Иргэний эрүүл мэндийн даатгалын тухай хууль

Wikipedia-с

МОНГОЛ УЛСЫН ХУУЛЬ 1994 оны 5 дугаар сарын З1-ний єдєр Улаанбаатар хот НИЙГМИЙН ДААТГАЛЫН ТУХАЙ НЭГДЇГЭЭР БЇЛЭГ Нийтлэг їндэслэл 1 дїгээр зїйл. Хуулийн зорилт Энэ хуулийн зорилт нь нийгмийн даатгалын тєрєл, хэлбэр, хамрах хїрээг тогтоож, нийгмийн даатгалд даатгуулж шимтгэл тєлєх, нийгмийн даатгалын санг бїрдїїлэх, зарцуулах болон нийгмийн даатгалын байгууллага, нийгмийн даатгалын байцаагчийн їйл ажиллагааны эрх зїйн їндсийг тодорхойлж, тэдгээрийг хэрэгжїїлэхтэй холбогдсон харилцааг зохицуулахад оршино. 2 дугаар зїйл. Нийгмийн даатгалын тухай хууль тогтоомж 1. Нийгмийн даатгалын тухай хууль тогтоомж нь Їндсэн хууль, энэ хууль болон тэдгээртэй нийцїїлэн гаргасан хууль тогтоомжийн бусад актаас бїрдэнэ. 2. Монгол Улсын олон улсын гэрээнд нийгмийн даатгалын тухай хууль тогтоомжоос єєрєєр заасан бол олон улсын гэрээний заалтыг дагаж мєрдєнє. З дугаар зїйл. Нийгмийн даатгал, тїїний тєрєл 1. Нийгмийн даатгал нь иргэн /цаашид "даатгуулагч" гэх/ болон тєр, аж ахуйн нэгж, байгууллагаас зохих журмын дагуу шимтгэл тєлж, нийгмийн даатгалын сан бїрдїїлэх, даатгуулагч єндєр наслах, хєдєлмєрийн чадвараа алдах, євчлєх, ажилгїй болоход єєрт нь, тэрчлэн даатгуулагч нас барахад тїїний асрамжид байсан хїмїїст хууль тогтоомжид заасан тэтгэвэр, тэтгэмж, тєлбєр єгєх агуулга бїхий нийгэм, эдийн засгийн арга хэмжээ мєн. 2. Нийгмийн даатгал дараахь тєрлєєс бїрдэнэ: 1/ тэтгэврийн даатгал; 2/ тэтгэмжийн даатгал; 3/ эрїїл мэндийн даатгал; 4/ їйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан євчний даатгал; 5/ ажилгїйдлийн даатгал. 4 дїгээр зїйл. Нийгмийн даатгалын хэлбэр, хамрах хїрээ 1. Нийгмийн даатгал нь заавал даатгуулах, сайн дураар даатгуулах гэсэн хэлбэртэй байна. 2. Аж ахуйн нэгж, байгууллага, иргэн/цаашид "ажил олгогч" гэх/-тэй хєдєлмєрийн гэрээгээр ажиллагч болон хууль тогтоомжид єєрєєр заагаагїй бол тєрийн албан хаагч нийгмийн даатгалд заавал даатгуулна. Аж ахуйн нэгж, байгууллагын болон иргэний малыг тэдэнтэй байгуулсан гэрээний дагуу маллаж байгаа малчин энэ заалтад заасан "хєдєлмєрийн гэрээгээр ажиллагч"-д хамаарна. З. Энэ зїйлийн 2 дахь хэсэгт зааснаас бусад иргэн їйлдвэрлэл, ажил їйлчилгээ эрхлэж байгаа бол энэ хуульд заасан болзол, журмын дагуу нийгмийн даатгалд даатгуулах эсэх, тїїний ямар тєрлийг сонгохоо єєрєє шийдвэрлэнэ. 4. Монгол Улсад байнга оршин суудаг, тус улсын аль нэгэн байгууллагад ажиллаж байгаа гадаадын иргэн, харьяалалгїй хїн, тїїнчлэн тус улсын нутаг дэвсгэрт їйл ажиллагаагаа явуулж байгаа гадаадын байгууллага, аж ахуйн нэгжид ажилладаг Монгол Улсын иргэн Монгол Улсын олон улсын гэрээнд єєрєєр заагаагїй бол нийгмийн даатгалын тухай хууль тогтоомжид хамаарна. 5. Хувиараа хєдєлмєр эрхлэгч малчин, хувиараа хєдєлмєр эрхлэгчдийг нийгмийн даатгалд заавал даатгуулах нєхцєл, журмыг хуулиар тогтоож болно. /Энэ хэсгийг 1997 оны 1 дїгээр сарын 16-ний єдрийн хуулиар нэмсэн/ 5 дугаар зїйл. Нийгмийн даатгалд даатгуулах гэрээ Энэ хуулийн 4 дїгээр зїйлийн З дахь хэсэгт хамрагдах даатгуулагч даатгагчтай энэ хуулийн болзол журмын дагуу нийгмийн даатгалд даатгуулсан тухайгаа гэрээ байгуулна. 6 дугаар зїйл. Нийгмийн даатгалын сангаас тэтгэвэр, тэтгэмж авах эрх 1. Нийгмийн даатгалын тухай хууль тогтоомжид заасан болзол журмын дагуу шимтгэл тєлж нийгмийн даатгалд даатгуулсан иргэн хуульд заасан тэтгэвэр, тэтгэмж авах эрхтэй. 2. Ажил олгогчийн буруугаас нийгмийн даатгалын шимтгэл тєлєгдєєгїй нь тухайн даатгуулагч болон тїїний гэр бїлийн гишїїдэд тэтгэвэр, тэтгэмж олгохгїй байх їндэслэл болохгїй. З. Нийгмийн даатгалын сангаас тухайн тєрлийн тэтгэвэр, тэтгэмж, тєлбєр олгохгїй байх нєхцєлийг хуулиар тогтоож болно. 7 дугаар зїйл. Нийгмийн даатгалын сангаас тэтгэвэр, тэтгэмж сонгон авах Даатгуулагчид нийгмийн даатгалын нэг тєрлийн сангаас тэтгэвэр буюу тэтгэмжийг давхардуулж олгохгїй. Хэрэв давхардахаар байвал даатгуулагч аль нэгийг нь сонгон авах эрхтэй. 8 дугаар зїйл. Тэтгэвэр, тэтгэмж, тєлбєр олгох шийдвэр 1. Даатгуулагчийн єргєдєл, хуульд заасан бусад баримт бичгийг їндэслэн даатгуулагчид тэтгэвэр, тэтгэмж, тєлбєр олгох тухай шийдвэрийг нийгмийн даатгалын байгууллага гаргана. 2. Єргєдєл шийдвэрлэх хугацааг хуулиар тогтооно. ХОЁРДУГААР БЇЛЭГ Нийгмийн даатгалын сан 9 дїгээр зїйл. Нийгмийн даатгалын сангийн тєрєл Нийгмийн даатгалын тєрєл тус бїр нь дараахь мєнгєн хєрєнгийн бие даасан сантай байна: /Энэ хэсэгт 1997 оны 1 дїгээр сарын 16-ны єдрийн хуулиар нэмэлт орсон/ 1/ тэтгэврийн даатгалын сан; 2/ тэтгэмжийн даатгалын сан; 3/ эрїїл мэндийн даатгалын сан; 4/ їйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан євчний даатгалын сан; 5/ ажилгїйдлийн даатгалын сан. 1О дугаар зїйл. Нийгмийн даатгалын сангийн орлогын эх їїсвэр 1. Нийгмийн даатгалын сангийн орлого дор дурдсан эх їїсвэрээс бїрдэнэ: 1/ даатгуулагчийн тєлсєн нийгмийн даатгалын шимтгэл; 2/ ажил олгогчийн тєлсєн нийгмийн даатгалын шимтгэл; 3/ сангийн чєлєєт їлдэгдлийг банкинд хадгалуулсны хїї; 4/ нийгмийн даатгалын шимтгэл тєлєх хугацаа хэтрїїлсэнд оногдуулсан алданги; 5/ улсын тєвлєрсєн тєсвєєс олгох хєрєнгє; 6/ бусад эх їїсвэр. 2. /Энэ хэсгийг 1998 оны 1 дїгээр сарын 15-ны єдрийн хуулиар хїчингїй болсонд тооцсон/ 11 дїгээр зїйл. Нийгмийн даатгалын сангийн хєрєнгийн зарцуулалт 1. Нийгмийн даатгалын сангийн хєрєнгийг хууль тогтоомжид заасан болзол журмын дагуу дор дурдсан зориулалтаар зарцуулна: 1/ тэтгэвэр, тэтгэмж олгох; 2/ нийгмийн даатгалын їйл ажиллагааны зардлыг санхїїжїїлэх; 3/ хууль тогтоомжид заасан бусад тєлбєр, зардлыг санхїїжїїлэх. 2. Хууль тогтоомжид єєрєєр заагаагїй бол нэг тєрлийн сангийн хєрєнгийг єєр тєрлийн санд шилжїїлэн зарцуулах, зориулалтын бус чиглэлээр ашиглах, байршуулахыг хориглоно. /Энэ хэсгийн 2 дахь єгїїлбэрийг 1997 оны 1 дїгээр сарын 16-ны єдрийн хуулиар хассан/ 12 дугаар зїйл. Нийгмийн даатгалын сангийн орлого, зарлагын тєсвийг батлах 1. Нийгмийн даатгалын сан тус бїрийн жилийн орлого, зарлагын тєсвийг нийгмийн даатгалын орон нутгийн байгууллагын саналыг харгалзан нийгмийн даатгалын тєв байгууллага боловсруулах бєгєєд уг тєсвийг нийгмийн даатгалын Їндэсний зєвлєл батална. /Энэ хэсэгт 1999 оны 6 дугаар сарын 10-ны єдрийн хуулиар єєрчлєлт орсон/ 2. Нийгмийн даатгалын тодорхой тєрлийн санд улсын тєвлєрсєн тєсвєєс энэ хууль хїчин тєгєлдєр болохоос ємнє їїссэн їїргийн дагуу тэтгэвэр, тэтгэмжид олгох хєрєнгийг жил бїр Тєсвийн тухай хуулиар тогтооно. З. Энэ зїйлийн 2 дахь хэсэгт зааснаар батлагдсан хєрєнгийг сангийн яам сарын хуваарийн дагуу тухайн сарын эхний 1О хоногт багтаан зохих санд шилжїїлж байна. 13 дугаар зїйл. Нийгмийн даатгалын сангийн тайлан тэнцэл гаргах, тайлагнах 1. Нийгмийн даатгалын тєв байгууллага нь нийгмийн даатгалын сан тус бїрийн орлого, зарлагын байдалд хяналт тавьж, тайлан тэнцлийг дор дурдсан хугацаанд улирал, жилээр нэгтгэн гаргаж Їндэсний зєвлєлд тайлагнаж байна: 1/ нийгмийн даатгалын сан тус бїрийн орлого, зарлагын тайланг сум, дїїргийн нийгмийн даатгалын байгууллага улирлын дараа сарын 15-ны дотор аймаг, нийслэлийн нийгмийн даатгалын байгууллагад, аймаг, нийслэлийн нийгмийн даатгалын байгууллага тухайн улирлын дараа сарын 25-ны дотор нийгмийн даатгалын тєв байгууллагад тус тус ирїїлнэ; /Энэ заалтад 1997 оны 1 дїгээр сарын 16-ны єдрийн хуулиар єєрчлєлт орсон/ 2/ нийгмийн даатгалын тєв байгууллага нь нийгмийн даатгалын сан тус бїрийн улирлын нэгдсэн тайланг дараа улирлын хоёр дахь сарын 10-ны дотор; жилийн эцсийнхийг дараа оны 2 дугаар сарын 25-ны дотор тус тус нэгтгэн санал, дїгнэлтийн хамт Їндэсний Зєвлєлд оруулна; /Энэ заалтад 1997 оны 1 дїгээр сарын 16-ны єдрийн хуулиар єєрчлєлт орсон/ 3/ Їндэсний зєвлєл нь улирлын тайланг дараагийн улирлын сїїлийн сарын 1О-ны дотор, жилийн тайланг дараагийн жилийн 1 дїгээр улиралд багтааж хянан хэлэлцэнэ. 2. Нийгмийн даатгалын сан тус бїрийн орлогын зарцуулагдаагїй їлдэгдэл /зарлагаас давсан орлого/-ийг зайлшгїй шаардлагатай тохиолдолд нийгмийн даатгалын зохих дээд шатны байгууллага тухайн тєрлийн санд нь улиралд 1 удаа тєвлєрїїлж болно. Хэрэв уг їлдэгдлийг дараагийн сар, улиралд шилжїїлэн зарцуулах шаардлагатай бол нийгмийн даатгалын зохих дээд шатны байгууллагын зєвшєєрєл авна. 14 дїгээр зїйл. Нийгмийн даатгалын сангийн бїртгэл, тайлан 1. Нийгмийн даатгалын орон нутгийн байгууллага даатгалын бїх тєрлийн санд тєлсєн шимтгэлийн хэмжээг ажил олгогч, даатгуулагч тус бїрээр тэдэнд олгосон нийгмийн даатгалын дэвтэр, гэрчилгээг їндэслэн бїртгэнэ. 2. Нийгмийн даатгалын санд хєрєнгє тєвлєрїїлэх, сангийн хєрєнгийг зарцуулах, анхан шатны бїртгэлийн маягт, тїїнийг хєтлєх , тайлан гаргах журмыг нийгмийн даатгалын асуудал хариуцсан Засгийн газрын гишїїн батална. ГУРАВДУГААР БЇЛЭГ Нийгмийн даатгалын шимтгэл 15 дугаар зїйл. Нийгмийн даатгалын шимтгэлийн хувь хэмжээ,тєлєх хугацаа 1. Энэ хуулийн 4 дїгээр зїйлийн 2 дахь хэсэгт заасан даатгуулагч болон ажил олгогч нь дор дурдсан хувь хэмжээгээр сар бїр нийгмийн даатгалын шимтгэл тєлнє: Даатгалын тєрєл Тєлєх шимтгэлийн хувь хэмжээ /хувиар / ажил олгогчийн хєдєлмєрийн хєлсний сан, тїїнтэй адилтгах орлогоос даатгуулагчийн хєдєлмєрийн хєлс, тїїнтэй адилтгах орлогоос 1/ тэтгэврийн даатгал 13,5 5,5 2/ тэтгэмжийн даатгал 1,0 1,0 З/ їйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан євчний даатгал /Энэ заалтад 1997 оны 1 дїгээр сарын 16-ны єдрийн хуулиар єєрчлєлт орсон/ 1,0, 0,2 ба 3,0 - 4/ ажилгїйдлийн даатгал 0,5 0,5 2. Энэ хуулийн 4 дїгээр зїйлийн З дахь хэсэгт заасан даатгуулагчийн сард тєлбєл зохих нийгмийн даатгалын шимтгэлийн доод хэмжээ нь Засгийн газраас баталсан тухайн їед мєрдєж байгаа хєдєлмєрийн хєлсний доод хэмжээнээс дор дурдсан хувиар тооцсон дїнгээс багагїй байна:

