O`zbekiston Respublikasi Oyla xukuki
Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Мавзу. Узбекистон Республикаси Оила хукуки
РЕЖА 1) Оила-жамиятнинг асосий бугини, уни химоя килиш асослари. 2) Оила хукуки хакида тушунча 3) Никох тузиш шартлари ва тартиби. 4) Эр-хотиннинг шахсий хукук ва мажбуриятлари 5) Никох тугатилиши асослари 6) Оила тушунчаси. Оила аъзоларининг мажбуриятлари. 7) Оила аъзоларининг ва бошка шахсларнинг алимент мажбуриятлари. 8) Фарзандликка олиш. 9) Васийлик ва хомийлик 1. Оила жамиятнинг асосий бугини уни химоя килиш асослари. Бозор иктисодиётига асосланган хукукий демократик давлат барпо этаётган хозирги даврда оиланинг тутган урни алохида ахами ятга эга. Оила-бу жамиятнинг бир булаги, кичик бир ватан, инсоний мухаббат ифодаси, инсонни дунёга келтирадиган макон, илк тарбия учоги, юрт бойлиги ва таянчи, мехр-мухаббат рамзи. Бу барча фукаролардан уз оиласини мустахкамлаш, унинг хар бир аъзосини ватанпарвар, давлатимиз учун сидкидилдан хизмат этувчи, содик фарзанд килиб тарбиялашни талаб килади. Оила - жамият тараккиётининг муайян боскичида вужудга келадиган ижтимоий ходиса булиб, у муаяйн ижтимоий муносабатларни узида акс эттиради. Республика Президенти И.А.Каримов таъкидлаганидек: «Оила -бу жамиятнинг асоси ва бошлангич заррачасидир. Оила фаровонлиги, болаларни маънавий ва жисмоний жихатдан соглом килиб тарбиялаш мамлакат бойлигининг ва куч - кудратининг негизидир». Республикамизда оиланинг жамиятдаги тутган урни ва иштирокини янада ошириш оиланинг хукукий, ижтимоий, иктисодий маънавий-ахлокий манфаатларини ва фаровонлигини давлат томонидан куллаб-кувватлашни кучайтириш максадида бир катор ишлар амалга оширилди. Маълумки, 1998йил «оила йили» деб эълон килинди. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси томонидан Оила манфаатларини таъминлаш борасида 1998 йилда амалга ошириладиган тадбирлар борасида давлат дастури тасдикланди. Шунингдек 1998 йил 2 февралдаги карори билан Республика «Оила» илмий - амалий маркази ташкил этилди. Мустакил Узбекистонимиз 1995 йил 6 мартда «Оналикни мухофаза килиш тугрисида»ги Конвенцияга кушилди. Оила-айни вактда жамиятнинг узига хос ижтимоий муассасасидир. Оила жамиятнинг узвий кисми булганлиги учун у канча мустахкам булса, жамият хам шунча мустахкам булади. Узбек оиласининг узига хос биркатор хусусиятлари мавжуддир: 1) узбек оиласининг узок тарихий узгаришлар натижасида шаклланиб келганлиги; 2) узбек оиласининг аксарият урф-оддатлари, маросим ва анъаналари ислом коидаларига ва ахлок нормаларига асосланганлиги; 3) узбек оиласи кадимий тарихий бой анъаналарга эга эканлиги хамда буюк инсонларни етиштирганлиги; 4) оиланинг куп болали булишга асосланганлиги; 5) узбек оиласининг мехмондустлиги ва багрикенглиги; 6) узбек оиласининг мехнатсеварлиги; 7) узбек оиласининг замонавий маънавий ва маданиятга эга булиши кабилар шулар жумласидандир. Оила жамият томонидан мухофаза этилади-деганда республикамизда фаолият юритётган жамиятлар ва жамгармалар томонидан оилага моддий, хамда маънавий ёрдам берилиши тушунилади. Давлат томонидан оилаларга кун сайин гамхурлик килиш унга хар тарафлама ёрдам бериш инсонпарвар демократик давлатнинг мухим вазифаларидан бирига айлангандир. Оиланинг давлат мухофазасида эканлиги Республикамиз Президентининг фармонларида уз аксини топмокда. Президентнинг 1990 йил 3 майдаги биринчи Фармони «Куп болали оилаларга нафака микдорини купайтириш тугрисида» деб номланган эди. 1994 йил 16 июлдаги Фармонига кура бозор муносабатлари шаклланаётган хозирги шароитда болали оналарга давлат йули билан ёрдам берилишини кучайтириш, ёш авлодни тарбиялаш муоммаларини хал этишда ижтимоий кафолатларни таъминлаш ва болаларни хар томонлама камол топтириш максадида 1994 йил 1 сентябридан бошлаб болали оналарга давлат ижтимоий ёрдамининг амалдаги