Bota
Nga Wikipedia, Enciklopedia e Lirë
Bota (greq. κόσμος - Kosmos, lat. mundus) është një emërtim që lidhet me historinë dhe rrok në përkufizimin e gjerë gjithçka që njohim. Bota përmendet kryesisht për planetin Tokë. Në kundërshtim me emërtimin e saktë përkufizues të Tokës (greq. Γη - Gí ose Γαία - Gea), që përmbledh botën dhe tërësinë e asaj që është e kapshme nga shqisat. Fjala botë përdoret në gjuhën ndërkombëtare si një ndërthurje e çështjeve thelbësore të shoqërisë botërore apo bashkësisë botërore.
Tabela e përmbajtjeve |
[redaktoni] Historia
Bota ku jeton njeriu, pra toka merret të jet rrreth 4.55 miliard vite e vjetër. Njeriu si krijesë ose si element evolutiv (dy mënyrat si vet njerëzit e shohin njeriun) ka qasje të ndryshme mbi historinë e hershme të botës, për vetë fillimin e ekzistimit të sajë.
- Qasja e krijimit është qasja më e përhapur ndër njerëzit, kjo qasje vie si rrjedhim i asajë se njerëzit besojnë në krijuesin e sajë dhe të të gjith njerëzve Zotin. Kjo qasje në thelb nuk ka diskutime por merret si komplete duke pranuar se Zoti ka krijuar botën sipas vullnetit të tijë.
- Qasja evolutive bazohet mbi proçesin e ndryshimit dhe përshtatjes kështu që përfaqësuesit e kësaj qasje sqaroj paraqitjen e botës përmes një proçesi të emruar "Big Beng" pas të cilit eksplodim në univers vie deri tek krijimi i botes, pasurive të saja të brendshme dhe të jashtme dhe më pas tek krijimi i gjallesave dhe bimëve.
Më pas pas krijimit të botës zhvillimi i cështjeve në të dhe zhvillimi i njeriut paramendohet të ket kaluar në këto kohëra:
[redaktoni] Gjeografia
Toka në përgjithësi ka një hapësirë gjeografike prej 510.072 milion sq km nga të cilat një hapësirë prej 148.94 milion sq km e ka tokë (dhe, rërë) ndërsa 361.132 milion sq km ujë me një vi bregdetare 356,000 km, pra 70.8% e botës është ujë kurse 29.2% është tokë.
Reliefi i tokës nuk është i rrafshtë por varion strukturalisht nga hapësirat tokësore dhe ujore kështu që kemi pikën më të lartë të tokës që është Mont Everes më 8.850 m lartësi mbidetare dhe pikën më të ultë që është Deti i Vdekut me -411m nga lartësia mbidetare, kurse thellësia më e madhe oqeanike është Mariana Trench me thellësi -10.924 nga lartësia mbidetare që gjendet në Oqeanin Pacifik.
Nga e gjithë hapësira tokësore tokë e shfrytëzuar për prodhim është rreth 10.73% nga e gjithë hapëisira tokësore e Tokës (duke mos përfshirë hapësirën ujore në llogaritje).
[redaktoni] Klima
Toka është e përshkruar nga dy hapësira të mëdha polare që përshkuhen nga dy zona klimatike nga shiriti i gjërë ekuadtorial i klimës tropikale gjer tek klima subtropikale.
[redaktoni] Ekonomia
Në vitin 2005 kishte ngritje globale të autputit prej 4.4%, udhëhequr nga Kina që kishte ngritje të vet prej 9.3%, India 7.6%, dhe Rusia 5.9%. Rezultatet e rritjes në shtetet e zhvilluara udhëhiqeshin nga SHBA-të më 3.5% dhe e fundit ishte Italia pa rritje.
- Statistika:
- BPB/BVP: 60.71 trilion $(sipas v.2005).
- BPB—shkalla e rritjes reale: 4.7% (sipas v.2005).
- BPB/BPV për kokë banori : $9,500 (sipas v.2005).
- BPB zhvillimet:
- argikultura 4%,
- industria 32%,
- shërbimet 64% (sipas v.2004).
- Shkalla e inflacionitt:
- Vendet e zhvilluara nga 1% deri 4%
- Vendet në zhvillim nga 5% deri 20% (nga v.2005).
- Shkalla e papunsisë:
- Vendet e zhvilluara 4%–12%
- Vendet në zhvillim rreth 30%
- Eksporti: 10.33 trilion $ (sipas v. 2004).
- Importi: $10.29 trillion (sipas v.2004).
- Borxhi i jashtëm: $38.54 trillion (sipas v.2004)
- Kostoja ushtarake: 2% nga gjithsej BPB (sipas v.2005).
[redaktoni] Politika
E gjith bota është e përbërë nga 194 shtete sovrane, 61 vende të varura dhe 6 teritore të pushtuara.
E tërë politika dotërore është e organizuar në tre blloqe: blloku politik i Shteteve të Bashkuara të Amerikës, blloku politik i Bashkimi Evropian dhe blloku politik i Lindjes.
[redaktoni] Demografia
Sipas të dhënave në korrik të vitit 2006 bota ka 6,525,170,264 banorë dhe përfshihet nga një rritje globale prej 1.14% ku shkalla e lindjes është 20.05 lindje/1,000 banorë dhe 8.67 vdekje/1,000 banorë. Nga e gjith kjo popullsi raporti është 1.06 meshkuj/femra.
Vdekja e foshnjeve të posa lindura ka një raport 48.87 vdekje/1,000 lindje të gjalla.
Jetë gjatësia e njerëzve marrë në përgjithësi është rreth 64.77 vite kurse ndarë në gjini meshkujt jetojnë rreth 63.16 vite kurse femrat 66.47 vite.
Shkalla e përgjithëshme e pjellshmërisë është 2.59 fëmijë nga 1 grua.
Njerëzit në botë janë të aftë për shkrim lexim rreth 82% (marrë mosha mbi 15 vjeçare si element për këtë llogaritje statistikore) nga të cilët 87% meshkuj dhe 77% femra. Rreth 2/3 nga i gjith numri prej 785 milionëve analfabetë gjenden vetëm në 8 vende si: India, Kina, Bangladeshi, Pakistani, Nigeria, Etiopia, Indonezia dhe Egjipti. Nga i gjith numri i analfabetëve të botës 2/3 janë të gjinisë femërore (sipas v.2005).