Maan
vanuit Wikipedia, die vrye ensiklopedie.
- Hierdie bladsy verwys na die aarde se maan. Vir ander mane in die sonnestelsel, sien gerus natuurlike satelliet.
kliek vir beskrywing |
|||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Wenteleienskappe | |||||||
Gemiddelde radius | 384 400 km | ||||||
Eksentrisiteit | 0,0549 | ||||||
Rewolusieperiode | 27 dae 7 uur 43,7 min | ||||||
Inklinasie | 5,1454° | ||||||
Is 'n satelliet van | die aarde | ||||||
Fisiese eienskappe | |||||||
Ewenaarsdeursnit | 3 474,8 km | ||||||
Oppervlak | 38 miljoen km2 | ||||||
Massa | 7,349 × 1022 kg | ||||||
Gemiddelde digtheid | 3,34 g/cm3 | ||||||
Oppervlak-aantrekkingskrag | 1.62 m/s2 | ||||||
Rotasieperiode | 27 dae 7 ure 43,7 min | ||||||
Aksiale neiging | 1,5424° | ||||||
Albedo | 0,12 | ||||||
Oppervlaktemp. |
|
||||||
Atmosferiese eienskappe | |||||||
Atmosferiese druk | 3 × 10-13kPa | ||||||
Helium | 25% | ||||||
Neon | 25% | ||||||
Waterstof | 23% | ||||||
Argon | 20% | ||||||
Metaan Ammoniak |
tekens | ||||||
Korssamestelling | |||||||
Suurstof | 43% | ||||||
Silikon | 21% | ||||||
Aluminium | 10% | ||||||
Kalsium | 9% | ||||||
Yster | 9% | ||||||
Magnesium | 5% | ||||||
Titaan | 2% | ||||||
Nikkel | 0.6% | ||||||
Natrium | 0.3% | ||||||
Chroom | 0.2% | ||||||
Kalium | 0.1% | ||||||
Mangaan | 0.1% | ||||||
Swael | 0.1% | ||||||
Fosfor | 500 ppm | ||||||
Koolstof | 100 ppm | ||||||
Stikstof | 100 ppm | ||||||
Waterstof | 50 ppm | ||||||
Helium | 20 ppm |
Die maan is die enigste natuurlike satelliet van die aarde en die vyfde grootste in ons sonnestelsel, na Ganymed (Jupiter), Titan (Saturnus), Kallisto en Io (albei satelliete van Jupiter). Dit het geen ander formele naam as "die maan" nie, alhoewel dit soms Luna (Latyns vir maan) genoem word om dit te onderskei van die algemene term "maan." Luna (soms ook Diana) is die Romeinse godin van die maan, die diere en die jag. Haar tradisionele simbool is die groeiende of halfmaan.
Daar is nóg 'n atmosfeer nóg water op die maan, sodat biologiese organismes hier nooit kon ontwikkel nie. Die gebrek aan 'n atmosfeer het ook verseker dat die oppervlakte van die maan in sy oorspronklike toestand bewaar gebly het.
Met die Apollo 11-maansending van Julie 1969 word die maan die eerste hemelliggaam in ons sonnestelsel waarop mense land.
Die maan se gemiddelde afstand van die aarde af is 384 403 kilometer (238 875 myl). Die langste afstand, wat die maan kan bereik, is sowat 407 000 kilometer, een van die kortste - soos bereik op 22 Julie 2005 en weer in die jaar 2007 - is 357 290 kilometer. Die kleinste afstand, wat ooit gemeet is, is 356 000 kilometer.
Weens die kleiner afstand lyk die skyf van die maan net so groot te wees soos dié van die groter, maar verder af geleë Son (sy afstand van die aarde is 150 miljoen kilometer). Hierdie toevallige gelykheid lei tot die gesamentlike verering van maan en son in baie kulture, dit beteken egter ook dat die maan vir 'n aardse waarnemer die sonskyf tydens 'n volledige sonsverduistering heeltemal kan bedek.
Die aarde en die maan is deur die wedersydse swaartekrag aan mekaar "gebind" en gedra soos 'n dubbelplaneet. Aangesien die aarde se massa sowat 81 keer groter is as die van die maan, lê die sentrum van die swaartekrag sowat 1 700 kilometer diep onder die aarde se oppervlakte.
Die "maanskyn", wat 'n mens vanuit die aarde waarneem, is net 'n swak weerkaatsing van die sonlig (die grootste deel van die lig word deur die donker materie van die oppervlakte geabsorbeer).
Inhoud |
[wysig] Die oppervlakte van die maan
Anders as die aarde besit die maan geen atmosfeer wat as 'n soort beskerming teen kosmiese partikels en sonstraling kan dien nie; sy geskroeide oppervlakte is gevolglik besaai met kraters. Die oppervlakte is hoofsaaklik bedek met fyn korreltjies van glasagtige verharde basalt, obsidiaan en ander gesteentes.
