Шах
Од Википедија, слободна енциклопедија
Шах | |
---|---|
Од лево, бел крал, црни топ и кралица, бел пион, црн коњ и бел ловец. |
|
Играчи | 2 |
Возраст | од 6 нагоре |
Време на подготовка | 10–60 секунди |
Времетрање на играта | 30 секунди-7 часа |
Комплексност на правилата | Средна |
Стратешка длабочина | Висока |
Случаен елемент | Нема |
Потребна вештина | Тактика, Стратегија |
Шах (од персиски: شاه - крал) е спортска игра на квадратна табла за двајца играчи. Таблата е поделена на осум редови и осум колони, и има 64 полиња кои се наизменично темни и светли (често се вели „црни“ и „бели“).
Содржина |
[уреди] Историја на шахот
Не постојат сигурни податоци за времето на настанување. Најверојатно играта се појавила пред повеке од 2000 години. При археолошките ископувања во Узбекистан биле најдени две фигури изработени од слонова коска, идентификувани како шаховски фигури, а датирани во времето на владеење на царот Хувишке (II век).
Во V век во Индија настала посебна врста на воена игра на дрвена плоча која на санскрит го носи називот "чатуранга", а што значи четвороделен. Чатуранга, далечниот предок на денешниот шах, била игра која го одразувала поредокот на тогашната индиска војска, а која ја сочинувале 4 рода: пешадија, коњица, слонови и борни коли, а во средината се наоѓа раџа (крал) и неговиот советник мантрин (денешна кралица). Движењето на фигурите се одредувало со фрлање на коцка. Во VI век играта била прифатена од Персијанците („чатранг“), а од нив ја презеле во VII век Арапите и нарекувајќи ја „шатранџ“, во IX век ја пренеле во Шпанија. Според некои истражувачи, шахот води потекло од Кина или Средна Азија.
Во новиот век била создадена легендата според која шаховската игра се припишува на грчкиот јунак Паламед. Според легендата тој ја измислил играта за време на тројанската војна за да ја разбие досадата во текот на десетгодишната опсада. Сигурно е дека грците и Римјаните не го познавале шахот.
[уреди] Воена симболика на фигурите
Шаховските фигури, освен кралот и кралицата, ги симболизираат четирите рода на војската: пешадија, коњица, слонови и борни коли. Таа симболика во преводите на разни јазици со текот на времето се изгубила.
Пионот или пешакот во германскиот е "der Bauer" (селанец), во англискиот "pawn", збор кој потекнува, преку англо-нормандскиот и францускиот, од латинскиот "pedon", што значи војник припадник на пешадија.
Фигурата "коњаник" (или витез) сеуште така се нарекува во англискиот јазик. Во рускиот јазик е коњ, во хрватски јазик "skakač", а во македонски се користи коњ или скокач.
Индиската фигура која го симболизира слонот, во Русија и денес се нарекува слон. Во Германија е "der Läufer", што значи тркач. Во македонскиот јазик се користи терминот "ловец", а во англискиот, "bishop" (бискуп), можеби поради сличноста на формата со бискупската капа.
Борната кола, чиј стар назив бил "кула", а се однесувал на дрвената кула која се користела при опсадите, денес, веројатно како промена во техниката на војувањето, е заменета со топ.
Кралот, персиски "шах", и го дал името на играта. До кралот стои фигура која на персиски се нарекува "ferz", што значи канцелар или везир. Овој назив се користи и во Русија. Во Европа ферз го сменил полот и се претворил во кралица или дама.
[уреди] Легенда
Една легенда ја поврзува шаховската табла со т.н. геометриски ред, чии својства будат восхит.
