آرشین مال آلان
از ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد.
آرشین مال آلان از جمله جذاب ترین داستانهای فرهنگ آذربایجانی است که در سال ۱۹۱۰ میلادی توسط اوزیر حاجی بایف (Uzeyir Hajibeyov) موسیقیدان شهیر آذری بصورت اپرای کوچک (Operetta) تهیه شد. این اپرا آنقدر مورد توجه علاقمندان به فرهنگ و هنر آذربایجان قرار گرفت که امروزه نیز به مناسبتهای مختلف کماکان شاهد اجراهای مختلف از آن هستیم.
هر چند اصطلاح «آرشین مال آلان» را «پارچهفروش»[1]* ترجمه کردهاند، اما جا دارد اشاره کنیم که آرشین واحد قدیمی اندازه گیری طول در [روسیه] بوده که تقریبآ معادل ۷۱ سانتیمتر است و «مال آلان» به معنای کسی است که جنسی - یا همان مالی - را خریداری میکند و ترکیب «آرشین مال آلان» بیشتر به مفهوم «قوارهفروش» یعنی افرادی است که پارچه را بصورت متری دادوستد میکنند.
[ویرایش] نسخهها
بر اساس این داستان پنج نسخه فیلم (یکی از آنها در تهران و به زبان فارسی) تهیه شدهاست. نسخههای اول و دوم این اثر در سالهای ۱۹۱۶ و ۱۹۱۷ قبل از انقلاب بلشویکها و پایه گذاری اتحاد جماهیر شوروی تهیه شد. چند ماه پس از نمایش اولین نسخه این فیلم، ترجمه آن در کشورهایی مانند روسیه، ارمنستان، یونان، ایران، انگلستان، فرانسه، ازبکستان و تاجیکستان نیز به نمایش در آمد.
نسخه سوم فیلم به دستور استالین تهیه شد. نسخه سوم فیلم، در زمان حکومت شوروی سابق و [جنگ جهانی دوم] تهیه شد که به اعتقاد همه دست اندرکاران هنری، با وجود آنکه بصورت سیاه و سفید تهیه شدهاست، موفق ترین نسخه این فیلم موزیکال شناخته شدهاست. کارگردانی این فیلم را رضا طهماسیب (Reza Tahmasib) و نیکولای لشنکو (Nikolai Leshenko) بر عهده داشتند. رشید بهبودف (Rashid Behbudov خواننده بزرگ آذری) در این فیلم نقش «عسگر» که یک تاجر ثروتمند است را بازی میکند که برخلاف رسم روزگار میخواهد همسر آینده اش را خود انتخاب کند؛ بنابراین با مشکلات مربوطه دست به گریبان میشود. عسگر که دارای عقاید روشنفکرانه و مدرن است به توصیه دوست خود (سلیمان) تغییر قیافه داده خود را بصورت یک پارچه فروش دوره گرد در میآورد تا به این روش بتواند با فروش پارچه به زنان، همسر مورد علاقه خود را پیدا کند و ....
(بسیاری معتقد هستند که موزیکال «آرشین مال آلان» نگاهی انتقادی و طنز گونه به برخی آداب و رسوم اجتماعی قدیم دارد که باعث بوجود آمدن محدودیت در فعالیت اجتماعی زنان و یا برقراری ارتباطات اجتماعی میان زن و مرد میشود. حاج بایف پیش از این در «لیلی و مجنون» (۱۹۰۸) که منجر به تهیه دو فیلم موزیکال دیگر شد نیز چنین تجربهای را کرده بود.)
در رابطه با نسخه سوم ذکر این نکته نیز لازم است که استالین به زیبایی بدون حد و مرز موسیقی حاج بایف و علاقه مردم به این داستان به خوبی واقف بود و به همین دلیل با وجود آنکه کشور در گیر مشکلات جنگ جهانی بود، برای ایجاد وحدت و تقویت روحی مردم دستور داد تا مجددآ فیلمی در خور این موسیقی زیبا تهیه شود، که ماحصل آن این نسخه موفق بود.
نسخه سوم یکسال بعد جایزه استالین را دریافت کرد و دست اندر کاران آن یعنی آهنگساز، کارگردان و رهبر ارکستر نیز مفتخر به دریافت این جایزه شدند.
[ویرایش] نیاز جاجی بایف
رهبری ارکستر نسخه پنجم را نیازی (Niyazi , ۱۹۱۲-۱۹۸۴) از بزرگترین رهبران ارکستر تاریخ آذربایجان بر عهده داشت. نیازی - با نام اصلی نیاز حاجی بایف (Kniaz Hajibeyov) - فرزند ذولفقار حاجی بیف (Zulfigar) آهنگساز آذری بود و عموی او کسی نبود جز اوزیر حاجی بیف (اوزیر حاج بیگوف) بنیانگذار موسیقی کلاسیک و تاج ذرین موسیقی آذری.
او علاوه بر آنکه حدود ۴۶ سال مسئولیت ارکستر سمفونیک آذربایجان را بعهده داشت، به درجهای از توانایی رسید که رهبری ارکسترهای بزرگ سمفونیک جهان همچون، پراگ، برلین، بوداپست، بخارست، نیویورک، پاریس، لندن، پکن، ... و نیز تهران را بر عهده داشت. نیازی یکی از موثر ترین افراد در معرفی موسیقی آذری به جهانیان محسوب میشود.
Uzeyir Hajibeyov , ۱۸۸۵-۱۹۴۸ اوزیر حاجی بایف راجع به کار خود مینویسد : «من کمدی موزیکال آرشین مال آلان را هنگامی که در کنسرواتوآر سنت پترزبورگ مشغول تحصیل بودم تهیه کردم، آخرین کاری بود که پیش از انقلاب ۱۹۱۷ آنرا تمام کردم.» «آرشین مال آلان نمونهای از زندگی مردم شهر شوشا در قره باغ است، جایی که من در آن بزرگ شدم.» او اضافه میکند : «مشکل بزرگ من پس از تهیه این بود که باید تلاشهای بسیاری میکردم تا مجوزهای لازم به منظور جلوگیری از سانسور آنرا، بگیرم.» «ازآنجایی که عسگر شخصیتی روشنفکر دارد، بسیاری فکر میکنند این کاراکتر خود من هستم، اما این نظر بطور کل غلط است. عسگر نمونهای از مردم عادی است که همه چیز را از دریچه تجارت نگاه میکند.» «و دلیل آن سادهاست، اگر او میخواهد پیش از ازدواج همسر آینده اش را ببینید، نه بخاطر روشنفکری است بلکه به دلیل آن است که او تاجر است و ازدواج را با معامله یا خرید جنس یکسان میانگارد.»
[ویرایش] پانویس
^ در انگلیسی آن را The Cloth Peddler (دستفروش پارچه) ترجمه کردهاند.