So`g`d
Vikipediya, ochiq ensiklopediya
4-8-asrlarda so`g`dlar Uzoq Sharq, Markaziy Osiyo va Yaqin Sharq mintaqalari savdosida asosiy vositachi bo`lganlar va butun Buyuk ipak yo`li bo`ylab muntazam xalqaro karvon savdosini tashkil etganlar. So`g`d bu davrlarda bekliklar va erkin shaharlar hamdo`stligidan iborat bo`lgan va ular orasida Samarqand, Maymurg`, Kesh, Naxshab, Ishtixon, Kushaniya, Buxoro, Amul va Andxoy ajralib turgan. Xitoygacha bo`lgan butun yo`l bo`ylab, janubdagi Xotan va Sharqiy Turkiston orqali Lob Nor va Yettisuv shimoligacha so`g`d mulkiy hududlari tarkib topgan va ular 12-asrgacha mavjud bo`lgan. So`g`dlarning Turkiston va Xitoydagi eng yirik mulklari ularning alohida jamoalar bo`lib yashagan Kucha, Chanan, Lanchjou, Dunxuan, Loyan kabi shaharlarda mavjud bo`lgan. 4-asrda Dunxuanning o`zida so`g`d jamoasi taxminan 1000 kishidan iborat bo`lgan. Samarqandning sharqiy darvozalari "Xitoy" nomi bilan ataladi. Xalqaro savdo aloqalari Samarqand, Paykend va boshqa yirik shaharlardagi boy so`g`d uylari tomonidan nazorat qilinar edi. Ular o`z vositachilari orqali kreditlar berishgan, savdo kelishuvlarini boshqarishgan. Tan sulolasi tarixida qayd etilishicha, Kan hukmdorligida "yangi tug`ilgan o`g`il chaqaloq shirinso`z bo`lishi hamda pulni mahkam ushlashi uchun uning tiliga tosh asal, kaftlariga esa yelim surtilgan...Yigirma yoshga to`lgan erkak qo`shni o`lkalarga jo`nab ketgan va qaysi joyda manfaat ko`rsa, o`sha yerga borgan". Olis safarlar, Xitoy, Hindiston, Eron, Turkiya xalq hunarmandchiligi va an'analari bilan tanishuv orqali G`arb va Sharq yutuqlarini o`zida mujassam etgan noyob va ochiq so`g`d madaniyati shakllangan. So`g`d hunarmandchiligi markazi va savdo yo`llari - Samarqand, Panjikent, Paykent, Buxoro va Varaxshi xavfsizligini ta'minlash ehtiyoji kuchli davlatlar bilan ittifoq tuzishga qaratilgan siyosiy yo`nalishni belgilab bergan. 6-asrda So`g`d Eftaliylar davlati, keyinchalik Turk xoqonligi tarkibiga kirgan, 630 yildan buyon esa Xitoyning Tan sulolasi hukmdorligini tan olgan. Xoqonlik yuksalishi davrida so`g`dlar turkiylarning Xitoydan o`lpon sifatida olgan shoyi bilan savdo qilish imkoniyatiga ega bo`lishgan. 6-asrning 70-yillarida tyurkiy hukmdorlar buyurig`i bilan so`g`d savdogari Maniax savdo kafolatlari yuzasidan muzokaralarni avvaliga Eron Shahanshohi, so`ngra Vizantiya imperatori bilan olib borgan. O`rta asrlarda so`g`d tili Buyuk ipak yo`lidagi asosiy muloqot tiliga aylangan. Buddistlar, nasroniylar, manixeylar o`zlarining diniy matnlarini so`g`d tiliga tarjima qilishgan. Bunda ular o`zlarining yozma an'analaridan foydalanishgan: buddistlardan hind alifbosi, manixeylardan arameys bosmasi, nasroniy-suriyaliklardan dastlabki umumiy maktubot, nestoriyan va yakovitlardan diniy e'tiqod alifbolarini o`zlashtirishgan. Biroq ular aramey bosmasiga asoslangan va keyinchalik uyg`urlar tomonidan foydalanilgan ilk so`g`d yozuvi o`rnini egallay olmadi. Mazkur yozuv namunalari bilan Dunxuandagi mulkiy hududlardan yo`llangan "qo`hna maktublar" va Zarafsxon vodiysidagi Mug tog`ida topilgan hujjatlar yordamida tanishish mumkin. 8-asr boshida So`g`d Qutayba ibn Muslimning musulmon qo`shinidan mag`lubiyatga uchraydi va halifalikka bo`singan holda islom dinining jug`rofiy-siyosiy makonida qudratli savdo-hunarmandchilik markazi bo`lib qoladi.
Bu maqola vikifikaziya qilinishi kerak. |
|
Iltimos, bu maqolani vikipediya qoida va yo'llanmalariga muvofiq bezang. |