Venloos
Van Wikipedia
- Dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs. Ómdat 't plaatsgebónje is, maogs doe 't ómzètte nao 't Venloos, as te dit dialek sjpriks.
't Venloos is 't Limburgs dialek gesproke in de stad Venlo, in Blierik, in Houblierik en in 't Ven. Al dees kèrne höbbe versjèlle in hun spraok, meh die zien door d'n taolegen drök vaan de stad Venlo minimaol geweure. E klei greupke ander dialekte, woe-oonder 't Árses, zien stèrk aon 't Venlooos verwant. De plaotse Tegele en Belvend, die ouch in de gemeinte Venlo ligke, höbbe väöl ander dialekte.
Inhawd |
[bewirk] Plaotsbestumming
Binne de Limburgse dialekte numme 't Venloos en 't Árses 'n unieke plaots in, umtot de Noordlimburgse barrièr, die vaanaof Wiert 'n dudelike grens trèk tösse 't Limburg aon de zuidkant en 't Braobants/Zuid-Gelders aon de noordkant, ziech bij Venlo spliet in e bundelke wat euver Venlo heer trèk, en e bundelke wat tösse Venlo en Tegele doorgeit. De betoeningslien, de doe-gijlien en de versjèllende klinkerisoglosses goon bovelaanks, de Panninger Linie en de Panninger Seitenlinie trèkke oonderlaanks. De Uerdinger Linie splits ziech um Venlo en Árse op: de grens veur ik/ich en ouk/ouch löp oonder Venlo door, de grens veur mich/mi'j en dich/di'j/ów löp dreuver heen. Bovedeen zeet me in Venlo alt en holt, veur aud en hout. Mèt dees kinmèrke, 't nevenein veurkoume vaan ik en mich, 't bestoon vaan e versjèl tösse twie toene, sch- es begincluster, de combinaties -alt en -olt is 't Venloos good gedefinieerd.
Awwer generaties dialectologe deilde 't Venloos neet bij 't Limburgs in, meh bij 't Zuid-Gelders. In Duitsland is dit nog ummer gebrukelik. Allewijl is 't in Nederland evels normaoler veur die grens bove Árse te trèkke. 't Gebeed woe de twievelgevalle in veurkoume neump me 't mich-kerteer.
[bewirk] Grammaticaol versjèlle mèt ander dialekte
't Venloos heet 'n aontal grammaticaol aofwiekinge t'n opziechte vaan de ander Limburgse dialekte, die meistal op 'n enger verwantsjap mèt 't Braobants neerkoume. 't Venloos adjectief gedräög ziech gans nao Braobants veurbild:
- Dae schoeënen auto
- Die schoeëne bank
- Dat schoeëne land
|
En dös neet: "Die schoeën bank, Dat schoeën land". Dees vörme höbbe euveregens wel oets in 't Venloos bestoon, wie nog bliek oet columns vaan de jaore daarteg.
[bewirk] Literatuur en gesjreve traditie
Soms weurt es ajdste Venloos woord steinka[o]le(n) gegeve, wat veurkump in 'nen tolinventair oet de Middeliewe ("carbonib[us] quid steinkalen dicunt[ur]"). 'n Intersanter, meh neet oonumstreje melding vaan Middeliews Venloos is 'n studie oet 199 nao de Middelnederlandse vertaoling vaan de Franse ridderroman Aiol, gedoon door Harrie Theunissen. Dee kaom door intensief studie vaan d'n teks tot de conclusie tot de vertaoling Venloos is. In deen tied waor de taol nog minder zuidelik vaan karakter, en woort de h neet oetgesproke (zoegen. h-deletie). In de negentiende iew kaom in Venlo 't regelmaoteg opsjrieve vaan 't dialek veur vastelaovendstekste in gebruuk: d'n iersten teks in die saort is oet 1843, vaan Sociëteit Jocus. Sinsdeen is Venlo nao Mestreech de stad mèt 't meis bleujend carnevalsleve; de bekindste sjriever vaan vastelaovendleedsjes is Frans Boermans. Serjeus sjrievers zien Piet Stroeken, die in de jaore daarteg in de Venlosche Courant edersweek 'n bijdraog in 't Venloos leverde (Dees waek), Mien Meelkop en Jeanne Alsters- van der Hor (Venlo 1932), diechteres in 't Venloos. 'ne Bekinde band is Neet oet Lottum.
[bewirk] Sjpraekweurd in 't Venloos
Hie-ónder sjtoon sjpraekweurd in 't Venloos dialek. Väöl van dees gezèkdes kómme èvvel ouch in de ander Limburgse dialekte veur! De ierste 2 gezèkdes zint zeker oet Venlo.
