موسیقی دوره رمانتیک

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

فهرست مندرجات

[ویرایش] موسيقي دوره رمانتيك

هر دوره اي از تاريخ موسيقي هميشه داراي دو مفهوم است: اول مشخص كردن سبك هاي به خصوصي از موسيقي، دوم تعيين كردن دوره هاي به خصوصي كه در آن اين سبك ها جريان دارند. براي مثال صفت كلاسيك در مفهوم رايج آن به سبك آثار هايدن، موتسارت، بتهون و هم چنين به دوره زماني كه اين سبك ها در آن جريان داشته اند يعني سال هاي 1770 تا 1830 گفته مي شود. بنابرانين با شناخت از موسيقي و زماني كه آهنگساز در آن مي زيسته است، مي توان حدود به وجود آمدن يك سبك را معين كرد، ولي گاهي هم تشخيص دقيق حدود مشكل است.

واژه هاي كلاسيك و رمانتيك كه بيان كننده سبك دوره هايي از تاريخ موسيقي هستند، به دو دليل اشكالاتي در بر دارند. اول اين كه هر دو كلمه در ادبيات، هنر زيبا و تاريخ عمومي داراي مفاهيم وسيع تر و متعددتري نسبت به آنچه در تاريخ موسيقي مورد استفاده قرار گرفته است، هستند. (موسیقی کلاسیک و رمانتیک، تالیف هوشنگ کامکار، تهران، 1380، دانشگاه هنر)


كلاسيك را مي توان چيزي تمام شده، كامل، قابل نمونه برداري و نمونه قابل قبولي كه آثار بعدي از روي آن ارزيابي شد ناميد. با اين تعريف بعضي از مصنفان قديمي موسيقي مثل پالسرينا را مي توان كلاسيك ناميد ولي براي قرون نوزدهم و بيستماين موسيقي هايدن ، موتسارت و بتهون است كه كمال مطلوب كلاسيك به شمار مي آيد.

دوم اينكه اختلاف كلاسيك و رمانتيك كاملاً مشخص نيست، زيرا عوامل مشترك بين آنها بيشتر از عوامل متضاد است. هر دو مكتب داراي اصول هارموني، قواعد كلي رابطه آكوردها، ريتم، فرم و مفاهيم مشتركي هستند. تجربيات و تغييرات فردي و پيشرفت هايي كه در زمينه موسيقي از موتسارت تا مالر شده است همه در يك جريان سنتي و چارچوب كلي مشترك قرار دارند. مثلاً اگر موتسارت مي توانست موسيقي مالر را گوش كند، ممكن بود كه از آن لذت ببرد يا اين كه خوشش نيايد ولي در هر صورت برايش يك پديده عجيب و غريب نمي بود. (تاریخ موسیقی، تالیف لوست مارتیروسیان، ترجمه سیروس کلباسی)

اكنون بايد سعي كرد كه در رابطه با موسيقي قرن نوزدهم تعريفي از سبك رمانتيك به دست داد و ويژگي هاي آن را مشخص كرد. صفت رمانتيك از رمانس گرفته شده كه معني اصلي ادبي آن مشتق از داستان ها يا قهرمانان اشعار و وقايع قرون گرفته شده كه معني اصلي ادبي آن مشتق از داستان ها يا قهرمانان اشعار و وقايع قرون وسطي است كه به زبان رمانس نوشته مي شوند (زبان رمانس يكي از زبان هاي محلي و عاميانه است كه از زبان لاتين به نام رمان برخواسته است).

اشعار قرون وسطي كه درباره پادشاه آرتور بودند به رمانس هاي آرتوري شهرت داشتند. از آن زمان به بعد و حدود اواسط قرن هفدهم كه كلمه رمانتيك مورد استفاده قرار گرفت اشارات ضمني به چيزهاي خيلي دور، افسانه اي، موهوم و خيالي، عجيب و تصوري متضاد با جهان حقيقي را در برداشت. (مقدمه‌ای بر شناخت موسیقی، اثر کولوسووا، ترجمه علی اصغر چارلاقی)


