Isedale Ilu Ijebu-Jesa
From Wikipedia
ÌTÀN ÌSÈDÁLÈ ÌLÚ ÌJÈLÚ-JÈSÀ
Orísìírísìí ìtàn àtenudénu ni a ti gbó nípa ìlú Ìjèbú-Jèsà, òrò òkèèrè sì nìyí, bí kò bá lé yóò dín.
Òkan nínú àwon ìtàn náà so pé; Owà Ilésà kìíní Ajíbógun àti Oba Ìjèbú - Jèsà kìíni, Agígírí jé tègbón tàbúrò. Oba Ìjèbú - Jèsà ni ègbón tí Owá sì jé àbúrò. Bákan náà, tègbón tàbúrò ni ìyá tí ó bí won. Láti omo omún ni ìyá Ajíbógun Owá Ilésà ti kú ìyá Agígírì tí ó jé ègbón ìyá rè ló wò ó dàgbà, omún rè ló sì mún dàgbà. Èyí ló mú kí won di kòrí-kòsùn ara won láti kékeré wá, won kì í sìí yara won bí ó ti wù kí ó rí.
Ìgbà tí wón dàgbà tán, tí ó di wí pé wón ń wá ibùjókòó tí won yóò tèdó, àwon méjèéji – Agírírí àti Ajíbógun yìí náà ló jìjo dìde láti Ilé-Ife. Wón wá sí ilè Ìjèsà láti dó sí kí won lè ni àyè ìjoba tiwon. Ajíbógun dúró níbi tí a ń pè ní Ilésa lónií yìí, òun sì ni Owá Ilésà kìíní. Agígírí rìn díè síwájú kí ó tó dúró. Lákòókó tí ó fi dúró yen, ó rò wí pé òun ti rìn jìnnà díè sí àbúrò òun kò mò wí pé nnkan ibùsò méfà péré ni òun tí ì rín. Sùgbón, lónà kìíní ná, kò fé rìn jìnnà púpò sí àbùrò rè gégé bí ìpinnu won pé àwon kò gbódò jìnnà sára won bí ó ti lè jé wí pé àwon méjèè jì kò jo fé gbé ibùdó kan náà. Lónà kejì, ò lè jé wí pé bóyá nítorí pé esè lásán tó fi rín nígbà náà tàbí nítorí pé agìnjù tó fi orí là nígbà náà ló se rò wí pé ibi tí òun ti rìn ti nasè díè sí òdò àbúrò òun lo se dúró ni ibi tí a ń pè ní Ijèbú - Jèsà lónìí.
Kì won tó kúrò ni Ifè, won mú àádota ènìyàn pèlú won, sùgbón ìgbà tí wón dé Ilésà ti Ajíbógun dúró, ègbón rè fùn un ní ogbòn nínú àádótà ènìyàn náà. Ó ní òun gégé bí ègbón, òun lè dáàbò bo ara òun ó sí kó ogún tó kù wá sí ibùdo rè ni Ijèbú - Jèsà. Ìdí nìyí tí a fi ń ki ìlú náà pé;
“Ijèsà ogbòn
Ìjèbú ogún
É sìí bó se a rí
Kógún a paré
mógbòn lára”
Ìtàn míràn so fún wa pé omo ìyá ni Agígírí àti Ajíbógun ni Ìlé-Ifè. Ajíbógun ló lo bomi òkun wá fún bàbá won - olófin tí ó fójú láti fi se egbogi fún un kí ó lé ríran padà. Ó lo, ó si bò. Sùgbón kí ó tó dé àwon ènìyàn pàápàá àwon ègbón rè rò wí pé ó ti kú, wón sì ti fi bàbá won sílè fún àwon ìyàwó re fún ìtójú. Kí won tó lo, wón pín erù tàbí ohùn ìní bàbá won láìfi nnkan kan sílè fún àbúro won – Ajíbógun. Ìgbà tí ó dé, ó bu omi òkun bò, wón lo omi yìí, bàbá won sì ríran.
