Feriene Steaten
From Wikipedy
|
De Feriene Steaten fan Amearika (FS, USA) is in Noardamerikaansk lân, in federaasje fan 50 steaten. Dêrfan lizze 48 tegearre, en dy groep grinzet yn it noarden oan Kanada, yn it easten oan de Atlantyske Oseaan, yn it suden oan de See fan Meksiko en oan Meksiko, en yn it westen oan de Stille Oseaan. Alaska grinzet oan de Noardpoal See yn it Noarden, oan Kanada yn it easten, oan de Stille Oseaan yn it suden en oan Ruslân yn it westen. Hawaiï leit yn de Stille Oseaan. Fierder hat it lân nog wat oare gebieten dy't der fia in ferskaat oan regels oan keppele binne.
Ynhâld |
[bewurkje seksje] Skiednis
It gebiet, dat no beslein wurdt troch it kontinentale part fan de Feriene Steaten, wie yn it ferline de wenomjouwing fan in grut tal ynheimske Amearikaanske folken en waard kolonisearre fanôf de 16e ieu troch Spanje, Frankryk, Nederlân en Ingelân. As resultaat fan de Frânske en Yndiaanske kriich (1754 - 1763) naam Grut-Brittanje de Frânske koloanjen yn Noard-Amearika oer (it eastlik part fan Kanada en parten fan it hjoeddeistiche Illinois en Ohio). Dêrmei kaam it grutste part fan de eastkust ûnder Britsk regear. De kolonisten hienen de beskerming fan it heitelân tsjin de Frânsen net mear nedich, en hja begjinne harren te fersette tsjin it beteljen fan Britske belêstings. De orizjinele tretjyn koloanjen ferklearren de ûnôfhinklikens oan Grut-Brittanje yn 1776, wêrop de Amearikaanske ûnôfhinklikens kriich út ein sette. Yn 1783 erkende it Keninkryk fan Grut Brittanje de ûnôfhinklikens. Der waard in regear foarme dy't in nije grûnwet stelde en nei 1789 aktyf wurde soe. Der folge in boargerkriich (1861 - 1865. De ein fan de 19e ieu kin skaaimurken wurde as in rite fan westlike útwreiding, yndustrialysaasje, en de tafloed fan miljoenen immigranten. Yn de 20e ieu hawwe de Feriene Steaten aktyf meidien oan de Earste en Twadde Wrâldkriich.
[bewurkje seksje] Geografy
Fan east nei west sjoen begjinne de 48 steaten mei de Atlantyske kust. Dan komme de Appalachen. West dêrfan leit it bekken fan de grutte rivieren en de grutte marren. Fierder nei it westen wurdt it lân hieltyd heger en minder, oan't yn Wyoming en Kolorado, dêr't in pear fan de heechste toppen fan it Rotsberchte lizze. Fan dêr ôf bliuwt it lân, it Grutte Bekken, meast 1.500 meter en heger, oant de Sierra Nevada mei Mount Whitney (4.418 m.). Dêr foarby leit it lân wer ticht by seenivo, mar by de kust fan de Stille Oseean komt dan noch it Kustberchte.
Alaska wurdt foaral foarme troch de noardwestlike einen fan it Rotsberchte en it Kustberchte. It westlikste útrinsel fan it Rotsberchte eindiget as Cape Prince of Wales dy't tegearre mei de Eastkaap yn Ruslân de Bering Straat foarmet. It útein fan it Kustberchte draait as it Alaska Berchte nei it súdwesten, en foarmet sa it Alaska Skiereilân en úteinlik de Aleûten dy't yn in bôge de Bering See beheine.
Hawaiï is in rige fan eilânnen yn de Stille Oseaan, súd fan Alaska en west fan Meksiko. Fierder hearre ek oare eilannen ta de FS, lykas Porto Riko, Gûam en Amerikaansk-Samoa.
[bewurkje seksje] Politike geografy
De neikommende steaten binne meiïnoar de Feriene Steaten.
Alabama - Alaska - Arizona - Arkansas - Delaware - Fermont - Firginia - Florida - Georgia - Hawaiï - Idaho - Illinois - Yndiana - Iowa - Kalifoarnje - Kansas - Kentucky - Kolorado - Konnektikut - Louisiana - Maine - Marylân - Massachusetts - Michigan - Minnesota - Mississippi - Missouri - Montana - Nebraska - Nevada - New Hampshire - New York - New Jersey - New Mexico - Noard Dakota - Noard-Karolina - Ohio - Oklahoma - Oregon - Pennsylvania - Rhode Island - Súd Dakota - Súd-Karolina - Teksas - Tennessee - Uta - Washington - West Firginia - Wyoming - Wisconsin
By de ûnôfhiklikensferklearring yn 1776 wienen der mar 13 steaten.
Alaska is de grutste steat(1.700.578 km²), en Rhode Island de lytste (4003 km²). Kalifoarnje hat it grutste tal ynwenners (33.871.648 in 2000), wylst Wyoming it lytste tal ynwenenrs hat (493.782 yn 2000). Yn de lette 20e ieu ûnderfûnen Nevada, Arizona, Kolorado, Uta, Georgia en Teksas it rappe woeksen fan it tal ynwenners, West Virginia, Noard Dakota en it Distrikt fan Kolumbia hienen te krijen mei in delgong fan tal ynwenners yn dyselde rite.
[bewurkje seksje] Stêden
De seis grutste stêden fan de Feriene Steaten binne:
- New York
- Los Angeles
- Chicago
- Houston
- Philadelphia
- Phoenix
In seleksje fan oare grutte stêden: Boston, Pittsburgh, Baltimore, Richmond, Virginia Beach, Charlotte, Atlanta, Jacksonville, Tampa, Miami, Cleveland, Columbus, Cincinnati, Detroit, Indianapolis, Milwaukee, Minneapolis, Saint Louis, Nashville, Memphis, New Orleans, Oklahoma Stêd, Dallas, Austin, San Antonio, El Paso, Albuquerque, Denver, Salt Lake City, Washington, Tucson, San Diego, Long Beach, Las Vegas, Seattle, Portland, Sacramento, San Francisco, San Jose, Fresno en Honolulu.
[bewurkje seksje] Nasjonale Feestdagen
De yndividuele steaten ornearre sels de offisjele feestdagen foar harren steat. Al binne de iepenbiere ynstellings mei dy dagen al sletten, neffens bedriuwen net altyd de oanrekkommendearring fan de steat, en wurken gewoan troch.
- New Year's Day, 1 jannewaris
- Martin Luther King Day, tredde moandei yn jannewaris
- President's Day, tredde moandei yn febrewarise
- Memorial Day, lêste moandei fan maaie
- Independence Day, 4 july
- Labor Day, earste moandei fan septimber
- Columbus Day, twadde moandei yn oktober (wurd allinich fiert yn steaten mei in grut tal Amearikaanske-Italjanen)
- Election Day, earste tiisdei fan novimber
- Veterans Day, 11 novimber
- Thanksgiving Day, fjirde tongersdei yn novimber
- Christmas Day, 25 desimber
[bewurkje seksje] Sjoch ek
- Kâlde kriich
- Ynternasjonale organisaasjes dêr't de F.S. lid fan is: APEC, NAFTA, NAFO, OSA, Feriene Naasjes