აგვისტოს აჯანყება
ვიკიპედიიდან
1924 წლის აგვისტოს აჯანყება, ბრძოლა საქართველოს დამოუკიდებლობის აღსადგენად. საბჭოთა ხელისუფლების წინააღმდეგ ყველაზე მასშტაბური შეიარაღებული გამოსვლა საქართველოში.
1921 წლის ზაფხულში სვანეთში მოხდა მასობრივი გამოსვლები, რომელიც მალე დამარცხდა. ამ აჯანყებამ ბიძგი მისცა მოსახლეობის პოლიტიკური აქტივობას საქართველოს სხვადასხვა კუთხეში. 1922 წლის ზაფხულში საქართველოს დამოუკიდებლობის დაკარგვით უკმაყოფილო ქართველობამ თავი მოიყარა ქ. ჩოლოყაშვილის რაზმში. ასეთივე რაზმები შეიქმნა ქართლში, გურიაში, სამეგრელოში და სხვა. აჯანყებამ იფეთქა საქართველოს ძალადობრივი გასაბჭოებიდან სამი წლის შემდეგ. მისი მიზეზები განსხვავებული იყო, მაგრამ ზოგადად ასახავდა იმ უკმაყოფილებას, რომელიც საზოგადოებაში დაგროვდა საბჭოთა რუსეთის ინტერვენციის გზით მოსული ბოლშევიკური რეჟიმის მიმართ. შეიარაღებულ გამოსვლების მომზადებას და განხორციელებას ხელმძღვანელობდა იატაკქვეშა პოლიტიკური პარტიათაშორისი გაერთიანება საქართველოს დამოუკიდებლობის კომიტეტი, აგრეთვე შეიქმნა ე. წ. პარიტეტული კომიტეტი. აჯანყების მოსამზადებლად გამოიყო სამხედრო ცენტრი.
1922 წელს აჯანყებამ იფეთქა ხევსურეთსა და კახეთში (ხევსურეთის აჯანყება 1922). გამოსვლები მოეწყო გურიაში. 1923 წელს დამოუკიდებლობის კომიტეტი აჯანყებისათვის სამზადისს განაგრძობდა. მის განკარგულებაში გადავიდა ქ. ჩოლოყაშვილის რაზმი. 1923 წლის თებრვალში ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიის სტუდენტთა კომიტეტის წევრმა კ. მისაბიშვილმა გასცა სამხედრო ცენტრი, რომლის წევრები დააპატიმრეს. მარტში პოლიტსამმართველომ საიდუმლო სტამბა აღმოაჩინა რკპ (ბ) ცკ-ის მოთხოვნით, 1923 წლის 19 მაისს სამხედრო ცენტრის მეთაურები გენერლები კ. აფხაზი, ა. ანდრონიკაშვილი და ვ. წულიკიძე, ოფიცრები რ. მუსხელიშვილი, გ. ხიმშიაშვილი, ე. გულისაშვილი, ა. მაჭავარიანი, დ. ჩრდილელი, ს. მუხრანბატონი, ფ. ყარალაშვილი, ლ. კლიმიაშვილი, მ. ზანდუკელი, ი. კერესელიძე, ს. ჭიაბრიშვილი და ი. ქუთათელაძე ადმინისტრაციული წესით დახვრიტეს.
1922 წლის ოქტომბერში უცხოეთიდან საქართველოში დაბრუნდა სოციალ-დემოკრატი ნოე ხომერიკი, რომელმაც თავის წრეში გაშალა მუშობა. სამხედრო ცენტრის განადგურების შემდეგ დამოუკიდებლობის კომიტეტმა აჯანყების მოსამზადებლად სამხედრო კომისია შექმნა.
აჯანყებას წინ უსწრებდა სპონტანური და ლოკალური გამოსვლები 1921-1922 წლებში.
სრულმასშტაბიან ბრძოლაში კი იგი გადაიზარდა 1924 წლის 28 აგვისტოს, როდესაც აჯანყებულებმა ქალაქი ჭიათურა აიღეს და საქართველოს დროებითი მთავრობის შექმნა გამოაცხადეს. მიუხედავად სახალხო ხასიათისა, აჯანყებამ მაინც ვერ მიიზიდა ფართო მასები; იგი მოკლებული იყო კოორდინაციას, საერთო ხელმძღვანელობას და სიტუაციის რეალურ შეფასებაზე დამყარებულ გეგმას. აჯანყებას არ აჰყვა მსხვილი ქალაქები და ეთნიკური და რელიგიური უმცირესობებით დასახლებული რაიონები.
ორკვირიანი მძიმე ბრძოლების შემდეგ აჯანყება სისხლში ჩაახშეს წითელი არმიისა და ჩეკას ნაწილებმა. სამხედრო ოპერაციებს თან ერთვოდა უპრეცედენტო რეპრესიები, რომელმაც საერთო ჯამში შვიდიდან თორმეტი ათასამდე ადამიანის სიცოცხლე შეიწირა. ფაქტიურად განადგურდა საზოგადოების ოპოზიციურად მოაზროვნე ნაწილი; ყოველგვარი გამოძიებისა და სასამართლოს გარეშე დაიხვრიტა უამრავი ადამიანი - პოლიტიკური ოპოზიციის, ოფიცრობის, თავადაზნაურობის, ინტელიგენციის, სამღვედელოების, გლეხობის და უბრალო მოქალაქეების წარმომადგენლები. აჯანყებამ და მისმა შედეგებმა გამოიწვია საქართველოს საზოგადოების სრული დემორალიზება და ხანგრძლივი დროით ჩაახშო წინააღმდეგობა საბჭოთა ოკუპაციის მიმართ. საქართველოში ცხოვრების შედარებით ნორმალური რითმის აღდგენას კიდევ წლები დასჭირდა და ქვეყანაში დაისადგურა მძიმე სიმშვიდემ, რომელიც მოგვიანებით "წითელი ტერორის" ახალმა ტალღამ დაარღვია 1930-იანი წლების ბოლოს.