Awon Iro Ede Yoruba

From Wikipedia

ÌRÓ ÈDÈ YORÙBÁ

Gégé bí kólá Owólabí ti se àpèjúwe ìró, ó ní ìró ìfò ni ègé tí ó kéré jù lo ti a lè (fi etí) gbó nínú èdè. Ìró ìfò se é dàko, ònà méjì ni a máa ń gbà dà wón ko - lílo létà àti lílo àmì. A lè pín ìró inú èdè Yorùbá sí ìsòrí méjì, èyí ni ègé ìró àti ègé-ìró alágbèékà.

Ègé ìró ni ìró tí a máa ń dà ko nípa lílo létà. A lè pín-in sí méjì: ìró kóńsónántì àti ìró fáwèlì.

Ègé-ìró alágbèékà ni ìró tí a máa ń dà ko nípa lílo àmì àpeere nínú èdè Yorùbá ni ìró-ohùn.

KÓŃSÓNÁNTÌ:- Èyí ni ìró tí à ń pè nígbà tí ìdíwó wà fún èémí ní ibì kan ní òpónà ajemóhùn. Ìdíwó béè lè jé èyí tí yóò mú kí a gbé èémí sé pátápátá tàbí kí àlàfo díè wà fún èémí láti gbà kojá pèlú ariwo tí a lè gbó ketekete. Àpeere-b, d, f, t, p, s dz, r. Oríkìí yìí ni a mò sí oríkìí fònétííkì.

FÁWÈLÌ:- Fáwèlì ni ìró tí a pè nígbà tí kò sí ìdíwó kankan fún èémí. Àpeere ni – a, e, e, i, o, o, u, an, en, in, on, un.

ÌRÓ OHÙN:- Ìró ohùn ni lílo sókè, lílo sódò tàbí yíyó ròkè, yíyó rodò ohùn ènìyàn nígbà tí a bá ń fò. Ìró ohùn lè jé ìró-ohùn geere àti ìró-ohùn eléyòó.

IRÓ OHÙN GEERE:- Èyí ni ìró ohùn tí kò ní èyó kankan rárá. Ìyen ni pé ohùn ènìyàn kò yó láti ipò ìró-ohun kan lo sí ipò ìró-ohùn mìíran. Àpeere ìró-ohùn geere ni ìró – ohùn òkè, ìró – ohùn ìsàlè àti ìró – ohùn àárín.

ÌRÓ OHÙN ÒKÈ:- Èyí ni ìró – ohùn tí a gbé jáde nípa gbígbé ohùn wa sí òkè. Àmì tí a máa ń lò fún ìró – ohùn náà ni (i).

ÌRÓ OHÙN ÌSÀLÈ:- Èyí ni ìró – ohùn tí a gbé jáde nípa gbígbé ohùn wa sí odò (tàbí ìsàlè). Àmì tí a máa ń lò fún un ni (i).

ÌRÓ OHÙN ÀÁRÌN:- Èyí ni ìró – ohùn tí a gbé jáde nípa gbígbé ohùn wa sì agbede méjì (tàbí ìdajì) ipò tí ohùn wa wà fún ìró - ohùn òkè àti ìró – ohùn ìsàlè. Nígbà mìíràn nínú àkotó èdè Yorùbá, àmì tí a máa ń lò fún ìró – ohùn àárín ni (-).

ÌRÓ – OHÙN ELÉYÒÓ:- Èyí ni ìró – ohùn tí kò dúró sí ojú kan tàbí ipò kan náà. Dípò béè, ní gbígbé ìró – ohùn yìí jáde, ń se ni ohùn ènìyàn máa ń yó láti ipò re fún ìró – ohùn kan lo sí ipò rè fún ìró – ohùn mìíràn. Àpeere ìró-ohùn eléyòó ni ìró – ohùn eléyòóròkè àti ìró – ohùn eléyòórodò.

ÌRÓ – OHÙN ELÉYÒÓRÒKÈ:- Èyí ni ìró – ohùn tí a gbé jáde nípa gbígbé ohùn wa láti ipò tí ipo wà fún ìró – ohùn ìsàlè lo sí ipò tí ó wà fún ìró – ohùn òkè. Èyí ni pé a gbé gbé ohùn wa láti odò (tàbí ìsàlè) lo sí òkè láìdánu – dúró. Àmì yìí ni (v).

