Ijebu-Jesa

From Wikipedia

Ijebu-Jesa

J.O. Arowobusoye

J.A. Arówóbùsóyè (1982), ‘ITÀN ÌSÈDÁLÈ ÌLÚ ÌJÉBÚ-JÉSÀ’ DALL, OAU, Ifè, Nigeria.

Orísìírísìí ìtàn àtenudénu ni a ti gbó nípa ìlú Ìjèbú-Jèsà, òrò òkèèrè sì nìyí, bí kò bá lé yóò dín.

Òkan nínú àwon ìtàn náà so pé: Owà Ilésà kìíní Ajíbógun àti Oba Ìjèbú-Jèsà kìíni, Agírgírì jé tègbón tábúrò. Oba Ìjèbú-Jèsà ni ègbón tí Owá sì jé àbúrò. Bákan náà, tègbón tàbúrò ni ìyá tí ó bí won. Láti omoomún ni ìyá Ajíbógun Owá Ilésà ti kú Ìyá Agígírì tí ó jé ègbón ìyá rè ló wò ó dàgbà, omún rè ló sì mún dàgbà. Nípa béè Owá Ajíbógun àti Agígírì jo dàgbà pò. Èyí ló mú kí won di kòrí-kòsùn ara won láti kékeré wá, won kí í sì í yara won bí ó ti wú kí ó rí.

Ìgbà tí wón dàgbà tán, tí ó di wí pé wón ń wá ibùjókòó tí won yóò tèdó, àwon méjèéji-Agígírì àti ajíbogun yìí náà ló jìjo dìde láti Ilé-Ife. Won wá sí ilè Ìjèsa láti dó sí kí won lè ni àyè ijoba tiwon. Ajíbogun dúró níbi tí a ń pè ní Ilésa lónìí yìí, òun sì ni Owá Ilésà kìíní. Agígírì rìn díè síwájú kí ó tó dúró. Lákòókó tí ó fi dúró yen, ó rò wí pé òun ti rìn jìnnà díè sí àbùrò òun kò mò wí pé nnkan ibùsò méfà péré ni òun tí ì rín. Sùgbón, lónà kìíní ná, kò fé rìn jìnnà púpò sí àbúrò rè gégé bi ìpinnu won pé àwon kò gbodò jìnná sára won bí ó ti lè jé wí pé àwon méjèè jì kò jo fé gbé ibùdó kan náà. Lónà kejì, ò lè jé wí pé bóyá nítorí pé esè lásán tó fi rín nígbà náà tàbí nítorí pé aginjù tó fi orí là nígbà náà ló se rò wí pè ibi tí òun ti rìn ti nàsè díè sí òdò àbúrò òun lo se dúró ni ibi tí a ń pè ní Ijèbú-Jèsà lónìí.

Kì won tó kùrò ni Ifè, won mú àádota ènìyàn pèlú won, sùgbón ìgbà tí wón dé Ilésà ti Ajíbógun dúró, ègbón rè fún un ní ogbon nínú àádótà ènìyàn náà. Ó ní òun gégé bí ègbon, òun lè dáàbò bo ara òun, ò sí kó ogún tó kù wá sí ibùdo rè ni Ijèbú-Jèsà. Ìdí nìyí tí a fi ń ki ìlú náà pé;

“Ijèsà ogbòn

Ijèbú ogún

É sìí bó se a rí

Kógún a paré

mógbòn lára”

Ìtàn míràn so fún wa pé omo ìyá ni Agígírì àti Ajíbógun ni Ilé-Ifè. Ajíbógun ló lo bomi òkun wá fún bàbá won - olófin tí ó fójú láti fi se egbogi fún un kí ó lè ríran padà ó lo, Ó si bò. Sùgbón kí ó tó dé àwon ènìyàn pàápàá àwon ègbón rè rò wí pé ó ti kú, wón sì ti fi bàbá won sílè fún àwon ìyàwó re fún ìtójú. Kí won tó lo, wón pín erù tàbí ohun ìní bàbá won líifi nnkan kan sílè fún àbúro won – Ajíbógun. Ìgbà tí ó dé, ó bu omi òkun bò, wón lo omi yìí, bàbá won sì ríran.

