Folklore ()
From Wikipedia
Owoyele Oyekanmi keen FOLKLORE
Èyí ni ìmò nípa àsà, ìse, ìtàn ati ìsèdálè àwon àwùjo ènìyàn kan pàtó ti a fi le da won mo yàtò si awon míràn. Èyà tí a mò si Yorùbá ní àwon ìtàn tí wón máa ń topinpin àsà àti àwon ohun tí ó se ìtéwógbà láwùjo won.
Àsà ìran Yorùbá ni lati máa pa àló ni alaale pàápàá jùlo nígbà òsùpá. Bí ó tilè jé pé awon ògoweere ni a sábà náà máa ń dojú àló ko gégé bi àwùjo olùgbó, awon ti o da gba náà máa ń je òpòlopò ànfàaní láti inú àló pípa.
Ònà meji òtòòtò ni a lè pin àló sí ní ìbámu pèlú awon àbùdá tí ó yà wón sótò. Àló ÀPAMÒ náà ń dálé akiyesi nipa awon ohun ti o wa ni ayika wa. Irúfé alo yìí kìí ní orin tabí ìtàn nínú ń se ni a máa ń lò ó fún ìsíde àló-àpegbè láti pèsè okàn awon olùgbó sílè. O máa ń mu ki agbára ìronú àwon omodé jípépé kí ó sì sisé lónà tí ó dára. Ìlànà ìsòro-n-gbèsì ni alo àpamò má a ń múlò. Bi ápèere:
Apàló: Àló o
Ajálòó: Ààlò
Àpàló: Kò lápá, kò lésè ó ń kán oba níkòó, ta ló mòó o.
Ajálòó: Èmí mòó o
Apàló: Kín-ni o
Ajalo: Obì ni ò
Apàló: pàtéwó fún ó gbà ó
Òkéàimoye alo-àpamò lo wa ni ilè Yorùba ti o n beere ìronújinlè ki a to le ja won Okùnrin kan tí a mò sí Thesdore Benfay sope pé láti ilè India ni àló tí bèrè kì o to dip e o tan de gbogbo àgbáyé. Láì déènà panu, èyí kò rí beè. Ìdí nipa lati ayebaye ti iran Yorùbá ti wa ní won ti máa n pa àló. Bí ìgbín bá fà ìkarahun a tè lé e ni àló ati ìran Yorùbá jé.
Ònà keji ti àló tún pín sí ni ALO-APAGBE. Ní ìyàto si eyi tí a ménu kan sáájú alo-àpagbè maá ń ni ìtàn àti da-ki-n-gbe nínú. Ó sì lè maa so idi abájo tí nnkankan fi rí bakan ati béè béè lo.
Kì í se gbogbo alo-apagbe ni o maa n ni orin nínú sùgbón èyí ti o pòjú lára awon àló-apagbe Yorùbá ni orin wa nínú won. Alo-apagbe náà ni ìlànà ti a maa n tèlé nigba ti a bá paá. Eniti o ba fé pa aloapagbe maa ń bèrè pèlú awon òrò bíi: “Aàló o, àló mí dá fìrìgbáagbòó, o da lorí, ìjàpá oko yáníbo”. Ni ìparí wón máa ń sopé: idi àtó mi rèé gbangbalaka, ìdí àló mi rèé gbangbalaka, bi mo ba de idi ogede weere ki n bímo weere, bi mo ba de idi Ògèdè àgbagbà ki n bímo gbangba. Bi mo pa puró ki aago enu ma dun sùgbón bi ń ko ba puro ki o ró léèmeta”.
Lajori alo-apagbe ni lati ko awon omode ni èkó-omolúwàbí ti yoo mu ki won wulo fún ara awon ati fún awujo lápapò. Ìdi niyìí ti won fi maa n beere leyin alo pe: “Kin-ni àló yìí ko wa?” Ìdáhùn le je pe olè jija ko dára, tàbí ka mase ojukoko ati iwanwara, o sì le je ka maa bòwò fún àgbà. Awon idahun maa n sin lóri ohun ti alo kòòkan dale.
Lóòótò ni pe awon ti o dagba denu maa n lo atinuda lati gbe àló kale ni gba mìíran, síbè àwon ese ìfa ti ko wulo mo ni o maa ń di àló. Ìdí niyin ti o fi jé pé babalawo ko gbòdò pa àló. Èèwò ni! Bi igbatita ajá pade ko èébi re je ni ó rí.
Bi o ti wu ki o ri, òlàjú àti ero-ìgbàlódé ti se àkóbá gidi fún asa àló pipa lóde òní. O dabi eni pe awon ènìyàn ti n fèyè àló lawujo fún ero-amohunmaworan. Láìsí àní ani èyí ati mu opòlopò ipalara ba àwon èwe wa. Àwon ohun ti won ń wo lori telifisan ni o n mu ki won ya pòòkíì latari ere-okan ati dabi tabi farawe awon gbajugbaya osere ti won máa n ri lori telífísàn.
Àló pípa ti je àsà wa lati ibere ko ni iru awon atubotan buruku ti o maa n jeyo nínú asa awon aláwòfúnfún ti òpò nínú wa ń se agbaterù rè. Gbogbo wa pátá la ni ojuse lati mu aló pipa padà bo sípò ki o maa bad i await nínú asa wa. A ko gbodò tori pe a n re ede ka maa ba èèdè je. Sebi táa bá ti Èdè de éédé ní a tún pada si. Eje ka sù bi òsùsù-owò ka gbe àsà wa laruge.