1/ тэтгэврийн даатгал 9,5 хувь 2/ тэтгэмжийн даатгал 1,0 хувь З/ їйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан євчний даатгал 1,0 хувь З. Эрїїл мэндийн даатгалын шимтгэл /хураамж/-ийн хувь хэмжээг Иргэний эрїїл мэндийн даатгалын хуулиар тогтооно. 4. Энэ хуулийн 4 дїгээр зїйлийн 2 дахь хэсэгт хамаарагдах даатгуулагчийн їйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан євчний даатгалын шимтгэлийг ажил олгогч бїрэн тєлнє. 5. Їйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалах євчний даатгалын шимтгэлийг хєдєлмєрийн эрїїл ахуй, аюулгїй ажиллагааны шаардлагыг хангасан байдлаас нь хамааралтайгаар энэ зїйлийн 1 дэх хэсэгт заасан хувь хэмжээгээр ялгавартай тєлєх ажил олгогчийн жагсаалтыг Нийгмийн даатгалын їндэсний зєвлєлийн саналыг їндэслэн Засгийн газар батална. /Энэ хэсгийг 1997 оны 1 дїгээр сарын 16-ны єдрийн хуулиар єєрчлєн найруулсан/ 6. Ажлын байрны нєхцлийн ажиллагчдын эрїїл мэндэд сєрєг нєлєє їзїїлэх хїчин зїйлийг хєдєлмєр хамгаалал, аюулгїй ажиллагааны шаардлагын хїрээнд шийдвэрлэх боломжгїй, тїїнчлэн хєдєлмєрийн халуун, газрын доорх нєхцєлд хамаарах ажил, мэргэжлийн жагсаалтыг Нийгмийн даатгалын їндэсний зєвлєлийн саналыг їндэслэн Засгийн газар тогтооно. /Энэ хэсгийг 1997 оны 1 дїгээр сарын 16-ны єдрийн хуулиар нэмсэн/ 16 дугаар зїйл. Нийгмийн даатгалын шимтгэл тєлєх журам 1. Ажил олгогч нь даатгуулагчийн тєлбєр зохих нийгмийн даатгалын шимтгэлийг тїїнд хєдєлмєрийн хєлс, тїїнтэй адилтгах орлого олгох бїртээ энэ хуулийн 15 дугаар зїйлийн 1 дэх хэсэгт заасан хувь хэмжээгээр тооцон суутгаж, тухайн сард нь багтаан нийгмийн даатгалын байгууллагын тєвлєрсєн харилцах дансанд шилжїїлнэ. 2. Шимтгэлийн тайлан буюу ажил олгогчийн хєдєлмєрийн хєлсний сан, тїїнтэй адилтгах орлого, даатгуулагчийн хєдєлмєрийн хєлс, тїїнтэй адилтгах орлого, шимтгэл тодорхойлох хуудсыг їндэслэн шимтгэлийн тооцоог хийх бєгєєд тєлбєрийг бэлэн бус тооцооны журмаар гїйцэтгэнэ. Энэ хуулийн 4 дїгээр зїйлийн З дахь хэсэгт заасан даатгуулагч шимтгэлийг бэлнээр тєлж болно. З. Хуулийн 4 дїгээр зїйлийн 2 дахь хэсэгт заасан даатгуулагчийн болон ажил олгогчийн тухайн сарын тєлєх шимтгэлийг дараа сарын 5-ны дотор тєлсєн байна. Шимтгэл тєлєх, тайлагнах эцсийн хугацаа нийгмийн даатгалын тєрєл бїрт нэг адил байна. Хэрэв энэ хугацаа долоо хоног бїрийн амралт, нийтээр амрах баярын єдєртэй давхацвал дараагийн ажлын єдєр шимтгэлийг тєлж тайлагнана. 4. Энэ хуулийн 4 дїгээр зїйлийн 2 дахь хэсэгт заасан даатгуулагчийн шимтгэл тєлєх тооцоог тухайн аж ахуйн нэгж, байгууллагын нягтлан бодогч, мєн зїйлийн З дахь хэсэгт заасан даатгуулагчийн шимтгэл тєлєх тооцоог нийгмийн даатгалын байгууллагын ажилтан гїйцэтгэнэ. 5. Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт їйл ажиллагаа явуулж байгаа олон улсын байгууллага, гадаадын байгууллага болон аж ахуйн нэгж нь Монгол Улсын иргэнийг ажиллуулж байгаа бол тїїний нийгмийн даатгалын шимтгэлийг энэ хуулийн 15 дугаар зїйлийн нэг дэх хэсэг, 16 дугаар зїйлийн 1, 2, 3, 4 дэх хэсэгт заасан хувь хэмжээ, журмын дагуу тухайн нутаг дэвсгэрийн нийгмийн даатгалын байгууллагад тєлнє. /Энэ хэсэгт 1997 оны 7 дугаар сарын 4-ний єдрийн хуулиар єєрчлєлт орсон/ 6. Энэ хуулийн 4 дїгээр зїйлийн З дахь хэсэгт заасан даатгуулагч шимтгэлээ даатгагчтай байгуулсан гэрээнд заасны дагуу єєрєє тєлнє. 17 дугаар зїйл. Ажил олгогч, даатгуулагчийн шимтгэл тєлєх їїрэг 1. Ажил олгогч болон энэ хуулийн 4 дїгээр зїйлийн 2 дахь хэсэгт заасан даатгуулагч нь шимтгэл тєлєх талаар дор дурдсан їїрэг хїлээнэ: 1/ хєдєлмєрийн хєлсний сан, тїїнтэй адилтгах орлого болон тїїнд оногдох шимтгэлийг їнэн зєв тодорхойлж, тогтоосон хугацаанд тєлєх; 2/ шимтгэл оногдуулах, тєлєхтэй холбогдсон мэдээ, тайланг тогтоосон хугацаанд гаргаж даатгалын байгууллагад ирїїлэх; 3/ нийгмийн даатгалын холбогдолтой анхан шатны болон нягтлан бодох бїртгэлийг тогтоосон журмын дагуу хєтєлж, тайлан тэнцэл гаргах; 4/ нийгмийн даатгалын тухай хууль тогтоомж зєрчсєн тохиолдолд уг зєрчлийг арилгах талаар эрх бїхий байгууллага,албан тушаалтнаас тавьсан хууль ёсны шаардлагыг биелїїлэх. 2. Энэ хуулийн 4 дїгээр зїйлийн З дахь хэсэгт заасан даатгуулагч нийгмийн даатгалын шимтгэл тєлєх талаар даатгагчтай байгуулсан гэрээнд заасан їїрэг хїлээнэ. 18 дугаар зїйл. Шимтгэл тєлєх їїрэг дуусгавар болох, бусдад шилжих, уг їїргийг тїдгэлзїїлэн зогсоох 1. Шимтгэл тєлєх їїрэг дараахь тохиолдолд дуусгавар болно: 1/ даатгуулагч нас барсан, нас барсанд тооцогдсон; 2/ ажил олгогч татан буугдсан, дампуурсан; 3/ даатгалын гэрээний хугацаа дуусгавар болсон; 4/ хєдєлмєрийн гэрээ дуусгавар болсон. 2. Ажил олгогч нэгдэх,салах буюу бусад хэлбэрээр єєрчлєн байгуулагдвал шимтгэл тєлєх їїрэг нь шинээр бий болсон этгээдэд шилжинэ. 3. Энэ хуулийн 19 дїгээр зїйлийн 5 дахь хэсэгт заасны дагуу даатгуулагч гомдол гаргах нь шимтгэл тєлєх їїргийг зогсоох буюу дуусгавар болгох їндэслэл болохгїй. Гагцхїї уг гомдлыг хянаж байгаа тухайн шатны шїїхийн шийдвэрээр шимтгэл тєлєхийг тїдгэлзїїлэн зогсоож болно. 4. Ажил олгогч дампуурсан буюу єєр їндэслэлээр татан буугдсан бол татан буулгах комисс буюу нэхэмжлэгчдийн зєвлєл нь тєлєгдєєгїй шимтгэлийг уг ажил олгогчийн эд хєрєнгєєс хуульд заасан журмаар гаргуулж нийгмийн даатгалын зохих санд оруулна. 19 дїгээр зїйл. Ажил олгогч, даатгуулагчийн шимтгэл тєлєх талаар эдлэх эрх Ажил олгогч, даатгуулагч шимтгэл тєлєх талаар дараахь эрх эдэлнэ: 1/ нийгмийн даатгалын байгууллага /байцаагч/-ын шалгалтын акттай танилцах, шаардлагатай бол тайлбар хийх; 2/ шимтгэл оногдуулалт, тєлєлт, шалгалтын дїнгийн талаар тайлбар авах буюу єгєх; 3/ нийгмийн даатгалын байгууллага, тїїний ажилтны буруугаар учирсан хохирлыг хуульд заасан журмын дагуу нєхєн тєлїїлэх; 4/ илїї тєлсєн шимтгэлийг эгїїлэн авах буюу дараа тєлєх шимтгэлд тооцон суутгуулах; 5/ нийгмийн даатгалын байгууллага, тїїний ажилтны хууль бус ажиллагаа, шийдвэрийн талаархи гомдлоо эрх бїхий дээд шатны байгууллага, албан тушаалтанд, улмаар тэдгээрийн шийдвэрийг эс зєвшєєрвєл шїїхэд гаргах. 