ÌRÓ – OHÙN ELÉYÒÓRODÒ:- Èyí ni ìró – ohùn tí a gbé jáde nípa gbígbé ohùn wa láti ipò tí ó wà fún ìró – ohùn òkè lo sí ipò tí ó wà fún ìró – ohùn ìsàlè. Èyí ni pé a gbé ohùn wa láti òkè lo sí odò (tàbí ìsàlè) láìdánu – dúró rárá. Àmì tí a lè lò fún ìró – ohùn béè ni (^).

FÓÒNÙ GÉGÉ BÍ ÌRÓ ASÈYÀTÒ TÀBÍ ÌRÓ ALÁÌSÈYÀTÒ. Fóònù ni orúkó tí a máa ń pe ìró kòòkan tí àwa ènìyàn ń pè jáde nígbà tí a bá ń fò. Kì í se gbogbo àwon fóònù wònyìí ni a lè lò láti fi ìyàtò hàn. láàárín ìtumò òrò kan àti òmíràn nínú èdè kòòkan. Àwon fóònù kan wà tí wón jé ìró asèyàtò - èyí tí a lè lò fún fífi ìyàtò láàárín ìtumò òrò kan àti òmíràn, béè sì ni àwon fóònù kan wà tí wón jé ìró aláìsèyàtò - èyí tí a kò lè lò fún fífi ìyàtò hàn láàrín ìtumò òrò kan àti òmíràn.

A lè ya ìró asèyàtò àti ìró aláìsèyàtò sí òtòòtò nípa lílo ohun tí a mò sí ìfónká, a ní ìfónká asèyàtò àti ìfónká aláìsèyàtò. Fóònù tí ó bá se ìyàtò ní sàkání kan báyìí ni ìfónká asèyàtò. Fóònù méjì (tàbí jù béè lo) a máa wà ní ìfónká aláìsèyàtò bí won kò bá lè je yo ní sàkání kan. Sakání tí òkan nínú àwon fóònù béè bá ti je yo, òmíràn kò ní je yo ní ibè rárá.

Fóníìmù ni àwon ìró tí wón bá lè fi ìyàtò hàn láàárín ìtumò òrò kan àti òmíràn. Irú àdàko tí a sì máa ń se fún àwon fóníìmù béè ni èyí tí a mò si àdàko fóníìmù.

ÈDÀ-FÓNÍÌMÙ ÀTI ÈDÀ OHÙN.

Bí fóònù méjì bá je yo ni sàkání kan, tí ó sì jé pé bí a bá fi òkan nínú won rópò òmìíràn, síse ìrópò béè mú kí ìyípadà wà nínú ìtumò, ohun tí a máa ń so nínú ìmò èdá-èdè ni pé àwon fóònù béè se ìyàtò ní sàkání béè. Àwon fóònù tí wón bá sì se ìyàtò ní sàkání kan náà báyìí wà ní ìfónká asèyàtò. Béè sì ni àwon fóònù tí won bá wà ní ìfónká asèyàtò gégé bí a se sàlàyé yìí jé ìró asèyàtò.

Ìró – ohùn tí a bá lò lórí sílébù fa ìtumò òtòòtò yo báyìí nínú èdè kan ni a máa ń pè ní ohùn. Èdèkédè tí a bá sì ti lè lo ìró – ohùn lórí sílébù gégé bí ìró asèyàtò ni à ń pè ní èdè olóhùn. Nítorí náà, Yorùbá jé òkan nínú àwon èdè olóhùn ní àgbáyé.

A tún ní ìró àìkùnyùn – èyí ni àwon ìró tí a lè gbé jáde nígbà tí àlàfo tán-án-ná bá wà ní ipò ìmí. Àlàfo tán-án-ná le wà ní ipò ìkùn, àsìkò tí a lè so pé àlàfo tán-án-ná wà ní ipò ìkùn ni ìgbà tí wón súnmó ara won, won kò pàdé tán, ìdí èyí àlàfo tán-án-ná máa ń gbòn tí ó sì máa ń kùn ni a fi ń pè é ní kíkùnyùn. Ìró tí a bá gbé jáde níbí yìí ni à ń pè ní ìró àkùnyùn.

