Расейскія беларусы

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.

Беларусы Расеі - буйная этнічная група ў Расейскай Фэдэрацыі. У перапісе 2002 году сваё беларускае этнічнае паходжаньне пазначылі 808 тысячаў грамадзянаў Расеі [1].

Асноўная частка беларусаў Расеі - мігранты і нашчадкі мігрантаў зь Беларусі. Найбольшыя беларускія групы пражываюць у Маскве і Маскоўскай вобласьці, Санкт-Пецярбургу і вобласьці, Караляўцы, Карэліі. Буйныя беларускія паселішчы існуюць у Сыбіры.

Таксама ў складзе Расеі ёсьць рэгіёны, традыцыйна заселеныя беларусамі, самы значны зь якіх - Смаленшчына. Сярод беларусаў Расеі пераважаюць гарадзкія жыхары.

Зьмест

[рэдагаваць] Геаграфічнае расьсяленьне

[рэдагаваць] Былыя этнічныя беларускія тэрыторыі ў складзе Расеі

Малая частка беларусаў Расеі - аўтахтонныя жыхары, насельніцтва памежных зь Беларусяй Смаленшчыны, Браншчыны, Пскоўшчыны.

Азначаныя тэрыторыі былі заселеныя племем крывічаў, якое сталася галоўнай асновай будучага беларускага этнасу. Доўгі час яны ўваходзілі ў склад Полацкага княства, потым Вялікага княства Літоўскага і Рэчы Паспалітай.

Паводле дэмаграфічных дадзеных, яшчэ ў пачатку 20 стагодзьдзя тэрыторыі сёньняшніх Смаленскай, значнай часткі Бранскай, частак Пскоўскай, Калускай і Арлоўскіх абласьцей былі заселеныя беларусамі.

У 1918 годзе гэтыя тэрыторыі былі абвешчаныя часткай Беларускай народнай рэспублікі. У 1919 годзе ў Смаленску была абвешчаная Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка Беларусь у межах, што прыкладна адпавядалі межам БНР. Рэальна гэтыя тэрыторыі так і ня сталіся часткай ССРБ-БССР, хаця аб гэтым ішла размова.

У другой палове 1920-х гадоў беларусы на тэрыторыі РСФСР атрымалі магчымасьць для разьвіцьця ўласнай культуры і мовы. У беларускіх этнічных рэгіёнах пачала пашырацца сетка беларускіх школаў. Працэсы нацыянальнага адраджэньня былі гвалтоўна прыпыненыя сталінскімі рэпрэсіямі 1930-х гадоў. Ад таго часу беларускія рэгіёны ў складзе Расеі пачалі інтэнсіўна русыфікавацца, у выніку чаго беларуская самасьвядомасьць жыхароў да сёньняшняга дню амаль не захавалася.


[рэдагаваць] Масква

Пераважна перасяленьне ліцьвінаў у Масковію пачалося ў 16-17 стагодзьдзях. У дакумэнтах яны таксама пазначаліся як "ліцьвіны-беларусцы", а пасьля вуніі 1569 г. як "палякі", "польскія людзі". Перасяленьне часьцей адбывалася гвалтоўным чынам, у выніку палону.

Адным з кампактных паселішчаў беларусаў на тэрыторыі Масквы была Мяшчанская слабада, сама назва якога пайшла ад старабеларускага "места" - горад. Жыхары Мяшчанскае слабады часта служылі пры дыпляматычных прадстаўніцтвах, займаліся фінансавымі апэрацыямі, у прыватнасьці закупкаю ў Эўропе талераў для маскоўскай казны. Таксама многія беларусы Масквы займаліся гандлям, рамёствамі. Сярод іх былі лекары, мастакі, мехаўшчыкі, якія займаліся гандлем сабалінымі мяхамі з Рэчай Паспалітай. Мяшчанская слабада была самакіраванай адзінкай, мела ўласную школу і царкву.

У час Расейскай імпэрыі і СССР Масква як эканамічны, навуковы цэнтар краіны натуральным чынам прыцягвала кадры ў тым ліку і зь Беларусі, якая была далучаная да Расеі, а потым СССР. Так, міністрам замежных справаў СССР у найбольш жорсткі час Халоднай вайны быў беларус Андрэй Грамыка.

Сёньня Масква найбольш актыўна сярод гарадоў замежжа прыцягвае кадры зь Беларусі на пастаянную ці часовую працу. Штогод на навучаньне ў маскоўскія ўнівэрсытэты паступаюць сотні студэнтаў зь Беларусі.