2О дугаар зїйл. Хариуцлага 1. Нийгмийн даатгалын тухай хууль тогтоомж зєрчсєн нь эрїїгийн хариуцлага хїлээлгэхээргїй бол нийгмийн даатгалын шимтгэл тєлєгчид дараахь хариуцлага хїлээлгэнэ: 1/ ажил олгогч шимтгэл ногдох хєдєлмєрийн хєлсний сан, тїїнтэй адилтгах орлогыг нуусан буюу хэмжээг нь санаатайгаар бууруулсан бол нуусан буюу бууруулсан орлогод ногдох шимтгэлийг нєхєн тєлїїлж, мєн орлоготой тэнцэх хэмжээний алданги ногдуулна; /Энэ заалтыг 1997 оны 1 дїгээр сарын 16-ны єдрийн хуулиар єєрчлєн найруулсан/ 2/ дутуу тєлєгдсєн буюу хугацаандаа тєлєгдєєгїй шимтгэлийг нєхєн тєлїїлж, шимтгэлийн дїнгээс хугацаа хэтрїїлсэн хоног тутамд О,З хувийн алданги ногдуулна; /Энэ заалтыг 1997 оны 1 дїгээр сарын 16-ны єдрийн хуулиар єєрчлєн найруулсан/ 3/ тооцооны алдаа гаргаснаас шимтгэлийг дутуу тєлсєн бол дутуу тєлсєн шимтгэлийг нєхєн тєлїїлж, уг шимтгэлийн дїнгээс тооцооны алдаа гарснаас хойшхи хугацааны хоног тутамд О,1 хувийн алданги ногдуулах боловч алдангийн нийт хэмжээ дутуу тєлсєн шимтгэлийн 30 хувиас хэтэрч болохгїй; 4/ хууль тогтоомжид заасан бусад хариуцлага. /Энэ хэсэгт 1995 оны 4 дїгээр сарын 17-ны єдрийн хуулиар єєрчлєлт орсон/. 2. Хуурамч баримт бичиг бїрдїїлэх, худал мэдээлэх зэргээр тэтгэвэр, тэтгэмж, тєлбєрийг їндэслэлгїй, эсхїл илїї тогтоолгож авсан бол їндэслэлгїй буюу илїї авсан тэтгэвэр, тэтгэмж, тєлбєрийг нєхєн тєлїїлж 25000-30000 хїртэл тєгрєгєєр торгох шийтгэл ногдуулна. /Энэ хэсэгт 1995 оны 4 дїгээр сарын 17-ны єдрийн хуулиар єєрчлєлт орсон/. З. Тэтгэвэр, тэтгэмжийг хугацаанд нь олгоогїй саатуулсан бол сарын тэтгэвэр, тэтгэмжийн дїнгээс саатуулсан хоног тутамд тэтгэвэр авагчийн їйлчлїїлдэг банкны тухайн їеийн хугацаатай хадгаламжийн хїїгээр бодсон алдангийг тэтгэвэр олголтыг саатуулсан нь тогтоогдсон банк, санхїї, нийгмийн даатгалын байгууллага нєхєн тєлєх бєгєєд буруутай албан тушаалтанд 25000-50000 тєгрєгєєр торгох шийтгэл ногдуулна. /Энэ хэсгийг 1997 оны 1 дїгээр сарын 16-ны єдрийн хуулиар єєрчлєн найруулсан/ 4. Энэ хуулийн 4 дїгээр зїйлийн З дахь хэсэгт заасан даатгуулагчид энэ зїйлийн 1 дэх хэсгийн 2 дахь заалт, 2,З дахь хэсэг хамаарна. ДЄРЄВДЇГЭЭР БЇЛЭГ Нийгмийн даатгалын байгууллага 21 дїгээр зїйл. Нийгмийн даатгалын байгууллагын тогтолцоо 1. Нийгмийн даатгалын байгууллагын тогтолцоо нь нийгмийн даатгалын тєв байгууллага /Улсын нийгмийн даатгалын ерєнхий газар/, орон нутгийн салбар нэгж, /тєлєєлєгч, байцаагч/-аас бїрдэнэ. /Энэ хэсэгт 1997 оны 7 дугаар сарын 4-ний єдрийн хуулиар єєрчлєлт орсон/ 2. Нийгмийн даатгалын тєв, орон нутгийн байгууллагын дэргэд нэг талаас ажил олгогч, даатгуулагч, нєгєє талаас нийгмийн даатгалын байгууллагын хооронд гарсан саналын зєрєєг хянаж шийдвэрлэх гомдлын шаардлагын зєвлєл /орон тооны бус/ ажиллана. З. Нийгмийн даатгалын байгууллагын болон энэ зїйлийн 2 дахь хэсэгт заасан Зєвлєлийн дїрмийг Засгийн газар батална. 22 дугаар зїйл. Нийгмийн даатгалын байгууллагын удирдлага 1. Нийгмийн даатгалын тєв байгууллага нь нийгмийн даатгалын асуудал хариуцсан Засгийн газрын гишїїний, орон нутгийн байгууллага нь тухайн шатны Засаг дарга болон нийгмийн даатгалын дээд шатны байгууллагын удирдлагын дор ажиллана. 2. Нийгмийн даатгалын тєв байгууллага нь орон нутгийн байгууллагаа мэргэжил, арга зїйн удирдлагаар хангана. З. Нийгмийн даатгалын тєв байгууллагын даргыг нийгмийн даатгалын Їндэсний зєвлєлтэй зєвшилцєж нийгмийн даатгалын асуудал хариуцсан Засгийн газрын гишїїн, орон нутгийн байгууллагын даргыг тухайн шатны Засаг даргатай зєвшилцєж нийгмийн даатгалын дээд шатны байгууллагын дарга томилно. / Энэ хэсэгт 1997 оны 1 дїгээр сарын 16-ны єдрийн хуулиар єєрчлєлт орсон/ 2З дугаар зїйл. Нийгмийн даатгалын байгууллага, нийгмийн даатгалын байцаагчийн їйл ажиллагааны зарчим Нийгмийн даатгалын байгууллага єєрийгєє санхїїжїїлэх, нийгмийн даатгалын байцаагч хууль дээдлэх, бусдын нєлєєнд їл автах, даатгуулагч, ажил олгогчийн хууль ёсны эрх, ашиг сонирхлыг хїндэтгэн хамгаалах зарчим баримтална. 24 дїгээр зїйл. Нийгмийн даатгалын байгууллагын чиг їїрэг Нийгмийн даатгалын байгууллага дараахь їндсэн чиг їїргийг хэрэгжїїлнэ: 1/ нийгмийн даатгалын тухай хууль тогтоомжийн биелэлтийг зохион байгуулах; 2/ нийгмийн даатгалын санг бїрдїїлж, орлого, зарлагын гїйцэтгэлийг хангах; 3/ нийгмийн даатгалын сангаас тухайн тєрлийн тэтгэвэр, тэтгэмжийг цаг тухайд нь олгох ажлыг зохион байгуулж, їйлчилгээг сайжруулах; 4/ улсын нийгмийн даатгалын тогтолцоо, їйл ажиллагаа, тїїний арга хэлбэрийг боловсронгуй болгох талаар судалгаа хийх, санал боловсруулж шийдвэрлэх буюу эрх бїхий байгууллагад уламжлан шийдвэрлїїлэх; 5/ доод шатны байгууллагынхаа їйл ажиллагаанд хяналт тавих; 6/ хууль тогтоомжид заасан бусад чиг їїрэг. 25 дугаар зїйл. Нийгмийн даатгалын байгууллагын эрх. 1. Нийгмийн даатгалын байгууллага дараахь эрх эдэлнэ: 1/ анхан шатны болон нягтлан бодох бїртгэл хєтлєєгїйгээс хєдєлмєрийн хєлс, тїїнтэй адилтгах орлогыг тодорхойлох боломжгїй болсон ажил олгогчид тїїнтэй адилтгах їйлдвэрлэл, їйлчилгээ эрхэлж байгаа ажил олгогчийн жишгээр шимтгэл оногдуулах; 2/ тогтоосон хугацаанд шимтгэл тєлєєгїй ажил олгогчийн банкин дахь харилцах дансны зарлагын гїйлгээг шимтгэлээ тєлж дуустал тїр зогсоох; 3/ нийгмийн даатгалын байцаагчаас тавьсан актад заасан шимтгэл, алданги, хїї, торгуулийг хугацаанд нь тєлєєгїй бол уг шимтгэл, алданги, хїї, торгуультай тэнцэх хэмжээний хєрєнгийг зохих хууль тогтоомжийн дагуу гаргуулах; 4/ илїї тєлсєн шимтгэлийг дараагийн сар, улирал, жилийн тєлбєл зохих шимтгэлд суутган тооцох буюу шимтгэл тєлєгч хїсвэл тооцоо хийснээс хойш 30 хоногийн дотор эгїїлэн олгох; 5/ шимтгэл, алданги, хїї, торгууль тєлєхєєс зайлсхийсэн,шимтгэлийн мэдээ тайланг хугацаанд нь ирїїлээгїй, нийгмийн даатгалын байгууллагын хяналт шалгалтаар илэрсэн зєрчлийг арилгах арга хэмжээ аваагїй ажил олгогчид хуульд заасан хариуцлага хїлээлгэх; 6/ нийгмийн даатгалын доод шатны байгууллагын гаргасан шийдвэрийг їндэслэлгїй гэж їзвэл хїчингїй болгох буюу єєрчлєх; 7/ нийгмийн даатгалын хяналт шалгалтыг хэрэгжїїлэхэд шаардлагатай мэдээ, судалгаа, бусад холбогдох баримт бичгийг ажил олгогч болон даатгуулагчаас їнэ тєлбєргїй гаргуулах. 26 дугаар зїйл. Нийгмийн даатгалын байцаагчийн эрх, хариуцлага 1. Нийгмийн даатгалын байгууллагад З-аас доошгїй жил ажиллаж мэргэшсэн, мэргэжлийн єндєр зэрэгтэй нийгмийн даатгалын байгууллагын ажилтанд нийгмийн даатгалын тєв байгууллагын саналыг їндэслэн нийгмийн даатгалын асуудал хариуцсан Засгийн газрын гишїїний шийдвэрээр нийгмийн даатгалын байцаагчийн эрх олгоно. Нийгмийн даатгалын байцаагчийн дїрмийг Засгийн газар батална. 