Eya Ara Ifo

From Wikipedia

Eya Ara Ifo

[edit] A

ÈYÀ ARA ÌFÒ

A sèdá àwon èyà ara ìfò láti enu, imú àti ònà òfun. Nínú won lati rí àwon èyà ara ìfò mìíràn bí i Èdò-fóró, Kòmóòkun, káà òfun, káà imú, káà enu, ahón, Tán-án-ná, Eyín àti ètè méjéèjì.

Èémí tí a fi ń gbé ìró èdè Yorùbá jáde láti inú èdò-fóró, irúfé aféfé béè yóò jáde láti inú èdò-fóró gégé bi èémí bósí inú ofun tí yóò sì máa gbòn tan-an-na. Irú èémí béè le gba enu tàbí imú jáde gégé bí i ìró ohùn.

[edit] B

ÈYÀ ARA ÌFÒ

Kí á tó bèrè ìdáhùn lóní rebutu awon ìró afò tí ó wà nínú èdè Yorùbá, aní mo ohun tí ìró afò je gan-an. Gégé bí òjògbón kólá owólabí se so, óní èyà ara ìfò:- eyí àwon èyà ara tí ó wà fun gbigbe awon iro jade. Èyà ara ìfò bèrè lati inú èdò-fóró títí tí ó fi de ètè wa méjèèjì títi di imu naa pelu. Bí èyíkèyí nínú àwon èyà ara ìfo bá méhen, irúfé òrò ti eni náà maa pè kò ní í já gaara. 1. ÈDÒ -FÓRÓ:- Èémí ni ohun tí ó nílò fún fífò, bee ní inú èdò-fóró méjèèjì sì ni ibi tí ó se pàtàkì jù ti èémí yìí ti maa ń tú jáde. Èémí tí ó tú jáde láti inú èdò-fóró ni ò ń pè ni èémí èdò-fóró. Béè ni èémí yìí sì ni a máa ń lò fún gbígbé ògòòrò ìró ìfò jáde nínú èdè Yorùbá. Ara èdò-fóró ni eran èdò-fóró wa. Eran èdò-fóró yìí sì ní ó máa ń fe èdò-fóró sí èyìn tí ó sì máa ń sún un kì láti pèsè èémí-àmísóde àti èémí-àmísínú tí a nilò fún fífò

2. ÈKA KÒMÓÒKUN ÀTI KÒMÓÒKUN:-

Méjì ni èyà ara tí a mù sí èka kòmóòkun pín sí. Látì ara kòmóòkun sì ni wón ti yà wá sí ara èdò-fóró méjèèjì ní ìkòókan. Bí èémí bá ti ń tú jáde láti inú èdò-fóró, inú èka kòmóòkun méjèèjì yìí ni yóò gbà wo inú kòmóòkun. Béè sì ni inú kòmóòkun ni èémí èdò-fóró máa ń gbà wo inú gògòńgò ní ìrìn àjò rè sí ìta.

3. TÁN-ÁN-NÁ :-

Inú gògòńgò ni àwon èyà ara tí a ń pè ní tán-án-ná wà. Nínú tán-án-ná wònyí sì ni àtunse tàbí ìyípadà pàtàkì àkókó ti máa ń wà fún èémí tí ó ń bò láti inú èdò-fóró. Awon tán-án-ná tí a ń wí yìí seé ti wé ètè ènìyàn méjèèjì. Níse ni won sì dábùú lé kòmóòkun lórí láti iwájú lo si èyìn. won sì so pò ní iwájú, sùgbón wón pínyá ní èyìn láti jé kí àlàfo tàbí àyè wà láàárin won. Àwon tán-án-ná wònyí sá pa pò mó ara won láti se ìdíwó fún èémí wón sì tún seé yà sótò dáradára láti jé kí àyè sí sílè láti kòmóòkun sí òfun tí kò fin í sí ìdíwó kankan fun èémí tí ó ń bò láti inú èdè-fóró.

