विकिपीडिया:परिचय

Wikipedia कडून

विकिपीडिया मध्ये आपले सहर्ष स्वागत आहे! हा लेख विकिपीडिया या संकल्पनेचा परिचय करुन देईल. विकिपीडियामधील इतर मदतलेख मदत मुख्यालयात उपलब्ध आहेत तसेच आपल्याला काही शंका असतील तर त्या मदतकेंद्र येथे विचारा.

विकिपीडिया हा विकिपीडिया वाचकांनीच एकत्रित पणे इंटरनेट वर संपादित केलेला मुक्‍त ज्ञानकोश आहे. हे विकी वेबपेज आहे ज्याचा अर्थ कुणीही (अगदी तुम्ही सुद्धा,) ह्या वेबपेजची बहुतेक पाने/लेख -अगदी हे पान सुद्धा- वर 'संपादन' लिहिलेल्या कळीवर टिचकी मारुन संपादन सुरु करु शकता.

प्रसिद्ध मराठी संत समर्थ रामदास म्हणतात आपणासी जे जे ठावें, ते दुसऱयांसी सांगावे, शहाणे करूनी सोडावे, सकलजन. मराठी विकिपिडीयासाठीच जणू त्यांनी हे लिहून ठेवले होते! बिनधास्त पणे आपल्यास अवगत असलेल्या ज्ञानाचा परिचय लाभ स्वयंसेवी सहकारी पद्धतीने इंटरनेट आणि विकिपीडिया वापरुन करुन द्या आणी त्यांचे हे वचन अमलात आणा.

अनुक्रमणिका

[संपादन] परिचय

विकिपीडिया (www.wikipedia.org) हा एक मुक्‍त ज्ञानकोश आहे. विकी हे सॉफ्टवेअर वापरून हा ज्ञानकोश तयार केला आहे. विकिमिडिया फाउंडेशन ही विनानफ्याच्या तत्त्वावर चालणारी संस्था ह्या ज्ञानकोशाच्या व्यवस्थेचे आणि नियंत्रणाचे काम पाहत आहे.

हा मुक्‍त ज्ञानकोश जगातील सर्व भाषांमध्ये लिहीला जात आहे,मराठीचा पण यात समावेश आहे. या मुक्‍त ज्ञानकोश चे वैशिष्ट्य हया ज्ञानकोशाचे कुणीही सहज संपादन करु शकते.अनेक मराठी बांधव व भगिनी यास हातभार लावत आहेत.

[संपादन] मोफत

विकिपिडिया हा मुक्त माहिती स्त्रोत आहे माहिती वाचण्यास, वापरण्यास पैसे लागत नाहीत. अर्थात माहितीचा तारतम्याने वापर करणे अपेक्षित आहे कारण ही माहिती काही वेळा चुकीची असू शकते.मुद्रणाधिकार असलेली माहिती सुयोग्य परवानगी शिवाय येथे वापरणे अपेक्षीत नसले तरी काही नवागतांच्या चुकी मुळे असे घडले तर असा मसुदा लगेच आपण स्वत:सुद्धा गाळुन टाकु शकता.

[संपादन] सहज संदर्भ

लेखां मध्ये सहज परस्पर संदर्भ देता येतात. जसे तुम्ही संदर्भ येथे टिचकी मारुन संदर्भ या शब्दा बद्दल माहिती पाहु शकता.

[संपादन] शोध निबंध संकल्पना सुरवात

विकिपिडियावरील लेख शोधाभ्यासासाठी अवलंबून राहण्याइतपत खात्री लायक असतील हे नक्की नसते. परंतु एखाद्या संकल्पनेबद्दल इतरांची मते सहजपणे तौलनिकदृष्ट्या अभ्यासता येतात. अभ्यासाची किंवा शोध निबंध संकल्पनेची आणि शोधांची सुरवात करता येते.

[संपादन] व्यापक परिघ

विषयांचा परिघ सामान्य ज्ञानकोशा पेक्षा व्यापक असतो. अत्यंत छोट्या भाषेतील भाषासमुहातील लोकांकडची छोट्यात छोट्या माहितीचे संकलन शक्य होते.