"Некогаш одамна си живеел еден цар по име Шерам кој сакал да го награди скромниот математичар Сеса за откритието на шаховската табла, па му рекол да бара што сака. Сеса рекол: Сакам да ми дадете за првото поле на таблата 1 зрно жито, за второто поле, 2 зрна жито, за третото 4, за четвртото 8 и така за секое следно два пати повеќе зрна од претходното поле. Царот се изненадил и рекол: Зарем само толку, па веднаш после ручекот ке ја добиеш својата вреќа со жито. Но, царските математичари сметале два дена, за да на крајот пресметаат колку зрна жито требало да му се предадат на Сеса, а тој број изнесувал: 18 446 744 073 709 551 615. Царот се замислил бидејки математичарите му соопштиле дека толку жито нема царството во залиха. По долго размислување царот го повикал Сеса и му рекол: Драг човеку јас несакам да те излажам ни за едно зрно, па затоа ти својата награда ке ја броиш заедно со моите слуги. Откако го слушнал тоа на Сеса му станало непријатно и пошнал да се извинува дека има итна работа, дека сестра му на другиот крај од царството е пред пораѓање, а мажот и умрел, на што царот се насмевнал и му дал богата награда, за да го шири гласот по светот за мислоствоста на царот Шерам."
[уреди] Правила на играта
- Главна статија: Шаховски правила
Име | Буква | Слика |
---|---|---|
Пион |
|
![]() ![]() |
Коњ |
|
![]() ![]() |
Ловец |
|
![]() ![]() |
Топ |
|
![]() ![]() |
Кралица |
|
![]() ![]() |
Крал |
|
![]() ![]() |
Резултатот во шаховската игра зависи исклучиво од вештината на играчот, а воопшто не зависи од среќата. Играчте најизменично влечат потези со цел да го матираат противникот. Правилата на денешниот шах се разликуваат од арапскиот шатранџ. Таблата и фигурите се еднакви, но правилата за движење се поинакви.
Секој играч започнува со 16 фигури: крал (1), кралица (1), топ (2), коњ (2), ловец (2) и пион/пешак (8). Еден играч игра со светли, односно бели фигури, а другиот со црни фигури, најизменично придвижувајки ги своите фигури, при што белиот има право на прв потег. Целта на играта е да се доведе противникот во позиција на шах-мат (шах-мат значи мртов крал). Шах-мат е ситуација кога кралот е нападнат и нема начин да се заштити или да се придвижи кон поле кое не е нападнато. Кога противникот е матиран, партијата се завршува со победа над противникот. Покрај шах-мат, кога е познат победникот, партијата може да заврши и со реми или пат позиција, кога резултатото е нерешен.
Пат е ситуација кога еден од играчите кој е на потез неможе да помрдне ниедна фигура.
Реми е ситуација кога ниеден играч неможе да даде мат на другиот играч, најчесто поради недостаток на фигури, или кога двајцата играчи ќе проценат дека неможат да го надиграат противникот. По таквата проценка се договара реми и се запишува 1/2:1/2, односно се дели поенот.
Некогаш постоело правило во случај на пат или реми да се смета дека двајцата играчи изгубиле, но со одлука на ФИДЕ решено е поенот да се дели.
[уреди] Шаховска нотација
- Главна статија: Шаховска нотација
Во општа употреба за бележење на шаховските партии и позиции денес е т.н. алгебарска нотација. Таа прв пат се појавила во еден француски ракопис од 1173 год., но во широка употреба е од XIX век. Во 1981 год. ФИДЕ ја воспоставил како стандард. Во земјите на англофонската област сеуште понекогаш се користи т.н. описна нотација.
