Birleşik zamanlı fiiler

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Bileşik zamanlı fiilller, (Türkçede) herhangi bir haber ya da dilek kipi ekinden sonra, ek fiilin -dı (idi), -miş (imiş), -se (ise) biçimlerinden birini alarak çekimlenen fiillere denir. Bileşik zamanlı fiiller üçe ayrılır:

[değiştir] Hikaye Birleşik Zamanı

Haber ya da dilek kiplerindeki fiillerden birine -dı eki getirilerek yapılır. Bu ek ünlü uyumuna ve ünsüz benzeşmesine göre değişerek -dı, -du, -dü, -ti, -tu, -tü olur. Hikaye bileşik zamanı, eylemin geçmişte yapıldığını hikaye ederek anlatır:

Tahtayı ben sil- er -im.

Bu cümledeki silmek fiili, geniş zaman eki -er ile kişi eki -im' i almıştır. Basit zamanlıdır.

Tahtayı ben sil - er - di - m

sil er di m
fiil geniş
zaman
eki
hikaye
eki
kişi
eki


Bu cümledeki silmek fiili ise önce geniş zaman eki -er daha sonra hikaye bileşik zaman eki -di ve kişi eki -m’i almıştır. Bileşik zamanlıdır

Hikaye Basit zaman bileşik zaman

Di’li geçmiş zaman sil-di-m sil-di-y-di-m

Miş’li geçmiş zaman sil-miş-im sil-miş-ti-m

Şimdiki zaman sil-li-yor-um sil-iyor-du-m

NOT: Emir kipinin hikaye bileşik zamanı yoktur.

[değiştir] Rivayet Birleşik Zamanı

Haber ya da dilek kiplerinden birine -miş eki getirilerek yapılır. Bu ek ünlü uyumuna göre değişerek -mış, . -muş, -müş olur.

Rivayet bileşik zamanı, eylemin başkasından duymuş gibi anlatımıdır:

Tahtayı hep ben sil - er - miş - im

sil er miş im
fiil geniş
zaman
eki
rivayet
eki
kişi
eki


                                                                                         Rivayet
                                        Basit zaman                         bileşik zamanı  

Miş’li geçmiş zaman sil-miş-im sil-miş-miş-im

Gelecek zaman sil-ecek-im sil-ecek-miş-im

Gereklilik kipi sil-meli-y-im sil-meli-y-miş-im

NOT: Di’li geçmiş zaman ve emir kipinin rivayet bileşik zamanı yoktur.

[değiştir] Şart Birleşik Zamanı

Haber kipinde fiillerden birine -se eki getirilerek yapılır. Bu ek ünlü uyumuna göre -sa olur. Şart bileşik zamanı, eylemin yapılışını başka bir eylemin yapılışına şart koşar:

Yarın bize gel - ir - se - n sevinirim

gel ir se n
fiil geniş
zaman
eki
şart
eki
kişi
eki


Şimdiki zaman sil-i-yor-um sil-i-yor-sa-m

Miş’li geçmiş zaman sil-miş-im sil-miş-sem

Glecek zaman sil-ecek-im sil-ecek-sem

NOT: Dilek kiplerinin şart bileşik zamanı yoktur. Hikaye ve rivayet bileşik zamanlarına

ekfiilin -se biçimi eklenirse “katmerli bileşik zaman “”oluşur:

sil - iyor - du - ysa - m, sil - ecek - miş - se – m