An Fhrainc
Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.
|
|||||
Mana: Liberté, Egalité, Fraternité (Fraincis: Saoirse, Comhionannas, Bráithreachas) |
|||||
Amhrán náisiúnta: La Marseillaise | |||||
![]() |
|||||
Príomhchathair | Páras 48°52′ Thuaidh 2°20′ Thoir |
||||
An chathair is mó | Páras | ||||
Teangacha oifigiúla | Fraincis | ||||
Rialtas
Uachtarán
Príomh-aire |
Jacques Chirac Dominique de Villepin |
||||
Poblacht |
4 Deireadh Fómhair 1958 | ||||
Achar • In iomlán • Uisce (%) |
674,843 km² (42ú) 0.26% |
||||
Daonra • Meas. ó 2005 • Daonáireamh [[]] • Dlús |
63,560,000 (20ú) 111/km² (-) |
||||
OTI (PCC) • In iomlán • An duine |
Meas. ó 2005 $1.661 trilliún (5ú) $27,600 (-) |
||||
Airgeadra | Euro (€) (EUR ) |
||||
Crios ama • Samhradh (CSL) |
CET (UTC+1) CEST (UTC+2) |
||||
Fearann Idirlín | .fr | ||||
Glaochód | +33 |
||||
Is tír í an Fhrainc, nó Poblacht na Fraince (République Française sa Fhraincis) atá suite in iarthar na hEorpa. Tá teorainn aici leis an mBeilg, Lucsamburg, an nGearmáin, an Eilvéis, an Iodáil, Monacó, Andóra agus an Spáinn. Is ball den Aontas Eorpach í an Fhrainc ó bhunú na heagraíochta amach.
Clár ábhair |
[athraigh] Eacnamaíocht
Úsáidtear an euro. Tá an séú geilleagar is mó ar an domhan ag an bhFrainc. Is í an earnáil seirbhíse earnáil an gheilleagair is mó. Tagann thart ar 77 milliún turasóirí go dtí an bhFrainc gach bhliain.
[athraigh] Cultúr
Fch Academie Française nó Acadamh na Fraincíse.
[athraigh] Tíreolaiocht
Tá an príomh-críoch suite in Eorpach iartharach, agus an oileán Corsica suite sa Mheánmhuir. Tá críocha agus oileáin Francach eile suite timpeall na domhain. Is é Guáin na Fraince an críoch is mó thar lear.
[athraigh] Stair
[athraigh] An Róimh go dtí an Réabhlóid
Tá teorainn an Fhrainc beagnach mar an gceanna agus an sean tír a bhí ann Gaul, ait a chónaigh Ceiltigh Gauls. Rinne Julius Caesar concas ar Gaul do Impireacht Róimhe sa 1ú haois RC, agus ar deireadh ghlac na Gaul le cultúr agus teanga na Róimhe tar eis tamail d'fhorbar an teanga go dtí an teanga Fraincis. Faoi am an 2ú haois agus an 3ú haois, bhí críostaíocht á tósnú ann agus faoin 4ú haois agus 5ú haois scríobh Naomh Jerome go raibh Gaul an t-aon réigiún "saor ó eiriceacht". Sna Méanaoiseanna, d'úsáid na francaigh an ráiteas seo le crúthú go raibh siad an "Ríocht sar-chríostaíocht na Fraince".
Sa 4ú haois, ionraidh treibhthe Gearmánach an taobh oirthiar ar bruach an Rhine, glaodh Frank orthu, ait a dtagann an sean-ainm, níos déanaí, tagann sé ó ríotha Capetian na Fraince timpeall ar Páras. Roineadh Impireacht Carolingian, Charlemagne leis an Conradh i Verdun (843), i trí chuid., An Fhrainc san oirthiar, An Fhrainc sa lár agus An Fhrainc san. Tá an Fhrainc sa lá atá inniú ann suite ait a bhí An Fhrainc san Iarthair.
Bhí na Carolingian i gcumhacht sa Fhrainc go dtí an bhliain 987, nuair a chorónaíodh Hugh Capet, Diúc na Fraince agus Cunt Páras. Díog ar ndíog aontaigh a shliocht na Capetian, Valois agus Bourbon an tír trí cogadh agus pósadh. Bhí an chumhacht ba mhó aici sa 17ú haois agus faoi réimeas Louis XIV. Ag an am seo bhí an daonra is mó san Eoraip aici agus bhí tionchar mór aici ar poilitíocht, eacnamaíocht, agus cultúr na hEorpa. Bhí tioncahar mhóir ag an Fhrainc ar Réabhlóid Mhéiriceá ag íoc as airm agus sonraí mileata a chuir ar fáil do na réabhlóidithe frith-Shasana.
[athraigh] ó Monarcacht go Poblacht
Bhí an Monaracht seo i gcumhacht go dtí Réabhlóid na Fraince sa bhliain 1789. Chuireadh Rí Louis XVI agus a bhanríon, Marie Antoinette, chun bháis comh maith le na mílte francaigh eile. Rinne siad iarracht rialtas ceart a bheith acu, ach ar deireadh thóg Napoleon Bonaparte cumhacht ón bpoblacht sa bhliain 1799, bhí ar dtús mar an "Chéad Consul agus níos déanaí mar Impirire den "Céad Impireacht Francach (1804–1814). I rith cogaidh éagsúl, bhí chuid mhaith de mór-roinn na hEorpa tógtha aige, chuir sé gaolta i gceannas ar na ríocht nua a dhéan sé (mar shampla Joseph Bonaparte sa Spáinn).