KÓŃSÓŃÁNTÌ:- Kóńsóńántì ni ìró tí a pè nígbà tí ìdíwó wà fún èémí ní ibì kan ní òpónà ajemóhùn. Ìdíwó béè lè jé èyí tí yóò mú kí a gbé èémí sé pátápátá tàbí kí àlàfo díè wà fún èémí láti gbà kojá pèlú ariwo tí a lè gbó ketekete.

Oríkì tí a fún ìró Kóńsóńántì yìí ni a mò sí oríkì fònétíìkì. Àwon Kóńsóńántì méì kan wà tí wón jé kòbégbé-mu lábé oríkì fònétíìkì yìí. Oríkì tí ó lè gbà wón wo agba Kóńsóńántì ni èjí tí agbé ka orí (ìlànà) fonólojì (ìyen oríkì fonóloji).

Bí a bá tèlé oríkì fònétíìkì tí a fún Kóńsóńántì yìí àwon ìró tí létà wònyí dúró fún nínú Abídí èdè Yorùbá jé Kóńsóńántì.

Létà kékeré: b, d, f, g, gb, h, j, k, l, m, n, p, r, s, t. Létà ńla: B, D, F, G, GB, H, J, K, L, M, N, P, R, S, T.


A kò fi Kóńsóńántì ‘W’ àti ‘Y’ hàn nínú àwon àpeere Kóńsóńántì ti a ko wònyí. Ìdí fún èyí ni pé àwon Kóńsóńántì méjèèjì ni wón jé kò - begbe-mu lábé oríkì fònétíìkì fún Kóńsóńántì gégé bí a se so sáájú. Apeere òrò tí wón tí je yo ní wònyìí. W = wá, Y = yìn.


SÍSE ÀPÈJÚWE ÌRÓ KÓŃSÓŃÁNTÌ

Ní síse àpèjúwe Kóńsóńántì èdè Yorùbá, àwon nnkan wònyí wà lára àbùdá pàtàkì tí ó ye láti fi enu bà gégé bí wón se je mó gbígbé Kóńsóńántì kòòkan jáde.

(1) Orísun èémí tí a lò

(2) Irú èémí tí a lò


(3) Ipò tí àlàfo tán-án-ná wà

(4) Ipò tí àfàsé wà

(5) Àfipè (àsúnsí àti àkànmólè) tí alò

(6) Irú ìdíwò tí ó wà fún èémí tí a lò.


Báyìí, a óò sàlàyé àwon àbùdá tí a kà sílè wònyí wó sókí sókí.

1. Orísun èémì tí a lò Ó ye láti so ibi tí èémí tí a lò fún gbígbé Kóńsóńántì jáde ti sè. Eléyìí kò sì mú ìsòrà dání rárá. Gégé bí a se so sáájú, orísun ògòòrò ìró inú èdè Yorùbá ni èdò-fóró. Èémí tí asèdá rè jé èdò fóró (ìyen, èémí èdò fóró) yìí nìkàn sì ni a máa ń lo fún gbígbé gbogbo àwon ìró Kóńsóńántì èdè Yorùbá jáde àyàfi méjì (k^p àti g^b) tí a máa ń gbé jáde nipa lílo àpapò èémí èdò-fóró àti èémí tí asèdá rè wà ní enu.

2. Irú èémí tí a lò

Ó ye láti so irú èémí tí a lo fún gbígbé Kóńsóńántì jáde. Ó sì dájú pé gbogbo ìró (Ìbáà se Kóńsóńántì tàbí fáwèlì) èdè Yorùbá ni a máa ń gbé jáde nípa lílo èémí –àmí-sóde àyàfi Kóńsóńántì kp àti gb tí a máa ń gbé jáde nipa lílo àpapò èémí-àmísòde àti èémí-àmísínú gégé bí a óò se fi hàn nínú àpèjúwe àwon Kóńsóńántì méjèèjì yìí láìpé.

3. Ipò tí àlàfo tán-án-ná wà

Ó ye láti so bóyá ipò ìmú ni àlàfa tán-án-ná wà tàbí ipò ìkùn fún gbígbé ìró Kóńsóńántì kòòkan jáde.