Daar is net twee soorte landskappe - die maria (Latynse meervoud van mare "see"), gebiede met donker, lawabedekte vlaktes, waar kraters minder voorkom; en die helderkleurige hooglande, wat digter besaai is met kraters. Weens die gebrek aan weersinvloede en geologiese aktiwiteite word die kraters in hul oorspronklike toestand bewaar. Hulle deursnee wissel van mikroskopiese klein kuiltjies tot grootskaalse, sirkelvormige vlaktes met 'n sentrale piek. Die gebrek aan erosie het ook dartoe gelei dat die gebergtes van die maan - in vergelyking met hulle omgewing - duidelik hoër rys as dié op die aarde.
Die oppervlakte van die sonverligte voorkant het 'n gemiddelde temperatuur van 120°C, terwyl die donker agterkant, teen -130°C, aansienlik kouer is.
[wysig] Samestelling
Die maan het waarskynlik 'n klein kern met 'n deursnee van 300 kilometer, wat veral uit yster bestaan. Die tweede laag is gedeeltelik vloeibaar en sowat 350 kilometer dik. Die mantellaag, wat volg, het 'n deursnee van sowat 1 000 kilometer, terwyl die buitenste laag, die kors, tussen 60 en 75 kilometer dik is. Die mantellaag word deur seismiese aktiwiteite gekenmerk - aardbewings kom gereeld hier voor. Die episentrum van 'n maanbewing lê baie honderde kilometer diep in die laagste gedeelte van die mantel, en ook die lawa, wat die bekkens op die oppervlakte bedek, kom uit hierdie diepte. Ook die aarde se swaartekrag veroorsaak baie van die 3 000 aardbewings wat die maan jaarliks skud.
[wysig] Die ontstaan van die maan
Die wetenskaplikes het tans geen eenparige verklaring vir die oorsprong van die maan nie. Sommige deskundiges beweer dat die maan uit die vroeë aarde geskeur is, toe dit nog uit gedeeltelik gesmelte gesteentes bestaan het. Die bekken van die Pasifiese Oseaan word volgens hierdie teorie as die oorsprongsgebied van die maan beskou - hierdie verklaring word gesteun deur die feit dat die samestelling van die maan met dié van die aarde se kors- en mantelgesteentes min of meer ooreenstem. Die Pasifiese bekken het egter eerder deur die verskuiwing van die aarde se landmassas ontstaan.
'n Tweede teorie beskou die maan as 'n klein planeet wat lank gelede sommer net deur die aarde "ingevang" is. Tog sou die maan se wentelbaan dan eerder ellipties moet wees en nie kringvormig nie. Dit is ook twyfelagtig of 'n groot satelliet soos die maan werklik deur 'n planeet ingevang sou kon word.
'n Derde hipotese stel voor dat die maan baie vroeg van die vinnig roterende aarde geskei is deur 'n soort "pirouette-effek".
'n Vierde verklaring is dat die aarde en die maan gelyktydig uit 'n oerwolk ontwikkel het en gevolglik as 'n dubbelplaneetstelsel beskou moet word.
'n Vyfde idee sien die botsing van die proto-aarde met 'n ander planeet as die "bakermat" van die maan. Moontlik het die materiaal, wat tydens hierdie botsing vrygesit is, 'n tyd later die maan gevorm. Hierdie "botsing-hipotese" word tans deur die grootste deel van die wetenskaplikes aanvaar.
Dit is waarskynlik dat aarde en maan gelyktydig uit dieselfde gas- en stofwolke gevorm is, aangesien 'n aantal elemente soos aluminium, kalsium, silikoon, yster, suurstof, titaan en magnesium op albei voorkom. Die verhoudings wyk egter sterk van mekaar af, en daar is opvallend weinig koolstof en yster op die maan. Die lae digtheid van die maan - slegs sestig persent dié van die aarde - word aan hierdie afwykende samestelling toegeskryf. Gesteentes, wat deur ruimtevaarders aarde toe gebring is, is volgens radioaktiewe vervalmetodes ondersoek en die ouderdomme sodoende bepaal. Die jongste gesteente is basaltiese rots uit die maria, wat sowat 3,1 miljard jare gelede ontstaan het, terwyl die oudste monsters uit die hooglandgebiede sowat 4,6 miljard jare oud is - dit is omtrent so oud soos ons aarde.
[wysig] Verkenning
Die oudste bekende afbeelding van die maan is 'n kaart wat sowat 5 000 jare gelede in Ierland ontstaan. 'n Ander geskiedkundig belangrike weergawe van die maan en ander hemelse voorwerpe is die sogenaamde hemelskyf van Nebra (Duitsland), 'n metaalplaat uit die bronstyd, wat in 1999 gevind is. Ook die steenmonument van Stonehenge in Engeland dien vermoedelik as 'n soort sterrewag, waarmee onder meer die wentelbaan van die maan bepaal kan word.