2. Нийгмийн даатгалын байцаагч дараахь эрх эдэлнэ: 1/ шимтгэл оногдуулах, тєлєхтэй холбогдсон данс бїртгэл, тайлан тэнцэл болон санхїїгийн бусад баримтад хяналт шалгалт хийх, тайлбар, лавлагаа гаргуулж авах ; 2/ зєвхєн нийгмийн даатгалын хяналт шалгалтад шаардагдах магадлагаа, баримтын хуулбарыг ажил олгогчийн харилцагч банк, санхїїгийн байгууллагаас їнэ тєлбєргїй гаргуулах; 3/ шимтгэл оногдох орлого нуусныг гэрчлэх баримтыг ажил олгогч болон даатгуулагчаас тїр хугацаагаар хураан авах, хуулбарлах; 4/ ажил олгогч нь бусдад олгосон хєдєлмєрийн хєлс, тїїнтэй адилтгах орлогод оногдох шимтгэлийг суутган авч нийгмийн даатгалын санд тєлєєгїй байвал зохих шимтгэлийг ажил олгогчийн єєрийнх нь хєрєнгєєс нєхєн тєлїїлэх; 5/ ажил олгогч болон даатгуулагчид энэ хуульд заасан хариуцлага хїлээлгэх; 6/ даатгуулагч, ажил олгогч хууль бус їйл ажиллагаа явуулж байгааг албан їїргээ гїйцэтгэх явцад илрїїлэн холбогдох байгууллагад мэдэгдэх. З. Шимтгэл тєлєхтэй холбогдсон хууль бус їйл ажиллагааг нуух, шимтгэлийн орлогыг хувийн зорилгод ашиглах, хээл хахууль авах, эрхээ хэтрїїлэх зэргээр албан їїргээ зохих ёсоор биелїїлээгїй нийгмийн даатгалын байцаагчид хууль тогтоомжид заасан сахилгын, захиргааны, эд хєрєнгийн болон эрїїгийн хариуцлага хїлээлгэнэ. 27 дугаар зїйл. Нийгмийн даатгалын Їндэсний зєвлєл 1. Улсын Их Хурал нь Засгийн газар, даатгуулагч, ажил олгогчийг тэнцїї тоогоор тєлєєлсєн орон тооны бус гишїїдээс бїрдсэн Нийгмийн даатгалын їндэсний зєвлєл /цаашид "Їндэсний зєвлєл" гэх/-ийг байгуулж ажиллуулна. Їндэсний зєвлєл ажлаа Улсын Их Хуралд тайлагнана. /Энэ хэсгийг 1999 оны 6 дугаар зїйлийн 10-ны єдрийн хуулиар єєрчлєн найруулсан/ 2. Їндэсний зєвлєлийн дарга, гишїїдийг талуудын санал болгосноор Улсын Их Хурал 6 жилийн хугацаагаар томилох бєгєєд Їндэсний зєвлєл нь дараахь бїрэлдэхїїнтэй байна: 1/ Засгийн газрыг тєлєєлж сангийн, хууль зїйн, хєдєлмєрийн асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллагаас тус бїр 1 хїн; 2/ даатгуулагчийг тєлєєлж нийт ажилтны дийлэнх олонхийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг тєлєєлєн хамгаалсан їйлдвэрчний эвлэлийг тєлєєлсєн З хїн; 3/ ажил олгогчийг тєлєєлсєн З хїн. Нийгмийн даатгалын тєв байгууллагын дарга нь Їндэсний зєвлєлийн бие даасан гишїїн байна. Їндэсний зєвлєлийн дэд даргыг гурван тал зєвшилцєж, аль нэг талын тєлєєлєгчєєс 2 жилийн хугацаагаар Їндэсний зєвлєлийн дарга томилно. /Энэ хэсгийг 1997 оны 1 дїгээр сарын 16, 1999 оны 6 дугаар зїйлийн 10-ны єдрийн хуулиудаар єєрчлєн найруулсан/ З. Їндэсний зєвлєл дараахь бїрэн эрхийг хэрэгжїїлнэ: 1/ нийгмийн даатгалын тухай хууль тогтоомж нийгмийн даатгалын тогтолцоо, їйл ажиллагааг боловсронгуй болгох, тэтгэвэр нэмэгдїїлэх талаар санал боловсруулж холбогдох байгууллагаар шийдвэрлїїлэх; 2/ нийгмийн даатгалын сангийн орлогын тєлєвлєгєє, зарлагын гїйцэтгэлийг хэлэлцэн батлах; 3/ нийгмийн даатгалын тухай хууль тогтоомжийн биелэлт болон нийгмийн даатгалын сангийн орлого, зарлагын байдалд хяналт тавих; 4/ нийгмийн даатгалын їйл ажиллагаа, боловсон хїчний хангалт, санхїїгийн асуудлаар нийгмийн даатгалын байгууллагын тайлан мэдээллийг сонсон хэлэлцэж, санал дїгнэлт гаргаж, энэ талаар холбогдох арга хэмжээ авах; 5/ нийгмийн даатгалын байгууллагын цахим тооцоолуурын техник, технологи, программ хангамж, їйлчилгээний байдлыг хянаж їнэлэлт дїгнэлт єгєх; 6/ нийгмийн даатгалын тєв байгууллагын бїтэц, їйл ажиллагааны болон хєрєнгє оруулалтын зардлын тєсвийг батлах, тїїний гїйцэтгэлд хяналт тавих; 7/ нийгмийн даатгалын асуудлаар журам, зєвлємж гаргах; 8/ эмнэлэг хєдєлмєрийн магадлах комисс болон гомдлын шаардлагын зєвлєлийн їйл ажиллагааг боловсронгуй болгох талаар тїїнд хяналт тавих; 9/ нийгмийн даатгал, эмнэлэг хєдєлмєрийн магадлагааны асуудлаар иргэдээс ирїїлсэн санал, єргєдєл, гомдлыг барагдуулах; 10/ хууль тогтоомжид заасан бусад тодорхой бїрэн эрх. /Энэ хэсгийг 1999 оны 6 дугаар зїйлийн 10-ны єдрийн хуулиар єєрчлєн найруулсан/ 4. Їндэсний зєвлєлийн дїрмийг Улсын Их Хурлын холбогдох Байнгын хороо батална. /Энэ хэсгийг 1999 оны 6 дугаар зїйлийн 10-ны єдрийн хуулиар єєрчлєн найруулсан/ 5. Їндэсний зєвлєлийн гишїїдэд ажлын оролцоог харгалзан улирал тутам цалингийн нэмэгдэл олгож болно. Цалингийн нэмэгдлийн дээд хэмжээг нийгмийн даатгалын асуудал хариуцсан тєрийн захиргааны тєв байгууллагын саналыг їндэслэн Засгийн газар тогтооно. ТАВДУГААР БЇЛЭГ Эмнэлэг хєдєлмєрийн магадлагаа 28 дугаар зїйл. Эмнэлэг хєдєлмєрийн магадлагааны тухай ойлголт Хїмїїсийн оюун ухаан, мэдрэхїй, бие бялдрын хэвийн їйл ажиллагаа нь алдагдаж тахир дутуу /хєдєлмєрийн чадвараа бїрэн буюу хагас /хэсэгчлэн/ алдсан/ болсон шалтгаан, тїїний хувь хэмжээ, хугацааг тогтоох мэргэжлийн їйл ажиллагааг эмнэлэг хєдєлмєрийн магадлагаа гэнэ. 29 дїгээр зїйл. Эмнэлэг хєдєлмєрийн магадлагаа тогтоох ажлыг эрхлэх байгууллага 1. Эмнэлэг хєдєлмєрийн магадлагаа тогтоох ажлыг нарийн мэргэжлийн эмч, нийгмийн даатгалын болон эзэд, даатгуулагчийн эрх ашгийг хамгаалах байгууллагын тєлєєлєгчдєєс бїрдсэн эмнэлэг хєдєлмєрийн магадлах комисс эрхлэн гїйцэтгэнэ. 2. Эмнэлэг хєдєлмєрийн магадлах комисс нь ердийн євчин, ахуйн болон їйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан євчний улмаас даатгуулагчийн хєдєлмєрийн чадвар алдалт, тїїний хувь хэмжээ, хугацааг тогтооно. З. Нийгмийн даатгалын тєв байгууллагын дэргэд эмнэлэг хєдєлмєрийн магадлах тєв комисс, аймгийн болон нийслэлийн дїїргийн нийгмийн даатгалын байгууллагын дэргэд эмнэлэг хєдєлмєрийн магадлах орон нутгийн комисс ажиллана. Суманд эмнэлэг хєдєлмєрийн магадлах комисс байгуулан ажиллуулж болно. 4. Эмнэлэг хєдєлмєрийн магадлах комиссын дїрмийг Засгийн газар батална. ЗУРГАДУГААР БЇЛЭГ Бусад заалт 30 дугаар зїйл. Нийгмийн даатгалын баримт бичиг 1. Даатгуулагч улсын дугаар бїхий нийгмийн даатгалын дэвтэртэй байна. 2. Татварын албаны тєв, орон нутгийн байгууллагад хууль ёсоор бїртгэгдэж, шимтгэл тєлдєг ажил олгогч улсын дугаар бїхий нийгмийн даатгалын бїртгэлийн гэрчилгээтэй байна. 301 дїгээр зїйл. Тэтгэврийн даатгалын шимтгэлийн нэрийн данс 1. 1960 оны 1 дїгээр сарын 1-ний єдєр ба тїїнээс хойш тєрсєн даатгуулагч тэтгэврийн даатгалын шимтгэлийн нэрийн данстай байна. 2. Тэтгэврийн даатгалын шимтгэлийн нэрийн дансны харилцааг хуулиар зохицуулна. /Энэ зїйлийг 1999 оны 6 дугаар сарын 10-ны єдрийн хуулиар нэмсэн/ З1 дїгээр зїйл. Нийгмийн даатгалын їйл ажиллагааны зардлыг санхїїжїїлэх 1. Нийгмийн даатгалын їйл ажиллагааны зардлыг нийгмийн даатгалын шимтгэлийн орлогоос санхїїжїїлнэ. 2. Нийгмийн даатгалын шимтгэлийн орлогоос нийгмийн даатгалын їйл ажиллагааны зардлыг санхїїжїїлэх нормативыг Улсын Их Хурал тогтооно. З2 дугаар зїйл. Хєдєлмєрийн хєлс, тїїнтэй адилтгах орлогын дунджыг тодорхойлох Даатгуулагчийн шимтгэл тєлєх, тэтгэвэр, тэтгэмж тогтоолгох хєдєлмєрийн хєлс, тїїнтэй адилтгах орлогын бїрэлдэхїїн, дээд хэмжээ, дунджыг тодорхойлох журмыг Засгийн газар тогтооно. /Энэ зїйлд 1996 оны 1 дїгээр сарын 22-ны єдрийн хуулиар єєрчлєлт орсон/. 33 дугаар зїйл. Нийгмийн даатгалын тухай хууль тогтоомжийн биелэлтэд хяналт тавих