[संपादन] व्यापक चर्चा

अधिकाधिक संपादना नंतर कालपरत्वे लेख परिपक्व होत जातात.

[संपादन] वेग

वेगाने बदल करणे सहज शक्य असल्यामुळे अद्ययावत माहिती उपलब्ध असु शकते.

[संपादन] तर्क निष्ठ

विकिपीडिआवरील लेख पुनः पुनः आढावा घेउन संपादित होतात त्यामुळे प्रत्येक आवृत्तीगणीक त्यातील एकांगी पणा कमी होण्यास मदत होते. कालांतराने तर्क निष्ठता वाढु शकते. विकीपीडियातील लेखांनी सर्व संबधित बाजुंचा सर्वसमावेशक तपशिल देणे अपेक्षित असते.

[संपादन] त्रोटक आणि विस्तृत

छापिल मजकुराची कागदाची मर्यादा नसल्या मुळे मजकुर त्रोटक आणि विस्तृत दोन्ही स्वरुपात उपलब्ध करुन देता येतो.

[संपादन] महत्वाचे विकी आधारस्तंभ

  • विकिपीडिया हा एक ज्ञानकोश आहे.
  • विकिपीडियातील लेख तटस्थ,वस्तुनिष्ठ,समतोल, सर्वसमावेशक दृष्टीकोनातून लिहीणे अपेक्षित असते.
  • विकिपीडिया मुक्‍त आहे.
  • विकिपीडिया वापरणाऱ्यास फुकट आहे.
  • विकिपीडियाचे वापरकर्ते मतांबद्दल सहमत नसतात तेव्हासुद्धा एकमेकांचा व विरुद्ध मतांचा आदर करतात. एकमेकांबद्दल साधारण विधाने तसेच वैयक्तिक आरोप करण्याचे टाळतात. सभ्य आणि शांत रहातात. शक्य तेथे संपादना करिता योग्य संदर्भ उद्धृत करुन देतात. विचार जुळले नाहीत तर संपादनास संघर्षाचे न देता , दर २४ तासात एक पेक्षा अधिक वेळा आधीची बदलण्याचे टाळतात व चर्चा पानावर परस्पर चर्चा करतात. येथील संपादन व्यक्‍तिगत विश्वासार्हतेने होणे अपेक्षीत असते. त्यासाठी इतरांबद्दल विश्वास दाखवणे सुद्धा अपेक्षीत असते. आपला मुद्दा पटवण्या करिता विकिपीडिया[1] करु नये व सभ्यपणे विकिपीडियातील उपलब्ध मार्गांची योग्य माहिती व शोध करुन घेउनच मार्ग काढणे व आपले वेगळे मत नोंदवणे अपेक्षीत असते. वृत्ती सतत सर्वांना साभाळुन नेणारी, मनमोकळी स्वागतेच्छु ठेवावी ही अपेक्षा असते.
  • मुद्रणाधिकार असलेली माहिती जशीच्या तशी वापरण्या पुर्वी योग्य परवानगी घ्यावी, याचे कुठे उल्लंघन आढळ्ल्यास, संबधित भाग वगळावा शक्यतो चर्चा पानावर भाग वगळ्ण्याचे कारण नोंदवावे.
  • विकिपीडीयाचे बहुसंख्य नियम बंधने अस्थायी आहेत. ते सहसा विकिपिडीयातील लेखांच्या योग्य सुधारणांच्या आड येत नाहीत. अचूकता अपेक्षीत असली तरी अत्यावश्यक नाही. त्यामुळे मोकळेपणाने बदल घडवा, संपादन करा, नवीन माहिती आणि ज्ञानाची देवाण घेवाण करण्या करिता हे माध्यम वापरा व मराठी भाषेला अजून एक अलंकार चढविण्यास मदत करा.

