Кухня татараў Беларусі
Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.
Кухня татараў Беларусі адметная сваёй самабытнасцю, разнастайнасцю страý з назвамi цюркскага паходжання. Складалася з традыцыйнай (пятнiчнай i святочнай) i абрадавай. Рэцэпты татарскiх страý вядомыя з даýнiх часоý. Некаторыя з iх былi апiсаныя ýжо ý XVII ст. Штодзённы стол, у адрозненне ад святочнага, нязначна адрознiваýся ад стала суседзяý-беларусаý. Характэрным з'яўляецца прысутнасць у меню татар, часцей чым у карэннага насельнiцтва, мяса. Традыцыя захавалася з даýнiх часоý, калi татары займалiся жывёлагадоýляй. Татары аддавалi перавагу баранiне, ялавiчыне, гусяцiне; раней ахвотна елi казляцiну, за што атрымалi ад суседзяý-хрысцiян прозвiшча "козiнцаý", "казаедаý". Верныя рэлiгiйнай забароне, яны не ýжывалi свiнiну. У адрозненнi ад крымскiх i казанскiх татараý, перасталi ýжываць канiну. Сучасныя беларускiя татары прытрымлiваюцца рэлiгiйнага права (шарыят), не ýжываюць свiнiну, адмаýляюцца ад канiны. Мяса вэндзiлi цi сушылi, аб чым згадываецца ý працах даследчыкаý XIX ст. Гэты спосаб прыгатавання мяса лiчыцца запазычаннем з матэрыяльнай культуры атаманскiх турак у XVIII – пачатку XIX ст.ст. татарамi, якiя наведывалi Турцыю пад час падарожжаý. Распаýсюджаны быў на захадзе Беларусi. Традыцыйныя стравы гатавалi па пятнiцах i на святы (байрам). Галоýнай стравай былi калдуны (кундумы) вялiкiх памераý. Цеста рабiлася на вадзе i яйках у форме круглых цi авальных пiражкоý. Для начынкi выкарыстоýвалася рубленая цяляцiна цi ялавiчына з дадаткам прыпраў, цыбулі, перца i солi. Калдуны ядуць лыжкай, каб не разарваць цеста i не дазволiць выцячы соку, якi з'яўляецца дэлікатэсам для аматараý. На сённяшнi дзень iснуюць разнастайныя спосабы прыгатавання калдуноý, характэрныя для пэýных раёнаý Беларусi, дзе маюцца значныя асады татар. Калдунам беларускiх татар адпавядаюць некаторыя нацыянальныя стравы цюркскiх народаý, напрыклад, казанскi пяльмень (разнавiднасць пiражкоý) i крымская закуска татараш; разнавiднасцю яго з'яýляюцца чэбурэкі крымскiх татар i азербайджанскiх турак – вялiкiя плоскiя пiражкi з мясной начынкай, смажаныя ý кiпячым баранім тлушчы цi алеі. Да святочнай стравы належыць бялюш (цюркскай назве стравы ў казанскiх татар адпавядае белiш цi белiч – круглы пiрог, часцей з яблычнай начынкай, які быў вядомы па ўсім былым СССР пад назвай беляшы). Бялюш у беларускiх татараў гатаваýся з тлустай бараніны цi гусяцiны, якую рэзалi на дробныя кавалкi i загортвалi ў цеста, зробленае з яек, мукi, масла цi тлушчу, начыненае цеста запякалi ў форме цi каструле. Беларускiя татары i сёння ýжываюць гэтую страву, але ў азначаных раёнах можна сустрэць некаторыя адрозненнi ý спосабах прыгатавання, i тады яе называюць у адпаведнасцi з назвай мясцовасцi, напрыклад, клецкi, ляхавiцкi бялюш i т.д. Традыцыйнай стравай татарскай кухнi з'яýляецца перакачаýнiк (ад беларуск., польск. – пшэкладанец, руск. перекатываць) – гэта тонкараскатанае цеста без дрожжай, якое кладуць пластамi, кожны з якiх змазываюць маслам i прыправамi; памiж пластамi кладуць разнастайную начынку: з рубленага мяса з дабаýленнем вялiкай колькасцi цыбулі i сырога тлушчу; з сыру; з разынак (у цяперашнi час – са слiў, але гэта ýжо новаýвядзенне – К.З.); з сыра i разынак. Начыненае цеста закручваюць рулетам i пякуць у круглай меднай каструле. Дзе-нiдзе татары памылкова называюць перакачаýнiк бялюшам. Да распаýсюджаных страý традыцыйнай кухнi належаць цыбульнiкi - пiрагi з дробна пасечаным i змешаным з цыбуляй, ялавічынай, баранiнай цi гусяцiнай. У даўнiя часы калi начынку гатавалi з гусяцiны, то рабiлi гэту страву звычайна восенню, калi гусі былi найбольш адкормленыя.
Стравы традыцыйнай кухнi падаюць на стол у адпаведным парадку пад час байрамаý (Курбан-байрама, Раджаб-байрама, Ураза-байрама) – традыцыйных татарскiх святаў. Байрам святкуюць два днi: ў першы дзень гатуюць перакачаýнiкi, на другi – калдуны, булачкi, блiнчыкi, разнастайныя салодкiя стравы, з напоеў – узвар. Асаблiвую групу абрадавай кухнi беларускiх татар складае абрадавая выпечка з нагоды пэýных святаў i абрадаý. Джайма (ад цюркск. джаймак – расцiлаць) – невялiкiя блiнчыкi, якiя раздаюць удзельнiкам пахавальнага цi памiнальнага абрада. Мяркуючы па назве гэтай стравы, рэдкай у цюркскiх дыялектах i выступаючай толькi ý кыпчацкай моýнай групе, джайма адносiцца да найбольш старажытных элементаý матэрыяльнай культуры беларускiх татараў. Джайму гатавалi з пшанiчнай мукi, вады i солi, рабiлi маленькiя булачкi, затым раскатывалi iх на тонкiя круглыя блiнчыкi i смажылi ý алеі на патэльні. Такiя блiны былi вельмi тлустымi. З салодкiх страў абрадавай кухнi адметнае месца займае гальма. Страва ýяýляе сабой крутое цеста з мёда, мукi i масла ý роýных прапорцыях. Цеста раскатывалi на патэльнi i рэзалi на кускi. Гальму, як i джайму раздаюць у выглядзе садагi (мiласцiны) удзельнiкам пахавання i штогадовых памiнальных мерапрыемств на татарскiх могiлках (мiзарах). У анаталiйскiх турак гэты выраб называлi хелва i таксама раздавалi на памiнках. Такую ж роль iграла халва i ý туркменскiх плямён. У Казанi халву звычайна прадавалi ля мячэцей пад час посту ý свяшчэнны месяц Рамазан. На памiнках беларускiя татары падавалi наступныя стравы: лакшыну– булён з макаронамi i галушкамi з рубленага мяса з перцам, лукам, соллю; печаную ялавiчыну цi баранiну; рысавую кашу на малаке з разынкамi i узвар. Пад час свята Ашурэ гатавалi аднайменную страву, яе традыцыя захавалася i дагэтуль. Традыцыйным напоем беларускiх татар з'яýлялася сыта, цi вада з дабаýленнем мёда. Сыту падавалi пад час урачыстасцей i сямейных абрадаý (напр., пад час абраду надання iмя дзiцяцi, заручэння, пахарон i iнш.). Традыцыйны татарскi напой кумыс, г.зн. кабылiнае малако, беларускiмi татарамi не ýжываецца.
- Артыкул створаны з дапамогай матар'ялаў з: Зарына Канапацкая, праект «Наша Ежа»