Нийгмийн даатгалын тухай хууль тогтоомжийн биелэлтэд тавих хяналтыг Засгийн газар, бїх шатны Засаг дарга, хууль тогтоомжоор эрх олгогдсон бусад байгууллага, албан тушаалтан тус тусын эрх хэмжээний дагуу хэрэгжїїлнэ.

   МОНГОЛ УЛСЫН     
        ИХ ХУРЛЫН ДАРГА Н.БАГАБАНДИ


  МОНГОЛ УЛСЫН ХУУЛЬ

1997 оны 12 дугаар сарын 5-ны єдєр Улаанбаатар хот

ДААТГАЛЫН ТУХАЙ ХУУЛИЙГ ДАГАЖ МЄРДЄХ ЖУРМЫН ТУХАЙ

1 дїгээр зїйл. Даатгалын тухай энэ хуульд заасан хэмжээнд дїрмийн сан нь хїрээгїй боловч їйл ажиллагаа явуулж байгаа даатгалын компанийн дїрмийн сангаа хуульд заасан хэмжээнд хїртэл бїрдїїлэх хугацааг 1999 оны 1 дїгээр сарын 1-ний єдрєєр тогтооно. Энэхїї хугацаанд багтааж дїрмийн сангаа бїрдїїлээгїй компанийг эрх бїхий байгууллага татан буулгаж, зєвшєєрлийг нь хурааж авна. 2 дугаар зїйл. Энэ хуулийг Даатгалын тухай хууль хїчин тєгєлдєр болсон єдрєєс эхлэн дагаж мєрдєнє.

   МОНГОЛ УЛСЫН     
        ИХ ХУРЛЫН ДАРГА Р.ГОНЧИГДОРЖ

- Дээшээ очих

МОНГОЛ УЛСЫН ХУУЛЬ 1997 оны 12 дугаар сарын 5-ны єдєр Улаанбаатар хот ДААТГАЛЫН ТУХАЙ ХУУЛЬ НЭГДЇГЭЭР БЇЛЭГ Нийтлэг їндэслэл 1 дїгээр зїйл. Хуулийн зорилт

1.1. Энэ хуулийн зорилт нь Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дээр даатгалын їйл ажиллагаа явуулах эрх зїйн їндсийг тодорхойлж, даатгалын компани болон иргэд, хуулийн этгээдийн хоорондын харилцааг зохицуулах, тєрєєс даатгалын їйл ажиллагаанд хяналт тавих зарчмыг тогтооход оршино. 2 дугаар зїйл. Даатгалын тухай хууль тогтоомж 2.1. Даатгалын тухай хууль тогтоомж нь Монгол Улсын Їндсэн хууль, Иргэний хууль, энэ хууль болон тэдгээртэй нийцїїлэн гаргасан хууль тогтоомжийн бусад актаас бїрдэнэ. 2.2. Монгол Улсын олон улсын гэрээнд даатгалын тухай хууль тогтоомжоос єєрєєр заасан бол олон улсын гэрээний заалтыг дагаж мєрдєнє. 3 дугаар зїйл. Хуулийн зохицуулах хїрээ 3.1. Иргэд, хуулийн этгээдийн эд хєрєнгийн болон хуульд харшлаагїй эд хєрєнгийн бус ашиг сонирхлын даатгалын харилцааг энэ хуулиар зохицуулна. 3.2. Нийгмийн даатгал, иргэний эрїїл мэндийн даатгалтай холбогдсон харилцаа тус тусын хуулиар зохицуулагдана. Нийгмийн даатгал, иргэний эрїїл мэндийн даатгалын сайн дураар даатгуулах зарим тєрлїїдийг энэ хуулиар зохицуулж болно. 4 дїгээр зїйл. Хуулийн нэр томъёо 4.1. Энэ хуульд хэрэглэсэн нэр томъёог дараахь утгаар ойлгоно: 4.1.1. "даатгал" гэдэгт аж ахуйн нэгж, байгууллага, иргэдийн эд хєрєнгийн болон хуульд харшлаагїй эд хєрєнгийн бус ашиг сонирхлыг болзошгїй эрсдлээс даатгах їйл ажиллагааг; 4.1.2. "амь нас, эрїїл мэндийн болон ашиг сонирхлын даатгал" гэдэгт иргэдийн эрїїл мэнд, амь нас, ашиг сонирхолд учирч болох хохирол, тохиролцсон болзлыг даатгалын компаниар нєхїїлж тєлїїлэхээр тохирч хийсэн хэлцлийг; 4.1.3. "хариуцлагын даатгал" гэдэгт даатгуулагч нь єєрийн санаатай бус їйл ажиллагаанаас гуравдагч этгээдэд учруулж болох хохирлыг даатгалын компаниар нєхїїлэхээр тохирч хийсэн хэлцлийг; 4.1.4. "даатгалын зїйл" гэдэгт эд хєрєнгє болон хуульд харшлаагїй эд хєрєнгийн бус ашиг сонирхлыг; 4.1.5. "эд хєрєнгийн бус ашиг сонирхол" гэдэгт материаллаг эд хєрєнгийг эзэмших, ашиглах, захиран зарцуулахтай холбогдож їїсэхээс бусад бїх тєрлийн ашиг сонирхлын харилцааг; 4.1.6. "даатгагч" гэдэгт Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дээр хууль тогтоомжийн дагуу даатгалын їйл ажиллагаа эрхлэх зєвшєєрєл авсан ашгийн тєлєє компанийг; 4.1.7. "даатгуулагч" гэдэгт хууль болон гэрээний їндсэн дээр даатгалын зїйлээ даатгагчид даатгуулсан иргэн, хуулийн этгээдийг; 4.1.8. "даатгалын тєлєєлєгч" гэдэгт энэ хуулийн 4.1.6-д заасан даатгагчаас олгосон эрх хэмжээний хїрээнд тїїний нэрийн ємнєєс даатгалын їйл ажиллагаа явуулах иргэн, хуулийн этгээдийг; 4.1.9. "даатгалын зуучлагч" гэдэгт хууль тогтоомжийн дагуу зєвшєєрєл авч даатгагч, давхар даатгагчийн хооронд зуучлагчийн їїрэг гїйцэтгэгч компанийг; 4.1.10. "даатгалын эрсдэл" гэдэгт даатгалд хамрагдсан зїйлд хохирол учруулж болох нєхцєл, орчныг; 4.1.11. "даатгалын тохиолдол" гэдэгт даатгуулсан зїйлд учирсан хохирол, тохиролцсон болзол бїрдэхийг; 4.1.12. "даатгалын їнэлгээ" гэдэгт даатгуулж байгаа эд хєрєнгийн болон эд хєрєнгийн бус ашиг сонирхлын мєнгєн илэрхийллийн хэмжээг; 4.1.13. "даатгалын хугацаа" гэдэгт даатгалын гэрээний хїчин тєгєлдєр байх хугацааг; 4.1.14. "даатгалын хураамж" гэдэгт даатгуулагч єєрийн эд хєрєнгє болон эд хєрєнгийн бус ашиг сонирхлоо даатгуулсны тєлєє даатгагчид тєлєх тєлбєрийг; 4.1.15. "даатгалын нєхєн олговор" гэдэгт даатгалын тохиолдлоор даатгагчаас даатгуулагчид олгох мєнгийг; 4.1.16. "даатгалын баталгаа" гэдэгт даатгуулагчийн эд хєрєнгє, ашиг сонирхлыг даатгасныг баталж, даатгагчаас олгох даатгалын нєхцєлийг тусгасан албан ёсны баримт бичгийг; 4.1.17. "даатгалын нєєцийн сан" гэдэгт даатгуулагчид учирч болзошгїй хохирлыг нєхєх зорилгоор даатгагч нь даатгалын хураамжийн цэвэр орлогоос тооцож нєєцєлсєн мєнгєн хєрєнгийг; 4.1.18. "давхар даатгал" гэдэгт даатгагч нь даатгуулагчийн ємнє хїлээсэн їїргээ бїрэн буюу хэсэгчлэн дотоод, гадаадын єєр даатгагчид дахин даатгах хэлбэрийг.


