Adeyeye, A. Taiwo
From Wikipedia
ADEYEYE A. TAIWO
ORÍLÈ-ÈDÈ YORÙBÁ
Ìran Yorùbá jé ìran kan tí ó ní àsà àti ìsèse púpò. Nínú àsà àti ìsèsè Yorùbá ni a hun ìtàn tó rò mó Yorùbá gégé bí orílè-èdè. Àrídìmú ìtàn Yorùbá fi hàn pé Odùduwà ni ó jé baba ńlá Yorùbá. Àwon tí a mò gégé bi Yorùbá ni àwon orílè-èdè àti ìran tí won n so èdè Yorùbá; ti won n sin èsìn odùduwà àti àwon tí won ni ojú àmúwayé kan náà bi tì àwon eni àárò. Gbogbo ibi tí a mo si káàárò-Ojìíre ni Yorùbá wà. Àwon èyà Yorùbá kòòkan ti fón káàkiri àwon orílè-èdè mìíràn lábé òrun. À óò se àgbéyèwò èyà Yorùbá ni gbobgo ilèkílè níbi tí wón fon kiri lo àti ìdí tí won fi fónká béè.
ORÍLÈ-ÈDÈ NÀÌJÍRÍA:
Ipínlè Lagos, Ògùn, Òyó Ondó, Èkìtì, Òsun apá kan ni Bini, apá kan ni kogi àti ìpínlè Kwara. Ni apa àríwá ile Naijiria a rí àwon Yorùbá níbè bákan náà. Kano: Gogobìri, Sokoto; Beriberi
ORÍLÈ-ÈDÈ BENIN, TOGO, GANA ATI SARO
Àwon ni Ègùn ilè kútonu, Ègùn Ìbàerìbá ilè Benin, Gaa ilè Togo àti Gana; ati Kiriyo ilè sara (Sierra Leone) ORÍLÈ-ÈDÈ AMERICA: Àwon orílè-èdè tí ó wà láàárín Amerika ti àríwá àti ti gúúsù: Cuba, Trinidada ati Tobago, Jamaica ati erékùsù Caribbean pèlú àwon ìpínlè òkè lápá ila-oòrùn ti Amerika ti Gúúsù (Brazil ati béè béè lo). Bí ó tilè jé pé àwon omo Odùdùwà tàn kálè bii èèrùn lódè òní, èrí wà pé orílè-èdè kan náà ni won. Àti wí pé èdè kan náà ni won ń so níbikíbi ti won lè wà. Ìyàtò díèdíè ló wà nínú èdè Yorùbá àjùmòlò àti ti àwon tó wà lágbègbè káàkiri. A lè tóka síi pé àwon èdè Yorùbá ń yí padà láti ibì kan de ibì kejì. Àwon ìdí wònyí ló fa irú ìyàtò béè: i. Àwon akoni tó jáde ni Ilé-Ife ń gbàgbé àwon èdè won díèdíè. ii. Èdè tí àwon àwon omo Odùduwà tí ó jáde nì Ilé-Ife bá níbi tí wón gbà lo ń borí èdè Yorùbá. iii. Bí àwon omo Yorùbá se ń rìn jìnnà sí Ilé-Ifè ni ahón àwon èyà náà ń yàtò. Àwon tó gba ònà òkun lo ń fo èdè Yorùbá tí o lami, tí à ń dàpè ni ANAGO, àwon to gba ònà igbó àti Òdàn lo ń so ògbidi Yorùbá, irú won ni a si ń pen i ará okè. Ìgúnlè, gbogbo àwon onímò nípa èdè lo faramó on pé nínú lítírésò alohùn ni èèyàn ti lè ri ojúlówó ìtàn tó rò mó orírun ìran kan pàtó. Gégé bí orílè-èdè, asa, àti ìse Yorùbá kógo já. Ìtàn orírun won si sodo sínú àsà won.