[ویرایش] نشانه هاي رمانتيسم

در يك مفهوم كلي تمام هنرها را مي توان رمانتيك فرض كرد، زيرا ممكن است هنر مواد اوليه اش را از زندگاني حقيقي بگيرد و با تغييراتي درآن دنيايي جديد و تازه بسازد كه تا حدي از زندگي روزمره فاصله داشته باشد. از اين لحاظ هنر رمانتيك در تاكيد بيشترش بر كيفيت و شگفتي و بي رمزي با هنر كلاسيك فرق دارد. در مفهوم كلي رمانتيسم پديده اي مختص به يك دوران نيست، بلكه در زمان هاي مختلف با اشكال گوناگون در تاريخ موسيقي و ديگر هنرها ظاهر مي شود. مثلاً دوره آرس نوا (هنر جديد) را نسبت به آرس آنتيكوا (هنر قديم) يا هم چنين دوره باروك را نسبت به رنسانس و يا اين كه هنر موسيقي قرن نوزدهم را نسبت به دوره كلاسيك مي توان رمانتيك فرض كرد.

در مكتب كلاسيك بيشتر به فرم توجه مي شود در حالي كه مكتب رمانتيك بيشتر به مضمون و بيان احساسات و حالات دروني اهميت داده و زيبايي هاي فني چندان مطرح نيستند.

يكي ديگر از مشخصات رمانتيسم، دگرگون ساختن برخي از ويژگي هاي كلاسيك، از جمله قواعد خشك، نظم و تعادل، تماميت و كنترل است. وضوح و روشني كه از جنبه هاي مهم كلاسيك ها بود جايش را به نوعي تيرگي و ابهام عمدي و بيان سمبوليك در رمانتيك ها داد. شخصيت هنرمند به تدريج با محتواي هنريش در آميخت و هنرها عموماً با هم ديگر تركيب شدند. آهنگسازان رمانتيك اكثراً با ادبيات و ديگر علوم و هنرها آشنا بودند و موسيقي و شعر در يكديگر تاثير فراواني گذاشتند. (موسیقی و نهضت رمانتیک در موسیقی، ای دبلیو لاک، 1969)

اگر بپذيريم كه شگفتي، نامحدودي و بي پاياني از خصوصيات سبك رمانتيك است، بنابراين موسيقي از همه هنرهاي ديگر رمانتيك تر است، زيرا عوامل اصلي موسيقي مانند صدا و ريتم از اشياي واقعي جهان جداست. همين جدايي است كه موسيقي را از هر هنر ديگري در بيان احساسات، افكار و هيجانات دروني كه عوامل رمانتيك هستند مناسب تر مي سازد. هنرمندان رمانتيك بيشتر به احساسات و عوامل شخصي و دروني خود توجه داشتند. آنها دنياي خيال و رويا، افسانه هاي كهن، فواصل دوردست و ناآشنا و هم چنين عوامل را كه از زندگي عادي و روزمره فاصله داشت هدف اصلي آثارشان قرار مي دادند، خلاف آثار كلاسيك ها كه در آن عقل، منطق و استدلال بر احساسات و عواطف غلبه دارد، آثار هنرمندان رمانتيك سرشار از احساسات و عواطف انساني است.

موسيقي صرفاً سازي جدا از كلمات مي تواند اي ارتباط احساسي و عاطفي را زودتر برقرار كند و به همين دليل است كه موسيقي سازي كمال مطلوب هنر رمانتيك است. حالت انتزاعي بودن موسيقي سازي، جدايي آن از عوامل جهان بيرون، جنبه اسرار آميزي آن و هم چنين قدرت قدرت الهام غير قابل مقايسه اش كه بدون ياري كمات تاثير مستقيمي بر مغز دارد، آن را به يكي از والاترين هنرهايقرن نوزدهم تبديل كرده است.

شو پنهاور معتقد بود كه موسيقي همانا تصور و تجسم حقايق دروني جهان و بيان آني احساسات همگاني است. (صد سال موسیقی، جرالد آبراهام، شیکاگو، 1964)


