Горад Навагрудак
From Вікіпедыя
Навагрудак
Навагрудак |
||
герб | сцяг | |
---|---|---|
дэвіз: - |
||
геаграфічнае месцазнаходжанне | ||
шырата: - даўгата: - | ||
Выява:- | ||
дата ўтварэння | ||
плошча: | - км² | |
насельніцтва: | 30,8 тыс. - | |
шчыльнасць насельніцтва: | - жых./км² | |
часавы пояс: | EEST | |
гімн: | - | |
нумарныя знакі аўтамабіляў: | - | |
міжнародны тэлефонны код: | - | |
карта | ||
Выява:- |
НАВАГРУДАК — горад абласнога падпарадкавання ў Гродзенскай вобласці Беларусі, адміністрацыйны цэнтр Навагрудскага раёна.
[правіць] Паходжанне назвы
Летапісныя варыянты назвы горада - Новогород, Новгородок, Новогородок, Новый Городок i інш.[1] Традыцыйнае беларускае вымаўленне Наваградак пад уплывам польскага варыянта Nowogródek трансфармавалася ў сучасную назву Навагрудак.
[правіць] Гісторыя
Паводле археал. даследаванняў славянскае паселішча на тэрыторыі сучаснага Н. узнікла ў канцы 10 стагоддзя. Першае верагоднае ўзгадванне Н. у пісьмовых крыніцах адносіцца да 1044 i звязана з паходам кiеўскага князя Яраслава Мудрага на Лiтвy (у яе вузкiм, гiстарычным уразуменнi як зямлi аднаiменнага саюза балцкiх плямён на поўднi сучаснай Лiтвы, у межрэччы Нёман - Вiлiя).
У 13—14 стагоддзя Н. — цэнтр удзельнага Новагародскага княства. Так, пад 1235 узгадваецца новагародскі князь Ізяслаў. З кан. 1240-х - пач. 1250-х гадоў тут, верагодна па запрашэнню мясцовых баяр, княжыў Міндоўг родам з Лiтвы (адзiн з так званых старэйшых лiтоўскiх князёў, ён да гэтага часу ужо "усю Лiтву зане"), які затым перадаў уладу ў Н. свайму сыну Войшалку. У гэты час i быў пакладзены пачатак утварэнню на балта-славянскiх землях Вялiкага княства Лiтоўскага (ВКЛ), буйнейшым і адным з асноўных цэнтраў якога i стаў Н. Спрэчкі паміж Мiндоўгам і яго лiтоўскiмi родзiчамi, што нашлi прытулак на Валынi, сталі падставай да пачатка вялікай вайны з Галіцка-Валынскім княствам, якое зрабіла некалькі буйных паходаў на горад, што прымусіла Міндоўга пайсці на саюз з Лівонскім (Iнфлянцкiм) ордэнам. У 1253 Міндоўга ад iмя папы рымскага каранавалi як караля Літвы (першы i апошнi такi тытул у гiсторыi ВКЛ), што хутчэй за ўсё адбылося ў Новагародку, на падставе чаго шэраг гісторыкаў лічыць з гэтага часу Новагародак першай сталіцай ВКЛ. Сын Міндоўга Войшалк заключыў ад імя бацькі мір з Галіцка-Валынскім княствам і перадаў Н. Раману Данілавічу. Пасля разрыву міру ў 1258 Войшалк зноў стаў князем Н. У барацьбе супраць Галіцка-Валынскага княства i літоўскіх князёў ён аб'яднаў вакол Н. частку Пiнскай зямлi, Нальшаны і Дзяволтву, значна пашыраўшы тэрыторыю ВКЛ. Станаўленне дзяржавы праходзіла ў барацьбе за Н. з кааліцыяй Лівонскага ордэна, Галіцка-Валынскага княства i часткі жамойтаў і ятвягаў. На Н. неаднаразова нападалі татары i ix хаўруснікі — дружыны галіцка-валынскіх князёў у 1250-я г.