[संपादन] अधिक माहिती

धोरण आणि मार्गदर्शक तत्वे

[संपादन] लेख कसे असू नयेत

  • विकिपीडिया लेख अर्थातच एकांगी नसावा.
  • विकिपीडिया लेख छापील ज्ञानकोशाप्रमाणे स्थायी नसावा सतत योग्य बदल करणे अपेक्षीत असते.
  • विकिपीडिया लेख शब्दकोश नाही. शब्दकोशात असते त्यापेक्षा अधिक सखोल अधिक विस्त्रृत मुद्देसुद माहितीचे संकलन होणे अपेक्षित आहे. मराठी शब्दकोश [[2]] आहे.
  • विकिपीडिया लेख हे मूळ संशोधन किंवा पहिलेच संशोधन असणे अपेक्षित नाही. येथे आधी झालेल्या इतरांच्या विचारांचा माहितीचा किंवा संशोधनाचा, लेखनाचा संदर्भ आधार देणे व मागोवा घेणे अपेक्षित आहे, त्यामुळे नविन विचार पहिल्य़ांदाच मांडण्याकरिता हे व्यासपीठ वापरु नये.
  • विकिपीडिया कोणत्याही अव्यावसायिक किंवा व्यावसायिक, व्यक्‍तिगत किंवा संस्थात्मक प्रचाराचे, प्रबोधनाचे, वकिलीचे, जाहिरातीचे साधन, फायद्याच्या दृष्टीने प्रत्यक्ष किंवा अप्रत्यक्ष माहिती देण्याचे साधन नाही. अर्थात संबधित माहितीची योग्य नोंद घेण्याच्या आड हे धोरण नाही.
  • विकिपीडिया लेख हे केवळ अंतर्गत किंवा बहिर्गत संकेतस्थळांचे संकलन किंवा पुर्ननिर्माणही नाही.
  • विकिपीडिया लेख फुकट किंवा व्यापारी व्यक्‍तिगत किंवा अस्थापनांचे संकेतस्थळ नाही. ब्लॉग नाही. केवळ सामाजिक संपर्क स्थापित करण्याची जागा नाही.
  • विकिपीडिया लेख हे अंदाधुंद माहिती गोळा करण्याचे ठिकाण नाही.
    • नेहमी विचारल्या जाणाऱ्या प्रश्नांची यादी नाही.
    • दुरस्थ संबध असलेल्या विषयांची, किंवा सुविचारांची यादी नाही.
    • विकीपिडिया लेख स्थळांची माहिती देतात पण ते प्रवास वर्णन किंवा प्रवासी ठिकाणाची जाहिरात करत नाहीत.
    • आपल्या प्रिय नातेसंबध असलेल्या किंवा वैयक्‍तिक मित्रांची माहिती देण्याचे, आठवण करण्याचे ठिकाण नाही.
    • पहिल्या माहितीची स्त्रोत किंवा ब्रेकिंग न्युज नाही.
    • हे व्यक्‍ति, स्थळे, दुरध्वनी क्र. इत्यादिचा संग्रह, Yellow Pages नाही.
    • दुरदर्शन किंवा आकाशवाणीची कार्यक्रम पत्रिका नाही.
    • चर्चा पाने, सदस्य पाने प्रबोधन प्रचार जाहिरात होमपेज नाहित.
    • विकिपीडिया लेख "कसे करावे" ची पाने नाहीत. (फक्‍त) विकिपीडिया वापरास सुकर करणारे लेख यातुन वगळले आहेत.
    • आंतरजाल मार्गदर्शक नाही. लेख ज्ञानकोशाप्रमाणे असावेत.
    • पाठ्यपुस्तक नाही.
    • ललितलेख, कथा, कादंबरीबद्दल केवळ ढोबळ कथा नकाशा व समीक्षण पण अपेक्षित आहे.
    • संकेतस्थळे असंबद्ध, अनपेक्षित ठिकाणी उघडणे अपेक्षीत नाही.
  • विकिपीडिया लेख भविष्यकालिन घटनांची असंबद्ध यादी नाही.
  • विकिपीडिया माहितीचे प्रतिबंधन करत नाही. व्यक्‍तिपरत्वे व्यक्‍तिगत जाणीवांना रुचीला न पटणार्‍या किंवा विरोधी दृष्टीकोणांची, संचिकांची, छायाचित्रांची, संकेतस्थळांची इथे मांडणी असु शकते. अर्थात मांडणी समतोल करण्याच्या व सुसंब्द्ध करण्याच्या दृष्टीने संपादन करता येते. धोरणांचे पालन करण्याचा प्रयत्न केला जातो. पण तो प्रत्येक व्यक्ती अवलंबुन असतो. फ्लोरिडासह इतर अनेक ठिकाणी सर्व्हर्स असुन त्यांच्या कायद्यांचा परिणाम विकी धोरणांवर हो‍उ शकतो. प्रत्येक वापरकर्त्याने आपापल्या देशातील कायद्यांबद्दल वैयक्तिक पातळीवर काळजी घेणे अपेक्षित आहे.

