Метр
Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.
![]() |
Гэты артыкул патрабуе ўдакладненьня артаграфіі. Вы можаце дапамагчы Вікіпэдыі, адрэдагаваўшы яго. |
Метр (пазначэнне: м, m; ад па-грэцку: μέτρον — мера, вымяральнік) — адзінка вымярэння даўжыні і адлегласці у сістэме СІ. Метр роўны адлегласці, якое праходзіць святло у вакуўме за прамежак часу, роўны 1/299 792 458 секунды.
[рэдагаваць] Гісторыя

Метр быў упершыню ўведзены ва Францыі у XVII стагоддзее і меў першапачаткова два канкуруючых азначэння:
- як даўжыня маятніка з паўперыядом гайдання на шырыні 45°, роўным 1 c (у сучасных адзінках гэтая даўжыня роўная прыкладна 0,981 м).
- як адна саракаміліонная частка Парыжскага мерыдыяна (гэта значыць адна дзесяцімільённая частка адлегласці ад паўночнага полюсу да экватара па паверхні геоіда на даўгаце Парыжа).
Першапачаткова за аснову было прынята першае азначэнне (8 траўня 1790, Французскае Нацыянальны збор). Аднак, паколькі паскарэнне вольнага падзення залежыць ад шырыні і, такім чынам, маятнікавы эталон нядосыць прайграваны, Французская Акадэмія навук у 1791 прапанавала Нацыянальнаму збору вызначыць метр праз даўжыню мерыдыяна. 30 марта 1791 гэтая прапанова было прынята. 7 красавіка 1795 Нацыянальны Канвент прыняў закон аб уводзінах метрычнай сістэмы ў Францыі і даручыў камісарам, у лік якіх уваходзілі Кулон, Лагранж, Лавуаз'е, Лаплас і іншыя навукоўцы, выканаць працы па эксперыментальным азначэнні адзінак даўжыні і масы. Першы прататып эталона метра быў выраблены з латуні ў 1795 году. Варта адзначыць, што адзінка масы (кілаграм, азначэнне якога было заснавана на масе 1 дм3 воды) таксама была прывязаная да азначэння метра.
У 1799 з сплава 90 % плаціны і 10 % ірыдыя, быў выраблены эталон метра, даўжыня якога адпавядала адной саракаміліоннай частцы Парыжскага мерыдыяна. Пасля, аднак, высвятлілася, што з-за няправільнага ўліку полюснага сціску Землі эталон апынуўся карацей на 0,2 мм; такім чынам, даўжыня мерыдыяна толькі прыблізна роўная 40 000 км.
Падчас кіравання Напалеона метрычная сістэма распаўсюдзілася па ўсёй Еўропе. Толькі ў Вялікабрытаніі, якая не была заваяваная Напалеонам, засталіся традыцыйныя меры даўжыні: цаля, фут і ярд.
У 1889 быў выраблены больш дакладны міжнародны эталон метра. Гэты эталон таксама выраблены з сплава плаціны і ірыдыя і мае папярочнае сячэнне ў выглядзе літары «X». Яго копіі былі перададзеныя на захоўванне ў краіны, у якіх метр быў прызнаны ў якасці стандартнай адзінкі даўжыні. Гэты эталон усё яшчэ захоўваецца ў Міжнародным бюро мер і ваг, хоць больш па сваім першапачатковым прызначэнні не выкарыстоўваецца.
З 1960 было вырашанае адмовіцца ад выкарыстання вырабленага людзьмі прадмета ў якасці эталона метра, і з гэтага часу па 1983 метр вызначаўся як лік 1 650 763,73, памножанае на даўжыню хвалі памяранцавай лініі (6 056 A*) спектра, выпраменьванага ізатопом крыптона-86 у вакуўме.
Сучаснае азначэнне метра ў тэрмінах часу і хуткасці святла было ўведзена ў 1983 году:
- Метр — гэта даўжыня шляху, праходнага святлом у вакуўме за (1 / 299 792 458) секунды.
З гэтага азначэння варта, што ў сістэме СІ хуткасць святла у вакуўме прынятая роўнай у дакладнасці 299 792 458 м/з. Такім чынам, азначэнне метра, як і два стагоддзя назад, ізноў прывязана да секунды, але на гэты раз з дапамогай універсальнай сусветнай канстанты.
[рэдагаваць] Кратныя і дзельныя адзінкі
Дзесятковыя кратныя і дзельныя адзінкі ўтворацца з дапамогай стандартных прыставак СІ. Існуюць таксама пазасістэмныя адзінкі вымярэння: мікрон, роўны 1 мкм, і ангстрэм (A*), роўны 0,1 нм, але іх ужыванне не рэкамендуецца.
Кратныя | Дзельныя | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
велічыня | назоў | пазначэнне | велічыня | назоў | пазначэнне | ||
101 м | дэкаметр | такм | dam | 10-1 м | дэцыметр | дм | dm |
102 м | гектаметр | гм | hm | 10-2 м | сантыметр | зм | cm |
103 м | кілометр | км | km | 10-3 м | міліметр | мм | mm |
106 м | мегаметр | Мм | Mm | 10-6 м | мікраметр | мкм | ?m |
109 м | гігаметр | Гм | Gm | 10-9 м | нанаметр | нм | nm |
1012 м | тэраметр | Тм | Tm | 10-12 м | дзідаметр | пм | pm |
1015 м | петаметр | Пм | Pm | 10-15 м | фемтаметр | фм | fm |
1018 м | экзаметр | Эм | Em | 10-18 м | аттаметр | ам | am |
1021 м | зетаметр | Зм | Zm | 10-21 м | зептаметр | зм | zm |
1024 м | ётаметр | Ім | Ym | 10-24 м | ёктаметр | ім | ym |
[рэдагаваць] Цікавыя факты
У кампутарным жаргоне «метр» можа азначаць мегабайт.
Адзінкі СІ |
---|
Асноўныя: метр | кілаграм | секунда | ампер | кельвін | кандзела | моль |
Вытворныя: радыян | сцерадыян | герц | градус Цэльсія | катаў | ньютон | джоўль | ват | паскаль | кулон | вольт | ом | сіменс | фарад | вэбер | цеслы | генры | люмен | люкс | бекерэль | грэй | зыверт |