Abraham Lincoln
From Wikipedy
Abraham Lincoln (Hodgenville, Kentucky, 12 febrewaris 1809 – Washington D.C., 15 april 1865) wie de 16e presidint fan de Feriene Steaten fan 1861 oant 1865.
Abraham Lincoln is berne yn in suterige hutte yn Hodgenville, Kenytucky op in matras fan droege maiskolven. Syn heit wie timmerman en in lytste boer. Syn mem, dy’t njoggen jier letter al stjerre, koe net lêze of skriuwe. Op syn sânde jier wurde Abraham fan de drinkeldea reden troch syn freon Austin Gollaher. Hy is net echt nei skoalle west. Dochs beskite Abraham Lincoln in unike jefte, hy koe prate as Brugman.
As jonge man fier hy de Missippi ôf, wurke yn in winkel fan Sinkel, wie lânmjitter en posthâlder. Der hat hy de gewoante krigen om belangrike poststikken ûnder syn hoed te dwaan. Dit hat er noait wer ôfleart. In koarte tiid hat er tsjinne yn de milysje fan Illinois dy’t tsjin de Yndiaanske haadman Swarte Hauk fjochtsjen gie. Lincolns syn earste besykjen (1832) om keazen te wurden yn it dielstaetparlemint fan Illionois rûn op niks út, mar twa jier letter slagge it wol.
Yn 1837 wurde hy advokaat. Yn in anonime brief belêsterde Lincoln in lokale politikus. De saak kaam út en de politikus winske in duel. Op it lêste momint gie it duel net troch. Lincoln hat himsels altyd skamme foar dizze affêre.
Yn 1842 troude hy mei Marry Todd, in frou út in sudelike famylje. Sy wie gjin sunich persoan. Se wurde sels eksintryk neamt. Foaral nei de dea fan twa fan harren bern, is se jild út gean jaan as wetter. Yn 1846 krige Lincoln in setel yn it hûs fan ôffeardiging yn Washington. Der spriek hy sich út tsjin de oarloch mei Meksiko en tsjin de slavernij. Dat hy der op tsjin wie, woe net seize dat hy donkere minsken as syn gelikense seach. Lincoln fûn dan ek dat donkere minsken sich mar yn in oer lân moasten festigje. Neidat hy hie meiholpen om de republikeinske party op poaten te setten gie hy de striid oan mei de demokraat Douglas. De ynset wie in senaatssettel foar Illinois. It grutste ferskil yn stânpunten siet foaral yn de slavernij. De republikeinen woenen fan de slavernij ôf. Mar de demokraten fûnen dat je dat oan de befolking fan eltse dielsteat sels oer litte moast. Lincoln hie as argumint werom : ‘A house divided in itself cannot stand’. Dizze bibeltekst brûkte hy as metafoar foar de drigende spalting fan de Feriene Steaten. Dochs wûn Douglas de striid. It is in útglider mar gjin fal, sei Lincoln. En der hie hy gelyk oan. Op 6 novimber 1860 wûn hy mei in grutte mearderheid de striid om it presidintskip, en dat wylst Douglas wer syn tsjinstander wie. It selde soe er nog is in kear dwaan fjouwer jier letter.
[bewurkje seksje] Oarloch.
Út de súdlike steaten krige hy gjin inkele stim. De Amerikaanske boargeroarloch dy’t yn april 1861 begûn wie, ferrûn faaks ûngeunstich foar de uny. Washington wurde faak bedrige. Neidat hy de ivich twifeljende generaal George McClellan ûntslein hie , naam hy sels it opperbefel op him. Lincoln wie populêr by de soldaten. As dy oer in misstân klage, seinen se faak ‘as hy (Lincoln) it te witten komt dan hâld it fuortendalik op’. Hy wie djip begean mei de hûnderttûzenen soldaten út beide kampen dy’t sneuvelen of swier ferwûne rekken.
As presidint fan in lan dy’t yn in boargeroarloch siet, moast Lincoln faak deafonnissen bekrêftigje. Dizze deafonnissen moasten soms ek bekrêftige wurde tsjin syn eigen soldaten fanwege desersje. Lincoln socht altyd nei in ekskús om it net te dwaan. Hy wie foaral tsjin de deastraf foar leffens; ‘dy earme jongelju soene harsels deaskrikke as wy harren dea sjitte gyngen’.
Lincoln bleau altyd ferjouwingsgesint nei it suden. Wrâld ferneamt wurdt syn taspraak (fan mar 288 wurden) dy’t hy op 19 novimber 1863 hâlde op it earefjild fan Gettysburg. Der hie earder in beslissende slach west. Ta belút sei Lincoln te hoopjen dat in reagear fan it folk, troch it folk en foar it folk, net fan de ierdboaiem ferdwine soe. Hast in jier letter op 1 jannewaris 1863 wie de proklemaasje fan emansipaasje, dy’t in einde makke oan de slavernij fan kracht wurden. Op 9 april 1865 joech it suden harsels oer.
[bewurkje seksje] Syn dea
Fiif dagen nei dat it suden harsels oerjoech besiket de presidint, de toanielfoarstelling ‘an American Cousin’ yn it Ford teater. Hy genietet fan de foarstelling. Oan it begjin fan it tredde bedriuw klinke skotten yn syn lôge. Lincoln wurdt it hús fan de buorren insleept. Der wurdt er op it bêd lein. It bêd is te lyts foar Lincoln. Syn fuotten en hânen hingje er oer hinne. De folgjende dei op 15 april 1865 stjert Lincoln oan syn ferwûnings. De moardner is John Wilkes Booth. Abraham Lincoln is 56 jier âld wurde.