Abadexo
Na Galipedia, a wikipedia en galego.
Abadexo | ||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
![]() |
||||||||||||
Clasificación científica | ||||||||||||
|
||||||||||||
Nome científico | ||||||||||||
Pollachius pollachius | ||||||||||||
![]() |
O abadexo (Pollachius pollachius) é un peixe mariño pertencente á familia Gádidos (subfamilia Lotinos) do orde Gadiformes. Foi clasificado por Linneo como Gadus pollachius en 1758. O abadexo pode ser facilmente confundido con outro membro moi próximo da familia dos ballaus (o carboeiro ou faneca prateada) pero existe unha serie de características que os diferencian. O carboeiro ten unha liña lateral recta de cor clara namentres que o abadexo posúe unha líña lateral escura, que se encontra curvada por enriba da aleta pectoral. A mandíbula do carboeiro é bastante uniforme; mentres que o abadexo caracterízase por presentar a mandíbula inferior saínte e sen barbiñas na barbadela, características propias dos gádidos, e por presentar tres aletas dorsais e dúas anais; as aletas pectorais son pequeñas, e as abdominais, que son diminutas, están cerca da gorxa.
Índice |
[editar] Tamaño e Cor
A altitude máxima do seu corpo equivale á cuarta ou quinta parte da súa lonxitude e posúe o contorno transversal redondeado, que recobre xustamente a mandíbula superior, as aberturas nasais están no tercio superior da lonxitude do rostro e a primeira, redonda e pequena, posúe no seu borde posterior unha membrana que, rebatida, lle serve de opérculo; a porterior, oval e de maior tamaño, carece de membrana dérmica marxinal. Ten un corpo esbelto e alargado que pode medir de 40 a 80 cm. de lonxitude, alcanzando un máximo de 130 cm; está cuberto de pequenas escamas revestidas de mucosidade. A mandíbula inferior é prominente (sobretodo nos adultos) e carece de queixada; os dentes son pequenos, agudos e subiguais, existindo en ámbalas dúas mandíbulas e no vómer; na mandíbula superior forman como unha carda e na inferior dispóñense en dúas filas dianteiras e unha a cada lado das ramas mandibulares. O borde posterior do maxilar acaba en vertical que pasa polo borde anterior do ollo. A primeira aleta dorsal orixínase un pouco antes da vertical que pasa pola abertura anal; é triangular e nos adultos atópase precedida por un suco. A segunda dorsal ten a base o dobre de longa que as primeira e a primeira aleta anal é a meirande de todas. A aletas adoitan ser da cor do dorso corporal ou máis claras, semellantes ás manchas dos flancos ou manchadas de cor amarela. A liña lateral do corpo do abadexo destaca pola súa cor escura; nalgúns exemplares adoita ser pardo, violáceo ou grisáceo, separado sen transición da cor metálica dos flancos. Os adultos adoitan posuír unha coloranción máis uniforme cá dos novos, aínda que menos intensa e dunha tonalidade máis ocre; no seu dorso poden existir bandas de cor amarela, transversais á dirección do radios. Segundo Moreau, nos novos as dúas primeiras aletas dorsais son dun fondo azulado atravesado por dúas bandas alaranxadas, salvo a terceira aleta, que só posúe unha; as anais son vermellas, co borde pardento, e na axila das pectorais adoita existir unha mancha negra de diminuta.
[editar] Características Principais
Peso máximo: 14 Kg
Peso medio (cerca da costa): uns 2'7 Kg; (no mar aberto): 4'5 Kg
Lonxitude máxima: 1'30 m; xeralmente non chega a 1 m.
Ciclo de vida: de 8 a 10 anos
Habitat, alimentación e reprodución:
[editar] Extensión e ciclo vital
A súa área de distribución extendese polo océano Atlántico, as costas de Islandia e Noruega septentrional ate as costas norteafricanas, parte occidental do Báltico e no Mediterráneo; abunda frente as costas de Escocia, e é dos máis costeiros nesta familia. Aunque o abadexo é un peixe que, procede do Atlántico norte, estendéuse por toda a costa galega, preferentemente pola Coruña, Vigo e Pontevedra. Atópase en abundancia nos fondos de rocha aínda que non deixa de existir nos de area e noutros fondos chans de análoga natureza. Adoita verse preto da superficie cando hai bancos de peixes ós que persegue con insitencia. Forma pequenos bancos peláxicos na zona litoral, até 200 m de profundidade. Os individuos de gran tamaño viven en fondos altos, rochosos e abruptos en torno a illotes; os animais pequenos prefiren os fondos areosos, cerca do litoral. Conforme van crecendo, desprázanse a augas máis profundas, onde soen vivir cerca de naufraxios e as rochas. Os abadexos adultos aliméntanse de peixes pequenos, coma espadines, lanzóns, cabalas, arengues e sardiñas, que viven en augas de pouca profundidade, as especies máis pequenas soen alimentarse de bacallaus, os que acometen por sorpresa dende atrás. O séu método favorito de alimentarse é rondar, mirando para arriba entre restos de abrigo de algas ou entre medio de escoios, agardando nesta posición a que a marea lles traiga alimento, e raras veces descende até o fondo para alimentarse de vermes, crustáceos e moluscos. As zonas de freza están na Canle da Mancha e as Illas Hébridas, a unha profundidade duns 100 m, e a época transcurre entre febreiro e maio, cando a auga está a unha temperatura de 8 a 10 °C. Cada femia pon até catro millóns de ovos. Os ovos embriogados flotan cerca da superficie a deriva nas capas superiores do mar; as larvas e alevíns aliméntanse de plancton na proximidade das costas, crecen até unha lonxitude duns cantos centímetros e adoptan unha dieta de camarón, cangrexos e outros crustáceos. Os abadexos novos fan migracions para extenderse por toda a costa.
