Даша-Рабдан Одбоевич Батожабай

From Wikipedia

[edit] Даша-Рабдан Одбоевич Батожабай

1921-1977 Даша-Рабдан Одбоевич Батожабай Шэтэ можын Агын автономито тойрогой Догой нютагта 1921 ондо түрэhэн юм. 1936 ондо Зугаалайн долоон жэлэй hургуули дүүргээд, Улан-Yдэ ерэжэ, театр-хүгжэмэй мэргэжэлэй һургуулида ороо. Тус һургуулияа дүүргэжэ, Буряад драмын театрай зүжэгшэн болоод байхадань, 1940 ондо Москвада Буряадай уралиг, уран зохёолой түрүүшын 10 хоног үнгэргэгдэжэ, Д.-Р. Батожабай тэрээндэ хабаадалсаhан байна. Тэрэ театрта хүдэлжэ байха үедөө нэгэ үйлэтэй зүжэгүүдые зохёожо эхилhэн юм. 1941 ондо Эсэгэ ороноо хамгаалгын агууехэ дайнай эхилхэдэ, Д.-Р. Батожабай Новосибирск хотодо Сэрэгэй ниидэлгын hургуули дүүргээ. Һургуулияа дүүргээд, Д.-Р. Батожабай холо ниидэдэг авиацида алба хааhан байна. Дайнай дүүрэхэдэ, тэрэ нютагаа бусажа, Улаан-Yдын радиохороондо редактораар ажаллаа. Д.-Р. Батожабай дайнай hүүлээр амгалан ажалаа хэжэ эхилхэдээ, уран зохёолдо бэеэ зорюулха гэжэ шиидэбэ. Тэрэ 1945 ондо «Буряад-Монголой үнэн» һониндо арадай аман зохёолой удхаар найруулһан «Эдир баатар Сэнгэ болон тэрэнэй хани Сунды Мэргэн» гэһэн үльгэрөө хэблүүлбэ. Энэнь ерээдүй уран зохёолшын анха түрүүшын ажал бэлэй. Саашадаа Д.-Р. Батожабай республикынгаа уран зохёолой ажамидаралда эдэбхитэйгээр хабаадажа захалаа һэн. Тэрэ уран hайханай драмын дугылангуудта туhаламжа болгон зүжэг бэшэжэ, бэлиг шадабарияа дээшэлүүлhэн байха юм. Тухайлбал, «Малшад» (1948), «Дагбын алдуу» (1949), «Агроном болохоб» (1952), «Шүүбэри» (1952) гэһэн зүжэгүүд хэблэгдэжэ, хүдөөгэй тайзан дээгүүр табигдажа эхилээ. Энэ дүй дүршэлынь тэрээндэ ехэхэн туршалга боложо үгөө, саашадаа драматург болохо замдань ехэ туhатай байгаа. 1952 ондо Д.-Р. Батожабай эрдэм мэдэлгэ, hургуулияа дээшэлүүлхэ гэжэ Москвагай М. Горькиин нэрэмжэтэ уран зохёолой дээдэ һургуулида ороо hэн. Эндэ hуража байхадань, зохёол бэшэхэ шадабаринь бүри эршэдэжэ, үгүүлэлгэнүүдые бэшэжэ эхилэн, нэгэ үйлэтэй зүжэгүүдээ бэшэхэ ажалаа үргэлжэлүүлээ. «Сэсэн Сэнгэ» гэһэн үльгэрөө ород хэлэндэ оршуулжа, 1954 ондо хэблүүлhэн юм. 1954 ондо «Шобдог» гэһэн зүжэг бэшээ. 1955 ондо «Адуушанай дуун» гэһэн туужа бэшээ. 1957 ондо энэ туужынгаа удхаар киногой зохёол бэшэжэ Москвада кино болгоһон бэлэй. 1956 ондо «Багшашни хэн бэ?» гэhэн туужа бэшээ. Октябриин хубисхалай 40 жэлэй ойдо зорюулжа, уран зохёолшо «Барометр шуурга харуулна» гэһэн зүжэг бэшээ hэн. 1957 ондо дээдэ һургуулияа дүүргэжэ ерээд, Д.-Р. Батожабай уран зохёолоо бэшэхэ ажалаа саашань бүри амжалтатай үргэлжэлүүлээ. 1959 ондо Москвада үнгэргэгдэhэн Буряадай уралиг, уран зохёолой хоёрдохи 10 хоногой үедэ Д.-Р. Батожабайн «Барометр шуурга харуулна» гэһэн зүжэгынь Бага театрай тайзан дээрэ табигдаа, Г.Цыденжапов, В.Ежов хоёртой хамта бэшэһэн киногой зохёолоор «Мосфильмдэ» буулгагдаhан «Алтан байшан» гэhэн кино харуулагдаа. Тиихэдэ РСФСР-эй уран зохёолшодой холбооной байшанда Д.-Р. Батожабайн «Төөригдэhэн хуби заяан» гэһэн роман зүбшэн хэлсэгдэжэ, үндэр сэгнэлтэдэ хүртэhэн байна. Эгээл тэрэ үедэ Москвагай «Детгиз» гэһэн хүүгэдэй номой хэблэлдэ уран зохёолшын «Задалагдаагүй бэшэгүүд» гэhэн туужын хэблэгдэн гараhаниинь hайшаалтай. Иигэжэ Д.-Р. Батожабай уралиг, уран зохёолой хоёрдохи 10 хоногой үедэ аргагүй ехэ амжалта туйлаhан байна. Зүблэлтэ Буряадай уран зохёол, уралиг хүгжөөхэ хэрэгтэ габьяатай байhанайнь түлөө Эхэ оромнай Буряадай мэдээжэ уран зохёолшые Ажалай Улаан Тугай одоор шагнаа. Зохёохы ажалайнгаа амжалтаар урмашан, Д.-Р. Батожабай 10 хоногой баярһаа ерээд, «Төөригдэhэн хуби заяан» гэһэн номойнгоо үргэлжэлэл дээрэ хүдэлжэ, хоёрдохи номыень 1962 ондо, гурбадахи номыень 1965 ондо хэблүүлээ hэн. Иигэжэ Д.-Р. Батожабай буряад уран зохёолой түүхэдэ тон түрүүшын гурмаһан роман бэшэhэн габьяатай. 1966 ондо эдэ гурбан роман нэгэдхэгдэжэ, «Гансаардалга», «Шуурган өөдэ», «Уг дамжан далижалга» гэһэн нэрэтэйгээр «Төөригдэhэн хуби заяан» гэһэн ниитэ гаршагтай 3 боти ном боложо хэблэгдэһэн. Һүүлэй жэлнүүдтэ Д.-Р. Батожабай хэдэн зүжэг бэшэжэ, «Уулын бүргэдүүд» гэһэн роман хэблүүлээ. 1966 ондо «Зүрхэнэй шарха» гэһэн зүжэг, «Урбаанай уршагта ябадал» гэһэн хошон шогто энеэдэнэй зүжэгынь гараа. СССР-эй Уран зохёолшодой холбооной гэшүүн байhан романист, драматург Даша-Рабдан Батожабай хүндөөр үбшэлжэ, 1977 ондо наhа бараhан байна.