Isedale Ilu Ijebu-Jesa

From Wikipedia

ÌTÀN ÌSÈDÁLÈ ÌLÚ ÌJÈLÚ-JÈSÀ

Orísìírísìí ìtàn àtenudénu ni a ti gbó nípa ìlú Ìjèbú-Jèsà, òrò òkèèrè sì nìyí, bí kò bá lé yóò dín.

Òkan nínú àwon ìtàn náà so pé; Owà Ilésà kìíní Ajíbógun àti Oba Ìjèbú - Jèsà kìíni, Agígírí jé tègbón tàbúrò. Oba Ìjèbú - Jèsà ni ègbón tí Owá sì jé àbúrò. Bákan náà, tègbón tàbúrò ni ìyá tí ó bí won. Láti omo omún ni ìyá Ajíbógun Owá Ilésà ti kú ìyá Agígírì tí ó jé ègbón ìyá rè ló wò ó dàgbà, omún rè ló sì mún dàgbà. Èyí ló mú kí won di kòrí-kòsùn ara won láti kékeré wá, won kì í sìí yara won bí ó ti wù kí ó rí.

Ìgbà tí wón dàgbà tán, tí ó di wí pé wón ń wá ibùjókòó tí won yóò tèdó, àwon méjèéji – Agírírí àti Ajíbógun yìí náà ló jìjo dìde láti Ilé-Ife. Wón wá sí ilè Ìjèsà láti dó sí kí won lè ni àyè ìjoba tiwon. Ajíbógun dúró níbi tí a ń pè ní Ilésa lónií yìí, òun sì ni Owá Ilésà kìíní. Agígírí rìn díè síwájú kí ó tó dúró. Lákòókó tí ó fi dúró yen, ó rò wí pé òun ti rìn jìnnà díè sí àbúrò òun kò mò wí pé nnkan ibùsò méfà péré ni òun tí ì rín. Sùgbón, lónà kìíní ná, kò fé rìn jìnnà púpò sí àbùrò rè gégé bí ìpinnu won pé àwon kò gbódò jìnnà sára won bí ó ti lè jé wí pé àwon méjèè jì kò jo fé gbé ibùdó kan náà. Lónà kejì, ò lè jé wí pé bóyá nítorí pé esè lásán tó fi rín nígbà náà tàbí nítorí pé agìnjù tó fi orí là nígbà náà ló se rò wí pé ibi tí òun ti rìn ti nasè díè sí òdò àbúrò òun lo se dúró ni ibi tí a ń pè ní Ijèbú - Jèsà lónìí.

Kì won tó kúrò ni Ifè, won mú àádota ènìyàn pèlú won, sùgbón ìgbà tí wón dé Ilésà ti Ajíbógun dúró, ègbón rè fùn un ní ogbòn nínú àádótà ènìyàn náà. Ó ní òun gégé bí ègbón, òun lè dáàbò bo ara òun ó sí kó ogún tó kù wá sí ibùdo rè ni Ijèbú - Jèsà. Ìdí nìyí tí a fi ń ki ìlú náà pé;

“Ijèsà ogbòn

Ìjèbú ogún

É sìí bó se a rí

Kógún a paré

mógbòn lára”

Ìtàn míràn so fún wa pé omo ìyá ni Agígírí àti Ajíbógun ni Ìlé-Ifè. Ajíbógun ló lo bomi òkun wá fún bàbá won - olófin tí ó fójú láti fi se egbogi fún un kí ó lé ríran padà. Ó lo, ó si bò. Sùgbón kí ó tó dé àwon ènìyàn pàápàá àwon ègbón rè rò wí pé ó ti kú, wón sì ti fi bàbá won sílè fún àwon ìyàwó re fún ìtójú. Kí won tó lo, wón pín erù tàbí ohùn ìní bàbá won láìfi nnkan kan sílè fún àbúro won – Ajíbógun. Ìgbà tí ó dé, ó bu omi òkun bò, wón lo omi yìí, bàbá won sì ríran.

