Горад Беласток

From Вікіпедыя

Беласток на карце
Беласток на карце

БЕЛАСТО́К (польск. Białystok), горад у Польшчы адміністрацыйны цэнтр Падляскага ваяводства. Знаходзіцца на захадзе этнічнай тэрыторыі беларусаў, у цэнтры Падляскага ваяводства, за 174 км ад Варшавы; адлегласць ад Беластока да Гродна – 82 км. Горад размешчаны на невялiкай рацэ Белай, прытоку Супраслі.

Беласток - самы вялікі горад усёй паўночна-ўсходняй Польшчы. У Беластоку жыве 292 тыс. чалавек (2005 г.).

Змест

[правіць] Гісторыя

Герб Беластока
Герб Беластока

‎ Беласток паводле летапiсных звестак быў заснаваны князем Гедымінам у 1320. У XIV ст. ён узгадваецца як паселішча на гандлёвым шляху з Мазовіі на Гродна. Затым Беласток доўгi час быў прыватным уладаннем. Сярод яго ўласнiкаў памяць аб сабе захавалi, у першую чаргу, Браніцкія.

Буйнешым жа і найбольш важным горадам Падляшша Беласток стаў у XVIII ст. У першай палове XVIII ст. тут была пабудавана ратуша i іншыя мураваныя будынкі, палац магнатаў Бранiцкiх з тэатрам, садам, аранжарэямi; горад быў умацаваны мураванай сцяной з вежамi-брамамi.

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалiтай у 1795 Беласток i Падляшскiя землi былі ўключаны ў склад Прусii. Беласток стаў цэнтрам аднаго з прускiх дэпартаментаў, у гэты час у горадзе пачала развiвацца прамысловасць, адкрылася першая спецыяльная медыцынская навучальная ўстанова.

Пасля паражэння Прусii ў вайне з Францыяй паводле Тыльзiцкага міру Беласток ўвайшоў у склад Расiйскай iмперыi.

Беласток заставаўся найбольш значным гаспадарчым цэнтрам рэгіёну і на працягу ХІХ ст. У 1857 г. ў Беластоку жыло 13,8 тыс. чалавек. У 1862 г. праз горад быў пракладзены ўчастак Пецярбургска-Варшаўскай чыгункi. У 1882 г. колькасць насельнiцтва горада склала ўжо 56,6 тыс. чалавек, на заводах i фабрыках было занята больш за 3 тыс. рабочых. Прамысловыя прадпрыемствы выпускалi сукно, корт, шаўковыя тканiны, капялюшы, развiвалася кравецтва. У Беластоку працавалi школы i вучылiшчы, 2 тэатры, 2 бальнiцы, шпiталь, аптэкi, магазiны, штогод праводзiўся кiрмаш. Тут дзейнiчалi праваслаўная i лютэран¬ская цэрквы, касцёл (на здымку), 2 сiнагогi. Вялікае значэнне меў Беласток як вузел чыгунак i шасейных дарог, гандлёвы цэнтр.

Напачатку ХХ ст. колькасць насельнiцтва Беластока наблiзiлася да 100 тыс. чал. (з iх каля 2/3 складалi яўрэi), горад працягваў развiвацца як прамысловы цэнтр. Галоўнай галiной з’яўлялася суконна-кортавая прамысловасць, працавалi таксама гарбарнi, шаўковыя i тытунёвыя фабрыкi, машынабудаўнiчы, мылаварныя заводы, лесапiльнi, млыны i iнш. На прадпрыемствах горада было занята каля 6 тыс. чалавек. Вытворчасць тканiн служыла базай для развiцця кравецтва.

У 1915 пад час І сусветнай вайны горад акупiраваны германскiмi войскамi. Затым у вынiку польска-савецкай вайны гэты край паводле Рыжскага мiру ў 1921 ўвайшоў у склад Польшчы.

У вераснi 1939, пасля пачатку II сусветнай вайны на Беласточчыну ўступiлi войскi Чырвонай Армii. У Беластоку быў скліканы Народны сход Заходняй Беларусi, які абвясціў яе далучэнне да Беларускй ССР; 4 снежня 1939 ў складзе БССР была ўтворана Беластоцкая вобласць.

23 чэрвеня 1941 Беласток акупiраваны войскамi фашысцкай Германii. Фашысцкая акупацыя прынесла вялiзарны ўрон краю, асабліва жорстка фашысты вынішчалі яўрэйскае насельніцтва Беласточчыны. За гады акупацыi было знiшчана 55% насельнiцтва, 80% жылой забудовы Беластока. 27 лiпеня 1944 Беласток быў вызвалены войскамі 2-га Беларускага фронту.

