Леў Троцкі
Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.
Тро́цкі, Леў Даві́давіч (сапраўднае імя Бранштэйн, Лейба Давідавіч) (па-расейску: Лев Давидович Троцкий (Лейба Давидович Бронштейн)) (7 лістапада 1879 – 21 жніўня 1940) — расейскі рэвалюцыянэр, адзін з галоўных тэарэтыкаў расейскага сацыялізму і актыўны ўдзельнік Кастрычніцкай рэвалюцыі, народны камісар замежных спраў СССР, адзін з найбліжэйшых паплечнікаў Уладзіміра Леніна і лідэр антысталінскай апазыцыі ў камуністычнай партыі ў 1920-я гады.
Зьмест |
[рэдагаваць] Біяграфія
[рэдагаваць] Дзяцінства й маладосьць
Леў Бранштэйн нарадзіўся 7 лістапада 1879 года ў сяле Янаўка, на Ўкраіне, у сям'і Давыда і Ганны Бранштэйн. Яго бацька меў уласную гаспадарку, а маці паходзіла з сям’і габрэйскіх інтэлігентаў. Ва ўзросьце васьмі гадоў Леў паехаў вучыцца ў Адэсу, дзе жыла сям'я пляменьніка яго маці. У 1896 годзе Леў Бранштэйн апынуўся ў Мікалаеве. Там ён зьбіраўся працягнуць сваю адукацыю, аднак менавіта там ён пазнаёміўся з расейскімі сацыялістамі, стаў наведваць іх таемныя зборы, вывучаць марксізм. Пасьля недоўгачасовай вучобы ў Адэскім унівэрсытэце Леў вярнуўся ў Мікалаеў з намерам працаваць у падпольных сацыялістычных арганізацыях.
[рэдагаваць] Да 1917 года
У 1898 годзе Леў Бранштэйн быў упершыню арыштаваны за рэвалюцыйную дзейнасьць і правёў наступныя чатыры з паловай гады ў турме, а затым на пасяленьні ў Сыбіры. У 1902 годзе Троцкі ўцёк з высылкі па падробленым пашпарце на імя Троцкага, якое і стала ягоным рэвалюцыйным псэўданімам. З Сыбіры ён накіраваўся ў Лёндан, дзе далучыўся да расейскіх сацыял-дэмакратаў, пазнаёміўся з Уладзімірам Ульянавым (Леніным) і пачаў працаваць у газэце «Іскра» («Искра»).
У ліпені 1903 года ў Брусэлі і Лёндане праходзіў вядомы другі зьезд РСДРП (Расейская сацыял-дэмакратычная рабочая партыя), на якім адбыўся раскол на бальшавікоў на чале зь Леніным і меншавікоў. Троцкі падтрымаў апошніх.
Падчас рэвалюцыі 1905 года Троцкі вярнуўся ў Расейскую імпэрыю, дзе прымаў непасрэдны ўдзел у працы савета працоўных дэпутатаў у Пецярбургу, у арганізацыі страйкаў і стачак. У 1906 годзе яго зноўку арыштавалі. У зьняволеньні Леў Троцкі напісаў адну са сваіх самых вядомых прац — «Падрахункі і пэрспэктывы» («Подсчеты и перспективы»), у якой разьвіў тэорыю пэрманэнтнай рэвалюцыі, якая павінна прыняць маштабы сусьветнага працоўнага руху. У 1907 годзе Леў Троцкі зноўку пасьпяхова ўцёк зь Сыбіры, на гэты раз у Вену. З пачаткам Першай Сусьветнай вайны Троцкі актывізаваў сваю рэвалюцыйную актыўнасьць, далучыўшыся да сацыялістаў. Першыя гады вайны Троцкі правёў у Швайцарыі, а затым у Парыжы. Аднак з-за антываеннай агітацыі яго выслалі з Францыі і пазбавілі права ўезду ў Гішпанію. Троцкі адбыў у Нью-Ёрк, дзе ў студзені 1917 года пазнаёміўся з Мікалаем Бухарыным, адным зь вядомых бальшавіцкіх тэарэтыкаў. У ЗША Троцкі займаўся выдавецтвам газэты «Новы Сьвет» («Новый Мир»).
