Eto Ebi
From Wikipedia
ÈTO EBÍ NÍ ILÉ YORÙBÁ
Ebi ni baba, ìyá ègbón àti àwo ìbátan. Lónà kíní a ní láti mò wípé ebí se pàtàkì. Yorùbá sì jé òkan pàtàkì làra èyà tí ó wà láyé tàbí ní ilè Afíríkà tó jé pé àwon nìkan ló ni nnkan tí wón ńpè ní Òkè Ìpònrí. Nínú Òkè ìpònrí yìí ni ebí ti ńjáde wá. Bí òrò bá lé koko bí ojú eja, tí àwon ènìyàn bá so pé “má bínú mo fi alájobí bè ó”, tó bá jé omo Yorùbá yóò fi òrò náà síle.
Àjobí náà ni ńjé baba, ní í jé ègbón, nì í jé àbúrò ní í jé ìbátan ní í jé ìyekan. Ó se pàtàkì pùpò tó béè gé tí ó fi yà tó sí ti àwon Òyinbó tí wón ńpè ní ‘Family’. Yorùbá máa ńtan ebí títí yóò, fi so òpòlopò ènìyàn pò. Àwon Yorùbá gba ìyá àti baba bìi ìgbà tí ènìyàn gba Olórun ni; nítorí Ifá ní ńse Amònà won. Odù Ìfá kán so pé:
Òkún kún nàrenàre
Òsà kún lègbelègbe
Alásé ńrase
Alásè ńràsè
Àgbàlagbà ímàle wò gbèhìn òrò
Títí, ó gbòndíí rè pépépé
Ó dífá fún ìsèse tí i solórí
Orò lálè Ifè.
Baba eni ìsèse eni, Iyé, eni
Ìsèsè eni, orí eni ìsèsè eni.
Kí là bá bo kà tó bòrìsà
Ìsèse là bá bo, ká tó bòrìsà?
Ìsès là bá bo.
Ifá ni kí o tó bo Sàngó, kó o tó b’Oya, kó o tó b’Èlúkú, kó o tó b’Òsósì, kó o tó bo Yemoja, kó ó tó b’Ògún, kó o tó bomolè, ó ní, ìsèse ni kí o kó bo. Kó o bo baba, kó o bo ìyáà re. Àwon Yorùbá gba pé Òké ìpónrí ní baba àti ìyá jé.
Nínú ebí, enìkan kì í dálé kó kó dá a gbé, agbo ilé ni àwon Yorùbá máa ńgbé. Gbogbo ebí ni yóò jo máa gbé inú ilé kan náà. Omo inú ilé pàápàá tó bá jé obìnrin tó bá lo sì ilé oko tí ilé oko kò gbà á, tí ó padà wá sínú ilé-won ni wón ńpè ní omo osú.
Nínú ilé, nígbà tí ènìyàn bá pò, olórí yóó wà. Yorùbá kìí fi òrò àgbà seré. A ti ńje Olórí ní ilè Yorùbá kó tó di pé àwon Òyìnbó dé. Eni tó bá jé àgbàlagbà jùlo nínú ilé ni í je “baálé”. Bí oyè bà sì kan àgbo ilé náà, eni tí ó jé àgbàlagbà jùlo ni wón fi í je é. Sùgbón nísisiyì, owó ni àwon ènìyàn-an wá ńfí se é, Òwo loyè. Èyí burú púpò, àwon baba wa kì í se béè. Àwon baba wa máa ńse e bí won tí ńse é. òun ni í jé kó rí bó ti ńrí. Bí olórí ilé kan bá sí kú, kì í se àrèmo rè ni yíò tún je baálè, eni tó bá tún dàgbà jùlo ni wón fí ńjé é. Bí irú eni béè bá di baálé tán áwon ìyókù yóò máa se sí i bí òun náà ti se hùwà sí baálé ìsáájú. Bí òrò kan bá sì délè àwon àgbà ni won máa ńso ó nítorí náà ni won fi ńso pé ‘àse mbé lénu àwon àgbà’.
Kò sí Baálé tí ó ńfé ki ilé tú mó òun lórí, nítorí irú eni béè kò ní fé kí wón pa ìtàn buburú nípa òun, nítorí Yorùbá féràn ìtàn púpò. Bí o ba fi ìtàn bú Yorùbá, wón kì í dárí ji ni. Òrò a máa dùn Yorùbá. Yorùbá kì í sìí fé se nnkan ìwòsí tàbí je oúnje iwòsí nítorí ìtàn pípa.
