Azerbajxhani
Nga Wikipedia, Enciklopedia e Lirë
|
|||||
Moto Kombëtare: s´ka | |||||
Gjuhë zyrtare | Azerbajxhanisht | ||||
Kryeqyteti | Baku | ||||
Sistemi | Republikë | ||||
President | Ilham Aliyev | ||||
Kryeministër | Artur Rasizade | ||||
Sipërfaqja -totale -ujore |
86,600 km² - ( 111 -ta) ~ 0 % |
||||
Popullsia - Totale - Dendësia |
7,868,385(2004) - ( 89 -ta) 90 b. / km² |
||||
HDI (2003 ) | 0.729 (101 ), mesatare | ||||
Monedha | Manat | ||||
Zona kohore | UTC + 04:00 | ||||
Pavarësia nga BRSS |
30 Gusht 1991 - (shpallur) 30 Gusht 1991 |
||||
Në OKB nga | 2 Mars 1992 | ||||
Himni kombëtar | Azeri lyrics | ||||
Kodi i internetit TLD | .az |
||||
Prefiksi telefonik | +994 |
||||
redaktoni |
Azerbajxhani (azerisht : Azərbaycan)është shtet turk në Kaukaz, në udhën e Evropës për në jug-perëndimin e Azisë me dalje në Detin Kaspik. Në veri Azerbajxhani kufizohet me Rusin pastaj vjen Gjeorgjia, Irani dhe në pjesën perëndimore të saj gjendet Armenia ndërsa Republika Autonome Nakhichevan (enklavë në Azerbajxhan) kufizohet me Armenin në veri dhe lindje, Iranin në jug dhe perëndim dhe Turqinë në veri-perëndim.
Azerbajxhan ishte anëtare e Bashkimit Sovjetik dhe tani është anëtare e Këshillit Evropian që nga viti 2001. Shumica e popullsisë janë mysliman shin dhe turq perëndimor të njohur si Azerbajxhanë ose shkurt Azerë. Qeveria është në të ashtuquajturin tranzitim demokratik me udhëheqës klasik.
Tabela e përmbajtjeve |
[redaktoni] Historia
- Artikulli kryesor Historia e Azerbajxhanit
Kjo pjesë e rruzullit ka qenë gjatë historisë gjithnjë e njohur për prodhime industriale. Që në kohërat e moçme kur nga këtu bizantinët importonin naftën dhe vajigurë për armën e re “Zjarri grek”. Pasurit e vajgurit dhe të naftës më të njohurat janë në rrethinën e Absheronit (regjion).
Gjatë mbretërisë së Sasanidëve persian , ky regjion shërbente jo vetëm për eksportim të vajit por edhe si vend i kulturës ku ishin disa të ditur të një lloj religjioni të quajtur zoroastrik. Edhe sot në pjesë të ndryshme të Azerbajxhanit (posaçërisht në vend me vaj dhe naftë) mund të hasen gërmadhat e tempujve të zoroastikëve.
Rezervat e naftës në Absheron pas islamizimit ishin një lloj legjende që popullatës i kishte sjellur begati në të mirat materiale dhe nga predikuesit u shpallen si pasuri të organizatave jo shtetërore (vaqf).
Eksploatimi i rezervave të qymyrgurit është i lidhur ngushtë me periodën ruse në Azerbajxhan. Gjatë kësaj kohe udhëheqja e kolonializmi rusë i ofronte në arkadë tkat në pjesën veriore të këtij regjioni me qëllim që të tërhiqte investitorët privat dhe të bënte më atraktive eksploatimin e të pasurive natyrore të këtij regjioni. Me këtë politik arrihej edhe furnizimi i industrisë ruse në Moskë me lëndë të parë industriale si: prodhime të naftës, vajgurit, pastaj me kerozin, mazut dhe produkte tjera kimike.
Në viti 1893 eksportuesit më të mëdhenj të naftës në botë ishin ShBA-ja me 51% ndërsa Rusia merrte pjesë me 46%. Nga rezervat e lumit Baku në vitin 1898 Rusia në një konkurrencë të ashpër ja arrin që të zë amerikanët dhe ti kaloj ata kështu edhe të përfitoj për veti tregun e Evropës.
Pas ardhjes së sovjetëve në fuqi në vitin 1920 dhe reformës për heqjen e pronës private në fushat e Azerbajxhanit filluan investimet në "stilin e madh" për krijimin e një industrie të mirëfilltë të derivateve të naftës. Kjo shkaktoj një rritje të lartë të produktivitetit, frytet e së cilës më së shumti i merrte Moska e cila vendoste mbi eksploatimin e pasurive natyrore dhe qeveria e Azerbajxhanit vetëm mund të kënaqej me atë që i jepej.