[рэдагаваць] 1917 – 1918 гады
Лютаўская рэвалюцыя ў Расеі была ўспрынятая Львом Троцкім як доўгачаканы пачатак пэрманэнтнай рэвалюцыі, пачатак «сусьветнага рэвалюцыйнага пажару». Ён прыехаў у Петраград у сярэдзіне траўня 1917 года і ўзначаліў кіраўніцтва левымі меншавікамі. Але за ўдзел у ліпеньскіх дэманстрацыях яго зноў арыштавалі. У жніўні, усё яшчэ знаходзячыся ў турме, Троцкі быў афіцыйна прыняты ў шэрагі бальшавікоў, больш за тое, ён адразу ж увайшоў у склад Цэнтральнага Камітэта РСДРП(б). Пасьля вызваленьня са зьняволеньня Троцкі быў абраны старшынёй Петрасавета рабочых і салдацкіх дэпутатаў.
Пасьля захопу ўлады бальшавікамі ў Петраградзе і адкрыцьця II Зьезду Саветаў 25 кастрычніка 1917 года Троцкі быў прызначаны старшынёй Вайсковага Рэвалюцыйнага Камітэта. У гэтай якасьці ён кіраваў падаўленьнем мецяжу Керанскага, які ў сярэдзіне лістапада 1917 года распачаў спробу вяртаньня ўлады. У гэты жа час Леў Троцкі быў абраны наркамам замежных спраў. Яго першай і асноўнай задачай было любым коштам усталяваць сэпаратны мір зь Нямеччынай. У студзені 1918 года паміж Савецкай Расеяй і Нямеччынай было складзенае замірэньне. Пачаліся мірныя перамовы і ўжо 3 сакавіка 1918 года ў Брэст-Літоўску была падпісаная мірная дамова, вельмі не выгодная Расеі. Справа ў тым, што па ім Расея губляла каля 3/4 сваёй эўрапейскай тэрыторыі, на якой знаходзіліся асноўныя вытворчы рэсурсы. Беларусь паводле гэтай дамовы была незаконна (на перамовах адсутнічала беларуская дэлегацыя) разьдзеленая на дзьве часткі.
[рэдагаваць] Стварэньне Чырвонай Арміі
Пасьля падпісаньня міру Троцкі сыйшоў з пасады наркама замежных спраў, перадаўшы пост Георгію Чычэрыну, а сам узначаліў ваенны камітэт. Зараз перад ім стаяла не меней складаная задача — фармаваньне Чырвонай Арміі. У аснову канцэпцыі Троцкага па стварэньні войска быў пакладзены наступны прынцып: Чырвоная Армія можа быць нешматлікай, але цьвёрда дысцыплінаванай, прафэсійнай, выдатна навучанай і цалкам узброенай. Ён адмовіўся ад ідэі дэмакратызацыі войска, аддаючы перавагу найму былых царскіх афіцэраў, а не былых сялян або працоўных. Менавіта за гэта яго рэзка крытыкавалі. Сярод галоўных праціўнікаў пазыцыі Троцкага быў Іосіф Сталін (Джугашвілі), які прэзэнтаваў ультра-левае крыло партыйных функцыянэраў. Трэба адзначыць, што супрацьстаяньне Троцкага і Сталіна пачалося з часу абароны Царыцына, калі Сталін быў адхілены Троцкім ад кіраўніцтва гарадзкім гарнізонам. Дзякуючы гэтаму, шмат у чым, горад быў утрыманы чырвонымі. Аднак таемная варожасьць двух палітыкаў з таго моманту стала нарастаць, пэрыядычна выліваючыся ў канфлікты.
