Чад

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.

جمهورية تشاد
République du Tchad
Сьцяг Чаду Герб Чаду
(Сьцяг) (Герб)
Нацыянальны дэвіз: Unité, Travail, Progrès
Месцазнаходжаньне Чаду
Афіцыйная мова арабская, француская
Сталіца Нджамэна
Найбуйнейшы горад Нджамэна
Урад
Прэзыдэнт
Прэм'ер-міністар
Прэзыдэнцкая рэспубліка
Ідрыс Дэбі
Паскаль Ёадымнаджы
Плошча
 - Агульная
 - % вады
21 месца ў сьвеце
1 284 000 км2
1,9
Насельніцтва
 - Агульнае (2005)
 - Шчыльнасьць
82 месца ў сьвеце
9 749 000
7/км²
СУП
 - Агульны (2004)
 - на душу насельніцтва
128 месца ў сьвеце
$ 12 835 мільёнаў
$ 1 555
Валюта Франк КФА (XAF)
Часавы пас
 - улетку
(UTC+1)
(UTC+2)
Незалежнасьць
11 жніўня 1960 году
Дзяржаўны гімн La Tchadienne
Аўтамабільны знак TD
Дамэн верхняга ўзроўню .td
Тэлефонны код +235
Мапа Чаду

Чад, Рэспу́бліка Чад (па-арабску: جمهورية تشاد, па-француску: République du Tchad) — анкляўная дзяржава ў Цэнтральнай Афрыцы, месьціцца паўднёвей Сахары. Мяжуе з Суданам, Лібіяй, Цэнтральна-Афрыканскай Рэспублікай, Нігерам, Нігерыяй, Камэрунам. Сталіца — горад Нджамэна, у ім пражывае каля 500 тысяч чалавек.

Зьмест

[рэдагаваць] Гісторыя

Да прыходу эўрапейцаў на тэрыторыі сучаснай Рэспублікі Чад існавала некалькі дзяржаўных утварэньняў, сярод якіх найболей буйнымі зьяўляліся Сао (5 стагодзьдзе да н. э. – 15 стагодзьдзе), Адыдзэм (919 стагодзьдзі), Борну (15 – 19 стагодзьдзі), Вадаі (16 – 19 стагодзьдзі), Багірмі (16 – 19 стагодзьдзі).

Заваёва эўрапейцамі тэрыторыі вакол возера Чад пачалася пасьля ўтварэньня ў 1894 годзе францускай калёніі Убангі-Шары. У 1904 годзе Францыя абвясьціла аб стварэньні новай калёніі Убангі-Шары-Чад. У 1910 годзе была ўтвораная Фэдэрацыя Францускай экватарыяльнай Афрыкі (ФЭА). У 1914 годзе Чад ізноў стаў асобнай калёніяй. 11 жніўня 1960 году краіна здабыла незалежнасьць і была абвешчаная рэспублікай.

[рэдагаваць] Палітыка

[рэдагаваць] Унутраная палітыка

Прэзыдэнт краіны — Ідрыс Дэбі (перавыбраны ў траўні 2001 годзе на пяцігадовы тэрмін), зьяўляецца таксама галоўнакамандуючым узброенымі сіламі. Глава ўрада — прэм'ер-міністар Паскаль Ёадымнаджы (прызначаны ў 2005 годзе). Вышэйшы заканадаўчы орган — Нацыянальны сход. Старшыня — Насур Гелендукзія Уайду. Чарговыя парлямэнцкія выбары прайшлі ў сакавіку 2002 года.

У траўні 2004 года парлямэнт Чаду ухваліў закон аб занясеньні зьмен у Канстытуцыю 1996 году. Прынятыя папраўкі здымаюць абмежаваньне знаходжаньня на пасту прэзыдэнта двума тэрмінамі, касуюць верхнюю палату парлямэнта — Сэнат, ствараюць Раду сацыяльнага эканамічнага і культурнага разьвіцьця. У чэрвені 2005 году вышэйзгаданыя папраўкі да Канстытуцыі ўхваленыя на агульнанацыянальным рэфэрэндуме.

Найболей уплывовыя палітычныя партыі і арганізацыі — Патрыятычны рух выратаваньня, Нацыянальны саюз за дэмакратыю і абнаўленьне, Нацыянальнае дзеяньне за дэмакратыю і разьвіцьцё, Партыя за волю і дэмакратыю.

[рэдагаваць] Вонкавая палітыка

[рэдагаваць] Геаграфія

Клімат трапічны: у сакавіку – красавіку (да +50 °C у цені), дажджлівы сэзон з чэрвеня па лістапад, сухі сэзон з сьнежня па травень.

Адміністрацыйна краіна падзяляецца на 18 рэгіёнаў (Нджамэна — самастойны рэгіён), 50 дэпартамэнтаў і 199 супрэфэктураў.

[рэдагаваць] Эканоміка

У Чадзе маюцца радовішчы баксытаў, урану, волава, вальфраму, знойдзены вельмі буйныя радовішчы нафты (выведаныя запасы — 900 млн. барэляў). У кастрычніку 2003 году афіцыйна ўведзены ў дзеяньне нафтаправод Доба — Крыбі (праходзіць праз тэрыторыю Камэруна да ўзьбярэжжа Атлянтычнага акіяна). У 2004 годзе пачаўся экспарт чадскай нафты, які склаў 65,5 млн. барэляў.

