Bozor Iqtisodi
Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Bozor iqtisodiyoti - nima, qancha va qanday ishlab chiqarish zarurligi haqidagi savolga javob topishni to'lig'icha bozor ihtiyoriga qo'yadi. Ya'ni, ishlab chiqariladigan mahsulotlar va uning iste'molchilari to'lig'icha bozor orqali aniqlanadi. Bozor iqtisodiyotini yana "boshqaruvsiz iqtisodiy tizim yaratish ideyasi" ham deb atashadi.
Hozirda dunyoning yetakchi mamlakatlari hisoblangan G'arb davlatlari, Rossiya, Yaponiya va bir qator Janubi-Sharqiy Osiyo davlatlari o'zlarining yetakchi doktrinalari deb bozor iqtisodiyotiga asoslangan iqtisodiy boshqaruvni tan olishgan. Bu kabi tizimlarda davlat:
1. Iqtisodiy ozodlikni kafolatlaydi (qancha va kim uchun ishlab chiqarish);
2. Iqtisodiyotning siyosatdan ustunligi kafolatlanadi;
3. Davlat faqat iqtisodiyotga ekstremal zaruriyat holatidagina aralashadi.
Bozor iqtisodiyotining kritiklari uni materializmga qattiq tayanishda ayblashadi. Ko'pchilik kritiklar, bozor iqtisodiyoti, umuman olganda har qanday iqtisodiy boshqaruv strategiyasi, ma'lum bir boshqaruv ko'rinishini o'zlashtirishni emas, balki asosiy maqsad sifatida, ushbu strategiya ma'lum bir halqning yashash tarzi, urf-odatlarini o'zida aks ettira olishi lozimligini ta'kidlaydilar.
Albatta, sof holdagi bozor iqtisodiyotining mavjud bo'la olmasligi ko'pchilik tomonidan allaqachonlar tan olingan. Harqalay, Milton Friedman kabi bozor iqtisodiyotining bir qator tarafdorlari, aslida mana shu bozor iqtisodiyoti davrida namoyon bo'layotgan va bozor iqtisodiyoti tufayli yuzaga chiqayapdi dev qaralayotgan ko'pchilik hodisalar aslida davlatning noo'rin aralashuvi tufayligina yuz beradi deyishadi.
Bozor iqtisodiyoti kritiklarni umumiy holda bir necha guruhga bo'lsa bo'ladi:
1. Anti-globalistlar va erkin savdo opponentlari - bu oqim tarafdorlari ko'pincha bozor iqtisodiyotini liberalistik yo'nalishda ekstrim chegarasiga olib borish bu davlatning tashqi savdo ehtiyojlari davlatning strategic zahiralariga rahna solishgacha olib borishi mumkin deya ta'kidlashadi. Bu qarash tarafdorlari millatning dunyo miqyosida tutgan o'rnini birinchi o'ringa qo'yishadi. Harqalay, savdo balansi ushbu oqimlarning yagona argumenti emas.
2. Socialistlar. Bu oqim tarafdorlari alohida e'tiborga molikdirlar. Zero, o'tgan asrning deyarli ohirgi yillariga qadar, socializm bozor iqtisodiytiga munosib raqib degan qarashlar juda rivojlangan edi.
3. Yagona kogortaga keltirish qiyin bo'lgan, ammo qisqacha dinamik opponentlar deb atalishi mumkin bo'lgan kritiklar. Ushbu guruh, principial ravishda bozor iqtisodiyotini funkcionalligini tan olsada, uni ekstrim tarzda mavjud bo'la olishi mumkin emas deb hisoblaydilar. Odatda, ko'pchilik iqtisodiyotchilar mana shu guruhga mansubdirlar.