Svìzzira
From Wikipedia
La Svìzzira, circa 7.200.000 abbitanti è nu statu europeu cunfinanti a sud cu l'Italia, a ovest câ Francia, a nord câ Girmania e a est cu l'Austria e lu Liechtenstein è na cunfederazzioni di 23 cantuna e 3 di chisti divisi nta 6 semicantuna. La capitali è Berna. Autri cità mpurtanti sunnu Zuricu, capitali cummirciali e sedi dâ bursa, e Ginevra, sedi di diversi organizzazzioni ntirnazziunali.
Ìndici |
[cancia] Storia
La storia dâ Svìzzira accuminza cu l'attu funnaturi. Tri campagnoli di Svittu, Untervald e Uri, secunnu la liggenna chi si tramanna, si ncuntraru ô Grütli, nu spiazzu vicinu ô lacu dî quattru cantuna, lu primu austu 1291. Di st'èbbica è la liggenna di Guglielmu Tell, eroi ca si appuneva ô putiri latifundista proto-austriacu.
La storia muderna dâ Svìzzira accuminza mmeci ntô 1848 cu l'adozzioni dâ custituzzioni muderna e lu mantenimentu dî frunteri di oggi.
[cancia] Giografìa
Siccomu la Svìzzira s'attrova n vallati siparati dî l'Alpi, la pupulazzioni svìzzira parra diversi lingui. Li lingui origginali dâ Svìzzira sunnu lu tudiscu ntê sò varianti switzerdutch, lu francisi, l'italianu, e lu rumanciu.
Li 26 cantuna e semicantuna sunnu pi du terzi di lingua tudisca; 5 cantuna, Ginevra, Vaud, Giura e Neuchâtel sunnu di lingua francisi; unu di lingua italiana, lu Ticinu. Nta certi cantuna si pàrranu dui o tri lingui ufficiali, comu ntô cantuni dî Griggiuni, unni si parra lu tudiscu, l'italianu, e lu rumanciu oppuru ntô Vallisi, unni si parra tudiscu e francisi o puru comu ntô cantuni di Friburgu unni la lingua principali è lu francisi cu na pocu di cumuna chi sunu germanòfoni; ntô cantuni di Berna la lingua principali è lu tidescu e na pòcu di cumuna sunnu francòfuni.
[cancia] Lista dî cantuna svizziri
- Canton Argovia (AG) (ted. Aargau, fr. Argovie, rum. Argovia)
- Appenzellu Esternu (AR) (ted. Appenzell-Ausserrhoden, fr. Appenzell-Rhôdes-Extérieur, rum. Appenzell dador)
- Appenzellu Internu (AI) (ted. Appenzell-Innerrhoden, fr. Appenzell-Rhôdes-Intérieur, rum. Appenzell dadens)
- Basilea-Campagna (BL) (tud. Basel-Land, fr. Bâle-Campagne, rum. Basilea-Champagna)
- Basilea-Cità (BS) (tud. Basel-Stadt, fr. Bâle-Ville, rum. Basilea-Citad)
- Berna (BE) (tud. Bern, fr. Berne, rum. Berna)
- Friburgu (FR) (fr. Fribourg, tud. Freiburg, rum. Friburg)
- Ginevra (GE) (fr. Genève, tud. Genf, rum. Genevra)
- Giura (JU) (fr. tud. Jura, rum. Giura)
- Glarona (GL) (tud. Glarus, fr. Glaris, rum. Glaruna)
- Griggiuni (GR) (tud. Graubünden, fr. Grisons, rum. Grischun)
- Lucerna (LU) (tud. Luzern, fr. Lucerne, rum. Lucerna)
- Neuchâtel (NE) (tud. Neuenburg, fr. rum. Neuchâtel)
- San Gallu (SG) (tud St. Gallen, fr. St-Gall, rum. Son Gagl)
- Sciaffusa (SH) (tud. Schaffhausen, fr. Schaffouse, rum. Schaffusa)
- Soletta (SO) (tud. Solothurn, fr. Soleure, rum. Soloturn)
- Svittu (SZ) (tud. Schwyz, fr. Schwytz, rum. Sviz)
- Turgovia (TG) (tud. Thurgau, fr. Thurgovie, rum. Turgovia)
- Ticinu (TI) (tud. fr. rum. Tessin)
- Obvaldu (OW) (tud. Obwalden, fr. Obwald, rum. Sursilvania)
- Nidvaldu (NW) (tud. Nidwalden, fr. Nidwald, rum. Sutsilvania)
- Uri (UR) (tud. fr. rum. Uri)
- Vallisi (VS) (fr. rum. Valais, tud. Wallis)
- Vaud (VD) (fr. Vaud, ted. Waadt, rum. Vad)
- Zugu (ZG) (tud. rum. Zug, fr. Zoug)
- Zuricu (ZH) (tud. Zürich, fr. Zurich, rum. Turitg)
[cancia] Pulitica
Canusciuta pâ sò dimocrazzia diretta, ca si manifesta ancora oggi câ langsemeinde, oggi la Svizzira è nu statu fidirali. Ogni cantuni avi lu sò cuvernu, e a Berna si trova lu parlamentu fidirali, e lu cuvernu fidirali, ca cunta sempri 7 cunsigghieri fidirali (ministri).
A liveddu internazziunali la Svizzira havi adottatu la niutralità comu duttrina. Grazzi a ssa niutralità havi pututu sviluppari l'econumia, li banchi, e la ndustria.
[cancia] Cucina e tradizzioni
Nun si pô parrari dâ Svizzira senza parrari di sò furmaggi, l'Emmental, lu Gruviera, lu Vacherin Friburgeois, lu Vacherin Mont D'Or, lu Tilsit, l'Appenzeller e tanti autri. E senza parrari di la cioccolatta svizzira, chî sò cioccolatteri, ca si diclina nta na quantitati enormi di marchi e di specialitati.
[cancia] Vidi puru
Autri articuli supra la Svìzzira
Albanìa | Andorra | Austria | Belgiu | Bielorussia | Bosnia-Erzegovina | Bulgarìa | Ripùbblica Ceca | Cipru | Croazzia | Danimarca | Estonia | Finlandia | Francia | Girmania | Grecia | Irlanda | Islandia | Italia | Lettonia | Liechtenstein | Lituania | Lussemburgu | Ripubblica Macidonia | Malta | Moldavia | Mònacu | Montenegru |Norvegia | Ulanda | Pulonia | Portugallu | Regnu Unitu | Rumanìa | Russia | San Marinu | Serbia | Slovacchia | Slovenia | Spagna | Svezzia | Svìzzira | Turchìa | Ucraina | Unghirìa | Vaticanu
Categories: Europa | Giografìa | Nazzioni | Svìzzira