Mergel
Van Wikipedia
- Dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs. 't Weurt gewaardeerd óm in dit artikel woe meugelik 't Mestreechs aan te hawte.
Mergel (<Latiens marga "kalkhawwende stein"), ouch wel melger geneump, is 'n aofzèttingsstein bestoonde oet 25 tot 75% kalk en veur de res oet zand en leim. Daomèt steit 't op 'n glijende sjaol tösse kalkstein en sjalie. Soms weure ouch steinsoorte mèt e väöl hoeger kalkgehalte mergel geneump. Mergel is geelder vaan kläör es kalkstein. Door zien samestèlling cementeert 't neet zoe gemekelik en erodeert 't gawwer.
[bewirk] Veurkoume
In zoe good wie gans Nederland en Belsj zit mergel in de groond, meh in 't Heuvelland, ouch wel Mergelland geneump, is 't aon de oppervlekde te vinde. Deze stein is in 't kriet-tiedvaak aofgezat door wat geologe de Krietzie neume. In de res vaan Nederland en Belsj höbbe in 't Kenozoïcum aonspeulsele vaan revere deveur gezörg tot de laoge mergel of kalkstein neet mier aon de opppervlekde ligke.
[bewirk] Mergelwinning
Minstes vaanaof de Romeinsen tied weurt mergel al gewonne in sjachbouw, dat wèlt zègke es grotte in 'nen heuvel. Oonder mie bij Valkeberg en bij Berg (Valkeberg) zien allewijl zoe'n grotte te vinde. Sommege vaan die grotte zien veur publiek touwgenkelik, andere weure gebruuk veur champignonkweek. Allewijl weurt in Sub en bij 't Roeët nog mergel gewonne in daagbouw, dat wèlt zègke in 'ne kojl dee aon de oppervlekde gans open is. D'n ENCI-daagbouwkojl en awwer grotte in de Sint-Pietersberg bij Mestreech, zien feitelik winplaotse veur kalkstein.
[bewirk] Touwpassinge
Mergel weurt in Limburg zelf veural es bouwmateriaol gebruuk. (Mestreechse en Suber mergel) Ander touwpassinge vint de mergel in kleurstoffe, in oontsólferingsmiddele, es componint vaan messtoffe die de verzoering vaan de bojem moot tegegoon en zelfs in veevojers.
't Gulpesj kriet, dat in de buurt van Gulpe aan de oppervlakte kump is heller en brokkeliger. Dae is neet gesjik um mèt te bouwe. Deze kalksjtein weurt gebruuk um kalk van te brenne. Kalkoves ligke bv aan de Pötberg en in de Subergröbbe bie Sub. Van de Gulpesje kalk weurt aoch cement gemaak. De 1e Nederlandse cementfabrik (ENCI) is begós in Viele en in 1925 verplaot nao de Sint-Pietersberg in Mestreech. Van belang waor hij 't transportmiddel van de Maas um de cement te verveure. De groeve 't Roeët weurt aoch aafgegraove tenn baote van de cementindustrie. In de buurt van Kunder weurt 'n heller soort kalkstein gevónde, de zoegeneumde Kunderstein of Krawbiker stein. Deze stein kènt neet gezeeg weure.