Haarlem
Van Wikipedia
- Dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs. 't Weurt gewaardeerd óm in dit artikel woe meugelik 't Mestreechs aan te hawte.
Haarlem is de hoofstad vaan de Nederlandse provincie Noord-Holland, en nao aontal inwoeners de twiede stad vaan die provincie: per 1 januari 2005 147.022. De stad ligk aon de revier 't Spaarne (weurt daan ouch wel Spaarnestad geneump) en weurt umringk door doengebeed. 't Is sins de herinstallering vaan Nederland es kattelieke kèrkprovincie cintrum vaan e bisdom (Bisdom Haarlem). Börgemeister is (2005) J.J.H. Pop.
Inhawd |
[bewirk] Stadsgeziech
Haarlem heet 'n bezeenswierdeg binnestad, mèt oonder mie de Sint-Baafskèrk, de negentiende-iewse statie en de Groete Merret, mèt daoraon 't Raodhoes. In Haarlem steit ouch 't Teylersmuseum, 't ajdste opebaar museum vaan Nederland. Ouch weurt e deil vaan de stad gedommeneerd door de negentiende-ieuwse gevangenis.
[bewirk] Historie
Haarlem weurt in de tiende ieuw veur 't iers vermeld. Es knouppunt op de weeg die euver de smale landstoek laanks 't IJ lepe oontwikkelde de stad ziech snel. In 1219 speulde Haarlemse ridders in de Viefde Kruustoch 'n groete rol; mèt es beloning daoveur kraog de stad in 1245 stadsrechte. In 1429 kraog 't ouch tolrech.
Haarlem verveel tijens de Hookse en Kabeljouwse Twiste, d'n Opstaand vaan 't Kies- en Broedvolk en tijens de Tachtegjaoregen Oorlog, wienie de stad, die in 1572 veur de prins gekoze had, in 1573 nao maondelaank beleg door de Spaanjerds, die daobij oongemein väöl soldate verlore, ingenome woort. 't Akkoord vaan Veere oet 1577 zörgde deveur tot de Spaanjerds de stad verlete, die daonao neet mie in Spaonse hen kaom. In deen tied bleujde de textielindustrie.
De negentiende ieuw brach in Haarlem als ein vaan de ierste stei de trein: in 1839 woort tösse Amsterdam en Haarlem d'n ierste spoorweeg geëupend. In 1927 annexeerde Haarlem de gemeinte Schoten. Speculaties oet de vreug twintegste ieuw tot Haarlem in 2000 mèt Amsterdam 'n agglomeratie vaan aanderhaaf miljoen lui of mie zouw goon vörme zien klaorbliekelik neet oetgekome.
[bewirk] Trivia
- Haarlem heet de reputatie dat zien inwoeners 't zuverste Nederlands spreke, wat evels neet op de woerheid gebaseerd is: Haarlem heet e dialek wie ander stei in Holland, al wiek dat bezoonder weineg vaan 't Algemein Nederlands aof.
[bewirk] Bekinde Haarlemmers
- Jurriaan Andriessen, componis
- Nicolaas Beets, sjriever en diechter
- Job Cohen, politicus
- Laurens Janszoon Coster, bookdrökker (vreuger es oetveender vaan de drökkuns gezeen)
- Frederik van Eeden, sjriever
- Yvonne van Gennip, sjaatster
- Boudewijn de Groot, zenger
- Kenau Simonsdochter Hasselaar, strijster in de Tachtegjaoregen Oorlog
- Maarten van Heemskerck, sjèlder
- Brigitte Kaandorp, cabaretière
- Harry Mulisch, sjriever
- Lennaert Nijgh, leedsjessjriever
- Adriaen van Ostade, sjèlder
- Bram Peper, politicus
- Pieter Post, architect
- Jacob van Ruysdael, sjèlder
- Pieter Janszoon Saenredam, sjèlder
- Hannie Schaft, verzetsstrijster
- Jan Steen, sjèlder
- Fred Teeven, officier vaan zjusties