Baxorribagorzano

De Biquipedia

Bariedaz de l'aragonés
Baxorribagorzano
Nombre local: Baxorribagorzano
Charradors: ?
Localizazión cheografica: Ribagorza
Lugar(s) prenzipal(s): Aguilar, Abenozas, Santa Liestra, Besians, Zentenera, Perrarúa, Ixep, Torre de Obato, Torre d'Esera, Graus, Capella, Puebla de Castro, Olbena, Estada, Estadiella y Fonz
Rasgos dialeutals: De transizión ta o catalán
Bitalidá: Alta
Escritors prenzipals:

O baxorribagorzano ye un dialeuto de l'aragonés que se charra en lugars de a Baxa Ribagorza entre Aguilar y Fonz.

Dende Norte enta Sur: Aguilar, Abenozas, Santa Liestra, Besians, Zentenera, Perrarúa, Ixep, Torre de Obato, Torre d'Esera, Graus, Capella, Puebla de Castro, Olbena, Estada, Estadiella y Fonz.

En a baxa Bal d'Isabana y más a o sur, en a marchen cucha de l'Esera entra en contauto con o catalán ribagorzano. Seguntes Artur Quintana, a línea de lugars de difizil clasificazión Torres del Bisbe-Chuseu-Alins desepara a l'uest os lugars de Soler, Torrelabat, Capella, La Puebla del Mon, Castarlenas, Pueyo de Marguilén y Aguinaliu, clasificables como aragonesofablans, de os lugars de Poziello, Llaguarres, Aler, Calasanç, Sanui, y Santisteve, clasificables como catalanofablans.


[Editar] Fonetica

  • A bocal -o se conserba por un regular, a perduga no ye frecuén:
    • fierro, mano, grausino, camino
  • O diftongo ue debán de yod cuasi no se troba güei:
    • ojo en cuenta de güello
    • noche en cuenta de nuei(t)
  • Trobamos bels casos de no diftongazion de a E curta latina:
  • el e en cuenta de el ye
  • tu es en cuenta de tu yes
  • peu en cuenta de pie (probablemén un catalanismo)
  • ben en cuenta de bien
  • tamé en cuenta de tamién
  • O grupo aragonés -it- deribato de os latinos -CT-, -ULT- ye cuasi castellanizato de tot.
    • fecho, leche, ocho, noches, mucho, cuchilla, escuchá.
  • Pero puede conserbar-se en palabras que no s'emplegan tanto: dreto, (Graus), o en bels lugars, (feito > fei en Estadiella, y testimoniato como poco emplegato en Graus).
  • O diftongo -iello en l'achiquidor s'ha castellanizato enta -illo:
    • ixartillo

Tiene menos carauters comunes con o catalán que o charrar de a Bal de Benás, pero tamién tiene menos carauters aragoneses. Graus, un lugar prou gran, ha tenito influyenzia en a castellanización de a Baxa Ribagorza y mesmo en o catalán de a Bal de l'Isabana. O charrar de Fonz ye menos castellanizato que o charrar grausino encara que ye más a o sur.


Dialeutos de l'aragonés
Aisino | Altorribagorzano | Ansotano | Aragüesino | Ayerbense | Belsetán | Benasqués | Bergotés | Baxorribagorzano | Campés | Chaqués | Cheso | Chistabín | Chodigoaragonés † | Estadillano | Fobano | Fonzense | Grausino | Nabalés | Nabarro |Panticuto | Ribagorzano | Semontanés | Tensino