Isoro Litireso Alohun
From Wikipedia
Isoro Litireso Alohun
ÌSÒRO TÍ Ó DOJÚKO LÍTÍRÉSÒ ÀTENUDÉNU YORÙBÁ LÁYÉ ÀTIJÓ ÀTI BÍ A SE BORÍ WON
Láti Owó Folá Táíwò
Kí n tó máa bá àsàrò yìí lo, ó ye kí a bèrè lówó ara wa pé kín ni à ń pè ní “Lítírésò àtenudénu àwon Yorùbá? Ohun tí a lè pè ní Lítírésò àtenudénu ni àwon bíi Ìyèrè Ifá, Ìjálá aré Ode, Ìrèmòjé, Iwì tàbí Èsà Egúngún, Sàngó pípè, oríkì orílè, ekún ìyàwó, òkú pípè abbl. Gbogbo àwon àpeere wònyí ni kò ní àkosílè láyé àtijó. Àtenu akáwì détí olùgbó ni wón jé. Gbogb àwon lítírésò wònyí ló rò mó èsìn ìbílè àwon Yorùbá. Níbi ayeye odún Egúngún ni à á tí í gbó Iwì tàbí Èsà; àsìkò odún Ògún ni wón ti ń sun Ìjálá. Níbi ayeye Ìsípà Ode ni wón ti ń sun ìrèmòjé; bí ìyàwó bá ń relé oko là á gbó ekún ìyàwó; àsìkò odún Sàngó ni won ń ki Sàngó béè sì ni àwon Onífá ló ń sun ìyèrè.
Léhìn tí a ti se àlàyé ohun tí Lítírésò àtenudénu jé, e jé kí a ye àwon ìsòro tó do jú ko wón wò láyé àtijó. Ìsòro kìíní tí a ó kókó tóka sí ni ìtumò tí àwon Gèésì fún Lítírésò àtenudénu wa. Wón ní ohun tí a kò bá tí ì ko sílè kì í se Lítírésò rárá. Won kò gba Lítírésò àtenudénu àwon Yorùbá wo agbo Lítírésò àgbáyé nítorí pé alágohùnpè ni. Ojú tí wón fi wo Lítírésò wa yìí kó jé kí wón se ètò nípa kíko sílè rè lásìkò tí won kó ètò èkó mòóko-mòókà wá sí orílè-èdè wa. Sùgbón àwon òjògbón wáá dìde láti se ìwádìí fínnífínní nípa ìtumò Lítírésò gan-an. Àbájáde won fi hàn gbangba pé kì í se ohun tí a bá ko sílè nìkan ni Lítírésò. Lítírésò a máa sòrò nípa àsà, èsìn, ìgbàgbó, ìhùwàsí, òwe àti ìbágbépò àwon èyà kan.
Bákan náà ló ń so ìtàn ìgbésí ìgbésí ayé àwon ènìyàn, a sì máa ko wa lógbón pèlú. Yàtò sí èyí, ewà èdè a máa wà nínú Lítírésò gbogbo. Nínú gbogbo ohun tí a ka sílè yìí, kò sí èyí tí kò sí nínú Lítírésò àtenudénu àwon Yorùbá àti ti Gèésì. “Kín wá ló ń be ní Lìkì tí kò sí ní gànja o”?
Ìsòrò tí ó so mó ti òkè yìí ni àìmòóko-mòókà àwon baba ńlá wa láyé àtijó. Gégé bí a ti tóka síwájú, akòsíkùn ni Lítíresò Yorùbá, tí ó bá jé pé àwon baba ńlá wa mo ìwé ko láyé àtijó òpòlopò Lítírésò àtenudénu wa ni a à bá ti ko sílè kí àwon Òyìnbó tó dé, ohun tí ó fàá nìyí tí àwon Òyìnbó fí rí ààyè bu enu àté lu Lítírésò wa - sé àwon ló kúkú mú ètò èkó ti mòóko-mòókà wá sí ilè wa.
Ìsòro ti a ó ménu bà jé ti èsìn àjèjì tí àwon Gèésì wá gbé ká wa mólé. Nígbà tí àwon Gèésì gbé èsìn won dé, wón bèrè sí témbélú èsìn ìbílè wa gbogbo. Wón ní kí a jáwó nínú àpòn tí kò yò . . . wón ní kí a yé é bogi bòpè, kí a gbé Sàngó dànù, kí a kó Ifá dà sí kòtò, kí eléegún ó yé e se odún egúngún, kí Oníjàálá ó sinmi àròyé, kí a gba èsìn titun tó jé tàwon àláwò funfun, Nípasè ogbón àrékérekè tí àwon Òyìnbó lò yìí, Onísàn’go kó Sangó è dànù, Babaláwo gbé òpèlè jù sígbó, Olóde yera fún Ògún bíbo, won kò sun Ìjálá mó. Nípa báyìí, gbogbo ìmò àwon baba wa nípa Ìjàlá sísun, ìyèrè Ifá, Oríkì Orílè, Sàngó pípè, abbl bèrè sí i pòórá, mó won nínú. Èsìn ìbílè wáá di ohun a-yó-kélékélé-se lábé ilé, egúngún kò lè jádé tààrà mó, Èsìn òkèère ti gbé wa lásà sonù. Ìsòro míràn tí a tún lè yè wò ni wí pé gbogbo àwon omo Yorùbá tí wón ní ànfààní láti lo sí ilé-ìwé láyé àtijó, àsà ilè òkèèrè ló wópò nínú èkó won.
