گشنيز

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

گشنيز

نام علمي: Coriundrum Sativum

از خانواده جعفري: Umbelliferae

نام هاي رايج: كربره، گشنيج

[ویرایش] شرح

گشنيز گياهي يك ساله است كه طول آن به 60 سانتي متر مي رسد. بر روي شاخه هاي پاييني برگ هاي صاف شبيه برگ جعفري مي رويد و بر روي شاخه هاي بالاتر برگ هاي نازك پر مانند ديده مي شود. برگ هاي گشنيز وقتي فشرده شوند، بوي معطر از خود ساطع مي كنند. از اواسط تابستان تا اواسط پاييز چترهاي گل زيبا به رنگ سفيد تا قفايي كم رنگ شكوفه مي كنند. همين گل ها سپس تبديل به ميوه هاي سبز، مدور(تخم) مي شوند كه به محض رسيدن، از گياه جدا مي شوند و مي ريزند.


[ویرایش] تركيبات شيميايي

دانه گشنيز حاوي مواد چرب( مركب از اسيدهاي اولئيك، پالميتيك، پتروسه لينيك و اسيدلينولئيك)، مواد پروتئيك، مواد سلولزي، مواد غير ازته و اسانس مي باشد كه اسانس تركيبي از لينالول راست يا كورياندول، پنين، ليمونن، ترپنينن، ميرسن، فلاندرن و به مقادير كم ژرانيول، بورنئول، الئيددسيليك و اترهاي ليناليتيك مي باشد.


قسمت مورد استفاده آن برگ و ميوه هاي آن است .


[ویرایش] خواص و اثرات دارويي

گشنيز از نظر حكماي طب سنتي است و داراي خواص ضد عفوني كننده مجاري ادراري، نيرو دهنده، مقوي مغز، مقوي قلب، مقوي معده، قاعده آور، ضد صرع، خواب آور، محلل غذا، ضد كرم، محرك اشتها، ضد كرم، ضد افسردگي، ضد وسواس، ضد سردرد، كم كننده غرايز جنسي، ضد استفراغ، ضد عفوني كننده، هضم كننده غذا، مدر، ضد تشنج است.

گشنيز در موارد وسواس و هيستري، رفع خفقان، رفع بلع هوا (آئروفاژي)، بيماري هاي عفوني مختلف نظير تب تيفوئيد(حصبه) و بيماري هاي مختلف با منشاء كلي باسيل ها و تب هاي نوبه اي برگ گشنيز بيشتر به حالت تازه ، يكي از پر مصرف ترين سبزيجات است .ميوه گشنيز يكي از مهمترين منابع اسانس در صنايع دارو سازي و آرايشي و بهداشتي است . ميوه گشنيز داراي اثر ضد درد ، ضد نفخ ، ضد اسپاسم ، مقوي معده ، اشتها آور و ضد ميكرب است .با توجه به اينكه در اسانس ميوه گشنيز تركيبات خوشبويي از جمله لينالول وجود دارد از آن در صنايع آرايشي در تهيه مواد معطر به وفور استفاده مي شود . خوردن زياد تخم و يا برگ گشنيز باعث نسيان، خواب هاي پريشان شده و موجب لكنت زبان و كندي ذهن مي شود، مقدار خوراك برگ آن 50 گرم است. دم كرده 30 در هزار تخم گشنيز مقوي معده، محلل غذا، محرك اشتها است . از كرد دانه گشنيز به ميزان 2 تا 5 گرم مخلوط با عسل و يا دم كرده 10 تا 30 گرم آن در يك ليتر آب به همراه مقداري قند استفاده درماني دارد. تخم گشنيز را بكوبيد و در سركه خيس كنيد و بر سر بماليد ، براي سردرد كه از حرارت توليد شده باشد مفيد است. تخم گشنيز براي تسكين دردهاي عصب صورت (نورالژي فاسيال) اثر قاطع و حتمي دارد. در اين مورد بايد سر و صورت را با دم كرده تخم گشنيز بخور دهند و از همين دم كرده روزي 3 تا 4 استكان تناول نمايند.

ميوه گشنيز در مواردي كه مسموميت بر اثر پيدايش تخميرهاي عفوني در روده پيش مي آيد، به علت خاصيت ضد باكتري كه دارد، اثر مفيد ظاهر مي كند.