ХОЁРДУГААР БЇЛЭГ Даатгалын їйл ажиллагаа

5 дугаар зїйл. Даатгал, тїїний хэлбэр 5.1. Даатгал гэж гэрээний їндсэн дээр нэг талаас даатгуулагч єєрийн эд хєрєнгє, ашиг сонирхлоо болзошгїй аюул, эрсдэлээс учирч болох хохирлоо нєхєх баталгаатай байх болон тохиролцсон болзлоор нєхєн авах зорилгоор даатгуулж, тїїний тєлєє зохих хураамж тєлєх, нєгєє талаас даатгагч нь даатгуулагчид учирч болох хохирлыг бїрэн буюу зарим хэсгийг тєлєхєєр їїрэг хїлээж, эрх эдлэх харилцааг хэлнэ. 5.2. Даатгал нь заавал даатгуулах, сайн дураар даатгуулах гэсэн хэлбэртэй байна.

5.3. Заавал даатгуулах даатгалд дараахь тєрлїїд багтана: 5.3.1. бїх тєрлийн хариуцлагын даатгал; 5.3.2. хуулиар тогтоосон бусад тєрлийн даатгал. 5.4. Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дээр їйл ажиллагаа явуулж байгаа гадаадын болон хамтарсан аж ахуйн нэгж, байгууллагууд эд хєрєнгє, ашиг сонирхлоо Монгол Улсын хууль тогтоомжийн дагуу монголын Даатгалын компанид даатгуулна. 5.5. Монгол Улсын хуулиар заавал даатгуулахаар тогтоосноос бусад тєрлийн даатгал нь сайн дурын даатгалд хамаарна. 5.6. Сайн дурын даатгалын харилцаа нь энэ хууль болон даатгагч, даатгуулагчийн хооронд байгуулсан гэрээгээр зохицуулагдана. 6 дугаар зїйл. Даатгалын ангилал

6.1. Даатгалын компанийн эрхлэх даатгалыг дараахь чиглэлээр ангилна: 6.1.1. амь нас, эрїїл мэндийн болон ашиг сонирхлын; 6.1.2. эд хєрєнгийн; 6.1.3. хариуцлагын. 6.2. Даатгалын ангилалд багтах даатгалын тєрлийн жагсаалтыг Даатгалын хяналтын албанаас /цаашид "хяналтын алба" гэх/ гаргана.

7 дугаар зїйл. Даатгалын хураамж 7.1. Даатгуулагч нь эд хєрєнгє, ашиг сонирхлоо даатгуулсны тєлєє даатгалын хураамж тєлнє. 7.2. Заавал даатгуулах даатгалын хураамжийн хэмжээг Монгол Улсын хуулиар тогтоож болно. Хуулиар тогтоогоогїй тохиолдолд заавал даатгуулах даатгалын хураамжийн хэмжээг хяналтын алба тогтооно. Сайн дурын даатгалын хураамжийн дээд, доод хязгаарыг хяналтын алба тогтоох бєгєєд энэ хязгаарт багтаан даатгалын хураамжийн хэмжээг даатгагч, даатгуулагч нар харилцан тохиролцож гэрээнд тусгана. 7.3. Заавал даатгуулах даатгалын хураамжийг даатгуулагч холбогдох хуульд заасан болон хяналтын албанаас тогтоосон хугацаанд, сайн дурын даатгалын хураамжийг даатгалын гэрээнд заасан хугацаанд багтаан даатгагчид тєлнє. 8 дугаар зїйл. Даатгалын їнэлгээ 8.1. Даатгалын їнэлгээг даатгагч болон даатгуулагч харилцан тохиролцсоны їндсэн дээр тогтоож даатгалын гэрээнд заана. 9 дїгээр зїйл. Даатгалын гэрээ ба даатгалын баталгаа 9.1. Даатгалын гэрээ /цаашид "гэрээ" гэх/-г заавал бичгээр їйлдэх бєгєєд даатгагч нь даатгуулагчид гэрээ байгуулагдсаныг гэрчилсэн баталгаа олгоно. Гэрээнд дараахь нєхцєлийг заавал тусгана: 9.1.1. даатгагч, даатгуулагчийн эрх, їїрэг, хариуцлага; 9.1.2. даатгалын зїйл; 9.1.3. даатгалын їнэлгээний хэмжээ; 9.1.4. даатгалын эрсдэл; 9.1.5. даатгалын хураамжийн хэмжээ, тїїнийг тєлєх хугацаа; 9.1.6. даатгалын хугацаа ба хугацааг дахин сунгах нєхцєл; 9.1.7. гэрээг дїгнэх, цуцлах, тїїнд єєрчлєлт оруулах нєхцєл ; 9.1.8. энэ хуулийн 13.5, 13.14 дэх хэсэгт заасан гуравдагч этгээдтэй холбогдсон асуудал; 9.1.9. маргааныг шийдвэрлэх. 9.2. Даатгагч, даатгуулагчийн хїлээх нэмэгдэл їїрэг, хариуцлага, эрхийн талаар гэрээ байгуулагч талууд тусгайлан тохирч гэрээнд нэмж тусгаж болно.

10 дугаар зїйл. Даатгагчийн эрх, їїрэг 10.1. Даатгагч дараахь эрх эдэлж, їїрэг хїлээнэ: 10.1.1. энэ хуулийн 13.11-д заасан їндэслэл їїссэн тохиолдолд даатгалын нєхєн олговрыг бїрэн буюу тїїний зарим хэсгийг олгохоос татгалзах; 10.1.2. даатгуулагчийн эрх, їїрэг нь шинэ эзэмшигчид шилжих тохиолдолд даатгагч гэрээнд єєрчлєлт оруулах саналыг шинэ эзэмшигчид тавих; 10.1.3. даатгуулагч хууль болон гэрээгээр хїлээсэн їїргээ биелїїлээгїй тохиолдолд гэрээг цуцлах болон тїїнд єєрчлєлт оруулахыг шаардах; 10.1.4. даатгалын тохиолдол болсон їед нєхєн олговрыг хууль болон гэрээгээр тохиролцсон хугацаа, хэмжээнд олгох; 10.1.5. даатгалын баталгааг гэрээнд заасан хугацаанд бичиж даатгуулагчид олгох; 10.1.6. даатгалын хууль тогтоомж, гэрээний нєхцєлийг даатгуулагчид танилцуулах; 10.1.7. Монгол Улсын хуульд зааснаас бусад тохиолдолд даатгуулагчийн талаархи мэдээ, материалын нууцыг хадгалах, бусдад дамжуулахгїй байх; 10.1.8. даатгалын эрсдэлийн улмаас учирч болох хохирлын хэмжээг багасгахын тєлєє даатгуулагчийн авсан арга хэмжээний єртгийг даатгалын нєхєн олговор дээр нэмж оруулан даатгуулагчид нєхєн тєлєх; 10.1.9. даатгуулагч нь нас барвал тїїний эрх, їїргийг хууль ёсны буюу гэрээслэлээр єв залгамжлагчид нь шилжїїлэх; 10.1.10. гэрээний хугацаанд даатгуулагч эрхийн чадамжгїй нь тогтоогдвол тїїний эрх, їїргийг хэрэгжїїлэхийн тулд хууль ёсны асран хамгаалагчийг шїїхээр тогтоолгож, їйл ажиллагаанд нь хяналт тавих.

11 дїгээр зїйл. Даатгуулагчийн эрх, їїрэг 11.1. Даатгуулагч дараахь эрх эдэлж, їїрэг хїлээнэ:

11.1.1. даатгалын тохиолдол болсон їед гэрээний нєхцєлийн дагуу нєхєн олговор олгохыг даатгагчаас шаардах; 11.1.2. даатгагч хууль болон гэрээний їїргээ биелїїлээгїй тохиолдолд гэрээг цуцлах болон тїїнд єєрчлєлт оруулахыг шаардах; 11.1.3. даатгуулагчийн эрх їїрэг шинэ эзэмшигчид шилжих тохиолдолд шинэ эзэмшигч гэрээнд єєрчлєлт оруулах саналыг даатгагчид тавих; 11.1.4. даатгалын хураамжийг хууль болон гэрээгээр тогтоосон хугацаанд даатгагчид тєлєх; 11.1.5. даатгалын зїйлийг эрсдэлээс урьдчилан сэргийлэх, даатгалын тохиолдол болсон їед хохирлыг багасгах зорилгоор бололцоотой арга хэмжээг авах, тогтоосон хугацаанд даатгагчид мэдэгдэх; 11.1.6. даатгал хийлгэхтэй холбогдсон баримт материалыг даатгагчид їнэн зєв гаргаж єгєх.

12 дугаар зїйл. Даатгалын хугацаа 12.1. Даатгалын хураамж тєлєгдсєний дараахь єдрєєс эхлэн даатгалын гэрээ хїчин тєгєлдєрт тооцогдоно. 12.2. Амь нас, эрїїл мэндийн болон бусад аливаа ашиг сонирхлын даатгалын гэрээний їргэлжлэх хугацааг даатгагч, даатгуулагч нар

тохиролцон тогтооно. Бусад бїх тєрлийн даатгалын гэрээний хугацаа хууль буюу даатгалын гэрээнд єєрєєр заагаагїй бол 365 хоногоос илїїгїй байна. 12.3. Даатгалын гэрээ дараахь тохиолдолд дуусгавар болно:

12.3.1. хууль болон даатгалын гэрээгээр тогтоосон хугацаа дууссан; 12.3.2. даатгагч, эсхїл даатгуулагч дампуурсан, татан буугдсан; 12.3.3. шїїхээс даатгалын гэрээг хїчин тєгєлдєр бус гэж тогтоосон; 12.3.4.даатгагдсан хєрєнгє нь шїїхийн шийдвэрээр хураагдсан; 12.3.5.даатгалын хугацааг гэрээнд зааснаас ємнє дуусгавар болгох талаар хоёр тал харилцан тохиролцсон;

12.3.6. даатгагч гэрээгээр хїлээсэн їїргээ бїрэн биелїїлсэн.

