Усяслаў Брачыславіч

From Вікіпедыя

Дарабіць! Гэты артыкул або яго частка патрабуе дапрацоўкі. Падрабязнасці глядзіце на старонцы размоў. Дапамажыце, калі ласка, палепшыць яго, а затым выдаліце гэту маркіроўку.

Усясла́ў Брачысла́віч (~102914 красавіка 1101), князь полацкі, вялікі князь кіеўскі. Сын Брачыслава Ізяславіча, унук Рагнеды, праўнук Рагвалода. Самы легендарны князь Русі, сучаснікамі лічыўся амаль што вяшчуном і нават яго нарадженне прыпісвалася звышнатуральным сілам. Гады яго валадарання ў Полацкай зямлі з’яўляюцца час яе найвялікшага ўздыму і тэрытарыяльнага пашырэння.

Змест

[правіць] Мянушка “Чарадзей”

Мянушка “Чарадзей”, або падобная па сэнсе, не згадваееца ў крыніцах, з’яўляецца новатворам часоў беларускага Адраджэння (пач. XIX – кан. XX стст.)

[правіць] Жыццяпіс

[правіць] Пачатковы перыяд

Час нараджэння Усяслава невядомы, але па акалічнасцях яго жыцця і згодна быліне аб Валхве Усяславічы прынята лічыць годам нараджэння 1029. Сеў на полацкі сталец верагодна пасля смерці бацькі Брачыслава Ізяславіча (1044). Пачатковая яго дзейнасць не асветлена ў крыніцах, але гледзячы па Слове пра паход Ігараў яна была бурнай і вядомай ўсёй Русі. Вядомы спявак Баян складаў пра яго песні. Пры ім у Полацку пабудаваны Сафійскі сабор (1055). Першы раз згадваееца ў крыніцах у 1060 годзе, калі разам з Яраславічамі ўдзельнічаў у паспяховым пахадзе супраць торкаў. У гэты час відаць прытрымліваўся бацькавай палітыкі – саюза з Кіевам.

[правіць] Вайна з Кіевам, бітва на Нямізе

Аднак у 1065 годзе Усяслаў разарваўшы гэты саюз напаў на Пскоў, разбіў на раке Чарахе ідучага яму на дапамогу наўгародскага князя, а пасля захапіў і разрабаваў Ноўгарад. Матывы дзеянняў Усяслава дасюль спрэчныя, некаторыя даследчыкі лічаць іх звычайным рабаўніцтвам, іншыя адказам на тэрытарыяльныя спрэчкі. Ёсць здагадка, што яны былі справакаваныя паходам на сасолаў – племя ў Падвінні, і іншымі падобнымі дзеяннямі Яраславічаў, якія не трапілі на старонікі крыніц. У адказ на разрабаванне Ноўгарада тры браты Яраславіча пайшлі супраць Усяслава, але чамусьці не на Полацк, а на Мінск – аб гэтым таксама існуе некалькі розных меркаванняў даследчыкаў. Усяслаў ці то выйшаў супраць іх да Мінска, ці то наадварот прарываўся з да Полацка – войскі сыйшліся на раке Нямізе і тыдзень стаялі і ў глыбокім снезе адзін супраць аднаго. Нарэшце Усялаў пачаў атаку – адбылася адна з буйнейшых і крывавейшых міжусобных бітваў Русі, шмат воінаў загінула з абодвух бакоў. У выніку Усяслаў ці то быў разбіты і збег у Полацк, ці то здолеў прарвацца да Полацка скрозь войскі Яраславічаў, але апошнія яго не пераследвалі, а пачалі рабаваць паўднёвую частку Полацкай зямлі. Праз 4 месяцы пасля бітвы Яраславічы запрасілі Усяслава на перамовы, цалавалі крыж у тым, што не зробяць яму нічога благога. Усяслаў ля датоку ракі Аршыцы, разам з двумя сынамі ў чаўне пераплыў Днепр, для перамоў з Яраславічамі, якія парушылі цалаванне крыжа – схапілі Усяслава з сынамі, адвезлі ў Кіеў і кінулі ў земляную турму – “поруб”.

