Stòria dla Valsusa-Viabilità Roman-a

Da Wikipedia.

Test an lenga piemontèisa



Contnù

[modìfica] Impat sossial e técniche ëd costrussion djë stra

La stra roman-a ëd la Valsusa, fàita fé da August, a vira dzorsuta ël mond dij valigian nen manch che la presensa dla cultura roman-a. Mach për dine un-a, soa costrussion a l’ha da esse un travaj che a men-a ant la val vàire ingenié specialisà e a ciama a travajé la pì part ëd la popolassion local. La costrussion ëd na stra roman-a a ven ën sinch part:

  1. lë sgav, che a pronta ël tracià dla stra, e donca as peul nen fesse a truch e branca, ma a va bin calcolà, ën manera che ij chèr a peusso virè (a-i van daj 5 a j’8 meter ëd curvatura) e che la pendensa a sia mai pì che ël 20%;
  2. la pòsa dlë statumen, la fundamenta dla stra, fàita ëd ròch e con në spessor mìnim ëd 30 sëntim;
  3. la pòsa dla ruderatio, na mës-cia ëd pere rionde e caossin-a, che a coèrta la statumen e a l’ha l’istess ëspessor;
  4. la pòsa dël nucleus, ën seul ëd giàira gròssa, che a tiro seuli con dij cilìnder, tan-me che al dì d’ancheuj as fan seuli jë stra asfaltà e ij gieugh dë bòce;
  5. la pòsa dël pavimentum, në stèrni ëd lòse gròsse, për sòlit ëd na pera che a diso silex, d’adoss vulcànica e motobin resistenta. Ël pavimentum a l’é fàit a schin-a d’aso, ën manera che la pieuva as frëmma pa ant sla stra.

[modìfica] Topologìa dla rèj stradal

Na via roman-a ëd Pompej, che an da l'idèja ëd coma che a dovèisso esse le stra che a passavo për ij borgh roman dla Valsusa
Fé pì gròss
Na via roman-a ëd Pompej, che an da l'idèja ëd coma che a dovèisso esse le stra che a passavo për ij borgh roman dla Valsusa

La viabilità roman-a an val ëd Susa a l’é fàita ëd na stra che a passa për la snista orogràfica dla Dòira Rivaria, da Caslëtte a Susa. Ambelessì la stra a së sdobia vàire vire:

  • da 'n Giajon a la rintra an Val Claréa, peui a la monta al Còl dël Clapier e a la rintra an Galia passand për ël Valon dël Savin;
  • da 'n Susa a la riva an Bardonecia e peui ën Galia për ël Còl dël Rhò;
  • da Ols a-i part la stra che a la riva al Monginevr.

Donca n’età roman-a a-j é pa dë stra che a passo për ël Monsnis modern. E a venta dì che, ëd tute ste stra për ij vàlich, l’ùnica pavimentà a l‘é cola dël Monginevr.

[modìfica] Giurisdission e impòste

La stra a la resta sota la giurisdission ëd Còsio da ‘nt la statio ad fines ëd Drubiaj (aranda a Vian-a), fin-a la statio ad martis (che a restava andoa che al dì d’ancheuj a-i é ël borgh dël Monginevr) e a j’àutri pass. La statio ad fines ëd Drubiaj a l’é andoa che le mërcansìe a pago la quadragesima galliarum, ël dassi dël 2,5% che a-i é dzora a tut lòn che a viagia tra Galia e provinse italian-e.


[modìfica] La stra coma ciav dle comunicassion antra Italia e Galia

Part ëd la Tàula Peutingerian-a, ùnica carta geogràfica roman-a che a sia rivane fin-a al dì d'ancheuj
Fé pì gròss
Part ëd la Tàula Peutingerian-a, ùnica carta geogràfica roman-a che a sia rivane fin-a al dì d'ancheuj

Për bogesse antra Italia e Galia a-j son mach tre vie:

  1. costa,
  2. cola ch’a la passa për Aosta (che ant l’ora as ciama Augusta Prætoria),
  3. la costera (la via Aurelia).

Për le montagne costa-sì a la resta motobin pì legera che nen cola d’Aosta, e con lòn la Valsusa as tira ël gròss dël tràfich. La stra a la travaja tut l’ani e la gent dël pòst a la ten polida da fiòca e giassa. A Turin ( Augusta Taurinorum) a jë stan ij tabellarii Augusti, ël personal dël servissi postal privà dl’imperator, che a dòvro la stra për ëmné soe neuve. Con costa stra (e con la fondassion ëd Turin) la val a chita d'esse un tòch ëd Galia Transalpin-a spërdù për ij brich e as treuva antegrà ant la circolassion antra Galia Cisalpin-a e Galia Transalpin-a.

[modìfica] Condission dla stra aj temp d'Amian Marslin

Ant ël 355 dGC lë stòrich roman Amian Marslin an lassërà na relassion ant sël teritòri dla Valsusa. Bel dël sò travaj a son vàire mape geogràfiche con l’indicassion dle distanse antra ij leu pì avosà. Marslin a dis la Valsusa «la stra për j’Alp la pì amportanta e traficà». Dël Monginevr an lassa na descrission, andoa a conta che «da ‘nt sima dla banda italian-a a-i é na pian-a ëd sèt mija, che a la va fin-a a la stassion che a diso ëd Marte, e da ambelesì a s’àussa na montagna motobin àuta e bruta da passé, fin-a a dzora la sima dla Matron-a, che a diso parèj përchè ambelelì a l‘é mòrt-je na fomna nòbila. Da cost pòst-sì as anandia na stra pì bela, andoa che as peul andesse pì ampressa, tut giù fin-a al castel ëd Brigantium». Sòn quand che da la costrussion ëd la stra a son già passaje bele che 300 agn.

OMMI! Ma io non SO LEGGERE!!

E be'? :) È facile imparare a leggere una lingua che si parla già. Consulti

questa pagina e vedrà, in un attimo anche Lei avrà il suo badge da bogianen :)
St'utent-sì a l'é un bogianen



OMMI! pero si YO no
SE LEER!

¿Y que? :) Es fácil aprender a leer un idioma que ya se habla. Consulte usted esta pagina y verá, en un momento tendrá usted su Badge de Bogianen :)


Figura:Giandoja-mobilitassion-cit.jpg
'cò ti it peule travajé a fé pì granda e bela la wikipedia piemontèisa. Tùit a peulo gionté dj'anformassion, deurbe dij neuv argoment, deje na man aj volontari che a travajo ambelessì 'ndrinta. Rintra ant la Piòla e les coma avnì a fé toa part. I soma na gran famija e i l'oma da manca dël travaj ëd tùit.


BANCHÈT dj'UTISS
Lìber për chi a veul amprende

a lese e a scrive mej an piemontèis, e che an fan d'arferiment a tùit për la coression ortogràfica dij test ant sle pàgine marcà koiné piemontèisa.

Për ёscrive dësgagià, che as dëscarìa la Tastera piemontèisa!

E che a manca pa dë vardesse la pàgina d'agiut për chi as anandia da zero.