Старословенски јазик

Од Википедија, слободна енциклопедија

Старословенски јазик (ѩзъікъ словѣньскъіи)
Употреба: го говореле македонските Словени околу средината на IX век н.е.
Област: непосредната околина на Солун
Статус на јазикот: вон активна употреба, богослужбен и официјален јазик на Православната Црква (кај Словените)
Класификација: Индоевропски

 Словенски
  Јужнословенски
   Источнојужнословенски
    Старословенски јазик

Јазични кодови
ISO 639-1 cu
ISO 639-2 chu
ISO/DIS 639-3 chu

Во лингвистиката, поточно во славистиката, под називот старословенски е познат првиот пишан, забележан, засведочен словенски јазик, а тоа бил јазикот којшто го говореле македонските Словени во непосредната околина на Солун, во втората половина на IX век. Често, што поради неинформираност, што поради непрецизност на мислата или пак невнимание, погрешно се вели дека старословенскиот јазик е јазик-татко на модерните словенски јазици, т.е. дека сите модерни словенски јазици директно водат потекло од овој јазик. Ова тврдење не е точно: старословенскиот јазик, од генеалошко гледиште, припаѓа во групата на јужнословенски јазици, поточно во нејзината источна подгрупа, заедно со модерните македонски и бугарски јазик. Сите словенски јазици, вклучително и старословенскиот, водат потекло од прасловенскиот јазик. Името на овој јазик е предмет на жешка дебата, имено повеќето бугарски слависти (и општо, поголем дел од бугарските интелектуалци) се обидуваат да му го прилепат предзнакот „бугарски“ именувајќи го како старобугарски јазик (буг. старобългарски), што секако не може да се прифати како точно зашто во времето на зачетоците на словенската писменост, Словените сè уште себе си се чувствувале како единствена, сeсловенска, заедница, додека Бугарите на Балканот дошле како несловенски народ (од татарско или иранско потекло), говорејќи неиндоевропски јазик со чувство за национално своебитие. Познато е дека вистинските говорители сопствениот јазик го именувале како словенски (ѩзъікъ словѣньскъіи), а себе се именувале како Словени (Словѣнинъ, множина Словѣне), ниту Македонци, ниту Бугари, а терминот македонски Словени се употребува како географска референца за потеклото на јазикот. Расправата околу тоа кој народ е наследник на македонските Словени не е предмет на оваа статија.

Оригиналното име на јазикот, напишано со старата кирилица
Зголеми
Оригиналното име на јазикот, напишано со старата кирилица

Содржина

[уреди] Историја и поважни особини на јазикот

Псалми на старословенски јазик
Зголеми
Псалми на старословенски јазик

Со големата преселба на народите дошло до раселување на многу народи и племиња, меѓу кои биле и Словените. Кон крајот на VI век од нашата ера словенските племиња веќе ја имале напуштено својата (претпоставена) прататковина во Закарпатието и се раселувале низ Европа. Раселувањето се движело главно во три правци: на исток низ Источноевропската низина, на запад кон средна Европа и на југ кон Балканскиот Полуостров. Со распадот на оваа „племенска“ заедница на старите словени, дошло до јазично раслојување на словенските говори, односно на распад на прасловенската јазична заедница. Така се оформиле три големи групи дијалекти: источна, западна и јужна група. Секоја од овие групи пројавила (создала) сопствени особини кои ја разликувале од останатите, но се претпоставува дека овие разлики биле (до средината на IX век, т.е. до запишувањето на првите словенски зборови) сè уште мали и не толку значајни за да пречат во дирекната комуникација помеѓу говорителите на различни дијалекти. Од друга страна, пак, овие групи биле своевидни конгломерати, па во секоја од нив се јавувале поддијалекти. Така, крајот на VI век се смета за крај на постоењето на единствената прасловенска јазична заедница.

Минијатура со старословенски натписи. Добрејшинско Евангелие, XIII век
Зголеми
Минијатура со старословенски натписи. Добрејшинско Евангелие, XIII век

Во почетокот на VII век словенските племиња масовно го преминуваат Дунав и се населуваат на Балканот. Тие главно се населуваат околу градовите, зачувувајќи ги своите верски и културни обичаи и секако својот јазик. Околу тоа како доаѓа до создавање на првото словенско писмо и како зачнала словенската писменост, консултирајте ја статијата за словенската писменост.

Како што е речено погоре, старословенскиот јазик е всушност говорот (дијалектот) на Словените од околината на Солун, кој е избран за прв книжевен словенски јазик од проста причина што Светите солунски браќа Константин и Методиј многу добро владееле со него (како што се вели во Панонските Легенди: „...зашто вие сте Солунјани, а сите Солунјани беседаат чисто словенски...“). Припаѓа на индоевропската фамилија на јазици, поточно во потфамилијата на сатемски јазици. Ова се најзначајните особини на старословенскиот јазик, според рускиот славист Николај Дурново:

  • замена на прасловенските согласнички групи *tj и *dj со -шт- и -жд- соодветно:
*světja > свѣшта (=свеќа), *medja > межда (=меѓа);
  • Почетно а без прејотација:
азъ (=јас), абие (=веднаш), агнѧ (=јагне);
  • Доследно разликување на ултракратките вокали, т.н. ерови (ъ и ь) во нивниот најстар изговор и во нивниот развој:
ъ > o и ь > e;
  • о и е со „носов призвук“, т.е. носни вокали оn и en (наречени и носовки или назали, во старата кирилица графемите се наречени голем и мал јус):
оn=ǫ
en=ę;
  • Неразликување на гласовната вредност на јатот (ѣ) и прејотираното а:
ѣ = ia (=ја);
  • Отсутство на етимолошка разлика на е и ѥ, т.е.
е = ѥ (=је);
  • Сведување на прасловенските согласнички групи *tl и *dl кон -л-:
*metlŭ > мелъ, *radlo > рало, *krydlo > кръіло;
  • Придавски форми без скусување:
добраѥго (читај: добрајего) наместо добрааго

Ова се основните особини на јазикот, кои го разликуваат од останатите словенски говори, меѓутоа тој носел одредени особини кои пак го разликувале од останатите, несловенски, јазици меѓу кои се: задолжителната употреба на двоината како граматички број, сите слогови се отворени, т.е. завршуваат на самогласка, постоење на вокални р и л (ŗ и ļ ), палатализација на заднонепчените согласки к, г и х, изедначување на генитивот и аблативот во корист на првиот, метатеза (промена на местата) во прасловенските групи: *or, *ol, *er и *el помеѓу согласки или во почетокот на зборот пред согласка, чувањето на супинот како посебна глаголска форма итн.

Наведените карактеристики на јазикот се одржале многу кус период. Со ширењето на писменоста меѓу Словените, говорителите ги внесувале во книжевниот јазик нивните месни (локални) особини, па по извесен временски период се формирале т.н. рецензии или редакции на книжевниот јазик, односно негови варијанти. Кон почетокот на 12. век разликите меѓу овие варијанти станале доволно изразени, што се создале услови за формирање на посебни јазици; краен резултат на овој процес е создавањето на современите словенски јазици. Славистиката го именува периодот од зачетоците на словенската писменост до почетокот на 12. век како старословенски период, период на условна единственост на книжевниот јазик. Периодот од 12. век до конечното оформување на современите словенски јазици (некаде околу XVII-XVIII век) се именува како црковнословенски период, бидејќи традицијата на стариот јазик (со помали или поголеми отстапки) се задржала само во рамките на Црквата, каде старословенскиот (во различни варијанти) бил јазик на литургијата и богослужбата, па оттука и името црковнословенски. Заради сè поголемиот углед на Руската Православна Црква по XII век и историските околности на Балканот (доаѓањето на Турците и замирањето на словенската книжевна активност), руската варијанта на црковнословенскиот јазик постепено се наметнала себе си како службен и литургиски јазик на Православната Црква.

Така, веќе во 18. век ширум словенскиот свет се случува национално будење, па истовремено се оформуваат и модерните словенски јазици, што пак претставува крај на активното користење на црковнословенскиот јазик (во ова време веќе премногу одалечен од народниот говор!), односно со старословенската традиција. Во денешно време употребата на јазикот е мошне ограничена, само во рамките на Православната Црква како јазик на богослужбата, паралелно со локалните јазици.

[уреди] Писмо

Главни статии: Глаголица и Старословенско писмо

Старословенскиот јазик се пишувал на две писма: глаголица и старословенска кирилица. Во славистиката генерално е прифатен фактот дека глаголицата е писмото кое го создал Константин Филозоф, наречен Св. Кирил. Во прилог на ова одат следниве факти:

  • Утврдено е дека одредени кирилски документи (споменици) се всушност (пре)напишани врз постар, глаголски текст; обратниот пак процес не е забележан.
  • Во некои документи пишувани на кирилица или пак со грчката алфабета, за специфичните словенски гласови се употребени глаголски графеми.
  • Во трактатот О писменех од Црноризец Храбар кој се занимава со зачетоците на словенската писменост, дирекно се наведува бројот на букви создадени од Св. Кирил: 38 букви. Токму толку букви има глаголицата, не броејќи ги прејотираните самогласки.

Глаголицата, така, се смета за оригинално словенско писмо, иако познато е дека нацртите на одредени графеми се многу слични со оние од грчкото брзописно (минускулно) или хебрејското писмо. Кирилицата, пак, од друга страна е создадена некаде на почетокот на X век, најверојатно во Преславскиот книжевен центар од страна на Св. Наум - ученик на Светите Браќа. Таа е создадена по углед на грчкото уставно писмо и броела 44 букви заедно со прејотираните самогласки и неколку графеми за позајмени грчки гласови. Заради својата практичност, кирилицата многу брзо почнала да ја истиснува глаголицата како главно словенско писмо. Така се јавила поделба во употребата на писмата, на едната страна биле оние верни на традиционалноста (пред сè Охридската Книжевна Школа и слични институции во Хрватска), додека на друга страна биле книжевните центри кои ја прифатиле кирилицата (пред сè Преславската Книжевна Школа и сличните инстиуции во Србија и Русија). Со тек на време, глаголицата била сосема истисната од употреба, задржувајќи се само во хрватските краишта сè до XVIII век.

