Полацкае княства

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.

По́лацкае кня́ства — удзельнае княства Кіеўскай Русі са сталіцай у горадзе Полацку, якое ўзьнікла на базе племяннога саюзу крывічоў, існавала ў IX – XIV стагодзьдзях і ахоплівала (за часамі найвышэйшага ўздыму) поўнач сучаснай Беларусі, а таксама Ніжняе Падзьвіньне (прыдзьвінскія тэрыторыі сучаснай Латвіі). У склад княства ўваходзілі — акрамя Полацка — такія гарады, як Віцебск, Друцк, Менск, Ізяслаў (цяпер Заслаўе), Лагойск, Барысаў, Брачыслаў (цяпер Браслаў), Кукенойс (цяпер Кокнесе) ды іншыя.

Зьмест

[рэдагаваць] Гісторыя

[рэдагаваць] Узьнікненьне

Дакладную дату ўзьнікненьня княства вызначыць цяжка, бо гэта, відавочна, быў паступовы працэс. За 862 год Полацк упершыню ўпамінаецца ў гістарычных крыніцах (Лаўрэнцеўскім летапісы) як удзельны горад Кіеўскай Русі.

Першы вядомы полацкі князьРагвалод, які згадваецца ў летапісах за 980 год. Гісторыкі спрачаюцца аб яго паходжаньні: адны называюць яго славянінам (Валадар Рогу), іншыя — варагам (Рунгвальд). Аднак, у любым выпадку, гэта дазваляе зрабіць высновак аб княжаньні ў Полацку мясцовай дынастыі, а не кіеўскага намесьніка.

З князем Рагвалодам зьвязаныя драматычныя падзеі міжусобнай барацьбы на Русі. У 972 годзе, пасьля сьмерці князя Сьвятаслава Ігаравіча, пачалася барацьба за ўладу між ягонымі сынамі: Ноўгародзкім княземУладзімірам ды Кіеўскім князем Яраполкам. Абодва бакі намагаліся атрымаць падтрымку ад Полацкага княства. З гэтай мэтай Уладзімір прапанаваў Рагвалоду аддаць за яго сваю дачку Рагнеду, а калі атрымаў адказ — што азначала пераход на бок Кіева, — захапіў ды спаліў Полацк, забіў Рагвалода ды гвалтам узяў Рагнеду сабе ў жонкі. Мясцовая полацкая дынастыя была, такім чынам, зьнішчаная.

Хутка пасьля хрышчэньня Русі сын Рагнеды ад Уладзіміра Ізяслаў атрымаў ад бацькі Полацкую зямлю, дзе для яго быў пабудаваны горад Ізяслаў. Пазьней Ізяслаў пераехаў у Полацк і Полацкае княства было адноўлена, але цяпер у ім ужо кіравала дынастыя Ізяславічаў — нашчадкаў Рурыка.

[рэдагаваць] Найвышэйшы ўздым

У 1001 годзе пачынаецца княжаньне Брачыслава Ізяславіча. За яго кіраўніцтвам Полацк пастаянна намагаўся пазбавіцца залежнасьці ад Кіева. У 1020 годзе Брачыслаў зьдзейсьніў напад на Ноўгарад, абрабаваўшы горад, але на зваротным шляху быў разьбіты кіеўскім князем Яраславам, які заставіў яго падпарадкавацца Кіеву, атрымаўшы за гэта ва ўладаньне Віцебск ды Усвят.

10441101 гады былі гадамі найвышэйшага ўздыму княства, калі ім кіраваў Усяслаў Брачыславіч. Першыя гады свайго кіраваньня ён не сварыўся з яраславічамі, але з сярэдзіны 1065 году ізноў распачынае барацьбу за першынство з Кіевам. Ён зьдзяйсьняе напады на Пскоў, Ноўгарад, а ў 1067 годзе сустракаецца з войскам Ізяслава Яраславіча на рацэ Няміга пад Менскам і церпіць паразу. Пазьней, пад час мірных перамоваў, ён быў здрадніцкі захоплены ў палон і кінуты ў вязьніцу ў Кіеве, але прабыўшы там некалькі месяцаў, быў вызвалены народам і стаў кіеўскім князям. Аднак Ізяслаў, з дапамогай Польшчы, вярнуў сабе ўладу спачатку ў Кіеве, а потым, у 1069 годзе, авалодаў і Полацкам, выгнаўшы Ўсяслава ды паставіўшы замест яго на княжаньне свайго сына Мсьціслава. Ужо ў 1071 годзе Ўсяслаў вяртаецца і, нягледзячы на шэраг параз ад Ізяслава, здольвае там утрымацца.

[рэдагаваць] Фэадальная раздробленасьць

Пасьля сьмерці Ўсяслава Чарадзея Полацкае княства ўваходзіць у пэрыяд фэадальнай раздробленасьці. Зь яго вылучаюцца Віцебскае, Друцкае, Менскае ды іншыя. Уласна Полацк атрымаў Давыд Усяславіч. Амаль адразу ж між імі пачынаецца барацьба.

У 1127 годзе кіеўскі князь Мсьціслаў Уладзіміравіч зьдзейсьніў паход на Полацк, захапіў яго ды выслаў усіх полацкіх князёў у Бізантыю. Але ўжо праз пяць гадоў у Полацк ізноў прыйшоў князь з Ізяславічаў: Васілька Сьвятаславіч. Пасьля яго сьмерці пачалася чарговая барацьба за горад між прадстаўнікамі віцебскай, менскай ды друцкай лініяў нашчадкаў Усяслава Чарадзея. Паступова ў Полацку зацьвердзілася Віцебская лінія, але час ад часу Полацк трапляў у залежнасьць ад Смаленска, які ставіў сваіх намесьнікаў.

[рэдагаваць] Уваходжаньне ў склад ВКЛ

Літоўскія плямёны былі заходнімі суседзямі Полацкага княства. Прыкладна з сярэдзіны XII стагодзьдзя пачынаюцца і ўзмацняюцца напады літоўцаў на Полацк. Полацк разам зь іншымі княствамі ў адказ зьдзяйсьняе паходы супраць Літвы.

На пачатку XIII стагодзьдзя ў Полацка ды Літвы зьяўляецца агульны вораг — крыжакі. Зьяўленьне крыжакоў прыйшлося на час княжаньня Вальдэмара. Крыжакі заснавалі крэпасьць Рыга, адкуль пачалі сваю экспансію, захапіўшы, у прыватнасьці, Ніжняе Падзьвіньне, якія дагэтуль уваходзілі ў сфэру ўплыву Полацка.

У такіх умовах палачане ўсё часьцей выступаюць у саюзе зь літоўцамі супраць крыжакоў. З пачатку 1240-х гадоў (па іншых крыніцах — яшчэ з 1190-х) у Полацку зацьвердзіліся літоўскія князі. Як дакладна гэта было зроблена — шляхам узброенага захопу ці пагадненьня — невядома. З гэтага часу Полацк удзельнічае ў спрэчках літоўскіх князёў. Датай уваходжаньня Полацка ў склад Вялікага княства Літоўскага лічыцца 1307 год, калі ў Полацку пачаў княжыць брат Віценя Воін.

У канцы XIV стагодзьдзя Полацкае княства было скасаванае, а пазьней замест яго было створанае Полацкае ваяводзтва.

[рэдагаваць] Дзяржаўны лад

[рэдагаваць] Эканоміка

[рэдагаваць] Культура ды рэлігія

[рэдагаваць] Глядзіце таксама

[рэдагаваць] Зьнешнія спасылкі

На іншых мовах