Polynesia
Wikipedia (chū-iû ê pek-kho-choân-su) beh kā lí kóng...
Polynesia (To-tó) sī Thài-pêng-iûⁿ tiong/lâm tē-tài ê 1 cho· tó-sū, sò·-liōng chheng-gōa-ê. Tē-lí-siōng Polynesia sī 1-ê saⁿ-kak-hêng, kak-á hun-pia̍t sī Hawaiʻi (pak), Aotearoa (Sin Jia̍t-lân-jia; lâm), Rapa Nui (Koh-oa̍h-cheh-tó; tang). Saⁿ-kak-hêng lāi-bīn tiōng-iàu ê tó-sū kap chèng-tī tan-ūi: Samoa, Tonga, Marquesas, Hoat-kok Polynesia. Bûn-hòa-siōng Polynesia ê tó ū in kiōng-tông ê te̍k-sek; chit ê kiōng-tông-sèng hoán-èng in si̍t-bîn Thài-pêng-iûⁿ ê le̍k-sú.
Polynesia ê sû-kin lâi-chū Hi-lia̍p-gí poly (chē) kap nesi (tó), "chē-chē-tó" ê ì-sù (pí-kàu Austronesia/Lâm-tó).
Bo̍k-lo̍k |
[siu-kái] Tē-lí hun-pò·
Jia̍t-tài, a-jia̍t-tài
Tang-lâm-a Lapita bûn-hòa > ... > ? > Rapa Nui
[siu-kái] Bûn-hòa
Polynesia ê bu̍t-chit bûn-hòa pō·-hūn sêng Tang-lâm-a. Koàn-sì chèng-choh ê si̍t-bu̍t ū kin-chio, han-chî, ō·-á, kam-chià téng-téng ê jia̍t-tài si̍t-bu̍t. Ke kap ti sī chú-iàu ê cheng-seⁿ-á.
Polynesia gí-giân sio̍k-î Lâm-tó-gí-hē ê 1-ê hun-ki. Ha̍k-chiá kā Polynesia pun chò 2 cho·: Sai Polynesia kap Tang Polynesia. Sai Polynesia pau-koah Tonga, Samoa, kap Polynesia Gōa-ûi. In hoat-tián chhut khah ha̍h chē jîn-kháu ê hun-in, su-hoat, hòe-pè, kap bé-bē chè-tō·. Cook Kûn-tó khah tang ê bûn-hòa hoat-tián chhut khah sek-ha̍p sè-lia̍p tó ê siā-hōe keng-chè hē-thóng, te̍k-pia̍t chù-tiōng chèng-chhân, thó-hái, khì-siōng ū-chhek, chè-chûn kap kiâⁿ-chûn ki-su̍t. Phâng-hái-chiá tī siā-hōe te̍k-pia̍t tit lâng chun-kèng.
Thoân-thóng ê chèng-tī cho·-chit sī thâu-bo̍k chè-tō·. Ta̍k-ê tó ū kúi-nā-ê thâu-lâng kap in chū-chú ê chèng-tī tan-ūi kap léng-thó·. Kan-taⁿ Rapa Nui ū 1-ê tē-ūi khah koân kî-thaⁿ thâu-lâng ê tōa thâu-lâng. Thó·-tē tùi tó ê tiong-sim ūi-tì ǹg hái hun-koah, só·-í ta̍k-ê thâu-lâng-kài (chiefdom) ū ka-kī ê 1 liâu soaⁿ, chúi-goân, hái-hōaⁿ, téng-téng.
[siu-kái] Ki-su̍t
Chit pha iáu-bōe ū lâng siá. Chhiáⁿ tàu pó·-chhiong lōe-iông.
[siu-kái] Kûn-tó
- Aotearoa (Sin Jia̍t-lân-jia)
- Bí-kok Samoa
- Cook Kûn-tó
- Hawaiʻi
- Hoat-kok Polynesia
- Niue
- Rapa Nui
- Rotuma
- Samoa
- Tokelau
- Tonga
- Tuvalu
- Wallis kap Futuna
Sè-kài Tē-lí | |
Au-a-chiu: | A-chiu | Au-chiu | Anatolia | Arab Poàn-tó | Balkan/Tang-lâm-au | Baltic region | Benelux | British Isles | Caucasus | Indies | Kīn-tang | Kurdistan? | Levant | Lâm-a | Lâm-au | Mesopotamia | Oán-tang | Pak-a | Pak-au | Se-lâm-a | Se-au | Skandinavia | Tang-a | Tang-au | Tang-lâm-a | Tē-tiong-hái | Tiong-a | Tiong-au | Tiong-tang |
Bí-chiu: | Andean states | Bí-chiu Tōa Ô· | Carib | Lâm-bí | Lâm Cone | Guiana | Latin Bí-chiu | Pak-bí | Pak Pak-bí | Patagonia | Tiong-bí | Tōa Pêng-goân | Thài-pêng-iûⁿ Sai-pak |
Hui-chiu: | Ē-Sahara Hui-chiu | Guinea | Hui-chiu-kak | Hui-chiu Tōa Ô· | Lâm-hui | Maghreb | Pak-hui | Sahel | Sai-pak-hui | Se-hui | Sudan (tē-tài) | Tang-hui | Tiong-hui |
Ke̍k-tē: | Lâm-ke̍k | Pak-ke̍k |
Tāi-iûⁿ-chiu: | Australasia | Melanesia | Micronesia | Polynesia | Thài-pêng-iûⁿ-kîⁿ |