Двете писма биле фонетски: еден глас - една буква, верно пренесувајќи го изговорот. Исто така секоја буква имала сопствена бројна вредност (и тука глаголицата била независна, додека кирилицата го следела грчкото писмо).

Во науката, за претставување на старословенски зборови, во главно се користи кирилицата во нејзината постара, оригинална варијанта. Глаголицата се употребува само кога тоа е нужно.

[уреди] Граматика

Граматички, старословенскиот јазик бил доста сложен и се карактеризирал со изобилие од форми и именски и глаголски. Именските зборови (именки, заменки, придавки, броеви) се менувале по падеж и број (освен броевите, секако) и припаѓале на одреден род (машки, женски или среден, или пак имале посебни форми за одреден род), глаголите се менувале по време, лице и број, одредени глаголски форми имале и род и падеж, а особено значајна е категоријата глаголски начин (аспект), односно поделбата на свршени (перфективни) и несвршени (имперфективни) глаголи. Постоеле, секако и неменливи зборови: прилози, предлози, сврзници и честички (партикули).

[уреди] Фонетика

Во однос на современите словенски јазици старословенскиот пројавувал особени фонетски сложености. Ова пред се се однесува на самогласничкиот систем на јазикот. Во изговорот се користеле 32 гласа, од кои:

  • самогласки: а, е, и, о, ѹ, ъ, ь, ъі, ѣ, ѧ, ѫ;
  • согласки: б, в, г, д, ж, ѕ, з, к, л, м, н, п, р, с, т, ф, х, ц, ч, ш, ј

Меѓутоа ова не е целосната слика за фонетиката на јазикот. Така за гласот j (т.н. јот) не постоел посебен знак бидејќи овој глас се јавувал речиси исклучиво како протетички глас пред самогласките: а, ѹ, ь, ѧ и ѫ, односно се вели дека наведените согласки биле прејотирани: , ю, и (<*jь), ѩ, ѭ (изговор: ја, јu, i, и jǫ соодветно). Што се однесува до e, веќе е наведено дека ’e=je (во прилог на што оди фактот дека глаголицата има единствен знак за овие посебни кирилични знаци). Исто така јазикот ја зачувал слоготворноста на гласовите р и л (фонетски: ŗ и ļ), за која се користеле нацртите: ръ, рь, лъ и ль (зошто постојат по два нацрта ќе биде објаснето подолу). Од друга страна во глаголицата се сретнува посебен знак за меко г, глас кој најверојатно имал слична артикулација како македонското ѓ, а се сретнува најчесто во грчки заемки.

Друга особина на јазикот, напуштена во современите словенски јазици, е отвореноста на слогот: во старословенскиот секој слог завршувал на самогласка:

  • а|зъ, на|ро|дь, ть|мь|ни|ца, вь|че|ра|шь|нь

Како последица на ваквата тенденција се случиле бројни фонетски промени во јазикот. Меѓу малкуте исклучоци од правилово (кои речиси и да ги нема) е формата на глаголот: алкати, во која првиот слог е затворен, а која има своја соодветна форма со отворен прв слог: лакати. Обете форми имаат исто значење: гладува, е гладен. (Токму оттука доаѓаат формите лаком и алчен (< *alkĭnŭ) во современиот македонски јазик кои имаат исто значење, иако првонаведената се смета за нестандардна во литературниот јазик).

[уреди] Самогласки

Наведениот самогласнички систем старословенскиот го наследил од прасловенскиот. Можни се повеќе начини на нивна поделба, и тоа според:

1. Местото на артикулација се разликувале самогласки од:

  • Преден ред: и, ь, ѧ, е, ѣ;
  • Заден ред: а, о, ѫ, ъ, ѹ;
  • Гласот ъі пак претставувал самогласка од среден ред (т.н. средно и).

Самогласките од преден ред можеле да предизвикаат промени на согласките кои им претходеле или следеле по нив (т.е. се вели дека за нив се врзува квалитетот мекост), додека оние од среден и заден ред не покажувале вакви својства (т.е. се вели дека за нив се врзува квалитетот тврдост).

2. Должината (квантитетот) разликувала:

  • Долги самогласки: и, ѧ, ѣ, а, ъі, ѫ;
  • Кратки самогласки: е, о;
  • Редуцирани самогласки или полугласки: ь, ъ;

Должината на самогласките била неменлива. Тие можеле да се вдолжат или редуцираат, но тоа се постигнувало со замена, а не со продолжена / скусена артикулација. Така се вдолжувале: ь > и, ъ > ъі, е > ѣ, о > а. Оваа промена е добро отсликана во следниве примери од македонскиот: собра - собира (стсл. събьрати - събирати), роди - раѓа (стсл. родити - раждати) и сл. Споредено со латинскиот или старогрчкиот каде една самогласка можела да биде и долга и кратка, во старословенскиот се јавува само една: или самогласката (под услов да има „словенска“ должина) или нејзиниот вдолжен / редуциран сопарник. На пример:

  • стсл. мати наспроти лат. māter, стсл. братъ - лат. frāter, но: стсл. даръ - лат. dōnum, стсл. дъва - лат. dŭō;
  • стсл. око - лат. ŏculus, стсл. домъ - лат. dŏmus, но: стсл. ось - лат. ăxis, стсл. море - лат. măre.

Слична е состојбата со латинските заемки влезени во старословенскиот во подоцнежниот период:

  • стсл. поганъ < лат. păganus, стсл. олътарь < лат. ăltārĭus

3. Начинот на артилулација разликувал: орални и назални (односно усни и носни) самогласки. Назални биле само ѧ (=ę, преден назал) и ѫ (=ǫ, заден назал). Нивниот изговор бил: за ѧ многу сличен на назалот на фр. fin, додека за ѫ многу сличен на назалот во фр. bon, додека прејотирани се изговарале слично како во фр. bien и lion соодветно. Што се однесува до изговорот на останатите самогласки, сосема веројатно е дека тој бил следниов: а, е, и, о и ѹ се изговарале како македонските а, е, и, о и у; Јатот (ѣ) бил еден вид рудиментирана двогласка со изразено широка артикулација, а се спори околу нејзиниот точен изговор, имено, тој најверојатно бил некаде помеѓу и и а (затоа се претпоставува дека имал ист изговор со прејотираното а) или помеѓу е и а (ä или æ, во прилог на што оди неговиот развој во многу словенски јазици, ѣ > (ј)е); Еровите, јер-ь (мал ер) и јор-ъ (голем ер) претставувале ултракраток изговор на и и ѹ соодветно, т.е. ь=ĭ и ъ=ŭ (затоа и се викаат полугласки). Тие можеле да бидат во силна или слаба позиција; ерот е во силна позиција ако слогот по неговиот содржи друг ер, а во слаба на крајот од зборот или ако слогот по неговиот содржи полна (чиста) самогласка (пример: во вьчерашьнь, еровите во првиот и последниот слог се во слаба позиција, додека ерот во претпоследниот слог е во силна позиција). До 10. век еровите се изговарале и во силна и во слаба позиција и доследно се разликувале. Во подоцнежниот развој на јазикот еровите во слаба позиција престанале да се изговараат, додека во силна се вокализираат, т.е. заменуваат со полни самогласки: ь > е и ъ > о (идентична замена се случува во македонскиот, но во општ случај таа е специфична за секој словенски јазик пооделно). Ова предизвикало разидување на одредени форми кое често пати погрешно се восприема како неправилност во јазикот; спореди македонски: слепец - слепци (слѣпьць > слѣпець > слепец за еднина, но слѣпьци > слепци за множина), ден - дни (<дьнь) и сон - сни (<сънъ); слично во српскохрватскиот (во формите за N. и G. еднина): морепловац - морепловца. Гласот јери (ъі) претставувал повлечен висок изговор на и, слично како латинскиот глас y или модерниот руски глас ы. Слоготворните согласки ръ, рь, лъ и ль биле доста чести во јазикот. Еровите кои следат по главниот глас не се изговарале, туку само ја означувале неговата слоготворна улога. Изговорот на првиот глас била идентична со современиот македонски изговор на вокалното р: прв, брканица, ‘рбет кој е тврд, додека во вториот глас слоготворниот елемент бил мек (нема соодветен изговор во македонскиот, бидејќи во нашиот јазик овие два различни гласа се изедначиле во корист на првиот). Меѓутоа некогаш се случувало да дојдат во допир р и ер, па погрешно да се добие впечаток дека се работи за слоготворно р кога всушност се работи за оделни гласови (кои како такви треба да се изговорат!). Така на пример слоготворното р во македонското крв се добило на следниов начин: во именката *кръі (=крв) настанала промена ъі > ъв т.е. се добила форма кръвь во која погрешно се протолкувало постоењето на слоготворно р; слично потекло има и слоготвотрното р во крст. Слоготворното л пак се задржало само во чешкиот (литературен) јазик и во мал број други дијалекти. Изговорот веројатно му бил како во дијалектните: сл’нце и пл’н. Во мекиот изговор л-то се изговарало како л во: леб, лето, ливада.

