Emanuel Kanti

Nga Wikipedia, Enciklopedia e Lirë

 Imanuel Kanti (portret).
Imanuel Kanti (portret).

Imanuel Kanti (22 prill 1724 Kënigsberg, Prusi12 shkurt 1804 po aty) ishte një filozof i madh gjerman dhe një ndër filozofët më të shquar. Vepra e tij Kritikë e arsyes së kulluar shënon pikë-kthesën qendrore në historinë e filozofisë dhe fillimin e filozofisë moderne. Rëndësia e tij qëndron në ndihmesën që dha në metodologjinë e re të studimit të gnoseologjisë, themeluar mbi kriticizmin.

Gnoseologjia e Kantit vë në pikëpyetje themelet e dijes për të pastruar ato fusha të vlefshme të ndërgjegjes. Duke kaluar nëpërmes teorisë së thelluar të Isak Njutonit ai u afrua me iluminizmin dhe i dha nisje një kërkim që e çoi atë gjer në tejkalimin e koncepteve dhe idealeve të tij.

Tabela e përmbajtjeve

[redaktoni] Jeta

Immanuel Kanti u pagëzua me emrin "Emanuel" por më vonë, pasi mësoi hebraishten e ndryshoi atë në "Immanuel" që do të thotë: Zoti me ne. Ai lindi në vitin 1724 në Kënigsberg, Prusi (sot Kaliningrad, Rusi) si fëmija i katërt nga nëntë fëmijët (pesë prej tyre arritën moshën madhore). Ai e kaloi gjithë jetën e tij në qytetin e tij të lindjes, aso kohe kryeqytet i Prusisë Lindore. I ati Johann Georg Kant (1682-1746) ishte një zejtar gjerman nga Memeli, qyteti më verior i Gjermanisë (sot Klaipeda, Lituani) dhe e ëma Anna Regina Porter (1697-1737) ishte e bija e një shale/pajisje kuajsh punuesi.

Në rrinin e tij Kanti ishte një nxënës i mirë, megjithëse jo i shkëlqyer. Ai u rrit në një shtëpi pietiste, një Lëvizje pas Luteriane që dallohej për një përkushtim të fortë, perultesi vetjak, dhe një lexim të hollësishëm të Biblës. Për pasoj, Kanti mori një edukim të ashpër dhe të rreptë, ndëshkues dhe disiplinor gjë që e ndihmoi atë në mësimin fetar dhe të latinishtes rreth shkencave dhe matematikës.

[redaktoni] Ndikimi i Kantit në mendimin perëndimor

Filozofia e Kantit pati një ndikim të jashtëzakonshëm në mendimin perëndimor. Gjatë jetës së tij, mendimi i tij pati një vëmendje të madhe, shumica kritikë, megjithëse ai pati një ndikim pozitiv të Fishte, Shelingu, Hegeli dhe Novalisi gjatë viteve 1780 dhe 1790.

Hegeli ishte kritiku i parë më i madh i filozofisë së Kantit.

Artur Shopenhauer u ndikua fuqishëm nga idealizmi transcdental i Kantit.

