МОНГОЛ УЛСЫН YНДЭСНИЙ АЮУЛГYЙ БАЙДЛЫН YЗЭЛ БАРИМТЛАЛ
Wikipedia-с
МОНГОЛ УЛСЫН YНДЭСНИЙ АЮУЛГYЙ БАЙДЛЫН YЗЭЛ БАРИМТЛАЛ
1.Нийтлэг зvйл
1.Монгол Улсын Yндсэн хууль нь Монгол Улсын ард иргэд, нийгмийн бvх хэсэг бvлгийн нийтлэг ашиг сонирхлын цогцолсон илэрхийлэл мєн.
2.Монгол Улсын vндэсний аюулгvй байдал /цаашид "vндэсний аюулгvй байдал" гэх/ гэж Монгол Улсын vндэсний язгуур ашиг сонирхлыг хангах гадаад, дотоод таатай нєхцєл баталгаатай хангагдсан байдлыг хэлнэ. Yндэсний аюулгvй байдлыг хангах бодлогын vзэл бодлын vндэс нь эх оронч vндэсний vзэл байна.
3.Монгол Улсын vндэсний язгуур ашиг сонирхолд монголын ард тvмэн, соёл иргэншил оршин тогтнох, Монгол Улсын тусгаар тогтнол, бvрэн эрхт байдал, нутаг дэвсгэрийн бvрэн бvтэн байдал, улсын хилийн халдашгvй дархан байдал, эдийн засгийн харьцангуй бие даасан байдал, экологийн тэнцвэрт хєгжил, vндэсний эв нэгдэл багтана. Монгол Улсын vндэсний язгуур ашиг сонирхол нь тєр, ард тvмний онцгой анхаарал хамгаалалтад байна.
4.Yндэсний аюулгvй байдлыг хангах гэж Монгол Улсын vндэсний язгуур ашиг сонирхлыг хамгаалан бэхжvvлж тал бvрийн баталгаа буй болгоход чиглэсэн тєрийн бодлого, тєр, тvvний байгууллага, албан тушаалтнаас авч буй, иргэдээс хэрэгжvvлж буй арга хэмжээг хэлнэ. Эдгээр арга хэмжээ нь урьдчилан сэргийлэх, бvтээн байгуулах чиг хандлагатай байна. Монгол Улс нь эдийн засаг, соёл, шинжлэх ухаан-технологи, боловсрол зэрэг салбарт олон улсын хэмжээнд єрсєлдєх чадвартай байхыг чухалчилна.
Нэг.Yндэсний аюулгvй байдлын бvтэц
5.Yндэсний аюулгvй байдал нь дараах vндсэн хэсгээс бvрдэнэ:
1/ Монгол Улсын оршин тогтнохын аюулгvй байдал;
2/ нийгэм-тєрийн байгууллын аюулгvй байдал;
3/ иргэдийн эрх, эрх чєлєєний аюулгvй байдал;
4/ эдийн засгийн аюулгvй байдал,
5/ шинжлэх ухаан, технологийн аюулгvй байдал;
6/ мэдээллийн аюулгvй байдал,
7/ монгол соёл иргэншлийн аюулгvй байдал;
8/ хvн ам, удмын сангийн аюулгvй байдал;
9/ экологийн аюулгvй байдал.
Хоёр.Yндэсний аюулгvй байдалд нєлєєлєх хvчин зvйлvvд
6.Yндэсний аюулгvй байдалд нєлєєлєх хvчин зvйлийг эх сурвалжаар нь дотоод, гадаад, цаг хугацааны хувьд гэнэтийн, тодорхой хугацааны, тvvхэн нэгэн vеийн, мєнхийн гэж тус тус ангилна. Монгол Улсын vндэсний язгуур ашиг сонирхол нь мєнхийн ангиллын ашиг сонирхол мєн.
7.Yндэсний аюулгvй байдалд сєрєг нєлєєлж болох хvчин зvйлийг шинж чанарын vvднээс объектив, субъектив; учруулах аюулын магадлалаар нь бодит болон болзошгvй гэж тус тус ангилна. Yндэсний аюулгvй байдлыг хангах, бэхжvvлэх бодлого нь аливаа аюулыг "болзошгvй" vед нь тодруулан тогтоож арилгах, субъектив аюулыг цаг тухайд нь арилгах замаар объектив аюулыг багасгах, урьдчилан сэргийлэхэд чиглэнэ.
8.Yндэсний аюулгvй байдалд нєлєєлєх гадаад хvчин зvйл:
Монгол Улсын vндэсний аюулгvй байдал нь олон улсын аюулгvй байдлын бvрэлдэхvvн хэсэг мєн бєгєєд тvvнээс шууд хамаарна. Улс тєрийн орон зайн хувьд аюулгvй байдлыг дэлхийн, бvс нутгийн, салбар бvс нутгийн гэж ангилна.
9.Yндэсний аюулгvй байдалд нєлєєлєх дотоод хvчин зvйл:
Yндэсний аюулгvй байдлыг дотоод орон зайгаар нь улсын, бvсийн, аймаг, нийслэлийн, сум-нутгийн гэж ангилна.
Гурав.Yндэсний аюулгvй байдлыг хангах арга зам, баталгаа
10.Yндэсний аюулгvй байдлыг нийгэм, улс тєр, зохион байгуулалт, эдийн засаг, дипломат, цэрэг, тагнуул, хууль зvйн аргаар дангаар буюу олон улсын хамтын ажиллагааг хєгжvvлэх замаар хангана.
11.Yндэсний аюулгvй байдлыг хангах vндсэн арга хэрэгсэл нь баттай мэдээлэл, нарийн судалгаа, тооцооны vндсэн дээр vйл явдлын єрнєлт, хєгжлийг урьдаас харж, урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ авах явдал мєн.
12.Yндэсний аюулгvй байдлын vндсэн баталгаа нь монголын ард тvмэн єєрєє, Монгол Улсын тєр мєн.
13.Yндэсний аюулгvй байдлын олон улсын баталгаа нь улс тєр, хууль зvй, ёс суртахуун-сэтгэл зvйн баталгаанаас бvрдэнэ. Олон улсын баталгааг дангаар, хоёр болон олон талын арга хэмжээг хослуулан авах замаар буй болгож бэхжvvлнэ. Цэрэг-улс тєрийн аюулгvй байдлын баталгааг хамтын хvчээр аюулгvй байдлыг хангах тогтолцоо бvрдvvлэх, оролцох замаар хангана.
Дєрєв.Yндэсний аюулгvй байдлыг хангах тогтолцоо
14.Yндэсний аюулгvй байдлыг хангах vvргийг Монгол Улсын Их Хурал, Монгол Улсын Ерєнхийлєгч, тvvний тэргvvлсэн Yндэсний аюулгvй байдлын зєвлєл, Засгийн газар, хууль сахиулах болон тєрийн захиргааны тєв, орон нутгийн байгууллагууд гvйцэтгэнэ.
15.Хууль тогтоох, гvйцэтгэх, шvvх эрх мэдлийг хэрэгжvvлэгч байгууллагууд, нутгийн єєрєє удирдах байгууллагууд нь энэхvv vзэл баримтлалын vзэл санааг Монгол Улсын Yндсэн хууль, хууль тогтоомж болон эрх зvйн бусад холбогдох актаар бэхжvvлж, тус тусын эрх хэмжээний дотор хэрэгжvvлэх vvрэгтэй.
16.Улс тєр, олон нийтийн байгууллагууд болон иргэд Yндэсний аюулгvй байдлыг хангах тухай хууль тогтоомж, энэхvv vзэл баримтлалыг чанд мєрдлєг болгож, тэдгээрийг хэрэгжvvлэхэд идэвхтэй оролцоно.
17.Монгол Улсын Yндэсний аюулгvй байдлын зєвлєл тухайн vеийн байдлыг харгалзан энэхvv vзэл баримтлалыг хэрэгжvvлэх стратеги, тактикийг уялдуулан зохицуулах vvргийг хvлээх бєгєєд vндэсний аюулгvй байдал хэрхэн хангагдаж байгаад хяналт тавьж, Улсын Их Хуралд жил бvр мэдээлж байна.
18.Yзэл баримтлалыг хэрэгжvvлэх арга хэмжээг тухайн байгуулагууд єєрсдийн тєсєвт тусгаж гvйцэтгэнэ. Тусгай арга хэмжээ авах нєхцєлд зардлыг улсын тєсвєєс санхvvжvvлнэ.