[уреди] Согласки

Главни особини на согласничкиот систем биле опозициите на согласките по звучност и мекост. Според звучноста се разликувале парови согласки, звучна - безвучна (исто како во современиот македонски): б - п, г - к, ѕ - ц итн., но не сите согласки имале пар; така х и ч немале соодветен звучен сопарник. По однос на мекоста се разликувале меки и тврди согласки. Некои од нив оделе во парови (една согласка имала и мек и тврд изговор), додека други биле само меки или само тврди. Меки биле: ш, ж, ц, ч, ѕ, и групите шт и жд; и меки и тврди биле: т, д, с, з, л, р, н и г; сите останати согласки биле тврди. Така на пример мекото л се изговатало како во нашето лице, додека тврдото како во луѓе, додека, на пример, ч (кое било исклучиво меко) се изговарало многу слично како неговиот изговор во хрватските чакавски дијалекти (некаде помеѓу č и ć). Согласките кои биле и меки и тврди, се изговарале меко пред самогласка од преден ред, а тврдо пред самогласка од заден ред (затоа и категоријата мекост се врзува за самогласките на овој начин, како што е наведено погоре; спореди л во лице е меко, а е е предна самогласка, додека л во луѓе е тврдо, а у е задна самогласка!). Истите особини за мекоста се однесуваат и на слоготворните р и л, како што беше појаснето.

[уреди] Палатализација на согласките

За заднонепчените (веларни) согласки: к, г и х се врзува една друга особина на јазикот, нарачена палатализација. Имено, наведените гласови, доколку по нив следи ј или самогласка од преден ред, преминуваат во други гласови. Историски овие промени се случувале низ три етапи, именувани како три палатализации. Промените можеле да зафатат и согласнички групи, а промените се следниве:

  • к > ч или ц (чловѣкъ - чловѣче -чловѣцѣ; сп. мак.: ученик - ученици - учениче);
  • г > ж или ѕ (двигнѫти - движе - двиѕати; сп. мак.: долг - должник, тренинг - тренинзи);
  • х > ш или с (грѣхъ - грѣшьнъ - грѣси; сп. мак.: дух - душевен и успех - успеси).

Покарактеристични промени на согласнички групи се следниве:

  • *kv > цв (*kvĕtŭ > цвѣтъ);
  • *gv > ѕв (*gvĕzda > ѕвѣзда);
  • *hv > св (ед.: влъхвъ, но мн.: влъсви);
  • *sk > ст или шт (така: ед.: людьскъ, но мн.: людьстии, пиштити, но пискѫ);
  • *zg > жд итн.

Палатализацијата понекогаш се вршела и по самогласки од преден ред (во третата палатализација), доколку после согласката којашто треба да се палатализаира не стоеле: ъ или ъі. Така на пример имаме:

  • лице (< *līko); овьца (< *ovĭka); срьдьце (< *srĭdĭko)
  • кънѧзь (< герм. *kuning), но: кънѧгъіни.

Палатализацијата била плоден процес во старословенскиот јазик редовно се јавува во промената на именките по падежи и на глаголите по лице и време.

[уреди] Промена на именските зборови

Промената на овој вид зборови се вршела во седум падежи:

  • Номинатив (N.) - падеж на подметот, т.е. го означува вршителот на дејството ов реченицата. Одговара на прашањето кој (за лица) или што (за предмети).
  • Генитив (G.) - покажува припадност, дел од нешто, потекло; посебна употреба на генитивот е како падеж на дирекниот предмет за лица и живи суштества, т.е. словенски генитив. Одговара на прашањето: од кого (за лица) или од што (за предмети); како словенски генитив, одговара на прашањата од акузативот.
  • Датив (D.) - падеж на индирекниот предмет, покажува кој ги чувствува последиците од дејството, на кого се однесува дејството или во чија корист се врси дејството. Одговара на прашањето кому, на кого (за лица) или на што (за предмети).
  • Акузатив (А.) - падеж на дирекниот предмет, го означува трпителот на дејството на глаголот во реченицата. Одговара на прашањето кого (за лица) или што (за предмети).
  • Вокатив (V.) - падеж за дирекно именување, довикување.
  • Инструментал (I.) - покажува средство со кое се врши дејството на глаголот, како се врши дејството на глаголот или пак друштво на вршителот на дејството, т.е. кој помага во извршувањето на дејството. Одговара на прашањето со кого (за друштво) или со што (за средство).
  • Локатив (L.) - покажува време и место кога/каде што се врши дејството. Одговара на прашањата каде или кога (за место/време).

Имало повеќе парадигми (начини) на падежни промени и тоа според основата, а не според родот, иако речиси сите парадигми покажувале наклоност кон одреден род (родови). Сите падежи имале форми за трите броја: еднина, двоина и множина. Некои од парадигмите веќе излегувале од употреба во времето на зачетоците на словенскта писменост, за сметка на други кои се наметнувале како поедноставни. Иако, општо, секоја парадигма е посебна, сите покажуваат неколку заеднички карактеристики: именките од машки и среден род секогаш имаат завршеток во инструментал еднина -мь (=-mĭ), а оние од женски род -Ѭ (=-jǫ); именките од среден род имаат формално еднаков номинатив, акузатив и вокатив во сите три броја, а во множина го имаат завршетокот -a; генитивот множина кај сите три рода е (=) или (=); дативот множина кај сите три рода го има завршетокот -мъ (=-mŭ); во двоина се разликуваат само три форми (наместо седум): една за номинатив, акузатив и вокатив, втора за генитив и локатив и трета за датив и инструментал. Генитив и локатив двоина за сите три рода имаат завршеток -ѹ (=-u), а датив и инструментал завтшеток -ма. Останатите форми се начелно различни.

Постоеле три броја: еднина, двоина и множина. Јасна е употребата на еднината и множината; двоината се употребувала кога се именувеле две нешта. Нејзината употреба била задолжителна и постоеле нејзини форми за сите менливи категории. Таа се употребувала и со сложенки од бројот два, т.е. со броевите 12, 22, 32, 102 итн. Од современите словенски јазици ја задржале само словенечкиот и лужичкосрпскиот јазик, а остатоци има и во македонскиот јазик. Така множинските форми: раце, нозе, очи и уши се всушност стари двоински форми кои ја потиснале соодветната множинска форма (таа е зачувана во дијалектните: руки, ноги); од друга страна избројаната множина е исто така остаток од старата двоина: еден клуч, два клуча, многу клучеви.


[уреди] О/ЈО и А/ЈА промена

Најзастапени биле О-промената и ЈО-промената (исто иманувани како тврда О и мека О промена) за машки и среден род и А-промената и ЈА-промената (исто иманувани како тврда А и мека А промена) за женски род.

  • Прво ќе ја илустрираме промената според О-основата. Именките од машки род коишто се менуваат според овааа парадигма завршуваат на пред кое стои тврда согласка. Такви се на пример именките: богъ (бог), дрѹгъ (другар), врагъ (ѓавол), чловѣкъ (човек), народъ (народ), сънъ (сон), градъ (град). Промената на градъ и чловѣкъ е следнава:


О Еднина Двоина Множина
N. градъ града гради
G. града градѹ градъ
D. градѹ градома градомъ
A. градъ града градъі
V. граде града гради
I. градомь градома градъі
L. градѣ градѹ градѣхъ
О Еднина Двоина Множина
N. чловѣкъ чловѣка чловѣци
G. чловѣка чловѣкѹ чловѣкъ
D. чловѣкѹ чловѣкома чловѣкомъ
A. чловѣка чловѣка чловѣкъі
V. чловѣче чловѣка чловѣци
I. чловѣкомь чловѣкома чловѣкъі
L. чловѣцѣ чловѣкѹ чловѣцѣхъ


Битна напомена околу оваа промена треба да се даде околу формата на акузативот еднина. Така, ако именката означува нешто живо (одушевено) тогаш акузативот е формално еднаков со генитивот еднина (пример: чловѣка), а доколку именката означува нешто неживо неодушевено), тогаш акузативот е еднаков со номинативот еднина (пример: градъ). Исто така редовно се врши првата палатализација: чловѣче (V. еднина), чловѣцѣ (L. еднина), чловѣцѣхъ (L. множина), чловѣци (N., V. множина)


Именките од среден род кои ѝ припаѓаат на оваа промена завршуваат на . Такви се: мѣсто (место), вѣко (клепка), село (село), иго (јарем), ѹтро (утро), дѣло (дело). Промената на вѣко и мѣсто е следнава:


О Еднина Двоина Множина
N. вѣко вѣцѣ вѣка
G. вѣка вѣкѹ вѣкъ
D. вѣкѹ вѣкома вѣкомъ
A. вѣко вѣцѣ вѣка
V. вѣко вѣцѣ вѣка
I. вѣкомь вѣкома вѣкъі
L. вѣцѣ вѣкѹ вѣцѣхъ
О Еднина Двоина Множина
N. мѣсто мѣстѣ мѣста
G. мѣста мѣстѹ мѣстъ
D. мѣстѹ мѣстома мѣстомъ
A. мѣсто мѣстѣ мѣста
V. мѣсто мѣстѣ мѣста
I. мѣстомь мѣстома мѣстъі
L. мѣстѣ мѣстѹ мѣстѣхъ


Како што нагласивме за формите од среден род, така и тука, формите за номинативот, акузативот и вокативот во сите три броја е формално еднакви. Исто така и тука се врши првата палатализација на заднонепчените согласки (вѣцѣ, вѣцѣхъ итн.).

  • Промената според ЈО-основата или меката О-основа ја имаат и именките од машки и именкте од среден род. Именките од машки род коишто припаѓаат на оваа промена завршуваат на пред кое стои мека согласка (или група согласки) или пак завршуваат на и; такви се: мѫжь (маж), старьць (старец), конь (коњ), краи (крај, област, околина), бои (бој, борба). Именките пак од среден род завршуваат на , како: море (читај: морје; море), поле (читај: полје; поле), трьжиште (пазар), срьдьце (срце); посебна подгрупа претставуваат глаголските именки на -ние или -ньѥ, како: сътворение (суштество), движение (движење), чловѣколюбьствие (човекољубие), знаньѥ (знаење, наука). Парадигмата на мѫжь и краи е следнава:
ЈО Еднина Двоина Множина
N. мѫжь мѫжа мѫжи
G. мѫжа мѫжѹ мѫжь
D. мѫжѹ мѫжема мѫжемъ
A. мѫжа мѫжа мѫжѧ
V. мѫжѹ мѫжа мѫжи
I. мѫжемь мѫжема мѫжи
L. мѫжи мѫжѹ мѫжихъ
ЈО Еднина Двоина Множина
N. краи краіа краи
G. краіа краю краи
D. краю краѥма краѥмъ
A. краи краіа краѩ
V. краю краіа краи
I. краѥмь краѥма краи
L. краи краю краихъ

Напомена: Unicode нема соодветна графема за прејотирано а кое е запишано како іа, додека во модерните источнословенски азбуки и бугарската азбука се користи графемата я.