тизими урнига нафака турларидан иборат ягона тизим жорий этилди. Узбекистон Республикаси Президентининг фармонига биноан 1994 йилнинг 1 октябридан ахолини давлат томонидан ижтимоий химоялашнинг бутунлай янги тури, кам таъминланган оилаларга хар ойда бериладиган моддий ёрдам жорий этилди. Узбекистонда 25 миллиондан ортик ахоли яшайди. Айни пайтда 4 миллион 800 мингга якин оила булиб, ахолининг 98 фоизини ана шу оилаларнинг оила аъзолари ташкил этади. Хар йили 540-550 минг бола тугилади. Ахолининг уртача ёши 70. Аёллар 72 ёш, эркаклар 68 ёш. Мамлакатимизда 5 миллиондан ортик тугиш ёшидаги аёллар мавжуд. Йилига урта хисобда 270 минг ёш оила вужудга келмокда. Узбекистонда хар бир оила ва хар бир инсоннинг турмуш фаровонлигини ошириш, фукаролар тотувлигини мустахкамлаш давлат сиёсати даражаси кутарилганининг гувохимиз. Президент И.А. Каримов бу борада: «Энг мухим вазифа халкчил, адолатпарвар жамиятни вужудга келтириш. Бу жамият пойдеворини, энг аввало, бой ва бадавлат, мехнат кадрини биладиган, маънавий соглом хамда маданий савияси баланд минглаб ва миллионлаб оилалар ташкил этилди» - деган эди.
2. Оила хукуки хакида тушунча. Оила тугрисидаги конунлар давлат томонидан изга солиниши талаб этиладиган муносабатларни тартибга солиб туради. Бу муносабатлар никох тузиш тартиби ва шартларини белгилайди; оилада эр-хотин уртасида ота-оналар (фарзандликка олувчилар) ва болалар, оиланинг бошка аъзолари уртасида пайдо буладиган шахсий ва мулкий муносабатларни тартибга солиб туради; бошкаларнинг болаларини узига фарзанд килиб олиш; васийликка олиш; хомийлик килиш; болаларни уз тарбиясига олиш муносабати билан вужудга келадиган муносабатларни тартибга солиб туради; никохни бекор килиш тартиби ва шартларини белгилайди; фукаролик холати тугрисидаги хужжатларни руйхатдан утказиш коидалрини белгилайди. Оила хукуки бошка хукук сохаларидан фарк килувчи хусусиятларига карамай, фукаролик хукуки билан чамбарчас богликлигини сезиш мумкин. Бу фарклар куйидагилардан иборат: -оилавий муносабатлар фукаролик хукукига хос булмаган юридик фактлардан (никох, кариндошлик, оналик, оталик, фарзандликка олиш ва бошкалардан вужудга келади;) -оилавий муносабатлар фукаролик хукукидан фаркли уларок, купрок шахсий-хукукий мохиятга эга. -оилавий хукук субъектларининг хукук ва мажбуриятлари бегоналаштирилмайдиган, янги бошкаларга топшириб булмайдиган хукук ва мажбуриятлардан иборат. Оила хукуки предмети - оилавий хукук нормалари билан тартибга солинадиган муносабатларни ташкил этади. Никох, кариндошлик, болаларни оилага тарбияга олиш кабилардан юзага келадиган ижтимоий муносабатлардан иборат булиб, оила хукуки инсон ва фукароларнинг фукаролик хукукининг нормалари билан тартибга солинади. Оила хукукининг манбалари: -Узбекистон Республикасининг Конститутцияси; -Узбекистон Республикаси оила Кодекси (1998 йил 30 апрельда №607-1 сонли Узбекистон Республикаси Президенти томонидан имзоланган ва 1998 йил 1 сентябрдан бошлаб кучга киритилган); -Узбекистон Республикасининг фукаролик кодекси. -Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси томонидан кабул килинган оила хукукига оид конунлар; -Республика Президентининг оила хукукига оид фармон ва фармойишлари, карорлари; -Узбекистон Республикаси хукуматининг норматив хукукий хужжатлари; -Халкаро хукук нормалари кабилар хисобланади. Оила хукукининг асосий принциплари: -оилада эркак ва аёл уртасидаги никохнинг ихтиёрийлиги; -оилада эр-хотин тенг хукуклилиги; -факат ФХДЕ органлари тузган никохни тан олиш; -оиланинг вояга етмаган ва мехнтга лаёкатсиз аъзолари хукук ва манфаатларининг биринчи галда химоя килинишини таъминлаш; -фарзандлар фаровонлиги ва равнаки хакида гамхурлик килиш; -ички оилавий масалаларни узаро келишув асосида хал килиш; -фарзандларни оилада тарбиялашнинг устунлиги кабилардан иборатдир.
