Azərbaycan dilində Ərəb və Latin əlifbası Qarşılıqları
Vikipediya, açıq ensiklopediya - ویکیپدیا ، آچیق انسایکلوپدیا
Azərbaycan-Ərəb əlifbası | |||||||
ﺍ | ﺏ | پ | ﺕ | ﺙ | ﺝ | چ | ﺡ |
ﺥ | ﺩ | ﺫ | ﺭ | ﺯ | ژ | ﺱ | ﺵ |
ﺹ | ﺽ | ﻁ | ﻅ | ﻉ | ﻍ | ﻑ | ﻕ |
ﻙ | گ | ﻝ | ﻡ | ﻥ | هـ | ﻭ | ی |
Latin əlifbası ilə Qarşılıqları · Hərəkə · hamza ء Rəqəmlər |
Cənubi Azərbaycanda işlənən Ərəb alifbası. O, Fars və Osmanlı variantından təsir götürüb. Bu əlifba ərəb dilinə uyğun olsada, Türk dil ailəsinə mənsub olan Azərbaycan dilinə səslərin çoxluğuna görə asas formada əlverişli deyil. Bu əlifbanın bərpası uğrunda müasir əsrimizdə bir neçə addım atılsada bu çalışmalar xalq içində yayılmayıbdır. Cənubi Azərbaycanda əhali Fars dilində təhsil almağa məcbur olduqları üçün Ərəb və Fars sözlərilə orijinal diktə ilə tanışdırlar.
Azərbaycan-Ərəb əlifbasını işlədən cəmiyyət arasında indiki vəziyyət çox qarışıqdır. Əhali ziyalıları Latin əlifbasının üstün və münasib olamsını başadüşür amma onun tətbiqini dövlət qadağa edib və məhdudiyyətlər qoyub. İranda Azərbaycan dilidə kitab və qəzetlər yalnız Ərəb əlifbası ilə yayıla bilar.
Azərbaycan-Ərəb əlifbasını bərpa etmə təşəbüslərinin biri Türk Dil Ortoqrafiya Seminarı tərəfindən həyata keçirilib. Bu seminar Doktor Cavad Heyətin başçılığıyla 2001-ci ilin oktyabrında Tehranda keçirilmişdir. Azərbaycan-Ərəb əlifbasında yazılan Azərbaycan dilinin imlasında (yazılmasında) birlik yaratmaq Seminarın baş hədəfi seçilmişdir.
Türk Dili Yazı Quralları ترک دیلی یازی قورالاری adlı qərarlar seminarın sonunda qəbul olunmuşdur.
[redaktə / تحریر] Azərbaycan-Ərəb Əlifbası
Ərəb əlifbasında bəzi hərflərin forması kəlmə arasında harada gəlməsindən asılıdır. Bu hərflər kəlmə başında, sonunda və ortasındə dəyişir. Hərflərin yazılma qaydaları bir hərfdən o biri hərfə fərqli olabilir.
Aşağıdakı cədvəl, Ərəb əlifbası tərtibi ilə düzülüb və Latın əlifbasında yaxın olan qarşılıqları göstərir.
Azərbaycan dilində Ərəb və Latin əlifba Qarşılıqları Cədvəli
Təkcə | Başda | Ortada | Sonda | Adı | Latın | Misal(Latın) | Misal(Ərəb) |
---|---|---|---|---|---|---|---|
ﺍ | آ / ا | ﺎ | ﺎ | əlif | a / ə / o / ’ | aç | آچ |
ﺏ | ﺑ | ﺒـ | ﺐ | be | b | baba | بابا
|
پ | ﭙ | ﭙـ | پ | pe | p | papaq | پاپاق
|
ﺕ | ﺗ | ﺘـ | ﺖ | te | t | Tat | تات
|
ﺙ | ﺛ | ﺜـ | ﺚ | se | s | saniyə | ثانیه
|
ﺝ | ﺟ | ﺠـ | ﺞ | jim | j | cib | جیب
|
چ | چـ | ـچـ | ـچ | che | ch | çap | چاپ
|
ﺡ | ﺣ | ﺤـ | ﺢ | he | h | hal | حال
|
ﺥ | ﺧ | ﺨـ | ﺦ | xe | x | xal | خال
|
ﺩ | — | ﺪـ | dal | d | dil | دیل
|
|
ﺫ | — | ﺬـ | zal | z | Azərbaycan | آذربایجان
|
|
ﺭ | — | ﺮـ | re | r | rəng | رنگ | |
ﺯ | — | ﺰـ | ze | z | zor | زور
|
|
ژ | — | ـژ | zhe | zh | Jalə | ژاله
|
|
ﺱ | ﺳ | ﺴـ | ـﺲ | sin | s | sal | سال
|
ﺵ | ﺷ | ﺸـ | ـﺶ | şin | ş | şirin | شیرین |
