Finlanda
Nga Wikipedia, Enciklopedia e Lirë
|
|||||
Moto Kombëtare: s´ka | |||||
Gjuhë zyrtare | finlandishtja, suedishtja | ||||
Kryeqyteti | Helsinki | ||||
Sistemi | Republik | ||||
President | Tarja Halonen | ||||
Kryeminister | Matti Vanhanen | ||||
Sipërfaqja -totale -ujore |
337,030 km² - ( 61 -ta) 9.4 % |
||||
Popullsia - Totale - Dendësia |
5,211,311 (2003) - ( 109 -ta) 17.1 b. / km² |
||||
Monedha | Euro (€) 1 | ||||
Zona kohore | UTC + 2:00 veres + 3:00 | ||||
Pavarësia nga Perandoria Ruse |
6 Dhjetor 1917 - (shpallur) 22 Dhjetor 1917 |
||||
Në OKB nga | 14 Dhjetor 1955 | ||||
Himni kombëtar | de facto: Maamme /Vårt land |
||||
Kodi i internetit TLD | .fi |
||||
Prefiksi telefonik | + 358 |
||||
1 marka finlandeze zevendsohet ne vitin 1999 | |||||
redaktoni |
Republika Finlandeze apo Finlanda (finlandisht: Suomen tasavalta dhe suedisht: Republiken Finland) ndodhet në pjesën më veriore të Evropës. Shteti "nordik" në veri-perëndim ka dalje në Detin Baltik, në jug të saj gjendet gjiri i Finlandës që e ndan atë nga Estonia, ndërsa gjiri Botnia (Bothnia) gjendet në perëndim të vendit. Kufiri tokësor i vendit të ftohtë, përshkohet nga Suedia, Norvegjia dhe Rusia që gjendet në pjesën lindore të kufirit. Ishulli Aland (Aland Islands), në pjesën jug-perëndimore të bregdetit finlandez është nën-sovranitetin e Finlandës dhe ka një autonomi të gjerë. Banorët "nordikë" të Suedisë dhe të Finlandës e thërrasin Suomi ndërsa në latinishte termi Finlandë është emri shkencor për Fenia.
Rreth pesë milion shtetas finlandezë jetojnë në një sipërfaqe prej afro 330,000 metra katror që e bënë këtë vend të radhitet si e 126-ti vend në botë, për nga dendësia.
Tabela e përmbajtjeve |
[redaktoni] Historia
- Artikulli kryesor : Historia e Finlandës
Para historia e Finlandës është e lidhur ngushtë me ato të tokave veriore. Sipas arkeologëve finlandezë, këto vise janë banuar pas shkrirjes së akullit (akullnajat e veriut), ndërsa mitet më të reja që vijnë nga viset perëndimore të Skandinavisë shkojnë edhe më larg.
Kjo pjesë e rruzullit në botën e Mesdheut (si duket edhe më gjerë), nuk ka pasur ndonjë emërtim të posaçëm deri në kohërat e reja (shekulli XIX). Në përgjithësi këto vise kanë hyrë në pjesën e vendeve veriore, Skandinavisë apo më vonë edhe Rusisë.
Perandori rusë, Aleksandri I, për herë të parë këto vise i bashkon në një truall i ngjeshur në vitin 1808;Duka i Madh i Finlandës. Pas revolucionit bolshevik në Perandorinë Ruse kjo krahinë u shpall e pavarur. Bolshevikët e pranojnë shpalljen e saj më 6 dhjetor 1917 dhe nënshkruajnë ndarjen e kufirit. Gjatë luftës së II-ë botërore ajo merë pjesë aktive kundër Gjermanisë dhe zhvillon luftën në Lapland. Me forcimin e BRSS-së, ajo kërkoi të bëhet shqyrtimi i kufijve dhe disa të drejtave politike të sovjetikëve mbi këtë territor. Kështu ata ndër të tjera, sovjetët marrin të drejtën e mbrojtjes nga ky territor në raste sulmi nga Gjermania (bëhet fjalë për Gjermanin Federale të ndarë në Sektorë të shteteve perëndimore). Pas shkatërrimit të BRSS, Finlandezët të ballafaquar me problemet e reja ekonomike, por të lumtur për fundin e mirë ju afrohen shteteve perëndimore duke u anëtarësuar në NATO e më vonë edhe në BE. Diplomatët Finlandezë kanë pasur marrëdhënie të ngushta me Rusinë dhe tani, shpesh luajnë rolin e ndërmjetësuesit në mes të vendeve perëndimore dhe Rusisë.
