Eto Ebi

From Wikipedia

ÈTO EBÍ NÍ ILÉ YORÙBÁ

Ebi ni baba, ìyá ègbón àti àwo ìbátan. Lónà kíní a ní láti mò wípé ebí se pàtàkì. Yorùbá sì jé òkan pàtàkì làra èyà tí ó wà láyé tàbí ní ilè Afíríkà tó jé pé àwon nìkan ló ni nnkan tí wón ńpè ní Òkè Ìpònrí. Nínú Òkè ìpònrí yìí ni ebí ti ńjáde wá. Bí òrò bá lé koko bí ojú eja, tí àwon ènìyàn bá so pé “má bínú mo fi alájobí bè ó”, tó bá jé omo Yorùbá yóò fi òrò náà síle.

Àjobí náà ni ńjé baba, ní í jé ègbón, nì í jé àbúrò ní í jé ìbátan ní í jé ìyekan. Ó se pàtàkì pùpò tó béè gé tí ó fi yà tó sí ti àwon Òyinbó tí wón ńpè ní ‘Family’. Yorùbá máa ńtan ebí títí yóò, fi so òpòlopò ènìyàn pò. Àwon Yorùbá gba ìyá àti baba bìi ìgbà tí ènìyàn gba Olórun ni; nítorí Ifá ní ńse Amònà won. Odù Ìfá kán so pé:

Òkún kún nàrenàre

Òsà kún lègbelègbe

Alásé ńrase

Alásè ńràsè

Àgbàlagbà ímàle wò gbèhìn òrò

Títí, ó gbòndíí rè pépépé

Ó dífá fún ìsèse tí i solórí

Orò lálè Ifè.

Baba eni ìsèse eni, Iyé, eni

Ìsèsè eni, orí eni ìsèsè eni.

Kí là bá bo kà tó bòrìsà

Ìsèse là bá bo, ká tó bòrìsà?

Ìsès là bá bo.


Ifá ni kí o tó bo Sàngó, kó o tó b’Oya, kó o tó b’Èlúkú, kó o tó b’Òsósì, kó o tó bo Yemoja, kó ó tó b’Ògún, kó o tó bomolè, ó ní, ìsèse ni kí o kó bo. Kó o bo baba, kó o bo ìyáà re. Àwon Yorùbá gba pé Òké ìpónrí ní baba àti ìyá jé.

Nínú ebí, enìkan kì í dálé kó kó dá a gbé, agbo ilé ni àwon Yorùbá máa ńgbé. Gbogbo ebí ni yóò jo máa gbé inú ilé kan náà. Omo inú ilé pàápàá tó bá jé obìnrin tó bá lo sì ilé oko tí ilé oko kò gbà á, tí ó padà wá sínú ilé-won ni wón ńpè ní omo osú.

Nínú ilé, nígbà tí ènìyàn bá pò, olórí yóó wà. Yorùbá kìí fi òrò àgbà seré. A ti ńje Olórí ní ilè Yorùbá kó tó di pé àwon Òyìnbó dé. Eni tó bá jé àgbàlagbà jùlo nínú ilé ni í je “baálé”. Bí oyè bà sì kan àgbo ilé náà, eni tí ó jé àgbàlagbà jùlo ni wón fi í je é. Sùgbón nísisiyì, owó ni àwon ènìyàn-an wá ńfí se é, Òwo loyè. Èyí burú púpò, àwon baba wa kì í se béè. Àwon baba wa máa ńse e bí won tí ńse é. òun ni í jé kó rí bó ti ńrí. Bí olórí ilé kan bá sí kú, kì í se àrèmo rè ni yíò tún je baálè, eni tó bá tún dàgbà jùlo ni wón fí ńjé é. Bí irú eni béè bá di baálé tán áwon ìyókù yóò máa se sí i bí òun náà ti se hùwà sí baálé ìsáájú. Bí òrò kan bá sì délè àwon àgbà ni won máa ńso ó nítorí náà ni won fi ńso pé ‘àse mbé lénu àwon àgbà’.

Kò sí Baálé tí ó ńfé ki ilé tú mó òun lórí, nítorí irú eni béè kò ní fé kí wón pa ìtàn buburú nípa òun, nítorí Yorùbá féràn ìtàn púpò. Bí o ba fi ìtàn bú Yorùbá, wón kì í dárí ji ni. Òrò a máa dùn Yorùbá. Yorùbá kì í sìí fé se nnkan ìwòsí tàbí je oúnje iwòsí nítorí ìtàn pípa.