12.4. Энэ хуулийн 12.3.2, 12.3.3, 12.3.4 -д заасан тохиолдлоор даатгалын хугацаа дуусгавар болсон бол тєлєгдсєн хураамжийн зєрїїг хэрхэн тооцох асуудлыг шїїх шийдвэрлэнэ. 12.5. Даатгагчийн буруугаас даатгалын гэрээг хугацаанаас ємнє цуцлахад хїрвэл даатгуулагчийн тєлсєн бїх хураамжийг даатгагч нь даатгуулагчид эгїїлэн олгоно. 12.6. Даатгуулагчийн буруугаас даатгалын гэрээг хугацаанаас ємнє цуцлахад хїрвэл даатгагч нь їлдэх хугацаанд ногдох даатгалын хураамжаас тухайн даатгалтай холбогдсон зардлыг хасч, їлдэх хэсгийг даатгуулагчид эгїїлэн олгоно. 13 дугаар зїйл. Даатгалын нєхєн олговор 13.1. Даатгагч нь энэ хууль болон гэрээнд заасан нєхцєлийн дагуу энэ хуулийн 13.10-д заасан баримтыг їндэслэн даатгалын нєхєн олговор олгоно. 13.2. Даатгагчаас даатгуулагчид олгох нєхєн олговор болон энэ хуулийн 10.1.8-д заасан нєхєн тєлбєрийн нийлбэр нь даатгалын їнэлгээнээс хэтэрч їл болно. 13.3. Даатгалын їнэлгээ нь даатгагдсан хєрєнгийн жинхэнэ єртгєєс бага байвал даатгалын нєхєн олговрыг даатгасан хэмжээнээс тооцож олгоно. 13.4. Даатгалын нєхєн олговрыг бусад тєрлийн даатгалаар нєхєн олговор хийсэн эсэхийг їл харгалзан даатгуулагчид бїрэн хэмжээгээр олгоно. Харин даатгуулагч нь даатгалын зїйлийг хэд хэдэн даатгагчид зэрэг даатгуулсан бол нєхєн олговор нь тохиролцсон болзол, учирсан хохирлын хэмжээнээс хэтэрч їл болно. 13.5. Гэрээнд заасан тохиолдолд нєхєн олговрыг даатгуулагчийн буруугаас хохирсон гуравдагч этгээдэд шууд олгож болно. 13.6. Даатгуулагч нас барсны дараа даатгалын тохиолдол болвол даатгалын нєхєн олговрыг тїїний хууль ёсны буюу гэрээслэлээр єв залгамжлагчид олгоно.

13.7. Даатгалын нєхєн олговрыг дараахь хувь хэмжээгээр олгоно: 13.7.1. амь нас, эрїїл мэндийн болон бусад аливаа ашиг сонирхолын даатгалд даатгуулсан даатгуулагч нас барах, хєдєлмєрийн чадвараа бїрэн алдах тохиолдолд даатгалын нєхєн олговрыг 100 хувь, бусад тохиолдолд хєдєлмєрийн чадвар алдалтын хувиар даатгалын їнэлгээнээс тус тус бодож олгоно; 13.7.2. гэрээнд заасан тохиолдлоор даатгуулагчийн хєрєнгє бїрэн сїйрсэн тохиолдолд нєхєн олговрыг 100 хувь, єєрийн буруугаас бїрэн сїйрвэл нєхєн олговрыг 80 хувь олгоно; 13.7.3. гэрээнд заасан тохиолдлоор даатгуулагчийн хєрєнгє хагас сїйрсэн тохиолдолд учирсан хохирлын хэмжээг зєв тогтоож хувь тэнцїїлэн олгоно. Эд хєрєнгийн зарим хэсэгт учирсан хохирлын хэмжээг їнэн зєв тодорхойлохдоо эвдрэл, гэмтлийн зэрэглэл тогтоох норм, хохирол нєхєх нормативийг їндэслэн тооцоолно. Уг норм, нормативыг хяналтын алба батална; 13.7.4. даатгуулагчийн буруугаас гуравдагч этгээдэд учирсан хохирлыг даатгалын їнэлгээнд багтааж, жинхэнэ хохирлын 80 хувиар тооцон нєхєн олговор олгоно; 13.7.5. даатгалын хураамжийн зарим хэсгийг тєлєєгїй байх їед даатгалын тохиолдлоор учирсан хохирлын нєхєн олговрыг, тєлсєн хураамжид ногдох хэмжээгээр хувь тэнцїїлэн олгоно.

13.8. Даатгуулагч єєрийн даатгалтай зїйлд учирсан хохирлын тухай 72 цагийн дотор даатгагчид мэдэгдэнэ.

13.9. Даатгагч хохирол гарсан тухай мэдээлэл авсан даруй хохирол гарсан шалтгаан, хохирлын хэмжээг тогтоох арга хэмжээ авч болно. Шаардлагатай тохиолдолд хууль хяналт, цагдаа, банк, эмнэлгийн байгууллага зэрэг мэргэжлийн хїмїїс оролцсон комисстой хамтарч ажиллана. 13.10. Даатгалын нєхєн олговрыг дараахь баримтыг їндэслэн олгоно: 13.10.1. даатгуулагчийн єргєдєл; 13.10.2. даатгалын баталгааны эх хувь; 13.10.3. хохирлын тодорхойлолт, акт материал; 13.10.4. шаардлагатай гэж їзвэл мэргэжлийн холбогдох байгууллагын гаргасан дїгнэлт, тодорхойлолт. 13.11. Даатгагч дараахь їндэслэлээр нєхєн олговрыг бїрэн буюу тїїний зарим хэсгийг олгохоос татгалзана: 13.11.1. даатгуулагч санаатайгаар хохирол учруулсан буюу даатгалын тохиолдол болох нєхцєл, орчныг бїрдїїлсэн;

13.11.2. даатгуулагч даатгалын зїйлийн талаар даатгагчид худал мэдээлсэн, хуурамч бичиг баримт бїрдїїлсэн; 13.11.3. даатгалын гэрээнд тусгагдаагїй шалтгаанаар хохирол гарсан;

13.11.4. гарсан хохирлыг даатгуулагч буруутай этгээдээр нєхєн тєлїїлсэн;

13.11.5. хууль тогтоомжид заасан бусад тохиолдол.

13.12. Хууль тогтоомжид харшлахгїй бол даатгалын нєхєн олговор олгохоос татгалзах талаар энэ хуульд зааснаас єєр їндэслэлийг талууд тохиролцон гэрээнд тусгаж болно.

13.13. Даатгагч нь нєхєн олговор олгохоос татгалзсан їндэслэлээ тодорхой гаргаж, даатгуулагчид бичгээр мэдэгдэнэ. 13.14. Гэрээнд заасан бол буруутай этгээдээс тєлбєр нэхэмжлэх даатгуулагчийн эрх нь даатгалаар олгогдсон нєхєн олговор, тїїнтэй холбогдон гарсан зардлын хэмжээгээр даатгагчид шилжинэ. 13.15. Даатгалын нєхєн олговор олгогдсоны дараа энэ хуулийн 13.11, 13.12-т заасан їндэслэл илэрвэл даатгагч нь урьд олгосон нєхєн олговрыг даатгуулагчаар эгїїлэн тєлїїлж, даатгалын санг хохиролгїй болгоно.

ГУРАВДУГААР БЇЛЭГ Даатгалын компанийн санхїї, тєлбєрийн чадвар 14 дїгээр зїйл. Даатгалын компанийн санхїїгийн чадвар 14.1. Даатгалын компанийн дїрмийн сан нь мєнгєн хєрєнгєєс бїрдэх бєгєєд тїїний доод хэмжээ нь 1ОО,О сая тєгрєг байна. Дїрмийн санг зээлийн хєрєнгєєр бїрдїїлэхийг хориглоно. 14.2. Хураамжийн нийт орлогоос даатгагчийн тєлсєн давхар даатгалын хураамжийг хасч хураамжийн цэвэр орлогыг тодорхойлно. Хураамжийн цэвэр орлогоос 60 хувиар тооцож, нєєцийн санг байгуулна.Тайлангийн жилийн болон хїлээгдэж байгаа нєхєн олговрыг нєєцийн сангаас олгоно.

14.3. Тайлангийн хугацаанд олгогдоогїй нєхєн олговор болон тїїнтэй холбогдсон ажиллагааны зардлыг хїлээгдэж байгаа нєхєн олговорт хамруулан тооцож нєєцєлнє. 14.4. Даатгалын компани нь нєєцийн сангаа арвижуулах зорилгоор тїїний 30 хїртэл хувийг їнэт цаас худалдан авах болон урт хугацааны хєрєнгє оруулалтын зориулалтаар ашиглаж болно. 14.5.Даатгалын компани нь алдагдалтай ажилласан нєхцєлд уг алдагдлыг єєрийн мэдлийн сангаас нєхнє. 14.6. Даатгалын тєлєєлєгч нарт олгох орлогын шимтгэл нь сайн дурын даатгалын хураамжийн нийт орлогын 15 хїртэл, заавал даатгуулах даатгалын хураамжийн нийт орлогын 10 хїртэл хувьтай тэнцїї байна. 15 дугаар зїйл. Даатгалын компанийн тєлбєрийн чадвар 15.1. Дїрмийн болон нєєцийн сангийн нийлбэрийг даатгалын хураамжийн нийт орлогын хэмжээнд харьцуулсан харьцаагаар даатгалын компанийн тєлбєрийн чадварыг тодорхойлно. 15.2. Дїрмийн болон нєєцийн сангаас арилжааны зээл олгохыг хориглоно.

