ادب

From Wikipedia

د ادب لغوي مانا تهذيب دی او څه شی چې له چا سره يا له کوم شي سره لايق او مناسب وي هم ورته ويل کېږي لکه؛ د مجلس اداب، د ټولنې اداب او داسې نور اصطلاحاً ادب هغه پوهه ده چې انسان پخپله وېنا او بيان کې له خطا او غلطۍ څخه ساتي، ځکه ادبي علوم هماغه علوم بلل کېږي چې د وينا ښه والی او بدوالی، غلط او صحيح، خوږوالی او پيکه توب ښيي او په منشور او منظوم کلام کې د فصاحت او بلاغت له خوا بحث کوي. د ادب په تعريف کې ويل شوي دي چې ادب د ښو الفاظو په وسيله د خپلو احساساتو او ادراکاتو يا د زړه خبرو ښکاره کول او د اوريدونکو په ذهن کې يې کښېنول دي. يعنې ادب يواځې د افکارو او روحي حالاتو اظهار نه دی، بلکه له يوه ذهن نه بل ذهن ته انتقال او ابلاغ هم په کې ملحوظ دی. دا انتقال که په ښه ډول او مهارت سره وي چې هم په کې ښه کلمات انتخاب شوي وي او هم د کلماتو د ښه تړنګ (ترکيب) او ښه کارونې له مخې فصاحت او بلاغت په پام کې نيول شوی وي، ادب ورته ويل کېږي او که داسې نه وي نو عادي خبرې دي.


[سمادول] د ادب د کلمې ريښې

د ادب د کلمې اصل يا ريښه (هذب) دی چې د (بې عيبه) مانا لري. د هذب کلمه په اصل کې د هغې ونې دپاره کارېږي چې څينې ځانګې او ښاخونه يې قطع شول او صافه به شوه، وروسته دا کلمه له محسوساتو نه معنوياتو ته ولېږدېده او هغه چا ته به هم وويل شول چې عيبونه به يې ورک شول او مهذب به شو. اهل لغت ټول پدې باندې متفق دي چې د مهذب کلمه د يوه کامل انسان د پاره د ونې له تهذيبه رانقل شوې ده. څکه چې معنوي او عقلي امور له حسي شيانو ځخه ماخوذ دي لکه د عقل کلمه چې د اوښ له جلب، عقل، عقال ځخه ماخوذ ده. نو د هذب کلمې ذ په دال بدل شو او دغه ابدال په عربي کې ډېر مثالونه لري. لکه هذم، هدم، جدم، جذم، د قطع په مانا (ه) په (همزه) بدله شوه او دا ابدال هم په عربي کې متارف دی لکه اهل، آل، ماه، مه او داسې نور. نو هذب هدب شو او هدب په ادب بدل شو.

[سمادول] د ادب د کلمې تاريخ

څينې وايي چې دا کلمه د جاهليت په زمانه او د اسلام په ابتدا کې نه وه ځکه چې نه د هغه وخت په ادبي اثارو کې راغلې ده او نه په قران کې شته.بلکې لومړی ځل دا کلمه په حديث نبوي شريف ((ادبني ربي فاحسن تاديبي)) کې ذکر شوې ده .((دا حديث محدثينوپه دغوالفاظو نه دي ضبط کړي))، ځينې نور وايي چې دا کلمه د جاهليت په زمانه کې هم وه او داچې د هغه وخت په اشعارو او قران شريف کې نشته ددې دليل نشي کېدای چې ګواکې دا کلمه په هغه وخت کې هډو موجوده نه وه. دوی د خپلې مدعا د ثبوت دپاره دا دليل راوړي چې کوم وخت دا کلمه په حديث او اصحابو يا د تابعينو په اقوالو کې راغله او هېچا ېې د معنې او مفوم پوښتنه ونه کړه معلومه ده چې پخوا هم وه او ارتجالآ نه ده وېل شوې. وايي چې دا کلمه د حضرت علي(رض) په اقوالو کې هم ډېره راغلې ده او د جاهليت په وخت کې هم ((اکثم)) بن صيفي د بني تميمو مشهور خطيب ذکر کړی دی.

[سمادول] د ادب وېش