Britujo:Esperanto-movado

El Vikipedio

EdE-B

Britujo. La angla lingvo estas unu el la plej disvastigitaj, kaj en Britujo, krom en partoj de Kimrujo kaj Norda Skotlando, ĝi estas ĉie parolata. La bezono je int. lingvo ne estas tiel multe sentata en Britujo kaj en la Brita imperio, kiel ekz. en multaj partoj de Eŭropo, kie la lingva diverseco estas pli evidenta. La brito havas reputacion ne esti bona parolanto de alilandaj lingvoj, spite la fakton, ke klasikaj kaj modernaj lingvoj estas bone instruataj en ĉiuj lernejoj. Tamen en tiu ne promesplena kampo E forte enradikiĝis. Ĝia fortika kaj solida stato en B. estas rezulto de persista klopodado de kelkaj pioniroj, kies organizemo, ordemo, sindediĉo kaj entuziasmo kunmetis por ĝi firman fundamenton.

Kvar monatojn post la apero de la "Unua Libro" de Z (jul. 1887) artikolo en la Londona ĵurnalo "St. James's Gazette" pri lingvo nomata "Internacional" inventaĵo de d-ro E, altiris la atenton de juna irlandano, studento de lingvistiko en la Universitato de Oxford, Richard H. Geoghegan, kiu havigis al si la lernolibron por germanoj, (N-ron 4 el la "Biblioteko"). Lerninte la novan lingvon, li tradukis ĝin por anglolingvanoj, kaj ĝi poste aperis kun la titolo "D-r E-s Int. Language Introduction and Complete Grammar, English Edition, by R. H. Geoghegan, 1889". Poste li tradukis anglen la lernolibron de Trompeter kaj aliajn verkojn.

Sed estis en la Jorkŝira urbo Keighley, kie E atingis sian unuan grandan sukceson. Tie Joseph Rhodes, loka ĵurnalisto, faris en la komerca ĉambro la unuan prop. paroladon pri E en Anglujo kaj en nov. 1902 kun John Ellis, starigis la unuan E Societon en Granda Britujo. Li fariĝis prez., kaj Rhodes sekr. En la sama monato en la domo de d-ro O'Connor en London kunvenis por studi la novan lingvon malgranda grupo, en kiu troviĝis krom O'Connor, f-ino E. A. Lawrence, kaj junulo nomita H. Bollingbroke Mudie, kies postaj servoj por la E movado estis nekalkuleble valoraj. Tiu grupo estis la nukleo de la Londona E Klubo, kiu stariĝis en jan. 1903, kaj fariĝis unu el la plej potencaj grupoj ĝis hodiaŭ. Ĝi naskiĝis en la oficejo de la int. konata ĵurnalisto W. T. Stead, ĉefredaktoro de la "Review of Reviews", kiu mem alportis al la lingvo ne nur sian fortan apogon, sed dediĉis financajn rimedojn kaj avantaĝojn de sia eldonista organizaĵo por ĝia diskonigo. Felix Moscheles, fama pentristo, fariĝis prez., Lawrence sekr. kaj Stead kasisto.

Sed la plej granda inspiro de la klubo kaj fine de la tuta movado en B estis Mudie, tiam juna borsisto. Rapide li kolektis ĉirkaŭ si aron da rimarkindaj homoj, kiuj kontribuis, ĉiu laŭ siaj apartaj talentoj, brilan helpon. Inter ili estis d-ro Pollen, antaŭa hinduja juĝisto, Maj.-Gen. Cox, Motteau, Millidge, Wackrill, Ledger, Merrick, f-inoj Schafer kaj O'Brien. Preskaŭ ĉiu rekruto laboradis arde per parolo kaj plumo. O'Connor, Pollen, Mudie kaj aliaj faris prop. paroladojn tra la tuta lando; Motteau tradukis "The Tempest" de Shakespeare kaj kompilis la unuan E-A Vortaron. O'Connor eldonis novan lernolibron kaj, en kunlaborado kun C. F. Hayes, A-E Vortaron. H. F. Hoveler (Ĉefeĉ) komencis eldoni la malkarajn "ŝlosilojn" por diversaj lingvoj.

