Antoni Grabowski
El Vikipedio
Antoni GRABOWSKI - Naskiĝis la 11-an de junio 1857 en Nowe Dobre apud Chełmno kaj mortis la 4-an de julio 1921 en Varsovio. Li estis pola kemia inĝeniero kaj frua Esperanto-aktivulo, kiu precipe per siaj tradukoj grave influis la evoluon de la Esperanta literatura lingvo.
Enhavo |
[redaktu] Eduko kaj profesio
Baldaŭ post lia naskiĝo la familio transloĝiĝas de Nowe Dobre al Toruń. Pro nesufiĉaj vivrimedoj Antoni jam en aĝo dek-kelkaj jaroj, tuj post fino de la baza lernejo, devas komenci labori. Tamen lin plu pelas grandega lernvolo; sen ies helpo li aŭtodidakte preparas sin al la ekzameno por aliro de gimnazio. Tiun ekzamenon li pasas kun elstaraj rezultoj. Dum la sekva lernado en la toruna gimnazio "Nikolao Koperniko" li atingas bonegajn rezultojn, per siaj abundaj scioj li superas la samaĝulojn; sekve oni sendas lin du fojojn en pli altan klason. En la septembro de la jaro 1879 li finas la gimnazion. Baldaŭ poste pliboniĝas la financa situacio de la familio. GRABOWSKI nun studas filozofion kaj natursciencojn en la Universitato de Vroclavo. Poste li studlaboras kiel inĝeniero pri kemio en Zawiercie kaj en diversaj lokoj, kiuj nun apartenas al Ĉeĥio, post kio li iĝas estro de teksaĵ-fabriko en Ivanovo-Voznesensk (rusa urbo 250 km nordoriente de Moskvo).
Dum tiu tempo li daŭre profunde studas kemiajn problemojn. Liaj multaj teknologiaj inventoj faras lin pli vaste konata inter fakuloj en la tuta Eŭropo. GRABOWSKI publikigas multajn fakajn artikolojn. Siajn inventaĵojn li priskribas interalie en la revuoj "Chemik Polski" kaj "Przegląd Techniczny". Li tradukas tiutempe elstaran libron pri kemio, verkitan de Ira Remsen, el la angla al la pola kaj poste iĝas membro de komitato, kies tasko estas ellabori polalingvan teknikan terminologion. Kelkajn jarojn pli malfrue, en la jaro 1906, aperas lia "Słownik chemiczny", la unua kemia vortaro por poloj.
[redaktu] Esperanto kaj literaturo
Jam dum sia universitata tempo Antoni GRABOWSKI evoluigas profundan interesiĝon pri literaturo. Li estas membro de la Literatura Slava Societo (Towarzystwo Literacko-Słowianskie) en Vroclavo. Sed GRABOWSKI entuziasmiĝas ne nur por la polaj lingvo kaj literaturo; iom post iom li lernos respektindan nombron da lingvoj kaj fariĝos vera poligloto. Pli poste li parolos krom la pola 9 pliajn lingvojn kaj aldone li regos minimume 15 pasive. Antaŭ tiu fono ne mirigas, ke la studento GRABOWSKI interesiĝas ankaŭ pri la ideo de lingvo internacia. Tiun ĉi rolon tiam pretendas Volapuko, do li lernas ĝin. Kiam GRABOWSKI vizitas Johann Martin Schleyer, la aŭtoron de la lingvoprojekto, montriĝas, ke eĉ tiu ne kapablas flue paroli Volapukon. Evidente ĝi ne taŭgas por ĉiutaga praktika uzo. Finfine ambaŭ interparolas germane. Post tiu ĉi elreviĝo GRABOWSKI tuj ĉesas okupiĝi pri Volapuko. Tamen li ne rezignas pri la ideo de internacia planlingvo.
En la jaro 1887 li aĉetas kaj trastudas la freŝe aperintan libreton "Dr-o Esperanto. Internacia Lingvo. Antaŭparolo kaj plena lernolibro", en kiu L. L. Zamenhof prezentas sian lingvoprojekton, kiu baldaŭ konatiĝos sub la nomo "Esperanto". Forte impresita de ties travidebla strukturo kaj surprize rapide akirebla esprimkapablo li vojaĝas al Varsovio kaj vizitas ZAMENHOF, en tiu tago okazas inter ili la unua buŝa dialogo en Esperanto.
