Omuo-Oke-Ekiti

From Wikipedia

Omuo-Oke-Ekiti

I.A. Owolabi

I.A. Owólabí (2005), ‘Òmuò-Òkè-Èkìtì’, láti inú ‘fonólójì Èka-èdè Òmìò-Òkè-Èkìtì’,. Àpilèko fún Oyè Émeè, ojú-ìwé 1-3.

1.0. Ìfáárà

Àwon ohun tí a gbé yèwò nínú orí kìn-ín-ní yìí ni àlàyé lórí ìtàn ìsèdálè ìlú Òmùò-òkè Èkìtì. A ménuba orísìírísìí ònà tí a gbà se ìwádìí àti isé tí àwon onímò ti se lórí èka èdè, ni àgbéyèwò lítírésò. Ohun ti a fi kásè àlàyé wa ní orí yìí nib í isé àpilèko yìí se fè tó àti tíórì ti a se àmúlò rè.

1.1. ÌLÚ ÒMÙÒ-ÒKÈ-ÈKÌTÌ

Ìlà oòrùn Èkìtì ni Òmùò òkè wà. Ìjoba ìbílè ìlà Oòrùn ni ìpínlè Èkìtì ni Òmùò-òkè tèdó sí. Òmùò-òkè tó kìlómítà méjìlélógóòrin sí Adó-Èkìtì tí ó jé olú-ìlú ìpínlè Èkìtì. Òmùò-òkè ni ìpínlè Èkìtì parí sí kí a tó máa- lo sí ìpìnlè Kagi. Ìdí nìyí tí ó fi bá àwon ìlú bí i, Yàgbà, Ìjùmú, Ìyàmoyè pààlà. Bákan náà ni ó tún bá Erítí Àkókó pààlà ní ìpínlè Ondó. Ìwádìí fihàn wí pé àwon ìlú bí Ejurín, Ìlísà, Ìsàyà, Ìgbèsí, Àhàn, Ìlúdòfin, Orújú, Ìwòrò, Ìráfún ni ó parapò di Òmùò òkè, Oláitan àti Oládiípò (2002:3) Isé òòjó won ni isé àgbè àti òwò síse. Ìdí ti won fi ń se isé òwò ni wí pé, Òmùò òkè ni won ti máa ń kò erù lo sí òkè oya. Èka èdè Òmùò-òkè yàtò sí Òmùò kota Òmùò Obádóore. Òmùò Èkìtì jé àpapò ìlú méta.

(i) Òmùò-òkè Èkìtì

(ii) Òmùò kota

(iii) Òmùò Obádóore

Èdè Òmùò-òkè farapé èdè Kàbbà, Ìgbàgún àti Yàgbàgún ni ìpinlè Kogi. O se é se kí èyí rí béè nítorí Òmùò-òkè ló bá ìpínlè Kogí pààlà. Bákan náà ni àwon ènìyàn Òmùò-òkè máa ń so olórí èka èdè Yorùbá àti èdè Gèésì ni pàápàá àwon tó mòòkò-mòókà.

1.2. ÌTÀN ÌSÈDÁLÈ ÒMÙÒ ÒKÈ

Ìtàn àgbóso ni ó rò mó ìtàn ìsèdálè ìlú Òmùò-òkè gégé bí ó se rí ni àwon ilè Yorùbá káàkiri. Ilé-Ifè ni orírun gbogbo ilè Yorùbá béè ló se rí ní Òmùò-òkè. Olúmoyà pinnu láti sá kúró ni Ifè nítorí kò faramó ìyà ti won fi ń jé é ni Ifè. Kí ó tó kúró ni Ilé-Ifè, ó lo se àyèwò lódò Ifá. Àyèwò tí ó lo se yìí fihàn wí pé yóò rí àwon àmì méta pàtàkì kan ni ibi ti ó máa tèdó sí. Ibi tí ó ti rí àwon àmì méta yìí ni kí ó tèdó síbè. Àwon àmì àmì métèèta náà ni

a. ibi tí erin fi esè tè

b. igbó ńlá

c. Odò

Léyìn ìgbà tí ó ti rìn títítí ni ó wà dé ibi ti ifá ti so télè fún un. Nígbà ti ó rí odò, ó kígba pé “Omi o” ibi ni orúko ìlú náà “Òmùwò” ti jáde. Òmùwò yìí ni ó di Òmùò-òkè títí di òní. Olúmoyà rìn síwájú díè kúró níbí odó yìí pèlú àwon ènìyàn rè. Ó dé ibìkan, ibi yìí ni òun àti àwon tí ó ń tèle kó ilé si. Ibi ti ó kó ilé sí yìí ni ó pè ni “Ìlémo” Orúko ilé yìí “Ìlémo” wà ni Òmùò òkè títí di òní. Olúmoyà gbórò sí ifá lénu, ó so odò náà ni “Odò-Igbó” àti ibi ti ó ti rí esè erin ni “Erínjó” Akíkanjú àti alágbára okùnrin ni Olúmoyà ó kó àwon ènìyàn rè jo. ó ko ile òrìsà kan tí ó pè orúko òrìsà yìí ni “Ipara èrà”. Ibi yìí ni won ti máa ń jáwé oyè lé oba ìlú náà. Báyìí ni Olúmoyà di olómùwò àkókó ti ìlú Òmùwò tí a mò sí Òmùò-òkè ní òní