Gunnar Gunnarsson
Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Gunnar Gunnarsson (18. maí 1889 — 21. nóvember 1975) var einn mestu afreksmanna í íslenskri bókmenntasögu. Hann var bóndasonur frá Valþjófsstað í Fljótsdal, sem ólst upp við fátækt, en þrátt fyrir erfiðleikana skapaði hann sér sess meðal helstu íslensku rithöfunda 20. aldarinnar, og var á tímabili meðal mest lesnu rithöfunda í Danmörku og Þýskalandi.
Efnisyfirlit |
[breyta] Æviágrip
Móðir Gunnars dó snemma á ævi hans og eftirlét honum mikinn harm. Fram til 18 ára aldurs stundaði hann nám í sveitaskólum og aðstoðaði við rekstur býlisins.
Hann byrjaði að skrifa kvæði og smásögur þegar að hann var mjög ungur, en 17 ára gamall gaf hann út sínar fyrstu bækur, ljóðakverin Móðurminning og Vorljóð. Honum reyndist ómögulegt að mennta sig á hefðbundinn hátt sökum fátæktar, en loks árið 1907 innritaðist hann í lýðháskólann í Askov á Jótlandi í Danmörku, þar sem hann stundaði nám í tvö ár. Þar tók hann þá ákvörðun að verða rithöfundur árið 1910 og ákvað jafnframt að skrifa á dönsku til þess að geta höfðað til stærri hóps lesenda.
Eftir nokkur erfið ár gaf hann út Sögu Borgarættarinnar (d. Af Borgslægtens historie), og náði þá að koma sér á kortið sem rithöfundur. Hún var metsölubók í Skandinavíu árið 1912. Hann skrifaði önnur þrjú bindi í nostalgísku seríunni sem fjallaði um þrjár kynslóðir íslenskrar sveitafjölskyldu innrammaða í sögusvið Kains og Abels. Einn bóndasonanna var draumóramaður sem þurfti að gera upp á milli sköpunargleðinnar og skyldustarfanna, meðan bróðir hans var illa innrættur skemmdarvargur. Verkið dró mikinn svip af skrifum Selmu Lagerlöf, sem skrifaði í rómantískum stíl.
Fyrri heimstyrjöldin fyllti Gunnar bölsýni sem endurspeglast í ritverkum hans frá þeim tíma, en á árunum 1920 til 1940 gaf hann út fjölmargar ritgerðir um samfélag, félagsleg vandamál og sameiningu norðurlanda. Hann flutti fjölmarga fyrirlestra á norðurlöndum og í Þýskalandi, en hluti af ritgerðum hans var gefið út í bókinni Det Nordiske rige.
Árið 1939 flutti hann aftur til Íslands eftir að hafa fest kaup á jörðinni Skriðuklaustri í Fljótsdal árið áður. Þar lét hann byggja mikið hús, sem enn stendur á Skriðuklaustri og er í dag fjölsótt safn til minningar um hann. Árið 1940, meðan Gunnar var í Þýskalandi vegna fyrirlestraraðar sem hann flutti þar í landi, átti Gunnar fund með kanslara Þýskalands, Hitler. Gunnar mun vera eini íslendingurinn sem átti fund með Hitler. Árið 1948 fluttist hann til Reykjavíkur þar sem hann hófst handa við að þýða sín egin rit og hafði lokið því skömmu áður en hann lést árið 1975.
Bækur hans hafa verið þýddar á fjölmörg tungumál, og var hann um tíma nefndur í tengslum við Nóbelsverðlaunin, en hann hreppti þau ekki. Þekktustu verk Gunnars auk Borgarættarinnar eru Fjallkirkjan, Heiðaharmur, Svartfugl, Vikivaki, Jón Arason og fleiri verk. Hann var mjög hrifinn af Íslendingasögum, en hann þýddi Grettis sögu Ásmundarsonar yfir á dönsku og gaf hana út þar í landi og skrifaði skáldsöguna Fóstbræður um samskipti landnámsmannana Ingólfs Arnarsonar og Hjör-leifs Hróðmarssonar.
Árið 1911 gaf Gunnar út ljóðasafnið Digte, sem tileinkuð var ástinni í lífi Gunnars og lífsförunauti hans, Franzisca Antonia Josephine Jörgensen (4. apríl 1891) frá Fredericia á Jótlandi. Faðir hennar var járnsmiður en móðir hennar af bæheimskum aðalsættum. Þau gengu í hjónaband þann 20. ágúst 1912. Hún dó tæplega ári á eftir honum. Þau voru bæði jarðsett í kirkjugarðinum í Viðey, sem á þeim tíma heyrði undir kaþólskum kirkjustað - Gunnar var lúterskur, en Franzisca var kaþólsk.