3. Никох тузиш шартлари ва тартиби. Мамлакатимизда никох мустахкам, никох, тенг хукукли мехнаткаш оилани тузиш, болаларни мехнатсеварлик рухида тарбиялаш максадидаги киз ва йигитнинг узаро мухаббат ва хурмат хислари асосида ихтиёрий имзо чекиб тузиладиган турмуш иттифокидан иборат. Никох тузиш шартлари: 1) узаро никох тузишни истаган шахсларнинг никох ёшига етиши; Узбекистон Республикаси оила кодексининг 15-моддасига кура: никох ёши эркаклар учун 18-ёш аёллар учун 17 ёш этиб белгиланади. Узрли сабаблар булганида, алохида холларда никохга киришни хохловчиларнинг илтимосига кура никох давлат руйхатидан утказиладиган жойдаги туман, шахар хокимияти никох ёшини купи билан бир йилга камайтириши мумкин. 2) Никохдан утувчиларнинг узаро розилиги; Бу борада Узбекистон Республикаси оила Кодексининг 14-моддасида:- «Никох тузиш ихтиёрийдир. Никох тузиш учун булажак эр ва хотин уз розилигини эркин ифода этиш кобилиятига эга булиши керак. Никох тузишга мажбур килиш такикланади» деб белгилангандир. Оила тугрисидаги конун хужжатларида бошка шартлар хозирча мавжуд эмас. Узбекистон Республикаси оила Кодексида оила тузишдаги шартлари каторида, никох тузишга мажлис киладиган холатлар хам кайд этилган: -лоакал биттаси руйхатга олинган бошка никохда турган шахслар уртасида; 2) насл-насаб шажараси буйича тугри туташган кариндошлар уртасида; тугишган ва угай ака-укалар билан опа-сингиллар уртасида, шунингдек фарзандликка олувчилар билан фарзандликка олинганлар уртасида; 3) лоакал биттаси рухият бузилиши (рухий касаллиги ёки акли заифлиги) сабабли суд томонидан муомалага лаёкатсиз деб топилган шахслар уртасида йул куйилмайди. Оила кодексининг 17-моддасини никохдан утишнинг янги шарти дейиш мумкин: у «никохланувчи шахсларни тиббий курикдан утказиш» деб номланади. Никохланувчи шахсларни тиббий курикдан утказиш, шунингдек тиббий-ирсий хамда оилани режалаштириш масалалари буйича маслахат бериш никохланувчи шахсларнинг розилиги билан давлат согликни саклаш тизими муассасалари томонидан амалга оширилади. Никохланувчи шахсни курикдан утказиш натижалари шифокор сири хисобланади ва уни никохланувчи шахсга факат курикдан утган шахснинг розилиги билан билдирилиши мумкин. Агар, никохланувчи шахслардан бири таносил касаллиги ёки одам иммунитети такчиллиги вируси (ОИТС) борлигини бошкасидан яширган булса, шу шахс никохни хакикий эмас деб топишни талаб килиб судга мурожаат этиш хукукига эга. Никох тузиш тартиби оила кодексининг 13 - моддасига белгилаб куйилган. Унга кура, никох фукаролик холати далолатномаларини кайд этиш органларида тузилади. Диний расм-русумларга биноан тузилган никох ахамиятга эга эмас. Никох тузиш никохланувчиларнинг фукаролик холати, далолатномаларини кайд этиш (ФХДЕ) органларига ариза берган кундан бир ой утгач, уларнинг шахсан узлари иштирокида амалга оширилади. Узрли сабаблар булган такдирда бир ой муддат утгунга кадар хам амалга оширилиши мумкин. Алохида олларда (хамиладорлик, бола тугилиши бир тарафнинг касаллиги ва бошкалар) да никох ариза берилган кунидан хам тузилиши мумкин. ФХДЕ томонидан никохни руйхатга олиш рад этилса, шикоят билан бевосита судга ёки буйсинишига кура юкори турувчи органларга мурожаат килиниши мумкин.
