Trần Tế Xương
Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
Nhà thơ Trần Tế Xương (còn gọi là Tú Xương, tên khai sinh Trần Duy Uyên [1]; 1871–1907) là một nhà thơ nổi tiếng vì tính trào phúng và trữ tình của mình và được Tam Nguyên Yên Ðổ Nguyễn Khuyến, một nhà thơ cùng thời xếp vào loại thi hào bất tử:
-
-
- Kìa ai chín suối Xương không nát
- Có nhẽ nghìn thu tiếng vẫn còn.
-
Ông sinh ngày 10 tháng 8 năm 1871 tại làng Vị Xuyên, huyện Mỹ Lộc, tỉnh Nam Định. Sinh ra trong một gia đình nghèo, nên đường khoa cử của ông cũng khá long đong. Tuy đã bắt đầu tham dự thi từ lúc ông mới mười lăm tuổi, mãi đến năm Giáp Ngọ 1894, năm ông hai mươi tư tuổi, Trần Tế Xương mới đỗ Tú tài. Ông mất ngày 20 tháng 1 năm 1907, lúc mới 37 tuổi tại làng Địa Tứ, huyện Mỹ Lộc.
Mục lục |
[sửa] Hoàn cảnh lịch sử
[sửa] Tác phẩm
[sửa] Khoa Thi
-
-
- Nhà nước ba năm mở một khoa,
- Trường Nam thi lẫn với trường Hà.
- Lôi thôi sĩ tử vai đeo lọ,
- Ậm oẹ quan trường miệng thét loa.[2]
-
-
-
- Lọng cắm rợp trời, quan Sứ đến,
- Váy lê quét đất, mụ đầm ra.
- Nhân tài đất Bắc nào ai đó?
- Ngoảnh cổ mà trông lại nước nhà![3]
-
[sửa] Tự cười mình
-
-
- Bài bạc kiệu cờ cao nhất xứ
- Rượu chè trai gái đủ tam khoanh.
- Thế mà vẫn nghĩ rằng ta giỏi
- Cứ việc ăn chơi, chẳng học hành.
-
-
-
- Lúc túng toan lên bán cả trời
- Trời cười: thằng bé nó hay chơi...
- Cho hay công nợ là như thế
- Mà vẫn phong lưu suốt cả đời.
-
[sửa] Đi thi
-
-
- Tập tễnh người đi tớ cũng đi,
- Cũng lều cũng chõng cũng vào thi.
- Tiễn chân, cô[8] mất hai đồng chẵn,
- Sờ bụng: thầy không một chữ gì!
-
[sửa] Thói Ðời
-
-
- Người bảo ông điên, ông chẳng điên
- Ông thương, ông tiếc, hóa ông phiền.
- Kẻ yêu người ghét, hay gì chữ[12]
- Ðứa trọng thằng khinh, chỉ vị tiền.
-
[sửa] Chúc Tết
-
-
- Lẳng lặng mà nghe nó chúc nhau:
- Chúc nhau trăm tuổi bạc đầu râu
- Phen này ông quyết đi buôn cối
- Thiên hạ bao nhiêu đứa giã trầu
-
-
-
- Lẳng lặng mà nghe nó chúc giàu:
- Trăm, nghìn, vạn mớ để vào đâu?
- Phen này, ắt hẳn gà ăn bạc
- Đồng rụng, đồng rơi, lọ phải cầu.
-
-
-
- Lẳng lặng mà nghe nó chúc sang:
- Đứa thì mua tước; đứa mua quan.
- Phen này ông quyết đi buôn lọng,
- Vừa bán vừa la cũng đắt hàng.
-
-
-
- Lẳng lặng mà nghe nó chúc con:
- Sinh năm đẻ bảy được vuông tròn.
- Phố phường chật hẹp, người đông đúc
- Bồng bế nhau lên nó ở non.
