A Coruña
Na Galipedia, a wikipedia en galego.
A Coruña (ver controversia sobre o topónimo) é unha cidade situada no noroeste de Galicia e bañada polo Océano Atlántico. É a capital da provincia galega da Coruña e a principal cidade da súa comarca, que inclúe os concellos de Arteixo, Carral, Culleredo, Cambre, Bergondo, Oleiros e Sada.
O seu emprazamento é privilexiado, xa que se ergue sobre un promontorio na entrada dunha ría nun amplo golfo, o Portus Magnus Artabrorum dos xeógrafos clásicos.
Unha das características máis notables que identifican á Coruña constitúena as múltiples e variadas galerías ou miradoiros que presentan nas súas fachadas numerosas casas do século XIX, que deron á Coruña o sobrenome de Cidade de Cristal, sen esquecer as súas numerosas praias, así como o contorno rural, que ofrece múltiples posibilidades de lecer.
A Coruña | |
---|---|
![]() |
|
Situación | |
Xentilicio 1: | Coruñés |
Xeografía | |
Provincia: | Provincia da Coruña |
Comarca: | Coruña |
Área: | 36,8 km² |
Entidades de poboación: | - |
Capital do concello: | |
Latitude e lonxitude: | 43º25' N e 8º20' O |
Altitude máxima: | - m. |
Altitude mínima: | 0 m. |
Zona horaria: 2 | UTC + 1 |
Demografía (2004) | |
Poboación: | 242.846 hab. |
Densidade: | 6.600 hab./km² |
Uso do galego 3 (2001) | |
Galegofalantes sobre o total da poboación: | 72'61 % |
Falantes do galego no tramo 5 a 29 anos | |
Sempre: | 7,72 % |
Ás veces: | 64'32 % |
Nunca: | 27,96 % |
Política (2003) | |
Concelleiros 4: | PPdeG 7 (30.083 votos - 24,06 %) BNG 6 (28.382 votos - 22,7 %) PSdeG-PSOE 14 (57.150 votos - 45,7 %) Outros: 0- (4973 votos - 3,97 %) |
Alcalde: | Javier Losada (PSOE) |
Eleccións municipais en: 'A Coruña' | |
Censo electoral (2003) | |
Total electores: | 219.587 - 100 % |
Votantes: | 125.919 - 57,34 % |
Abstencións: | 93.668 - 42,66 % |
Votos en branco: | 4.459 - 3,57 % |
Votos nulos: | 875 - 0,69 % |
Orzamentos 5 (179,5 millóns € 2005) | |
Total ingresos: | € |
Tributos propios por habitante: | € |
Transferencias por habitante: | € |
Consumo público por habitante: | € |
Gasto de capital por habitante: | € |
Enderezos | |
Enderezo físico: | Palacio Municipal, Praza de María Pita, 1 |
Teléfono: | 981 184 200 |
Fax: | |
Código Postal: | 15001 |
Correo electrónico: | |
Sitio web oficial: | www.coruna.es |
|
|
Notas: | 1 Véxase no Galizionario. 2 No verán: UTC + 2. |
Índice |
[editar] Poboación
243.349 habitantes en 2005 (242.846 en 2004 e 243.902 en 2003), ós que se lle aplica o xentilicio de coruñeses (s., coruñés). No ano 2004 había un total de 6.397 estranxeiros.
Evolución da poboación de: A Coruña - desde 1900 ata 2004 - | ||||
1900 | 1930 | 1950 | 1981 | 2004 |
43.971 | 74.132 | 133.844 | 231.721 | 242.846 |
Fontes: INE e IGE
(Os criterios de rexistro censal variaron entre 1900 e 2004, e os datos do INE e do IGE poden non coincidir.) |
O ritmo de crecemento poboacional observado dende comezos de século tende a descer, debido fundamentalmente a dous factores:
- a descentralización residencial
- o crecemento vexetativo negativo.
Descentralización residencial: estase a producir un continuo desprazamento das áreas de residencia cara os concellos da área metropolitana, onde viven preto de 100.000 habitantes, motivado pola falta de solo e de vivenda que causa unha grande actividade especulativa. Unha situación como esta non favorece o establecemento de novas familias ou a emancipación dos mozos. Tamén a orientación da demanda cara as vivendas unifamiliares, baleira amplas zonas da cidade, especialmente o centro histórico -chamado Cidade Vella-, onde a poboación residente non chega ós 20.000 habitantes.
Crecemento vexetativo negativo: na Coruña morren máis persoas das que nacen. A poboación perde habitantes dende 1987; o número de defuncións superaba en 1991 nun 20% ao de nacementos.
