יידיש

פֿון װיקיפּעדיע

ייִדיש (אפט גערופן מאמע לשון) איז אַ שפּראַך װאָס װערט היינט גערעדט דורך אַרום 4 מיליאָן ייִדן איבער דער װעלט, בעיקר פון אשכנזישן אפשטאם.

פאר דער צווייטער וועלט-קריג האבן ארום 11 מיליאן יידן גערעדט יידיש אלס מאמע-לשון. היינט צוטאגס רעדן יידיש ארום 3 מיליאן מענטשן, בעיקר אין ישראל און אמעריקע - ווען פאר א העלפט פון זיי איז יידיש די ערשטע שפראך.

די יידישע שפראך שטאמט איבערהויפט פון די הויכדויטש װאָס מען האָט אמאל גערעט אין אייראפע (וואס איז דאן געווען באקאנט אלץ אשכנז), וואס פון דעם שפראך האט זיך אויך געמאכט די דויטשע שפראך. (נישט אזוי ווי עס אוז אנגענומען אין די וועלט אז יידיש קומט פון דייטשיש).

יידיש איז א גלות שפראך, עס טוישט זיך און עס איז מושפע געווארן פון אנדערע פארשידענע שפראכן ווי פון לשון קודש און אראמיש, היינט איז דאס אויסגעמישט פון העבערעיש, ענגליש, רוסיש, פויליש און אזוי ווייטער.

די ערשטע אידיאם אויף יידיש באטרעפט אין "מחזור וורמס" ה'ל"ב: גוּט טַק אִים בְּטַגְא שְ וֵיר דִיש מחזור אין בית הכנסת טְרַגְא

אינהאַלט

[בעאַרבעטן] תקופות פון דער שפראך

די יידישע שפראך באשטייט פון 3 גרונד-תקופות:

  1. אלט יידיש - פון 1000 ביז 1400 יארהונדערט.
  2. מיטל יידיש - פון 1400 ביז 1800 יארהונדערט.
  3. מאדערן יידיש - זינט 1800 יארהונדערט.

[בעאַרבעטן] היינט צוטאגס

היינט צוטאגס רעדן יידיש אין אמעריקע, מאמע שפראך, איבערהויפט די פרומע חסידישע קרייזן.

ווי נאך רעדט מען יידיש? ארץ ישראל, אוקריינע, רוסלאנד, ענגלאנד, בעלגיע, אבער דאס רוב זענען חרדישע אידן[1] וואס וואונען בעיקר אין אמעריקע[2], און ארץ ישראל איז נישט פארהאן קיין אידישע צייטונגען, ווייל דער דימענד פאר אידיש אין ליטעראטור איז נישט אזוי שטארק, איז דאך דאס א ראיה צום מציאות אז דוקא די חרדישע אידן פון אמעריקע זענען די אידישע שרייבער.

אויך אין די אלע מדינות אחוץ אמעריקע און לאנדאן ווי ענגליש איז זייער ערשטער שפראך, איז אבער יידיש קיינמאל דער שפראך פאר ענגליש אין יענע מדינות דעריבער פאר מאדערן טערמינען אין אידיש וועלן זיי פארשטיין און זיך באנוצען מיט ענגליש טערמינען אלס זייער אידיש. ווי למשל קאמפיוטער, פריזשערעיטאר קאר און אזוי ווייטער.

[בעאַרבעטן] צאל

נישט מער ווי א קנאפע הונדערט טויזענט רעדן אידיש אלס זייער ערשטער שפראך[3], אבער טויזענטער מער קענען דאס פון זייערע עלטערן אלס צווייטער שפראך.

כאטש וואס היינט הערט זיך יידיש אלס גאר אן אלט מאדישע שפראך, אבער אין דער פארגאנגנהייט איז יידיש געווען זייער א רייכע שפראך און פעסטגעשטעלט מיט מאדערנע קולטור (ליטעראטור, פארשטעלונגען, דיכטונגען, טעאטער און נאך).

[בעאַרבעטן] דיאלעקטן

אין יידיש איז דא צוויי הויפט דיאלעקטן. פון מזרח אייראפע שטאמט די ליטווישע יידיש, און פון מערב אייראפע. היינטיגע מאדערנע יידיש-דיאלעקט איז געשטעלט אויף די ליטווישע יידיש.

[בעאַרבעטן] צייטונגען און זשורנאלן


[בעאַרבעטן] דרויסנדיקע לינקן