[ویرایش] دوگانگي رومانتيك

در اينجا لازم است عوامل و شرايط متضاد آشكاري را مطرح سازيم كه در بر گيرنده تمام كوشش هاست براي درك مفهوم كلمه رمانتيك كه به موسيقي قرن نوزدهم اطلاق مي شود. در زير سعي خواهد شد كه اين دوگانگي را كه بر هنرمندان و موسيقي اين دوره تاثير مستقيم گذاشته است طبقه بندي كنيم و آنها را توضيح دهيم. 1- موسيقي و كلمات: از مهم ترين دوگانگي و تناقضاتي كه در موسيقي رمانتيك وجود داشت رابطه بين موسيقي و كلمات است. اگر موسيقي سازي هنر كامل رمانتيك است، چرا بزرگ ترين مصنف سمفوني (عالي ترين فرم موسيقي سازي) هايدن، موتسارت و بتهون آهنگسازان كلاسيك بودند؟ از طرف ديگر يكي از بارزترين فرم هاي رايج قرن نوزدهم قطعات آوازي به نام ليد است كه در آن شوبرت، شومان، برامس و هوگو ولف به همبستگي و اتحاد دروني تازه اي بين موسيقي و شعر دست يافتند. حتي در آثار موسيقي سازي آهنگسازان رمانتيك، روح ليريك و تعزلي ليد بيشتر از روج دراماتيك سمفوني احاطه دارد، همچنان كه در آثار سازي تعزلي ليد بيشتر از روج دراماتيك سمفوني احاطه دارد، همچنان كه در اثار سازي اواخر موتسارت، هايدن و خصوصاً بتهون اين امر آشكار است. موسيقي رمانتيك مديون تمايلات ادبي و ديگر هنرهاي غير از موسيقي است. عده زيادي از آهنگسازان پيشرو قرن نوزدهم بي نهايت طرفدار و دوستدار آثار شاعران و نويسندگان رمانتيك بودند و اغلب اين نويسندگان و شاعران نيز درباره موسيقي اظهار نظر مي كردند و در مواردي اثاري مي نوشتند. مثلاً ليست، برليوز، شومان و واگنر نه تنها تحصيل كرده و اديب بودند، بلكه با اديبان و فيلسوفان ديگر نيز دوستي و هم فكري داشتند. وبر، شومان و برليوز مقالات زيادي درباره موسيقي نوشتند و واگنر كه يكي از بزرگترين آهنگسازان دوره عظمت رمانتيك به شمار مي آيد، شاعر، مقاله نويس و فيلسوف نيز بود. بايد توجه داشت كه جريان رمانتيك قبل از موسيقي در ادبيات وجود داشت و از نويسندگاني كه تاثير فراواني بر آهنگسازان رمانتيك داشتند مي توان به جان پاول ريختر، هوفمان كه خود از آهنگسازان اپرا بودند، والتر اسكات ولرد بايرون اشاره كرد. (موسیقی در تمدن غرب، لانگ پل هنری، نیویورک، 1963)

تناقضاتي بين موسيقي سازي به عنوان عالي ترين عامل بيان احساسات از يك طرف و رابطه قوي ادبيات با موسيقي در قرن نوزدهم از طرف ديگر در مفهوم حل گرديد. اصطلاح موسيقي برنامه اي همانگونه كه در قرن نوزدهم مورد استفاده قرار گرفت، عبارت است از يك نوع موسيقي سازي كه داراي موضوعاتي شاعرانه، توصيفي يا حتي داستاني باشد. البته نه در مفهوم فيگورهاي تصاوير صوتي آثار دوره باروك يا تقليد حركات و اصوات طبيعي در بعضي از آثار قرن هيجدهم. دومين شيوه اي كه رمانتيك ها توانستند به وسيله آن موسيقي ساز را با كلمات آشتي دهند، اهميت بخشيدن به قسمت هاي اكمپانيمان سازي در موسيقي آوازي است (از ليدهاي شوبرت تا اركستر سمفونيكي كه اپراهاي واگنر را همراهي مي كند).

تجاربي كه بتهون در خلال نوشتن آثارش به دست آورد، هر يك بناي عظيمي بود براي موسيقي رمانتيك، از جمله موسيقي برنامه اي قرن نوزدهم كه مشخصاً از سمفوني پاستورال او سرچشمه گرفت. آهنگسازاني كه تا اواسط قرن نوزدهم نهايت كوشش خود را در نوشتن موسيقي برنامه اي به كار بردند، مندلسون، شومان، برليوز و ليست بودند و در اواخر قرن مي توان از دبوسي و ريچارد اشتراوس نام بود. اما عملاً در اين دوره هر آهنگسازي كمابيش موسيقي برنامه اي نوشته است. (تاریخ موسیقی غرب، اثر گراوت دونالد، نیویورک 1960)