Bí ti baálé ilé náà ni ti àwon obìnrin ilé, Olórí àwon obìnrin ilé ni wón ńpè ní “Iyáa káa” èyí si ni eni tí ó jè àgbàlagbà obìnrin jùlo, òun ni yíò parí ìjà tábì aàwò tó bá sùyo láàrin àwon obìnrin ilé. Ní ayé òde òní, ó dàbí enipé ebí tí ńyá, sùgbón bó ti ya tó, nnkan tí won fí ńsebí ó ye kí à sì máa lò ó. Kí a fi orí fún eni tí orí ńse tirè. Òrúnmìlà ní:
Olórí ni à ńforí fún
A dífá fún èrinméjo irúnmalè
Níjó ti wón ńrelé Olódùarè lo sodún.
Eni tí o bá jé Olórí, a ní láti fí orí fun un.
Béè náà ní ètò ti omo ìyá, gbogbo èyí ni àwon baba wa ti tò. Wón gbà pé gbogbo eni tó bá ti saájú eni dáyé ju ni lo, a sì níláti máa bu òwò fún won. A kò sì gbódò yájú sí won nítorí, “Ení bá fé dàgbà kò gbódò gbòpá lówó arúgbó”. Enikéni tó bá ju ni lo, ìdòbálè ni wón máa ńki wón, bí wón bá tí je mòlébí. Gbogbo ètò wonyi máa ńmú kí ilé gún ni. Fún àpèère, bí enikan bá fé fi omo fóko, olórí ilé ni ó ni ètò à ti fi fún un, nítorí wón ńfé kí gbogbo ilé lówò si ohunkóhun tí ó bá tibè súyò. Àwon àgbà wònyí ló sì máa ńfàse sí ohun gbogbo, bó jé ìjà ni, àwón ni yóò paríi rè. Olórí ilé yì lé sàìlówó, sùgbón ní ti ojó orí, òun ni yíò se olórí.
Orogún ní ètò tí àwon baba wá ti fi lélè fún won. Sùgbón àwon obìnrin iwòyí kò se é bí won tí í se é, òun ni kò jé kó rí bi í tí í rí. Èkíní, ìyàwò àkógbé kò sé é, fí seré lówó àwon baba wa. Ìyàwó àkógbé ni àwon baba wa máa ńsètò ohun gbogbo fún, àwon ni wón máa ńsorò gbogbo fún títí dára bí oko bá se fé soorun, gbogbo èyí ni ìyàwó àkógbé tàbí ìyàálé yì yóò mò pátá. Ìyàálé yí sì máa ńfún omo orogún lómú, sùgbón àwon tòde òní kò le è sé é rárá. Èyí sì máa ńmú àwon orogún se bí omo ìyá. Eni tí ó bá so pé Yorùbá kò mètò, iró ńlá ni, àfi bí won kò bá fé se é. Gbogbo ètò bí a ti ńse ìbátan ni àwon baba wa ti fi lélè. Àwon baba a máa kìlò fún àwon omo wón ohun tí wón kò fé kí wón se bí-ó-tilè-jépé ààrin ìbátan kan ni.
Òrúnmìlà so pé:
Bí omodé bá fé hùwà ògbójú
Tó bá ri ògbó awo kó gbá a lójú
Bí ó bá ri àgbà òsègùn kó je é níyà
Bí ó ba ri aáfàa níbi tó gbé ńforí balè fún Olórun,
Kó dojúu re délè
Á dífá fún àwíigbó
Omo tó ńlùgbó awo
Tí ńjà gbà sègùn níyà
Ó rí alùfáà níbi tó gbé nkirun
Ó dójú è dé lè
Òrúnmìlà ní kí e fi sílè, Ó wá fi yé won pé:-
Àjepé ayé kò sí fomo tó lùgbó awo
Àtelèpé ò sí fomo tó lùgbà òsègùn
Omo tó dojú àfáà délè níbi tó gbé ńyin Olórun Oba
Owó ara rè ló fí ńwákú
Wàràwàrà nikú ìdin, wàràwàrà.