Тав.Yндэсний аюулгvй байдлын мэдээллийн сан
19.Yндэсний аюулгvй байдлыг хангах тєрийн бодлогыг уялдуулан зохицуулах, хэрэгжvvлэхэд шаардагдах бvх тєрлийн мэдээллийг холбогдох эрх бvхий байгууллага, иргэд, гадаадын эх сурвалжаас олж авах бєгєєд, мэдээллийн нэгдсэн санг Монгол Улсын Yндэсний аюулгvй байдлын зєвлєлийн дэргэд байгуулна.
II.МОНГОЛ УЛСЫН ОРШИН ТОГТНОХЫН
АЮУЛГYЙ БАЙДАЛ
20.Монгол Улсын оршин тогтнохын аюулгvй байдал гэж Монгол Улсын тусгаар тогтнол, бvрэн эрхт байдал, нутаг дэвсгэрийн бvрэн бvтэн байдал, улсын хилийн халдашгvй дархан байдал хангагдсаныг хэлнэ.
21.Монгол Улсын оршин тогтнохын аюулгvй байдлыг хангахад сєрєг нєлєєлж болох гадаад хvчин зvйлvvд:
1/ аливаа улс, хvчин Монгол Улсын эсрэг зэвсэгт тvрэмгийлэл vйлдэх буюу vйлдэхээр заналхийлэх;
2/ Монгол Улсын тєрийн тусгаар тогтнолыг хvчээр єєрчлєх, ард тvмний vндэсний эв нэгдлийг сарниулах бодлого явуулах;
3/ олон улсын эрх зvйн дагуу бусад улстай чєлєєтэй харьцахад саад хийх, дарамт шахалт vзvvлэх;
4/ Монгол Улс, тvvний ард иргэдийн эсрэг алан хядах, хорлон сvйтгэх, тагнан турших vйл ажиллагаа явуулах, зохион байгуулах буюу тийнхvv vйл ажиллагаа явуулахыг єдєєн турхирах, туслах;
5/ аливаа улс гvрэн єєрийн ашиг сонирхол, vзэл бодлыг Монгол Улсад хvчээр тулгах, маргааныг хvч хэрэглэх замаар шийдвэрлэхийг оролдох;
6/ Монгол Улсыг улс тєр, цэрэг, эдийн засаг, vзэл бодлын хувьд эрхшээлдээ оруулах;
7/ дэлхий дахин, бvс нутаг буюу салбар бvс нутагт манай улс оронд нєлєєлєхvйц зєрчил хямрал vvсч дайнд татагдан орох;
8/ Монгол Улсын эдийн засгийг тогтворгvй болгох, тєрийн эргэлт гаргуулахаар завдах буюу хийх, бусад улс орны эсрэг бодлого, vйл ажиллагаандаа тvшиц болгон ашиглах;
9/ улсын хилийг єєрчлєх, хууль бусаар хил нэвтрэх, хилийн зєрчил гаргах;
10/ хил залгаа орнуудын хоорондын зєрчил тэмцэл, мєргєлдєєнд татагдан орох, тэдгээрийн дотоод зєрчил, хямралын уршигт нэрвэгдэх;
11/ хєрш орноос дvрвэгсэд олноор орж ирэх;
12/ байгаль, экологийн гай гамшиг гарах, хvн ба амьтны гоц халдварт євчин гарч тархах.
22.Монгол Улсын оршин тогтнохын аюулгvй байдлыг хангахад сєрєг нєлєєлж болох дотоод хvчин зvйлvvд:
1/ тєрт ёс алдагдах, Монгол Улсыг бусад улсад дагаар оруулах явуулга, оролдлого хийх;
2/ vндэсний эв нэгдлийг сарниулах, Монгол Улсын тусгаар тогтносон байдлыг алдагдуулах улс тєр, эдийн засаг, цэргийн бодлого явуулах;
3/ шашин, vндэс угсаа, нутаг орны хурц маргаан, зєрєлдєєн гарах нєхцєл байдал бий болох;
4/ Монгол Улсын хvчин чадлыг сулруулах, хорлон сvйтгэх, тагнан турших ажиллагаа явуулах;
5/ зэвсэгт хvчин, бусад цэрэг дотроо хуваагдах, тvvний байлдах чадвар, цэрэг-эх оронч vзэл алдагдах, цэрэг-иргэний талцал маргаан, зэвсэгт vймээн, мєргєлдєєн гарах.
23.Монгол Улсын оршин тогтнохын аюулгvй байдлыг хангах арга зам:
Нэг. 1/ аливаа улстай харилцахдаа орчин vеийн олон улсын эрх зvйн тvгээмэл зарчмуудыг сахих, бусдаар сахиулах;
2/ олон улсын энх тайван, аюулгvй байдлыг бэхжvvлэхэд чиглэсэн Нэгдсэн Yндэстний Байгууллага, олон улсын бусад байгуулагын vйл ажиллагааг дэмжиж, нягт хамтран ажиллах;
3/ Нэгдсэн Yндэстний Байгууллагын Дvрмийн 51 дvгээр зvйлийн дагуу улс орноо тvрэмгийллээс дангаараа буюу хамтын хvчээр хамгаалах эрх зvйн vндсийг хоёр болон олон талын шугамаар бvрдvvлэн баталгаажуулах;
4/ Ази, Номхон далайн бvс нутаг, ялангуяа Зvvн-хойд Ази, Тєв Азид стратегийн тогтвортой байдлыг хангах, энх тайвныг бэхжvvлэх, аюулгvй байдлын найдвартай тогтолцоог бий болгох бодлого явуулах;
5/ нутаг дэвсгэрээ бусад улс орны эсрэг ашиглуулахгvй байх бодлогыг тууштай баримтлах, Монгол Улсын цємийн зэвсэггvй бvсийн статусыг олон улсын хэмжээнд баталгаажуулж, аюулгvй байдлаа улс тєрийн аргаар бэхжvvлэх чухал тулгуур болгох. Тєв Азийг цємийн зэвсэггvй бvс болгох чиг баримтлах;
6/ Монгол Улсын vндэсний язгуур ашиг сонирхлыг хєндсєн, тvvнд харшилсан болон Монгол Улсын нэр хvндийг гутаахад чиглэсэн аливаа явууллагад цаг тухайд нь vндэслэл бvхий няцаалт єгч, шаардлагатай гэж vзвэл тєрийн бодлого, vйл ажиллагаандаа зохих ёсоор тусгаж байх;
7/ гадаад улс оронтой харилцах нэг чухал суваг болох "ардын дипломат" бодлогыг єргєнєєр ашиглаж Монгол Улсыг мэддэг, дэмждэг уур амьсгалыг бусад улс оронд, нэн ялангуяа хєрш зэргэлдээ болон нєлєє бvхий улс оронд буй болгох;
8/ Монгол Улсад оршин суух гадаадын иргэд, харьяалалгvй хvмvvсийн тоо, тэдний зорчин явах журмыг хуульчлан тогтоож, хяналт тавих, Монгол Улсад хууль бусаар оршин суух явдлыг гаргуулахгvй байх хяналтын тогтолцоотой болох.
Хоёр. 1/ Монгол Улс бусад улс орон, олон улсын байгууллагуудтай цэргийн салбарт хамтран ажиллаж, єєрийгєє болзошгvй тvрэмгийллээс урьдчилан сэргийлэх, хамтын хvчээр батлан хамгаалах бодлогодоо хєрш зэргэлдээ, гурав дахь улс гvрэн, Нэгдсэн Yндэстний Байгууллагын болон олон улсын бусад нэгдсэн зэвсэгт хvчнийг ашиглах чиг баримтлах;
2/ улс орны тусгаар тогтнол, нутаг дэвсгэрийн бvрэн бvтэн байдал, улсын хилийн халдашгvй дархан байдлыг хамгаалах чадвартай vндэсний зэвсэгт хvчин, бусад цэрэгтэй байх;
3/ Монгол Улс єєрийгєє батлан хамгаалах зорилтоо бvх нийтийн батлан хамгаалах тогтолцоонд тулгуурлан єєрийгєє хамгаалах цэргийн номлолын дагуу хэрэгжvvлэх.Тvрэмгийлэл, зэвсэгт халдлагаас гагцхvv єєрийн хvчинд тулгуурлан хамгаалахад хvрвэл єєрийгєє хамгаалах дайн явуулж, тvvнд дотоодод байгаа бvх хvч арга хэрэгсэл, гадаад хvчин зvйлийг єргєнєєр ашиглах;
4/ цэргийн салбарт итгэлцлийг бэхжvvлэх, бvс нутгийн аюулгvй байдлыг хангах механизм буй болгох олон улсын хvчин чармайлт, хамтын ажиллагаанд бололцооныхоо хэрээр оролцох.