En nov. 1903 aperis The E-ist, la unua brita E gazeto, kies red. estis la agema Mudie. Sur la kovrilo de la unua kajero aperis informoj pri grupoj en Bournemouth, Dublin, Edinburgh, Glasgow, Portsmouth kaj London. Rapide la movado disvastiĝis en ĉiuj partoj de la lando: En okt. 1904, por kontentigi la sentatan bezonon por forta centro de ĉiuj britaj grupoj, la "British E Association" (BEA) fondiĝis je la iniciato de la Londona Klubo. Al BEA filiiĝis grupoj ankaŭ el la malproksimaj partoj de la Brita imperio, kaj aliĝis individuaj membroj pagantaj jarkotizon po kvin ŝilingoj. Ĝi dungis oficistojn, starigis bibliotekon kaj librovendejon, organizis ekzamenojn kaj eldonis monatan gazeton The British E-ist, al kiu The E-ist cedis lokon.

Dum ĝia tuta ekzistado "The B E-ist" estis gvidata de sinsekvo de brilaj redaktoroj, kiuj atingis kaj konservis por ĝi altan nivelon kiel modesta nacia gazeto kaj gajnis por ĝi la respekton de E-istoj tra la tuta mondo. En 1924 aperis gazeto International Language lerte redaktata unue de C. H. Edmonds poste de L. N. Newell. Ĝi estis ĉefe anglalingva kaj celis interesi ne-E-istojn pri la lingvo. Post ok jaroj ĝi fandiĝis kun "The B E-ist". De 1919 ĝis 1925 trimonata gazeto "Literaturo" alportis multe da helpo al la studo de la lingvo.

Grava stadio en la organizo estis la starigo de Federacioj de regionaj grupoj, kiuj kunigis la samprovincajn grupojn E-istajn por komuna agado. Jam en 1908 fondiĝis Fed.-oj en Lancashire kaj Cheshire, Yorkshire, Nord-Oriento, London kaj Mezlando; kaj poste sekvis nacia federacio de Skotlando. (Preskaŭ ĉiu fed. nun eldonas propran bultenon.)

Sendube la disvastigado de la lingvo ricevis plej grandan akcelon per la tria UK, okazinta en Cambridge en 1907. Neniam antaŭe okazis en B. kongreso, en kiu homoj de diversaj gentoj kaj nacioj kunvenis kaj interkompreniĝis per helpa lingvo. La spektaklo mirigis la ĵurnalojn, en kiuj aperis artikoloj favoraj aŭ malfavoraj, kiuj vekis multe da intereso. Fama univ. prof. en Cambridge, d-ro J. E. B. Mayor, atentigis pri la pedagogia valoro de E kaj rekomendis, ke ĝi estu instruata al infanoj kiel unua lingvo post la gepatra lingvo. Aliaj edukistoj, precipe d-ro A. Scougal, ĉefinspektoro de lernejoj en Skotlando, poste donis al la lingvo fortan aprobon. Novaj lernolibroj kaj tradukajoj aperis, grupoj stariĝis tra la tuta lando, kaj novaj federacioj. Kursoj komenciĝis en vesperaj lernejoj kun ŝtata subvencio.

Skotaj E-istoj jam havinte du naciajn kongresojn, invitis la britan E-istaron en la ĉefurbon Edinburgh en pentekosto 1908. Tiu kongreso allogis 600 E-istojn el diversaj partoj de la lando, kaj estis la unua el serio de britaj naciaj kongresoj, kiuj okazis preskaŭ ĉiujare laŭ jena ordo: Leeds 1909, Cheltenham 1910, Southport I9lI, Portrush (Irlando) 1912, Eastbourne 1913, Sheffield 1914, Bath 1915, York 1916, Liverpool l9l9, Birmingham 1920, Harrogate 1921, London 1922, Bournemouth l923, Chester 1924, Leamington 1925, Huddersfield 1926, Cheltenham 1927, Newcastle 1928, Canterbury 1929, Nottingham 1930, Birmingham 1931, Southport 1932, Oxford 1933. Dum tiuj kongresoj okazis la jarkunvenoj de BEA. Ĉiujare de 1913 la Duko de Connaugnt, onklo de la reĝo, estis la protektanto; kutime partoprenis lokaj eminentuloj, kaj urbestraro donis oficialan akcepton. En ĉiuj okazis publika Diservo en E, ofte en la ĉefa preĝejo de la urbo.