[redaktoni] Politika
- Artikulli kryesor Sistemi shtetror
[redaktoni] Njësitë administrative
- Artikulli kryesor Njësitë administrative të Finlandës
Finlanda ka gjashtë njësi administrative të quajtura "leni" (org.:läänit njëjës:lääni) të ngjashme me provinca apo krahina. Këto ndahen më tutje në 90 njësi më të ulëta. Autoritete e "leni"-t janë pjesë ekzekutive e qeverisë nacionale dhe nuk kontrollohen në mënyrë demokratike pos në parlament. Ky sistem është krijuar më 1634 dhe ka pësuar disa ndryshime të vogla deri sa është vendosur krijimi i "njësive të mëdha" në vitin 1974. Që nga atëherë e deri më tani ka gjashtë njësi të tilla.
- Etelä-Suomen lääni
- Itä-Suomen lääni
- Lapin lääni
- Länsi-Suomen lääni
- Oulun lääni
- Ahvenanmaan maakunta
Disa na këto njësi shërbejnë vetëm për çështje administrative. Kështu p.sh.: provinca Finlanda e Perëndimit është krijuar për shkaqe linguistike dhe dialektore.
Njësia Ahvenanmaan maakunta ka një lloj autonomie vetëqeverisëse. Në bazë të marrëveshjeve ndërkombëtare dhe ligjit Finlandezë, qeveria regjionale ka disa të drejta të rëndësishme mbi ishujt e Finlandës.
Përpos këtij lloji të provincave ka disa krahina që janë krijuara në baza tjera si folkloristike, historike etj.
[redaktoni] Gjeografia
- Artikulli kryesor Gjeografia e Finlandës
Sipërfaqja e përgjithshme e Finlandës është 338,145 km2, shtrihet rreth koordinatave gjeografike 64 00 V, 26 00 L dhe 304,473 km 2 të kësaj sipërfaqeje janë tokë ndërsa 33,672 km 2 ujë. Vija bregdetare e Finlandës është 1,250 km e gjatë.
Klima e Finlandë ndryshon varësisht nga viset e saj por kryesisht zotëron një klimë polare e ftohtë.
Pjesën më të madhe të relievit e përbëjnë terrenet e rrafshëta të cilat ndërpriten rrallë nga malet e ulëta dhe liqenet. Pika më e ultë e relievit gjendet nën brigjet e detit Baltik (0m) dhe ajo më e lara në lartësi mbidetare prej 1,328 metrave në vendin e quajtur Halti
[redaktoni] Ekonomia
- Artikulli kryesor Ekonomia e Finlandës
[redaktoni] Demografia
- Artikulli kryesor Demografia e Finlandës
[redaktoni] Kultura
- Artikulli kryesor Kultura e Finlandës
[redaktoni] Të tjera
- Telekomunikacioni
- Transporti
- Ushtria
- Pushime
[redaktoni] Lidhje të jashtme
- Qeveria :
- Kryetari :
- Parlamenti :
- Ministria :
![]() |
Ky artikull nga Gjeografia e Evropës është një faqe cung. Mund të ndihmoni Wikipedian duke e përmirësuar. |
Andora · Austria · Azerbajxhani1 · Belgjika · Bjellorusia · Bosnja dhe Hercegovina · Britania e Madhe · Bullgaria · Republika Çeke · Danimarka · Estonia · Finlanda · Franca · Gjermania · Greqia · Holanda · Hungaria · Irlanda · Islanda · Italia · IRJM · Kroacia · Letonia · Lihtenshtajni · Lituania · Luksemburgu · Mali i Zi · Malta · Moldavia · Monako · Norvegjia · Polonia · Portugalia · Qipro2 · Rumania · Rusia1 · San Marino · Serbia · Shqipëria · Sllovakia · Sllovenia · Spanja · Suedia · Turqia1 · Ukraina · Vatikani · Zvicra
Teritore tjera : Akrotiri2 · Dhekelia2 · Ishujt Faroe · Gjibraltari · Guernsey · Jan Mayen · Jersey · Ishulli i Burrit · Svalbard
1Shtet pjesërisht në Azi. 2 Gjeografikisht në Azi, por i konsideruar si shtet evropian për arsye historike dhe kulturore.
Austria • Belgjika • Britania e Madhe • Danimarka • Estonia • Finlanda • Franca • Gjermania • Greqia • Holanda • Hungaria • Irlanda • Italia • Letonia • Lituania • Luksemburgu • Malta • Polonia • Portugalia • Qipro • Republika Çeke • Sllovakia • Sllovenia • Spanja • Suedia