Eya Ara Ifo
From Wikipedia
Eya Ara Ifo
[edit] A
ÈYÀ ARA ÌFÒ
A sèdá àwon èyà ara ìfò láti enu, imú àti ònà òfun. Nínú won lati rí àwon èyà ara ìfò mìíràn bí i Èdò-fóró, Kòmóòkun, káà òfun, káà imú, káà enu, ahón, Tán-án-ná, Eyín àti ètè méjéèjì.
Èémí tí a fi ń gbé ìró èdè Yorùbá jáde láti inú èdò-fóró, irúfé aféfé béè yóò jáde láti inú èdò-fóró gégé bi èémí bósí inú ofun tí yóò sì máa gbòn tan-an-na. Irú èémí béè le gba enu tàbí imú jáde gégé bí i ìró ohùn.
[edit] B
ÈYÀ ARA ÌFÒ
Kí á tó bèrè ìdáhùn lóní rebutu awon ìró afò tí ó wà nínú èdè Yorùbá, aní mo ohun tí ìró afò je gan-an. Gégé bí òjògbón kólá owólabí se so, óní èyà ara ìfò:- eyí àwon èyà ara tí ó wà fun gbigbe awon iro jade. Èyà ara ìfò bèrè lati inú èdò-fóró títí tí ó fi de ètè wa méjèèjì títi di imu naa pelu. Bí èyíkèyí nínú àwon èyà ara ìfo bá méhen, irúfé òrò ti eni náà maa pè kò ní í já gaara. 1. ÈDÒ -FÓRÓ:- Èémí ni ohun tí ó nílò fún fífò, bee ní inú èdò-fóró méjèèjì sì ni ibi tí ó se pàtàkì jù ti èémí yìí ti maa ń tú jáde. Èémí tí ó tú jáde láti inú èdò-fóró ni ò ń pè ni èémí èdò-fóró. Béè ni èémí yìí sì ni a máa ń lò fún gbígbé ògòòrò ìró ìfò jáde nínú èdè Yorùbá. Ara èdò-fóró ni eran èdò-fóró wa. Eran èdò-fóró yìí sì ní ó máa ń fe èdò-fóró sí èyìn tí ó sì máa ń sún un kì láti pèsè èémí-àmísóde àti èémí-àmísínú tí a nilò fún fífò
2. ÈKA KÒMÓÒKUN ÀTI KÒMÓÒKUN:-
Méjì ni èyà ara tí a mù sí èka kòmóòkun pín sí. Látì ara kòmóòkun sì ni wón ti yà wá sí ara èdò-fóró méjèèjì ní ìkòókan. Bí èémí bá ti ń tú jáde láti inú èdò-fóró, inú èka kòmóòkun méjèèjì yìí ni yóò gbà wo inú kòmóòkun. Béè sì ni inú kòmóòkun ni èémí èdò-fóró máa ń gbà wo inú gògòńgò ní ìrìn àjò rè sí ìta.
3. TÁN-ÁN-NÁ :-
Inú gògòńgò ni àwon èyà ara tí a ń pè ní tán-án-ná wà. Nínú tán-án-ná wònyí sì ni àtunse tàbí ìyípadà pàtàkì àkókó ti máa ń wà fún èémí tí ó ń bò láti inú èdò-fóró. Awon tán-án-ná tí a ń wí yìí seé ti wé ètè ènìyàn méjèèjì. Níse ni won sì dábùú lé kòmóòkun lórí láti iwájú lo si èyìn. won sì so pò ní iwájú, sùgbón wón pínyá ní èyìn láti jé kí àlàfo tàbí àyè wà láàárin won. Àwon tán-án-ná wònyí sá pa pò mó ara won láti se ìdíwó fún èémí wón sì tún seé yà sótò dáradára láti jé kí àyè sí sílè láti kòmóòkun sí òfun tí kò fin í sí ìdíwó kankan fun èémí tí ó ń bò láti inú èdè-fóró.
