МӨНХ ТЭНГЭРИЙН ХҮЧНИЙ УХААГТАХУН

Wikipedia-с


"Мөнх тэнгэр буюу хүчит тэнгэр бол хамгийн дээд сахиус мөн. Куманчуудын тухай Мааригийн бичсэн шүлгүүдэд тэнгэр гэдэг үгийг сахиулсан гэж орчуулжээ. Монголчууд түүнийг мөнх тэнгэр, хамаг бүхний эзэн гэдэг. Мөнх тэнгэрт зориулсан өдий төдий тусгай даатгал байдаг нь зан үйлтэй адилхан юм. Мөнх тэнгэр сансарт оршдог. "Дээр хөх мөнх тэнгэр мину, доор өдүгэн эх мину" гэдэг. Мөнх тэнгэр бол түмэн бодисыг үүдэн бүтээгч мөн.Амь насыг эснүүлэн залгуулдаг гал бол "Хаан тэнгэрийн заяагаар үүдсэн" юм.

Мал сүргийг өсгөн үржүүлэхийг ч мөнх тэнгэр тогтоодог. Энэ тухай "Хөх мөнгөн тэнгэрээс заяат төрсөн хөх алагч гүүний чинь сүү" гэж хэлдэг. Чингисийн тайллагын бичигт Чингисийн хар сүлдийг "Хөх мөнх тэнгэрээс тулгалан байгуулсан" гэж хэлдэг. Нар сар хоёр ч цөм мөнх тэнгэрийн эрхшээлд байдаг. Монголчууд үр ач нартаа аз жаргал олгохыг мөнх тэнгэрт даатгадаг. Галын ерөөлийн ихэнхэд нь эцэг мөнх тэнгэрээс ивээлийг гуйсан агуулгатай байдаг. Хүмүүс шинэ монгол гэрээ мялаахдаа "зүүнтээ чинь хөх мөнх тэнгэр эзлэн суутугай" гэж ерөөнө. Жил бүрийн зун хийдэг Гүүний үрс гаргах найр дээр эн тэргүүнд хаан мөнх тэнгэр есөн ес наян нэгэн хурим бэлдэнэ" гэх зэргээр мөнх тэнгэр нь Монголчуудын шашны сэтгэлгээн дэх монотеист шашны гол хучин зүйл болох тухай хийгээд шашны номлол сургаалын хувьд цорын ганц бурхан мөн болох талын асуудлыг нэг бүрчлэн судласан юм. Тэнгэр, Газар болон Заяа бол Монголчуудын шашин — философи сэтгэлгээн дэх Пантизм мөн бөгөөд Монголчуудын танин мэдэхүйн сэтгэлгээний оргил үеийг бүрэн төлөөлж чадахгүй юм. Учир нь Тэнгэр газрын дуализм нь XII зууны сүүлч Монголын нэгдсэн улс байгуулагдахаас өмнөх үеийн үзэл ухамсар болохоос биш Монголчуудын сэргэн мандсан ХIII — XIV зууны нийгэм —улс төр, шашин философийн оргил, алтан үеийг төлөөлж чадахгүй. XIII зуунд Монгол үндэстэн нэгдэж тулгар төр байгуулагдахын зэрэгцээ уламжлалт шашныхаа суурь дээр нийгэм — улс төр, оюуны хэрэгцээ болон дэлхий нийтийн нөлөөнөөс болж монотиест шашныг үүсгэн байгуулсныг бид нэгэнт тодорхой авч үзсэн билээ.

Монголын нэгдсэн улсын үед шүтэн биширч байсан шашин нь дэлхийн хөгжингуй монотизм байсан учраас өөрийн гэсэн номлол сургаал буюу теологтой байж, тэрхүү шашны сэтгэлгээгээр илэрсэн үзэл ухамсарын төв, амин судас болбоос "Мөнх тэнгэр" хийгээд түүний "Хүчин" болно. "Мөнх тэнгэрийн" тухай Монгол эрдэмтэд судалгаа хийж зарим санааг анхлан дэвшүүлсэн байна. Үүнд

Дашийн Бямбасүрэн "Орчлонгийн хурд " номондоо "Монголчууд мөнх тэнгэрийн дор өөрөө бүтээж өөрөөсөө сэргэн мандана" хэмээн эхний хуудсандаа тэмдэглэж ертөнц үүсэж бий болсныг космологи талаас нь нилээд тодорхой өгүүлсэн байдаг.