A pesar destes datos, a poboación semella volver a medrar. Isto é debido á inmigración, se ben esta inmigración era nos anos oitenta e noventa do século XX de emigrantes retornados, profesionais e retirados, poboación madura polo tanto. A comezos deste século, a maior aporte son xente nova de Sudamérica sobre todo, sendo menor o aporte dende Extremo Oriente, África Subsahariana e Europa oriental.
[editar] Historia
- Artigo principal: Historia da Coruña
A cidade estendeuse a partires da construción na restinga formada entre a illa onde hoxe se asenta a Torre de Hércules e o continente. A parte máis antiga, coñecida popularmente como Cidade Vella, Cidade Alta ou a Cidade, está edificada sobre un castro. "O Centro" era A Pescadaría, e nela asentábase o gremio dos mareantes.
Asúmese que A Coruña pode ser a poboación que Ptolomeo menciona no século II d.C. como Brigantium; estaría habitada polos Ártabros. Os romanos asentáranse nela nos séculos II e I a.C. e esta vila comezou a medrar, en particular durante os séculos I e II d.C. (cando se constrúe a Torre de Hércules), para decaer a partir do século IV d.C. e especialmente coas incursións normandas, que parece que teñen feito fuxir á poboación cara o interior da ría do Burgo.
A poboación recebe na alta idade media o nome de Faro (non confundir con Burgo de Faro, que foi a poboación que no século XII chegou a ter certa importanza coa encomenda templaria e comprende a extensiónentre O Burgo e O Temple, cara o concello de Culleredo trala Ponte do Pasaxe.
En 1208, Afonso IX refunda Crunia como porto de reguengo (iuxta Turrim de Faro in loco qui dicitur Crunia) e a vila enceta un grande desenvolvemento mercante e pesqueiro. A cidade medra e exténdese polo tómbolo da península. Os Reis Católicos instalan nesta cidade a Real Audiencia do Reino de Galicia, abandonando Compostela, para evitar así a intromisión arcebispal. A Coruña será tamén a sede do Capitán Xeral. A Xunta do Reino de Galicia consegue entre 1522 e 1529 que Carlos I lle conceda a Casa da Especiaría, o que lle permite distribuir en Europa as especias. Autorízase o comercio coas Indias entre 1529 e 1575.
A partir de 1764, coa instalación dos Reais Correos Marítimos a América, A Coruña adquire o pulo portuario e comercial definitivo. Créanse o Consulado do Mar e reconstrúese a Torre de Hércules. En 1804 creouse a Fábrica Nacional de Cigarros, berce do movemento obreiro e durante o século XIX fóronse instalando lentamente outras industrias (vidro, fundición, tecidos, gas, mistos, etc., ainda que foi o comercio marítimo e a emigración o que atraíu os investimentos cataláns, maragatos, belgas, franceses ou ingleses. O Banco de La Coruña fundouse en 1857 e a Caja de Ahorros en 1876. Tamén influiu no desenvolvemento económico a nova división provincial de 1832, que reduciu o número de provincias de 7 a 4 e aumentou a actividade burocrática administrativa. Con efeito, A Coruña converteuse na capital rexional de facto.
Nesta cidade reuniu Carlos I as Cortes que o coronarían emperador e do seu porto partiu en 1554 Filipe II para casar con María Tudor e en 1588 a Armada Invencíbel. Francis Drake cercouna en 1589 pero foi rexeitado e naceu entón o mito de María Pita cando esta muller colleu a arma do seu home morto e continou disparando. En 1809, durante a Guerra da independencia española, as tropas francesas acosaron ás inglesas que fuxían e o xeneral inglés Sir John Moore morreu na Batalla de Elviña. En 1815, o mariscal Porlier pronúnciouse contra Fernando VII e marchou co exército sobre Santiago; preso, foi enforcado no Campo da Leña. En todos os levantamentos do século XIX Coruña aliñouse do lado liberal. A Coruña xogou tamén un papel vital no Rexurdimento e nela se fundaron a Real Academia Galega en 1906 e as Irmandades da Fala en 1916.
A comezos do século XX, A Coruña contaba cuns 45.000 habitantes, que se multiplicaron até máis de 133.000 após a Guerra civil española. A partir da década de 1960, recobrou a iniciativa empresarial que perdera desde comezos de século da man do grande promotor da cidade, Barrié de la Maza (Banco Pastor, Fenosa, Aluminio de Galicia, Genosa, Emesa, etc.); obtivéronse tamén a refinaría de petróleo e algúns dos primeiros Polos de Desarrollo.
Desde o 1983 ata o 2006 foi alcalde Francisco Vázquez Vázquez, que acometeu unha renovación da súa fisonomía e a conversión nunha cidade de servizos, pero tamén contou con críticas pola súa falta de respeto á lingua galega e pola súa actuación urbanística. O 20 de xaneiro de 2006 o Consello de Ministros nomeou a Paco Vázquez embaixador no Vaticano, co cal tivo que deixar o seu posto de alcalde. Dende o momento da súa renuncia, o alcalde da Coruña é Javier Losada.
