Алгебарска шаховска нотација
Од Википедија, слободна енциклопедија
Алгебарска шаховска нотација или алгебарски шаховски запис е метод во професионалниот шах, шаховската литература часописи и весници за запишување (изразување) на потезите во партрии шах. Најчестоит облик опишан овде е т.н. скратена (или кратка) алгебарска нотација, за разлика од проширената (или долга) алгебарска нотација. Во шаховската литература на англиски јазик, овој систем почнува да ја заменува дотогашната описна шаховска нотација во 1970-тите. Алгебарската нотација во тоа време била широкозастапена во други краишта.
Содржина |
[уреди] Иманување на полињата
Нотацијата започнува со доделување на единствена координата за секое поле на шаховската табла.
Напрвин редовите (хоризонталите низи од гледна точка на играчите) се означени со малите латинични букви a до h, броејќи од лево на „белиот“ играч. Така редот a е од лево на белиот играч, а од десно на црниот. Потем колоните (хоризонталните низи меѓу играчите) се нумерирани од 1 до 8, започнувајќи од првиот ред на белиот играч. Така првата низа на црниот играч е 8. Секое поле на таблата има своја комбинација од бројка и буква. така, на пример, белиот крал започнува од позиција e1. Црниот коњ од b8, па може да оди на a6, c6 или d7 (доколку на нив нема други црни фигури).
[уреди] Имиња на фигурите
Секој вид на шаховска фигура (освен пионите) се обележува со голема латинична буква, обично по буквата со која името на фигурата започнува, на кој и да е јазик. Во англофонската (а и македонската) употреба се користи K за крал, Q за кралица, R за топ, B за ловец, и N за коњ (бидејќи K веќе се користи).
Бидејќи имињата,а со тоа и кратенките на фигурите се разликуваат од земја до земја, буквите се заменувааат со знаци (фигурна нотација).
Пионите не се обележуваат со буква, но со самото немање на буква - бидејќи и така нема потреба да разликуваме меѓу самите пиони - секој пион може да оди по само едно поле (земањаа се изразуваат различно; видете подолу).
[уреди] Нотација на потези
Секој потег се обележува со името на фигурата, плус координатата на дестинацијата на неговиот потег. На пример Be5 (ловец оди на e5), Nf3 (коњ оди на f3), c5 (пион оди на c5 — без иницијал за пионските потези). Во некои изданија фигурите се обележуваат графички: на пример, ♞c6. Ова се нарекува фигурска алгебарска нотација или ФАН и ја има предноста што не зависи од ниеден јазик.
[уреди] Нотација на земања
Кога една фигура зема, ставаме x помеѓу почетното и целното поле на тој потег. На пример, Bxe5 (ловец зема фигура на e5). Когак пак пион зема, го користиме редот од каде пионот тргнал наместо иницијал. На пример, exd5 (пион на ред e зема фигура на d5). Понекогаш кога ова е јасно и недвосмислено, земање пион се обележува само со редот, каок на пр. exd, ed5 или ed.
Понекогаш се користат две точки (:) наместо x, или на истото место каде оди x (B:e5) или по потегот (Be5:). Ан пасан земања (видете пион) се означуваат со појдовниот ред на пионот кој зема, x-от, и целното поле (а не местото на земениот пион), и по избор, може да се додаде „e.p.“ Никогаш не е неопходно да се укаже на тоа дека земањето било ан пасан за земање од ист ред, но не-ан пасан би имал различно целно поле. Во рамките на САН (Стандардна Алгебарска Нотација), ознаката за земање „x“ е задолжителна, додека наставката за ан пасан потег „e.p.“ е секогаш забранета.
Во некои книги, како да речеме Енциклопедија на шаховски отворања, ознаките за земање се сосема испуштени.
[уреди] Појаснување на потези
Ако два (или повеќе) идентични фигури можат да одат на едно исто поле, по инцијалот на фигурата ставаме (по обратен редослед на претпочитање):
- редот од кој поаѓаат, ако се разликува;
- колоната од која поаѓаат, ако редовите се исти;
- и редот и колоната ако ниедно само по себе не ја дефинира фигурата (по промоција на пион, ако три или повеќе од истата фигура можат да го достигнат полето).
На пример, со два коња на g1 и d2, било кој од нив може да оди на f3, потегот се обележува со Ngf3 или Ndf3. Со два коња на g5 и g1, потезите се N5f3 или N1f3. Како погоре, можеме да користиме x за изразување на земањето: на пример, N5xf3.
[уреди] Пионова промоција
Ако пионот го достигне првиот ред на противникот, и со тоа добие промоција, по потегот се назначува избраната фигура, како на пр. e1Q, b8B. Понекогаш се користи знак „=“ или загради: f8=Q или f8(Q), но овие не се според ФИДЕ стандарди. (впрочем знакот „=“ се користи за означување предлог за реми.)
