گاهنمای سنگسری

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

گاهنمای سنگسری از یادگارهای پر ارزشی است که از زمان های گذشته و بسیار دور به ما رسیده و حکایت از زمان آمدن آریایی‌ها به ایران دارد.

سال سنگسری دارای دوازده ماه سی روزه است و پنج روز زائد سال که پیتک خوانده می شود و در پایان آخرین ماه سال کهنه و پیش از آغاز اولین ماه سال نو قرار می گیرد:

ماههای سنگسری در وضع کنونی بشرح زیر است:

بهار آونه مُ پیتک مَس مُ دِ مُ
تابستان گوجو نوسال سيا مُ
پاییز کورچ اوریا تیر مُ
زمستان مردال مُ شروره مُ میرونه مُ

ترتیب ماههای سنگسری در اصل بطریق زیر بوده است:

ویهار مَس مُ دِ مُ گوجو
توستون نوسال سيا مُ کورچ
پییز اوریا تیر مُ مردال مُ
زمستون شروره مُ میرونه مُ آونه مُ پیتک

۱ـ مَس مُ

به معنی ماه بزرگ و همچنین ماه نخست بهار كه پیش از فرا رسیدن آن پنج روز پنجه یا پیتک گرفته می شود و آغاز پنج روز (پنجه دزدیده) به روایتی از یازدهم فروردین ماه هجری خورشیدی كنونی و به روایت دیگر از روز سیزدهم ماه رسمی كنونی است. بنابراین آغاز ماه مس سنگسری یا از شانزدهم فروردین ماه هجری خورشیدی رسمی و یا از هجدهم همین ماه خواهد بود.

چون پیتک جزو شمار روزهای سال نبوده جداگانه و مقدس شمرده می شده و از این رو در اين پنج روز رسم نبود كه شبان از كارفرما مانند روزهای دیگر سال مزد بگیرد. در برابر آن به وی هدیه ای از پشم و یا فرآورده ای ديگر داده می شد. تا مزد آن پنج روز از راه دیگری جبران شده باشد. اما اكنون كه مزد بر پایه تقويم رسمی هجری شمسی است، خودبخود مزد نگرفتن در پیتک هم حل شده است.

۲ـ دِ مُ

یعنی دی ماه كه با حساب بالا به دو ماه اردیبهشت و خرداد هجری خورشیدی در تقویم رسمی در موسم بهار است و تطبیق دارد.

۳_ گوجو

معنی آن معلوم نیست ولی شبیه است به ماه کواذ یا کواد سیستان قدیم که بخشی از آن به آغاز تابستان می خورد كه زمان شروع مس چله یعنی چلهٔ بزرگ تابستانی است كه چهل روزه است.

۴ـ نوسال

ظاهراً معنی آن سال نو است که نام این ماه باید با نوسرد سغدیان و ناوسارجی خوارزمیان از یک ریشه باشد. این ماه به دو ماه "تیر و مرداد" رسمی ما در تابستان در برج های سرطان (خرچنگ) و اسد (شیر) می خورد و كَس چله (چلهٔ کوچک) كه بیست روز است، در این ماه است.

۵ـ سيو مُ / سيامو

معنی ظاهری آن ماه سیاه است اما سنگسریها به سیاه می گویند س پس سیاه باید معنی دیگری داشته باشد. این ماه كه به دو ماه مرداد و شهریور در تابستان در برج های اسد (شیر) و غذرا ـ سنبله (خوشه) مطابقت دارد.

۶ـ كرچ مو/ کورچ

معنی این ماه معلوم نیست ولی به کریشت که یکی از ماههای سیستان قدیم است شباهت دارد. این ماه به "مهر ـ آبان" و برجهای “میزان = ترازو” و “عقرب = كژدم” در پاییز برمی خورد.

۷ـ اوریا

معنی آن معلوم نیست ولی شاید همان خرداد اوستایی باشد.

۸ـ تير مو

همان تیر ماه است که این ماه در پاییز به دو ماه "آبان ـ آذر" و برج های “گژدم ـ قوس” می خورد. در سيزدهم ماه تیر (تیر مو سیزده) بوده است، يعنی آئین تیرگان قدیم.

۹ـ مردال مو

باید همان ماه مرداد باشد که بخشی از این ماه به آغاز زمستان و به دو ماه "آذر ـ دی" و برج های “قوس = جدی = بنر” می خورد و مس چله یعنی چلهٔ بزرگ زمستانی چهل روزه از این زمان شروع می شود.

۱۰ـ شرر مو

باید همان ماه شهریور باشد. این ماه وسط زمستان بوده و به دو ماه "دی ـ بهمن" و دو برج “بز – دلو” می خورد. كس چله یعنی چلهٔ كوچک بيست روزه نيز در این فصل است.

۱۱ـ میرونه مُ

همان ماه مهر است.

۱۲ـ آون مو

همان ماه آبان است که نیمه دوم این ماه به فروردین بهاری برمی خورد كه برج حمل (بر) است. سه ماه مردول و شرور و میرون در زمستان بوده و دو چلهٔ بزرگ و كوچک زمستان به همان نام مس چله، كس چله و چارچار كه هشت روز میان دو چله است در دو ماه نخست زمستان بوده، اهمن و بهمن در هشت روز آخر ماه دوم (شرور) جا دارند و دوازدهم تا هجدهم ماه (شرور) روزهای ششا به معنی زمان زاییدن دام ها است.

در گذشته برای هر یک از سی روز ماه نامی گذاشته بودند که روز اول "هرمز" و روز آخر "انیران" نامیده می شده؛ سنگسری ها هنوز روز اول ماه را "ورمز" نامیده و "انیران" روز سی ام ماه را فقط در "شروره مُ " حفظ کرده و آنرا "نر" یا "نرون" می خوانند. همچنین ایرانیان قدیم هرگاه که روزماه با نام ماه همسان می شد جشن می گرفتند؛ سنگسری ها روز سیزدهم تیر ماه را " تیر مُ یی سیزده" خوانده و آنروز را مقدس دانسته و مراسمی خاص برای آن دارند.

[ویرایش] منابع