Vitamin

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Bu maqola vikifikaziya qilinishi kerak.

nothumb

Iltimos, bu maqolani vikipediya qoida va yo'llanmalariga muvofiq bezang.

Manba: http://uz.ref.uz/ Umid

Vitaminlar va vitaminli moddalar.


1. Vitaminlar va ularning axamiyati. 2. Suvda eriydigan vitaminlar. 3. Yogda eriydigan vitaminlar. 4. Vitaminlarning odam xayotidagi roli.



Vitaminlar va ularning axamiyati.

Vitaminli organizmning usib rivojlanishi , yashashi uchun goyat zarur bulgan moddalardir. Ular asosan organizmga ovkat Bilan tushadi kimyoviy jarayonlarda moddalar almashinuvida katnashadi. Vitaminlar etishmovchiligida gipovitaminoz avitaminoz kelib chikadi, bunday kasalliklar kadim zamonlardan beri mavjud bulgan. Vitaminlar 1880 yilda Lunin , asosan 1911 yilda Funk tomonidan kashf kilingan, ular xayotga kerakli vitamin deb atagan.

Vitaminlar etishmovchiligini servitamin ozik ovkatlarni tanovul kilib yurish bilan koplash mumkin. Lekin vitaminlarning konga surilishi buzilganda servitamin ovkatlar xam yordam bermaydi , bunda vitaminlar moda sifatida urinbosar davolash uchun tibbiyotda kullaniladi. Vitamin V moddalri organizmda ichakning tabiiy mikrolorasidan xam xosil buladi. Vitaminlar ayniksa bolalar amaliyotida keng kullaniladi. Vaktidan oldin tugilgan chakaloklar organizmida vitamin A, D, E etarli mikdorda bulmaydi. Chunki ular xomiladorlikning oxirgi oylaridagina jigarda tuplana boshlaydi. Chakaloklarga ona suti etmaganda ularaga kushimcha ovkat sut maxsulotlari berilganda vitaminlar xam tavsiya kilish lozim , chunki ovkat kaynatib pishiriladi saklanadi tarkibida vitaminlarning mikdori kamayib boradi.

Bolalar yukimli kasalliklarga kup chalinadi, shunda mikroorganizmlarga karshi antibiotiklar kullanganda ular ichakning tabiiy mikroflorasini xam sundirib boradi, shu tufayli bir kator vitaminlar xosil bulish izdan chikadi . Gipovitaminozlar meda ichak kasalliklarida : oshkozon shirasining kislotalligi oshganda ich ketganda jigar xastaligi okibatida yuzaga kelishi mumkin. Vitaminli moddalar urinbosar davo uchun kulllaniladi shu bilan birga vitaminli moddalarning uziga xos farmatologik xusisiyatlari xam bor shuning uchun xam ular bazi kasalliklarni davolashda, oldini olishda xam keng kullanilib kelinmokda.

Vitaminlar kimyoviy jixatdan toza moddalar bulib usimliklardan, xayvonot olamidan xamda sintez yuli bilan olinadi. Tibbiyotda vitamerlar xam kullaniladi, bular sintez yuli bilan olinadi , kimyoviy jixatdan tabbiiy vitaminlarga uxshash buladi. Organizmda Vitaminlar va vitamerlar kofermenlarag aylanib verment sistemasiga utib moddalar almashinuvini boshkaradi.

Suvda eriydigan vitaminlar.

Vitamin V majmuasi. Vitamin V – tiamin usimlik va xayvonot maxsulotlarini tarkibida mavjud. Ingichka ichakda suriladi , ATF yordamida fosforlanib, faol tiamin mono- , li-, trifosfatga aylanadi. Tiamin etishmovchiligida uglevodlar almashinuvi izdan chikadi , tukimalarda sut kislota va pirouzum kislota tiklanib koladi , yurak markaziy va pereferik markaziy nerv sistemasining faoliyati buzilishiga olib keldai. Vitamin V etishmovchiligining ogir turlarida tez tez kasalliklar kuzatiladi. Bunda nerv sistemasi shikastlanadi mushaklar atrofiyalanadi yurak va meda ichak faoliyati buziladi. Tiamin bromid va tiamin xlorid gipovitaminoz aviavitaminozlarni oldini olish uchun kulaniladi. Tiamin uziga xos farmalogik xususiyatlarga xam ega bu moda nerv sistemalari ni falajlaydi va kuraresimon tasir kursatadi. Tiamin markaziy nerv sistemasi boshka nerv sistemasi kasalliklarida polinervit, bosh miya jaroxatida meda ichak , jigar kasalliklarida , ogir jismoniy ishlar bajarilagnda xomiladorlikda, emizikli davrda, alkogol va boshka kimyoviy moddlardan zaxarlanganda, bolalardagi oshkozok yarasida gipotrofiya xolatlarida kullaniladi. Tiamin ogiz va parenteral yullar orkali yuboriladi kam zaxarli bazi xolalarda allergik xolatlarni yuzaga keltirishi mumkin , yuborilgan joyida – teri ostida, mushaklar orasida ogrik beradi. Tiaminni allergik kasalliklarda kullash tavsiya etilmaydi.

