سنچولی

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

طایفه سنچولی از طایفه‌های استان سیستان و بلوچستان ایران است.

از این طایفه شجره‌نامه مکتوب و مستندی در دست نمی باشدبلکه اطلاعات بصورت سینه به سینه به نسل فعلی انتقال یافته است.اين طايفه خود را از اعقاب سلجوقيان می شمارند و عقيده دارند كه زادگاه اوليه اجدادشان جلگه سلجوقيان است و جای اين جلگه را پايين تر از خواف كه توابع تربت جام كنونی است مشخص می كنند. طبق روايت قومی يك رخداد عشقی سبب مي شود كه جد بزرگ آنها به نام رئيس بيگی با وجود داشتن دو زن كه هر دودختر عموهای وی بودند ترك ديار نموده وبه زابل كوچ كندودر آنجا با دختری كه در اصل سيستانی بوده آشناشود. پدر دختر با ازدواج وی و دخترش روی خوش نشان نمی دهد و سر سختانه به مخالفت بر می خيزد اما رئيس بيگی با پا فشاری و لجاجت بسيار عليرغم اين مخالفت با دختر ازدواج ميكند و در محل سنگل ياسرسنگ كنونی كه در جنوب غربی كوه خواجه زابل واقع است به كار دامداری مشغول مي گردد. در شرح اين ماجرا سالمندان طايفه همراهانی برای رئيس بيگي ذكر مي كنند كه پسر عموها و وابستگان وی هستند.حسين بر،سنگ بر،نارو،اختاد محمد ،سمسولی و محمد حسنی شش تن از كسانی بودندكه با رئيس بيگی به سيستان آمدند. فرزندان حسين بر و سنگ بر امروزه به نام ريگی موسوم اند و يا در طايفه ريگی ادغام شده اند.از نارو،ناروئی ها و ازسمسولی، ساسولی ها پديد آمدند فرزندان اختاد محمد فعلا در گرگان ساكن هستند و از محمد حسنی كه در آن زمان سردار سپاه يكی از حكام شيراز و با خواهررئيس بيگی ازدواج كرده بود براهوئی های زير كاری باقی مانده اند. در داستان قومی طايفه ،رئيس بيگی مرد مقتدری است كه در حاشيه كار دامداری موفق به ساختن قلعه مستحكمی(ارگ) در جنوب غربی كوه خواجه می شود كه قلعه كوه(ارگی كه برروی بلندی قرار دارد) در خاطره ها باقی مانده است. ظاهرا پس از ساختن اين قلعه است كه بين ملك كيانی و رئيس بيگي رقابت و در گيری ايجاد می شود و كار به محاصره و گرفتن ارگ(قلعه) می انجامد. سنچولی ها می گويند كه كيانی مذكور از رئيس بيگی درخواست ماليات يا حق علفچر می كند.و رئيس به او پيغام می دهدكه حاضر است در قبال ماليات شير تحويلش دهد و در خاتمه چنين پيشنهاد می كند.كه اگر به امررضايت دارد نی جو تعبيه كند تا از درون قلعه واز طريق نی جو ، يا لوله های نئين به او شير تحويل دهد. اين پيشنهاد كه در واقع نوعی تحقير و تمسخر به حساب می آيد كيانی را مصمم به تسخير قلعه وتاديب رئيس بيگی می كند. اما چون تسخير قلعه امری مشكل بود ، پدر زن رئيس بيگی كه كينه ازدواج اجباری دخترش را از ياد نبرده بود دست به كار شده با جمعی از مردان ملك كيانی به هيئت وشكل صياد و ظاهرا برای فروش پرندگان دريايی به نام قلك به پشت دروازه آمد و چون دروازه گشوده شد با تفنگ های فيتيله ای قلعه را تصرف كردند. تصرف ارگ به قيمت جدائی رئيس بيگی از همسرش تمام شد و پسر خود را كه محمد قاسم نام داشت از اين زن گرفت . سنچولی ها كه طايفه خود را از باز ماندگان بلا فصل سلجوقيان مي دانند پس از ورود به ايران در دو ناحيه خراسان و كرمان متمركز مي شوند كه طايفه مذكور ازبازماندگان سلاجقه كرمان هستند. با توجه به تشابه سازمان دهی قومی دو طايفه سنچولی و جهان تيغ كه هر دو دارای امير و سر كرده ای به نام دهباشی بوده اند و نظر به خصلت ستيزه جوئی مشترك آنها ،ترديدی وجود ندارد كه هر دو طايفه از همان جنگ جويانی بوده اند كه ملوك كيانی سيستان به خاطر طوايف سيستانی كه مورد هجوم وتجاوز بيگانگان قرارگرفته بودند،ناگزير به سيستان دعوت نمايند و ازوجودشان در جنگ ها ويا دفاع از موقعيت خويش استفاده كنند. اين موضوع راجی .پي.تيت به عنوان دليل مهاجرت برخی از طوايف غير بومی به سيستان ذكر كرده است. دليل يا سند روشنی براي ريشه نژادی سنچول هااز تيرهای موجود در جلگه ی سلجوقي كه امروزه به نام های سنگچولی ،سلجوقی ،تقديسی ،اسكندری و تيموری در پايين خواف زندگي می كند وجود ندارد بنابر اين پذيرفتن اين قضيه كه ريشه نژادی سنچولی ها از سلاجقه كرمان بدانيم چندان نامعقول به نظر نمی رسد. اين مطلی است كه در گفتار برخی از معمرين مطلع قوم نيز مورد تاييد قرار مي گيرد. با اين حساب ترديدی باقی نمی ماند كه حركت قومی و جمعی تيره ای از سلاجقه كرمان در يك دوره ناامن به جانب خراسان كه از طريق سيستان صورت گرفته است سبب شده تا جمعی در سيستان باقی بمانند و ديگران به راه خود ادامه دهند تا در محل جلگه سلجوقيان با رفاه بيشتر روزگار بگذرانند . امروزه از نوادگان رئيس بيگی تيرهای خوشداد ، حسين اختاد(خداداد) يا حسين دينار ،صديف و محمد قاسمی ورضايي وجود دارند 0 از نظر اسمی يا از نظر محل سكونت سنچولی های سيستان به پنج تيره(شاخه) زير تقسيم مي شوند :