1. Оила хукуки фани хакида тушунча. Оила тугрисидаги конунлар давлат томонидан изга солиниги талаб килинадиган муносабатларни тартибга солади. Бу муносабатларда никох тузиш, никохдагиларнинг шахсий, мулкий хукук ва бурчларини белгилайди. Оилада эр-хотин уртасида, ота-оналар ва болалар, оиланинг бошка аъзолари уртасида пайдо буладиган шахсий ва мулкий муносабатларни тартибга солиб туради, никох тугатилиши, унинг окибатларини курсатади, кон-кариндошлик ва болаларнинг насл-насабини белгилаб беради, ота-она карамогидан махрум булган болаларни жойлаштириш шаклларини курсатади, фукаролик холати кайд килиш турларини аниклайди. Эр-хотиннинг шахсий хукук ва мажбуриятлари. Никохда булиши эр билан хотин уртасидаги оддий муносабатларнинг хукукий муносабатларга айланишига олиб келади. Чунки никох эр ва хотин уртасида хукук ва бурчларнинг вужудга келишига сабаб булади. Бу хукук ва бурчлар уз мазмунига кура шахсий ва мулкий тусга эга булади. Бунда шахсий муносабатлар жуда мухим ахамият касб этади. Чунки бу муносабатлар оиладаги бирдамлик, оила тарбияси, узаро хурмат, иттифок сифатидаги никохнинг мохиятини белгилайди. Шахсий муносабатларга, эр-хотиннинг фамилия тенглиги, рузгор тенглиги, касб танлашдаги тенглиги, турар жой тенглиги, бола тарбиясида тенг катнашиш, никохни бекор килиш масалаларини хал килиш хукуки ва бошкалар киради. Мулкий хукукий мажбуриятларни куйидаги турларга булиш мумкин: эр ва хотиннинг умумий мулкка эгалик килиш, ундан фойдаланиш ва уни тасарруф килиш; эр ва хотиннинг хадя килинган мулклари. Никох шартномасининг мазмуни оила Кодексининг 31-моддасида белгиланган булиб, унда эр-хотин узаро таъминот бериш, оила харажатларини кутариш, бир - бирининг даромадида иштирок этиш, бошка шахслар билан мулкий шартномалар тузиш, биргаликда тадбиркорлик фаолияти билан шугулланиш буйича уз хукук ва мажбуриятларини белгилаб олишга, никохдан ажралганда эр ва хотиндан хар бирига бериладиган мулкни аниклаб олишга, шунингдек никох шартномасига эр ва хотиннинг мулкий муносабатларига оид бошка коидалар киритиш хукуки кайд этилган. Никох шартномасида назарда тутилган хукук ва мажбуриятлар муаян шарт-шароитнинг юзага келиши ёуд келмаслигига боглик килиб куйилиши мумкин. Эр-хотиннинг хукук лаёкати ёки муомала лаёкатини, уларнинг уз хукукларини химоя килиш учун судга мурожаат хукукларини чеклашни, эр-хотин уртасидаги шахсий номулкий муносабатларни эр-хотиннинг болаларга нисбатан булган хукук ва мажбуриятларини тартибга слишни, мехнатга лаёкатсиз таъминот олишга мухтож эр ёки хотиннинг хукукини чекловчи коидаларни, эр ва хотиндан бирини ута нокулай холатга солиб куювчи ёхуд оила тугрисидаги конун хужжатларини нормаларига зид келувчи бошка шартларни назарда тутиши мумкин эмас. Никох шартномаси томонлар келишувига мувофик исталган вактда узгартирилиши ёки бекор килиниши мумкин. Бу шартнома суд томонидан Узбекистон Республикаси фукаролик кодексида назарда тутилган асослар буйича тула ёки кисман хакикий эмас деб топилиши мумкин. Никохдан ажратиш тугрисидаги иш курилиши жараёнида туйни утказишга кетган сарф-харажатларни ундириш хакидаги талаблар каноатлантирилмайди. Суд хал килув карорини чикариш пайтида никохдан ажратиш тугрисидаги хал килув кароридан нусха берилаётганда эр-хотиннинг ёки улардан бири томонидан туланиши лозим булган давлат божи микдори белгилаб олиниши лозим. бундан ташкари никохни бекор килаётган эр ва хотин ажралишганидан кейин кайси фамилияда