Ojú Ajíbógun korò, inú sì bi pé àwon ègbón òun ti fi bàbá won sílè tí wón sì kó ohun ìnú rè lo. Bàbá won rí i pé inú bí i, ó sì pàrowà fún un. “Omo àlè ní í rínú tí kì í bí, omo àlè la ń bè tí kì í gbó” báyìí ló gba ìpé (èbè bàbá rè. Sùgbón bàbá rè fún un ní idà kan – Idà Ajàségun ni, ó ni kí ó máa lé awon ègbón rè lo pé ibikíbi tí ó bá bá won, kí o bèèrè ohun ìní tirè lówó won. Ó pàse fún un pé kò gbodò pa wón. Ajíbógun mú ìrin-àjò rè pòn, níkehìn ó bá àwon ègbón rè ó sì gba òpòlopò ohun ìní padà lówó won. Pèlú iségun lóri àwon arákùnrin rè yìí, kò ní ìtélórùn, òun náà fé ní ibùjókòó tí yóò ti máa se ìjoba tirè.
Kò sí ohun tí ó dàbí omo ìyá nítorí pé okùn omo ìyá yi púpò. Agígírí féràn Ajíbógun owá Obòkun púpò nítorí pé omo ìyá rè ni. Bàyìí ni àwon méjèèjì pèrè pò. Láti fi Ilé - Ifè sílè kí won si wá ibùjókòó tuntun fún ara won níbi tí wón yóò ti máa se ìjoba won.
Itán so pé Ìbòkun ni wón kókó dó sí kí won tó pínyà. Owá gba Òdùdu lo, Oba Ìjèbú - Jèsà sì gba Ilékété lo. Ó kúrò níbè lo sí Eèsún. Láti Eèsún ló ti wá sí Agóró. Agóró yìí ló dúro sí tí ó fi rán Lúmòogun akíkanju kan pàtàkì nínú won tí ó tè lé e pé kí ó lo sí iwájú díè kí lo wo ibi tí ilè bá ti dára tí àwon lè dó sí. Lúmòogun le títí bí èmí ìyá aláró kò padà. Àlo rámirámi ni à ń rí ni òran Lúmòogun, a kì í rábò rè. Ìgbà ti Agígírí kò rí Lúmòogun, ominú bèrèsí í kó ó, bóyá ó ti sonù tàbí bóyà eranko búburú ti pá je. Inú fún èdò fun ni ó fi bó sónà láti wá a títí tí òun ó fi rí i. Ibi tí wón ti ń wá a kiri ni wón ti gbúròó rè ni ibì kan tí a ń pè ní Òkènísà ní Ìjèbú - Jèsà lónìí yìí.
Ìyàlénu ńláńlá ló jé fún Agígírí láti rí Lúmòogun pèlú àwon ode mélòó kan, Ó ti para pò pèlú àwon ode wònyí ó sì ti gbàgbé isé tí wón rán an nítorí tí ibè dùn mó on fún owó ìfé tí àwon ode náà fi gbà á. Inú bí Agígírì ó sì gbé e bú. Sùgbón ìsàlè díè ni òun náà bá dúro sí. Eléyìí ni wón se máa ń pe Òkènísà tí wón dó sí yìí ní orí ayé. Wón á ní “Òkènísà orí ayé”.
Agbo ilée Bajimon ni Òkè - Ojà ni Agígírí kókó fi se ibùjókòó. Kò pé púpò léhin èyí ni ó bá lo jà ogun kan, sùgbón kí ó tó padà dé, omo rè kan gvà òté ńlá kan jo tí ó fi jé wí pé Agígírì kò lè padà sí ilée Bajimo mó. Ìlédè ni Agígírí kojá sí láti lo múlè tuntun tí ó sì kòlé sí Ìlédè náà ní ibi tí ààfin Oba Ijèbú -Jèsà wà títí di òní yìí. Ó jókòó nibè, ó sí pe àwon tí ó sì jé olóòótó sí i wón múra láti gbé ogun ti omo rè náà títí tí wón fi ségun rè. Níkehìn, omo náà túnúnbá fún bàbá rè ati àwon omo - ogun rè. “Ojù iná kó ni ewùrà ń hurun”. Enu ti ìgbín sì fib ú òrìsà yóò fi lolè dandan ni” Omo náà teríba fún bàbá rè ó sì mò àgbà légbòn-ón.