[ویرایش] جامعه و فرد

يكي ديگر از دوگانگي هاي رمانتيك، ارتباط بين آهنگساز و اجتماعي پيرامون اوست. در قرن هيجدهم اشراف و طبقات بالاي اجتماع هنر و ادبيات را مانند ديگر مظاهر زمان تحت اختيار خود داشتند و اكثر آثار هنرمندان در محافل اين عده عرضه مي شد و نتيجتاً فقط به دستور و سفارش آنها اثري به وجود مي آمد. به اين دليل آهنگسازان قرن هجدهم مجالي براي جلب توجه عام مردم نداشتند و در نتيجه شنوندگان آثارشان فقط عده محدودي از اشراف بود

با انقلاب كبير فرانسه و از ميان رفتن قدرت حاكمه اشراف و شاهزادگان، موسيقي توانست آزادي خود را در خدمت اكثريت مردم به دست آورد. اولين كسي كه اين سد عظيم را شكست بتهون بود. بتهون گر چه تمام عمر با عيان و اشراف معاشرت داشت ولي او آنها را در خدمت خود قرار داد و در نهايت موسيقي را براي بيان احساسات خود نوشت. با از بين رفتن حمايت اشراف از آهنگسازان تنها راه براي عرضه آثار موسيقايي در حضور عام، بر پا كردن كنسرت با خرج خود آهنگساز بود. در نتيجه كنسرت هاي اجتماعي و فستيوال هاي موسيقي در ابتداي قرن نوزدهم هم به طور قابل ملاحظه اي گسترش يافت و هر شهر و قصبه اي داراي يك اركستر كوچك شد. بايد متذكر شد، اجراي برنامه ها توسط اين اركستر چندان زياد نبود و آنها قدرت و عظمت اركسترهاي امروزي را نداشتند. انتشار آثار موسيقيدانان بسيار مشكل تر از انتشار يك كتاب بود و لذا مردم بيشتر با اجراي آثار مي توانستند با آهنگساز ارتباط برقرار كنند. (تاریخ موسیقی، اثر لوست مارتیروسیان، ترجمه سیروس کرباسی)

همانطور كه گفته شد، آهنگسازان اين دوره براي الهام موسيقايي بيشتر به درون خود فرو رفته و عملاً فردگرا شدند. به طوري كه آثارشان را براي آيندگاني كه ممكن بود آنها را تحسين كنند مي نوشتند نه براي سفارش دهنده معاصر. اين تاكيد بر فردگرايي در سرتاسر دوره رمانتيك وجود داشت و بنابراين هيچ وقت بر فاصله بين توده عظيم اجتماع و فرد آهنگساز پلي زده نشد. يكي ديگر از مظاهر فردگرايي اين دوره سوليست بودن اكثر آهنگسازان از جمله پاگاني ني در ويولن، شوپن و ليست در پيانو است كه در مقابل سوليست ها يا خوانندگان سلواپرايي قرن هجدهم كه عملاً جزو گروه بودند و يا رهبران اركستر در قرن بيستم كه يك گروه را اداره مي كنند قرار دارند. بهترين موسيقي آوازي قرن نوزدهم براي آواز سول تصنيف شده، نه براي گروه كر، در نتيجه اين عوامل شرايط اقتصادي آهنگسازان در آلمان و ديگر نقاط اروپا رو به ضعف نهاد و به ناچار آهنگساز مي بايست نوازنده اي چيره دست مي بود تا بتواند از اين طريق امرار معاش كند. (تفسیر موسیقی از کلاسیک تا دوره معاصر، تالیف سعدی حسنی)


[ویرایش] انسان و طبيعت

در نتيجه انقلاب صنعتي در قرن نوزدهم، جمعيت اروپا به طور قابل ملاحظه اي به خصوص در شهرها افزايش يافت. در سالهاي بين 1800 تا 1880 جمعيت شهرهاي لندن و پاريس چهار برابر شد و در نتيجه قسمت اعظم مردم از جمله موسيقيدانان از محافل بارگاهها و شهرهاي كوچك كه در آن اكثراً هم ديگر را مي شناختند و رابطه نزديكي داشتند به شهرهاي بزرگ كوچ كردند و در ميان ازدحام و شلوغي اين شهرهاي مدرن رها شدند. بيشتر زندگي روزانه مردم به تدريج از طبيعت جدا شد و در نتيجه همين جدايي بود كه انسان عاشق و شيفته طبيعت شد.