колишларини хам хал этиш хукукига эгадирлар, бу тарафлар хохишига караб хал этилади. Узбекистон оила Кодексига кура суд томонидан вафот этган ёки бедарак йуколган деб эълон килинган эр (хотин) кайтиб келса тегишли суд карорлари бекор килинган булса, уларнинг биргаликдаги аризасига кура ФХДЁ томонидан кайта руйхатга олинади. Агар улардан бири янги никохга кирган булса, никохни тиклаш мумкин эмас. Суд тартибида ажратилаётганда эр ва хотин вояга етмаган болалари ким билан яшши, болаларга ва мехнатга лаёкатсиз, ёрдамга мухтож эр ёки хотинга таъминот бериш учун маблаг тулаш тартиби, бу маблагнинг микдори, шунингдек эр-хотиннинг умумий мол-мулкини булишга доир келишувни куриб чикиш судга такдим этишлари мумкин. Юкорида кайд этилган масалалар буйича эр ва хотин уртасида келишув булмаган такдирда ёки ушбу келишув болалар хамда эр-хотиндан бирининг манфаатларига зид эканлиги аникланган такдирда суд: -никохдан ажратилгандан кейин вояга етмаган болалар ота-онасининг кайси бири билан яшашини аниклаши; -вояга етмаган болаларга таълимот бериш учун ота-онанинг кайси биридан ва канча микдорда алимент ундирилишини аниклаши; -эр ва хотиннинг (улардан бирининг) талабига кура уларнинг биргаликдаги мулки булган мол-мулкни булиши; -эр (хотин)дан таъминот олишга хакли булган эр (хотин)нинг талабига кура ана шу таъминот микдорини белгилаши шарт. 6. Оила тушунчаси. Оила аъзоларининг хукук ва мажбуриятлари. Оила бу ота-она, фарзандлар, кариндош-уруглар томонидан тузилган уюшма булиб, бир- бирларига нисбатан хукук ва мажбуриятларни вужудга келтиради. Хукук ва мажбуриятлар шахсий ва мулкий турларга булинади. Ота-оналарнинг болалари олдидаги хукукларига: болага исм, фамилия, ота исмини бериш, жамиятга етук, баркамол инсон килиб тарбиялаш, уни турар жой билан таъминлаш, болаларнинг хукук ва манфаатларини химоя килиш, вояга етмаган болаларга таъминот бериш ва хоказолар киради. Агар ота-она уз хукук ва мажбуриятларини бажармасалар ёки узрсиз сабабли бундан воз кечсалар, ота-оналик хукукини суистеъмол килсалар, фарзандларига шавкатсиз муомилада булсалар, муттасил ичкиликбозлик ёки гиёхвандликка мубтало булган булсалар, уз болаларининг хаёти ёки соглигига ёхуд эри (хотини)нинг хаёти ёки соглигига карши касддан жиноят содир килган булса, ота-оналик хукукидан махрум килиш мумкин. Ота-оналик хукукидан махрум килиш суд тартибида амалга оширилади. Оила аъзоларининг ва бошка шахсларнинг алимент мажбуриятлари. Ота-она вояга етмаган болаларига таъминот беришлари шарт. Вояга етмаган болаларига таъминот бериш мажбуриятини ихтиёрий равишда бажармаган ота (она)дан суднинг хал килув карори асосида алимент ундирилади. Агар ота-она уртасида вояга етмаган болаларига бериладиган таъминот микдори келишилмаган булса, уларнинг таъминоти учун алимент суд томонидан хар ойдаги иш хаки ва бошка даромадлардан унидирилади. Ґар бир бола учун ундириладиган алимент микдори конун хужжатлари билан белгиланган энг кам иш хакининг учдан бир кисмидан кам булмаслиги керак. Агар бола касал булса, ногирон булса кушимча таъминот талаб килиш мумкин. Айрим вактларда вояга етган, мехнатга лаёкатсиз болалар уз ота-оналаридан алимент талаб килиш хукукига эгадирлар. Алимент микдорини суд белгилайди. Ота-онаси кариганида, мехнат кобилиятини йукотганда, касал булганлиги ва бошка сабабларга кура вояга етган болаларидан алимент талаб килиш хукукига эгадирлар. Бундай таъминот микдори суднинг хал килув карорига асосан белгиланади.
