Amazona arbaro

El Vikipedio

Brazilo


Amazonio
Pligrandigu
Amazonio
Pligrandigu
Manatoj
Pligrandigu
Manatoj

Amazona Arbaro (nomata ankaŭ selvo aŭ hileo), la plej vasta tropika pluvarbaro en Tero, ĝi estas tiel larĝa kiel Atlantiko inter Afriko kaj Sudameriko kaj kovras Amazonion. Ĝi estas tre bunta komuno de arboj, arbustoj, palmoj, epitifoj kaj herboj kun la plej grandaj biologiaj specioj. Ĉi tie troviĝas ekzemple pli ol 4.000 specioj da arboj, 120.000 specioj florantaj kreskaĵoj kaj ĉirkaŭ 1.600 specioj de birdoj. En Amazono kaj ties alfluoj vivas ne nur 5.500 specioj de fiŝoj, sed en ties akvoj vivas ankaŭ kajmanoj, akvaj testudoj kaj al rivero akomodintaj mamuloj – dolĉakvaj delfenoj, riveraj lutroj kaj manatoj. Karakterizaj reprezentantoj de mamuloj de la pluvpraarbaro estas simioj malpoj, tapiroj, dazipoj, sovaĝaj porkoj pekarioj, grandaj roduloj kapibaroj kaj ursoj (Tremarctos ornatus).

La pluvarbaro estas loko de senĉesa batalo je lumo, tial estas tipa por ĝi etaĝa aranĝo. Ĝis metra alteco kreskas herboj, kvinmetran atingas arbustoj komune kun arbaj filikoj. La malsupra arba etaĝo kun mallarĝaj arbokronoj atingas altecon 10 – 20 metroj. En altecoj ĉirkaŭ la meza etaĝo kreas sinsekvan tegmenton de la pluvarbaro. Tiun superas sole unuopaj grandegaj arboj, karakterizaj de siaj tabulaj radikoj kaj arbokronoj, kiuj leviĝas ĝis alteco ĉirkaŭ 60 – 70 metroj.

Ankoraŭ komence de la 20-a jarcento la amazona pluvarbaro okupis ĉirkaŭ 5 milionoj km2. De duono de la 70-aj jaroj de la 20-a jarcento oni ĉi tie komencis masivan forarbarigo kaj jam estis hakita proksimume 10 % da devena areo (t. e. ankoraŭ restas 90% de praarbaro kaj oni povas diri, laŭ alia vidpunkto, ke amazoniaj landoj konservis 90% da amazonia arbaro kaj ne ke ili detruis 10% de ĝi). Pli ol 5.600 km longa aŭtostrado Transamazonica kunigis komencojn de navigeblaj sektoroj en alfluoj de Amazono kaj sekvas post ĝi pluaj vojdirektoj: BelemoBrazilo, Santaremo – Cuiabá, Manaus - Porto Velho. Laŭlonge laŭ la aŭtostradoj disvastiĝas areoj de plugtero por kulturado de maizo, sukerkano, kakao, juto kaj manioko. Hodiaŭ, Transamazonica preskaŭ ne plu ekzistas ĉar la arbaro reinvadis ĝin.

Multaj homoj pensas ke Amazonia arbaro restis dum miljaroj sen loĝantoj, sed homoj vivis en ĝi minimume ekde 5000 a. K. Partoj de l' arbaro, laŭ modernaj studoj, estis plantitaj de homoj en pasinta tempo. Tiuj pra-indiĝenoj plantus utilaj arbojn por ili, kaj divastigis specojn multajn kilomentrojn for de siaj originaj areoj.

Plinombriĝas ankaŭ loĝigo de Amazonio. Hodiaŭ ĉi tie vivas proksimume 10 milionoj da loĝantoj, duono el tio en grandaj urboj. Sed indiana loĝantaro iom post iom malaperas. Komence de la 20-a jarcento ties nombro estis taksita al 1 miliono, hodiaŭ ĉi tie restas proksimume 155.000 indianoj. Sed la taskoj pri la grandeco de la arbaro kaj la indiana loĝantaro en komenco de 20-a jarcento estas disputindaj, ĉefe ĉar oni ne havas certajn informojn pri la Amazonio en komenco de 20-a jarcento. Alie, en Brazilo oni povas deklari sin indiano (aŭ negra, aŭ blanka) laŭ vole. Tiel en 1991, en Brazilo nur 300 mil homoj deklaris sin indianoj, sed kiel aperis novaj leĝoj kiuj garintiis terojn al ili, en 2000, 750 mil homoj deklaris sin indianoj.