4. Ipò tí àfàsé wà

Ó ye láti so bóyá àfàsé gbé sókè láti dí ònà tí ó lo sí mú tàbí ó wá sílè láti jé kí ònà sí imú sí sílè nígbà tí a bá gbé Kóńsóńántì jáde.

5. Àfipè (àsínsí àti àkánmólè) tí a lò

Ó ye láti so irú àfipè àsínsí àti àfipè àkànmólè tí a lò fún pipe Kóńsóńántì kòòkan.

6. Irú ìdíwó tí ó wà fún èémí tí a lò

Ó ye láti so irú ìdíwó tí ó wà fún èémí ní ònà tí ó ń gbà kojá nítorí pé ní gbígbé àwon ìró Kóńsóńántì jáde, onírúurú ìdíwó ló lè wà fún èémí ní ònà rè. Bí àpeere, ìdíwó tí ó pòjù ni kí ònà èémí sé pátápátá ni ibì kan nínú enu. Nígbà mìíràn èwè, òwò èémí lè máà se pátápátá sùgbón kí àlàfo díè wà fún èémí láti gbà kojá pèlú ariwo tí ènìyàn lè gbó ketekete Àlàfo tí ó tó sì tún lè wà fún èémí láti gbà kojá láijé pé ariwo kankan tí a lè gbó wà.

ÀPÈJÚWE KÓŃSÓŃÁNTÌ NÍ ÌBÁMU PÈLÚ ÀBÙDÁ FÚN SISAPEJUWE KÓŃSÓŃÁNTÌ

Kóńsóńántì [b] (bí àpeere nínú òrò yìí: bàbá)

(1) Èémí èdò-fóró ni a lò

(2) Èémí èdò-fóró tí a lò jé èémí-àmísóde.

(3) Àlàfo tán-án-ná wà ní ipò ìkùn

(4) Àfàsé gbé sokè láti dí ònà sí mú.

(5) Àfipè àsúnsí ni ètè ìsàlè tí ó sún pàdé àfipè àkànmolè èyí tí í se ètè òkè. [Àmó sáá ètè òkè gégé bí àfipè àkànmólè kò dúró gbári: ó wá sílè díè nígbà tí ètè ìsàlè gégé bí àfipè àsúnsí, sínpàsé rè).

(6) Ònà èémí sé pátápátá – (ibi tí àfipè àsúnsí àti àfipè àkànmólè ti pàdé)

Kóńsóńántì [t] (bí àpeere nínú òrò yìí: ata)

(1) Èémí èdò-fóró ni a lò

(2) Èémí èdò-fórí tí a lò jé èémí-àìmúsòde

(3) Àlàfo tán-án-ná wà ní ipò ìnú

(4) Àfàsé gbé sókè láti dí ònà sí imú

(5) Afipè àsúnsí ni wonyí-ahon tí ó sún pàdé àfipè àkànmólè èyí tí í se Èrìgì

(6) Ònà èémí sé pátápátá (ni ibi tí àfipè àsúnsí àti afipè àkànmólè ti pàdé).

Kóńsóńántì [d] (bí àpeere nínú òrò yìí: àdá)

(1) Èémí èdó-fóró ni a lò

(2) Èémí èdó-fóró tí a lò jé èémí-àmísòde

(3) Àlàfo tán-án-ná wà ní ipò ìkùn.

(4) Àfàsé gbe sókè láti dí ònà sí imú.

(5) Àfipè àsúnsí un iwájú-ahón tí ó sún pàdé àfípè àkànmolè èyí tí í se èrìgì.

(6) Ònà èémí sé pátápátá (ní ibi tó àfipè àsúnsi àti àfipè àkànmólè tí pàdé

Kóńsóńántì ‘j’ (bí àpeere nínú òrò yìí : ajá

(1) Èémí èdò-fóró ni a lò.

(2) Èémí èdò-fóró tí a lò je èémí-àmísóde

(3) Àlàfo tán-án-ná wà ní ipò ìkùn

(4) Àfàsé gbé sókè láti dí ònà sí imú

(5) Àfipè àsúnsí ni ààrún-ahón tí ó sún pàdé àkànmólè èyí tí í se àjè-enu.

(6) Ònà èémí sé pátápátá (ní ibi tí àfipè àsúnsí àti àfipè àkànmólè ti pàdé).