Фарзандликка олиш.
Оила хукуки ота-она карамогидан махрум булган болаларни химоялаш тартибларини урнатган. Уларни фарзандликка олиш, васийлик, хомийлик белгилаш ёки оилаларга тарбияга бериш мумкин. Фарзандликка олиш факат вояга етмаган болаларга нисбатан ва уларнинг манфаатларини кузлаб йул куйилади. Фарзандликка олиш учун фарзндликка олувчиларнинг истаги тугрисидаги аризасига биноан хамда васийлик ва хомийлик органи тавсиясига кура туман, шахар хокими карори билан амалга оширилади. Хар бир вояга етган эркак ёки аёл фукаролар фарзандликка олувчилар булиши мумкин. Ота-оналик хукукидан махрум булганлар, ота-оналик хукукидан чекланганлар, муомала лаёкатига эга эмаслар, асаб касалликлари ёки норкология муассасаларида руйхатда турувчилар фарзандликка олиш хукукига эга эмаслар. Васийлик ва хомийлик. Васийлик ва хомийлик ота-онасининг карамогидан махрум булган болаларга таъминот бериш, уларни тарбиялаш ва уларга таълим бериш, шунингдек бундай болаларнинг шахсий ва мулкий хукук, манфаатларини химоя килиш учун белгиланади. Васийлик ва хомийлик туман ёки шахар хокимининг карорлари билан белгиланади. Васийлик ун турт ёшга тулмаган болаларга ва суд томонидан муомалага эга эмас деб топилган шахсларга нисбатан белгиланади. Хомийлик ун турт ёшдан ун саккиз ёшгача булган вояга етмаганларга, шунингдек суд томонидан муомала лаёкати чекланган деб топилган шахсларга нисбатан белгиланади. Васийлар уз карамогидаги шахсларнинг конуний вакиллари хисобланадилар ва улар номидан барча зарурий битимларни тузиш хукукига эгалар. Хомийлар уз карамогидаги шахсларга улар уз хукукларини амалга оширишда ва мажбуриятларни бажаришда кумаклашадилар, шунингдек уларнинг хукуклари учинчи шахслар томонидан суиистеъмол этилишидан химоя киладилар. Бу оила Кодексининг 79-моддасига кура куйидаги холларда: -ота-оналик мажбуриятларини бажаришдан бош тортса, шу жумладан алимент тулашдан буйин товласа: -узрсиз сабабларга кура уз боласини тугурукхона ёки бошка даволаш муассасаларидан, тарбия, ахолини ижтимоий химоялаш муассасаси ва шунга ухшаш бошка муассасалардан олишдан бош тортса; -ота-оналик хукукини суиистеъмол килса, болаларга нисбатан шафкатсиз муомалада булса, жумладан жисмоний куч ишлатса ёки рухий таъсир курсатса; -мутассил ичкиликбозлик ёки гиёхвандликка мубтало булса; -уз болаларининг хаёти ва соглигига ёхуд эри (хотини)нинг хаёти ёки соглигига карши касдан жиноят содир килган булса, улар ота-оналик хукукидан махрум килиниши мумкин. Ота-оналик хукукидан махрум килинган ота-она кайси болага нисбатан ота-оналик хукукидан махрум килинган булса, шу болага нисбатан булган кариндошлик фактига асосланган барча хукуклардан, шу жумладан ундан таъминот олиш хукукидан махрум булади, аммо ота-оналик хукукидан махрум килинган ота-она уз фарзандига таъминот бериш мажбуриятидан озод килинмайди. Ота -оналик хукукидан махрум этилганларнинг болаларини улардан бирига бериш имконияти булмаса васийлик хомийлик органларининг карамогига берилади. У фарзандлар суднинг хал килув карори чикарилган кундан камида олти ой утгач, узгаларга фарзандликка берилишига рухсат этилади. Ота -оналик хукуки, улар уз хулк атворини, турмуш тарзини, бола тарбиясига булган муносабатини узгартирган холларида суд томонидан кайта тикланиши мумкин. Эр ва хотинни бир-бирларига таъминот бериш мажбуриятлари суд томонидан куйидаги холларда оила кодексининг 