У 1944-45 паводле пагаднення памiж савецкiм i польскiм урадамi Беласточчына зноў перададзена Польшчы, у складзе якой было адноўлена Беластоцкае ваяводства. У 1999 ў Польшчы ўведзены новы адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел, згодна з якім Беластоцкае ваяводства скасавана і ўвайшло ў склад Падляскага ваяводства з цэнтрам у Беластоку.

[правіць] Помнікі

Палац Браніцкіх
Палац Браніцкіх

Да сённяшняга дня захаваўся палац Бранiцкiх XVII-XVIII стст., так званы “Падляскi Версаль” (спалены ў 1944, затым рэканструяваны). Гэта вялiкая барочная рэзiдэнцыя з галерэямi, павiльёнамi, дзядзiнцамі, брамай-вежай, рэгулярным паркам з каналамi i скульптурамi. Зараз тут размяшчаецца сядзiба Медыцынскай акадэмii. Сярод iншых помнiкаў: Фарны касцёл (XVII-XІХ стст.), ратуша з гадзiннiкавай вежай, камянiцы XVIII-XIX стст., “Дом Напалеона”, царква Святога Мiкалая Цудатворцы (XIX ст.), касцёл Святога Роха (пач. ХХ ст.).

[правіць] Прамысловасць

Беласток – вялікі прамысловы цэнтр. У прамысловасці Беластока было занята ў 2003 г. 16,5 тыс. чал. Найбольшую ўдзельную вагу ў прамысловай прадукцыі маюць харчовая і тэкстыльная прамысловасць, машынабудаванне, а таксама энергетыка, газа- і водазабеспячэнне.

У Беластоку працуе завод стальных канструцый, які выпускае абсталяванне для чыгункі: элементы для мастоў, тунеляў, вакзалаў. Беластоцкі камбінат "Bison-Bial" належыць да інструментальнай прамысловасці. Аб’яднанне "Biawar" – вытворца вядомых у Польшчы і за мяжой награвальнікаў вады. Адно з буйнейшых прадпрыемстваў Беластока – баваўняны камбінат “Fasty”. Iснуюць у Беластоку прадпрыемствы хiмiчнай, гарбарнай, шкляной прамысловасцi, вытворчасць будаўнiчых матэрыялаў, працуе дывановая фабрыка і іншыя прамысловыя прадпрыемствы.

[правіць] Транспарт

Беласток – буйны транспартны вузел. Чыгункі ідуць адсюль у пяці напрамках: на Гродна, Варшаву, Баранавічы, Брэст, Граева. Аўтамабільныя магістралі злучаюць Беласток з Гроднам, Ваўкавыскам, Варшавай, Сувалкамі, Ломжай, Люблінам.

[правіць] Адукацыя і культура

Беласток з’яўляецца важным культурным, навуковым, турыстычным цэнтрам.

Тут працуюць: універсітэт, палiтэхнiчны інстытут, медыцынская акадэмiя, духоўная семінарыя, шэраг іншых ВНУ.

Дзейнiчаюць драматычны і лялечны тэатры, фiлармонiя, шматлікія галерэі, музеі, заапарк. У Беластоку выдаюцца рэгіянальныя газеты і часопісы, выходзяць у эфір тэлеперадачы мясцовай студыі.

[правіць] Беларусы ў Беластоку

Як паказаў перапіс насельніцтва 2002, сярод усіх гарадоў Польшчы найбольшая колькасць беларусаў жыве ў Беластоку.

У горадзе створаны i дзейнічаюць нацыянальныя беларускiя арганiзацыi (Беларускае грамадска-культурнае таварыства, Беларускі саюз у Рэчы Паспалітай, Беларускае аб'яднанне студэнтаў і інш.). Тут па-беларуску выдаецца тыднёвік “Нiва”, выходзіць месячнік "Czasopis" з матэрыяламі на польскай і беларускай мовах, іншыя выданні, прысвечаныя беларускай тэматыцы. Штогод адбываюцца Днi беларускай культуры, Фестываль беларускай песні і іншыя акцыі, якія прапагандуюць беларускую культуру.

Ёсць у горадзе пачатковая школа і гімназія, дзе (як дадатковы прадмет) вывучаецца беларуская мова, дзейнічае дзіцячы садок, у якім выхаваўцы размаўляюць па-беларуску.

У Беластоцкім універсітэце плённа працуе кафедра беларускай культуры.

Беластоцкае радыё штодзённа транслюе перадачы на беларускай мове, мае сваіх карэспандэнтаў на Беларусі. Незалежнае "Радыё Рацыя" транслюе таксама перадачы на Беларусь.

У Беластоку знаходзіцца Генеральнае Консульства Рэспублікі Беларусь, якое сярод іншага спрыяе пашырэнню кантактаў Беласточчыны з Беларуссю.

[правіць] Вонкавыя спасылкі

 Горад Беластоксховішча мультымедыйных матэрыялаў