Kokarboksilaza ATF xosil bulishini tiklaydi. Kaliy ionlarining miokard xujayralariga utishini meyorlashtiradi, kaltsiy ionlarining mitoxondriyalar bilan boglanishiga ijobiy tasir kursatadi. Monoaminooksidaza fermentining faollligini oshirib ortikcha katexolaminlarning parchalanishini tezlashtiridi, yurak urishining kuchi oshadi, ortikcha kuzgaluvchanlik yukoladi, yurakning ortikcha usishi aritmiya bartaraf bulishi yoki kisman kamayishi mumkin. Kokarboksilaza Tiaminning faol shakli bulsa xam V gipovitaminoz aviavitaminoz kullanmaydi. Kokarboksilaaza diabet atsidozida jiga rva buyrak etishmovchiligida, diabet va jigar komasida , yurak toj tomirlari etishmovchiligida, yurak aritmiyasida, gipoksiya xolatlarida kullaniladi. Vitamin V – kup mikdorda sut katik maxsulotlari tuxum , jigar , buyrak boshokli don usimliklarida mavjud buladi. Kofermentlar vadorodni utkazishda dagidrogeneza va oksidazalar tarkibida oksidlanish va kaytarilish jarayonlarini boshkarib uglevodlar oksillar lipidlar, almashinkvida katnashadi. Kuz faoliyatida gemoglabin xosil bulishida riboflavininng axamiyati kata.

Riboflavinni kullanilishi: organizmda etishmaganda kuz kasalliklarida kon'yunktivit , irit , katarakta , kuz shox pardasiyarasida : meda – ichak , teri, nur kasalligida, bollalarda giportofiyada, anemiya, jigar, oshkozon kasalliklarida, keng davolashda kullaniladi. Riboflavin ichishga buyuriladi, kuzga esa tomchi sifatida kullaniladi. Riboflavin kofermenti riboflavin parenteral yul orkali yuboriladi, riboflavin va uning kofermentlari kam zaxarli moddalradir.


Navruz kunlari katta-yu kichik ona tabiat bilan yanada yakin bulishga xarakat kiladi. Bu tabiiydir, chunki biz xammamiz tabiat farzandlarimiz. Baxor faslida borlikda sodir buladigan uzgarishlar inson organizmiga xam ta'sir kursatadi. Bu davrda axoli urtasida turli xil shamollashlar, virusli kasalliklar, tomokning yalliglanishi — angina kabi kasalliklar kup kayd kilinadi. Shuningdek xar xil yoshdagi kishilarning kuyidagi “shikoyatlarini” eshitib kolamiz: “Uxlab, uykuga tuymayman”, “Ish kilmasam xam charchab kolyapman”, “Xech kanday sababsiz tinkam kuriydi” va xokazolar. Bunday xollarni xalkimiz “ilik uzildi” iborasi bilan tushuntirishga xarakat kiladilar. Bizningcha, ushbu xolatning kelib chikishiga bir tomondan baxor faslida kuzatiladigan tabiatdagi keskin uzgarishlar sabab bulsa, ikkinchidan — inson iste'mol kiladigan sabzavot va mevalar tarkibidagi mavjud vitaminlarning kamayib ketishidir. Shu bilan birga, ozik-ovkat maxsulotlarida vitaminlarning kamayishi kishilar urtasida gipovitaminoz kasalligini keltirib chikarishi mumkin. Bunda inson organizmining turli xil kasallik chakiruvchi mikroorganizmlarga karshi kurashish kobiliyati keskin pasayib ketadi. Xush, darmonsizlikning oldini olish, odamning xastaliklarga karshi kurashish kobiliyatini kuchaytirish uchun nima kilish kerak? Baxorgi kuvvatsizlikka karshi xozirgi kunda turli xil oshkuklardan, ona tabiatning bebaxo tuxfasi bulgan yovvoyi kukatlar — yalpiz, nana, jagjag, otkulok, ismaloklardan turli xil somsalar, chuchvara, manti va xonim kabi taomlar tayyorlab, iste'mol kilish koni foydadir. Bunday taomlar axoli urtasida baxorda kuzatiladigan gipovitaminoz kasalligini yukotishda katta samara beradi. Chunki yukorida nomlari keltirilgan oshkuklar tarkibida salomatlik uchun juda zarur bulgan turli xil vitaminlar, mikroelementlar, biologik faol moddalar kup. Ular, ayniksa, askorbin kislotasiga, V1, V-RR, R, K vitaminlariga va karotinlarga boydir. Yovvoyi xolda keng tarkalgan oshkuklar uz tarkibidagi vitaminlarning mikdori va sifati jixatidan madaniy oshkuklardan kolishmaydi. Kuzatishlardan shu narsa oydinlashdiki, erta baxordagi yukori namlik, nisbatan toza xavo yovvoyi oshkuklar tarkibida odam organizmi uchun zarur vitaminlarning kup yigilishiga sabab bularkan. Kezi kelganda yana shuni xam aytish kerakki, oshkuklar tarkibidagi askorbin kislotasining mikdori erta tongdan to tushga kadar ortib borib, sungra pasayar ekan. Organizmning turli xil kasalliklarga karshi kurashish kobiliyatini oshiruvchi, kuzning kurish kobiliyatini yaxshilovchi karotin moddasi esa kunning ikkinchi yarmida kuprok yiKilar ekan. Bunda kuyosh nurining ta'siri katta buladi. Oshkuklarni kanchalik mayda kilib tugrab, yog bilan birgalikda pishirsangiz, ulardagi karotin yaxshi ajralib, kuprok foyda keltiradi. Shuning uchun xam kuk somsa, mantilarga dumba yogi kushib pishirish maksadga muvofikdir. Oshkuklarni iloji boricha ozoda bulgan, avtomobil, poezd yullaridan, sanoat korxonalaridan uzokrok joylardan terishga aloxida e'tibor bering, aks xolda ular foyda urniga zarar keltirishi mumkin. Navruzda maxallalarda tayyorlanadigan sumalakni kuvvat dorining uzginasi desak, mubolaga kilmagan bulamiz. Chunki ustirilgan bugdoy donidan tayyorlangan sumalak tarkibida juda xam foydali E vitamini bisyordir.

oʻzgartirishlar