Aurora polare
Nga Wikipedia, Enciklopedia e Lirë
Aurora polare, (agimi polar ose drita polare) e cila në varësi të hemisferës ndahet në boreale (veri) dhe australe (jug). Bëhet fjalë për një dukuri natyrore që karakterizohet nga dalja e dritës (agimi) gjatë natës, dhe shoqërohet nga një tingull i lehtë ose kërcëllitje. Në të dyja rastet origjina është e njëjtë, era diellore hyn në fushën magnetike të tokës. Kur ka tepricë valësh, ato shkarkohen në atmosferën e tokës duke prodhuar kështu një dritë shumëngjyrëshe. Sa më e madhe të jetë era diellore, aq më e fuqishme është aurora, origjina e vërtetë e së cilës gjendet rreth 149 milionë km nga Toka, domethënë në sipërfaqen e diellit. Dielli lëshon pjesëza të ngarkuara energjike (p.sh. elektrone), të cilat udhëtojnë drejt Tokës në formën e një ere diellore. Shpejtësia e saj ndryshon nga 300 deri në 1000 km/sek, duke bartur një fushë magnetike diellore. Kjo erë që vjen nga dielli ndeshet me fushën magnetike të tokës dhe krijon një magnetosferë te saj ne forme komete.
Fusha magnetike e tokës ka rolin e mburojës ndaj rrezatimit diellor, por megjithatë ndodh që ajo të përshkohet nga pjesëza të erës diellore. Elektronet që mbeten në magnetosferë rrëshqasin në drejtim të poleve, në çastin që ato godasin atmosferën krijohet aurora.
Aurora është më e fuqishme kur ka stuhi magnetike të shkaktuara nga aktiviteti i fortë i njollave diellore. Sipas studimeve është vërtetuar se shpërndarja e aurorës bëhet në lartësi më të mëdha se 100 km nga sipërfaqja e tokës, dhe se ato janë më të dukshme në afërsi të poleve, megjithatë mund të vërehen më shume në jug, duke arritur deri ne 40° gjerësi gjeografike. Ngarkesat që bart era diellore godasin polet e tokës, duke formuar në gjerësinë 60° dhe 70°, një unaze rreth saj me një diametër 3000 km. Kjo distance rritet kur magnetosfera është e ngarkuar.
Forma e aurorës ndryshon. Vija te shndritshme drite ngrihen deri ne 100 km nga toka dhe shtrihen mbi fushën magnetike. Harqet që mund të krijojë një aurorë arrijnë një gjerësi minimale prej 100 metrash, dhe të ndryshojnë formën e tyre. Pas mesnate, aurora krijon disa njolla, të cilat ndriçojnë me një pulsim çdo 10 sekonda.
Pjesa më e dukshme e aurorës ka ngjyrë të verdhë drejt së gjelbrës, por ndonjëherë rrezet e saj mund të bëhen të kuqe në bazë. Në raste shumë të rralla, drita mund të godasë pjesën e sipërme të rrezeve duke krijuar kështu një nuance të lehte blu. Akoma më rrallë (një herë në 10 vjet) aurora mund të jetë e tëra me ngjyrë të kuqe të ndezur. Përveç se prodhon dritë, ngarkesat që formojnë aurorën kane ngjyra duke formuar kështu një rrezatim me infra të kuqe.
Tabela e përmbajtjeve |
[redaktoni] Krijimi i aurorës
Aurora formohet nga bashkëveprimi i elektroneve me atome neutrale qe gjenden në atmosferën tokësore. Përplasja e tyre shkakton prodhim fotonesh.
Ngjyrat e aurorës varen nga gazet qe ka ne atmosfere dhe nga ngarkesa e tyre elektrike. Oksigjeni atomik shkakton ngjyrën e gjelbër (gjatësia e valës 557,7 nanometër), ndërsa e oksigjeni molekular shkakton ngjyrën e kuqe (gjatësia e valës 630 nm). Azoti shkakton ngjyrën blu.
Duke qenë se dielli është shkaktar për formimin e aurorës, kjo e fundit varet shume nga veçoritë e tij, që duhet theksuar se janë shume te ndryshueshme. Veçoritë e diellit mund të ndryshojnë brenda pak orësh ose ne harkun kohor te disa viteve. Drejtimi i fushës magnetike ndërplanetare, dendësia dhe shpejtësia e erës diellore varen te gjitha nga aktiviteti i Diellit, duke ndikuar direkt në aspektin magnetik të tokës. Nëse fusha magnetike ndërplanetare ka drejtim të kundërt me atë te tokës, energjia e çliruar është me e madhe, për pasoje dhe aurora.
Turbullirat qe shkakton magnetosfera tokësore quhen stuhi gjeomagnetike, të cilat mund të shkaktojnë ndryshime në formën e aurorës ose të jenë shkak për lindjen e nën stuhive aurorale. Luhatjet magnetike të këtyre stuhive shkaktojnë shqetësime ne rrjetet elektrike, dhe nganjëherë prishje të sistemeve energjetike. Një tjetër ndikim i tyre është në valët e radiokomunikimit satelitor. Stuhitë magnetike mund të zgjasin disa orë ose disa ditë ndërsa nënstuhitë aurorale mund të shfaqen disa herë në ditë. Çdo nënstuhi prodhon qindra tera zhul energji, sasia e se cilës është e barabartë me atë qe ShBA harxhon në 10 orë.
[redaktoni] Agimi polar ndër popuj
“Kongespeil” është dokumenti i pare me datë në të cilin flitet për aurorën duke e trajtuar për herë të parë si dukuri natyrore. Ky tekst që i përket vitit 1250 është në norvegjisht, ndërsa sot njihet me titullin “King's Mirror”. Sipas të njëjtit tekst, norvegjezët e quanin aurorën Nordurljos që do të thotë "Dritat e Veriut".
Aurorat e rralla që në Mesjetë arrinin më larg se sa sot, shpesh shkaktonin të njerëzit shumë panik. Magjistarët i trajtonin si fenomene paranormale dhe thoshin se ajo dritë vinte nga dyluftimet e engjëjve me forcat e errëta. Frika e një Armagedoni të mundshëm (Fundi botës) bënte që të kishte eksode në masë. Edhe fiset indiane Ejak e Tlingis që jetonin në Alaskë, i shihnin aurorat si simbol i një lufte të afërt.
[redaktoni] Burimet dhe llojet e agimeve polare
[redaktoni] Shiko edhe
- Era diellore
- Fusha magnetike
- Stuhia magnetike