[рэдагаваць] У вяршынях улады
За гады Грамадзянскай вайны і ваеннага камунізму Троцкі ўпэўнена займаў другое пасьля Леніна месца ў партыі. Ён быў адным зь пяці чальцоў Палітбюро ў момант яго стварэньня ў 1919 годзе. Маючы досыць добрую адукацыю і выдатны досьвед кіраваньня, Троцкі не баяўся спрачацца з Леніным, адкрыта выказваць свой пункт гледжаньня. Менавіта ён стаяў у вытоках стварэньня Камінтэрна ў 1919 годзе, быў аўтарам яго першага Маніфэста. Пасьля завяршэньня асноўных бітваў Грамадзянскай вайны ў 1920 годзе Троцкі, захоўваючы пасаду старшыні ваеннага камітэта, зьвярнуў свой позірк на пабудову савецкай эканомікі. Менавіта ён быў адным з першых, хто прапанаваў часовы адыход ад палітыкі ваеннага камунізму, увод НЭПа. Аднак яго падвергнулі жорсткай крытыцы.
Першы крызыс сыстэмы выліўся ў 1921 годзе пасьля антыбальшавіцкага паўстаньня матросаў Кранштата, жорсткае падаўленьне якога ўзначаліў Троцкі. Менавіта тады сталі зьяўляцца нясьмелыя заявы аб тым, што неабходны часовы адыход ад ідэй камунізму ў карысьць частковай лібэралізацыі рынку. Тады і ўспомнілі аб прапанове Троцкага. Ленін быў зь ім згодны. Аднак такое адзінства меркаваньняў не выратавала Льва Троцкага ад частковага палітычнага фіяска на Х зьезьдзе партыі ў 1921 годзе.
[рэдагаваць] Страта пазыцый
У траўні 1922 года ў Леніна адбылося першае кровазьліцьцё ў мозг. Гэтая падзея вывела на першы плян пытаньне аб палітычным правапераемстве ў партыі. Улічваючы папулярнасьць і заслугі Троцкага, ён лічыўся асноўным кандыдатам. Аднак апроч яго на гэтае месца прэтэндавалі многія, сярод іх найболей актыўнымі апынуліся Грыгорый Зіноўеў, Леў Каменеў і Іосіф Сталін.
У сьнежні 1922 года здароўе Леніна зьлёгку палепшылася, і ён быў у стане прадыктаваць сваё «Палітычнае завяшчаньне», у якім даў характарыстыку кожнаму чальцу Палітбюро. У ім Троцкі зваўся чалавекам «выключных здольнасьцяў», аднак ён адзначаў яго падвышаную самаўпэўненасьць, эгаістычнасьць і схільнасьць «захапляцца» адміністрацыйным бокам справы. У той жа час характарыстыка Сталіна не пакідала апошняму надзей на атрыманьне ўлады. Перад другім ударам Ленін запрасіў Троцкага да сябе, каб скласьці плян яго барацьбы са Сталінам. Справа ў тым, што Ленін выдатна разумеў небясьпеку вылучэньня Сталіна, які займаў вельмі фармальную ў тыя гады пасаду генэральнага сакратара партыі. Аднак Троцкі вырашыў не разьвіваць асобай актыўнасьці, ускладаючы вызначаныя надзеі на хаўрус зь Зіноўевым. А Сталін не губляў часу для нарошчваньня палітычнай вагі.
[рэдагаваць] У апазыцыі
У красавіку 1923 года адбыўся XII зьезд партыі. У кастрычніку Троцкі адважыўся на адкрыты выступ супраць партыйнай апазыцыі, вінавацячы яе (а менавіта Сталіна) у парушэньні дэмакратычных прынцыпаў і адыходзе ад палітыкі НЭПа. Свае погляды ён выказаў у адкрытым лісьце, пасьля якога Сталін стаў вінаваціць Троцкага ў апартунізме. У гэты час Леў Троцкі захварэў, таму не меў магчымасьці асабіста адбіць удар. На 13-й партканфэрэнцыі ў студзені 1924 года Троцкага ўжо вінавацілі ў спагадзе меншавікам і фракцыйнай барацьбе. Праз тыдзень памёр Ленін, што ўзмацніла ізаляцыю Троцкага. Справа ў тым, што ў гэты час ён знаходзіўся на лячэньні на Чорным моры. Яму запозна паведамілі аб сьмерці Леніна, таму ён не пасьпеў на яго пахаваньне. Гэта стала пачаткам яго палітычнага краху.