Aanvanklik is mense oortuig dat die maan se oppervlakte plat moet wees, aangesien met die blote oog slegs kleurverskille gesien kan word. In 1609 bekyk die Italiaanse astronoom Galileo Galilei met 'n selfgemaakte "optiese glas", 'n soort teleskoop, vanuit sy tuin in Padua die maan. Danksy die vergroting van sy glas neem hy as eerste mens bergagtige strukture en kraters op die oppervlakte van die maan waar. Hy begin die maan weke lank studeer en teken sketse van die maan se fases, wat grootliks ooreenkom met fotografieë van die twintigste eeu.
'n Halfeeu later, in die jaar 1665, doen Isaac Newton as 'n student van 23 jaar navorsing oor die maan en sy wentelbaan. Newton vra homself af waarom die maan nie sommer net van die aarde wegbeweeg nie en ontrafel oor die volgende twee dekades die raaiselagtige fenomeen wat hy uiteindelik met sy wette as swaartekrag beskryf.
Slegs twee jaar na die begin van die ruimtevaarte, lanseer die Sowjetunie die eerste onbemande ruimtekapsule om meer gegewens oor die maan en die moontlikheid van 'n landing op die satelliet te kry. Lunik-1 bereik 'n baan teen 'n afstand van sowat 5 000 km en ondersoek veral die baanmeganiese voorwaardes van 'n dergelike missie. 'n Nuwe era van navorsing oor die maan en sy oppervlakte begin op 14 September 1959 met die Sowjetse tuig Lunik-2, wat soos beplan naby die krater Autolycus in die gebied van die Mare Imbrium neerstort. Net drie weke later neem die kapsule Lunik-3 die eerste foto's van die maan se agterkant oor 'n afstand van sowat 60 000 km. Die Sowjetse wetenskaplikes maak gebruik van die maan se swaartekrag om Lunik-3 in sy baan te hou. Nadat etlike honderde foto's geneem is, verander hulle opnuut die posisie van die kapsule, sodat die beeldmateriaal na die aarde gesein kan word.
Net soos die Sowjetse wetenskaplikes begin ook die Amerikaners in 1961 met 'n navorsingsprogram oor die maan. Die tuig Ranger-7 neem in 1964 17 minute lank sowat 4 300 foto's, wat voorwerpe met 'n deursnee van 90 sentimeter nog duidelik sigbaar afbeeld. Die kapsules, wat later volg, lewer aanvullende beeldmateriaal.
Die kartografiese verkenningswerk deur sowel die Sowjetse en Amerikaanse kapsules, asook die Luna-Orbiter-reeks van satelliete, wat deur die VSA gelanseer word, is 'n voorvereiste vir die noukeurige navorsing oor die maan en sy struktuur. Die Nasionale Program van Ruimtevaart, wat die Amerikaanse president John F. Kennedy in die jaar 1961 afkondig, het ten doel om Amerikaanse ruimtemanne op die maan te bring. Tien jaar later, op 20 Julie 1969, is die Amerikaanse ruimtevaarders van Apollo 11 die eerste mense wat op die maan land.
Hoewel dit opspraakwekkend is, baseer die bemande landing op die maan in 'n sekere mate eerder op propagandistiese as wetenskaplike oorwegings. Nadat die Amerikaners hulle doeleinde bereik het om eerste op die maan te wees, word die Apollo-program weens 'n tekort aan fondse duidelik afgeskaal.
Die Sowjetunie gaan egter voort met die outomatiese verkenning van die maan. Die verkenningstuie van die Luna-reeks begin om maangesteente in te samel en terug na die aarde te bring. Luna-17 land op 17 November 1970 in die See van die Reën (Mare Imbrium), 'n donker oppervlakte naby die maan se noordpool, en begin sy verkennigswerk met die wêreld se eerste maankarretjie Lunochod-1. Lunochod-1 beskik oor twee televisiekamera's om panoramabeelde te neem, 'n teleskoop, wat die bronne van x-strale uit die heelal kan ondersoek, en 'n reflektor vir laserstrale, wat gesamentlik deur Sowjetse en Franse wetenskaplikes ontwikkel is.
Lunochod-1 blyk baie suksesvol te wees en werk langer as beplan is. Dit sein sowat 200 000 televisiebeelde na die aarde, doen navorsingswerk oor die hemelse bronne van straling en verken 'n groot gedeelte van die maan se oppervlakte. Die tweede half-outamatiese verkenningsvoertuig Lunochod-2 land in Januarie 1973 op die maan.
Ons sonnestelsel | |
Son | Mercurius | Venus | Aarde (Maan) | Mars | Astroïdegordel | 1 Ceres Planeet | Voorwepe in ons sonnestelsel | Astronomie |