Ìtàn míràn bí a se te Ìjèbú - Jèsà dò àti bí a se mò ón tàbí so orúko rè ní Ìjèbú - Jèsà ni ìtàn àwon akíkanjú tàbí akoni ode méje tí wón gbéra láti Ife láti se ode lo. Wón se ode títí ìgbá tí wón dé ibi kan, olórí wón fi ara pa. Wón bèrèsí í tójúu rè ìgbà tí wón se àkíyèsí wí pé ogbé náà san díè, wón tún gbéra, wón mú ònà-àjò won pòn. Ìgà tí wón dé ibi tí a ń pè ní Ìjèbú - Jèsà lónìí yìí ni èjè bá tún bèrèsí í sàn jáde láti ojú ogbé okùnrin náà. Wón bá dúró níbè làti máa tójú egbò náà, wón sì dúró pé díè. Nígbèhìn, wón fi olórí wón yìí síbè, wón pa àgó kan síbè kí ó máa gbé e. Ìgbà tí àwon náà bá sode lo títí, won a tún padà sódò olórí won yìí láti wá tójùu rè àti láti wá simi lálé. Wón se àkíyèsí pé ibè náà dára láti máa gbé ni wón bá kúkú sobè dilé. Ìgbà tí ara olórí won yá tán, tí wón bá sode lo títí, ibè ni wón ń fàbò sí títí tí ó fi ń gbòrò sí i. Orúko tí Olórí won – Agígírí so ibè ni ÌJÈBÚ nítorí pe ÌJE ni Ìjèsà máa ń pe ÈJÉ. Nígbà tí ìyípadà sì ń dé tí ojú ń là á sí i ni wón so orúko ìlú da ÌJÈBÚ dípò Ìjébú tí wón ti ń pè é télè. Agígírì yí ni Oba Ìjèbú - Jèsà kiíní, àwon ìran olóde méje ìjósí ló di ìdílé méje tí ń jóba Ìjèbú - Jèsà títí di òní.
Sùgbón Ìjèbú - Erè ni wón kókó máa ń pe ìlú yìí rí nítorí erè tí ó se ìdènà fún awon Òyó tí ó ń gbógun ti ilè Ìjèsà nígbà kan. Ní ìlú náà erè se ìdíwó fún àwon jagunjagun Òyó ni wón bá fi ń pe ìlú náà ni Ìjèbú - Erè. Ní odún 1926 ni egbé tí a mò sí “Ìjèbú - Jèsà Progressive Union” yí orúko ìlú náà kúrò láti Ìjèbú - Erè sí Ijèbú - Jèsà nítorí pé ilè Ìjèsà ni Ìjèbú yìí wa.
A níláti tóka sí i pé Ìjèbú ti Ìjèsà yí lè ní nnkan kan í se pèlú Ìjèbú ti Ìjèbù – Òde. Bí wón kò tilè ní orírun kan náà. Ìtàn lè xxxxxx pa wón pò nipa àjojé orúko, àjose kankan lè máa sí láàárin won nígbà kan tí rí ju wí pé orúko yìí, tó wu ògbóni kìíní Oba Ìjèbú - Jèsà nígbà tí ó bá àbúrò rè Ajíbógun lo bòkun, wón gba ònà Ìjèbú – Òde lo. Ibè ló ti mú orúko yìí bò tí ó sì fi so ilú tí òun náà tèdó.
Nínú àwon ìtán òkè yí àwon méjì ló so bí a se so ìlú náà ní Ìjèbú sùgbón ó dàbí eni pé a lè gba ti irúfé èyí tí ó so pé Ìjèbú – Òde ni Oba Ìjèbú Jèsà ti mú orúko náà wá ní eléyìí ti ó bójú mu díè. Orúko yìí ló wú n tí ó sì so ìlú tí òun náà tèdó ní orúko náà. Orúko oyè rè ni Ògbóni. Ìtán so fún wa pé ibè náà ló ti mú un bò.
Gégé bi ìtàn àtenudénu, orísìírísìí òná ni a máa ń gbà láti fi ìdí òótó múlè, sùgbón ó kù sówó àwon onímò òde òní láti se àgbéyèwò àwon ìtàn wònyí kí a sì mú eléyìí tí ó bá fara jo òótó jù lo nínú won.
