Карэл Чапэк
Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.
Карэл Чапэк (па-чэску Karel Čapek) (9 студзеня 1890 — 25 сьнежня 1938) — чэскі празаік, публіцыст, перакладчык, фатограф, драматург і філёзаф.
Зьмест |
[рэдагаваць] Біяграфія
Нарадзіўся ў Малых Сватанёвіцах, у хуткім часе з бацькамі пераехаў ва Упіцэ. Вучыўся ў гімназыі ў Градцы Кралавэ, а пазьней у Брне, куды мусіў перавесьціся праз антывугорскую дзейнасьць. У 1915 годзе скончыў філязофскі факультэт Карлавага ўнівэрсытэта ў Празе, пасьля вывучаў філязофію ў Бэрліне і Парыжы. Праз хваробу ня быў прызваны ў войска і ня ўдзельнічаў у баях першай сусьветнай вайны. Аднак гэтая вайна вельмі паўплывала на сьветабачаньне пісьменьніка. Пасьля сканчэньня навучаньня некаторы час працаваў дарэктарам у шляхецкай сям'і, але хутка заняўся журналістыкай. Працаваў рэдактарам у некалькіх часопісах: "Národní listy" (1917-1921), "Nebojsa" (1918-1920) і "Lidové noviny" (з 1921 году).
У 1921-1923 гадах працаваў у Тэатры на Вінаградах (Divadlo na Vinohradech).
У 1925-1933 гадах быў старшынём чэхаславацкага ПЭН-клюбу.
Пасьля Мюнхенскага пагадненьня і ад'езьдзе Эдварда Бэнэша Чапэк зрабіўся аб'ектам палітычных нападаў. Апошнія тры гады жыцьця правёў у Старой Гуці блізу Добржыша.
Быў выключна добрым фатографам-аматарам. Найбольш вядомая фотакніга "Дашанька, альбо Жыцьцё шчаняці" (Dášenka čili Život štěněte).
Цікавіўся этнічнай музыкай, быў заўзятым калекцыянэрам.
[рэдагаваць] Творчасьць
Літаратурную творчасьць пачаў перад першай сусьветнай вайной, спачатку пісаў разам з братам Ёзэфам, які быў перш за ўсё мастаком. На яго творчасьць вельмі паўплывала філязофская і эстэтычная адукацыя, перш за ўсё прагматызм і экспрэсыянізм, а таксама навукова-тэхнічная рэвалюцыя. Шмат у якіх творах Чапэк выказваў непакой, што тэхніка будзе мець уладу над чалавекам.
Адметнай рысай творчасьці Карэла Чапэка зьяўляецца выкарыстаньне надзвычай багатага слоўнікавага запасу, выкарыстаньне нязвыклых словаў і разьвітыя сынтасксычныя канструкцыі. Чапэку належыць аўтарства слова "робат", якое зь ягонай п'есай "R.U.R" распаўсюдзілася па ўсім сьвеце.
У творах Чапэка рэалізуецца індывідуалістычны падыход, і, значыць, прызнаньне моцы індывідуума, суб'ектыўнасьці праўды.
Опус Карэла Чапэка вельмі вялікі. Ягоныя творы падзяляюць на дзьве тэматычныя групы:
- Творы, прысьвечаныя вывучэньню ўнутранага жыцьця асобы, з дапамогай якога Чапэк намагаецца спазнаць чалавека.
- Утапічныя творы, у якіх Чапэк аналізуе грамадзкія праблемы. У некаторых творах адчувальны непакой ад надыходзячага фашызму. Гэтыя творы - прадвесьце чэскай навуковай фантастыкі.
Журналісцкая праца Карэла Чапэка зьвязаная перш за ўсё з газэтай "Lidové noviny" ("Народная газэта"), дзе ён у пэўным сэньсе працягваў справу Яна Нэруды. Напісаў вялікую колькасьць фэльетонаў і калёнак.
[рэдагаваць] Проза
- "Зьзяйныя глыбі" (Zářivé hlubiny, 1916) - кніжнае выданьне апавяданьняў, друкаваных у часопісах у суаўтарстве з братам Ёзэфам.
- "Божыя мукі" (Boží muka, 1917) - філязофскія апавяданьні, прысьвечаныя вывучэньню таямніцы чалавечай душы і лёсавызначальных выпадковасьцяў у жыцьці чалавека (у суаўтарстве з Ёзэфам Чапэкам).
- "Сад Краканоша" (Krakonošova zahrada, 1918) - кніжнае выданьне малых празаічных твораў, друкаваных у часопісах (у суаўтарстве з братам Ёзэфам) у 1908–1911 гадох.
- "Крытыка словаў" (Kritika slov, 1918) - публіцыстыка.
- "Няёмкія апавяданьні" (Trapné povídky, 1921) - скептычныя развагі пра сэнс чалавечага існаваньня.
- "Фабрыка абсалюту" (Továrna na absolutno, 1922) - раман-фэльетон.
- "Кракатыт" (Krakatit, 1922) - раман.