Në vitin 1941 Azerbajxhani nxjerr rreth 175 milion barela naftë, që përbënte 75% të prodhimit të përgjithshëm të Bashkimit Sovjetik. Kjo edhe e shpjegon më së miri qëllimin e Adolf Hitlerit dhe gjeneralëve të tij për të pushtuar këtë pjesë gjatë luftës së dytë botërore.
Me gjetjen e rezervave gjigante në regjione tjera të Bashkimit Sovjetik, e posaçërisht në Siberinë perëndimore fillon të bije rëndësia e burimeve të naftës në Azerbajxhan. Mirëpo kualiteti i naftës së nxjerr nga këto burime në Azerbajxhan e rritë rendësin e këtyre burimeve pas futjes masive në qarkullim të aeroplanëve e sidomos për objekte fluturues ushtarake dhe raketa. Po kështu nga Azerbajxhani vinin edhe ekspertet e eksploatimit të naftës pasi që aty ishin hapur edhe shkollat për këtë qëllim dhe për prodhimet tjera kimike.
Kjo edhe shkaktoi kaosin pas përleshjeve ushtarake në regjionin e Karabah-ut. Kështu që në vitin e parë të pavarësisë (shpallur më 18 tetor 1991) nxjerrja e naftë bije për 8-9 milion tonë.
[redaktoni] Politika
- Artikulli kryesor Sistemi shtetror
Azerbaxhani është Republik presidenciale me mjë dhomë parlamenti. Kushtetuta e shtetit është nxjerrur më 12 Nëntor 1995.
[redaktoni] Njësit administrative
- Artikulli kryesor Njësit administrative
Azerbajxhani administrohet në:
- 59 rajone (rayonlar; rayon - njëjsë),
- 11 qytete* (saharlar; sahar - njëjsë),
- 1 republika autonome** (muxtar respublika);
[redaktoni] Gjeografia
- Artikulli kryesor Gjeografia e Azerbajxhanit
[redaktoni] Ekonomia
- Artikulli kryesor Ekonomia e Azerbajxhanit
[redaktoni] Demografia
- Artikulli kryesor Demografia e Azerbajxhanit
[redaktoni] Kultura
- Artikulli kryesor Kultura e Azerbajxhanit
- Telekomunikacioni
- Transporti
- Ushtria
- Pushime
[redaktoni] Lidhje të jashtme
- Qeveria :
- Kryetari :
- Parlamenti :
- Ministria e Statistikave
- Ministria e
- Baku Today
- Azerbaijan Folk Music, Antology
- Azerbaijan Pictures
- Kush është kush në Azerbajxhanë
- Azerbaijan: Delivering Dreams
Afganistani · Armenia · Arabia Saudite · Azerbajxhani · Bahraini · Bangladeshi · Brunei · Butani · Burma · Emiratet e Bashkuara Arabe · Filipinet · Gjeorgjia · India · Indonezia · Iraku · Irani · Izraeli · Japonia · Jemeni · Jordania · Kamboxhia · Katar · Kazakistani · Kina · Kirgistani · Koreja Jugore · Koreja Veriore · Kuvajti · Laosi · Libani · Malajzia · Maldives · Mongolia · Nepali · Omani · Pakistani · Qipro · Rep. Kineze Tajvan · Rusia · Shiri Lanka · Singapuri · Siria · Tailanda · Taxhikistani · Timori Lindor · Turkmenistani · Turqia · Uzbekistani · Vietnami
Andora · Austria · Azerbajxhani1 · Belgjika · Bjellorusia · Bosnja dhe Hercegovina · Britania e Madhe · Bullgaria · Republika Çeke · Danimarka · Estonia · Finlanda · Franca · Gjermania · Greqia · Holanda · Hungaria · Irlanda · Islanda · Italia · IRJM · Kroacia · Letonia · Lihtenshtajni · Lituania · Luksemburgu · Mali i Zi · Malta · Moldavia · Monako · Norvegjia · Polonia · Portugalia · Qipro2 · Rumania · Rusia1 · San Marino · Serbia · Shqipëria · Sllovakia · Sllovenia · Spanja · Suedia · Turqia1 · Ukraina · Vatikani · Zvicra
Teritore tjera : Akrotiri2 · Dhekelia2 · Ishujt Faroe · Gjibraltari · Guernsey · Jan Mayen · Jersey · Ishulli i Burrit · Svalbard
1Shtet pjesërisht në Azi. 2 Gjeografikisht në Azi, por i konsideruar si shtet evropian për arsye historike dhe kulturore.
Bjellorusia · Gjeorgjia · Armenia · Kazakistani · Kirgitstani · Moldavia · Azerbajxhani1 · Rusia1 · Taxhikistani · Turkmenistani · Ukraina · Uzbekistani