Ibowo fun Agba

From Wikipedia

Ìbòwò Fún Òbí àti Àgbà

Òbí omo ni olókò tí ó wa omo wá sí ilé ayé. Ojú bàbá àti ìyá a máa rí nnkan lórí omo. Se ìdààmú oyún rírù kiri ni a lè bá abiyamo sírò ni tàbí ìsárékiri baba lori àgbo kíka àti wíwá jíje mímu? Yorùbá bò wón ní: ìyá ni wúrà, baba ni díńgí. Omo tí ó bá gbó ti àwon òbí tí ó sì bòwò fún won yóò gba ìre lénu òbí, yóò sì pé lórí ilè. Yorùbá gbà pé ó di dandan kí omodé tí ó bá warùn kì sí òbí parun.

Ní ìdá kejì èwè, tí a bá ń sòrò ìbòwò fún òbí ní àwùjo Yorùbá, kì í se bàbá àti ìyá eni nìkan ni a ní lókàn. Gbogbo eni tí ó bá ju ni lo ni. Ìjìyà ìparun kan yìí náà ló wà fún eni tí kò bòwò fún àgbà. Àlàdé (1982:140 se àgbékalè Odù Ifá kan tí ó so àtubòtán àìbòwò fún òbí àti àgbà

Bí omodé bá fé hùwà ògbójú

Tó bá rí ògbó awo kó gbá a lójú

Bí ó bá rí àgbà òsègùn kó je é níyà

Bí ó bá ri aafaa níbi tó gbé nforí balè fún Olórun

Kó dojúu re délè

A dífá fún àwíìgbó

Omo tó ńlùgbó awo

Tí ńjàgbà sègùn níyà

Ó rí alùfáà níbi tó gbé ńkírun

Ó dojú è dé lè

Òrúnmìlà ní kí e fi sílè, ó wá fi yé won pé:

Àjepé ayé kò sí fómo tó lùgbó awo

Àtelèpé ò sí fómo tó lùgbà òsègùn

Omo tó dojú àfáà délè nibi tó gbé ńyin Olórun oba

Owó ara rè ló fi nwákú


Wàràwàrà nikú ìdin, wàràwàrà.

(Àlàdé 1982: 140)

Àlàdé ní ìmòràn fún eni ti kò bá fé kú ní wàràwàrà gégé bí odù Ifá òkè yìí se so. Ó ní Yorùbá gbà pé gbogbo eni tí ó ba ti siwájú eni dáyé ju ni lo, a sì ní láti máa bòwò fún won A kò gbodò yájú sí won nítorí enikéni tó bá fé dàgbà kò gbodò gba òpá lówó arúgbó.

Orlando sòrò lorí ìbòwò fún àgbà. Ó fi àpeere oko àti ìyàwó gba aráyé ni ìmòràn lórí ìbòwò fún àgbà. Ó se pàtàkì kí á ránti pé ipò òbí àti àgbà ni oko wà sí ìyàwó ní àwùjo Yorùbá. Yorùbá gbà pé oko ni adé orí aya. Ó ye kí oko tójú aya kí aya, sì bòwò fún oko rè. Lójó tí baálé ilé bá fé fa ìyàwó fún oko rè. Wón a so fún oko òhún pé ìtójú omo àwon di owó rè. Oko ni gbé e láti ibi tí àwon òbí ìyáwó tójú rè dé.

Kò ye ko tún ma pàse fún mi mó o ìyàwó

Kò ye ko tún je gàba lórí mi ìyàwó.


A ti sàlàyé pé oko ni olórí aya ni àwùjo Yorùbá. Ibi tí a bá ti pè ní orí a kì í fi telè. Eko ìwà omolúwàbí Orlando bí ó se hàn nínú àyolò òkè yìí, ni pé ìyàwó tí ń pàse lórí oko rè, tí ń je gàba lórí oko rè kì í se ìyàwó rere, béè ni kì í se omolúwàbí.

Okorin yìí tún sòrò díè lórí ìbòwò

Bí bèbí ti dára tó ó fìwà bewàjé

Bí sisí ti dára tó ó fìwà bewàjé


Omo dára kò mà dè níwà alákorí


Òkorin fi yé wa pé ìyàwó tí kò bòwò fún àgbà, alákorí ni, omoge tí ó dára tí kò ní ìwà kò kógo já, kò sì le jé omolúwàbí. Òkorin yìí tún sòrò lórí ohun tí àìbòwò fún àgbà lè fi odìndi orílè èdè sé se. Bí àpeere

Ìwà àìfàgbà-féníkan ò jáyé ó gún

Ká mu kúrò níwáa wa

Ohun tólúkálukú máa je ló ń wá

E jé kí Nàìjíríà o tòrò


Nínú àyolò òkè yìí Orlando sàlàyé pé Nàìjíríà gégé bí orílè èdè kò tòrò. Níwòn ìgbà tí ó jé pé ara orílè èdè Nàìjíríà ni ilè Yorùbá wà, a jé pé, a kò fi àgbà fún enìkan. Eni ti a bá gbà ní àgbà, ó di dandan kí á bòwò fún un. Lójú tiwa, àkíyèsí òkorin yìí tònà nítorí ibikíbi ti kò ba ti si ìbòwò fún àgbà, yálà nínú ebí, agbo ilé, ìlú, ìjoba ìbílè, ibi isé, ibi eré, ìjoba ìpínlè tàbí Nàìjíríà lápapò, kò le sí ìlosíwájú níbè.

