Diskuto:Kanado
El Vikipedio
Saluton, ĉiuj verkontoj pri Kanadaj provincoj, jen la flagoj, tuj uzeblaj:
- Alberto:
- Brita Kolumbio:
- Insulo de Princo Eduardo:
- Kebekio:
- Manitobo:
- Nov-Brunsviko:
- Nov-Skotio:
- Novlando kaj Labradoro:
- Ontario:
- Saskaĉevano:
- Jukonio:
- Nordokcidentaj Teritorioj:
- Nunavuto:
- Jen traduko de la Angla artikolo, nefinita jam. Mi ne volas meti ĝin en la artikola paĝo ĝis ol ĝi estas preta:
""Kanado"" estas la plej norda lando en Nordameriko. Ĝi estas necentra federacio de 10 provincoj, kun 3 teritorioj, kuniĝinte laŭ proceso
nomata [[|Kanada_konfederaciigo|konfederaciiĝo]]. Ĝi estas regata kiel konstitucia monarĥio. Ĝi estas lime kun la Unuiĝintaj Ŝtatoj al sudo
kaj norokcidento. La lando vasta el la Atlantika Oceano, en la oriento al la Pacifika Oceano en la oriento. Kanado ankaŭ ĝisas al la [[Arkta
Oceano]] en la nordo kie la teritoriaj pretedentoj etendas ĝis la Norda Poluso.
La ĉefurbo de Kanado estas Otavo, kie troviĝas la parlamento, ankaŭ la loĝejo de la Guberniestro ĝenerala, kiu
representas la ceremonian ŝtatestron, la reĝino de Britio. Eksa kolonio brita, Kanado estas laŭ geografio
la plej granda membro de la Komunumo de Nacioj.
Post Rusio, Kanado estas la dua plej granda lando laŭ tuta areo. Tamen ĝia popoldenseco estas tre malalta (po 3 homoj ĉiuj kvadrata kilometro)
estante nur 32 milionoj da Kanadanoj. Kvamkvam Kanado havas pli grandan geografian areon ol la najbara Usono, ĝi nur havas unu naŭonon de la
popolkvanto. Kanado estas moderna kaj teĥnologie antaŭeniĝinta lando kaj estas pri energio sinsufiĉa. Ties ekonomio tradicie dependis ege je sia
abundaj naturaj krudaĵoj, tamen la moderna ekonomia Kanada estas vaste diversiĝinta.
|
|||||
nacia devizo: A Mari Usque Ad Mare (de maro al maro | |||||
![]() |
|||||
Oficialaj Lingvoj | Angla; Franca. | ||||
Ĉefurbo: | Otavo,Ontario | ||||
Plej granda urbo: | Toronto, Ontario | ||||
Ŝtatestro | Ŝia Moŝto Elizabeto la 2-a | ||||
Gobiernestro ĝenerala | Adrienne Clarkson | ||||
Ĉefministro | Paul Martin (Liberala Partio) | ||||
Areo - Tuto - % akvo |
enrangigita je 2-a 9,984,670 km² 8.62% |
||||
Popolkvanto
- [[Denseco] |
enrangigita 35-a
3/km² |
||||
Sendependeco -BNA Act -St. of Westminster -[[Canada Act 1982|Canada Act]] |
Dise de la Unuiĝinta Reĝlando: 1-a julio, 1867 11-a decembro, 1931 17-a april, 1982 |
||||
Produkto Nacia Malneta (PNM)
- PNM/unuopo |
enrangigita 12-a
$ 29,400 |
||||
Monunuo | Kanada dolaro ($) | ||||
Horzono | UTC -3.5 al -8 | ||||
Nacia himno | O Canada | ||||
Reĝa himno | God Save the Queen | ||||
Retreĝiona kodo | .CA | ||||
Internacia telefonkodo | 1 |
Enhavo |
[redaktu] Deveno de la nomo
La nomo "Canada" venis el Hurona / Irokva vorto, "Kanata" signifante vilaĝo"n,
[1], referenco al Stadacona, vilaĝo ĉe la nuna Kebekurbo.
Mapoj faritaj de fruaj Eŭropaj esploristoj montras, ke la nomo "Rivero Kanado" estis donata la la Rivero Otavo kaj la Rivero Sankta Laŭrenco sub
Montrealo. Kredebla hipotezo estas ke la riveron oni nomis laŭ la vilaĝo sur ĝiaj bordoj, kaj la ĉirkaŭan landon laŭ la rivero per kiu oni esploris
ĝin.
