Латвія
From Вікіпедыя
Дапамажыце Вікіпедыі, выправіўшы памылкі ў гэтым артыкуле.
Рэспу́бліка Ла́твія (па-латышску: Latvijas Republika) знаходзіцца ў Паўночнай Эўропе, у сярэдзіне Прыбалтыкі. Латвія складзеная з чатырох гістарычных краёў: Курляндыя (Kurzeme) на паўднёвым захадзе, Лівонія (Vidzeme) на паўночным захадзе, Земгалія (Zemgale) на паўночным усходзе і Латгалія (Latgale) на паўднёвым усходзе. На поўдні Латвія мяжуе з Беларуссю ды Літвою на ўсходзе — з Расіяй, на поўначы — з Эстоніяй. З захаду краіна абмываецца Балтыйскім морам. Агульная плошча — 64 589 км2. Валюта — лат. Сталіца — Рыга. Латвія — сябра АПАД (NATO) і Еўрапейскага Саюза.
Змест |
[правіць] Гісторыя
У Сярэднявеччы вядомыя як Лівонія, землі сучаснай Латвіі з 13 стагоддзя належалі да крыжацкага Лівонскага Ордэну. Пасьля заняпаду Ордэну Латвія трапіла ў склад Рэчы Паспалітай. У 18 і 19 стагоддзях Латвія паступова была захопленая Расійскай імперыяй.
18 лістапада 1918 году Латвія абвясціла незалежнасць ад ахопленай рэвалюцыяй Расіі. У 1934 годзе Латвія стала аўтарытарнай дзяржавай.
17 ліпеня 1940 году Латвія была захоплена савецкімі войскамі згодна з савецка-фашысцкім Пактам Молатава-Рыбентропа і ўключаная ў склад Савецкага Саюзу на правах рэспублікі. Да пачатку 1990-х гадоў Латвія была савецкай рэспублікай, пакуль «Перабудова» зноў не абудзіла незалежніцкі рух у краіне.
21 жніўня 1991 года Латвія аднавіла сваю незалежнасць. Урад дзяржавы адразу ўзяў курс на эўраінтэграцыю, не стаў далучацца да пост-савецкага аб'яднання СНД. На пачатку 21 стагоддзя Латвія сталася чальцом АПАД (NATO) і Еўрапейскага Саюза.
[правіць] Геаграфія
Латвія у асноўным пакрытая лясамі, што займаюць 40% яе тэрыторыі. Краявіды багатыя на халмы ды азёры. Узбярэжжа Балтыйскага мора аднастайнае. З фаўны распаўсюджаныя алені, лісы, ласі, ваўкі, бабры.
[правіць] Адміністрацыйны падзел
Латвія дзеліцца на 26 раёнаў і 7 гарадоў асаблівага статусу.
[правіць] Гаспадарка
Найважнейшая галіна прамысловасьці Латвіі — машынабудаўніцтва. Акрамя таго, важную ролю выконвае марское рыбалоўства, вытворчасць мэблі і тэкстыльная прамысловасць. Найважнейшыя гандлёвыя партнёры Латвіі — краіны Паўночнай Еўропы, таксама важнае значэньне належыць транзіту нафты і нафтавых прадуктаў з Беларусі ды Расіі. Традыцыйна вялікае значэнне мае турызм, што зноў перажывае рост пасьля атрымання незалежнасці.
[правіць] Транспарт
Транспартная інфраструктура Латвіі добра развітая. Цэнтар транспартнай сеткі — сталіца Рыга.
[правіць] Чыгунка
За апошнія 10 гадоў чыгунка перажыла масіўнае зніжэньне пасажырапатоку. Найбуйнейшае прадпрыемства чыгункі — LDZ (Latvijas Dzelzceli). Важнымі застаюцца таварныя перавозкі да балтыйскіх портаў, прадмесныя электрычкі у рыжскай агламерацыі, пасажырскія перавозкі з Рыгі ў Даўгаўпілс (Дзвінск), а таксама з Рыгі ў Вільню, Каўнас, Менск, Маскву і Санкт-Пецярбург.
[правіць] Авіяцыйны транспарт
Буйнейшы аэрапорт краіны знаходзіцца ў Рызе. Таксама там мяшкае найбуйнейшая авіякампанія Латвіі — Baltic International, што ажыццяўляе рэйсы ў Скандынавію, краіны Цэнтральнай Эўропы і іншыя краіны Прыбалтыкі.
[правіць] Аўтамабільны транспарт
Латвія мае прамянёвую сыстэму шаш з цэнтрам у Рызе. Важнае значэнне мае аўтастрада Via Baltica, што ідзе праз усю краіну з поўначы на поўдзень праз Рыгу.
[правіць] Карабельны транспарт
Марскі транспарт на Балтыцы — важны складнік транспартнай сыстэмы рэгіёна з Сярэднявечча. Марскія парты Латвіі — Рыга, Вентспілс ды Ліепая. Паромныя маршруты злучаюць Латвію з краінамі Скандынавіі, Польшчай, Германіяй. Акрамя таго, багата марскіх камунікацый ідуць уздоўж латышскга ўзбяэжжа.
