Казімер Семяновіч

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.

Казімер Семяновіч
Павялічыць
Казімер Семяновіч

Казімер Семяновіч (каля 1600 - пасьля 1651) - беларускі інжынэр і тэарэтык артылерыі, мысьляр-гуманіст. Вынаходнік шматступенчатае ракеты.

Зьмест

[рэдагаваць] Біяграфія

Паходзіў з роду дробных князёў Семяновічаў, якія ў 14-16 ст. валодалі землямі на Віцебшчыне. Вучыўся ў Віленскай акадэміі.

Удзельнік вайны з Расеяй 1632-1634 і аблогі маскоўскага гарнізона ў г. Белым (сакавік-травень 1634), удзельнік бітвы 30 студзеня 1644 войск Рэчы Паспалітай з татарамі пад Ахматавам, дзе быў сьведкам дзеяньня татарскіх фаервэркаў.

[рэдагаваць] Жыцьцё за мяжой

Выехаўшы ў Нідэрлянды, у 1645 браў чынны ўдзел у аблогах розных гарадоў войскамі Фрыдрыха Генрыха Аранскага. У Нідэрляндах Семяновіч атрымаў магчымасьць пазнаёміцца з багатай эўрапейскай літаратурай пра артылерыю, піратэхніку, з кнігамі па гісторыі і культуры.

Назапасіўшы практычны досьвед, распачаў свае ўласныя досьледы з мэтай спасьцігнуць "таямніцы парахавых сіл", авалодаць майстэрствам артылерыі і піратэхнікі. Настойліва вывучаў мэханіку, гідраўліку, пнэўматыку, грамадзянскую і ваенную архітэктуру, а таксама фізыку, хімію, матэматыку, асвоіў такія важныя рамёствы, як разьба па дрэве і мэтале, адліўка гармат з мэталаў і інш. Ёсьць падставы меркаваць, што кароль Рэчы Паспалітай Уладзіслаў IV апекаваў таленавітага фаервэркера і даваў патрэбныя сродкі, каб Семянович меў магчымасьць вывучаць зброю ў эўрапейскіх арсэналах.

[рэдагаваць] Кар'ера на радзіме

У 1646 кароль адклікаў Семяновіча зь Нідэрляндаў і прызначыў яго інжынэрам у кароннай артылерыі.

У 1648 Семяновіч прызначаны намесьнікам начальніка артылерыі Польскага Каралеўства і разам з 12 гарматнікамі выяжджаў на вайну з казакамі. Па ўласнай ініцыятыве, а часта і за свой кошт Семяновіч праводзіў экспэрымэнты па вонкавай і ўнутранай балістыцы, рабіў шматлікія запускі ракет. Пасля паразы польскага войска пад Піляўцамі ён выйшаў у адстаўку ў званьні генэрал-леўтэнанта кароннай артылерыі і атрымаў дазвол зноў выехаць у Нідэрлянды.

[рэдагаваць] Зноў навуковая дзейнасьць за мяжой

У 1650 у Амстэрдаме пры маральнай і фінансавай падтрымцы эрцгерцага Леапольда-Вільгельма Габсбурґа выдаў на лаціне трактат "Вялікае мастацтва артылерыі, частка першая". У 1651 гэта кніга была перавыдадзена на французскай мове з прадмовай аўтара, прысьвечанай Вільгельму Фрыдрыху - начальніку артылерыі Рэспублікі Задзіночаных правінцый (такая тады была афіцыйная назва Нідэрляндаў). Гэтая прадмова дагэтуль застаецца апошнім дакумэнтальным сьведчаньнем жыцьця Казімера Семяновіча.

Існуюць розныя вэрсіі аб прычынах яго сьмерці, адной зь якіх (паводле А. Штэрнфэльда) магло быць забойства рамесьнікамі-піратэхнікамі за тое, што ў кнізе ён выдаў сакрэты і таямніцы свайго майстэрства. Кніга Семяновіча, перакладзеная на нямецкую, ангельскую, галяндзкую, дацкую і інш. мовы, на працягу паўтара стагодзьдзя была адной з найважнейшых у Эўропе навуковых прац па артылерыі і піратэхніцы. Казімер Семяновіч падрыхтаваў да друку і другую частку сваёй працы, аднак выдаць не пасьпеў; захаваліся толькі зьвесткі пра існаваньне такога рукапісу ў бібліятэцы Артылерыйскага музэя ў Санкт-Пэтэрбурґу. У бібліятэцы Варшаўскага ліцэя (паводле сьведчаньня гісторыка польскай літаратуры Фэлікса Бянтоўскага) знаходзіўся бюст Семяновіча, на якім ён паказаны з ордэнскай стужкай і ордэнам Зоркі на грудзях. Мяркуюць, што гэтым ордэнам вучоны быў узнагароджаны галяндцамі за сваю выдатную працу "Вялікае мастацтва артылерыі", а магчыма, і за ўдзел у аблозе г. Гульста.