[breyta] Gunnarsstofnun

Árið 1997 var stofnun komið á fót um arfleið Gunnars Gunnarssonar, sem er rekin frá Skriðuklaustri. Hlutverk Gunnarsstofnunar er tilgreint í reglum hennar og lýtur fyrst og fremst að því að leggja rækt við bókmenntir með áherslu á ritverk og ævi Gunnars Gunnarssonar og reka dvalarstað fyrir lista og fræðimenn. Einnig á stofnunin að stuðla að atvinnuþróun á Austurlandi.
Íslenska ríkið fékk Skriðuklaustur að gjöf frá hjónunum með gjafabréfi dagsett 11. desember 1948 [1].
Stofnunin hefur haldið ýmsar sýningar, t.d. var sýning um hreindýr og hreindýraveiðar árið 2001, árið 2002 var haustsýning um útilegumenn og útlaga. Sumarið 2002 vann Gunnarsstofnun að gerð margmiðlunardisks um íslensk miðaldaklaustur ásamt nokkrum öðrum fyrirtækjum og stofnunum.
Fornleifarannsókn var gerð á þeim stað er munkaklaustur stóð að Skriðu 1493-1552, en hún hófst í júní 2002 og á hún að standa til ársins 2007.
[breyta] Nóbelsverðlaun
Gunnar Gunnarsson var tilnefndur til Nóbelsverðlauna í bókmenntum árið 1955, en hlaut þau ekki. Það er frekar sjaldgæft að menn viti af því að þeir hafi verið tilnefndir, enda ríkir mikil leynd um tilnefningar til Nóbelsverðlauna. Þetta var í þriðja skiptið sem Gunnar hafði verið tilnefndur, en ekki er ljóst hvort að hann hafi vitað af því fyrri tvö skiptin. Í yfirlýsingu frá Gunnarsstofnun dagsett 15. desember 2005 kemur meðal annars fram:
- „Stofnun Gunnars Gunnarssonar fagnar því að loksins skuli komnar fram upplýsingar sem varpa ljósi á ástæður þess að Gunnar Gunnarsson varð ekki þess heiðurs aðnjótandi að taka við Nóbelsverðlaunum í Stokkhólmi 1955. Svo virðist sem skáldið hafi ekki verið metið af framlagi sínu til heimsbókmenntanna heldur hafi óréttmæt sjónarmið verið lögð til grundvallar við ákvörðun sænsku akademíunnar. Nú þegar hálf öld er liðin frá því Íslendingar eignuðust Nóbelskáld er tímabært að hið sanna komi fram og gögn akademíunnar munu væntanlega leiða sannleikann í ljós þegar leynd verður létt af þeim.“ [2]
[breyta] Útgefin verk
- Vorljóð - 1906
- Móðurminning - 1906
- Sögur - 1912
- Ormarr Örlygsson - 1915
- Danska frúin á Hofi - 1915
- Vargur í véum - 1917
- Ströndin - 1917
- Gestur eineygði - 1918
- Konungssonur - 1918
- Örninn ungi - 1918
- Fóstbræður - 1919
- Drengurinn - 1920
- Sælir eru einfaldir - 1920
- Dýrið með dýrðarljómann - 1922
- Det Nordiske rige - 1927
- Svartfugl - 1938
- Aðventa - 1939
- Heiðaharmur - 1940
- Skip heiðríkjunnar - 1941
- Kirkjan á fjallinu I-III - 1941-1943
- Nótt og draumur - 1942
- Óreyndur ferðalangur - 1943
- Siðmenning og siðspilling - 1943
- Borgarættin - 1944
- Fljótsdalshérað - 1944
- Árbók 45 - 1945
- Árbók 46-7 - 1948
- Frá Blindhúsum - 1948
- Jón Arason - 1948
- Vikivaki - 1948
- Lék ég mér þá að stráum - 1949
- Hvítikristur - 1950
- Jörð - 1950
- Fjallkirkjan - 1951
- Dimmufjöll - 1951
- Sálumessa - 1952
- Vestræn menning og komúnismi - 1954
- Brimhenda - 1954
- Fjandvinir - 1954
- Glaðnastaðir og nágrenni - 1956
- Grámann - 1957
- Bragðarefirnir - 1959
- Fjórtán sögur - 1959
- Leikrit - 1959
- Lystisemdir veraldarinnar - 1962
- Fimm fræknisögur - 1976