Eniyan Ile Aafirika

From Wikipedia

Ajayi Olufunlayo Temitope

ènìyàn ilè Áfíríkà

Bangubangu:

Èdè won ni won n pè ni Bantu, wón tún lè pè é ni kiban gubangu, èdè, yìí pin si èédégbèta (500) ede méjìlá nínú èdè bantu ni ògòòrò àwon ènìyàn tó lè ni mílíóónù márùn-ún n so, lára àwon tí ó n so èdè Bantu ni Rundi, Rwanda, Shona, Xhosa àti Zulu, Swalili. Èdè Olóhùn ni èdè yìí fún àpeere ní Zulu, íyàngà túmò si dókítà, nígbà tí ìyángá túmo sí òsùpá.

Bara:

Èdè bara jé èdè àdúgbò malagasy, ti ó je òkan lára èdè malage tí orile ede Madagascar. A tún lè pè wón ní ibara èdè bara yìí pín sí orísirísI èyí tí ó jé pé tí wón bá n so ó won yóò ti mo ibi tí enìkòòkan ti wá, èyí ni yóò fi wón hàn gégé bí àdúgbò kòòkan, isé darandaran ni àwon ara bara máa n se.

Bembe:

Èdè bembe ni wón n pè ní Ebembe tàbí kibembe (Bantu) ó jé òkàn lára àwon èyà Congo àwon tí ó tún tèdó sódò won ni àwon Boyo, láti àríwá tàbí ìhà òkè ìwò oòrun ni Zaire ni àwon bembe ti sàn wá.

Isé àgbè ni àwon bembe n se jùlo tí ó sì jé pe àwon obìnrin ni ó pòjù tí won n se é. Èsìn àwon bembe je èsìn àwon babanla won (èsìn ìsèmbáyé).


Baule:

Baule jé àwon ènìyàn Akan tí a lè rí ní Ghana àti Cote divoire, èdè won ni kwa tí ó jé òkan nínú èdè tí ó wà èyà Niger Congo, èdè kwa jé èdè àdúgbò àwon Akan, àwon baule náà máa n sin àwon òrìsà, isé àgbè ni isé won.


Bangwa:

Àwon tí wón n so èdè yìí kéré won kò ju egbàwá, wón wà ní ìlà oòrun Cameroon, àwon tí wón tún tèdó sódò won ni àwon fontem, àti mbo. Isé àgbè ni àwon ara Bantu n se, èdè yìí wà lára èdè Bantu ní Niger Congo.


Beembe:

Àwon beembe n gbé ni àríwá Zaire ni Congo (Brazzaville) ònà méjì ni wón ti wá sí beembe, àwon kan ti n gbe ibè láti odún 1485, nígbà tí àwon yapa láti Congo nígbà ogun Portuguese ni Odun 1665.


Berber:

Àwon ará berber jé àwon èyà ara Arab tí a lè rí ní Morocco Egypt, Libya àti Algeria, Tunisia, a tún lè pe èdè berber ni èdè, berbero – Libyan èyà èdè berber yìí je orísirísi tí wón n so káàkiri àwon ìlú tí a dárúko sókè yìí, èsìn mùsùlùmí ti jé kí èdè yìí fé máa parun, èdè tí won n so nísinsìnyí ni èdè Lárúbáwá (Arabic Language). Àgbè ni àwon ara berber n se.


Betsileo:

Àwon Betsileo je èyà ará àwon Àfíríkà tí wón n gbe ní Madagascar, àgbè ni won, wón máa n gbé nínú ahéré ti wón fi ewé se, wón n se isé gbénàgbénà, ó jé ìkan nínú àwon èdè Malagasy.

Betsimisaraka:

Ó jé èdè kan lára èdè Malagasy, ise àgbè ni àti isé okò ojú omi wiwa (Sailor) àti olè ojú omi (Pirate). Láàrin èyà Madagascar àwon èyà Betsimisaraka jé èyà kejì tí ó tóbi jù.