Iezertied

Van Wikipedia

Dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs. 't Weurt gewaardeerd óm in dit artikel woe meugelik 't Mestreechs aan te hawte.

D'n iezertied (in Wès-Europa vaan ca. 800 v. Chr. tot de Romeine naor de lage landen kaome - roond 't begin vaan us jaortèlling) is de periode in de prehistorie die volgde op de broonstied. De naom kump vaan het väöle gebruuk vaan iezer bij 't make vaan metale veurwerpe.

Inhawd

[bewirk] Oersproonk

De ierste teikes vaan 't gebruuk vaan iezer kaome vaan 't Awwe Egypte en Soemer, boe roond 4000 v. Chr. kleijn dinger, wie sjpeerpunte en verseringe gemaakt woorte vaan iezer dat gewonne woort oet meteoriete. In 't derde millennium v. Chr. woorte ummer mie, oet iezererts gewonne, iezere veurwerpe gemaak in Anatolië, Egypte, Mesopotamië en de Indus vallei. 't Liek d'r evels op dat dees dinger oetsloetend veur ceremonieel gebruuk waore, en iezer dus een zier deur metaal waor, deurder daan goud. Sommige bronne suggerere dat iezer e beiproduc waor vaan koperproductie, en dat 't neet te make waor mèt de metallurgische kinnes vaan deen tied. De ierste systematische productie en gebruuk vaan iezere veurwerpe versjeine vaanaof de 14e iew v. Chr. bei de Hettiete. Tege 1200 v. Chr. woort iezer oetgebreid gebruuk in het Midde-Oeste, mèh 't doorde nog wèl eve veurdat 't gebruuk vaan broons compleet vervaange waor.

[bewirk] Veurdeil tegeneuver broons

Iezer heet diverse veurdeile tegeneuver broons:

  • 't is sterker, dus beter gesjik veur wapes en gereidsjap
  • 't is mekelikker te bewerke
  • 't is mekelikker te reparere
  • De groondstof d'rveur kin ter plaotse gevoonde weure
  • 't sjlit neet zoe sjnel

Dees veurdeile zörgde d'rveur dat iezer liever gebruuk woort veur allerlei wapes en gereidsjap en dat 't broons umgesjmolte woort tot sierade en sierveurwerpe (veural ermben en peerdetuijg). D'n iezertied is de joongste periode vaan de prehistorie en eindig mèt de oetvinding vaan 't sjrif. De exacte periode vaan d'n iezertied is aofhaankelik vaan cultuur en plaots.

[bewirk] Veurwerpe oet d'n iezertied

Typische eleminte oet d'n iezertied - die in minder maote of hielemaol neet veurkaome in de broonstied - zien:

  • Bräök (vaan wol of linne, dèks geroet)
  • Iezere veurwerpe, zoewie bijjl, wapes, gereidsjap, zeeg
  • Broonze munte
  • Broonze situalae (zuuch heijoonder)
  • Sjlingerkogels
  • Iezerwinning oet de natuur (Veluwe, morasiezererts in 't noorde, iezeroer oet Brabant)
  • 'n soort vaan "upperclass" die biezoondere veurwerpe hadde zoewie goud en koraal

E keuningsgraaf oet Oss (oongeveer 500 v. Chr.) bevatde biezoondere graafgifte en is 't groetste dat oets in Wès-Europa is gevoonde (52 m. in doorsjneij!).

Via handel kaome d'r nog andere veurwerpe naor Nederland. Opvallend zien de zoegenaomde broonze situalae (ummers) die in Centraal-Europa gemaakt woorte um wien te minge met water ('n typisch Romeins/Grieks gebruuk). D'r zien d'r in Nederland 9 gevoonde.

Kiek och Iezertied in Europa en Kelte

[bewirk] Extern links

Aafkomstig van Wikipedia, de Vriej Encyclopedie. "http://li.wikipedia.org../../../i/e/z/Iezertied.html"