Gduńsk

From Wikipedia

Gduńsk
Céch   Fana  
Céch Gduńska Fana Gduńska
Pòłożenié na karce
Spòdlowé pòdôwczi
Wòjewództwò pòmòrsczé
Kréz gard na

prawach krézu

Wiéchrzëzna 262,0 km²
Pòłożenié: 54°22' nord. 18°38' pòr.
Lëdztwò (2003)
461 400
Czerënkòwi numer (+48) 58
Pòcztowi kòd 80-009 do 80-958
Registracëjné tôfle GD
Administracëjô
Bùrméster Paweł Adamowicz

Adresa:

Nowé Ògardë 8/12
80-803 Gduńsk


Domôcô starna gardu

Panorama gardu z XVII stolatô
Panorama gardu z XVII stolatô
Mòtława pòd kùńc XIX stolatô
Mòtława pòd kùńc XIX stolatô
Artusów Dwór pòd kùńc XIX stolatô
Artusów Dwór pòd kùńc XIX stolatô
Widzënk na Dłudżi Tôrg ë Rôtësz Przédnégò Gardu spòd Zelóny Brómë
Widzënk na Dłudżi Tôrg ë Rôtësz Przédnégò Gardu spòd Zelóny Brómë
Katédra w Òlëwie, môl pòchòwaniô ksyżeców Pòrénkòwi Pòmòrsczi
Katédra w Òlëwie, môl pòchòwaniô ksyżeców Pòrénkòwi Pòmòrsczi
Zrekònstruòwóné wiązarkòwé spikrze nad Mòtławą
Zrekònstruòwóné wiązarkòwé spikrze nad Mòtławą

Gduńsk (pòl. Gdańsk, łac. Gedania abò Dantiscum, miem. Danzig) - je nôwikszim gardã ë historëczną stolëcą Pòrénkòwi Pòmòrsczi ôs kaszëbsczi miészëznë. Je pòłożony na pôłniowim sztrãdze Bôłtu, przë ùbiedze rzeczi Wisłë. Jegò pòrénkòwi part je na Zëławie ë Wislóny Sztremlëznie, a zôpadny na ùrzmach Kaszëbsczi Wëżawë. Òd 1999-gò rokù Gduńsk mô sztatus gardu na prawach krézu ë je stolëcą pòmòrsczégò wòjewództwa.

Spisënk zamkłoscë

[edicëjô] Historëjô

W swòji historëji Gduńsk miôł rozmajité miona: Gyddanyzc, Kdansk, Gdanzc, Dantzk, Dantzig, Dantzigk, Danzig, Dantiscum, Gedania ë Gedanum.

  • VII wiek - pòmòrsczé plemiona przëcygłë nad pôłniowi sztrąd Bôłtu
  • X wiek - pòwstôł òbarny gard Pòmòrzanów
  • 970-980 - Mieszkò I òpanôwôł Pòrénkòwą Pòmòrską
  • 997 - prasczi biskùp Wòjcech zatrzimôł sã w gardze, z negò rokù pòchôdô pierszô zmiónka ò gardze Gyddanyzc w żëwòce swiãtégò Wòjcecha
  • 1013
  • 1047 - pòlsczi król Kazmiérz I Òdnowicél przëłączëł Pòrénkòwą Pòmòrską do swòjégò państwa
  • 1093 - pòlsczi król Władisłôw I Herman wëdôł rozkôz spôleniô gardów w

Gduńsczi Pòmòrsce

  • 1120 - Bòlesłôw Krzëwògãbi dobéł wòjnã z Pòmòrzanama
  • 1236 - lubecczé gardowé prawo
  • 1308 - Krzëżôcë zajãlë gard
  • 1361, 1378, 1411, 1416 - rëchawë procëm Krzëżôkom
  • 1454 - Gduńsk òdpòjãti przez pòwstańców Prësczi Zrzeszë
  • 1454 - Wiôldżé Privilegium pòlsczégo króla Kazmierza ë miono Królewsczi Pòlsczi Gard Gduńsk
  • 15 séwnika 1463 - gduńskò-elbląskô flota (25 òkrãtów) pòbiła krzëżôcką flotã (44 òkrãtów) na Wislanim Zôlóju
  • 19 rujana 1466 - Gduńsk znôw w Pòlsce pò tornsczim spòkòju
  • 1807-1815 - Wòlny Gard Gduńsk Napòléòna
  • 1920-1939 - Wòlny Gard Gduńsk
  • 1 séwnika 1939 - òbarna Westerplatte ë zôczątk II Swiatowi Wòjnë
  • 28 strumiannika 1945 - przejãcé Gduńska przez pòlsczé ë sowiecczé wòjskò (gard zniszczony w 60 proc.)
  • 1970 - sztrajk robòtników w Gduńsku ë w całi Pòmòrsce (Gòdnik 1970)
  • 22 séwnika 1980 - w Gduńsczi Zdrzëtni Lenina pòwsta samòstójnô samòsprôwnô warkòwô zrzesz "Solidarnosc"