ﺹ | ﺻ | ﺼـ | ـﺺ | sād | s | Səməd | صمد |
ﺽ | ﺿ | ﻀـ | ـﺾ | zād | z | zərər | ظرر
|
ﻁ | ﻃ | ﻄـ | ـﻂ | tā | t | təbil | طبیل
|
ﻅ | ﻇ | ﻈـ | ـﻆ | zā | z | zahir | ظاهیر/ ظاهر
|
ﻉ | ﻋ | ﻌـ | ـﻊ | əyn | ə / ‘ | əməl | عمل |
ﻍ | ﻏ | ﻐـ | ـﻎ | ğeyn | ğ | bağ | باغ
|
ﻑ | ﻓ | ﻔـ | ـﻒ | fe | f | fil | فیل
|
ﻕ | ﻗ | ﻘـ | ـﻖ | qaf | q | qələm | قلم
|
ک | ﮐ | ﮑـ | ـﮏ | kaf | k | kitab | کیتاب / کتاب
|
گ | ﮔ | ﮕـ | ـﮓ | gaf | g | gül | گل/گول
|
ﻝ | ﻟ | ﻠـ | ـﻞ | lam | l | lalə | لاله
|
ﻡ | ﻣ | ﻤـ | ـم | mim | m | mən | من
|
ﻥ | ﻧ | ﻨـ | ـﻦ | nun | n | naz | ناز
|
و | — | ﻮـ | vav | v / o | vilayət | ولایت
|
|
ﻩ | ﻫ | ﻬ | ﻪ | ha | h , ə | hava , dədə | هاوا , دده
|
ﻯ | ﻳ | ﻴـ | ﯽ | ye | y , i | yaz | یاز
|
- | ئـ | ـئـ | - | həmzə | ı , e | , beş , qış | بئش , قئش |
Bu hərflər özlərindən sonra heç bir hərfə vəsl olmazlar:
آ،ا،د،ذ،ر،ز،ژ
[redaktə / تحریر] Azərbaycan-latin Əlifbası
Azərbaycan dilində Latin və Ərəb əlifba Qarşılıqları Cədvəli
Latın | Ərəb Təkcə | Ərəb Başda | Ərəb Ortada | Ərəb Sonda | Misal(Latın) | Misal(Ərəb) |
---|---|---|---|---|---|---|
Aa | آ / ا | آ / ا | ﺎ | ﺎ | al | آل |
Bb | ﺏ | ﺑ | ﺒـ | ﺐ | baş | باش |
Cc | ﺝ | ﺟ | ﺠـ | ﺞ | can | جان |
Çç | چ | چـ | ـچـ | ـچ | çal | چال |
Dd | د | د | د | د | diş | دیش |
Ee | ائـ | ئـ | sel el ev |
سئل ائل ائو |
||
Əə | ع / ا | عـ/ ـَ | ـه / ه | əl sələ əmi |
اَل سَله عمی |
|
Ff | ف | فـ | ـفـ | ف | fil | فیل
|
Gg | گ | گـ | گـ | گ | göz | گوز |
Ğğ | غ | غـ | غـ | غ | Ağır | آغئر |
Hh | ه / ح | هـ / حـ | هـ / حـ | ـه / ح/ ه | hərbə | حربه |
Iı | ئـ | ی | mıx | مئخ | ||
İi | ایـ | یـ | ی | diz | دیز | |
Jj | ژ | ژ | ژ | ژ | Jalə | ژاله |
Kk | ک | کـ | کـ | ک | Kitab | کیتاب
|
Ll | ل | لـ | لـ | لـ | lülə | لوله |
Mm | م | مـ | مـ | م | muqam | موقام |
Nn | ن | نـ | نـ | نـ | Nina | نینا
|
Oo | ـُ/ اُ/او | ـُ/ و | و | Dolu | دولو | |
Öö | ئـو | ئـو | ئـو | söz , özüm | سئوز , ئوزوم | |
Öö | ئـو | ئـو | ئـو | söz , özüm | سئوز , ئوزوم | |
Pp | پ | پـ | پـ | پ | pul | پول |
ق | قـ | قـ | ق | qaşıq | قاشئق
|
|
Rr | ر | ر | ر | ر | radar | رادار |
Ss | ث/س/ص | ثـ/سـ/صـ | ثـ/سـ/صـ | ث/س/ص | müsəlləs səggiz səhifə |
صحیفه سگگیز مثلّث |
Tt | ت/ط | تـ/ط | تـ/ط | ت/ط | tut təbil |
توت طبیل |
Uu | او/ئو | و | و | uzun quzu |
اوزون قوزو |
|
Üü | او/ئو | و | و | üzüm düz |
اوزوم دوز |
|
Vv | و | و | و | و | vahid | واحید
|
Xx | خ | خـ | خـ | خ | xahiş | خاهیش
|
Yy | ی | یـ | یـ | ی | yay | یای
|
Zz | ز/ض/ظ | ز/ذ/ضـ/ظ | ز/ذ/ضـ/ظ | ز/ذ/ض/ظ | zor nəzir zamin münəzzəm |
زور نذیر ضامین منظّم |
Yuxarıdakı cədvəldə səsli hərflərin həqiqi qarşılıqları Ərəb əlifbasında olmamağı aydınlıqla göstərilir.
[redaktə / تحریر] Keçidlər
- Qisaca Azərbaycan dilinin haqında
- Azərbaycan dilinin ərəb alifbasıyla yazpı quralları (1 ci və 2 ci Türk Dil Ortoqrafiya Seminarının Aldığı Qararlar)