ﻉ
Vikipediya, açıq ensiklopediya - ویکیپدیا ، آچیق انسایکلوپدیا
Azərbaycan-Ərəb əlifbası | |||||||
ﺍ | ﺏ | پ | ﺕ | ﺙ | ﺝ | چ | ﺡ |
ﺥ | ﺩ | ﺫ | ﺭ | ﺯ | ژ | ﺱ | ﺵ |
ﺹ | ﺽ | ﻁ | ﻅ | ﻉ | ﻍ | ﻑ | ﻕ |
ﻙ | گ | ﻝ | ﻡ | ﻥ | هـ | ﻭ | ی |
Latin əlifbası ilə Qarşılıqları · Hərəkə · hamza ء Rəqəmlər |
عثمان باتور
( 1890 - 29 نيسان 1951 )
قایناق: حورر گؤک بایراق سیتهسی
اصل آدي عثمان ايسلاماوغلو ايدي. باتور، او’نا ميللتينين وئرديگي بير عنوان، بير صفتدیر. قهرمان و جسور آنلاميندادير. او، بو عنوان و صیفتله اؤزدشلشميش، بؤيلهجه آنيلمايا حاق قازانميشدير. آلتاي ويلايتيندهکي کؤکتوغاي بؤلگهسينين اؤنديرقارا موقعينده دوغدو. آلتاي قازاقلاريندان اورتا حاللي بير چيفتچي اولان ايسلام بئيين اوغلودور کؤچری قازاق حاياتيني ياشاياراق بؤيودو. ددهسي دين آدامي ايدي. آرخاداشلاري کیمي او دا 10 ياشيندان چوخ اؤنجه اوستا بير بينيجي و یاخشی بير اووچو ايدي. 12 ياشيندا قازاق تورکلرينين بؤيوک قهرماني بؤکه باتور، اونداکي یئتهنهیي گؤروب يانينا آلدي. اونا ساواش تاکتيکلرينين اينجهليکلريني اؤیرهتدي. عيني زاماندا تورکچولوک روحو ايله روس و چين کينيني آشيلادي. ايکي ايل سونرا بؤکه باتور’ون بؤيوک يئنيلگيسي اولدو. بؤکه باتور، عوثمان’ا؛ «منيم ايشيم بيتدي، آما ایرهليده تورک ميللتينين سنه احتياجي اولاجاق، مندن آيريل.» دئيه بويروق وئردي. بؤکه باتور يئنيلگيدن سونرا تورکييه’يه گلمک ايچين تيبئت’دن گئچرکن ياخالاندي و باشي کسيلهرهک اؤلدورولدو. عوثمان بهی، 40 ياشينا قدر دوغدوغو بؤلگهده تاريملا اوغراشاراق گئچيميني ساغلادي. 1940 ايلينده چين ظولمو دايانيلماز بويوتلارا اولاشميشدي. جاميلره تجاوز ائدهن، قورآن-اي کريم’ي ياخان چينليلري پروتئستو ائدن تورکلر، عیصيانجي’ اولدوقلاري بهانهسيله توتوقلاندي. رسمي مقاملار، تورک’لرين اللريندهکي سيلاحلاري توپلامايا باشلاديلار. باباسي و عايلهسيندن بعضي کيشيلر، سيلاحلاريني چين عسکرلرينه تسليم ائتديلر. عوثمان بهی:
«- بو گون سيلاحيميزي آلانلار، يارين جانيميزي دا آليرلار. من سيلاحيمي چينليلره وئرمم. ايستهییرلرسه و گوجلري يئتيرسه، گليب آلسينلار!».
