Daktilpalmo

El Vikipedio

Daktilpalmo
Daktilpalmoj en Sinajo, Egiptio
Pligrandigu
Daktilpalmoj en Sinajo, Egiptio
Taksonomio
Divizio: florplantoj (Magnoliophyta)
Klaso: Unukotiledonaj (Liliopsida)
Subkalso: ’’Spadikfloruloj’’ (Arecidae)
Superordo: Arecanae
Ordo: Arecales (Palmoj)
Familio Palmacoj (Arecaceae)
Genro: Daktilpalmoj (Phoenix)

La daktilpalmoj (Phoenix) kreskas en suda Azio kaj en Afriko, precipe en la Magrebo, kiel indiĝena genro de palmacoj (Arecaceae).

Tre grava estas la vera daktilpalmo (Phoenix dactylifera) kiu kreskas en la afrikaj oazoj. Ĝi estas tie la plej grava kulturplanto, kiu krekas ĝis 30 m alta kaj produktas la unuajn fruktojn en la 8-10-a jaro. La flortempo de la daktilpalmo estas februaro. La rikolto de la frukto kolektebla en novembro/decembro. La daktilpalmoj estas relative salbezonaj. La noblaj daktilpalmoj estas vegetative pliigitaj, t.e. oni plantas ilin ne per semado de kernoj, sed oni detranĉas la ĝermantajn flank-ŝosojn kaj enplantas ilin.

Enhavo

[redaktu] Historio

Daktilo apartenas al la unuaj fruktoj, kiuj estis ekkultivitaj. Gravis por tio, ke la palmo estas dioika (unuseksa planto). Unu palmo portas aŭ inajn florojn aŭ virajn polenojn. Se la vento faras la polenadon, tiam devas stari samnombra in- kaj malin-seksaj palmoj en la sama areo. Tiun rilaton tre frue ekkonis la loĝantoj de la oazo kaj ili polenadis permane la inajn florojn, tiel sufiĉis unu malina palmo je 50 inaj palmoj.

[redaktu] Fruktoj

La daktilpalmo produktas tre sukan, sukerriĉan kaj parte farunan, dikkarnan frukton (daktilo), kiun oni povas konsumi freŝe aŭ prem-prilabori (dezerta pano, daktilpano). La daktiloj evoluas en tielnomataj umbeloj, en kiuj pendas ĉe la inaj plantoj kun multaj 3-6 centimetrojn longaj, de flavaj ĝis ruĝbrunaj fruktoj. Oni povas rikolti ĝis 60 kg daktilojn je palmo.

[redaktu] Daktilo kiel nutraĵo

Daktiloj havas grandan entenon je facile digestebla sukero kaj proteino, kiuj havas grandan nutrovaloron kaj estas ĝenerale malpli ŝarĝaj por la digestado. La daktiloj havas grandan enhavon je vitamino C, vitamino D, vitaminoj el la B-grupo kaj kalcio kaj fosforo. 100 g da freŝa daktilo enhavas 230 kcal (960 kJ). 100 g sekigita daktilo enhavas 270 kcal (1.130 kJ).

[redaktu] Daktilproduktoj

Krom la kutima utilo kiel grava baznutraĵo en la disvastiĝa areo, oni povas fari el la daktilo palmovinon aŭ daktilmielon. Kiel ĉe la fruktospecioj, oni distingas diversajn kvalitojn kaj daktilfruktojn.

[redaktu] Specioj

La genro entenas ĉ. 17 speciojn. Kelkaj el ili:

  • Phoenix acaulis
  • Kanaria daktilpalmo (Phoenix canariensis)
  • Vera daktilpalmo (Phoenix dactylifera)
  • Phoenix farinifera
  • Phoenix humilis
  • Phoenix loureirii
  • Mangrova daktilpalmo (Phoenix paludosa)
  • Cejlona daktilpalmo (Phoenix pusilla)
  • Senegala daktilpalmo (Phoenix reclinata)
  • Phoenix robusta
  • eta daktilpalmo (Phoenix roebelenii)
  • rifa daktilpalmo (Phoenix rupicola)
  • Arĝenta daktilpalmo (Phoenix sylvestris)
  • Kreta daktilpalmo (Phoenix theophrastii)

[redaktu] esprimoj

la araba lingvo distingas inter la esprimoj:

  • kimri (nematura)
  • khalal (granda kaj malmola)
  • rutab (matura kaj mola)
  • tamr (matura kaj sunsekigita)

[redaktu] daktilspecoj

  • amer (amir) hajj
  • barhee (barhi) (el la araba barh, varmega vento)
  • deglet nour
  • derrie (dayri) – el suda Irako
  • empress
  • halawy ("dolĉa")
  • hayany – el Egiptio (Hayany estas vira persona nomo)
  • iteema – kutima el Alĝerio
  • khadrawy (arabe pri verdo)
  • khalasah
  • maktoom
  • medjool (arabe: nekonata – originale el Maroko, nun plej ofte el Usono
  • sayer (arabe: 'komuna')
  • thoory
  • zahidi

[redaktu] Daktilprodukto kiel ekonomia branĉo

La tutmonda rikolto je datenoj de Monda Nutraĵa Organizaĵo estas ĉ. 7 milionoj da t (2003).

La ĉefaj kultivlandoj:

[redaktu] Prezo de la daktilfrukto en la pomalgranda komerco

Decembre de 2004, la prezo de pakaĵo (500 g) kostis en Germanio de 2,20 ĝis 4,15 Eŭroj.

Komunejo
La Vikimedia Komunejo havas dosierojn rilatajn al