- "Пра самыя блізкія рэчы" (O nejbližších věcech, 1925) - кніжнае выданьне газетных калёнак, дробныя развагі.
- "Скандальная афэра Ёзэфа Галоўшка" (Skandální aféra Josefa Holouška, 1927)
- "Апавяданьні з адной кішэні" (Povídky z jedné kapsy, 1929)
- "Апавяданьні з другой кішэні" (Povídky z druhé kapsy, 1929) - апавяданьні з дэтэктыўнай тэматыкай.
- "Год садоўніка" (Zahradníkův rok, 1929) - фэльетоны аб садоўніцтве і чэскім характары.
- "Марсыяс, альбо крыху пра літаратуру" (Marsyas čili na okraj literatury, 1931).
- "Апокрыфы" (Apokryfy, 1932) - апавяданьні.
- "Пра агульныя рэчы, альбо Zoon politikon" (O věcech obecných čili Zoon politikon, 1932) - фэльетоны і артыкулы.
- "Гордубал" (Hordubal, 1933)
- "Мэтэор" (Povětroň, 1934)
- "Звычайнае жыцьцё" (Obyčejný život, 1934)
- "Вайна з салямандрамі" (Válka s mloky, 1936) — алегарычны антыфашыстоўскі раман.
- "Жыцьцё і творчасьць кампазытара Фолтына" (Život a dílo skladatele Foltýna, 1939)
[рэдагаваць] Драматургія
- "Каханьня гульня ракавая" (Lásky hra osudná, 1910)
- "Рабаўнік" (Loupežník, 1920)
- "R.U.R." (Rossum's Universal Robots – Росумавы Ўнівэрсальныя Робаты, 1920)
- "З жыцьця жамяры" (Ze života hmyzu, 1921)
- "Справа Макропулас" (Věc Makropulos, 1922)
- "Белая хвароба" (Bílá nemoc, 1937)
- "Маці" (Matka, 1938)
[рэдагаваць] Вандроўныя нарысы
Гэтыя творы не ўяўляюць сабой геаграфічныя нататкі. Гэта запіс асаблівасьцяў, звычак, стылю жыцьця.
- "Італьянскія лісты" (Italské listy, 1923)
- "Ангельскія лісты" (Anglické listy, 1924)
- "Падарожжа ў Гішпанію" (Výlet do Španěl, 1930)
- "Замалёўкі з Галяндыі" (Obrázky z Holandska, 1932)
- "Падарожжа на поўнач" (Cesta na sever, 1936)
[рэдагаваць] Для дзяцей
- "Дзевяць казак і яшчэ адна ад Ёзэфа Чапэка як даважак" (Devatero pohádek a ještě jedna od Josefa Čapka jako přívažek, 1932)
- "Дашанька, альбо Жыцьцё шчаняці" (Dášeňka čili život štěněte, 1933)
[рэдагаваць] Філязофскія творы
- "Прагматызм, альбо Філязофія практычнага жыцьця" (Pragmatismus čili Filosofie praktického života, 1918)
[рэдагаваць] Пераклады
- "Француская паэзія новага часу" (Francouzská poezie nové doby, 1920)
[рэдагаваць] Палітычныя творы
- "Размовы з Т.Г.М." (Т.Г.М. - Тамаш Гарык Масарык, першы прэзыдэнт Чэхаславаччыны) (Hovory s TGM, 1928-1935)
- "Маўчаньне з Т.Г.Масарыкам" (Mlčení s T. G. Masarykem, 1935)
[рэдагаваць] Пасьмяротныя выданьні
- "Я меў сабаку і ката" (Měl jsem psa a kočku, 1939) - проза і фэльетоны
- "Каляндар" (Kalendář, 1940) - калёнкі
- "Пра людзей" (O lidech, 1940)
- "Узрушаныя танцы" (Vzrušené tance, 1946) - вершы
- "Байкі і падапавяданьні" (Bajky a podpovídky, 1946)
- "Дзіця і лаўр" (Ratolest a vavřín, 1947)
- "Замалёўкі з дому" (Obrázky z domova, 1953)
- "Рэчы вакол нас" (Věci kolem nás, 1954)
- "Нататкі пра творчасьць" (Poznámky o tvorbě, 1959) - выбранае з літаратуразнаўчых працаў
- "На беразе дзён" (Na břehu dnů, 1966)
- "Месца для Джонатана!" (Místo pro Jonathana!, 1970)
- "Лісты Вользе" (Listy Olze, 1971)
- "Дробкі пад сталом часу" (Drobty pod stolem doby, 1975)
- "Лісты Аніелцы" (Listy Anielce, 1978)
- "Лісты з шуфлядкі" (Dopisy ze zásuvky, 1980)
- "Кіналібрэта" (Filmová libreta, 1988)
[рэдагаваць] Глядзіце таксама
- Сьпіс чэскіх літаратараў
- Экспрэсыянізм
- Прагматызм
[рэдагаваць] Зьнешнія спасылкі
- Старонка, прысьвечаная Карэлу Чапэку (па-чэску і па-ангельску)
- Карэл Чапэк. Размовы з Т.Г.М. (па-чэску)