Vaimalō

Mei he Wikipedia

Vaimalō (kolo)
Vaimalō (kolo)

ʻOku tuʻu ʻa Vaimalō ʻi he Vahe Hihifo ʻo e motu lahi ʻo Vavaʻu pea ʻi he tafaʻaki fakahihifo ʻo e Hala Fakakavakava ka e tuʻu mai ʻa Neiafu mei hono tafaʻaki fakahahake.

Ko Vaimalō ʻoku kau ia ʻi he kolo siʻi ʻo e Vahenga Fonua Hihifo ʻo Vavaʻu. ʻI hono lau fakafonua ʻo e kakai ʻo e kolo ni fakamuimui ʻi he 2005 naʻa nau kakato ki he toko 187; naʻe toko 119 ʻa e kakai lalahi ʻi he taʻu 18 ki ʻolunga pea na ʻe toko 68 ʻa e fanau iiki ʻihe taʻu 17 ki lalo (2005 Senisā L.K.FkS.: Vahenga Hihifo-ʻO.Kov.,2005). ʻOku feʻunga ʻae ngaahi ʻapi lesisita ʻoku nofoʻi ʻi he kolo ni mo e ʻapi 'e 32 (Fkkt: ʻA.L.FkP.-ʻO.Kov.,2005)

Ko Vaimalō na 'e toki fakahoko pe ia ko e "Kolo" ʻi he tofi fonua Fakavahe Kolo ʻa e Puleʻanga na ʻe fakahoko ʻi he taʻu 1918 (Fkkt: V.K.FkF.-ʻO.Kov.,1919). ʻI he ki muʻa ai ko Vaimalō hono kotoa, ko e "ʻApi" meʻaʻanga pe ia ʻo e tama ʻa Finau Fisi mo Luseane ʻIfangahihifo ko Avalaʻaetau Mapilitoa Naufahu.

Naʻe mali ʻa Avalaʻaetau Mapilitoa Naufahu mo ʻAlilia Funakitoutai ʻo na fanauʻi ʻa e toko fā;

  1. Tevita Taʻofikaetau Tapueluelu
  2. Lesieli Afuhaʻapai
  3. Lavinia Sialehaehae
  4. Salesi Mataeleʻohaʻamea

Ko Tevita Taʻofikaetau Tapueluelu naʻa ne fili ke hiki ia mei Vaimalō ʻo nofo ʻi he kolomuʻa foʻou ʻo Vavaʻu ʻa ia ko Neiafu. Naʻa ne fakahingoa ʻa hono meʻa ʻanga ʻi Neiafu ko Sailoame pea ʻoku kei nofo tuku fakaholo pe ai ʻa hono hako ʻo aʻu mai ki he kuonga ni. Ko Lesieli Afuhaʻapai naʻe takai fala ia ki ʻUtungake kia Siaosi ʻUlukivaiola Tuita.

ʻI he mavahe ko ʻeni ʻa e ongo tamaiki lalahi, naʻe vahe ua leva ʻe Lavinia Sialehaehae mo Salesi Mataeleʻohaʻamea ʻa Vaimalō. Naʻe maʻu ʻe Lavinia ʻa e mata fanga ki tahi hono kotoa pea naʻa ne fakahingoa ʻa hono ʻapi ko Muileleu. Naʻe maʻu leva ʻe Salesi ʻa e konga fakaloto fonua kotoa ʻo Vaimalō, pea naʻa ne fakahingoa ʻa hono ʻapi ko Mohemolanga. Ko Lavinia Sialehaehae naʻe paʻa pea naʻe hala ia ha hako. Ko Salesi Mataeleʻohaʻamea naʻe mali ia mo Lavinia Fangaʻonuku mei Faleloa, Haʻapai, ʻo na fanauʻi ʻa e tokotaha, ko e tamasiʻi ko Salesi Katokimoʻunga Tuʻipulotu. ʻI he pekia atu pe ʻa Lavinia Sialehaehae, na ʻe hiki atu leva ʻa Salesi Katokimoʻunga Tuʻipulotu ia ʻo ne maʻu ʻa e ʻapi ʻa hono mehikitanga ʻa Muileleu. Naʻa ne foaki atu leva ʻe ia ʻa hono ʻapi ʻa Mohemolanga, ma 'a e taha ʻa hono kainga ko Manuʻokafoa mei Talau. Ko e hako mo e kāinga kotoa ʻeni ʻo Salesi Katokimoʻunga Tuʻipulotu ʻoku nau kei nofoʻi ʻa Vaimalō ʻi he kuonga ni.

Ko e hingoa fakatenetene ʻo Vaimalō ko Funga Mapitoa. Ko Mapitoa ko e hingoa ia ʻo e fuʻu maka lahi ʻoku tuʻu ʻi tahi mavahe siʻi pe mei he ngataʻanga fonua ʻo Muileleu na ʻe fakahingoa ʻe Fīnau ʻUlukālala II ʻi Feletoa (Fangupō) ko e fakamanatu ʻo Avalaʻaetau Mapilitoa Naufahu.

Ko Vaimalō ko e tofiʻa ia ʻo e Pule'anga. Ko e ongo motu siʻisiʻi ki he tongahihifo ʻoku ui ko Koloʻuta (18.637° S 174.009° W) mo Kolotahi (18.638° S 174.011° W). Ko e ongo motu ko e tafatofiʻa ʻo Veikune mo Tupoutoʻa. Latitute longitute: 18°634 tonga 174°005 hihifo

ʻAi taumuʻa ki he…