Eniyan Ile Aafirika
From Wikipedia
Ajayi Olufunlayo Temitope
ènìyàn ilè Áfíríkà
Bangubangu:
Èdè won ni won n pè ni Bantu, wón tún lè pè é ni kiban gubangu, èdè, yìí pin si èédégbèta (500) ede méjìlá nínú èdè bantu ni ògòòrò àwon ènìyàn tó lè ni mílíóónù márùn-ún n so, lára àwon tí ó n so èdè Bantu ni Rundi, Rwanda, Shona, Xhosa àti Zulu, Swalili. Èdè Olóhùn ni èdè yìí fún àpeere ní Zulu, íyàngà túmò si dókítà, nígbà tí ìyángá túmo sí òsùpá.
Bara:
Èdè bara jé èdè àdúgbò malagasy, ti ó je òkan lára èdè malage tí orile ede Madagascar. A tún lè pè wón ní ibara èdè bara yìí pín sí orísirísI èyí tí ó jé pé tí wón bá n so ó won yóò ti mo ibi tí enìkòòkan ti wá, èyí ni yóò fi wón hàn gégé bí àdúgbò kòòkan, isé darandaran ni àwon ara bara máa n se.
Bembe:
Èdè bembe ni wón n pè ní Ebembe tàbí kibembe (Bantu) ó jé òkàn lára àwon èyà Congo àwon tí ó tún tèdó sódò won ni àwon Boyo, láti àríwá tàbí ìhà òkè ìwò oòrun ni Zaire ni àwon bembe ti sàn wá.
Isé àgbè ni àwon bembe n se jùlo tí ó sì jé pe àwon obìnrin ni ó pòjù tí won n se é. Èsìn àwon bembe je èsìn àwon babanla won (èsìn ìsèmbáyé).
Baule:
Baule jé àwon ènìyàn Akan tí a lè rí ní Ghana àti Cote divoire, èdè won ni kwa tí ó jé òkan nínú èdè tí ó wà èyà Niger Congo, èdè kwa jé èdè àdúgbò àwon Akan, àwon baule náà máa n sin àwon òrìsà, isé àgbè ni isé won.
Bangwa:
Àwon tí wón n so èdè yìí kéré won kò ju egbàwá, wón wà ní ìlà oòrun Cameroon, àwon tí wón tún tèdó sódò won ni àwon fontem, àti mbo. Isé àgbè ni àwon ara Bantu n se, èdè yìí wà lára èdè Bantu ní Niger Congo.
Beembe:
Àwon beembe n gbé ni àríwá Zaire ni Congo (Brazzaville) ònà méjì ni wón ti wá sí beembe, àwon kan ti n gbe ibè láti odún 1485, nígbà tí àwon yapa láti Congo nígbà ogun Portuguese ni Odun 1665.
Berber:
Àwon ará berber jé àwon èyà ara Arab tí a lè rí ní Morocco Egypt, Libya àti Algeria, Tunisia, a tún lè pe èdè berber ni èdè, berbero – Libyan èyà èdè berber yìí je orísirísi tí wón n so káàkiri àwon ìlú tí a dárúko sókè yìí, èsìn mùsùlùmí ti jé kí èdè yìí fé máa parun, èdè tí won n so nísinsìnyí ni èdè Lárúbáwá (Arabic Language). Àgbè ni àwon ara berber n se.
Betsileo:
Àwon Betsileo je èyà ará àwon Àfíríkà tí wón n gbe ní Madagascar, àgbè ni won, wón máa n gbé nínú ahéré ti wón fi ewé se, wón n se isé gbénàgbénà, ó jé ìkan nínú àwon èdè Malagasy.
Betsimisaraka:
Ó jé èdè kan lára èdè Malagasy, ise àgbè ni àti isé okò ojú omi wiwa (Sailor) àti olè ojú omi (Pirate). Láàrin èyà Madagascar àwon èyà Betsimisaraka jé èyà kejì tí ó tóbi jù.