Профессор Г. Мөнх бас философи талаас нь судллж "Мөнх тэнгэр бол бөө мөргөлийн шүтээний нэг зүйлийн ерөнхийлсэн чанартай нэрийдэл байсан. Хожим яваандаа гүн ухааны ухагдахуун болжээ. Бөө мөргөлийн ёсоор түүний эзэн шүтээн болсон тэнгэр нь амьдралыг хайрлагч эр эхлэл мөн. Газар бол түүнийг хэлбэр дүрсийг хайрлагч эм эхлэл болдог. Энэ бол даруй "Тэнгэр" эцэг, "Газар" эх гэдэг үзэл болно. Хожим нь тэнгэрийн шинж ба үйлдлийг өрөөсгөлөөр эхэлсэн. Тэнгэрийг юм бүхнийг чадагч, аливаа бүхнийг бүтээгч гэж үзээд ертөнц дэлхийн уг эх болгон анхдагч ганц хүч, эхлэл гэсэн утгыг илтгэжээ".

Энд дэвшүүлсэн санаанууд — физикийн огторгуй орон зай, философийн үндэс болсон ахуй, оюун санаа зэрэг бол маш үнэтэй санаа болох нь зайлшгүй байна. Учир нь Мөнх тэнгэр бол үнэхээр хийсвэр ерөнхий, өрген хүрээний асуудал мөн тул шинжлэх ухааны салбар бүрд тал бүрээс нь судлах нь чухал юм.

Гэвч бидний үзэж байгаагаар Мөнх тэнгэр бол өнөөдөр нэгэнт судлагдсан зүйл байтугай бидннй үед ч гэсэн ойлгож судлаад дуусашгүй зүйл болох бөгөод уг асуудалд үнэхээр ул суурьтай хандах хэрэгтэй байна.

Монголчуудын шашны сэтгэлгээнд олон тэнгэр гардаг. Үүнд: Бөө удганы хэллэг буюу тамлага дуудлаган дотор гардаг тэнгэр бол сансар тэнгэр ч биш, бурхан ч биш, харин онгодоо тэнгэр гэж нэрлэдэг тухай өнгөрсөнд авч үзсэн билээ. Мөнх тэнгэр, тэнгэр газар, дээр ерэн есөн тэнгэр, доод далайн долоон эдүтэн эх, баруун тавин таван сайн тэнгэр, зүүн дөчин дөрвөн муу тэнгэр,гучин гурван тэнгэр гэхчлэн гардаг. Бас хий таван тэнгэр, ёрын долоон тэнгэр, есөн шар тэнгэр гэж байдаг тул эдгээр тэнгэрийн нарийн ялгаа, учир холбогдлыг гүнзгий судлах нь зүйтэй. Гэвч их Монгол улсын үед ерэн ес, гучин гурав зэргийг төрөлжсөн олон тэнгэрийн ойлголт Монголчуудад байгаагүй. Харин түүнээс хойших ойлголт болох тул бид бүтээлийн агуулга, цаг хугацаанаас хамаарч тэдгээрийн олон тэнгэрийг авч үзэх шаардлага байсангүй. Одоо бид "Монголын нууц товчоо" -ны нэгэн зүйлийг авч үзвэл "Мөнх тэнгэрийн хүчинд тэнгэр газар агуу хүчин нэмэгдэж гэсэи тэмдэглэл байдаг.

