Súdwesthoeksk
From Wikipedy
|
It Súdwesthoeksk, ek wol Súdhoeksk neamd, is ien fan 'e fjouwer grutte dialekten fan it Frysk en wurdt sprutsen yn 'e lânstreek dy't bekend stiet as de Súdwesthoeke, dus it súdwestlike part fan 'e provinsje Fryslân, begrinzge troch de Iselmar yn suden en westen en yn it noarden en easten rûchwei troch in tinkbyldige line fan Warkum oer De Jouwer en It Hearrenfean nei Skoattersyl.
It Súdwesthoeksk wurdt sprutsen troch nei skatting likernôch 58.000 minsken yn 'e provinsje Fryslân; hoefolle Friezen om utens Súdwesthoeksk sprekke is net dúdlik.
Ynhâld |
[bewurkje seksje] Ofwikings fan it Standertfrysk
[bewurkje seksje] It ûntbrekken fan 'e nijere brekking
It Súdwesthoeksk wykt folle sterker fan it Standertfrysk ôf as de oare trije Fryske haaddialekten. Foar in grut part komt dat om't yn it Súdwesthoeksk de saneamde nijere brekking (of Nijfryske brekking) nea trochfierd is, wylst dy yn 'e oare trije haaddialekten in promininte posysje ynnimt.
Dy nijere brekking beslacht de brekking fan wurden mei de twaklanken "ea" ("beammen" - sprek út "bjemmen"), "ie" ("stiennen" - sprek út "stjinnen"), "oa" ("doaske" - sprek út "dwaske"), "oai" ("moaier" - sprek út "mwaaier"), "oe" ("hoed"-"huodden") en "ue" ("fluezzen" - sprek út "fljuzzen"). De âldere brekking (of Aldfryske brekking), yn wurden as "rjocht", is folle âlder en komt oer it algemien wol foar yn it Súdwesthoeksk.
Troch it ûntbrekken fan 'e nijere brekking wurde de neamde twaklanken yn it Súdwesthoeksk útsprutsen as ienklanken of as oare twaklanken:
|
In oar, tige bekend foarbyld fan dit ferskynsel is dat men yn it Súdwesthoeksk net fan "woartels", mar fan "wurtels'' sprekt.
[bewurkje seksje] Oare ôfwikings
Behalven troch it ûntbrekken fan 'e nijere brekking ûnderskiedt it Súdwesthoeksk him ek trochdat it fanwegen syn geografyske lokaasje yn 'e Súdwesthoeke nei alle gedachten in folle sterkere ynfloed fan earst it Hollânsk en letter it Standertnederlânsk ûndergien hat as de oare Fryske haaddialekten.
Fierders wurdt yn it Súdwesthoeksk de Fryske "û" foar dintale bylûden (d, t, l, s, z) útsprutsen as "ú": "fúst" yn stee fan "fûst", "kút" yn stee fan "kût", "púd" yn stee fan "pûde" en "hús" yn stee fan "hûs". Ek bestiet yn it Súdwesthoeksk it ferskynsel dat taalkundigen oantsjutte as bylûdsklusterreduksje, dus it falle litten fan ien of mear bylûden út in searje bylûden efterinoar:
|
Oare Súdwesthoekske foarmen binne bygelyks:
|
[bewurkje seksje] Boarnen
- Boelens, K., e.o., Twataligens - Ynlieding yn Underskate Aspekten fan de Twataligens, Ljouwert, 1981.
- Haan, G.J. de, Frisian Grammar, Grins, (sûnder jier).
- Jansma, K., Friesland en zijn 44 gemeenten, Ljouwert, 1981.