Arthur Rimbaud

El Vikipedio

Rimbaud en 1871
Pligrandigu
Rimbaud en 1871

Jean Nicolas Arthur RIMBAUD ([artÜr rẽbO]) estis franca poeto, naskita je la 20-a de oktobro 1854 en Charleville kaj mortis je la 10-a de novembro 1891 en Marseille.

Enhavo

[redaktu] Junaĝo

Li naskiĝis je la 12, strato Napoléon en Charleville, kiu fariĝis « strato Thiers », antaŭ ĝi estis renomita antaŭnelonge « strato Bérégovoy ». Lia patro, Frédéric Rimbaud, armea kapitano, garnizonante en Mézières, partoprenis en la konkero de Alĝerio kie li akiris Honoran Legianecon. Li renkontis Vitalie Cuif, juna kamparanino venante el Roche, vilaĝo apud Attigny, kaj instaliĝinta en Charleville. Ili kune naskis 5 gefilojn (Frédéric, Arthur, Victorine, Vitalie et Isabelle), antaŭ ol la patro forlasis la familion.

Post la foriĝo de la patro, Vitalie ekloĝas kun la gefiloj en domaĉo, straton Bourbon, unu el la plej aĉaj en Charleville. Arthur tiam estas 7-jara.

Franclingva originalo Proza traduko

L'âpre brise d'hiver qui se lamente au seuil
Souffle dans le logis son haleine morose ! (...)
Et là, c'est comme un lit sans plume, sans chaleur,
Où les petits ont froid, ne dorment pas, ont peur ;
Un nid que doit avoir glacé la bise amère...
(El Étrennes des orphelins)

La akra vintra venteto kiu lamentas ĉesojle
Enblovas en la loĝejon sian morozan spiron ! (...)
Kaj tie estas kvazaŭ senpluma lito senvarma,
Kie la etuloj frostas maldormas timas ;
Nesto kiun ŝajne glaciigis la amara ventaĉo ...
(El La novjaraj donacoj de la georfoj)

Lia patrino estas rigidmensa, zorgante pri edukado kaj respektinteco : ŝi sekve malpermesas al siaj gefiloj ludi kun la gefiloj de la laboristoj; dimanĉe la familio iradas laŭvice, la patrino irante laste al la preĝejo. Sed en tiu hejmo pli malpli bone rekonstruita, Vitalie ankaŭ priatentas siajn gefilojn, kaj kvankam perforta kaj memkomprenebla estadis la ribelo de Arthur pli poste, ĉiam al ŝi li revenados sed ankaŭ precipe al sia juna fratino Isabelle.

Arthur studadis en la instituto Rossat, kaj poste en la Kolegio kie li montriĝas escepta lernanto kun mirinda frumatureco : li ricevadas aron da unuaj premioj (prix d'excellence) pri literaturo de- kaj al-traduko al la latina kaj lertege verkadas latinlingvajn poemojn elegiojn dialogojn. Sed lia animo boladas en li.

Franclingva originalo Proza traduko

Tout le jour il suait d'obéissance ; très
Intelligent ; pourtant des tics noirs, quelques traits
Semblaient prouver en lui d'âpres hypocrisies
Dans l'ombre des couloirs aux tentures moisies,
En passant il tirait la langue, les deux poings
À l'aine, et dans ses yeux fermés voyait des points.
(Eltirita el Poètes de sept ans)

La tutan tagon li ŝvitis pro obeado; tre
Inteligenta ; tamen nigraj manioj, kelkaj trajtoj
Ŝajne pruvis en li akrajn hipokritaĵojn
En la ombro de la koridoroj kun ŝimaj tapetoj,
Pasante li eligis sian langon, kun ambaŭ pugnoj
Ĉeingvene, kaj en siaj fermitaj okuloj vidis punktojn.
(El Sepjaraj poetoj)


En julio 1869, li partoprenas la Ĝeneralan konkurson pri latinlingva verkado pri "Jugurtha", kiun li tre supere gajnas. La kolegiestro Desdouests diris pri Rimbaud : "Nenio banala naskiĝas en ĉi kapo, li fariĝas genio de la Malbono aŭ genio de la Bono." Gajninte ĉiujn premiojn li liberiĝas el la infanaĝaj humiliĝoj.