- Beej Bierstekers van de schöp springe (aan de dood ontsnappen; verschillende leden van de familie Bierstekers waren doodgraver te Venlo)
- De päöl (de grens met Duitsland)
- Hae waas aafgelaaje (Hij was stomdronken)
- Gennen alden aap gezichte liere snieje (Van een oud persoon kan men het karakter moeilijk veranderen)
- Flik d'n aap dan vrit hae good (Iemand vleien om wat van hem gedaan te krijgen)
- Wat oèt d'n aek dreie (Met goed resultaat iets presteren)
- D'n ambras van de lestige keuze (Het dilemma van de moeilijke keuze)
- As de kinder Sintermertes Veugelke zinge, make de verkes eur testament (een lied ter ere van Sint-Martinus) zingen, schrijven de varkens hun testament (varkens werden traditioneel geslacht vanaf 11 november)
- As 't einen hônd waas, hatte dich al lang gebete (je kijkt erover heen, maar het staat vlak voor je)
- Baeter eine lange nek as gooj kaart (inzet is belangrijker dan geluk of talent)
- De begaovinge kriège (onwel worden, schrikken of ergens door geïrriteerd raken)
- Daen bessem dae hoot Greet en kaerde in de hukskes neet (je vergeet steeds om in de hoek te vegen)
- Bezeuk en vis bliève gen dreej daag fris (gasten die langer dan een nacht blijven logeren, leiden tot irritatie)
- Bioscooptes (Bioscoopbroekzak, een gat in een broekzak met het oog op het verrichten van onanie)
- Dae haet Leuth verraoje veur eine laeverwôrs (hij is erg dom)
- Dao haet de kèr opgekiep (zij heeft een miskraam gehad)
- Dae kan de pierikke hure hooste (hij is dood)
- Dae lach nog neet asse 'nnen houp strônt taege de moor zuut kroèpe ((hij lacht nooit)
- Dao haet d'n bekker zien vrouw doorhaer gejaag (er zitten gaten in het brood)
- Dao löp ein blind paerd niks um (die mensen zijn zo arm, dat zij zich nauwelijks meubilair kunnen veroorloven)
- D'r zitte doèven op 't daak (de buren luisteren mee)
- De kins d'n aezel waal nao de baek leie maar um doon zoèpe kanste neet (domme mensen kan men niet alles leren)
- Dreej maol verhoèze is eine kièr aafgebrand (verhuizen beschadigt meubels en kost veel geld en trammelant)
- Emes in de tes zeike (iemand belazeren)
- Faats (Vrijgezel)
- D'n hölteren euveral (de höltere jas) (de doodskist)
- Ein kaertje pindraod hebbe (zonder toegangsbewijs binnengekomen zijn)
- Katte en wièver motte thoès bliève (men kan zijn vrouw beter thuis laten)
- Kièke wie einen boetsauto (verbaasd kijken)
- Kledderdaats! (Patsboem!)
- Klein pötjes hebbe groeëte oère (kinderen luisteren mee met alles wat de volwassenen zeggen)
- Ein kort gebed en eine langen braodwôrs dene de reizende mins (bij grote ondernemingen kan men zich beter op het essentiële richten)
- Met dien knäök goej ik nog de appele van de buim (ik overleef jou)
- Met ein forkèt schriève (te veel in rekening brengen)
- Mukke bummele (fictieve plaatsnaam, gebruikt als antwoord op de vraag waar men geweest is)
- Onder de percessie kômme (dronken zijn)
- Op einen aos houwe (tegenspoed hebben)
- Op joets (Op stap)
- Pas maar op det 't bed 't neet huùrt (gezegd tegen kinderen die niet naar bed willen)
- De stômste boere hebbe de diekste petatte (het geluk is met de dommen)
- Strônt wae haet dich geschete? (Stuk stront, wie heeft jou gescheten?)
- Van ein gooj broèlof kômme (stevig gedronken hebben)
- Veur d'n uul werke (onbetaald (of onderbetaald) werken)
- Waat door d'n hoepert geit, geit ouk door de poeperd (Wat door de mond gaat, gaat ook door de kont)
- Wae as aezel gebaoren is, zal neet as paerd sterve (wie voor een dubbeltje geboren is, zal nooit een kwartje worden)
- Wat oèt d'n aek (azien) dreie (een goede prestatie leveren)
- Weej hebben 't diek (wij hebben geld genoeg)
- Zich veur ein äörtje eine reem door de kônt laote haole (voor geld alles doen)
- Zich dieke bein make (zich ergens over opwinden)
- Zinge wie ein geit die braomele schiet (erg vals zingen)
- De Parade mót door de Klaosstraot (De bevalling moet plaatsvinden)
- D'n beste Pruùs haet nog ein paerd gestaole (Vertrouw geen enkele Duitser)
- Zich zoeë gruuëts veule wie eine paerdskeutel (Zich apetrots voelen)
[bewirk] Sjerzant Paeper
Op 3 augustus 2006 waert in Venlo 't dialek-popprojek Sjerzant Paeper opgeveurd. Dit is 'n vertaling van 't Beatles-album Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band door journalis T. Mientjes. Zangers van de 13 nummers zint o.a. Frans Pollux, Bert van den Bergh, Arno Adams en Michiel van der Grinten. Acteur is o.m. Huub Stapel. Dao is ouch 'n cd versjene.