Sistemi operativ

Nga Wikipedia, Enciklopedia e Lirë

Software-et mund të ndahen në dy kategori të mëdha:

  • – programet e sistemit qe drejtojne operacionet e sistemit te perpunimit
  • – programet aplikative qe zgjidhin problemet e perdoruesve te tyre;

Bashkesia e Programeve te Sistemit njihet me emrin Sistemi Operativ (SO).

Tabela e përmbajtjeve

[redaktoni] Qellimi i Sistemit Operativ

  • Drejtimi i burimeve te sistemit te perpunimit
  • Për ta bere me TE LEHTE komunikimin midis personit dhe makines.(kompjuterit)

[redaktoni] Aktivitetet e Sistemit Operativ

  1. Drejtimi i kujteses masive (file system);
  2. Drejtimi I kujteses( memories) RAM;
  3. Drejtimi I proceseve;
  4. Drejtimi i interfaqes(paraqitja grafike) se perdoruesit;
  5. Qasje simultane e shume perdoruesve ne te njejten makine;
  6. Egzekutim simultan i shume proceseve mbi te njeten makine.

[redaktoni] Struktura e Sistemit Operativ

Sistemet Operative janë pergjithesisht te perbere nga nje bashkesi modulesh, sejcili me nje funksion te percaktuar. Modulet e ndryshme te Sistemit Operativ veprojne midis tyre sipas rregullave te percaktuara ne menyre qe te realizohen funksionet baze te makines.

[redaktoni] Menaxhuesi i Proceseve

Eshte moduli qe kontrollon sinkronizimin, nderprerjen dhe riaktivizimin e programeve ne punim te cileve iu atribuohet nje procesor. Drejtimi i proceseve behet ne menyra te ndryshme, ne varesi te tipit te perdorimit qe ben sistemi.

Programi qe kryen shperndarjen e kohes se CPU midis proceseve te ndryshme aktive, ne menyre periodike, quhet Scheduler. Ne rastin e perpunuesve multi-procesore, drejton edhe bashkepunimin midis CPU-ve te ndryshme, te pranishme ne sistem.

[redaktoni] Skedarizimi

Politikat e skedarizimit te perdorura nga scheduler janë te grupuara ne dy kategori te medha: Preemptive: CPU-ja ne perdorim nga procesori, mund te hiqet dhe ti kalohet nje procesori tjetr, ne cfaredo momenti;

Jo Preemptive: nese procesi ka filluar perdorimin e CPU-se nuk mund te nderpritet derisa ai vete te ndalet.

[redaktoni] Sistemet Mono-Tasking

  • Sistemet Operative qe bejne egzekutimin e nje programi te vetem njihen me emrin mono-tasking;
  • Nuk është e mundur te nderpritet egzekutimi i nje programi për ti dhene CPU-ne nje tjeter programi
  • Jane historikisht Sistemet e para Operative (psh MSDOS).

[redaktoni] Sistemet Multi-Tasking

Sistemet Operative qe lejojne egzekutimin e njehershem te shume programeve njihen si multi-tasking (Windows-NT , Linux); Nje program mund te nderpritet dhe CPU-ja i kalohet nje programi tjeter

[redaktoni] Sistemet Time-Sharing

Nje evolucion I sitemeve multi-tasking janë sistemet time-sharing. Cdo program ne veprim egzekutohet periodikisht ne intervale te vogla kohe.

Nese shpejtesia e procesorit është mjaft e larte krijohet pershtypja e nje evolucioni paralel te proceseve.

[redaktoni] Drejtuesi i Memories

  • Organizimi dhe drejtimi i memories qendrore është aspekti me kritik ne krijimin e nje SO;
  • Drejtuesi i memories është moduli i SO i ngarkuar me shperndarjen e memories ne detyra(task) te ndryshme (për te kryer nje detyre është e nevojshme qe kodi i saj te futet ne memorie);
  • Kompleksiteti i drejtuesit te memories varet nga tipi i SO;
  • Ne sistemet multi-tasking mund te ngarkohen ne memorie shume programe njekohesisht
  • Problem: si te ndahet hapesira ne menyre optimale