[уреди] Сегашни најдобри играчи
[уреди] Најдобро рангирани шахисти
Според рејтинг листата на ФИДЕ, за периодот април-јуни 2007 најдобро рангирани шахисти се:
1. Вишванатан Ананд | 2786 | Индија |
2. Веселин Топалов | 2772 | Бугарија |
3. Владимир Крамник | 2772 | Русија |
4. Александер Морозевич | 2762 | Русија |
5. Левон Арониан | 2759 | Ерменија |
6. Шахријар Мамедјаров | 2757 | Азербејџан |
7. Тејмур Раџабов | 2747 | Азербејџан |
8. Петер Леко | 2738 | Унгарија |
9. Петер Свидлер | 2736 | Русија |
10. Мајкл Адамс | 2734 | Англија |
[уреди] Најдобро рангирани шахистки
Според рејтинг листата на ФИДЕ за периодот април-јуни 2007 најдобро рангирани се:
1. Јудит Полгар | 2711 | Унгарија |
2. Хaмпи Конеру | 2548 | Индија |
3. Александра Костенјук | 2540 | Русија |
4. Пиа Кремлинг | 2520 | Шведска |
5. Хсу Јухуа | 2517 | Кина |
6. Маја Чибурданидзе | 2504 | Грузија |
7. Антоанета Стефанова | 2502 | Бугарија |
8. Косинчева Татјана | 2489 | Русија |
9. Хоан Тан Транг | 2487 | Унгарија |
10. Жу Чен | 2483 | Катар |
[уреди] Македонски шахисти
Според рејтинг листата на ФИДЕ најдобро рангирани македонски шахисти за периодот април-јуни 2007 се:
1. Никола Митков | 2544 | Македонија |
2. Владимир Георгиев | 2540 | Македонија |
3. Трајче Недев | 2523 | Македонија |
4. Звонко Станојоски | 2504 | Македонија |
5. Александар Чоловиќ | 2463 | Македонија |
6. Влатко Богдановски | 2429 | Македонија |
7. Драгољуб Јаќимовиќ | 2427 | Македонија |
8. Орце Данчевски | 2419 | Македонија |
9. Никола Васовски | 2417 | Македонија |
10. Марјан Митков | 2401 | Македонија |
[уреди] Листа на светски шампиони во шах
„Неофицијални“ но широко признати шампиони (предшампионско доба):
- Руи Лопес де Сегура, Шпанија, ~1560
- Паоло Бои и Леонардо да Кутри, Италија, ~1575
- Алесандро Салвио, Италија, ~1600
- Џоакино Греко, Италија, ~1620
- Легал де Кермер, Франција, ~1730–1747,
- Франсоа-Андре Филидор, Франција,~1747–1795
- Елександр Дешапеј, Франција, ~1800–1820
- Луј де ла Бурдоне, Франција, ~1820–1840
- Хауард Стантон, Англија, 1843– 1851
- Адолф Андерсен, Германија, 1851–1858
- Пол Морфи, САД, 1858–1859
- Адолф Андерсен, Германија, 1858–1866
- Вилхелм Штајниц, Австрија, 1866–1886
„Официјални“ шампиони:
- Вилхелм Штајниц, Австрија/САД, 1886 - 1894
- Емануел Ласкер, Германија, 1894 - 1921
- Хозе Раул Капабланка, Куба, 1921 - 1927
- Александар Аљехин, Русија/Франција, 1927 - 1935, 1937 - 1946
- Макс Еве, Холандија, 1935 - 1937
- Михаил Ботвиник, СССР, 1948 - 1957, 1958 - 1960, 1961 - 1963
- Василиј Смислов, СССР, 1957 - 1958
- Михаил Таљ, СССР, 1960 - 1961
- Тигран Петросјан, СССР, 1963 - 1969
- Борис Спаски, СССР, 1969 - 1972
- Роберт Фишер, САД, 1972 - 1975
- Анатолиј Карпов, СССР, 1975 - 1985
- Гари Каспаров СССР/Русија, 1985 - 1993
„Неофицијални“ но широко признати светски шампиони:
ФИДЕ светски шампиони после Гари Каспаров:
- Анатолиј Карпов, Русија, 1993 - 1999
- Александар Халифман, Русија, 1999 - 2000
- Вишванатан Ананд, Индија, 2000 - 2002
- Руслан Пономарјов, Украина, 2002 - 2004
- Рустам Касимџанов, Узбекистан, 2004 - 2005
- Веселин Топалов, Бугарија, 2005
- Владимир Крамник, Русија, 2006 до дeнес.
[уреди] Листа на светски шампионки во шах
- Вера Менчик, Велика Британија, 1927-1944
- Људмила Реденко, СССР, 1950-1953
- Елисавета Бикова, СССР, 1953-1956, 1958-1962
- Олга Рубцова, СССР, 1956-1958
- Нона Гаприндашвили, СССР, 1962-1978
- Маја Чибурданидзе, СССР, 1978-1991
- Ксие Јун, Кина, 1991-1996, 1999-2000
- Жужа Полгар, Унгарија, 1996-1999
- Жу Чен, Кина, 2001 - 2004
- Антоанета Стефанова, Бугарија, 2004 до 2006
- Хсу Јухуа, Кина, 2006
[уреди] Надворешни врски
- Веб-страна на шахот во Македонија (со анимирани партии од земјата и странство)
![]() |
Шах |
Фигури | Табла | Правила | Отворања | Стратегија | Тактика | Завршници | Историја | Нотација |