120-моддасига кура: -агар эр ва хотин никохда киска вакт мобайнида булган булса: -агар уз таъминоти учун маблаг туланишини талаб килаётган эр ёки хотиннинг нолойик хулк-атвори туфайли никохдан ажратилган булса, -агар ёрдамга мухтож эр ёки хотиннинг мехнатга лаёкатсиз булиб колиши унинг спиртли ичимликларни, гиёхвандлик воситаларини, психотроп моддаларни суиистеъмол килиши ёки касддан жиноят содир этиши окибатида юз берган булса, эр (хотин)ни ёрдамга мухтож мехнатга лаёкатсиз хотин (эр) га таъминот бериш мажбуриятидан озод килиниши ёхуд бу мажбуриятни муайян муддат билан чеклаб куйиши мумкин. Эр (хотин)нинг алимент олиш хукуки шароитдан келиб чиккан холда суд томонидан тугатилиши мумкин. Оила кодексида белгиланганидек: фарзандликка олиш калбаки хужжатлар асосида сохта булса, вояга етган шахс фарзандликка олинган булса хакикий эмас деб топилади. Агар фарзандликка олувчилар уз зиммаларига юклатилган мажбуриятларни бажаришдан буйин товласа, уларни лозим даражада бажармасалар, ота-оналик хукукини суиистеъмол килса, фарзандликка олинганлар билан шафкатсиз муомалада булса ичкиликбозликка, гиёхвандликка мубтало булса, фарзандликка олиниш бекор килинади. Фарзандликка олиш хакикий эмас деб топилганда, фарзандликка олиш бекор килинганда, бола суднинг карори билан онасига олиб берилиши мумкин. Оила кодексига мувофик куйидаги холларда васийлик ва хомийлик тугатилиши мумкин. -васий ёки васийликдаги шахс вафот этганда; -вояга етмаган шахслар ун турт ёшга тулганда ёки улар ота-онаси карамогида кайтарилганда; -ота-оналарнинг муомала лаёкати кайта тикланганда; Хомийлик хам суд карорига мувофик бекор килинади. Текшириш саволлари
1. «Оила жамиятнинг асосий бугини» деганда нимани тушунасиз? 2. Никох тузиш ёшини айтинг? 3. Эр ва хотиннинг шахсий хукук ва эркинликларини айтинг? 4. Фарзандларнинг ота-оналари олдидаги бурчлари ва мажбурияти кандай? 5. ФХДЁ томонидан кайси холатларда никох бекор килиниши мумкин? 6. Фарзандликка олиш конун коидаси кандай?
Таянч тушунчалари: 1. Алимент-вояга етмаган, шунингдек вояга етган мехнатга лаёкатсиз, ёрдамга мухтож шахсларга таъминот бериш мажбурияти 2. ФХДЁ - фукаролик холати далолатномаларини ёзиш 3. ОИТС - одам иммунитети такчиллиги ва вируси 4. Никох шартномаси-никохланувчи шахсларнинг ёки эр ва хотиннинг никохида булган даврида ва эр-хотин никохдан ажратилган такдирида уларнинг мулкий хукук хамда мажбуриятларини белгиловчи келишуви 5. кариндошлик-бу умумий тартибда учинчи шахсдан (аждоддан) келиб чиккан шахслар. 6. никох хакикий эмас деб топилиши - факат суд тартибида амалга оширилади 7. никохни кайд этиш-никохланувчи шахслардан бирининг яшаш жойидаги фукаролик холати далолатномаларини ёзиш органлари томонидан амалга оширилади. 8. фукаролик холати далолатномалари - фукаролар хаётидаги, тугилиш, улим, никох тузиш, никохдан ажралиш каби вокеа хамда фактларнинг ваколатли органлар томонидан тасдикланишидир. 9. васийлик ва хомийлик - ота-онасининг карамогидан махрум булган болаларга таъминот бериш, уларни тарбиялаш ва уларга таълим бериш, шунингдек бундай болаларнинг шахсий хамда мулкий хукук ва манфаатларини химоя килиш учун белгиланади 10. фарзандликка олиш - факат вояга етмаган болаларга нисбатан ва уларнинг манфаатларинигина кузлаб йул куйилади
Bu maqola vikifikaziya qilinishi kerak. |
|
Iltimos, bu maqolani vikipediya qoida va yo'llanmalariga muvofiq bezang. |