قرن نوزده عصر نقاشي منظره اي بود و نقاشان اين دوره بيشتر طبيعت را تصوير مي كردند. در آثار آهنگسازان نيز به اين امر توجه مي شد و مناظر موسيقايي چون اوراتوريو چهار فصل اثر هايدن، پاستورال اثر بتهون و به دنبال آن اورتورهاي مندلسون، سمفوني هاي بهار و راين اثر شومان پوئم سمفوني هاي برليوز و ليست و اپراهاي و بر و واگنر به وجود آمدند. با وجود اين براي آهنگسازان رمانتيك صرفاً نشان دادن طبيعت مطرح نبود، بلكه خويشاوندي نزديكي بين طبيعت و زندگي دروني موسيقيدان وجود داشت كه اين خود منبع الهام و پناهگاه روح او بود. (تاریخ جامع موسیقی، ترجمه بهزاد باشی)


[ویرایش] علم و غيرعلم=

قرن نوزدهم شاهد پيشرفت سريع در علم و دانش بود ولي در مقابل، موسيقي اين دوره هميشه از مرزهاي عقلاني به ماوراء طبيعت و ضمير ناخودآگاه سفر مي كرد.

موسيقيدانان اغلب موضوعات خود را از روياها (همانند سمفوني فانتاستيك برليوز)، يا اسطوره ها (مانند اپراهاي واگنر) انتخاب مي كردند. كوشش آهنگسازان در جهت يافتن زبان موسيقايي كه بتواند اين ايده هاي عجيب و خيالي را بيان كند، منجر به توسعه و گسترش هارموني، ملودي و رنگ آميزي اركستر شد. (تاریخ موسیقی، تالیف لوست مارتیروسیان، ترجمه سیروس کرباسی)


[ویرایش] ملي گرايي و احساسات بين المللي

يكي ديگر از عوامل دوگانه اين قرن، اختلاف سياسي بود كه بين ملي گرايان و ماركسيست ها وجود داشت. فكر ملي گرايي پديده مهم رمانتيك بود كه اثر زيادي بر موسيقي اين دوره به جاي گذاشت و در نتيجه به موسيقي فولكلوريك و آوازه هاي محلي كه بيانگر روح ملي بود توجه خاصي مبذول شد. بر خلاف موسيقي كلاسيك كه زبان جهاني داشت و خصوصيات ملي در آن به حداقل رسيده بود، موسيقي قرن نوزدهم، در حالي كه براي تمام بشريت تصنيف مي شد و در واقع بين الملل بود، ولي زبان ملي داشت و تعدادي از آهنگسازان در كشورهاي مختلف مكتب موسيقي ملي خود را به وجود آوردند. (موسیقی کلاسیک و رمانتیک، تالیف هوشنگ کامکار، تهران، 1380، دانشگاه هنر)

[ویرایش] سنت و انقلاب

حركت رمانتيك از همان ابتدا با تاكيد بر خاصيت اصالت در هنر رنگ انقلابي داشت و در كل رمانتيسم طغياني بود بر عليه محدوديت هاي كلاسيسم. آهنگسازان تا اواخر قرن هيجدهم براي زمان خود مي نوشتند و علاقه چنداني به گذشته و آينده نداشتند، اما آهنگسازان رمانتيك بيشتر به آيندگان و قضاوت نسل آينده مي انديشيدند و احساس همدردي با زمان خود نداشتند. هم زمان با اين جريان بعضي از آهنگسازان اين دوره هنوز از فرم هاي كلاسيكي مانند سونات، سمفوني كوارتت زهي استفاده مي كردند و در كل سيستم هارموني كلاسيك ها هنوز اساس موسيقي رمانتيك بود. لذا بعضي از آهنگسازان رمانتيك از جمله مندلسون، برامس و بروكنر را سنت گرا و برليوز، ليست و واگنر را پيشرو و انقلابي مي ناميدند و جالب اين كه هر دو گرايش سنت گرا و پيشرو در شومان وجود داشت. بنابراين يكي از ويژگي هاي حركت رمانتيك توجه به آينده و گذشته است و در همين رابطه بود كه آثار فراواني از گذشتگان در اين دوره به چاپ رسيد. پاسيون سن ماتيو اثر باخ دوباره احيا شد و در سال 1829 به رهبري مندلسيون در برلين به اجرا در آمد. اين اجرا نمونه آگاهانه از علاقه به موسيقي باخ بود كه بالاخره در سال 1850 به اولين انتشار آثارش نيز انجاميد. (کلاسیک، رومانتیک و مدرن، ژاک بارزون، نیویورک، 1969)