En 1916-17 okazis en Patricroft apud Manchester, la fama "Eccles-Eksperimento", en kiu 200 infanoj en efementa lernejo regule ricevis instruon pri E sub kontrolo de loka Eduka Komitato kaj ŝtata inspektoro. Post tri monatoj la inspektoro konstatis, ke la studado de E efikis ĉe la lernantoj simile al la studado de klasikaj lingvoj. Oni do permesis daŭran instruadon de la lingvo al ĉiuj infanoj en la lernejo kiel parton de ĝia ordinara studprogramo. Aliaj lernejoj sekvis tiun ekzemplon, kaj en 1922 la Edukada Departemento en London oficiale raportis al la Ligo de Nacioj en Geneve, ke E tiam estis instruata en 13 unuagradaj kaj 4 duagradaj lernejoj al 1103 lernantoj, kaj en 10 vesperaj lernejoj al 269 lernanto. La instruado en lernejoj estis multe helpata de "E. Monthly", gazeto ĉefe por lernantoj, kiun eldonis BEA de 1913 ĝis 1919. En 1933 E estas instruata al 635 infanoj en 13 unuagradaj lernejoj: en 10 el tiuj lernejoj oficiale, en la ceteraj kiel temo nedeviga aŭ post lerneja horo. La perspektivo en tiu ĉi kampo estas nuntempe pli hela, ol antaŭe; ĉefa malhelpo estas, ke ankoraŭ E ne estas oficiala temo por lerneja ekzameno.

En 19l7 kelkaj komercistoj en London organizis gravan eksperimenton, en kiu elektitaj komercistoj en sep diversaj landoj, sen antaŭa scio de la lingvo, entreprenis ĝin lerni dum tri monatoj kun la celo pruvi, ĉu ili povus sukcesplene interkorespondi pri komercaj aferoj. Post la fino de tiu periodo ili publike atestis favoran rezulton. Tiu eksperimento altiris multe da atento, kaj diversaj komercaj ĉambroj deklaris favorajn rezoluciojn. La Komerca Ĉambro de London jam starigis ekzamenojn de E, en kiuj sufiĉe granda nombro da lernantoj prezentis sin. Nuntempe "The Royal Society of Arts" regule ekzamenas pri E. La Brita Asocio por la Akcelo de la Scienco, la plej grava scienca asocio en la tuta Brita imperio, en 1921 starigis komisionon el eminentaj sciencistoj kaj edukistoj por esplori la temon de int. helpa lingvo. Tiu komisiono, konsiderinte pri la ebleco de la latina, la angla kaj artefaritaj lingvoj por la celo, en 1922 favore raportis por E.

La UK okazis en 1926 en Edinburgh, kaj allogis 900 samideanojn el 37 landoj. W. M. Page prezidis, kaj la sekr.-oj estis J. M. Warden kaj W. Harvey. Aparta, tre interesa trajto de la Somera Universitato estis fako de folkloro kaj popolkanto. Dum la kongresa Diservo en la katedralo de S-ta Giles, la Biblio en E estis sotene dediĉata. Ĝia eldonado estis unu el la plej gravaj servoj, kiujn faris britaj E-istoj por la lingvo. - En 1930 la UIC estis aranĝata denove en B, en la univ. urbo Oxford. Bernard Long estis prez. kaj prof. Collinson prezidis la Someran Universitaton.