[redaktoni] Veprat

Shtatore e Kantit në Kaliningrad, Rusi.
Shtatore e Kantit në Kaliningrad, Rusi.
  • 1749: Mendime mbi vlerësimin e vërtet të forcave të gjalla. (Gedanken von der wahren Schätzung der lebendigen Kräfte)
  • 1755: Histori e përgjithshme e natyrës dhe teoria e qiellit (Allgemeine Naturgeschichte und Theorie des Himmels).
  • 1755: Meditationum quarundam de igne succincta delineatio (Disertacion mbi zjarrin)
  • 1755: Sqarim i ri i parimeve themelore të njohurive metafizike. (Neue Erhellung der ersten Grundsätze metaphysischer Erkenntnisse. Habilitation: Principiorum primorum cognitionis metaphysicae nova dilucidatio)
  • 1756: Metaphysicae cum geometria iunctae usus in philosophia naturalis, cuius specimen I. continet monadologiam physicam (Disertacion në latinisht, i quajtur shkurt edhe „Monadologji fizike“)
  • 1756: Shënime të reja mbi sqarimin e teorisë së erërave. (Neue Anmerkungen zur Erläuterung der Theorie der Winde)
  • 1762: Madhështia e rreme e katër figurave silogjistike. (Die falsche Spitzfindigkeit der vier syllogistischen Figuren).
  • 1763: Orvatje, për të futur konceptin e madhësive negative në njohurinë botërore. (Versuch, den Begriff der negativen Größen in der Weltweisheit einzuführen).
  • 1763: Kërkime mbi qartësinë e parimeve të teologjisë natyrore dhe morale. (Untersuchung über die Deutlichkeit der Grundsätze der natürlichen Theologie und Moral).
  • 1763: Dëshmia themelore për një shfaqje të qenësisë së Perëndisë. (Der einzig mögliche Beweisgrund zu einer Demonstration des Daseins Gottes).
  • 1764: Vëzhgime mbi ndjenjën e së bukurës dhe madhores. (Beobachtungen über das Gefühl des Schönen und Erhabenen).
  • 1764: Mbi sëmundjet e kokës. (Über die Krankheit des Kopfes).
  • 1766: Ëndrra të një shpirtpamësi, sqaruar me anë të ëndrrave të metafizikës. (Träume eines Geistersehers, erläutert durch Träume der Metaphysik)
  • 1770: Mbi formën dhe parimet e botës ndijimore dhe mendore. (Über die Form und die Prinzipien der sinnlichen und intelligiblen Welt - Dizertacion ne latinisht: De mundi sensibilis atque intelligibilis forma et principiis).
  • 1775: Mbi racat e ndryshme të njerëzimit. (Über die verschiedenen Rassen der Menschen).
  • 1781: Botimi i 1 i "Kritikë e arsyes së kulluar" (Kritik der reinen Vernunft).
  • 1783: Parathënie mbi çdo metafizike e ardhshme, që do të mund të futet si shkencë. (Prolegomena zu einer jeden künftigen Metaphysik, die als Wissenschaft wird auftreten können).
  • 1784: Ide rreth një historie të përgjithshme me një qëllim kozmopolitan. (Idee zu einer allgemeinen Geschichte in weltbürgerlicher Absicht)
  • 1784: Përgjigje e pyetjes: Çfarë është qartësimi. (Beantwortung der Frage: Was ist Aufklärung – hyrje e lirë tek DigBib.Org dhe Wikisource gjermanisht.)
  • 1785: Themelet e metafizikës së moralit. (Grundlegung zur Metaphysik der Sitten)
  • 1786: Bazat fillestare të metafizikës të shkencave natyrore. (Metaphysische Anfangsgründe der Naturwissenschaft)
  • 1786: Fillim i mundshëm i historisë së njerëzimit. (Mutmaßlicher Anfang der Menschengeschichte)
  • 1787: 2., Botim i zgjeruar i Kritikë e arsyes së kulluar (Kritik der reinen Vernunft ).
  • 1788: Kritikë e arsyes praktike (Kritik der praktischen Vernunft).
  • 1790: Kritikë e te gjykuarit (Kritik der Urteilskraft)
  • 1793: Feja brenda kufijve të arsyes së lirë. (Die Religion innerhalb der Grenzen der bloßen Vernunft)
  • 1793: Mbi thënien e përgjithshme: Kjo mund të jetë e saktë në teori, por për praktikën nuk vlen aspak. (Über den Gemeinspruch: Das mag in der Theorie richtig sein, taugt aber nicht für die Praxis)
  • 1794: Fundi i të gjitha gjërave. (Das Ende aller Dinge - shkrim fetar)
  • 1795: Rreth paqes së amshuar. (Zum ewigen Frieden. Një projekt filozofik)
  • 1797: Metafizika e moraleve. (Die Metaphysik der Sitten)
  • 1798: Grindja e fakulteteve. (Der Streit der Fakultäten)
  • 1798: Antropologjia e përmbledhur në një pikëpamje pragmatike. (Anthropologie in pragmatischer Hinsicht abgefasst)
  • 1800: Arsyeja (Logjik – krijuar nga nxënësi Jäsche pas ligjëratës së Kantit).
  • 1802: Gjeografia fizike (Physische Geographie – krijuar nga nxënesi Rink pas ligjeratës së Kantit).
  • 1803: Mbi pedagogjinë. (Über die Pädagogik – krijuar nga nxënësi Rink pas ligjëratës së Kantit).

[redaktoni] Kritika

[redaktoni] Thënie

  • "Qielli i yjëzuar mbi mua, ligji moral në mua."
  • "Guxo të dish! Ki guximin të shërbehesh nga mendja jote.
(Emanuel Kant nga Përgjigja e pyetjes: çfarë është iluminizmi?, 1784)

[redaktoni] Shiko edhe

  • Iluminizmi
  • Kriticizmi

[redaktoni] Lidhje të jashtme