อนุญาโตตุลาการ

จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี

อนุญาโตตุลาการ (arbitration) คือกระบวนการระงับข้อพิพาททางแพ่ง ถือเป็นทางเลือกในการระงับข้อพิพาทนอกเหนือจากการนำคดีเข้าสู่กระบวนการตุลาการ หรือการนำคดีขึ้นสู่ศาล (Alternative Dispute Resolution or ADR)

ในกรณีปกติ ข้อพิพาทหรือคดีความย่อมขึ้นสู่ศาล แต่สำหรับกรณีข้อพิพาททางแพ่ง เช่น เรื่องการผิดสัญญา การค้าขายคู่กรณีสามารถมีข้อตกลงให้ใช้วิธีการระงับข้อพิพาทโดยอาศัยการตัดสินของผู้ทรงคุณวุฒิอันคู่กรณีเป็นผู้เลือกได้ ผู้ทรงคุณวุฒิดังกล่าวเรียกว่า อนุญาโตตุลาการ โดยปกติจะประกอบด้วยบุคคลสามคน (Tribunal) อนุญาโตตุลาการสองคนแรกนั้นได้รับการแต่งตั้งโดยคู่กรณีแต่ละฝ่าย และจากนั้นอนุญาโตตุลาการทั้งสองคนจะตกลงเลือกอนุญาโตตุลาการคนที่สามเพื่อให้เกิดความเป็นกลาง

เมื่อมีข้อพิพาทเกิดขึ้น อนุญาโตตุลาการจะทำหน้าที่วินิจฉัยข้อพิพาทเสมือนศาลแต่มิได้เป็นผู้ใช้อำนาจตุลาการประหนึ่งศาลแต่อย่างใด กล่าวคือเมื่ออนุญาโตตุลาการได้พิจารณาข้อพิพาทและมีคำตัดสิน (Award) เพื่อระงับข้อพิพาทแล้ว เช่นให้คู่สัญญาฝ่ายหนึ่งชดใช้ค่าเสียหายให้แก่คู่สัญญาอีกฝ่ายหนึ่ง อำนาจของอนุญาโตตุลาการก็สิ้นสุดแต่เพียงเท่านั้น หากไม่มีการชดใช้ค่าเสียหายตามคำตัดสิน อนุญาโตตุลาการมิได้มีอำนาจไปบังคับหรือปรับหรือลงโทษผู้ไม่ทำตามแต่อย่างใด

สิ่งที่ทำให้การระงับข้อพิพาทมีผลบังคับก็คือการนำคำตัดสินของอนุญาโตตุลาการไปร้องต่อศาล เมื่อศาลพิจารณาและเห็นว่าคำตัดสินเป็นผลจากการตกลงยินยอมของคู่กรณีเพื่อระงับข้อพิพาท ศาลย่อมสามารถใช้อำนาจตุลาการบังคับให้ต้องปฏิบัติตามคำตัดสินนั้น

[แก้] ข้อดีหรือประโยชน์ของอนุญาโตตุลาการนั้นมีดังต่อไปนี้

  1. การระงับข้อพิพาทดำเนินไปอย่างรวดเร็ว เพราะผู้ทรงคุณวุฒิทำหน้าที่เฉพาะกรณีและมีความรู้ความเชี่ยวชาญเฉพาะด้าน อาจไม่จำเป็นต้องเป็นนักกฎหมายเสมอไป ต่างจากศาลซึ่งมีขั้นตอนซับซ้อน และอาจมีอรรถคดีจำนวนมากต้องพิจารณาจึงอาจใช้เวลานาน การใช้เวลานานนอกจากไม่สะดวกแล้ว ยังก่อให้เกิดผลร้ายอื่น เช่น ค่าเสียหายเมื่อไม่มีการชดใช้ทดแทนให้ทันการอาจทำให้เกิดความเสียหายมากขึ้น
  2. การพิจารณาของอนุญาโตตุลาการเป็นข้อตกลงเฉพาะของคู่กรณี จึงสามารถเป็นความลับ ซึ่งในทางปฏิบัติคู่กรณีโดยเฉพาะองค์กรธุรกิจย่อมประสงค์ให้ตนเองมีภาพลักษณ์ที่ดี เช่น หากบริษัททำผิดสัญญา บริษัทย่อมมิต้องการให้ประชาชนทราบถึงข้อพิพาทดังกล่าว ในขณะที่การพิจารณาในชั้นศาลมักเป็นที่ทราบของสาธารณะ
  3. บรรยากาศของขั้นตอนการพิจารณาข้อพิพาท หากเทียบกับการพิจารณาคดในชั้นศาลแล้ว อนุญาโตตุลาการจะมีความเป็นกันเองมากกว่า มีลักษณะมุ่งประนีประนอมมากกว่าการมุ่งแพ้ชนะ และมีโอกาสที่จะส่งผลประโยชน์ต่อคู่กรณีทั้งสองฝ่าย

อนุญาโตตุลาการในประเทศไทยกำลังเริ่มเป็นที่แพร่หลายในปัจจุบัน โดยเฉพาะกรณีที่มีคู่สัญญาหรือคู่กรณีที่เป็นชาวต่างชาติ ในขณะที่อนุญาโตตุลาการในระบบกฎหมายต่างประเทศ เช่นในยุโรปเป็นที่นิยมอย่างยิ่ง และบางประเทศได้ถึงกับมีกฎหมายบังคับให้คู่กรณีระงับข้อพิพาทด้วยอนุญาโตตุลาการก่อนแล้วจึงนำเรื่องขึ้นสู่ศาลเสียด้วยซ้ำ