Kóńsóńántì [dz]

Àkíyèsí, àwon elòmíràn a máa pe Kóńsóńántì [dz] dípò [t]. Bí a se lé sàpèjúwe Kóńsóńántì [dz] ni èyí:

(1) Èémí èdò-fóró ní a lò

(2) Èémí èdò-fóró tí a lò jé èémí-amisode

(3) Àlàfo tán-án-ná wà ní ipò ìkùn

(4) Àfàsé gbé sókè láti dí ònà sí imú


(5) Àfipè àsúnsí ni iwájú-ahón tí ó sún pàdé àfipè àkànmólè èyí tí í se ibi tí ó wà láàárín àjà emi àti èrìgì.

(6) Ònà èémí sé pátápátá (ní ibi tí afipè àsúnsí àti àfipè àkànmólè tí pàdé) sùgbón àfipè àsúnsí àti àfipè àkàmólè lóra pínyà fún èémí tábi kojá pèlú ariwo tí a lè gbó ketekete.

Kóńsóńántì [k] (bí àpeere, nínú òrò yìí: ìka)

(1) Èémí èdò-fóró ni a lò

(2) Èémí èdò-fóró tí a lò jé èémí-àmísòde

(3) Àlàfo tán-án-ná wà ní ipò imú.

(4) Àfàsé gbé sókè láti dí ònà sí imú.

(5) Àfipè àsúnsí ní èyìn-ahón tí ó sún pàdé àfipè àkànmólè èyí tí í se àfàsé.

(6) Ònà èémí sé pátápátá (ní ibi tí àfipè àsúnsí àti àfipè àkànmólè ti pàdé.)

Kóńsóńántì [g] (bí àpeere, nínú òrò yìí: àga)

(1) Èémí èdò-fóró ni a lò

(2) Èémí èdò-fóró ti a lò jé èémí-àmísòde

(3) Àlàfo tán-án-ná wà ní ipò ìkùn.

(4) Àfàsé gbé sókè láti dí ònà sí imú

(5) Àfipè àsúnsí ni èyìn-ahón tí ó sún pàdé àfipè àkànmólè èyí tí í se Àfàsé

(6) Ònà èémí se pátápátá (ní ibi tí àfipà àsúnsí àti àfipè àkànmólè tí pàdé)

Àkíyèsí: Ìyàtò tí ó wà ni gbígbé Kóńsóńántì [k] àti [g] jáde ni pé àlàfo tán-án-ná wà ní ipò ìmú fún [k], sùgbón ó wà ní ipò ìkùn fún [g].

Kóńsóńántì [k^p] (bí àpeere, nínú òrò yìí: apá)

(1) Àpapò èémí èdò-fóró àti èémí tí asèdá rè wà ní enu ni a lò.

(2) Èémí èdò-fóró jé èémí-àmísòde, sùbón èémí tí asèdá rè wà ní enu jé èémí-àmísínú.

(3) Àlàfo tán-án-ná wà ní ipò imú

(4) Àfàsé gbé sókè láti dí ònà sí imú

(5) Àfipè àsúnsí ni ètè ìsàlè àti èyìn-ahón. Àfipè àkàmólè sì ni ètè òkè (tí kò dúró gbári, sùgbón tí ó wá sílè díè nígbà tí ètè ìsàlè sún pàdé rè) àti àfàsé. Nígbà kan náà sì ni ètè ìsàlè sún pàdé ètè òkè; tí èyìn-ahón si sún pàdé àfàsé.

(6) Ònà èémí sé pátápátá (ni ibi tí àfipè àsúnsí àti àfipè akànmólè tí pàdé).

Kóńsóńántì [g^b] (bí àpeere nínú òrò yìí: àgbà)

(1) Àpapò èémí èdò-fóró àti èémí tí asèdá rè wà ní emi ni a lo.

(2) Èémí èdò-fóró jé èémí-àmísòde, sùgbón èémí tí asèdá rè wà ní enu jé èémí-àmísínú.

