İslam
Vikipediya, açıq ensiklopediya - ویکیپدیا ، آچیق انسایکلوپدیا
İslam - üç dünyəvi dindən biridir. Monoteist dindir.
İslam (Ərəbcə:الإسلام) (el- islām) ibrahimi bir dindir. "İslam" adı ,S-L-M (سلم) kökündən törənmişdir. Bu kökün umumi olaraq qəbul edilən iki anlamı vardır. Bunlar: I)sülh (salam da bu kökdəndir) , II) boyun əymək, itaət etmək (Allaha təslim olmaq)dir.
Dünyada təqribən 1 mlrd.-dan artıq müsəlman yaşayır. Bunlardan 150 mln nəfəri ərəbdir. Dünyanın 120-dən artıq ölkəsində müsəlman icmaları mövcuddur. 40-a qədər ölkələrdə müsəlmanlar ölkənin əhalisinin yarısından çoxunu, digər dövlətlərdə isə nüfuzlu azlıq təşkil edir.
Onun ardıcılları Yaxın Şərqin (Türkiyə, Suriya, İordaniya, İraq, Ərəbistan yarımadası ölkələri, Misir, Sudan, Somali, Eritreya) Orta Şərqin (İraq, Əfqanıstan, Pakistan) Məqribin (Mərakeş, Əlcəzair, Mavritaniya, Tunis, Liviya), İndoneziyanın, Malayziyanın, Bruneyin əhalisinin əksəriyyətini təşkil edir. Bundan başqa müsəlmanlar Çində, Hindistanda, Həbəşitanda, Albaniyada, keçmiş Yuqoslaviyada, Nigeriyada, Bolqarıstanda və başqa ölkələrdə yaşayırlar.
İslamın əsas ehkamı-tək həqiqi ilahinin- Allahın tanınmasıdır. Allah bütün mövcudatın yaradıcısı, bütün insanların ali-hökmdarı hesab olunur.
Müsəlmanlar hər gün namaz qılmalı, oruc tutmalı və ömürlərində bir dəfə həccə getməlidirlər. Bundan başqa müsəlman zəkat verməli və sədəqə paylamalıdır.
Mündəricat |
[redaktə / تحریر] Tarixi
[redaktə / تحریر] İslamın və Ərəb xilafətinin yaranması
İslam VII əsrin əvvəllərində Qərbi Ərəbistanda (Hicaz əyaləti, Məkkə şəhəri) meydana gəlib. İslamın zühuru ərəblərdə sinfi cəmiyyətin, dövlətin əmələ gəlməsi ilə əlaqədar idi. İslamın qurucusu bütün müsəlmanlar tərəfindən allahın sonuncu elçisi kimi qəbul olunan Qureyşilər qəbiləsi, Haşimilər tayfasının nümayəndəsi Məhəmməd peyğəmbərdir. Məhəmməd peyğəmbər tarixi şəxsiyyətdir.
İbtidai İslam nəzəriyyəsi İudaizmin və Xristianlığın təsiri altında formalaşmışdır. İslamın başlanğıc nəzəriyyəsi Qurani-Kərimdə izah olunur və Qurani-Kərim Allah kəlamı, ilahi vəhy hesab olunur.
[redaktə / تحریر] İslam ideologiyasının formalaşması
VII-VII əsrin əvvəllərində gedən ərəb fəthləri nəticəsində xilafətin tərkibinə erkən feodal münasibətlərinə keçmiş ölkələr daxil oldu. Fateh ərəblər bu münasibətlərinn təsiri altına düşdüklərinə görə İslam ideologiyasında dəyişiklik meydana gəldi. Yeni feodal quruluşu öz əksini sünnədə tapdı, bu da İslamın inkişafında yeni mərhələ açdı. Sünnə IX sərdə kodeks halına salınandan sonra Quran ilə birlikdə İslamın müqəddəs kitabları sırasına daxil edildi. Feodal xilafətində mürəkkəb sosial və siyasi vəziyyəti əks etdirən sünnə praktiki olaraq ibtidai İslamın abidəsi olan Qurandan daha böyük əhəmiyyətə malik oldu. Bunu hətta müsəlman ilahiyyətşunasları və hüquqşunasları qəbul edirlər.
