Banka
Nga Wikipedia, Enciklopedia e Lirë
Funksionet qe sot perfshihen ne sistemin bankar kane origjine antike. Zakonisht pasurite e medha ruheshin ne tempuj ose u besoheshin prifterinjteve te rendesishem. Greqia konsiderohet si djepi i bankave pasi pikerisht atje janë kryer veprimet e para bankare te dokumentuara. Ne mesjete pervec huadhenies ne para, kane ekzistuar huadheniet ne natyre, madje dhe me norma interesi. Njerezit e pasur vepronin me a letra kredie ne baze te se cilave paguhej pruresi me te pare. Veprohej ne kete menyre ne rastet kur behej fjale për shuma te medha ose mallra me vlere.
Letra kredise ishte paraardhesja e cekut te sotem qe mundesoi pasurimin me ritme gjigande te bankiereve te asaj kohe sidmos te atyre qe ushtronin aktivitetin ne qytete te medha tregtare si Firence apo Amsterdami. Madje disa u bene aq te pasur sa arriten deri te leshonin hua për familje fisnikesh, por edhe për mbreter te cilet ne raste kur nuk ishin ne gjendje te kthenin parate jepnin tituj fisnikerie. Si shembull konkret mund te permendim: berjen Pape te nje anatari te familjes Medici (familje shume e njohur) dhe emerimin Zot i Firences i Lorenzo il Magnifico (edhe ky rrjedh nga familja Medici).
[redaktoni] Origjina
Bankieret e pare merrnin persipër te ruanin arin ose sende te tjera me vlere. Kur kjo pasuri kerkohej, duhej qe pronari te tregonte nje fature ose dokument i cila vertetonte pronesine dhe daten e dorezimit te arit. Me kalimin e kohes depozituesit terhiqnin gjithnje nje pjese te arit keshtu qe u mendua qe pjesa tjeter te investohej nga bankieret ne aktivitete te ndryshme fitimprurese. Edhe nese ndonje klient do te kerkon te gjithe pasurine e depozituar kerkesa e tij do te permbushej duke perdorur nje pjese te arit te depozituar nga kliente te tjere. Duke qene se bankieret italiane ishin me te njohurit ata ushtronin aktivitet ne shume vende te Evropes. BORSA ishte nje nga familjet me te famshe ne kete fushe. Ne vitin 1609 kjo familje themeloi ne Amsterdam, dhe Bursen e pare. Fjala Burse rrjedh pikerisht nga familja qe e themeloi.
Aktivititeti i kambisteve u zhvillua ne Mesjete. Princat e Evropes zhvillonin shume luftra. Për te rekrutuar dhe te paguar ushtare kishin nevoje për florin (emri i parase ne ate kohe) te cilin e merrnin duke e shkembyer me ar ose sende te tjera me vlere. Deri ne ate kohe kisha dhe politika e saj e kritikonte rende parane megjithate nuk mund te pengonte zhvillimin dhe perhapjen e saj.
Huadhenia ka qene fillimish nje aktivitet i hebrenjve por qe me kalimin e kohes gjeti perdorim te gjere ne shume perandori. Barnabé de Terni ne 1462 ishte nje nga fisniket e pare qe jepte hua me norma interesi. Me pas edhe ne France sidomos gjate kohes se Luigjit te XVI u krijuan disa fonde te cilet sherbeni për huadhenie e cila sigurisht ishte e mbështëtur ne nje norme interesi qe arrinte deri ne 10% te shumes. Fjale banke ne shumicen e fjaloreve gjuhesore ka hyre ne shekullin e XV. Bankieret e Italise se Veriut leviznin nepër Evrope dhe ushtronin aktivitetin te ulur ne nje tavolin ose banke. Kjo është nje nga hipotezat e prejardhjes se fjales ‘BANKE’ Dokumenti me i vjeter qe deshmon ekzistencen e nje kredie i perket vitit 1207. Ne kete dokument nje bankier nga Xhenova ka nenshkruar për terheqjen e nje shume ne Palermo.