[ویرایش] منابع و مشخصات سبك رمانتيك

با خارج شدن آهنگسازان از زير سلطه اشراف و آزادي كه از اين طريق كسب كردند، فرم هاي دقيق و تركيبات موزون و مطبوع اصوات نيز دگرگون شد. در حقيقت اصول كلي كلاسيك ها مثل هارموني و بسط و گسترش موتيفي از بين نرفت بلكه به شكل ديگري تكميل شد. در اين دوران بود كه انواع مختلف و جديد موسيقي به وجود آمد. سال هاي 1830 از نظر ظهور قطعات كوتا پيانويي اهميت خاصي دارند و اين يكي از مهم ترين خصوصيات موسيقيدانان رمانتيك بود كه توجه فوق العاده اي به قطعات مجزا و مينياتوروار داشتند نه به كل قطعه. به عبارت ديگر آهنگسازان رمانتيك احساسات شديد دروني خود را بيشتر در بياني كوتاه و تعزلي عرضه مي كردند نه در قالب هاي پيچيده و بزرگي چون فرم سونات. اكثر اثار آهنگسازان قرن هجدهم، در فرمهاي چند موماني، سونات، سمفوني و كوارتت بود در حالي كه بيشتر آثار اركستري رمانتيك ها در يك مومان (مانند پوئم سمفوني ها، قطعات كوتاه پيانويي، قطعات ليريك پيانويي و آوازهاي سلو - ليد)تصنيف مي شد.

از جمله عواملي كه باعث شد آهنگسازان رمانتيك به فرم هاي كوتاهي كه داراي تقارن و توازن ساختماني موسيقيايي هستند گرايش پيدا كنند، تاثير فراوان ترانه ها، رقص هاي محلي و ملودي هاي اپراي ايتاليا بود. موسيقي رقص به طور طبيعي داراي فرازها و جملات متقارن است و به همين دليل بيشتر ملودي هاي دمانتيك از يك تقارن جمله اي (اغلب جملات هشت ميزاني) برخوردارند. مهم ترين نمونه اين تاثيرات را در آثار پيانوئي شوپن مثل مازوركاها، پولونزها و والس ها مي توان به خوبي مشاهده كرد. بنابراين فرم اشعار ترانه ها و رقص هاي محلي تاثير كلي در ساختمان ملودي دارد. ملودي هاي اغلب آثار شومان از يك تقارن كه نتيجه تاثير ادبيات در موسيقي اوست برخوردار است. براي نمونه تم اصلي تريو در رمينور او داراي تقسيم بندي هاي مساوي و برابري است كه از لحاظ ساختماني كاملاً بر فرم بندبند شعر منطبق است. آوازهاي شومان نمونه كاملي از تركيب موسيقي و شعر است كه در موسيقي سازي او نيز تاثير بسزائي به جاي گذاشته اند. همين رابطه شعر و موسيقي را در آثار ليست خصوصاً قطعه پيانوي سونته دل پتاركا و پوئم سمفوني هاي او مي توان مشاهده كرد. موسیقی کلاسیک و رمانتیک، تالیف فردریخ بلوم)

همانند موسيقي كلاسيك، اغلب ملودي هاي رمانتيك ها بر روي اكمپانيمان با جمله بندي هاي مشخص و متقارن بنا شده اند ولي ملودي هاي رمانتيك چه از جملات تصنيف شده باشند و چه از موتيف ها طولاني تر از كلاسيك ها هستند. يكي ديگر از مشخصات مهم ملودي هاي موسيقي رمانتيك خصوصاً در اواخر اين دوره استفاده از پرش هاي بزرگي چون فواصل ششم، هفتم، كاسته يا افزوده در ملودي براي بيان موسيقايي هر چه بيشتر است. در نتيجه وسعت صوتي ملودي ها بيشتر شد.

آهنگسازان به رنگ آميزي ملودي ها نيز توجه خاصي داشتند، به طوري كه يك ملودي در مناطق صوتي مختلف و در ميان رنگ آميزي هاي مختلف سازها تقسيم مي شد. (موسیقی در عصر رمانتیک، آلفرید آینستاین، 1947)

در نتيجه گرايش هاي ناسيوناليستي، ملودي هاي فولكوريك با جمله بندي هاي بي قاعده و تبادل گامهاي ماژور - مينور و مدال در موسيقي و ملودي هاي رمانتيك تاثير عميقي گذاشت. آزادي و قابل انحناء بودن ريتم يكي از بارزترين مشخصاتي است كه موسيقي رمانتيك را از كلاسيك جدا مي سازد. انواع ريتم هاي متقاطع دوتايي در مقابل سه تايي و پاساژهاي سريع بي قاعده دست راست پيانو در مقابل ضرب هاي منظم و قوي دست چپ از مشخصات برجسته آثار برامس، ليست و شوپن است.

