Ігнат Крачкоўскі

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.



Крачкоўскі Ігнат (1883-1951), беларус - расейскі арабіст і этыёпіст, ўсходазнаўца.

Сын беларускага этнографа і гісторыка (з лягеру "заходнярусаў"), Юльяна Крачкоўскага. Малым разам з бацькамі пэўны час жыў у Туркестане. Скончыў Віленскую 1-ю гімназію, вучыўся ў Пецярбурскім унівэрсітэце. Некалькі гадоў правёў у падарожжах па арабскіх землях (Палестына, Лібан, Сырыя, Эгіпэт). Запачаткаваў навуковы досьлед сучаснай арабскай літаратуры, зрабіў значны ўнёсак у вывучэньне клясычнай арабскай літаратуры, эпіграфікі, паэтыкі, метрыкі ды інш.

Крачкоўскі зьяўляецца прадстаўніком пляяды навукоўцаў Расейскай імпэрыі, якія зрабілі ўсходазнаўства аднэй з нешматлікіх галінаў расейскай гуманітарнай навукі, што дасягнулі сусьветнага ўзроўню па глыбіні й якасьці досьледу.

Сярод такіх гуманітарыяў, акрамя Крачкоўскага, былі іншыя ўраджэнцы Беларусі: бізантыніст Ул. Беняшэвіч, славіст Я. Карскі, эгіптоляг і дасьледчык хрысьціянскага Ўсходу Б. Тураеў.

Яны не прысьвяцілі сваю працу Беларусі, за выняткам Карскага, але прыклад Крачкоўскага паказвае, што ў сваёй дзейнасьці яны закраналі пэўныя аспэкты беларусаведы.

І. Крачкоўскі цікавіўся, як відаць зь ягоных працаў і карэспандэнцыі, беларускімі справамі. Ня выключана, што ён меў больш шчыльныя кантакты з беларускімі арганізацыямі ў дасавецкія часы. Крачкоўскі (у цытаце ніжэй) ускосна ўзгадвае пра небяcьпеку для ангажаваных у беларускія справы; дарэчы, ён быў на паўгады арыштаваны Саветамі ў 1921-1922 гг. як "кіраўнік фінскай шпіёнскай арганізацыі". Пра дачыненьні яго да беларускасьці можна было-б даведацца зь ягонага архіву і бібліятэкі, што цяпер захоўваюцца ў Пецярбурскім Дзяржунівэрсітэце. Вось словы з кнігі І. Крачкоўскага “Над арабскімі рукапісамі”, датычныя Беларусі:

“[Старэйшы бібліятэкар пецярбурскай унівэрсітэцкай бібліятэкі Браніслаў Ігнатавіч] Эпімах-Шыпіла <…> маленькі, таўсьценькі, увесь нейкі круглы, з акуратна пастрыжанымі пад бобрык валасамі, быў заўсёды чыста апрануты, з прэтэнзіяй на элеганцкасьць, якую часам маюць старыя кавалеры. Пра яго я чуў яшчэ гімназістам, калі ён зрэдку прыяжджаў працаваць ў Вільню--у Публічную бібліятэку і Архіў, пераважна па гісторыі Заходняга краю. Першую частку ягонага прозьвішча “Эпімах” я ўважаў тады за імя і шмат дзівіўся гэткаму спалучэньню. Усе студэнты, што жадалі займацца ва ўнівэрсітэцкай бібліятэцы, перш за ўсё траплялі да яго: ён сядзеў за сталом ля самага ўваходу, і сярод ягоных абавязкаў было выпісваць асабістыя карткі на права атрыманьня кніг. Мы заўсёды ніякавелі ад павольнасьці й акуратнасьці, зь якой ён гэта рабіў, праўда, з непаўторным каліграфічным майстэрствам, асабліва ў мудрагелістых росчырках ўласнага подпісу. Зьяўляючыся па адукацыі вельмі грунтоўным філёлягам-клясыкам, ён выкладаў на лаціне грэцкую мову ў Рымска-каталіцкай духоўнай акадэміі.

Потым я даведаўся, што ён лічыўся знаўцам у іншых, часам не зусім звычайных галінах, ведучы заняткі, між іншага, ці не па гісторыі царкоўных вопратак. З адным бокам ягонай дзейнасьці я пазнаёміўся даволі блізка, хоць ён імкнуўся па магчымасьці не распаўсюджвацца аб ім. І па зусім зразумелых для таго часу прычынах: ён быў выбітным дзеячам беларускага літаратурнага адраджэньня. Выдатна ведаючы беларускую мову, і ў жывой гутарцы, і ў старых помніках, ён сам мала выступаў у друку, але ўсяляк падтрымліваў беларускае выдавецтва і трапляўшых у Пецярбург беларусаў. Знакаміты ў далейшым паэт Янка Купала ў гады вучобы часта праводзіў ночы на куфэрку ў вітальні ягонай маленькай кватэры. Не адзін Янка Купала быў шмат чым абавязаны мала каму вядомаму з гэтага боку бібліятэкару Унівэрсітэту. Гэткім-жа энтузіястам беларускага руху быў ягоны брат, ці то акцызны, ці то кантрольны чыноўнік; разам яны рабілі аматарскія спэктаклі на беларускай мове, што для пачатку ХХ стагоддзя было вялікай і сьмелай навіной. Лёс не ўзнагародзіў яго за ўсю бескарысьлівую, самаахвярную дзейнасьць. Адзін час ён быў запрошаны ў Менск для працы над беларускім слоўнікам, але хутка яму прыйшлося пакінуць сталіцу Беларусі. Вярнуўшыся ў Леніград закончаным старцам, ён тут памёр, пабедаваўшы некалькі месяцаў, ня гледзячы на сьціплую падтрымку нешматлікіх сяброў і бібліятэчных супрацоўнікаў, што памяталі яго”.

І.Крачкоўскі цікавіўся беларускімі тэкстамі, пісанымі арабскімі літарамі, і ў ягоных працах можна занайсьці цікавую інфармацыю пра гэта, а таксама іншыя, зьвязаныя зь Беларусьсю, рэчы. Адзін з братоў І. Крачкоўскага, лекар, жыў у міжваенны час у Заходняй Беларусі й браў удзел у беларускіх арганізацыях, але рана памёр. Інфармацыя пра гэта, а таксама некаторыя архіўныя матар'ялы, улучна з сямейным фотаальбомам, былі адшуканыя праз сваякоў Крачкоўскага сьв. пам. Генадзем Каханоўскім, краязнаўцам і дасьледчыкам беларускай старасьветчыны.

Беларусь дала шмат сусьветнага ўзроўню ўсходазнаўцаў, і яны могуць з часам трапіць у поле зроку беларусаведы, хаця-б як прыклад экспартаваных талентаў, што маглі-б прыдацца й Беларусі. Акрамя Крачкоўскага гэта Баброўскі, Лялевель, Сянкоўскі, Кавалеўскі, Ходзька, Мухлінскі, Касовіч, Гіргас, Жукоўскі, Тураеў, Віньнікаў, Амусін ды інш.