Atviksorð
Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Atviksorð eru smáorð og hafa því hvorki fall- eða tíðbeygingu. Hins vegar stigbreytast sum þeirra, t.d. aftur - aftar - aftast; lengi - lengur - lengst; inn - innar - innst; vel - betur - best. Atviksorð standa einkum með sagnorðum, lýsingarorðum og öðrum atviksorðum til frekari lýsingar, t.d. hann les illa. Þótt atviksorðum svipi til lýsingarorða er setningarleg staða þeirra ólík, enda standa þau sjaldan með nafnorðum eins og lýsingarorð gera.
Atviksorð lýsa ekki hlutum en ákveða nánar hvar, hvernig, hvenær, hve oft o.s.frv. eitthvað er eða gerist:
- Tíðaratviksorð (svarar spurningunni hvenær); aldrei, bráðum, lengi, nú, núna, nýlega, seinna, þá o.s.frv.
- Staðaratviksorð (svarar spurningunni hvar); frammi, heima, hér, hérna, inni, úti, þar, þarna o.s.frv.
- Háttaratviksorð (svarar spurningunni hvernig); afar, fljótt, hratt, hægt, illa, lítt, mjög, svo, svona, vel, þannig o.s.frv.
- Spurnaratviksorð, notuð í beinum og óbeinum spurnarsetningum; hvaðan, hvar, hvenær, hvernig, hvert.
- Áhersluatviksorð, standa ávallt með öðru atviksorði eða lýsingarorði; afar, býsna, fremur, harla, mjög o.s.frv.
Nokkur ao. standa utan allrar flokkunar; t.d. ekki, já, nei, einnig, líka o.s.frv.
Atviksorð verður oftast að forsetningu þegar það stýrir falli en fallstýring er ekki hlutverk atviksorða. Hvorugkyn lýsingarorða verður oft að atviksorði.
[breyta] Atviksorð og lýsingarorð
Hvernig má þá greina á milli hvort orð er atviksorð eða lýsingarorð? Atviksorð laga sig ekki að fallorði en það gera lýsingarorð. Með því að breyta tölu fallorðsins eða kyni má greina hvort vafaorðið lagi sig að fallorðinu eða ekki; t.d. breyta hún málaði vegginn rauðan í hún málaði veggina rauða; vafaorðið hér (rauðan -> rauða) breytist með fallorðinu og er því lýsingarorð. Annað dæmi; barnið læddist hljótt og börnin læddust hljótt; vafaorðið breytist ekki og er því atviksorð.
Algengt er að atviksorð hafi endinguna -lega; fallega, bráðlega, seinlega. Ef hægt er að setja endinguna -lega á vafaorðið án þess að merking setningarinnar afbakist er það oftast atviksorð; t.d. seint gengur að komast af stað og seinlega gengur að komast af stað; vafaorðið er atviksorð.
[breyta] Heimildir
- Bjarni Ólafsson. Íslenskur málfræðilykill. Mál og menning, 1995. ISBN 9979308745
- Björn Guðfinnson. Íslensk málfræði. Námsgagnastofnun, án árs.
- Þórunn Blöndal. Almenn málfræði. Mál og menning, 1985.