Por për fat tet keq shpesh bankat janë bere dhe objekt mosbesimi. Ne fakt pervec kredise te pare është dokumentuar edhe mashtrimi i pare i cili daton 1384 kur nje noter gjenoves i quajtur Antonius Laurentius kerkon parate te nje bankier por pa arritur ti marre ato.
[redaktoni] ROLI BANKES
Ato jo vetem qe drejtojne ‘tregtine e parase’ por ne te njejten kohe janë industri e prodhimit te saj. Cdo huadhenie e shlyre redukton sasine e parase ne treg por ne te njejten kohe shton pasurine e bankes. Bankat kane nje rol tepër te rendesishem pasi orientojne parane ne drejtim te atyre qe kane me shume nevoje pa harruar dhe kontributin e tyre ne ekonomine e nje shteti. Banka është krijuar ne baze te nje sistemi qe ka për qellim te merret me dépôzitat monetare, ruajtjen e kursimeve te klienteve dhe huadhenien për qellime financiare. Sherbimet e saj ofrohen nepermjet nje rrjeti agjensishe. Me kalimine kohes dhe zhvillimin e shpejte te teknologjise po shfaqen gjithnje e me shume mundesi te reja veprimi ku mund te permendim :
- Veprimet nepermjet Internet-it.
- Perdorimi i Kartave te Kreditit
- Bankomate për terheqjen e parave
Zhvillimi dhe efektiviteti i ketyre tre elemneteve është thelbesor ne ecurine e nje banke ne kohet e sotme. Banka duhet te kete nje licence dhe nje kontrate me shtetin ne baze te se ciles percaktohen nje sere elementesh qe bejne te mundur veprimtarine e bankes konforme rregullav dhe kushtetutes se nje shteti. Karta kreditit është ne nje fare menyre pasardhesja me e re e cekut. Ajo mundeson terheqje parashe nga çdo filial i bankes tek e cila ne depozitojme te ardhurat tona. Sigurisht qe nuk mjafton nje karte e thjështë për te terhqequr para. Pervec saj perdoruesit i jepet vetem nje kod i fshehte qe ben te mundur funksionimin e sigurte te kartes. Parate e terhqura mbahen nga llogaria e klientit. Karta e kreditit ka gjetur nje perdorimi te gjere dhe ne blerjet nepermjet internetit. Sigurisht për perdorimin e kartes se krediti dhe terheqjen e parave nevoiten bankomat-et.
BANCOMAT-i i pare i zhvilluar nga Kompania De La Rue u perdor për here te pare me 27 Qershor te 1967 ne Enfield Town ne Veri Te Londres për llogari te Barclays Bank.
Megjithate mbi shpikjen e ketij objekti ka disa emra qe kerkojne njohjen e autoresise se shpikjes se ketij objekti.
I pari qe pretendonte autoresine e Bankomatit është nje inxhinjer njujorkez, Luther George Simjian i cili zoteron pateneten e ketij objekti qe ne vititn 1930. Ne kete liste spikat emri i nje tjeter inxhinjeri amerikan. Behet fjale për Don Wetzel i cili ne bashkepunim me dy kolege hartoi dhe zhvilloi projektin e bankomatit te pare automatik. Licensa e tij daton 4 Qershor te 1973 perseri ne Nju Jork.
Për shpikjen e bankomatiti te pare nje tjeter inxhinjer, John Sheperd-Barron u nderua me titullin (Officer I Urdhrit te Perandorise Britankie). Ishte pikerisht shpikja e Sheperd qe u perdor e para ne 1967. Për te rritur sigurine ne 1965 inxhinjeri anglez James Goodfellow dha idene e kerijimit te nje (PIN) “numri personal indentifikimi”. Ne fillim bankomati u pa si nje shpikje shume e gjetur dhe qe reduktonte mundesine e vjedhjeve. Megjithate teknlogjia filloi te perdorej dhe nga grabitesit. Jo rralle ka ndodhur qe me ane te kamerave te gjehej PIN i perdoruesve ose numri 12shifror i kartes dhe me ndihmen e nje karte krediti fallso te pervetsoheshin shuma te ndryshma nga llogarite e klienteve....