ఛందస్సు

వికీపీడియా నుండి

విషయ సూచిక

[మార్చు] గురువులు, లఘువులు

[మార్చు] గురువు, లఘువు, విభజించడము

ఈ గురు లఘు నిర్ణయం ఒక అక్షరాన్ని పలికే సమయంపై ఆధార పడి ఉంటుంది. ఉదాహరణకు "అమల, అమ్మ, ఆవల, అండ" ఇందు మొదటి పదము "అమల": అ మ ల మూడు అక్షరాలూ ఒక్కొక్కటీ ఒక లిప్త కాలము మాత్రమే తీసుకుంటున్నాయి. రెండవ పదము "అమ్మ" ఇందు మొదటి పదము రెండు లిప్తల కాలము ఆ తరువాతి మ్మ ఒక లిప్త కాలము తీసుకుంటున్నది. అలాగే మూడవ పదము "ఆవల" ఆ = రెండు లిప్తలు, వ, ల లు ఒక లిప్త కాలములు తీసుకుంటున్నాయి. ఇలా ఒక లిప్త కాలము తీసుకొను వాటిని లఘువు అని, రెండు లిప్తల కాలము తీసుకొను వాటిని గురువు అని అందురు.

[మార్చు] గుర్తులు/ సంజ్ఞలు

గురువుని U తోటీ, లఘువుని | తోటీ సూచిస్తారు

[మార్చు] కొన్ని నియమాలు

  1. దీర్ఘాలన్నీ గురువులు, ఉదాహరణకు ఆట = U I
  2. ఋ పొల్లులు (కృ , మొదలగున్నవి ) లఘువులు మాత్రమే
  3. ర వత్తు ఉన్నప్పటికీ దాని ముందు అక్షరములు కొన్ని సంధర్భములలో లఘువులే! అద్రుచులోని అ లఘువు, సక్రమ లో స గురువు. అభ్యాసము ద్వారా వీటిని తెలుసుకొనవచ్చు.
  4. ఒక సున్నా, రెండు సున్నాలు ఉన్న అక్షరాలు అన్నీ గురువులే (ఉదా: సందడి లో సం గురువు, అంత:పురము లో త: అనునది గురువు )

[మార్చు] గణాలు

గణాలు అనగా, రెండు లేక అంత కంటే ఎక్కువ అక్షరాల గురు లఘు నిర్ణయాన్ని బట్టి వాటిని ఏదో ఒక గ్రూపు లో ఉంచుతారు, దీనినే ఏదో ఒక గణము అని అంటారు.

[మార్చు] రెండక్షరాల గణాలు

మొత్తము ఉన్నవి రెండు రకాల అక్షరాలు గురువు, లఘువు; రెండక్షరాల గణాలు మొత్తము నాలుగు వస్తాయి (బైనరీ 0, 1 కాంబినేషన్లు తీసుకున్న 00, 01, 10, 11 వచ్చినట్లు) ఆ నాలుగు రెండక్షరాల గణాలు:

  1. లల II ఉదా: రమ, క్రమ, సమ, ధన, అన్నీ కూడా లల గణములు
  2. లగ IU ఉదా: రమా
  3. గల UI ఉదా: అన్న, అమ్మ, కృష్ణ
  4. గగ UU ఉదా: రంరం, సంతాన్

[మార్చు] మూడక్షరాల గణాలు

ఇవి మూడక్షరాల కలయికలతో ఏర్పడేవి (బైనరీ 0, 1, తీసుకున్న 000, 001, 010, 011, 100, 101, 110, 111) కింది వాక్యాన్ని మననం చేసుకుంటూ వీటిని సులువుగా గుర్తుంచుకోవచ్చు. య మా తా రా జ భా న స ల గం గణం కావాలంటే పై వాక్యంలో తో మొదలుపెట్టి వరుసగా మూడక్షరాల గురు లఘువులను గుర్తిస్తే యగణం అవుతుంది. య తో మొదలుపెట్టి మూడక్షరాలు: య మా తా - లఘువు, గురువు, గురువు (IUU) అలాగే రా తో మొదలుపెట్టి మూడక్షరాలు (రా జ భా - UIU) రగణం అవుతుంది. ఈ విధంగా అన్ని గణాలను గుర్తుంచుకోవచ్చు

అన్ని గణాలు:

  1. ఆది గురువు భ గణము (UII)
  2. మధ్య గురువు జ గణము (IUI)
  3. చివరి గురువు స గణము (IIU)
  4. సర్వ లఘువులు న గణము (III)
  5. ఆది లఘువు య గణము (IUU)
  6. మధ్య లఘువు ర గణము (UIU)
  7. చివరి లఘువు త గణము (UUI)
  8. సర్వ గురువులు మ గణము (UUU)

అంతే నండి, ఇవే మూడక్షరముల గణములు

[మార్చు] ఉపగణాలు

ఉప గణములు అనగా పైవాటి కాంబినేషన్ల లో ఏర్పడేవి. ఇవి మూడు రకములు

  1. సూర్య గణములు
    1. న = న = III
    2. హ = గల = UI
  2. ఇంద్ర గణములు
    1. నగ = న + గ = III + U = IIIU

ఈ క్రిందివి కూడా అటువంటివే

  1. సల
  2. నల
  3. చంద్ర గణములు
  4. భల
  5. భగరు
  6. తల
  7. తగ
  8. మలఘ
  9. నలల
  10. నగగ
  11. నవ
  12. సహ
  13. సవ
  14. సల
  15. సగగ
  16. నహ
  17. రగురు
  18. నల

[మార్చు] పద్య లక్షణాలు

[మార్చు] వృత్తాలు

గణాలతో శోభిల్లుతూ, యతి ప్రాస లక్షణాలను కలిగి ఉన్నటువంటివి వృత్తాలు. ఇందు చాలా రకాలు కలవు.

  1. చంపకమాల
  2. ఉత్పలమాల
  3. శార్దూలవిక్రీడితము
  4. మత్తేభ విక్రీడితము
  5. తరళం
  6. తరలము
  7. తరలి
  8. మాలిని
  9. మత్తకోకిల

[మార్చు] జాతులు

జాతులు మాత్రాగణములతో మరియు ఉపగణములతో శోభిల్లును.

  1. కందం
  2. ద్విపద
  3. తరువోజ

[మార్చు] ఉప జాతులు

  1. తేటగీతి
  2. ఆటవెలది
  3. సీసము

[మార్చు] చూడండి

  1. తెలుగు సాహిత్యము
  2. అలంకారములు

[మార్చు] బయటి లింకులు