Nípa pé tègbón tàbúrò ni Owá Ilésà àti Oba Ijèbú - Jèsà jé láti àárò ojó wà yìí, so wón di kòrí – kòsùn ara won. Wón so ó di nnkan ìnira làti ya ara kódà, igbín àti ìkarahun ni wón jé sí ara won. Sé bí ìgbín bá sì fà ìkarahun rè a tè lé e ni a máa ń gbó. Ìgbà tí ó di wí pé àwon tègbón tàbúrò yí máa fi Ifé sílè, ìgbà kan náà ni wón gbéra kúrò lóhùnún, apá ibì ken náà ni wón sì gbà lo láti lo tèdó sí. Òrò won náà wà di ti a já tí kì í lo kí korokoro rè gbélè. Ibi tí a bá ti rí ègbón ni a ó ti rí abúrò. Àjose ti ó wà láàárín wón pò gan-an tí ó fi jé wí pé ní gbogbo ilè Ijèsà, Oba Ìjèbú - Jèsà àti Owá Ilésà jo ní àwon nnkan kan lápapò béè náà si ni àwon ènìyàn won.
Tí Owá bá fé fi ènìyàn borè láyé àtijó, Oba Ìjèbú - Jèsà gbódò gbó nípa rè.
Tí Owá bá fé bògún, ó ní ipa tí Oba Ijèbú -Jèsà gbódò kó níbè, ó sì ní iye ojó tí ó gbódò lò ní Ilèsà. Ní ojó àbolégùnún, ìlù Oba Ìjèbù - Jèsà ni wón máa n lù ní Ilésà fún gbogbo àwon àgbà Ìjèsà làti jó. Nìgbà tí Oba Ìjèbú - Jèsà bá ń bò wálé léhìn òpò ojó tí ó ti lò ni Ilésà fún odún ògún, otáforíjofa ni àwon ènìyàn rè ti gbódò pàdé rè.
Ìdí nìyí tí wón fi máa ń so pé;
“ Kàí bi an kolíjèbú
Níbi an tònà Ìjèsàá bò
Otáforíjoja ònà ni an kolijèbú
Omo Egbùrùkòyàkè”
Orísìírísìí oyè ni wón máa ń je ní Ilésà tí won sìń jé ní Ìjèbú Jèsà. A rí Ògbóni ní Ilésà béè náà ni ó wà ní Ìjèbú Jèsà. Ara ìwàrèfà mefà ni Ògbóni méjèejì yí wa ni Ilésà sùgbón Ògbón Ìjèbú - Jèsà ni asáájú àwon ìwàrèfà náà. a rí àwon olóyè bí Obaálá, Rísàwé, Òdolé, Léjòfi Sàlórò Àrápaté àti Obádò ni Ìjèbú-Jèsà bí wón ti wà ni Ilésà.
Bákan náà, orísìírísìí àdúgbò ni a rí tí orúko won bá ara won mu ní àwon ìlú méjèèjì yí fún àpeere bí a se rí Ògbón Ìlórò ni Ìjèbú - Jèsà náà ni a rí i ní Ilésà, Òkènísà wà ní Ìjèbú - Jèsà, Òkèsà sì wà ní Ilésà. Odò-Esè wà ní ìlú méjèèjì yí béè náà ni Eréjà pèlú.
Nínú gbogbo àwon ìlú tí ó wà ní Ilè Ìjèsà, èdè tàbí ohùn ti Ilésà àti ti Ijèbú-Jèsà ló bá ara won mu jù lo.
Oba Ìjèbú - Jèsà ló máa ń fi Owá tuntun han gbogbo Ìjèsà gégé bí olórí won tuntun léhìn tí ó bá ti súre fún un tán.
Tí òkan nínú won bá sì wàjà, óun ni ogún ti wón máa ń je lódò ara won bí aya, erú àti erù
Ní ìgbà ayé ogun, òtún ogun, ni Ìjèbú-Jèsà jé ní ilè Ìjèsà, wón sì ní òná tiwon yàtò sí ti àwon yòókù.
Nígbà tí ilè Ijèsà dàrú nígbà kan láyé ojóun, àrìmo-kùnrin owá àti àrìmo-bìnrin Oba Ìjèbú - Jèsà ni wón fi se ètùtù kí ilè Ìjèsà tó rójú ráyè, kí ó tó tàbà tuse.
Nítorí pé Oba Ìjèbú - Jèsà àti Owá Ilésà jé tègbón tàbúrò látàárò ojó wá, àjose tiwon tún lé igbá kan ju ti gbogbo àwon oba ilè Ìjèsà tó kù lo nítorí pé “Owá ati Ògbóni Ìjèbú -Jèsà ló mo ohun tí wón jo dì sérù ara won”.