En 1931 Collinson estis difinita kiel unua lektoro pri E en la universitato de Liverpool, kiu por tiu celo ricevis kapitalon de 4000 pundoj, testamente de d-ro John Buchanan. - En la knabskolta movado E trovis multajn adeptojn. La brita iniciatinto Lord Baden-Powell rekomendis E-n kiel lingvon por la interpretista insigno, kaj multe da knaboj lernis la lingvon tiucele. Ankaŭ la int. societo Skolta E-ista Ligo fondiĝis en B. en 1918. La ĉefa organizaĵo estas la BEA, kies nuna prez. estas R. Robertson, kaj kiu havas sidejon en centra parto de la ĉefurbo. Tie laboras kun aliaj la sekretario M. C. Butler (de jun. 1916; antaŭaj sekretarioj: H. F. Sexauer, majo 1905-jul. 1906; H. Clegg, aŭg. 1906--febr. 1915; E. A. Allsop, marto 1916-majo 19l6), kaj la administranto C. C. Goldsmith. De feb. 1934 ĝen. sekr. estas C. C. Goldsmith; (ne plu estas ofico "administranto"). M. C. Butler restas sekr. eduka, ekzamena, propaganda. BEA nun havas 1870 individuajn membrojn kaj 98 grupojn, kiuj plejparte estas filiigitaj el 14 regionaj federaracioj. La jara librovendo de la asocio valore sumiĝas al 2000 pundoj. BEA aranĝas ankaŭ ekzamenojn, kursojn per korespondo, oficialan organon "The B E-ist", kaj konstantan propagandon tra la tuta lando, multe helpatan de la fakto, ke ĝi posedas propran aŭtomobilon. La biblioteko (v.) de la asocio estas tre grava kaj ampleksa, unu el la ĉefaj en la E-ista mondo. La funkciado de la asocio atingis altan gradon de efikeco, al kiu kontribuas konstanta monsubteno de donacantoj kaj garantiantoj.

Britujo estas centro de diversaj religiaj societoj. La Angla Ligo de Katolikaj E-istoj estis fondata en 1912, restarigita en 1926, stato 83 anoj, prez. R. A. Davies, sekr.-kas. J. E. Hookham. Kvakera E-ista Societo fondiĝis en 1921, stato 127 membroj, prez. C. R. Bŭton, sekr. Mabel Harrod. Jam de 22 jaroj seninterrompe okazas en London ĉiumonate nesekta Diservo en E.

La angla literaturo estas inde reprezentata en la traduka literaturo de Esperanto. Krom la jam aludita La Ventego troviĝas el la teatraĵoj de Shakespeare ankaŭ Julio Cezaro kaj Makbeto, tradukitaj de Lambert, Venecia Komercisto de Wackrill, Sonĝo de Someromeza Nokto de L. Briggs kaj Reĝo Lear de pastroj Ashley kaj Curry. Estas menciindaj ankoraŭ la tradukaĵoj: Luno de Izrael de Henry Rider Haggard (tradukis Montagu C. Butler kaj Edward S. Payson), La Dormanto Vekiĝas de H. G. Wells (A. F. Millward), Ok Noveloj de Bennett (A. E. Wackrill).

La aparta laborista E movado en B. estas malforta, la B Laborista E Asocio havas 10 grupojn kaj 160 anojn.

Noto. La artikolon tralegis kaj kompletigis M. C. Butler kaj B. Long. W. M. PAGE.

Lernejoj. Ĉe la 24-a Kongreso de BEA en Oxford okazis 15 apr. 1933 kunveno por instruistoj kaj aliaj interesitoj pri edukado. Ĉeestis proks. 70 p. Prelegis M. C. Bufler. Li unue pritraktis la pretendojn de E kiel lerneja temo, poste plej oportunan aĝon por ĝia enkonduko. Li proponis la lastan jaron de la Unuagrada Popollernejo, aŭ la unuan jaron de la Liceo, sed opiniis, ke nuntempe ĝia plej bona ŝanco troviĝas ĉe la Daŭriga Popollernejo. Poste li resumis la respondojn ricevitajn al demandaro sendita al lernejoj.