[संपादन] विकिपीडिया समाज

  • विकिपीडिया समाज कसा आहे.

विकिपीडियाचे वापरकर्ते मतांबद्दल सहमत नसतात तेव्हासुद्धा एकमेकांचा व विरुद्ध मतांचा आदर करतात. एकमेकांबद्दल साधारण विधाने तसेच वैयक्तिक आरोप करण्याचे टाळतात. सभ्य आणि शांत रहातात. शक्य तेथे संपादना करिता योग्य संदर्भ उद्धृत करुन देतात. विचार जुळले नाहीत तर संपादनास संघर्षाचे[1] स्वरुप न देता, दर २४ तासात एक पेक्षा अधिक वेळा आधीची आवृत्ती बदलण्याचे टाळतात[2] व चर्चा चर्चा पानावर परस्पर चर्चा करतात. येथील संपादन व्यक्‍तिगत विश्वासार्हतेने होणे अपेक्षीत असते. त्यासाठीइतरांबद्दल विश्वास दाखवणे सुद्धा अपेक्षीत असते. आपला मुद्दा पटवण्या करिताविकिपीडियास संत्रस्त[3] करु नये व सभ्य पणे विकिपीडिआतील उपलब्ध मार्गांची योग्य माहिती व शोध करुन घेउनच मार्ग काढणे व आपले वेगळे मत नोंदवणे अपेक्षीत असते. वृत्ती सतत सर्वांना साभाळुन नेणारी, मनमोकळी स्वागतेच्छु ठेवावी हि अपेक्षा असते

  • विकिपीडिया समाज काय नाही.
    • आचार अथवा विचारांची युद्धभुमी नाही.कोणतेही मतभेद कमी करण्या करिता पद्धती अवलंबणे अपेक्षीत आहे. विकिपीडियाचा उपयोग विकिपीडियास किंवा कोणत्याही वापरकर्त्यास कोणत्याही प्रकारची त्रास/ धमकी देणे अपेक्षीत नाही.
    • विकिपीडिया अनियंत्रित नाही.येथे बहुसंख्य निर्णय चर्चा करुन एकमताने घेतले जातात
    • विकिपीडिया राजकीय किंवा लोकशाहीचा प्रयोग नाही.निर्णय परस्पर विचारविनीमय करुन होतात एकमत चर्चेद्वारे घडवले जाते पण बहुमत असणे ही आवश्यक बाब नाही
    • विकिपीडिया हा नियम बनवण्याचा चाकोरी बद्ध कार्यक्रम नाही.नियमांचा उपयोग केला जातो पण त्यांना घट्ट कवटाळुन बसणेही अपेक्षीत नाही.

[संपादन] विकिपीडियाचे सहप्रकल्प

उपरोल्लेखित विकिपीडिया मुक्‍त ज्ञानकोशात समाविष्ट हो‍उ न शकणार्‍या काही गोष्टी विकी च्या इतर सहप्रकल्पात अंतर्भुत करण्याचा प्रयत्‍न करण्यात आला आहे.

[संपादन] हे सुद्धा पहा

इतर भाषांमध्ये