[правіць] Княжанне ў Кіеве

Усяслаў прабыў у зняволеньні больш за 14 месяцаў. Да часоў, калі на Кіеўскую зямлю напалі полаўцы, якія разбілі войска Яраславічаў. Кіяўляне патрабавалі ад Яраславічаў коней і зброю, каб самім ісці супраць полаўцаў, таксама кіеўляне абвінавачвалі ў паразе княскіх ваяводаў і патрабавалі каб вызвалілі Ўсяслава, які па іх меркаванню быў вельмі дасведчаны ў вайсковай справе і каб ён узначаліў іх у паходзе супраць полаўцаў. Яраславічы алмовілі кіяўляна ва ўсім і нават паслалі забіць Усяслава, але кіяўляне ўзнялі мяцеж, выпусцілі Усяслава з поруба і абвясцілі вялікім князем кіеўскім. Яраславічы збеглі.

На велікакняскім стальцы Усяслаў прабыў 7 месяцаў, за гэты час ён разбіў полаўцаў. Аднак у хуткім часе з’явіўся збегшы з Кіева Ізяслаў Яраславіч з дапамогай польскага караля Баляслава I Храбрага. Усяслаў з кіяўлянамі пайшоў яму насустрач, але па спрэчных дасюль прычынах збег уначы ад Белгарада ў Полацк.

[правіць] Астатняе жыццё

Неўзабаве кіеўскі князь Ізяслаў выгнаў з дапамогай палякаў Усяслава з Полацка. Усяслаў знайшоў прытулак у племені водзь, у 1068 годзе на чале водскага войска ён зявіўся пад Ноўгарадам, але ў баі з наўгародцамі быў разбіты і трапіў у палон, але ў хуткім часе яго чамусьці адпусцілі. У 1071 годзе Усяслаў нечакана з’явіўся ля Полацка і авалодаў ім. У тым жа годзе ён падзіў супраць Яраполка да Мінска, але быў разбіты ў Галацічаска. Яшчэ два разы ён хадзіў супраць Смаленска і Ноўгарада, а пасля гэтага не згадваееца ў крыніцах да самай смерці 14 красавіка 1101 года.

[правіць] Нашчадкі

Усяслаў меў 6 сыноў - Рагвалода-Барыса, Глеба, Рамана, Давыда, Расціслава, Святаслава-Георгія. Такая колькасць і старшынство даўно абгрунтавана вызначана, але дасюль часам сустракаецца ўзгадванне 7 сыноў і нават дачкі Усяслава. Звычайна ўзгадванне 7 сыноў звязана з нібыты асобным існаваннем Рагвалода і Барыса Усяславічаў, але тоеснасць аднаго другому насамрэч бязспрэчная. Існаванне дачкі Усяслава звязана з неаглядным цытаваннем гістарычных нарысаў часоў беларускага Адрадджэння (пач. XX ст.) у якіх яна з'явілася вынікам павярхоўнага вывучэння крыніц, а магчыма і наўмыснай фальсіфікацыі.

Таксама даволі абгрунтавана вызначаны княжэнні Усяславічаў пасля смерці бацькі. Дакладна вядома, што Рагвалод-Барыс княжыў у Полацку, а Глеб у Мінску. Рэтраспектыўна месцам княжэння Давыда вызначаецца Ізяслаўль, а Святаслава — Віцебск. Расціслаў трывала, праўда пазнейшымі крыніцамі, звязаны з Вільняй. Нічога невядома толькі аб княжэнні Рамана, але гіпатэтычна ім можна лічыць Друцк.[1]


  1. У пазнейшых генеалагічных легендах і радаводах друцкіх князёў першым друкім князем завецца Раман, ад яго ж яны выводзяць свой род, але насамрэч Раман Усяславіч памёр без нашчадкаў.


[правіць] Літаратура

  • Леонардов Д.С. Полоцкий князь Всеслав и его время. — Полоцко-Витеб. старина, издав. Витеб. Учен. архивной комис., 1912, вып. 2, с. 121—216; 1916, вып. 3, с. 85—180;
  • Алексеев Л.В. Полоцкая земля // Древнерусские княжества Х-XIII вв. -М., 1975.
  • Загарульскі Э.М. Заходняя Русь: ІХ–ХІІІ ст.: Вучэб. дапам. Мн., 1998, -260с.