E nun estas instruata, aŭ oficiale aŭ neoficiale, en 27 ternejoj en Anglujo, pri lernejoj en Kimrujo, Skotlando kaj Irlando mankas informo. E1 la 27 lernejoj 14 estas popollernejoj, en kiuj oni instruas la lingvon oficiale en 8, neoficiale en 6, al 655 gelernantoj entute (454 knaboj kaj 201 knabinoj). En la ceteraj 13 liceoj aŭ aliaspecaj dua- aŭ alt-gradaj lernejoj, 5 havas oficialan, kaj 8 neoficialan instruon; entute 351 gelernantoj (161 knaboj, 190 knabinoj). La sumo da gelernantoj do estas nuntempe 1006; 733 estas instruataj devige, 273 neoficiale. Lernolibroj uzataj: "Step by Step" en 8 lernejoj; "Tra la Jaro" 4; "Concise Course" 3; aliaj 4, nenia 8. Legolibroj: "E por Infanoj" 4, "Cindrulino" 2; 25 aliaj lernejoj ricevis specimenan lecionon.

Butler forte substrekis la mankon de sufiĉe da vere konvenaj legolibroj por infanoj; ankaŭ esprimis sian konvinkon, ke E ne atingos firman lokon en la temaro de lernejoj, ĝis la lingvo troviĝos oficiale en la temaro por la abiturienta diplomo.

F-ino Edwards (Bishop Auckland) diris, ke la ĉefa malhelpo kontraŭ la progreso de E en la lernejoj estas la manko de modernlingvaj instruistoj, kiuj scias E-n. Ŝia oficiala instruado okazas ĉe Grado I (11-jaraj lernantinoj), prepare al la franca lingvo. Ŝi rakontis pri la granda sukceso de la Ĉe-metodo en sia propra sperto, ankaŭ substrekis la gravecon provizi al la lernantoj okazojn daŭrigi la studadon de la lingvo post lerneja jaro, ekz. per loka grupo. Kroma esencaĵo estas eviti, ke la instruado de E dependu de la entuziasmo de unu persono. Parkin (Sibford) informis, ke li havas ses kolegojn, kiuj povas instrui la lingvon, sed ke la okazoj estas limigitaj pro tio, ke E ne estas, kiel la franca, deviga temo por la abiturienta diplomo. Goodes (Romford) rakontis malfacilaĵojn ĉe reorganizo de klasoj. Ekz., unu klaso, jam komencinte la studon de E, dividiĝis, kaj la du partoj estas kunigitaj kun aliaj infanoj ankoraŭ ne lernintaj la lingvon. Ĉe lia lernejo ses kolegoj lernas E-n. F-ino Nixon Bournville parolis pri la malhelpo, kiu okazas, kiam la lernantinoj havas multe malsimilan menspovon, kiel ĉe Daŭriga Lernejo, en kiu la tipoj similas tiujn de la Vespera Lernejo. Ŝi ankaŭ substrekis la mankon de taŭga legmaterialo por komencantoj. Tussell Scott (Letebworth) emfazis la amatoran kvaliton de la instruado pri E, kaj la bezonon por instruistoj laŭcele preparitaj. F-ino Forfey (Croydon) opiniis, ke estus domaĝe senkuraĝigi tiujn, kiuj instruas la lingvon eĉ post mallonga sperto kaj kun malgranda scio. Kelkfoje mankas aliaj instruistoj, kaj oni tamen povus atingi bonajn rezultojn. Laŭ B. E-ist.

Laborista movado en Bneniam estis forta. En 1920 restariĝis Brita Ligo de E-istaj Socialistoj, sed havis nur ĉ. 30 membrojn. BLES eldonis flugfoliojn, broŝuron kaj iom post iom akiris kelkan influon ĉe laboristaj organizoj. Grava kleriga revuo "Plebs" enpresigis regule notojn pri aŭ el E. La Nacia Konsilantaro de Laboristaj Kolegioj (marksista kleriga organizo) akceptis E-n en siaj kursoj kaj eldonis tradukon anglan de "La Lab. E-ismo" de Lanti. Diversaj ĉefoj el la laborista movado subskribis alvokon favoran al E (I925). En 1927 BLES alinomiĝis B Laborista E-Asocio. En 1932 BLEA transiris al IPE. La SAT-anoj formas apartan organizaĵon SATEB (-SAT En Britujo) Adreso: H. Spilter, 13 Dewsburg Rd, London, N. W. 10.

G. P. de BRUIN.