Same kiel ZAMENHOF, Antoni GRABOWSKI plene konscias pri la signifo de la literaturo en la evoluo de lingvoj kaj despli de Esperanto, kiu ekpaŝas sur la vojo de lingvoprojekto al lingvo plene funkcianta en ĉiuj sferoj de la vivo. GRABOWSKI jam baldaŭ ekagas; 1888 aperas lia traduko de "La neĝa blovado" de Aleksandr Puŝkin. En la jaro 1889 sekvas "La gefratoj" de Johann Wolfgang von Goethe.
Komence de la 1890-aj jaroj GRABOWSKI estas malkontenta pro la malrapideco de la disvastiĝo de Esperanto. Li kredas, ke ĝin kaŭzas malperfektaĵoj de la lingvo. Sekve li pledas por reformoj, eĉ ellaboras propran lingvoprojekton, sed en la voĉdonado de la jaro 1894 li voĉdonas kontraŭ reformoj kaj ekde tiam adheras al la lingva bazo, la t.n. Fundamento de Esperanto.
Kiam en 1904 fondiĝas Varsovia Societo Esperantista GRABOWSKI iĝas ties prezidanto. Post la transformiĝo al Pola Esperanto-Societo en 1908, li prezidas longe plu. Ekde la sama jaro li direktoris en la gramatika sekcio de la Akademio de Esperanto. Samtempe li publikigas artikolojn kaj prelegas pri Esperanto kaj organizas kursojn.
En la jaroj 1908-1914 GRABOWSKI kiel la unua gvidas Esperanto-kursojn en kelkaj lernejoj de Varsovio. Jam en artikolo el la jaro 1908 li atentigas pri la propedeŭtika valoro de Esperanto. Interalie li montras per konkretaj ekzemploj, kiagrade la antaŭa lerno de Esperanto helpas lerni la francan kaj latinan lingvojn (fakto tiutempe tre surpriza por la publiko).
La antologio "El Parnaso de Popoloj", kiu aperas 1913, estas kolekto de 116 poemoj, kiuj reprezentas 30 lingvojn kaj kulturojn; 6 estis originale verkitaj en Esperanto, 110 tradukitaj.
Dum la unua mondmilito GRABOVSKI , jam malsana, restadas solece en Varsovio, sen siaj familianoj, kiuj fuĝas al Rusio. En tiu ĉi situacio li tradukas la polan patriotan epopeon Sinjoro Tadeo de Adam Mickiewicz. Ĝin GRABOWSKI rekreas formfidele, elprovas latentajn eblojn de la planlingvo kaj tiel donas gravajn impulsojn al la plua evoluo de la esperantlingva poezio.
Post la morto de Zamenhof li vivas tre soleca, kaj pli kaj pli turmentas lin ankaŭ lia kormalsano, kiun li ne povas konvene kuracigi pro liaj premaj financaj cirkonstancoj. Kiam post la fino de la milito lia familio revenas, li jam estas preskaŭ elĉerpita korpe. Tamen seninterrompe li laboras plu por E, ĝis sia subita morto pro koratako en la jaro 1921.
[redaktu] Verkoj
Originalaj poemoj:
- La tagiĝo
- La reveno de l' filo
- Sur unu kordo
- La pluva tago
- Al la semanto
- Jubilea kantato
- Saluto el Varsovio
Antologioj - tradukoj kaj originalaĵoj:
- La liro de la esperantistoj - poemkolekto - 1893 >recenzo
- El Parnaso de Popoloj - poemkolekto
Tradukoj:
- La gefratoj de Johann Wolfgang von Goethe - 1889
- Mazepa la dramo de Juliusz Słowacki
- Halka la opero de Stanisław Moniuszko
- Sinjoro Tadeo de Adam Mickiewicz
- La neĝa blovado de Aleksandr Puŝkin - 1888
- En Svisujo de Juliusz Słowacki
- Ŝi la Tria de Henryk Sienkiewicz
- Pekoj de Infaneco de Bolesław Prus
- Consilium Facultatis de Fredo
Aliaj:
- Kondukanto internacia de l' interparolado
- Granda Vortaro Pola-E kaj E-Pola
Artikoloj:
- Esperanto kiel propedeŭtiko de lingvoj, Pola Esperantisto, 1908
[redaktu] Pri li
[redaktu] Publikigaĵoj
- Zofia Banet-Fornalowa: Antoni Grabowski — eminenta Esperanto-aganto,
Czeladź, Hejme, 2001, ISBN 83-907637-2-9, (140 p.) >recenzo 1 >recenzo 2 - Julius Glück: El la klasika periodo de Esperanto. Antoni Grabowski kaj K. Bein (Kabe).