Bákan náà ni òrò rí ni àwùjo àwon Hausa. Ààyé pàtàkì ni òrò ìbòwò fún àgbà wà. Òwe Hausa kan so pé ‘Bin na gaba bin Allah’. Èyí túmò sí pé kí á bòwò fún Olórun àti ènìyàn. Hausa gbà pé a gbódò bèrù Olórun àti ènìyàn. Èyí sí gbodò han nínú ònà tí à ń gbà bòwò fún won. Tí a bá ń sòrò ìbòwò fún àgbà ní àwùjo Hausa, kì í se eni tí ó bí wa nìkan ni a ní lókàn bí kò se gbogo eni tí ó ba ti jù wá lo.

Dan Maraya sòrò lórí ipò tí ìbòwò fún òbí àti àgbà wà ni àwùjo Hausa:

Da farken Allah ne gaba

Manzon Allah na biye

To uwa da uba sunna biye


(Lákòókó, Olórun ni asiwájú gbogbo èdá

Òjísé Olórun ni àtèlé

Baba àti ìyá ló tún tè lé é)


Nínú àyolò yìí, Dan Maraya se àgbékalè ètò ìbòwò bí ó se wà ni sísè-n-tèlé ní àwùjo Hausa. Olórun se àkókó, òjísé Olórun se èkejì nígbà ti bàbá àti ìyá se èketa. Ó se pàtàkì kí á rántí pé a kò le rí Olórun sójú, a kò sì le rí òjísé rè tí se Ànábí. Bàbá àti ìyà nìkan ni won jé èdá alààyè tí wón se é rí sójú. Ní kúkurú, ohun tí Dan Maraya ń so ni pé bàbá àti ìyá ni ó ye kí á bòwò fún jù.

Àgbékalè rè yìí bá àwùjo Hausa mu púpò nítorí ètò ìbòwò fún àgbà àti òbí fesè múlè púpò débi i pé ó sòro púpò fún omodé láti wo àgbà lójú. Èyí fe se àkóbá díè fún ìjoba tiwa-n-tiwa tí ó wà ní orílè èdè Nàìjíría ní apá òdò àwon Hausa. Èyí rí béè nítorí bí àwon asiwájú won gan-an ń se asemóse, ó nira fún won láti kó irú asiwájú béè ní ìjánu. Àgbékalè ètò ìbòwò fún àgbà yìí ní àwùjo Hausa tún hànde nínú ohun tí ó ń selè ní àsìkò tí àwon aláwò funfun gòkè wá. Bì ó tilè jé pé won se àgbékalè ìjoba tuntun ni apá ilè Yorùbá àti ti Ìgbò síbè won kò se béè ní àwùjo Hausa nítorí wón gbà pé enu àgbà tí wón jé asiwájú àwùjo won ran ilè dáradára.

Dan Maraya tún sòrò lórí ìbòwò fún òbí àti àgbà:

Idan ka haifi danka

Ka ka ai shi gun karatu

Ika I sa koyariwa kowanikuna

Ika I sa I yanke farce

Sai sa I wanke rigahulada wando

I je aji ka gane

Sannan I zan karatu


(Nítorí bí a bá bí omo

A gbé e lo sí ilé èkó

Tisa yóò máa fi ojoojúmó

Kóo bí a ti ń gé èékánná

Bí a se n fo èwù, sòkòtò àti fila

Tísà yóò ko ní àwon ìwà rere

Àti íbòwò fún obi

Nínú orin yìí, Dan Maraya je kí á mò pé Tísà a máa ko omo ni ìmótótó, isé ilé síse àti ìbòwò fún òbí. Èyí fi hàn pé àwon tísà jé agbáterù èkó ìwà omolúwàbí. Ìrànlówó pàtàkì ni èyí je fún àwùjo.

Tí a bá wo ìgbàgbó àwùjo méjéèjì lórí ìbòwò fún àgbà bí ó se hàn nínú ìtókasi tí àwon òkorin méjéèjì se. Ó hàn pé ohun tí à ń retí láti òdò omolúwàbí nínú àwùjo méjéèjì. Àfojúdi ni òdìkejì íbòwò. Kò sí ònà ti aláfojúdi fi lè jé omolúwàbí nínú àwùjo méjéèjì.