સંસ્કૃત ભાષા

From વિકિપીડિયા

સંસ્કૃત ભારત કી એક શાસ્ત્રીય ભાષા હૈ ૤ યે દુનિયા કી સબસે પુરાની ઉલ્લિખિત ભાષાઓં મેં સે એક હૈ ૤ સંસ્કૃત હિન્દ-યૂરોપીય ભાષા-પરિવાર કી હિન્દ-ઈરાની શાખા કી હિન્દ-આર્ય ઉપશાખા મેં શામિલ હૈ ૤ યે આદિમ-હિન્દ-યૂરોપીય ભાષા સે બહુત જ઼્યાદા મેલ ખાતી હૈ ૤ આધુનિક ભારતીય ભાષાએઁ જૈસે હિન્દી, ઉર્દૂ, કશ્મીરી, ઉડ઼િયા, બાંગ્લા, મરાઠી, સિન્ધી, પંજાબી, (નેપાલી), આદિ ઇસી સે ઉત્પન્ન હુઈ હૈં ૤ ઇન સભી ભાષાઓં મેં યૂરોપીય બંજારોં કી રોમાની ભાષા ભી શામિલ હૈ ૤ સંસ્કૃત મેં હિન્દૂ ધર્મ કે લગભગ સભી ધર્મગ્રન્થ લિખે હુએ હૈં ૤ આજ ભી હિન્દૂ ધર્મ કે જ઼્યાદાતર યજ્ઞ ઔર પૂજાએઁ સંસ્કૃત મેં હી હોતી હૈં ૤

Contents

[edit] ધ્વનિ-તન્ત્ર ઔર લિપિ

સંસ્કૃત ભારત કી કઈ લિપિયોં મેં લિખી જાતી રહી હૈ, લેકિન આધુનિક યુગ મેં દેવનાગરી લિપિ કે સાથ ઇસકા ખ઼ાસ રિશ્તા હૈ ૤ દેવનાગરી લિપિ અસલ મેં સંસ્કૃત કે લિયે હી બની હૈ, ઇસલિયે ઇસમેં હરેક ચિન્હ કે લિયે એક ઔર સિર્ફ઼ એક હી ધ્વનિ હૈ ૤દેવનાગરી મેં ૧૨ સ્વર ઔર ૩૪ વ્યંજન હૈં ૤ દેવનાગરી સે રોમન લિપિ મેં લિપ્યાન્તરણ કે લિયે દો પદ્ધતિયાઁ મશહૂર હૈં : IAST ઔર ITRANS ૤ શૂન્ય યા એક યા અધિક વ્યંજનોં ઔર એક સ્વર કે મેલ સે એક અક્ષર બનતા હૈ૤

[edit] સ્વર

યે સ્વર સંસ્કૃત કે લિયે દિયે ગયે હૈં ૤ હિન્દી મેં ઇનકે ઉચ્ચારણ થોડ઼ે અલગ હોતે હૈં ૤

સંસ્કૃત મેં ઐ દો સ્વરોં કા યુગ્મ હોતા હૈ ઔર "અ-ઇ" યા "આ-ઇ" કી તરહ બોલા જાતા હૈ ૤ ઇસી તરહ ઔ "અ-ઉ" યા "આ-ઉ" કી તરહ બોલા જાતા હૈ ૤

ઇસકે અલાવા હિન્દી ઔર સંસ્કૃત મેં યે વર્ણાક્ષર ભી સ્વર માને જાતે હૈં :

   * ઋ -- આધુનિક હિન્દી મેં "રિ" કી તરહ, સંસ્કૃત મેં American English syllabic / r / કી તરહ
   * ૠ -- કેવલ સંસ્કૃત મેં (દીર્ઘ ઋ)
   * ઌ -- કેવલ સંસ્કૃત મેં (syllabic retroflex l)
   * ૡ -- કેવલ સંસ્કૃત મેં (દીર્ઘ ઌ)
   * અં -- આધે ન્, મ્, ઙ્, ઞ્, ણ્ કે લિયે યા સ્વર કા નાસિકીકરણ કરને કે લિયે
   * અઁ -- સ્વર કા નાસિકીકરણ કરને કે લિયે (સંસ્કૃત મેં નહીં ઉપયુક્ત હોતા)
   * અઃ -- અઘોષ "હ્" (નિઃશ્વાસ) કે લિયે