[redaktu] Ekflugo al la poezio

Manuskripto de  les Assis (la sidantoj)
Pligrandigu
Manuskripto de les Assis (la sidantoj)

En 1870, li konatiĝas kun Georges Izambard, juna anstataŭanta profesoro en « retorika klaso » (Nuna unua klaso en Francio), kiu fariĝas por li anstataŭanta patro, speco de murego kontraŭ la « mother » (lia kastranta patrino), kiun li kromnomas « maman fléau » (plaga panjo) aŭ « la mère rimbe » (patrino rimbe laŭ la familia nomo) kaj precipe gvidanto sur la vojoj al la poezio ĉar la juna Arthur agnoskas sin mem poeto.

El tiu tempo nin atingis liaj unuaj versoj les Étrennes des Orphelins, Soleil et Chair kaj Ophélie. La poezia orientiĝo tiam klare estis tiu de la Parnasa skolo, la kolektiva revuo, la tiutempa Parnasse, iniciis Arthur Rimbaud, en la poezion de sia tempo. En letero skribita je la 24-a de majo 1870, sendita al la reprezentanto de tiu movado, Théodore de Banville, Arthur, tiam 16-jara, asertas voli fariĝi Parnasano aŭ nenio. Li kunsendas plurajn poemojn (Ophélie, Sensation, Soleil et chair), por ricevi subtenon de la eldonisto Alphonse Lemerre.

Lia poemo À la musique (Al la muziko), verkita aŭtune 1870, evidentigas lian malbonsenton vivi en Charleville.

Franclingva originalo Proza traduko

Sur la place taillée en mesquines pelouses,
Square où tout est correct, les arbres et les fleurs,
Tous les bourgeois poussifs qu'étranglent les chaleurs
Portent, les jeudis soirs, leurs bêtises jalouses
– L'orchestre militaire, au milieu du jardin,
Balance ses schakos dans la Valse des fifres :
– Autour, aux premiers rangs, parade le gandin ;
Le notaire pend à ses breloques à chiffres
Des rentiers à lorgnons soulignent tous les couacs :
Les gros bureaux bouffis traînent leurs grosses dames
Auprès desquelles vont, officieux cornacs,
Celles dont les volants ont des airs de réclames ;
Sur les bancs verts, des clubs d'épiciers retraités
Qui tisonnent le sable avec leur canne à pomme,
Fort sérieusement discutent les traités,
Puis prisent en argent, et reprennent : « En somme !... »
Épatant sur son banc les rondeurs de ses reins,
Un bourgeois à boutons clairs, bedaine flamande,
Savoure son onnaing d'où le tabac par brins
Déborde - vous savez c'est de la contrebande -
Le long des gazons verts ricanent les voyous (...)
(El Recueil de Douai)

Sur la placo tajlita en etanimaj razenoj,
Skvaro kie ĉio estas korekta, la arbroj kaj la floroj,
Ĉiuj spirmankaj burĝoj kiujn strangolas la varmoj
Portas, la ĵaŭdajn vesperojn, siajn ĵaluzajn stultaĵojn
– La militista orkestro, meze de la ĝardeno,
Balancas siajn ĉakojn1 en la Valson de la fifroj :
– Ĉirkaŭe, en la unuaj vicoj, paradas la dando ;
La notario pendas je siaj ĉifritaj brelokoj
Kunnazumaj rentuloj substrekas ĉiujn misnotojn :
La dikaj ŝvelaĉaj oficistoj kuntiras siajn dikajn edzinojn
Ĉe kiuj iras, kvazaŭ fifervoraj mahutoj,
Tiuj kies falbaloj aspektas kiel reklamoj ;
Sur la verdaj benkoj, kluboj da emeritaj spicvendistoj
Kiuj kirlas la sablon per siaj pomelbastonoj,
Seriozege diskutas la traktatojn,
Snufas el arĝento, kaj reekdiras : « Sume !... »
Dismetante sur sian benkon la rondaĵojn de siaj lumboj,
Helbutona burĝo, kun flandra ŝvela ventro,
Frandas sian onengon2 el kiu la tabako herbere
Superrandas - sciu estas kontrabandaĵo -
Laŭlonge de la verdaj razenoj ridaĉas la bubaĉoj (...)
(El la Kolekto de Douai)

1 ĉako : militista ĉapo, schako en la franca el la hungara csáskò
2 onengo : speco de pipo fabrikita en norfranca urbo Onnaing. El la franca lingvo onnaing