Ojú Ajíbógun korò, inú sì bi pé àwon ègbón òun ti fi bàbá won sílè tí wón sì kó ohun ìnú rè lo. Bàbá won rí i pé inú bí i, ó sì pàrowà fún un. “Omo àlè ní í rínú tí kì í bí, omo àlè la ń bè tí kì í gbó” báyìí ló gba ìpé (èbè bàbá rè. Sùgbón bàbá rè fún un ní idà kan – Idà Ajàségun ni, ó ni kí ó máa lé awon ègbón rè lo pé ibikíbi tí ó bá bá won, kí o bèèrè ohun ìní tirè lówó won. Ó pàse fún un pé kò gbodò pa wón. Ajíbógun mú ìrin-àjò rè pòn, níkehìn ó bá àwon ègbón rè ó sì gba òpòlopò ohun ìní padà lówó won. Pèlú iségun lóri àwon arákùnrin rè yìí, kò ní ìtélórùn, òun náà fé ní ibùjókòó tí yóò ti máa se ìjoba tirè.

Kò sí ohun tí ó dàbí omo ìyá nítorí pé okùn omo ìyá yi púpò. Agígírí féràn Ajíbógun owá Obòkun púpò nítorí pé omo ìyá rè ni. Bàyìí ni àwon méjèèjì pèrè pò. Láti fi Ilé - Ifè sílè kí won si wá ibùjókòó tuntun fún ara won níbi tí wón yóò ti máa se ìjoba won.

Itán so pé Ìbòkun ni wón kókó dó sí kí won tó pínyà. Owá gba Òdùdu lo, Oba Ìjèbú - Jèsà sì gba Ilékété lo. Ó kúrò níbè lo sí Eèsún. Láti Eèsún ló ti wá sí Agóró. Agóró yìí ló dúro sí tí ó fi rán Lúmòogun akíkanju kan pàtàkì nínú won tí ó tè lé e pé kí ó lo sí iwájú díè kí lo wo ibi tí ilè bá ti dára tí àwon lè dó sí. Lúmòogun le títí bí èmí ìyá aláró kò padà. Àlo rámirámi ni à ń rí ni òran Lúmòogun, a kì í rábò rè. Ìgbà ti Agígírí kò rí Lúmòogun, ominú bèrèsí í kó ó, bóyá ó ti sonù tàbí bóyà eranko búburú ti pá je. Inú fún èdò fun ni ó fi bó sónà láti wá a títí tí òun ó fi rí i. Ibi tí wón ti ń wá a kiri ni wón ti gbúròó rè ni ibì kan tí a ń pè ní Òkènísà ní Ìjèbú - Jèsà lónìí yìí.

Ìyàlénu ńláńlá ló jé fún Agígírí láti rí Lúmòogun pèlú àwon ode mélòó kan, Ó ti para pò pèlú àwon ode wònyí ó sì ti gbàgbé isé tí wón rán an nítorí tí ibè dùn mó on fún owó ìfé tí àwon ode náà fi gbà á. Inú bí Agígírì ó sì gbé e bú. Sùgbón ìsàlè díè ni òun náà bá dúro sí. Eléyìí ni wón se máa ń pe Òkènísà tí wón dó sí yìí ní orí ayé. Wón á ní “Òkènísà orí ayé”.

Agbo ilée Bajimon ni Òkè - Ojà ni Agígírí kókó fi se ibùjókòó. Kò pé púpò léhin èyí ni ó bá lo jà ogun kan, sùgbón kí ó tó padà dé, omo rè kan gvà òté ńlá kan jo tí ó fi jé wí pé Agígírì kò lè padà sí ilée Bajimo mó. Ìlédè ni Agígírí kojá sí láti lo múlè tuntun tí ó sì kòlé sí Ìlédè náà ní ibi tí ààfin Oba Ijèbú -Jèsà wà títí di òní yìí. Ó jókòó nibè, ó sí pe àwon tí ó sì jé olóòótó sí i wón múra láti gbé ogun ti omo rè náà títí tí wón fi ségun rè. Níkehìn, omo náà túnúnbá fún bàbá rè ati àwon omo - ogun rè. “Ojù iná kó ni ewùrà ń hurun”. Enu ti ìgbín sì fib ú òrìsà yóò fi lolè dandan ni” Omo náà teríba fún bàbá rè ó sì mò àgbà légbòn-ón.