[edit] વ્યંજન

જબ કિસી સ્વર પ્રયોગ નહીં હો, તો વહાઁ પર 'અ' માના જાતા હૈ ૤ સ્વર કે ન હોને કો હલન્ત્‌ અથવા વિરામ સે દર્શાયા જાતા હૈ ૤ જૈસે કિ ક્‌ ખ્‌ ગ્‌ ઘ્‌ ૤

   * ઇનમેં સે ળ (મૂર્ધન્ય પાર્વિક અન્તસ્થ) એક અતિરિક્ત વયંજન હૈ જિસકા પ્રયોગ હિન્દી મેં નહીં હોતા હૈ૤ મરાઠી ઔર વૈદિક સંસ્કૃત મેં ઇસકા પ્રયોગ કિયા જાતા હૈ ૤
   * સંસ્કૃત મેં ષ કા ઉચ્ચારણ ઐસે હોતા થા : જીભ કી નોક કો મૂર્ધા (મુઁહ કી છત) કી ઓર ઉઠાકર શ જૈસી આવાજ઼ કરના ૤ શુક્લ યજુર્વેદ કી માધ્યંદિનિ શાખા મેં કુછ વાક઼્યાત મેં ષ કા ઉચ્ચારણ ખ કી તરહ કરના માન્ય થા ૤ આધુનિક હિન્દી મેં ષ કા ઉચ્ચારણ પૂરી તરહ શ કી તરહ હોતા હૈ ૤
   * હિન્દી મેં ણ કા ઉચ્ચારણ જ઼્યાદાતર ડ઼ઁ કી તરહ હોતા હૈ, યાનિ કિ જીભ મુઁહ કી છત કો એક જ઼ોરદાર ઠોકર મારતી હૈ ૤ હિન્દી મેં ક્ષણિક ઔર ક્શડ઼િંક મેં કોઈ ફ઼ર્ક નહીં ૤ પર સંસ્કૃત મેં ણ કા ઉચ્ચારણ ન કી તરહ બિના ઠોકર મારે હોતા થા, ફ઼ર્ક સિર્ફ઼ ઇતના કિ જીભ ણ કે સમય મુઁહ કી છત કો કોમલતા સે છૂતી હૈ ૤

[edit] વ્યાકરણ

સંસ્કૃત વ્યાકરણ આધુનિક ભાષાએઁ બોલને વાલોં કે લિયે કઠિન હૈ ૤ ઇસમેં હિન્દી યા અંગ્રેજ઼ી કી તરહ જ઼્યાદા ઉપસર્ગ (prepositions) નહીં હોતે ૤ સંસ્કૃત મેં સંજ્ઞા, સર્વનામ, વિશેષણ ઔર ક્રિયા કે કઈ તરહ સે શબ્દ-રૂપ બનાયે જાતે હૈં, જો વ્યાકરણિક અર્થ પ્રદાન કરતે હૈં ૤ અધિકાંશ શબ્દ-રૂપ મૂલશબ્દ કે અન્ત મેં પ્રત્યય લગાકર બનાયે જાતે હૈં ૤ ઇસ તરહ યે કહા જા સકતા હૈ કિ સંકૃત એક બહિર્મુખી-અન્ત-શ્લિષ્ટયોગાત્મક ભાષા હૈ ૤


[edit] વૈદિક સંસ્કૃત ઔર કાવ્ય સંસ્કૃત

સંસ્કૃત કા પ્રાચીનતમ રૂપ વૈદિક સંસ્કૃત હૈ, જો હિન્દૂ ધર્મ કી પ્રમુખ કિતાબ વેદ કી ભાષા હૈ ૤ જ઼્યાદાતર લોગ પાણિની કી અષ્ટાધ્યાયી સે કાવ્ય સંસ્કૃત કી શુરુઆત માનતે હૈં ૤ રામાયણ, મહાભારત ઔર પુરાણ કાવ્ય સંસ્કૃત મેં લિખે ગયે હૈં ૤