Súdwesthoeksk

From Wikipedy

Súdwesthoeksk
oare namme(n): Súdhoeksk
Ingelske namme: Zuidwesthoeks
eigen namme: Súdwesthoeks
sprutsen yn: Nederlân
taalgebiet: de Súdwesthoeke, in lânstreek yn it súdwesten fan 'e provinsje Fryslân
tal sprekkers (2004): 58.000 yn Fryslân (skatting)
dialekten: gjin
taalklassifikaasje: Yndo-Jeropeesk - Germaansk - Westgermaansk - Noardwestgermaansk - Frysk - Westerlauwersk Frysk - Súdwesthoeksk
skrift: it Latynske alfabet
Bibeloersetting: gjin
taalstatus: it Súdwesthoeksk is in dialekt fan it Frysk; op himsels genietet it gjin erkenning
taalkoade ISO 639-1: n.f.t.
taalkoade ISO 639-2: n.f.t.
taalkoade ISO 639-3/DIS: n.f.t.

It Súdwesthoeksk, ek wol Súdhoeksk neamd, is ien fan 'e fjouwer grutte dialekten fan it Frysk en wurdt sprutsen yn 'e lânstreek dy't bekend stiet as de Súdwesthoeke, dus it súdwestlike part fan 'e provinsje Fryslân, begrinzge troch de Iselmar yn suden en westen en yn it noarden en easten rûchwei troch in tinkbyldige line fan Warkum oer De Jouwer en It Hearrenfean nei Skoattersyl.

It Súdwesthoeksk wurdt sprutsen troch nei skatting likernôch 58.000 minsken yn 'e provinsje Fryslân; hoefolle Friezen om utens Súdwesthoeksk sprekke is net dúdlik.


Ynhâld

[bewurkje seksje] Ofwikings fan it Standertfrysk

[bewurkje seksje] It ûntbrekken fan 'e nijere brekking

It Súdwesthoeksk wykt folle sterker fan it Standertfrysk ôf as de oare trije Fryske haaddialekten. Foar in grut part komt dat om't yn it Súdwesthoeksk de saneamde nijere brekking (of Nijfryske brekking) nea trochfierd is, wylst dy yn 'e oare trije haaddialekten in promininte posysje ynnimt.

Dy nijere brekking beslacht de brekking fan wurden mei de twaklanken "ea" ("beammen" - sprek út "bjemmen"), "ie" ("stiennen" - sprek út "stjinnen"), "oa" ("doaske" - sprek út "dwaske"), "oai" ("moaier" - sprek út "mwaaier"), "oe" ("hoed"-"huodden") en "ue" ("fluezzen" - sprek út "fljuzzen"). De âldere brekking (of Aldfryske brekking), yn wurden as "rjocht", is folle âlder en komt oer it algemien wol foar yn it Súdwesthoeksk.

Troch it ûntbrekken fan 'e nijere brekking wurde de neamde twaklanken yn it Súdwesthoeksk útsprutsen as ienklanken of as oare twaklanken:

wurd útspraak yn it Standertfrysk útspraak yn it Súdwesthoeksk
eart jèt èt
stiennen stjinnən stinən
boadskip bwatskip bòtskip
skoalle skwallə skul
moaier mwaaiər mooiər
fuotten fwottən futtən
borduerje bòrdjurjə bòrdúərjə

In oar, tige bekend foarbyld fan dit ferskynsel is dat men yn it Súdwesthoeksk net fan "woartels", mar fan "wurtels'' sprekt.

[bewurkje seksje] Oare ôfwikings

Behalven troch it ûntbrekken fan 'e nijere brekking ûnderskiedt it Súdwesthoeksk him ek trochdat it fanwegen syn geografyske lokaasje yn 'e Súdwesthoeke nei alle gedachten in folle sterkere ynfloed fan earst it Hollânsk en letter it Standertnederlânsk ûndergien hat as de oare Fryske haaddialekten.

Fierders wurdt yn it Súdwesthoeksk de Fryske "û" foar dintale bylûden (d, t, l, s, z) útsprutsen as "ú": "fúst" yn stee fan "fûst", "kút" yn stee fan "kût", "púd" yn stee fan "pûde" en "hús" yn stee fan "hûs". Ek bestiet yn it Súdwesthoeksk it ferskynsel dat taalkundigen oantsjutte as bylûdsklusterreduksje, dus it falle litten fan ien of mear bylûden út in searje bylûden efterinoar:

De lokaasje fan it Súdwesthoekske dialekt yn it Fryske taalgebiet.
De lokaasje fan it Súdwesthoekske dialekt yn it Fryske taalgebiet.
wurd útspraak yn it Standertfrysk útspraak yn it Súdwesthoeksk
rjocht rjocht
rjucht
rucht
rúcht
ljocht ljòcht lòcht
Ljouwert ljauwət lauwət
leaver ljèwər lauwər

Oare Súdwesthoekske foarmen binne bygelyks:

wurd útspraak yn it Standertfrysk útspraak/foarm yn it Súdwesthoeksk
neat nìət nat
sinne sìnnə sonnə
rinne rìnnə ronnə
bern bên
bèn
ban
laitsje laitsjə
lòitsjə
laakjə
op op ap
net nèt nìt
nat
naat
jiske jìskə ìskə
man mòn man
fal fòl fal
board bwat bùt
boerd boet bùt

[bewurkje seksje] Boarnen

  • Boelens, K., e.o., Twataligens - Ynlieding yn Underskate Aspekten fan de Twataligens, Ljouwert, 1981.
  • Haan, G.J. de, Frisian Grammar, Grins, (sûnder jier).
  • Jansma, K., Friesland en zijn 44 gemeenten, Ljouwert, 1981.