Pro Esperanto, Vieno, 1989 (36p.) >recenzeto - Andrzej Warszawski: Antoni Grabowski kaj kemio. Bydgoszcz, 1991.
- Andrzej WARSZAWSKI: Kontribuo de Antoni Grabowski al pollingva kemia nomenklaturo. (13 p)
[redaktu] Komentoj
"La grandaj atingoj en poezio en tiu frua epoko okazis ĉefe sur la tereno de tradukitaj verkoj, ĉar tradukaĵoj ja etendis la terenon de la lingvo (ne nur la leksikon, sed ankaŭ la strukturajn strategiojn disponeblajn al la uzantoj) kaj enportis spertojn kaj literaturajn formojn antaŭe nekonatajn. Rigardante preter la "spirito de la lingvoj Eŭropaj" (por uzi la Zamenhofan vortumon), Antoni Grabowski trovis per siaj tradukoj latentojn en la morfologio de Esperanto."
Humphrey R. Tonkin: Esperantologio eksogena kaj endogena en Studoj pri interlingvistiko
[redaktu] Komparu kun:
L. L. Zamenhof ~ Kabe ~ Fondaĵo Antoni Grabowski
[redaktu] Eksteraj Ligoj
En la literatura retejo de Don Harlow:
Aliloke:
[redaktu] Citaĵo el Enciklopedio de Esperanto (1933)
![]() |
![]() |
|
![]() |
|||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Antoni GRABOWSKI, polo, inĝeniero. Nask. 11 jun. 1857 en Nowe Dobre (Pomeranio); mortis 4 jul. 1921 en Varsovio. La inĝenieran diplomon li akiris en Breslau. Post laborado en kelkaj polaj urboj li ekloĝis definitive en Varsovio. Fervorulo de sia profesio. De li aperis traduko de ĥemia verko de l' anglo J. Remsen kaj Pola Teknika Vortaro. - Esperanton li ekkonis en 1887. Inter li kaj Zamenhof okazis la unua esperanta konversacio. Li perfekte parolis ankaŭ Volapukon, kaj vizitis ankaŭ pastron Schleyer (dum tiu ĉi vizito evidentiĝis, ke mem la aŭtoro ne estras tute sian malfacilan lingvon).
Granda poligloto: li posedis pli-malpli ĉ. 30 lingvojn. Dum kelkaj jaroj li estis unu el la ĉefoj de la reforma movado, serĉante la kaŭzon de la malrapida disvastigo de Esperanto en ĝia malperfekteco. Sed post la decida voĉdono en 1894, li definitive rekonis, ke la ĝenerala akcepto, sen rezonado, estas multe pli grava ol la perfekteco cetere senfine pridiskutebla. "Tablo - li diris - devas esti nomata tablo ne pro ia logika aŭ alia rezono, sed tute simple pro tio, ke tiel volis Zamenhof; se li estus volinta ĝin nomi tiŝo, ni ĉiuj akceptus tiun ĉi vorton..." Kaj de tiam li restis fidela fundamentano, ĝis sia morto. G. vigle partoprenis en la E-movado: ekde 1904 li estis prezidanto de la Varsovia ES; kiun, plenan de disopiniantaj korifeoj, plurfoje savis de la disfalo lia aŭtoritato kaj diplomatio. En 1908 li okupis la prez.