Banská Štiavnica
El Vikipedio
Banska Štiavnica (hungare Selmecbánya, germane Schemnitz) estas urbo kun ĉ. 11.000 loĝantoj en Slovakio, en distrikto de Besztercebánya (Banskobystrický kraj), ĉ. 50 km sudokcidente de Besztercebánya (Banská Bystrica), en la vala baseno de Selmeci-montaro kun montoj altaj 900–1000 m. Ĝi apartenis ĝis 1918 al Hungario, al fortikaĵa departemento Hont.
Ĝi estis en la mezepoko kaj ĝis fino de la 19-a jarcento floranta minurbo kaj fama altlerneja centro, post elĉerpiĝo de la minejoj, la loĝantaro malpliiĝis kja ĝis fino de la 20-a jarcento iĝis mallaŭta urbeto. Ĝian industrion reprezentas ligno- kaj konstrumaterialaj uzinoj, tabakfabriko.
En la ĉirkaŭo minis jam la romianoj; en la mezepoko oni mencias unuafoje la lokon en 1217. En la loko akiris minadan juron la Benedikto-ordeno en la 11-a jarcento kaj komencis ekspluati la riĉajn arĝentajn, orajn, kuprajn, plumbajn trovejojn. Post la mongola invado de Hungario (ĉ. 1245) Adalberto la 4-a setligis tien ministojn el Bavario, Saksio, Flandrio. Li deklaris Selmecbánya unua libera reĝa minurbo de Hungario. Tiutempe estis verkita la jurlibro de la urbo, kiu estas la plej malnova hungara urba leĝaro. La posedrajton de la minejoj akiris – post la riĉaj lokanoj – la trezoro. Selmecbánya formis ĝis 1863 striktan komunumon kun kvin aŭ ses proksimaj minurboj, kun la t.n. sub-hungariaj minurboj (Körmöcbánya [Kremnica], Besztercebánya, Bakabánya [Pukanec], Újbánya [Nová Baoa], Libetbánya [L'ubietová], resp. ĝemelurbo de Selmecbánya, Bélabánya [Banská Belá]).
La urbo rebatis sukcese kelkajn turkajn atakojn, la urbo ŝanĝis en 1549 al evangelika kredo. Oni fondis en Selmecbánya, en 1735 ministan lernejon; el tiu evoluis la unua eŭropa minada Akademio, kiun igis akademio Maria Terezia. La instituto pligrandigis en 1807 kun hortikultuar katedro; en 1919 ĝi trasetliĝis al Sopron kaj Brno.
La interna urbo de Selmecbánya etendiĝas eĉ sur la montodeklivoj, konstruiĝis terase, protektita artobjekto. Al ĝiaj famaĵoj apartenas la Praa kaj Nova fortikaĵo (la antaŭa estas romanik-gotika kirko el la 13-a jarcento, kiun oni trakonstruis en la 16-a jarcento al fortikaĵo; la lasta regas la urbopanoramon kaj konstruiĝis en la 16-a jarcento. El la preĝejoj gravas la plebanio- (13-15-a jarcento), la gotika Sankta Katalin- (1491–1501) kaj la copf-stila evangelika (1796) preĝejo. La stratojn ornamas multaj eblaj gotikdevenaj, renesancaj kaj barokaj fasadoj de patriciaj domoj kaj palacoj. La urbo havas minadan muzeon kaj botanikan ĝardenon.
En la urbo naskiĝis Miksa Hell, hungara astronomo.
[redaktu] Vidu ankaŭ
Preĝejo de sankta Katarino (Banská Štiavnica)