Krım

Vikipediya, açıq ensiklopediya - ویکیپدیا ، آچیق انسایکلوپدیا

Qırımın xəritəsi
Qırımın xəritəsi

Qırım və ya Krım (ukraynaca: Крим; rusca: Крым; Qırım tatarca: Qırım) Ukrayna tərkibində, eyniadlı yarımadada yerləşən bir muxtar respublikadır. Respublikanın sahəsi 26,200 km², əhalisi 1,994 min nəfərdir (2005). İnzibati mərkəzi Simferopol (Ağməscid) şəhərindir.

[redaktə / تحریر] Tarixi

Tarixboyu müxtəlif dövlətləri tabe olunmuşdur. Kimmerlər tərəfindən məskun edilən bu yarımadanı e.ə. VII əsrdə irandilli skiflər istila etdilər. Yerli kimmerlər bu səbəbdən dağlara köçüb təcridə uğradılar. Qədim yunanlara bu tayfalar tavrlar adı ilə məlum olublar və yarımada ta XX əsrin əvvələrinəcən həm inzibatlıqda, həm də ədəbiyyatda Tavrika və ya Tavrida kimi də tanınırdı. E.ə. V əsrdə yunanlar burada ilk koloniyalarını saldılar. Sonralar burada ellini Bosporus dövləti əmələ gəldi. Dövlət Roma imperiyasının tabeliyində idi. Sonralar qotlar, hunlar, bulqarlar, xəzərlər, Kiyev Rusu, Bizans, qıpçaqlar və monqollar buranı bir-birinin ardınca işğal etmişdilər. Eramızın XIII əsrində Cenovalı və Venetsiyalı tacirlər Qırımda bir neçə sahilyanı ticarət şəhər və qəsəbə salmışdılar.

1441-ci ildə Girəy nəslindən Hacı xan Qırımda xanlıq qurdu. Lakin 1475-də xan Mengli Girəyin İstanbulda girov saxlanmasından sonra xanlıq Osmanlı imperiyasından asıllığa düşdü. 1783-də Rusiya Qırımı istila edir və xanlığın mövcudluğuna son qoyur. Yüz minlərlə Qırım tatarı yarımadanı tərk edib Türkiyəyə köçdü. Beləliklə bu xalq Qırımda etnik çoxluqdan etnik azlığa döndü.

İlk Sovet illərində Rusiya Qırım muxtariyyət əldə etdi. 1941-ci ildə Qırım faşist hücumuna məruz qaldı və 1944-də işğalçılardan azad edildi. Muxtariyyət statusuna baxmayaraq 1944-cü ildə yarımadanın demək olar ki, bütün Qırım tatar, həmçinin yunan, bolqar, türk, erməni, italyan, azəri, çərkəz əhalisi hakimiyyət tərəfindən Orta Asiyaya sürgün edildi. 1945-də Qırımın muxtariyyəti ləğv olundu. 1954-də yarımada Nikita Xruşov tərəfindən Ukraynaya bağışlanıldı.

Sovet İttifaqının dağılışından sonra muxtariyyət bərpa olundu; vaxtilə sürgün edilən xalqlara qayıtmağa icazə verildi. Son 200 il ərzindəki kimi, bu günlər ruslar Qırımda çoxluq təşkil edir. Qalan xalqlar ukraynalılar, Qırım tatarları, belaruslar, tatarlar, ermənilər və cuhudlardır.

[redaktə / تحریر] İnzibati quruluşu

Qırım muxtar respublikası (QMR) 14 rayondan və 10 respublika tabeliyində şəhərdən ibarətdir. Yarımadada yerləşən Sevastopol şəhəri QMR-nın daxilində deyil. Respublikanın iri şəhərləri Simferopol, Kerç, Yevpatoriya, Feodosiya, Yalta, Canköy, Baxçısaray və digərlərdir.