Tiam sentante tre profunde la tragedion de la Pariza Komunumo, la poeto-infano volas ekloĝi en Parizo. En la sama tago kiam Napoleono la 3-a kaj la imperia armeo eniras en Rethel, Arthur fuĝas de Charleville, al Parizo, kie li volas fariĝi ĵurnalisto. Ĉi aventuro finiĝas en la karcero de Mazas kaj la reveno al Charleville, kie lia patrino memorige punbatas lin meze de la quai Madeleine, apud la nuna Rimbaud Muzeo. Sed ĝi estas nur la komenco de longa serio da fuĝoj ĉar Arthur malsane bezonegas marŝadi kaj marŝadi por atingi alian mondon preter oceanoj kaj montoj ĉiam pli malproksimen. Paul Verlaine nomos lin : « voyageur loqué » (fivestita vojaĝanto).

Dum sia restado en Parizo Arthur, loĝis en februaro-marto 1871, ĉe Théodore de Banville. Sed ek de majo, Arthur en siaj leteroj nomitaj « de la vidanto » esprimis sian malsamecon, kaj aŭguste 1871, en sia parodia poemo Ce qu'on dit au poète à propos de fleurs (Kion oni diras al la poeto pri la floroj), malferme esprimas kritikon de la poetiko de Banville.

En sia perforta poemo L'orgie parisienne ou Paris se repeuple (La pariza orgio aŭ Parizo estas reloĝata), li akuzas la malkuraĝon de la venkintoj. Okaze de la malvenko de Francio kun Pruslando, lia poezio ankoraŭ pliradikaliĝas, ekzemple Vénus Anadyomène. Lia verkmaniero iom post iom ŝanĝiĝas. Rimbaud atingas ke li malŝategas la poezion de la Parnasanoj, kaj en la fama Letero al Paul DemenyLetero de la vidanto, li emfazas sian forĵeton de la « subjektiva poezio ». Ankaŭ en tiu sama letero li diskonigas sian propran poezian esploron : li volas fariĝi « vidanto », per « longa, grandega kaj elpensita malreguligo de ĉiuj sentoj  ».

[redaktu] Bohemio en Parizo

Tiel do Rimbaud, la superdotita lernanto, rifuzas reiri en la liceo, forkuras kaj drinkas absintaĵon. Li korespondadas en aŭgusto kaj septembro 1871 kun Paul Verlaine al kiu li estis sendinta kelkajn poemojn. Fine ĉi lasta, laŭ peto de Rimbaud, invitas lin Parizen : « Venez chère grande âme, on vous appelle, on vous attend ! » (« Venu kara granda animo, oni vokas vin, oni atendas vin ! »). Rimbaud alvenas kun enkonduka vorto la famegiĝonta Le Bateau ivre (La ebria ŝipo) kiun li deklamas antaŭ la amikoj de Verlaine kaj ekloĝas ĉe sia protektanto, ne sen konfliktoj kun ties edzino. Ambaŭ fariĝas gejaj amantoj kaj ekvivadas skandalan kaj vageman vivon, interpunkciatan de tumultaj kaj drinkemaj vesperoj ĉe Cercle des poètes Zutiques (Cirklo de la "peĉaj" poetoj - zutique estas malkutima vorto en la franca konstruita el la krivorto "zut !" esprimanta spitiĝon, - esperante : peĉ !- ). Li tiam estas 17-jara.

Ĉi tumulta ligiteco finiĝas per fiasko : en 1873, ambaŭ amantoj estas en Londono. Verlaine subite forlasas Rimbaud asertante ke li volas rekuniĝi kun sia edzino, decidita, se ŝi ne konsentus, enpafi al si kuglon en la kapon. Li loĝas en hotelo en Bruselo. Rimbaud revenas al li, persvadita ke Verlaine ne kuraĝos mortigi sin mem. Dum Rimbaud intencas forlasi lin, Verlaine ebria pafas dufoje al sia amanto, vundante lin malgrave ĉe la manradiko. Verlaine estis juĝita pro tio kaj kondamnita al enkarcerigo. Verlaine restadas du jarojn en karcero en Mons. Dume Rimbaud reiras al la familia farmo en Roche (Ardennes) kie li verkas Une saison en Enfer ("Sezono en infero").

