Капыткі
Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.
![]() |
Гэты артыкул не адпавядае стандартам Вікі-фарматаваньня. Вы можаце дапамагчы Вікіпэдыі, адрэдагаваўшы яго. |
ну вядома, гэта эмацыйны газетны артыкул, але прасцей з яго зрабіць энцыклапедычны, чым наадварот - Алесь Белы
“Капытка” ці Капыткі?
Гэтая страва беларускай кухні цікавая не толькі сваёй поўнай адсутнасцю на паліцах крамаў і (наколькі вядома аўтару) у рэстаранных меню. Бо тое самае можна сказаць пра большасць знакавых страў нашай кухні, якія яшчэ параўнаўча нядаўна (якіх 60 гадоў таму) вызначалі побыт нашых зусім недалёкіх продкаў. Але тут маем справу яшчэ і сумным (або забаўным, як каму падаецца) кур’ёзам, які сказіў назву стравы. Карацей, я пра “капытку”. Пад гэтай назвай ў кананічнай беларускай савецкай этнаграфіі фігуруе від клёцак з таркаванай бульбы. Усё б нічога, калі б не адно “але”. Вельмі блізкая па назве і па сутнасці страва вядомая ў польскай кухні: kopytka. Таксама клёцкі з таркаванай бульбы, толькі ў Польшчы пра іх можна не толькі прачытаць у энцыклапедыях, але і купіць замарожаны паўфабрыкат у любым супермаркеце, ды яшчэ і некалькіх розных вытворцаў. Бо ў іх гэтая страва нікуды ніколі не знікала, гэта папулярны гарнір да розных мясных і іншых страваў, амаль як у нас макароны. Дык вось, пра “але”: kopytka па-польску – форма множнага ліку, і гэтыя дробныя клёцкі сваёй формай сапраўды нагадваюць капыткі якойсьці дробнай жывёліны, ну, напрыклад, казы. Але тады ўзнікае рэзоннае пытанне: ці не “капыткамі” мусіла б называцца гэтая страва па-беларуску ? Ці не ўспрыняў нейкі фіксатар-этнограф з расейскага Генштаба (магчыма, А. Беларэцкі?), польскае kopytka (мн. лік) як беларускі жаночы род? Назвы ўсіх тыпалагічна падобных страў маюць форму множнага ліку – калдуны, клёцкі, лазанкі, дранікі і г.д., адкуль бы яшчэ, калі не з непісьменнасці, ўзяцца “капытцы”? Спрачаюся з тым, хто рызыкне прапанаваць больш пераканаўчае тлумачэнне, на паўкіло “капыткі”, або капытак – гледзячы каму пашанцуе.
У суседняй Літве аналаг гэтай стравы таксама існуе (а чаму б мусіла быць інакш, калі матэрыяльная культура ва ўсіх краінах былой Рэчы Паспалітай на працягу стагоддзяў была вельмі блізкай, адрозніваючыся хутчэй нюансамі, асабліва ў прывілеяваных класаў, але і ў звычайных сераднякоў таксама?). І назва таксама мае форму множнага ліку: швільпікaй (švilpikai), або ў перакладзе “суркі”. Не бяруся меркаваць, чым гэтыя бульбяныя клёцкі нагадваюць нашым паўночным суседзям суродзічаў Чыпа і Дэйла. Але добра, што ў іх страва таксама захавалася ў жывым побыце, і яны нават не задумваюцца, ці гэта падарунак лёсу, заслуга або выпадковасць.
Польскія капыткі звычайна проста вараць у падсоленай вадзе; беларускія і літоўскія спачатку запякаюць на блясе, а потым або тушаць у гаршчку са смятанай (“суркоў”), або ізноў-такі, вараць у падсоленай вадзе. Прынамсі, калі верыць справаздачы невядомага этнографа-палевіка, мала заклапочанага гістарычнай кампаратывістыкай. Давярай, але правярай – калі ёсць як. Хаця мне падаецца, традыцыйны літоўскі спосаб наўрад ці быў арганічна чужы беларусам, асабліва тым, хто жыў у палітычна ненадзейнай 100-кіламетровай паласе ўздоўж літоўскай мяжы.
Шчодрасць, з якой сучасныя беларусы пазбавіліся матэрыяльнай спадчыны дарускага-дасавецкага перыяду, міжволі наводзіць на філасофскія разважанні: калі ўсё непазбежна мінае, як было вядома ўжо Эклезіясту, а нашы суседзі ўпарта чапляюцца за састарэлыя рудыменты мінулых эпох, ці не азначае гэта, што менавіта беларусы, прыроджаныя постмадэрністы, прасунуліся далей за ўсіх па шляху Прагрэсу, да зіхатлівых вяршыняў Тэхнапарку, у прадказаныя яшчэ Лястоўскім лябірынты Матрыцы? Думка пра гэта заглушае сум па стратах і напаўняе сэрца стрыманай гордасцю. За прагрэсіўную Беларусь!
Алесь Белы