Соодветно се менуваат именките од среден род. Парадигмата на срьдьце е следнава:

ЈО Еднина Двоина Множина
N. срьдьце срьдьци срьдьца
G. срьдьца срьдьцѹ срьдьць
D. срьдьцѹ срьдьцема срьдьцемъ
A. срьдьце срьдьци срьдьца
V. срьдьце срьдьци срьдьца
I. срьдьцемь срьдьцема срьдьци
L. срьдьци срьдьцѹ срьдьцихъ


  • Промена според А-основата или тврдата А-основа имаат главно именки од женски род коишто завршуваат на пред кое стои тврда согласка. Такви се: нога (нога), рѫка (рака), жена (жена), ръіба (риба), вода (вода), брада (брада). Мал број именки од машки род исто така се менуваат според оваа промена: владъіка (владетел), слѹга (слуга), сотона (сатана, ѓавол), воевода (војвода), старѣишина (старешина) итн. Парадигмата на нога е следнава:
А Еднина Двоина Множина
N. нога ноѕѣ ногъі
G. ногъі ногѹ ногъ
D. ноѕѣ ногама ногамъ
A. ногѫ ноѕѣ ногъі
V. ного ноѕѣ ногъі
I. ногоѭ ногама ногами
L. ноѕѣ ногѹ ногахъ

Напомена: и тука се врши палатализација на заднонепчените согласки (ноѕѣ). Се сретнува и формата нозѣ наместо ноѕѣ во соодветните падежи.

  • Промената според ЈА-основата или меката А-основа ја имаат исто така најчесто именки од женски род кои завршуваат на -іа (=ја) или пак именки и од женски и од машки кои завршуваат на пред кое стои мека согласка (или група согласки). Такви се: бѹріа (бура, читај: бурја), земліа (земја, читај: земл'ја), свиниіа (свиња, читај: свинија), чаша (чаша), овьца (овца), свѣшта (свеќа), дѹша (душа), чародѣица (волшебник), юноша (момче, младич) итн. Парадигмата на земліа и чародѣица е следнава:
ЈА Еднина Двоина Множина
N. земліа земли землѩ
G. землѩ землю земль
D. земли земліама земліамъ
A. землѭ земли землѩ
V. землѥ земли землѩ
I. землеѭ земліама земліами
L. земли землю земліахъ
ЈА Еднина Двоина Множина
N. чародѣица чародѣици чародѣицѧ
G. чародѣицѧ чародѣицѹ чародѣиць
D. чародѣици чародѣицама чародѣицамъ
A. чародѣицѫ чародѣици чародѣицѧ
V. чародѣице чародѣици чародѣицѧ
I. чародѣицеѭ чародѣицама чародѣицами
L. чародѣици чародѣицѹ чародѣицахъ

При промената на именките по овие основи (О, ЈО, А и ЈА) се јавуваат одредени паралелности, правилен распоред на самогласките. Овој распоред од облик О:ЈО и А:ЈА е следниов:

ъ : ь, о : е, ѣ : и, ъі : ѧ

Во оние падежи каде што во О и А-промената се јавуваат првите самогласки, таму во ЈО и ЈА-промената се јавуваат вторите.

[уреди] И-промена

Именките кои се менуваат по оваа парадигма имаат основа ĭ (кратко и). Карактеристично за оваа промена е формалната еднаквост на номинативот и акузативот во еднина. Именките од оваа промена завршуваат на . Според оваа промена се менуваат пред сè именки од женски род, но постои една група именки од машки род, со голема фреквенција на употреба во јазикот, кои исто така ѝ припаѓаат на оваа промена. Такви се: од женски род:стварь (суштество, дело), вѣдь (знаење), мъісль (мисла), кость (коска), власть (власт, владение), мошть (моќ), съмрьть (смрт), милость (милост), памѧть (памет); од машки род:пѫть (пат), гость (гостин), господь (господ), лакъть (лакот), ногъть (нокот), огнь (оган), боль (болка), ѫгль (јаглен) итн. Парадигмата е иста и за именките од женски и за именките од машки род, со единствена разлика во инструментал еднина и вокатив множина. Промената на кость и пѫть е следнава:

Ĭ (И) Еднина Двоина Множина
N. кость кости кости
G. кости костю костьи
D. кости костьма костьмъ
A. кость кости кости
V. кости кости кости
I. костьѭ костьма костьми
L. кости костю костьхъ
Ĭ (И) Еднина Двоина Множина
N. пѫть пѫти пѫтьѥ
G. пѫти пѫтю пѫтьи
D. пѫти пѫтьма пѫтьмъ
A. пѫть пѫти пѫти
V. пѫти пѫти пѫтьѥ
I. пѫтьмь пѫтьма пѫтьми
L. пѫти пѫтю пѫтьхъ


[уреди] У-промена

Оваа промена е наречена и ŭ-промена или кратка у-промена. По оваа парадигма се менуваат само мал број именки од машки род; истите многу рано почнале да ги губат старите завршетоци и да преминуваат кон О-промената. Меѓутоа оваа парадигма ќе игра големо влијание во промената на именките во модерните јужнословенски јазици. Имено, од ŭ-промената потекнува вметокот (инфиксот) -ов- (или -ев-) при формирањето на множината во македонскиот и српскохрватскиот јазик. Во оваа промена спаѓаат именките: съінъ (син), домъ (дом), медъ (мед), ледъ (лед, мраз), волъ (вол), полъ (пол, страна), връхъ (врв), садъ (градина), іадъ (отров), миръ (свет, мир), гласъ (глас), родъ (род), рѧдъ (ред), чинъ (начин, ред, измама), гръмъ (грмушка, жбун). Најрано со приближувањето кон О-промената започнала именката съінъ (најверојатно заради именката отьць, која ѝ припаѓала на ЈО-основата), а само именките волъ и полъ ја задржале целосната ŭ-промена. Парадигмата на съінъ е следната:

Ŭ (У) Еднина Двоина Множина
N. съінъ съінъі съінове
G. съінѹ съіновѹ съіновъ
D. съінови съінъма *съінъмъ
A. съінъ съінъі съінъі
V. съінѹ съінъі съінове
I. *съінъмь съінъма съінъми
L. съінѹ съіновѹ съінъхъ


[уреди] ЪВ-промена

Оваа промена е наречена и ū-промена или долга у-промена. По оваа промена се менуваат мал број именки од женски род. Разликата помеѓу оваа промена и согласничките (консонантски) промени се само во номинатив и локатив еднина и датив и инструментал множина. Именките кои ѝ припаѓаат на оваа промена во номинатив еднина завршуваат на -ъі (што се развило од долгото у, ū > ъі), кое пак во хетеросилабичка позиција (пред самогласка) добива развој: ъі > ъв од каде и ѝ доаѓа името. Тука спаѓаат именките: црькъі (црква), бѹкъі (буква), брадъі (секира), жрьнъі (воденички камен), *кръі (крв), локъі (бара, локва), любъі (љубов), неплодъі (неротка), свекръі (свекрва), смокъі (смоква), тъікиъі (тиква), цѣлъі (оздравување, исцеление), ѩтръі (јатрва). Парадигмата на црькъі е следнава:

Ū (ЪВ) Еднина Двоина Множина
N. црькъі *црькъви црькъви
G. црькъве *црькъвѹ црькъвъ
D. црькъви *црькъвама црькъвамъ
A. црькъвь *црькъви црькъви
V. црькъі *црькъви црькъви
I. црькъвиѭ *црькъвама *црькъвами
L. црькъве *црькъвѹ црькъвахъ

Напомена: за именката *кръі не постојат форми за двоина. Исто така нејзината форма за номинатив еднина е претпоставена, а не засведочена. Наместо неа се среќава акузативната кръвь.


[уреди] Согласнички (консонантски) промени

Голем број именки од трите рода се менуваат според овие основи. Нивна основна особина е вметокот (инфиксот) кој се јавува во косите (зависни) падежи (генитив, датив, инструментал и локатив). Според вметокот постојат следниве подгрупи (потпромени): Н-промена, С-промена, Т-промена и Р-промена. Овие форми уште во раната фаза на јазикот почнале да се приближуваат кон О-, А-, односно И-промената така што за голем број од овие именки постојат алтернативни форми од другите промени. Парадигмите се следниве:

  • Н-промената се карактеризира со вметокот -ен-. Според неа се менуваат именки од машки род (камъі (камен), пламъі (пламен), дьнь (ден), корѣнь (корен), ремень (ремен), степень (степен), елень (елен), гребень (гребен), кремень (кремен) итн.) и именки од среден род (имѧ (име), писмѧ (буква), чисмѧ (број), племѧ (племе), врѣмѧ (време), брѣмѧ (бреме, тежина), слѣмѧ (покрив), сѣмѧ (семе, расад), тѣмѧ (теме) итн.). Парадигмата на *камъі и имѧ е следнава:
N (Н) Еднина Двоина Множина
N. *камъі камени камене
G. камене *каменѹ камень
D. камени каменьма каменьмъ
A. камень камени камени
V. камъі камени камене
I. каменьмь каменьма каменьми
L. камене *каменѹ каменьхъ
N (Н) Еднина Двоина Множина
N. имѧ именѣ имена
G. имене *именѹ именъ
D. имени именьма именьмъ
A. имѧ именѣ имена
V. имѧ именѣ имена
I. именьмь именьма именъі
L. имене *именѹ именьхъ


  • С-промената се карактеризира со вметокот -ес-. Според неа се менуваат именки од среден род кои во номинатив еднина завршуваат на . Такви се: слово (беседа, збор, говор), тѣло (тело), небо (небо), чѹдо (чудо), око (око), ѹхо (уво), диво (чудо) итн. Парадигмата на слово е следнава:
S (С) Еднина Двоина Множина
N. слово словесѣ словеса
G. словесе словесѹ словесъ
D. словеси словесьма словесьмъ
A. слово словесѣ словеса
V. слово словесѣ словеса
I. словесьмь словесьма словесъі
L. словесе словесѹ словесьхъ

Напомена: именките око, очесе и ѹхо, ѹшесе имаат двоински форми според И-промената: на пример очи и ѹши наместо очекуваните очесѣ и ѹшесѣ!


