Iesbeer
Van Wikipedia
- Dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs. 't Weurt gewaardeerd óm in dit artikel woe meugelik 't Mestreechs aan te hawte.
D'n iesbeer of witte beer (Ursus maritimus) is 'ne witte tot geelwitte beer, dee de groetste vaan zien femilie is en de kösstreike vaan de Noordelike Ieszie bewoent. D'n iesbeer is waorsjijnlik pas 200.000 jaor trök oontstoon oet de brojne beer, mèt ween heer nog vröchber krusinge kin veurbringe.
Inhawd |
[bewirk] Veurkoume
D'n iesbeer heet zien leefgebeed in d'n ierste plaots aon de kös vaan de Noordelike Ieszie. Bove 88 graod Noorderbreidde koume ze minder veur, allewel me ze ouch dao nog wel aongetroffe heet. Verdaolde exemplaire kinne 's winters ouch tot aon Iesland koume. De hoofpopulaties concentrere ziech op Wrangeleiland (Siberië), Noord-Alaska, Greunland, Spitsberg, meh veural in Nunavut (Noordoos-Canada). Aon de noordkös vaan Scandinavië oontbreke ze door de wermde vaan de Golfstroum.
Allewijl gief 't tösse de 20.000 en de 40.000 iesbere. Dit aontal is gestege vaan 5.000 in 1945, wie de saort door bejaoging bekaans oetgereujd waor. Allewijl weurt de soort ouch bedreig, door 't aofsmèlte vaan de poolkappe. Bovedeen is 'r geveuleg veur miljeuvervojling, wat veural op Spitsberg e probleem is: me dink tot de vröchberheid vaan de mennekes hendeg is aongetas.
[bewirk] Fysieke kinmerke
't Menneke weurt gemeinlik tösse 1 meter 90 en 2 meter 40 laank en weeg 300 tot 600 kilo; oetsjeters tot aon 2 meter 80 en 800 kilo zien bekind. 't Vruiwke weurt 1 meter 70 tot 2 meter en weeg gemeinlik tösse de 150 en 300 kilo. De vach is wit, meistal gebroke wit mèt geel of gries nuances, meh de hoed is zwart, wat me um de ouge en op de neus zuut. De vach is hendeg dik en isolerend, de kläör hölp dao ouch al bij. Iesbere höbbe recintelik (10.000 tot 20.000 jaor trök) de keze vaan d'n omnivore brojne beer verlaore. 't Stertsje heet gein functie mie en is mer 8 centimeter laank.
[bewirk] Vojing
Vaan alle bere is d'n iesbeer de meis carnivore beer. Heer eet bij veurkäör ziehun, in de ierste plaots de ringelrob en daoneve ouch wel de baardrob, de zadelrob en de klapmöts. Heer vingk die door bij aosemloker in 't ies te wachte tot eine bovekump; soms evels geit 'r ouch hun hole in. Neve ziehun vingk 'r ouch ander poolbieste wie de sniehaos, de lemming, de beloega en versjèllende zieveugel, of zelfs groete diere wie 't rendeer, de narwal of zelfs de walrös. Vint d'n iesbeer gein proeje daan voojt 'r ziech mèt eier of bêêre.
[bewirk] Gedraag
Iesbere leve gemeinlik solitair. Groopvörming vint plaots in dichte populaties, op plaoste woe väöl voodsel veurhande is. Dao verdraoge ze ziech oonderein meistens good. Tijens de paartied evels zien de mennekes tegeneuverein aggressief; ouch kump 't veur tot ze jónge doedbiete.
Iesbere zien actief bieste die lang aofstande aoflègke veur ete te vinde; dit doen ze zoewel euverdaag es 's nachs, en ouch gedorende de poolwinter. Soms weurt bewierd tot 't vruiwke mèt jóng wel 'ne winterslaop hèlt, meh in de strikte zin vaan 't woord is dat neet woer. Iesbere zien ouch hendeg gooj zwummers (vaandao de Latiense naom, dee ziebeer beteikent), die bovedeen 'n gooj menuut oonder water kinne blieve. De bere trèkke in 't veurjaor en in de herfs nao 't noorde resp. 't zuie, mèt de grens vaan 't poolies mèt.
[bewirk] Veurtplanting
De paartied doort vaan miert tot juni, meh heet zie huugdepunt in april. D'n draogtied is zeve aon ach maond. Iesberejónge weure blind gebore, mèt dunne haorbedèkking en mèt e gewiech vaan 600 gram. Ze höbbe daodoor de besjèrming vaan hun mojer hel nujeg. Umtot de kinder in de poolwinter gebore weure mote ze door de liefswermde vaan hun ma werm gehawwe weure. De ma gräóf daotouw e haol in de snie, wat ze de ganse winter neet verlaot. Ze deit niks es de jónge veure; de mèlk is riek aon eiwitte en vette. In miert of april verlaote de jónge veur 't iers 't haol.