I ndiaidh briseadh deireanach Napoleon ag Cath Waterloo, ath-thosaíodh riail na moaracht ar an Fhrainc, comh maith le teorainneacha bunreachtúil. Sa bhliain 1830, tar eis Éirí Amach chuireadh an Monaracht Iúil ibhfeidhm a léan go dtí an bhliain 1848. Chríochnaigh Dara Poblacht na Fraince go lua i ndiaidh e a tosnú sa bhliain 1852 nuair a d'fhógair Louis-Napoléon Bonaparte Dara Impireacht na Fraince. Chaill airm na Fraince i ndiaidh na prúsaigh sa bhliain 1870 agus chuireadh Tríú Poblacht na Spáinne in áit Napolean.
Bhí cóilíní ag an Fhrainc ón 17ú haois go dtí na 1960í. Sa 19ú agus 20ú aoiseann bhí a Impirireacht Domhanda an dara cheann is mí i ndiadh na Sasnaigh. Idir 1919 agus 1939, bhí an Imprireacht thar 12,347,000 km2 (4,767,000 míkm2). Ag tógáíl an tír féin san áireamh, sna 1920í and 1930í, bhí 8.6% de achar an domhain faoi réimeas an Fhrainc.
Cé gur bhuaigh siad ar deireadh sa Chéad Chogadh Domhanda, fulaing an tír go mór, go háirithe ó thaobh daoine agus mianraí. Thóg an rialtas, Fronta an Phobail, leasú soisialta isteach sna 1930í. I rith an Dara Cogadh Domhanda, i ndiaidh gur theip ar ionsaí san Iorua, sa Bheilg agus san Ísiltír, agus tar eis ionradh na Géarmánaigh ag úsáid blitzkrieg, ghéill siad. Bhí daoine sa Fhrainc nár aontaigh leis an ngeilleadh agus thósaigh siad "Forsaí Saoirse na Fraince" lasmuigh den tír, agus Frithbheartaíocht na Fraince istigh sa tír. Sa bhliain 1944 tar eis ionradh na chomhghuaillí ar D-Day, bhí an Fhrainc saor arís. Go lua i ndiaidh sin búnaíodh an Nouvelle Armée Française ("Airm Nua na Fraince") le chabhair na chomhghuaillí agus lean siad ag troid go deireadh an Cogadh.
Búnaíodh Ceathrú Poblacht na Fraince i ndiaidh an Cogadh, cósúil le deireadh an Céad Cogadh Domhanda bhí sé deacair don tír ar dtús báire ach tar eis tamail bhí sí cumhachtach arís. Rinne siad iarracht a Impireacht Cóilíneach a choimeád ach bhí trioblóid ag tósnú. Rinne siad iarracht Vítneam a ath-thógaint ach theip orthu agus chuireadh tús leis an gChéad Chogadh Ind-Síneach scroiseadh na Fraincigh ag Cath Dien Bien Phu sa bhliain 1954. Míosa tar eis críoch a chuir leis an gcogadh seo, bhris Cogadh na Saoirse san Ailgéir amach san Ailgéir.
Bhí an cogadh sin go dona, níor raibh na Fraincigh cinnte céard le déanamh, bhí thart ar milliúin daoine Eorpach ina chónaí ann. Bhí sé comh dona sin, do bheag nach ndeachaigh an tír go Cogadh Cathartha. Sa bhliain 1958, thit an rialtas lag agus búnaíodh Cúigiú Poblacht na Fraince, le uachtaráin laidir (le níos mó cumhachtaí]]). Bhí Charles de Gaulle mar an Úachtaráin agus bhí sé in ann an tír a choimead le chéile fad is bhí sé ag iarraidh deireadh a chuir leis an gcogadh. Chríochnaigh Cogadh na Saoirse san Ailgéir agus an cogadh cathartha sa príomhchaithir Algiers, tar eis idirbheartatha síocháinta sa bhliain 196, le neamhsplachas don Ailgéir.
Sna blianta is déanaí tá an cairdeas atá ag an tír leis An Ghearmáin ag chuir go mór le poilitíocht agus eacnamaíocht an tír agus an Eoraip go forleathan. Bhí an Fhrainc mar an tír leis an suim is mó i Aontacht san Aontas Eorpach ó thoabh poilitíocht, cosaint agus slándálacht. D'ainneoin do seo nuair a chuireadh bunracht na hEorpa chun vóta sa tír dhíultaigh muintir na Fraince é a dhaingniú i mí Bealtaine 2005.
![]() |
An tAontas Eorpach (AE) | ![]() |
---|---|---|
an Bheilg • an Bhulgáir • an Chipir • an Danmhairg • an Eastóin • Éire • an Fhionlainn • an Fhrainc • an Ghearmáin • an Ghréig • an Iodáil • an Ísiltír • an Laitvia • an Liotuáin • Lucsamburg • Málta • an Ostair • an Pholainn • an Phortaingéil • an Ríocht Aontaithe • an Rómáin • an tSeic • an tSlóvaic • an tSlóivéin • an Spáinn • an tSualainn • an Ungáir | ||
Le teacht | ||
an Chróit • Poblacht na Macadóine • an Tuirc |