Yapon dili

Vikipediya, açıq ensiklopediya - ویکیپدیا ، آچیق انسایکلوپدیا

Yapon dili
日本語, Nihongo
Danışıldığı ölkələr: Yaponiya Brezilya, ABD (özellikle Hawaii), Guam, Marshall Adaları, Palau, Tayvan, Kuzey Kore, Güney Kore, Peru
Danışan nəfər sayı: 130 milyon
Sıralama: 9
Dil Qrupu Sinifləndirmə:  :
Rəsmi Vəziyyəti
Rəsmi dil olduğu ölkələr: Angaur (Palau) , de facto olarak Yaponiya
Dili tənzimləyən qurum: Yox fakat Yaponiya höküməti əlaqədər
Əlifbası:
Dil Kodları
ISO 639-1 ja
ISO 639-2 jpn
SIL jpn
Həmçinin bax: DilDil ailələri



Yapon dili(日本語),Yaponiyada danışılan dildir. Yapon dövlətinin rəsmi dilidir. Şərq dillərindən hesab olunur. Bu dildə 120 milyon danışan var. Əlifbası Çin dilinin Kanci xəttindən dönmüş xəttdir. Kanci HiraqanaKatakana-da istifadə olunur. 2000-dən çox Kanci Hiraqana və Kataqana hərəsi 47 hərfdir. Bu xəttlərə bəzi əlamətləri artırdıqda başqa səslər əmələ gəlir. Müasir Yapon dilində, xüsusən şirkət adları, reklamlar və Yapon dilinin kompyuterə keçirilməsində də romaci adı verilən Latın əlifbasıda işlənir. Türk dilləri kimi iltisaqi dildir. Yapon dili Ural-Altay dil qrupunda olduğuna görə Türk dillərinə müəyyən yaxınlığı var.

Şaquli yapon qrafikasından nümunə
Şaquli yapon qrafikasından nümunə

Mündəricat

Hiraqana əlifbası

Hiragana
a i u e o (ya) (yu) (yo)
ka ki ku ke ko きゃ kya きゅ kyu きょ kyo
sa shi su se so しゃ sha しゅ shu しょ sho
ta chi tsu te to ちゃ cha ちゅ chu ちょ cho
na ni nu ne no にゃ nya にゅ nyu にょ nyo
ha hi fu he ho ひゃ hya ひゅ hyu ひょ hyo
ma mi mu me mo みゃ mya みゅ myu みょ myo
ya yu yo
ra ri ru re ro りゃ rya りゅ ryu りょ ryo
わ va ゐ vi ゑ ve を vo
n
ga gi gu ge go ぎゃ gya ぎゅ gyu ぎょ gyo
za ji zu ze zo じゃ ja じゅ ju じょ jo
da (ji) (zu) de do ぢゃ (ja) ぢゅ (ju) ぢょ (jo)
ba bi bu be bo びゃ bya びゅ byu びょ byo
pa pi pu pe po ぴゃ pya ぴゅ pyu ぴょ pyo

Katakana Əlifbası

Üfiqi yapon qrafikasından nümunə
Üfiqi yapon qrafikasından nümunə

ア (a) イ (i) ウ (u) エ (e) オ (o)

K カ (ka) キ (ki) ク (ku) ケ (ke) コ (ko)

S サ (sa) シ (şi) ス (su) セ (se) ソ (so)

T タ (ta) チ (çi) ツ (tsu) テ (te) ト (to)

N ナ (na) ニ (ni) ヌ (nu) ネ (ne) ノ (no)

H ハ (ha) ヒ (hi) フ (fu) ヘ (he) ホ (ho)

M マ (ma) ミ (mi) ム (mu) メ (me) モ (mo)

Y ヤ (ya) ユ (yu) ヨ (yo)

R ラ (ra) リ (ri) ル (ru) レ (re) ロ (ro)

V ワ (va) ヰ (vi) ヱ (ve) ヲ (vo / o)

N ン (n)

Kanci (漢字)

miladin 5-ci əsrdə çindən yaponiyaya gəlmiş xəttdır.Katakana və Hiraqana da Kancidən tutulmuş xəttdır. hal hazıirdə Kanci çin yaponiya və Korea xəttlərində işlənılır.

Misal

Kanci Tələffuz Məna
çuçi Torpağ
ten Göy, səma
mizu Su
hi Od, atəş
kaze Yel, külək
otoko Kişi
onna Qadın
食べる taberu yemək
飲む nomu içmək
大きい ōkiy böyük
小さい çiysay balaca
yoru Gecə
hi Gündüz

Qramatikası

Yapon dili Türk dilləri kimi iltisaqi dil hesab olunur. Sifətin ismə izafə olması və onun isimdən öncə gəlməsi türk diliylə eynidir.

məsələn:

  • 赤いリンゴ akai rinqo
  • Qırmızı Alma
  • 私の赤いリンゴ vataşi no akai rinqo 
  • mənim qırmızı almam

Fail cümlənin başında gəlir. Cümlənin tərtibi belədir: Fail Məful Fel. Misal:

  • 私はリンゴを食べました。 vataşi va rinqo o tabemaşta. ( mən almanı yedim).
  • リンゴを私は食べました。rinqo o vataşi va tabemaşta. (almanı mən yedim).

Təaruf

  • おはようございます。Ohayo qozaymas →  Sabahınız Xeyir
  • こんにちは Konniçiva  → Günortanız Xeyir
  • こんばんは Konbanva → Axşamınız xeyir
  • さようなら Sayonara → Gülə Gülə
  • おやすみなさい Oyasuminasai → Gecəz xe*yir
  • お元気ですか Oqenki deska → Necəsiniz?
  • はい hay → bəli
  • いいえ iye → xeyir
  • ありがとうございます Ariqato qozaymas → sağolun (təşəkkur edirəm)

Fonetika

Yapon dilində 5 sait var. (あ(a)、い(i)、う(u)、え(e)、お(o)). Bütün samitlər bu 5 saitlə işlənilir. Ona göra yapon dilində samit səs tək özü işlənilmir. (ん(N))hərfindən başqa. Məsələn: Ka Ha Ma Sa Ta Ra Ya. Tarixi mənbələrə göra yapon dilində Nara dğvründə 8 sait varmış. Bu səslər Heyan dövründə 5 səsə xülasə olunub. Azərbaycan dilində olan və yapon dilində olmayan səslər bunlardan ibarətdir. X,Ğ,J,Ö,Ü,V,G. yapon dilində olan və azərbaycan dilində movcud olmiyan səslər bulardan ibarətdir. つ(ingiliscə (Tsu) əlamətilə yazilir.), (わ wa). Yapon dili səsləri qəliz səsləri( X,Ğ,J,) olmadığına gora "pure" deyilir. Səs cəhətdən, İspan dili, Yunan diliİtaliya dilinə yaxındır.

Tarixi