Шкоты
Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.
Шкоты, Шоты — у беларускіх і польскіх крыніцах XVI – XVII стагоддзяў назва шатландскіх імігрантаў, аселых у Рэчы Паспалітай.
Яшчэ ў 1503 годзе Петркоўскі сейм разглядаў праект пасялення шатландскіх каланістаў у літоўскіх замках на Дняпры, спустошаных пад час вайны Маскоўскай дзяржавы з Вялікім Княствам Літоўскім 1500 – 1503 гадоў. Пазней шатландцы з'яўляюцца ў ВКЛ і як наёмнікі ў войску, і як мірныя дробныя гандляры. У апошняй якасці з 1563 году сеймавыя канстытуцыі згадваюць іх як сур'ёзных канкурэнтаў мясцоваму купецтву і абкладваюць дадатковымі падаткамі. Нягледзячы на скаргі і пераслед, шкоты хутка амаль манапалізавалі гандаль цэлымі катэгорыямі тавараў, вядомымі як “речи шкоцкие”: ручнікі і рукавіцы, пацеркі і бялілы, венікі і нажы, грабяні і ніткі, іголкі, напарсткі і панчохі і г.д. Пасяленне шкотаў у Рэчы Паспалітай набыло такія размах і вядомасць, што англійскі драматург Джон Уэбстэр пісаў у п'есе “Белы д'ябал” (1610) пра “сорак тысяч шатландскіх гандляроў у Польшчы”. У 1583 годзе пад час паломніцтва ў Палесціну Мікалай Крыштоф Радзівіл Сіротка пісаў пра ўбачаных ім у Сірыі вулічных гандляроў-друзаў, што яны “як нашы шкоты у корабах розныя дробныя рэчы для продажу носяць па вуліцах”. Адным з найбольш вядомых прафесараў філасофіі віленскага ўніверсітэта ў XVI стагоддзі (1570 – 1575) быў вядомы езуіт з Шатландыі Джон Хэй (1546 – 1607). Медны шатландскі пені з 1640-х стаў першым прадстаўніком меднага манетнага абарачэння на тэрыторыі Беларусі.
З'яўляючыся кальвіністамі па веравызнанні, шкоты пераважна сяліліся ў гарадах і мястэчках, якія належалі літоўскім магнатам-кальвіністам. Асабліва вялікія калоніі шкотаў у XVII стагоддзі існавалі ў рэзідэнцыях кальвінісцкай галіны Радзівілаў — Слуцку і Кейданах. Паводле ўспамінаў шкота П. Гордана, Януш Радзівіл і яго сын Багуслаў “мелі кампанію цалкам ці пераважна з шатландцаў”. Некаторыя з іх пры фундатарстве Радзівілаў займаліся навукай і мастацтвам; напрыклад, Дж. Джонстан выдаў у 1665 годзе ў Амстэрдаме кнігу Thaumatographia Naturalis, прысвечаную Янушу і Багуславу Радзівілам.
У войнах Рэчы Паспалітай з Расіяй шкоты ўдзельнічалі як наёмнікі з абодвух бакоў, часам па некалькі разоў пераходзячы да праціўніка. Вялікая колькасць шкотаў з войска шведскага генерала Горна трапіла ў палон да літоўскага рэферэндара Аляксандра Гасеўскага пры заняцці ім крэпасці Белай на Смаленшчыне ў 1610 годзе. Пры асадзе Смаленска ў 1634 годзе пад камандай апошняга знаходзілася шатландская драгунская харугва (200 чалавек).
Паступова шкоты асіміляваліся мясцовым насельніцтвам, прымалі традыцыйныя беларускія імёны і прозвішчы. Так, у рэестры пінскіх купцоў (1620-я) пералічаныя 4 шкота: “Томило Олешкович; Петр Шимкович; Олешко Охремович; Луцъя Литвинович”.
- Крыніца: Алесь Белы, «Энцыклапедыя гісторыі Беларусі»
[рэдагаваць] Знешнія спасылкі
[рэдагаваць] Літаратура
- Steuart A.F. Scottish influence in Russian History. Glasgow, 1913.
- Idem. Papers relating to the Scots in Poland. 1576—1793. Edinburgh, 1915.
- Zins H. Polska w oczach anglikow. Warszawa, 1974.
- Рябцевич В.Н. О чем рассказывают монеты. Мн., 1977.