  • تيره سيك (سيك چولی يا سنچولی)ساكنين طلايی زابل
  • تيره ملك جعفری ها ساكنين ده سنچولی شيب آب تا منطقه ی ميانكنگی زابل
  • تيره سرگل ساكنين قريه گوری و توابع سيستان
  • تيره دو كله كه قوميت با صديف دارند در ميانكنگی و برخی از جاهاي ديگر سيستان پراكنده اند.
  • تيره رضايی كه قبلادر قريه ريگ آب زابل وبعد از آن درشهرزابل ،زاهدان،شهرستان سرخس ونواحی شمالی ايران(تركمن صحرا) نقل مكان نموده اند.

طايفه سنچولی یا سنگچولی مسلمان ودر دو مذهب شیعه وسنی در اکثر نقاط ایران منجمله در زابل، زاهدان، ‌میانکنگی و خراسان رضوی (مشهد-سرخس-خواف-تربت جام-صالح آباد) و استان یزد(طبس) و گرگان- گنبد- گالیکش- آزادشهر و علی آباد و کشورهای افغانستان- پاکستان -ترکمنستان زندگی می کنند. طبق آخرین بررسی که توسط افراد سرشناس طایفه بعمل آمد بالغ برصد هزارتن ازطايفه سنچولی در سراسر ایران شناسایی شده اند.

منبع وماخذ:زادسروان سيستان-غلامعلی رئيس الذاكرين وتحقيقات نگارنده(محمددين سنچولی)