Une saison en Enfer estas halucina biografio de la vivvojo de Rimbaud. La ĥaosan stilon senĉese trairas tuta aro da internaj voĉoj. Rimbaud krie esprimas sian suferadon, sian intiman spertadon : li estas kompreninta ke li ne povas « ŝteli la fajron » por si sola. « Arda pacienco » nepras por ke la malvenko ne estu definitiva. Sed deziri forgesi « la Inferon » signifas perfidi la homaron. Tamen en la neeltenebla soleco en la urbo, laceco ĉirkaŭpremas la junan poeton.

Regule afazia aŭ trairita de hatokrioj kontraŭ la Eklezio, kontraŭ la socio de la 19-a jarcento kiu enfermas la inidviduon, Rimbaud konigas siajn malsukcesojn : amaj malsukcesoj, kaj oni povas pensi pri lia rilatado kun Verlaine, sed ankaŭ ke por li « amo estas reinventinda ». Ankaŭ malsukceso estas lia klopodo de Vidanto : li estas estulo kiu sola volis damni sin por retrovi la veran sencon de la poezio.

La poemoj poste verkitaj, preskaŭ ĉiuj tiuj Iluminaĵoj finiĝas kun la entrudiĝo de « la realeco malglate stringebla ». Tiel do li eksilentas 21-jara ĉar li finfaris ĉion, kion li kapablis, en la « dezerto kaj la nokto » kiuj ĉirkaŭas lin. Li de tiam ekscias ke sola la poezio ne povas ŝanĝi la vivon.

[redaktu] La afrika aventuro

24-jara la juna poeto forlasas la mondon de la literaturo kaj de la salonoj por ekvivi aventuron kiel kuracilo al la enuo, alŝipante al landoj kun revigaj nomoj (Jemeno, Ĝibuto, Etiopio, Eritreo), sed kiuj estos nur la kadro de longa persona drivado en kiu li fine perdiĝas.

Alveninte en Adeno li kandidatas kiel manlaboristo, simpla laboristo. La 7-an de aŭgusto 1880 li fariĝas submastro de la kafoapartigistinoj de la kompanio Bardey. En tiu tempo la haveno Mokha prosperis dank' al la kafokomerco.

Decembre 1880 li alvenas en Harar (Abisinio), la 99-minareta urbo. Legendo rakontas ke li estus inter la unuaj okcidentuloj kiu eniris ĉi islaman sanktan urbon. Li fariĝas administranto de komerca kontoro kaj komercas eburon kafon felojn oron kiun li vendas kontraŭ teksaĵoj el Liono kaserolojn kaj bagatelaĵojn. Li ankaŭ komercis armilojn, ĉar la regionon skuas multaj konfliktoj. Tamen la legendo laŭ kiu Rimbaud estus sklavisto estas falsa : la nura vero estas ke li petis en 1889 paron da gesklavoj de amiko por sia propra servo - kaj tamen neniam havis.

Tamen en Harar kiel aliloke Rimbaud daŭre enuadas kaj en unu el la leteroj kiun li sendis al sia familio, li diris : « Mi multe enuas, daŭre ; mi eĉ neniam konis iun ajn kiu same enuus kiel mi. »

En 1891 li estas revenigita patrujen : tumoro ekis ĉe genuo kaj li devis esti amputita. La 24-an de julio 1891 li atingas la stacidomon de Vocq (je 3 kilometroj de Roche), kun lambastono kaj sia nova ligna kruro. Sed ĉar la gangrenon oni ne povis esti tute haltigi, li reforiras unu monaton poste per trajno por havi belan morton (« faire une bonne mort » ) en Marsejlo kie li mortis la 10-an de novembro 1891, 37-jara kruele suferante kaj kuracite de sia plijuna fratino Isabelle. Sur sia mortolito, li petegis ke oni reenŝipigu lin por reiri al Suez.


Lia amiko Paul Verlaine resumis unufraze la vagojarojn de Rimbaud :

« (...) il ne fit plus rien que de voyager terriblement et de mourir très jeune. »
« (...) li nenion alian plu faris krom terure vojaĝadi kaj morti tre juna. »

[redaktu] Lia alporto al la poezio

Kial lia aparta stilo, lian absolutan serĉon de la esenco de la poezio tiom resonegis ?

