Romeins Riek
Van Wikipedia
- Dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs. 't Weurt gewaardeerd óm in dit artikel woe meugelik 't Mestreechs aan te hawte.

't Romeins Riek (Latiens: Imperium Romanum) waor een staot die oonstoont roond 't begin vaan de jaortelling en oeteindelik in 395 weer oeteinveel. 't Riek strekte z'ch oet roond de Middellandse Zie en umvatte ouch Wès-Europa behalve Ierland en Scandinavië. 't waor de opvolger vaan de Romeinse Rippebliek en had es zetel vaan de mach Rome.
Inhawd |
[bewirk] Oersproonk en oetbreiing
't Versjèl tösse de Rippebliek en 't Riek waor veurnamelik 'n poletieke. De Romeinse staat is oontstoon oet de stadsstaot vaan Rome in de landstreek vaan Latium in Italië, volges de leginde gestiech in 753 v. Chr. door Romulus en Remus.
Nao 'n aontal (groetendeil legendarische) keuninge woort de stad 'n rippebliek mèt 'n formidabel oorlogsmesjien en e good georganiseerd systeem vaan eenstellinge en wètte. In e paar iewe woort Italië vereinigd oonder Romeinse leiing. Dit gebäörde door boondgenootsjappe aon te gaon mèt buurvolke meh ouch door aggresieve oetbreiingsoorloge. Vaanoet Italië veroverde Rome 't gans gebeed vaan de Middellandse Zie. Iers waor Carthago aon de beurt. Vervolges woorte de hellenistische staote in 't oeste en zuid-oeste van de zie oonderworpe. Tegeliekertied kaom ouch Wès-Europa oonder Romeins gezag. 't Riek woort daordoor zoe groet dat de rippeblikeinse structure neet mie genog waore. D'r voond 'ne roerige euvergaank naor e keizerriek plaots.
Julius Caesar en Augustus stiechte zoe e riek dat oonder keizer Trajanus zien groetste umvaank zouw berieke. 't Riekte toen vaan Sjotland tot aon Mauretanië, vaandao tot aon de Soedan, de Iraanse hoegvlakte, via Georgië, de Krim, langs de Donau en Rien tot aon de Hollandse kus.
[bewirk] Bestuur
In dit gegantisch riek woorte väöl taole gesproke, meh twie taole waore vaan algemein belang: 't Latiens in 't wèste en 't Grieks in 't hellenistische oeste. De bestuurders en intellecteel elite spraoke alledei de taole es lingua franca.
De Romeine behierste dat groet gebeed door 'n "verdeil en heers" poletiek. Sommige börgers die leyaal mètwerkte krege 't fel begeerd Romeins börgerrech. Merkweerdig in dat verband is de hendige meneer boe-op de Romeine mèt cultuur en gòdsdeens umginge: de Romeine naome de "nui" gode vaan ingelijfde volker mekelik op in hun Pantheon en zoelang es m'n de keizer (Rome) mer erkinde (en de bijbehurende pliechte vervulde) kos m'n weijer met de eige cultuur en gòdsdeens neve andere leve. Neve e superieur leger is dit de groondslaag veur de "Pax Romana" dee toch iewelaank 'n zeker rös brach en de handel en weitensjap bevorderde. De Romeine wiste de tejeretische basis, gelag door de Grieke, door hun groet pragmetisme te benötte en stoon bekind es de ierste èch gooi organisators of, zoe wie'd g'r wèlt, de ierste groete opportuniste.
[bewirk] Late periode
Door 't inorm gebeed dat 't Riek bestreek woort 't steeds lèstiger um dit es 'n einheidsstaot te besture. Veural umdat de versjèllende previncies oeteinlopende beheuftes en prebleme hadde die versjèllende aonpak nudig hadde. Roond 't jaor 300 woort daorum 't Riek bestuurlik verdeild in e Griekstaolig oestelik deil en Latienstaolig wèstelik deil. De bedoeling waor dat 't riek nao boete tow es 'n einheid zouw blieve functionere oonder ein inkel regering, meh intern en daan veural op militair-defensief, ikkenomisch en belèsting gebeed, zowwe de twie deil zoeväöl meugelik z'chzelf motte zien te verzörge. Nao verlöp vaan tied evelueerde dit systeem netuurlik tot 'n de facto verdeiling. In 330 woort door keizer Constantien de Groete ouch nog de houfstad verplaotst vaan Rome naor Byzantium in het ikkenomisch en militair belangriek oestelik deil. Byzantium woort umgedäöp tot Nova Roma, meh waor al snel beter bekind es Constantinopel. In 395 waor 't riek defenitief oeteingevalle in e wèstelik en 'n oestelik deil. Constantinopel bleef de oonbetwiste houfstad vaan 't oestelik deil meh in 't wèste wèsselde de houfstad inkel kiere. Dit gaof ouch de oonzeker towstand in 't Wès-Romeinse Riek aan. Nao Rome woort achtereinvolges Milaan, Trier en Ravenna houfstad vaan 't Wès-Romeinse Riek.
De koms vaan 't christendom beteikende 'n groete umwinteling veur 't riek. Nao aonvaankelik zwoer vervolginge vaan de christene umdat zie gein goddelike ier aan de keizer en de Romeinse gode wowwe bewieze, woort 't christendom door Constantien in 312 irkind en door Theodosius I in 392 zèlfs tot staotsgòdsdeens verheve. Toen waore de rolle umgekierd en braoke d'r veur neet-christene zwoer tije aon. Ouch de hawwing vaan de börgers tegeneuver 't leger veranderde. M'n voond 't veur christene neet winselik um in 't leger of veur de staat te werke. 't Riek ging daorum wie langer wie mie vertrouwe op vreimde (Germane) in belangrieke pesities in 't leger. Dit leijde tot groete poletieke complicaties die tot de oondergaank vaan het wèstelik deil leide in 476 met de val vaan de houfstad Ravenna.
't Oestelik deil (dat in de middeliewe gewoen oonder Romeins Riek bekind stoond, meh sins de 19e iew Byzantijns Riek genump weurt) kaom ouch diech bij d'n oondergaank, meh beleefde daonao nog mierdere periodes vaan bleuj. In de Middeliewe waor 't ummer ein vaan de belangriekste speuler op 't Europese poletieke toneel. De lètste reste ginge pas in 1453 (Constantinopel) en 1461 (Griekeland) ten oonder.
[bewirk] Zuuch ouch
- Keuning vaan Rome
- Romeinse Rippebliek
- Keizers vaan Rome
- Wès-Romeinse Riek
- Byzantijnse Riek
- Romeinse previncies
- Romeine in Nederland
- Romeine in Belsj