Isoro Litireso Alohun

From Wikipedia

Isoro Litireso Alohun

ÌSÒRO TÍ Ó DOJÚKO LÍTÍRÉSÒ ÀTENUDÉNU YORÙBÁ LÁYÉ ÀTIJÓ ÀTI BÍ A SE BORÍ WON

Láti Owó Folá Táíwò

Kí n tó máa bá àsàrò yìí lo, ó ye kí a bèrè lówó ara wa pé kín ni à ń pè ní “Lítírésò àtenudénu àwon Yorùbá? Ohun tí a lè pè ní Lítírésò àtenudénu ni àwon bíi Ìyèrè Ifá, Ìjálá aré Ode, Ìrèmòjé, Iwì tàbí Èsà Egúngún, Sàngó pípè, oríkì orílè, ekún ìyàwó, òkú pípè abbl. Gbogbo àwon àpeere wònyí ni kò ní àkosílè láyé àtijó. Àtenu akáwì détí olùgbó ni wón jé. Gbogb àwon lítírésò wònyí ló rò mó èsìn ìbílè àwon Yorùbá. Níbi ayeye odún Egúngún ni à á tí í gbó Iwì tàbí Èsà; àsìkò odún Ògún ni wón ti ń sun Ìjálá. Níbi ayeye Ìsípà Ode ni wón ti ń sun ìrèmòjé; bí ìyàwó bá ń relé oko là á gbó ekún ìyàwó; àsìkò odún Sàngó ni won ń ki Sàngó béè sì ni àwon Onífá ló ń sun ìyèrè.

Léhìn tí a ti se àlàyé ohun tí Lítírésò àtenudénu jé, e jé kí a ye àwon ìsòro tó do jú ko wón wò láyé àtijó. Ìsòro kìíní tí a ó kókó tóka sí ni ìtumò tí àwon Gèésì fún Lítírésò àtenudénu wa. Wón ní ohun tí a kò bá tí ì ko sílè kì í se Lítírésò rárá. Won kò gba Lítírésò àtenudénu àwon Yorùbá wo agbo Lítírésò àgbáyé nítorí pé alágohùnpè ni. Ojú tí wón fi wo Lítírésò wa yìí kó jé kí wón se ètò nípa kíko sílè rè lásìkò tí won kó ètò èkó mòóko-mòókà wá sí orílè-èdè wa. Sùgbón àwon òjògbón wáá dìde láti se ìwádìí fínnífínní nípa ìtumò Lítírésò gan-an. Àbájáde won fi hàn gbangba pé kì í se ohun tí a bá ko sílè nìkan ni Lítírésò. Lítírésò a máa sòrò nípa àsà, èsìn, ìgbàgbó, ìhùwàsí, òwe àti ìbágbépò àwon èyà kan.

Bákan náà ló ń so ìtàn ìgbésí ìgbésí ayé àwon ènìyàn, a sì máa ko wa lógbón pèlú. Yàtò sí èyí, ewà èdè a máa wà nínú Lítírésò gbogbo. Nínú gbogbo ohun tí a ka sílè yìí, kò sí èyí tí kò sí nínú Lítírésò àtenudénu àwon Yorùbá àti ti Gèésì. “Kín wá ló ń be ní Lìkì tí kò sí ní gànja o”?

Ìsòrò tí ó so mó ti òkè yìí ni àìmòóko-mòókà àwon baba ńlá wa láyé àtijó. Gégé bí a ti tóka síwájú, akòsíkùn ni Lítíresò Yorùbá, tí ó bá jé pé àwon baba ńlá wa mo ìwé ko láyé àtijó òpòlopò Lítírésò àtenudénu wa ni a à bá ti ko sílè kí àwon Òyìnbó tó dé, ohun tí ó fàá nìyí tí àwon Òyìnbó fí rí ààyè bu enu àté lu Lítírésò wa - sé àwon ló kúkú mú ètò èkó ti mòóko-mòókà wá sí ilè wa.

Ìsòro ti a ó ménu bà jé ti èsìn àjèjì tí àwon Gèésì wá gbé ká wa mólé. Nígbà tí àwon Gèésì gbé èsìn won dé, wón bèrè sí témbélú èsìn ìbílè wa gbogbo. Wón ní kí a jáwó nínú àpòn tí kò yò . . . wón ní kí a yé é bogi bòpè, kí a gbé Sàngó dànù, kí a kó Ifá dà sí kòtò, kí eléegún ó yé e se odún egúngún, kí Oníjàálá ó sinmi àròyé, kí a gba èsìn titun tó jé tàwon àláwò funfun, Nípasè ogbón àrékérekè tí àwon Òyìnbó lò yìí, Onísàn’go kó Sangó è dànù, Babaláwo gbé òpèlè jù sígbó, Olóde yera fún Ògún bíbo, won kò sun Ìjálá mó. Nípa báyìí, gbogbo ìmò àwon baba wa nípa Ìjàlá sísun, ìyèrè Ifá, Oríkì Orílè, Sàngó pípè, abbl bèrè sí i pòórá, mó won nínú. Èsìn ìbílè wáá di ohun a-yó-kélékélé-se lábé ilé, egúngún kò lè jádé tààrà mó, Èsìn òkèère ti gbé wa lásà sonù. Ìsòro míràn tí a tún lè yè wò ni wí pé gbogbo àwon omo Yorùbá tí wón ní ànfààní láti lo sí ilé-ìwé láyé àtijó, àsà ilè òkèèrè ló wópò nínú èkó won.