Won kò ní ànfààní láti kó nípa àsà ìbílè àti Lítírésò àtenudénu Yorùbá bó ti ye. Ìwé ilè òkèèrè bíi “Shakes-peare” ni wón ń kà lásìkò náà. Nípa báyìí, won kò rí ààyè láti ronú tàbí láti se ìwádìí tó jinlè nípa Lítírésò àtenudénu àwon baba ńlá won. Sé àwon elésìn òkèèrè yìí náà ló dá òpòlopò ilé-ìwé sílè, èsìn won nìkan ni wón ń wónà láti gbé ga tí won sì ń fé kí ó wo okàn àwon ènìyàn.
Léhìn tí a ti se àlàyé ìsòro wònyí tán, ó ye kí a sòrò lórí akitiyan tí à ń se lóde òní láti rí i pé Lítírésò àtenudénu Yorùbá kò parun pátápátá. Lónà kínní, báwo ni àwon baba ńlá wa se kojú ìsòro wònyí? Nípa ti èsìn, a se àkíyèsí pé kì í kúkú se gbogbo àwon elésìn ìbílè pátápátá ló fi taratara gba èsìn ilè òkèèrè. A rí nínú àwon Babaláwo tó forí mù lásìkò tí àwon elésìn iloe òkèèrè dé. Díè nínú won takú láti gba èsìn won. Wón ń yó èsìn ìbílè se lábé ilé. Àwon míràn tíè fi hàn nínú orúko tí won ń jé bí i Fátóyìnbó Ògúntéèbó, Fágéyìnbó, Àtúpalè orúko wònyí fi hàn pé Ifá-tó-Òyìnbó, Ògún-tó-Òyìnbó, Ifá-gé-Òyìnbó. O sè é se pé àwon tí ó ń jé orúko wònyí lóde òní, baba ńlá won ti jé òkan lára àwon tí ó tako èsìn ilè òkèèrè lójó o jóun. Irú àwon ènìyàn báyìí ló jé kí a tún máa gbúròó tátàtá nínú Lítírésò àtenudénu wa lóde òní.
Bákan náà ni èsìn ìmàle tún ran Lítírésò àtemudénu wa lówó nítorí pé èsìn ìmàle fi ààyè sílè fún ebo rírú tí èsìn ìgbàgbó lòdì sí. Èyí sí fún àwon Babaláwo ni ànfààní àti máa ki Ifá, Ìjálá sísun, ìyèrè sísun, Sàngó pípè àti odún ìbílè gbogbo. Ìdí nìyí tí òpò àwon ìmàle se tún máa ń nípa nínú odún egúngún, orò, Sàngó, Obàtálá abbl.
A kò gbodò yo owó àwon Òjògbó àti Olùfé ìlosíwájú èdè àti àsà Yorùbá sílè fún akitiyan won lóde òní. Wón se gudugudu méje, yààyàn méfà láti rí i pé a bèrèsí ko àwon Lítírésò àtenudénu wa sílè fún kíkà. Àwon ògbóntarìgì nínú ìmò bí i Òjògbón Wándé Abímbólá tí ó se òpòlopò ìwádìí àti àtèjáde ìwé lórí Ifá; òjògbón Adébóyè Babalolá tí ó ti se òpòlopò aáyan kíko-sílè ìjálá àti oríkì orílè pèlú àwon ònkòwé mìíràn bí i Láwuyi Ògúnníran ti o ko ìwé “Akójopò Iwi Egúngún; Oládípò Yémítàn Ìjálá Aré Ode àti àwon mìíràn tí a kò lè dárúko. Mo lù yín lógo enu wí pé E se é púpò.
A tún gbódò dúpé lówó àwon akéwì àti olórin wa gbogbo. Àwon bí i Àlàbí Ògúndépò tí í maa fí ohùn Ìjàlá kéwì, Fóyèke Àjàngìlá, Fóyánmu, àwon onílù bàtá, gbèdu, dùndún àti àwon onírárà gbogbo. Gbogbo won ló ń mú litireso àtenudénu wà lò nínú orin won. Kí n tó fi àdàgbá àròko yìí rò, mo fé gba gbogbo akékòó ìjìnlè Yorùbá ní iyanju wí pé isé pò fún wa láti se bí a bá fé gbé ògo èdè yìí yo lójó iwájú. Ìbéèrè ni n ó fi gba ìmòràn náà. Njé o ti wádìí orírun re? Níbo ni ìran tàbí ìdílé yín ti sè wá? Njé o mo oríkì ìdílé yín àti itumò rè? Njé o ti wádìí èsìn ti àwon baba ńlá rè ń sìn láyé àtijó? Kín ni ìdí tí o fi ń jé orúko bí i Fáyinka, Ògúnmóyèlà, Òsúnwálé, Sàngódélé, Efúnrónké? Njé o mò nípa èèwò ìdílé yín? Ìdí rè tí wón fí máa ń kì ó ni Èsùú erin, Àkànmú-ìgbà, Àpèké èké? Bí àwon àgbà kò bá tí ì fi ilè bora bí aso tán nílé yín, O lè gba ohùn won sílè, kí o wáá lo fi ara bal;è se àkosílè ohun tí wón bá so. Èrò tèmi ni pé bí oníkalukú bá bèrè sí i se eléyìí, òpòlopò nnkan tí kò ba pòórá mó àwon ìyá àti bàbá wa nínú ni a ó gbà sílè. O dowó wa o.
N ó wáa fi orín yìí kásè àròko náà nílè pátápátá.
Isé yá, isé yá
Omo Odùduwà isé yá
Isé pò fún wa láti se
Isé yá, omo Odùduwà, isé yá,
Omo rere kì í kosé
Omo Oòdúà kì í sòle
E tètè gbérù o,
Iwádìí ń be fún wa láti se
E se gírí
Omo Odùduwà isé yáá.
Iwájú ni òpá èbìtì èdè Yorùbá yóó máa ré sí o. Àse