-econ de la tiam fondita PES kaj tenis dum sia tuta vivo ĉi tiun postenon, tre delikatan kaj ĝenan, parte pro la politikaj cirkon-stancoj, parte pro la internaj disfaligemaj tendencoj. Dum la milito, li, kiel germana regato, devis forlasi Varsovion. Reveninte dum la germana okupacio, li trovis sian domon malplena: liaj familianoj formigris en Rusujon. Tiam, en la dezerta domo, li komencis kaj finis la tradukon de Sinjoro Tadeo, kiu laboro estis la sola konsolo, krom liaj oftaj kaj longaj vizitoj al Zamenhof. Post la morto de Zamenhof li iĝis tre soleca, kaj pli kaj pli turmentis lin ankaŭ lia kormalsano, kiun li ne povis konvene kuracigi pro liaj premaj financaj cirkonstancoj. Kiam lia familio revenis, li jam estis preskaŭ elĉerpita korpe. Tamen seninterrompe li laboris plu por E, ĝis sia subita morto (lin mortigis kor-atako antaŭ la montrofenestro de E-a librovendejo). Kiel lingvisto, G. prezidis la gramatikan sekcion de la Akademio. Ĉi tiun taskon li plenumis kun granda kapablo, kiun Wüster prave nomas "vivonaska intuicio". Li estas verkinto de Granda Vortaro Pola-E kaj E-Pola. - Plej grava, tamen, estas lia literatura kaj precipe tradukpoezia agado. Liaj prozaj tradukoj relative estas malmultnombraj: en ili ni trovas la saman klaran, simplan, perfektan stilon, kiel ĉe Kabe. - Tiom pli ampleksa estas lia tradukpoezia verkado. El ĝi elstaris la internacia poemantologio Parnaso de Popoloj kaj precipe Sinjoro Tadeo, epopeo de Miczkiewscz, en formfidela traduko; ĉi lasta estas unu el la plej grandaj fortostreĉoj de la E-a traduk-arto, per ĝi G. fariĝis vere la patro de la E-a poezio. - En ĉi tiu libro G. estas kuraĝa evoluiganto de la poezia lingvo E-a. Frue li rekonis, ke lingvo, kiu pretendas havi poezion, ne povas esti vortmalriĉa, do li ne timis la enkondukon de novaj vortoj. Lia vorto-trovemo estas plej ofte tre feliĉa: el la 209 neologismoj de Sinjoro Tadeo pli ol la duono eniris la Plenan Vortaron de SAT, kaj 25 iĝis de tiam oficialaj. Ankaŭ cetere li estas kuraĝa tornisto de l' lingvo, kelkaj liaj trovaĵoj (ekz. "ĉi" anstataŭ "ĉi tiu", senpera verbigo de substantivoj kaj adjektivoj, ablativa uzo de e-finaĵaj substantivoj ktp.) iĝis ĝenerale uzataj de la E-aj poetoj. Lia rimtrova preteco estas granda, li ofte uzas rimojn spritajn, majstras la versteknikon. (De li devenas la vorto adasismo por la sufiksrimoj). - Oni povus eble diri, ke li estas plie lingvo- kaj versartisto ol poeto, ke li ofte kontentiĝas je la forma solvo, lasante forgliti la pli intiman senton, ke lia lingvo-majstreco ofte majstras ankaŭ lin mem; kaj pro tio li kelk-foje laciĝas - sed eĉ la plej severa kritiko devas eksilenti antaŭ pluraj partoj de Sinjoro Tadeo (la Tempesto, la Ĉaso, la Koncerto de Jankjel, la Litva Praarbaro ktp.), kiuj ĉiam apartenos al la plej belaj paĝoj de nia tradukpoezio. Lia originala poezio estas malampleksa, sed oni devas mencii la faman "Tagiĝon", kvazaŭ duan himnon esperantan, kaj la kortuŝan "La reveno de l' filo". Verkoj krom la menciitaj:
(Laŭ informoj de E. Wiesenfeld.) Kálmán Kalocsay. |
Ĉi tiu artikolo estas akceptita en la liston de elstaraj artikoloj.
[redaktu] Vidu ankaŭ jenon:
![]() |
Ĉi tie estas aldonaj eksteraj ligiloj por la artikolo. Vi povas helpi al Vikipedio se vi elektos la taŭgajn eksterajn ligilojn kaj metos ilin en la artikolon. |