Albert Einstein

El Vikipedio

Albert EINSTEIN
Pligrandigu
Albert EINSTEIN

Albert EINSTEIN ([ALbert AJNŝtajn], ankaŭ Ejnŝtejno; 14-a de marto 187918-a de aprilo 1955), eble la plej fama sciencisto de la 20-a jarcento, estis la fizikisto, kiu eltrovis la teoriojn de speciala kaj ĝenerala relativeco je 1905 kaj 1915.

Enhavo

[redaktu] Vivo

Einstein naskiĝis en Ulm, Germanio, sed iris al Svislando por studi. Tie li konatiĝis kun sia unua edzino Mileva Marić. Li ankaŭ laboris tie kaj post kiam la nazioj forprenis lian germanan civitecon je 1933, li iris al Usono, instruinte ĉe Princeton (loĝinte ĉe 112 Mercer St). Ejnŝtejno simpatiis al la ideoj pri tutmonda civitaneco. En 1923 li akceptis la honorprezindantecon de la tria kongreso de SAT.

En Usono je 1939 li sendis leteron al Prezidento Roosevelt, konsilante lin konstrui atombombon bazitan sur liaj teorioj, supozante (erare) ke Germanio konstruis tian bombon. Post ses jaroj, Usono konstruis du atombombojn, sed bombis per ili ne Germanion sed Japanion, je 1945 por fini la Duan Mondmiliton. (Pri la veraj motivoj de la bombado historiistoj multe disputas.)

[redaktu] Verko

El lia teorio de relativeco venis la fama formulo:

E = mc2

La formulo diras ke energio (E) kaj materio (m) estas radike du formoj de la samo, kun materio egalanta energion laŭ la kvadrato de la rapideco de lumo (c = 299.792,458 km/s). Sur ĉi tiu formulo estas bazita la forto de la atombombo kaj la lumo de la suno kaj la steloj.

La teorio de relativeco ankaŭ diras ke nenio povas plirapidiĝi tra la rapideco de lumo (c). Sed ju pli io proksimiĝas al la rapideco c, des pli malrapide fluas tempo kaj des pli granda iĝas ĝia maso. Ekzemple, se unu el juna paro de ĝemeloj iras al la steloj per tre rapida stelŝipo kaj revenis al Tero, li ankoraŭ estus juna sed lia frato estus maljuna aŭ eĉ delonge mortinta   ĉar tempo sur la stelŝipo fluis tre malrapide.

La teorio ankaŭ skribas pri gravito kiel kurba spaco....

Implice en la teorio de Einstein estas la nigra truo: objekto (kutime stelo morta) kun gravito tiel forta ke por eskapi, io el ordinara materio devus iri pli rapide ol lumo, kio laŭ Einstein estus neebla. Iuj opinias, ke la plimulto de maso en la Universo (kiu ja estas malluma) estas ĉiam kaptita en tiaj truoj.

Spite de tiaj paradoksaj rezultoj, Einstein ne povis kredi al kvantummekaniko, la alia granda atingo en fiziko en la 20-a jarcento, plejparte disvolvita dum la 1920-oj. Laŭ kvantuma mekaniko, la universo estas radike bazita sur okazoj ne precize determineblaj. Sed ĉi tio ne estas aserto pri la krudeco de niaj instrumentoj, sed pri la efektiva nedetermineco de la universo mem! Sed tian Einstein ne povis kredi, dirinte (je 1926 en letero al Max BORN):

Mi neniam kredos, ke Dio ludas je ĵetkuboj pri la mondo.

Kvantuma mekaniko staris kontraŭ lia kredo ke la universo estas radike simpla, eleganta kaj tute determinebla. Liaj teorioj spegulis tian universon, sed ne kvantummekaniko.