[editar] Economía
Porto pesqueiro e de pasaxeiros importante. Industrias textiles, conserveiras e da construción. Turismo. Regatas en verán. Congresos internacionais. Refinería de petróleo. Aeroporto de Alvedro.
O termo municipal da Coruña é o pulmón dos sectores comercial e de servizos de toda a área metropolitana.
Estes dous sectores representan máis das tres cuartas partes da totalidade da actividade económica do termo municipal. Os sectores de industria e de construción incrementaron a súa participación económica na cidade nos últimos anos; non obstante a súa localización xeográfica radica principalmente nos municipios situados na área metropolitana.
[editar] Comunicacións
Por vía terrestre, a rede de autoestradas e autovías norte-sur comunícana co resto de España e Portugal, mentres que un conxunto de vías rápidas, que circunvala o perímetro da cidade e o seu primeiro anel industrial, culmina a comunicación por estrada.
Os aproximadamente 600.000 habitantes e as industrias que están dentro da zona de influencia das catro rías (A Coruña, Sada-Betanzos, Ares e Ferrol) comunícanse por estrada nun tempo de 30 minutos.
A vía marítima está fortemente consolidada nesta metrópole. Recentemente, acometeuse a modernización portuaria e, na actualidade, lévase a cabo a apertura dun porto exterior no oeste da cidade, en Punta Langosteira, para aumentar a súa capacidade.
Todo isto está apoiado por axeitadas conexións internas e externas; as internas, na cidade e na súa área de influencia, facilitan a mobilidade cun sistema intermodal de comunicación (vías rápidas -inclúe a terceira ronda-, autobuses, metro lixeiro e tren de proximidades), e as externas conforman un sistema viario de autoestradas e autovías, ferroviario -tradicional e de alta velocidade- e conexións aéreas e marítimas tanto nacionais como internacionais.
[editar] Como chegar

[editar] Estradas
Cara a/dende o centro da Península: autovía A-6 (A Coruña-Madrid) (600 km), e N-VI.
Comunicacións norte-sur: autoestrada AP-9 (Ferrol- A Coruña- Santiago de Compostela- Vigo- fronteira portuguesa). Nacional 550: mesmo itinerario.
Cara a/dende a cornixa cantábrica: Nacional 634 Ribadeo-Ferrol. Bifurcacións cara á N-VI
[editar] Ferrocarrís
A estación de San Cristovo, remodelada en 1991, concentra o tráfico ferroviario da cidade. Dende A Coruña parten tres liñas de longo percorrido: a Madrid con dous servizos diarios, a Barcelona cun servizo diario e máis outro os luns, mércores, venres e domingos e a Bilbo-Irún cun servizo diario. A estas liñas súmanselles os corredores rexionais de RENFE con Santiago de Compostela, Monforte, Ferrol e Vigo; o tráfico con esta última cidade sumou en 1999 a cantidade de 450.000 viaxeiros aproximadamente. Está previsto o tren de alta velocidade a Vigo-fronteira portuguesa e a Madrid, o que completará o servizo ferroviario da Coruña.
Existe asemade unha estación de mercadorías que serve ó porto, chamada estación de San Diego.
[editar] Comunicacións aéreas
A Coruña conta cun remodelado aeroporto (Aeroporto de Alvedro), situado nas proximidades da cidade e cun doado acceso, que está experimentando unha progresiva actualización das súas instalacións debido ao incremento do número de voos e viaxeiros nos últimos anos. Este crecemento do volume de tráfico foi o dobre da media nacional. Este aeroporto garante unha fluída conexión coas principais cidades da Península Ibérica. Ademais, os seus voos internacionais conectan Alvedro cos aeroportos de Lisboa, Londres-Heathrow e París.
A proximidade do aeroporto de Santiago de Compostela (30 minutos por autoestrada) permite que poida ser tamén empregado como plataforma complementaria das comunicacións aéreas da Coruña.
[editar] Autobuses e metro lixeiro
A recuperación do tranvía urbano, inicialmente con fins turísticos, creou unha infraestrutura ferroviaria que podería ser aproveitada nun futuro. As liñas previstas inicialmente son dúas: unha dorsal -área central/centro intermodal- e outra circular con dúas ramificacións -a actual do tranvía coa súa extensión e a liña Los Rosales/centro intermodal-.
A estación de autobuses da Coruña dá servizo a preto de 25.000 pasaxeiros diarios. Unha media de 1.100 autocares operan cada día con destino a diferentes puntos de Europa, España e Galicia.
