگبرگ اصلی برگ تشکیل میدهند.
در هاگدان محتوی سلول های مادر هاگ است که پس از تقسیم میوز هاگ های هاپلوئید دارای پوشش محافظ تولید میکنند.سرانجام هاگدان ها خشک شده و شکفته میشوند و هاگ ها بیرون میریزند. بعدا این هاگ ها میرویند و گامتوفیت های هاپلوئید را بوجود میآورند. اندامهای جنسی آنتریدی و آرکگون در سطح زیرین گامتوفیت ایجاد میشوند. آنتریدی تولید گامت نر و آرکگون تولید گامت ماده را میکند که از لقاح آنها تخم ایجاد شده و از رشد تخم گیاه اسپوروفیت حاصل میشود. و به این ترتیب این چرخه ادامه مییابد. چند گونه از سرخس های ایران پرسیاوشان معمولی این سرخس در نقاط مرطوب ، در کنار جویبارها و در حلقه چاههای آب شمال ایران میروید. برگ دارای دمبرگ دراز بیکرک و براق با پهنکی از تقسیمات کوچک است. سرخس مار زبان دارای دو نوع برگ عقیم و بارور است. برگ عقیم فاقد هاگدان ، بیضی شکل دارای کنارههای کامل و برگ باور ، بسیار باریک ، لولهای شکل و حامل دو ردیف اسپورانژ است. سرخس بسپایک حلقه مکانیکی اسپورانز در این سرخس ناقص بوده، رگبرگهای فرعی برگ ها که مرکز به لبه یا کناره آن نمیرسند. این گیاه در تمام سال سبز و دارای برگ های پایا یا چند ساله است. زنگی دارو ساقه زیرزمینی این سرخس پوشیده از بقایای پوسیده برگهای قبلی است. حلقه مکانیکی اسپورانژ در این سرخس ناقص است. سرخس بلوطی این گیاه بدون گل جذاب دارای ساقهای خزنده است که درست در زیر سطح زمین به صورت افقی رشد میکند از این ساقه برگ ساقههای سبز رنگی به صورت عمودی رشد میکنند که به آهستگی برافراشته میشوند. سرخس بلوطی توسط بوجود آوردن هاگهای ریز در زیر برگ ساقههایش تولید مثل میکند. ها گ ها در دستههایی تولید میشوند که برای دیدن به اندازه کافی بزرگ هستند.
خزه ها
خزهها گیاهانی هستند که در مکانهای مرطوب و مردابی میرویند و نمونههایی از آن ها که در آب های شور زندگی میکنند دیده شده است. تخته سنگ ها و تنه درختان در نواحی مرطوب و جنگل ها پوشیده از یک قشر خزه است. گروهی ابتدایی از گیاهان را تشکیل میدهند که آثار سنگوارهای آن ها در دوره دونین و کربونیفر مشاهده شده است. فاقد گل هستند که دستگاه رویشی آنها ازساقه و برگ تشکیل شده است.
دستگاه آوندی مشخصی در آنها دیده نمیشود و بجای ریشه کرکهای یک یا چند یاختهای به نام ریزوئید عمل جذب مواد را برای آنها انجام میدهند.خزهها چرخه زندگی مخصوص به خود را دارند که با چرخه زندگی گیاهان متعلق به شاخههای دیگر متفاوت است. در این گیاهان وجود گامتوفیت طولانی و بسر بردن اسپروفیت روی گامتوفیت یکی از ویژگی های چرخه زندگی است. ساختمان دستگاه رویشی یک خزه به ظاهر دارای دستگاه رویشی مشابه گیاهان گلدار میباشد. یعنی دارای ساقه راست با تقارن محوری و ندرتا صفحهای و پوشیده از برگهای مرتب است. ولی باید دانست که این تشابه ظاهری است و تنه خزه هرگز دارای ریشه واقعی نیست. بلکه کرکهای یک یا چند یاختهای ریزوئید نامیده میشود و از لایه خارجی ساقه منشا میگیرند کار ریشه را انجام میدهند. بافت آوندی حقیقی وجود ندارد و دارای روزنه نیست و از طرفی تمام سلول ها هاپلوئید هستند. در گروهی از خزهها به نام هپاتیک ها ساقه برگدار گیاه به شکل صفحات پهن با تقارن صفحهای دیده میشود که قابل مقایسه با ریسههای جلبک ها میباشد.