[рэдагаваць] Санкт-Пецярбург

Пасьля далучэньня Беларусі да Расейскай імпэрыі пачалася міграцыя беларусаў у Расею і ў тым ліку ў тагачасную сталіцу імпэрыі - Санкт-Пецярбург. У Пецярбург на заробкі ехала вялікая колькасьць сялянаў з паўночных і ўсходніх рэгіёнаў Беларусі.

Паводле статыстыкі, за пэрыяд з 1869 па 1910 г. колькасьць беларусаў у Санкт-Пецярбургу вырасла ў 23 разы да 70 тыс. чалавекаў. Да канцу азначанага пэрыяду беларусы сталіся другой па шматлікасьці этнічнай групай у горадзе, пасьля расейцаў.

У другой палове 19 стагодзьдзя ў Санкт-Пецярбургу зьявіліся некалькі беларускіх аб'яднаньняў інтэлігенцыі, студэнцтва. У 1868 г. зьявілася асьветніцкая арганізацыя "Крывіцкі вазок". У 1880-я гг. зьявілася першая палітычная арганізацыя беларускай народніцкай інтэлігенцыі "Гоман". У 1906-1912 гг. у Пэтэрбургу існавала беларускае выдавецтва. Пецярбурскімі навукоўцамі-беларусамі былі праведзеныя многія важныя этнаграфічныя дасьледваньні.

У 1907 зьявіўся гурток па вывучэньню Гарадзенскай губэрні, які яднаў беларускае студэнцтва Санкт-пецярбурскага ўнівэрсытэту. У 1912 г. быў створаны Беларускі навукова-літаратурны студэнцкі гурток.

Дзейнасьць аб'яднаньняў беларускай дыяспары ў Ленінградзе працягвалася і пасьля рэвалюцыі, да рэпрэсій 1930-х гадоў.

Падчас "Перестройки" беларускае грамадзкае жыцьцё ў Ленінградзе зноў актывізавалася, зьявіліся некалькі новых беларускіх арганізацый. Сёньня Санкт-Пецярбург, хаця і ў меншай ступені, чым Масква, таксама прыцягвае шмат беларускіх студэнтаў і рабочых.


[рэдагаваць] Сыбір

Сыбір была мейсцам масавае міграцыі беларусаў у 19 стагодзьдзі. Спачатку расейскімі ўладамі былі прымусова сасланыя удзельнікі паўстаньняў 1830–1831 гг. і 1863–1864 гг.

У 18851914 гг. у Сыбір перасяліліся 550 тыс. беларусаў. Існавалі цэлыя беларускія паселішчы.

Пасьля Кастрычніцкай рэвалюцыі паток перасяленцаў зь Беларусі ў Сыбір працягваўся. Савецкая ўлада спрабавала надаць перасяленьню беларусаў арганізаваны характар і спрыяла дасьледваньням гісторыі, побыту беларусаў Сыбіру. У 1929 Акадэмія навук Беларусі арганізавала экспэдыцыю ў Сыбір. Паводле перапісу 1926 г. 371.840 жыхароў Сыбіры пазначылі сваё беларускае паходжаньне.

У другой палове 1920-х гадоў беларусы на тэрыторыі РСФСР атрымалі магчымасьць для разьвіцьця сваёй культуры і мовы. У Сыбіры пачалі стварацца беларускія школы. У 1930-я гг., у пачатку 1940-х у Сыбір былі дэпартаваныя многія раскулачаныя беларускія сяляне і іншыя рэпрэсаваныя.

Напрыканцы 1980-х гадоў нацыянальнае абуджэньне закранула і беларускую Сыбір. У Іркуцку было ўтворанае Таварыства беларускай культуры імя Яна Чэрскага - на сёньняшні дзень самая буйная і актыўная арганізацыя беларускай дыяспары ў Расеі.


[рэдагаваць] Іншыя рэгіёны

У 18 стагодзьдзі беларусы стала жылі ў некаторых губэрнях эўрапейскай часткі Расеі. Беларускія паселішчы існавалі ў Курскай і Пензенскай губэрні, на Ўрале.

Пасьля касаваньня прыгоннага права, у другой палове 19 стагодзьдзя міграцыі зь Беларусі набылі масавы характар. Асноўнымі накірункамі былі Паволжжа, Каўказ, Цэнтральная Азія і Сыбір.

З другой палову 1940-х да пачатку 1960-х гадоў многія беларусы перасяляліся ў Карэлію, Архагельскую вобласьць, Комі, Каралявец і іншыя рэгіёны у парадку арганізацыйнага набору.


