Трасянка
From Вікіпедыя
Трасянка - моўная з'ява, якая ўзнікае пры змешванні рускай і беларускай моваў, а дакладней у выніку кантамінацыі беларускай мовы расейскім слоўніцтвам, а часам і сінтаксісам. Трасянка вонкава падобная да такіх моўных з'яваў як крэольскія мовы і піджын.
Трасянка з'явілася як сродак камунікацыі паміж беларускамоўным сельскім насельніцтвам і рускамоўнай адміністрацыяй або чынавенствам. Паводле Г.Цыхуна, вялікую ролю ў пашырэнні трасянкі адыгралі сталінскія рэпрэсіі 20–30-х гадоў, скіраваныя супроць гэтак званых нацдэмаў, калі фактычна пад уздзеяннем паноўнай тады атмасферы тэрору адбываўся масавы пераход на рускую мову беларускамоўнай часткі жыхароў гарадоў і мястэчкаў. Міграцыя беларусаў у гарады пашырыла гэтую з'яву і ў гарадах, але трасянка не стала асноўным сродкам зносінаў, бо ўспрымалася як "некультурная мова".
Паводле некаторых даследчыкаў, да трасянкі трэба залічваць таксама "просту мову", на якой пісалі І.Вышанскі, З.Капысценскі, М.Сматрыцкі, П.Бярында, І.Ужэвіч і іншыя беларуска-ўкраінскія пісьменнікі сярэднявечча. У.Свяжынскі нават сцвярджае, што мова твораў Ф.Скарыны з'яўляе прыклад ранняй беларуска-царкоўнаславянскай трасянкі.
[правіць] Этымалогія назвы
Для апісання з'явы раней выкарыстоўваліся тэрміны "моўная жвачка", "моўны гібрыд", "моўны сурагат", "моўная хімера", "мешаніна", "ламаніна", "тарабаршчына". У 1920-я гады Вацлаў Ластоўскі ўжываў тэрмін "чаўня" (магчыма ад слова "чаўпсці" — казаць лухту, плявузгаць). Прыжылося менавіта слова "трасянка".
Адно з тлумачэнняў этымалогіі слова: "Тэрмін трасянка пайшоў ад назвы корму для буйной рагатай жывёлы, гэта значыць каровы. Калі ў гаспадара не хапае добрага сена, ён дабаўляе салому, старанна растрасаючы яе. Карова не заўважае падману і з'ядае трасянку."[1]
Украінска-рускую трасянку называюць "суржик".
[правіць] Ацэнкі
"Гвалтоўнае паняволенне адных народаў другімі, масавыя міграцыі, нераўнапраўныя стасункі між рознымі этнасамі складаюць той гістарычны фон, на якім фармуюцца піджыны" - піша М.Дзячкоў у кнізе "Крэольскія мовы" (1987). Але як адзначае беларускі мовазнаўца Генадзь Цыхун: "няма падставаў цалкам атаясамліваць трасянку з піджынамі ці нават крэольскімі мовамі, найперш таму, што тут ідзе гутарка аб узаемадзеянні блізкароднасных моваў, у той час як пры ўтварэнні апошніх узаемадзейнічалі звычайна далёкія ў генетычным і тыпалагічным плане мовы. Яе можна вызначыць хутчэй як крэалізаваную мову ці, дакладней, крэалізаваны варыянт беларускай мовы". Бальшыня даследчыкаў лічаць ейную аснову беларускай.
- ↑ Артыкул у часопісе "Круг" 4 красавіка, 1996.
[правіць] Вонкавыя спасылкі
(Часткова выкарыстаны пры напісанні гэтага артыкулу)