ساختمان دستگاه زایشی خزهها گیاهانی هستند که اندامهای جنسی مولد گامت آنها به دو شکل دیده میشود. آنتریدی که در آنها آنتروزوئیدها یا گامتهای نر بوجود میآیند و آرکگون که در آنها گامت ماده یا اووسفر تولید میشود. آنتریدی آنتریدی به شکل کیسهای است با جدار نازک که از یک ردیف سلول ساخته شده است. در داخل آنتریدی یاختههایی قرار گرفتهاند که مستقیما به یاختههای مادر آنتروزوئید تبدیل میشوند. هسته این یاخته دوکی شکل است و دیواره یاخته از بین میرود و در انتهای آن دو تاژک بوجود میآید و یک آنتروزوئید یا گامت نر شکل میگیرد. آنتریدی غالبا از راس خود پاره میشود و آنتروزوئیدها را به خارج پراکنده میکند و گامتهای نر که قدرت تحرک دارند با شنا کردن در آب اطراف گیاه خود را به آرکگون میرسانند. آرکگون اندام زایشی ماده یا آرکگون به شکل یک بطری دیده میشود که دیواره آن از یک ردیف یاخته ساخته شده است. آرکگون شامل بخش گردن و بطن است. در داخل بطن یاخته مادر گامت ماده وجود دارد. که این یاخته بوسیله تقسیم به دو یاخته نامساوی تقسیم میشود. یاخته بزرگتر گامت ماده را میسازد. آنتروزوئید پس از ورود به بطن آرکگون با یاخته اووسفر ترکیب شده و سلول تخم را بوجود میآورد که بلافاصله در اطراف آن دیواره سلولزی تشکیل میشود. با تشکیل تخم مرحله گامتوفیتی گیاه پایان مییابد و مرحله اسپروفیتی آغاز میشود.
تبدیل تخم به گیاه کامل تخم بلافاصله بعد از تشکیل در داخل آرکگون تقسیمات مکرر خود را آغاز میکند و جنین را بوجود میآورد. در این مرحله جنین کاملا بوسیله آرکگون پوشیده شده است. ادامه رشد جنین و تشکیل اسپروگون باعث میشود تا آرکگون پاره شود. قسمت بالای آرکگون همراه با رشد جنین به بالا کشیده میشود و در راس کپسول یعنی قسمت اصلی اسپروگون قرار میگیرد. همه این موارد در روی گیاه که همان گامتوفیت است صورت میگیرد و از مواد غذایی گامتوفیت استفاده میکند. ساختمان اسپروگون اسپروگون یا بخش اصلی اسپروفیت گیاه شامل 3 قسمت است. پایه که در لابه لای بافتهای گیاه قراردارد و مواد غذایی برای اسپروگون را تهیه میکند ، تار که وسیله ارتباط کپسول و پایه است و کپسول که دارای ساختمان پیچیدهای است و در داخل آن اسپورها یا هاگ در نتیجه تقسیم میوز یاختههای مادر اسپور بوجود میآیند. با تشکیل اسپور مرحله اسپروفیتی گیاه خاتمه مییابد و مرحله گامتوفیتی آن آغاز میشود. هر گاه اسپور در محیط مناسب قرار بگیرد رویش کرده و رشته سبز رنگ و منشعبی به نام پروتونما بوجود میآید. در نقاط مختلف پروتونما جوانههای سبز رنگی دیده میشود که نهایتا هر کدام از آنها به یک گیاه خزه تبدیل میشوند.
رده بندی خزهها این شاخه از گیاهان در سه رده مورد مطالعه قرار میگیرند. رده خزههای اصلی خزههای اصلی (Bryosida) دارای تقارن محوری هستند و مشخصاتی که در مورد خزهها ذکر شد بیشتر متعلق به این گروه است. مهمترین راستههای این رده عبارتند از: راسته خزههای اصلی (Bryales) و راسته خزههای توربی یا باتلاقی (Sphagnales). رده هپاتیکها هپاتیکها خزههایی هستند که دستگاه رویشی آنها به شکل نوارهای پهن و با ساقه برگی شکل با تقارن صفحهای میباشند. این گیاهان از نقطه نظر ظاهری ساختمان متفاوتی را باهم نشان میدهند و در بین آنها انواعی به صورت هپاتیکهای برگدار که نشان دهنده شباهت آنها با خزههای اصلی است. گروهی دیگر به صورت خزههای دارای تال دیده میشوند که شباهت آنها بیشتر با جلبکهای سبز است. هپاتیکها دارای پروتونمای کوچک یا فاقد آن هستند. مهمترین راسته این رده راسته Marchantiales میباشد. رده شاخ واشها گروه کوچکی از گیاهان را تشکیل میدهند که سابقا در گروه هپاتیکها رده بندی میشدند ولی امروزه مستقل هستند. گامتوفیت آنها به صورت تال کوچکی به ابعاد 15 - 5 میلیمتر است که در هر دو سطح آن روزنه دیده میشود و در کلیه بافتهای آن کلروپلاست دیده میشود. از این گیاهان میتوان به آنتوسروز و نوتوتیلا اشاره کرد منبع:دانسنامه رشد