[edicëjô] Ekònomijô

  • Bùdżetowé wzątczi (2004 plan): 1.157.854.849
  • Bùdżetowé wëdôwczi (2004 plan): 1.097.405.739 zł

[edicëjô] Słôwny lëdze

  • biskùp Moritz Ferber
  • malownik Vredemann de Fries (1527-1606)
  • pisôrz, teoreta lëteraturë Marcën Opitz (1597-1639)
  • architekta Ôbram van dem Block
  • architekta Antón van Obbergen
  • astronóma Jan Heweliusz (1611-1687)
  • fizyk Gabriel Fahrenheit (1686-1736)
  • pisôrka Luiza Gottschedin (1713-1750?)
  • malownik Daniel Chodowiecki (1726-1801)
  • pisôrka Johanna Schopenhauer (1766-1838)
  • filozófa Artur Schopenhauer (1788-1860)
  • kòlekcjonéra dokôzów kùńsztu Lesser Giełdziński (1830-1910)
  • gazétnik, apartnik Fric Jänicke (Poguttke) (1885-1945)
  • pisôrz, noblista Günter Grass (1927)
  • pòlitikôrz, noblista Lech Wałęsa (1943)
  • pòlitikôrz, dzejopisôrz Donald Tusk (1957)
  • wërzinôrz Jan de Weryha-Wysoczański (1950)
  • first lady Jolanta Kwasniewska (1955)
  • teatrownik Krzysztof Kolberger (1950)
  • szportówca Dariusz Michalczewski (1968)
  • pisôrz, dzejopisôrz Jerzy Samp (1951)

[edicëjô] Stôrodôwnotë ë turistné atrakcëje

   Przédny Gard

  • Dwór Bratnicë Swiãtégò Jerzégò
  • kòscół swiãtégò Jana
  • Kòscół swiãtégò Miklosza
  • Królewskô kapela
  • Rôtësz Przédnégò Gardu
  • Artusów Dwór
  • Wiôldżi Arsenal
  • Marijën Kòscół
  • Fòntana Neptuna
  • Złoti Dodóm
  • Anielsczi Dodóm
  • bùdink Dłudżi Tôrg 20
  • Dodóm Schlütera

   Stôri Gard

  • Kòscół swiãti Katarzënë
  • Kòscół swiãti Brigidë
  • Kòscół swiãtégò Bartłominia
  • Kòscół swiãtégò Jakùba
  • Kòscół swiãti Elżbiétë
  • Rôtësz Starégò Gardu
  • Wiôldżi Młin

   Staré Przedmiasté

  • kòscół swiãti Trójcë ë klôsztor pòfranciszkańsczi
  • kòscół swiãtégò Piotra ë Paùla
  • Małô Kùstrzëca

   Òlëwô

  • Palast Òpatów
  • pòcystersczi klôsztór z kòscołã Swiãti Trójcë, NMP ë swiãtégò Bernata
  • kùzniô

   Gardowé brómë

  • Chlebnickô Bróma
  • Trulôcz
  • Marijnô Bróma
  • Niskô Bróma
  • Zelonô Bróma
  • Wësokô Bróma
  • Złotô Bróma

   Jiné

  • Gôrcz Wisłouscé (Minda)


[edicëjô] Òbaczë téż

Commons
Òbôczë galerëjã na Wikimedia Commons:
Gduńsk


herb pòmòrsczégò wòjewództwa Pòmòrsczé wòjewództwò

Gardë na prawach krézu: Gduńsk | Gdiniô | Stôłpsk | Sopòt
Krézë: bëtowsczi | chònicczi | człochòwsczi | dërszewsczi | gduńsczi | kartësczi | kòscérsczi | kwidzëńsczi | lãbòrsczi | malbòrsczi | nowòdwòrsczi | pùcczi | stôłpsczi | starogardzczi | sztumsczi | wejrowsczi