Won kò ní ànfààní láti kó nípa àsà ìbílè àti Lítírésò àtenudénu Yorùbá bó ti ye. Ìwé ilè òkèèrè bíi “Shakes-peare” ni wón ń kà lásìkò náà. Nípa báyìí, won kò rí ààyè láti ronú tàbí láti se ìwádìí tó jinlè nípa Lítírésò àtenudénu àwon baba ńlá won. Sé àwon elésìn òkèèrè yìí náà ló dá òpòlopò ilé-ìwé sílè, èsìn won nìkan ni wón ń wónà láti gbé ga tí won sì ń fé kí ó wo okàn àwon ènìyàn.

Léhìn tí a ti se àlàyé ìsòro wònyí tán, ó ye kí a sòrò lórí akitiyan tí à ń se lóde òní láti rí i pé Lítírésò àtenudénu Yorùbá kò parun pátápátá. Lónà kínní, báwo ni àwon baba ńlá wa se kojú ìsòro wònyí? Nípa ti èsìn, a se àkíyèsí pé kì í kúkú se gbogbo àwon elésìn ìbílè pátápátá ló fi taratara gba èsìn ilè òkèèrè. A rí nínú àwon Babaláwo tó forí mù lásìkò tí àwon elésìn iloe òkèèrè dé. Díè nínú won takú láti gba èsìn won. Wón ń yó èsìn ìbílè se lábé ilé. Àwon míràn tíè fi hàn nínú orúko tí won ń jé bí i Fátóyìnbó Ògúntéèbó, Fágéyìnbó, Àtúpalè orúko wònyí fi hàn pé Ifá-tó-Òyìnbó, Ògún-tó-Òyìnbó, Ifá-gé-Òyìnbó. O sè é se pé àwon tí ó ń jé orúko wònyí lóde òní, baba ńlá won ti jé òkan lára àwon tí ó tako èsìn ilè òkèèrè lójó o jóun. Irú àwon ènìyàn báyìí ló jé kí a tún máa gbúròó tátàtá nínú Lítírésò àtenudénu wa lóde òní.

Bákan náà ni èsìn ìmàle tún ran Lítírésò àtemudénu wa lówó nítorí pé èsìn ìmàle fi ààyè sílè fún ebo rírú tí èsìn ìgbàgbó lòdì sí. Èyí sí fún àwon Babaláwo ni ànfààní àti máa ki Ifá, Ìjálá sísun, ìyèrè sísun, Sàngó pípè àti odún ìbílè gbogbo. Ìdí nìyí tí òpò àwon ìmàle se tún máa ń nípa nínú odún egúngún, orò, Sàngó, Obàtálá abbl.

A kò gbodò yo owó àwon Òjògbó àti Olùfé ìlosíwájú èdè àti àsà Yorùbá sílè fún akitiyan won lóde òní. Wón se gudugudu méje, yààyàn méfà láti rí i pé a bèrèsí ko àwon Lítírésò àtenudénu wa sílè fún kíkà. Àwon ògbóntarìgì nínú ìmò bí i Òjògbón Wándé Abímbólá tí ó se òpòlopò ìwádìí àti àtèjáde ìwé lórí Ifá; òjògbón Adébóyè Babalolá tí ó ti se òpòlopò aáyan kíko-sílè ìjálá àti oríkì orílè pèlú àwon ònkòwé mìíràn bí i Láwuyi Ògúnníran ti o ko ìwé “Akójopò Iwi Egúngún; Oládípò Yémítàn Ìjálá Aré Ode àti àwon mìíràn tí a kò lè dárúko. Mo lù yín lógo enu wí pé E se é púpò.

A tún gbódò dúpé lówó àwon akéwì àti olórin wa gbogbo. Àwon bí i Àlàbí Ògúndépò tí í maa fí ohùn Ìjàlá kéwì, Fóyèke Àjàngìlá, Fóyánmu, àwon onílù bàtá, gbèdu, dùndún àti àwon onírárà gbogbo. Gbogbo won ló ń mú litireso àtenudénu wà lò nínú orin won. Kí n tó fi àdàgbá àròko yìí rò, mo fé gba gbogbo akékòó ìjìnlè Yorùbá ní iyanju wí pé isé pò fún wa láti se bí a bá fé gbé ògo èdè yìí yo lójó iwájú. Ìbéèrè ni n ó fi gba ìmòràn náà. Njé o ti wádìí orírun re? Níbo ni ìran tàbí ìdílé yín ti sè wá? Njé o mo oríkì ìdílé yín àti itumò rè? Njé o ti wádìí èsìn ti àwon baba ńlá rè ń sìn láyé àtijó? Kín ni ìdí tí o fi ń jé orúko bí i Fáyinka, Ògúnmóyèlà, Òsúnwálé, Sàngódélé, Efúnrónké? Njé o mò nípa èèwò ìdílé yín? Ìdí rè tí wón fí máa ń kì ó ni Èsùú erin, Àkànmú-ìgbà, Àpèké èké? Bí àwon àgbà kò bá tí ì fi ilè bora bí aso tán nílé yín, O lè gba ohùn won sílè, kí o wáá lo fi ara bal;è se àkosílè ohun tí wón bá so. Èrò tèmi ni pé bí oníkalukú bá bèrè sí i se eléyìí, òpòlopò nnkan tí kò ba pòórá mó àwon ìyá àti bàbá wa nínú ni a ó gbà sílè. O dowó wa o.

N ó wáa fi orín yìí kásè àròko náà nílè pátápátá.

Isé yá, isé yá

Omo Odùduwà isé yá

Isé pò fún wa láti se

Isé yá, omo Odùduwà, isé yá,

Omo rere kì í kosé

Omo Oòdúà kì í sòle

E tètè gbérù o,

Iwádìí ń be fún wa láti se

E se gírí

Omo Odùduwà isé yáá.

Iwájú ni òpá èbìtì èdè Yorùbá yóó máa ré sí o. Àse