Post 1915, post lia eltrovo de relativeco, Einstein esploris pri la Grandioza Unuigita Teorio (GUT), teorio kiu unuigus la fizikajn fortojn (la fortoj gravita, elektromagneta, nuklea kaj malforta), sed sen sukceso. Eĉ hodiaŭ fizikistoj penas eltrovi tian teorion.

[redaktu] Cerbo

La cerbo de Einstein ankoraŭ ekzistas, en tranĉaĵoj, en laboratorioj en Usono kaj Kanado. Post morto lia korpo estis kremaciita escepte de la cerbo, kiu estis studita por trovi ian ajn diferencon. Kvankam ĝia grandeco estas tute norma, la parieta lobo estas 15% pli larĝa ol la norma, la fendo de Sylvia tre mallonga kaj la tempia lobo iomete pli malgranda ol la norma. Lia cerbo probable estis tiele ekde naskiĝo. Einstein ja ne parolis ĝis la aĝo de tri jaroj. Aliflanke, la parto de lia cerbo, kiu estas tre granda, estas la loko, pri kiu sciencistoj nun kredas, ke tie la cerbo pensas pri spaco kaj matematiko, en kio Einstein ja estis genio.

[redaktu] IK

Laŭ legendo la Intelekta koeficiento de EINSTEIN estis super 200. Sed verŝajne, laŭ analizo de dokumentoj, lia IK estis pli-malpli 150. Ankaŭ tio estas elstara poentonombro; ja la meznombro estas 100 kaj homoj kun IK>130 estas troveblaj malofte, tamen la gravecon de tiu konsidero oni ne supertaksu,ĉar

  • La genio de EINSTEIN -- kiel tiu de Picasso aŭ de Edisono -- ne estas tio, kion oni povas mezuri facile per ekzameno. Genio ne estas inteligenteco. La vera genio de EINSTEIN estis la kapablo demandi simplan, infanan demandon kaj respondi ĝin laŭ vidpunkto tute neatendita. "Se unue la ideo ne estas absurda, ĝi estas sen espero," li unufoje diris.
  • Kiel diris Edisono, genio estas inspiro je 10 por cento, kaj ŝvito je 90 por cento. Kaj tio estis vera pri EINSTEIN, kiu diris pri si mem, ke li ne estis la plej inteligenta fizikisto, sed la plej laborema.

[redaktu] Dio

Einstein estis judo laŭ gento kaj kultura heredaĵo, sed ne laŭ religio. Li kredis al Dio, sed ne la tradicia Dio de la Biblio kaj judismo. La Dio de Einstein kreis la universon kun intelekto subtila kaj eleganta. Dio ne estas kaprica, malica, "ne uzas la universon por kubludi". Ĝi kreis universon, kiu estas racia kaj komprenebla de homoj, sed ankaŭ mistera. Esence temas pri pala, diisma versio de la Eternulo. Kvankam lia Dio ne donas moralordonojn, Einstein ankoraŭ kredis (kiel multaj kredantoj de la Eternulo) ke la plejalta devo de homo estas vivi morale.

Pri religio kaj scienco, Einstein unufoje diris, "Scienco sen religio estas lama, religio sen scienco estas blinda."

Einstein ja rigardis sin kiel judo kaj kredis, ke la judoj bezonas nacion por si mem (vidu cionismo). Kiam Israelo naskiĝis, oni ofertis al li la postenon de prezidento, sed li rifuzis.

Honore al Einstein oni nomis la kemian elementon 99 ejnŝtejnio.

[redaktu] Bibliografio pri Einstein en Esperanto

[redaktu] Eksteraj ligiloj

Vikicitaro enhavas citaĵojn por tiu ĉi artikolo.
Komunejo
La Vikimedia Komunejo havas dosierojn rilatajn al
•  http://www.alberteinstein.info
•  http://foia.fbi.gov/foiaindex/einstein.htm
•  http://www.westegg.com/einstein
•  http://www.albert-einstein.org

[redaktu] Vidu ankaŭ jenon:

Pligrandigu