Unue ĉar la stilo de Rimbaud donas universalan ekzemplon de spertado de la limoj, ĉiu dum sia vivo sentinte la ribelon kiun la malbenita poeto, malferlinte ĉiujn ligŝnurojn, pelas ĝis ties klimakso dum la ordinara homo kontentiĝas fridotime loki ĝin sub socian maskon.

Rimbaud ankaŭ inventis novan lingvaĵon, lau sia deziro : « animo por la animo, resumante ĉion, parfumojn sonojn kolorojn, pensoj alkroĉante pensojn kaj tirante » (Lettre du voyant). Neniu detalega priskribo : formo, karna perforto en lumega koloro. Per liaj vizioj la estuloj la objektoj ekvivas kaj unuiĝas en la vivo de la bildo. Tiu nova poezia vortumo forigis la normojn de la civilizo kaj de la socia determinado.

Kun li poezio enhavas la kolorojn de la muziko kaj de la pentrarto, la movon de la danco kaj de la sonĝo. Li deziris ke « teruraj laboristoj » postsekvu lin. Kaj ja aperis Jarry, Artaud, Vitrac kaj la Surrealistoj, ne flankenlasante la poetojn de "le Grand Jeu" ("la Granda Ludo") kaj René Daumal, aŭ Henri Michaux ! Kiel la Ebria Ŝipo (Le Bateau ivre), ili sinkis en la fundon de la nekonato, malfermante la vojon al la nuntempa poezio.

[redaktu] Monumentoj

La homo kun plandumoj antaŭe (L'homme aux semelles devant, de Jean-Robert Ipousteguy (1984)
Pligrandigu
La homo kun plandumoj antaŭe
(L'homme aux semelles devant, de Jean-Robert Ipousteguy (1984)


Mendita de la Prezidento Mitterrand la statuto "L'homme aux semelles devant" videblas sur la placo de l'Arsenal en Parizo. La skulptisto Jean-Robert Ipousteguy distranĉis ĝin al du pecoj por esprimi la surprizigan destinon de la poeto daŭre antaŭentirita al aliloko. Jen kio klarigas la titolon L'homme aux semelles devant (la homo kun plandumoj antaŭe) kio ankaŭ estas aludo al la nomo kiun donis Verlaine : « l'homme aux semelles de vent »("la homo kun ventoplandumoj", franclingve la du esprimoj aŭdiĝas ekzakte same).

[redaktu] Verkoj

  • Une saison en enfer (1873)
  • Les Illuminations (1886)
  • Reliquaire, poésies (1891)
  • Poésies complètes (1895)
  • Lettres, Egypte, Arabie, Ethiopie (1899)
  • Œuvres, vers et proses (1912)
  • Les Mains de Jeanne-Marie (1919)
  • Stupra (1923)
  • Le Cœur sous une soutane (1924)
  • Lettres de la vie littéraire (1870-1875)
  • Vers de collège (1932)
  • Album zutique (1943)
  • Lettre du baron de Pedechèvre (1949)
  • Voyelles, Oraison du soir, Les assis, Les effarés, Les chercheuses de poux, Bateau ivre, Premières communions, unue aperis en Les Poètes Maudits de Verlaine (1884)

[redaktu] En esperanto

Legeblas

[redaktu] Bibliografio

[redaktu] franclingve

  • Œuvres complètes, correspondance, d'Arthur Rimbaud (eldono de Louis Forestier), Robert Laffont, coll. « Bouquins », Paris, 1998 ;
  • Yann Hureaux, Un ardennais nommé Rimbaud, eld. La Nuée Bleue / L'Ardennais ;
  • Jean-Luc Steinmetz, Arthur Rimbaud : une question de présence : biographie, Tallandier, coll. « Biographie », Paris, 2004 (ISBN 2-84734-194-3) ;
  • Alain Borer, Rimbaud en Abyssinie, Seuil, kolekto « Fiction & Cie », Paris, 1984 (ISBN 2020069911) ;
  • Rimbaud Ailleurs, nuntempaj fotoj kaj konversacioj de Jean-Hugues Berrou, malnovaj tekstoj kaj dokumentoj de Jean-Jacques Lefrère kaj Pierre Leroy, kunlaboris Maurice Culot, Fayard, Paris.

[redaktu] Eksteraj ligoj

Vikifontoj havas tekstojn rilatajn
Vikicitaro enhavas citaĵojn por tiu ĉi artikolo.
Komunejo
La Vikimedia Komunejo havas dosierojn rilatajn al


[redaktu] franclingve