دئدي و تک باشينا داغا چيخدي. ساواشدان باشقا قورتولوش يولو اولماديغينا اينانيردی. باشلاتديغي موجادله عيني گون دستک گؤردو. آرخاسيندان ايلک گئدنلر آرخاداشي سولئيمان و بؤيوک اوغلو شعرديمان اولدو. سيلاحيني چينليلره تسليم ائدن باباسي ايسلام بهي، اوغلو ايچين خير دوعالاريني و باشاري ديلهکلريني ديله گئتيردي. اوغلونو قوروماسي ايچين جئناب-اي آللاه’ا دوعا ائتدي. آناسي آيجا خانيم: «- من اوغلومو بو گونلر ايچين دوغوردوم. چينليلر عصرلردير قويون بوغازلار گيبي بيز تورک’لري اؤلدورورلر. بيزيم جانيميز، بيزدن اؤنجه اؤلنلرين جانيندان داها قيمتلي دگيلدير. بيزدن سونراکيلارين ياشاماسي ايچين اوغلوم، من ديگر بالالاريم اؤلمهيه حاضيريق! " دئییردی. بوندان سونرا عوثمان باتور’ون حياتي کؤچلر، گيزلي ترتيبلر و باسقينلارلا گئچدي. کیچیک اکينجي توپلولوقلاري ايله چين و روس قووتلريني پوسويا دوشورور، اؤلدورور و قاچاردي. شؤهرتي قيسا زاماندا ياييلدي. جسور، شوبههجي و مغروردو. ايدهآليندن فداکارليق ائتديگي و يا دوستونا اهانت ائتديگي اولمادي. ايکينجي دونيا ساواشي’نين قاريشيق گونلرينده دوغو تورکيستان تورکلري ظولوم آلتيندا ازيلديلر. عثمان، ساواشدان باشقا بير يول اولماديغينا اينانميشدي. ياواش ياواش آلتايلار بؤلگهسيني چينليلردن تميزلهدي. بو سيرالاردا اونا باتور آديني تاخديلار. قيسا زامان ايچهريسينده، اعترافيندا گؤزو پئک اينسانلاردان بير موجاهيد اوردوسو اولوشدو. زلهباي تئلجي، نورگوجاي باتور، کاسئيين باتير، جانيم خان حاجي، سولئيمان باتير، موسا مرگن آقتپه، سوليباي، اؤکورباي، نوغايباي، عاهيد حاجي، خليل تئيجي، قاراقول زالين... بو موجاهيدلردن بيرنئچهسیدير. او آرتيق، سويداشلارينين عوثمان باتور’و ايدي.
عوثمان باتور و سيلاح آرخاداشلارينين موجادلهسي، 1941 ايلي اکيميندن 1943 ايلي تموزونا قدار گئريللا ساواشي شئکلينده دئوام ائتدي. 22 تموز 1943’ده آلتايلار، چينليلردن بوتونلوکله تميزلنميشدي. آلتاي تورکلري آرتيق باغيمسيزدي. بولگون’دا ياپيلان بير تؤرهنده عوثمان باتور آلتاي قازاق تورکلرينين خان’ي اعلان ائديلدي. موجادلهسيني سوردوردو. آلتاي گئچيجي خالق جومهوريتي باشقانليغينا سئچيلدي. 1944 – 1945 ايللرينده، تانري داغلاري’نين کوزئييندهکي دوغو تورکيستان قازاق تورکلري’نين ياشاديغي بؤلگهلري ده چين استيلاسيندان قورتاردي. سونرا کومونيست اوردونون باسقيلارييلا اؤنجه آلتايلار سونرا تارباگاتاي داغلاري ياواش ياواش الدن چيخدي. 1945 ايلينين اکيم آييندان 1947 ييلينين شوباتينا قدر اوچ ويلايتدن اولوشان دوغو تورکيستان هوکومئتي’نين عسکري و مولکي اميري اولاراق والي صفاتييلا گؤرهو ياپدي. او’نو، شوبات 1947’دن ائيلول 1949’ا قدر دوغو تورکيستان جومهورييئتي قواليسيون هوکومئتينين اصلي اويهسي اولاراق گؤروروک. عیني زاماندا، آلتاي واليليگي گؤرهويني ده دوام ائتديريردی. بوتون بو گؤرهولري سيراسيندا چينليلر ايله سيلاحلي موجادلهدن بير آن دا گئري قالمادي. چينليلر، يؤنهتيملري آلتيندا بولونان تورک’لرله مسکون بؤلگهلرين بيرهر بيرهر الدن چيخماقدا اولدوغونو آنلايينجا، بؤيوک بير اوردو اولوشدوردولار. عوثمان باتور و برابريندهکي موجاهيدلر، ساييجا اؤزلريندن 10 قات آرتیق و مودرن سيلاحلارلا دونانميش دوزهنلي اوردويا قارشي ساواشا دوام ائتديلر. 