İrəvan Xanlığı

Vikipediya, açıq ensiklopediya - ویکیپدیا ، آچیق انسایکلوپدیا

Ümumi Türk Tarixi
Tarixi və Müasir Türk Dövlətləri
İmperiyalar



Dövlətlər






Günümüz




Bu kutu: gör   değiştir


İrəvan Xanlığı- Şimali Azərbaycan xanlığıdır.

İrəvan xanlığının 1800-cü il xəritəsi
İrəvan xanlığının 1800-cü il xəritəsi

Ərazisi indiki Ermənistan Respublikası, Türkiyə Respublikası*nın İğdır vilayəti və Naxçıvan Muxtar Respublikası*nın ŞərurSədərək rayonlarını əhatə etmişdir. Türkmənçay müqaviləsi nəticəsində Rusiya İmperiyasına birləşdirilmişdir.

Əsası XVIII əsrin ortlarında Mir Mehdi xan tərəfindən qoyulan İrəvan xanlığı Naxçıvan və Maku xanlıqları ilə, Osmanlı imperiyası, Kartli-Kaxetiya çarlığı, Borçalı, Qazax sultanlıqları və Qarabağ xanlığı il həmsərhəd olub. Xanlığın mərkəzi İrəvan şəhəri olub. Mənbələrə görə İrəvan şəhərinin əsasını səfəvi sərkərdəsi Rəvanqulu xan qoymuşdur. Yarandığı ilk illərdə gürcülərin qarətçi hücumlarına məruz qalan xanlığın sonralar digər xanlıqlarla münasibətləri möhkəmlənir və nəticədə gürcülərin hücumlarından özünü qoruya bilir. Sonralar gürcülərin əli ilə iki dəfə hakimiyyət çevrilişi edən Çar Rusiyası ermənilərlə bağlı planlarını Osmanlı İmperiyası ilə başlamış müharibəyə görə təxirə saldı. 1780-ci illərdə xanlıq Xoy, AvarQarabağ xanlıqlarının hücumlarına məruz qalır. Ağa Məhəmməd şah Qacar Azərbaycanın şimal xanlıqlarına hücum edərkən İrəvan xanlığını da işğal edir. Lakin xanlıq 1797-ci ildə yenidən müstəqillik qazanır. Bu dəfə də Rusiyanın hücumu İrəvan xanlığının müstəqilliyini sual altına aldı. Lakin Türkiyə ilə müharibənin yenidən başlaması Çar Rusiyasının işğal etdiyi torpaqlarla qane olub İran*la Gülüstan sülh müqaviləsi*ni bağlamağa məcbur edir. II Rusiya- İran müharibəsi zamanı 1827-ci il oktyabrın 1-də İrəvan xanlığı ruslar tərəfindən işğal edilir.

[redaktə / تحریر] Çar Rusiyasının Azərbaycanda həyata keçirdiyi etnik təmizləmə siyasəti

İrəvan Xan Sarayı. Rəsm 19-cu əsrin əvvəllərinə aiddir
İrəvan Xan Sarayı. Rəsm 19-cu əsrin əvvəllərinə aiddir

II Rusiya-İran müharibəsi 1828-ci ilin 10 fevral tarixində Təbriz yaxınlığındakı Türkmənçay kəndində Türkmənçay sülh müqaviləsi imzalanması ilə başa çatır. Bu müqavilənin 15-ci bəndinə əsasən İran dövləti ölkə ərazisində yaşayan erməni mənşəli əhalinin Cənubi Qafqaz*a hərəkətinə mane olmamalıydi. Nəticədə Osmanlı imperiyasında və İranda məskunlaşmış ermənilər Cənubi Qafqaza köçürülürlər. İlk vaxtlar erməni ailələri əsasən Qarabağ*a, Şəki*yə, Naxçıvan*a, İrəvan*a, Göyçə*yə və Şamaxı*ya köçürülür. Təkcə 1828-ci ilin sonunda Bərdə*də mindən çox erməni ailəsi məskunlaşdırılmışdır. Q. D. Lazarev, İ. F. Paskeviç və s. rus generalları ermənilər daha çox İrəvan ərazisinə köçürtməyə çalışırdılar. Bu da təsadüfi deyil, Osmanlı imperiyası, Gürcü xanlıqları, İranla Naxçıvan vasitəsi ilə qonşu olan İrəvan xanlığının ərazisi hər üç dövlətə təzyiq etmək üçün çox gözəl ərazi idi. Buna görə də ermənilər sonradan buraya köçürülməyə başlanır. Buna görə də köçürmə siyasətinin təşkili və planlı şəkildə həyata keçirilməsi üçün erməni mənşəli Bebudovun başçılığı ilə xüsusi komitə yaradılır. 1828-ci ilin fevralından mayına qədər 948 erməni ailəsi İrəvana köçürülmüşdür. Sonralar isə Naxçıvan və İrəvan xanlıqlarının ərazisində "Erməni vilayəti" yaradılır.