Ìtàn míràn bí a se te Ìjèbú - Jèsà dò àti bí a se mò ón tàbí so orúko rè ní Ìjèbú - Jèsà ni ìtàn àwon akíkanjú tàbí akoni ode méje tí wón gbéra láti Ife láti se ode lo. Wón se ode títí ìgbá tí wón dé ibi kan, olórí wón fi ara pa. Wón bèrèsí í tójúu rè ìgbà tí wón se àkíyèsí wí pé ogbé náà san díè, wón tún gbéra, wón mú ònà-àjò won pòn. Ìgà tí wón dé ibi tí a ń pè ní Ìjèbú - Jèsà lónìí yìí ni èjè bá tún bèrèsí í sàn jáde láti ojú ogbé okùnrin náà. Wón bá dúró níbè làti máa tójú egbò náà, wón sì dúró pé díè. Nígbèhìn, wón fi olórí wón yìí síbè, wón pa àgó kan síbè kí ó máa gbé e. Ìgbà tí àwon náà bá sode lo títí, won a tún padà sódò olórí won yìí láti wá tójùu rè àti láti wá simi lálé. Wón se àkíyèsí pé ibè náà dára láti máa gbé ni wón bá kúkú sobè dilé. Ìgbà tí ara olórí won yá tán, tí wón bá sode lo títí, ibè ni wón ń fàbò sí títí tí ó fi ń gbòrò sí i. Orúko tí Olórí won – Agígírí so ibè ni ÌJÈBÚ nítorí pe ÌJE ni Ìjèsà máa ń pe ÈJÉ. Nígbà tí ìyípadà sì ń dé tí ojú ń là á sí i ni wón so orúko ìlú da ÌJÈBÚ dípò Ìjébú tí wón ti ń pè é télè. Agígírì yí ni Oba Ìjèbú - Jèsà kiíní, àwon ìran olóde méje ìjósí ló di ìdílé méje tí ń jóba Ìjèbú - Jèsà títí di òní.

Sùgbón Ìjèbú - Erè ni wón kókó máa ń pe ìlú yìí rí nítorí erè tí ó se ìdènà fún awon Òyó tí ó ń gbógun ti ilè Ìjèsà nígbà kan. Ní ìlú náà erè se ìdíwó fún àwon jagunjagun Òyó ni wón bá fi ń pe ìlú náà ni Ìjèbú - Erè. Ní odún 1926 ni egbé tí a mò sí “Ìjèbú - Jèsà Progressive Union” yí orúko ìlú náà kúrò láti Ìjèbú - Erè sí Ijèbú - Jèsà nítorí pé ilè Ìjèsà ni Ìjèbú yìí wa.

A níláti tóka sí i pé Ìjèbú ti Ìjèsà yí lè ní nnkan kan í se pèlú Ìjèbú ti Ìjèbù – Òde. Bí wón kò tilè ní orírun kan náà. Ìtàn lè xxxxxx pa wón pò nipa àjojé orúko, àjose kankan lè máa sí láàárin won nígbà kan tí rí ju wí pé orúko yìí, tó wu ògbóni kìíní Oba Ìjèbú - Jèsà nígbà tí ó bá àbúrò rè Ajíbógun lo bòkun, wón gba ònà Ìjèbú – Òde lo. Ibè ló ti mú orúko yìí bò tí ó sì fi so ilú tí òun náà tèdó.

Nínú àwon ìtán òkè yí àwon méjì ló so bí a se so ìlú náà ní Ìjèbú sùgbón ó dàbí eni pé a lè gba ti irúfé èyí tí ó so pé Ìjèbú – Òde ni Oba Ìjèbú Jèsà ti mú orúko náà wá ní eléyìí ti ó bójú mu díè. Orúko yìí ló wú n tí ó sì so ìlú tí òun náà tèdó ní orúko náà. Orúko oyè rè ni Ògbóni. Ìtán so fún wa pé ibè náà ló ti mú un bò.

Gégé bi ìtàn àtenudénu, orísìírísìí òná ni a máa ń gbà láti fi ìdí òótó múlè, sùgbón ó kù sówó àwon onímò òde òní láti se àgbéyèwò àwon ìtàn wònyí kí a sì mú eléyìí tí ó bá fara jo òótó jù lo nínú won.