[editar] Pesca e consumo
A súa carne é boa e fortemente coloreada, pero consérvase mal; si ben non é moi apreciada, (A talla mínima é de 30 cm.)considérase unha excelente peza de pesca deportiva, pois péscase sixelamente dende a beira con cana e sedel, e cando cae no anzol deféndese e nada buscando refuxio entre as rochas. Pola noite é facilmente atraído polas luces, feito aproveitado polos pescadores de cabalas que o pescan por acometividade, con corricán. Son unha parte importante das capturas pesqueiras de Nova Inglaterra e o Atlántico Norte xunto ao bacallau. Tamén se soe pescar con volantas (exemplares grandes), trasmallos ou palangre (exemplares novos). Entra con escabela, cuchariña o señuelos os pequenos. A súa pesca está en perigo pola sobrepesca, tanto de adultos como de xuvenis. É un dos reis da caldeirada, co seu punto xusto de cocción. Pódese preparar temén á romana e asado. Existen outras especies que podemos encontrar no noso mercado como o Carboeiro (Pollachius virens), e o Abadexo de Alaska (Theragra chalcogramma), esta última moi pouco usual.
[editar] Orixe e difusión do nome
Abadexo é voz de orixe castelán, de onde pasou as demais linguas peninsulares e deu no portugués badejo, en galego abadexo ou badexo, en asturiano abadexu e no catalán abadejo ou badejo. É un diminutivo de abade ‘crego’, pero a relación semántica pódese explicar de duas formas. A primeira, coma variación do curadiño, que significaba ‘bacallau seco’ e era o nome que recibía o bacallau en tempos de Cervantes, segundo consta no Quixote ( I, 2): “A dita, acertou a ser venres aquel día, e non había en toda a venta senon unhas racións dun peixe que en Castela chaman abadexo, e na Andalucía bacallao, e noutras partes curadiño, e noutras troitela”. A segunda posibilidade é que abadexo sexa unha evolución semiculta galego-luso-leonesa do baixo latín abbadagium, que era como se chamaba a contribución en especie que se pagaba aos abades aos relixiosos. A primeira das dúas posibilidades é a que parece ter máis aceptación. A primeira documentación da voz abadexo está no Vocabulario do Humanista de Palmireno, de 1569, onde figura como sinónimo de molva e está considerada palabra castelán (s.v. aselli). Até a publicación do estudo sobre esta obra considerábase coma primeira data de documentación a de 1582, nunha obra de Santa Tareixa. Pola definición de abadexo que fixo o naturalista malagueño García de la Leña vese que a súa información é libresca: “Abadexo ou bacallao: peixe común, coñecido baixo de moitos nomes; algúns distínguenno e téñenno por peixes distintos, por ser menos grosos e máis parduscos que o bacallau, en tela cabeza máis delgada e longa, e outras pequenas diferenzas. Linneo pono co nome latino de Gadus pollachius”. Viera e Clavijo identifican o abadexo co Gadus pollachius de Linneo, e sinalou que “vulgarmente chamase tamén abade” [...]. A documentación da voz dende o seculo XVI é moi extensa, como consta no Diccionario Histórico. A difusión actual da palabra é moi grande, o ter correspondentes en tódalas linguas peninsulares. Non obstante, na gran parte do litoral non é coñecida a especie ou aplícase a outras especies. É voz común e xeneral en todo o Cantábrico e en Galicia, mentres que na Andalucía só se coñece na costa gaditana.
[editar] Outras denominacions e homólogos estranxeiros
Nas Canarias recóllese abae como nome deste gádido, ainda que tamén designa en varios puntos ao Serranus alexandrinus, o Serranus cabrilla (cabriña) ou o Serranus guaza (mero común). O –e final da palabra revela a súa orixe portuguesa, malia iso nesta lingua perdeuse e a denominación deste e outros gádidos é badejo, que é un castelanismo. En Galicia, xunto con badexo e as suas diversas variantes de tipo fónico, tamén ten certa difusión o nome serreta para designa-los abadexos novos, ao igual que en todo o Cantábrico. Trátase dunha voz derivada do galego serro, que significa ‘espiñazo’ e que procede do latín cirrus, do mesmo significado. Tamén en Galicia os abadexos novos reciben outro nome: curubelo, que se presenta en numerosas variantes como corobelo, corubelo ou corbelo; a pesares de que algunhas destas formas podería facer cavilar que se trata dun derivado de corvo, non parece que sexa esta a orixe, senon que máis ben crese que é unha corrupción dunha forma antiga "curadelo", que é o equivalente galego do nome castelán sinalado por Cervantes curadiño, que designaba primeiro ao peixe curado e máis tarde o peixe vivo.
- Galego: Abadexo, Abadeixo, Badexo ou Corbelo
- Portugués: Badejo, Juliana
- Castelán: Abadejo
- Canarias: Abad
- Cantabria: Sarreta
- Catalán: Abadira ou bacallà
- Euskera: Serrata ou Bakailo
- Inglés: Pollack, Lythe
- Francés: Lieu Jaune, Merlan Jaune, Lieu Noir
- Alemán: Pollack Klamottendosrch, Seelachs
- Dinamarca: Lubbe, Sej
- Holanda: Witte Koolvis, Pollack
- Islandia: Lyr
- Italia: Merluzzo Giallo
- Malta: Bakkaljaw
- Noruega: Lyr
- Polonia: Grazniak
- Suecia: Lytorsk
- Balcans: Ugotica