1949 ايلينده عوثمان باتور داراجيق بير داغ بؤلگهسينه سيخيشميشدي. باشلانقيجدا 30 مین ساواشچي اولان قوووهتي 1950’ده قادين و اوشاقلار داخیل 3-4 مينه انميشدي. سون سيغينديغي يئر گز قورد بؤلگهسيدي. قاراقيشدا حيوانلار داغلاردا بارينامير، اتکلره انمهيه مجبور اولوردولار. 1951 شوباتيندا کومونيستلر يئنه بير باسقين هوجومو ياپديلار. قازاقلارين بؤيوک بير قيسمي يئنه باسقيندان قورتولدو. عوثمان باتور’ون قيزي آزپاي’لا بيرليکده بيرچوخ قادين-قيز کومونيستلرين الينه گئچدي. عوثمان باتور اونلاري قورتارماق ايچين بير گئچيتده 200 کيشيليک بير دوشمان بيرليگينه تک باشينا هوجوما گئچدي. چوخ ساييدا دوشماني اؤلدوردو. آنجاق جئپهانهسي بيتديکدن سونرا کامامبال داغي’ندا ياخالاندي. تونگ-هوانگ شهرينه گؤتورولدو. اللريندن و آياقلاريندان زنجيرلرله باغلاناراق زيندانا آتيلدي. هر گون کسينتيسيز ايشکنجه گؤرور، اؤزونه يارديمجي اولان تورک’لري ائله وئرمهسي ايچين سيخيشديريليردی. چئشيدلي ايشکئنجهلردن سونرا بير آتين اوزهرينه مينديريليپ «تورکيستان’ي، چينليلردن قورتاراجاغيم ديیهن آدامين حالينا باخين» دييهرهک خیاوان خیاوان دولانديرديلار. بو حالدا بيله سون سؤزلري، باغيمسيزليق ايچين موجادله ائدهنلرين يولونو آيدينلاداجاق بير مشعله ايدي: عوثمان باتور هر خیاواندا:
«من اؤله بيلهرم آما، دونيا دوردوقجا منيم ميللتيم موجادلهيه دوام ائدهجک» دييه هايخيردي.
چينليلر، ايشه ياراياجاق بيلگي آلاماياجاقلاريني آنلايينجا عوثمان باتور’و گؤستهرمهليک بير محکمهيه سوق ائتديلر. محکمه، اؤنجهدن وئريلميش قراري، 19 نيسان 1951 تاريخينده آچيقلادي: «دئوريم دوشمانليغي سوچوندان اعدام... » قرار، 29 نيسان 1951 تاريخينده اؤنجه قولاقلاريني، سونرا قوللاريني کسهرهک اورومچي’ده قورشونلانماق سورعتيله شهيد ائتديلر. کيشيليگي عوثمان باتور 1،85 بويوندا، ايري گؤودهلي بير اينساندي. قيسا و قالين بوينو، قارا ساچلاري، ياري قاپالي دنهجک اؤلچوده قيسيق گؤزلري واردي. قاشلارينين آراسي قيريشيقدي. چوخ آز قونوشوردو. قدرت و کؤتو تاليه شخصييتينده بيرلشميشدي. داها 10 ياشيندا ايکن اوستا بير مینيجي و یاخشی بير اووچو اولموشدو. 12 ياشينا گلديگينده قازاقلارين بؤيوک قهراماني بؤکه باتور’ون ديققتيني چکدي. بؤکه باتور او’نو حيمايهسينه آلدي. یاخشی بير سلحشور، اوستا بير دؤووشچو اولاراق يئتيشمهسينه قاتقيدا بولوندو. سونرا چته ساواشلارينين اينجهليکلريني اؤیرهتدي. روسلارين و چينليلرين، سويداشلارينا ياپديغي ايشکنجهلري گؤروب ياشاديغي ايچين روس و چين ميللتيندن نیفرت ائديردی. بؤکه باتور’ون تئلکينلرييله بو نیفرت، شعورلو بير اينانجا دؤنوشدو. ددهسي دولاييسييلا یاخشی بير مسلمان اولاراق يئتيشميشدي. ايسلامييت’ين کومونيزمله باغداشماديغيني آنلاماقدا گئجيکمهدي. بؤکه باتور، اؤیرهنجيسينين يئتيشتيگينه اينانديغي گون: « - منيم سنه وئرهبيلهجهگيم باشقا بير شئي قالمادي. بئنيم ايشيم بيتدي. آرتيق منه احتياجين اولماياجاق. فقط ميللتيميزين سنه احتیاجی وار.» دئدي.