Ojú Ajíbógun korò, inú sì bi pé àwon ègbón òun ti fi bàbá won sílè tí wón sì kó ohun ìnú rè lo. bàbá won rí i pé inú bí i, ó sì pàrowà fún un. “Omo àlè ní í rínú tí kì í bí, omo àlè la ń bè tí kì í gbó” báyìí ló gba ìpé (èbè) bàbá rè. sùgbón bàbá rè fun un ní idà kan – Idà Ajàségun ni, ó ni kí ó máa lé awon ègbón rè lo pé ibikíbi tí ó bá bá won, kí o bèèrè ohun ìní tirè lówó won. Ó pàse fún un pé kò gbodò pa wón. Ajíbógun mú irin-àjò rè pòn, níkehìn ó bá àwon ègbón rè ó sì gba òpòlopò ohun ìní padà lówó won. Pèlú iségun lórí àwon arákùnrin rè yìí, kò ní ìtélórùn, òun náà fé ní ibùjókòó tí yóò ti máa se ìjoba tirè.

Kò sí ohun tí ó dàbí omo ìyá nítorí pé okùn omo ìyà yi púpò. Agígírí féràn Ajíbógun owá Obòkun púpò nítorí pé omo ìyá rè ni. Bàyìí ni àwon méjèèjì pèrò pò láti fi Ilé - Ifè sílè kí won sì wá ibùjókòó tuntun fún ara won níbi tí wón yóò ti máa se ìjoba won.

Itán so pé Ibòkun ni wón kókó dó sí kí won tó pínyà. Owá gba Òdùdu lo, Ona Ìjèbú-Jèsà sì gba Ilékéte lo. Ó kúrò níbè lo si Eèsún. Láti Eèsún ló ti wá sí Agóró: Agóró yìí ló dúró sí tí ó fi rán Lúmòogun akíkanju kan patàki nínú àwon tí ó tè lé e pé kí ó lo sì iwájú díè kí ó lo wo ibi tí ilè bá ti dára tí àwon lè dó sí. Lúmòogun le títí bí èmí ìyá aláró kò padà. Àlo rámirámi ni à ń rí ni òràn Lúmòogun, a kì í rábò rè. Igbà ti Agígírì kò rí Lúmòogun, ominú bèrèsí í kó ó, bóyá ó ti sonù tàbí eranko búburú ti pá je. Inú fun èdò fun ni ó fi bó sónà láti wá a títí tí òun ó fi rí i. Ibi tí wón ti wá a kiri ni wón ti gbúròó rè ni ibì kan tí a ń pè ní Òkènísà ní Ìjèbú-Jèsà lonìí yìí. Iyàlenu ńlánlà ló jé fún Agígírì láti rí Lúmòogun pèlù àwon ode mélòó kan, Ó ti para pò pèlú àwon ode wònyí ó sì ti gbàgbé isé tí wón rán an nítorí ti ibè dùn mó on fún owó ìfé tí àwon ode náà fi gbà á. Inú bí Agígírì a sì gbé e bú. Sùgbón isàlè díè ni òun náà bá dúro sí. Eléyìí ni wón se máa ń pe Òkònísà tí wón dó sí yìí ní orí ayé. Wón á ní “Òkènísà orí ayó”.

Agbo ilée Bajimon ní Òkè -Ojà ni Agígírì sókó fi se ibùjókòó. Kò pé púpò léjìn èyí ni ó bá lo jà ogun kan, sùgbón kí ó tó padà dé, omo rè kan gbà òté ńlá kan jo tí ó fi jé wí pé Agígírì kò lè padà sí ilée Bajimo mó. Ìlédè Agígírì kojá sí láti lo múlè tuntun tí ó sì kòlé sí Ilédè náà ní ibi tí Aàfin Oba Ijèbú-jèsà wà títí di òní yìí. Ó jókòó nibè, ó sí pe àwon tí ó sì jé olóòótó sí wón múra láti ibé ogun ti omo rè náà títí tí wón fi ségun rè. Nikehìn, omo náà túnúnbá fún bàbá rè ati àwon omo-ogun rè. “Ojú iná kó ni ewùrà ń hurun”. Enu tí ìgbín sì fib ú òrìsà yóò fi lolè dandan ni” Omo náà teríba fún bàbá ré ó sì mò àgbà légbòn-ón.