[рэдагаваць] Філязоўскія погляды. Навуковая праца

[рэдагаваць] Філязоўскія погляды. Спасылкі на іншых навукоўцаў

У сваім сьветапоглядзе на сусьвет Семяновіч у асноўным прытрымліваўся канцэпцыі Арыстоталя, сьведчаньнем чаго зьяўляюцца тыя мейсцы ў творы "Вялікае мастацтва артылерыі", дзе ён пераходзіў ад апісаньня эмпірычных вынікаў да іх інтэрпрэтацыі ці да агульных сьветапоглядных пытаньняў. Яму былі добра вядомы і вучэньне старажытнагрэцкіх філёсафаў пра натуральныя і вымушаныя рухі, і тагачасная канцэпцыя "імпэтусу" - руху цела пад націскам іншага цела-рухача. Зьвяртае на сябе ўвагу высокі ўзровень агульнай культуры Казімера Семяновіча, які добра ведаў і антычную літаратуру, і сучасныя яму тэхнічныя дасягненьні, і працы тагачасных эўрапейскіх аўтараў, што выдаваліся на нямецкай, грэцкай, лацінскай і інш. мовах. Польскі гісторык Г.Новак падлічыў, што ў кнізе беларускага навукоўца цытуюцца больш за 200 аўтараў, выкарыстана каля 260 твораў, пераважна старажытныя трактаты, каля 40% складаюць кнігі эпохі Рэнэсансу і Новага часу; шырока выкарыстаны творы Плятона, Арыстоталя, Сэнэкі, Эўкліда, Архімэда, Апалёна з Пэрґама, знакамітых сярэднявечных дасьледчыкаў, мэдыцынская і прыродазнаўчая літаратура, выданьні па земляробстве, хіміі, тэхніцы, гісторыі. Але галоўнай адзнакай шматграннай дасьледчыцкай дзейнасьці і творчых пошукаў Семяновіча было пачуцьцё чалавечай годнасьці і прыналежнасьці да роднай зямлі, глыбокае веданьне яе жыцьцёвых патрэб і інтарэсаў. Асноўную мэту выданьня кнігі ён бачыў у тым, каб зрабіць паслугу сваей радзіме і сваім суайчыньнікам, "якія заўседы выяўлялі вялікую схільнасьць да гэтай навукі і якія цанілі яе болей, чым іншыя галіны вайсковай навукі". Згадку пра дарагую яму айчыну можна знайсьці і ў апісаньні роднай прыроды, народных традыцый і сьвятаў, і ў звыклых назвах прадметаў, у старабеларускіх мерах вагі, вадкіх і сыпкіх рэчываў.

[рэдагаваць] Праца Семяновіча ў кантэксьце яго сучаснасьці

У творчасьці С. адлюстраваліся цяжкасці і супярэчнасьці станаўленьня досьледнага прыродазнаўства ў 17 ст., традыцыі, што зьвязвалі яго час зь сярэднявеччам і ў той жа час характарызуюць яго як вучонага Новага часу. Уважлівасьць пры правядзеньні досьледаў і назіральнасьць дазволілі яму прадбачыць мэханічныя заканамернасьці, умела выкарыстоўваць найноўшыя дасягненьні тагачаснай навукі і тэхнікі. Крытыкуючы розныя перажыткі ў артылерыйскай справе і тых яе прадстаўнікоў, якія "адхрышчваюцца ад тэорыі і прынцыпаў цудоўнай матэматыкі" і лічаць ганьбай для піратэхніка-практыка выкарыстаньне тэарэм Архімэда, Эўкліда ці іншых славутых вучоных, Семяновіч піша "Менавіта тут крыніца гэтай новай навукі - "псэўдамеханікі", невядомай у мінулых стагодзьдзях. Балюча мне толькі за тое, што ўзвышаная навука піратэхнікі ня толькі зьняважана тымі, хто яе выкарыстоўвае (кажу тут пра гэтых практыкаў без практыкі) і хто адабраў у яе былую славу і прыгажосьць, якую ёй надалі яе першыя адкрывальнікі. Балюча мне, што гэтую навуку адарвалі ад правільнай асновы - матэматыкі і запіхнулі паміж звычайнымі рамёствамі". Ён выказваў пажаданьне, каб быў прыняты спэцыяльны закон, паводле якога спэцыялісты-піратэхнікі не дапускаліся б да работы безь веданьня асноў дакладных і прыродазнаўчых навук.

