Qazi Bürhanəddin

Vikipediya, açıq ensiklopediya - ویکیپدیا ، آچیق انسایکلوپدیا

Qazi Bürhanəddin (Qazi Əhməd Bürhanəddin]]), (1345 - 1398) Orta əsrlər Azərbaycan, türk dövlət xadimi və şairi.

Azərbaycan dilində yazdığı divanı bizə çatan ilk şairdir.

1345-ci ildə Kayseridə dünyaya gəlmişdir. Oğuzların Salur Boyundan gəlmə bir ailənin uşağıdır. Təhsilinə kiçik yaşlarından atasının yanında başlamışdır. ƏrəbcəFarscanı öyrənib Misirə gedib və orada fıkıh, hədis və tibb kimi elmləri öyrənmişdir.

Qazı Bürhanəddin, Səlcuqların məğlubiyyətindən sonra Sivas və ətrafında qurulan Eretna Bəyliyində 1335-1381-ci illərdə sıra ilə kadılık, vəzirlik və padişahlıq vəkilliyi kimi vəzifələrdə işləmiş və bir müddət sonra bəyliyin zəifləməsindən istifadə edərək öz adını daşıyan Qazi Bürhanəddin Əhməd Bəyliyi dövlətini qurmuşdur. 1381-ci ildə qurduğu bu dövlət 17 il yaşamış və 1398-ci ildə Ağqoyunlu hökmdarı Qara Yuluq Osman Bəy tərəfindən Qazi Bürhanəddinin öldürülməsiylə birlikdə sona yetmişdir.

  • 1392-ci ildə Qazi Bürhanəddin, Şehzade Ertuğrul komutasındaki Osmanlı İmperiyası ordusunu Çorum yaxınlarında (Kırkdilim) yendi və bu savaşta İldırım Bəyazid taht varisi uşağı Ertuğrul öldürüldü.
  • 1393-cü ildə 608 səhifə olan divanı özü yaşarkən yazıya keçdi. Qazəllərində məxləs yoxdur və divan da əlifba sırasıyla tertip edilməmişdir. Divanında 319 qazəl, 20 rübai, 108 tuyuq ve birkaç da müfrəd bulunmaqdtadır. Tuyuq şeklinde Türk ədəbiyyatında ilk şiir yazanın Qazi Bürhanəddin olduğu da diqqət çekicidir.

Qazi Bürhanəddin, macərə ilə dolu bir həyat yaşamışdır. Məlumatlı, adil, zəki və sözünü əsirgəməyən bir dövlət xadimi olduğu rəvayət edilmişdir. Bu xüssiyyətlərindən əlavə, içdən və yanıq bir eşq şairidir. Lirik şeirlərində cəsarət gözə çarpır və bu istiqamətiylədə klassik şeirdən fərqlənir. Eşq şeirlərindən əlavə din və tasavvuf ilə bağlı şeirləri də vardır. Bir Türkçə divanı ilə, iki Ərəbcə yazılmış əsəri mövcuddur.

Mündəricat

[redaktə / تحریر] Azəri Türk ədəbiyyatında önemi

  • Öz dilində şəirlər yazmışdır.
  • Umumi Türk ədəbiyyatında eski dövrin ən mühim ikinci şahəsərini kaleme alandır.
  • Azərbaycan Türkçəsi ilə yazdığı divanı bizə çatan ilk şairdir.
  • Tuyuq şeklinde Türk ədəbiyyatında ilk şiir yazanın Qazi Bürhanəddin olduğu da diqqət çekici olub bu cür banisidir.
  • Arkasından gəlmə NəsimiFüzuli'yi etkilemiştir.

[redaktə / تحریر] Əsərlərindən numunələr

Qazəllər

I

Nigârine, bu gözlerden nesîbi qanı üşşâqun,
Ki, her dem leblerim içün dökilür qanı üşşâqun.
Müberqe oluben, şâhâ, nühüfte qıla hüsnüni,
Nevası, rastı yoxdur meğer ki, canı üşşâqun.
Belün kibi xilal oldux, ağızm tek xeyal oldux,
Xeyâlun olalı, şâhâ, bu dem mehmânı üşşâqun.
Gel ey eşqine quşanan, dil ü can ver, cefâ cövr al,
Geh assı, geh ziyan eyle, budur dükkânı üşşâqun.
Egerçi âm îmânın tamam eyler şehâdetler,
Kemâle irmeye sensüz, şehâ, îmânı üşşâqun.