Чад — адна з найбяднейшых афрыканскіх краін, якая займае, па дадзеных ПРААН, 167 месца ў сьвеце. СУП Чаду ў 2004 годзе склаў 3,6 млрд. эўра, гадавы прыбытак на душу насельніцтва — 440 эўра. У сувязі з пачаткам здабычы нафты ў Чадзе CУП вырас у 2004 годзе на 42,4 %, у тым ліку ў нафтавым сэктары на 355,3 %. У 2004 годзе аб'ём зьнешняй дапамогі замежных крэдытораў Чаду склаў 263,2 млн. эўра.

Аснова чадскай эканомікі — сельская гаспадарка (40% ВУП), галоўнымі галінамі якога зьяўляюцца бавоўнаводзтва і жывёлагадоўля. Вытворчасьць бавоўны-сырцу ў 2003 годзе склала 165,5 млн. тон, агульнае пагалоўе быдла — 16 млн. галоваў.

Прамысловасьць Чаду (14% ВУП) працягвае заставацца ў зачаткавым стане.

Галоўныя артыкулы экспарту — бавоўна, буйнарагатае быдла, гуміарабік (Чад — адзін з яго найбуйнейшых экспарцёраў у сьвеце), арахіс, тканіны. Галоўныя артыкулы імпарту — нафтапрадукты, харчаваньне, спажывецкія тавары. У коштавым выразе экспарт ураўноўваецца 196 млн. даляраў ЗША, імпарт — 775 млн. даляраў ЗША.

Асноўныя зьнешнегандлёвыя партнэры — Францыя, Нямеччына, Тайвань, ЗША, Лібія, Нігерыя, Камэрун. Аб'ём прамых замежных інвэстыцый у 2002 годзе склаў 901 млн. даляраў ЗША, што было зьвязана з засваеньнем амэрыкана-малайзійскім кансорцыўмам нафтавага радовішча Доба і будаўніцтвам нафтаправоду Доба — Крыбі.

Транспартная сыстэма разьвітая слаба. Агульная даўжыня дарог — 32 тыс. км (па іншым дадзеным — больш 40 тыс. км), з іх 7 тыс. км з цьвёрдым пакрыцьцём, 2 тыс. км прыдатныя для круглагоднага выкарыстаньня. Чыгунак у Чадзе няма. Водныя шляхі для грузавых перавозак усярэдзіне краін выкарыстоўваюцца нерэгулярна, бо рэкі Лягоне і Шары суднаходныя толькі каля 3 месяцаў на год. У сэзон дажджоў як сталіца, так і прэфэктуры аказваюцца адрэзанымі адзін ад аднаго. Міжнародны аэрапорт — у Нджамэне.

Міжнародная тэлефонная і тэлексная сувязь зьдзяйсьняецца праз Парыж, у сталіцы Чаду дзейнічае наземная станцыя спадарожнікавай сувязі.

Грашовая адзінка — франк КФА (1 эўра = 656 франкаў КФА).

[рэдагаваць] Дэмаграфія

[рэдагаваць] Рэлігія

Каля паловы насельніцтва краіны складаюць мусульмане, 23% — хрысьціяне, астатняя частка насельніцтва прытрымліваецца мясцовых традыцыйных вераваньняў.

[рэдагаваць] Культура

Нацыянальнае радыё вядзе свае перадачы на пяці найбольш распаўсюджаных мовах краіны (францускай, арабскай і трох мясцовых). Тэлебачаньне існуе з 1987 года, але тэлеперадачы прымаюцца толькі ў сталіцы і яе прыгарадах. Агенцтва друку Чада выдае свой штодзённы інфармацыйны бюлетэнь “Інфа-Чад”. Найболей папулярныя пэрыядычныя выданьні: “Нджамэна-Эбда”, “Прагрэс”, “Кантакт”, “Патрыёт”.

Нацыянальнае сьвята: Дзень незалежнасьці — 11 жніўня.

[рэдагаваць] Спорт

[рэдагаваць] Вонкавыя спасылкі



Краіны Афрыкі
Альжыр | Ангола | Бацвана | Бэнін | Буркіна-Фасо | Бурунды | Габон | Гамбія | Гана | Гвінэя | Гвінэя-Бісаў | Джыбуці | Замбія | Зімбабвэ | Каба-Вэрдэ | Каморскія выспы | Камэрун | Кенія | Конга, Дэмакратычная Рэспубліка | Конга, Рэспубліка | Кот д’Івуар | Лесота | Лібія | Лібэрыя | Мадагаскар | Мазамбік | Малаві | Малі | Марока | Маўрытанія | Маўрыкій | Намібія | Нігер | Нігерыя | Паўднёва-Афрыканская Рэспубліка | Руанда | Сан Том і Прынсэп | Самалі | Свазілянд | Сэйшэлы | Сэнэгал | Судан | С’ера Леонэ | Танзанія | Тога | Туніс | Уганда | Цэнтральна-Афрыканская Рэспубліка | Чад | Эгіпет¹ | Экватарыяльная Гвінэя | Эрытрэя | Этыёпія
Іншыя тэрыторыі
Жуан дэ Нова | Заходняя Сахара | Канарскія выспы | Мадэйра | Маёта | Руньён | Сэута і Мэлілья | Сьвятая Гэлена, выспа | Эўропа, выспа
¹ Часткова ў Азіі