[уреди] Рокада
Рокадата се изразува со посебна нотација 0-0 за онаа од кралева страна и 0-0-0 за онаа од краличина страна (додека ова е начинот на ФИДЕ водичот, во ППН наместо тоа се користи O-O и O-O-O). По избор ова може да се назначи и со самиот потег на кралот, бидејќи поместување на кралот преку повеќе од едно поле подразбира рокада. На пример, Kg1.
[уреди] Шах и мат
Потег кој го става кралот во шах-позиција обично се изразува со додатен знак „+“. Некаде се користи и †. Двојниот шах понекогаш се изразува со „++“. Мат може да се изрази со „#“ (некаде „++“, но Шаховската Федерација на САД користи "#"). Понекогаш се користи и ‡. ПО нотацијата, прифатливо е и да се напише и зборот мат.
[уреди] Крај на партијата
Нотацијата 1-0 на крајот од потезите значи дека белиот победил, 0-1 значи дека црниот победил, додека ½-½ значи реми.
[уреди] Пример
Потезите се изразуваат на еден од два начина.
(1) напишано во две колони, како бел/црн пар, претходен од бројот на потег и точка:
- 1. e4 e5
- 2. Nf3 Nc6
- 3. Bb5 a6
(2) во текст: 1. e4 e5 2. Nf3 Nc6 3. Bb5 a6.
Потезите може да бидат растурени со текст. Кога се продолжува со потег на Црниот, местото на потегот на Белиот го зема знакот три точки (...), на пример:
- 1. e4 e5
- 2. Nf3
- Сега Црниот си го брани пионот
- 2. ... Nc6
- 3. Bb5 a6
[уреди] Класификација на завршници
Завршниците се класифицираат по материјалот на таблата. ПО стандардниот систем се наведуваат фигурите на секој играч, заедно со кралевите, во следниот редослед: крал, кралица, ловци, коњи, топови, пиони. Секоја фигура е означена со својот алгебарски знак.
На пример, ако Белиот има крал и пион, а Црниот само крал, завршницата се класифицира како KPK. Ако Белиот има ловец и коњ, а Црниот топ, тогаш завршницата се класифицира како KBNKR. Но KNBKR би било неточно; ловците доаѓаат пред коњи.
Во позиции со два или повеќе ловца на таблата, може да се додаде ознака за ловци за појаснување на ситуацијата. Постојат два метода. Неформалниот метод означува една боја на полињата како „x“, а другата како „y“. Завршница KBPKB може да се запише како KBPKB x-y ако ловците се со спротивни бои, или KBPKB x-x ако се со исти. Поформалниот метод е користење на четвороџифрена наставка во обликот abcd:
- a = број на Бели ловци на бело поле
- b = број на Бели ловци на црно поле
- c = број на Црни ловци на бело поле
- d = број на Црни ловци на црно поле
Така, горенаведената завршница може да се изрази како KBPKB_1001 за ловци од спротивни бои, и KBPKB_1010 за ловци со исти бои.
ГБР кодот е уште еден алтернативен метод на класифицирање на завршници.
[уреди] Слични нотации
[уреди] ППН
Честопати партиите се чуваат на компјутерски фајлови во пренослива партиска нотација (ППН), која користи алгебарска нотација каок и додатни знаци за изразување на играта.
[уреди] Долга алгебарска нотација
Некои компјутерски програми (а и луѓе) варијанта на алгебарската шаховска нотација наречена долга алгебарска нотација или наполно проширена алгебарска нотација. кај наполно проширената алгебарска нотација, потезиет се опишани по нивната почетна и целна позиција одделени со цртичка. Пример: „e2-e4“. Нотациите од кратката често се користат во долгата алгебарска нотација, во конструкции како „Nb1-c3“ или „Rd3xd7“. Оваа нотација зема повеќе простор и затоа не се користи често. Меѓутоа истата е појасна, особено за помалку вешти играчи или почетници кои ја учат играта.
Некои книги кои ја користат кратката алгебарска нотација користат долга нотација наместо начините на појаснување.
[уреди] Нумеричка нотација
Кај меѓународниот дописен шах употребата на алгебарска нотација може да предизвика забуни заради различните називи (а со тоа и иницијали) на фигурите на разни јазици; затоа стандардот за опис на потези во ваквиот шах е дописна шаховска нотација.
[уреди] Стенографска нотација
- Главна статија: Интерпункција (шах)
Следнава стенографска нотација честопати се користи за изразување на потези:
- ! добар потег
- !! одличен потег
- ? лош потег
- ?? многу лош потег
- !? интересен потег, кој можеби не е најдобар
- ?! сомнителен потег, но не и лесно побивлив
- □ присилен потег (цугцванг)
- ∇ противничкиот план против кој ова брани
- Δ идниот план во чија полза е ова
и многу други.
[уреди] Видете исто така
- Описна шаховска нотација
- Шаховска нотација
[уреди] Надворешни врски
- ФИДЕ-правила за шаховска нотација (видете appendix E) (англиски)
- Веб-сајт за нотација (англиски)
![]() |
Шах |
Фигури | Табла | Правила | Отворања | Стратегија | Тактика | Завршници | Историја | Нотација |