Казімір Ягелончык
Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.

Казімір Ягелончык, Казімір-Андрэй Ягайлавіч (30 лістапада 1427 - 7 чэрвеня 1492) - вялікі князь літоўскі (1440 – 1492), кароль польскі (1447 – 1492). Нарадзіўся ў Кракаве, малодшы сын Ягайлы і Соф’і Гальшанскай. Памёр у Гародні.
Абраны вялікім князем незалежніцкай партыяй на чале з Янам Гастоўтам пасьля забойства Жігімонта Кейстутавіча ў 1440 годзе. Пры абраньні абяцаў вярнуць ВКЛ Валынь і Падольле захопленыя Польшчай, што пазьней і выканаў. У 1444 годзе вярнуў ад Польшчы ў склад ВКЛ Дарагічынскую зямлю. Пасьля сьмерці свайго старэйшага брата Ўладзіслава, караля польскага, быў запрошаны на польскую пасаду. Але Казімір доўгі час не пагаджаўся, яго не адпускалі князі і баяры ВКЛ якія не жадалі нават пэрсанальнай ўніі з Польшчай, але пасьля ўсёж такі пад уплвам маці даў згоду. У чэрвені 1447 года абраны каралём Польшчы, але прысягу даў толькі ў 1453 годзе. У 1454 Казімір ажаніўся з Альжбэтаю, дачкою памёрлага імпэратара Сьвяшчэннай Рымскай Імпэрыі Альбэрта II. У Казіміра і Альжбэты было трынаццаць дзяцей:
- Уладыслаў Ягелончык (1456 – 1516) (з 1471 кароль чэскі)
- Ядвіга Ягелонка (1457 – 1502)
- сьв. Казімір (1458 – 1484)
- Ян I Ольбрахт (1459 – 1501) (з 1492 кароль Польшчы)
- Аляксандар Ягелончык (1461 – 1506)
- Сафія Ягелонка (1464 – 1512)
- Альжбэта (1465 – 1466)
- Жыгімонт Стары (1467 – 1548)
- Фрыдэрык Ягелончык (1468 – 1503) (біскуп кракаўскі, кардынал)
- Альжбэта II (1472 – 1480)
- Ганна Ягелонка (1476 – 1503)
- Барбара Ягелонка (1478 – 1534)
- Альжбэта III (1483 – 1517)
[рэдагаваць] Унутраная палітыка
Намагаўся ўмацаваць велікакняжацкую ўладу, аднак гэтага не ўдалося, вымушаны быў пашырыць правы фэадалаў і шляхты. У 1441 годзе падушыў выступ смаленскіх гараджан, а ў 1490 - 1492 гадох выступу сялян на поўдні ВКЛ і Польшчы. У 1447 годзе выдаў так званы Казіміраў прывілей якім пашырыў правы фэадалаў ВКЛ, гарантаваў права ўласнасьці на зямлю, вольны выезд за мяжу, права судзіць залежных ад іх людзей. У прывілеі прадугледжвалася, што зямлю і дзяржаўныя пасады ў ВКЛ маглі атрымліваць толькі мясцовыя фэадалы. Пры Казіміру вырасла роля дарадчага органа — паноў-рады і ўзмацніўся яе ўплыў дзейнасьць вялікага князя. У 1457 годзе выдаў прывілей паводле яго жыхары ВКЛ маглі вольна выяджаць за мяжу, акрамя варожых краін, у тым ліку для набыцьця адукаціі. Аказваў матэрыяльную дапамогу студэнтам з дзяржаўнага скарбу. У 1468 годзе выдаў Судзебнік, першую спроба кадыфікацыі крымінальнага і працэсуальнага права ВКЛ. У 1471 годзе ліквідаваны ўдзельныя княствы. Прадстаўнікі незалежніцкай партыі незадоваленыя збліжэньнем з Польшчай ў 1480-х гадах арганізавалі змову супраць Казіміра, але змова была выкрыта. Выданьнем Няшаўскага статута Казімір пачаў час палітычнага панаваньне ў Польшчы шляхецкага стану.
[рэдагаваць] Вонкавая палітыка
Пры Казіміры васалам Польшчы стала Мазавецкае княства, была далучана ныя Асвяцімскае княства. У выніку трынаццацігадовай вайны з крыжакамі ў 1454 — 1466 гадох па Торуньскай дамове 1466 году Польшча вярнула Памор’е, атрымала Заходнюю Прусію, а Тэўтонскі ордэн трапіў у васальную залежнасьць. Казіміру давялося амаль штогод адбіваць татарскія наезды. Добра прыняў намеры ноўгародзкіх баяр на чале з Марфай Барэцкай далучыць Ноўгарад да ВКЛ, але Іван III пасьля доўгай аблогі захапіў Ноўгарад і жорстка расправіўся з баярамі.
Папярэднік: Жыгімонт Кейстутавіч |
Вялікі князь літоўскі 1440-1492 |
Наступнік: Аляксандар Ягелончык |
Папярэднік: Уладыслаў III |
Кароль польскі 1447–1492 |
Наступнік: Ян I Ольбрахт |