Lingua galega
Na Galipedia, a wikipedia en galego.
Lingüística > Lingua > Indoeuropeo > Latín > Lingua románica > Galego
Galego | |
---|---|
Falado en: | Galicia, Terra Eo-Navia (Asturias), n'O Bierzo (León), n'As Portelas (Zamora) e na Serra de Xalma (Cáceres). |
Rexións do planeta: | Península Ibérica |
Total de falantes: | 2.800.000 |
Posición: | Non está entre as 10 primeiras |
Família lingüística: | Indoeuropea Itálica |
Status oficial | |
Língua oficial de: | Galicia |
Regulada por: | Real Academia Galega |
Codificacións | |
ISO 639-1 | gl |
ISO 639-2 | glg |
Véxase tamén: Linguas románicas – Lingua |
A lingua galega é unha lingua romance nada e desenvolvida na antiga provincia romana da Gallaecia (que abranguía o territorio da Galicia actual, o norte de Portugal e territorios lindantes polo Leste).
A lingua galega é unha lingua romance ou neolatina, con influencia léxica pre-celta, celta, éuscara, xermánica, provenzal, castelá (arabismos, prestamos lingüísticos, ortografía moderna e certos rasgos fonéticos) e amerindia.
O galego moderno descende do galego-portugués, lingua medieval que evolucionou e deu lugar aos actuais galego e portugués. A lingua galega fálase en Galicia, nos concellos limítrofes dos territorios españois de Asturias, León, Zamora, en tres concellos estremeños e nas comunidades de galegos emigrantes en Arxentina e Uruguai (máis de tres millóns de emigrantes galegos vivindo naqueles países).
A lingua galega é un romance autónomo para as autoridades lingüísticas oficiais en Galicia, emparentado co portugués, mentres para outros lingüistas aínda hoxe é unha variante co-dialectal do diasistema lingüístico galego-portugués.
A lingua considérase formada arredor do s. IX no que se refire á oralidade, como resultado da asimilación do latín vulgar falado polos conquistadores romanos no s. II dC.
No seu momento foi lingua culta fóra dos reinos de Galicia e Portugal nos reinos veciños de León e Castela. Escribiu en galego, por exemplo, o rei Afonso X o Sabio, as "Cantigas de Santa María". A súa importancia foi tal que se considera a segunda literatura durante a Idade Media, só despois do Occitano.
Recentemente foi achado o documento máis antigo escrito en galego que se conserva, o cal data do ano 1228, trátase do Foro do burgo de Castro Caldelas outorgado por Afonso IX en abril do dito ano ao municipio de Allariz (Galicia. España).
O galego-portugués tivo case 700 anos de existencia oficial e plena, pero as derrotas que a nobreza galega sufriu ao tomar partido polos bandos perdedores nas guerras de poder de finais do s. XIV e primeiros do s. XV provoca a asimilación da nobreza galega e a dominación castelá, o que leva consigo unha opresión e unha desaparición pública, oficial, literaria e relixiosa da lingua galega ata finais do s. XIX. Son os chamados Séculos Escuros. O portugués, pola súa banda, gozou durante este período dunha protección e desenvolvemento libre grazas a que Portugal foi o único territorio peninsular que permaneceu alleo ao dominio lingüístico do castelán.
Na actualidade o galego fálano case tres millóns de persoas; é a lingua minorizada con meirande comprensión e uso porcentual dentro do Estado Español. É idioma oficial na Nacionalidade Histórica de Galicia (onde o castelán é co-oficial), e tamén se fala na Terra Eo-Navia (Asturias), no Baixo Bierzo (León), nas Portelas (Zamora) e na Serra de Xálima (Cáceres). Así mesmo é a lingua da importante comunidade galega no exterior, espallada por todo o mundo.
Desde o punto de vista reintegracionista, Galicia fala unha lingua que ten 200 millóns de falantes no mundo, coñecida como portugués. Aínda, no chamado galego do continente europeo, deberiamos incluir as falas do norte de Portugal, que conforman un conxunto relativamente unitario de falares no cadro da actual euro-rexión Galicia-Norte de Portugal.
