Canada
Wikipedia (chū-iû ê pek-kho-choân-su) beh kā lí kóng...
Canada (Ka-ná-tāi; Tâi-oân: Kha-ná-tah), le̍k-sú-siōng hō·-chò Dominion of Canada/Le Dominion du Canada, sī tī Pak Bí-chiu siāng pak-pêng ê kok-ka. Canada miâ-gī-siōng sī 1 ê ū hiàn-hoat ê ông-kok, cho·-chit-siōng kiâⁿ liân-pang chè-tō·, ū 10 séng, 3 léng-thó·.
- Koaⁿ-hong gí-giân: Eng-gí, Hoat-gí
- Kok-ka ê thâu-lâng: Elizabeth Jī-sè
- Siú-to·: Ottawa
- Chóng-tok (Governor General/Gouverneur général): Michaëlle Jean
- Siú-siòng: Stephen Harper
Bo̍k-lo̍k |
[siu-kái] Le̍k-sú
Goân-chū-bîn tī Canada í-keng toà ū 10,000 goā-tang. Tī kong-goân 1000-nî chó-iū ê sî-chūn, Viking-lâng ū toà tī hiān-chú-sî Newfoundland pak-hái-hoāⁿ ê L'Anse aux Meadows chi̍t-chām--á. He sī Europa-lâng thâu-chi̍t-pái lâi kàu Canada. Hoat-kok-lâng tī 16 kap 17 sè-kí ê sî-chūn khai-sí poaⁿ-lâi khiā-khí tī Pak-bí-chiu tang-pak-pō·, sī Europa-lâng tī Canada tn̂g-kî tēng-ki ê khí-thâu.
Eng-kok, Hoat-kok kap Se-pan-gâ tī 1763-nî chhiam-tēng Paris Tiâu-iok, kā Chhit-nî Chiàn-cheng siu-soah. Tī chit-ê tiâu-iok lāi-té, Hoat-kok tap-èng hòng-khì i tī Pak-bí-chiu tāi-lio̍k ê si̍t-bîn-tē, kā Canada niū hō· Eng-kok.
Bí-kok Kek-bēng liáu-āu, si̍t-bîn-tē chi̍t-koá iû-goân hāu-tiong Eng-kok ê lâng chiūⁿ-pak poaⁿ lâi kàu Canada.
Tī 1867-nî, Canada Séng (āu--lâi hun-chò Ontario kap Québec), Nova Scotia kap New Brunswick chit saⁿ-ê si̍t-bîn-tē ha̍p-pèng, kiàn-li̍p Dominion of Canada. Edward Ông-chú Tó kap Newfoundland hit-tang-chūn bô siūⁿ-beh kap choah-ê si̍t-bîn-tē ha̍p-chò-hóe, hun-pia̍t kàu 1873-nî kap 1949-nî chiah ka-ji̍p Canada.
Eng-kok tī 1931-nî thong-kòe Westminister Hoat-kui, chèng-sek hō· Canada piàn-chò to̍k-li̍p ê kok-ka, ē-tàng ka-kī chè-tēng hoat-lu̍t. Canada tī 1982-nî kā hiàn-hoat ùi Eng-kok soá tò-lâi chhù (patriation of the Constitution), chū-án-ne Canada siu-kái hiàn-hoat m̄-bián koh su-iàu Eng-kok ê tông-ì.
[siu-kái] Gí-giân
Canada ê nn̄g-ê koaⁿ-hong gí-giân sī Eng-gí kap Hoat-gí.
Tī 1969-nî, Canada kok-hōe thong-kòe gī-àn, chèng-sek kui-tēng Eng-gí kap Hoat-gí tī liân-pang chèng-hú kap kok-hōe--ni̍h sī pêng-téng ê gí-giân. Che sī Canada tē-it-ê Koaⁿ-hong gí-giân hoat-àn (Official Languages Act / Loi sur les langues officielles). I chú-iàu ê bo̍k-tek sī Eng-gí kap Hoat-gí siā-khu ê pó-chûn kap hoat-tián, í-ki̍p hō· chit-nn̄g-ê gí-giân tī Canada siā-hōe ē-tàng pîⁿ-chē-khiā.