Kəndli, yoxsul və bədəvilərin anti-feodal hərəkatları öz ideoloji ifadəsinin müxtəlif müsəlman təriqətlərinin nəzətiyyələrində tapmışdır. İslamda VII əsrin ortalarında ictimai bərabərsizlik uğrunda amansız mübarizə aparan I təriqət xaricilər idi.
İslamın VII-VIII əslərdə Xilafətdə yayılması Xristianlıq, İudaizm, Zərdüştlük və əsasən Maniliyin müqaviməti ilə rastlaşdı. Xeyli kobud antropomorfizmin və ibtidai determinizmin (təqdir haqqında nəzəriyyə halında) tərəfdarları olan erkən islamın vaizləri və ilk çağlarda islam həqiqətlərinin heç bir əsaslandırmaya ehtiyacı olmadığını hesab edənlər başqa dinlərin tərəfdarları ilə toquşmalarda aciz qalırdılar. Feodal ideologiyası olan islamın müdafiəsi üçün yaranan toqquşmalarda, VII əsrin ortalarında mötəzillilər çıxış edirdilər. Qədim Yunan və Ellinis fəlsəfəsi və onun dialektikası ilə tanış olan,islamda ədalətli ortodokslarla mübarizə aparan mötəzililər müsəlman ilahiyyətinin- Kəlamın əsasını yaratdılar. Kəlamın baniisi görkəmli mötəzili, ortodokslarla güzəştin tərəfdarı, sonralar onları tərəfinə keçmiş və onlara güclü təsir etmiş Əşəri(873-935) hesab olunur.
[redaktə / تحریر] İslamda parçalanma, təriqətlər
Feodal müsəlman cəmiyyətinin sonrakı inkişafı feodal-hüquqşunaslığın fiqhinin hazırlanmasını tələb etdi. Sünnülərdə fiqhin əsasları və ya kökləri kimi, Quran və sünnə ilə birlikdə icma və qiyas qəbul edildi. VII və IX əsrlərdə müsəlman hüququnun qaydaları işlənib hazırlandı. Sünnülər bu məsələlərdə dörd məzhəbə - hənəfilərə, malikilərə, şafeilərə, hənbəlilərə bölündülər. Günümüzə qədər qalan bu məzhəbin baniləri bunlardır.
- Əbu hənifə (~700-767)
- Malik ibn Anas (715-795)
- Şafei (767-820)
- İbn Hənbəl (780-855)
Bu dörd şəxs danılmaz nüfusa malik olub, başqalarından asılı olmayaraq müstəqil ictihad tətbiq edənlər idilər. onlardan sonra "ictihadın qapısı bağlandı" və müsəlman hüququnun yeni ictimai və siyasi hadisələrə tətbiqi fitvalar vasitəsilə həyata keçirilirdi. Müsəlmanlara təsir göstərmək üçün şəriətdə dəqiq və əsaslı sürətdə işlənmiş İslamın mürəkkəb mərasimliyi böyük əhəmiyyətə malik oldu.
IX-XI əsrlərdə feodal münasibətlərinin inkişafı dövründə islamın mistik-asketik istiqaməti - sufilik inkişaf edir.
İslam öz növbəsində bir neçə təriqətlərə bölünür, onlarda ən böyukləri Sünnülük və Şiəlik təriqətlərinə bölünür.
[redaktə / تحریر] Müasir İslam
[redaktə / تحریر] Həmçinin bax
- Qurani – Kərim
- Terminlər
- Əli ibn Əbu Talib
- İmam Nəvəvi