Энэ нь "МНТ"—д тэнгэр газар болон мөнх тэнгэрийн тухай олон дахин дурдсан байдаг боловч нэгэн дор хамт өгүүлсэн цорын ганц тэмдэглэл болно. Үүнээс бид мөнх тэнгэр болон тэнгэр газрын ялгаа тухайлбал: Мөнх тэнгэр нь тэнгэр газар биш бөгөөд мөнх тэнгэр нь тэнгэр газраас дээд ойлголт гэдгийг мэдэж болно. Монголчуудын ертенцийг үзэх үзэл буюу шашны философит сүнс бий гэх үзлээс үүдэж хүн амьтан тэрчлэн ертөнцийг хүртэл хоёр эхлэлтэйгээр ухамсарлаж байсныг бид авч үзсэн билээ. Тэгвэл Монголчуудын үзэл ухамсарт сүнс үү бие үү эсвэл тэнгэр үү, газар уу хэмээн ухамсар матери хоёрын аль нь анхдагч болох тухай асуудал тавигдаж байгаагүй. Харии аль нэгийг нь туйлшруулалгүй адил тэгш харилцан шүтэлцээтэйгээр ойлгож иржээ. Гэхдээ XIII зууны Монголчуудад мөнх тэнгэрийн тухай ухагдахуун бий болсои нь уг асуудлыг гүнзгайрүүлсэн философи сэтгэлгээний хөгжил гэж үзэж болно. Учир нь Мөнх тэнгэр нь тэнгэр газрын дээр байх гэсэн буюу ухамсар матери хоёрын харилцан харьяалагдах харилцан шийдэгдэж (Тэнгэр газрын зөрчил шийдвэрлэгдэж) мөнх тэнгэрт нэрлэгдэж байна.

Иймээс мөнх тэнгэр бол туйлын нэгдсэн ерөнхий ухагдахуун мөн ажээ. Тэгвэл "Мөнх тэнгэрийн хүчин" гэдэг үг XIII —XIV зууны үеийн бичиг соёлын зүйлд байнга хэрэглэгдэж байснаас үзэхэд монголчууд мөнх тэнгэрийн хүчин бодтой оршиж байгаад итгэж юмс үзэгдэл түүний эрхшээлд байдаг гэмээн үнэмшиж байсны жишээ юм.. Гэхдээ тэнгэр газрын заяа нь хүн, нийгэм, байгалийн зүй тогтол, жам хуулийг заасан байхад, мөнх тэнгэрийн хүчин гэдэг нь туйлын нэгдсэн ерөнхий ухагдахууны өөрийнх нь үйлчлэлийг хэлсэн байна. Хэдэн мянган жилийн турш хүн төрөлхтөн танин мэдэхүйн эрэлхийлэл хичээл хийсвэрлэл сайтай, онолын төвшин өндөр байсан ч эцсийн эцэст "хязгааргүйгийн цаатай буюу анхдагчийн тухай" асуудлыг батлан нотлож чадаагүй өдгөө хүртэл эцэс төгсгөлгүй үргэлжилж, таамаглал төдий байсаар байна. Суут сэтгэгч Гегель өөрийн философийн төгсгөлд "Туйлын оюун санааг өгүүлэхтэй зэрэг бид хүрч чадахгүй үнэн ёс мэдэшгүй зүйл гэж үздэг. Хэлэлтгүй туйлын оюун санааг бид туйлын алс хол ямар ч утга агуулгагүй хоосон үг гэж хэлж болно. Гэвч оюун санааны жинхэнэ агуулга нь өөрөө юу ч биш зөвхөн бидний өмнө байнга судлаж өнгөрсөн бүхий л бүтэц систем юм" гэж хэлсэн байдаг.

Бид мөнх тэнгэрийг Гегель шиг "Бидний өмнө байнга судлаж өнгөрсөн бүхий л бүтэц систем" гэж хэлэхийг хүсэхгүй боловч энэхүү бүгээлийн амин сүнс нь мөнх тэнгэр болох бөгөөд түүний мөн чанар, учир холбогдол ач тусыг чадан ядан судлан гаргахаар хичээсэн зүтгэсэн билээ.

Эш татсан ном: Г.Гэрэлбаатар “Мөнх тэнгэрийн үндэс”