يكي ديگر از مهم ترين مشخصات موسيقي رمانتيك، وحدت و پيوستگي در كل قطعه است كه به وسيله تكنيك تغيير و انتقال تمي و به كار بردن آن در تمام مومان ها و مكان هاي مختلف اثر به دست مي آيد. ليست در تمام پيئم سمفوني هايش از اين تكنيك جديد استفاده كرده است، بدين صورت كه يك تم مشخص به صورت اصلي يا اشكال مختلف و تغيير يافته ش به منظور ايجاد وحدت و يكپارچگي در اكثر مومان ها و يا كه يكي از ويژگي هاي موسيقي رمانتيك است بعدها تاثيرات فراواني در لايت موتيف واگنر به جاي گذاشت. (تاریخ موسیقی، تالیف لوست مارتیروسیان، ترجمه سیروس کرباسی)

از ديگر دستاوردهاي رمانتيك بسط و گسترش هارموني (آزادي بيشتر در به كارگيري كروماتيسم و ديسونانس ها) و رنگ آميزي اركستري و توجه به سونوريته هاي جديد است. هارموني هاي كروماتيك، محسوس هاي كروماتيك، مدولاسيون هاي درو، توناليته هاي مبهم، آكوردهاي پيچيده، استفاده آزادانه از نت هاي غير هارمونيك و كادانس هاي غير مشخص و نامعلوم از جمله عواملي هستند كه آهنگسازان رمانتيك براي محو و تاريك كردن توناليته به كار مي گرفتند. برخلاف كلاسيك ها كه اكثراً از توليته هاي محدودي استفاده مي كردند، رمانتيك ها تمامي تناليته هاي موجود را به كار گرفتند و حتي تناليته فاديز - مينور به تناليته رمانتيك موسوم شد. بكارگيري تناليته هاي مينور و عموماً از مشخصات بارز موسيقي رمانتيك است، زيرا در حالي كه فقط پنج درصد از آثار سمفونيك كلاسيك در تناليته مينور نوشته شده است، در نيمه دوم قرن نوزدهم بيش از 70 درصد از آثار سمفونيك در تناليته مينور است. طبق تعريف واگنر، ملودي به صورت نماي ظاهري هرموني در آمده بود و يك جزء تركيب دهنده آكورد محسوب مي شد. همانطور كه مي دانيم، آهنگسازان در قرن هجدهم هرگز در هارموني و ملودي گامي فراتر از بكارگيري آكوردهاي معمولي و هفتم ها برنداشتند. در نتيجه انقلاب صنعتي، اصطلاحات فراواني در ساختمان سازهاي بادي و هم چنين ساز پيانو به وجود آمد. بنابراين سونوريته هاي جديدي در پيانو كشف شد و از همه مهم تر تركيبات جديد اركستري با رنگ آميزي جديد به وجود آمد. مهم ترين ويژگي رنگ آميزي اركستر در اين دوره توجه به كلارينت، كلارينت باسف هورن انگليسي و فرانسوي و هم چنين هارپ است. (تاریخ جامع موسیقی، ترجمه بهزاد باشی)

گروه سازهاي زهي، بادي چوبي و بادي برنجي وسيع تر شدند و هر بخش از آنها با تقسيمات جداگانه اي به صورت دويز مورد استفاده قرار گرفتند. بالطبع اركستراسيون رمانتيك ها كامل تر و رنگين تر از كلاسيك تر شد و سازهايي نيز به اركستر افزودند. براي مثال بتهون در سمفوني پنجم، سازهاي پيكولو و كنتراباسون (كنتراناگوت) را به سزاهاي اركستر افزود و واگنر كه اهميت فوق العاده براي سازهاي بادي قايل بود توباي واگنري و كرآنگله را نيز به اركستر اضافه كرد. برليوز براي اجراي آثارش اركستر بسيار عظيمي تشكيل داد و در اين رابطه بود كه كتاب سازشناسي معروف خود را نيز در سال 1844 منتشر كرد.

