Мікалай Аляксеевіч Умаў
From Вікіпедыя
МІКАЛАЙ АЛЯКСЕЕВІЧ УМАЎ (23 студзеня (4 лютага) 1846, Сімбірск—15 (28) студзеня 1915, Масква) — рускі фізік, філосаф, прадстаўнік натуральнанавуковай плыні рускага касмізму.
У 1867 годзе скончыў Маскоўскі універсітэт. У 1871-1893 працаваў у Наварасійскім універсітэце. З 1893 — прафесар Маскоўскага універсітэта. Узначальваў кафедру фізікі, на працягу 17 гадоў быў прэзідэнтам Маскоўскага таварыства выпрабавальнікаў прыроды (рус. Московское общество испытателей природы).
Увёў у навуку такія асноватворныя паняцці, як хуткасць і кірунак руху энергіі, шчыльнасць энергіі ў дадзенай кропцы серады, прасторавая лакалізацыя струменя энергіі. Вырашыў у агульным выглядзе задачу аб размеркаванні электрычных токаў на правадзяшчых паверхнях праізвольнага віда. Адкрыў эфект храматычнай дэпалярызацыі промняў света, якія падаюць на матавую паверхню. Правёў глыбокі аналіз шматлікіх складаных формул Гаўса ў тэорыі зямнога магнетызму, што дазволіла вызначыць векавыя змены магнітнага поля Зямлі.
Умава лічаць прадстаўніком філасофскага напрамку рускага касмізму, негледзячы на тое, што філасофскія і светапоглядныя ўяўленні Умава шмат у чым не супадаюць з традыцыяй рускага космизма. Космас Н.А. Умава - космас фізіка, які свободны ад антрапамарфізму. Ён паказвае, што "нягледзячы на прагрэс натуральных навук, антрапаморфны пункт погляду знаходзім і ў сучасных мысляроў, якая адрозніваецца ад старажытней тым, што яны пераносяць на прыроду ўласцівасці сваёй больш культурнай асобы. Гэтая акалічнасць, несумнеўна, паказвае, да якой ступені цяжка пазбегнуць яе чалавеку, які імкнецца вызначыць сваё дачыненне да таго "Усё", якое душыць яго сваёй веліччу і моцай"[1].
Увогуле погляды на космас ў Н.А. Умава не ўтрымліваюць ні найменшага намёку на нейкія гарантыі росту жыцця, яе нястрымнай экспансіі, і тым больш человекоразмерности космасу. Аднесці Н.А. Умава да прадстаўнікоў рускага космизма дазваляе яго гледжання на эвалюцыйны працэс. Па меркаванні Умова, у аснове эвалюцыйнага працэсу – узрастанне этыкі. Узнікненне маральнага пачуцця, па меркаванні навукоўца, з'явілася следствам спарадкаванасці жывога рэчыва, удасканаленні фізічнай абалонкі Homo sapiens[2]. Сумленне, гэты «голас Божы ў чалавеку», нараджаецца ў нас як нейкі вышэйшы ўзровень зграбнасці і становіцца магутнай прыладай эвалюцыі: арганізуе псіхіку, парадкуе хаатычныя душэўныя віхуры, адсякае грэх і зло, бо апошнія – своеасаблівыя ўхіленні ад імклівага промня эвалюцыі, яе збоі і тупікі. «Эвалюцыя немагчыма без адбору патрабаванняў натуры, і чалавечае сумленне ў вобласці свядомага – воля – з'яўляецца прыладай гэтага адбору, якія перашкаджаюць жывому вярнуцца ў тыя ўмовы, якія не адпавядаюць яго месцу ў прыродзе», піша Н.А. Умаў[3].
Неабходнай прыкметай жывой матэрыі Розумаў лічыць стройнасць. Пры гэтым эвалюцыя жывой матэрыі суправаджаецца павелічэннем колькасці і ўскладненнем якасці стройнасцей у прыродзе. Чалавек у сваіх прыладах і машынах распаўсюджвае гэтыя стройнасци на неарганізаваную матэрыю і змагаецца ў імя гэтых стройностей с выпадковым распарадкам падзей у прыродзе. «Стройнасць не можа здзяйсняцца без рэгулятара, і такім рэгулятарам у вышэйшых тыпах жывога з'яўляецца арганізаваная для стройных працэсаў думкі і валявых імпульсаў нервовая сістэма. Мы маем слова для выраза стройнасці ў духоўным свеце; гэтае слова – прыгажосць. У вышэйшых тыпах жывога прыгажосць з'яўляецца заступніцаю жыцця і паказальнікам паводзін» [4].
Памёр у 1915 у Маскве. Пахаваны на Ваганькаўскіх могілках.
[правіць] Літаратура
- Гуло Д.Д. Николай Алексеевич Умов. М., 1971;
- Предводителев А. С., Николай Алексеевич Умов, 1846-1915, М., 1950.
- Умов Н.А. Избранные сочинения. М. — Л., 1950;
- ↑ Умов Н.А. Эволюция мировоззрения в связи с учением Дарвина //Русский космизм: Антология филосовской мысли / сост. С.Г. Семеновой, А.Г. Гатчевой. – М.: Педагогика-Пресс, 1993а. – С. 111-114.
- ↑ Русский космизм: Антология философской мысли / сост. С.Г. Семеновой, А.Г. Гатчевой. – М.: Педагогика-Пресс, 1993. – 368 с.
- ↑ Умов Н.А. Роль человека в познаваемом им мире //Русский космизм: Антология философской мысли / сост. С.Г. Семеновой, А.Г. Гатчевой. – М.: Педагогика-Пресс, 1993б. – С. 114-128.
- ↑ Умов Н.А. Роль человека в познаваемом им мире //Русский космизм: Антология философской мысли / сост. С.Г. Семеновой, А.Г. Гатчевой. – М.: Педагогика-Пресс, 1993б. – С. 114-128.