III.НИЙГЭМ-ТЄРИЙН БАЙГУУЛЛЫН АЮУЛГYЙ БАЙДАЛ
24.Нийгэм-тєрийн байгууллын аюулгvй байдал гэж Монгол Улсын Yндсэн хуулиар бататгасан тєр, нийгэм-эдийн засгийн тогтолцоо, тєрийн vйл ажиллагааны vндсэн зарчмууд, тvvнчлэн хvний эрх, эрх чєлєє баталгаажсан байдлыг хэлнэ.
25.Нийгэм-тєрийн байгууллын аюулгvй байдлыг хангахад сєрєг нєлєєлж болох гадаад хvчин зvйлvvд:
1/ Монгол Улсын тєр, нийгэм, эдийн засгийн тогтолцоог бусниулахад чиглэсэн бодлого явуулах;
2/ Монгол Улсын тєрийн байгууламжийн нэгдмэл байдлыг алдагдуулах зорилгоор vндэс угсаа, нийгмийн хэсэг, бvлэг, тєрийн удирдлагыг хагаралдуулах, ард тvмний vндэсний эв нэгдлийг сарниулах буюу чингэхийг оролдох;
3/ тєрийн нууц, тvvний дотор цэргийн болон технологийн нууц алдагдах;
4/ гадаадын тусгай албад, тэдний тєлєєний хvмvvсийн зvгээс тагнан турших vйл ажиллагаа явуулах.
26.Нийгэм-тєрийн байгууллын аюулгvй байдлыг хангахад сєрєг нєлєєлж болох дотоод хvчин зvйлvvд:
1/ Yндсэн хуулиар тогтоосон Монгол Улсын бvрэн эрхт байдал алдагдах;
2/ тєрийн эрх мэдлийг хууль бусаар авах, авахаар завдах;
3/ ємчийн хэлбэрvvдийн тэгш байдал алдагдаж, ємчлєгчийн эрх зєрчигдєх;
4/ тєрийн байгууллага шашны, сvм хийд тєрийн хэрэгт vл оролцох зарчим алдагдах;
5/ Монгол Улсын тєрийн эрх мэдлийг хуваарилах зарчим алдагдах;
6/ vзэл бодол, vндэс угсаа, сvсэг бишрэл, нутаг усаараа явцууран бvлгэрхэх, талцах, тєрийн удирдлагын дотор vндэсний аюулгvй байдлын асуудлаар зєрчил гарах;
7/ улс орны батлан хамгаалах чадвар, ард тvмэн-цэргийн холбоо сулрах;
8/ нийгэмд хууль ёс, дэг журам сахилга, хариуцлага суларч, эмх замбараагvй байдал бий болох, тєрийн удирдлага, сонор сэрэмж суларч, тєрийн нууц алдагдах;
9/ хээл хахууль газар авч гэмт хэрэг зохион байгуулалтын шинжтэй болох;
10/ стратегийн болон улсын нєєц шавхагдах, єлсгєлєн, байгалийн ноцтой гамшигт нэрвэгдэх, хvн амыг олноор хєнєєх євчин гарах.
27.Нийгэм-тєрийн аюулгvй байдлыг хангах арга зам:
Нэг. 1/ Монгол Улсын Yндсэн хуулийн vзэл санаа, зарчим, заалтуудад нийцсэн хууль тогтоомж гарган тууштай мєрдєх;
2/ улс тєрий нам, хєдєлгєєнvvдийн vйл ажиллагааг уялдуулан зохицуулах улс тєрийн механизм буй болгох;
3/ тєрийн дээд удирдлагыг vндэсний ашиг сонирхолд харш аливаа нєлєєнд автагдуулахгvй байх нєхцєл бvрдvvлж сэргийлэн хамгаалах;
4/ vндэсний аюулгvй байдлын vvднээс хуулиар хориглосноос бусад тохиолдолд тєрийн vйл ажиллагааг ард олонд ил тод болгох.
Хоёр. 1/ Монгол Улс гадаад харилцаандаа улс тєрийн бодит байдлаас хандах, vндэсний язгуур ашиг сонирхол, vндэсний ашиг сонирхлоо дээдлэх, олон тvнштэй байх, тууштай зарчимч байх бодлого явуулах.
Yндэсний язгуур ашиг сонирхолд аюул занал учраагvй нєхцєлд Монгол Улс эвсэлд vл нэгдэх бодлого явуулах;
Монгол Улсын ашиг сонирхол бусад улсын ашиг сонирхолтой харшилдах нєхцєлд Монгол Улсын vндэсний язгуур ашиг сонирхлыг харгалзан уян хатан шийдвэрлэж байх.
2/ Монгол Улс хєрш хоёр оронтой харилцах асуудалд тэргvvн зэргийн ач холбогдол єгч, тэнцвэртэй харилцах зарчим баримтлах тэнцвэртэй харилцана гэж адил зай барих, бvх асуудлаар адил байр суурьтай байхыг бус, харин хоёулантай нь итгэлцлийг бэхжvvлэх, сайн хєршийн найрсаг харилцаа, харилцан ашигтай хамтын ажиллагааг бvх талаар хєгжvvлэх бодлогыг хэлнэ. Эдгээр оронтой харилцахдаа хєрш орнуудаас Монгол Улсын vндэсний ашиг сонирхол, нэн ялангуяа vндэсний язгуур ашиг сонирхлын талаар баримталж буй бодлогыг зохих ёсоор харгалзан тусгаж байх. Монгол Улсын vндэсний язгуур ашиг сонирхлыг хєндєєгvй хєрш хоёр орны маргаанд эс оролцож тєвийг сахих бодлого баримтлах;
3/ нээлттэй гадаад бодлого явуулах. Олон улсын энх тайван, аюулгvй байдлыг бэхжvvлэх, хамтын ажиллагааг хєгжvvлэх асуудлаар нєлєє бvхий улсуудтай зєвлєлдєж байх чиг баримталж, улс орныхоо стратегийн ач холбогдлыг нэмэгдvvлэх, нєлєє бvхий улсуудын стратегийн сонирхлыг Монголд буй болгох бодлого явуулах;
4/ хєгжиж буй, далайд гарцгvй бусад улс оронтой харилцахдаа нийтлэг ашиг сонирхлоо олон улсын тавцнаа хамтран хамгаалах, хэрэгжvvлэх чиг баримтлах.
IV.ИРГЭДИЙН ЭРХ, ЭРХ ЧЄЛЄЄНИЙ АЮУЛГYЙ БАЙДАЛ
28.Иргэдийн эрх, эрх чєлєєний аюулгvй байдал гэж бие хvн єєрийн хийгээд эх орон, ард тvмнийхээ ашиг сонирхлын тєлєє биеийн болон оюуны хvч чадавхиа бvрэн зориулах, олон улсын гэрээний дагуу хvний эрхийн асуудлаар Монгол Улсын хvлээсэн vvрэг хэрэгжих нєхцєл бvрдсэн байдлыг хэлнэ.
29.Иргэдийн эрх, эрх чєлєєний аюулгvй байдлыг хангахад сєрєг нєлєєлж болох гадаад хvчин зvйлvvд:
1/ бусад улсын явуулга, дарамт шахалтын улмаас Монгол Улсын Yндсэн хуулиар олгогдон баталгаажиж буй ардчилал, шударга ёс, тэгш байдал, иргэдийн эрх, эрх чєлєє зєрчигдєх;
2/ vндэс угсаа, шашин шvтлэг, vзэл бодлын ялгаа зэргээр хvн амын дотор, иргэдийн хооронд янз бvрийн арга хэлбэрээр эв нэгдлийг сарниулах;
3/ гадаадад алба, амины ажлаар явж байгаа, гадаадад байнга буюу тvр оршин суугаа Монгол Улсын иргэдийн эрх, эрх чєлєє хязгаарлагдах, зєрчигдєх, эрх тэгш байдал алдагдах;
4/ гадаадын байгууллага, албад элдэв амлалт, явуулга, ухуулгаар Монгол Улсын иргэнийг єєрийн эрхшээлд оруулах, Монгол Улсын ашиг сонирхолд харшилсан зорилгод ашиглах;
5/ хоёрдмол харьяалал vvсч тєрєєс иргэдийн ашиг сонирхлыг хамгаалах баталгаа алдагдах.
30.Иргэдийн эрх, эрх чєлєєний аюулгvй байдлыг хангахад сєрєг нєлєєлж болох дотоод хvчин зvйлvvд:
1/ Монгол Улсын Yндсэн хууль, бусад хууль тогтоомж, тvvнчлэн Монгол Улсын нэгдэн орсон буюу байгуулсан олон улсын гэрээ, конвенцид заагдсан хvний эрх ноцтойгоор зєрчигдєх;
2/ Монгол Улсын Yндсэн хууль, бусад хууль тогтоомжоор олгогдсон Монгол Улсын иргэдийн эрх, эрх чєлєєг хангахуйц улс тєр, эдийн засаг, нийгмийн болон бусад бодит баталгаа эс бvрдэх буюу алдагдах;
3/ нийгэм, эдийн засгийн байдлын улмаас иргэдийн эх оронч сэтгэлгээ алдагдах.
