Казімір Ягелончык
From Вікіпедыя
Казімір–Андрэй ЯГЕЛОНЧЫК (30 лістапада 1427, Кракаў - 7 чэрвеня 1492, Гародня), вялікі князь літоўскі (1440–1492), кароль польскі (1447–1492). Малодшы сын Ягайлы і Соф’і Гальшанскай.
Абраны вялікім князем незалежніцкай партыяй на чале з Янам Гаштольдам пасля забойства Жігімонта Кейстутавіча (1440). Пры абранні абяцаў вярнуць ВКЛ Валынь і Падолле захопленыя Польшчай, што пазней і выканаў. У 1444 вярнуў ад Польшчы ў склад ВКЛ Дарагічынскую зямлю. Пасля смерці свайго старэйшага брата Уладзіслава, караля польскага, быў запрошаны на польскі сталец. Але Казімір доўгі час не пагаджаўся, яго не адпускалі князі і баяры ВКЛ, якія не жадалі нават персанальнай уніі з Польшчай, але пасля ўсёж–такі пад уплывам маці даў згоду. У чэрвені 1447 абраны каралём Польшчы, але прысягу даў толькі ў [[1453]. У 1454 Казімір ажаніўся з Альжбэтай, дачкой памёрлага імператара Свяшчэннай Рымскай імперыі Альберта II. У Казіміра і Альжбэты было трынаццаць дзяцей.
[правіць] Унутраная палітыка
Намагаўся ўмацаваць велікакняжацкую ўладу, аднак гэтага не ўдалося, вымушаны быў пашырыць правы феадалаў і шляхты. У 1441 падушыў выступ смаленскіх гараджан, а ў 1490-1492 гг. выступы сялян на поўдні ВКЛ і Польшчы. У 1447 выдаў г.зв. Казіміраў прывілей якім пашырыў правы феадалаў ВКЛ, гарантаваў права ўласнасці на зямлю, вольны выезд за мяжу, права судзіць залежных ад іх людзей. У прывілеі прадугледжвалася, што зямлю і дзяржаўныя пасады ў ВКЛ маглі атрымліваць толькі мясцовыя феадалы. Пры Казіміру вырасла роля паноў–рады і ўзмацніўся яе ўплыў дзейнасць вялікага князя. У 1457 выдаў прывілей паводле яго жыхары ВКЛ маглі вольна выяджаць за мяжу, акрамя варожых краін, у тым ліку для набыцця адукаціі. Аказваў матэрыяльную дапамогу студэнтам з дзяржаўнага скарбу. У 1468 выдаў Судзебнік, першую спробу кадыфікацыі крымінальнага і працэсуальнага права ВКЛ. У 1471 ліквідаваў ўдзельныя княствы. Прадстаўнікі незалежніцкай партыі незадоваленыя збліжэннем з Польшчай ў 1480-х гадах арганізавалі змову супраць Казіміра, але яна была выкрытая. Выданнем Няшаўскага статута Казімір пачаў час палітычнага панаваньне ў Польшчы шляхецкага стану.
[правіць] Знешняя палітыка
Пры Казіміры васалам Польшчы стала Мазавецкае княства, была далучананыя Асвенцымскае княства. У выніку трынаццацігадовай вайны з крыжакамі (1454–1466) па Торуньскаму дагавору (1466) Польшча вярнула Памор’е, атрымала Заходнюю Прусію, а Тэўтонскі ордэн трапіў у васальную залежнасць. Казіміру давялося амаль штогод адбіваць татарскія наезды. Добра прыняў намер наўгародскіх баяр на чале з Марфай Барэцкай далучыць Ноўгарад да ВКЛ, але Іван III пасля доўгай аблогі захапіў Ноўгарад і жорстка расправіўся з баярамі.
[правіць] Нашчадкі
- Уладзіслаў Ягелончык (1456–1516), кароль чэшскі
- Ядвіга Ягелонка (1457–1502)
- Казімір (1458–1484)
- Ян I Ольбрахт (1459–1501), кароль польскі
- Аляксандар Ягелончык (1461–1506)
- Сафія Ягелонка (1464–1512)
- Альжбэта (1465–1466)
- Жыгімонт Стары (1467–1548)
- Фрыдэрык Ягелончык (1468–1503), біскуп кракаўскі, кардынал
- Альжбэта II (1472–1480)
- Ганна Ягелонка (1476–1503)
- Барбара Ягелонка (1478–1534)
- Альжбэта III (1483–1517)