Liam Mac Néill

Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.

Áirítear Liam Mac Néill (Béarla: William Neilson) ar duine de na Gaeilgeoirí Protastúnacha is mó i stair Bhéal Feirste. Saolaíodh i Ráth Éamoinn i gContae an Dúin é ar an 12ú lá de Mhí Mheán Fómhair sa bhliain 1774, agus fuair sé bás i mBéal Feirste sa bhliain 1821.

B'iad a thuismitheoirí an tOirmhinneach Moses Neilson agus Catherine Welsh. Preispitéirigh a bhí iontu, agus Moses ag freastal ar an bpobal Preispitéireach Gaeilge a bhí san áit ag an am. Maidir leis an máthair, ba de shliocht John Knox féin í. Bhí an Ghaeilge á labhairt ag uasal agus íseal, ag Gael agus Gall i Ráth Éamoinn san am, agus mura raibh sí le cluinstin sa bhaile ag Liam óg, is dócha gur fhoghlaim sé í ó bhunadh na háite.

Cibé scéal é, d'iompaigh Liam amach ina fhoghlaimeoir maith teangacha, agus é ag tógáil na Laidine go sciobtha. Bhí a athair ag múineadh na dteangacha Clasaiceacha do dhaltaí na háite, ach dealraíonn sé go bhfuair Liam a chuid Laidine ó oide eile, fear arbh ainm dó Pádraig Ó Loingsigh.

Chuaigh Liam Mac Néill ag déanamh staidéir ar dhiagacht agus ar theangacha in Ollscoil Dhún Éideann. Nuair a tháinig sé ar ais abhaile, chaith sé seal ag cabhrú lena athair ag múinteoireacht, ach san am céanna, lean sé leis ag déanamh obair scolártha, agus d'fhoilsigh sé gráiméar Béarla do scoileanna Chúige Uladh a raibh an-ráchairt air. Bhí sé ag dréachtáil leabhar cleachtaidh d'fhoghlaimeoirí Sean-Ghréigise freisin.

Ar an chéad lá is fiche de Mhí na Nollag, 1796, fuair sé oirniú an Mhinistir, le go bhféadfadh sé freastal ar phobal Preispitéireach Dhún Dealgan. B'í an Ghaeilge teanga na bPreispitéireach áitiúil, agus ministir le Gaeilge de dhíth le haghaidh an phobail seo.

Thug muintir Dhún Dealgan taithneamh don mhinistir óg, agus rinne sé féin a dhicheall le hoideachas a sholáthar dóibh. Chuir sé tús le scoil d'aos óg Dhún Dealgan, agus é féin ag múinteoireacht ansin. D'fháiltigh sé chuige daltaí ó gach creideamh, agus bhí tábhacht nár bheag lena scoil i stair oideachais na háite.

Sa bhliain 1804, d'fhoilsigh Liam Mac Néill an leabhar Greek Exercises. Ceithre bliana ina dhiaidh sin, tháinig an leabhar cáiliúil úd Introduction to the Irish Language i gcló. Cé gur fhéach an t-údar leis an gcanúint a sheachaint, d'fhág Gaeilge labhartha Chontae an Dúin an-sliocht ar an teanga a scríobh sé, agus mar sin, is é a ghráiméar Gaeilge an fhoinse eolais is flúirsí dá bhfuil againn inniu ar chaint na ndaoine i gContae an Dúin i dtús na naoú haoise déag. Sa bhliain 1810, arís, d'fhoilsigh sé téacsleabhar, nó "priméar", Gaeilge.

Bhí an-urraim ag a chuid comhscoláirí dó mar shaineolaí ar an litríocht Chlasaiceach. Thabhaigh a obair mar scoláire Sean-Ghréigise an oiread clú dó is go ndearnadh ball d'Acadamh Ríoga na hÉireann de, agus bhronn a eaglais céim an Mhodhnóra air.

Sa bhliain 1818, d'éirigh sé as oifig an Mhinistir i nDún Dealgan, toisc gur ceapadh é mar Ollamh leis an Litríocht Chlasaiceach in Institiúid Acadúil Bhéal Feirste. Ní raibh sé daite dó, áfach, mórán dul chun cinn a dhéanamh san obair seo, nó cailleadh é i gceann trí bliana.

[athraigh] Foinsí

  • Presbyterians and the Irish language Roger Blaney (1996) Ulster Historical Foundation & Ultach Trust ISBN 0901905720
  • An Ministir Gaelach: Uilliam Mac Néill (1774-1821) Ó Saothraí, S. (1992) Coiscéim Baile ÁthaCliath