31.Иргэдийн эрх, эрх чєлєєний аюулгvй байдлыг хангах арга зам:
1/ Монгол Улсын Yндсэн хуулиар олгогдсон Монгол Улсын иргэдийн тодорхой эрх, эрх чєлєєг хууль тогтоомжоор баталгаажуулах;
2/ хvний эрх, эрх чєлєєг бататган хамгаалсан олон этгээдийн гэрээ, конвенцид нэгдэж орохын зэрэгцээ єєрийн иргэдийн ашиг сонирхлыг хамгаалсан хоёр талын гэрээ, хэлэлцээр байгуулах;
3/ гадаадад аялж, явж байгаа Монгол Улсын иргэдэд тэдний эрх, vvргийн талаар эрхээ мэдэж хамгаалах талаар мэдээлэл єгдєг механизм буй болгохын дээр гадаадад суугаа Монгол Улсын дипломат тєлєєлєгчийн газрын иргэдийнхээ эрхийг хамгаалах vvрэг, хариуцлагыг нэмэгдvvлэх;
4/ улс тєрийн хэлмэгдvvлэлтийн учир шалтгааныг тодотгон тогтоож, хэлмэгдэгсдийг цагаатгах, иймэрхvv эмгэнэлт явдал vл давтагдах улс тєр, эрх зvйн баталгааг буй болгох;
5/ хvний эрх, эрх чєлєєг хамгаалах Засгийн газрын бус тогтолцооны vйл ажиллагааг дэмжих;
6/ гоц халдварт євчин гарах, Монгол Улсын хvн амын нас хvйс, нийт бvтцийн харьцаа алдагдах зэрэг хvн ам, vндэс угсаанд аюул занал учрах нєхцєлд хvний эрх, эрх чєлєєнд хуульд заасны дагуу зохих хязгаарлал тогтоож болно;
7/ хоёрдмол харьяаллыг vvсгэхгvй байх хууль гаргах, олон улсын гэрээ хэлэлцээр байгуулах;
8/ иргэд болон гадаадын хvмvvс эрх, эрх чєлєєгєє эдлэхдээ бусдын эрх, эрх чєлєєнд халдах, бусдыг хохироох, мєн тvvнчлэн улс орны аюулгvй байдал, vндэсний язгуур ашиг сонирхолд хохирол учруулж vл болно.
Y. ЭДИЙН ЗАСГИЙН АЮУЛГYЙ БАЙДАЛ
32.Эдийн засгийн аюулгvй байдал гэж дотоод нєєц бололцоогоо ашиглан нєхєн vйлдвэрлэл явуулах, ард тvмнийхээ хэрэгцээг хангах, тусгаар тогтносон байдлаа бэхжvvлэх эдийн засгийн чадавхитай байх, шаардлагатай нєхцєлд улс орноо тодорхой хугацаагаар тэтгэж чадах эдийн засгийн бvтэц бvрдсэн байдлыг хэлнэ.
Эдийн засгийн аюулгvй байдал нь Монгол Улсын тусгаар тогтнол, бvрэн эрхт байдлын тулгуур vндэс мєн.
33.Эдийн засгийн аюулгvй байдлыг хангахад сєрєг нєлєєлж болох гадаад хvчин зvйлvvд:
1/ гадаад худалдаа-эдийн засгийн хамтын ажиллагааг хєгжvvлэх боломж хязгаарлагдах буюу хаагдах;
2/ бусад улс орны тvvхий эдийн хавсарга болох;
3/ стратегийн ач холбогдол бvхий экспортын барааны vнэ унах, зах зээл vгvй болох;
4/ эдийн засгийн стратегийн ач холобгдол бvхий салбарт нэг улсаас шууд хараат болох.
34.Эдийн засгийн аюулгvй байдалд сєрєг нєлєє vзvvлж болох дотоод хvчин зvйлvvд:
1/ экологийн бодлого алдагдаж, ус, ой, мод, хєдєє аж ахуйн эдэлбэр газрын хэмжээ багасах;
2/ бvс нутгийн хєгжлийн ялгаа гvнзгийрэх, эдийн засгийн тэнцвэр алдагдах;
3/ монгол малын удмын сан, vр тарианы нутагшмал сорт хомсдох;
4/ гаалийн бодлого алдагдаж, Монгол Улс, ард тvмний аюулгvй байдалд хохирол учруулж болзошгvй эд зvйлс орж ирэх, тєсвийн орлогын эх vvсвэр багасах, vндэсний vйлдвэрлэлд сєргєєр нєлєєлєх;
5/ улсын урсгал тєсвийн алдагдал єсєх, Монгол Улсын мєнгєн тэмдэгт-тєгрєгийг хамгаалах тєрийн бодлого алдагдах;
6/ инфляци vсрэнгvй нэмэгдэн тєгрєгийн ханш унаж, амьжиргааны доод тvвшингээс доогуур орлоготой айл єрхийн тоо олшрох;
7/ бусад улс буюу олон улсын байгууллагад єртэй болж дарамт шахалт, хараат байдалд орох;
8/ гадаадын иргэд, харьяалалгvй хvмvvс Монголд олноороо суурьших, vндэсний мэргэжилтэй боловсон хvчин, ажиллах хvчин олноороо гадаадад цагаачлах;
9/ ажилгvйчvvд, тvvний дотор хєдєлмєрийн насны хєдєлмєрлєх чадваргvй хvн амын тоо хэт ихсэх.
35.Эдийн засгийн аюулгvй байдлыг хангах арга зам:
Нэг.Дараах чиглэлээр тєрийн нэгдсэн бодлоготой байх:
-эдийн засгийн бvтцийн єєрчлєлт;
-эдийн засгийн гадаад харилцаа;
-єр тєлбєрийн асуудал;
-тєсвийн бодлого;
-мєнгєний бодлого;
-шинжлэх ухаан-технологийн бодлого;
-эдийн засгийн тайлан, бvртгэл, мэдээлэл.
Хоёр. 1 /эдийн засгийн аюулгvй байдлыг хангахад гvйцэтгэх vvргийг нь харгалзан дараах салбаруудыг стратегийн ач холбогдолтой гэж vзэх:
а/vйлдвэрлэлийн салбарт:
-хvнс, хєдєє аж ахуй;
-уул уурхайн аж vйлдвэр;
-хєнгєн аж vйлдвэр;
-химийн аж vйлдвэр.
б/дэд бvтцийн салбарт:
-эрчим хvч;
-тvлш;
-холбоо, мэдээлэлжvvлэлт;
-зам тээвэр.
2/ дараах чиглэлээр гадаадын хєрєнгє оруулалтыг хєхvvлэн дэмжих:
-стратгийн ач холбогдолтой салбаруудыг хєгжvvлэх;
-экспортын болон хvнсний нєєцийг нэмэгдvvлэх vйлдвэрлэлийг хєгжvvлэх;
-импортыг орлуулж болох зарим тvvхий эд, техникийн эд анги, сэлбэг хэрэгсэл зэргийг дотооддоо vйлдвэрлэх.
