Adeyeye, A. Taiwo

From Wikipedia

ADEYEYE A. TAIWO

ORÍLÈ-ÈDÈ YORÙBÁ

Ìran Yorùbá jé ìran kan tí ó ní àsà àti ìsèse púpò. Nínú àsà àti ìsèsè Yorùbá ni a hun ìtàn tó rò mó Yorùbá gégé bí orílè-èdè. Àrídìmú ìtàn Yorùbá fi hàn pé Odùduwà ni ó jé baba ńlá Yorùbá. Àwon tí a mò gégé bi Yorùbá ni àwon orílè-èdè àti ìran tí won n so èdè Yorùbá; ti won n sin èsìn odùduwà àti àwon tí won ni ojú àmúwayé kan náà bi tì àwon eni àárò. Gbogbo ibi tí a mo si káàárò-Ojìíre ni Yorùbá wà. Àwon èyà Yorùbá kòòkan ti fón káàkiri àwon orílè-èdè mìíràn lábé òrun. À óò se àgbéyèwò èyà Yorùbá ni gbobgo ilèkílè níbi tí wón fon kiri lo àti ìdí tí won fi fónká béè.

ORÍLÈ-ÈDÈ NÀÌJÍRÍA:

Ipínlè Lagos, Ògùn, Òyó Ondó, Èkìtì, Òsun apá kan ni Bini, apá kan ni kogi àti ìpínlè Kwara. Ni apa àríwá ile Naijiria a rí àwon Yorùbá níbè bákan náà. Kano: Gogobìri, Sokoto; Beriberi

ORÍLÈ-ÈDÈ BENIN, TOGO, GANA ATI SARO

Àwon ni Ègùn ilè kútonu, Ègùn Ìbàerìbá ilè Benin, Gaa ilè Togo àti Gana; ati Kiriyo ilè sara (Sierra Leone) ORÍLÈ-ÈDÈ AMERICA: Àwon orílè-èdè tí ó wà láàárín Amerika ti àríwá àti ti gúúsù: Cuba, Trinidada ati Tobago, Jamaica ati erékùsù Caribbean pèlú àwon ìpínlè òkè lápá ila-oòrùn ti Amerika ti Gúúsù (Brazil ati béè béè lo). Bí ó tilè jé pé àwon omo Odùdùwà tàn kálè bii èèrùn lódè òní, èrí wà pé orílè-èdè kan náà ni won. Àti wí pé èdè kan náà ni won ń so níbikíbi ti won lè wà. Ìyàtò díèdíè ló wà nínú èdè Yorùbá àjùmòlò àti ti àwon tó wà lágbègbè káàkiri. A lè tóka síi pé àwon èdè Yorùbá ń yí padà láti ibì kan de ibì kejì. Àwon ìdí wònyí ló fa irú ìyàtò béè: i. Àwon akoni tó jáde ni Ilé-Ife ń gbàgbé àwon èdè won díèdíè. ii. Èdè tí àwon àwon omo Odùduwà tí ó jáde nì Ilé-Ife bá níbi tí wón gbà lo ń borí èdè Yorùbá. iii. Bí àwon omo Yorùbá se ń rìn jìnnà sí Ilé-Ifè ni ahón àwon èyà náà ń yàtò. Àwon tó gba ònà òkun lo ń fo èdè Yorùbá tí o lami, tí à ń dàpè ni ANAGO, àwon to gba ònà igbó àti Òdàn lo ń so ògbidi Yorùbá, irú won ni a si ń pen i ará okè. Ìgúnlè, gbogbo àwon onímò nípa èdè lo faramó on pé nínú lítírésò alohùn ni èèyàn ti lè ri ojúlówó ìtàn tó rò mó orírun ìran kan pàtó. Gégé bí orílè-èdè, asa, àti ìse Yorùbá kógo já. Ìtàn orírun won si sodo sínú àsà won.