Bí ti baálé ilé náà ni ti àwon obìnrin ilé, Olórí àwon obìnrin ilé ni wón ńpè ní “Iyáa káa” èyí si ni eni tí ó jè àgbàlagbà obìnrin jùlo, òun ni yíò parí ìjà tábì aàwò tó bá sùyo láàrin àwon obìnrin ilé. Ní ayé òde òní, ó dàbí enipé ebí tí ńyá, sùgbón bó ti ya tó, nnkan tí won fí ńsebí ó ye kí à sì máa lò ó. Kí a fi orí fún eni tí orí ńse tirè. Òrúnmìlà ní:

Olórí ni à ńforí fún

A dífá fún èrinméjo irúnmalè

Níjó ti wón ńrelé Olódùarè lo sodún.

Eni tí o bá jé Olórí, a ní láti fí orí fun un.

Béè náà ní ètò ti omo ìyá, gbogbo èyí ni àwon baba wa ti tò. Wón gbà pé gbogbo eni tó bá ti saájú eni dáyé ju ni lo, a sì níláti máa bu òwò fún won. A kò sì gbódò yájú sí won nítorí, “Ení bá fé dàgbà kò gbódò gbòpá lówó arúgbó”. Enikéni tó bá ju ni lo, ìdòbálè ni wón máa ńki wón, bí wón bá tí je mòlébí. Gbogbo ètò wonyi máa ńmú kí ilé gún ni. Fún àpèère, bí enikan bá fé fi omo fóko, olórí ilé ni ó ni ètò à ti fi fún un, nítorí wón ńfé kí gbogbo ilé lówò si ohunkóhun tí ó bá tibè súyò. Àwon àgbà wònyí ló sì máa ńfàse sí ohun gbogbo, bó jé ìjà ni, àwón ni yóò paríi rè. Olórí ilé yì lé sàìlówó, sùgbón ní ti ojó orí, òun ni yíò se olórí.

Orogún ní ètò tí àwon baba wá ti fi lélè fún won. Sùgbón àwon obìnrin iwòyí kò se é bí won tí í se é, òun ni kò jé kó rí bi í tí í rí. Èkíní, ìyàwò àkógbé kò sé é, fí seré lówó àwon baba wa. Ìyàwó àkógbé ni àwon baba wa máa ńsètò ohun gbogbo fún, àwon ni wón máa ńsorò gbogbo fún títí dára bí oko bá se fé soorun, gbogbo èyí ni ìyàwó àkógbé tàbí ìyàálé yì yóò mò pátá. Ìyàálé yí sì máa ńfún omo orogún lómú, sùgbón àwon tòde òní kò le è sé é rárá. Èyí sì máa ńmú àwon orogún se bí omo ìyá. Eni tí ó bá so pé Yorùbá kò mètò, iró ńlá ni, àfi bí won kò bá fé se é. Gbogbo ètò bí a ti ńse ìbátan ni àwon baba wa ti fi lélè. Àwon baba a máa kìlò fún àwon omo wón ohun tí wón kò fé kí wón se bí-ó-tilè-jépé ààrin ìbátan kan ni.

Òrúnmìlà so pé:

Bí omodé bá fé hùwà ògbójú

Tó bá ri ògbó awo kó gbá a lójú

Bí ó bá ri àgbà òsègùn kó je é níyà

Bí ó ba ri aáfàa níbi tó gbé ńforí balè fún Olórun,

Kó dojúu re délè

Á dífá fún àwíigbó

Omo tó ńlùgbó awo

Tí ńjà gbà sègùn níyà

Ó rí alùfáà níbi tó gbé nkirun

Ó dójú è dé lè

Òrúnmìlà ní kí e fi sílè, Ó wá fi yé won pé:-

Àjepé ayé kò sí fomo tó lùgbó awo

Àtelèpé ò sí fomo tó lùgbà òsègùn

Omo tó dojú àfáà délè níbi tó gbé ńyin Olórun Oba

Owó ara rè ló fí ńwákú

Wàràwàrà nikú ìdin, wàràwàrà.