[рэдагаваць] База дасьледваньняў Семяновіча. Навуковая спадчына

Сам Семяновіч дамогся рэальных посьпехаў менавіта таму, што яго высновы грунтаваліся не на агульнафілязоўскіх рэчах аб праблемах руху, а на тэарэтычнай і матэматычнай інтэрпрэтацыі атрыманых ім досьледных зьвестак. У гэтым дачыненьні характэрнымі зьяўляюцца вынікі праведзеных ім досьледаў па стральбе з гармат, зараджаных двума ядрамі, на аснове якіх ён фармулюе закон абсалютнага няпругкага сутыкненьня аднолькавых па велічыні, форме і рэчывах целаў: "У цэлым жа, - піша ён , - ніякі рух не зьнікае, а толькі ад аднаго прадмета пераходзіць да другога. Таму адно і другое целы будуць рухацца адначасова, аднак у два разы павольней, чым да гэтага". Амаль за 35 гадоў да ўвядзення Ляйбніцам паняцця "кінэтычнай энергіі", зыходзячы з назіраньняў за работай майстраў-ракетчыкаў пры запаўненьні порахам ракеты, Семяновіч прыйшоў да высновы, што пры аднолькавай вуглавой хуткасьці лінейная хуткасьць молата прапарцыянальна квадрату даўжыні ручкі першай ступені вагі. Сустракаюцца ў яго кнізе і тыпова схалястычныя разважаньні, асабліва ў спробах тлумачэньня зьяў і працэсаў, разуменьне якіх ляжала далёка па-за межамі тагачаснай навукі. Але ад большасьці сваіх сучасьнікаў і папярэднікаў Казімера Семяновіча адрозьнівала пасьлядоўная апора на досьлед, экспэрымэнт пры вывучэньні і тлумачэньні зьяў, за якімі вядзецца назіраньне. Так падыходзіў ён і да выкладаньня тэарэтычных палажэньняў і мэтадаў вызначэньня калібру гармат, радыюсаў і вагі ядраў у залежнасьці ад матэрыялаў, да раскрыцьця хіміі і тэхналёгіі вырабу розных гатункаў пораху, спосабаў праверкі яго баявых якасьцей і захоўваньня.

Глыбока аналізаваў Семяновіч мэтады разьліку разнастайных тыпаў ракет, што выкарыстоўваліся і ў вайсковай справе, і на цывільныя патрэбы. Ён даў апісаньне канструкцый і спосабаў вырабу некалькіх дзясяткаў тыпаў ракет, у т.л. ракет з хвастатымі стабілізатарамі-крыламі, ракет, якія запускаліся са спэцыяльных станкоў і інш. Асабліва цікавыя для сучасных гісторыкаў навукі і тэхнікі зьвесткі пра састаўныя (вязкі ракет) і шматступенныя ракеты. Некаторыя з апісаных Семяновічам ракет былі вядомыя яму зь літаратурных крыніц, многія, у тым ліку і шматступенныя ракеты, прапанаваны ім упершыню.

Да вывучэньня канструяваньня розных тыпаў ракет ён падыходзіў гэтак сама, як і да іншых пытаньняў, што разглядаліся ў кнізе, - не як рамесьнік, а як вучоны-прыродазнавец, экспэрымэнтатар і практык. Погляды Семяновіча на прычыны руху ракеты, паводле яго сьведчаньняў, павінны былі быць выкладзены ў другой, страчанай частцы кнігі "Вялікае мастацтва артылерыі". Тут ён меркаваў зрабіць экскурс у гісторыю старажытнай ваеннай тэхнікі, сучасных яму сухапутных і марскіх гармат, апісаць працэс іх абслугоўваньня, выкарыстаньня і спосабы абароны ад нападу праціўніка, архітэктурныя формы і тэхналёгію пабудовы артылерыйскай тэхнікі. Згадваў ён і пра намер прысьвяціць спэцыяльны разьдзел свайму новаму вынаходству, "у якім зьмешчаны ўсе нашы веды" і якое "перасягае шмат якія іншыя прыстасаваньні і замяняе іх усе". Мяркуючы па ўсім, Казімерам Семяновічам была вынайдзеная аптычна-мэханічная прылада накшталт нівэліра, бусолі ці кіпрэгеля ўнівэрсальнага характару. Ён меўся таксама разабраць шмат якія геамэтрычныя праблемы, астранамічныя і геаграфічныя пытанні. "Як толькі ўсё гэта, - пісаў навуковец, - у адпаведных мейсцах дойдзе да сьвядомасьці кожнага, тады адбудзецца вера ў мае словы".

Навуковыя працы і экспэрымэнты Семяновічк на многія гады перадвызначылі шляхі разьвіцьця эўрапейскай артылерыі, былі зь вялікай цікавасьцю і ўвагай сустрэты ў Эўропе. А яго гуманістычны сьветапогляд, рашучае адмаўленьне войнаў як найвялікшага няшчасьця для чалавецтва служылі ўзорам высокай маральнасьці і грамадзянскай адказнасьці для многіх пакаленьняў дасьледчыкаў і навукоўцаў.

Гэты тэкст напісаны пры дапамозе матэрыялаў старонкі Гісторыя Беларусі. Асобы.

[рэдагаваць] Зьнешнія спасылкі

На іншых мовах