Գրիգորիս Աղթամարցի
From Wikipedia
ԳՐԻԳՈՐԻՍ ԱՂԹԱՄԱՐՑԻ (մոտ 15–րդ դ. վերջերին–մահ. թ. անհայտ), հայ բանաստեղծ, կաթողիկոս (1512-1544)։ Աշակերտել է Արճեշի վանքի վարդապետ Գրիգոր Րաբունուն։ Երկրի անհանգիստ վիճակը Գ.Աղթամարցուն ստիպել է ապաստանել Արճեշ, Մեծոփ, վարագ, Ուռնկար վանքերում, որտեղ և գրել է տաղեր, գանձեր, ընդօրինակել ու ծաղկել ձեռգրեր։ Գ.Աղթամարցու տաղերի մեծ մասը գրել է երիտասրդ տարիներին (1515-24)։ Վաղ շրջանի ստեղծագործություններն արտահայտում են միջնադարյան մարդու մտածողությանը բնորոշ գաղափարներ ու զգացումներ՝ մեղսականություն, վարքագրական հերոսների մեծարում, անձնական–քնարական պոռթկումներ ևն։ Հետագայում միևնույն զգացուներն ստանում են բանաստեղծական նար որակ՝ ուղղակի պատկերների խորքում թաքնված ենթիմաստ, որն ընդլայնում է թեմայի ընկալման սահմանները։ Արտաքուստ սիրային թվացող «Գովեմ զքեզ մարմնով հրեշտակ», «Արեգակնափայլ գեղով լի լուսին» և այլ տաղերում օգտագործված պատկերները, բնութագրումները, զուգորդությունները դադարում են սոսկ կնոջ նկատմամբ տածած սիրո արտահայտություն լինելուց. դրանք մարդուն ձոնված ներբողական դրսևորումներ են՝ ոճավորմամբ սկիզբ առած գանձագրական կամ շարականային ակունքներից։ Սակայն դարաշրջանի սիրային տաղերգության ծաղկման պայմաններում այդ տաղերն ընկալվել են իբրև սիրո երգեր և լայն տարածում գտնել ձեռագրի ժողովածուներում։ Գ.Աղթամարացու ստեղծագործություններին հատուկ է կանոնական գրքերից եկող և միջնադարում սիրված այլաբանությունը։ Նրա տաղերից մի քանիսը («Ծաղկունքն ասեն՝ հերիք արա», «Յետ գնալոյ վարդին») գարնան, վարդ ու սոխակի պատկերի տակ այլաբանել են տարաբնույթ գաղափարներ՝ տերունական տոներ կամ ըմբռնումներ, հայրենի երկրի վիճակը, հայրենիքից հեռու գտնվող մարդու ողբն ու կսկիծը։ Սակայն հետագայում տաղն ընկալվել է իր թեմատիկ հստակությամբ՝ իբռև գարնան գովեստ, սիրային մորմոք կամ կարոտ։ Այդ առումով բնորոշ է «Յամէն առաւօտ և լոյս» ժողովրդականացած տաղը։ Գ.Աղթամարցու ստեղծագործությանը հատուկ է բազմաձայնությունը, ոչ թե մեկ թեմա, այլ հույզերի ու թեմաների մի խաչաձև միահյուսում, որ զորեղացնում է զգացածը և ներգործությունը։ Գ.Աղթամարցու ստեղծագործության ինքնքտիպությունը թելադրել է բանաստեղծական ձևի բազմազանություն։ Օգտագործելով անցյալի ժառանգությունը, նա հարստացրել է այն լեզվի, կառուցվածքի, արտահայտչամիջոցների նոր հնարանքներով՝ չափի, ռիթմի, կրկնակների բազմերանգությամբ, արվեստագետի խորաթափանցությամբ արձագանքելով ժամանակի գրականության ժող. ոգուն։ Գ.Աղթամարցու անվան հետ են կապված նաև «Աղեքսանդրի վարք» ու «Պղնձե քաղաքի պատմություն» կաֆաների շարքեր ու նկարազարդումներ։