Oríkì a máa fi ebí hàn, a máa mbí àbíjo. Won a máa pa ìtàn fún ni pé ‘báyi ní eléyì rí. Òmíràn wà láàrin àwon ebi nígbà tí ilé bá kan ilé bayí, tí òré bá wo ara won nínú mòlébí, wón a dòré wón a dìyekan. Àwon Yorùbá ìjelo, bí òré bá pò ti òré bá wonúara wón títí, won kì í fé ara wón. Wón rò pé ó ti di mòlébí. Nítorí pé wón féràn ara wón púpò, wón wá di pé mòdàrú dé, ilú míràn wà ní ilú òkè, tí a ó rì olópa mérin péré ní bè. Fún àpeere, nígbà tí mo wá ní Ògbómòsó-ìlú keta tó férè tóbi jù ní Nàìjíríà-ní nnkan bí i 1930-Olópá tí ó wà ní ìlú náà kò ju mérin lo. Ilé èwòn, etí Òsogbo ló wà. Ìdí ni pé wón mo ètó. Ewúré á wà níta, bó o sáso kò s’éni tí ó ká a, ká to wá pé enìkan mú ìbon lówó. Bí ijà dé wón ó paríi rè nínú ilé. Bí won kò paríi rè nínú ilé, wón ó lo òdòo Baálé àdúgbò. Bó bá dè òdò alàgbà a jé pé olúwa rè dáràn nìyen. Bí a bá gbó pé onísé baálè ńpè ènìyàn elòmíràn a sá gún òkè àjà. Àwon elòmíràn so pé ìjoba yìí kò mú ìlosíwájú lówó. Sùgbón kí á so pé owó tí ìjoba òde òní ńlò lórí olópá, tó bá jé pé wón fi se omi sí Èkó ni gbogbo wa ni ìbá máa rómi mu. Bí wón bá fo ńtanná ni, yóò dé ìlú òkè. Nítorínáà àwon baba wa ní ètò tó dára púpò. Eléyí ló jé kí wón lé gbé ayé bí a tí ńgbé ayé. Àwon baba da ara wa. Ká sòtító. Ká pón ara wa lé. Ká kó ara wa ní ìjánu. Òrúnmìlà ní:

Ìwòrí tejú móhùn ti ńseni

Bá a bá tè ó nífá tán

Kó o tún raà rè tè

Ìwòrì tejú móhun ti nseni

Awon má féjà igbà gun òpè”.

Mó pé ńtorí pé o ti sawó kó o fi igbà tó ti já tán gun òpè.

Ìwòrì tejú móhùnto ńseni

Awo mó fibínú yòbe”

Ìjà kì í dé kórò gún ra won káwo wólé yòbe

Ìwòrí tejú mo hunt i ńseni

Káwo mó sán bànté Awo.


Itumòo rè ni pé, e má bá araa yín lóbìnrin sùn. Iyàwó Awo ni ibànté Awo. Won ní olúwa eni kì í bíní léèrè òrò ká sé. Bá a bí ó léèrè òrò so òtító. O ò gbódò sàsèjù nípòkípò tó o lè wà. Má se rá omo ènìyàn je.

Ká má fi kánjúkánjú jayé,

Ká má fi wàràwàrà jákùn idà

Òrò tá a bá fi sà gbà, kámá fi se bínú

Tá a bá débi tó tutu

Ká sinmi sinmi

Òrúnnmìlà ní ká wo wájú ojó títí títí

Ká wèhìn òràn sun un

Nítórí àti sùn eni


“Ati sùn” ni pé, nítorí ojó ìkéhìn. Torí Yorùbá a máa ran ‘ró. Bí Yorùbá kò bá ran’ró kò ì tí ì ráyè ni; nítorí wón so pé:

Bí owó omodé kò bá te eèkù idà

Kì í beèrè ikú tó pa babaa rè.

Wón ní àkódá oró kò dàbí àdágbèhìn. Nítorí èsan ni Yorùbá se máa ńsa fún láìfi araa wón. Yorùbá kì í ja ìjà èbi.

Eke síse kò pé á mò lówó lówó

Ilè dídà kò pé á mò dàgbà

Ojó atisún lebo.

Eléyìí jé ètò Ebí àwon Yorùbá.