Kabardey-Balkarya
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Kabardey-Balkarya veya Kabardey-Balkar Cumhuriyeti (Rusça: Кабарди́но-Балка́рская Респу́блика; Kabardeyce: Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэ; Balkarca: Къабарты-Малкъар Республика), Kuzey Kafkasya’da, Rusya Federasyonu’nu oluşturan federe cumhuriyetlerden biridir.
Konu başlıkları |
[değiştir] Coğrafi konum
Kuzey Kafkasya'da, Kafkas Dağları'nın kuzey eteklerinde, Terek Irmağı havzasında yer alır. Doğusunda Kuzey Osetya, güneyinde Gürcistan, batısında ise Karaçay-Çerkesya bulunur. Bir bölümünün ormanlarla kaplı olmasına rağmen kuzey bölümü geniş bozkırdır. Cumhuriyetin iki ana nüfusundan biri olan Balkarlar daha çok Karaçaylıların doğusunda Baksam, Çegem ve Çerek nehirlerinin geçtiği vadilerde yoğunlaşmışlardır. Kalan bölgelerin nüfusunun büyük bölümü Kabardeylerden oluşur. Cumhuriyetin yüzölçümü 12.500 km2'dir.
[değiştir] Zaman Dilimi
Kabardey-Balkarya, Moskova Zaman Dilimindedir. (MSK/MSD). UTC'e göre saat farkı +0300 (MSK)/+0400 (MSD).
[değiştir] Dil
Kabardey-Balkarya'da konuşulan dil Kabardeyce ve Balkarca'dır.
[değiştir] Yeni dönemde Kabardey-Balkar Cumhuriyeti
18 Aralık'ta ilk Balkar Halk Ulusal Konseyi kongresi, Balkarlanın bağımsızlığını ve Rusya Federasyonu içerisinde bir Balkarya Cumhuriyeti oluştuğunu ilan etti. Kabardey-Balkarya bağımsızlığı 31 Aralık 1991'de ilan edildi. 1995 zarfında federal yetkililerle ikili bir anlaşma imzalandı. 21 Şubat 1996'da Başkan Valeri Kokov, Cumhuriyetin, Bağımsız Devletler Topluluğu'nun Abhazya'ya yaptırım uygulaması şeklindeki kararına uymayacağını ilan etti. Kabardey-Balkarya idari bir başkanlığa ve iki meclisli bir yasama organına sahiptir. Yasama Meclisi, Cumhuriyet Sovyeti olarak bilinen bir üst kurum ve Temsilciler Sovyeti denilen bir alt kurumdan oluşmaktadır. Eski yönetici sınıf, yetkilerin federal hükümet ve komünist parti arasında bölünmesine rağmen kontrolü elinde tutmaktadır.
[değiştir] İdari bölümler
Bu alt başlığın ana maddesi: Kabardey-Balkarya İdari Yapılanması
Kabardey-Balkarya Nalçik ve Tırnavuz kensel yönetim alanlarıyla Kabardey ağırlıklı Zolskiy (Dzelıqo),Baksan,Çegem (Şedjem),Çerek (Şeredj),Arvan ve Terek (Terç);Rus nüfus ağırlıklı Prohladnıy ve Mayskiy;Balkar ağırlıklı Sovetskiy rayonlarına ayrılır.Nalçik'te Kabardey çoğunluğunu Rus ve Balkar nüfusu izler.Prohladnı kenti Rus,Tırnavuz kenti ise Balkar ağırlıklıdır. Kafkas Dağlarındaki buzul ve karlarla beslenen,hızlı akışlı çok sayıda ırmak kuzeye doğru akarak Terek Irmağına dökülür.Dar ve derin olan bu akarsu vadilerinde bir Türk lehçesi konuşan Balkarlar (2002'de 116.004)barınır.Kuzeydeki Kabardey Ovasında çoğunlukla Kabardeyler (2002'de 498.702),ardından Ruslar (2002'de 226.620) yerleşmişlerdir((Cumhuriyetin toplam nüfusu 2002'de 901.494 idi). Cumhuriyette RF örneğinde olduğu gibi yarı parlamenter sistemi geçerlidir,halk tarafından ya da RF başkanı tarafından atanan Prezident ve Parlamento tarafından da onanan Prezident (Devlet Başkanı)dışarıdan bakanlar kurulunu atamaya ve görevden almaya yetkilidir.Yasalar Parlamentotarafından çıkarılır. Rusça,Kabardeyce (Baksan lehçesi) ve Balkarca resmi dillerdir.Cevdet Yıldız
[değiştir] Sosyal ve kültürel hayat
Kabardeyler ve Balkarlar sünni Müslümandırlar. Kabardeylerin ana dili Kafkas dillerinin Abhaz-Adige grubuna girer. Balkarlar Ural-Altay dil ailesinin, Türk kolu olan Kıpçak grubunun bir boyu olan Karaçaylılara çok yakın bir dili konuşurlar. İki halk da hemen hemen istisnasız ve ilk dil olarak kendi anadillerini kullanırlar. Çoğu resmi dil olan Rusça'yı çok iyi konuşur. Kabardey dilinde iki dergi, iki gazete, Balkar dilinde bir gazete basılmaktadır.
