Ogun Jija
From Wikipedia
Ogun Jija
Salau, Idiyat Oluwakemi
SALAU IDAYAT OLUWAKEMI
(ÀSÀ YORÙBÁ) ÈTÒ OGUN JIJA NÍ ILÈ YORÙBÁ
Ní ayé àwon baba-ńlá wa ogun jíyà se pàtàkì púpò. Orúko mìíràn tí à ń pe ogun láyé àtijó ni ‘ìgbé. Ogun yìí sì ni a fi i mo ìlú alágbára yàtò sí ìlú tí kò lè dá owó wú. Bí ìlú kan kò bá sì dá ara rè lójú tán kò ní í sígun láti lo kolu ìlú mìíràn, nítorí ohun tí ó wà léyìn òfà ju òjè lo. Awon baba-ńlá wa mo bí Ogun ti le tó ni wón se ń pa á l’ówe pé mà pa mà mú I’à á bá re ogun, òhún ni ìketa í bá ni.
Ogun lè jé ogun àdúgbò si àdúgbò, ìletò sí ìlètò, ìlú sí ìlu, tàbí orílé-èdè sí orílè-èdè. Nínú irú ogun yìí, Orísi nnkan ìjà olóró tí ó bá wà lówó tòtún tòsì àwon oníjà béè ni yóò lò, tí òkan kò sì ní í bìkítà fún èmí tàbí dúkìá èkejì. Irú ìjà báyìí lè tú ìlé, ìlú tàbí orílè-èdè bí ogún bá lo rópá. Ó sì lè so àwon ènìyàn di erú.
Orísìírísìí ni àwon nnkan tí ó lè fa ogun àjàdijú bíi gbógbé sùnmòmí, òtè èmí ìlara, ìjà ààlà, ìjà ìlè, fún igi owó bí obì, òpe òronbó abbl. Nígbà mìíràn a lè sígun láti lè fi pa enu olóyè ogun kan mó tàbí láti fi kó ìlú lógbón kí wón lè sinmi agbaja. Ìgbà mìíràn awon jagunjagun, tí ó lágbára lè féé fi agbára won hàn nípa sísígun tí ìlú mìíràn. Àwon mìíràn sì tilè ń sígun bí òdá owó bá féé dá won.
Bí ó bá ti di dandan pé wón gbódò sígun, ohun kìíní tí wón gbódò se ni kí wón dífá ogun. Awon baba-ńlá wa kì í sígun làìdífá. Wón gbà pé ifá ni yóò so bí òhún yóò ti ri. Bí ifá bá ní ònà kò tíì la, won kò ní í lo. Bí ifá bas ì ní ònà ti là ó di kí wón gbéna nìyen sùgbón tíí ifá ni ònìkò là, se tíí ó sì jé ogun ti won kò gbódò máá lo dadan ni kú wón bèèrè lówó ifá ohun tí won yóò se gégé bí ètùtù táti ja àjà ségun. Yàtò sí èyí, kò sí ogun tí wón lè si láì ètùtù tí ó tó kí wón tóó síi. Wón gbódò bo ògún àti Èsù kí wón to gbéra. Léyìn èyí, wón gbódò jé ki terútomo láàrin ìlú mò pé ogun ti ija. Èyí kì í se fí fi ariwo polongo, kí àwon òtá má baà mò kí wón sì ti múra sílè dè won l’áyé àtijó ìran àwon Èsó ìkòyí olúgbán àti Arèsà ní í máa sáábà pò nínú àwon jagunjagun, nítori ìran won níí ti í jagun.
Àwon ìkòyí ni a máa ń kì bayìí pé:
Èsó ìkòyí omo erù ofà
Omo agbójó ogun béso s’ára,
Àrònì gbójó ogun sòdí wùyèwùyè
Omo Èsó ìkòyí tó gbòfà léyìn
Ojo ló se
Iwájú gangan-an gan.
L’okùnrin fi i gb’ ota.