En 1867, la British North America Act kreis unu dominion sub la nomo de Kanado. ("one Dominion under the Name of Canada." ) Oni elektis la
termon "Dominio" antstataŭ "[Reĝlando|reĝlando]]" por ne malkontentigi la kontraŭmonarĥisma Usono, kaj por marki la eco de Kanado kiel
sinreganta ero de la Brita imperio.
Ĝis la jaroj 1950-oj, la termo "Dominio de Kanado" (""Dominion of Canada"") uziĝis kutime por la lando, kaj deposte la Dominia Gobernio
komencis nur uzi "Kanado". Tio estis por rekonigi la Kanada aŭtonomio disde Britio, kvamkvam iuj kritikuloj insistis ke la rekta nomo de la lando
estus daŭre "Dominio de Kanado". La lasta granda ŝanĝo estis kiam oni renomigis la nacia feritago de "Dominia Tago" ("Dominion Day") al
"Kanada Tago" ("Canada Day") en 1982.
[redaktu] Historio
Kanadon, enloĝata far de la indiĝenaj popoloj (kiu oni nomas la Unuaj Nacioj en Kanado) dum ĉirkaŭ 10,000 jaroj, unu vizitis Eŭropanoj ĉirkaŭ
1000 kiam Vikingoj nelonge koloniumis ĉe L'Anse aux Meadows en Novtero. Pli solida eŭropa ĉeesto estiĝis en la 16-a kaj 17-a jarcento
kiam la Francoj koloniumis tie.
Multaj "United Empire Loyalist" -oj transloĝis al Kanado post la Usona Milito de Sendependeco.
La 1-an de Julio, 1867, kiam oni leĝigis la "British North America Act" la Brita Registraro donis limigitan sinregadon al federacio de kvar provincoj el
tri de siaj nordamerikaj kolonioj:
- Provinco de Kanado (kiu eriĝis en Ontario kaj Kebekio, laŭ la limo de la malnova Alta Kanado kaj Malalta Kanado.
- Nov-Brunsviko
- Nov-Skotio.
La termo "Canadian Confederation" estas uzata por tiu unuiĝo kaj ofte por la sekva federacio.
Aliaj Britaj kolonioj kaj territorioj baldaŭ kuniĝis al la Konfederacio. En 1880, Kanado inkluzivis la tuton de sia nuna area krom Novtero Kaj
Labradoro (kuniĝis 1949). Plena rego super la aferoj de la Dominio venis oficiale en 1931 per la Statute of Westminster, kaj en 1982 per la
patrolandigo de la Konstitucio de Kanado.
En la dua duono de la 20-a jarcento, iuj civitanoj de la plejmulte france parolante provinco Kebekio, petis sendependeco dum du referendoj: 1980 kaj
1995. En ambaŭ la disiĝistoj malvenkis, 60% kaj 50.6% voĉdonante kontraŭ.
Politikoj:
[redaktu] Federacia Gubierno
Kanado estas federacio sub sistemo de parlamenta demokracio, kaj ankaŭ estas konstitucia monarkio. Ĝia ŝatestro kaj suvrenulo estas la Reĝina de la Unuiĝinta Reĝlando, Elizabeth la II-a, kies representanto en Kanado estas la Guberniestro Ĝenerala. Tiu plenumas ŝian rolon, donante Reĝan Konsenton al leĝaj proponataj de la Domo de Komunuloj kaj la Senato, legante la paroladon el la trono, subskribante ŝtatajn dokumentojn, disdonante alvenigiloj ("givung summons") malfermante kaj fermante sesiojn de parlamento, kaj disigante parlamenton por balotado.
La Reĝino kaj ŝia represanto, la Guberniestro Ĝenerala, estas ĉefe figuruloj, kun malmulte da vera povo ĉar tiu en la posteno preskaŭ ĉiam agas laŭ la demando de la registarestro de Kanado, la ĉefministro kiu estas ĉiam la partiestro kiu regas la iloj de guberiado kiel la regado de partio mem (ekz. povo de eksigi partianoj kiu voĉdonas kontraŭ la partio), "patronage appointment" (dono de postenoj al subtenantoj de la partio) -oj kaj la
kaŭko mem ("caucus" - en Kanado, ĝi signifas la aro de la parlamentanoj de unu partio)
La teksto de la Konstitucio de Kanado troviĝas ĉe tiu paĝo. Tamen, la plejmulto de la konstitucio de
Kanado estas neskribata kaj la tesksto bezonas esti interpretata laŭ variaj tradicioj kaj kutimoj.
Estas notenda ke la "Constitution Act", kiu enhavis la metodo por amendi la konstitucion, estis kreita dum unu longa nokto (kiun ka Kebekaj Naciistaj
nomas la "Nuit des longs couteaux": la nokto de longaj kuĉiloj - 1982) sen Kebekio kiu finminute rifuzis amendoj, ĉar la provinca gubernio kredis ke
ili malplifortigas la francaparolantan econ de la provinco en iu multkultura etoso.