ДЄРЄВДЇГЭЭР БЇЛЭГ Даатгалын їйл ажиллагаанд тавих хяналт 16 дугаар зїйл. Хяналтын байгууллага 16.1. Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дээр даатгалын їйл ажиллагаанд тавих хяналтыг Сангийн сайдын дэргэдэх Даатгалын хяналтын алба хэрэгжїїлнэ. Хяналтын албаны дїрмийг Засгийн газар батална. 16.2. Даатгалын хяналтын албаны їїрэг: 16.2.1. даатгалын їйл ажиллагаа эрхлэх зєвшєєрєл /лиценз/ олгох їндэслэлийг гаргаж Сангийн сайдад уламжлан шийдвэрлїїлэх; 16.2.2. даатгалын компани, даатгалын зуучлагч, тєлєєлєгчийн талаар улсын нэгдсэн бїртгэл хєтлєх; 16.2.3. даатгалын компанийн санхїї, тєлбєрийн чадварын шалгуур їзїїлэлтийг тогтоох; 16.2.4. даатгалын хураамжийн хувь хэмжээний мєрдєлтєд хяналт тавих; 16.2.5. даатгалын гадаад, дотоод зах зээлийг судлах, даатгалын статистик судалгаа хийх, мэдээллээр хангах, даатгалын тухай хууль тогтоомжийн биелэлтэд хяналт тавих, тїїнийг цаашид боловсронгуй болгох чиглэлээр санал, дїгнэлт гаргах; 16.2.6. даатгалын гэрээний їлгэрчилсэн загварыг батлах; 16.2.7. даатгагч, даатгуулагчийн эрх ашгийг хамгаалах тэдний санал хїсэлт, гомдлыг шалгаж барагдуулах. 16.3. Даатгалын хяналтын албаны эрх: 16.3.1. эрхлэх даатгалын тєрлийг тогтоох; 16.3.2. даатгалын компаниудаас санхїїгийн улирал, жилийн тайлан тэнцэл болон тэдгээрийн санхїї, тєлбєрийн чадвартай холбогдсон бусад мэдээ материал шаардаж авах;

16.3.3. даатгалын компани нь даатгалын хууль тогтоомжийг зєрчсєн, хяналтын албанаас тавьсан шаардлагыг биелїїлээгїй, эсхїл удаа дараа зєрчил гаргасан тохиолдолд энэ хуулийн 2З дугаар зїйлд заасан арга хэмжээ авах; 16.3.4. даатгалын компанийн їйл ажиллагаанд шалгалт хийх; 16.3.5.даатгалын компанийн талаархи шаардлагатай мэдээлэл, баримт материалыг холбогдох банк, санхїї, хууль, хяналт, аж ахуйн байгууллага, иргэдээс їнэ тєлбєргїй гаргуулан авах. 17 дугаар зїйл. Даатгалын хяналтын албаны удирдлага, зохион байгуулалт 17.1. Хяналтын алба нь Сангийн сайдын дэргэд ажиллана. 17.2. Хяналтын албаны даргыг Сангийн сайдын санал болгосноор Засгийн газар томилж, чєлєєлєх бєгєєд дарга нь улсын ерєнхий байцаагч байна.

17.3. Хяналтын албанд ажиллах улсын ахлах байцаагч, улсын байцаагчийг албаны даргын санал болгосноор Сангийн сайд томилж чєлєєлнє. 17.4 Орон нутагт ажиллах улсын байцаагчийг албаны даргын санал болгосноор тухайн шатны Засаг дарга томилж чєлєєлнє. 17.5 Хяналтын албаны орон тоо, бїтэц, зохион байгуулалтыг Засгийн газар батална. Хяналтын албаны їйл ажиллагаатай холбогдож гарах зардлыг тєсвєєс санхїїжїїлнэ. 17.6. Хяналтын алба нь їйл ажиллагааныхаа чиг їїрэгтэй холбогдуулан орон тооны бус зєвлєл байгуулж ажиллаж болно. 17.7.Хяналтын албаны дарга ажлаа Сангийн сайдын ємнє хариуцна. 17.8. Хяналтын алба нь зохих журмын дагуу їйлдсэн тэмдэг, албан бичгийн хэвлэмэл хуудас хэрэглэнэ. 18 дугаар зїйл. Даатгалын улсын байцаагчийн эрх, їїрэг 18.1.Даатгалын улсын байцаагч нь Тєрийн хяналт шалгалтын тухай хуулийн 21 дїгээр зїйлийн 9-д заасан улсын байцаагчийн нийтлэг бїрэн эрхээс гадна дараахь эрх эдэлж, їїрэг хїлээнэ: 18.1.1. даатгалын їйл ажиллагаатай холбогдсон єргєдєл, гомдлыг барагдуулах; 18.1.2. даатгалын тухай хууль тогтоомжийг зєрчсєн аж ахуйн нэгжийг хууль, хяналтын байгууллагад шилжїїлэх; 18.1.3. даатгалын компанийн нягтлан бодох бїртгэлийн улирал, жилийн тайлан тэнцэл болон санхїї, тєлбєрийн чадвартай холбогдсон мэдээ, мэдээлэл, баримт материалыг холбогдох байгууллагаас шаардаж їнэ тєлбєргїй гаргуулан авах; 18.1.4. Баримтын шалгалт хийх. 19 дїгээр зїйл. Даатгалын компани байгуулах, даатгалын їйл ажиллагаа эрхлэх зєвшєєрєл /лиценз/ олгох 19.1.Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дээр даатгалын їйл ажиллагааг даатгалын компани эрхэлнэ. 19.2.Даатгалын компанийг байгуулах, татан буулгах, удирдлага, зохион байгуулалттай холбогдсон харилцааг энэ хуульд єєрєєр заагаагїй бол Иргэний хууль болон Нєхєрлєл, компанийн тухай хуулиар зохицуулна. 19.3. Зєвшєєрєл (лиценз)-ийг зєвхєн даатгалын їйл ажиллагаа эрхлэх компанид олгоно. Аж ахуйн бусад їйл ажиллагаа явуулж байгаа хуулийн этгээд болон иргэд даатгалын їйл ажиллагаа эрхлэхийг хориглоно. 19.4. Хяналтын алба нь даатгалын їйл ажиллагаа эрхлэх тухай бїрдэл болсон хїсэлтийг хїлээж авснаас хойш ажлын 21 хоногт багтаан хянаж, зєвшєєрєл /лиценз/ олгох дїгнэлтээ Сангийн сайдад тавина. 19.5. Хяналтын алба даатгалын їйл ажиллагаа эрхлэх зєвшєєрєл олгохгїй гэсэн дїгнэлт гаргавал, татгалзаж байгаа їндэслэл, шалтгаанаа тодорхой зааж Сангийн сайд бичгээр хариу мэдэгдэнэ. 19.6. Сангийн сайд хяналтын албаны дїгнэлт болон дор дурдсан материалыг їндэслэн даатгалын їйл ажиллагаа эрхлэх зєвшєєрєл /лиценз/-ийг олгоно: 19.6.1. даатгалын їйл ажиллагаа эрхлэхийг хїссэн єргєдєл; 19.6.2. їїсгэн байгуулагчдын хурлын шийдвэр; 19.6.3. компанийн дїрэм; 19.6.4. дїрмийн сангийн хэмжээ, тїїнийг зохих ёсоор бїрдїїлснийг батлах баримт бичиг;

19.6.5.даатгалын компанийн удирдах болон бусад ажилтны мэргэжил, даатгалын мэргэшлийн тодорхойлолт. /Энэ хэсэгт 2001 оны 11 дїгээр сарын 30-ны єдрийн хуулиар нэмэлт орсон/ 19.6.6. їїсгэн байгуулагчийн аудитаар баталгаажуулсан санхїїгийн тайлан болон єр, авлага, банкны харилцах, хадгаламжийн їлдэгдлийн талаарх албан ёсны тодорхойлолтууд; /Энэ хэсэгт 2001 оны 11 дїгээр сарын 30-ны єдрийн хуулиар нэмсэн/ 19.6.7. даатгалын їйл ажиллагаа эрхлэх 3 жилийн хугацааны бизнес тєлєвлєгєє; /Энэ хэсэгт 2001 оны 11 дїгээр сарын 30-ны єдрийн хуулиар нэмсэн/ 19.6.8. эрхлэх даатгалын тєрєл тус бїрээр гаргасан даатгал эрхлэх журам. /Энэ хэсэгт 2001 оны 11 дїгээр сарын 30-ны єдрийн хуулиар нэмсэн/ 19.7. Зєвшєєрєлд эрхлэх даатгалын тєрєл, тїїний хэлбэр, давхар даатгал эрхлэх эсэх талаар тодорхой заана. 19.8. Даатгалын компани нь Сангийн сайдаас олгосон зєвшєєрлийг їндэслэн татварын улсын албанд бїртгїїлнэ. ТАВДУГААР БЇЛЭГ Бусад зїйл 20 дугаар зїйл. Гадаадын байгууллага, иргэдийн даатгал 20.1. Монгол Улсын хууль тогтоомжид єєрєєр заагаагїй бол гадаадын байгууллага, иргэн, харъяалалгїй хїн тус улсын нутаг дэвсгэр дээр Монгол Улсын хуулийн этгээд, иргэний нэгэн адил нєхцєлєєр даатгуулах эрхтэй. 21 дїгээр зїйл. Даатгалын олон улсын хамтын ажиллагаа 21.1. Даатгалын компани нь гадаад орны даатгалын байгууллага, иргэдтэй даатгалын гэрээ байгуулах, олон улсын даатгалын байгууллагад гишїїнээр элсэх, гадаад оронд єєрийн салбарыг нээж ажиллуулах эрхтэй. 22 дугаар зїйл. Маргаан шийдвэрлэх 22.1. Гэрээнд єєрєєр заагаагїй бол даатгагч, даатгуулагч нь даатгалын гэрээтэй холбогдон гарсан маргаантай асуудлыг хяналтын албанд тавьж шийдвэрлїїлнэ.

22.2. Хяналтын албаны шийдвэрийг даатгагч болон даатгуулагчийн аль нэг нь эс зєвшєєрвєл шїїхэд гомдол гаргаж болно. 23 дїгээр зїйл. Хууль тогтоомж зєрчигчдєд хїлээлгэх хариуцлага 23.1.Даатгалын тухай хууль тогтоомж зєрчсєн нь эрїїгийн хариуцлага хїлээлгэхээргїй бол даатгалын улсын байцаагч дараахь хариуцлага ногдуулна: 23.1.1. зєвшєєрєлгїйгээр даатгалын їйл ажиллагаагаа эрхэлсэн бол хууль бусаар олсон орлогыг хурааж, 200000- 250000 тєгрєгєєр торгох; 23.1.2. даатгалын тухай хууль тогтоомж, хяналтын албанаас гаргасан шийдвэрийг зєрчсєн албан тушаалтныг 10000-50000 хїртэл, компанийг 50000-200000 тєгрєгєєр торгох, эсхїл їйл ажиллагааг нь тїр зогсоох; 23.1.3. даатгуулагчийг хууран мэхэлж, тэдний эрх ашгийг хохироосон даатгалын компанийн зєвшєєрлийг нь хураах;

23.1.4. торгуулийн орлогыг улсын тєсєвт оруулна.

23.2. Энэ хуулийн 23.1-д заасан хариуцлагыг їндэслэлгїй ногдуулсан гэж їзвэл захиргааны болон шїїхийн журмаар гомдол гаргаж болно. 24 дїгээр. Хууль хїчин тєгєлдєр болох 24.1. Энэ хуулийг 1998 оны 1 дїгээр сарын 1-ний єдрєєс эхлэн дагаж мєрдєнє.

   МОНГОЛ УЛСЫН     
        ИХ ХУРЛЫН ДАРГА Р.ГОНЧИГДОРЖ