عوثمان باتور، حياتي بويونجا اؤزونه احتياجي اولانلار ايچين موجادله ائتدي. حياتي، بو موجادله ايله دولو اولاراق ياشادي و اينانديغي اولکو اوغرونا جان وئردي. مکاني جننتدیر اينشاللاه.
قازاقلار و اويغورلار عوثمان باتور’و هيچ اونوتماديلار. دونيا دوردوقجا اونوتماياجاقلار. «بيزه سن روح و شعور وئردين، حوررييت عشقيني سن بيزه اؤيرهتدين. اي بؤيوک قهرمان! سنين يولوندان گيدجک عزملي قهرامانلار يئتيشديرهجهیيک.» دييهرهک او’نو آنيرلار. آدينا شعرلر يازيلير، آنما گونلري دوزهنلنير. عوثمان باتور، يئني و گنج عوثمان باتور’لارين بدنينده ياشامايا دئوام ائدير.
چينليلر، آلتاي تورکلري’نين ميللي قهراماني عوثمان باتور’و ايشکئنجهلردن سونرا شهيد ائتمکله آنجاق، بير بؤيوک قهرامانين عزیز بدنيني اورتادان قالديرابيلميشدیلر. باغيمسيزليق دوشونجهسيني، تورک’لرين باغيمسيزليق ايچين موجادله عزميني يوخ ائدهمهديلر. ائده بيلهجکلريني ظن ائدیب ايشکنجه و ظولوملريني سوردوردولر. عوثمان باتور’ون تک ائرکک قارداشي دليخان ايسلاماوغلو، ايستيقلال ايچين گيريشديگي ساواشدا اسير آليناراق شهيد ائديلدي. عوثمان باتور’ون ايکينجي خانيمي، اوچ اوغلو و بئش قيزي دا اسير آليندي. 18 ياشينداکي قيزي کابييرا ايله 14 ياشينداکي اوغلو بابالله، آنالاري مامئي’ين گؤزلري اؤنونده دوغراناراق شهيد ائديلدي. 11 ياشينداکي اوغلو کاريي و 9 ياشينداکي قيزي ساپييان، 20 متره درينليگيندهکي قويويا ديري ديري آتيلدي. ائولادلارينا ياپيلان بو ظولمه، ايشکنجهيه و قتلعاما دايانامايان مامئي خاتون، عقليني ایتیردی و اولاي يئرينين ياخينينداکي چایین آزغين سولارينا اؤزونو آتدي. عوثمان باتور’ون؛ شعرديمان، نعمت الله و نبي آدلی اوغوللاري، بابالارينين شهيد ائديلمهسيندن سونرا دا باغيمسيزليق ساواشيني دوام ائتديرديلر. هئر تورک 29 نيسانلاردا عوثمان باتور’و رحمت و شوکرانلا ياد ائتمهلي و اونون موجادله عزميني اؤزونه شعار ائدهرک، گلهجک نسللره آختارماليدير.
محمد امين دئیير کي:
ائي آتامين حضوروندا ديزه گلن آلچاق نسيل او آلنيندا داشيديغين اژدر باشلي تونچ تولگانلا قادين کیمی آغلاديغين زامانلاري بير خاطیرلا بير جهنم اولموش اولسان سني قانلا سؤندوروردوم هر کيم منيم تورک روحوما توخونورسا اونا اؤلوم!
عوثمان باتور؛ روحون شاد اولسون. تانري تورک’و قوروسون.
وداد چيناراوغلو - اوغوز چتين اوغلو