همان گونه كه گفته شد، حدود سال 1800 بود كه اغلب فرم هاي كلاسيك، مانند سونات، سمفوني، كوارتت و وارياسيون و غيره اهميت خود را از دست دادند و آهنگسازان بيشتر به تصنيف قطعات كوتاه و مستقل پيانويي و هم چنين ليد پرداختند. در واقع اين دو فرم موسيقيايي از مهم ترين ويژگي هاي دوره رمانتيك به شمار مي آيند. (تاریخ موسیقی، اثر لوست مارتیروسیان، ترجمه سیروس کرباسی)

قطعات كوتاه پيانويي در كل به دو دسته تقسيم مي شوند: الف) قطعات ورتئوزيته كه توسط شوپن در سالن ها و ليست در كنسرت ها (اولين بار در كنسرت رم اجرا شد) ارايه شدند. ب) قطعات ليريك عنوان دار كه هر يك بيانگر حالت به خصوصي يا ايده توصيفي اند و در مجموع و يا به صورت جداگانه، داراي اسامي هستند. اين قطعات به چند دسته تقسيم مي شوند. 1- موسيقي رقص، نمونه بارز آن والس هاي شوبرت و شوپن است. 2- نكتورن، كه مبدع آن جان فيلد بوده و بعدها توسط شوپن توسعه يافت. 3- آوازهاي بدون كلام، كه معرف آن مندلسون است. 4- اتودهاي ليريك، كه باني آن شوپن است. 5- قطعاتي توصيفي عنوان دار، كه مهم ترين نمونه آن كارناوال اثر شومان است كه هر يك از قطعات آن نيز جداگانه داراي اسامي مختلف بوه و بيانگر حالت يا ايده به خصوصي هستند. (تاریخ موسیقی غرب، اثر گراوت دونالد، نیویورک 1960)

يكي ديگر از مشخصات مهم رمانتيك ها اهميت دادن به فرم آوازي ليد است و آن عبارت است از آوازي سلو به همراهي اكمپانيان ساز پيانو. ليد نويسي يكي از محبوب ترين فرم هاي آهنگسازي بود كه در اوايل قرن نوزدهم رايج بود و تقريباً اكثر آهنگسازان رمانتيك در اين زمينه آثاري به وجود آورده اند. آهنگسازان قرن نوزدهم به صورت زير تقسيم بندي مي شوند. سالهاي 1810 تا 1830 (دوره قبل از رمانتيك): شپر، روسيني، اواخر بتهون، شوبرت، كارل ماريان فن و بر، هوفمان سالهاي 1830 تا 1855 (دوره رمانتيك): شومان، مندلسون، برليوز، شوپن، ليست، بليني، دوني زتي. سالهاي 1855 تا 1890 (عظمت رمانتيك): اواخر ليست، برامس، واگنر، بروكنر، هوگوولف، جوزپه وردي، آهنگسازان ملي. سالهاي 1890 تا 1910(نسل تريستان): اواخر برامس، كلود دبوسي، مالر، ريچارد اشتراوس، موريس راول، مكتب وريسم. (موسیقی کلاسیک و رمانتیک، تالیف هوشنگ کامکار، تهران، 1380، دانشگاه هنر)




منابع: موسیقی کلاسیک و رمانتیک، تالیف هوشنگ کامکار، تهران، 1380، دانشگاه هنر

تاریخ موسیقی، تالیف لوست مارتیروسیان، ترجمه سیروس کلباسی

مقدمه‌ای بر شناخت موسیقی، اثر کولوسووا، ترجمه علی اصغر چارلاقی

موسیقی و نهضت رمانتیک در موسیقی، ای دبلیو لاک، 1969

صد سال موسیقی، جرالد آبراهام، شیکاگو، 1964

موسیقی در تمدن غرب، لانگ پل هنری، نیویورک، 1963

تاریخ موسیقی غرب، اثر گراوت دونالد، نیویورک 1960

تفسیر موسیقی از کلاسیک تا دوره معاصر، تالیف سعدی حسنی

تاریخ جامع موسیقی، ترجمه بهزاد باشی

کلاسیک، رومانتیک و مدرن، ژاک بارزون، نیویورک، 1969

موسیقی در عصر رمانتیک، آلفرید آینستاین، 1947

تاریخ موسیقی غرب، اثر گراوت دونالد، نیویورک 1960