توجه: مصرف زياد و بي رويه ميوه و اسانس ميوه و حتي شيره گياه گشنيز نوعي مستي توأم با خستگي مفرط منجر به خواب عميق و حالاتي نظير گنگي و بيحسي پيش مي آورد كه ممكن است در خاتمه منجر به ورم معده- روده پيدايش خون در ادرار و نفريت حاد گردد. به عنوان خواب آور قبل از خواب 30 گرم گشنيز خام تناول شود. يك قاشق غذا خوري پودر تخم گشنيز را در يك ليوان آب جوشانيده جهت تسكين درد گوش و درد عصب صورت (نورالژي فاسيال) اولاً گوش را بخور دهند و ثانياً اين فراورده را صبح و ظهر و شب هر دفعه يك يا دو استكان تناول نمايند و تا بهبودي كامل ادامه دهند. جهت رفع خارش پوست و آلرژي و رفع كهير و اگزما مقداري گشنيز تازه را پس از شستن نرم كوبيده و با مقداري پودر نان خشك مخلوط كرده بر پوست بماليد و تا بهبودي كامل ادامه دهيد. جهت درمان آماس قلب، آماس مثانه، آماس مجراي ادرار(بجاي آنتي بيوتيك) هر وعده يك قاشق چاي خوري پودر تخم گشنيز تناول نمايند و بهبودي كامل ادامه دهند. و يا اين پودر را در يك استكان آب جوش دم كرده تناول نمايند. اين دارو اثر ضد باكتري و ضد قارچ دارد و به طور كلي اثر آنتي بيوتيك دارد بنابراين تمام ناراحتي هاي دستگاه ادراري را كه منشاء ميكروبي دارد درمان مي كند. دم كرده 30 در هزار گشنيز ، 30 دقيقه بماند ، 2 تا 3 فنجان جهت رفع بي اشتهايي عصبي (نروز) تناول نمايند. تخم گشنيز را نرم كوبيده هر وعده چهار قاشق چاي خوري از پودر آن را در يك ليوان آب جوش دم كرده و در موارد گريپ، آنژين حتي از نوع (استرپتوكوكسي(آنژين سفيد)، و گلو درد ابتدا بخور دهند و سپس از اين محلول يك يا دو استكان تناول نمايند. به عنوان داروي ضد تشنج، ضد صرع، ضد افسردگي، ضد وسواس، و ضد سر درد مقدار 5 تا 15 گرم تخم گشنيز را در دو ليوان آب جوش دم كرده هر وعده يك استكان با كمي قند بزرگسالان تناول نمايند. از اين دارو به عنوان ضد درد عصب صورت، ضد درد سينوزيت، ضد درد گوش و ضد درد چشم و دندان هم استفاده مي شود. اگر سرب را با آب گشنيز بسايند و با روغن گل سرخ مخلوط نمايند پمادي به دست مي آيد كه براي درمان سرطان پوست(نوع كارسينوماي زخمي يا غير زخمي) نافع است . از اين پماد روزي يك مرتبه در محل بماليد . احتياط: در مصرف فراورده هاي تخم گشنيز نبايد زياد روي شود زيرا ايجاد خواب آلودگي شبيه به مستي و سنگيني زبان مي كند و حالت هايي نظير گنگي و بي حسي به وجود مي آورد كه ممكن است به ورم معده و روده منتهي شود.


در هر صد گرم گشنيز تازه مواد زير وجود دارد. آب 8/92 درصد، انرژي 20 كالري، پروتئين 37/12 گرم، چربي 77/17 گرم، كربوهيدرات 99/54 گرم، فيبر 9/41 گرم، ويتامين آ 0 ميلي گرم، ويتامين ث 21 ميلي گرم، ويتامين اي 0 ميلي گرم، تيامين 24/. ميلي گرم، ريبوفلاوين 29/. ميلي گرم، نياسين 13/2 ميلي گرم، پانتوتنيك اسيد 0 ميلي گرم، فولات 03/. ميلي گرم، كلسيم 63/708 ميلي گرم، آهن 32/16 ميلي گرم، منيزيوم 17/330 ميلي گرم، فسفر 83/408 ميلي گرم، فسفات 1267 ميلي گرم، سديم 31/33 ميلي گرم، روي 7/4 ميلي گرم، مس 98/. ميلي گرم، منگنز 9/1 ميلي گرم


در هر يك قاشق سوپ خوري حاوي مواد زير است.

آب 86/8 درصد، انرژي 88/14 كالري، پروتئين 62/. گرم، چربي 75/2 گرم، كربوهيدرات 75/2 گرم، فيبر ½ گرم، ويتامين آ 0 ميلي گرم، ويتامين ث 05/1 ميلي گرم، ويتامين اي 0 ميلي گرم، تيامين 01/. ميلي گرم، ريبوفلاوين 01/. ميلي گرم، نياسين 11/. ميلي گرم، فولات 0 ميلي گرم، كلسيم 43/35 ميلي گرم، آهن 82/. ميلي گرم، منيزيوم 51/16 ميلي گرم، فسفر 44/20 ميلي گرم، فسفات 35/63 ميلي گرم، سديم 77/1 ميلي گرم، روي 24/. ميلي گرم، مس 05/. ميلي گرم، منگنز 1/. ميلي گرم


منبع : سبزي درماني، نويسنده آريا فلاحتگر ليش، انتشارات نيلوفرانه، چاپ سوم، تيراژ 5000 نسخه