Ààre ònà-kakenfò ni olóyè ogun tí oyè rè ga jù ní ilè Yorùbá. Ní ayé àtijó. Ààre kò gbodò gbé pò pèlú Aláàfin l’ode Òyó. Eni tí ó bá sin i agbárajù láti kojù ìjàkíjà tí ó bá wíyé ni ó máa ń je o yè yìí lára àwon olóyè ogun tí ó kù ni ìwònyí: Jagun-Jagun ìlú àti jagun ònì ni a ń pè ní Jagùn-nì, Balógun, Òtún Balogun òsí, balógun Asípa, Balógun, Èkerin Balógun, Èkarùn-un Balógun, Abesè Balógun, Alayé Balógun, Èkefà Balógun, Asaájú Balógun, Ayingun Balógun, Àgbàakin Balógun, Ààre-Alásà Balógun, Ààre-Ago Balógun, Ìkólabà Balógun, Ààre-Àgò Balógun, lágùnnì Balógun, Ààre Egbé Omo Balógun, Badà Balógun, Séríkí ni eni tí oyè re tún lágbára jù eni tí ó ba gbóyà ni ó n jéé. Àwon mìíràn tí ó tún ń kó pa ni awon Jándùkú, Olósà àti ìpánle ìlú. Wón máa ń to o ní ìlù ati anífèrè ati onírárà fún kóríyà àwon jagunjagun.
Bí ìmúra ogun ba ti pari won a paroko ranse si ìlu tí won fé fi ogun ko, sùgbón bí irú ìlú béè ko ban i agbara lati dojú ko wón, won a tú bá won á sì maa sìn won. Àwon jagun ní í sáábà máa se orísìírísìí ètò tí oúnje àti àwon èèlò ogun t’ókù yóò fi máa wà ní àrówó tó, àti mímú ojú tó ààbò ìlú pèlú. Ohun tí ó kàn ni pípabùdó ogun. Inú igbó lébàá ìlú tí wón bá fe kolù ni wón máa ń pa bùdó si. Ibè ni won yóò ti máa se ìtójú àwon tí bá fara gbogbé lójú ogun tàbí àwon tí àìsàn bá kolù. Orísìírísìí ète ogun ni àwon baba-ńlá wa máa ńlò láti fi bá òtá jà. Wón lè se é kí òtá má lè dé ibi ounje tàbí ibi tí omi wà, won le da oògun sínú oúnje won, wón lè ró ònà, wón lè w’òlú lójijì ki wón bèrè sí i dá’ná sun ile won. Lára ète ogun ni mímo odù yíká ìlú, wiwa yàrà yí ìlú ká ríró ònà tí ó wo ìlú.
Bí Ogun bá ti bèrè tán, ko sí nnkan tí àwon jagunjagun kò lè lo, bi òkò, ìdà agedengbe, kùmò, àdá, àkàranpo, ibo-abbl. Wón tún lè fi òògùn sára bíi òkígbé, asákìí ibon, aféta, ayeta, àféèrí, àjàrà, ìsújú, kánákò wón tún lè je àjesári tí yóò mú un rorùn fún won láti ja àjàyè. Isé ogun jíjà kì í se isé ojo tàbí òle, idí nìyí tí àwon baba-ńlá wa fi máa ń pa a lówe pé “Akanju-lowo” ní i se isé ogun, “Olórun férè-se è” ni i se ìsé àgbè”.
Bí ogun bá ti sé tán, èyí tí ó kàn ni ètò ìpíngún. Ti oba ìlú ni wón máa ń sáábà kókó ipo nínú ìkógùn léyìn èyí ni yóò kan àwon ológun. Nígbà mííràn bá ènìyàn bá ti se tó ni yóò je tó nínú ogun. Ipò ni won fi máa ń pín ogun. Kò sì sí eni tí ó lè so pé lébe kò pon omo re àfi bí won yóò bá pin Olúwarè pàápàá mó ìkógun. Nínú ohun tí à ń kó ní ogun ni erú okùnrin ati erú obìnrin. Bí obìnrin bá si je òjú ní gbèsè, Ààre ni àákókó fún àfi bí ó bá fúnra rè so pé òun kò fé, léyìn ìyen ni ó tó kan àwon olóyè ogun ní sísè-n-tèlé bi a ti se kà wón.