Гурав.Эдийн засгийн аюулгvй байдлыг хангах тєрийн бодлогыг боловсруулж хэрэгжvvлэхэд дараахь чиглэл баримтлах:
1/ эдийн засаг, нийгмийн дэд бvтцийг хєгжvvлэх;
2/ орон нутаг харьцангуй биеэ даан хєгжих нєхцєлийг бvрдvvлж чадахуйц эдийн засгийн мужлал тогтоон цогцолбороор хєгжvvлэх;
3/ экологийн цэвэр бvтээгдэхvvн vйлдвэрлэх, хаягдалгvй технологи бvхий vйлдвэрлэл хєгжvvлэх чиг баримтлах;
4/ хvн амыг хvнс, єргєн хэрэглээний бараагаар хангах нєєцийг жил бvр тогтоон бvрдvvлж, сэлбэн шинэтгэж байх, стратегийн ач холбогдолтой зарим барааг дотооддоо vйлдвэрлэх;
5/ Монгол Улсын валютын гадаад нєєцийг 2-оос доошгvй сарын нийт импорттой тэнцэх хэмжээнд байлгах;
6/ монгол малын удмын сан, vр тарианы нутагшмал сортыг хамгаалах;
7/ дэлхийн улс орнуудтай худалдаа-эдийн засгийн харилцаа хєгжvvлэхдээ эдийн засагт, нэн ялангуяа стратегийн ач холбогдолтой салбарт нэг буюу хэсэг орны ноёрхол тогтох хараат байдалд орох,тvvхий эдийн хавсарга болохоос сэргийлэх. Манай Улстай чєлєєтэй харилцах сонирхлыг єндєр хєгжилтэй, нєлєє бvхий улс орнуудад буй болгох;
8/ Монгол Улсын далайд гарах эрхийг олон улсын эрх зvйн хэм хэмжээгээр баталгаажуулах;
9/ эдийн засгийн аюулгvй байдлаа хангах vvднээс хєрш орнууд, єрнє, дорнын єндєр хєгжилтэй орнуудтай хоёр болон олон талын худалдаа-эдийн засгийн эрх тэгш, харилцан ашигтай хамтын ажиллагааг єргєжvvлэх, бvс нутгийн худалдаа-эдийн засгийн сvлжээнд єєрийн байр суурьтай болох;
10/ нэг орноос авах стратегийн ач холбогдолтой тvvхий эд, тоног тєхєєрємж, мэргэжилтэн, ажилчдын тоо хэмжээг vндэсний аюулгvй байдалд нєлєєлєхєєргvй байх хэмжээнд байлгах;
11/ гадаад орны хєрєнгє оруулагчдад vзvvлэх аливаа хєнгєлєлт, тэдний эдийн засгийн сонирхлыг хамгаалах арга хэмжээг монголын vндэсний vйлдвэрлэгчид, хєрєнгє оруулагчдад vзvvлдэг хєнгєлєлт, эдийн засгийн нєхцєлєєс давуутай болохоос сэргийлж, хяналт тавих;
12/ гадаадад улс, олон улсын байгуулагаас авах зээлийн хэмжээг тvvнийг тєлєх хугацааны тєлбєрийн боломжоос хэтрvvлэхгvй байлгах;
13/ 1990 оноос ємнє авсан зээл, зээлийн хvvгийн тєлбєрийг єєрийн болон зээлдvvлэгч орны ашиг сонирхол, єр анх буй болсон шалтгааныг харгалзан олон улсын жишгийн дагуу шийдвэрлэх;
14/ гадаад худалдаанд экспортыг нэмэгдvvлэх бодлого явуулахдаа боловсруулалт буюу эцсийн боловсруулалт хийсэн бvтээгдэхvvн гаргах.
Y1.ШИНЖЛЭХ УХААН, ТЕХНОЛОГИЙН АЮУЛГYЙ БАЙДАЛ
36.Шинжлэх ухаан, технологийн аюулгvй байдал гэж єєрийн орны экологийн євєрмєц нєхцєлд технологи болон мэдээлэл судалгааг улс орныхоо хєгжилд ашиглах, шинжлэх ухааны vндэсний чадамжийг дээшлvvлэх, оюуны vйлдвэрлэлийн єрсєлдєх чадварыг хангасан нєхцєл байдлыг хэлнэ.
37.Шинжлэх ухаан, технологийн аюулгvй байдлыг хангахад сєрєг нєлєєлж болох гадаад хvчин зvйлvvд:
1/ улс орны хєгжлийн стратегийн ач холбогдол бvхий vйлдвэрлэлийн салбар нэг орны технолоыгийн хараат байдалтай болох;
2/ шинжлэх ухаан, технологийн хєгжлєєс хоцрох.
38.Шинжлэх ухаан, технологийн аюулгvй байдлыг хангахад сєрєг нєлєєлж болох дотоод хvчин зvйлvvд:
1/ шинжлэх ухаан, технологийн хєгжлийн тєрийн нэгдсэн бодлого дутагдах;
2/ тvvхэн хєгжлийн явцад шалгарч буй болсон монгол vндэсний технологи алдагдах;
3/ Монгол орны євєрмєц шинж чанартай технологи, хvн, ургамал, мал амьтны генофондын судалгаа, мэдээлэл тєрийн хамгаалалтын гадна орхигдох, шинжлэх ухаан, технологийн нууц алдагдах;
4/ эдийн засаг, эрх зvйн таатай нєхцєл, баталгаа бvрдээгvйн улмаас дэлхийн шилдэг технологи нэвтрэхгvй байх;
5/ орчин vеийн шинжлэх ухаан, технологийн ололт нэвтрээгvйгээс болж vндэсний техник, технологи єрсєлдєх чадвараа алдаж хоцрогдох;
6/ vндэсний оюуны чадавхи, мэргэжилтэй боловсон хvчнийг улс орондоо бvрэн ашиглаж чадахгvй байх;
7/ шинэ, шинэчлэгдсэн технологийг vйлдвэрлэлд ашиглах боломж, нєхцєл бvрдэхгvй байх.
39.Шинжлэх ухаан, технологийн аюулгvй байдлыг хангах арга зам:
1/ шинжлэх ухаан, технологийн нэгдсэн бодлого, тэргvvлэх чиглэлийг тогтоож, vндэсний орлогын З хувиас доошгvйг шинжлэх ухааны арга хэмжээг санхvvжvvлэхэд зориулах;
2/ эрдэм шинжилгээний ажлыг хєхvvлэн дэмжих, шинжлэх ухааны нээлт, оюуны бvтээлийг баталгаажуулах, гадаадын технологийг монголын нєхцєлд тохируулан нэвтрvvлэх эрх зvйн баталгааг бvрдvvлэх;
3/ байгалийн баялаг, хvнс, хєдєє аж ахуйн тvvхий эдийг ашиглах монголын нєхцєлд тохирсон технологийг боловсруулж нэвтрvvлэх;
4/ шинжлэх ухаан, технологийн мэдээллийн vндэсний нэгдсэн сvлжээ, сантай болж, тєрийн хамгаалалтад байлгах;
5/ шинжлэх ухаан, техникийн ололтыг vйлдвэрлэлд нэвтрvvлэх, vйлдвэрлэлийн технологийг хєгжvvлэхэд чиглэсэн шударга єрсєлдєєнийг дэмжих.
Шинжлэх ухаан, технологийн vндэсний ач холбогдолтой судалгаа, шинжилгээний ажлыг хєгжvvлэх, технологийн шинэ шийдэл боловсруулах, vр дvнг vйлдвэрлэл, практикт нэвтрvvлэхэд амжилт гаргаж буй хувийн хэвшлийн аж ахуйн нэгж, байгууллагад албан татварын хєнгєлєлт vзvvлэх, хєнгєлєлттэй зээл тэргvvн ээлжинд олгодог зарчим баримтлах;
6/ шинжлэх ухаан, технологийг хєгжvvлэхэд хувийн хэвшлийн оролцоог нэмэгдvvлэх замаар шинжлэх ухаан, технологийн єрсєлдєх, хєгжих чадварыг бэхжvvлэх;
7/ технологийн дэд бvтэц, орчныг буй болгох, технологийн агууламж, чадамж, статусыг зєв vнэлэх;
8/ шинжлэх ухаан, технологийн оюуны чадавхи, хєрєнгє бололцоог улсын хэмжээний судалгааны тєслvvдийг шийдвэрлэхэд эн тvрvvнд тєвлєрvvлэх;
9/ боловсролын тогтолцоог байнга чанаржуулж, авьяасыг тэтгэн хєгжvvлэх;
10/ єндєр мэргэжилтэй мэргэжилтэнг технологийн онц шаардлагатай чиглэлээр зориуд бэлтгэх, vндэсний эрдэмтдийг эх орондоо ажиллуулах, єсгєх оюуны болон материаллаг нєхцєл бололцоог бий болгох;
11/ шинжлэх ухаан, технологийн судалгаа, боловсруулалт, vйлдвэрлэлийн салбарт ажиллах ирээдvйтэй боловсон хvчнийг ерєнхий боловсролын сургуулиас эхлэн сонгох, тэднийг хvн нэг бvрээр сургадаг, ажиллах нєхцєл, боломжоор хангадаг журам нэвтрvvлэх;
12/ оюуны зохиомол удирдлагын технологи, биотехнологийг тэргvvлэн хєгжvvлэх, цахим техник, цахилгаан хэрэгсэл угсрах, нар салхины гаралтай эрчим хvч ашиглах технологи эзэмших, теле холбооны орчин vеийн технологитой нэгдсэн сvлжээ буй болгоход онцлон анхаарахын зэрэгцээ оюуны багтаамж ихтэй шинэ материалын эрэл хайгуулын судалгааг єргєжvvлэх;
13/ шинжлэх ухаан, технологийн олон улсын хамтын ажиллагааг хєгжvvлж, олон улсын болон бvс нутгийн интеграцид байр сууриа эзлэх;
14/ шинжлэх ухаан, технологийн vндэсний уламжлал, арга зvйг євлєн авах, орчин vеийн нєхцєлд тохируулж хєгжvvлэх.