II

Canumı eşqüne satdum dexi behâ ne gerek,
Bana xo yoluna can vermeğe behâne gerek.
Nigâra, qâmetüne qılmuşuz könüli feda,
Zira ki, serv-i revane revan revâne gerek.
Dükâne baxmadı, bazarı olmadı könlüm,
Ve leyk le'l-i lebünçün varam dükâne gerek.
Qanumı lebleri içdi vü düşdü araye qan,
Canum dexi quşanuban bu qana qane gerek.
Nigâra zülfüni tağıd, qarası çoğ olsun,
Ya ada, ya sana layiq çeri yasane gerek.
Kenarı andan ü andan kenare istemegil,
Miyane derd-i dil ehli işi miyane gerek.
Çü lütfüni bilürem ger günah qıldım ise,
Yazana qılma cefayı, cefa yazane gerek.

III


Çin edelüm saçı çini xetâya saldı beni,
Sebeb nedür ecaba ki, cezaya saldı beni.
Dodağı buse dedi ve hevâle qıldı yüze,
Egerçi neqd idi vechi bir âya saldı beni.
Gözüyle ki, könül xestedür davam umaram,
Tebib bilmedi nebzi, davaya saldı beni.
Könüli gendüye qullab ilen getürdi saçı,
İrağa atmağ içün qaşı yaya saldı beni.
Ne dem durur ki, mis altun degül vücudun ile
Feda olmaz oduna, kimyaya saldı beni.

IV

Xub cananda çox velî nâzik ü dilrübâ gerek,
Cana vida qıluban eşqine merhaba gerek.
Ben kim olam ki, depremdem bir qılmı gîsusunun,
Başın eline alıban ol iş içün sebâ gerek.
Qonça ağızın açmağa kimün eli irişiser,
Ateş- i eşq mevsümi irişiben hevâ gerek.
Ta ki, sefa gire ele Ke'be yüzinde ol bütün,
Cünne dexi qeba olub yene qeba ebâ gerek.
Derdi ile çü esrüken dürdi ile yazam xumar,
Pes nedelüm çü xesteyüz derdümüze deva gerek.

V

Serxoş gözü bilür ki, mestâne-yi eşqem ben.
Bir âqil-i me'nîyem dîvâne-yi eşqem ben.
Her bixiredün sözi ki, te'ne qılur bana,
Senden beni ayırmaz, ez xane-yi eşqem ben.
Cananeye ben canı çoxdur ki, revan etdüm,
Canum benüm oldur ki, canane-yi eşqem ben.
Gencîne-yi hüsnini püshan edeli dilde,
Gökçeklikle bay oldur, vîrâne-yi eşqem ben.
Rövşen bu durur, yanmaq oldu yüzine vâcib,
Şem olmağa her cana pervane-yi eşqem ben.


VI

Can olur ise bari canâne-yi eşq olsa,
Mest olur ise kişi mestane-yi eşq olsa.
Gözlerüm axıdur dür, serraf getür urdur,
Dürdane olur ise dürdâne-yi eşq olsa.
Her bir kişi dünyada erlikden eder deva,
Merdâne olur ise merdane-yi eşq olsa.
Herçend ki, her seme pervane düşer olur,
Yoldaş bize bu yolda pervâne-yi eşq olsa.
Qddı lebi ol yarun şerbetlerini hazır,
Dîvâne içün liyken dîvâne-yi eşq olsa.


Rübailər:

[redaktə / تحریر] Bax

[redaktə / تحریر] Xarici keçidlər



Nəsimi Azərbaycan Türk Ədəbiyyatı Fuzuli

Azərbaycan Əski Türk Ədəbiyyatı
Destan-ı Ahmed Harami • İzzeddin Hasanoğlu • Yusuf Meddah • Qazi Bürhanəddin • Abdulkadir Meragi • Şah Kasım Envar • Nəsimi • Mirza Cihan Şah Hakikî • Hamidi İsfahanî • Halilî • Şeyx İbrahim Gülşeni • Hidayet • Habibî • Besirî • Kisveri • Sürûrî • Şahî • Şah İsmayıl XətaiFüzuli • Heqir-i Tebrizî • Fazlî • Rahmetî • Mes'ud Mesihî • Melik Bey Avcı • Saib Tebrizî • Gövsi Tebrizî • Mehemmed • Nişat Şirvanî • Şakir Şirvanî • Ağa Mesih Şirvanî • Mechur Şirvanî • Molla Veli Vidadî • Molla Penah Vakıf
Azərbaycan20. Əsr və Sonrakı Türk Ədəbiyyatı
Hüseyn CavidSəməd VurğunBəxtiyar VahabzadəAnarŞəhriyarNəriman Həsənzadə

.

Başqa dillərdə