(3) Àlàfo tán-án-ná wà ní ipò ìkùn

(4) Àfàsé gbé sókè láti dí ònà sí imú

(5) Àfipè àsúnsí ni ètè ìsàlè àti èyìn-ahón. Afìpè àkànmólè sì ni ètè òkè (tí kò dúró gbári, sùgbón tí ó wá sílè díè nígbà tí ètè ìsàlè sún pàdé rè) àti àfàsé. Nígbà kan náà sì ni ètè ìsàlè sún pàdé ètè òkè; tí èyìn-ahón sì sún pàdé Àfàsé.

(6) Ònà èémí sé pátápátá (ní ibi tí àfipè àsúnsí àti àfipè àkànmólè tí pàdé).

Àkíyèsí ní Ìyàtò tí ó wà ní gbígbé Kóńsóńántì [k^p] àti [g^b] jáde ni pé àlàfo tán-án-ná wà ni ipò imú fún [k^p], sùgbón ó wà ni ipò ìkùn fun [g^b).

Kóńsóńántì [f] (bí àpeere, nínú òrò yìí: ofà) 

(1) Èémí èdò-fóró ní a lò

(2) Èémí èdò-fóró tí a lò jé èémí-àmísòde

(3) Àlàfo tán-án-ná wà ní ipò imú.

(4) Àfàsé gbé sókè láti dí ònà sí imú

(5) Àfipè àsúnsí ni ètè ìsàlè tí ó sún pàdé àfipè àkànmólè èyí tí í se eyín òkè.

(6) Àlàfo díè wà fún èémí láti gbà kojá pèlú aríwo tí a lè gbó ketekete. Kóńsóńántì [s] (bí àpeere nínú òrò yìí: asán

(1) Èémí èdò-fóró ni a lò

(2) Èémí èdò-fóró tí a lò jé èémí-àmúsòde

(3) Àlàfo tán-án-ná wà ní ipò imú

(4) Àfàsé gbé sókè láti dí ònà sí imú

(5) Àfipè àsúnsí ni iwájú-ahón tí ó sún to àfipè àkànmólè èyí tí í se èrìgì

(6) Àlàfo díè wà fún èémí láti gbà kojé pèlú ariwo tí a lè gbó ketekete.

Kóńsóńántì ‘S’ (bí àpeere nínú òrò yìí: àsà)

(1) Èémí èdò-fóró ni a lò

(2) Èémí èdò-fóró tí a lò jé èémí-àmúsòde

(3) Àlàfo tán-án-ná wá ní ipò imú

(4) Àfàsé gbé sókè láti dí ònà sí imú

(5) Àfipè àsúnsí ni iwájú-ahón tí ó sún to àfipè àkànmólè èyí tí í se ibi tí ó wà láàárín àjà enu àti èrìgi.

(6) Àlàfo díè wà fún èémí láti gbà kopa pèlú ariwo tí a lè gbo ketekete.

Kóńsóńántì [h] (bí àpeere, nínú òrò yìí: ahon) Kóńsóńántì yìí yàtò ní ònà kan pàtàkì sí àwon Kóńsóńántì tó kù ni gbígbé jáde. Ìyàtò máà sì ni pé ni ti àwon Kóńsóńántì tó kù, òpánà ajemóhùn ni àwon àfipè (àsúnsí àti àkùnmólè) tí máa ń se ìdíwó fún èémí nígbà tí a bá pè wón (àyàfi ìgbà tí a bá pe [j] àti [w] ní ìdíwó béè kìí si fún èémí). Sùgbón ní pípé Kóńsóńántì [h], àlàfo tán-án-ná ni ìdíwó tí máa ń wà fún èémí nítorí náà, àwon àfipè (àsúnsí àti Àkànmólè) kò ní ipa láti kó. A lè se àpèjúre [h] báyìí. (1) Èémí èdò-fóró ni a lò

(2) Èémí èdò-fóró tí a lò jé èémí-àmúsòde

(3) Àlàfo tán-án-ná wá ní ipò imú

(4) Àfàsé gbé sókè láti dí ònà sí imú

(5) Àfipè (àsúnsí àti Àkànmólè) kò kópa

(6) Àlàfo tán-án-ná tí ó se tóóró díè wà fún èémí láti gbà kofé pèlú ariwo tí a lè gbó ketekete.