Notinde, la Constitution Act de 1982 enhavis "Ĉarton de Rajtoj kaj Liberecoj" (Charter of Rights and Freedoms) kiu kontraŭis la leĝojn de Kebekio, kiuj ŝirmis la francan lingvon, deklarita de Kebekio la oficiala lingvo.
La leĝislativa branĉo de gubernio estas: Parlamento, inkluzive la balote elektita Ĉambro de deputito, ("House of Commons", "Chambres des communes") kaj nebalote elektita Senato, havante senatanojn nomitajn ĝis la ago de 75 de la kabineta minstraro. La senato havas 105 senatanojn: 24 el Ontario, 24 el Kebekio, 24 el la maraj provincoj: 10 el Novskotio, 10 el Novbrusviko, 4 el Insulo de Princo Edovardo: 24 el la Okcidentaj Provincoj (el Manitobo, Brita Kolombio, Saskatchewan kaj Alberto ĉiuj po 6) 6 el Novtero kaj Labradoro kaj unu el ĉiu teritorio: Nunavuto, Nordokcidentaj Teritorioj kaj la Jukono. La ĉefministro havas fortan regon super la leĝojn donita de la Parlamento pro sia striktan rego de la partio.
La ĉefministro deklaras balotadon por la Ĉambro de Deputitoj laŭ sia decido, kvamkvam necesas esti ene de kvin jaroj.
La Guberniestro Ĝenerala de Kanado formale nomas la Ĉefministro de Kanado, kiu estas kutime la estro la la politika partio havante la plejmulton de seĝoj en la Ĉambro de Deputitoj kaj Senato.
Kanada havas tri ĉefajn naciajn partiojn: la centrista Liberala Partio, la dekstera Konservativa Partio, kaj la demokrata, socialista, Novdemokrata Partio. Regiona partio, la "Bloc Québécois" havas multajn seĝojn en Kebekio: ĝia celo estas la suvreneco de Kebekio kaj socia demokracio. Estas aliaj malgrandaj partioj, sed ĝis nun ili ne povis elektigi anoj al la Ĉambro de Deputitoj.
La partio de la nuna Ĉefministro, Paul Martin, kaj la eksa, Jean Chrétien, kiu estris dum 10 jaroj, estas la Liberala Partio. La unuka alia partio kiu estigis gubernio estis la nun-eksa Progresema Konservativa Partio("The Progressive Conservaties"), kiu en decembro de 2003 kunfandiĝis kun la Kanada Alianca Partio ("The Canadian Aliance") por estigi la Konservativa Partio de Kanado. ("The Conservative Party of Canada"). Lastatempe, oni komencis rigardi Kanadon kiel pli maldekstera politike ol Usono.
Kanado membras en la Unuiĝintaj Nacioj, la Komunumo de Nacioj, La Fracophonie, NATO, la G8 kaj APEC.
[redaktu] Provincaj Registaroj
La dek provincoj havas unuĉambrajn, elektitajn leĝislativaroj kun gubiernoj regata de "premier", elektita same kiel la federacia ĉefministro. Ĉiu provinco ankaŭ havas gubiestron ĝeneralan, representante la reĝinon, al kiu donas la postenon la Ĉefministro.
La politika etoso de la provincoj inkluzivas
Estas "counterpart" por la tri naciaj, federaciaj partioj en la plejmulto de la provincoj. Tamen, kutime la provincaj partioj ne ligiĝas formale al la federaciaj partioj, escepte la Novdemokratan Partion. En iuj provincoj estas regiona politikaj partioj kiel la "Saskatchewan Party" au la "Labrador Party".
En Kebekio, la politika etoso estas tre malsama; la ĉefa diseco estas inter la Suvrenistoj, kiun representas la "Parti Quebecois", kaj federaciismo, kiun representas la Liberala Partio de Kebekio. Tamen ju pli la intereso en suvreneco malpliiĝas, des pli oni defias la "relevance" de tiu partia oniĝo.
Estas du plimalgrandaj partio: la dekstrista Action démocratique du Québec (ADQ) kaj la maldekstrista Union des forces progresssistes (UFP) klopodas rompeniri en la dupartian sistemon kaj ne sin koncentras pri la suvreneco. Tamen nur la ADQ jam estas sukcesinta elektigi membron en la Nacia Asembleo.
[redaktu] Territorial governments
Territories have fewer political powers than provinces, being created by act of Parliament rather than enshrined in the Constitution. As a result of having fewer political powers , many people say that the Canadian territories have not received proper and equal representation in the Canadian Parliament .