Pitiroi

Nō Wikipedia Māori

Ko Pitiroi
Ko Pitiroi

Ka whānau mai a Pitiroi (Robert Fitzroy) ki Ingarangi i te tau 1805. Nō muri ka haere ia ki te Kāreti Roera Tauāmoana. Ko te Beagle tōna kaipuke tuatahi. I te tau 1831, nāna i whakamahere ngā takutai o Patagonia, o Tierra del Fuego, tae atu ki Ngā Ara o Magellan. Ko tōna hoa i tēnei haerenga āna, ko te tohunga pūtaiao a Charles Darwin, ā, ko āna pānuitanga rongonui i puta mai i ana tūhuratanga me ana tirohanga i tēnei haerenga. Ka peka te Beagle ki Pēwhairangi, ā, nō te tau 1838 ka takoto tana pūrongo mō tēnei whenua ki mua i te aroaro o tētahi komiti o te Whare Ariki (House of Lords) o te Pāremata o Ingarangi e hāngai ana ki Aotearoa. Ka mīharo ngā māngai o te Rōpū Hāhi Mihinare ki ana kōrero, ka tohungia ia e rātou ki ētahi tūranga teitei ake.

I te tau 1843 ka tohungia a Pitiroi hei Kāwana mō Niu Tireni, hei whakakī i te tūranga o Kāwana Hopihona, i mate i te tau 1842. I taua wā, kua pakaru kē ngā pūtea o te koroni, kua pakaru mai tētahi riri i waenganui i te Māori me te Pākehā ki Te Wairau. I te hau te rongo mō te pakanga ki Te Tai Tokerau hoki. Heoi, kāore i homai he pūtea, he hōia rānei mā te Kāwana hou. Ko ngā tohutohu kē ki a ia, me whakawhitiwhiti kōrero kē ia, mā konei pea ngā raruraru e ea. Kāore a Ngāti Toa i pākia e Pitiroi mō te raruraru ki Te Wairau, he kore nō Pitiroi i āta mōhio mēnā i tika te riro mai o ngā whenua i te Kamupene o Niu Tīreni; i tua atu, i te mōhio a Pitiroi, e kore e tareka e ia te riri ki a Ngāti Toa. Ka tahuri anō a Pitiroi ki te rangahau i ērā atu hokonga o te Kamupene o Niu Tīreni; kia ea rā anō tēnei mahi, kātahi anō ka whakamanatia aua hokonga. Ka riri rā ngā tāngata whai o te Kamupene o Niu Tīreni ka ngana rātou kia panaia a Pitiroi kia hoki ki Ingarangi.

Ko tētahi atu āhuatanga i te wā ko Pitiroi te Kāwana, ko te Native Exemption Ordinance o te tau 1844. He pire whakahaere i te ture, e aro ana ki ngā tikanga Māori, arā, ki te hara te Māori me utu paremata ia, kāore ia e whiua ki te whare herehere. Ahakoa tērā, poto noa te wā e mana ana te pire nei. He wāhi anō tō ngā rangatira ki te whakatau raruraru.

I te wā ko Pitiroi te Kāwana, ko te Karauna anake te mea whai mana ki te hoko whenua Māori, he ritenga i whakamanatia e te Tiriti o Waitangi. Heoi, nā te kore pūtea, kāore te Karauna i tareka te hoko whenua mai i te Māori hei hoko atu ki ngā tāngata whai. Me te aha, ka pupū te riri i waenganui i ngā Māori me ngā tāngata whai, ka kino kē ake te heke o te ōhanga.

Ko te whakautu a Pitiroi ki tēnei, kia whakaaetia te hoko tika a te Māori i ōna whenua ki ngā tāngata whai. Kāore te Tari mō ngā Koroni i whakaae ki tēnei, ā, i te pakarutanga mai o te riri i Te Tai-tokerau i te marama o Haratua o te tau 1845, ka karangahia a Pitiroi kia hoki ki Ingarangi.

[edit] Tohutoro

  • Ngā Tāngata Taumata Rau URL:NZDB
Ngā kaihautū 1840-1980
Ngā kaihautū 1840-1900:   Āperahama Taonui • Āpihai Te Kawau • Hāmiora Mangakāhia • Hēnare Kaihau • Hēnare Mātene Te Whiwhi • Hēnare Matua • Hēnare Tomoana • Hirini Rāwiri Taiwhanga • Hoani Nahe • Hōne Heke • Hōne Heke Ngāpua • Hōne Mohi Tāwhai • Hōne Ōmipi • Hōri Kerei Taiaroa • Horonuku Te Heuheu Tūkino IV • Karaitiana Takamoana • Matiaha Tiramōrehu • Meri Te Tai Mangakāhia • Niniwa-i-te-rangi • Nireaha Tāmaki • Pāora Tūhaere • Pōmare II • Pōtatau • Rangi Topeora • Rāpata Wahawaha • Rewi Manga Maniapoto • Riperata Kahutia • Riwha Tītokowaru • Tāmati Wāka Nene • Tāraia Ngākuti Te Tumuhuia • Tāwhiao • Te Hāpuku • Te Heuheu Tūkino III, Iwikau • Te Keepa Te Rangihiwinui • Te Keepa Te Rangi-pūawhe • Te Kooti Arikirangi Te Turuki • Te Pahi • Te Rauparaha • Te Ruki Kawiti • Te Whiti o Rongomai • Timi Kara • Tohu Kākahi • Wahanui Huatare • Wiremu Kīngi Te Rangitāke • Wiremu Pere • Wiremu Tako Ngātata • Wiremu Tāmihana • Wiremu Te Kākākura Parata • Wiremu Te Wheoro
Ngā kaihautū 1900-1980:   Āpirana Ngata • Eruera Tirikātene • Hēnare Balneavis • Hēni Materoa • Hoani Te Heuheu Tūkino VI • James Clendon Tau Hēnare • Korokī • Mahuta Tāwhiao • Matiu Rata • Māui Pōmare • Paraire Paikea • Rangi Mawhete • Rua Kēnana • Tahupōtiki Wiremu Rātana • Tai Mitchell • Te Puea Hērangi • Te Rangi Hīroa • Tuaiwa Eva Rickard • Turi Carroll • Whina Cooper
Ngā Kāwana:   George Gipps • Te Hopihona • Pitiroi • Hōri Kerei • Tāmati Parāone
Ngā Kaitōrangapū, ngā āpiha:   Constantine Henry Phipps • Edward Eyre • Francis Dart Fenton • Francis Dillon Bell • Frederick Edward Maning • Frederick Weld • Frederick Whitaker • George Rusden • Gilbert Mair • Henry George (Earl) Grey • Henry Russell • Henry Sewell • Hōne Hīhana • Jack Kent Hunn • James Crowe Richmond • James Edward Fitzgerald • James Prendergast • James Stephen • John Gorst • Joseph Gordon Coates • Julius Vogel • Lord Glenelg • Michael Joseph Savage • Norman Kirk • Peter Fraser • Ralph Hanan • Robert Stout • Te Hētana • Te Mākarini • Te Paraihe • Te Paranihi • Te Pōkiha • Te Pūhipi • Thomas Buick • Thomas Bunbury • Walter Mantell • Walter Nash • William Herries • William Martin • William Rees • William Spain
Ngā kaiwhakanoho, ngā mihinare:   Edward Wakefield • George Clarke • James Cowan • Pīhopa Pomaparie • Richard Taylor • Te Harawira • Te Herewini • Te Karuwhā • Te Kerēhi • Te Koroneho • Te Mātenga
Reo kē