YП.МЭДЭЭЛЛИЙН АЮУЛГYЙ БАЙДАЛ
40.Мэдээллийн аюулгvй байдал гэж тєрєєс улс орны дотоод, гадаад бодит байдлыг зєв vнэлж, оновчтой шийдвэр гаргах Yндсэн хуулиар олгогдсон бvрэн эрхээ хэрэгжvvлэхэд шаардагдах мэдээллээр тєрийн байгууллага, ард иргэд хангагдсан Монгол Улсын талаар гадаадад мэдээлэл тархах нєхцєл хангагдсан байдлыг хэлнэ.
Мэдээллийн эрх чєлєє нь ардчиллыг хєгжvvлэн бэхжvvлэх нэн чухал хэрэгсэл мєн.
41.Мэдээллийн аюулгvй байдлыг хангахад сєрєг нєлєєлж болох гадаад хvчин зvйлvvд:
1/ гадаадын бодит бус мэдээлэл тvгсэний улмаас:
-Монгол Улсын тусгаар тогтнол, нутаг дэвсгэрийн бvрэн бvтэн байдлын талаар бусад улсад эргэлзээ тєрєх;
-Аливаа улс Монгол Улсын дотоод хэрэгт оролцох;
-Монгол Улсын vндэстэн угсаатны хооронд vл итгэлцэх байдал, маргаан мєргєлдєєн гарах, улс орны дотоод байдал тогтворгvйжих;
2/ мэдээллийн хувьд нэг буюу хэсэг улсаас хараат болох.
42.Мэдээллийн аюулгvй байдлыг хангахад сєрєг нєлєєлж болох дотоод хvчин зvйлvvд:
1/ аливаа хvчин хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслийг улс орны байдлыг хурцатгах, хувь хvн хувийн тооцоо хийх, бусдын нэр хvндийг гутаах зэвсэг болгон ашиглах;
2/ мэдээлэл хайх, хvлээн авах, тvгээх эрх алдагдах;
3/ vндэсний аюулгvй байдал, улсыг батлан хамгаалах, нийгмийн хэв журмыг хангах зорилго бvхий тєрийн нууц алдагдах;
4/ хэвлэл мэдээллээр гvтгэгдсэн иргэн, байгууллага єєрийгєє хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр буюу шударга шvvхээр хамгаалуулах эрх хумигдах;
5/ бvрэн мэдээлэл єгєхгvй байх буюу худал мэдээлэл єгєх замаар бусдыг хохироох;
6/ мэдээллийн эрх чєлєє алдагдаж, мэдээлэл хаагдмал болсноос vйл явцын єрнєлт, шинжлэх ухаан, технологийн хєгжлєєс хоцрох.
43.Мэдээллийн аюулгvй байдлыг хангах арга зам:
1/ гадаад, дотоод байдлын тухай олон эх сурвалж бvхий мэдээллийн сантай байх;
2/ хэвлэл мэдээллийн байгууллага, хэрэгсэл гадаадын байгууллага буюу иргэдийн эрхшээлд орох явдлаас сэрэмжлэх;
3/ хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд vнэн бодитой мэдээ, мэдээлэл тvгээх эрх зvйн vндсийг тогтоох;
4/ компьютерт байгаа мэдээллийг хамгаалах улсын тогтолцоо, эрх зvйн хамгаалалт буй болгох;
5/ олон улсын мэдээллийн сvлжээнд нэгдэж орох, Монгол Улсын тухай vнэн бодит мэдээллийг шуурхай тvгээх;
6/ хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд ардчилал, олон ургальч vзлийг хєгжvvлэн бэхжvvлэхийг эрхэмлэх, vнэн бодит байдлыг зориуд гуйвуулж ашиглахгvй байх;
7/ Монгол Улсын тусгаар тогтнол, монгол соёл, зан заншилд харш мэдээллийн тvрэлтээс сэрэмжлэх;
8/ хэвлэл мэдээллийн байгуулагууд болон мэдээллийн бусад эх сурвалжууд vндэсний аюулгvй байдлын талаар шалгагдсан мэдээ, мэдээллийг тvгээх замаар аюулгvй байдлын мэдээллийн орчинг бvрдvvлэх.
YШ.МОНГОЛ СОЁЛ ИРГЭНШЛИЙН АЮУЛГYЙ БАЙДАЛ
44.Монгол соёл иргэншлийн аюулгvй байдал гэж монгол тvмэн, монгол тєр оршин тогтнож, хєгжихийн vндэс болсон vндэсний хэл бичиг, тvvх, соёл, зан заншил хадгалагдах, монгол хvн ард vvрд оршин амьдрах нєхцєл хангагдсан байдлыг хэлнэ.
45.Монгол соёл иргэншлийн аюулгvй байдлыг хангахад сєрєг нєлєєлж болох гадаад хvчин зvйлvvд:
1/ гадаад улс, хvчнvvдийн улс тєр, эдийн засаг, нийгэм соёлын бодлогын улмаас монгол соёл иргэншлийн євєрмєц дvр тєрх бvдгэрч бусдад уусч болох нєхцєл бvрдэх;
2/ vндсэрхэх, арьс єнгєєр ялгаварлан гадуурхах, фашизм зэрэг хvмvvнлэг бус vзэл суртал, шашин харгис номлолыг сурталчлах, хvчирхийлэл, аллага хядлага, садар самууныг сурталчлагч зvйлсийг ямарваа хяналтгvйгээр дэлгэрvvлэх.
46.Монгол соёл иргэншлийн аюулгvй байдлыг хангахад сєрєг нєлєєлж болох дотоод хvчин зvйлvvд:
1/ монгол соёл иргэншлийнхээ тvvхэн уламжлалыг хэт дєвийлгєн vнэлж, бусад ард тvмний соёлыг vл тоомсорлох, алсдаа улс vндэстний хувьд жожигрон ганцаардах;
2/ бусад ард тvмний соёл иргэншлийг хэт дєвийлгєн сохроор хуулбарлах буюу зах зээлийн эдийн засгийн болон орчин vеийн шинжлэх ухаан-техникийн дэвшлийн сєрєг vр дагавараас сэргийлэх бодлого алдагдах;
3/ гадаад, дотоод байдлын улмаас нийгэмд оюуны хоосон зай vvсэх, нийгэм оюуны хоосролд орох;
4/ тvvх, соёлын vнэт зvйлс хууль бусаар гадаадад гарах.
47.Монгол соёл иргэншлийн аюулгvй байдлыг хангах арга зам:
1/ нvvдлийн соёл иргэншлийнхээ язгуур шинжvvдийг бататган баяжуулж, дэлгэрvvлэх идэвхтэй бодлого боловсруулан хэрэгжvvлэх. Аж ахуйн монгол иргэншил, монгол тєрт ёс, эдийн болон оюуны соёл, зан заншлынхаа vнэ цэнэтэй, дэвшилттэй бvхнийг євлєн авч, нийт хvн тєрєлхтний соёлын дээжистэй зvй зохистойгоор хослуулан хєгжvvлэх;
2/ уйгаржин болон кирилл монгол бичгээ уламжлан эзэмших замаар монгол хэл бичгээ зvй тогтлын нь дагуу тєгєлдєржvvлэх;
3/ соён гэгээрvvлэх монгол уламжлал, хvн тєрєлхтний орчин цагийн жишигт нийцсэн боловсролын тогтолцоог бvрдvvлж, vндэснийхээ оюуны чадавхийг хамгаалан бэхжvvлэх;
4/ ард тvмнийхээ тvvх, соёлын єв уламжлал, сэтгэлгээ, зан заншил, эх орныхоо байгалийг танин мэдэх нєхцєлийг бvрдvvлэх, эх орноороо бахархах, нэр тєрийг нь бvхнээс эрхэмлэх сэтгэлийг хvн бvрд, ялангуяа залуу vедээ тєлєвшvvлэх, Монголын тvvх, шашин, соёлын судалгаа, сургалт, сурталчилгааны ажлыг тєрийн байнгын анхааралд байлган дэмжих;
5/ монгол соёл иргэншлийн дурсгалт зvйлсийг сурвалжлан олох, хамгаалах, бvрдvvлэх, эх орондоо эгvvлэн залах, сэргээн босгох бодлого явуулах. Тvvх, соёлын vнэт зvйлс хууль бусаар гадаадад гарахаас сэрэмжлэх;
6/ монгол хvний онгон байгальдаа зохицон аж тєрєх эрдэм чадвар, арга билгийг хослон барилдуулагч ухаан, тєрт ёс, эрдэм билгийг дээдлэх ёс, хамтач чанарыг эрхэмлэн хадгалж vлдэх;
7/ аж ахуйн монгол иргэншлийн євєрмєц арга технологи, vндэсний соёл урлагийн єв уламжлалыг сэргээн хадгалах, тэдгээрийг туурвин бvтээгчдийн урын санг хамгаалах;
8/ шашин шvтэх, эс шvтэх эрх чєлєєг хvндэтгэж, шашин-сvм хийдийн дотоод хэрэгт тєрєєс vл оролцон, жаяг номын нь дагуу чєлєєтэй явуулах. Сvм хийдийн тоо, байршил, лам санваартан нарын vнэмлэхvй тоог тєрийн хяналтад байлгах;
9/ шашин хоорондын харилцааны асуудлыг тєрийн онцгой анхааралд байлгаж, хямрал мєргєлдєєнєєс сэргийлэх. Аливаа сvм хийдийн vйл ажиллагааг vндэсний соёл иргэншилд хор хохирол vл учруулах хэмжээнд хууль зvйн хvрээнд байлгах;
10/ дэлхийн олон оронд тархан суусан монголчуудтай холбоо харилцаагаа єргєжvvлж монгол соёл иргэншлээ хадгалж хєгжvvлэхэд нь тэдэнд туслах. Монгол Улс нь монголчуудын гал голомт мєн бєгєєд Монгол орноо хєгжvvлэх гэсэн тэдний эрмэлзлийг дэмжих чиглэл баримтлахын зэрэгцээ уг харилцаанд улс тєрийн аливаа утга агуулга оруулахаас онцлон сэрэмжлэх;
11/ Монголын ард тvмний эв нэгдэл, хvн ардын ёс суртахуун, сэтгэл санаанд сєрєг нєлєє vзvvлэхvйц арьс єнгєєр ялгаварлан гадуурхах vзэл, фашизм зэрэг хvмvvнлэг бус vзэл номлол дэлгэрэхээс сэргэмжлэн, хvчирхийлэл, аллага хядлага, дайн, садар самуун зэрэг бусармаг явдлыг ямар нэгэн байдлаар "сурталчлагч" зvйлсийг зєвхєн хууль зvйн хvрээнд тусгай журмын дагуу vзvvлдэг, хэвлэн нийтэлдэг, тvгээдэг байх.