  • Т-промената се карактеризира со вметокот -ѧт-. По оваа промена се менуваат мал број именки од среден род што означуваат младо суштество. Такви се: отрочѧ (момче), козьлѧ (јаре), жрѣбѧ (ждребе), агнѧ (јагне), телѧ (теле) итн. Парадигмата на отрочѧ е следнава:
Т Еднина Двоина Множина
N. отрочѧ *отрочѧтѣ *отрочѧта
G. отрочѧте *отрочѧтѹ *отрочѧтъ
D. *отрочѧти *отрочѧтьма *отрочѧтьмъ
A. отрочѧ *отрочѧтѣ *отрочѧта
V. отрочѧ *отрочѧтѣ *отрочѧта
I. *отрочѧтьмь *отрочѧтьма *отрочѧтъі
L. отрочѧте *отрочѧтѹ *отрочѧтьхъ


  • Р-промената се карактеризира со вметокот -ер-. По оваа промена се менуваат само две именки мати (мајка) и дъшти (ќерка). За нив не постојат двоински форми. Парадигмата на мати е следнава:
R (Р) Еднина Множина
N. мати матери
G. матере матеръ
D. матери матерьмъ
A. матерь матери
V. мати матери
I. матерьѭ матерьми
L. матери матерьхъ

[уреди] Заменки

Заменките се именски зборови, што значи дека се менуваат по род, број и падеж. Основната поделба на замеките е на лични и нелични. личните заменки не разликувале род, додека неличните имале форми за секој род поодлено.

  • Лични заменки се: азъ [јас] и тъі [ти] (за 1. и 2. лице еднина), вѣ [ние двајца/две] и ва [вие двајца/две] (1. и 2. лице двоина), мъі [ние] и въі [вие] (1. и 2. лице множина), лично-повратната заменка сѧ [себе, се] и прашалните къто [кој?] и чьто [што?] (и од нив изведените: никъто [никој], нѣкъто [некој], ничьто [ништо], нѣчьто [нешто]), иако во некои класификации прашалните заменки се сместени меѓу неличните.
  • Нелични заменки се сите останати: тъ, та, то [тој, таа, тоа], онъ, она, оно [оној, онаа, она], *и, *іа, *ѥ [тој, таа, тоа; за 3. лице], къіи, каіа, коѥ [кој, која, кое], сь, си, се [овој, оваа, ова], вьсь, вьса, вьсе [сиот, сета, сето]

[уреди] Нелични заменки

Слично како и кај именките, и кај неличните заменки има два вида на промена: тврда и мека. Најбитната разлика е следнава: во генитив еднина, пред завршетокот -го, при тврдата промена стои -ѣ-, додека при меката стои -и-; исто и во генитив/локатив множина и некои други падежи. Типични придавки од тврдата промена се: тъ, та, то и онъ, она, оно, додека од меката: *и, *іа, *ѥ и сь, си, се (и ова не се единствени заменки од овие промени!). Заменката вьсь, вьса, вьсе не припаѓа доследно ниту на едната ниту на другата промена, туку има т.н. мешана промена. Овој пример е единствен. Парадигмата на тврдата промена ќе ја илустрираме преку заменката онъ, она, оно, додека меката преку замекната мои, моіа, моѥ [мој, моја, мое]:

Ед. м.р. ж.р. с.р.
N. онъ она оно
G. оного оноѩ оного
D. ономѹ онои ономѹ
A. онъ онѫ оно
I. ономь oноѭ ономь
L. онѣмь онои онѣмь
Дв. м.р. ж.р. с.р.
N./A. она онѣ онѣ
G./L. оною оною оною
D./I. онѣма онѣма онѣма
Мн. м.р. ж.р. с.р.
N. они онъі она
G. онѣхъ онѣхъ онѣхъ
D. онѣмъ онѣмъ онѣмъ
A. онъі онъі она
I. онѣми онѣми онѣми
L. онѣхъ онѣхъ онѣхъ


Ед. м.р. ж.р. с.р.
N. мои моіа моѥ
G. моѥго моѥѩ моѥго
D. моѥмѹ моѥи моѥмѹ
A. мои моѭ моѥ
I. моимь моѥѭ моимь
L. моѥмь моѥи моѥмь
Дв. м.р. ж.р. с.р.
N./A. моіа мои мои
G./L. моѥю моѥю моѥю
D./I. моима моима моима
Мн. м.р. ж.р. с.р.
N. мои моѥѩ моіа
G. моихъ моихъ моихъ
D. моимъ моимъ моимъ
A. моѩ моѩ моіа
I. моими моими моими
L. моихъ моихъ моихъ
  • Во некои падежи на меката промена постоела тенденција на скусување на формите (контракција); така:
моѥѩ > моѩ (G. еднина, женски род)
моѥи > мои (D. и L. еднина, женски род)

и слично, кои се толкуваат како дијалектизми непосредно по Кирило-Методиевскиот период. Но акузатив множина за машки и женски род е моѩ по правило!


  • Заменката *и, *іа, *ѥ е една од најважните и најчесто употребуваните во јазикот, имено таа игра улога на заменка за 3. лице, ги „определува“ придавките во нивната сложена промена, додека сврзана со честичката же, иже, іаже, ѥже, игра улога на односна заменка (којшто, којашто, коешто). Формите за номинатив еднина без же се незасведочени, туку претпоставени. Парадигмата на нејзината промена е следнава:
Ед. м.р. ж.р. с.р.
N. *іа *ѥ
G. ѥго ѥѩ ѥго
D. ѥмѹ ѥи ѥмѹ
A. и, нь ѭ ѥ
I. имь ѥѭ имь
L. ѥмь ѥи ѥмь
Дв. м.р. ж.р. с.р.
N./A. іа и и
G./L. ѥю ѥю ѥю
D./I. има има има
Мн. м.р. ж.р. с.р.
N. и ѩ іа
G. ихъ ихъ ихъ
D. имъ имъ имъ
A. ѩ ѩ іа
I. ими ими ими
L. ихъ ихъ ихъ

Напомена: кога пред формите на оваа заменка стои некој од предлозите въ, къ и съ, таа добива протетичко н-: къ н҄емѹ, съ н҄его, въ н҄емь итн. Подоцна појавата на протетичкото н- се проширила на останатите предлози. Така во современиот македонски јазик имаме: него-го, нему-му, неа-ја итн.

Формите од акузативот и дативот се употребуваат исто како формите за директен и индиректен предмет во македонскиот [рече ѥмѹ = му рече, възгласи и = го повика], додека формите од генитивот се употребуваат како присвојна придавка (лице ѥго = лицето негово).

Формите со честичката же се преведуваат со односна заменка: Отьче нашь иже ѥси на небесьхъ = Оче наш којшто си на небесите итн.

  • Друга многу честа заменка во јазикот е заменката вьсь, вьса, вьсе = сет, сета, сето (или: цел, цела, цело). Нејзината промена се нарекува мешана оти пројавува карактеристики и од тврдата и од меката заменска промена. Парадигмата е следнава (не постојат форми за двоина!):
Ед. м.р. ж.р. с.р.
N. вьсь вьса вьсе
G. вьсего вьсеѩ вьсего
D. вьсемѹ вьсеи вьсемѹ
A. вьсь вьсѫ вьсе
I. вьсѣмь вьсеѭ вьсѣмь
L. вьсемь вьсеи вьсемь
Мн. м.р. ж.р. с.р.
N. вьси вьсѧ вьса
G. вьсѣхъ вьсѣхъ вьсѣхъ
D. вьсѣмъ вьсѣмъ вьсѣмъ
A. вьсѧ вьсѧ вьса
I. вьсѣми вьсѣми вьсѣми
L. вьсѣхъ вьсѣхъ вьсѣхъ

[уреди] Лични заменки

Личните заменки не разликуваат форми за родовите туку имаат една, општа, форма за секој падеж. Парадигмата на личната заменка за 1. и 2. лице е следнава:

Ед. 1. лице 2. лице
N. азъ тъі
G. мене тебе
D. мьнѣ, ми тебѣ, ти
A. мене, мѧ тебе, тѧ
I. мъноѭ тобоѭ
L. мьнѣ тебѣ
Дв. 1. лице 2. лице
N. вѣ ва
А. на ва
G./L. наю ваю
D./I. нама вама
Мн. 1. лице 2. лице
N. мъі въі
G. насъ васъ
D. намъ ваммъ
A. насъ, нъі васъ, въі
I. нами вами
L. насъ васъ

Номинативните форми се користат ретко (слично како во латинскиот), освен за нагласување, бидејќи личната форма на глаголот го определува вршителот на дејството во една реченица. Дативните и акузативните „долги“ форми идат со предлози (отъ мене = од мене, о насъ = околу нас, съ вами = со вас), додека „кусите“ се енклитички (дамь ти = ќе ти дадам, глѧдаѥши мѧ = ме гледаш, молимъ тѧ = те молиме).

