Беларуская Незалежніцкая Партыя
From Вікіпедыя
БЕЛАРУСКАЯ НЕЗАЛЕЖНІЦКАЯ ПАРТЫЯ, БНП, вайскова-палітычная арганізацыя, створаная ў Беларусі (Мінск, ліпень 1942) групай беларускіх вайсковых і маладзёвых дзеячоў у час нямецкай акупацыі. Кіравалася створанымі да восені 1942 Цэнтральным Камітэтам і пяццю акруговымі камітэтамі. Кіраўнікі: Усевалад Родзька (цэнтральны камітэт), Міхал Вітушка (сябар ЦК), Дзмітры Касмовіч (сябар ЦК), Юллян Саковіч (мінскі акруговы камітэт), Францішак Аляхновіч (віленскі акруговы камітэт) і інш. Мяркуецца[1], што натхняльнікам і інспіратарам стварэння партыі мог быць Вінцэнт Гадлеўскі. Структуры БНП існавалі ў 1942-1943 на Браншчыне і Смаленшчыне. Вып. фармальна нелегальны орган друку "Бюлетэнь БНП"[2], пасля вайны -- бюлетэнь "Праца і Воля" (2 нумары, 1949). Фармальна БНП прадстаўлялася як патрыятычная і канспірацыйная арганізацыя з задачай збройнай барацьбы за незалежнасць Беларусі, рэальна кіраўніцтва ад пачатку супрацоўнічала з Абверам.
Практычную дзейнасць БНП пачала ў чэрвені 1944[3], стварэннем некалькі канспірацыйных груп у Беларусі дзеля вядзення разведкі і дыверсій у тыле Чырвонай Арміі (паводле інш. крыніц, падрыхтоўка такіх груп з дапамогаю Абверу вялася з восені 1943, асабліва актыўна зімой-вясной 1944[4]). Выконваючы непасрэдную сваю задачу барацьбы з савецкім войскам у Беларусі, БНП кіравала беларусаў-дабраахвотнікаў у вайсковую школу "Дальвіц" (таксама вядомую як беларускі дэсантны батальён "Дальвіц"). Парашутныя закідванні груп з батальёну "Дальвіц" у Беларусь працягваліся з верасня 1944. Частка гэтых груп, як паведамлялася ў інфармацыйных дакументах БНП, працягвала дзейнічаць яшчэ зімою 1945/1946[5], і нават да 1956[6].
У якасці палітычнай праграмы прапаноўвалася выкарыстанне "непазбежнага канфлікту" саюзнікаў пасля перамогі над Германіяй, мацаванне ўласных (узброеных) сіл і ўзброеная барацьба за незалежнасць Беларусі ва ўмовах узгаданага канфлікту.
Пасля эвакуацыі з Беларусі ў 1944 у Германіі быў створаны Замежны Сектар БНП (кір. Дз. Касмовіч). У 1944 кіраўніцтва БНП рэзка крытыкавала Беларускую Цэнтральную Раду і асабіста Р. Астроўскага за кан'юнктурніцтва, марыянеткавы характар дзеянняў, нарэшце, спыніла ўсякае супрацоўніцтва ў пач. 1945. Асабліва моцна БНП выражала незадавальненне няўдалай арганізацыяй "эвакуацыі з Беларусі" ў 1944 і стратай большай часткі асабовага складу БКА, таксама неэфектыўнасцю дзеянняў Астроўскага па стварэнні беларускага войска ў Германіі. Адзначаецца[7], што такія закіды з'яўлялі выключна нямецкія вайсковыя патрэбы канца вайны (задача абароны Германіі кожным коштам).
Пасля раззбраення батальёну "Дальвіц" у Чэхіі (1945), частка яго асабовага складу накіравалася ў Беларусь для працягу ўзброенай барацьбы, але на Беласточчыне была выкрыта савецкай бяспекай і амаль цалкам арыштавана. Кіраўнікі былі суджаныя ў "справе шасцёх" (верагодна, май 1946), Родзька і Гелда пакараныя смерцю.
Пасля вайны БНП дзейнічала сярод беларускіх супольнасцяў у заходніх акупацыйных зонах і Заходняй Еўропе. У 1948-1949 вакол пытання падтрымкі Беларускага Нацыянальнага Цэнтру ў шэрагах кіраўніцтва партыі адбыўся падзел, кожная з груповак прэтэндавала на назву БНП (у выніку Б. Рагуля, М. Рагуля, У. Набагез выключаны з ЦК). У далейшым (1954), лідары БНП прызнавалі БЦР як "адзіны легітымны прадстаўнічы цэнтр", а Астроўскага як "вялікага і заслужанага беларускага патрыёта", рэзка выступалі супраць удзелу беларускай моладзі ў скаўцкім і хрысціянска-моладзевым рухах.
У сярэдзіне 1950-х, без фармальнага ропуску партыі, Замежны Сектар БНП увайшоў у Беларускі Вызвольны Фронт, арганізаваны Дз. Касмовічам.
- ↑ Ёрш, С.14.
- ↑ 2 нумары ў 1942-1944 у Беларусі (2-і нумар тыражом 500 ас.), 3-і -- жнівень 1944, Усх. Прусія, 4-ы -- восень 1944, Берлін, 5-ы (апошні "ваенны") -- снежань 1944 або студзень 1945, 6-ы (апошні) -- восень 1946, Зах. Германія. Ёрш, С.127-129.
- ↑ Туронак, С.155.
- ↑ Ёрш, С.15.
- ↑ Ёрш, С.137,138.
- ↑ Ёрш, С.17.
- ↑ Туронак, С.155.
[правіць] Крыніцы
- (Туронак) Jerzy Turonek. Bialorus pod okupacja niemiecka. "WERS", Warszawa—Wroclaw, 1989. 186 s.
- (Ёрш) Сяргей Ёрш. Вяртаньне БНП. Асобы і дакумэнты Беларускай Незалежніцкай Партыі. — Менск-Слонім: БГАКЦ, 1998. — 186 с. — (Архіў Найноўшае Гісторыі). ISBN 985-6012-62-7.