Dimanĉo

El Vikipedio

Dimanĉo, laŭ juda kaj kristana tradicioj la unua tago de la semajno, en la romia planeda semajno la dua tago. Rompante la kristanan tradicion, la International Organization for Standardization, mallongigite ISO, deklaris la dimanĉon lasta tago de la semajno ekde la 1-a de Januaro 1976 (por la ekonomie-teknika sfero).

En Esperanto, la nomo venas el la franca dimanche, kiu siavice venas de la latina [dies] dominicalis, [tago] sinjora aŭ tago de la Sinjoro (dominus estas sinjoro en la latina). El tiu latina adjektivo venas la vortoj domingo kaj domenica ankaŭ.

Pli malnova nomo por la tago estis dies solis, tago de la suno, el kiu venis la vortoj Sunday kaj Sonntag.

Dimanĉo estas la ripoztago en la plejparto de kristanaj tradicioj. Tio komenciĝis en la frua epoko kiam la plejparto de kristanoj estis konvertintaj nejudoj, do ili daŭre festis la biblian judan ŝabaton en sabato kaj la nejudan [nehebrean] ripoztagon en la "oka tago", dimanĉo. La judoj kaj la judaj kristanoj daŭris observi la ŝabaton en sabato.

En la 2-a jarcento, kristanoj plejparte Diservis je dimanĉo kaj ne observis la judan ŝabaton, kiun ili rigardis kiel parto de la Leĝo de Moseo: kristanoj fidis al Jesuo Kristo, ne al la Leĝo de Moseo, por esti savitaj. Sed en la 2-a jarcento, dimanĉo ne klare estis tago de ripozo: anstataŭ, dimanĉo ŝajne laŭgrade fariĝis tago de ripozo dum la periodo de 200-500. Kristanoj diservis je dimanĉo ĉar tiu estis la tago de la releviĝo de Kristo el la mortintoj. La rusa vorto por dimanĉo estas воскресенье, esperante "releviĝo".

En pluraj plejparte kristanaj landoj kaj urboj, negoco estas resktriktata aŭ malpermesata dimanĉe pro observo de la ripoztago. Dimanĉo estas la ripoztago de la kristana majoritato kaj sabato (aŭ la ŝabato) estas la ripoztago de la kristana minoritato. En anglalingvaj landoj iuj personoj nomas neekzakte dimanĉon "ŝabato" aŭ "kristana ŝabato". Tiu ĉi etikedo por la dimanĉa kult- kaj ripoztago estas historie misnomo. Etimologie havas la du vortoj "sabato" kaj "ŝabato" la saman originon (el hebrea ŝabbat). En la itala lingvo "sabato" signifas aŭ ŝabatosabato, neniam dimanĉo. En la itala kaj la esperanta "sabato" estas bedaŭrinde dusenca, la senco estas aŭ sabato (Saturday en la angla, Samstag/Sonnabend en la germana, samedi en la franca) aŭ ŝabato (Sabbath en la angla, Sabbat en la germana, sabbat en la franca).

La hebrea vorto "ŝabbat" verŝajne originas el la babilona "ŝappatu", kiu iam signifis "plenluno", poste ĉiujn el la kvar lunaj fazoj, kiuj estis ripoztagoj. Ĉirkaŭ ĉiun sepan tagon do okazis tia lunfesto. Iam la festotagoj ne plu sekvis la lunofazojn, sed oni enkondukis fiksan septagan ritmon. La babilona kalendaro pluvivas en la hebrea. Ankaŭ la monataj nomoj estas tre similaj; jen listo de la babilonaj monatonomoj kaj enkrampe la hebreaj: Taŝritu (Tiŝri), Kislimu (Kislev), Ahrasamna (Ĉeŝvan), Tebetu (Tebet), Ŝabatu (Ŝevat), Addaru (Adar), Nisannu (Nisan), Aiaru (Ijar), Simanu (Sivan), Duzu (Tammus), Abu (Ab), Ululu (Elul). La simileco estas vere okulfrapa.

En Nordameriko dimanĉo estas la unua kalendara tago de la semajno (la dua tago de la semajnfino). En kontinenta Eŭropo (Francujo, Germanujo) kaj en aliaj mondpartoj, dimanĉo estas la sepa kalendara tago de la semajno.

Dimanĉo sekvas sabaton kaj antaŭvenas lundon. Vidu: Gregoria kalendaro.

Vidu ankaŭ: Justino Martiro, Ebionitoj, sanga dimanĉo