Cada 17 de maio celébrase o "Día das Letras Galegas" dedicado a un escritor nesta lingua (elixido pola Real Academia Galega). O día escollido utilízano os organismos oficiais para potenciaren o uso e o coñecemento da lingua galega.
Índice |
[editar] Características do Galego
O galego, polo seu caracter períferico e isolado, distinguese do resto dos romances polo seu caracter á vez conservador e orixinal. Entre os últimos fenómenos están a queda de -n- e -l- intervocálicos (acontecida nos séculos IX e X) e a evolución de cl- pl- e fl- iniciais latinos e entre os conservadores a sintaxe e a conservación de expresións e fenómenos latinos (como o futuro de conxuntivo, ainda que con outro uso) que desapareceron na maioria dos romances.
[editar] Sons
Fonema (IPA) | Grafema | Exemplo |
---|---|---|
/a/ | a | nada |
/e/ | e | tres |
/ɛ/ | e | ferro |
/i/ | i | min |
/o/ | o | bonito |
/ɔ/ | o | home |
/u/ | u | rúa |
Este é o sistema común a todos os falares galegos excepto a fala de Estremadura, que apresenta 5 vogais como o castelán, e coincide co sistema tónico do portugués do Brasil, que neutralizou a oposición entre a aberto e a fechado do resto dos dialectos do portugués.
Bilabiais | Labiodentais | Dentais | Alveolares | Pós-alveolares | Palatais | Velares | ||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Realización | xorda | sonora | xorda | xorda | sonora | xorda | sonora | xorda | sonora | xorda | sonora | |||
Plosivas | p | b | t | d | k | g | ||||||||
Nasais | m | n | ɲ | |||||||||||
Fricativas | f | θ † | s | ʃ | ||||||||||
Africadas | tʃ | |||||||||||||
Laterais | l | ʎ | ||||||||||||
Tepes | ɾ | |||||||||||||
Vibrante | r |
† Este fonema esta presente só nos dialectos galegos non seseantes, aqueles que pronuncian pazo de forma ben distinta de paso.
[editar] Institucións relacionadas
- RAG, Real Academia Galega.
- ILG, Instituto da Lingua Galega.
- Consello da Cultura Galega
[editar] Asociacións relacionadas
[editar] Ligazóns
[editar] Outros
- As preposicións galegas
- Perífrases verbais galegas
- Listado de substantivos latinos neutros e a súa correspondencia actual
- Listado de palabras galegas co seu étimo latino
- Listado de étimos e os vocábulos galego-portugueses correspondentes
- Exercicios sobre léxico galego en Wikilibros
- Exercicios sobre morfosintaxe galega en Wikilibros
- OpenTrad, tradutor galego - castelán
[editar] Ligazóns externas
- Tradutor automático español <-> galego
- Asociación Berciana da Lingua Xarmenta
- Cousas: O teu portal galego
- Real Academia Galega
- Mesa pola Normalización Lingüística
- CiberIrmandade da Fala
- Associaçom Galega da Língua
- Movimento Defesa da Língua
- A mesa prá Defensa del Galego de Asturias e da Cultura da Comarca
- Fala Ceibe, colectivo pola normalización do galego no Bierzo
- Especial de Vieiros sobre o galego exterior
- Questione della lingua
- Canal de Vieiros sobre o galego
- Departamento de Filoloxía galega da USC
- Seminario de Lingüística Informática da Universidade de Vigo
- Dirección xeral de Política Lingüística da Xunta de Galicia
- Centro Ramón Piñeiro para a investigación en humanidades
- Un idioma preciso
- Curso de galego dirixido a falantes de castelán
- Dicionario da RAG
- Tesouro Informatizado da Lingua Galega
- Tesouro Medieval Informatizado da Lingua Galega
- Corpus Lingüístico da Universidade de Vigo
- Corpus Técnico do Galego
- Directorio de webs en galego
- Asociación de Escritores en Lingua Galega
- Arquivo Sonoro de Galicia
- Historia da lingua galega en verso, por D. X. Cabana
- Loia
- proel.org
Linguas románicas con tradición literaria |
---|
aragonés | asturiano ou leonés | castelán ou español | catalán | dálmata* | francés | francoprovenzal | galego | italiano | lombardo | occitano | portugués | retorrománico | romanés | sardo |
* lingua extinguida |