Anaksagoras

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Anaksagoras
Anaksagoras

Anaksagoras, ya da Anaxagoras İ.Ö. 500-420 yıllarında yaşadığı varsayılan ve ilk büyük filozof olarak kabul edilen Empedokles'ten sonra ikinci büyük doğa filozofudur.

Yunan olan Anaksagoras Perikles'in dostlarından biridir ve bu nedenle Perikles dinsizlikle suçlanınca o da Atina'yı terk etmek torunda kalmıştır. Zamanının en büyük filozofu ve doğa bilginidir. Matematiksel bilgileriyle ün salmış olmasının yanı sıra, astronomide de önemli açıklamalar getirmiş (ay ve güneş tutulmalarının açıklanması vs.). Pratik yaşamadan, siyasal ortamdan uzak bilge bir yaşam sürdürmüştür. Duyu verilerini başlangıç ve çıkış noktası olarak almıştır. Elea okulunun görüşlerinden etkilenen Anaksagoras, Parmenides'in ezeli-ebedi ve değişmez varlık öğretisiyle, dış dünyada gözlemlenen çokluk ve değişmenin bir sentezini yapmaya çalışmıştır. Bu amaçla, varlığın temeline, arkhe olarak, ezeli-ebedi, değişmez ve nitelik bakımından aynı olan sonsuz sayıda tohumu (homoiemer) yerleştirmiş ve her şeyi bu tohumların dağılımı ve birleşimiyle açıklamıştır. Kesin anlamda bir oluş ve yok oluş sözkonusu değildir ona göre, olan biten birleşme ve dağılmalardan ibarettir. Varlığın temeli, ona göre, başlangıçta her şeyin her şeyde bulunduğu, sonsuz sayıdaki tohumu içeren bir bütündür. Buradan itibaren Anaksagoras Empedokles'ten ayrılır, onun dört temel ögesini açıklayıcı bulmaz. Ana maddelerin niteliksel ayrımları ona göre sonsuzdur. Anaksagoras'a göre temel bir oluş ilkesi sözkonusudur, madde kendi kendini hareket ettiremediği için tohumları hareket ettirici bir dış güce, bir nedene gerek vardır ve akıl ya da zihin anlamına gelen bu neden nous olarak adlandırılır. Düşünme yetisine benzemekle birlikte nous maddi bir ilkedir, maddi niteliklerin en seçkini olan madde. Bu anlamda Heraklitos'un Logos'una benzetilebilir. Evreni harekete geçiren ve varolmasını sağlayan ana ilke. Ancak Nous, Logos'tan farklı olarak ortadan kaybolmaz, her zaman öteki nesnelerin karşısında onlardan ayrı bir varlık olarak mevcut olur. Anaksagoras varlığı açıklamak için, maddi nedenlere ek olarak, fail nedene ve ayrıca final nedene gerek duyulduğunu düşünür. Zira ona göre, evrende bir düzen ve uyum vardır. Bu düzen ve uyumdan da Nous sorumludur. Çünkü Nous, ilk maddeleri bir amaca göre hareket ettirmiştir. Nous bir anlamda bilinçli bir erekle (telos) evrenin oluşumunu sağlar. Ancak evrenin sonraki işleyişi bir ereklilik ekseninde açıklanmaz, aksine bu noktada eski mekanik modele dönülür. Dolayısıyla öne sürdüğü ilkeyi sonuna kadar götürmemiş olsa da Anaksagoras telos kavramını ve düşüncesini felsefeye ilk sokan filozoftur.

[değiştir] Gözat