Ìtàn míràn bí a se te Ijèbù-Jèsà dò àti bí a se mò ón tàbí so orúko rè ní Ìjèbí-Jèsà ni ìtàn àwon akíkanjú tàbí akoni ode méje tí wón gbéra láti Ife láti se ode lo. Wón se ode títí ìgbà tí wón dé ibi kan, olórí wón fi ara pa. Wón pèrèsì í tójúu rè ìgbà tí wón se àkíyèsí wí pé ogbé náà san díè, wón tún gbéra, wón mù ònà-àjò won pòn Igbà tí wón dé ibi tí a ń pè ní Ìjèbú-Jèsà lónìí yìí ni èjè bá tún bèrèsí í sàn jáde láti ojú ogbé okùnrin náà. Wón bá dúró níbè láti máa tójú ogbà náà, wón sì dúró pé dìè. Nígbèhìn, wón fi olórí wón yìí síbè, wón pa àgó kan síbè kí ó máa gbé e. Ìgbà tí àwon náà bá sode lo títí, won a tún padà sódò olórí won yìí láti wá tójùu rè àti láti wá simi lálé. Wón se àkíyèsí pé ìbè náà dára láti máa gbé ni wón bá kúkú sobè dilé. Ìgbà tí ara olórí won yá tán, tí wón bá sode lo títí, ibè ni wón ń fàbò sí títí tí ó fi ń gbòrò sí i. Orúko tí Olórí won –Agígírì so ibè ni IJELÚ nítorí pe ÌJÈ ni Ìjèsà máa ń pe ÈJÈ. Nigbà tí ìyípadà sì ń dé tí ojú ń là á sí i ni wón so orúko ìlú da ÌJÈBÚ dípò Ìjèbú tí wón ti ń pè télè. Agígírì yí ni Oba Ìjèbú-Jèsà kiíní, àwon ìran olóde méje ìjósí ló di ìdílé méje tí ń jóba Ìjèbú-Jèsà títí di òní.

Sùgbón Ijèbú - Erè ni wón kókó máa ń pe ìlú yìí rí nítorí erè tí ó se ìdènà fún awon Òyó. Ó ń gbógun ti ilè Ìjèsà nígbà kan. Ní ìlú náà erè se ìdíwó fún àwon jagunjagun Òyó ni wón bá fi ń pe ìlú náà ni Ìjèbú - Erè. Ní odún 1926 ni egbé tí a mò sí “Ìjèbú - Jèsà Progressive Union” yí orúko ìlú náà kúrò láti Ìjèbú - Erè sí Ijèbú - Jèsà nítorí pé ilè Ìjèsà ni Ìjèbú yìí wa.

A níláti tóka sí i pé Ìjèbú ti Ìjèsà yí lè ní nnkan kan í se pèlú Ìjèbu ti Ìjèbù –Òde. Bí wón kò tilè ní orírun kan náà. Ìtàn lè pa wón pò nipa àjojé orúko, àjose kankan lè má sí láàárin won nígbà kan ti rí ju wí pé orúko yìí, tó wu Ògbóni kìíní Oba Ìjèbú-Jèsà nígbà tí ó bá àbúrò rè Ajíbógun lo bòkun, wón gba ònà Ìjèbú-Òde lo. Ibè ló gi mú orúko yìí bò tí ó sì fi so ilú tí òun náà tèdó.

Nínú àwon ìtàn òkè yí àwon méjì ló so bí a se so ìlú náà ní Ijèbú sùgbón ó dàbí eni pé a lè gba ti irúfé èyí tí ó so pé Ìjèbú – Òde ni Oba Ijèbú Jèsà ti mú orúko náà wá ní eléyìí ti ó bójú mi díè. Orúko yìí ló wú n tí ó sì so ìlú tí òun náà tèdó ní orúko náà. Orúko oyè rè ni Ògbóni. Itán so fún wa pé ibè náà ló ti mú un bò.

Gégé bi ìtàn àtenudénu, orísìírísìí òná ni a máa ń gbà láti fi ìdí òótó múlè, Sùgbón ó kù sówó àwon onímò òde òní láti se àgbéyèwò àwon ìtàn wònyí kí a sì mú eléyìí tí ó bá fara jo òótó jù lo nínú won.

