فریدریش وهلر
از ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد.
[ویرایش] فريدريش وهلر
[ویرایش] Friedrich Wohler
من مي توانم بدون کمک انسان يا سگ يا کليه , در آزمايشگاه اوره تهيه کنم.... اين خبر تکان دهنده اي بود که فريدريش وهلر , شيميدان آلماني , به جهان داد و گفت که به کشف تازه اي در شيمي دست يافته است. براي نخستين بار , انسان در آزمايشگاه ترکيب هايي تهيه کرد که سابقا از موجودات زنده بدست مي آمد. هنگامي که فريدريش وهلر , در سال 1828 به طريقه مصنوعي اوره تهيه کرد , رشته جديدي به نام شيمي آلي به ديگر رشته هاي علوم افزوده شد. کلمه ارگانيک , از واژه ارگانيسم به معني اندام هاي زنده گرفته شده است. زيست شناسان تصور مي کردند که بعضي از عوامل نيروي حياتي که در ساختن ويتامين ها , هورمون ها و ساير ترکيبات کمپلکس دخالت دارند , در گياهان و جانوران يافت مي شوند. ويليام هنري شيميدان انگليسي در نوشته هايش مي نويسد : احتمال ندارد که بتوانيم در اين عمليات , الهامي از طبيعت بگيريم. اين حرف درست يک سال پيش از کشف بزرگ وهلر زده شده بود. امروزه شيمي آلي علم شناخته شده اي است و به شيمي کربن معروف است. روزانه هزاران هزار ترکيب گوناگون آلي , که اساس آنها را عنصر کربن تشکيل مي دهد , در کارخانه ها و آزمايشگاه هاي شيميايي ساخته مي شود. مثلا , از ترکيب اوره با فرم آلدئيد که يک ترکيب آلي است , براي ساختن ظروف نشکن مثل مانند بشقاب , فنجان و غيره استفاده شده است. فردريش وهلر , در ژوئيه سال 1800 در دهکده اي نزديک فرانکفورت آلمان چشم به جهان گشود. پدرش مردي تحصيلکرده و با قدرت بود , و خيلي زود فريدريش را به کسب علم و دانش واداشت. فردريش زير نظر پدر قدرتمندش به تحصيل پرداخت و به معدن شناسي و شيمي علاقمند شد. به علت آزادي کاملي که پدرش به او بخشيده بود مي توانست کارهاي خود را در يک آزمايشگاه شخصي که فراهم آورده بود دنبال کند. وهلر جواني ماجراجو و کنجکاو بود , از اين رو به کارهاي خطرناکي در آزمايشگاه دست مي زد. حتي يکبار بر اثر بي احتياطي , جواني را به کشتن داد. وهلر در 20 سالگي وارد دانشگاه ماربورگ شد. هدفش از ورود به دانشگاه , تحصيل علم پزشکي بود , چون به اين رشته علاقه زيادي داشت. او اتاقش را به يک آزمايشگاه پژوهشي تبديل کرده بود و اين کار زياد مورد رضايت مقامات دانشگاه نبود.حتي استادش نيز او را به خاطر اين کار چند بار مواخذه کرد. وهلر که چنين ديد , تاب نياورد و تصميم گرفت آزمايشها و تحقيقاتش را در جاي ديگري دنبال کند. دانشگاه هايدلبرگ , اخيرا رشته پزشکي داير کرده بود و استادي شيمي آنجا را شيميدان آلماني لئوپولد گملين(1) بر عهده داشت. وهلر به اين دانشگاه آمد و از آنجا در رشته پزشکي فارغ التحصيل شد. اما پروفسور گملين به او پيشنهاد کرد که به جاي حرفه پزشکي علم شيمي را دنبال کند. وهلر که به توصيه هاي گملين احترام مي گذاشت , پند او را شنيد و به جاي اينکه وقتش را در بيمارستان بگذراند به استکهلم رفت و زير نظر شيميدان نامدار سوئدي , برزليوس (2) به پژوهش درباره علم شيمي پرداخت. زماني که در سوئد کار مي کرد , به آزمايش هاي موفقيت آميزي دست زد. او ترکيبي از ازت , کربن , اکسيژن و نقره تهيه کرد و نام آن را سيانيد نقره گذارد. اين کشف جالب , توجه دانشمندان را به خود جلب کرد. از سوي ديگر , شيميدان آلماني يوستوس لي بيگ (3) که در پاريس روي مواد محترقه کار مي کرد , ماده اي نظير ماده اکتشافي وهلر ساخته بود. ظاهرا , مقدار عناصر ازت , کربن , اکسيژن و نقره در اين ترکيب جديد و ترکيبي که وهلر ساخته بود با هم فرقي نداشت ولي طرز عمل دو ماده متفاوت بود. علت چه مي توانست باشد؟ اين کشف شيميدانان را به فکر انداخت تا بررسي دقيقتري در اين مورد انجام دهند. آنها هميشه براي بيان يک ترکيب شيميايي از فرمول استفاده مي کردند , اما کشف اخير به کلي نظريه هاي پيشين را برهم زد و ثابت کرد که فقط فرمول براي اين کار کافي نيست. وهلر و برزليوس , که اهميت مساله را فهميده بودند نام جديد اين ترکيب شيميايي را ايزومر نهادند. ايزومر به ترکيب هايي گفته مي شود که از لحاظ کميت عناصر شيميايي يکسانند اما ترتيب قرار گرفتن اتمهاي مولکول هاي آن ها متفاوت است. اين کشف سبب شد که هر دو شيميدان جوان , لي بيک 21 ساله و وهلر 23 ساله با هم دوست شوند. وهلر پس از بازگشت از سوئد به برلين رفت و در يک مدرسه بازرگاني معلم شد. در آزمايشگاه مدرسه بار ديگر روي خاصيت سيانيد ها مطالعه کرد و موفق به تهيه سيانيد شد. هنگامي که مشغول آزمايش سيانيد پتاسيم با سولفات آمونيوم بود ناگهان به کشف بزرگي دست يافت. او مشاهده کرد که از محلول بدست آمده بلورهاي سفيد رنگي به شکل سوزن خارج مي شود و اين بلورها چيزي جز سيانيد آمونيوم يا اوره نمي توانست باشد وهلر در سال 1827 براي نخستين بار عنصر آلومينيوم را در آزمايشگاه تهيه کرد . او همچنين عناصري مثل بريليوم , ترميوم و واناريوم را کشف کرد
(1) : Leopold Gmelin (1788-1853
(2) : Jons Jakob Berzelius
(3) : Justus Liebig (1803-1873
منبع : پیشگامان علم - نوشته فیلیپ کین - ترجمه پرویز قوامی - تهران انتشارات امیر کبیر ۱۳۶۲