Canada chèng-hú tī 1982-nî chèng-sek soan-kò Hiàn-hoat hoat-àn (Constitution Act / Loi constitutionnelle), kî-tiong ê Canada Koân-lī kap chū-iû hiàn-chiong (Canadian Charter of Rights and Freedoms / Charte canadienne des droits et libertés) chìn-chi̍t-pō· hō· liân-pang ki-kò· lāi-bīn nn̄g-ê koaⁿ-hong gí-giân ê tē-ūi kap sú-iōng tit-tio̍h hiàn-hoat ê pó-chèng. Koân-lī kap chū-iû hiàn-chiong kui-tēng:
- Eng-gí kap Hoat-gí sī Canada ê koaⁿ-hong gí-giân;
- Tī kok-hōe hōe-gī--ni̍h, ta̍k-ke ū koân-lī ēng jīm-hô chi̍t-ê koaⁿ-hong gí-giân;
- Só·-ū kok-hōe ê kì-lo̍k kap thong-kòe ê hoat-àn su-iàu ū Eng-gí kap Hoat-gí ê pán-pún, jî-chhiáⁿ nn̄g-chióng lóng sǹg sī koaⁿ-hong chèng-khak ê pán-pún;
- Kap kok-hōe siat-li̍p ê hoat-īⁿ chhú-lí tāi-chì ê sî-chūn, ēng Eng-gí ia̍h-sī Hoat-gí lóng ē-sái--tit.
- Ta̍k-ke ū koân-lī ēng jīm-hô chi̍t-ê koaⁿ-hong gí-giân tit-tio̍h liân-pang chèng-hú ê ho̍k-bū.
Chit-má New Brunswick sī Canada î-it chèng-sek siang-gí ê séng. Hoat-gí sī Québec ê koaⁿ-hong gí-giân; kî-thaⁿ poeh-ê séng ê koaⁿ-hong gí-giân lóng sī Eng-gí.
Tî-liáu Eng-gí kap Hoat-gí, kî-thaⁿ gí-gían tī Canada mā chin tiōng-iàu. Kun-kì 2001-nî ê jîn-kháu tiau-cha, 17% Canada-lâng ê bú-gí m̄-sī koaⁿ-hong gí-giân. Kî-tiong jîn-kháu thōng chē ê sī Italia-gí (1.6%), Tek-gí (1.5%), Kńg-tang-ōe (1.1%) kap Punjab-gí (0.9%).
Canada mā ū chiâⁿ chē goân-chū-bîn gí-giân, m̄-koh toā-pō·-hūn ē-hiáu kóng ê lâng jú-lâi jú-chió. Kun-kì kāng chi̍t-ê tiau-cha, bú-gí jîn-kháu khah chē ê goân-chū-bîn gí-giân ū Cree (72,680 lâng, Canada jîn-kháu ê 0.25%), Inuktitut (29,005 lâng, 0.10%), kap Ojibway (20,890 lâng, 0.07%).
[siu-kái] Hêng-chèng-khu
Chhiáⁿ chham-khó: Canada ê séng kap léng-thó·
[siu-kái] Gōa-pō· liân-kiat
Canada ê séng kap léng-thó· | |
Séng: British Columbia | Alberta | Saskatchewan | Manitoba | Ontario | Québec | New Brunswick | Edward Ông-chú Tó | Nova Scotia | Newfoundland kap Labrador | |
Léng-thó͘: Yukon | Sai-pak Léng-thó͘ | Nunavut |
Pak-bí ê kok-ka |
---|
Antigua kap Barbuda | Bahamas | Barbados | Belize | Bí-kok | Canada | Costa Rica | Cuba | Dominica | Dominic Kiōng-hô-kok | El Salvador | Grenada | Guatemala | Haiti | Honduras | Jamaica | México | Nicaragua | Panamá | Sèng Kitts kap Nevis | Sèng Lucia | Sèng Vincent kap Grenadines | Trinidad kap Tobago |
I-lāi-tē: Anguilla | Aruba | Bermuda | Bí-kok Virgin Kûn-tó | Britain Virgin Kûn-tó | Cayman Kûn-tó | Chheⁿ-tē | Guadeloupe | Kē-tē-kok Antilles | Martinique | Montserrat | Navassa-tó | Puerto Rico | Sèng Pierre kap Miquelon | Turks kap Caicos Kûn-tó |