Nipa pé tègbón tàbúrò ni Owá Ilésà àti Oba Ijèbú-Jèsà jé láti àárò ojó wà yìí, so wón di kòrí – kòsùn ara won. Wón so ó di nnkan ìnira làti ya ara kódà, igbín àti ìkarahun ni wón jé sí ara won. Sé bí ìgbín bá sì fà ìkarahun rè a sè lé e ni a máa ń gbó. Ìgbà tí ó di wí pé àwon tègbón tàbúrò yí máa fi Ifé sílè, ìgbà kan náà ni wón gbéra kúrò lóhùnún, apá ibì kan náà ni wón sì gbà lo láti lo tèdó sí. Òrò won náà wà di ti ajá tí kì í lo kí korokoro rè gbélè. Ibi tí a bá ti rí ègbón ni a ó ti rí abúrò. Àjose ti ó wà láàárìn wón pò gan-an tí ó fi jé wí pé ní gbogbo ìlè Ijèsà, Oba Ijèbú -Jèsà àti Owá Ilésà jo ní àwon nnkán kan lápapò béè náà si ni àwon ènìyàn won.

Tí Owá bá fé fi ènìyàn borè láyé àtijó, Oba Ijèbú-Jèsà gbódò gbó nípa rè.

Tí Owá bá fé bògún, ó ní ipa tí Oba Ijèbú-Jèsà gbódò kó níbè, ó sì ní iye ojó tí ó gbódò lò ní Ilèsà. Ní ojó àbolégùnún, ìlù Oba Ìjèbu-Jèsà ni wón máa n lù ní Ilésà fún gbogbo àwon àgbà Ìjèsà làti jó. Nìgbà tí Oba Ìjèbù -Jèsà bá ń bò wálé léhìn òpò ojó tí ó ti lò ni Ilésà fún odún ògún, otáforíjofa ni àwòn ènìyàn rè ti gbódò pàdé rè. Idí nìyí tí wón fi máa ń so pé;

“Kàí bi an kolíjèbú

Níbi an tònà Ìjèsàá bò

Otáforíjoja ònà ni an kolijèbú

Omo Egbùrùkòyàkè”

Orísìírísìí oyè ni wón máa ń je ní Ilésà tí won sì n je ní Ìjèbú Jèsà a rí Ògbóni ní Ilésà béè náà ni ó wà ní Ìjèbú Jèsà. Ara Ìwàrèfà mefà ni ògbóní méjèejì yí a ni Ilésà sùgbón ògbóni Ìjèbú-Jèsà ni asáájú àwon ìwàrèfà náà. A rí àwon olóyè bí Obaálá, Rísàwé, Òdolé, Léjòfi Sàlórò Àrápaté àti Obádò ni Ìjèbú-Jèsà bí wón ti wà ni Ilésà.

Bákan náà, orísìírísìí àdúgbò ni a rí ti orúko won bá ara won mu ní àwon ìlú méjèèjì yí fún apeere bí a se rí Ògbón Ìlórò ni Ìjèbú-Jèsà náà ni a rí i ní Ilésà, Òkènísà wà ní Ìjèbú-Jèsà, Òkèsà sì wà ní ìlésà. Odò-Esè wà ní ìlú jèèjì yí béè náà ni Eréjà pélù.

Nínú gbogbo àwon ìlú tí ó wà ní Ilè Ìjèsà, àdè tàbí ohùn ti Ilésà àti ti Ijèbú-Jèsà ló bá ara won mu jù lo.

Oba Ijèbú-Jèsà ló máa ń fi Owá tuntun han gbogbo Ìjèsà gégé bí olórí won tuntun léhìn tí ó bá ti súre fún un tán.

Tí òkan nínú won bá sì wàjà, ón ni ogún ti wón máa ń je lódò ara won bí aya, erú àti erù.

Ní ìgbà ayé ogun, òtún ogun, ni Ìjèbú-Jèsà jé ní ilè Ìjèsà, wón sì ní ònà tiwon yàtò sí ti àwon yòókù.

Nígbà tí ilè Ilèsà dàrú nígbà kan láyé ojóún, àrìmo-kùnrin Owá àti àrìmo-bìnrin Oba Ìjèbù-Jèsà ni wón fi se ètùtù kí ilè Ìjèsà tó rójù ráyè, kí ó tó tùbà tùse.

Nítorí pé Oba Ìjèbú -Jèsà àti Owá Ilésà jé tègbón tàbúrò látàárò ojó wá, àjose tiwon tún lé igbá kan ju ti gbogbo àwon obà ilè Ìjèsà tó kù lo nítorí pé “Owá àti Ògbóni Ìjèbù -Jèsà ló mo ohun tí wón jo dì sérù ara won”