Oríkì a máa fi ebí hàn, a máa mbí àbíjo. Won a máa pa ìtàn fún ni pé ‘báyi ní eléyì rí. Òmíràn wà láàrin àwon ebi nígbà tí ilé bá kan ilé bayí, tí òré bá wo ara won nínú mòlébí, wón a dòré wón a dìyekan. Àwon Yorùbá ìjelo, bí òré bá pò ti òré bá wonúara wón títí, won kì í fé ara wón. Wón rò pé ó ti di mòlébí. Nítorí pé wón féràn ara wón púpò, wón wá di pé mòdàrú dé, ilú míràn wà ní ilú òkè, tí a ó rì olópa mérin péré ní bè. Fún àpeere, nígbà tí mo wá ní Ògbómòsó-ìlú keta tó férè tóbi jù ní Nàìjíríà-ní nnkan bí i 1930-Olópá tí ó wà ní ìlú náà kò ju mérin lo. Ilé èwòn, etí Òsogbo ló wà. Ìdí ni pé wón mo ètó. Ewúré á wà níta, bó o sáso kò s’éni tí ó ká a, ká to wá pé enìkan mú ìbon lówó. Bí ijà dé wón ó paríi rè nínú ilé. Bí won kò paríi rè nínú ilé, wón ó lo òdòo Baálé àdúgbò. Bó bá dè òdò alàgbà a jé pé olúwa rè dáràn nìyen. Bí a bá gbó pé onísé baálè ńpè ènìyàn elòmíràn a sá gún òkè àjà. Àwon elòmíràn so pé ìjoba yìí kò mú ìlosíwájú lówó. Sùgbón kí á so pé owó tí ìjoba òde òní ńlò lórí olópá, tó bá jé pé wón fi se omi sí Èkó ni gbogbo wa ni ìbá máa rómi mu. Bí wón bá fo ńtanná ni, yóò dé ìlú òkè. Nítorínáà àwon baba wa ní ètò tó dára púpò. Eléyí ló jé kí wón lé gbé ayé bí a tí ńgbé ayé. Àwon baba da ara wa. Ká sòtító. Ká pón ara wa lé. Ká kó ara wa ní ìjánu. Òrúnmìlà ní:
Ìwòrí tejú móhùn ti ńseni
Bá a bá tè ó nífá tán
Kó o tún raà rè tè
Ìwòrì tejú móhun ti nseni
Awon má féjà igbà gun òpè”.
Mó pé ńtorí pé o ti sawó kó o fi igbà tó ti já tán gun òpè.
Ìwòrì tejú móhùnto ńseni
Awo mó fibínú yòbe”
Ìjà kì í dé kórò gún ra won káwo wólé yòbe
Ìwòrí tejú mo hunt i ńseni
Káwo mó sán bànté Awo.
Itumòo rè ni pé, e má bá araa yín lóbìnrin sùn. Iyàwó Awo ni ibànté Awo. Won ní olúwa eni kì í bíní léèrè òrò ká sé. Bá a bí ó léèrè òrò so òtító. O ò gbódò sàsèjù nípòkípò tó o lè wà. Má se rá omo ènìyàn je.
Ká má fi kánjúkánjú jayé,
Ká má fi wàràwàrà jákùn idà
Òrò tá a bá fi sà gbà, kámá fi se bínú
Tá a bá débi tó tutu
Ká sinmi sinmi
Òrúnnmìlà ní ká wo wájú ojó títí títí
Ká wèhìn òràn sun un
Nítórí àti sùn eni
“Ati sùn” ni pé, nítorí ojó ìkéhìn. Torí Yorùbá a máa ran ‘ró. Bí Yorùbá kò bá ran’ró kò ì tí ì ráyè ni; nítorí wón so pé:
Bí owó omodé kò bá te eèkù idà
Kì í beèrè ikú tó pa babaa rè.
Wón ní àkódá oró kò dàbí àdágbèhìn. Nítorí èsan ni Yorùbá se máa ńsa fún láìfi araa wón. Yorùbá kì í ja ìjà èbi.
Eke síse kò pé á mò lówó lówó
Ilè dídà kò pé á mò dàgbà
Ojó atisún lebo.
Eléyìí jé ètò Ebí àwon Yorùbá.