Kóńsóńántì [m] (bí àpeere, nínú òrò yìí: omo)

(1) Èémí èdò-fóró ni a lò

(2) Èémí èdò-fóró tí a lò jé èémí-àmúsòde

(3) Àlàfo tán-án-ná wá ní ipò ikùn

(4) Àfàsé wá sílè láti jé kí ònà sí imú là

(5) Àfipè àsúnsí ni ètè ìsàlè tí ó sún, pàdé àfipè àkànmólè tí ó wá sílè díè nígbà tí ètè ìsàlè

(6) Ònà èémí sé pátápátá (ní ibi tí àfipè àsúnsí àti àdipè àkànmólè ti pàdé. Sùgbón èémí darí gba imú jade.


Kóńsóńántì [n] (bí àpeere, nínú òrò yìí: enu)

(1) Èémí èdò-fóró ni a lò

(2) Èémí èdò-fóró tí a lò jé èémí-àmúsòde

(3) Àlàfo tán-án-ná wá ní ipò ikùn

(4) Àfàsé wá sílè láti jé kí ònà sí imú là

(5) Àfipè àsúnsí ni iwájú-ahón tí ó sún pàdé àfipè àkànmólè èyí tí í se èrìgì.

(6) Ònà èémí sé pátápátá (ní ibi tí àfipè àkànmólè ti pàdé). Sùgbón èémí darí gba imú jade.

Kóńsóńántì [r] (bí àpeere, nínú òrò yìí: Ara)

(1) Èémí èdò-fóró ni a lò

(2) Èémí èdò-fóró tí a lò jé èémí-àmúsòde

(3) Àlàfo tán-án-ná wá ní ipò ikùn

(4) Àfàsé wá sílè láti jé kí ònà sí imú

(5) Àfipè àsúnsí ni abé iwájú ahon tí ósún pàdé afipè àkànmólè èyí tí í se èrìgì.

(6) Ònà èémí sé pátápátá (ní ibi tí àfipè àsúnsí àti àfipè àkànmólè ti pàdé, ti afipè àsúnsí sì lu afipè àkànmólè léèkan soso ki ahón tó padà wá sílè.

Kóńsóńántì [l] (bí àpeere, nínú òrò yìí: àlá)

(1) Èémí èdò-fóró ni a lò

(2) Èémí èdò-fóró tí a lò jé èémí-àmúsòde

(3) Àlàfo tán-án-ná wá ní ipò ìkùn

(4) Àfàsé wá sílè láti jé kí ònà sí imú

(5) Àfipè àsúnsí ni iwájú-ahón tí ó sún kan àfipè àkànmólè èyí tí í se èrìgì

(6) Ònà èémí sé pátápátá (ní ibi tí àfipè àsúnsí àti afipè àkánmólè ti pàdé), Àmó sáá èémí ń gba ègbé enu koká.

Kóńsóńántì [j] (bí àpeere, nínú òrò yìí: Àyá)

(1) Èémí èdò-fóró ni a lò

(2) Èémí èdò-fóró tí a lò jé èémí-àmúsòde

(3) Àlàfo tán-án-ná wá ní ipò ìkùn

(4) Àfàsé wá sílè láti jé kí ònà sí imú

(5) Àfipè àsúnsí ni àárún-ahón tí ó sún to àfipè àkànmólè tí í se àjà enu.

(6) Àlàfó wà fún èémí láti gbà kojá láìsí ariwo kankan tí a lè gbó

Kóńsóńántì [w] (bí àpeere, nínú òrò yìí: awo)

(1) Èémí èdò-fóró ni a lò

(2) Èémí èdò-fóró tí a lò jé èémí-àmúsòde

(3) Àlàfo tán-án-ná wá ní ipò ìkùn

(4) Àfàsé wá sílè láti jé kí ònà sí imú

(5) Àfipè àsúnsí ni ètè ìsàlè àti èyìn-ahón. Àfipè àkànmólè si ní ètè òkè (tí kò dúró gbári, sùgbón tí òrin àti ètè ìsàlè jo sù pò tí àlàfo àárín won sí se roboto) àti àfàsé. Nígbà kan náà tí ètè ìsàlè àti ètè òkè jo sù pò si ni èyìn-ahón sún to àfàsé.

(6) Àlàfó wà fún èémí láti gbà kojá láìsí ariwo kankan tí a lè gbó