जोडाक्षर
Wikipedia कडून
- जोडाक्षरे व ते साधण्याचे प्रकार
- ज्या अक्षरात दोन किंवा अधिक व्यंजने प्रथम एकत्र येऊन शेवटी त्यांत एक स्वर मिसळतो त्यास 'जोडाक्षर' असे म्हणतात.
अनुक्रमणिका |
[संपादन] संयुक्त व्यंजन
- स्वर हे पूर्ण उच्चाराचे वर्ण आहेत व व्यंजने ही अपूर्ण उच्चाराची आहेत.दोन स्वर एकत्र येऊन एक संयुक्त स्वर तयार होतो. उदा.-अ+इ=ए,अ+उ=ओ ;पण दोन व्यंजने एकत्र आली की त्यांचे संयुक्त व्यंजन तयार होते. जसे म्+ह् =म्ह् ,च्+य्=च्य,ब्+द्=ब्द् .एकच व्यंजन दोनदा जोडले गेले तर त्यास द्वित्तअसे म्हणतात .जसे क्क् ,च्च्,त्त्,प्प्.या संयुक्त किंवा जोड व्यंजनांच्या शेवटी एक स्वर मिसळला म्हणजे 'जोडाक्षर' तयार होते.उदा. ब्+द्+अ=ब्द;म्+ह्+ई=म्ही
जोडाक्षरे लिहीण्याच्या पद्धती दोन आहेत:
[संपादन] १) एका पुढे एक वर्ण लिहून.
- जसे : ब्+द्= ब्द.क्क् ब्ब् म्म् क्ट् फ्ट्
[संपादन] २) एका खाली एक लिहून
- क्क -क्क , ठ्ठ - ठ्ठ
[संपादन] क्रम
जोडाक्षरे लिहीताना ज्या क्रमाने वर्णांचा उच्चार होतो त्या क्रमाने ते वर्ण लिहावेत.जोडाक्षरात प्रारंभीची व्यंजने ही अर्धी लिहावयाची असतात.
[संपादन] अक्षरात उभी रेघ असते
ही अर्धी व्यंजने लिहिताना ज्या अक्षरात उभी रेघ असते, ( उदा. त,ग,व,ण,श) ती उभी रेघ गाळावी. उदा. त्+व=त्व, श+य=श्य,स्+त्+य्+आ=स्त्या
[संपादन] काना किंवा उभी रेघ नाही
ज्या अक्षरात काना किंवा उभी रेघ नाही त्या व्यंजनांपासून जोडाक्षर तयार करताना,त्याचा त्याचा अर्धा भाग लिहिण्याच्या वेळी त्या व्यंजनाचा पाय मोडून लिहावा व पुढील अक्षर त्यास जोडावे. उदा.ड्प ट्क ठ्स ढ्म किंवा असे अक्षर प्रथम पूर्ण लिहून पुढील व्यंजन पाऊण लिहितात जसे : (*हे उदा. ड+या=ड्या)
[संपादन] र् या व्यंजनाची जोडाक्षरे लिहिण्याच्या चार पद्धती आहेत
[संपादन] रफार प्रकार १
उभी रेघ असलेल्या व्यंजनास र् जोडण्याच्या वेळी त्या उभ्या रेघेच्या डाव्या बाजूस एक बारीक तिरपी रेघ देतात. उदा.: भ्रम, ग्रहण, वज्र, आम्र, प्रकार, तीव्र, सहस्र वगैरे.
[संपादन] 'र'फार प्रकार २
उभी रेघ नसलेल्या व्यंजनास र् जोडण्याच्या वेळी त्या अक्षराच्या खाली काकपदासारखे चिन्ह वापरतात. उदा.: ट्राम, ड्रायव्हर, ट्रे, राष्ट्र, ड्रॉइंग, ड्रिल
[संपादन] 'र'फार प्रकार ३
र् या व्यंजनाला दुसरे अक्षर जोडताना मागल्या अक्षरावर आघात येत नसेल तर (सामान्यतः ह किंवा य जोडावयाचा असल्यास) र् ऐवजी('र्') हे चिन्ह वापरतात.उदा. वर्हाड, कुर्हाड, सुर्या, चर्हाट, भाकर्या, दुसर्या, सातार्याची.
[संपादन] 'र'फार प्रकार ४
र् या व्यंजनाला दुसरे अक्षर जोडताना मागल्या अक्षरावर आघात येत असेल तर त्या दुसर्या अक्षराच्या डोक्यावर एक रेफ () काढतात. उदा.: सूर्य, पूर्व, गर्व, मूर्ख, दर्प.
[संपादन] संस्कॄत आणि मराठीतील फरक
संस्कृतात 'ह्' युक्त सर्व जोडाक्षरात 'ह्' हा प्रथम येतो. जसे : ब्रह्म,ब्राह्मण,चिह्न,ह्रस्व,जिह्वा,प्रह्लाद पण मराठीत या ह चा उच्चार प्रारंभी न करता वर्णंची अदलाबदल म्हणजे वर्णविपर्यय करून पुढील व्यंजनांचा उच्चार अगोदर करतात व त्याचप्रमाणे लिहिण्याचा प्रघात आहे. जसे : ब्रम्ह,ब्राम्हण,चिन्ह,र्हस्व,जिव्हा,प्रल्हाद.
[संपादन] वेगळ्या पद्धतीने लिहिली जाणारी जोडाक्षरे
- क्+त= क्त ऐवजी क्त
- क्+र= ऐवजी क्र
- द्+य=द्य ऐवजी द्य
- श्+र=श्र ऐवजी श्र
- क+ष= क्ष ऐवजी क्ष
- द्+न्+य= द्न्य ऐवजी ज्ञ
- द्+ म= द्म ऐवजी द्म
- द+ध= द्ध ऐवजी द्ध
- श्+च= श्च ऐवजी श्च
- द्+व =द्व ऐवजी द्व