[editar] Monumentos
- Torre de Hércules
- Santa María do Campo
- Igrexa de Santiago
- Convento de Santo Domingo
- Obelisco dos Cantóns
- Millenium
- Castro de Elviña
- Praza das Bárbaras
- Cidade Vella (é un conxunto histórico)
- Monumento a Emilia Pardo Bazán
- Xardíns de San Carlos (e tumba de Sir John Moore)
- Palacio de María Pita (Palacio Municipal)
- Casa do Sol
[editar] Praias
- Praia de Riazor
- Praia do Orzán
- Praia das Lapas
- Praia de Oza
- Praia de San Amaro
- Praia do Matadoiro
- Praia de Adormideiras
- Praia de San Roque
Área metropolitana:
- Praia de Santa Cristina (Santa Cristina, Oleiros)
- Praia de Bastiagueiro (Bastiagueiro, Oleiros)
- Praia de Santa Cruz (Santa Cruz, Oleiros)
- Praia de Mera (Mera, Oleiros)
- Praia de Lorbé (Lorbé, Oleiros)
- Praia de Sada (Sada)
[editar] Museos
- Casa Museo de María Pita
- Casa do Home ou Domus
- Casa das Ciencias
- Casa Museo de Emilia Pardo Bazán
- Aquarium Finisterrae (Acuario ou Casa dos Peixes)
- Museo de Arte Contemporánea Unión Fenosa
- Museo da Electricidade
- Museo de Arte Sacro
- Museo Militar Rexional
- Casa Picasso
- Museo de Belas Artes
- Museo arqueolóxico e histórico (no Castelo de San Antón)
- Casa da Historia (Museo Etnográfico, próxima construción)
- Casa da Palabra (en proxecto)
- Museo do Reloxo (no Palacio de María Pita)
- Museo de Artes Gráficas do Grupo Voz
- Casa da auga (próxima construción)
Área metropolitana:
- Museo Pazo de Mariñán (Bergondo)
- Castelo de Santa Cruz (Santa Cruz, Oleiros)
- Museo Kayeda (Santa Cruz, Oleiros)
- Museo Carlos Maside (Sada)
- Museo Etnográfico de Culleredo (Culleredo)
- Museo dos Muíños de Acea da Ma (Culleredo)
[editar] Salas de Exposicións
- Kiosco Alfonso
- Fundación Caixagalicia
- Fundación Barrié da Maza
- Forum Metropolitano
- Palexco (Palacio de Exposicións e Congresos)
- CGAI
- Palacio de Congresos
- Club Financiero
- Galería Ana Vilaseco
- Casa da Cultura Salvador de Madariaga
- Fundación Luis Seoane
- Galería de Papel
- Galería Pardo Bazán
- Atlántica
- Arte e Imaxe
- Coarte
- Rincón Coruña Arte
- A Tecedeira
Área metropolitana:
[editar] Teatros e Cines
- Teatro Rosalía
- Teatro Colón
- Multicines Chaplin
- Yelmo Cineplex Rosales
- Fórum Metropolitano
- CGAI (Centro galego de Arte e Imaxe)
- Palacio da Ópera
- Filmax A Coruña
Área metropolitana:
- Cine Royalty (Sada)
[editar] Salas de concertos e Discotecas
- Coliseum
- Playa Club
- Punto3
- Pirámide
- Olá Green
- Chaston
- Models
- Oh! Coruña
Área metropolitana:
[editar] Topónimo
No estado español e na UE a única denominación oficial é A Coruña, independentemente da lingua empregada. Porén, hai quen emprega La Coruña en castelán. Outras versións tradicionais son Corunna en inglés, La Corogne en francés e Corunha en portugués.
O 21 de decembro de 1989 o Tribunal Constitucional ditaminou que a aprobación da alteración ou cambio de nome dos concellos é a típica competencia de execución en materia de rexime local que, conforme co marco constitucional de distribución de competencias, os Estatutos de Galicia e de Cataluña atribúen ás súas respectivas Comunidades Autónomas. O 2 de novembro de 2004 o Concello da Coruña aprobou a cooficialidade da forma La Coruña amparándose na Lei de grandes cidades, No outono de 2005 o Tribunal Superior de Xustiza de Galicia declarou nulos estes acordos do concello sobre toponimia.
[editar] Galería de imaxes
- Vexa o artigo principal en: Galería de imaxes da Coruña
[editar] Véxase tamén
Referencias relacionadas con Galicia |
||
[editar] Parroquias
Galicia | Provincia da Coruña | Parroquias da Coruña | |
---|---|
A Coruña | Elviña (San Vicenzo) | Oza (Santa María) | San Cristovo das Viñas (San Cristovo) | Visma (San Pedro) |