Historia urbana da Cidade de México
Na Galipedia, a wikipedia en galego.
Os mexicas ou aztecas, pobo do altiplán mexicano, arribaron na súa pelegrinaxe ata o val onde se atopaba o lago de Texcoco, os pes do gran volcán Popocatépetl, en torno o que xa había asentamentos doutros pobos[1]. Coma no medio do lago existían algunhas illas decidiron asentarse na maior. Corría o ano 1325. Mediante o aporte de barro e raíces de plantas (chinampas) foron unindo as illas ata crear unha sola onde foi configurándose a súa capital, á que chamaron Tenochtitlán, na honra do seu sacerdote Tenoch quen lles profetizara o sitio pola visión dun aguia sobor dun nopal. En 1377, un grupo de descontentos fundan Tlatelolco, centro secundario ao noroeste[2].
Tenochtitlán vai crecer pola actividade comercial primeiro e despois coa expansión do imperio azteca polo territorio circundante (1434). Construíronse diques (albarradas) para prevenir inundacións e acueductos (1445-66). A cidade organízase en torno ao centro cerimonial (1487) coa gran pirámide templo maior do deus Huitzilopocht, outros templos e os palacios do emperador [3]. Dende alí partían catro calzadas segundo os puntos cardinais das que tres levaban a terra firme e dividían a capital en catro barrios atravesados por canais [4].
Cando Hernán Cortés chega en 1519 a Tenochtitlán, ésta era a máis esplendorosa cidade de América e podía rivalizar coas contemporáneas europeas: templos , palacios, prazas, escolas, zoolóxicos, rúas pavimentadas con beirarúas e pontes levadizos sobor dos innumerables canais...[5].
En 1521, durante o asedio e conquista, a gran capital é destruida.
En 1523, en contra dos consellos, Cortés decide fundar a capital da Nova Espanha no mesmo lugar, polo prestixio e poder que representaba. Faise a traza renacentista en damero típica das fundacións coloniais hispanas pero sobor dos eixos maiores de Tenochtitlán: o centro, palacio de Cortés e futura catedral no que foran palacios de Montezuma e templo do sol respectivamente, no sur do anterior gran recinto cerimonial; e as catro vías máis importantes según as antigas aztecas. Utilízanse os escombros da cidade destruída para as novas construccións e tamén para cegar moitos dos canais que existían. En todo caso a traza da nova capital, a Cidade de México, ocupa somentes o centro da anterior, deixándose os barrios para os indios ([6]1555).
Nos séculos XVII e XVIII, a cidade vaise configurando: o palacio virreinal e a catedral arredor da Praza Maior, o futuro Zócalo, centro da actual metrópoli; edificios das ordes relixiosas, universidade, hospital, tribunal da inquisición..., sempre a beira das rúas principais. Na de saída de poniente cara a terra firme vaise desecando a lagoa para dar lugar ao que será a Alameda, ademáis de reconstruirse o acueducto de Chapultepec. A capital, ao través das fachadas dos seus edificios, adquire o seu aspecto barroco colonial característico [7][8][9].
En todo caso, a cidade sofre de frecuentes inundacións froito da ruptura do delicado equilibrio hidrolóxico do lago trala conquista. Novos diques e obras de desagüe do val no rematan de solucionar o problema.
Trala independencia en 1821, se constitúe o distrito federal coma sede do goberno republicano. Despois, a metade de século, coa desamortización das propiedades eclesiásticas e o imperio, a cidade busca a sua expansión mediante a apertura de novas rúas e o trazado de amplas avenidas seguindo o exemplo dos bulevares parisinos [10]. A máis representativa ata hoxe é o Paseo da Reforma, deseñada para conectar o centro co Castelo de Chapultepec [11] e ampliada ata Tlatelolco [12], e o verdadeiro corazón en diagonal da metrópolis actual [13][14][15].