г., 1274, 1276, 1277, а потым крыжакі ў 1314 (найбольш значная бітва), 1321, 1341, 1390, 1394. Як цэнтрам удзельнага княства Н. валодаў з 1329 Карыят, пасля 1358 яго сын Фёдар, з 1386 — Карыбут. 3 1392 Н. — адзін з цэнтраў велікакняжацкага дамена ВКЛ. У канцы 14 — пач. 15 ст. Вітаўт пасяліў у Н. i яго наваколлі татар, у 1428 ён запісаў горад разам з навакольнымі вёскамі ў пажыццёвае ўладанне сваей жонцы Ульяне. У 1422 у Н. у заснаваным вялiкiм князям Вітаўтам фарным касцёле адбыўся шлюб польскага караля Ягелы (Ягела або Ягайла раней быў вялiкiм князям ВКЛ i ўзышоў на трон Кароны як Уладзiслаў II, перадаўшы ўладу ў ВКЛ Вiтаўту) з Соф’яй Гальшанскай, які даў пачатак дынастыі Ягелонаў. У канцы 15 ст. у Н. 3—4 тыс. ж. У 1316 Н. стаў цэнтрам самастойнай Літоўска-Новагародскай мітраполіі, якая ахоплівала правасл. царкву ВКЛ i Галіцыі. У 1415 у Н. на саборы праваслаўных епіскапаў выбраны мітрапалітам Рыгор Цамблак. У студз. 1507 утворана Новагародскае ваяводства ВКЛ. 26.7.1511 Н. атрымаў магдэбургскае права, якое пацвярджалася ў 1562, 1595 i 1776. Прывілеем 1595 зацверджаны гарадскі герб: у чырв. полі выява архангела Mixaiлa, які трымае ў правай руцэ меч, а у левай вагі. У 1568 у Н. было 10 цэркваў. Пасля Брэсцкай уніі 1596 мітрапаліцкая кафедра стала ўніяцкай. У 16 ст. Н. таксама адзін з цэнтраў Рэфapмaцыi Беларусі. У 1597 кароль Рэчы Паспалггай Жыгімонт III даў мяшчанам Н. прывілей на 2 кірмашы ў год на працягу 2 тыдняў на «рымскія святы» Тры Каралі i Троіцу. 3 1581 па 1775 у горадзе адбываліся пасяджэнні Гал. трыбунала ВКЛ. У сярэдзіне 16 ст. у Н. 2—5 тыс. ж. У 16—18 ст. горад моцна пацярпеў ад ваен. дзеянняў: у 1505–06 ад крымскіх татар, у 1518 i 1534 у выніку войнаў Рус. дзяржавы з ВКЛ, у 1648 у ходзе антыфеад. вайны 1648—51, у вер. 1655 узяты рус. войскам кн. А.М.Трубяцкога ў вайну Расіі з Рэччу Паспалітай 1654—67. У 1661 у сувязі з ваен. спусташэннямі горад вызвалены ад падаткаў на 4 гады. У 1706 у Паўночную вайну 1700—21 акупіраваны шведскім войскам, якоя разбурыла замак. У 16—18 ст. Н. некалькі разоў пацярпеў ад пажараў (1578,1599, 1613, 1652, найбольш моцны - у 1751, калі згарэлі 167 дамоў, 4 касцёлы, ратуша і кацылярыя ваяводы) і эпідэмій (1590, 1592, 1603, 1708). Ваен. падзеі і прочыя катаклізмы прывялі горад да палітычнага і эканамічнага заняпаду. У к. 18 ст. у Н. каля 3 тыс. жыхароў, 3 уніяцкія царквы, 5 касцёлаў, 6 манастыроў, сінагога, мячэць. Паводле 3-га падзелу Рэчы Паспалітай з 1795 Н. у складзе Расійскай імперыі. Па ўмовах Рыжскага мiру 1921 перададзены Польскай дзяржаве, з верасня 1939 - у складзе Беларускай ССР (з 1991 - Рэспублiка Беларусь).
[правіць] Знешнія спасылкі
Шаблон:Навагрудскі раён
Дапамажыце Вікіпедыі, перапрацаваўшы артыкул адпаведна прынятым стандартам.