  • Лично-повратната заменка ја има следнава промена:
Ед.
N.
G. себе
D. себѣ, си
A. себе, сѧ
I. собоѭ
L. себѣ

Акузативното сѧ редовно се наоѓа покрај повратните глаголи: съкръівати сѧ = се крие, покаіати сѧ = се покајува.

  • Промената на прашалните заменки къто (= кој) и чьто (= што) е следнава:
Ед. кој? што?
N. къто чьто
G. кого чесо
D. комѹ чесомѹ
A. кого чьто
I. цѣмь чимь
L. комь чемь

Заменката чьто пројавува повеќе форми во некои падежи, така во генитив се среќаваат: чьсо и чесого, во датив: чьсомѹ и чемоѹ, во локатив чесомь.

[уреди] Глаголи

Глаголот е една од најспецифичните црти на старословенскиот јазик. Слично како кај именските зборови, и глаголите изобилуваат со форми. Некои од категориите и формите што ги пројавува глаголот се исклучиво словенски, други пак индоевропски. Според информацијата кој ја носи, глаголот ги има следниве категории:

  • Број: еднина, двоина, множина;
  • Време:
Прости времиња: сегашно (презент), минато определено несвршено (имперфект) и минато определено свршено (аорист)
Сложени времиња: минато неопределено (перфект), предминато (плусквамперфект) и идно определено (футур егзактен);
  • Вид (аспект): глаголите се поделени на свршени (перфективни) и несвршени (имперфективни);
  • Лице: постојат три лица во сите три броја со (најчесто) строго различни завршетоци;
  • Начин: исказен (индикатив), заповеден (императив), условен (кондиционал);

Покрај наведените категории, постојат и следниве именски форми на глаголот:

  • инфинитив, супин и глаголска именка;
  • Партиципи, вкупно пет: партицип на презентот активен, партицип на презентот пасивен, партицип на претеритот активен прв, партицип на претеритот активен втор, партицип на претериото пасивен;

[уреди] Поделба на глаголите

Старословенските глаголи имаат две основи: презентска основа (или основа на сегашното време) и инфинитивно-аористна основа (основа на инфинитивот). Според формите на овие две основи е извршена и поделба на глаголите во пет конјугации (групи):

  • Првата конјугација ја сочинуваат глаголи чија инфинитивна основа завршува на согласка или на непостојано -а- кое при личната промена се губи, а тематски вокал на презентската основа е -е-:
нес-ти, нес-е-ши = донесе
реш-ти, реч-е-ши (<*rek-ti, <*rek-e-ši) = рече
мош-ти, мож-е-ши (<*mog-ti, <*mog-e-ši) = може
зъва-ти, зов-е-ши = повикува
пасти, пад-е-ши (<*pad-ti) = падне

Мала група на глаголи чија инфинитивна основа завршува на -ѹ- спаѓаат во оваа конјугација. При нивната презентска основа оваа самогласка преминува во -ов- или -ев- (ако ѝ претходи мека согласка!). Така имаме: слѹти-словеши (=ословува), плѹти-пловеши (=плива), трѹти-тровеши (=труе), рюти-ревеши (=рие).

Напомена: кај глаголите чија инфинитивна основа завршува на к, г или х се врши палатализација (речеши, можеши). Глаголите кои имаат ер во инфинитивната основа (слаб коренов вокал), во презентската се вокализира (преминува во посилен степен). Така имаме зъвати-зовеши, бьрати-береши (=бере), жьдати-жидеши (=чека).

  • Втората конјугација ја сочинуваат глаголите кај кои пред инфинитивниот завршеток -ти стои групата ѫ- која кај презентската основа преминува во -не-:
двиг-нѫ-ти, двиг-не-ши = помести
ми-нѫ-ти, ми-не-ши = мине
потък-нѫ-ти (сѧ), потък-не-ши = се сопне
  • Третата конјугација ја сочинуваат глаголи чија презентска основа завршува на -је-, а според завршетокот на инфинитивната основа може да се подели на следниве подгрупи:
а) Инфинитивна основа еднаква на коренот и завршува на: ѣ, и, ъі, ѹ или а: сѣти (=сее), пити (=пие), кръіти (=крие), чѹти (=чуе), знати (=знае)
б) Инфинитивната основа завршува на -а- кое при презентската основа се губи: глагол-а-ти, глагол-ѥ-ши (=зборува), плак-а-ти-плач-е-ши (=плаче, <*polk-je-ši)
в) Инфинитивната основа завршува на -ова- кое кај презантската основа преминува во -ѹ-: радовати (сѧ)-радѹѥши, кѹповати-кѹпѹѥши, вѣровати-вѣрѹѥши
  • Четвртата конјугација ја сочинуваат глаголи чија презентска основа има тематски вокал -и-, додека инфинитивната основа им завршува на -и- или на -ѣ-: мол-и-ти, мол-и-ши, вид-ѣ-ти, вид-и-ши. Напомена: во 1. лице еднина може да се врши и палатализација: врат-и-ти, врат-и-ши, но: вра-шт-ѫ (<*vor-t-jǫ, t+j>št)! Слично и: просити-прошѫ (<*pro-s-jǫ, s+j>š).

Во оваа конјугација спаѓаат и глаголите чија инфинитивна основа завршува на -а- пред кое стои мека согласка. Историски, завршетокот -а- се развил од ѣ кој по извршената палатализација се повлекол кон а: леж-а-ти, леж-и-ши (<*leg-ĕ-ti), бѣж-а-ти, бѣж-и-ши (<*'bĕg-ĕ-ti).

  • Петата конјугација ја сочинуваат пет атематски глаголи (без основен вокал): вѣсти (=знае), іасти или ѣсти (=јаде), имѣти (има, зема, фаќа), бъіти (=сум, е) и дати (=даде).

[уреди] Прости глаголски форми

[уреди] Сегашно време (презент)

Сегашното време, логично, се гради од презентската основа со додавање на следниве наставки:

Ед. Дв. Мн.
1. л. -ѫ ѣ -мъ
2. л. -ши -та -те
3. л. -тъ -те -ѫтъ / -ѧтъ

Глаголите од првата, втората и третата, како и глаголите бъіти и имѣти од петтата конјуација ја добиваат наставката -ѫтъ за 3. лице множина; глаголите од четвртата конјугација, како и останатите три глагола од петтата конјугација, ја добиваат наставката -ѧтъ. Исто така, глаголите од петтата конјугација имаат наставка -мь и -си за 1. и 2. лице еднина соодветно, како и -ста и -сте (наместо -та и -те) за 2. и 3. лице двоина соодветно, правило од кое отстапува само глаголот имѣти.

Парадигмата на глаголите мошти (I к.), ѹсѣкнѫти (II к.), знати (III к.), водити (IV к.) и имѣти (V к.) е следнава:


І к. Ед. Дв. Мн.
1. л. могѫ можевѣ можемъ
2. л. можеши можета можете
3. л. можетъ можете могѫтъ
ІI к. Ед. Дв. Мн.
1. л. ѹсѣкнѫ ѹсѣкневѣ ѹсѣкнемъ
2. л. ѹсѣкнеши ѹсѣкнета ѹсѣкнете
3. л. ѹсѣкнетъ ѹсѣкнете ѹсѣкнѫтъ


III к. Ед. Дв. Мн.
1. л. знаѭ знаѥвѣ знаѥмъ
2. л. знаѥши знаѥта знаѥте
3. л. знаѥтъ знаѥте знаѭтъ
IV к. Ед. Дв. Мн.
1. л. вождѫ водивѣ водимъ
2. л. водиши водита водите
3. л. водитъ водите водѧтъ


V к. Ед. Дв. Мн.
1. л. имамь имавѣ имамъ
2. л. имаши имата имате
3. л. иматъ имате имѫтъ

Презентот има две главни значења:

  • Формите на сегашното време од несвршените глаголи означуваат дејствија едновремени со моментот на зборување;
  • Формите на сегашното време од свршените глаголи означуваат идни дејствија, т.е. презентот од свршените глаголи има улога на идно време - футур. На пример:

...и рече се сътворѭ, разорѭ житьницѧ моѩ и большѧ съзиждѫ и съберѫ тѹ вьсіа жита моіа и вьсе добро моѥ, то рекѫ дѹши моѥи іако дѹше имаши мъного добро лежѧште на лѣта мънога...

(...и рече еве, вака ќе сторам, ќе ги урнам моите амбари и ќе соѕидам поголеми и ќе го зберам тука сето жито мое и добра мои, та ќе ѝ речам на душава моја: душо имаш многу добра приготвени за многу години... Лука 12:16)

[уреди] Минато определено несвршено време (имперфект)

Формите на минатото определено несвршено време се градат од инфинитивната основа со помош на вметоците -ѣ- или -іа- (=ја!) и наставките:

Ед. Дв. Мн.
1. л. -ахъ -аховѣ -ахомъ
2. л. -аше -ашета -ашете
3. л. -аше -ашете -ахѫ
  • Глаголите чија инфинитивна основа завршува на -а- или -ѣ-, директно ги добиваат наставките (глаголаахъ, глаголааше итн.)
  • Кај глаголите чија инфинитивна основа завршува на согласка се вметнува -ѣ-. Ова важи и за глаголите од од втората конјугација за кои се смета дека основата им завршува на -н-! Доколку основата завршува на к, г или х заради јатот се врши палатализација при што тој се повлекува кон а; така глаголот пешти (<*pek-ti) има форми: печаахъ (<*pek-ě-axŭ), печааше (<*pek-ě-aše) итн.
  • Кај глаголите од четвртата конјугација (чија инфинитивна основа заврштува на и) се вметнува -іа- при што редовно се јавува палатализација на последната согласка (или согласничка група!) од основата; така глаголот носити има форми: ношаахъ (<*nos-ja-axŭ), ношааше (<*nos-ja-aše) итн., додека глаголот любити има форми: любліаахъ (<*ljub-ja-axŭ), любліааше (<*ljub-ja-axŭ) итн.