4. ÀLÀFO TÁN-ÁN-NÁ:-

Àyè tí ó wà láàárín àwon tán-án-ná ni a n pè ni àlàfo tán-án-ná. Orísírísi ipò ni àlàfo tán-án-ná yìí sì lè wà. Sùgbón fún gbígbe awo, ìró ìfò jáde nínú èdè Yorùbá pín sí ònà méjì pàtàkì, àwon náà ni, ipò ìmí àti ipò ìkùn.

i. IPÒ ÌMÍ:- Àlàfo tán-án-ná máa ń wà ni ipò ìmí nígbà tí àwon tán-án-ná méjèèjì bá yà sí òtò, tí èémí èdò-fóró yóò sì máa gba ti àárin won kojá láìsí ìdíwó kankan rárá.

ii. IPÒ ÌKÙN:- Àlàfo tán-án-ná a máa wà ní ipò yìí nígbà tí àwon tán-án-ná bá sún mó ara won dé ibi pé agbára èémí èdò-fóró tí ó ń gba tí àárín won kojá yóò mú kí won máa ko lu ara won, kí won sì tún máa pínyà rí òpòlopò ìgbà láàárín ìséjú-akàn.

5. KÀÁ ÒFUN, ENU ATI IMÚ :- Káà métèètà wònyí wà ní òkè tán-án-ná. Ńse ni wón sì já pò mó ara won. Òfun ni èémí èdò-fóró tí ó ń gba inú àlàfo tán-án-ná bò wá sí ita yóò bá wo enu tàbí imú gégé bí àwon èyà ara ìfò tí wón wà ní sàkání káà wònyí bá se darí èémí èdò-fóró náà.

6. AHÓN:- Nínú gbogbo àwon èyà ara tí ó ń kópa nínú pipe ìró ìfò, ahón ni ó se pàtàkì jù lo nítorí pé òun ni a máa ń lò jù fún àwon ìró ìfò. Ìdí kan pàtàkì fún èyí nip é ahón seé gbé sí orísirísi ipò, ó sì lè ní orísirísi ìrísí nínú enu, èyí tí ó mú kí ó rorùn fún ènìyàn lati lòó fún pìpe òpòlopò`orísirísi ìró nínú èdè.

7. ÈTÈ:- Gégé bii ti abón, ètè méjéèjì náà seé gbé sí orísirísi ìpò. Béè ni a lè fún won ní orísirísi ìrísí pèlú. A lè pa won pò pékípékí tàbí kí a fè wón sí èyìn dáradára wón sì tún seé sù jo, kí won rí roboto naa pèlú. Gbogbo ipò tí ètè lè wà wònyí ati ìrísí won ni ó tún lè fi ìyàtò hàn láàárin àwon ìró tí a ń gbé jáde nínú èdè.

8. ÀFÀSÉ:- Eya ara tí a ń pè ní àfàsé náà seé gbé nínú enu. ó lè wá sí ilè, Ó sì tún lè gbé sí òkè kí ó dí ònà tí ó lo sí imú. Ipò ti àfàsé lè wà wònyí náà máa ń fi ìyàtò hàn láàárín àwon ìró tí ań gbe jáde nínú èdè. Gbogbo awon èyà ara ìfò ti a daruko wonyi ni a mò si àfipè. Gégé bi oríkì, èyà ara kéyà ara tí ó bá ń kópa nínú pipe ìró ni a n pè ní afipe. Ìsòrí meji ni a si pín won si

Àfipè Àsúnsí

Àfipè Àkànmólè

1. ÀFIPÈ ÀSÚNSÍ Awon ìró àfipè àsúnsí ni àfipè ti ó lè gbéra nígbà tí a bá ń pe ìró. Awon naa ni iwonyi; ètè ìsàlè, awón nígbà ti awón si pín sí ònà méta, iwájú ahón, Aarin ahón ati Èyìn ahón.

2. ÀFÌPÈ ÀKÀNMÓLÈ Afipe akanmopè ni afipe tí ó jé pé won kò lè gbéra, sùgbón tí won máa ń dúró gbári bí a bá ń pe ìró. Apeere àfipè àkànmólè:- Ògiri tabi ìgànná òfun, ètè òkè, eyín òkè, èrìgì, àjà enu, àfàsé àti òlélé.

Nígbà ti ahón bá wà ni ipò ìsinmi ńse ni àwon àfipè àsúnsí máa ń kojú sí ahon àfipè àkànmólè.


1. Asunsi: Ètè ìsàlè yóò loo bá

Akanmole: Ètè òkè

2.Asunsi: Iwájú-ahón yóò loo bá

Akanmole Erìgì

3. Asunsi: Àárín - ahón yóò loo bá

Akanmole: Àjà enu

4.Asunsi: Èyìn ahón yóò loo bá

Akanmole: Àfàsé

5.Asunsi: òlélé yóò loo na

Akanmole: Ògiri tabi iganna òfun