-
-
-
- Bắt chước ai ta chúc mấy lời
- Chúc cho khắp hết ở trong đời
- Vua, quan, sĩ, thứ, người muôn nước
- Sao được cho ra cái giống người.[15]
-
[sửa] Thương vợ
-
-
- Quanh năm buôn bán ở mom sông[16]
- Nuôi đủ năm con với một chồng.
- Lặn lội thân cò khi quãng vắng
- Eo xèo mặt nước buổi đò đông.
-
[sửa] Ông Cò
-
-
- Hà Nam danh giá nhất ông Cò,
- Trông thấy ai ai chẳng dám ho.
- Hai mái trống Tung, đành chịu dột;
- Tám giờ chuông đánh, phải nằm co.
-
-
-
- Người quên mất thẻ, âu trời cãi;
- Chó chạy ra đường, chủ phải lo.
- Ngơ ngẩn đi xia, may vớ được,
- Chuyến này ắt hẳn kiếm ăn to![19]
-
[sửa] Ghi chú
- ▲ Trần Duy Uyên thi hương bị hỏng nhiều lần nên đổi thành Trần Tế Xương, rồi Trần Cao Xương, rồi lại Trần Tế Xương. Nhưng sau 8 kỳ thi ông chỉ đậu tú tài nên mọi người gọi là Tú Xương (Theo Họ và tên người Việt Nam- PGS.TS Lê Trung Hoa- NXB Khoa học xã hội-2005).
- ▲ Toàn quyền Paul Doumer vừa ở Pháp sang nhậm chức, lần đầu chứng kiến cảnh thi của Việt Nam (và cũng là lần đầu trường Nam có một "quan Tây to" đến dự lễ xướng danh và phát quà thưởng (1 đồng hồ vàng hay bạc v.v...). Sau này trong hồi ký L'Indo-Chine française (Souvenirs) Doumer dành mấy tờ nhắc lại quang cảnh trường thi, nhưng vì không hiểu rõ nên viết nhiều điều sai lầm, chẳng hạn: sĩ tử vào trường được mang theo người hầu, trong khi thầy ngồi làm văn thì tớ nằm khểnh một góc đợi giờ sửa soạn cơm nước v.v. có lẽ Doumer đã lầm quan trường với thí sinh? Doumer còn ở lại đến 1901 mới về nước, và được chứng kiến thêm khoa 1900 nữa ở Nam Định.
- ▲ Trích ở trang Khoa cử: Ai là chủ khảo trường Hà Nam khoa Đinh Dậu (1897)?
- ▲ Phố Hàng Nâu (Nam Định), nơi Tú Xương ở.
- ▲ Có bản chép: "mắt thời nhanh"
- ▲ Chỉ vợ tác giả (nói bỡn)
- ▲ Trích ở trang Chủ đề: Thơ Tú Xương
- ▲ Tức vợ của tác giả
- ▲ Mong lấy thêm người đỗ
- ▲ Từ 1897, kỳ thứ tư phải thi quốc ngữ viết các chữ như a, ă, â, v.v. nhà nho dùng bút chì vẽ các chữ này, vừa tức cười, vừa tủi nhục
- ▲ Trích ở trang Chủ đề: Thơ Tú Xương
- ▲ Biết gì chuyện chữ nghĩa
- ▲ Tục ngữ: ở bể vào ngòi
- ▲ Trích ở trang Trần Tế Xương
- ▲ Trích từ trang Trần Tế Xương
- ▲ Tức sông Vị (Nam Định)
- ▲ Tác giả tự trách mình một cách chua chát, đồng thời cũng chửi vào mặt đời bạc bẽo
- ▲ Trích ở trang Chủ đề: Thơ Tú Xương
- ▲ Trích từ trang Trần Tế Xương
[sửa] Liên kết ngoài
- Thơ Trần Tế Xương trên Thi viện
- Trần Tế Xương (1871-1907)
- Trần Tế Xương