Парадигмите на глаголите плѹти (=плива, I к.), минѫти (=мина, II к.), глаголати (=зборува, говори, III к.), просити (=бара, IV к.) и бъіти (=сум, V к.) е следнава:


Ед. Дв. Мн.
1. л. пловѣахъ пловѣаховѣ пловѣахомъ
2. л. пловѣаше пловѣашета пловѣашете
3. л. пловѣаше пловѣашете пловѣахѫ
Ед. Дв. Мн.
1. л. минѣахъ минѣаховѣ минѣахомъ
2. л. минѣаше минѣашета минѣашете
3. л. минѣаше минѣашете минѣахѫ


Ед. Дв. Мн.
1. л. глаголаахъ глаголааховѣ глаголаахомъ
2. л. глаголааше глаголаашета глаголаашете
3. л. глаголааше глаголаашете глаголаахѫ
Ед. Дв. Мн.
1. л. прошаахъ прошааховѣ прошаахомъ
2. л. прошааше прошаашета прошаашете
3. л. прошааше прошаашете прошаахѫ


Ед. Дв. Мн.
1. л. бѣахъ бѣаховѣ бѣахомъ
2. л. бѣаше бѣашета бѣашете
3. л. бѣаше бѣашете бѣахѫ

Помошниот глагол бъіти може да има скусени форми: бѣхъ, бѣ, бѣ, бѣховѣ, бѣшета, бѣшете, бѣхомъ, бѣшете, бѣхѫ.

Имперфектот означува минати дејствија кои не се фиксни во еден минат момент, туку трајни: најбитна информација која ја носи имперфектот е дека дејствието траело определен период во минатото, дека се одвивало во некоја дадена временска рамка. За ваква цел тој се гради од несвршените глаголи. Свршените, пак, глаголи градат имперфект за да означат дејствие кое повеќе пати завршувало во минатото, т.е. посочуваат повторливо, но завршено дејствие.

[уреди] Минато определено свршено време (аорист)

Во старословенскиот јазик се разликуваат три типа на аорист:

  • прост (јак или асигматски)
  • сигматски постар (или сигматски прв)
  • сигматски понов (или сигматски втор)


АСИГМАТСКИОТ АОРИСТ бил во фаза на напуштање во времето на св. Кирил, па затоа се среќава кај мал број глаголи; тоа се глаголите од првата и втората конјугација чија инфинитивна основа завршува на согласка (ити, решти, мошти, пасти, плести; двигнѫти, минѫти, исъхнѫти, ѹтонѫти и сл.).

Напомена: во втората конјугација како за основа се зема делот од инфинитивот без карактеристичниот вметок -нѫ-. На добиената основа се додаваат следниве наставки:

Ед. Дв. Мн.
1. л. -овѣ -омъ
2. л. -ета -ете
3. л. -ете -ѫ

Напомена: доколку основата завршува на к, г или х, редовно се врши палатализација!

Парадигмата на глаголите решти (<*rek-ti) и двигнѫти е следнава:

Ед. Дв. Мн.
1. л. рекъ рековѣ рекомъ
2. л. рече речета речете
3. л. рече речете рекѫ
Ед. Дв. Мн.
1. л. двигъ двиговѣ двигомъ
2. л. движе движета движете
3. л. движе движете двигѫ


СИГМАТСКИОТ АОРИСТ ПРВ се гради, како што посочува и самото име, со помош на формансот * -s- и личните наставки. Наставките се:

Ед. Дв. Мн.
1. л. -съ -совѣ -сомъ
2. л. - / -е -ста -сте
3. л. - / -е -сте ѧ

Но, само ограничен број на глаголи градат аорист со помош на овие наставки. Тоа е поради една фонетска промена карактеристична за старословенскиот, неформално наречена ruki - закон; имено според овој закон ако пред -*s- стои некоја од слогласките: *r, *u, *k или *i, тогаш има премин *s > *x (т.е. с > х), па така се јавуваат форми: молихъ, чѹхъ, бъіхъ (< *bū-s-), рѣхъ (< *rek-s-) итн. Подоцна, сите глаголи развиле вакви форми по аналогија, па повеќето глаголи градат сигматски аорист прв со следниве наставки:

Ед. Дв. Мн.
1. л. -хъ -ховѣ -хомъ
2. л. - / -e -ста -сте
3. л. - / -e -сте ѧ

При формирањето на аористот кај едносложните глаголи се јавува превој на кореновиот вокал (аблаут), во случајов негово вдолжување, и тоа: о > а, е > ѣ, ь > и и ъ > ъі. Глаголите кои имаат ваков превој, ја испуштаат последната согласка од основата пред да ги добијат личните наставки.

Сигматски аорист прв со форми на -с- имаат следниве глаголи: ѩти - ѩсъ (зема, фаќа), начѧти - начѧсъ (почне), нести - нѣсъ (донесе), вести - вѣсъ (доведе), чисти - чисъ (прочита), бости - басъ (избоде), іасти - іасъ (изеде) итн.

Парадигмите на: бости (=боде, < *bod-ti), решти (=рече, < *rek-ti), родити (=роди), знати (=знае) и дати (=даде) се следниве:

Ед. Дв. Мн.
1. л. басъ басовѣ басомъ
2. л. боде баста басте
3. л. боде басте басѧ
Ед. Дв. Мн.
1. л. рѣхъ рѣховѣ рѣхомъ
2. л. рече рѣста рѣсте
3. л. рече рѣсте рѣшѧ


Ед. Дв. Мн.
1. л. родихъ родиховѣ родихомъ
2. л. роди родиста родисте
3. л. роди родисте родишѧ
Ед. Дв. Мн.
1. л. знахъ знаховѣ знахомъ
2. л. зна знаста знасте
3. л. зна знасте знашѧ


Ед. Дв. Мн.
1. л. дахъ даховѣ дахомъ
2. л. дастъ даста дасте
3. л. дастъ дасте дашѧ

Напомена: некои глаголи, особено едносложните со инфинитивна основа која завршува на самогласка, може во 2. и 3. лице еднина да добијат наставка -(с)тъ, која е пренесена од сегашното време; такви се глаголите: дати, бъіти, пити, начѧти и др.


СИГМАТСКИОТ АОРИСТ ВТОР се појавува во доцните старословенски книжевни наоди, па затоа се нарекува и сигматски аорист понов. Современиот македонски аорист води потекло токму од тука. Се образувал со наставките на првиот сигматски аорист на -х- кои директно ѝ се додавале на основата ако таа завршувала на самогласка, или пак, се вметнувало едно -о- меѓу основата и наставките ако таа завршувала на согласка, а формите за 2. и 3. лице еднина по правило биле асигматски. Најчесто го имале глаголите од првата и втората конјугација. Парадигмата на глаголот решти е следнава:

Ед. Дв. Мн.
1. л. рекохъ рекоховѣ рекохомъ
2. л. рече рекоста рекосте
3. л. рече рекосте рекошѧ

Напомена: некои глаголи може имаат форми во повеќе од еден вид на аорист! Глаголот решти, речеши има форми од сите три вида!!!

Аористот, општо, означува минато, завршено дејствие чие траење во минатото не е прецизирано: најбитната информација на ова време е дека дејствието завршило во некој минат момент. Го градат и свршени и несвршени глаголи.


[уреди] Заповеден начин (Императив)

Заповедниот начин има една, општа, форма за 2. и 3. лице еднина и посебни форми за 1. и 2. лице двоина и множина. Се гради од презентската основа на следниов начин:

  • Глаголите од првата и втората конјугација го градат со додавање на наставките:
Ед. Дв. Мн.
1. л. -ѣвѣ -ѣмъ
2. л. -ѣта -ѣте
3. л.


  • Глаголите од третата, четвртата и петтата (освен бъіти) конјугација го градат со додавање на следниве, речиси исти наставки:
Ед. Дв. Мн.
1. л. -ивѣ -имъ
2. л. -ита -ите
3. л.

При градењето на императивот, слично како кај аористот, има превој на кореновиот вокал кај глаголите со едносложна основа што завршуваат на согласка, но случајов скусување (редукција).

При додавање на наставките, редовно се врши втората палатализација. Особено карактеристичен е случајот во еднина кога основата завршува на -д, каде палатализацијата дава -ждь (дати - даждь <* dad-i).

Парадигмата на решти, знати, просити и іасти е следнава:

Ед. Дв. Мн.
1. л. рьцѣвѣ рьцѣмъ
2. л. рьци рьцѣта рьцѣте
3. л. рьци
Ед. Дв. Мн.
1. л. знаивѣ знаимъ
2. л. знаи знаита знаите
3. л. знаи


Ед. Дв. Мн.
1. л. просивѣ просимъ
2. л. проси просита просите
3. л. проси
Ед. Дв. Мн.
1. л. дадивѣ дадимъ
2. л. даждь дадита дадите
3. л. даждь


[уреди] Партиципи

Партиципите се именски форми на глаголите кои ги спојуваат глаголското, од една страна со именското, придавското или прилошкото од друга страна. Од глаголски аспект може да биде прилог, од именски пак подмет, предмет, атрибут итн. Партиципите ги имаат следниве категории: време (глаголска), падежна промена по род и број (именски). Старословенскиот јазик ги има пет на број, и тоа:

  • партицип на презент активен
  • партицип на презент пасивен
  • партицип на претерит активен прв
  • партицип на претерит активен втор (или л-партицип)
  • партицип на претерит пасивен

ПАРТИЦИП НА ПРЕЗЕНТОТ АКТИВЕН

Се гради од презентската основа на следниов начин:

  • Во номинатив еднина, машки и среден род: глаголите од првата, втората и петтата конјугација добиваат наставка -ъі, додека глаголите од третата и четвртата конјугација добиваат наставки -ѩ и -ѧ соодветно.
  • Останатите падежни форми се градат на следниов начин: на глаголите од првата, втората, третата и петтата конјугација им се додава вметокот -ѫшт-, додека на глаголите од четвртата конјугација им се вметнува -ѧшт-, а потоа на вака променетата основа падежните завршетоци од ЈО / ЈА - промената. Единствен исклучок има во акузатив еднина и номинатив множина машки род, номинатив множина женски род и акузатив еднина среден род.

