ეპოსი
ვიკიპედიიდან
ეპოსი: (ბერძნ. epos – სიტყვა, თხრობა) – სინამდვილის ასახვა თხრობითი გზით, ავტორი უმეტესწილად არ ფიგურირებს. ადამიანისა და მისი ცხოვრების ასახვის ტიპის ეპოსი იყო პროზაულ და პოეტურ ფორმებად: დიდი, საშუალო და მცირე. დასავლეთის კულტურაშე ეპოსის უძველესი და უთვალსაჩინოესი ნიმუშებია ილიადა, ოდისეა და ნიბელუნგენიადა, ხოლო აღმოსავლეთში - მაჰაბჰარატა, რამაიანა და შაჰნამე.
ეპოსის ჟანრებია: ეპოპეა, სიმღერა (ხალხური ეპოსი), მოთხრობა, რომანი, პოემა, ბალადა, ნოველა, იგავ-არაკი, ეტიუდი, ესსე.
მხატვრულ-დოკუმენტური ჟანრები: მემუარი, დღიური, ავტობიოგრაფია, ბიოგრაფია, მოგზაურობა, ნარკვევი, საგმირო ეპოსი.
[რედაქტირება] ზეპირი ეპოსი და მსოფლიო ხალხთა ეპოსი
პირველი ეპიკური ნაწარმოებები დაკავშირებულია წერა-კითხვამდელ საზოგადოებებთან და ზეპირ პოეტურ ტრადიციებთან. ამ ტრადიციებში პოეზია გადაეცემა მსმენელებსა და ერთი შემსრულებლიდან მეორეს წმინდა ზეპირი ფორმით. მსოფლიო ხალხურ ეპოსს განეკუთვნება ნაწარმოებები, რომელიც ლიტერატურულ შედევრებს არ წარმოადგენენ, თუმცა მსოფლიო ხალხთა კულტურის შემადგენელი ნაწილია. ისინი თავდაპირველად ზეპირ ლიტერატურას წარმოადგენდნენ, ხოლო მოგვიანებით კი ჩაწერილ იქნა ერთი ან რამდენიმე ავტორის მიერ.
[რედაქტირება] ეპოსი მწიგნობარ საზოგადოებებში
მწიგნობარ საზოგადოებაში ხშირად იყენებდნენ ეპოსის ფორმატს და ადრეული დღემდე მოღწეული ევროპული მაგალითია ვირგილიუსის "აენიდა", რომელშიც ჰომეროსის თხრობის სტილია განმეორებული. აღმოსავლეთში დაწერილი ეპოსის კარგი მაგალითია ფირდოუსის "შაჰნამე", სპარსეთში.
[რედაქტირება] მნიშვნელოვანი ეპიკური პოემები
- ძვ.წ. მე-20 საუკუნე : გილგამეშის ეპოსი (შუმერული მითოლოგია)
- ძვ.წ. მე-19 საუკუნე : რამაიანა (ჰინდური მითოლოგია)
- ძვ. წ. 1316 : მაჰაბჰარატა (ჰინდური მითოლოგია)
- ძვ.წ. მე-8 საუკუნე:
-
- ჰომეროსის ილიადა (ბერძნული მითოლოგია)
- ჰომეროსის ოდისეა (ბერძნული მითოლოგია)
- ძვ.წ. 1-ლი საუკკუნე:
-
- ვირგილიუსის ანაიდა
- ტაინ ბო კუალინგე (ირლანდიური მითოლოგია)
- მე-10 საუკუნე:
-
- ფირდოუსის შაჰნამე
- ბჰაგავატა პურანა (სანსკრიტი "უფლის ნაამბობი")
- მე-11 საუკუნე:
-
- დიგენის აკრიტას (ბიზანტიური ეპიკური პოემა)
- როლანდის სიმღერა
- მეფე გესარის ეპოსი (ტიბეტი, მე-11 საუკუნეში დაიწერა ადრეული წყაროებიდან)
- მე-12 საუკუნე: შოთა რუსთაველის ვეფხისტყაოსანი
- მე-13 საუკუნე: ნიბელუნგენლიდი (გერმანიკული მითოლოგია)