[правіць] Насельніцтва
У 2001 годзе насельніцтва Латвіі склала 2 385 231 чалавек. З іх: 59% — латышы, 29% — рускія, 4% — беларусы, 3% — украінцы, 2,5% — палякі, 1% — літоўцы, 1,5% — іншыя этнічныя групы (сярод іх эстонцы, немцы, лівы). У Латвіі дагэтуль здараюцца канфлікты вакол рускай меншасці, прадстаўнікі якой часта адмаўляюцца атрымліваць латышскае грамадзянства па ўстаноўленай працэдуры, якая прадугледжвае іспыт па латышскай мове, а латышскія ўлады парушаюць права рускіх на навучаньне на роднай мове. Прыкладна палова рускамоўных мае статус неграмадзянаў і пазбаўлены права голасу на выбарах і іншых прэфэрэнцый.
[правіць] Культура і грамадства
За сваю гісторыю Латвія трапляла пад культурныя ўплывы розных краін. Найбольш яскравы ўплыў краін Паўночнай Эўропы. Архітэктура старых месцаў тыповая для гарадоў Ганзы. Гэтаксама і сучасная латышская культура мае шчыльныя сувязі з шведскай, фінскай і, асабліва, нямецкай культурамі.
Важную ролю ва ўтварэньні культурнага ландшафту Латвіі адыграла расейскае панаванне, што доўжылася амаль два стагоддзі. Расейская мова дагэтуль вельмі пашыраная ў краіне, асабліва ў гарадах і на ўсходзе, сярод рускіх і іншых нацыянальных груп, што складаюць да 40% насельніцтва.
Частка сучаснай Латвіі вакол Даўгапілса (Латгалія) гістарычна была населеная беларусамі, уваходзіла ў Полацкае княства і нават была ўключаная ў склад Беларускай Народнае Рэспублікі ў 1918 годзе. Сам Даўгапілс мае адпаведную беларускую назву (Дзвінск).
Акрамя таго, у Латвіі пражывае народнасьць ліваў колькасьцю 1500 чалавек, перш за ўсё ў Рызе і некаторых прыморскіх вёсках.
Пануючаю ў Латвіі рэлігіяй у Латвіі пасля Рэфармацыі сталася лютэранства, за выняткам пераважна каталіцкай Латгаліі. Сярод рускамоўных латвійцаў пашыранае рускае праваслаўе. Колькасьць рэгулярна наведваючых царкву ў Латвіі сёньня вельмі малая, ці не самая нізкая ў Эўропе. Латышская лютэранская царква вельмі кансерватыўная і адмаўляе жанчынам у праве прапаведаваць, у чым яна супярэчыць з латышскай лютэранскай царквой у замежжы ў Швецыі ды іншых краінах. Вялікую ролю граюць абрады і элемэнты традыцыйных балцкіх вераванняў.
Самае яскравае народнае сьвята ў латышоў — Купалле (Ligo), з якім таксама зьвязана шмат звычаяў ды абрадаў.
Латвія знакамітая сваёй культурай народных сьпеваў. Тыповая латышская форма спеваў — Дайны, чатырохрадковыя, невершаваныя сьпевы на розныя тэмы, ад міфалагічных да побытавых сюжэтаў. Этнографмі было сабрана больш за мільён народных дайнаў, што ёсьць рэкордам, зважаючы на колькасьць насельніцтва невялікай Латвіі. Запіс дагэтуль перадаваных у вуснай форме дайнаў пачаў напрыканцы 19 стагоддзя Крыш'яніс Баронс; сабраная ім для гэтага Шафа Дайнаў дагэтуль зьяўляецца свайго кшталту нацыянальнай святыняй.
Кожныя 5 год у Рызе (за савецкім часам — за мяжой) праходзіць вялікае Спеўніцкае сьвята, у якім бяруць удзел тысячы латышскіх і замежных хораў, хораў латышскае дыяспары.
Як і ў Эстоніі, гарадская культура і буйныя паны ў Латвіі былі да Рэвалюцыі 1917 году нямецкамоўнымі. Таксама нямецкамоўнаю была інтэлігенцыя. Падчас Другой Сусьветнай Вайны па пагадненьні між нацысцкай Нямеччынай і ўжо часткова акупаванай Савецкім Саюзам Латвіяй, нямецкая меншасьць была вывезеная ў Нямеччыну. Таксама амаль не засталося ў Латвіі пасьля Другой Сусьветнай Вайны калісьці буйнае жыдоўскае грамады.
[правіць] Цікавае
Паводле некаторых навукоўцаў, у Латвіі ў 1510 годзе была ўстаноўленая першая калядная елка ў свеце. Іншая тэорыя адносіць гэтае вынаходніцтва да Страсбурга ў францускім Эльзасе.