Парадигмата на ити, идеши (=иде, доаѓа), видѣти, видиши (=гледа) и бъіти, ѥси (=сум) е следнава:

Ед. м.р. ж.р. с.р.
N. идъі идѫшти идъі
G. идѫшта идѫштѧ идѫшта
D. идѫштѹ идѫшти идѫштѹ
A. идѫшть идѫштѫ идѫште
I. идѫштемь идѫштеѭ идѫштемь
L. идѫшти идѫшти идѫшти
Дв. м.р. ж.р. с.р.
N./A. идѫшта идѫшти идѫшти
G./L. идѫштѹ идѫштѹ идѫштѹ
D./I. идѫштема идѫштема идѫштема
Мн. м.р. ж.р. с.р.
N. идѫе идѫштѧ идѫшта
G. идѫшть идѫшть идѫшть
D. идѫштемъ идѫштамъ идѫштемъ
A. идѫштѧ идѫштѧ идѫшта
I. идѫшти идѫштами идѫшти
L. идѫштихъ идѫштихъ идѫштихъ


Ед. м.р. ж.р. с.р.
N. видѧ видѧшти видѧ
G. видѧшта видѧштѧ видѧшта
D. видѧштѹ видѧшти видѧштѹ
A. видѧшть видѧштѫ видѧште
I. видѧштемь видѧштеѭ видѧштемь
L. видѧшти видѧшти видѧшти
Дв. м.р. ж.р. с.р.
N./A. видѧшта видѧшти видѧшти
G./L. видѧштѹ видѧштѹ видѧштѹ
D./I. видѧштема видѧштема видѧштема
Мн. м.р. ж.р. с.р.
N. видѧе видѧштѧ видѧшта
G. видѧшть видѧшть видѧшть
D. видѧштемъ видѧштамъ видѧштемъ
A. видѧштѧ видѧштѧ видѧшта
I. видѧшти видѧштами видѧшти
L. видѧштихъ видѧштихъ видѧштихъ


Ед. м.р. ж.р. с.р.
N. съі сѫшти съі
G. сѫшта сѫштѧ сѫшта
D. сѫштѹ сѫшти сѫштѹ
A. сѫшть сѫштѫ сѫште
I. сѫштемь сѫштеѭ сѫштемь
L. сѫшти сѫшти сѫшти
Дв. м.р. ж.р. с.р.
N./A. сѫшта сѫшти сѫшти
G./L. сѫштѹ сѫштѹ сѫштѹ
D./I. сѫштема сѫштема сѫштема
Мн. м.р. ж.р. с.р.
N. сѫе сѫштѧ сѫшта
G. сѫшть сѫшть сѫшть
D. сѫштемъ сѫштамъ сѫштемъ
A. сѫштѧ сѫштѧ сѫшта
I. сѫшти сѫштами сѫшти
L. сѫштихъ сѫштихъ сѫштихъ

Оваа промена на партиципот се нарекува именска или проста. Ако на формата на партиципот ѝ се додаде соодветната форма на заменката *и, іа, ѥ, тоагш се добива заменската или сложена промена на партиципот. Така за глаголот ити имаме: идъіи, идѫштиіа, идѫштеѥ (N.ед., м.р., ж.р. и с.р. соодветно), идѫштаѥго, идѫштѧѩ, идѫштаѥго (G. ед.) итн.

Кога има именска форма, партиципот означува дејствие едновремено со главниот глагол, односно игра улога на глаголски прилог, па затоа оваа форма ретко се среќава во другите падежи, освен во номинатив: идъі, идѫшти = идејќи, доаѓајќи.

Кога има заменска форма, партиципот игра односна (релативна) улога, па оваа форма е почеста од именската: идъіи = оној којшто иде; идѫштаѥго = од оној којшто иде итн.


ПАРТИЦИП НА ПРЕЗЕНТОТ ПАСИВЕН

Се гради од презентската основа со додавање на наставката: -мъ, -ма, -мо (соодветно за родот!). Пред оваа наставка се јавува тематски вокал, и тоа: -о- за глаголите од првата и втората, -е- за третата и -и- за четвртата конјугација. Се менува како придавка од О- или А-промената, зависно од родот. Може, како и активниот партицип на презентот, да има и сложена, заменска, промена со формите на заменката *и, іа, {{Уникод|ѥ}.

Номинативните форми за партиципот за глаголите вести (=доведе), двигѫти, знати, хвалити (=фали, воспева) и іасти се следниве:


I к. Ед. Дв. Мн.
м.р. ведомъ ведома ведоми
ж.р. ведома ведомѣ ведомъі
с.р. ведомо ведомѣ ведома
ІІ к. Ед. Дв. Мн.
м.р. двигномъ двигнома двигноми
ж.р. двигнома двигномѣ двигномъі
с.р. двигномо двигномѣ двигнома


III к. Ед. Дв. Мн.
м.р. знаѥмъ знаѥма знаѥми
ж.р. знаѥма знаѥмѣ знаѥмъі
с.р. знаѥмо знаѥмѣ знаѥма
ІV к. Ед. Дв. Мн.
м.р. хвалимъ хвалима хвалими
ж.р. хвалима хвалимѣ хвалимъі
с.р. хвалимо хвалимѣ хвалима


V к. Ед. Дв. Мн.
м.р. іaдомъ іaдома іaдоми
ж.р. іaдома іaдомѣ іaдомъі
с.р. іaдомо іaдомѣ іaдома

Форми на овој партицип, како и на останатите пасивни партиципи, имаат само преодните (транзитивни) глаголи! Овој партицип е слаб по однос на глаголската „сила“, затоа најчесто се јавува во атрибутивна конотација.

Македонскиот јазик нема нему соодветна јазична форма, па затоа се преведува со, помалку смешни и неприродни, аналитички конструкции. Така на пример изразот: носимъ ѥсмь би се превел како: бивам носен (носити е несвршен!), додека несомъ ѥсмь како: биднав донесен (нести е свршен!)

[уреди] Примери

Отьче нашь (Pater Noster)

Отьче нашь, иже ѥси на небесьхъ, да свѧтитъ сѧ имѧ твоѥ, да приидетъ цѣсарьство твоѥ, да бѫдетъ воліа твоіа на земли іако на небеси. Хлѣбъ нашь насѹшнъіи даждь намъ дьнь сь и остави намъ длъгъі наши іако и мъі оставліаѥмъ длъжникомъ нашимъ. Не въведи насъ въ напасть и избави насъ отъ неприѣзни.

ѥваньгелие ѥже отъ Лѹкъі (Secundum Lucam), 20:2 - 20:8

2. рѣшѧ ѥмѹ глаголѧ іако рьци намъ коѥѭ овластьѭ дѣлаѥши се или къто ѥстъ дадъіи тебѣ овласть сьѭ?
3. отъвѣштавъ рече имъ іако въпрошѫ васъ слово ѥдьноѥ, то рьцѣте ми,
4. съ небесе ли бѣаше крьштение Иоаново или съ чловѣкъ же?
5. они же, мислѧ въ себѣ глаголаахѫ іако речемъ ли съ небесе, речетъ же онъ почьто не вѣровасте ѥмѹ, речемъ ли съ чловѣкъ, народъ вьсь побиѥтъ насъ каменьми вѣроваахѫ бо Иоан пророкъ бѣаше,
6. то рѣшѧ іако не вѣмъ отъ кѫдѹ.
7. Иисѹсъ рече же имъ іако не съкажѫ вамъ коѥѭ овластѭ дѣлаѭ се.


ѥваньгелие ѥже отъ Маръка (Secundum Marcum), 14:17 - 14:24

17. бъівъши вечери прииде Онъ съ обѣма на десѧте.
18. сѣдѧштемъ имъ и іадѧштемъ рече Иисѹсъ къ нима іако ѥдьнъ отъ ваю іадъіи съ мъноѭ, прѣдастъ мѧ.
19. сътѫжьше сѧ начѧсѧ они ѥдьнъ за ѥдьномь въпити іако азъ ли ѥсмь?
20. Он же отъвѣштавъ рече има: ѥдьнъ отъ обѣю на десѧте ѥстъ омочии съ мъноѭ въ солило,
21. нъ идетъ съінъ чловѣчьскъіи іакоже писано ѥстъ о ѥмь; То горе чловѣкѹ томѹ имьже прѣдастъ сѧ съінъ чловѣчьскъіи, добрѣ бъіло би чловѣкѹ томѹ да не родилъ сѧ.
22. іадѧштемъ имъ, поимъ Иисѹсъ хлѣбъ и благослови и прѣломи и и рече има іако примита и іадита, се ѥстъ тѣло моѥ.
23. И поимъ чашѫ и хвалѫ въздадъ, дастъ има и пите вьси отъ ѥѩ,
24. то рече има іако си ѥстъ кръі моіа завѣта новаѥго проливаѥмаіа за мъногъі.

[уреди] Видете исто така

[уреди] Извори

  • Радмила Угринова-Скаловска, Старословенски јазик, Универзитет „Св. Кирил и Методиј“, Скопје, 1997
  • Opšta Enciklopedija Larousse (српскохрватско издание), tom 1, „Vuk Karadžić-Interexport“, Beograd, 1971
  • Центар за Индоевропски студии, Универзитет на Тексас [1]



Одлична статија Статијата Старословенски јазик е пример меѓу одбраните статии.
Ве повикуваме и Вас да напишете и предложите одбрана статија.