1Х.ХYН АМ, УДМЫН САНГИЙН АЮУЛГYЙ БАЙДАЛ
48.Хvн ам, удмын сангийн аюулгvй байдал гэж Монгол Улсын хvн амын эрvvл мэнд, удмын сан, тогтвортой єсєлт хадгалагдаж, хамгаалагдсан нєхцєл байдлыг хэлнэ.
49.Хvн амын сангийн аюулгvй байдлыг хангахад сєрєг нєлєєлж болох гадаад хvчин зvйлvvд:
1/ агаар, ус болон газрын хєрсєєр дамжин цацраг идэвхт бодис, химийн бохирдол, хvчиллэг бороо, гоц халдварт євчин орж ирэх;
2/ олон улсын хєдєлмєрийн хуваарьт байгаль орчин, хvн амын эрvvл мэндэд хєнєєлтэй vйлдвэрлэл явуулдаг болж орох;
3/ гадаад худалдааны бодлого, импортын барааны чанарт тавих хяналт суларч алдагдсаны улмаас хvн амын эрvvл мэнд, удамшилд сєргєєр нєлєєлєх хоол хvнс, хими болон єргєн хэрэглээний бараа орж ирэх.
50.Хvн ам, удмын сангийн аюулгvй байдлыг хангахад сєрєг нєлєєлж болох хvчин зvйлvvд:
1/ хvн, амьтны гоц халдварт євчин гарах;
2/ цус ойртож монгол хvний удмын санд сєргєєр нєлєєлєх, нэн ялангуяа оюун ухааны хомсдол болон сэтгэл мэдрэлийн євчтэй хvний тооны зохистой харьцаа алдагдах, дэлхийн улс орнуудын дундаж vзvvлэлтээс илvv гарах;
3/ архидан согтуурах явдал газар авч хvн амын эрvvл мэнд, удмын санд сєрєг нєлєє vзvvлэх;
4/ хvн амын нас хvйсний бvтцийн харьцаа алдагдах;
5/ хvн амын дунд єлсгєлєн, тураал газар авах, ундны болон цэвэр усны хангамж хомсдох, бохирдох;
6/ дотоодын vйлдвэрлэгчид эрvvл ахуйн болон бусад тогтсон стандартыг зєрчих, хvн амын эрvvл мэндэд хєнєєлтэй хоол хvнс, єргєн хэрэглээний бараа, бvтээгдэхvvн vйлдвэрлэж аливаа хяналтгvй худалдаалах;
7/ химийн бодистой харьцах заавар журмыг зєрчсєнєєс хvн амын эрvvл мэнд, удмын санд сєрєг нєлєє vзvvлэх.
51.Хvн ам, удмын сангийн аюулгvй байдлыг хангах арга зам:
1/ монгол хvний удмын сан, эрvvл мэнд, хvн амын тогтвортой єсєлтийг хангахад чиглэсэн тєрийн иж бvрэн бодлого боловсруулж хэрэгжvvлэх.
Удмын бичиг хєтєлдєг уламжлалыг олон тvмний идэвх санаачилгад тулгуурлан сэргээх, хvн бvр овог болон єєрєєс дээш 7-9 vеэ мэддэг болох;
2/ урьдчилан, сэргийлэлтийг хvн амын эрvvл мэндийг хамгаалах тєрийн бодлого, vйл ажиллагааны vндэс болгох;
3/ цус ойртох, архидан согтуурах, мансуурах зэрэг монгол хvний удмын санд сєрєг нєлєєлєх бvхнээс сэргийлэх, монгол хvн, хvн амыг цогцолбороор судлах асуудлыг тэргvvлэх чиглэл болгон тавих.
Оюун ухааны хомсдол болон сэтгэл мэдрэлийн євчнєєс урьдчилан оношлох, сэргийлэх бодлого явуулах, хvн амын сэтгэл зvйн аюулгvй байдлыг хангах;
4/ хєрш зэргэлдээ орны хил залгаа нутагт байрлаж буй цацраг идэвхжлийн болон химийн бохирдол, биологийн хорт нянгийн бохирдол, тэдгээрээс гаралтай євчин тахлаас сэргийлэх хяналтын тогтолцоо бvрдvvлэх;
5/ хvний удамшил, хvн амын эрvvл мэндэд шууд болон vлдэц нєлєє бvхий онцгой хортой химийн болон биологийн гаралтай материалыг Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт оруулах дамжуулан тээвэрлэх, тvvнчлэн гадаад орны хортой хог хаягдал булшлах, боловсруулах замаар аж ахуй эрхлэх vйл ажиллагааг хориглох;
6/ хvн амын дотор удамшлын євчин, согог, оюун ухааны хомсдолын тархалт, илрэлтийн давтамжинд байнгын хяналт тавих;
7/ хvний удмын санд сєрєг нєлєєлєх химийн бодис хvрээлэн буй орчинд хуримтлагдаж байгаа эсэхэд байнгын хяналт тавьж байх;
8/ хvнсний аюулгvй байдлыг тєрийн онцгой анхааралд байлгаж, хvнсний бvтээгдэхvvнд хvний эрvvл мэнд, удамшлын бvтцэд нєлєєлєх элдэв хорт бодисын хольц байгаа эсэхэд хяналт тавих, vндэсний нэгдсэн лаборатори байгуулах;
9/ хvн амын эрvvл мэндэд сєрєг нєлєє vзvvлэх нийгэм, биологи, орчны хvчин зvйлд хатуу хяналт тавих, эм, био бэлдмэлийн vйлдвэрлэлийн технологийг хєгжvvлж, vндэсний зайлшгvй чухал эмийн 50-иас доошгvй хувийг дотооддоо vйлдвэрлэх, юуны ємнє эх орны эрдэс, ургамал, амьтны гаралтай тvvхий эдээр эм бэлтгэх бодлого явуулах;
10/ хvн амын эрvvл мэнд, эх хvvхдийн євчлєл, нас баралтын гол vзvvлэлтvvдийг дэлхийн дундаж тvвшинд хvргэн бууруулах. Эх хvvхдийн эрvvл мэндийн зарим тулгамдсан асуудлыг зєв зохистой шийдвэрлэх зорилгоор хvн амын тєрєлтийг зохицуулах бодлого явуулах.
Х.ЭКОЛОГИЙН АЮУЛГYЙ БАЙДАЛ
52.Экологийн аюулгvй байдал гэж байгаль, цаг уурын єєрчлєлт болон байгалийн нєєцийг зохистой ашиглах, хамгаалах бодлогын харьцаа алдагдсанаас хvний амьдрах орчин, эдийн засагт vvсэх сєрєг нєлєєллєєс сэргийлэх нєхцєл хангагдсан байдлыг хэлнэ.
