Linguas de México
Na Galipedia, a wikipedia en galego.
Linguas de México1 | |
Lingua | Falantes |
---|---|
Azteca (Nahuatlahtolli) | 1.659.029 |
Maya (Maaya t'aan) | 892.723 |
Mixteco (Tu'un savi) | 510.801 |
Zapoteco (Binizaa) | 505.992 |
Tzotzil (Batzil k'op) | 356.349 |
Tzeltal (K'op o winik atel) | 336.448 |
Otomí (Hñähñü) | 327.319 |
Totonaco (Tachiwin) | 271.847 |
Mazateco (Ha shuta enima) | 246.198 |
Chol (Ch'ol wiñik) | 189.599 |
Huasteco (Téenek) | 173.233 |
Chinanteco (Tsa jujmí) | 152.711 |
Mazahua (Jñatio) | 151.897 |
Purépecha (P'urhépecha) | 136.388 |
Mixe (Ayüük) | 135.316 |
Tlapaneco (Me'phaa) | 119.497 |
Tarahumara (Rarámuri) | 87.721 |
Zoque (O'de püt) | 60.093 |
Amuzgo (Tzañcue) | 48.843 |
Chatino (Cha'cña) | 47.762 |
Tojolabal (Tojolwinik otik) | 44.531 |
Popoluca (Tuncápxe) | 44.237 |
Chontal de Tabasco (Yokot t'an) | 43.850 |
Huichol (Wixárika) | 36.856 |
Mayo (Yoreme) | 34.770 |
Tepehuano (O'dami) | 30.339 |
Triqui (Tinujéi) | 24.491 |
Cora (Nayeeri) | 19.512 |
Popoloca | 18.926 |
Huave (Ikoods) | 16.135 |
Cuicateco (Nduudu yu) | 15.078 |
Yaqui (Yoeme) | 15.053 |
Kanjobal (K'anjobal) | 10.833 |
Tepehua (Hamasipini) | 10.625 |
Pame (Xigüe) | 9.768 |
Mame (Qyool) | 8.739 |
Chontal de Oaxaca (Slijuala sihanuk) | 5.534 |
Chuj | 2.143 |
Tacuate | 2.067 |
Chichimeca jonaz (Uza) | 1.987 |
Guarijío (Makurawe) | 1.905 |
Matlatzinca (Botuná) | 1.500 |
Chocho (Runixa ngiigua) | 1.078 |
Pima (O'odham) | 836 |
Kekchí (K'ekchí) | 835 |
Lacandón (Hach t'an) | 731 |
Jacalteco (Abxubal) | 584 |
Ocuilteco (Tlahuica) | 522 |
Seri (Cmiique iitom) | 518 |
Ixcateco | 406 |
Quiché (Q'iché) | 286 |
Kakchiquel (K'akchikel) | 230 |
Paipai (Akwa'ala) | 221 |
Cucapá (Es péi) | 206 |
Motocintleco (Qatok) | 186 |
Kumiai (Ti'pai) | 185 |
Pápago (Tohono o'odam) | 153 |
Kikapú (Kikapooa) | 144 |
Ixil | 108 |
Cochimí (Laymón, mti'pá) | 96 |
Kiliwa (Ko'lew) | 55 |
Aguacateco | 27 |
Outras linguas 2 | 337 |
1 Non incluye al español, falado por máis do 99% de la poboación |
|
Fuente: CDI (2000) [1] |
As linguas faladas en México son moitas, como as dezenas de linguas indíxenas e linguas de outras partes do mundo. México é a nación hispanofalante mais poboada do mundo, con seus 103,2 millons de os habitantes [1], dos cuáis a maioría fala o lingua española. Constitucionalmente, non existe unha declaratoria oficial que faza de esa lingua de filiación latina a lingua oficial do país, que de facto ocupa este papel.
Desde 1992, a Constitución Mexicana define al país como nación "pluricultural", en reconocimento de os pobos indíxenas. Oficialmente o gobierno reconoce a 65 linguas indíxenas, que en acordo con a Lei de os Dereitos Lingüísticos do 2001, "linguas nacionáis" en igualdade de condicions con respeito com o castelán; esto é, con a "mesma validez no seus territorios" [2]. Así, polo exemplo, a partir do ano 2005, o goberno ha oficializado a traducción do himno nacional en as linguas indíxenas.
A clasificación das linguas indíxenas faladas en México tende a agrupar dialectos da mesma familia, aun si estas chegan a ser ininteligivels entre sí (por exemplo, ol goberno recoñoce al lingua azteca o náhuatl como una sola lingua, aun si as variacions dialectáis que falan os aztecas da Serra de Puebla, e os aztecas de Morelos son significativas). Por ele, algunhs lingüistas tenden a elevar esta cifra a máis de 100, clasificando a estos dialectos como linguas separadas.
As linguas indíxenas son faladas por poco máis de 12,7 millons de persoas maiores de 5 anos, o que equivale al 13,1% da poboación nacional en ese rango (1995)[3]. A mayor parte concentra-se na rexión sur do país, aunque tamién existen comunidades importantes no centro e nalgunhs sectoires do Pacífico e do Golfo de México.
[editar] Bibliografía
- Ávila, Raúl (1999): La lengua y los hablantes. Trillas. México. ISBN 968-24-4048-3.
- Aguirre Beltrán, Gonzalo (1983): Las lenguas vernáculas. Su uso y desuso en la enseñanza: la experiencia de México. Ediciones de la Casa Chata. México.
- Template:Cite book
- Cifuentes, Bárbara (1998): Letras sobre voces. Multilingüismo a través de la historia. Centro de Investigaciones y Estudios Superiores en Antropología Social - Instituto Nacional Indigenista. Historia de los Pueblos Indígenas de México. México. ISBN 968-49-6338-6
- Cuevas, Susana (2004): Ley de Derechos Lingüísticos en México. En http://www.linguapax.org/congres04/pdf/4_cuevas.pdf. Consultado en agosto de 2006.
- Díaz Couder Cabral, Ernesto (2000): "La clasificación de las lenguas indígenas". En: Ciencias. No. 60-61. Octubre de 2000. pp. 133-140.
- Hamel, Enrique (2000): Políticas del lenguaje y educación indígena en México. Orientaciones culturales y estrategias pedagógicas en una época de globalización. En: http://uam-antropologia.info/web/articulos/2000_hamel.pdf. Consultado en mayo de 2006.
- Warman, Arturo (2003): Los indios mexicanos en el umbral del milenio. Fondo de Cultura Económica. México. ISBN 968-16-7007-8