Kabardeyler 13-15.yüzyıllarda muhtemelen Karaçay ve Balkarlarla aynı sıralarda Kuban Irmağının kuzeyinde,Taman Yarımadası,Azak Denizi doğusu ve kuzeyi ile Kırım'da yaşarlarken,Tatar (en son Kırım Hanlığı) baskıları nedeniyle şimdiki yerlerine çekilmişlerdir. Kabardeyler tarım ve hayvancılıkla,Balkarlar ise hayvancılıkla geçinirlerdi. Kabardeyler 1774'te,Balkarlar ise 1827'de Rus yönetimi altına girdiler.Ancak,Ruslar feodal yapıya dokunmadılar.Derebeylerinin (Kabardey "pşı",Balkar "tavbıy") geniş arazileri,köyleri,büyük hayvan sürüleri,kalabalık köleleri (Kabardey "pşıtl",Balkar "kul") vardı.Derebeylik düzeni ve kölelik,gecikerek 1868-69'da kaldırldı,ama kölelere toprak verilmedi.Bu da yoksul köylü ve eski kölelerin 1917 devrimini desteklemelerini kolaylaştırdı. 19.yüzyılda başlayan modern değişimler,beraberinde kültürel alanda gelişmelere de yol açtı.Kabardey ve Balkar aydınları belirmeye başladı. Ocak 1922'de RSFSC'ne bağlı Kabardey-Balkar Özerk Oblastı'nın (il) kurulmasıyla resmen yazılı yaşama geçildi.İlk alfabeler Arap harflerine dayanıyordu,ardından Latin,1936'da da şimdi kullanılan Kiril asıllı alfabelere geçildi. Kabardey ve Balkarların kendi dillerinde söyledikleri Nartlar destanı ünlüdür.Destan,masal,menkıbe,şarkı ve öykü biçimindeki halk söylentileri çoktur.Bunların önemli bir bölümü kayıt altına alınmış ve yayınlanmıştır.Bu söylentiler,Kabardeyler arasında "geguak'o ve vısak'o" adı verilen şarkıcı ve çalgıcılardan oluşan gezici topluluklar tarafından yaşatılmış ve günümüze getirilmiştir.Bu topluluk üyeleri çok saygınlanırdı. İlk Kabardey yazar Şore Negume'dir (1794-1844),ilk 'Adıge Grameri' ile el yazması "Adıge Halkının Tarihi' adlı yapıtları bıraktı. Daha sonra halk ozanı Beçmırze Paşe (1854-936),Ali Şogentsuk (1900-42)yetişti.A.Şogentsuk'un "Kambot ile Latse" adlı manzum romanı ünlüdür.Bunları Alim Kişoko,Betal Kuaş,Askerbıy Şorten gibi şair ve yazarlar izledi.Zavır Nalo ve Zıramuk Kardenguş da Nart destanı parçalarının derlenmesinde ve eleştiri alanlarında çalıştılar. Balkar edebiyatının ünlü kişileri arasında 1945'te Orta Asya'da sürgünde ölen ve ölümüne değin halkına moral veren Kazım Meçiyev (1859-1945)ile şair Kaysın Kuliyev sayılabilir. Kabardeyce ve Balkarca,resmi diller olarak,Rusça yanında ilk ve orta dereceli okullarda okutulmakta,Nalçik'teki Kabardey-Balkar Devlet Üniversitesi'nde incelenmekte ve öğretilmektedir. Nalçik'te,ayrıca çok sayıda kültürel kurum ve kuruluşlar da bulunmaktadır.Cevdet Yıldız.
[değiştir] Ekonomik durum
Kabardey-Balkar ekonomisinin temelini sanayi sektörü oluşturmaktadır. GSMH'nin % 60'ından fazlasını sanayi sektörü oluşturur. Ağır sanayi, elektrik enerjisi üretimi ve metalurji önemlidir. Makine yapımı da gelişmiştir. Bu cumhuriyette tarım gelişmiştir. Kabardey düzlüğünde buğday, mısır, darı ve ayçiçeği yetiştirilir. Dağların eteklerinde de sebze ve meyve ve üzüm yetiştirilmektedir. Ayrıca hayvancılık da yapılmaktadır. Dağ köylerinde zengin otlaklar vardır. Ülke dağ turizminde ilerlemektedir.
[değiştir] Dış Bağlantılar
Rusyanın İdari Bölgeleri | ![]() |
||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Federal Yapı | |||||||||||||
|
|||||||||||||
|
|||||||||||||
Federal Bölgeler | |||||||||||||
Orta Rusya | Uzak Doğu Rusya | Kuzeybatı Rusya | Sibirya | Güney Rusya | Urallar | Volga |
Türk Devletleri: Azerbaycan •
Kazakistan •
Kırgızistan •
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti •
Özbekistan •
Türkiye •
Türkmenistan
Özerk Türk Devletleri: Altay • Başkırdistan • Çuvaşistan • Dağıstan • Doğu Türkistan • Dolgano-Nenet • Gagauzya • Hakasya • Kabardin-Balkar • Karaçay-Çerkes • Karakalpakistan • Kırım • Nahçıvan • Saha Yakutistan • Tataristan • Tuva
Diğer Türk Halkları: Suriye Türkleri • Türkmeneli • Batı Trakya • Nogaylar • Güney Türkistan • Şor Türkleri • Tofalar Türkleri • Ahıska Türkleri • Makedonya Türkleri • Kosova Türkleri • Sancak • Bulgaristan Türkleri • Romanya Türkleri • Rodos Türkleri • Stavropol Türkmenleri • Acaristan • Moğolistan Türkleri • Sarı Uygurlar • Salar Türkleri • Cehar Aymak • Hazaristan