4. ÀLÀFO TÁN-ÁN-NÁ:-
Àyè tí ó wà láàárín àwon tán-án-ná ni a n pè ni àlàfo tán-án-ná. Orísírísi ipò ni àlàfo tán-án-ná yìí sì lè wà. Sùgbón fún gbígbe awo, ìró ìfò jáde nínú èdè Yorùbá pín sí ònà méjì pàtàkì, àwon náà ni, ipò ìmí àti ipò ìkùn.
i. IPÒ ÌMÍ:- Àlàfo tán-án-ná máa ń wà ni ipò ìmí nígbà tí àwon tán-án-ná méjèèjì bá yà sí òtò, tí èémí èdò-fóró yóò sì máa gba ti àárin won kojá láìsí ìdíwó kankan rárá.
ii. IPÒ ÌKÙN:- Àlàfo tán-án-ná a máa wà ní ipò yìí nígbà tí àwon tán-án-ná bá sún mó ara won dé ibi pé agbára èémí èdò-fóró tí ó ń gba tí àárín won kojá yóò mú kí won máa ko lu ara won, kí won sì tún máa pínyà rí òpòlopò ìgbà láàárín ìséjú-akàn.
5. KÀÁ ÒFUN, ENU ATI IMÚ :- Káà métèètà wònyí wà ní òkè tán-án-ná. Ńse ni wón sì já pò mó ara won. Òfun ni èémí èdò-fóró tí ó ń gba inú àlàfo tán-án-ná bò wá sí ita yóò bá wo enu tàbí imú gégé bí àwon èyà ara ìfò tí wón wà ní sàkání káà wònyí bá se darí èémí èdò-fóró náà.
6. AHÓN:- Nínú gbogbo àwon èyà ara tí ó ń kópa nínú pipe ìró ìfò, ahón ni ó se pàtàkì jù lo nítorí pé òun ni a máa ń lò jù fún àwon ìró ìfò. Ìdí kan pàtàkì fún èyí nip é ahón seé gbé sí orísirísi ipò, ó sì lè ní orísirísi ìrísí nínú enu, èyí tí ó mú kí ó rorùn fún ènìyàn lati lòó fún pìpe òpòlopò`orísirísi ìró nínú èdè.
7. ÈTÈ:- Gégé bii ti abón, ètè méjéèjì náà seé gbé sí orísirísi ìpò. Béè ni a lè fún won ní orísirísi ìrísí pèlú. A lè pa won pò pékípékí tàbí kí a fè wón sí èyìn dáradára wón sì tún seé sù jo, kí won rí roboto naa pèlú. Gbogbo ipò tí ètè lè wà wònyí ati ìrísí won ni ó tún lè fi ìyàtò hàn láàárin àwon ìró tí a ń gbé jáde nínú èdè.
8. ÀFÀSÉ:- Eya ara tí a ń pè ní àfàsé náà seé gbé nínú enu. ó lè wá sí ilè, Ó sì tún lè gbé sí òkè kí ó dí ònà tí ó lo sí imú. Ipò ti àfàsé lè wà wònyí náà máa ń fi ìyàtò hàn láàárín àwon ìró tí ań gbe jáde nínú èdè. Gbogbo awon èyà ara ìfò ti a daruko wonyi ni a mò si àfipè. Gégé bi oríkì, èyà ara kéyà ara tí ó bá ń kópa nínú pipe ìró ni a n pè ní afipe. Ìsòrí meji ni a si pín won si
Àfipè Àsúnsí
Àfipè Àkànmólè
1. ÀFIPÈ ÀSÚNSÍ Awon ìró àfipè àsúnsí ni àfipè ti ó lè gbéra nígbà tí a bá ń pe ìró. Awon naa ni iwonyi; ètè ìsàlè, awón nígbà ti awón si pín sí ònà méta, iwájú ahón, Aarin ahón ati Èyìn ahón.
2. ÀFÌPÈ ÀKÀNMÓLÈ Afipe akanmopè ni afipe tí ó jé pé won kò lè gbéra, sùgbón tí won máa ń dúró gbári bí a bá ń pe ìró. Apeere àfipè àkànmólè:- Ògiri tabi ìgànná òfun, ètè òkè, eyín òkè, èrìgì, àjà enu, àfàsé àti òlélé.
Nígbà ti ahón bá wà ni ipò ìsinmi ńse ni àwon àfipè àsúnsí máa ń kojú sí ahon àfipè àkànmólè.
1. Asunsi: Ètè ìsàlè yóò loo bá
Akanmole: Ètè òkè
2.Asunsi: Iwájú-ahón yóò loo bá
Akanmole Erìgì
3. Asunsi: Àárín - ahón yóò loo bá
Akanmole: Àjà enu
4.Asunsi: Èyìn ahón yóò loo bá
Akanmole: Àfàsé
5.Asunsi: òlélé yóò loo na
Akanmole: Ògiri tabi iganna òfun