Nípa pé tègbón tàbúrò ni Owá Ilésà àti Oba Ijèbú - Jèsà jé láti àárò ojó wà yìí, so wón di kòrí – kòsùn ara won. Wón so ó di nnkan ìnira làti ya ara kódà, igbín àti ìkarahun ni wón jé sí ara won. Sé bí ìgbín bá sì fà ìkarahun rè a tè lé e ni a máa ń gbó. Ìgbà tí ó di wí pé àwon tègbón tàbúrò yí máa fi Ifé sílè, ìgbà kan náà ni wón gbéra kúrò lóhùnún, apá ibì ken náà ni wón sì gbà lo láti lo tèdó sí. Òrò won náà wà di ti a já tí kì í lo kí korokoro rè gbélè. Ibi tí a bá ti rí ègbón ni a ó ti rí abúrò. Àjose ti ó wà láàárín wón pò gan-an tí ó fi jé wí pé ní gbogbo ilè Ijèsà, Oba Ìjèbú - Jèsà àti Owá Ilésà jo ní àwon nnkan kan lápapò béè náà si ni àwon ènìyàn won.

Tí Owá bá fé fi ènìyàn borè láyé àtijó, Oba Ìjèbú - Jèsà gbódò gbó nípa rè.

Tí Owá bá fé bògún, ó ní ipa tí Oba Ijèbú -Jèsà gbódò kó níbè, ó sì ní iye ojó tí ó gbódò lò ní Ilèsà. Ní ojó àbolégùnún, ìlù Oba Ìjèbù - Jèsà ni wón máa n lù ní Ilésà fún gbogbo àwon àgbà Ìjèsà làti jó. Nìgbà tí Oba Ìjèbú - Jèsà bá ń bò wálé léhìn òpò ojó tí ó ti lò ni Ilésà fún odún ògún, otáforíjofa ni àwon ènìyàn rè ti gbódò pàdé rè.

Ìdí nìyí tí wón fi máa ń so pé;

“ Kàí bi an kolíjèbú

Níbi an tònà Ìjèsàá bò

Otáforíjoja ònà ni an kolijèbú


Omo Egbùrùkòyàkè”

Orísìírísìí oyè ni wón máa ń je ní Ilésà tí won sìń jé ní Ìjèbú Jèsà. A rí Ògbóni ní Ilésà béè náà ni ó wà ní Ìjèbú Jèsà. Ara ìwàrèfà mefà ni Ògbóni méjèejì yí wa ni Ilésà sùgbón Ògbón Ìjèbú - Jèsà ni asáájú àwon ìwàrèfà náà. a rí àwon olóyè bí Obaálá, Rísàwé, Òdolé, Léjòfi Sàlórò Àrápaté àti Obádò ni Ìjèbú-Jèsà bí wón ti wà ni Ilésà.

Bákan náà, orísìírísìí àdúgbò ni a rí tí orúko won bá ara won mu ní àwon ìlú méjèèjì yí fún àpeere bí a se rí Ògbón Ìlórò ni Ìjèbú - Jèsà náà ni a rí i ní Ilésà, Òkènísà wà ní Ìjèbú - Jèsà, Òkèsà sì wà ní Ilésà. Odò-Esè wà ní ìlú méjèèjì yí béè náà ni Eréjà pèlú.

Nínú gbogbo àwon ìlú tí ó wà ní Ilè Ìjèsà, èdè tàbí ohùn ti Ilésà àti ti Ijèbú-Jèsà ló bá ara won mu jù lo.

Oba Ìjèbú - Jèsà ló máa ń fi Owá tuntun han gbogbo Ìjèsà gégé bí olórí won tuntun léhìn tí ó bá ti súre fún un tán.

Tí òkan nínú won bá sì wàjà, óun ni ogún ti wón máa ń je lódò ara won bí aya, erú àti erù

Ní ìgbà ayé ogun, òtún ogun, ni Ìjèbú-Jèsà jé ní ilè Ìjèsà, wón sì ní òná tiwon yàtò sí ti àwon yòókù.

Nígbà tí ilè Ijèsà dàrú nígbà kan láyé ojóun, àrìmo-kùnrin owá àti àrìmo-bìnrin Oba Ìjèbú - Jèsà ni wón fi se ètùtù kí ilè Ìjèsà tó rójú ráyè, kí ó tó tàbà tuse.

Nítorí pé Oba Ìjèbú - Jèsà àti Owá Ilésà jé tègbón tàbúrò látàárò ojó wá, àjose tiwon tún lé igbá kan ju ti gbogbo àwon oba ilè Ìjèsà tó kù lo nítorí pé “Owá ati Ògbóni Ìjèbú -Jèsà ló mo ohun tí wón jo dì sérù ara won”.