У траўні 1924 года адбыўся XIII зьезд партыі, на якім нападкі на Троцкага працягнуліся. У адказ на гэта Троцкі апублікаваў артыкул «Урокі Кастрычніка» («Уроки Октября»), у якой нагадаў аб здрадзе Зіноўева і Каменева ўвосень 1917 года, калі тыя паведамілі ў прэсе аб плянах бальшавікоў, таксама зьвязваючы з імі правал нямецкага камуністычнага паўстаньня 1923 года, ініцыяванага Саветамі. Партыйны функцыянэры адрэагавалі на гэты артыкул новай хваляй крытыкі, проціпастаўленьнем трацкізму ленінізму, прыніжэньнем ролі Троцкага ў Рэвалюцыі 1917 года і ў аб'яўленьні тэорыі пэрманэнтнай рэвалюцыі «меншавіцкай ерасьсю». У 1925 годзе Троцкага пазбавілі пасады старшыні ваеннага камісарыята.
У 1926 годзе Троцкі вырашыў стварыць аб'яднаную апазыцыю разам са сваімі былымі палітычнымі апанэнтамі, Зіноўевым і Каменевым, якія зараз пачалі барацьбу са Сталінам. Акцэнт у сваіх выступах яны рабілі на тэме дэмакратычных прынцыпаў партыі, эканамічным плянаваньні, асуджэньні лідэрскіх замашак Сталіна і яго тэорыі пабудовы сацыялізму ў асобна ўзятай краіне як перашкода сусьветнай рэвалюцыі, ад якой Троцкі так і не адмовіўся.
[рэдагаваць] Высылка за мяжу
Тым не менш, у кастрычніку 1926 года Леў Троцкі быў выведзены з Палітбюро, праз год — з Цэнтральнага камітэта партыі, а пасьля дэманстрацыі ў гонар 10-годдзя Рэвалюцыі яго выключылі з партыі. У 1928 годзе Леў Троцкі і яго прыхільнікі былі сасланыя ў Сярэднюю Азію, у Алма-Ату, а ў 1929 годзе яго выслалі з СССР.
Ён пасяліўся спачатку ў Турцыі, а затым на востраве Прынкіпо, дзе заняўся літаратурнай дзейнасьцю: завяршыў сваю аўтабіяграфію і напісаў кнігу аб Кастрычніцкай Рэвалюцыі. У 1933 годзе Троцкаму была дадзеная француская віза. Ён не пакідаў надзеі рэфармаваньня рэвалюцыйнага Інтэрнацыяналу, аднак прыход Гітлера да ўлады ў Нямеччыне пахаваў гэтыя пляны. Праўда, ён заклікаў сваіх прыхільнікаў ствараць уласныя рэвалюцыйныя аб'яднаньні, якія ў будучыні злучацца ў IV Інтэрнацыянал. У 1935 годзе Троцкі апынуўся ў Нарвэгіі, адкуль быў змушаны паехаць у Мэксыку, дзе ён пасяліўся ў мястэчку Каякан. У гэты час на радзіме яго таўравалі як здрадніка, які працаваў на розныя замежныя выведкі.
[рэдагаваць] Замах і забойства
Першы замах на Троцкага быў няўдалы. Аднак другі, 20 жніўня 1940 года, выкананы Рамонам Мэркадэрам, быў удалы. Гэты гішпанскі камуніст, завербаваны савецкай выведкай, быў частым госьцем у хаце Троцкага. 20 жніўня ён ударыў яго ледарубам, і на наступны дзень, 21 жніўня, Леў Троцкі сканаў у сваёй хаце.
[рэдагаваць] Спасылкі
- Біяграфія Троцкага (па-расейску)
- Біяграфія Троцкага (па-расейску)
- Работы Л. Троцкага (па-расейску)