[рэдагаваць] Беларускія тэрытарыяльныя адзінкі ў складзе Расеі

Беларусы Расеі - другая па колькасьці этнічная група (пасьля ўкраінцаў), якая ня мае тэрытарыяльнай нацыянальнай аўтаноміі ў складзе Расейскай Фэдэрацыі.

Нацыянальна-культурнае разьвіцьцё беларусаў Расеі ішло паралельна з стварэньнем на тэрыторыі РСФСР беларускіх аўтаномій на ўзроўне сельскіх саветаў. У 19241926 гг. у Сыбіры быў утвораны 71 беларускі сельсавет. У 1926 г. у Дальнеўсходнім краю існавала 26 беларускіх сельсаветаў. На Ўрале на 1 кастрычніка 1928 г. іх было 11. Разам з гэтым рабіліся спробы арганізацыі беларускіх нацыянальных раёнаў. У першай палове 1930-х гадоў у складзе тагачаснай Уральскай вобласьці існаваў Таборынскі нацыянальны беларускі раён. Разглядалася пытаньне аб стварэньні беларускага раёна на тэрыторыі Омскай вобласьці.

У сярэдзіне 1930-х гадоў праектам стварэньня беларускіх аўтаномій быў пакладзены канец.


[рэдагаваць] Сучаснасьць

Колькасьць беларусаў у Расеі

Год Насельніцтва
1959 844.000
1970 964.700
1989 1.206.000
2002 807.970

З-за культурнай блізкасьці да расейцаў і слаба выражанай нацыянальнай самасьвядомасьці беларусы ў большай ступені, чым іншыя нацыянальныя меншасьці ў Расеі, падвержаныя асыміляцыі. Ня гледзячы на сталы прыток мігрантаў зь Беларусі цягам апошніх стагодзьдзяў, у асноўным людзі ў другім-трэцім пакаленьні часьцей за ўсё губляюць сваю беларускую ідэнтычнасьць.

У апошні час працягваецца працэс стварэньня беларускіх арганізацый у розных рэгіёнах Расеі.

У 2003 г. была заснаваная рэгіянальнае нацыянальна-культурная аўтаномія "Беларусы Югры" ў Сургуце.

Найбольш шматлікая і актыўная арганізацыя беларускай дыяспары ў Расеі - Таварыства беларускай културы імя Яна Чэрскага ў Іркуцку. Арганізацыя яднае нашчадкаў беларускіх перасяленцаў у Сыбір у 19 стагодзьдзі, мае некалькі адзьдзяленьняў па Іркуцкай вобласьці, выдае газэту "Маланка".

У Маскве дзейнічае Таварыства беларускай культуры імя Францішка Скарыны, існуе нефармальны беларускі моладзевы асяродак. У Башкартастане дзейнічае рэспубліканскі беларускі нацыянальна-культурны цэнтар "Сябры", заснаваны ў 1996 г. У Калінінградзе існуе беларускае культурнае таварыства "Каралявец".

У апошняе дзесяцігодзьдзе вызначыўся пэўны падзел арганізацый беларускай дыяспары ў іх адносінах да рэжыму Аляксандра Лукашэнкі. Больш старыя арганізацыі, што стаяць на нацыянальна-адраджэнскіх пазыцыях, падтрымліваюць беларускую апазыцыю. Іншыя, больш новыя арганізацыі, напрыклад Фэдэральная нацыянальна-культурная аўтаномія "Беларусы Расеі", падтрымліваюць кантакты зь беларускай амбасадай і займаюць ляяльную рэжыму пазыцыю.

Акрамя расейцаў беларускага паходжаньня, сёньня на тэрыторыі РФ працуюць 400 тысячаў грамадзянаў Беларусі (супраць 100 тысяч расейцаў, што працуюць у Беларусі)[2].


[рэдагаваць] Выбітныя прадстаўнікі беларусаў Расеі

  • Фёдар Дастаеўскі, славуты пісьменьнік, нашчадак палескай шляхты
  • Міхаіл Глінка, кампазытар, аўтар першага гімну дэмакратычнай Расеі, з смаленскай шляхты
  • Дзьмітры Шастаковіч, кампазытар, нашчадак удзельніка нацыянальна-вызваленчага паўстаньня 1863-64 г.
  • Некаторыя дваранскія фаміліі - Трубецкія, Бельскія і іншыя - паходзілі ад зьбеглай у Масковію апальнай беларускай шляхты

[рэдагаваць] Зьнешнія спасылкі

На іншых мовах