[redaktoni] Ndarje Lineare

[redaktoni] Memoria

[redaktoni] Faqosja

[redaktoni] Memoria Virtuale

  • Shpesh memoria nuk është e mjaftueshme për te permbajtur te gjitha kodet e task-eve te ndryshem;
  • Mund te simulohet nje memorie me e madhe qe mban ne (RAM) vetem pjeset e kodeve dhe te dhenave qe sherbejne ne ate moment;
  • Perdoret koncepti i memories virtuale.
  • Te dhenat e programeve jo ne perdorim mund te hiqen nga memoria qendrore dhe te vendosen ne disk ne zonen e quajtur zona e swap-it
  • Raporti i dimensioneve te zones swap dhe e RAM-it është 3 : 1 (max);
  • Procesoret moderne posedojne mekanizma hardware për te lehtesuar drejtimin e memories virtuale.

[redaktoni] Menaxhuesi(drejtuesi) i Sistemit te File-ve

Drejtuesi i file system-it është moduli I sistemit operativ qe ben drejtimin e informacioneve te memorizuara ne mekanizmat e memories massive. Ky drejtues duhet te garantoje korrektesine dhe koherencen e informacioneve. Ne sistemet shume-perdorues, duhet te vendose ne dispozicion mekanizma te mbrojtjes , ne menyre qe ti lejoje perdoruesve mbrojtjen e te dhenave nga perdorues jo te autorizuar.

Funksionet tipike qe duhet te kryhen jane:

  • – Te jepet nje mekanizem për identifikimin e File-ve;
  • – Te jepen metoda oportune ne qasjen e te dhenave;
  • – Te behet transparente struktura fizike e mbeshtetesit te memorizimit;
  • – Implementimi i mekanizmave te mbrojtjes se te dhenave.

[redaktoni] Organizimi

Gati te gjithe sistemet oprative perdorin nje organizim hierarkik te Sistemit te Fileve Elementi qe ben rigrupimin e shume file-ve se bashku quhet directory; Bashkesia hierarkike e directory-ve dhe file-ve mund te paraqitet nepermjet nje skeme grafike te directory-ve

[redaktoni] Drejtuesi i Mekanizmave te I/O

Drejtuesi i mekanizmave te I/O është moduli i SO i ngarkuar me dhenien e task-eve mekanizmave qe bejne kerkesen dhe për ti kontrolluar. Nga ata varet cilesia dhe tipi i periferikeve te njohur nga sistemi.

[redaktoni] Device Driver

Kontrolli i mekanizmave te I/O behet permes programeve speciale te quajtur Device Driver; device driver realizohen nga prodhuesit e mekanizmave qe njohin shume mire karakteristikat fizike.

Keto programe kryejne keto funksione:

  • Bejne transparente karakteristikat tipike fizike te çdo mekanizmi;
  • Drejtojne komunikimin e signaleve drejt mekanizmave;
  • Drejtojne konfliktet, ne rastin kur dy ose me shume task duan te hyjne njekohesisht ne te njejtin mekanizem.

[redaktoni] Interfaqja e perdoruesit

Te gjithe sistemet operative perdorin mekanizma për ta bere sa me te lehte perdorimin e sistemit nga perdoruesi; bashkesia a ketyre mekanizmave te hyrjes ne kompjuter merr emrin e Interfaqes se Perdoruesit

  • Interfaqja tekstuale:
    • Interpreton komanda ( shell )
    • Shembull MS-DOS
  • Interfaqja grafike (me dritare):
    • Output-i i programeve te ndryshme shfaqet ne menyre grafike permes dritareve
    • Perdorimi i design-eve e ben me intuitiv perdorimin e llogariteses;

[redaktoni] Sistemet e Pranishem ne Treg

Ne treg janë te pranishem nje sasi e madhe Sistemesh Operative. Ne te kaluaren tendenca e shtepive prodhuese te sistemeve te perpunimit ishte qe te shvillonin sisteme operative për arkitekturene tyre, tendenca aktuale është ajo a sistemeve operative te perdorshem ne platforma te ndryshme. Bejme nje liste te sistemeve me te njohur:

  • MS-DOS
  • MS-Windows
  • Windows-NT
  • UNIX
  • LINUX