O`rta Osiyo (Arab istilosi)

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

7-asrda murosasiz qabilalararo urushlardan so`ng kichik Madina shahri arab qabilalarning siyosiy birlashuv markaziga aylandi. O`z kuchlarini qo`shni vohalar va shaharlar tomon yo`naltirgan ko`chmanchi qabilalar sardorlari Madina atrofida tezkorlik bilan birlashadilar. Arablar birin-ketin g`alaba qozonib tezda Suriya, Falastin, Eronni zabt etadilar, 651 yili esa ular Marvga yetib kelib, uni jangsiz ishg`ol etadilar. Arablarning g`alabalari ularning asl kuchidan ko`ra ko`proq bosib olingan mamlakatlarning zaifligi va parokandaligi bilan izohlanadi. 674 yili xalif Muaviya tomonidan yo`llangan Ubaydulloh ibn Ziyod chamasi birinchi bo`lib Amudaryoni kechib o`tgan. U Poykandni qurshovga olib, ishg`ol etadi. Buxoro qirolichasi ustidan g`alaba qozonib, u shahardan katta o`lja -qurol-yarog`, kiyim-kechak, oltin, kumush va ko`plab asirlar olib ketadi. So`g`d hukmdorlari Kesha i Nesefa buxoroliklarga yordam berishga qaror qilishadi, ammo, Narshohining hikoya qilishicha, arab qo`shini so`g`dlarni dahshatga solgani bois, ular jang maydonini tark etishadi. Arab tarixchisi Belazurining so`zlariga qaraganda, Buxoro asirlari qullarga aylantirilgan. Erksevar buoroliklar o`z taqdirlariga tan berishni istamadilar. Ular Said ibn Usmon saroyiga bostirib kirib, uni o`ldirishadi. 704 yili Xurosonning noibi etib, Qutayba ibn Muslim tayinlanadi. U Movarounnahr, ya'ni Amudaryoning o`ng sohilidagi o`lkalarni to`liq bosib olishni o`z oldiga maqsad qilib qo`yadi. 705-706 yillarda u Balx, Poykandni ishg`ol etadi, ammo Bog`dis Nizoq Tarxun boshchiligidagi so`g`dlar va turkiylarning keskin qarshiligiga duch keladi va chekinishga majbur bo`ladi. 709 yili Qutayba burilish yasashga erishadi. Tarxun tor-mor keltirilib, qatl qilinadi, Buxoro katta qiyinchiliklarsiz ishg`ol etiladi. Ko`p o`tmay Qutayba Shuman, Nasaf va Keshni egallab oladi. Arablarning So`g`d yuragi Samarqandga hujum qilishi uchun barcha imkoniyatlar muhayyo tuyulgan edi, biroq Qutayba salkam ikki yilgacha Xorazmdagi yumushlar bilan ovora bo`ladi. 711 yili Qutayba xorazmshohga taxtni qayta egallashda ko`maklashadi va Xorazm Xalifatga tobe bo`lib qoladi. 712 yili Qutayba Samarqandga yurish qiladi. Samarqand hokimi Gurek unga keskin qarshilik ko`rsatadi. Arab qo`shini qamalga mo`ljallangan otish va devor buzish qurollaridan foydalanadi. Murosasiz jangdan so`ng Qutayba nihoyat shaharni ishg`or etadi va Samarqand aholisiga og`ir o`lpon to`lash majburiyatini yuklatadi. Qutayba o`z harbiy yurishlarini davom ettirib, Xo`jand va Farg`onani zabt etadi, Shoshga qarshi urushadi, biroq uning bu hamlasi Shosh hukmdori turkiy Bahodir tudun tomonidan daf etiladi. 715 yili halifa Validning o`limidan voqif bo`lgan Qutayba qo`zg`alon ko`taradi, ammo Farg`onada o`z yaqinlaridan biri tomonidan o`ldiriladi.


Bu maqola vikifikaziya qilinishi kerak.

nothumb

Iltimos, bu maqolani vikipediya qoida va yo'llanmalariga muvofiq bezang.

oʻzgartirishlar