53.Экологийн аюулгvй байдлыг хангахад сєрєг нєлєєлж болох гадаад хvчин зvйлvvд:
1/ дэлхийн уур амьсгалын єєрчлєлтийн улмаас цєлжилт эрчимжих, хур тунадасны хэмжээ, хуваарилалт єєрчлєгдєх, ган, зудтай жилийн тоо нэмэгдэх, озоны давхарга нимгэрэх;
2/ хил дамжин агаар, усаар орж ирэх цацраг идэвхжил, химийн бохирдол, хvчиллэг бороо ихсэх, хvн амьтныг олноор хєнєєх євчин тахал гарах, ой мод, бэлчээр, ургамлыг устгах хортон мэрэгчид, хорхой шавьж олшрох;
3/ мансууруулах болон хvний оюун ухаан, эрvvл мэндэд хортойгоор нєлєєлєх бодисын тvvхий эд бэлдэх тvшиц газар болон хувирах.
54.Экологийн аюулгvй байдлыг хангахад сєрєг нєлєєлж болох дотоод хvчин зvйлvvд:
1/ экологийн тэнцвэрт тогтолцоо алдагдах, хєрсний элэгдэл эвдрэл ихсэх, ургамал, амьтны удмын сан хомсдох;
2/ ургамлын нємрєг ядуурч ойн нєєц хомсдон мєрєн, гол нуур, газрын доорхи ус татарч ширгэх, нутаг бэлчээр гандан хуурайших;
3/ байгалийн нєєц баялгийг сорчлох, цєлмєх байдлаар ашиглах;
4/ хаягдал ихтэй техник, технологи хуримтлагдах хортой хог хаягдал гаргадаг vйлдвэрлэл бєєгнєрєх, гадаад орны хортой хог хаягдал булшлах газар болох.
55.Экологийн аюулгvй байдлыг хангах арга зам:
1/ байгаль орчноо хайрлан хамгаалдаг ардын уламжлал, ёс заншлыг сэргээж бvх нийтэд тvгээн тєлєвшvvлэх ажлыг тєрийн бодлогын хэмжээнд тавих;
2/ байгалийн нєхєн сэргээгдэх нєєцийн хvрээнд амьдралын хэрэгцээг бvрэн хангах, vл нєхєгдєх буюу удаан сэргэдэг нєєцийг зєвхєн улс орны хєгжлийн ашиг сонирхлын vvднээс нэмэлт хvчин зvйл болгож ашиглах зарчим баримтлах;
3/ эдийн засгаа экологийн баримжаатайгаар хєгжvvлж ЭКОМАРК бvхий бvтээгдэхvvнээр дэлхийн зах зээлд тодорхой байр суурь эзлэх бодлого баримтлах;
4/ газар нутгийн зарим шаардлагатай хэсгийг дархлан хамгаалж, бусдыг нь экологийн тэнцвэрийг барих бодлого, хєшvvрэгтэйгээр аж ахуйн эргэлтэд аажмаар оруулах;
5/ газрыг чєлєєтэй эзэмших хэлбэрээр эзэнгvйдvvлэх буюу хvн бvрд хувь оноох хэлбэрээр тасдан хуваахаас зайлсхийх, бэлчээрийг эргэж буцалтгvй талхагдалд оруулахаас сэргийлэх;
6/ эдийн засгийн дэд бvтэц, байгалийн нєєцийн иж бvрдлийг багтаасан байгаль орчны тэнцвэрийг хангахуйц цогцолбор бvрдvvлэх зорилгоор засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн єнєєгийн хуваарилалтыг цаашид задалж жижигрvvлэхгvйгээр экологи-эдийн засгийн бvс бий болгох чиглэл баримтлах;
7/ хот, суурин газрыг тєлєвлєх, байгуулахдаа хvн амыг хэт бєєгнєрvvлж тухайн бvс нутагт байгаль орчин тэнцвэр алдагдах голомт болохоос зайлсхийх;
8/ элс тогтоох, ус шингээн хадгалах бутлаг ургамлыг тvлшинд хэрэглэхийг хязгаарлаж, модон материалын хэрэгцээг хангахад хєрш зэргэлдээ орнуудын боломжийг ашиглах бодлого баримтлах. Ой модыг нєхєн сэргээх, гал тvймрийн аюулаас сэргийлэх, булаг, шанд, гол горхийн эхийг ойжуулах, тариалангийн талбайд хамгаалалтын ойн зурвас байгуулах зэрэг цогцолбор арга хэмжээг vндэсний стратегийн зорилт болгон хэрэгжvvлэх;
9/ доройтсон орчныг ургамалжуулах, ургамлын нємрєгийн хэмжээг жилээс жилд нэмэгдvvлэх;
10/ vндэсний "Улаан ном"-ыг байнга сэргээн баяжуулж дэлхийд ховордсон болон Монгол орны ховор ховордсон vлдэц, устах аюулд орсон буюу орж болзошгvй бичил биетний удмын санг хамгаалах цэгцтэй бодлого явуулах;
11/ эмийн болон хvнсний тvvнчлэн техникийн vнэт ургамлыг нутагшуулах, тарималжуулах замаар vйлдвэрлэлийн хэмжээнд ашиглах, монголын унаган болон ховордсон, аж ахуйн чухал ач холбогдол бvхий амьтан, ургамлын гаралтай олзворын зvйлийг эдийн засгийн ашиг сонирхлын vvднээс гадаадад гаргахыг хязгаарлах;
12/ Монгол Улсын тус улсын нутаг дэвсгэрт байгаа нуур мєрєн гол, уст цэгvvд, усны нийт нєєц тєр, ард тvмний хамгаалалтад байж, усны нєєцийг хэмнэлттэй зарцуулах, хуримтлуулах, хур тунадасны ус хураах сан байгуулах, ахуйн болон vйлдвэрлэлийн хэрэглээний цэвэр усны нєєц чанарын хяналтын тогтолцоо бvрдvvлэх;
13/ Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт болон тvvний хилийн ойролцоо газарт цємийн зэвсэг турших, байрлуулахын эсрэг идэвхтэй vйл ажиллагааг оновчтой арга хэлбэрээр явуулах;
14/ байгаль орчинд халтай нєлєє бvхий аж ахуй эрхлэх явдлыг эрх зvйн болон эдийн засгийн хєшvvргээр хязгаарлах чиглэл баримтлах;
15/ озоныг саармагжуулах vйлчилгээ бvхий хий гаргадаг vйлдвэрлэл явуулахгvй байх, ийм тєрлийн бvтээгдэхvvнийг хязгаарлах;
16/ байгалийн гамшиг, гэнэтийн аюулаас сэргийлэх, тэмцэх тогтолцоо бий болгох;
17/ хуурай буюу цєлжсєн бvс нутагт хvн ардынхаа амьдралыг хангах vндэсний уламжлалт технологийг судалж, уур амьсгалын болзошгvй єєрчлєлтийн аливаа тохиолдолд vндэснийхээ амьдрах чадварыг хангах бэлтгэлтэй байх;
18/ Монгол орны амьд биетний бvрдлийн євєрмєц голомт, шимт мандлын зангилгаа цэгvvдийг дархан газрын сvлжээнд бvрэн хамруулахын хамт тэдгээрийн заримыг нь олон улсын статустай болгож дэлхийн соёлын євд багтаах арга хэмжээ авах;
19/ Монгол Улсын нутаг дэвсгэрийг олон улсын хамгаалалттай экологийн бvс нутагт хамруулах бодлого явуулах;
20/ байгаль орчныг хамгаалах, нєхєн сэргээх асуудлаар олон улсын гэрээ, хэлэлцээр байгуулах, олон улсын байгууллагууд хандивлагч орнуудтай хамтран экологийн чиглэлийн тєслvvд хэрэгжvvлэх замаар тэргvvний технологи оруулах, болзошгvй аливаа аюулаас урьдчилан сэргийлж ямар ч нєхцєлд хохирол багатай даван туулах тогтолцоо бий болгох.
Х1.БУСАД ЗААЛТ
56.Монгол Улсын Yндэсний аюулгvй байдлын vзэл баримтлалд тусгагдсан vндсэн бvтэц, тэдгээрийн агуулгад дэлхий дахины, бvс нутгийн болон улс орны байдал хєгжил, єрнєлтийн чиг хандлагад гарч байгаа єєрчлєлттэй уялдаж Монгол Улсын Yндэсний аюулгvй байдлын зєвлєлийн санал болгосноор Улсын Их Хурал зохих нэмэлт єєрчлєлт оруулж байна.