Kisha
Nga Wikipedia, Enciklopedia e Lirë
Kishë është një fjalë e huazuar nga fjala italiane chiesa (që nga ana e saj e ka marrë fjalen nga greq. εκκλησια (ekklisìa) - bashkësi) dhe përcakton:
- në Besëlidhjen e Re bashkesinë e krishterë, si vendore po ashtu edhe botërore,
- bashkësinë e të gjithë krishterëve,
- njerëz që i përkasin një besimi ose bindjeje, një formë organizacioni të rregullt bashkësie të besimit të krishterë,
- nje godinë që i shërben mbledhjes së anëtareve të një bashkësie të krishterësh, dhe ku bëhet kryerja e shërbesave fetare të krishtera,
- në gjuhen e përditshme shtëpine e Zotit dhe meshën e krishterë.
[redaktoni] Historia

Kisha e ka prejardhjen e saj nga qindvjeçari i I i e.r. Në fillim njihej si një sekt hebraik. Me predikimin e Palit te Tarsit (Saulit, Shën Palit) formohen edhe bashkesi "miqesore", pra te njerzve me prejardhje jo hebraike, zakonisht te kultures greke. Ne qindvjeçarin e II te e.r kishat judeo-krishtere (atyre me prane hebraizmit) perjashtohen nga hebraizmi qe po riorganizonte strukturat dhe bazat e veta fetare pas krizes se shkaterrimit te Tempullit te Jeruzalemit ne vitin 70 e.r., ndersa kishat e miqesoreve vazhdojne te zgjerohen. Historiket e tregojne me emertimin "Kisha e Madhe" njesimin e bashkesive te rrjedhura nga apostuj te ndryshem (qofte te atyre nga Jeruzalemi po ashtu edhe te atyre te lidhur me Shen Palin) qe me pare ndikuan ne kishen katolike e ortodokse te mijëvjeçarit te pare, për t´i dalluar nga grupe anesore te frymezimit te krishtere qe perpunojne mesime te veçanta qe nuk pranohen nga shumica, si ebionitet dhe gnostiket.
Faza e dyte e Kishes është ajo e etërve, d.m.th. formimit te nje trupi shtjelluesish te shkrimeve, zenkat me heretiket dhe shmangiet ne lidhje me "paganizmin" dhe judaizmin,te perbere nga shkrimtare, shpesh kishetare, qe janë te detyruar t´i rishqyrtojne mesimet e krishterimit ne fushen kulturore te kohes. Ne kete kohe nis te ndjehet nevoja për nje ligj shkrimesh veçanerisht te krishtere për t´a afruar me ate hebraik, qe gjer ne ate kohe mendohej si i vetmi i duhur, ne formen para shkaterrimit te Tempullit te Jeruzalemit nga romaket.
Duke nisur nga qindvjeçari i IV vendoset edhe problemi i ndersjelljes me shtetin, ne veçanti Perandorine Romake, ku edhe ndryshohet gjendja drejtësore më parë si fe e paligjshme (deri ne kohen e Konstantinit), me pas me Konstantinin behet fe e lejuar dhe me ne fund me Teodosin, fe shteterore. Nis edhe perparimi i dallimesise ne mendesine e Kishes latine ne krahasim me ate greken, dhe me keshillet ekumenike ndihmohet ne nje percaktim te rrepte te ortodoksise dhe ne formimin e nje gjuhesie teologjike veçanerisht te krishtere, te ndryshuara nga filosofia greke. Kjo sjell edhe largimin e disa kishave "kombetare" nga gjiri i Kishes se Madhe (shiko Kishat e lashta te Lindjes), qe tashme tregohet edhe si Kishe katolike dhe ortodokse.