Aragonés zentral

De Biquipedia

Iste articlo u sección ha menester d'un wikificato con un formato adecuato á lo manual d'estilo de Biquipedia.
Por fabor, edita-lo ta cumplir con eras. No elimines iste abiso dica que lo aigas feito. Colabora wikificando!

L'aragonés zentral ye l'aragonés que se charra entre as Bals de Bielsa y Tena y en o Prepirineo a o norte de Guara.


[Editar] Fonetica

Conserva a fonética de l’aragonés pirenaico preliterario:

  • Esisten focos de conservación de o diftongo –ia- deribato de a E curta latina, (fiastas, suarde, etc...), y casos isolatos fuera de os focos
  • As oclusibas xordas interbocalicas latinas P, T, K se conserban en muitos más casos que en l’aragonés cheneral: Capeza, Saper, Crapa, Lupo, Escopallo, Foricar, Afocar, Taleca, Focaza, Borruca, Fornica, Ayutar, Fusata, Xata, Recutir, Recatiar, EmpreñatuaraEsto da en morfolochia participios en –ato, -ito.
  • Esisten más casos de evolución de a –LL- latina enta sonitos cacuminals que han dato: ch, (Tensino, Tierra de Biescas), t, (Bielsa).

Cambo en Pandicosa, Torla, Oto, Broto, Guasa, Fanlo, Guisan, Yosa

Tramba en Torla

Embolla: ampolla, (muito estendillato)

Planda:, Punda en Bió y Pandicosa, Candal, Sendir, Fuande, Puande, Undar, nomás que en Bió.


Blango, Bango, Chungo, Barrango, Palanga

Zingüenda (Panticosa) Aldo, Buldorín, Saldo, Suarde, Sangardana

Chordica/Xordica, (muito estidillato) Tauba, (de Talpa, en Sallén) Forgancha


[Editar] Morfolochia:

En o sector zentral trobamos en muitos puestos l’articlo ro, ros, ra, ras como forma post-vocalica de l’articlo aragonés cheneral o, os, a, as. Mesmo lo trobamos en un testo antigo procedén de o Sobrarbe que yera en latin pero teneba formas romanzes: ero kabalo, era espata, (a l representaba a begatas una ll u una l cheminata). Coinzide con as formas gasconas de l’atro costato de os pirineus.

S'emplegan os partizipios -ato, -ito, consideratos os más d'alcuerdo con a fonetica aragonesa. Sin dembargo en bellas zonas coesisten con -au, -iu que tienden a predominar, y mesmo han feito que se pierdan os primers.


[Editar] Bariedaz:



Dialeutos de l'aragonés
Aisino | Altorribagorzano | Ansotano | Aragüesino | Ayerbense | Belsetán | Benasqués | Bergotés | Baxorribagorzano | Campés | Chaqués | Cheso | Chistabín | Chodigoaragonés † | Estadillano | Fobano | Fonzense | Grausino | Nabalés | Nabarro |Panticuto | Ribagorzano | Semontanés | Tensino